Fizika

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="sh">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>shwiki</dbname>
    <base>https://sh.wikipedia.org/wiki/Glavna_stranica</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Mediji</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Posebno</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Razgovor</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Korisnik</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Razgovor sa korisnikom</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Razgovor o Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Datoteka</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Razgovor o datoteci</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Mediawiki razgovor</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Šablon</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Razgovor o šablonu</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Pomoć</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Razgovor o pomoći</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorija</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Razgovor o kategoriji</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Razgovor o portalu</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modul</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Razgovor o modulu</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Spravica</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Razgovor o spravici</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Definicija spravice</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Razgovor o definiciji spravice</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Fizika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1252</id>
    <revision>
      <id>41261532</id>
      <parentid>41259837</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T10:36:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>86.32.45.232</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32619" xml:space="preserve">{{Opća fizika}}
'''Fizika''' ({{jez-grč|φύσις}}, ''phisis'': priroda&lt;ref name=&quot;etymonline-physics&quot;&gt;{{cite web |title=physics |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=physics&amp;allowed_in_frame=0 |publisher= Online Etymology Dictionary }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;etymonline-physic&quot;&gt;{{cite web |title=physic |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=physic&amp;allowed_in_frame=0 |publisher= Online Etymology Dictionary }}&lt;/ref&gt;) je osnovna fundamentalna [[prirodne znanosti|prirodna znanost]] koja proučava osnovna ili suštinska svojstva prirodnih pojava i tela.&lt;ref name=&quot;feynmanleightonsands1963-atomic&quot;&gt;At the start of ''The Feynman Lectures on Physics'', Richard Feynman offers the atomic hypothesis as the single most prolific scientific concept: &quot;If, in some cataclysm, all [] scientific knowledge were to be destroyed [save] one sentence&amp;nbsp;[...] what statement would contain the most information in the fewest words? I believe it is&amp;nbsp;[...] that ''all things are made up of atoms&amp;nbsp;– little particles that move around in perpetual motion, attracting each other when they are a little distance apart, but repelling upon being squeezed into one another''&amp;nbsp;...&quot; {{harv|Feynman|Leighton|Sands|1963|p=I-2}}&lt;/ref&gt; Fizičari proučavaju osnovna svojstva, strukturu i kretanje [[materija|materije]] u [[prostor]]u i [[vrijeme|vremenu]].&lt;ref name=&quot;maxwell1878-physicalscience&quot;&gt;&quot;Physical science is that department of knowledge which relates to the order of nature, or, in other words, to the regular succession of events.&quot; {{harv|Maxwell|1878|p=9}}&lt;/ref&gt; Fizičke teorije se najčešće izražavaju kao [[Matematika|matematičke]] relacije. Najutemeljenije pojave se nazivaju ''fizičkim zakonima'' ili [[Njutnovi zakoni|zakonima fizike]], međutim, i oni su kao i sve druge [[naučna metoda|naučne teorije]], podložni promenama. Pri tome, novi fizički zakoni obično ne isključuju stare, nego samo ograničavaju domen njihovog važenja.&lt;ref name=&quot;youngfreedman2014p9&quot;&gt;{{harvnb|Young|Freedman|2014|p=9}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;holzner2003-physics&quot;&gt;&quot;Physics is the study of your world and the world and universe around you.&quot; {{harv|Holzner|2006|p=7}}&lt;/ref&gt;

Fizika je usko povezana sa drugim [[prirodne znanosti|prirodnim naukama]], kao i matematikom (zbog matematičkog opisivanja prirode), posebno [[kemija|hemijom]], naukom koja se bavi [[Atom|atomima]]-hemijskim elementima i [[molekula|molekulima]]-hemijskim jedinjenjima. [[Kemija|Hemija]] se u mnogome bazira na fizici, pogotovo na
[[kvantna mehanika|kvantnoj mehanici]], [[termodinamika|termodinamici]] i [[elektromagnetizam|elektromagnetizmu]]. Ipak, hemijske pojave su dovoljno različite i kompleksne tako da je hemija zasebna disciplina.

== Uvod ==
=== Domen i ciljevi ===
[[Datoteka:Pahoeoe fountain original.jpg|thumb|left|150px|Ovoj [[parabola|parabolični]] gejzir [[lava|lave]] ilustruje [[Galileo Galilej|Galilejev]] [[zakon o padajućim telima]], kao i [[zračenje crnog tela]] - može se odrediti temperatura sudeći po temperaturi [[crno telo|crnog tela]].]]

Fizika se bavi širokim spektrom fenomena, od fizike [[Subatomske čestice|subatomskih čestica]], do fizike [[galaksija]]. U ovo spadaju najosnovniji objekti od kojih su sačinjeni svi ostali objekti i zato se za fiziku ponekad kaže da je fundamentalna nauka. 

Cilj fizike je da opiše različite fenomene koji se dešavaju u prirodi putem prostijih fenomena. Stoga je zadatak fizike da poveže stvari koje se mogu videti sa njihovim uzrocima, a zatim da poveže ove uzroke zajedno kako bi se našao ultimativni razlog zašto je priorda takva kakva je. Na primer, [[historija Kine|drevni Kinezi]] su prometili da se neka vrsta kamenja ([[magnetit]]) privlače ili odbijaju međusobno dejstvom neke nevidljive sile. Ovaj efekat je kasnije nazvan [[magnetizam]] i prvi put je ozbiljno proučavan u 17. veku. Malo ranije nego Kinezi, [[Antička Grčka|Stari Grci]] su znali da drugi predmeti, kao što je [[jantar|ćilibar]] protrljan krznom, izazivaju slično privlačenje ili odbijanje. Ovo je takođe prvi put ozbiljno proučavano u 17. veku i nazvano je [[elektricitet]]om. Dalja istraživanja u 19. veku su pokazala da su ove dve sile samo dva različita aspekta jedne sile - [[elektromagnetizam|elektromagnetizma]]. Proces „ujedinjavanja sila“ se [[elektroslaba interakcija|nastavlja i danas]].

=== Naučni metod ===
Fizika koristi [[naučna metoda|naučni metod]] da proveri ispravnost neke fizičke teorije, koristeći metodičan pristup da uporedi implikacije te teorije sa zaključcima dobijenim iz sprovedenih eksperimenata i posmatranja. Eksperimenti i posmatranja se sakupljaju i porede sa predviđanjima i hipotezama koje tvrdi teorija i tako pomažu u određivanju istinitosti ili neistinitosti teorije.

Teorije koje su dobro pokrivene podacima i nisu nikada pale na nekom empirijskom testu se često nazivaju [[naučni zakon]]i ili zakoni prirode. Sve teorije, uključujući one koje se nazivaju zakonima prirode, se mogu uvek zameniti preciznijim, uopštenijim definicijama ako se pronađe neko neslaganje teorije sa prikupljenim podacima. Neki principi, poput [[Njutnovi zakoni|Njutnovih zakona kretanja]] se još uvek nazivaju zakonima, iako se danas zna za neke slučajeve u kojima oni ne važe.

=== Teorija i eksperiment ===
[[Datoteka:Bruce McCandless II during EVA in 1984.jpg|thumb|right|Astronaut i Zemlja su oboje u [[slobodni pad|slobodnom padu]]]]

[[Datoteka:Lightning in Arlington.jpg|thumb|right|[[Munja]] je u suštini [[električna struja]]]]

Teoretičari teže da razviju [[matematički model]] koji se i slaže sa postojećim eksperimentima i koji može uspešno da predvidi buduće rezultate, dok eksperimentalisti smišljaju i izvode eksperimente da bi proverili teorijska predviđanja i istražili nove fenomene. Iako se teorija i eksperimenti razvijaju posebno, oni jako zavise jedan od drugog. Napredak u fizici često nastaje kada eksperimentalisti otkriju nešto novo što postojeće teorije ne mogu da otkriju, ili kada nove teorije izvode zaključke koje se mogu proveritu eskperimentalno, što inspiriše nove eksperimente. U odsustvu eksperimenta, teorijska istraživanja mogu da odu u pogrešnom pravcu; postoje kritike protiv [[M-teorija|M-teorije]], popularne teorije u fizici velikih energija, za koju nijedan praktični eksperiment nije ikada osmišljen. Fizičari koji rade na i na polju teorije i na polju eksperimenta se često nazivaju [[fenomenologija (nauka)|fenomenologičari]].

Teorijska fizika je blisko povezana sa [[matematika|matematikom]], koja obezbeđuje jezik fizičkih teorija, a veliki delovi matematike, kao što je [[matematička analiza]], su specijalno osmišljeni da bi se rešili problemi u fizici. Teoretičari mogu takođe da se oslone na [[numerička analiza|numeričku analizu]] i [[Simulacija (psihologija)|računarske simulacije]]. Polja [[matematička fizika|matematičke fizike]] i [[računarska fizika|računarske fizike]] su aktivna polja u istraživanjima. Teorijska fizika se u svojoj istoriji oslanjala na [[filozofija|filozofiju]] i [[metafizika|metafiziku]]; na ovaj način su spojene teorije elektriciteta i magnetizma u elektromagnetizam. Izvan poznatog univerzuma, polje teorijske fizike se takođe bavi hipotetičkim pitanjima kao što su [[paralelni univerzumi]] ili [[više dimenzije]]. Fizičari spekulišu o ovim mogućnostima i iz njih postavljaju teorije. Koncept onoga šta se može smatrati hipotetičnim se može promeniti tokom vremena. Na primer, neki fizičari iz 19. veka su ismevali postojanje [[atom]]a. Do kraja [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]], atomi nisu više bili hipotetička stvar.

== Istorija ==
{{Glavni članak|Istorija fizike}}

Od davnina su ljudi pokušavali da shvate ponašanje i osobine materije; zašto objekti padaju na zemlju kada izgube oslonac, zašto različiti materijali imaju različite osobine, i slično. Tajnovita je bila i priroda [[svemir]]a, kao na primer oblik [[Zemlja (planet)|Zemlje]], ponašanje i kretanje [[Sunce|Sunca]] i [[Mjesec|Meseca]]. Mnoštvo teorija je pokušavalo da objasni te pojave, ali većina od njih na pogrešan način, jer nikada nisu bile potvrđene ogledom. Ipak postojalo je nekoliko izuzetaka, kao na primer [[Arhimed]] koji je izveo nekoliko značajnih i tačnih zakona [[Mehanika|mehanike]] i [[statika fluida|hidrostatike]]. 

Tokom kasnog [[16. vijek|16. veka]], [[Galileo Galilej|Galilej]] je uveo oglede kao način proveravanja fizičkih teorija i on je uspešno formulisao i ogledima potvrdio nekoliko zakona [[Dinamika (fizika)|dinamike]], kao što je [[tromost|zakon inercije]]. [[1687]], [[Isaac Newton|Njutn]] je objavio ''[[Matematički principi filozofije prirode|Matematičke principe filozofije prirode]]'', (''Principia Mathematica Philosophia Naturalis''), njegovo čuveno delo u kojem su detaljno izloženi [[Njutnovi zakoni|Njutnovi zakoni kretanja]], na kojima počiva [[Mehanika|klasična mehanika]]; i [[Njutnov zakon gravitacije]], koji opisuje jednu od četiri [[osnovne sile u prirodi]], [[Gravitacija|gravitaciju]]. Obe ove teorije su se slagale sa izvršenim ogledima. Klasičnoj mehanici su takođe značajno doprineli [[Žozef Luj Lagranž|Lagranž]], [[Vilijam Rovan Hamilton|Hamilton]], i drugi, koji su otkrili nove formulacije, principe i rezultate. Zakon gravitacije je podstakao i razvoj [[astrofizika|astrofizike]], koji opisuje [[Astronomija|astronomske]] pojave fizičkim teorijama.

Od [[18. vijek|18. veka]] pa nadalje, [[termodinamika]] je doživela značajna otkrića koja su imali [[Robert Bojl|Bojl]], [[Tomas Jang|Jang]], i mnogi drugi. [[1733]], [[Danijel Bernuli|Bernuli]] je koristio statističke metode sa klasičnom mehanikom da bi izveo termodinamičke rezultate, inicirajući time razvoj [[Statistička mehanika|statističke mehanike]]. [[1798]], [[Bendžamin Tompson|Tompson]] je demonstrirao pretvaranje mehaničkog rada u toplotu, a [[1847]] [[James Prescott Joule|Džul]] je formulisao zakon o održanju energije, bilo u obliku toplote ili mehaničke energije.

[[Elektricitet]] i [[magnetizam]] su proučavali [[Michael Faraday|Faradej]], [[Georg Simon Ohm|Om]], i drugi. [[1855]], [[James Clerk Maxwell|Maksvel]] je ujedinio ove dve pojave u jedinstvenu teoriju [[Elektromagnetizam|elektromagnetizma]], i opisao ih je [[Maxwellove jednadžbe|Maksvelovim jednačinama]]. Ova teorija je pretpostavila da je [[svjetlost|svetlost]] [[elektromagnetni talas]].

[[1895]], [[Wilhelm Konrad Röntgen|Rentgen]] ({{Jez-nem|Wilhelm Conrad Roentgen}}) je otkrio [[X-zrake]], koji predstavljaju elektromagnetno zračenje visoke frekvencije. [[Radioaktivnost]] je otkrio [[1896]] [[Antoine Henri Becquerel|Henri Bekerel]], a dalje su je proučavali [[Pierre Curie|Pjer Kiri]], [[Marie Curie|Marija Kiri]] i drugi. Ovo je postavilo temelje novom polju [[nuklearna fizika|nuklearne fizike]].

[[1897]], [[Dž. Dž. Tomson|Tomson]] je otkrio [[elektron]], jednu od osnovnih čestica nosioca naelektrisanja. [[1904]], predložio je prvi model atoma. (Postojanje atoma je poznato još od [[1808]], kada ga je predvideo [[Džon Dalton|Dalton]].

[[1905]], [[Albert Einstein|Ajnštajn]] je uobličio teoriju relativnosti (specijalnu i opštu), ujedinjavajući prostor i vreme u jedinstven entitet i stvorio novu, relativističku, teoriju gravitacije. Bio je jedan od nekolicine naučnika koji su postavili temelje kvantnoj fizici. 

[[1911]], [[Ernest Rutherford|Raderford]] je iz [[Raderfordov ogled|ogleda sa rasejanjem]] alfa čestica na atomima zlata izveo postojanje kompaktnog atomskog jezgra, sa pozitivno naelektrisanim jedinicama [[proton]]ima. Neutralno naelektrisane čestice, [[neutron]]e, je otkrio [[Džejms Čedvik|Čedvik]], [[1932]]. 

Početkom [[1900]], [[Max Planck|Plank]], [[Albert Einstein|Ajnštajn]], [[Niels Bohr|Bor]], i drugi su razvili [[Kvant (fizika)|kvantnu]] teoriju, da bi objasnili anomalije u eksperimentalnim rezultatima, te su tada uveli pojam diskretnih energetskih nivoa. [[1925]], [[Werner Heisenberg|Hajzenberg]] i [[Erwin Schrödinger|Šredinger]] su formulisali [[Kvantna mehanika|kvantnu mehaniku]], koja je objedinila dotada stečena saznanja o kvantnom-mikrosvetu i objasnila rezultate mnogobrojnih eksperimenata. U kvantnoj mehanici, ishodi fizičkog merenja podležu [[Zakoni verovatnoće|zakonima verovatnoće]]; teorija je propisala načine i pravila za izračunavanje ovih verovatnoća.

Kvantna mehanika je takođe razvila teoretske alate za [[fizika čvrstog stanja|fiziku čvrstog stanja]], koja izučava fizička svojstva čvrstih tela i [[Fizika fluida|fiziku fluida]] koja proučava supstancije u tečnom stanju, uključujući pojave kao što su [[kristalna struktura]], [[poluprovodnost]] i [[supraprovodnost|superprovodnost]], kao i [[Superfluidi|superfluidnost]] ili [[Tečni kristali|tečne kristale]]. Među pionire ove oblasti fizike spada [[Feliks Bloh|Bloh]], koji je opisao ponašanje elektrona u kristalnim strukturama [[1928]].

Tokom [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]], sve zaraćene strane su istraživale [[nuklearna fizika|nuklearnu fiziku]], želeći da naprave [[nuklearno oružje|atomsku bombu]]. Nemački napori nisu uspeli, ali je saveznički [[Projekat „Menhetn“|Projekat Menhetn]] ostvario cilj. U Americi, tim predvođen [[Enriko Fermi|Fermijem]] je ostvario prvu veštački proizvedenu [[nuklearna lančana reakcija|nuklearnu lančanu reakciju]] [[1942]], a [[1945]] prva nuklearna eksplozija je izvedena u [[Alamagordo|Alamagordu]], u [[Novi Meksiko|Nju Meksiku]] .

[[Kvantna teorija polja]] je formulisana da bi obezbedila konzistentnost kvantne mehanike i [[Posebna teorija relativnosti|Specijalne teorije relativnosti]]. Svoj moderni oblik je dostigla u kasnim [[1940]]-tim radovima [[Ričard Filip Fajnman|Fejnmana]], [[Džulijan Švinger|Švingera]], [[Tomonaga|Tomonage]] i [[Frimen Dajson|Dajsona]]. Oni su formulisali teoriju [[kvantna elektrodinamika|kvantne elektrodinamike]], koja, kvantnim metodama, opisuje elektromagnetne interakcije.

Kvantna teorija polja je obezbedila okvir za modernu [[teorija čestica|teoriju čestica]], koja izučava [[osnovne sile prirode]] i osnovne čestice. [[1954]], [[Jang Čen Ning|Jang]] i [[Robert Mils|Mils]] su postavili temelje koji su doveli do [[standardni model|standardnog modela]], koji je upotpunjen [[1970]], i uspešno opisuje sve do sada poznate čestice.

== Glavna polja i osnove fizike ==
=== Ključne teorije ===
&lt;table {{prettytable}}&gt;
&lt;tr&gt; &lt;th valign=&quot;top&quot;&gt;Područje&lt;/th&gt; &lt;th valign=&quot;top&quot;&gt;Glavne teme&lt;/th&gt; 
  &lt;th valign=&quot;top&quot;&gt;Pojmovi&lt;/th&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Klasična mehanika]]&lt;/td&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Newtonovi zakoni gibanja]]&lt;/td&gt;
&lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Zakon očuvanja energije]]&lt;br /&gt;[[Masa]]&lt;br /&gt;[[Energija]]&lt;br /&gt;[[Moment sile|Moment]]&lt;br /&gt;[[Sila]]&lt;/td&gt; &lt;/tr&gt;

&lt;tr&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Elektromagnetizam]]&lt;/td&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Magnetizam]]&lt;br /&gt;[[Elektricitet]]&lt;/td&gt;
&lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Električna struja]]&lt;/td&gt; &lt;/tr&gt;

&lt;tr&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Valovi i optika]]&lt;/td&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Titranje]]&lt;br /&gt;[[Optika]]&lt;br /&gt;[[Val]] &lt;/td&gt; 
  &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Harmonijski oscilator|Harmonički oscilator]]&lt;br /&gt;[[Vezane oscilacije]]&lt;br /&gt;[[Prigušene oscilacije]]&lt;br /&gt;[[Mehanički valovi]]&lt;br /&gt;[[Interferencija valova]]&lt;br /&gt;[[Stojni valovi]]&lt;br /&gt;[[Valovi zvuka]]&lt;br /&gt;[[Interferencija valova zvuka]]&lt;br /&gt;[[Stojni zvučni valovi]]&lt;br /&gt;[[Udari]]&lt;br /&gt;[[Doplerov efekat|Dopplerov efekt]]&lt;br /&gt;[[Udarni valovi]]&lt;br /&gt;[[LC-oscilacije]]&lt;br /&gt;[[Izmjenična struja]]&lt;br /&gt;[[Prisline oscilacije u LC i RLC krugovima]]&lt;br /&gt;[[Elektromagnetski valovi]]&lt;br /&gt;[[Geometrijska optika]]&lt;br /&gt;[[Zrcala]]&lt;br /&gt;[[Leće]]&lt;br /&gt;[[Fizikalna optika]]&lt;br /&gt;[[Difrakcija]]&lt;/td&gt; &lt;/tr&gt;

&lt;tr&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Termodinamika]]&lt;br /&gt;[[Statistička mehanika]]&lt;/td&gt; 
  &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;&lt;/td&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Temperatura]]&lt;br /&gt;[[Entropija]]&lt;br /&gt;&lt;/td&gt; &lt;/tr&gt;

&lt;tr&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Kvantna mehanika]]&lt;/td&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Kvantna teorija polja]]&lt;br /&gt;[[Standardni model]]&lt;/td&gt; 
&lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Simetrija]] [[Spin]]&lt;/td&gt; &lt;/tr&gt;

&lt;tr&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Teorija relativnosti]]&lt;/td&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Opća relativnost]]&lt;br /&gt;[[Posebna teorija relativnosti|Posebna relativnost]]&lt;/td&gt; 
  &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Brzina svjetlosti]]&lt;/td&gt; &lt;/tr&gt;

&lt;tr&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Teorija kaosa]]&lt;/td&gt; &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;&lt;/td&gt; 
  &lt;td valign=&quot;top&quot;&gt;[[Atraktori]]&lt;/td&gt; &lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;

=== Osnove ===
:[[Materija]] -- [[Antimaterija]] -- [[Čestica]] -- [[Bozon]] -- [[Fermion]]

:[[Vrijeme (fizika)|Vrijeme]] -- [[Prostor]] -- [[Dimenzija]] -- [[Dužina]] -- [[Brzina]]

:[[Val]] -- [[Valna funkcija]] -- [[Harmonijski oscilator]] -- [[Elektromagnetni talas|Elektromagnetno zračenje]]

=== Osnovne sile ===
:[[osnovna sila|Osnovne sile]]: [[Gravitacija]] -- [[Elektromagnetska sila]] -- [[Slaba sila]] -- [[Jaka interakcija|Jaka sila]]

=== Teorija čestica ===
:[[Teorija čestica]] -- [[Atom]] -- [[Proton]] -- [[Neutron]] -- [[Elektron]] -- [[Kvark]] -- [[Foton]] -- [[Gluon]] -- [[W bozon]] -- [[Z bozon]] -- [[Graviton]] -- [[Neutrino]] -- [[Radioaktivnost|Radijacija]] -- [[Fermioni]]

=== Područja fizike ===
* [[Astrofizika]] 
* [[Atomska fizika]]
* [[Molekularna fizika]]
* [[Optička fizika]]
* [[Dinamika fluida]] 
* [[Fizika polimera]] 
* [[Optika]]
* [[Teorija materijala]] 
* [[Nuklearna fizika]] 
* [[Fizika plazme]]
* [[Mehanika|Klasična mehanika]]
* [[Statistička mehanika|Statistička fizika]]
* [[Elektromagnetizam|Elektromagnetika]]
* [[Termodinamika]]
* [[Kvantna mehanika]]
* [[Relativistika]]
* [[Fizika čestica]]

== Vidi još ==
* [[Nobelova nagrada za fiziku]]
* [[Historija fizike|Povijest fizike]]
* [[Dodatak:Popis poznatih fizičara|Poznati fizičari]]

== Izvori ==
{{reflist|2}}

== Literatura ==
{{refbegin|2}}
* {{cite book
|last=Aaboe
|first=A.
|authorlink=
|year=1991
|title=The Cambridge Ancient History
|edition=2nd
|volume=Volume III
|chapter=Mesopotamian Mathematics, Astronomy, and Astrology
|publisher= Cambridge University Press 
|isbn=978-0-521-22717-9
|ref=harv}}
* {{cite web
|last=Allen
|first=D.
|date=10 April 1997
|title=Calculus
|publisher=Texas A&amp;M University
|url=http://www.math.tamu.edu/~dallen/history/calc1/calc1.html
|accessdate=1 April 2014
|ref=harv
}}
* {{Cite book
|last=Ben-Chaim
|first=M.
|year=2004
|title=Experimental Philosophy and the Birth of Empirical Science: Boyle, Locke and Newton
|publication-place=Aldershot
|publisher= [[Ashgate Publishing]] 
|isbn=0-7546-4091-4
|oclc=53887772 57202497
|ref=harv}}
* {{cite book
|url=http://books.google.co.uk/books?id=e6MEnPOhv7cC&amp;pg=PA2&amp;lpg=PA2#v=onepage&amp;q&amp;f=false
|title=Applied Turbulence Modelling in Marine Waters
|publisher=Springer
|last=Burchard
|first=H.
|year=2002
|isbn=3-540-43795-9
|ref=harv
}}
* {{cite journal
|last=Cho
|first=A.
|title=Higgs Boson Makes Its Debut After Decades-Long Search
|journal=Science
|pages=141–143
|volume=337
|date=13 July 2012
|doi=10.1126/science.337.6091.141
|pmid=22798574
|issue=6091
|ref=harv}}
* {{cite book
|title=Ancient Egyptian Science
|volume=Volume 2
|place=Philadelphia
|publisher= American Philosophical Society 
|last=Clagett
|first=M.
|year=1995
|ref=harv}}
* {{cite journal
|last=Cohen
|first=M.L.
|title=Fifty Years of Condensed Matter Physics
|journal=Physical Review Letters
|year=2008
|volume=101
|issue=5
|pages=25001–25006
|doi=10.1103/PhysRevLett.101.250001
|url=http://prl.aps.org/edannounce/PhysRevLett.101.250001
|bibcode=2008PhRvL.101y0001C
|ref=harv
}}
* {{cite arXiv
|last=DØ Collaboration
|first=584 co-authors
|authorlink=
|title=Direct observation of the strange 'b' baryon &lt;math&gt;\Xi_{b}^{-}&lt;/math&gt;
|date=12 June 2007
|arxiv=0706.1690
|class=hep-ex
|version=v2
|ref=harv}}
* {{cite book
|url=http://www.getcited.org/pub/102471397
|last=Dijksterhuis
|first=E.J.
|title=The mechanization of the world picture: Pythagoras to Newton
|publisher=Princeton University Press
|location=Princeton, New Jersey
|year=1986
|isbn=978-0-691-08403-9
|ref=harv
}}
* {{cite web
|last=DONUT
|authorlink=
|title=The Standard Model
|publisher=Fermilab
|date=29 June 2001
|url=http://www-donut.fnal.gov/web_pages/standardmodelpg/TheStandardModel.html
|accessdate=1 April 2014
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last1=Feynman
|first1=R.P.
|author1link=
|last2=Leighton
|first2=R.B.
|last3=Sands
|first3=M.
|year=1963
|title= The Feynman Lectures on Physics 
|volume=1
|isbn=0-201-02116-1
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Feynman
|first=R.P.
|authorlink=
|title= The Character of Physical Law 
|year=1965
|isbn=0-262-56003-8
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Godfrey-Smith
|first=P.
|year=2003
|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science
|isbn=0-226-30063-3
|ref=harv}}
* {{cite journal
|last=Goldstein
|first=S.
|title=Fluid Mechanics in the First Half of this Century
|journal=Annual Reviews in Fluid Mechanics
|year=1969
|volume=1
|pages=1–28
|doi=10.1146/annurev.fl.01.010169.000245
|bibcode = 1969AnRFM...1....1G
|ref=harv}}
* {{cite book
|last1=Gribbin
|first1=J.R.
|last2=Gribbin
|first2=M.
|last3=Gribbin
|first3=J.
|title=Q is for Quantum: An Encyclopedia of Particle Physics
|url=http://books.google.com/books?id=WzwbAQAAIAAJ
|year=1998
|publisher=Free Press
|isbn=978-0-684-85578-3
|ref=harv
}}
* {{cite journal
|last=Grupen
|first=Klaus
|title=Instrumentation in Elementary Particle Physics: VIII ICFA School
|journal=AIP Conference Proceedings
|date=10 Jul 1999
|volume=536
|pages=3–34
|doi=10.1063/1.1361756
|arxiv=physics/9906063
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Guicciardini
|first=N.
|year=1999
|title=Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736
|location=New York
|publisher= Cambridge University Press 
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Halpern
|first=P.
|title=Collider: The Search for the World's Smallest Particles
|url=http://books.google.com/books?id=JAxLVY96sqsC
|year=2010
|publisher=John Wiley &amp; Sons
|isbn=978-0-470-64391-4
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last1=Hawking
|first1=S.
|author1link=
|last2=Penrose
|first2=R.
|author2link=
|year=1996
|title= The Nature of Space and Time 
|isbn=0-691-05084-8
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Holzner
|first=S.
|year=2006
|title=Physics for Dummies
|url=http://www.amazon.com/gp/reader/0764554336
|publisher=John Wiley &amp; Sons
|quote=Physics is the study of your world and the world  and universe around you.
|isbn=0-470-61841-8
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last=Honderich
|first=T. (editor)
|title= The Oxford Companion to Philosophy 
|year=1995
|publisher= Oxford University Press 
|location=Oxford
|isbn=0-19-866132-0
|edition=1
|pages=474–476
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Kellert
|first=S.H.
|title=In the Wake of Chaos: Unpredictable Order in Dynamical Systems
|publisher= University of Chicago Press 
|year=1993
|isbn=0-226-42976-8
|ref=harv}}
* {{cite news
|last=Kerr
|first=R.A.
|title=Tying Up the Solar System With a Ribbon of Charged Particles
|url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/summary/sci;326/5951/350-a?maxtoshow=&amp;HITS=10&amp;hits=10&amp;RESULTFORMAT=&amp;fulltext=IBEX&amp;searchid=1&amp;FIRSTINDEX=0&amp;issue=5951&amp;resourcetype=HWCIT
|work=Science
|date=16 October 2009
|volume=326
|issue=5951
|pages=350–351
|accessdate=27 November 2009
|ref=harv
}}
* {{Cite book
|last=Krupp
|first=E.C.
|year=2003
|title=Echoes of the Ancient Skies: The Astronomy of Lost Civilizations
|publisher=Dover Publications
|isbn=0-486-42882-6
|url=http://books.google.com/books?id=7rMAJ87WTF0C
|accessdate=31 March 2014
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last=Laplace
|first=P.S.
|authorlink=
|others=Translated from the 6th French edition by Truscott, F.W. and Emory, F.L.
|year=1951
|title=A Philosophical Essay on Probabilities
|location=New York
|publisher= Dover Publications 
|ref=harv}}
* {{cite journal
|last=Leggett
|first=A.J.
|title=Superfluidity
|journal=Reviews of Modern Physics
|year=1999
|volume=71
|issue=2
|pages=S318–S323
|doi=10.1103/RevModPhys.71.S318
|bibcode = 1999RvMPS..71..318L
|ref=harv}}
* {{cite journal
|last=Levy
|first=B.G.
|title=Cornell, Ketterle, and Wieman Share Nobel Prize for Bose-Einstein Condensates
|journal=Physics Today
|date=December 2001
|page=14
|doi=10.1063/1.1445529
|url=http://physicstoday.org/journals/doc/PHTOAD-ft/vol_54/iss_12/14_1.shtml?bypassSSO=1
|volume=54
|issue=12
|bibcode=2001PhT....54l..14L
|ref=harv
|access-date=2015-04-23
|archive-date=2016-05-15
|archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20160515100141/http://physicstoday.org/journals/doc/PHTOAD-ft/vol_54/iss_12/14_1.shtml?bypassSSO=1
|dead-url=yes
}}
* {{cite book
|title=Early Greek Science: Thales to Aristotle
|last=Lloyd
|first=G.E.R.
|authorlink=
|publisher= Chatto and Windus; W. W. Norton &amp; Company
|location=London; New York
|year=1970
|isbn=0-393-00583-6
|ref=harv}}
* {{cite web
|last=Mastin
|first=L.
|title=Greek Mathematics - Plato
|work=The Story of Mathematics
|year=2010
|url=http://www.storyofmathematics.com/greek_plato.html
|accessdate=31 March 2014
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last=Mattis
|first=D.C.
|title=The Theory of Magnetism Made Simple
|url=http://books.google.com/books?id=VkNBAQAAIAAJ
|year=2006
|publisher=World Scientific
|isbn=978-981-238-579-6
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last=Maxwell
|first=J.C.
|authorlink=
|year=1878
|title=Matter and Motion
|url=http://books.google.com/?id=noRgWP0_UZ8C&amp;printsec=titlepage&amp;dq=matter+and+motion
|publisher=D. Van Nostrand
|isbn=0-486-66895-9
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last=Moore
|first=J.T.
|title=Chemistry For Dummies
|url=http://books.google.com/books?id=TRuP-BbS9xoC
|edition=2
|year=2011
|publisher=John Wiley &amp; Sons
|isbn=978-1-118-00730-3
|ref=harv
}}
* {{cite book
|url=http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=5869&amp;page=161
|title=Technology for the United States Navy and Marine Corps, 2000-2035 Becoming a 21st-Century Force: Volume 9: Modeling and Simulation
|publisher=The National Academies Press
|last1=National Research Council
|author1link=
|last2=Committee on Technology for Future Naval Forces
|year=1997
|location=Washington, DC
|isbn=978-0-309-05928-2
|ref=harv
}}
* {{cite web
|last1=O'Connor
|first1=J.J.
|last2=Robertson
|first2=E.F.
|author2link=
|title=Special Relativity
|work=MacTutor History of Mathematics archive
|publisher=University of St Andrews
|date=February 1996a
|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/HistTopics/Special_relativity.html
|accessdate=1 April 2014
|ref=harv
}}
* {{cite web
|last1=O'Connor
|first1=J.J.
|last2=Robertson
|first2=E.F.
|author2link=
|title=A History of Quantum Mechanics
|work=MacTutor History of Mathematics archive
|publisher=University of St Andrews
|date=May 1996b
|url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/HistTopics/The_Quantum_age_begins.html
|accessdate=1 April 2014
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last=Oerter
|first=R.
|title=The Theory of Almost Everything: The Standard Model, the Unsung Triumph of Modern Physics
|url=http://books.google.com/books?id=1KHuAAAAMAAJ
|year=2006
|publisher=Pi Press
|isbn=978-0-13-236678-6
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last1=Penrose
|first1=R.
|author1link=
|last2=Shimony
|first2=A.
|last3=Cartwright
|first3=N.
|last4=Hawking
|first4=S.
|author4link=
|title= The Large, the Small and the Human Mind 
|publisher= Cambridge University Press 
|year=1997
|isbn=0-521-78572-3
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Penrose
|first=R.
|authorlink=
|title= The Road to Reality 
|year=2004
|isbn=0-679-45443-8
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Rosenberg
|first=Alex
|title=Philosophy of Science
|publisher= Routledge 
|year=2006
|isbn=0-415-34317-8
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Schrödinger
|first=E.
|title=My View of the World
|publisher=Ox Bow Press
|year=1983
|isbn=0-918024-30-7
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Schrödinger
|first=E.
|title=The Interpretation of Quantum Mechanics
|publisher=Ox Bow Press
|year=1995
|isbn=1-881987-09-4
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Singer
|first=C.
|title=A Short History of Science to the 19th Century
|publisher=Streeter Press
|year=2008
|ref=harv}}
* {{cite journal
|last1=Stajic
|first1=Jelena
|last2=Coontz
|first2=R.
|last3=Osborne
|first3=I.
|title=Happy 100th, Superconductivity!
|journal=Science
|date=8 April 2011
|volume=332
|issue=6026
|page=189
|doi=10.1126/science.332.6026.189
|bibcode = 2011Sci...332..189S
|ref=harv}}
* {{cite book
|last1=Taylor
|first1=P.L.
|last2=Heinonen
|first2=O.
|title=A Quantum Approach to Condensed Matter Physics
|url=http://books.google.com/books?id=hyx6BjEX4U8C
|year=2002
|publisher=Cambridge University Press
|isbn=978-0-521-77827-5
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last=Thurston
|first=H.
|title=Early Astronomy
|year=1994
|publisher=Springer
|ref=harv}}
* {{cite book
|last=Toraldo Di Francia
|first=G.
|title=The Investigation of the Physical World
|year=1976
|isbn=0-521-29925-X
|ref=harv}}
* {{cite web
|last=Walsh
|first=K.M.
|title=Plotting the Future for Computing in High-Energy and Nuclear Physics
|url=http://www.bnl.gov/newsroom/news.php?a=23098
|publisher=Brookhaven National Laboratory
|accessdate=18 October 2012
|date=1 June 2012
|ref=harv
}}
* {{cite book
|last1=Young
|first1=H.D.
|last2=Freedman
|first2=R.A.
|year=2014
|edition=13th
|title= Sears and Zemansky's University Physics with Modern Physics Technology Update
|publisher= Pearson Education 
|isbn=978-1-29202-063-1
|ref=harv}}
{{refend}}

== Vanjske veze ==
{{Drugi projekti
| commons     = Physics
| wikispecies = 
| wiktionary  = fizika
}}
&lt;!--Please do not post more links here, they will be taken down as link spam!!--&gt;
* [http://www.scholarpedia.org/article/Encyclopedia_of_physics Encyclopedia of Physics] at Scholarpedia
* de Haas, Paul, {{Wayback|url=http://home.tiscali.nl/physis/HistoricPaper/|title=Historic Papers in Physics (20th Century)|date=20090826083339}}
* [http://www.physicscentral.com/ PhysicsCentral] – Web portal run by the [http://www.aps.org/ American Physical Society]
* [http://www.physics.org/ Physics.org] – Web portal run by the [http://www.iop.org/ Institute of Physics]
* [http://musr.physics.ubc.ca/~jess/hr/skept/ ''The Skeptic's Guide to Physics''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160207124645/http://musr.physics.ubc.ca/~jess/hr/skept/ |date=2016-02-07 }}
* [http://math.ucr.edu/home/baez/physics/ Usenet Physics FAQ] – A FAQ compiled by sci.physics and other physics newsgroups
* [http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/ Website of the Nobel Prize in physics]
* [http://scienceworld.wolfram.com/physics/ World of Physics]  An online encyclopedic dictionary of physics
* [http://www.nature.com/naturephysics ''Nature'': Physics]
* [http://physics.aps.org/ Physics] announced 17 July 2008 by the American Physical Society
* {{dmoz|/Science/Physics/Publications/|Physics/Publications}}
* [http://physicsworld.com/ Physicsworld.com] – News website from [http://publishing.iop.org/ Institute of Physics Publishing] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120712050838/http://publishing.iop.org/ |date=2012-07-12 }}
* [http://physlib.com/ Physics Central] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130624055123/http://physlib.com/ |date=2013-06-24 }} – includes articles on astronomy, particle physics, and mathematics.
* [http://www.vega.org.uk/ The Vega Science Trust] – science videos, including physics
* [https://archive.org/details/JustinMorganPhysicsLightningTour/ Video: Physics &quot;Lightning&quot; Tour with Justin Morgan]
* [http://www.learner.org/resources/series42.html 52-part video course: The Mechanical Universe...and Beyond] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130322020457/http://www.learner.org/resources/series42.html |date=2013-03-22 }} Note: also available at [https://video.google.com/videoplay?docid=-6774539130229106025 01 – Introduction] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121027101214/http://video.google.com/videoplay?docid=-6774539130229106025 |date=2012-10-27 }} at Google Videos
* [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/Hbase/hframe.html HyperPhysics website] – HyperPhysics, a physics and astronomy mind-map from Georgia State University

* [http://www.aip.org/index.html AIP.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041012041319/http://www.aip.org/index.html |date=2004-10-12 }} – Website of the American Institute of Physics
* [http://www.aps.org/ APS.org] – Website of the American Physical Society
* [http://www.iop.org/ IOP.org] – Website of the Institute of Physics
* [http://planetphysics.org/ PlanetPhysics.org]
* [http://www.royalsoc.ac.uk/ Royal Society] – Although not exclusively a physics institution, it has a strong history of physics
* [http://www.spsnational.org/ SPS National] – Website of the Society of Physics Students

{{Šablon:Prirodne nauke}}

[[Kategorija:Fizika|*]]
[[Kategorija:Prirodne nauke]]</text>
      <sha1>q45j3xqn962z0kchydr2wvdt738tzav</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Johann Wolfgang von Goethe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2644</id>
    <revision>
      <id>41261525</id>
      <parentid>41257633</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T02:48:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>/* Putopisi */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23386" xml:space="preserve">{{Infokutija pisac
|ime = Johann Wolfgang von Goethe
|slika = Goethe (Stieler 1828).jpg
|datum_rođenja = {{birth date|1749|8|28|df=y}}
|mjesto_rođenja = [[Frankfurt am Main]] (&lt;small&gt;[[Sveto Rimsko Carstvo|H.R.R.]]&lt;/small&gt;)
|mjesto_smrti = {{death date and age|1832|3|22|1749|8|28|df=y}}
|datum_smrti = [[Weimar]] (&lt;small&gt;[[Njemačka Konfederacija]]&lt;/small&gt;)
|zanimanje = [[pjesnik]], [[romanopsiac]], [[dramski pisac|dramatičar]], [[prirodoslovac]], [[diplomat]], [[državna služba|državni službenik]]
|nacionalnost= [[Nemci|Nijemac]]
|pokret = ''[[Sturm und Drang]]''; [[Weimarski klasicizam]]
|znamenita_djela = ''[[Faust]]'' | ''[[Die Leiden des jungen Werthers|Jadi mladog Werthera]]'' | ''[[Godine učenja Vilhelma Majstera]]'' | ''[[Putovanje Italijom|Italienische Reise]]''; ''[[Zapadno-istočni Divan|West–östlicher Divan]]''
|supružnik = [[Christiane Vulpius]] (1806–1816, njena smrt)
|uticaj_od = [[Pedro Calderón de la Barca|Calderón de la Barca]], [[Christian Fürchtegott Gellert|Gellert]], [[Oliver Goldsmith|Goldsmith]], [[Muhamed Šemsudin Hafiz|Hafez]], [[Johann Gottfried Herder|Herder]], [[Homer]], [[Kalidasa|Kālidāsa]], [[Immanuel Kant|Kant]], [[Friedrich Gottlieb Klopstock|Klopstock]], [[Gotthold Ephraim Lessing|Lessing]], [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], [[James Macpherson|Macpherson]], [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]], [[Friedrich Schiller|Schiller]], [[William Shakespeare|Shakespeare]], [[Spinoza]], [[Emanuel Swedenborg|Swedenborg]],&lt;ref&gt;[[Karl Robert Mandelkow]], Bodo Morawe: Goethes Briefe. 2. edition. Vol. 1: Briefe der Jahre 1764-1786. ''Christian Wegner'', Hamburg 1968, p.&amp;nbsp;709&lt;/ref&gt; [[Johann Joachim Winckelmann|Winckelmann]]
|uticaj_na =  [[Томас Карлајл|Carlyle]], [[Ernst Cassirer|Cassirer]], [[Charles Darwin|Darwin]], [[Sigmund Freud|Freud]], [[Günter Grass|Grass]], [[André Gide|Gide]], [[Hermann Hesse|Hesse]], [[G.W.F. Hegel|Hegel]], [[Muhammad Iqbal|Iqbal]], [[Daisaku Ikeda|Ikeda]], [[Karl Gustav Jung|Jung]], [[Milan Kundera|Kundera]], [[Søren Kierkegaard|Kierkegaard]], [[Jean-Baptiste Lamarck|Lamarck]], [[Joaquim Maria Machado de Assis|Machado]], [[Thomas Mann|Mann]], [[Friedrich Nietzsche|Nietzsche]], [[France Prešeren|Prešeren]], [[Grigol Robakidze|Robakidze]], [[Friedrich Schiller|Schiller]], [[Oswald Spengler|Spengler]], [[Max Stirner|Stirner]], [[Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling|Schelling]], [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauer]], [[Rudolf Steiner|Steiner]], [[Henry David Thoreau|Thoreau]], [[Nikola Tesla|Tesla]], [[Ivan Turgenjev|Turgenjev]], [[Ludwig Wittgenstein|Wittgenstein]], [[Richard Wagner|Wagner]], [[Leopold von Ranke|Ranke]]
|potpis=Goethe Signature.svg
}}

'''Johann Wolfgang von Goethe''' ([[Frankfurt am Main|Frankfurt]], [[28. 8.|28. august]] [[1749]]. - [[Weimar]], [[22. 3.|22. mart]] [[1832]].) je [[nemačka|njemački]] književnik, filozof i naučnik. U svojoj mladosti se priključio književnom ''Sturm und Drang'' pokretu i sa svojim romanom ''[[Die Leiden des jungen Werthers|Jadi mladog Vertera]]'' te dramom ''Faust'' pomogao njemačkoj i evropskoj književnosti da iz neo-klasicizma prijeđe u [[romantizam]]. Poznat je i po svojim dostignućima na polju fizike i biologije koja će poslije poslužiti kao inspiracija za [[Charles Darwin|Darwinovu]] teoriju evolucije.

Po Goetheu je [[1932]]. nazvan tadašnji [[Univerzitet Frankfurt|Frankfurtski univerzitet]], danas [[Univerzitet Frankfurt|Johann Wolfgang Goethe Univerzitet]].

== Život ==
[[File:Schmoll_Goethe_Va.jpg|thumb|180px|left|Johann Goethe u 25. godini (1774)]]
Gete je rođen u [[Slobodni Carski Grad|slobodnom carskom gradu]] [[Frankfurt am Main|Frankfurtu]] u [[Sveto Rimsko Carstvo|Svetom Rimskom Carstvu]]. Njegov otac bio je važna i poštovana ličnost, i lično je nadgledao obrazovanje svog sina u početku. Gete je studirao pravo na [[Univerzitet u Leipzigu|univerzitetu u Lajpcigu]] [[1765]], zatim [[1770]]. na [[Univerzitet u Strasbourgu|univerzitetu u Strasbourgu]], uz prava pohađa i [[botanika|botaniku]], [[kemija|hemiju]], [[anatomija|anatomiju]] itd. U [[Strasbourg]]u upoznaje [[Johann Gottfried von Herder|Johanna Herdera]], koji se već proslavio kritičkim spisima. Pod njegovim uticajem, Gete počinje da se interesuje za poeziju narodnog predanja i za nemačku nacionalnu prošlost. Ubrzo se uklapa u pokret ''[[Sturm und Drang]]''. Godine [[1771]]. radi u Frankfurtu kao advokat gde izdaje i književni časopis „Götz von Berlichingen“. Odlazi [[1772]]. godine, jer oseća da remeti mir između svog prijatelja J. Kestnera{{efn|Johann Georg Christian Kestner ([[Döhren-Wülfel|Döhren]] kod [[Hanover]]a, [[28. 8.|28. august]] [[1741]] – [[Lüneburg]], [[24. 5.|24. maj]] [[1800]]).}} i njegove verenice Šarlote Buf{{efn|Charlotte Sophie Henriette Buff ([[Wetzlar]], [[11. 1.|11. januar]] [[1753]] – [[Hanover]], [[16. 1.|16. januar]] [[1828]]).}}. Ta epizoda, vest o samoubistvu njegovog pozinanika K. Jeruzalema{{efn|Karl Wilhelm Jerusalem ([[Wolfenbüttel]], [[21. 3.|21. mart]] [[1747]] – [[Wetzlar]], [[30. 10.|30. oktobar]] [[1772]]).}}, i događaj kada mu je rečeno da izbegava kuću trgovca Brentana sa čijom je ženom voleo da svira, dali su mu građu za prvi roman. Roman ''[[Die Leiden des jungen Werthers|Jadi mladog Vertera]]'' izdaje u septembru [[1774]]. godine u [[Leipzig]]u, i on mu donosi svetsku slavu. Završava ''[[Götz von Berlichingen (Goethe)|Geca]]''. Iste godine se veri sa Elisabethom Schoenemann{{efn|Anna Elisabeth Schönemann ([[Offenbach am Main|Offenbach]], [[1758]] – [[Krautergersheim]], [[1817]]), »Lili« iz njegovih pesama.}} i odlazi zauvek iz rodnog grada. Na poziv [[Carl August von Sachsen-Weimar-Eisenach (1757–1828)|Karla Avgust]]a{{efn|Carl August von Sachsen-Weimar-Eisenach ([[Weimar]], [[3. septembar]] [[1757]] – Schloss Graditz kod [[Torgau]]a, [[14. jun]] [[1828]]), potomak po muškoj liniji grofa [[Johann Friedrich I. von Sachsen|Johanna Friedricha I.]] (1503–1554) iz porodice [[Wettin]].}}, vojvode od [[Vojvodstvo Sachsen-Weimar|Saks-Weimara]], otišao je [[1775]]. u [[Weimar]] gde je obavljao niz političkih poslova. Na posletku je postao vojvodin glavni savetnik. Uskoro dovodi [[Johann Gottfried von Herder|Herdera]], zatim i [[Friedrich Schiller|Šilera]]. Weimar postaje značajno duhovno stecište nemačkog prostora. Upoznaje Šarlotu fon Štajn{{efn|Charlotte Albertine Ernestine von Schardt ([[Eisenach]], [[25. decembar]] [[1742]] – [[Weimar]], [[6. januar]] [[1827]]), udata za uglednog Gottlob E. J. F. Freiherr von Stein ([[Regensburg]], [[1735]] – [[Weimar]], [[1793]]).}} kojoj posvećuje 1700 pisama. Goethe je bio [[Slobodno zidarstvo|mason]]. Postao je član weimarske lože Amalia [[23. 6.|23. juna]] [[1780]]&lt;ref&gt;{{de}}{{cite web|url=https://www.goethe-gesellschaft-erfurt.de/goethe-als-freimaurer|title=Goethe als Freimaurer|date=|accessdate = 01. 07. 2022}}&lt;/ref&gt;.&lt;br/&gt;
Od [[1786]]. do [[1788]]. putovao je [[Italija|Italijom]] i upravljao vojvodskim pozorištem Weimara. U to vreme je završio ''[[Egmonta]]'', pretočio u stihove ''[[Ifigenija na Tauridi|Ifigeniju]]'' i započeo ''[[Torkvato Taso (Goethe)|Torkvata Tasa]]''. &lt;br/&gt;
Učestvovao je u ratu protiv Francuske. [[20. 9.|20. septembra]] [[1792.]] je na [[Bitka kod Valmyja|Bitci kod Valmyja]] na carsko-njemačkoj strani. O tome će reći:
{{Citat|Od danas i ovdje počinje nova era u povijesti svijeta.|J. W. Goethe, 1792}}

U narednom periodu sklopio prijateljstvo sa [[Friedrich Schiller|Friedrichom Schillerom]] koje je potrajalo do [[1805]]. Oženio se [[Christiane Vulpius|Kristijanom Vulpius]]{{efn|Johanna Christiana Sophie Vulpius ([[Weimar]], [[1. juni]] [[1765]] – [[Weimar]], [[6. juni]] [[1816]]).}} [[1806]]. Od [[1794]]. posvetio se isključivo pisanju.
U [[Erfurt]]u susreće cara [[Napoleon I Bonaparte|Naponeona]] [[2. 10.|2. oktobra]] [[1808.]] u Guvernerovoj palači.
U [[Weimar]]u susreće [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]]a [[18. 10.|18. oktobra]] [[1827.]]
Preminuo je u [[Weimar]]u [[1832]].

== Rad ==
Njegovo najznačajnije delo napisano pre odlaska u Vajmar bila je tragedija „Gec fon Berlihingen“ (''Götz von Berlichingen)'', ([[1773]]), koja je ujedno bila i prvo delo koje ga je proslavilo. Zatim je usledio roman „[[Die Leiden des jungen Werthers|Jadi mladog Vertera]]“ koje mu je donelo enormno veliku popularnost.

U periodu dok se družio sa [[Friedrich Schiller|Fridrihom Šilerom]] dovršio je „Godine učenja Vilhema Majstera“ i prelepu pesmu „Herman i Dorotea“ (u ovom epu, povodom revolucije, protiv koje je bio, slavi porodicu, svakodnevni rad i mir), kao i „Rimske elegije“. U periodu Od Šilerove do svoje smrti, napisao je „[[Faust]]a“, „Izbor po srodnosti“, svoju pseudo-autobiografiju „Iz mog života:činjenice i fikcija“, opisao je putovanje po [[Italija|Italiji]], objavio je dosta naučnih radova i seriju rasprava o [[nemačka umetnost|nemačkoj umetnosti]]. Njegova dela imala su ogroman uticaj na književnost i umetnost čim su se pojavila.

Kao dopuna radu u književnosti, Gete je dao značajan doprinos naučnom radu. U [[biologija|biologiji]], dao je teoriju uslova za metamorfozu biljaka, po kojoj sve biljke nastaju od listova. Takođe je poznat po svom otkriću središnje vilične kosti kod ljudi.

Gete je smatrao svoju teoriju boja, svojim najznačajnijim doprinosom nauci i uopšte svojim najznačajnijim delom. On je tvrdio da boje nisu samo fenomen na fizičkom nivou već da boje zavise od svetla i načina na koje ono pada na predmete, odnosno da su one stvar individualne percepcije. Bio je izuzetno ponosan na svoj rad i jednom prilikom je rekao: „To što sam ja jedina osoba u ovom veku koja ima pravi uvid u nauku boja, je zato što sam ja ponosan na to i to je ono što mi daje osećaj da sam mnoge nadmašio“.

U razgovorima sa Ekermanom, Gete potvrđuje da nije voleo [[Prosvjetiteljstvo|Prosvetiteljstvo]], jer je bio više čovek srca nego razuma. Romantičari su mu strani, jer je u osnovi bio realista. Od svih svojih savremenika najviše ceni [[Džordž Gordon Bajron|Bajrona]], upravo zato što mu se činilo da Bajron više pripada klasici nego romantici. Najviše ceni klasičnu poeziju i umetnost - u romantizmu vidi nešto nezdravo, neorgansko.

Geteov duhovni razvoj se najbolje ogleda u lirici. Od pobožnih pesama ispirisanih [[Fridrih Gotlib Klopštok|Klopštokom]], preko [[Anakreont|anakreotskih pesama]] inspirisanih [[Kristof Martin Viland|Vilandom]], do Herderovog uticaja kada izvor pesničkog zanosa postaje priroda, u kojoj Gete vidi oličenje stvaralačke sklobode i elementarne snage („Dobrodošlica i rastanak“).
[[Datoteka:GoetheAndSchillerMonumentAtWeimar.jpg|mini|desno|Spomenik Geteu i Šileru u Vajmaru]]
Gete je postao [[baruch de Spinoza|spinozista]]: bog je u prirodi, u prirodi postoje dva elementa - sila i materija, a sila je bog; zato treba voleti svu prirodnu silu. Kasnije se ovo filozofsko shvatanje nijansira, i Gete kao pesnički motiv uzima grčke bogove kao personifikaciju prirodnih sila, i buni se protiv njih („Prometej“). Ova poezija je ujedno patetična, puna borbe i zanosa.

U to vreme Getea zaokuplja ideja velikih ljudi: [[Gaj Julije Cezar|Cezara]], [[Faust]]a, [[Prometej]]a, [[Muhamed]]a - simbol genija koji vodi čovečanstvo. U ovoj fazi (Šturm und drang) javljaju se slobodni ritmovi, stihovi svaki drugom broju slogova, da bi se skoro mogli pisati u prozi.

U Vajmaru prestaje buntovništvo i javlja se smireni Gete, pesnik harmonije koji u prirodi vidi materinsku silu čovečansva. Priroda više nije jezovita, puna neprijateljskih, demonskih sila, nego je protkana harmonijom i redom, a božanske sile su naklonjene čoveku („Putnikova noćna pesma“, „Pevanje duhova nad vodama“).

Što više Geteova poezija postaje misaona, to se više kreće oko ideje humaniteta („Božansko“). Čežnja za jugom, za Italijom, ogleda se u delu „Minjon“. Posle Italije njegova poezija postaje čulna koliko i misaona. Gete je još od pokreta Šturm und drang pisao [[balada|balade]], a usavršio se u takmičenju sa Šilerom. Dok Šiler redovno polazi od etičke ideje, Gete je slobodniji u koncepciji. Za Šilera ([[immanuel Kant|kantovac]]) balada je zamisao za [[drama|dramu]], dok se kod Getea (spinozista) pre oseća delovanje prirodnih sila, koje su jače od čoveka i razum ne može da ih objasni i definiše.

== Romani ==
* ''[[Die Leiden des jungen Werthers|Patnje mladog Werthera]]'' (''Die Leiden des jungen Werthers'', [[Leipzig]] 1774);
* ''[[Urmeister]]'' (''Wilhelm Meisters theatralische Sendung'' ili tzv. „Urmeister“, 1776) ili u prijevodu ''Kazališni poziv Vilhelma Majstera''. Tekst je pronađen 1910. i objavljen 1911;
* ''[[Razgovori njemačkih iseljenika]]'' (''Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten'', 1795), zbirka novela;
* ''[[Godine učenja Vilhelma Majstera]]'' (''Wilhelm Meisters Lehrjahre'', obj. [[Berlin]] 1795–1796), u prijevodu poznat kao ''Wilhelm Meisterovo šegrtvovanje'';
* ''[[Putovanja Vilhelma Majstera]]'' (''Wilhelm Meisters Wanderjahre'', 1807; obj. [[Tübingen]] 1821, dopun. 1829);
* ''[[Srodne duše]]'' (''Die Wahlverwandtschaften'', [[Tübingen]] 1809), u prijevodu poznat kao ''Izbor prema sličnosti'' ili ''Izborni afiniteti''.

=== [[Jadi mladog Vertera]] ===

Duboka lična ispovest. Jednostavna fabula, a lepota pojedinih scena proizlazi iz njihove vešte kompozicije. Gete ih skladno unosi u tok razvoja Verterove ljubavi, prepliće sa onim što se zbiva u njegovoj duši. Duševna raspoloženja organski izrastaju iz prirode. To nije samo ljubavni roman - pisma (po uzoru na [[Ričardson]]a) su ujedno i junakove isovesti o doživljavanju života uopšte, o zanosima i teskobama njegovog psihičkog sveta. Život o kojem Verter mašta je u oštroj suprotnosti sa stvarnošću koja ga okružuje. Oseća se ogorčenje zbog nazadnih konvencija društva koje koče slobodan razvitak jedinke i ljudske duše.

=== Godine učenja Vilhema Majstera ===

Vilhelm Majster kao junak je posebna varijacija Vertera, ali ovaj roman je ujedno i ostvarenje jednog estetskog programa. Gete piše veoma koncizno, sa velikim bogatstvom izraza, ali intenzivno neposredno pripovedanje se sve više opterećuje didaktikom: sav zanos za pozorište je samo zabluda.

=== Putovanja Vilhema Majstera ===

Napisao je četvrt veka posle prvog dela. Podnaslov ovog romana glasi ''Oni koji se odriču''. Glavni deo romana posvećen je utopiji vaspitanja koja je ocrtana kao ''Pedagoška provincija''. Iako govori o disciplini i sintezi, roman je krajnje slobodan po kompoziciji: labavo nanizani delovi, novele i pripovetke već objavljivane ili namenjene za druge zbirke, maksime i refleksije, poneka pesma.

=== Izbor prema sličnosti ===

U ovom romanu zahteva odricanje od svega što je čulno, pa čak i greh počinjen jedino u mislima dovodi do katastrofe. Roman je eksperiment, ''psiho-hemijski pokušaj''.

== Drame ==
Napisao je preko sto drama.
* ''Urfaust'' (1772–1775; 1887 nedov.)
* ''[[Götz von Berlichingen (Goethe)|Götz von Berlichingen]]''{{efn|Drama ''Götz von Berlichingen'' : prva nemačka drama sa nacionalnim motivom, originalna po formi, puna životne etike i istorijske realnosti. Glavni junak je vojvoda [[Gottfried von Berlichingen zu Hornberg|Gottfried von Berlichingen]] (1480–1562).}} (''Götz von Berlichingen'', 1773)
* ''[[Ifigenija na Tauridi (Goethe)|Ifigenija na Tauridi]]'' (''Iphigenie auf Tauris'', 1790 - [[Weimar]] 1807)
* ''Egmont'' (''Egmont'', 1775-1788)
* ''[[Torkvato Taso (Goethe)|Torkvato Taso]]'' (''Torquato Tasso'', 1780-1790)
* ''Faust. Ein Fragment'' (1788 nedov.; 1790. obj.)
* ''[[Faust|Faust I]]'' (''Faust. Eine Tragödie'', [[Tübingen]] 1808)
* ''[[Faust|Faust II]]'' (''Faust. Der Tragödie zweiter Teil'', obj. [[Augsburg]] 1828; dopun. 1829; obj. 1832)

== Pesništvo ==
* ''Majska pjesma'' (''Mailied'', 1771; 1775)
* ''[[Prometej (Goethe)|Prometej]]'' (''Prometheus'', 1772–1774);
* ''Ružica sa polja'' (''Heidenröslein'', 1770; 1827);
* ''Muhamedova pjesma'' (''Mahomets Gesang'', 1772–1773);
* ''Kralj od Thule'' (''Der König in Thule'', 1774);
* ''Dobrodošli i doviđenja'' (''Willkommen und Abschied'', 1775; 1789);
* ''Noćna pjesma lutalica'' (''Wandrers Nachtlied'', 1776; 1780);
* ''Mjesecu'' (''An den Mond'', 1778);
* ''[[Granice čovječanstva]]'' (''Grenzen der Menschheit'', 1781);
* ''Kralj vilenjaka'' (''Erlkönig'', 1782);
* ''Mignon'' (''Mignon'', oko 1786–1788);
* ''Venecijanske epigrame'' (''Venezianische Epigramme'', 1790);
* ''[[Rimske elegije]]'' (''Römische Elegien'', 1795), objavljeno pod naslovom ''Erotica Romana'';
* ''Rajneke Fuks'' (''Reineke Fuchs'', 1793–1794);
* ''Godine učenja čarobnjaštva'' (''Der Zauberlehrling'', 1797);
* ''[[Herman i Doroteja]]'' (''Hermann und Dorothea'', 1796–1797);
* ''O metamorfozi biljaka'' (''Die Metamorphose der Pflanzen'', 1798–1799);
* ''Mrtvi plesači'' (''Der Totentanz'', 1813);
* ''[[Zapadno-istočni Divan]]'' (''West-östlicher Divan'', 1819; 1827);
* ''Elegija iz Marienbada'' (''Marienbader Elegie'', 1827) ili ''Trilogija strasti'' (''Trilogie der Leidenschaft'');
* ''Nasljeđe'' (''Vermächtnis'', 1829).

== Naučna dela i eseji==
* ''O čeljusti ljudi i životinja'' (''Über den Zwischenkiefer der Menschen und der Tiere'', 1784)
* ''O granitu'' (''Über den Granit'', 1784)
* ''Doprinosi optici'' (''Beiträge zur Optik'' 1791–1792)
* ''O epskoj i dramskoj poeziji'' (''Über epische und dramatische Dichtung'', 1797), zajedno sa [[Friedrich Schiller|Schillerom]];
* ''O diletantizmu'' (''Über den Dilettantismus'', 1799)
* ''[[Poezija i Istina]]'' (''Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit'', napisao 1808–1831)
* ''Teorija boja'' (''Zur Farbenlehre'', 1810)
* ''O umjetnosti i starini'' (''Über Kunst und Altertum'', 1816–1832)

== [[Putopis]]i ==
* ''[[Putovanje Italijom]]'' (''Italienische Reise'', putovanje 1786–1788, napisao 1813–1817)
* ''Pohod na Francusku'' (''Kampagne in Frankreich'', napisao 1819–1822)

== Porodica Goethe ==
Goethe je imao nekoliko udvaranja i ljubavnih veza, mada je napokon živio s jednom ženom. [[Christiane Vulpius|Christianu Vulpius]] (1765–1816) iz [[Weimar]]a je upoznao 12. jula 1788. kada je ona imala 23 godina a on 39. Ona je bila kćer službenika i odvjetnika Johanna Vulpiusa{{efn|Johann Friedrich Vulpius (1725–1786)}} iz Weimara i Christine Riehl{{efn|Christine Riehl (1742–1771)}} iz Weimara. &lt;br/&gt;
Goethe i Christiana su se vjenčali 19. oktobra 1806. u Crkvi sv. Jakova (''Jakobskirche'') u Weimaru, točno za vrijeme proboja [[Napoleonski ratovi|Francuza]] u grad. Imali si više djece koja nisu preživjela porođaj ili prvi mjesec života: prvo dijete (oktobar 1791), Caroline (novembar 1793), Carl (novembar 1795), Catharina (decembar 1802).&lt;br/&gt;
Jedini preživio sin je bio [[August von Goethe]] (1789–1830), rođen u [[Weimar]]u i umro 1830. u [[Rim]]u. Bio je službenik u pratnji [[Carl August von Sachsen-Weimar-Eisenach (1757–1828)|Karla Augusta]] (1757–1828), vojvode [[Saksonija|Saksonije]], [[Weimar]]a i [[Eisenach]]a. August von Goethe je oženio [[Ottilie von Goethe|Ottiliju von Pogwisch]] (1796–1872) iz [[Gdańsk]]a. Imali si troje djece: Walther von Goethe{{efn|Walther von Goethe (1818–1885).}}, Wolfgang M. von Goethe{{efn|Wolfgang Maximilian von Goethe (1820–1883).}}, Alma von Goethe{{efn|Alma von Goethe (1827–1844).}}. Zadnji Goetheov potomak je Walther von Goethe. Bio je [[komornik]] i [[kompozitor]], nije imao djece, niti su njegova braća imala. Njegov brat Wolfgang Maximilian je bio [[pravnik]] na dvoru vojvode [[Carl Alexander von Sachsen-Weimar-Eisenach (1818–1901)|Karla Alexandra]]. Najmlađa, Alma, je umrla u 17. godini od [[tifus]]a.&lt;br/&gt;
Otac od Johana W. Goethea je bio [[Johann Caspar Goethe]] (1710–1782) iz [[Frankfurt am Main|Frankfurt]]a, sin Friedricha G. Goethea (1657–1730) i Cornelie Walther (1668–1754). Bio je [[pravnik]] na Carskom Dvoru u [[Wetzlar]]u. Očeva porodica je bila iz [[Frankfurt am Main|Frankfurt]]a i [[Darmstadt]]a, mada vuku daleke korijene iz okolice [[Erfurt]]a i [[Halle|Halla]].&lt;br/&gt;
Goetheova majka je bila [[Catharina Textor|Catharina Elisabeth Textor]] (1731–1808), kćer uglednog službenika i dvorskog savjetnika Johann Wolfgang Textor (1693–1771). Goetheova baka po majci je bila Anna Margaretha Lindheimer (1711–1783) iz Wetzlara.

==Bilješke==
{{notelist|2}}

==Izvori==
{{reflist}}

== Bibliografija ==
* Baioni Giuliano, ''Classicismo e rivoluzione : Goethe e la rivoluzione francese'', Napoli, Guida, 1969.
* Baioni Giuliano, ''Il giovane Goethe'', Torino, Einaudi, 1996.
* Brennecke Adolf, ''Goethe als Freimaurer'', Leipzig, 1875.
* Carré Jean-Marie, ''Vie de Goethe'', Gallimard, Paris, 1928
* Deile Gotthold, ''Goethe als Freimaurer'', Berlin, Ernst Siegfried Mittler und Sohn, 1908.
* Gero von Wilpert, ''Goethe-Lexikon'', Stuttgart, Kröner, Stuttgart, 1998.
* [[Georg Simmel|Simmel Georg]], ''Goethe'', Leipzig, Klinkhardt, 1913.
* Tümmler Hans, ''Goethe als Staatsmann'', Göttingen, Musterschmidt, 1976.
* Unseld Siegfried, ''Goethe and His Publishers'', Chicago, University of Chicago Press, 1996.

== Galerija ==
&lt;gallery&gt;
File:Frankfurt_Am_Main-Goethe-Haus-Ansicht_am_Grossen_Hirschgraben.jpg|Goetheova kuća u [[Frankfurt am Main|Frankfurtu]]
File:Johann_Caspar_Goethe.jpg|Otac [[Johann Caspar Goethe|Johann Caspar]]
File:Catharina_Elisabeth_Goethe_1776.jpg|Majka [[Katharina Elisabeth Goethe|Katharina Textor]]
Goethe_1765.jpg|Goethe oko 1765.
File:Johann_Wolfgang_Goethe,_1779.png|Goethe 1779. ([[Georg Oswald May|G. May]], 1779)
File:Charlotte_von_Stein.jpg|[[Charlotte von Stein]]
File:CharlotteKestnerGebBuff1753-1828VonJohHchSchroeder.jpg|[[Charlotte Buff]]
File:LiliSchoenemanGoethesVerlobteS46.jpg|[[Lili Schönemann]]
File:Johann_Heinrich_Wilhelm_Tischbein_-_Goethe_in_der_roemischen_Campagna.jpg|Goethe u Italiji ([[Johann Heinrich Wilhelm Tischbein|J. Tischbein]], 1787)
File:Goethe_Christiane_Vulpius@Goethe-Museum_Frankfurt_a.M.20170819.jpg|[[Christiane Vulpius]] 1788–1789. u jednom Goetheovom crtežu
File:Sebbers_goethe.jpg|Goethe 1826.
Goethe (Stieler 1828).jpg|Goethe 1828.([[Joseph Karl Stieler|J. Stieler]], 1828)
File:Weimar_Dom_Goethego.jpg|Goetheova kuća u [[Weimar]]u
File:Goethes_Gartenhaus_in_Weimar_04.JPG|Druga Goetheova kuća u [[Weimar]]u
File:Fotothek_df_ps_0006086_Wohnhäuser.jpg|Goetheova soba u [[Weimar]]u
File:Coudr 05.jpg|Weimarer Fürstengruft u [[Weimar]]u gdje je Goethe pokopan
File:Ottilie_von_Goethe.jpg|[[Ottilie von Goethe|Ottilie von Pogwisch]], Goetheova snaha
&lt;/gallery&gt;

== Spoljašne veze ==
{{Drugi projekti
| commons     = Johann Wolfgang von Goethe
| wikiquote   = Johan Volfgang Gete
}}

* [http://librivox.org/newcatalog/search.php?title=&amp;author=Johann+Wolfgang+Goethe&amp;status=complete&amp;action=Search Dela J. V. Getea u audio formatu] 
* [http://literaturnetz.org/author/johann_wolfgang_von_goethe Geteova dela]
* [http://www.goethezeitportal.de/ Geteov internet portal]
* [http://www.garten-literatur.de/Leselaube/goethe/goethe1_gartenfreund.htm Gete kao botaničar i prirodnjak]

{{Romantizam}}

{{Lifetime|1749|1832|Goethe, Johann Wolfgang}}

[[Kategorija:Njemački pisci]]
[[Kategorija:Njemački političari]]
[[Kategorija:Njemački naučnici]]
[[Kategorija:Njemački filozofi]]
[[Kategorija:Authority control]]</text>
      <sha1>jw6v3o6vrti91qvs85k9jbrh3t0rs7b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Novi Pazar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8455</id>
    <revision>
      <id>41261480</id>
      <parentid>41246688</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T11:59:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.222.70.21</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Istaknute ličnosti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15675" xml:space="preserve">{{Dz}}
{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Pazar 
 | ime genitiv=Novog Pazara
 | slika = 
 | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja
 | grb = NP Grb.jpg
 | opis_grba = grb Novog Pazara
 | gradska_zastava = 
 | opis_zastave = Zastava Novog Pazara
 | Zvanično=Novi Pazar
 | stara_imena = 
 | površina = 742
 | stanovništvo = 125.000
 | aglomeracija = 125 000
 | gustina = 135.3
 | opis gustine=šira zona/opština
 | nadmorska_visina = 477
 | prvi pomen = 
 | dan_grada = 
 | slava=
 | pobratimi=
 | pokrajina = 
 | okrug = [[Raški okrug]]
 | gšir = 43.135333
 | gduž = 20.507333
 | registarska_oznaka = NP
 | pozivni_broj = 020
 | poštanski_kod = 36300 
 | adresa = 
 | telefon = 
 | faks = 
 | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs]
 | elektronska_pošta = 
 | gradonačelnik = Nihat Biševac
 | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]]
 | stranke=
 | formirana vlast=
 | izbori=[[11. 05.]][[2008]].
}}
'''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]].

== Stanovništvo ==
Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.

Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6.

Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine
* [[Bošnjaci]]  77.12%(77.747)
* [[Srbi]] 16.16%,(16.248)
* Muslimani  4.08%(4.102)
* [[Albanci]]  0.25%(202). 
* Jugosloveni 0.46%(67)
* Crnogorci  0.44%.(40)
* Hrvati        0.01%(20)
* Makedonci 0.01%(19)
* Rusi          0.01% (19)
* ostali 0,035%  (553)
Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

== Naseljena mesta ==
Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac,  Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put,  Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put,   Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo,  Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje,  Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka,  Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.

== Privreda i resursi ==
Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.

== Kulturni spomenici ==
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...

== Infrastruktura ==
Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.

U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.

== Istorija ==
Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.

Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.

== Sport ==
U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.

== Istaknute ličnosti ==
* [[Elma Sinanović]], pevačica
* [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener
* [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija
* [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac
* [[Rasim Ljajić]], političar
* [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije
* [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
* [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor
* [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
* [[Bajro Župić]], fudbaler
* [[Adem Ljajić]], fudbaler
* [[Mirsad Jahović]], košarkaš
* [[Emina Jahović]], pevačica i glumica
* Rifat Ziljkić, trener atletike
* [[Edin Zuković]], sportski radnik
* [[Emir Koca]], atletičar
* [[Laza Ristovski]], muzičar
* [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac
* [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke
* [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka
* [[Jasmin Ljajić]], atletičar
* Muhamed Murić, pravnik
* [[Teodora Simović]], atletičarka
* [[Rizo Hamidović]], pevač
* [[Muamer Hasanović]], atletičar
* [[Hamza Zatrić]], odbojkaš
* [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš
* [[Šaban Šarenkapić]], književnik
* [[Fehim Karišik]], novinar
* [[Lemana Bećirović]], glumica
* [[Rifat Rifatović]], glumac
* [[Enad Ličina]], bokser
* [[Admir Kecap]], fudbaler
* [[Emir Lotinac]], fudbaler
* [[Amela Terzić]], atletičarka
* [[Ismet Ugljanin]], fudbaler

== Vanjske veze ==
{{portal|Srbija}}
{{Commonscat|Novi Pazar}}
* [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica]
* [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt]
* [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar]
* [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara]
* [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press]

{{Opština Novi Pazar}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Pazar| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Novi Pazar]]</text>
      <sha1>3xpgq729o9rsj7k40sy17icmpleninx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261481</id>
      <parentid>41261480</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:02:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.222.70.21</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Istaknute ličnosti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15714" xml:space="preserve">{{Dz}}
{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Pazar 
 | ime genitiv=Novog Pazara
 | slika = 
 | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja
 | grb = NP Grb.jpg
 | opis_grba = grb Novog Pazara
 | gradska_zastava = 
 | opis_zastave = Zastava Novog Pazara
 | Zvanično=Novi Pazar
 | stara_imena = 
 | površina = 742
 | stanovništvo = 125.000
 | aglomeracija = 125 000
 | gustina = 135.3
 | opis gustine=šira zona/opština
 | nadmorska_visina = 477
 | prvi pomen = 
 | dan_grada = 
 | slava=
 | pobratimi=
 | pokrajina = 
 | okrug = [[Raški okrug]]
 | gšir = 43.135333
 | gduž = 20.507333
 | registarska_oznaka = NP
 | pozivni_broj = 020
 | poštanski_kod = 36300 
 | adresa = 
 | telefon = 
 | faks = 
 | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs]
 | elektronska_pošta = 
 | gradonačelnik = Nihat Biševac
 | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]]
 | stranke=
 | formirana vlast=
 | izbori=[[11. 05.]][[2008]].
}}
'''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]].

== Stanovništvo ==
Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.

Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6.

Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine
* [[Bošnjaci]]  77.12%(77.747)
* [[Srbi]] 16.16%,(16.248)
* Muslimani  4.08%(4.102)
* [[Albanci]]  0.25%(202). 
* Jugosloveni 0.46%(67)
* Crnogorci  0.44%.(40)
* Hrvati        0.01%(20)
* Makedonci 0.01%(19)
* Rusi          0.01% (19)
* ostali 0,035%  (553)
Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

== Naseljena mesta ==
Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac,  Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put,  Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put,   Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo,  Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje,  Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka,  Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.

== Privreda i resursi ==
Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.

== Kulturni spomenici ==
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...

== Infrastruktura ==
Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.

U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.

== Istorija ==
Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.

Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.

== Sport ==
U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.

== Istaknute ličnosti ==
* [[Elma Sinanović]], pevačica
* [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener
* [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija
* [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac
* [[Rasim Ljajić]], političar
* [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije
* [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
* [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor
* [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
* [[Bajro Župić]], fudbaler
* [[Adem Ljajić]], fudbaler
* [[Mirsad Jahović]], košarkaš
* [[Emina Jahović]], pevačica i glumica
* Rifat Ziljkić, trener atletike
* [[Edin Zuković]], sportski radnik
* [[Emir Koca]], atletičar
* [[Laza Ristovski]], muzičar
* [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac
* [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke
* [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka
* [[Jasmin Ljajić]], atletičar
* [https://www.facebook.com/zmijskicar/ Muhamed Murić, pravnik]
* [[Teodora Simović]], atletičarka
* [[Rizo Hamidović]], pevač
* [[Muamer Hasanović]], atletičar
* [[Hamza Zatrić]], odbojkaš
* [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš
* [[Šaban Šarenkapić]], književnik
* [[Fehim Karišik]], novinar
* [[Lemana Bećirović]], glumica
* [[Rifat Rifatović]], glumac
* [[Enad Ličina]], bokser
* [[Admir Kecap]], fudbaler
* [[Emir Lotinac]], fudbaler
* [[Amela Terzić]], atletičarka
* [[Ismet Ugljanin]], fudbaler

== Vanjske veze ==
{{portal|Srbija}}
{{Commonscat|Novi Pazar}}
* [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica]
* [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt]
* [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar]
* [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara]
* [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press]

{{Opština Novi Pazar}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Pazar| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Novi Pazar]]</text>
      <sha1>nzwoekayifm5lvs52iou75ra6j1a6nl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261482</id>
      <parentid>41261481</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:04:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.222.70.21</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Istaknute ličnosti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15808" xml:space="preserve">{{Dz}}
{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Pazar 
 | ime genitiv=Novog Pazara
 | slika = 
 | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja
 | grb = NP Grb.jpg
 | opis_grba = grb Novog Pazara
 | gradska_zastava = 
 | opis_zastave = Zastava Novog Pazara
 | Zvanično=Novi Pazar
 | stara_imena = 
 | površina = 742
 | stanovništvo = 125.000
 | aglomeracija = 125 000
 | gustina = 135.3
 | opis gustine=šira zona/opština
 | nadmorska_visina = 477
 | prvi pomen = 
 | dan_grada = 
 | slava=
 | pobratimi=
 | pokrajina = 
 | okrug = [[Raški okrug]]
 | gšir = 43.135333
 | gduž = 20.507333
 | registarska_oznaka = NP
 | pozivni_broj = 020
 | poštanski_kod = 36300 
 | adresa = 
 | telefon = 
 | faks = 
 | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs]
 | elektronska_pošta = 
 | gradonačelnik = Nihat Biševac
 | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]]
 | stranke=
 | formirana vlast=
 | izbori=[[11. 05.]][[2008]].
}}
'''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]].

== Stanovništvo ==
Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.

Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6.

Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine
* [[Bošnjaci]]  77.12%(77.747)
* [[Srbi]] 16.16%,(16.248)
* Muslimani  4.08%(4.102)
* [[Albanci]]  0.25%(202). 
* Jugosloveni 0.46%(67)
* Crnogorci  0.44%.(40)
* Hrvati        0.01%(20)
* Makedonci 0.01%(19)
* Rusi          0.01% (19)
* ostali 0,035%  (553)
Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

== Naseljena mesta ==
Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac,  Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put,  Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put,   Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo,  Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje,  Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka,  Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.

== Privreda i resursi ==
Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.

== Kulturni spomenici ==
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...

== Infrastruktura ==
Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.

U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.

== Istorija ==
Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.

Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.

== Sport ==
U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.

== Istaknute ličnosti ==
* [[Elma Sinanović]], pevačica
* [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener
* [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija
* [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac
* [[Rasim Ljajić]], političar
* [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije
* [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
* [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor
* [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
* [[Bajro Župić]], fudbaler
* [[Adem Ljajić]], fudbaler
* [[Mirsad Jahović]], košarkaš
* [[Emina Jahović]], pevačica i glumica
* Rifat Ziljkić, trener atletike
* [[Edin Zuković]], sportski radnik
* [[Emir Koca]], atletičar
* [[Laza Ristovski]], muzičar
* [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac
* [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke
* [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka
* [[Jasmin Ljajić]], atletičar
* [https://www.facebook.com/zmijskicar/ Muhamed Murić, pravnik]
* [[Teodora Simović]], atletičarka
* [https://www.facebook.com/PinkPowerRanger91 Sabrudina Brunčević, master filolog anglista]
* [[Rizo Hamidović]], pevač
* [[Muamer Hasanović]], atletičar
* [[Hamza Zatrić]], odbojkaš
* [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš
* [[Šaban Šarenkapić]], književnik
* [[Fehim Karišik]], novinar
* [[Lemana Bećirović]], glumica
* [[Rifat Rifatović]], glumac
* [[Enad Ličina]], bokser
* [[Admir Kecap]], fudbaler
* [[Emir Lotinac]], fudbaler
* [[Amela Terzić]], atletičarka
* [[Ismet Ugljanin]], fudbaler

== Vanjske veze ==
{{portal|Srbija}}
{{Commonscat|Novi Pazar}}
* [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica]
* [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt]
* [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar]
* [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara]
* [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press]

{{Opština Novi Pazar}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Pazar| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Novi Pazar]]</text>
      <sha1>e3ufowbbjcc6hn8g6166gfg7u6xw994</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261483</id>
      <parentid>41261482</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:05:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.222.70.21</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Istaknute ličnosti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15809" xml:space="preserve">{{Dz}}
{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Pazar 
 | ime genitiv=Novog Pazara
 | slika = 
 | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja
 | grb = NP Grb.jpg
 | opis_grba = grb Novog Pazara
 | gradska_zastava = 
 | opis_zastave = Zastava Novog Pazara
 | Zvanično=Novi Pazar
 | stara_imena = 
 | površina = 742
 | stanovništvo = 125.000
 | aglomeracija = 125 000
 | gustina = 135.3
 | opis gustine=šira zona/opština
 | nadmorska_visina = 477
 | prvi pomen = 
 | dan_grada = 
 | slava=
 | pobratimi=
 | pokrajina = 
 | okrug = [[Raški okrug]]
 | gšir = 43.135333
 | gduž = 20.507333
 | registarska_oznaka = NP
 | pozivni_broj = 020
 | poštanski_kod = 36300 
 | adresa = 
 | telefon = 
 | faks = 
 | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs]
 | elektronska_pošta = 
 | gradonačelnik = Nihat Biševac
 | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]]
 | stranke=
 | formirana vlast=
 | izbori=[[11. 05.]][[2008]].
}}
'''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]].

== Stanovništvo ==
Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.

Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6.

Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine
* [[Bošnjaci]]  77.12%(77.747)
* [[Srbi]] 16.16%,(16.248)
* Muslimani  4.08%(4.102)
* [[Albanci]]  0.25%(202). 
* Jugosloveni 0.46%(67)
* Crnogorci  0.44%.(40)
* Hrvati        0.01%(20)
* Makedonci 0.01%(19)
* Rusi          0.01% (19)
* ostali 0,035%  (553)
Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

== Naseljena mesta ==
Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac,  Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put,  Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put,   Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo,  Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje,  Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka,  Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.

== Privreda i resursi ==
Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.

== Kulturni spomenici ==
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...

== Infrastruktura ==
Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.

U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.

== Istorija ==
Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.

Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.

== Sport ==
U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.

== Istaknute ličnosti ==
* [[Elma Sinanović]], pevačica
* [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener
* [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija
* [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac
* [[Rasim Ljajić]], političar
* [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije
* [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
* [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor
* [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
* [[Bajro Župić]], fudbaler
* [[Adem Ljajić]], fudbaler
* [[Mirsad Jahović]], košarkaš
* [[Emina Jahović]], pevačica i glumica
* Rifat Ziljkić, trener atletike
* [[Edin Zuković]], sportski radnik
* [[Emir Koca]], atletičar
* [[Laza Ristovski]], muzičar
* [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac
* [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke
* [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka
* [[Jasmin Ljajić]], atletičar
* [https://www.facebook.com/zmijskicar/ Muhamed Murić, pravnik]
* [[Teodora Simović]], atletičarka
* [https://www.facebook.com/PinkPowerRanger91 Sabrudina Brunčević, master filolog anglista] 
* [[Rizo Hamidović]], pevač
* [[Muamer Hasanović]], atletičar
* [[Hamza Zatrić]], odbojkaš
* [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš
* [[Šaban Šarenkapić]], književnik
* [[Fehim Karišik]], novinar
* [[Lemana Bećirović]], glumica
* [[Rifat Rifatović]], glumac
* [[Enad Ličina]], bokser
* [[Admir Kecap]], fudbaler
* [[Emir Lotinac]], fudbaler
* [[Amela Terzić]], atletičarka
* [[Ismet Ugljanin]], fudbaler

== Vanjske veze ==
{{portal|Srbija}}
{{Commonscat|Novi Pazar}}
* [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica]
* [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt]
* [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar]
* [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara]
* [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press]

{{Opština Novi Pazar}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Pazar| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Novi Pazar]]</text>
      <sha1>a4m2tgb6ce6dgfxb5i92a6qxiqn7igu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261484</id>
      <parentid>41261483</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:07:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.222.70.21</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Istaknute ličnosti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15724" xml:space="preserve">{{Dz}}
{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Pazar 
 | ime genitiv=Novog Pazara
 | slika = 
 | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja
 | grb = NP Grb.jpg
 | opis_grba = grb Novog Pazara
 | gradska_zastava = 
 | opis_zastave = Zastava Novog Pazara
 | Zvanično=Novi Pazar
 | stara_imena = 
 | površina = 742
 | stanovništvo = 125.000
 | aglomeracija = 125 000
 | gustina = 135.3
 | opis gustine=šira zona/opština
 | nadmorska_visina = 477
 | prvi pomen = 
 | dan_grada = 
 | slava=
 | pobratimi=
 | pokrajina = 
 | okrug = [[Raški okrug]]
 | gšir = 43.135333
 | gduž = 20.507333
 | registarska_oznaka = NP
 | pozivni_broj = 020
 | poštanski_kod = 36300 
 | adresa = 
 | telefon = 
 | faks = 
 | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs]
 | elektronska_pošta = 
 | gradonačelnik = Nihat Biševac
 | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]]
 | stranke=
 | formirana vlast=
 | izbori=[[11. 05.]][[2008]].
}}
'''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]].

== Stanovništvo ==
Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.

Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6.

Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine
* [[Bošnjaci]]  77.12%(77.747)
* [[Srbi]] 16.16%,(16.248)
* Muslimani  4.08%(4.102)
* [[Albanci]]  0.25%(202). 
* Jugosloveni 0.46%(67)
* Crnogorci  0.44%.(40)
* Hrvati        0.01%(20)
* Makedonci 0.01%(19)
* Rusi          0.01% (19)
* ostali 0,035%  (553)
Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

== Naseljena mesta ==
Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac,  Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put,  Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put,   Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo,  Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje,  Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka,  Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.

== Privreda i resursi ==
Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.

== Kulturni spomenici ==
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...

== Infrastruktura ==
Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.

U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.

== Istorija ==
Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.

Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.

== Sport ==
U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.

== Istaknute ličnosti ==
* [[Elma Sinanović]], pevačica
* [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener
* [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija
* [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac
* [[Rasim Ljajić]], političar
* [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije
* [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
* [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor
* [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
* [[Bajro Župić]], fudbaler
* [[Adem Ljajić]], fudbaler
* [[Mirsad Jahović]], košarkaš
* [[Emina Jahović]], pevačica i glumica
* Rifat Ziljkić, trener atletike
* [[Edin Zuković]], sportski radnik
* [[Emir Koca]], atletičar
* [[Laza Ristovski]], muzičar
* [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac
* [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke
* [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka
* [[Jasmin Ljajić]], atletičar
* Muhamed Murić, pravnik
* [[Teodora Simović]], atletičarka
* Sabrudina Brunčević, master filolog anglista
* [[Rizo Hamidović]], pevač
* [[Muamer Hasanović]], atletičar
* [[Hamza Zatrić]], odbojkaš
* [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš
* [[Šaban Šarenkapić]], književnik
* [[Fehim Karišik]], novinar
* [[Lemana Bećirović]], glumica
* [[Rifat Rifatović]], glumac
* [[Enad Ličina]], bokser
* [[Admir Kecap]], fudbaler
* [[Emir Lotinac]], fudbaler
* [[Amela Terzić]], atletičarka
* [[Ismet Ugljanin]], fudbaler

== Vanjske veze ==
{{portal|Srbija}}
{{Commonscat|Novi Pazar}}
* [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica]
* [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt]
* [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar]
* [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara]
* [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press]

{{Opština Novi Pazar}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Pazar| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Novi Pazar]]</text>
      <sha1>8jr8inuqbpqd4s1ocfjuujhlpuy3rhx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261485</id>
      <parentid>41261484</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:13:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.222.70.21</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Naseljena mesta */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15732" xml:space="preserve">{{Dz}}
{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Pazar 
 | ime genitiv=Novog Pazara
 | slika = 
 | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja
 | grb = NP Grb.jpg
 | opis_grba = grb Novog Pazara
 | gradska_zastava = 
 | opis_zastave = Zastava Novog Pazara
 | Zvanično=Novi Pazar
 | stara_imena = 
 | površina = 742
 | stanovništvo = 125.000
 | aglomeracija = 125 000
 | gustina = 135.3
 | opis gustine=šira zona/opština
 | nadmorska_visina = 477
 | prvi pomen = 
 | dan_grada = 
 | slava=
 | pobratimi=
 | pokrajina = 
 | okrug = [[Raški okrug]]
 | gšir = 43.135333
 | gduž = 20.507333
 | registarska_oznaka = NP
 | pozivni_broj = 020
 | poštanski_kod = 36300 
 | adresa = 
 | telefon = 
 | faks = 
 | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs]
 | elektronska_pošta = 
 | gradonačelnik = Nihat Biševac
 | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]]
 | stranke=
 | formirana vlast=
 | izbori=[[11. 05.]][[2008]].
}}
'''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]].

== Stanovništvo ==
Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.

Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6.

Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine
* [[Bošnjaci]]  77.12%(77.747)
* [[Srbi]] 16.16%,(16.248)
* Muslimani  4.08%(4.102)
* [[Albanci]]  0.25%(202). 
* Jugosloveni 0.46%(67)
* Crnogorci  0.44%.(40)
* Hrvati        0.01%(20)
* Makedonci 0.01%(19)
* Rusi          0.01% (19)
* ostali 0,035%  (553)
Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

== Naseljena mesta ==
Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac,  Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put,  Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put,   Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo,  Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Parice, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje,  Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka,  Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.

== Privreda i resursi ==
Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.

== Kulturni spomenici ==
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...

== Infrastruktura ==
Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.

U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.

== Istorija ==
Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.

Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.

== Sport ==
U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.

== Istaknute ličnosti ==
* [[Elma Sinanović]], pevačica
* [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener
* [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija
* [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac
* [[Rasim Ljajić]], političar
* [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije
* [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
* [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor
* [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
* [[Bajro Župić]], fudbaler
* [[Adem Ljajić]], fudbaler
* [[Mirsad Jahović]], košarkaš
* [[Emina Jahović]], pevačica i glumica
* Rifat Ziljkić, trener atletike
* [[Edin Zuković]], sportski radnik
* [[Emir Koca]], atletičar
* [[Laza Ristovski]], muzičar
* [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac
* [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke
* [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka
* [[Jasmin Ljajić]], atletičar
* Muhamed Murić, pravnik
* [[Teodora Simović]], atletičarka
* Sabrudina Brunčević, master filolog anglista
* [[Rizo Hamidović]], pevač
* [[Muamer Hasanović]], atletičar
* [[Hamza Zatrić]], odbojkaš
* [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš
* [[Šaban Šarenkapić]], književnik
* [[Fehim Karišik]], novinar
* [[Lemana Bećirović]], glumica
* [[Rifat Rifatović]], glumac
* [[Enad Ličina]], bokser
* [[Admir Kecap]], fudbaler
* [[Emir Lotinac]], fudbaler
* [[Amela Terzić]], atletičarka
* [[Ismet Ugljanin]], fudbaler

== Vanjske veze ==
{{portal|Srbija}}
{{Commonscat|Novi Pazar}}
* [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica]
* [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt]
* [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar]
* [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara]
* [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press]

{{Opština Novi Pazar}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Pazar| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Novi Pazar]]</text>
      <sha1>tu9boy0uypabgj4h8hxadwe83o9v7dt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261486</id>
      <parentid>41261485</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:14:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.222.70.21</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Istaknute ličnosti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15761" xml:space="preserve">{{Dz}}
{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Pazar 
 | ime genitiv=Novog Pazara
 | slika = 
 | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja
 | grb = NP Grb.jpg
 | opis_grba = grb Novog Pazara
 | gradska_zastava = 
 | opis_zastave = Zastava Novog Pazara
 | Zvanično=Novi Pazar
 | stara_imena = 
 | površina = 742
 | stanovništvo = 125.000
 | aglomeracija = 125 000
 | gustina = 135.3
 | opis gustine=šira zona/opština
 | nadmorska_visina = 477
 | prvi pomen = 
 | dan_grada = 
 | slava=
 | pobratimi=
 | pokrajina = 
 | okrug = [[Raški okrug]]
 | gšir = 43.135333
 | gduž = 20.507333
 | registarska_oznaka = NP
 | pozivni_broj = 020
 | poštanski_kod = 36300 
 | adresa = 
 | telefon = 
 | faks = 
 | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs]
 | elektronska_pošta = 
 | gradonačelnik = Nihat Biševac
 | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]]
 | stranke=
 | formirana vlast=
 | izbori=[[11. 05.]][[2008]].
}}
'''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]].

== Stanovništvo ==
Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.

Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6.

Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine
* [[Bošnjaci]]  77.12%(77.747)
* [[Srbi]] 16.16%,(16.248)
* Muslimani  4.08%(4.102)
* [[Albanci]]  0.25%(202). 
* Jugosloveni 0.46%(67)
* Crnogorci  0.44%.(40)
* Hrvati        0.01%(20)
* Makedonci 0.01%(19)
* Rusi          0.01% (19)
* ostali 0,035%  (553)
Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

== Naseljena mesta ==
Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac,  Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put,  Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put,   Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo,  Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Parice, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje,  Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka,  Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.

== Privreda i resursi ==
Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.

== Kulturni spomenici ==
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...

== Infrastruktura ==
Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.

U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.

== Istorija ==
Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.

Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.

== Sport ==
U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.

== Istaknute ličnosti ==
* Fevzija Murić, političar
* [[Elma Sinanović]], pevačica
* [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener
* [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija
* [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac
* [[Rasim Ljajić]], političar
* [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije
* [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
* [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor
* [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
* [[Bajro Župić]], fudbaler
* [[Adem Ljajić]], fudbaler
* [[Mirsad Jahović]], košarkaš
* [[Emina Jahović]], pevačica i glumica
* Rifat Ziljkić, trener atletike
* [[Edin Zuković]], sportski radnik
* [[Emir Koca]], atletičar
* [[Laza Ristovski]], muzičar
* [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac
* [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke
* [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka
* [[Jasmin Ljajić]], atletičar
* Muhamed Murić, pravnik
* [[Teodora Simović]], atletičarka
* Sabrudina Brunčević, master filolog anglista
* [[Rizo Hamidović]], pevač
* [[Muamer Hasanović]], atletičar
* [[Hamza Zatrić]], odbojkaš
* [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš
* [[Šaban Šarenkapić]], književnik
* [[Fehim Karišik]], novinar
* [[Lemana Bećirović]], glumica
* [[Rifat Rifatović]], glumac
* [[Enad Ličina]], bokser
* [[Admir Kecap]], fudbaler
* [[Emir Lotinac]], fudbaler
* [[Amela Terzić]], atletičarka
* [[Ismet Ugljanin]], fudbaler

== Vanjske veze ==
{{portal|Srbija}}
{{Commonscat|Novi Pazar}}
* [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica]
* [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt]
* [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar]
* [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara]
* [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press]

{{Opština Novi Pazar}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Pazar| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Novi Pazar]]</text>
      <sha1>socyij5eretd3tujomad3u2nr5q0phf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261487</id>
      <parentid>41261486</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:15:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.222.70.21</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Istaknute ličnosti */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15762" xml:space="preserve">{{Dz}}
{{Grad u Srbiji
 | naziv = Novi Pazar 
 | ime genitiv=Novog Pazara
 | slika = 
 | opis_slike = Pogled na Novi Pazar sa utvrđenja
 | grb = NP Grb.jpg
 | opis_grba = grb Novog Pazara
 | gradska_zastava = 
 | opis_zastave = Zastava Novog Pazara
 | Zvanično=Novi Pazar
 | stara_imena = 
 | površina = 742
 | stanovništvo = 125.000
 | aglomeracija = 125 000
 | gustina = 135.3
 | opis gustine=šira zona/opština
 | nadmorska_visina = 477
 | prvi pomen = 
 | dan_grada = 
 | slava=
 | pobratimi=
 | pokrajina = 
 | okrug = [[Raški okrug]]
 | gšir = 43.135333
 | gduž = 20.507333
 | registarska_oznaka = NP
 | pozivni_broj = 020
 | poštanski_kod = 36300 
 | adresa = 
 | telefon = 
 | faks = 
 | veb-strana = [http://www.novipazar.org.rs www.novipazar.org.rs]
 | elektronska_pošta = 
 | gradonačelnik = Nihat Biševac
 | stranka = [[Sandžačka demokratska partija|SDP]]
 | stranke=
 | formirana vlast=
 | izbori=[[11. 05.]][[2008]].
}}
'''Novi Pazar''' je ekonomski i kulturni centar, pripada historičnoj regiji [[Sandžak]]. Nalazi se na 290km južno od [[Beograd]]a, na dionici starog puta koji preko [[Ibarska magistrala|Ibarske magistrale]] vodi prema [[Podgorica|Podgorici]] i [[Jadransko more|Jadranskom moru]]. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama [[Golija|Golijom]] i Rogoznom i Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov osnivač [[Isa-beg Isaković|Isa-beg Ishaković]] je podigao grad u neposrednoj blizini srednjovjekovnog utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras. Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz [[XV vijek]]a, kada je Malo vijeće [[Dubrovačka Republika|Dubrovačke republike]] odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na raskršću važnih puteva koji su vodili od [[Dubrovnik]]a prema [[Niš]]u, [[Sofija|Sofiji]], [[Istanbul]]u, [[Solun]]u, Beogradu, [[Budimpešta|Pešti]] i [[Sarajevo|Sarajevu]]. O Novom Pazaru su pisali brojni putopisci, a čuveni [[Evlija Čelebija]] je u [[XVII vijek]]u zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske leksikone kao sinonim za Sandžak od [[1878]]. godine, kada je na [[Berlinski kongres|Berlinskom kongresu]] kao ''[[corpus separatum]]'' čitava regija nazvana ''Novopazarski Sandžak''. Od [[prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]], njegova sudbina postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u [[socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|bivšoj]] i [[Srbija i Crna Gora|sadašnjoj Jugoslaviji]].

== Stanovništvo ==
Prema popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 100.327 stanovnika. Stanovništva čine Bošnjaci (oko 87.77%), zatim Srbi (oko 10 %), zatim manji broj Albanaca 0.25%, Crnogoraca 0,30, desetak drugih nacionalnopsti sa oko 1.8%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija, nekoliko desetina stanovnika čine raseljeni sa Kosova, izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema nezvaničnim podacima, Novi Pazar broji preko 120.000 stanovnika.

Po poslednjem zvaničnom popisu stanovništva iz 2011. godine grad Novi Pazar je brojao ukupno 23.584 domaćinstava (2002. gidne 20.956 sa prosečno 4,1 članom). U odnosu na prethodni popis sproveden 2002. godine, broj domaćinstava je veći za 8%. Broj članova po domaćinstvu sada iznosi 4,6.

Prema zvaničnom popisu iz 2011. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika. Etnički sastav stanovništva čine
* [[Bošnjaci]]  77.12%(77.747)
* [[Srbi]] 16.16%,(16.248)
* Muslimani  4.08%(4.102)
* [[Albanci]]  0.25%(202). 
* Jugosloveni 0.46%(67)
* Crnogorci  0.44%.(40)
* Hrvati        0.01%(20)
* Makedonci 0.01%(19)
* Rusi          0.01% (19)
* ostali 0,035%  (553)
Prema podacima [[Crveni križ|Crvenog krsta]] i nevladinih organizacija, oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa [[Kosovo|Kosova]] , izbjeglice iz [[Makedonija|Makedonije]], [[Bosna i Hercegovina|BiH]] i [[Hrvatska|Hrvatske]]. Prema zvanicnom popisu iz 2002. godine, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

== Naseljena mesta ==
Aluloviće, Bajevica, Banja, Banovica, Barakovac(Barakovci), Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Čedinac, Čivtanovo, Dolac,  Čerkez mahala, Ćeramidžinica(Ćeradžiminica), Dedilovo, Deževa, Deževski put,  Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Dannilov Put,   Gazilar, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Hadžet, Hotkovo, Ivanča, Izbice, Jablanica, Janča, Javor, Jelačiće, Jova, Kašalj, Koprivnica, Kosuriće, Koškovo,  Kovačevo, Kožlje, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Muhovo, Mur, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Parice, Paralovo, Pasji Potok, Pavlje, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Poljice, Pope, Postenje, Prćenova, Prisoje,  Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajčinoviće, Rajčinovićka, Rajetiće, Rajkoviće, Rakovac, Rast, Rogatac, Sebečevo, Selakovac, Sitniče, Skukovo, Slatina, Skrezomna Bericka,  Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Svilanovo, Šavci, Šaronje, Štitare, Šutenovac, Šestovo, Tenkovo, Trnava, Trošnica, Tunovo, Tvrđevo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Zabrđe, Zlatare, Zmijinac Žunjeviće i Živaliće.

== Privreda i resursi ==
Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač [[jeans|džins]] odjeće u Jugoslaviji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.

== Kulturni spomenici ==
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i [[Stari Ras|Ras]]. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan [[Stefan Nemanja]] primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj [[Uroš I]], iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija; Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, poklon Isa-bega Ishakovića(osnivača grada), gradu...

== Infrastruktura ==
Nedostatak infrastrukture spriječava dalji razvoj. Putna mreža je nerazvijena, samo 6% kolovoza je sanirano, a 52% ulica je neizgrađeno. Vodovodna i kanaliazaciona mreža su dotrajale ( sa 60% gubitaka u vodovodnoj mreži; ne postoji sistem za prečišćavanje ). Kao najveći potrošač PTT usluga, poslije Beograda, Novi Pazar ima 10.000 nerješenih zahtjeva za telefnski priključak. Postojeća sanitarna deponija je tehnički neispravna i ugrožava sve vodotokove, a locirana je na udaljenosti od 23km od grada , na nadmorskoj visini od 1050m. Zdravstveni centar prostorno i tehnički ne zadovljava potrebe stanovništva. Gradske osnovne škole rade u 3 smjene, a veći broj školskih zgrada već duže vrijeme nije rekonstruisan. Toplovodna mreža nije rekonstruisana ni dograđivana zadnjih 18 godina. Elektroenergetska mreža nije dograđivna ni rekonstruisana posljednjih 20 godina. Do sada, ni jedna značajna investicija nije realizovana iz sredstava pomoći , iako je lokalna samouprava predala paket projekata Ministarstvu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Druge investicije čekaju bolja vremena i sigurne zakonske okvire.

U prošlosti na području opštine Plav zanatstvo i trgovina su bili veoma razvijeni i u funkciji zadovoljenja potreba stanovništva ovog i širih područja. Tadašnji tranzitni položaj Plava koji je bio na trasi važnih puteva omogućavao je prosperitet ovoj privrednoj djelatnosti. Kada je Plav izgradnjom drugih puteva izgubio položaj i ulogu tranzitnog područja, kao i kasnijom industrijalizacijom, broj zanatskih radnji je znatno opao a mnogi zanati su potpuno iščezli. Sada na području Opštine djelatnost obavljaju 208 samostalnih preduzetničkih radnji i to pretežno trgovinsko-ugostiteljskih a znatno manje uslužnog kataktera.

== Istorija ==
Početkom [[VII vek]]a [[Slaveni|Sloveni]] su naselili [[Balkan|Balkansko poluostrvo]]. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina [[Raška|Raške]]. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459. i 1461. udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom(danasnji Istambul). Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je [[šeher]]om, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, I skender Čelebijina mahala i druge...

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala [[Bosanki pašaluk|bosanskom pašaluku]], i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.

Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolućka pećina) iz ranoantičkog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike svakako spadaju: Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.

== Sport ==
U Novom Pazaru postoji više sportski klubova kao što su Fudbalski Klub Novi Pazar, Fudbalski Klub Jošanica, uspešni Atletski Klub Novi Pazar , Rukometni Klub Novi Pazar , Odbojkaški Klub Novi Pazar i Akademija Fudbala AS Novi Pazar, Bokserski Klub BK Mladost. U Novom Pazaru svake godine tradicionalno održavaju se kulturne,sportske manifestacije kao što je Ramazanska ulična trka povodom Ramazana i ostalo.Takodje je i manifestacija Ramazanski turnir u malom fudbalu.

== Istaknute ličnosti ==
* Fevzija Murić, političar 
* [[Elma Sinanović]], pevačica
* [[Abdulah Gegić]], fudbalski trener
* [[Abdulah Abdulahi]], fudbalski sudija
* [https://sr.wikipedia.org/sr-el/Semir_Gici%C4%87 Semir Gicić], glumac i dramski pisac
* [[Rasim Ljajić]], političar
* [[Milorad Veljović]], direktor Policije Srbije
* [[Ejup Ganić]], akademik, univerzitetski profesor, bivši političar
* [[Safet Bandžović]], istoričar, univerzitetski profesor
* [[Aida Ćorović]], istoričar umetnosti, NGO aktivista, narodna poslanica
* [[Bajro Župić]], fudbaler
* [[Adem Ljajić]], fudbaler
* [[Mirsad Jahović]], košarkaš
* [[Emina Jahović]], pevačica i glumica
* Rifat Ziljkić, trener atletike
* [[Edin Zuković]], sportski radnik
* [[Emir Koca]], atletičar
* [[Laza Ristovski]], muzičar
* [[Sead Halilagić]], bivši fudbaler, pisac
* [[Hamid Ragipović]], pevač sevdalinke
* [[Azra Eminović-Nurković]], atletičarka
* [[Jasmin Ljajić]], atletičar
* Muhamed Murić, pravnik
* [[Teodora Simović]], atletičarka
* Sabrudina Brunčević, master filolog anglista
* [[Rizo Hamidović]], pevač
* [[Muamer Hasanović]], atletičar
* [[Hamza Zatrić]], odbojkaš
* [[Irfan Hamzagić]], odbojkaš
* [[Šaban Šarenkapić]], književnik
* [[Fehim Karišik]], novinar
* [[Lemana Bećirović]], glumica
* [[Rifat Rifatović]], glumac
* [[Enad Ličina]], bokser
* [[Admir Kecap]], fudbaler
* [[Emir Lotinac]], fudbaler
* [[Amela Terzić]], atletičarka
* [[Ismet Ugljanin]], fudbaler

== Vanjske veze ==
{{portal|Srbija}}
{{Commonscat|Novi Pazar}}
* [http://www.novipazar.org.rs/ Zvanična stranica]
* [http://www.novi-pazar.net/ Novopazarski Sajt]
* [http://www.rtvnp.rs/ Regionalna Radio - Televizija Novi Pazar]
* [http://npizlog.org.yu Slike Novog Pazara]
* [http://sandzakpress.net/ Sandžak Press]

{{Opština Novi Pazar}}
{{Gradovi u Srbiji}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Novi Pazar| ]]
[[Kategorija:Gradovi u Srbiji]]
[[Kategorija:Grad Novi Pazar]]</text>
      <sha1>2hyldsi32e85saf3vk3i9xkggcy6i8q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tetovo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13454</id>
    <revision>
      <id>41261506</id>
      <parentid>41085217</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T17:25:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.25.84.134</ip>
      </contributor>
      <comment>Novi gradonačelnik</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11863" xml:space="preserve">{{Makedonski grad (HR)
| ime                              = Tetovo
| izvorno ime                      = Тетово
| latinično ime                    =
| slika                            = The small park in the city square in Tetovo, Macedonia.JPG
| općina                           = Općina Tetovo
| stanovništvo                     = 52 915
| godina popisa                    = 2002
| šire stanovništvo                =
| godina popisa šireg stanovništva =
| površina                         =
| šira površina                    =
| gustoća stanovništva             =
| šira gustoća stanovništva        =
| visina                           = 469
| širina-stupnjevi                 = 42
| širina-minute                    = 00
| širina-oznaka                    = N
| dužina-stupnjevi                 = 20
| dužina-minute                    = 58
| dužina-oznaka                    = E
| poštanski broj                   =1200
| pozivni broj                     = 044
| registarska oznaka               = TE
| gradonačelnik                    = Bilal Kasami
| stranica                         = [http://www.tetova.gov.mk/en/ www.tetovo]
| z. širina                        = 42.00
| z. dužina                        = 20.96
}}
'''Tetovo''' ([[albanski jezik|albanski]]: Tetova) je grad i [[opštine Republike Makedonije|opština]] u [[Republika Makedonija|Republici Makedoniji]] i nalazi se u njenom severozapadnom delu, na padinama [[Šar-planina|Šar planine]]. Grad se nalazi na nadmorskoj visini od 486 m. Obuhvata površinu od 1,053 km². 

Demografski posmatrano opština Tetovo je multietnička sredina. Od 86.580 stanovnika 70,3% su [[Albanci]], 23,2% [[Makedonci]] i 5,6% Romi, Turci, Srbi... Što se veroispovesti tiče 75% stanovnika pripada [[islam|muslimanskoj]] a 25% [[pravoslavlje|pravoslavnoj]] veri. U samom gradu 54,6% stanovnika su Albanci, 35,1% Makedonci, a ostali su drugih nacionalnosti.

U gradu se nalazi 89 osnovnih i 5 srednjih škola. Tetovo ima umereno-kontinentalnu [[klima|klimu]] i prosečna temperatura iznosi 11,6 C°.

== Povijest ==

Prvi tragovi Tetova datiraju još iz [[Antika|antike]], tada se naselje zvalo '''Euneum'''.
Nakon dolaska [[Slaveni|Slavena]] u ovaj kraj između VI - VII stoljeća, negdje oko XIII st izgrađena je crkva ''Sveta Bogorodica'', oko koje se počelo razvijati srednjovjekovno slavensko naselje, koje je uskoro postalo sjedište [[eparhija|episkopata]] . Danas je to najstarija četvrt u Tetovu zvana ''Gorno Maalo'' izgrađena oko crkve Sveta Bogorodica.
[[Datoteka:Bogorodica - Tetovo.jpg|thumb|left|220px|Crkva sv. Bogorodica]]
[[Datoteka:Tetovo, razglednica, 1939.jpg|mini|levo|220px|Tetovo 1939. godine]]
[[Datoteka:Gorna Čaršija Tetovo.jpg|thumb|right|280px|Dio grada uz rijeku Penu]]
Uz tu prvu crkvu su uskoro izgrađene još dvije crkva sv. Petka i crkva sv. Nedela (danas su podpuno obnovljene), na drugoj obali Pene u novoj četvrti ''Koltuk Maalo''.
Pri kraju XIV st., Tetovo poput cijele Makedonje, podpalo je pod vlast [[Otomansko Carstvo|Otomanskog carstva]].
Za vrijeme [[Otomansko Carstvo|Otomanske]] vlasti, Tetovo je dobilo status ''vjerskog episkopskog središta'', u njemu je bilo sjedište pravoslavne crkvene vlasti i tu su živjeli vjerski vođe.
U XV st., Тetovo je središnje mjesto [[Vakuf]]a Mehmet bega, tako se [[1436|1436.]], navodi da Tetovo ima puno dućana i zanatskih radnji.

Međutim kako je broj [[Islam|muslimanskog]] stanovništva počeo rasti, što zbog preobraćenja, što zbog doseljavanja, grad se počeo [[Islam|islamizirati]]. U XV st. su zgrađeni mnogi tipični islamski objekti, hamami (kupališta), hanovi, [[Džamija|džamije]]. ''Velika obojena Aladža'' ili ''Šarena džamija'', poznata i kao ''Pašina džamija'', podignuta je [[1459|1459.]] godine.

Tetovo je pod [[otomansko Carstvo|otomanskom]] upravom postao značajno trgovačko i obrtničko središte za obližnji kraj, ali i snažna vojna utvrda. [[otomansko Carstvo|turski]] utjecaj je duboko promijenio Tetovo, grad je i prezvan u tursko ime ''Kalkandelen'', da se time osnaži islamska pozicija.
U XIX st. počeo je snažnije rasti broj stanovnika u Tetovu, u kojeg su se stali spuštati seljaci iz obližnjih sela. Tako je Tetovo naraslo na 4 500 stanovnika kad ga je posjetio francuski putnik i geolog [[Ami Boué]]a.

Nakon [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]] , po provedenom popisu stanovnika iz [[1921|1921.]] godine, Tetovo je imalo 15 119 stanovnika. Od njih su 7 120 bili [[Bugari]], 6 432 [[Turci]], 1 296 [[Albanci]] i 271 ostali ([[Srbi]] , [[Vlasi]] , [[Romi]] ). Tadašnji grad je imao 3 214 kuća sa 3 287 domaćinstava.

Tetovo je bilo poznato po jabukama i pasulju/grahu, a gajio se i duvan.&lt;ref&gt;[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1937/10/02?pageIndex=00015 &quot;Politika&quot;, 2. okt. 1937]&lt;/ref&gt;

Za Tetovo su se godine [[2001]]. za vrijeme [[albansko-makedonski rat|albansko-makedonskog rata]] vodile žestoke borbe poznate kao [[Bitka za Tetovo]].

== Porijeklo imena ==

Po jednoj od legendi grad je dobio ime po junaku '''Teto''', koji je očistio kraj od zmija. Po drugoj pak legendi ime Tetovo došlo je od staroslavenske riječi '''хътѢти''' (Hteti- htjeti, željeti), odnosno '''хътѣтово''' (Htetovo-željeno mjesto), vremenom se riječ H izgubila u [[Makedonski jezik|makedonskom]] izgovoru poput slučaja sa riječi ''hleb - leb''.

Tursko ime grada ''Kalkandelen'', dolazi od riječi Kalkan, vrste drvenog crijepa kojim su se u ovom kraju pokrivali krovovi kuća u prošlosti.

== Zemljopisne odlike ==

Tetovo se smjestilo na padinama [[Šar-planina|Šar planine]] u donjem dijelu [[Pološka kotlina|Pološke kotline]]. Tetovo leži na 450-500 m nadmorske visine, tako da ima umjerenu kontinentalnu temperaturu od prosječnih 11,6 C na godinu.
Pored grada nalazi se [[Šar-planina]], koja pruža velike mogućnosti za planinarenje, tu se nalazi i poznati zimski skijališni centar ''Popova šapka''.

== Kultura i obrazovanje ==

Tetovo je grad u kojem se održava tradicionalni ''Festival Makedonskih zborova''. U Tetovu djeluje jedno albansko amatersko kulturno-umjetničko društvo, tri makedonska i jedno tursko.

U Tetovu djeluje 30 osnovnih škola, 5 srednjih te 2 sveučilišta; državno ''Sveučilište Tetovo'' (na [[Albanski jezik|albanskom]] i [[Makedonski jezik|makedonskom]] ) i od [[2002|2002.]] godine privatno [http://www.seeu.edu.mk/ ''Sveučilište jugoistočne Europe''] (South East European University).
Državno Sveučilište Tetovo ima 11 fakulteta, 1 institut i dvije pridružene institucije i oko 12 000 studenta. Sveučilište jugoistočne Europe ima 2 fakulteta i 2 više škole.

=== Gradske znamenitosti ===

* ''Aladža ili Šarena džamija'' nalazi se pored rijeke [[Pena|Pene]] u starom dijelu grada, podignuta je [[1495|1495.]] godine, a iz temelja obnovljena [[1833|1833.]] godine od strane tadašnjeg vladara u gradu ''Redžep Paše'' i njegovog sina ''Abdurahman Paše''.
* ''[[Lešočki manastir]]'' sa crkvom Blažene Djevice i kasnijom crkvom sv. Atanasija nalazi se 8 km od centra grada, pored sela Gorno Lešok. Crkva Blažene Djevice, izgrađena je [[1326]], izvrstan je primjer [[Bizantska umjetnost|bizantske arhitekture]]. Crkva ima tri sloja fresaka, najstariji je iz vremena gradnje, srednji je dodan oko [[17. vijek|17. stoljeća]], a posljednji gornji sloj napravljen je [[1879]]. godine. ''Crkva Sv. Atanazija'' izgrađena je [[1924]] godine, uz već postojeću crkvu Blažene Djevice. U manastirskom dvorištu nalazi se grob [[Slaveni|slavenskog]] prosvjetitelja [[Kiril Pejčinović|Kirila Pejčinovića]] ([[1770]]-). Njemu u čast u manastiru se održavaju tradicionalni ''Međunarodni susreti književnih prevodilaca''.
* ''Tekija Arabati Baba'' - Ovaj kompleks vjerskih zgrada (tekija) nalazi se izvan Tetova na cesti za [[Gostivar]]. Ova tekiju [[Derviš|derviša]] ''Arabati Babe'' ili ''Sersem Ali Dede'' podignuli su u razdoblju od druge polovice XVIII st. do XIX st. ''Redžep Paša'' i njegov sin ''Abdurahman Paša'' oko groba [[Derviš|derviša]] - ''Sersem Ali Dede''.
* ''Huršide amam'' (hamam - turska kupelj) - izgradio je Mehmed [[beg]] u XV st. Danas je umjetnička galerija.
* ''Star most'' preko rijeke [[Pena|Pene]] (XVI st.)
* ''Тetovsko Kale'' - [[Otomansko Carstvo|Turska]] utvrda na vrhu brda Baltepe koja dominira nad Tetovom, izgradio ju je [[1820|1820.]] ''Abdurahman Paša''. Danas u ruševnom stanju, ali se priprema njegova temeljna restauracija.

=== Sport ===

Prvi nogometni klub iz Tetova bio je ''Ljuboten'' osnovan [[1919|1919.]] Danas Tetovo ima dva prvoligaša; ''FK Shkendija 79'' i ''FK Renova'', te dva drugoligaška kluba; ''FK Teteks'' i ''FK Drita''.

U Tetovu je popularan i rukomet, te ima dvije muške momčadi koji igraju u nacionalnoj ligi; ''Shkëndija'' i ''Liria'', te dvije ženske ''Studenti'' i ''Bami Kor-Medika''.

== Gospodarstvo ==
[[Datoteka:Buildings and streets in Tetovo, Macedonia.JPG|thumb|right|280px|Stambena zona modernog Tetova]]
Do [[1990-e|1990-ih]] veliki tekstilni kombinat [http://www.teteks.com.mk/default.aspx?lan=EN ''Teteks''] bio je gotovo istoznačnica za grad Tetovo, u gradu je gotovo sve ovisilo o Teteksu, od nogometa do kulture.
''Teteks'' je podizan od [[1951|1951.]] - [[1968|1968.]] i imao je 4 različata proizvodna pogona ( tvornicu prediva i vunica, tvornicu tkanine i deka, konfekciju i trikotažu), te preko 50 trgovina po cijeloj tadašnjoj [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslaviji]].
Današnji Teteks nije više toliko snažan, zbog gubitka tržišta i ostalih tranzicijskih problema.

U današnjem Tetovu ima puno novonastalih malih poduzeća koja se bave vrlo različitom proizvodnjom; od plastike, prerade drva, proizvodnjom građevinskih materijala do obrade metala.
Puno se očekuje od izgradnje europskog prometnog pravca [[E8]] [[Drač]]-[[Sofija]]-[[Istanbul|Istambul]], koji treba proći kroz Tetovo.

== Poznate osobe i grupe iz Tetova ==

* [[Kiril Pejčinović]] (1771.-1845.) - jedan od prvih pisaca i prosvjetitelj
* [[Branko Gapo]] (1923. -2008.) - makedonski kazališni, tv i filmski redatelj
* ''Тodor Skalovski'' (1909. -2004.) - makedonski skladatelj i dirigent
* Milko Gjurovski ili Đurovski , poznati nogometaš Crvene Zvezde i Partizana
* [[Boško Đurovski]] (1961.-) - nekadašnji nogometaš, igrač [[FK Crvena zvezda|Crvene Zvezde]], reprezentacije [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslavije]] i [[Makedonija|Makedonije]]
* ''Akif paša Rešad'' (1863. - 1920.)- [[Turska|turski]] ministar, veliki [[vezir]] i pjesnik
* Abdurahman Paša - vladar u Tetovu (XIX st.)
* ''Elita 5'', albanski [[pop]]-[[rock and Roll|rock]] sastav
* [[Blerim Džemaili]], danas [[švajcarska|švicarski]] državljanin, nogometaš Napolija
[[Datoteka:Bank in Tetovo, Macedonia.JPG|thumb|right|280px|Banka iz Tetova]]

== Stanovništvo ==

Po posljednjem popisu stanovništa Tetovo je imalo 52 915 stanovnika&lt;ref&gt;Makedonski popis
stanovništva 2002. godine [http://tetova.gov.mk/meni.asp?lang=shq&amp;menuid=10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080922140009/http://www.tetova.gov.mk/meni.asp?lang=shq&amp;menuid=10 |date=2008-09-22 }}&lt;/ref&gt;, a njihov satav bio je slijedeći:
* [[Albanci]] 28.897
* [[Makedonci]] 18.555
* [[Romi]] 2.352
* [[Turci]] 1.878
* [[Srbi]] 587
* [[Bošnjaci]] 156
* ostali 490

== V. također ==

* [[Opština Tetovo]]

== Izvori ==
{{izvori}}

== Vanjske poveznice ==
* [http://www.gavro.com.mk/ Tetovo na stranicama gavro.com]
* [http://www.vratnica.5u.com Vratnica nalazište pored Tetova] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060101115722/http://www.vratnica.5u.com/ |date=2006-01-01 }}
* [http://www.facebook.com/tetovaqytetiim Facebook]


{{Gradovi u Makedoniji}}
{{commonscat|Tetovo}}

[[Kategorija:Gradovi u Makedoniji]]
[[Kategorija:Tetovo|  ]]</text>
      <sha1>ipb73prswtxfcsu59ylcys7i5x8nbxa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>William Hurt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54076</id>
    <revision>
      <id>41261527</id>
      <parentid>41244813</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T07:53:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>806</id>
      </contributor>
      <comment>Bot: Menjam datoteku/fajl William_Hurt_(2005).jpg sa History_of_Violence_002_(7271227040).jpg.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6873" xml:space="preserve">{{Infokutija glumac
|slika = History of Violence 002 (7271227040).jpg
|opis = Hurt potpisuje autograme na [[Filmski festival u Torontu|Filmskom festivalu u Torontu]]
|ime_po_rođenju = William M. Hurt
|datum_rođenja = {{birth date|1950|3|20|df=y}}
|mjesto_rođenja = [[Washington, D.C.]]
|datum_smrti = {{dda|2022|3|13|1950|3|20|df=y}}
|mjesto_smrti = [[Portland, Oregon]]
|supružnik = [[Mary Beth Hurt]] (1971-1982)&lt;br /&gt;Heidi Henderson (1989-1992)
|partner = Sandra Jennings (1981-1984) &lt;br /&gt; [[Marlee Matlin]] (1986) &lt;br /&gt; [[Sandrine Bonnaire]] (1992-1997)
|alma mater = [[Tufts University]] 
|nagrade= '''[[Oscar za najboljeg glumca|Najbolji glumac]]''' za ''[[Kiss of the Spider Woman (film)|Kiss of the Spider Woman]]''&lt;br&gt;'''[[Nagrada BAFTA za najboljeg glavnog glumca|Najbolji glumac]]'''za ''[[Kiss of the Spider Woman (film)|Kiss of the Spider Woman]]''&lt;br&gt;'''[[Prix d'interprétation masculine|Najbolji glumac]] – [[Filmski festival u Cannesu]]'''za ''[[Kiss of the Spider Woman (film)|Kiss of the Spider Woman]]'' 
}}

'''William M. Hurt''' ([[20. mart]] [[1950]]-[[13. mart]] [[2022]]) bio je [[Oscar]]om nagrađeni [[SAD|američki]] [[glumac]], specijaliziran za uloge [[intelektualac]]a.

== Filmografija ==
{|border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;&quot; 
|- bgcolor=&quot;#B0C4DE&quot; align=&quot;center&quot;
! Godina
! Film
! Uloga
! Napomene
|-
|1978
|''[[Verna: U.S.O. Girl]]''
|Walter
|
|-
|1980
|''[[Altered States]]''
|Profesor Edward Jessup
|nominacija [[Zlatni globus]]
|-
|rowspan=2|1981
|''[[Eyewitness (1981 film)|Eyewitness]]''
|Daryll Deever
|
|-
|''[[Body Heat]]''
|Ned Racine
|
|-
|rowspan=2|1983
|''[[The Big Chill (film)|The Big Chill]]''
|Nick
|
|-
|''[[Gorky Park (film)|Gorky Park]]''
|Arkadij Renko
|
|-
|1985
|''[[Kiss of the Spider Woman (film)|Kiss of the Spider Woman]]''
|Luis Alberto Molina
|[[Oscar za najboljeg glumca]]; [[Nagrada BAFTA]]; nominacija [[Zlatni globus]]
|-
|1986
|''[[Children of a Lesser God]]''
|James Leeds
|nominacija - [[Oscar za najboljeg glumca]]; nominacija [[Zlatni globus]]
|-
|1987
|''[[Broadcast News (film)|Broadcast News]]''
|Tom Grunick
|noominacija - [[Oscar za najboljeg glumca]]; nominacija [[Zlatni globus]]
|-
|rowspan=2|1988
|''[[A Time of Destiny (film)|A Time of Destiny]]''
|Martin Larraneta
|
|-
|''[[The Accidental Tourist (film)|The Accidental Tourist]]''
|Macon Leary
|
|-
|rowspan=2|1990
|''[[I Love You to Death]]''
|Harlan James
|
|-
|''[[Alice (1990 film)|Alice]]''
|Doug Tate
|
|-
|rowspan=2|1991
|''[[Until the End of the World]]''
|Sam Farber, alias Trevor McPhee
|
|-
|''[[The Doctor (film)|The Doctor]]''
|Dr. Jack MacKee
|
|-
|1993
|''[[The Plague]]''
|Doctor Bernard Rieux 
|
|-
|1994
|''[[Second Best (film)|Second Best]]''
|Graham Holt
|
|-
|1995
|''[[Smoke (film)|Smoke]]''
|Paul Benjamin
|
|-
|rowspan=3|1996
|''[[A Couch in New York]]''
|Henry Harriston
|
|-
|''[[Michael (1996 film)|Michael]]''
|Frank Quinlan
|
|-
|''[[Jane Eyre (1996 movie)|Jane Eyre]]''
|Rochester
|
|-
|rowspan=3|1998
|''[[Lost in Space (film)|Lost in Space]]''
|Profesor John Robinson
|
|-
|''[[Dark City (1998 film)|Dark City]]''
|Inspektor Frank Bumstead
|
|-
|''[[One True Thing]]''
|George Guldon
|
|-
|rowspan=2|1999
|''[[The 4th Floor]]''
|Greg Harrison
|
|-
|''[[Sunshine (1999 film)|Sunshine]]''
|Andor Knorr
|
|-
|rowspan=2|2000
|''[[Contaminated Man]]''
|David R. Whitman
|
|-
|''[[Frank Herbert's Dune]]''
|[[Leto Atreides I|Duke Leto Atreides]]
|
|-
|rowspan=4|2001
|''[[Rare Birds]]''
|Vlasnik restorana
|
|-
|''[[A.I. (film)|A.I. Artificial Intelligence]]''
|Profesor Allen Hobby
|
|-
|''[[The Simian Line]]''
|Edward
|
|-
|''[[Varian's War]]''
|Varian Fry
|
|-
|rowspan=5|2002
|''[[King of Queens]]'', epizoda 120: ''Shrink Wrap''
|Dr. Taber
|TV
|-
|''[[Tuck Everlasting (2002 film)|Tuck Everlasting]]''
|Angus Tuck
|
|-
|''[[Changing Lanes]]''
|Doyle Gipson's AA Sponsor
|
|-
|''[[Master Spy: The Robert Hanssen Story]]''
|[[Robert Hanssen]]
|TV
|-
|''[[Nearest to Heaven (Au Plus Près du Paradis)]]''
|Matt
|
|-
|2004
|''[[The Village (film)|The Village]]''
|Edward Walker
|
|-
|rowspan=3|2005
|''[[The King (film)|The King]]''
|David
|
|-
|''[[A History of Violence (film)|A History of Violence]]''
|Richie Cusack
|nominacija - [[Oscar za najboljeg sporednog glumca]]
|-
|''[[Syriana]]''
|Stan Goff
|
|-
|rowspan=3|2006
|''[[The Good Shepherd (film)|The Good Shepherd]]''
|Direktor CIA-e Philip Allen
|
|-
|''[[The Legend of Sasquatch]]''
|John Davis (glas)
|producent
|-
|''[[Nightmares and Dreamscapes: From the Stories of Stephen King]]''
|Jason Renshaw
|TV miniserija (segment &quot;Battleground&quot;)
|-
|rowspan=4|2007
|''[[Mr. Brooks]]''
|Marshall
|
|-
|''[[Beautiful Ohio (film)|Beautiful Ohio]]''
|Simon Messerman
|
|-
|''[[Noise (2007 film)|Noise]]''
|Gradonačelnik Schneer
|
|-
|''[[Into the Wild (film)|Into the Wild]]''
|Walt McCandless
|
|-
|rowspan=3|2008
|''[[Vantage Point (film)|Vantage Point]]''
|Predsjednik Ashton
|
|-
|''[[Yellow Handkerchief]]''
|
|
|-
|''[[The Incredible Hulk (film)|The Incredible Hulk]]''
|[[Thunderbolt Ross|General Thaddeus &quot;Thunderbolt&quot; Ross]]
|
|-
|rowspan=4|2009
|''[[Damages (TV serija)|Damages]]''
|Daniel Purcell
|TV
|-
|''[[Endgame (2009 film)|Endgame]]''
|Willie Esterhuyse
|
|-
|''[[The Countess (film)|The Countess]]''
|Gyorgy Thurzo
|
|-
|''[[The River Why]]''
|H2O
|
|-
|2016
|''[[Captain America: Civil War]]''
|General Thaddeus &quot;Thunderbolt&quot; Ross
|
|-
|2018
|''[[Avengers: Infinity War]]''
|General Thaddeus &quot;Thunderbolt&quot; Ross
|Cameo
|-
|2019
|''[[Avengers: Endgame]]''
|General Thaddeus &quot;Thunderbolt&quot; Ross
|Cameo
|-
|2021
|''[[Black Widow (2021 film)|Black Widow]]''
|General Thaddeus &quot;Thunderbolt&quot; Ross
|
|-
|}

{{start box}}
{{s-ach|aw}}
{{succession box 
|title=[[Oscar za najboljeg glumca]] 
|before=[[F. Murray Abraham]]&lt;br /&gt;za ''[[Amadeus (film)|Amadeus]]''
|years=1985&lt;br /&gt;'''za ''[[Kiss of the Spider Woman (film)|Kiss of the Spider Woman]]'' '''
|after=[[Paul Newman]]&lt;br /&gt;za ''[[The Color of Money]]''
}}
{{succession box 
|title=[[Prix d'interprétation masculine|Oscar za najboljeg glumca]] – [[Filmski festival u Cannesu]] 
|before=[[Alfredo Landa]] i [[Francisco Rabal]]&lt;br /&gt;za ''[[Los santos inocentes]]'' 
|years=1985&lt;br /&gt;'''za ''[[Kiss of the Spider Woman (film)|Kiss of the Spider Woman]]'' '''
|after=[[Michel Blanc]]&lt;br /&gt;za ''[[Ménage]]'' i [[Bob Hoskins]]&lt;br /&gt;za ''[[Mona Lisa (film)|Mona Lisa]]''
}}
{{end box}}

== Reference ==
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|William Hurt}}
* {{imdb|0000458}}
* {{ymovies name|1800012503}}

{{Oscar za glavnog glumca}}
{{Nagrada za najboljeg glumca (Cannes)}}
{{Normativna kontrola}}

{{Lifetime|1950|2022|Hurt, William}}
[[Kategorija:Američki filmski glumci]]
[[Kategorija:Dobitnici BAFTA-e]]
[[Kategorija:Četveroslovnik-H|URT, William]]</text>
      <sha1>233nxbvlf8dvagjpsjd7i6klgq3hv9t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ludovik II. Jagelović</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61690</id>
    <revision>
      <id>41261520</id>
      <parentid>26380316</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T01:20:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2496" xml:space="preserve">{{Monarh (HR)
| ime                  = Ludovik II.
| titula               = kralj Ugarske, Hrvatske i Češke
| slika                = [[Datoteka:Louis2.jpg|200px|Ludovik II. Jagelović]]
| opis slike           = 
| vladavina            = 
| krunidba             = 
| ostale titule        = 
| puno ime             = 
| datum rođenja        = [[1. srpnja]] [[1506.]]
| mjesto rođenja       = [[Budim]], Mađarska
| datum smrti          = [[29. kolovoza]] [[1526.]]
| mjesto smrti         = [[Mohač]], Mađarska
| mjesto pokopa        = 
| datum pokopa         = 
| prethodnik           = [[Vladislav II. Jagelović|Vladislav II.]]
| nasljednik           = [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinand I.]]
| način nasljeđivanja  = 
| prijestolonasljednik = 
| suprug               =  Marija Habsburška
| supruga              = 
| supruga 1            = 
| supruga 2            = 
| supruga 3            = 
| supruga 4            = 
| supruga 5            = 
| supruga 6            = 
| supruga 7            = 
| supruga 8            = 
| djeca                = bez potomaka
| obitelj              = 
| dinastija            = Jagelovići
| vladarska himna      = 
| otac                 = [[Vladislav II. Jagelović|Vladislav II.]]
| majka                = Anna de Foix-Candale
}}

'''Ludovik II. Jagelović''' ([[mađarski|mađ.]] ''II. Lajos'') ([[Budim]], [[1. srpnja]] [[1506.]] — [[Mohač]], [[29. kolovoza]] [[1526.]]), [[Hrvatska u personalnoj uniji s Mađarskom|ugarsko-hrvatski]] te [[češka|češki]] kralj od [[1516.]] do [[1526.]] godine.

Na prijestolje je došao kao desetogodišnjak, nakon smrti svoga oca, kralja [[Vladislav II.|Vladislava II. Jagelovića]]. [[1522.]] oženio se princezom Marijom Habsburškom, unukom cara [[Maksimilijan I., car Svetog Rimskog Carstva|Maksimilijana I.]] Njegova sestra Ana udala se za austrijskog nadvojvodu [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda I.]] 

Poginuo je u [[Bitka na Mohačkom polju|bitki na Mohačkom polju]]. Kako nije ostavio potomke, izbila je borba za prijestolje između [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda I.]] te [[Ivan Zapolja|Ivana Zapolje]].

{{mrva-pov}}

{{s-start}}
{{succession box|title=[[spisak vladara Mađarske|kralj Mađarske]]|before=[[Vladislav II.]]|after=(nitko)|years=1516–1526}}
{{s-end}}


{{Commonscat|Louis II of Hungary}}

{{Lifetime|1506|1526|Ludovik II}}

[[Kategorija:Hrvatski vladari]]
[[Kategorija:Mađarski vladari]]
[[Kategorija:Češki vladari]]</text>
      <sha1>95px69de1be7xj879o9lsppy182pvie</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ladislav I Sveti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66142</id>
    <revision>
      <id>41261519</id>
      <parentid>41232314</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T01:17:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12728" xml:space="preserve">[[Datoteka:Laszlo-ChroniconPictum.jpg|thumb|right|200px|thumb|Ladislav I, slika iz [[Mađarska ilustrovana hronika|Ilustrovane hronike]].]]
'''Ladislav I Sveti''' ({{jez-mađ|I. (Szent) László}}, {{jez-slo|Svätý Ladislav I}}, {{jez-polj|Władysław I Święty}}) (r. [[1040]] – [[29. 7.|29. jul]] [[1095]]), [[Spisak mađarskih vladara|kralj Mađarske]] (1077-1095). Ladislav je bi je dan od najpoštovanijih vladara [[Kraljevina Mađarska|Mađarske]]. Pre stupanja na presto bio je savetnik svoga brata, [[Geza I|Geze I]], koji se borio protiv svog rođaka [[Solomon, kralj Mađarske|Solomona]]. Kada je Geza I umro, njegovi sledbenici su ga proglasili kraljem, koje je po tradiciji kao najstarijem članu kraljevske loze ta titula i pozicija pripadala. Tokom dugog perioda građanskih ratove, Ladislav je ojačao svoje pozicije i doneo je niz zakonskih propisa i uneo je red u kraljevstvo. Posle kanonizacije ([[27. 6.|27. jun]] [[1192]]), Ladislav je postao uzor i model narednih mađarskih kraljeva. 

== Biografija ==
Ladislav je bio drugi sin [[Bela I od Mađarske|Bele I]] i [[Adelaida Poljska|Adelaide Poljske]]. Rođen u [[Poljska|Poljskoj]], gde je njegov otac pobegao posle neuspelog pohoda protiv [[Sveti Stefan Mađarski|Stefana I]], prvog mađarskog kralja. Ladislav je dobio ime po [[slaveni|slovenskim]] običajima svoje majke ali je ipak, kasnije u Mađarskoj, bio poznat pod imenom [[Laslo]] ''(László)'' 

Tokom [[1048|1048.]] godine cela Ladislavova porodica se preselila za mađarsku. Tom prilikom je Bela I , od svog brata [[Andraš I, kralj Mađarske|Andraša I]] koji je nasledio krunu od [[Petar I, kralj Mađarske|Petra I]], dobio apenažu ''(&quot;Tercia pars Regni&quot;)'' od jedne trećine Mađarske. Odmah posle preuzimanja dužnosti kralja, Andraš I je morao da stupi u borbu protiv [[Heinrich III, sveti rimski car|Henrika III]] koji je bio priznat od strane Andraševog prethodnika Petra I. U ovim borbama Andraš i grof Bela su imali uspeha protiv nemačkih napada i uspeli su da očuvaju nezavisnost [[Kruna Svetog Stefana|krune]]. 

Ovaj savez, Andraša i Bele, je funkcionisao sve do [[1053|1053.]] i rođenja [[Solomon, kralj Mađarske|Solomona]], od kada je kralj Andraš hteo da osigura buduću vlast svoga novorođenog sina. Po mađarskim naslednim običajima u slučaju kraljeve smrti, krunu nasleđuje najstariji član kreljevske familije a u ovom slučaju to bi bio Bela a ne kraljev sin.

Andraš I je [[1057]] iz ovih razloga krunisao svoga sina Solomona za kralja Mađarske i Ladislav je prisustvovao ovom činu zajedno sa ocem i braćom. Grof Bela nije bio zadovoljan ovim rešenjem pa je sa svojom porodicom otišao [[1059]] u Poljsku, da bi se sledeće godine vratio sa poljskim trupama. Andraš I je izgubio dve bitke protiv svog brata Bele i ubrzo i umro. Bela je posle ovoga krunisan [[6. 12.|6. decembra]] [[1060|1060.]]. Posle smrti oca [[11. 9.|11. septembra]] [[1063|1063.]] godine braća su ponudila da prihvate vladavine svog rođaka Solomona, koji se vratio sa nemačkom armijom da potražuje presto, ako dobiju pravo na nasledstvo vojvodstva svoga oca. Solomon je to odbio i troje braće, Geza, Ladislav i Lampert, su napustili Mađarsku. Otišli su za Poljsku i sačekali su odlazak nemačke armije, da bi uz pomoć snaga kralja [[Boleslav II|Boleslava II]], rođaka svoje majke, pokušali da povrate vlast. 

Da bi ipak izbegli građanski rat, Solomon i trojica braće su ipak napravila sporazum [[20. 1.|20. januara]] [[1064|1064.]] godine u [[Győr|Đeru]]. Solomonu je ostala titula kralja a braća su primila nazad očeve posede u vlasništvo i apanažu od jedne trećine Mađarske.

== Grof od ''Tercia pars Regni'' ==
[[Datoteka:SvLadislav.jpg|thumb|200px|right|thumb|Ladislav I.]]
U godinama koje su sledile, Ladislav je živeo u miru sa tadašnjim kraljem Solomonom. Kada su [[Pečenezi|Pečenjezi]] [[1068|1068.]] godine ugrozili kraljevstvo i upali na teritorije [[Transilvanija|Erdelja]], Ladislav je sa braćom i kraljem zajedno krenuo u odbranu i pobedom u bici kod [[Kerleš]]a ''(Chiraleş)'', mesta u današnjoj [[Rumunija|Rumuniji]]. Jedna od legendi vezanih za Ladislava potiče iz ovog perioda. Legenda glasi da je jedan od pečenjeških ratnika oteo lepu mađaricu da bi je odveo sa sobom i da ga je Ladislav progonio, sustigao i oslobodio devojku od strašnog robstva. 

Negde u isto vreme Ladislav se oženio prvi put i po nekim izvorima to je bila ćerka nemačkog grofa.

Od [[1071]], kada je Ladislavov stariji brat, grof geza odbio da podeli plen sa kraljem Solomonom. Plen koji je bio u pitanju je ostvaren prilikom zauzimanja [[Beograd]]a koji je bio u rukama [[Византијско царство|Vizantije]] i odnosi kralja Solomona i trojice braće su se pogoršali. Sledeće godine, kada je solomon krenuo u novu kampanju na Beograd, samo ga je grof Geza sledio. Ladislav i Lampert su ostali da čuvaju svoja vojvodstva, plašeći se izdaje od strane kralja. 

Tokom [[1073]], došlo je do otvorenih sukoba između kralja i trojice braće. Svako je tražio pomoć sa strane. Solomon je dobio pomoć od [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrik IV]], dok su Ladislav, Geza i Lampert tražili pomoć od svojih poljskih i čeških rođaka. Ladislav je otišao za [[Moravija|Moraviju]] gde je dobio pomoć od svog zeta, grofa Ota od Moravije. Ladislav se vratio tačno na vreme, jer je njegov brat Geza bio poražen u vreme njegovog odsustva u bici kod Kemeja [[26. 2.|26. februara]] [[1074]]. Nova odlučujuća bitka se odigrala [[14. 3.|14. marta]] kod mesta Mođorod ''(Mogyoród)'' gde su braća definitivno porazili kralja Solomona, koji je morao da pobegne u zapadni deo Mađarske kraljevine. Geza je tada proglašen kraljem od strane svojih sledbenika i istovremeno novi kralj je potvrdio vlasništvo, vojvodstva, svoje braće Ladislava i Lamperta.

Tokom kraljevanja svoga brata, Ladislav je bio vojni komandant mađarske armije. U jesen [[1074]], je ponovo porazio snage kralja Solomona u bici kod [[Njitra|Njitre]]. Tokom [[1076|1076.]], Ladislav je pokušao da osvoji i preuzme [[Bratislava|Požonj]] od Solomona, ali u tome nije uspeo. 

Posle smrti svoga brata Geze, [[25. 4.|25. aprila]] [[1077|1077.]] godine, Ladislav je proglašen za kralja, mada ne i krunisan sa [[Kruna Svetog Stefana|Krunom Svetog Stefana]], koja je i dalje bila u posedu kralja Solomona.

== Borba za presto ==
U vreme kada je Ladislav bio krunisan vojvodstva, Mošon i Požonj, su i dalje bili pod vlašću kralja Solomona koji je i dalje imao podršku, svog zeta, nemačkog kralja [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrik IV]]. Upravo iz tog razloga ladislav je potražio pomoć i podršku od rivala nemačkog kralja [[Rudolf od Rajnfeldena|Vojvode Rudolfa I od Švabije]], koji je bio proglašen kraljem Nemačke od strane vladarevih protivnika. Da bi ozvaničio prijateljstvo oženio se sa Rudolfovom ćerkom Adelaidom. 

Tokom [[1079|1079.]] godine Ladislav je uspeo da osvoji tvrđavu Mošon. Posle ovog uspeha Ladislav je počeo pregovore sa kraljem Solomonom, koji je posle ovoga abdicirao u korist, sada, kralja Ladislava [[1081|1081.]] u zamenu za poveće imanje. Kasnije Solomon je kovao zaveru protiv kralja Ladislava ali je otkriven i Ladislav je zatvorio Solomona. 

Na inicijativu kralja Ladislava, [[Grgur VII|Papa Grgur VII]] je naredio kanonizaciju prvog mađarskog kralja [[Sveti Stefan Mađarski|Stefana I]] i njegovog sina [[Sveti Emerik Mađarski|Emerika]] ''(Szent Imre)''. Na dan posvećivanja [[15. 8.|15. avgusta]] [[1083|1083.]] godine, Solomon je pušten na slobodu i on je otišao i pridružio se [[Pečenezi|Pečenjezima]]. Tokom [[1085|1085.]] Pečenjezi su ušli na teritorije istočne Mađarske ali ih je kralj Ladislav porazio i od tada se više nije postavljalo pitanje njegove vlasti.

== Unutrašnja politika ==
Posle smrti kralja [[Sveti Stefan Mađarski|Stefana I]] u državi je zavladalo bezvlašće i dolaskom na vlast kralj Ladislav je hteo da unese reda u državu. Prvo je uveo oštre zakone protiv kriminalaca a zatim je i za najmanje kršenje zakona uveo oštre kazne koje su mogle biti i smrtne, čak i kršenje religijskih zakona se drastično kažnjavalo. 

Kralj Ladislav je uzeo aktivno učešće u reorganizaciji [[Katolička crkva|Katoličke crkve]] u Mađarskoj. Postavio je [[1087|1087.]] novu biskupiju sa sedištem u [[Zagreb]]u i premestio je sedište biskupije iz [[Bihar]]a u [[Oradea|Oradeu]]. Takođe je ozvaničen zakon koji je dozvoljavao ženidbu svetih lica, što je bilo u suprotnosti sa kanonskim zakonom katoličke crkve.

== Vladavina ==
Kolaps Nemačkog kralja u politici prema papi, ostavilo je odrešene ruke kralju Ladislavu da proširi svoje teritorije ka jugu i istočnim [[Karpati]]ma, što je on i učinio. Tokom [[1087|1087.]], kralj Ladislav je poslao svoje izaslanike Hermanu od Salme, nemačkom kralju, koji je dobio ovo zvanje posle smrti Ladislavovog svekra [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrik IV]], ali pošto je u međuvremenu saznao za smrt Solomona, nije više hteo da se meša u unutrašnju politiku Nemačkog carstva. 

Posle smrti Dmitra Zvonimira [[20. 4.|20. aprila]] [[1089|1089.]] godine, njegova udovica Jelena ''(Ilona)'', inače Ladislavova sestra, je podržala svog brata i posle smrti Stefana II Trpimirovića [[1091]], je pomogla da Ladislavova vojska uđe na teritorije današnje [[Hrvatska|Hrvatske]] 
 
Ova Ladislavova akcija je dovela do neželjene reakcije. Vizantski car [[Aleksije I Komnen|Aleksije I Komnin]], je nagovorio [[Kumani|Kumane]] da zauzmu istočne delove Mađarskog kraljevstva. Kada je za to čuo, kralj Ladislav je krenuo sa svojom armijom u pohod protiv Kumana i porazio ih je u bici kod reke [[Tamiš]]a. Posle ove pobede Ladislav je okupirao deo [[Srem]]a i [[Beograd]]. 

U jesen [[1091|1091.]], Papa Urban II je tražio da ga Ladislav prizna za duhovnog vladara nad novoosvojenim teritorijama mađutim Ladislav je to odbio ali priznao je antipapu Klementa III koji je bio priznat od strane sledbenika Svetog rimskog carstva. Tokom [[1092|1092.]] godine kralj Ladislav je poveo svoju vojsku protiv princa Vasilka Rostislavića, koji se udružio sa Kumanima, i porazio ga. Takođe, kralj Ladislav, je [[1093|1093.]] godine podržao vojvodu Zbignjeva, vanbračnog sina Vladislava I Hermana, u pobuni protiv svoga oca.

== Smrt kralja ==
Poslednje godine vladavine kralja Ladislava je karakterizirala politika sređivanja unutrašnje situacije i odnosa dva nećaka [[Kalman, kralj Mađarske|Kalmana]] i [[Almoš]]a. Kako Ladislav nije imao muške potomke, nećaci, [[Geza I|Gezini]] sinovi su se nadali kruni. Ladislav je davao prednost mlađem, Almošu, kome je dao i titulu kralja Hrvatske. Kalman se međutim nije slagao sa ovom odlukom i otišao je [[1095]] za Poljsku.

Već u poznim godinama, kralj Ladislav je odlučio da pomogne svojim sestrićima, vojvodi Svatopluku II od Bohemije i vojvodi Otu II od Moravije u kampanji protiv vojvode Bretislava II od Bohemije, kada je saznao da se Kalman vratio u Mađarsku sa Poljskim trupama da preuzme vlast. Tokom ovih događaja vremešni kralj je i umro&lt;ref&gt;[http://www.altisk-lelle.sulinet.hu/toriweb/egyeb/arpadhaziuralk.htm Izvod iz Palaševog velikog leksikona]&lt;/ref&gt;.

Sahranjen je u crkvi u [[Šomođvar]]u, koja je sagrađena [[1091|1091.]] godine.

Ni jedan mađrski kralj nije bio ožalošćen kao kralj Ladislav, žalost je trajala tri godine i držan je za sveca i pre kanonizacije i za njega su vezane mnoge legende. Zvanično je proglašen za sveca [[27. 6.|27. juna]] [[1192|1192.]] godine. 

Sveti Ladislav se takođe smatra za sveca zaštitnika.

== Ženidba i deca ==
Žene:
* ''[[1077|1077.]]:'' Adelaida, ćerka vojvode [[Rudolf od Rajnfelda|Rudolfa I]],
* Adelaida Savojska, druga žena
Deca:
* [[Piroška|Priska]] (r. [[1080]] – 13. avgust [[1134]]), žena [[Jovan II Komnin|Jovan II]],
* Ćerka, nepoznato ime (? – ?), žena princa Jaroslava od Volhnije.

== Izvori ==
{{reference}}

== Izvori ==
* Kristó Gyula - Makk Ferenc: ''Az Árpád-ház uralkodói'' (IPC Könyvek, 1996)
* ''Korai Magyar Történeti Lexikon (9-14. század)'', főszerkesztő: Kristó Gyula, szerkesztők: Engel Pál és Makk Ferenc (Akadémiai Kiadó, Budapest, 1994)
* ''Magyarország Történeti Kronológiája I. – A kezdetektől 1526-ig'', főszerkesztő: Benda Kálmán (Akadémiai Kiadó, Budapest, 1981)
* Kosztolnyik, Z.J. ''Five Eleventh Century Hungarian Kings'', 1981.
{{Commonscat|Ladislaus I of Hungary}}

{{s-start}}
{{succession box|title=[[spisak vladara Mađarske|kralj Mađarske]]|before=[[Geza I od Mađarske|Geza I]]|after=[[Koloman]]|years=1077–1095}}
{{s-end}}

[[Kategorija:Mađarski vladari]]
[[Kategorija:Rođeni 1040.]]
[[Kategorija:Umrli 1095.]]</text>
      <sha1>d31uodsu45ryobujvtfpenmnkyc9hu6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1744</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79162</id>
    <revision>
      <id>41261511</id>
      <parentid>41006161</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T18:45:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alekol</username>
        <id>2231</id>
      </contributor>
      <comment>/* Rođenja */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5269" xml:space="preserve">{{year dab|1744}}
{{godina nav}}
[[Datoteka:Action off toulon 4.jpg|thumb|Bitka kod Toulona.]]
{{Godina u drugim kalendarima|1744}}

Godina '''1744''' ('''[[rimski brojevi|MDCCXLIV]]''') bila je [[prijestupna godina koja počinje u srijedu]] po [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] odn. [[prijestupna godina koja počinje u nedjelju]] po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]].

== Događaji ==
* februar - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: Snažne oluje u [[La Manche]]u prisiljavaju [[Francuska|francuske]] vojne i mornaričke komandante da odustanu od [[Planirana francuska invazija Britanije (1744)|planirane invazije Britanije]].
* [[22. 2.]] - [[Rat Jenkinsovog uha]]: [[Bitka kod Toulona (1744)|Bitka kod Toulona]] u kojoj [[Španija|španska]] mornarica, uz [[Francuska|francusku]] pomoć nanosi težak poraz [[UK|britanskoj]] [[Royal Navy|Kraljevskoj mornarici]].
* 5 - 6. 3. - Narodno-crkveni sabor u Sremskim Karlovcima: patrijarh [[Arsenije IV Jovanović]] Šakabenta proglašen za poglavara mitropolije;&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 269&lt;/ref&gt; proglašena je privilegija Srbima, potvrđena prošle godine.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 261&lt;/ref&gt; &quot;Zahtevi Budimaca&quot; traže ograničenje despotske vlasti visokog sveštenstva itd., sastavljeni i &quot;Postulati&quot;, adresovani na vladara.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 269-70&lt;/ref&gt;. Marija Terezija je odbacila većinu srpskih zahteva, dogodine osnovana Ilirska dvorska komisija.&lt;ref&gt;''Historija n. J. II'', 1156&lt;/ref&gt;
* [[14. 3.]] - [[Emdenska konvencija]] kojom je određeno da [[Istočna Frizija]] nakon smrti vojvode [[Carl Edzard (Istočna Frizija)|Carla Edzarda]] pripadne Pruskoj.
* [[15. 3.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: Francuska formalno objavljuje rat Velikoj Britaniji.
* proleće - [[Vasilije Petrović]], Savin zamenik, dogovorio u Veneciji da se [[kotor]]ski pazar otvori za Crnogorce. Pokušao je i da falsifikovanim ispravama ostvari materijalnu dobit, zbog čega će kasnije ući u spor sa Savom.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 501&lt;/ref&gt;
* maj - Crnogorski vladika [[Sava Petrović Njegoš|Sava]] kreće kući iz Rusije.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 500&lt;/ref&gt; 
* maj - U [[Nova Škotska|Novoj Škotskoj]] počinje tzv. [[Rat kralja Georgea]], odnosno neprijateljstva između britanskih i francuskih sjevernoameričkih kolonija.
* [[22. 5.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: U [[Frankfurt na Majni|Frankfurtu]] potpisan sporazum kojim se Francuskoj i [[Bavarska|Bavarskoj]] u savezu protiv [[Habsburgovci|Habsburgovaca]] ponovno priključuje [[Kraljevina Pruska|Pruska]].
* [[5. 6.]] - U [[Versailles]]u sklopljen dodatni sporazum Francuske i Pruske, pri čemu je potonjoj obećan dio [[Češka|Češke]].
* [[28. 6.]] - Pruska princeza [[Katarina Velika|Sophia Augusta Frederica]] (buduća carica Katarina) se radi udaje za ruskog cara [[Petar III od Rusije|Petra III]] preobraćuje sa [[luteranstvo|luteranstva]] na [[Ruska pravoslavna crkva|pravoslavlje]].
* [[12. 8.]] - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: [[Bitka kod Velletrija (1744)|Bitka kod Velletrija]] u kojoj španske i [[Napuljsko Kraljevstvo|napolitanske]] trupe pod kraljem [[Karlo III od Španije|Karlom VII]] nanose težak poraz Austrijancima u južnoj Italiji.
* [[16. 8.]] - Pruski kralj [[Friedrich II Veliki|Friedrich II]] pokreće vojsku na Češku, čime počinje [[Drugi šleski rat]].
* [[16. 9.]] - [[Drugi šleski rat]]: Austrijski garnizon u [[Prag]]u kapitulirao pred Prusima.
* krajem god. - U očekivanju inkorporacije Slavonije i Srema u Ugarsku, patrijarh moli caricu da se prethodno na ugarskoj Dijeti inartikulišu srpske privilegije.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 204&lt;/ref&gt;

=== Kroz godinu ===
* 1744-45 - Baron [[Franjo Trenk]] regrutuje na spahilucima u Sremu, nameće teške novčane obaveze.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 202&lt;/ref&gt;
* [[Benedikt Stay Stojković]] izdao latinsku poemu u šest knjiga o [[kartezijanska filozofija|kartezijanskoj filozofiji]].
* [[Datoteka:Flag of the First Saudi State.svg|25px]] Arabija:[[Muhammad bin Saud]] sklopio savez sa propovednikom [[Muhammad ibn Abd al-Wahhab]]om, osniva [[Emirat Dirija]], poznat i kao Prva Saudijska Država.

== Rođenja ==
{{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1744.}}
* 10. 2. - [[William Cornwallis]], britanski admiral († [[1819]])
* [[23. 2.]] - [[Mayer Amschel Rothschild]], njemački bankar, &quot;otac međunarodnih financija&quot; († [[1812]])
* 19. 5. - [[Charlotte od Mecklenburg-Strelitza]], kraljica Georga III († [[1818]])
* [[1. 8.]] - [[Jean-Baptiste Lamarck]], biolog († [[1829]])
* [[4. 8.]] - [[Julije Bajamonti]], polihistor iz Dalmacije († [[1800]])
* 25. 8. - [[Johann Gottfried von Herder]], pesnik, filozof († [[1803]])
* 25. 9. - [[Friedrich Wilhelm II od Pruske|Friedrich Wilhelm II]], vladar Pruske i Brandenburga († [[1797]])
* [[22. 11.]] - [[Abigail Adams]], prva dama SAD i majka predsednika († [[1818]])

== Smrti ==
{{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1744.}}
* [[25. 4.]] - [[Anders Celsius]], švedski fizičar i astronom

== Reference ==
{{reference|2}}

; Literatura
* ''Historija naroda Jugoslavije II'', Školska knjiga Zagreb, 1959
* ''Istorija srpskog naroda'', Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

{{Commonscat|1744}}

[[Kategorija:1744]]</text>
      <sha1>04cixddhnows9q4s844h26hmo3rkbls</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alex Salmond</title>
    <ns>0</ns>
    <id>110527</id>
    <revision>
      <id>41261531</id>
      <parentid>41050586</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T09:58:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ciaran.london</username>
        <id>159641</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6378" xml:space="preserve">{{Infobox Officeholder
|honorific-prefix = &lt;small&gt;[[The Right Honourable]]&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;
|name             = Alex Salmond
|honorific-suffix = &lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Member of the Scottish Parliament|MSP]]&lt;/small&gt;
|image            = Alex Salmond, First Minister of Scotland (cropped).jpg 
|office            = [[Prvi ministar Škotske]]
|monarch          = [[Elizabeta II]]
|deputy           = [[Nicola Sturgeon]]
|term_start       = 16. maj 2007
|term_end         = 19. november 2014
|predecessor      = [[Jack McConnell]]
|successor        = [[Nicola Sturgeon]]
|office2          = Vođa [[Scottish National Party|Škotske nacionalne stranke]]
|term_start2      = 3. septembar 2004
|term_end2        = 14. november 2014
|predecessor2    = [[John Swinney]]
|successor2       = [[Nicola Sturgeon]]
|term_start3      = 22. septembar 1990
|term_end3        = 26. septembar 2000
|predecessor3     = [[Gordon Wilson (škotski političar)|Gordon Wilson]]
|successor3       = [[John Swinney]]
|constituency_MP4 = [[Aberdeenshire East (izborna jedinica Škotskog parlamenta)|Aberdeenshire East]]
|parliament4      = Scottish
|term_start4      = 6. maj 2011
|term_end4        = 
|predecessor4     = Izborna jedinica uspostavljena
|successor4       = 
|majority4        = 15.295 (50,5%)
|constituency_MP5 = [[Gordon (izborna jedinica Škotskog parlamenta)|Gordon]]
|parliament5      = Scottish
|term_start5      = 3. maj 2007
|term_end5        = 
|predecessor5     = [[Nora Radcliffe]]
|successor5       = izborna jedinica ukinuta
|majority5        = 2,062 (5,8%)
|constituency_MP6 = [[Banff and Buchan (izborna jedinica Škotskog parlamenta)|Banff and Buchan]]
|parliament6      = Scottish
|term_start6      = 6. maj 1999
|term_end6        = 7. jun 2001
|predecessor6     = izborna jedinica uspostavljena
|successor6       = [[Stewart Stevenson]]
|constituency_MP7 = [[Banff and Buchan (UK Parliament constituency)|Banff and Buchan]]
|successor7       = [[Eilidh Whiteford]]
|term_start7      = 11. jun 1987
|term_end7        = 6. maj 2010
|predecessor7     = [[Albert McQuarrie]]
|birth_date       = {{birth date and age|1954|12|31|df=y}}
|birth_place      = [[Linlithgow]], West Lothian, Škotska
|death_date       = 
|death_place      = 
|party            = [[Škotska nacionalna stranka]]
|spouse           = Moira Salmond
|residence        = [[Bute House]] &lt;small&gt;(službena)&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;[[Strichen]] &lt;small&gt;(privatna)&lt;/small&gt;
|alma_mater       = [[University of St Andrews]]
|profession       = [[ekonomist]]
|religion         = [[Crkva Škotske]]&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/scotland/article6727842.ece |title=Salmond: 'Faith is my driving force' |date=26. jul 2009 |publisher=Sunday Times Scotland |accessdate=26. 7. 2009 | location=London | first=Jason | last=Allardyce}}&lt;/ref&gt;
|website          = [http://www.snp.org Scottish National Party]
}}

'''Alexander Elliot Anderson &quot;Alex&quot; Salmond''' [[Member of the Scottish Parliament|MSP]], 31. decembar 1954 -) je [[Škotska|škotski]] nacionalistički političar i [[Vlada 3. Škotskog parlamenta|trenutni]] [[Prvi ministar]] (premijer) Škotske. On je [[Popis Prvih ministara Škotske|četvrti]] po redu Prvi ministar koji je na to mjesto došao u maju 2007. Također je i vođa [[Scottish National Party|Škotske nacionalne stranke]] (SNP), kojoj je služio kao [[Member of the Scottish Parliament|član Škotskog parlamenta]] (MSP) za izbornu jedinicu [[Gordon (izborna jedinica Škotskog parlamenta)|Gordon]]. Od 1987. do 2010. je služio kao [[član Parlamenta|zastupnik]] u [[Dom komuna Ujedinjenog Kraljevstva|Donjem domu]] britanskog Parlamenta za [[Banff and Buchan (izborna jedinica Parlamenta UK)|Banff and Buchan]] in the [[United Kingdom|UK]]. Salmond je bio vođa SNP od 1990. do septembra 2000.

Rodom je iz [[Linlithgow]]a u West Lothianu. Salmond je studirao na [[University of St Andrews]], gdje je dobio diplome [[Joint Honours]] [[Master of Arts (Scotland)|MA]] iz ekonomnije i historije. Karijerun je započeo [[Government Economic Service]] (GES), a potom se zaposlio u [[Royal Bank of Scotland]] kao [[energetski ekonomist]] odakle je pisao članke i komentirao tekuća zbivanja za domaće i strane medije.

Nakon što je 1999. devolucijom uspostavljen [[Škotski parlament]], izabran je u njegovog zastupnika za [[Banff and Buchan (parlamentarna jedinica Škotskog parlamenta)|Banff and Buchan]], zastupajući istu jedinicu i u britanskom i u škotskom Parlamentu. Salmond je podnio ostavku na mjesto vođe SNP 2000. te se ispočetka nije kandidirao za škotski Parlamenta. Međutim, zadržao je svoje mjesto u britanskom Parlamentu nakon [[Opći izbori u UK 2001|izbora 2001.]] godine. Salmond je ponovno izabran za mjesto vođe SNP godine 2004. a sljedeće godine je na [[Opći izbori u UK 2005|izborima]] zadržao i svoje mjesto u britanskom Parlamentu. Godine 2006. se ponovno kandidirao za Škotski parlament i na [[Izbori za Škotski parlament 2007|izborima za Škotski parlament]] 2007. godine je porazio svog prethodnika u izbornoj jedinicia, a SNP postala najjača pojedinačna stranka. Salmond je 16. maja 2007 izabran za Prvog ministra.

Salmond je nakon toga vodio [[manjinska vlada|manjinsku]] [[škotska vlada|škotsku vladu]]. Salmond je poznat kao jedan od najgorljivijih zagovornika [[škotska nezavisnost|škotske nezavisnosti]], te je nekoliko puta tražio da se po tom pitanju održi [[referendum]]. Salmond je poznat i kao jedan od najgorljivijih zagovornika borbe protiv [[globalno zatopljenje|globalnog zatopljenja]] i pod njegovom je vlašću Škotska donijela neke od najradikalnijih zakona usmjerene na smanjenje emisija fosilnog goriva i provela energetsku politiku usmjerenu na [[obnovljiva energija u Škotskoj|obnovljive izvore energije]]. Također je poznat kao vatreni zagovornik [[nuklearno razoružanje|nuklearnog razoružanja]] kao i po žestokom protivljenju [[Invazija Iraka 2003|savezničkoj invaziji Iraka 2003. godine]].

19. septembra 2014. godine, dan nakon što su građani Škotske na [[Škotski referendum o nezavisnosti 2014.|referendumu]] odbacili nezavisnost, Salmond je objavio kako će se povući sa mjesta premijera i šefa stranke.

== Izvori ==
{{reflist}}

{{Commonscat|Alex Salmond}}

{{Lifetime|1954||Salmond, Alex}}

[[Kategorija:Škotski političari]]
[[Kategorija:Britanski ekonomisti]]
[[Kategorija:Authority control]]</text>
      <sha1>ow4wptlhlktm4nzbu9yrpviiutzb459</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mirko Tepavac</title>
    <ns>0</ns>
    <id>113574</id>
    <revision>
      <id>41261503</id>
      <parentid>29617905</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T16:32:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>87.116.167.185</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10474" xml:space="preserve">{{Heroj M
|slika=Mirko Tepavac.jpg
|didaskalija=MIRKO TEPAVAC
|datum_rođenja={{birth date|1922|08|13|df=y}}
|mesto_rođenja=[[Zemun]] 
|država_rođenja={{zas|SCG}} [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevina SHS]]
|datum_smrti={{death date and age|2014|08|28|1922|08|13|df=y}}
|mesto_smrti=[[Beograd]] 
|država_smrti={{zas|SRB}} [[Srbija]]
|profesija=borac, [[diplomacija|diplomata]], [[pisac]]
|supruga=[[Renata Ulmanski]]
|KPJ=[[1942]].
|rat=[[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|Narodnooslobodilačka borba]]
|funkcija='''Predsednik [[Centralni komitet|CK]] [[Savez komunista Vojvodine|SK Vojvodine]]''' 
|mandat=[[1966]] — [[1969]].
|prethodnik=[[Stevan Doronjski]]
|naslednik=[[Mirko Čanadanović]]
|funkcija2='''[[Spisak ministara inostranih poslova Jugoslavije|Savezni sekretar &lt;br /&gt;inostranih poslova SFRJ]]'''
|mandat2=[[1969]] — [[1972]].
|prethodnik2=[[Mišo Pavićević]]
|naslednik2=[[Jakša Petrić]] 
|odlikovanja=
{{{!}} style=&quot;background:transparent&quot;
{{!}} {{Partizanska spomenica 1941.}}
{{!}}}
}}
'''Mirko Tepavac &quot;Beli&quot;''' ([[Zemun]], [[13. 8.]] [[1922]] – [[Beograd]], [[28. 8.]] [[2014]]) je bio aktivista [[SKOJ|komunističke omladine]] u vreme kraljevine Jugoslavije, [[NOVJ|partizanski borac]] i [[NOP|ilegalac]] u drugom svetskom ratu, te visoki državni funkcioner [[SFRJ]].

Obavljao je funkciju jugoslovenskog ministra spoljnih poslova, sa koje je smenjen tokom [[Čistka liberala u Srbiji|čistke &quot;liberala&quot; u Srbiji]] [[1972]]. godine. Od 1990-ih godina piše knjige.

== Predratna biografija ==
{{main|SKOJ}}
Rođen je [[13. 8.]] [[1922]]. godine u [[Zemun]]u. Kao šesnaestogodišnjak je [[1939]]. prvi put uhapšen i batinan od strane policije, zbog veza sa komunističkom omladinom. Gimnaziju je učio u [[Zemun]]u, ali nakon odluke ministarstva Prosvete o &quot;''isterivanju iz svih škola na teritoriji Uprave grada Beograda''&quot; (zbog komunizma!) morao je nastavi školavanje u [[Sremska Mitrovica|Sremskoj Mitrovici]] i [[Bela Crkva|Beloj Crkvi]].&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;&gt;[http://znaci.net/00003/527.htm Mirko Tepavac: MOJ DRUGI SVETSKI RAT I MIR]&lt;/ref&gt;

== Drugi svetski rat ==
{{main|Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije}}
[[Datoteka:Jedinice 36. vojvođanske divizije u Irigu 1944.jpg|minijatura|Ulazak jedinica [[36. vojvođanska divizija NOVJ|36. vojvođanske divizije]] u oslobođeni [[Irig]] novembra [[1944]].]]
{{citat|U Partiji, koja je bila na čelu antifašističkog pokreta, vladao je partizanski, vojnički moral, a u domenu partizanskog uticaja – “ratni komunizam”. Bila su stroga merila požrtvovnosti i lične hrabrosti, rigidne discipline preuzete iz iskustva doratne ilegale. Na vrhu te skale vrednosti bilo je “držanje pred neprijateljem”. Sve po cenu života. Surovo, ali da tako nije bilo, teško da bismo pobedili.&lt;ref name=&quot;novossti&quot;/&gt;}}

Nakon napada Nemačke na SSSR, u julu [[1941]]. godine iz Zemuna prelazi u okupiranu Srbiju i pridružuje se prvoj četi [[Kosmajski partizanski odred|Kosmajskog partizanskog odreda]]. Nakon toga po zadatku [[SKOJ]]-a ponovo prelazi u Zemun da radi na organizovanju [[NOP|pokreta otpora]] kao ilegalac. Odlazio je na ilegalne sastanke, smeštao i krio ljude, tehniku i oružje. Član je [[Komunistička partija Jugoslavije|Komunističke partijae Jugoslavije]] od [[1942]]. godine.

Uhapšen je u noći [[12. avgust]]a [[1942]]. upadnom ustaške policije u porodični stan.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt; Isledovao ga je lično Nikola Francetić, veteran zagrebačke antikomunističke policije, brat [[Jura Francetić|Jure Francetića]], komandanta zloglasne &quot;[[Crna legija|Crne legije]]&quot;.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt; Od njega je traženo da otkrije identitet vođe gradskog komiteta Skoja, [[Marko Nikezić|&quot;Cvikeraša&quot;]], što nije učinio:

{{citat|Čula sam da se Tepavac Mirko na istragama držao odlučno i da je bio drzak prema referentima koji su ga saslušavali... Francetić Nikola takođe mi je pričao jednom zgodom da mu je Tepavac Mirko prilikom saslušanja pljunuo u lice i da se sa ljudima koji su ga fizički zlostavljali prilikom saslušanja upuštao u borbu i vraćao im udarce... pričao mi je Juratović, da je Tepavac bio dva puta vođen na strijeljanje, samo da bi od njega iznudili priznanje, ali da je on uporno šutio.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt;|Zapisnik sa saslušanja službenice ustaškog prekog suda Zdenke Vagnes pred organima UDB-e, juna 1952.}}

Nakon nekoliko meseci strahovitog mučenja u ustaškim zatvorima po [[Srem]]u, pušten je krajem decembra 1942, na intervenciju brata domobranskog oficira, koji potom i sam prelazi u partizane.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt; Početkom [[1943]]. godine preko Srema je otišao u Bosnu u [[Vojvođanske brigade NOVJ|vojvođanske partizanske jedinice]]. Tepavac je, zbog &quot;nejasnoća&quot; oko njegovog puštanja, prvo raspoređen kao [[puškomitraljez]]ac u sastavu [[Vojvođanske brigade NOVJ|vojvođanske brigade]] u Bosni. Potom je unapređen na dužnost zamenika [[Politički komesar|političkog komesara]] odreda, [[Spisak brigada NOVJ|brigade]], a na kraju i [[36. vojvođanska divizija NOVJ|36. vojvođanske divizije]]. Njegova divizija je tokom [[1943]]-[[1944]]. godine vodila teške borbe sa elitnom nemačkom SS [[divizija Princ Eugen|divizijom Princ Eugen]] po Bosni, a septembra [[1944]]. godine prelazi u Srbiju gde sa lakoćom razbija [[Nikola Kalabić|Kalabićeve]] četnike, &quot;potpuno nesposobne da se suprotstave&quot;.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt;

Njegova jedinica je potom prešla Savu i nastavila sa oslobađanjem mesta po Vojvodini, nakon čega je učestvovala na [[Sremski front|Sremskom frontu]].

Nosilac je &quot;[[Partizanska spomenica 1941.|Spomenice boraca 1941]]&quot;.

== Period SFRJ ==
{{main|Savez komunista Vojvodine|Čistka liberala u Srbiji}}
Posle rata se nalazi na funkcijama člana Glavnog odbora [[SSRNJ|Saveza socijalističkog radnog naroda]] Srbije, člana [[Centralni komitet|Centralnog komiteta]] [[Savez komunista Srbije|Komunističke partije Srbije]], [[sekretar]]a Okružnog komiteta KPJ u [[Zrenjanin]]u i [[Pančevo|Pančevu]], člana Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, sekretara Saveta za prosvetu i kulturu [[Socijalistička Republika Srbija|NR Srbije]].

Sredinom [[1952]]. godine predao je izveštaj o &quot;nacionalnoj politici&quot; i represivnoj politici [[UDB]]-e u Vojvodini, u kojem je naveo i neselektivno streljanje nekoliko stotina pripadnika nacionalnih manjina, najviše [[Mađar]]a u nekoliko sela u Bačkoj, nakon oslobođenja. Ubrzo potom, o njemu je provedena opsežna policijska i partijska istraga kojom se pokušavala otkriti njegova &quot;izdaja&quot; u ustaškom zatvoru. Decembra [[1952]]. godine oslobađajućim nalazom Centralnog komiteta KPJ odvačene su sve takve sumnje kao neosnovane.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt;

Bio je direktor [[Radio Beograd]]a u periodu od [[1955]]. do [[1959]]. godine. Ambasador [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] u [[Mađarska|NR Mađarskoj]] i pomoćnik državnog sekretara za inistrane poslove, od [[1959]]. do [[1969]]. godine. Direktor i glavni urednik lista „[[Politika (novine)|Politike]]“ i član CK [[Savez komunista Srbije|SK Srbije]], od [[1965]]. do [[1967]]. godine. Predsednik Pokrajinskog komiteta [[Savez komunista Vojvodine|Saveza komunista Vojvodine]], od [[1965]]. do [[1967]]. godine i [[Spisak ministara inostranih poslova Jugoslavije|ministar inostranih poslova]] od [[25. 4.]] [[1969]]. do [[1. 11.]] [[1972]]. godine.

Početkom sedamdesetih godina 20. stoljeća, Tepavac je u 50. godini života, nakon [[Čistka liberala u Srbiji|&quot;čistke liberala&quot;]], odnosno srpskog republičkog rukovodstva, otišao u penziju, zajedno s [[Marko Nikezić|Markom Nikezićem]].&lt;ref name=&quot;novossti&quot;&gt;[http://www.novossti.com/2013/06/mirko-tepavac-i-ovoj-kontrarevoluciji-stosta-ce-se-osvetiti/ Mirko Tepavac: I ovoj kontrarevoluciji štošta će se osvetiti]&lt;/ref&gt; Tito je [[1971]]. godine odbio njegovu prvu ostavku, a nakon druge ostavke, oktobra [[1972]]. godine, tražio mu je da ostane na dužnosti do kraja mandata, na šta Tepavac nije pristao.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt;

== Postjugoslovenski period ==
{{main|Raspad SFRJ}}
Povodom [[Srbija u jugoslovenskim ratovima|uloge Srbije]] u [[rat u Hrvatskoj|ratu u Hrvatskoj]] 1990-ih je rekao:

{{citat|Srbija je očistila Hrvatsku od Srba. Sama Hrvatska, ako je i želela, to ne bi smela ni mogla da učini da Srbija nije podigla Srbe protiv njihove hrvatske domovine... Hrvatska ne može jedina odgovarati za taj greh Srbije, ali može i mora ispraviti vlastite grehe prema Srbima.&lt;ref&gt;[http://www.znaci.net/00001/23_4_18.htm Ilija T. Radaković: BESMISLENA YU-RATOVANJA 1991-1995]&lt;/ref&gt;}}

Nakon raspada Jugoslavije i početka oružanih sukoba 1991. godine sudjelovao je na više ex-jugoslavenskih antiratnih skupova u zemlji i inozemstvu. U tom je vremenu objavio više članaka u beogradskom časopisu Republika, Našoj Borbi i Danasu. Za predsjednika Evropskog pokreta u Srbiji bio je izabran [[1994]]. godine.

[[2012]]. godine, u 91. godini života objavio je knjigu sećanja pod naslovom &quot;''Moj drugi svetski rat i mir''&quot;.

Muž je glumice [[Renata Ulmanski|Renate Ulmanski]].

== Dela ==

Mirko Tepavac je autor više članaka u novinama i časopisima.&lt;ref&gt;[http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/16/Kultura/1336824/Tepavac,+o+ratu+posle+rata.html Tepavac, o ratu posle rata]&lt;/ref&gt; Objavio je sledeće knjige:

* &quot;''Demokratija ili despotija''&quot; ([[1994]])
* &quot;''Mirko Tepavac - sećanja i komentari''&quot; ([[1998]]) (s Aleksandrom Nenadovićem)
* &quot;''Države, državnici i stradalnici''&quot; ([[2009]])
* &quot;''Moj drugi svetski rat i mir''&quot; ([[2012]])

== Izvori ==
{{Izvori|2}}

== Vidi još ==
* [[Čistka liberala u Srbiji]]
* [[Spisak ministara inostranih poslova Jugoslavije]]

== Vanjske veze ==
* [http://znaci.net/00003/527.htm Mirko Tepavac: MOJ DRUGI SVETSKI RAT I MIR]
* [http://www.novossti.com/2013/06/mirko-tepavac-i-ovoj-kontrarevoluciji-stosta-ce-se-osvetiti/ Mirko Tepavac: I ovoj kontrarevoluciji štošta će se osvetiti]
* [http://www.autonomija.info/mirko-tepavac-cetnici.html MIRKO TEPAVAC: Četnici]

{{Savezni sekretari inostranih poslova SFRJ}}
{{Predsednici CK SK Vojvodine}}

{{Lifetime|1922|2014|Tepavac, Mirko}}

[[Kategorija:Biografije, Zemun]]
[[Kategorija:Srpski komunisti]]
[[Kategorija:Jugoslavenski partizani]]
[[Kategorija:Jugoslavenski političari]]
[[Kategorija:Diplomati]]
[[Kategorija:Ambasadori SFR Jugoslavije]]
[[Kategorija:Ministri SFR Jugoslavije]]
[[Kategorija:Srpski ministri]]
[[Kategorija:Srpski pisci]]
[[Kategorija:Authority control]]</text>
      <sha1>9gzs71a2irt225a6zou8qay7sq5s21f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261504</id>
      <parentid>41261503</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T16:34:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>87.116.167.185</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Period SFRJ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10474" xml:space="preserve">{{Heroj M
|slika=Mirko Tepavac.jpg
|didaskalija=MIRKO TEPAVAC
|datum_rođenja={{birth date|1922|08|13|df=y}}
|mesto_rođenja=[[Zemun]] 
|država_rođenja={{zas|SCG}} [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevina SHS]]
|datum_smrti={{death date and age|2014|08|28|1922|08|13|df=y}}
|mesto_smrti=[[Beograd]] 
|država_smrti={{zas|SRB}} [[Srbija]]
|profesija=borac, [[diplomacija|diplomata]], [[pisac]]
|supruga=[[Renata Ulmanski]]
|KPJ=[[1942]].
|rat=[[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|Narodnooslobodilačka borba]]
|funkcija='''Predsednik [[Centralni komitet|CK]] [[Savez komunista Vojvodine|SK Vojvodine]]''' 
|mandat=[[1966]] — [[1969]].
|prethodnik=[[Stevan Doronjski]]
|naslednik=[[Mirko Čanadanović]]
|funkcija2='''[[Spisak ministara inostranih poslova Jugoslavije|Savezni sekretar &lt;br /&gt;inostranih poslova SFRJ]]'''
|mandat2=[[1969]] — [[1972]].
|prethodnik2=[[Mišo Pavićević]]
|naslednik2=[[Jakša Petrić]] 
|odlikovanja=
{{{!}} style=&quot;background:transparent&quot;
{{!}} {{Partizanska spomenica 1941.}}
{{!}}}
}}
'''Mirko Tepavac &quot;Beli&quot;''' ([[Zemun]], [[13. 8.]] [[1922]] – [[Beograd]], [[28. 8.]] [[2014]]) je bio aktivista [[SKOJ|komunističke omladine]] u vreme kraljevine Jugoslavije, [[NOVJ|partizanski borac]] i [[NOP|ilegalac]] u drugom svetskom ratu, te visoki državni funkcioner [[SFRJ]].

Obavljao je funkciju jugoslovenskog ministra spoljnih poslova, sa koje je smenjen tokom [[Čistka liberala u Srbiji|čistke &quot;liberala&quot; u Srbiji]] [[1972]]. godine. Od 1990-ih godina piše knjige.

== Predratna biografija ==
{{main|SKOJ}}
Rođen je [[13. 8.]] [[1922]]. godine u [[Zemun]]u. Kao šesnaestogodišnjak je [[1939]]. prvi put uhapšen i batinan od strane policije, zbog veza sa komunističkom omladinom. Gimnaziju je učio u [[Zemun]]u, ali nakon odluke ministarstva Prosvete o &quot;''isterivanju iz svih škola na teritoriji Uprave grada Beograda''&quot; (zbog komunizma!) morao je nastavi školavanje u [[Sremska Mitrovica|Sremskoj Mitrovici]] i [[Bela Crkva|Beloj Crkvi]].&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;&gt;[http://znaci.net/00003/527.htm Mirko Tepavac: MOJ DRUGI SVETSKI RAT I MIR]&lt;/ref&gt;

== Drugi svetski rat ==
{{main|Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije}}
[[Datoteka:Jedinice 36. vojvođanske divizije u Irigu 1944.jpg|minijatura|Ulazak jedinica [[36. vojvođanska divizija NOVJ|36. vojvođanske divizije]] u oslobođeni [[Irig]] novembra [[1944]].]]
{{citat|U Partiji, koja je bila na čelu antifašističkog pokreta, vladao je partizanski, vojnički moral, a u domenu partizanskog uticaja – “ratni komunizam”. Bila su stroga merila požrtvovnosti i lične hrabrosti, rigidne discipline preuzete iz iskustva doratne ilegale. Na vrhu te skale vrednosti bilo je “držanje pred neprijateljem”. Sve po cenu života. Surovo, ali da tako nije bilo, teško da bismo pobedili.&lt;ref name=&quot;novossti&quot;/&gt;}}

Nakon napada Nemačke na SSSR, u julu [[1941]]. godine iz Zemuna prelazi u okupiranu Srbiju i pridružuje se prvoj četi [[Kosmajski partizanski odred|Kosmajskog partizanskog odreda]]. Nakon toga po zadatku [[SKOJ]]-a ponovo prelazi u Zemun da radi na organizovanju [[NOP|pokreta otpora]] kao ilegalac. Odlazio je na ilegalne sastanke, smeštao i krio ljude, tehniku i oružje. Član je [[Komunistička partija Jugoslavije|Komunističke partijae Jugoslavije]] od [[1942]]. godine.

Uhapšen je u noći [[12. avgust]]a [[1942]]. upadnom ustaške policije u porodični stan.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt; Isledovao ga je lično Nikola Francetić, veteran zagrebačke antikomunističke policije, brat [[Jura Francetić|Jure Francetića]], komandanta zloglasne &quot;[[Crna legija|Crne legije]]&quot;.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt; Od njega je traženo da otkrije identitet vođe gradskog komiteta Skoja, [[Marko Nikezić|&quot;Cvikeraša&quot;]], što nije učinio:

{{citat|Čula sam da se Tepavac Mirko na istragama držao odlučno i da je bio drzak prema referentima koji su ga saslušavali... Francetić Nikola takođe mi je pričao jednom zgodom da mu je Tepavac Mirko prilikom saslušanja pljunuo u lice i da se sa ljudima koji su ga fizički zlostavljali prilikom saslušanja upuštao u borbu i vraćao im udarce... pričao mi je Juratović, da je Tepavac bio dva puta vođen na strijeljanje, samo da bi od njega iznudili priznanje, ali da je on uporno šutio.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt;|Zapisnik sa saslušanja službenice ustaškog prekog suda Zdenke Vagnes pred organima UDB-e, juna 1952.}}

Nakon nekoliko meseci strahovitog mučenja u ustaškim zatvorima po [[Srem]]u, pušten je krajem decembra 1942, na intervenciju brata domobranskog oficira, koji potom i sam prelazi u partizane.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt; Početkom [[1943]]. godine preko Srema je otišao u Bosnu u [[Vojvođanske brigade NOVJ|vojvođanske partizanske jedinice]]. Tepavac je, zbog &quot;nejasnoća&quot; oko njegovog puštanja, prvo raspoređen kao [[puškomitraljez]]ac u sastavu [[Vojvođanske brigade NOVJ|vojvođanske brigade]] u Bosni. Potom je unapređen na dužnost zamenika [[Politički komesar|političkog komesara]] odreda, [[Spisak brigada NOVJ|brigade]], a na kraju i [[36. vojvođanska divizija NOVJ|36. vojvođanske divizije]]. Njegova divizija je tokom [[1943]]-[[1944]]. godine vodila teške borbe sa elitnom nemačkom SS [[divizija Princ Eugen|divizijom Princ Eugen]] po Bosni, a septembra [[1944]]. godine prelazi u Srbiju gde sa lakoćom razbija [[Nikola Kalabić|Kalabićeve]] četnike, &quot;potpuno nesposobne da se suprotstave&quot;.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt;

Njegova jedinica je potom prešla Savu i nastavila sa oslobađanjem mesta po Vojvodini, nakon čega je učestvovala na [[Sremski front|Sremskom frontu]].

Nosilac je &quot;[[Partizanska spomenica 1941.|Spomenice boraca 1941]]&quot;.

== Period SFRJ ==
{{main|Savez komunista Vojvodine|Čistka liberala u Srbiji}}
Posle rata se nalazi na funkcijama člana Glavnog odbora [[SSRNJ|Saveza socijalističkog radnog naroda]] Srbije, člana [[Centralni komitet|Centralnog komiteta]] [[Savez komunista Srbije|Komunističke partije Srbije]], [[sekretar]]a Okružnog komiteta KPJ u [[Zrenjanin]]u i [[Pančevo|Pančevu]], člana Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, sekretara Saveta za prosvetu i kulturu [[Socijalistička Republika Srbija|NR Srbije]].

Sredinom [[1952]]. godine predao je izveštaj o &quot;nacionalnoj politici&quot; i represivnoj politici [[UDB]]-e u Vojvodini, u kojem je naveo i neselektivno streljanje nekoliko stotina pripadnika nacionalnih manjina, najviše [[Mađar]]a u nekoliko sela u Bačkoj, nakon oslobođenja. Ubrzo potom, o njemu je provedena opsežna policijska i partijska istraga kojom se pokušavala otkriti njegova &quot;izdaja&quot; u ustaškom zatvoru. Decembra [[1952]]. godine oslobađajućim nalazom Centralnog komiteta KPJ odvačene su sve takve sumnje kao neosnovane.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt;

Bio je direktor [[Radio Beograd]]a u periodu od [[1955]]. do [[1959]]. godine. Ambasador [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] u [[Mađarska|NR Mađarskoj]] i pomoćnik državnog sekretara za inostrane poslove, od [[1959]]. do [[1969]]. godine. Direktor i glavni urednik lista „[[Politika (novine)|Politike]]“ i član CK [[Savez komunista Srbije|SK Srbije]], od [[1965]]. do [[1967]]. godine. Predsednik Pokrajinskog komiteta [[Savez komunista Vojvodine|Saveza komunista Vojvodine]], od [[1965]]. do [[1967]]. godine i [[Spisak ministara inostranih poslova Jugoslavije|ministar inostranih poslova]] od [[25. 4.]] [[1969]]. do [[1. 11.]] [[1972]]. godine.

Početkom sedamdesetih godina 20. stoljeća, Tepavac je u 50. godini života, nakon [[Čistka liberala u Srbiji|&quot;čistke liberala&quot;]], odnosno srpskog republičkog rukovodstva, otišao u penziju, zajedno s [[Marko Nikezić|Markom Nikezićem]].&lt;ref name=&quot;novossti&quot;&gt;[http://www.novossti.com/2013/06/mirko-tepavac-i-ovoj-kontrarevoluciji-stosta-ce-se-osvetiti/ Mirko Tepavac: I ovoj kontrarevoluciji štošta će se osvetiti]&lt;/ref&gt; Tito je [[1971]]. godine odbio njegovu prvu ostavku, a nakon druge ostavke, oktobra [[1972]]. godine, tražio mu je da ostane na dužnosti do kraja mandata, na šta Tepavac nije pristao.&lt;ref name=&quot;Tepavac&quot;/&gt;

== Postjugoslovenski period ==
{{main|Raspad SFRJ}}
Povodom [[Srbija u jugoslovenskim ratovima|uloge Srbije]] u [[rat u Hrvatskoj|ratu u Hrvatskoj]] 1990-ih je rekao:

{{citat|Srbija je očistila Hrvatsku od Srba. Sama Hrvatska, ako je i želela, to ne bi smela ni mogla da učini da Srbija nije podigla Srbe protiv njihove hrvatske domovine... Hrvatska ne može jedina odgovarati za taj greh Srbije, ali može i mora ispraviti vlastite grehe prema Srbima.&lt;ref&gt;[http://www.znaci.net/00001/23_4_18.htm Ilija T. Radaković: BESMISLENA YU-RATOVANJA 1991-1995]&lt;/ref&gt;}}

Nakon raspada Jugoslavije i početka oružanih sukoba 1991. godine sudjelovao je na više ex-jugoslavenskih antiratnih skupova u zemlji i inozemstvu. U tom je vremenu objavio više članaka u beogradskom časopisu Republika, Našoj Borbi i Danasu. Za predsjednika Evropskog pokreta u Srbiji bio je izabran [[1994]]. godine.

[[2012]]. godine, u 91. godini života objavio je knjigu sećanja pod naslovom &quot;''Moj drugi svetski rat i mir''&quot;.

Muž je glumice [[Renata Ulmanski|Renate Ulmanski]].

== Dela ==

Mirko Tepavac je autor više članaka u novinama i časopisima.&lt;ref&gt;[http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/16/Kultura/1336824/Tepavac,+o+ratu+posle+rata.html Tepavac, o ratu posle rata]&lt;/ref&gt; Objavio je sledeće knjige:

* &quot;''Demokratija ili despotija''&quot; ([[1994]])
* &quot;''Mirko Tepavac - sećanja i komentari''&quot; ([[1998]]) (s Aleksandrom Nenadovićem)
* &quot;''Države, državnici i stradalnici''&quot; ([[2009]])
* &quot;''Moj drugi svetski rat i mir''&quot; ([[2012]])

== Izvori ==
{{Izvori|2}}

== Vidi još ==
* [[Čistka liberala u Srbiji]]
* [[Spisak ministara inostranih poslova Jugoslavije]]

== Vanjske veze ==
* [http://znaci.net/00003/527.htm Mirko Tepavac: MOJ DRUGI SVETSKI RAT I MIR]
* [http://www.novossti.com/2013/06/mirko-tepavac-i-ovoj-kontrarevoluciji-stosta-ce-se-osvetiti/ Mirko Tepavac: I ovoj kontrarevoluciji štošta će se osvetiti]
* [http://www.autonomija.info/mirko-tepavac-cetnici.html MIRKO TEPAVAC: Četnici]

{{Savezni sekretari inostranih poslova SFRJ}}
{{Predsednici CK SK Vojvodine}}

{{Lifetime|1922|2014|Tepavac, Mirko}}

[[Kategorija:Biografije, Zemun]]
[[Kategorija:Srpski komunisti]]
[[Kategorija:Jugoslavenski partizani]]
[[Kategorija:Jugoslavenski političari]]
[[Kategorija:Diplomati]]
[[Kategorija:Ambasadori SFR Jugoslavije]]
[[Kategorija:Ministri SFR Jugoslavije]]
[[Kategorija:Srpski ministri]]
[[Kategorija:Srpski pisci]]
[[Kategorija:Authority control]]</text>
      <sha1>2rv22u93lvo5rvehiovtuo53s5cb0lf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>1743</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119621</id>
    <revision>
      <id>41261509</id>
      <parentid>41261157</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T18:23:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alekol</username>
        <id>2231</id>
      </contributor>
      <comment>/* Događaji */ dop. iz fr Wiki</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12618" xml:space="preserve">{{year dab|1743}}
{{godina nav}}
[[Datoteka:Altfinnland.png|thumb|Tzv. Stara Finska, odnosno ruske teritorije stečene u 18. vijeku; teritorije stečene 1743. označene žuto.]]
{{Godina u drugim kalendarima|1743}}

Godina '''1743''' ('''[[rimski brojevi|MDCCXLIII]]''') bila je [[redovna godina koja počinje u utorak]] po [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] odn. [[redovna godina koja počinje u subotu]] po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]. 

== Događaji ==
=== Januar/Siječanj &amp;ndash; Mart/Ožujak ===
[[Datoteka:Carske privilegije.jpg|mini|left|120px|Carske privilegije]]
* [[1. 1.]] - Ekspedicija francuske braće Verendrye na Velikim ravnicama: prvi su Evropljani koji su videli Stenovite planine sa istoka (Španci su ih ranije videli sa zapada). 
* poč. godine - Pobunili se Srbi na vlastelinstvu Ludbreg-Rasinja, poslednji koji su ukmećeni - ubrzo su potčinjeni.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 191&lt;/ref&gt;
* [[29. 1.]] - Umire francuski prvi ministar, kardinal [[André Hercule de Fleury]], [[Louis XV od Francuske|Louis XV]] započinje ličnu vlast.

* [[8. 2.]] - [[Rat za austrijsko naslijeđe]]: Bitka kod Camposanta nedaleko od Modene bez jasnog pobednika.

* 2. 3. - [[Rat Jenkinsovog uha]]: Bitka kod La Guaire, u dan. Venecueli, poraz je britanske flote.
* mart - Crnogorski [[Sava Petrović Njegoš|vladika Sava]] je stigao u Moskvu, a sledećeg meseca i u Sankt Peterburg. Tokom odsustva, u Crnoj Gori ga zamenjuje rođak [[Vasilije Petrović|Vasilije]]. Mlečani su ove godine u Kotoru uhapsili neke crnogorske glavare i zatvorili kotorski pazar za Crnogorce.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 501&lt;/ref&gt;
* mart - [[Rusko-švedski rat (1741–1743)|Rusko-švedski rat]]: Šveđani povratili [[Åland]]
* [[20. 3.]] - Đenovski brod donosi kugu sa Peloponeza u Messinu na Siciliji,&lt;ref&gt;Patrick Russell. ''A Treatise of the Plague: Containing an Historical Journal, and ..., Volume 1'', p. 327&lt;/ref&gt; biće preko 30.000 žrtava. U Italiji je već prisutna smrtonosna &quot;influenca&quot;, koja se ovog proleća širi i u Englesku.&lt;ref&gt;''A History of Epidemics in Britain'', Volume 2 By Charles Creighton. p 349&lt;/ref&gt;
* 22. 3. - ''[[Gin Craze]]'': novi zakon o [[Džin (piće)|džin]]u u Velikoj Britaniji: znatno smanjeni nepopularni porez i naknada za licencu iz 1736.

=== April/Travanj &amp;ndash; Jun/Lipanj ===
* [[3. 4.]] - [[Prithvi Narayan Shah]] postaje vladar [[Kraljevina Gorkha|Kraljevine Gorkha]]. Odmah kreće u ujedinjenje Nepala, koji se sada sastoji od 54 države.
* [[11. 4.]] - Iznenada umire španski &quot;premijer&quot; [[José del Campillo]], nasleđuje ga [[Zenón de Somodevilla, 1. markiz od Ensenade]] (do 1754).
* [[24. 4.]] - Francuska vojska maršala [[Adrien Maurice de Noailles|de Noaillesa]] od 70.000 ljudi prelazi Rajnu kod Špajera - u junu se pridružuje anglo-hanoverskim snagama.
* proleće? - Potiski graničari pružaju otpor pri &quot;izmarširavanju&quot;, postavljaju uslove; od prošle godine nemiri su u Posavskoj granici; ove godine su rasformirane tri kompanije potiskih graničara u Segedinu, što je početak sprovođenja odluke iz 1741. o razvojačenju granica i priključenju teritorije županijama.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 196-7&lt;/ref&gt;

* maj - Carska komisija s generalom Engelshofenom stiže u Malu Vlašku (Slavoniju), pobunjenici su se razišli. Kraljevska komisija u Šiklošu je ove godine napravila elaborat o inkorporaciji Srema i Slavonije u ugarske županije.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 203&lt;/ref&gt;
* [[7. 5.]] - Marija Terezija proglasila [[Subotica|Suboticu]] za slobodnu kameralnu varoš, pod nazivom Sent Marija.
* [[9. 5.]] - Austrijanci Karla Lorenskog potukli Bavarce kod Simbacha.
* [[12. 5.]] - Marija Terezija krunisana za kraljicu Češke.
* [[18. 5.]] - [[Marija Terezija]] obnavlja povlastice Srbima.
* [[28. 5.]] - [[Gustaaf Willem van Imhoff]] postaje guverner holandske Ostindije (do 1750). Javanski kneževi vode rat protiv [[Holandska istočnoindijska kompanija|Holandske istočnoindijske kompanije]]. 
* 30. 5. - U Švedskoj, u Dalarni, izbija seljačka buna - pohvatani 22. 6. nakon što su mirno ušli u Stokholm.

* jun - Ruska flota je uspela da odvuče švedsku iz blizine Hangöa, što joj daje premoć jugozapadno od Finske - mirovni pregovori su ubrzani.
* 20. 6. - [[George Anson]] zarobio kod Filipina španski [[manilski galeon]] ''Nuestra Señora de Covadonga'' sa preko 1,3 miliona srebrnjaka i nautičkim kartama.
* [[27. 6.]] (16. 6. po j.k.) - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: [[Bitka kod Dettingena]] u kojoj saveznička [[UK|britansko]]-[[hanover]]ansko-[[Habsburška Monarhija|austrijska]] vojska nanosi poraz francuskim trupama u [[Bavarska|Bavarskoj]]; obje strane su se prije bitke sporazumjele da će se brinuti o ranjenicima poražene strane koji ostanu na bojnom polju, a sporazum je nakon bitke poštovan, što predstavlja [[presedan]] iz koga se počelo razvijati moderno humanitarno [[ratno pravo]]. 
* polovinom godine - Persijanci opsedaju Sohar u Omanu, gine rivalski imam Sultan bin Murshid (nasleđuje ga Bal'arab bin Himyar, vlada u unutrašnjosti do 1749). Ove godine umire i raniji imam Saif bin Sultan II, a Persijanci zauzimaju Muskat.

=== Jul/Srpanj &amp;ndash; Septembar/Rujan ===
* 13. 7. - Brod ''Hollandia'' potonuo kraj otoka Scilly sa 276 ljudi.

* [[18. 8.]] - [[Aboski mir|Åboskim mirom]] je okončan Rusko-švedski rat: Rusija je proširila posed u &quot;[[Stara Finska|Staroj Finskoj]]&quot;; [[Adolf Frederik od Švedske|Adolf Frederik]], čiji je nećak [[Petar III od Rusije|Petar]] naslednik ruskog prestola, prihvaćen je kao krunski princ u Švedskoj (kralj 1751-71, bez stvarne vlasti).
* [[27. 8.]] - [[Henry Pelham]] postaje novi [[premijer Ujedinjenog Kraljevstva|premijer Velike Britanije]] (do smrti 1754).
* [[29. 8.]] - Hajderabadski vladar Nizam-ul-Mulk, Asaf Jah I zauzima nakon petomesečne opsade maratski grad Tiruchirappalli u Karnatičkom regionu, na jugoistoku Indije.

* [[11. 9.]] - Ruske dvorjanke [[Natalija Lopuhina]] i Ana Bestuževa javno bičevane u Petrogradu, jezik im je iščupan i prognane su u [[Sibir]] zbog navodne zavjere protiv carice [[Elizabeta od Rusije|Elizabete]] (francuska intriga protiv austrofilskog kancelara Alekseja Bestuževa).
* [[13. 9.]] - [[Sporazum iz Wormsa (1743)|Sporazum iz Wormsa]] kojim [[UK|Britanija]] i [[Habsburška Monarhija|Austrija]] na svoju stranu u [[Rat za austrijsko nasljedstvo|Ratu za austrijsko nasljedstvo]], a protiv [[Francuska|Francuske]], dovode [[Kraljevina Sardinija|Kraljevinu Sardiniju]].
* [[14. 9.]] - [[Nader-šah Afšar]] je započeo [[Osmansko-persijski rat (1743–1746)]]. Opseo je [[Mosul]] na 40 dana, bez uspeha.
** Muhammad Hakim-bij, Naderov guverner u Buhari, umro je ove godine, nakon čega je došlo do pobune uzbečkih emira.

=== Oktobar/Listopad &amp;ndash; Decembar/Prosinac ===
* oktobar - Ruska carica Jelisaveta izdaje naredbu o isplati novca Cetinjskom manastiru i Crnoj Gori, poklanja crkvene odežde i knjige. Vladika Sava se sledeće godine vraća u Crnu Goru&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 500&lt;/ref&gt;
* [[8. 10.]] (27. 9. po j.k.) - Carica je rešila, da se isplate Cetinjskom Manastiru zaostale sume (od 1722), da se dade 3.000 rublja za obnovu crkava i manastira, i da se vladici pokloni i drugih potreba za crkvu.&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_14_l.html Ruski uticaj u Crnoj Gori i susedstvu]. rastko.rs&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/istorijat/istorijat_3.html Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* [[25. 10.]] - Francuski i španski Burboni sklopili drugi Porodični pakt: porašće španski uticaj u Italiji, dogovorena akcija protiv Britanije.

* novembar/decembar - Astronomi otkrili [[Veliki komet iz 1744.]] - najvidljiviji početkom sljedećeg marta.

* zima - U Dunkirku se okuplja 12.000 francuskih vojnika za planiranu invaziju Engleske i povratak Stjuarta na tron. [[Јаков Фрањо Едвард од Велса|James Francis]], &quot;Stari pretendent&quot;, postavio je u decembru svog sina [[Charles Edward Stuart|Charlesa Edwarda]] za regenta.

=== Kroz godinu ===

* Ukinuto Ratno vijeće u Grazu.&lt;ref&gt;''Historija n. J. II'', 1043&lt;/ref&gt;
* Arsenije Jovanović Šakabenta dovodi ikonopisce iz kijevskog manastira Pečerska Lavra da oslikavaju fruškogorske manastire i obučavaju srpske slikare.&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko/delo/11868 Украјинци у Србији]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* Po jednom izveštaju, traži se mesto u Sremu za 2.859 srpskih i albanskih porodica (posledice bežanije iz 1739).&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_13_l.html Austriski porazi]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* Srpske jedinice pod komandom puk. Raškovića prenele iz Heba ostatke Đorđa Brankovića u manastir Krušedol.&lt;ref&gt;[&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/istorijat/istorijat_3.html Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića]. rastko.rs&lt;/ref&gt; Књижевни токови српског барока]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* Prestaje kovanje srebrnog talira bradana u Dubrovniku (od 1725).
* Kuga u Mesini na Siciliji. Ima je i u Pančevu.&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko/delo/15165 Три века панчевачке медицине]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* [[Jean d'Alembert]]: ''Traité de dynamique'', u kome razvija sopstvene zakone kretanja.
* [[Alexis Clairaut]]: ''Théorie de la figure de la terre'' - data je teorema o elipsoidnom obliku rotacionog tela.
* [[Benjamin Franklin]] i dr. osnovali [[American Philosophical Society|Američko filozofsko društvo]] u Filadelfiji.
* [[Porcelan Capodimonte]]: u Napulju je osnovana fabrika porcelana, koja će se 1759. preseliti sa vladarom u Madrid (sadašnja napuljska kraljica je unuka saksonskog vladara Augusta Jakog, koji je pokrenuo [[Meissenski porcelan]]).

== Rođenja ==
{{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1743.}}
* [[18. 1.]] - [[Louis Claude de Saint-Martin]], filozof i mistik († [[1803]])
* [[25. 1.]] - [[Friedrich Heinrich Jacobi]], filozof († [[1819]])
* [[19. 2.]] - [[Luigi Boccherini]], talijanski skladatelj i virtuoz na violončelu († [[1805]])
* [[23. 2.]] - [[Mayer Amschel Rothschild]], bankar, osnivač &quot;dinastije&quot;, pionir međunarodnih finansija († [[1812]])
* [[24. 2.]] - [[Joseph Banks]], botaničar († [[1820]])
* [[28. 2.]] - [[René Just Haüy]], pionir kristalografije († [[1822]])
* mart - [[Joseph Brant]], lider Indijanaca Mohawk († [[1807]])
* 28. 3. - [[Jekaterina Romanovna Daškova]], pokroviteljka nauke i umetnosti († [[1810]])
* [[13. 4.]] - [[Thomas Jefferson]], američki pisac i državnik († [[1826]])
* [[9. 5.]] - [[Toussaint Louverture]], haićanski revolucionar. († [[1803]].)
* [[24. 5.]] - [[Jean-Paul Marat]], revolucionar († [[1793]])
* [[2. 6.]] - [[Alessandro Cagliostro]], pustolov, okultist († [[1795]])
* [[14. 7.]] - [[Gavrila Deržavin]], ruski pesnik i državnik († [[1816]])
* [[19. 8.]] - [[Madame du Barry]], metresa Louisa XV († [[1793]])
* [[26. 8.]] - [[Antoine Lavoisier]], francuski plemić i hemičar († [[1794]])
* [[17. 9.]] - [[Nicolas de Condorcet|Markiz de Condorcet]], filozof, matematičar († [[1794]])
* [[1. 12.]] - [[Martin Heinrich Klaproth]], kemičar, otkrivač uranija i cirkonija († [[1817]])
* [[Simeon Gavrilović Zorić-Nerandžić]], ruski general († 1799)
* [[Josif Jovanović Šakabenta]], episkop SPC († 1805)
* [[Jovan Muškatirović]], prvi Srbin advokat u Ugarskoj, književnik († 1809)

== Smrti ==
{{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1743.}}
* [[3. 1.]] - [[Ferdinando Galli da Bibiena]], slikar, arhitekt, scenograf (* [[1657]])
* [[14. 1.]] - [[Anselmo Banduri]], hrvatski povjesničar, numizmatičar i bizantolog (* [[1675]])
* [[29. 1.]] - [[André Hercule de Fleury]], francuski kardinal i prvi ministar (* [[1653]])
* [[18. 2.]] - [[Anna Maria Luisa de' Medici]], poslednja od Medicija (* [[1667]])
* [[2. 7.]] - [[Spencer Compton, 1st Earl of Wilmington|Lord Wilmington]], britanski političar i premijer (* 1674)
* [[14. 9.]] - [[Nicolas Lancret]], slikar (* [[1690]])
* [[21. 9.]] - [[Sawai Jai Singh]], vladar Džajpura, pokrovitelj nauke (* [[1681]])
* [[29. 12.]] - [[Hyacinthe Rigaud]], slikar (* [[1659]])
* [[Hadži Ivaz Mehmed-paša]], bivši veliki vezir 
* [[Saif bin Sultan II]], bivši imam Omana (* ca. 1706)

== Reference ==
{{reference|2}}

; Literatura
* ''Historija naroda Jugoslavije II'', Školska knjiga Zagreb, 1959
* ''Istorija srpskog naroda'', Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

== Vanjske poveznice ==

{{commonscat|1743}}
&lt;!-- interwiki --&gt;

[[Kategorija:1743| ]]</text>
      <sha1>16ofaqlrdshsfxrttjuatc0lvn4nn4l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261530</id>
      <parentid>41261509</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T09:34:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alekol</username>
        <id>2231</id>
      </contributor>
      <comment>/* Događaji */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12876" xml:space="preserve">{{year dab|1743}}
{{godina nav}}
[[Datoteka:Altfinnland.png|thumb|Tzv. Stara Finska, odnosno ruske teritorije stečene u 18. vijeku; teritorije stečene 1743. označene žuto.]]
{{Godina u drugim kalendarima|1743}}

Godina '''1743''' ('''[[rimski brojevi|MDCCXLIII]]''') bila je [[redovna godina koja počinje u utorak]] po [[Gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]] odn. [[redovna godina koja počinje u subotu]] po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]. 

== Događaji ==
=== Januar/Siječanj &amp;ndash; Mart/Ožujak ===
* [[1. 1.]] - Ekspedicija francuske braće Verendrye na [[Velike ravnice|Velikim ravnicama]]: prvi su Evropljani koji su videli [[Stenovite planine]] sa istoka (Španci su ih ranije videli sa zapada). 
* poč. godine - Pobunili se Srbi na vlastelinstvu [[Ludbreg]]-[[Rasinja]], poslednji koji su ukmećeni - ubrzo su potčinjeni.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 191&lt;/ref&gt;
* [[29. 1.]] - Umire francuski prvi ministar, kardinal [[André Hercule de Fleury]], [[Louis XV od Francuske|Louis XV]] započinje ličnu vladavinu.

* [[8. 2.]] - [[Rat za austrijsko naslijeđe]]: Bitka kod Camposanta nedaleko od Modene bez jasnog pobednika.

* 2. 3. - [[Rat Jenkinsovog uha]]: Bitka kod La Guaire, u dan. Venecueli, poraz je britanske flote.
* mart - Crnogorski [[Sava Petrović Njegoš|vladika Sava]] je stigao u Moskvu, a sledećeg meseca i u Sankt Peterburg. Tokom odsustva, u Crnoj Gori ga zamenjuje rođak [[Vasilije Petrović|Vasilije]]. Mlečani su ove godine u Kotoru uhapsili neke crnogorske glavare i zatvorili kotorski pazar za Crnogorce.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 501&lt;/ref&gt;
* mart - [[Rusko-švedski rat (1741–1743)|Rusko-švedski rat]]: Šveđani povratili [[Åland]]
* [[20. 3.]] - Đenovski brod donosi kugu sa Peloponeza u Messinu na Siciliji,&lt;ref&gt;Patrick Russell. ''A Treatise of the Plague: Containing an Historical Journal, and ..., Volume 1'', p. 327&lt;/ref&gt; biće preko 30.000 žrtava. U Italiji je već prisutna smrtonosna &quot;influenca&quot;, koja se ovog proleća širi i u Englesku.&lt;ref&gt;''A History of Epidemics in Britain'', Volume 2 By Charles Creighton. p 349&lt;/ref&gt;
* 22. 3. - ''[[Gin Craze]]'': novi zakon o [[Džin (piće)|džin]]u u Velikoj Britaniji: znatno smanjeni nepopularni porez i naknada za licencu iz 1736.

=== April/Travanj &amp;ndash; Jun/Lipanj ===
* [[3. 4.]] - [[Prithvi Narayan Shah]] postaje vladar [[Kraljevina Gorkha|Kraljevine Gorkha]]. Odmah kreće u ujedinjenje Nepala, koji se sada sastoji od 54 države.
* [[11. 4.]] - Iznenada umire španski &quot;premijer&quot; [[José del Campillo]], nasleđuje ga [[Zenón de Somodevilla, 1. markiz od Ensenade]] (do 1754).
* [[24. 4.]] - Francuska vojska maršala [[Adrien Maurice de Noailles|de Noaillesa]] od 70.000 ljudi prelazi Rajnu kod Špajera - u junu se pridružuje anglo-hanoverskim snagama.
* proleće? - [[Potisko-pomoriška vojna krajina|Potiski]] graničari pružaju otpor pri &quot;izmarširavanju&quot;, postavljaju uslove; od prošle godine nemiri su u Posavskoj granici; ove godine su rasformirane tri kompanije potiskih graničara u Segedinu, što je početak sprovođenja odluke iz 1741. o razvojačenju granica i priključenju teritorije ugarskim županijama.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 196-7&lt;/ref&gt;

[[Datoteka:Carske privilegije.jpg|mini|mini|Privilegije Srbima]]
* maj - Carska komisija s generalom [[Franz Anton Leopold Pontz|Engelshofenom]] stiže u Malu Vlašku (Slavoniju), pobunjenici su se razišli. Kraljevska komisija u Šiklošu je ove godine napravila elaborat o inkorporaciji Srema i Slavonije u ugarske županije.&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 203&lt;/ref&gt;
[[Datoteka:Grb grada u povelji Privilegije komorske 1743.jpg|mini|left|Grb Subotice u povelji Privilegije komorske varoši]]
* [[7. 5.]] - Marija Terezija proglasila [[Subotica|Suboticu]] za slobodnu kameralnu varoš, pod nazivom Sent Marija.
* [[9. 5.]] - Austrijanci [[Karlo VII, car Svetog Rimskog Carstva|Karla Lorenskog]] potukli Bavarce kod Simbacha.
* [[12. 5.]] - Marija Terezija krunisana za kraljicu Češke.
* [[18. 5.]] - [[Marija Terezija]] obnavlja povlastice Srbima.
* [[28. 5.]] - [[Gustaaf Willem van Imhoff]] postaje guverner holandske Ostindije (do 1750). Javanski kneževi vode rat protiv [[Holandska istočnoindijska kompanija|Holandske istočnoindijske kompanije]]. 
* 30. 5. - U Švedskoj, u Dalarni, izbija seljačka buna - pohvatani 22. 6. nakon što su mirno ušli u Stokholm.

* jun - Ruska flota je uspela da odvuče švedsku iz blizine Hangöa, što joj daje premoć jugozapadno od Finske - mirovni pregovori su ubrzani.
* 20. 6. - [[George Anson]] zarobio kod Filipina španski [[manilski galeon]] ''Nuestra Señora de Covadonga'' sa preko 1,3 miliona srebrnjaka i nautičkim kartama.
* [[27. 6.]] (16. 6. po j.k.) - [[Rat za austrijsko nasljedstvo]]: [[Bitka kod Dettingena]] u kojoj saveznička [[UK|britansko]]-[[hanover]]ansko-[[Habsburška Monarhija|austrijska]] vojska nanosi poraz francuskim trupama u [[Bavarska|Bavarskoj]]; obje strane su se prije bitke sporazumjele da će se brinuti o ranjenicima poražene strane koji ostanu na bojnom polju, a sporazum je nakon bitke poštovan, što predstavlja [[presedan]] iz koga se počelo razvijati moderno humanitarno [[ratno pravo]]. 
* polovinom godine - Persijanci opsedaju Sohar u Omanu, gine rivalski imam Sultan bin Murshid (nasleđuje ga Bal'arab bin Himyar, vlada u unutrašnjosti do 1749). Ove godine umire i raniji imam Saif bin Sultan II, a Persijanci zauzimaju Muskat.

=== Jul/Srpanj &amp;ndash; Septembar/Rujan ===
* 13. 7. - Brod ''Hollandia'' potonuo kraj otoka Scilly sa 276 ljudi.

* [[18. 8.]] - [[Aboski mir|Åboskim mirom]] je okončan Rusko-švedski rat: Rusija je proširila posed u &quot;[[Stara Finska|Staroj Finskoj]]&quot;; [[Adolf Frederik od Švedske|Adolf Frederik]], čiji je nećak [[Petar III od Rusije|Petar]] naslednik ruskog prestola, prihvaćen je kao krunski princ u Švedskoj (kralj 1751-71, bez stvarne vlasti).
* [[27. 8.]] - [[Henry Pelham]] postaje novi [[premijer Ujedinjenog Kraljevstva|premijer Velike Britanije]] (do smrti 1754).
* [[29. 8.]] - Hajderabadski vladar Nizam-ul-Mulk, Asaf Jah I zauzima nakon petomesečne opsade maratski grad Tiruchirappalli u Karnatičkom regionu, na jugoistoku Indije.

* [[11. 9.]] - Ruske dvorjanke [[Natalija Lopuhina]] i Ana Bestuževa javno bičevane u Petrogradu, jezik im je iščupan i prognane su u [[Sibir]] zbog navodne zavjere protiv carice [[Elizabeta od Rusije|Elizabete]] (francuska intriga protiv austrofilskog kancelara Alekseja Bestuževa).
* [[13. 9.]] - [[Sporazum iz Wormsa (1743)|Sporazum iz Wormsa]] kojim [[UK|Britanija]] i [[Habsburška Monarhija|Austrija]] na svoju stranu u [[Rat za austrijsko nasljedstvo|Ratu za austrijsko nasljedstvo]], a protiv [[Francuska|Francuske]], dovode [[Kraljevina Sardinija|Kraljevinu Sardiniju]].
* [[14. 9.]] - [[Osmansko-persijski rat (1743–1746)]]: [[Nader-šah Afšar]] opseda [[Mosul]] 40 dana, bez uspeha.
** Muhammad Hakim-bij, Naderov guverner u Buhari, umro je ove godine, nakon čega je došlo do pobune uzbečkih emira.

=== Oktobar/Listopad &amp;ndash; Decembar/Prosinac ===
* [[8. 10.]] (27. 9. po j.k.) - Carica [[Elizabeta, ruska carica|Jelisaveta]] je rešila da se isplate [[Cetinjski manastir|Cetinjskom manastiru]] zaostale sume (od 1722), da se dade 3.000 rublja za obnovu crkava i manastira, i da se vladici pokloni i drugih potreba za crkvu (odežde i knjige).&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_14_l.html Ruski uticaj u Crnoj Gori i susedstvu]. rastko.rs&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/istorijat/istorijat_3.html Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića]. rastko.rs&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Istorija s. n.'' IV-1, 500&lt;/ref&gt; Vladika Sava se sledeće godine vraća u Crnu Goru.
* [[25. 10.]] - Francuski i španski Burboni sklopili drugi Porodični pakt: porašće španski uticaj u Italiji, dogovorena akcija protiv Britanije.

* novembar/decembar - Astronomi otkrili [[Veliki komet iz 1744.]] - najvidljiviji početkom sljedećeg marta.

* zima - U Dunkirku se okuplja 12.000 francuskih vojnika za planiranu invaziju Engleske i povratak Stjuarta na tron. [[Јаков Фрањо Едвард од Велса|James Francis]], &quot;Stari pretendent&quot;, postavio je u decembru svog sina [[Charles Edward Stuart|Charlesa Edwarda]] za regenta. (→ [[Jakobitski ustanak 1745.]])

=== Kroz godinu ===

* Ukinuto [[Dvorsko ratno vijeće|Ratno vijeće]] u Grazu.&lt;ref&gt;''Historija n. J. II'', 1043&lt;/ref&gt;
* [[Arsenije IV Jovanović Šakabenta|Arsenije Jovanović Šakabenta]] dovodi ikonopisce iz kijevskog manastira [[Kijevsko-pečerska lavra|Pečerska Lavra]] da oslikavaju fruškogorske manastire i obučavaju srpske slikare.&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko/delo/11868 Украјинци у Србији]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* Po jednom izveštaju, traži se mesto u Sremu za 2.859 srpskih i albanskih porodica (posledice bežanije iz 1739).&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/6_13_l.html Austriski porazi]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* Srpske jedinice pod komandom puk. [[Atanasije Rašković|Raškovića]] prenele iz Heba ostatke [[Grof Đorđe Branković|Đorđa Brankovića]] u manastir Krušedol.&lt;ref&gt; Књижевни токови српског барока]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* Prestaje kovanje srebrnog talira [[bradan]]a u Dubrovniku (od 1725).
* Kuga u Mesini na Siciliji. Ima je i u Pančevu.&lt;ref&gt;[https://www.rastko.rs/rastko/delo/15165 Три века панчевачке медицине]. rastko.rs&lt;/ref&gt;
* Nauka i tehnika:
** [[Jean d'Alembert]]: ''Traité de dynamique'', u kome razvija sopstvene zakone kretanja.
** [[Alexis Clairaut]]: ''Théorie de la figure de la terre'' - data je teorema o elipsoidnom obliku rotacionog tela.
** [[Benjamin Franklin]] i dr. osnovali [[American Philosophical Society|Američko filozofsko društvo]] u Filadelfiji.
** [[Porcelan Capodimonte]]: u Napulju je osnovana fabrika porcelana, koja će se 1759. preseliti sa vladarom u Madrid (sadašnja napuljska kraljica je unuka saksonskog vladara Augusta Jakog, koji je pokrenuo [[Meissenski porcelan]]).

== Rođenja ==
{{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1743.}}
* [[18. 1.]] - [[Louis Claude de Saint-Martin]], filozof i mistik († [[1803]])
* [[25. 1.]] - [[Friedrich Heinrich Jacobi]], filozof († [[1819]])
* [[19. 2.]] - [[Luigi Boccherini]], talijanski skladatelj i virtuoz na violončelu († [[1805]])
* [[23. 2.]] - [[Mayer Amschel Rothschild]], bankar, osnivač &quot;dinastije&quot;, pionir međunarodnih finansija († [[1812]])
* [[24. 2.]] - [[Joseph Banks]], botaničar († [[1820]])
* [[28. 2.]] - [[René Just Haüy]], pionir kristalografije († [[1822]])
* mart - [[Joseph Brant]], lider Indijanaca Mohawk († [[1807]])
* 28. 3. - [[Jekaterina Romanovna Daškova]], pokroviteljka nauke i umetnosti († [[1810]])
* [[13. 4.]] - [[Thomas Jefferson]], američki pisac i državnik († [[1826]])
* [[9. 5.]] - [[Toussaint Louverture]], haićanski revolucionar. († [[1803]].)
* [[24. 5.]] - [[Jean-Paul Marat]], revolucionar († [[1793]])
* [[2. 6.]] - [[Alessandro Cagliostro]], pustolov, okultist († [[1795]])
* [[14. 7.]] - [[Gavrila Deržavin]], ruski pesnik i državnik († [[1816]])
* [[19. 8.]] - [[Madame du Barry]], metresa Louisa XV († [[1793]])
* [[26. 8.]] - [[Antoine Lavoisier]], francuski plemić i hemičar († [[1794]])
* [[17. 9.]] - [[Nicolas de Condorcet|Markiz de Condorcet]], filozof, matematičar († [[1794]])
* [[1. 12.]] - [[Martin Heinrich Klaproth]], kemičar, otkrivač uranija i cirkonija († [[1817]])
* [[Simeon Gavrilović Zorić-Nerandžić]], ruski general († 1799)
* [[Josif Jovanović Šakabenta]], episkop SPC († 1805)
* [[Jovan Muškatirović]], prvi Srbin advokat u Ugarskoj, književnik († 1809)

== Smrti ==
{{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1743.}}
* [[3. 1.]] - [[Ferdinando Galli da Bibiena]], slikar, arhitekt, scenograf (* [[1657]])
* [[14. 1.]] - [[Anselmo Banduri]], hrvatski povjesničar, numizmatičar i bizantolog (* [[1675]])
* [[29. 1.]] - [[André Hercule de Fleury]], francuski kardinal i prvi ministar (* [[1653]])
* [[18. 2.]] - [[Anna Maria Luisa de' Medici]], poslednja od Medicija (* [[1667]])
* [[2. 7.]] - [[Spencer Compton, 1st Earl of Wilmington|Lord Wilmington]], britanski političar i premijer (* 1674)
* [[14. 9.]] - [[Nicolas Lancret]], slikar (* [[1690]])
* [[21. 9.]] - [[Sawai Jai Singh]], vladar Džajpura, pokrovitelj nauke (* [[1681]])
* [[29. 12.]] - [[Hyacinthe Rigaud]], slikar (* [[1659]])
* [[Hadži Ivaz Mehmed-paša]], bivši veliki vezir 
* [[Saif bin Sultan II]], bivši imam Omana (* ca. 1706)

== Reference ==
{{reference|2}}

; Literatura
* ''Historija naroda Jugoslavije II'', Školska knjiga Zagreb, 1959
* ''Istorija srpskog naroda'', Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

== Vanjske poveznice ==

{{commonscat|1743}}
&lt;!-- interwiki --&gt;

[[Kategorija:1743| ]]</text>
      <sha1>8m8kk3lbe7776t4w141j8q8vgd97j04</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alen Islamović</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122478</id>
    <revision>
      <id>41261512</id>
      <parentid>41229410</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T20:57:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Wrpz</username>
        <id>176017</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7306" xml:space="preserve">{{Glazbenik
| Ime                  = Alen Islamović
| Img                  = Alen Islamović.jpg
| Img_capt             = 
| Img_size             = 
| Landscape            = 
| Background           = solo_izvođač
| Rodno_ime            = Alija Islamović
| Pseudonim            = Alen
| Rođenje              = [[17. kolovoza]] [[1957.]]
| Mjesto rođenja       = [[Bihać]], [[BiH]], [[SFRJ]]
| Smrt                 = 
| Prebivalište         = 
| Instrument           = [[bas gitara]]
| Žanr                 = [[Rock and roll]], [[hard rock]], [[heavy metal]],
| Zanimanje            = pjevač, tekstopisac, kompozitor
| Djelatno_razdoblje   = 1979. – danas
| Producentska_kuća    = 
| Angažman             = [[Divlje jagode]], [[Bijelo dugme]], [[Srčani udar (glazbeni sastav)|Srčani udar]] [[Alen Islamovic &amp; Jagode]]
| URL                  = [http://www.alen-islamovic.net www.alen-islamovic.net]
| nagrade              = 
| Značajni instrumenti =
}}
'''Alen Islamović''' ([[Bihać]], [[17. kolovoza]] [[1957.]]), bosanskohercegovački rock-pjevač, nekadašnji član rock-grupa [[Divlje jagode (sastav)|Divlje jagode]] i [[Bijelo dugme]].

== Biografija ==
Alen Islamović je rođen u Sokolcu, selu udaljenom oko 5 km od [[Bihać]]a, u severozapadnom delu Bosne i Hercegovine. Kada mu je bilo dve i po godine, otac mu je dobio posao u Bihaću, pa se cela porodica preselila u grad. Islamović je prvi put dobio pristup muzici preko starijeg brata koji je kupio [[gramofon]] krajem [[1960e|1960ih]].

Naučio je da svira gitaru uz pomoć starijeg brata, a [[1974]]. je počeo da svira [[bas-gitara|bas-gitaru]] u grupi Bag. Počeo je da peva jer je njegov brat imao najviše ploča, tako da je, po mišljenju kolega iz grupe, mogao da uči stihove.

Uskoro je Islamovićeva lokalna popularnost porasla sa koncertima njegove grupe. Pored Bihaća, Bag je nastupao u mestima kao što su [[Prijedor]], [[Drvar]], [[Sanski Most]] i [[Banja Luka]] i na taj način zaradio pristojne sume novca. Oduševljavao se muzikom [[Led zepelin]]a, [[Dip perpl]]a i Bijelog dugmeta.

Kada mu se grupa raspala, Alen je počeo da igra [[fudbal]] u [[NK Jedinstvo Bihać|Jedinstvu]] iz Bihaća, ondašnjem drugoligašu. Nakon što je odslužio [[jugoslovenska narodna armija|vojsku]], [[Sead Lipovača]] ga je pozvao u [[Divlje jagode]]. Početak sa Divljim jagodama je bio vrlo težak, ali se na kraju isplatio kako je grupa postala vrlo popularna u nekim delovima Jugoslavije. Bili su toliko obećavajući da je aprila [[1984]]. (kada je [[Željko Bebek]] napustio Bijelo dugme) Alen odbio ponudu [[Goran Bregović|Gorana Bregovića]] da peva u Bijelom dugmetu (delimično zbog straha da će se Bebek možda vratiti u Dugme), a Divlje jagode (sada nazivane Wild Strawberries) su bile na korak od svetske slave. Međutim, na kraju je sve propalo, Divlje jagode su se raspale, a Alen se vratio u Bihać i odlučio da se bavio običnim poslom i da zaboravi na muziku. Ali onda je došla druga ponuda od Gorana Bregovića (kada je [[Mladen Vojičić Tifa|Tifa]] napustio Dugme), a ovaj put Alen ju je prihvatio.

=== Bijelo dugme ===
{{Poseban članak|Bijelo dugme}}

U to vreme, pevačke sposobnosti poslednjeg pevača Bijelog dugmeta su smatrane boljim od prethodna dva pevača grupe. Goran Bregović je navodno pozvao Alena u grupu uglavnom zbog njegovog zdravog načina života (navodno je izjavio da mu je dosta [[alkoholizam|pijanica]] i [[narkomanija|narkomana]]).

Bregović je bio u pravu, a Alen nije dopustio da ga slava promeni. Nakon svake turneje se vraćao u Bihać da vodi svoju kafanu, peca i igra [[stoni tenis]]. [[1989]]. je napustio turneju Bijelog dugmeta, a da prethodno nikog nije obavestio. Vratio se kući da bi izlečio problem sa [[bubreg|bubrezima]] koji je zadobio na turneji, što je primoralo grupu da otkaže ostatak turneje. Iako se tada to činilo kao malo odlaganje, na kraju se ispostavilo da je to kraj Bijelog dugmeta. Uskoro je izbio [[Raspad SFRJ|rat]], a grupa je prešla u 15-godišnje mirovanje.

=== Solo karijera ===

Nakon što je ozdravio, Alen je u početku iskoristio ovo vreme da snimi svoj solo album &quot;''Haj, nek se čuje, haj, nek se zna''&quot;. Ploča je naišla na mlak odziv publike i uskoro je zaboravljena. Kada je izbio [[rat u Bosni i Hercegovini]], pobegao je iz Bihaća u [[Zagreb]]. Još uvek je aktivan i nastupa u Bosni i Hercegovini i povremeno u susednim zemljama. Islamović takođe nastupa u [[Nemačka|Nemačkoj]], [[Austrija|Austriji]] i [[Švajcarska|Švajcarskoj]] gde je popularan među [[gastarbajteri|gastarbajterskom]] zajednicom iz bivše Jugoslavije. Njegov repertoar se uglavnom sastoji od pesama Bijelog dugmeta, pa se smatra „jednočlanom grupom u čast Bijelog dugmeta“.

[[2003]]. Alen je pevao u duetu sa [[turbo-folk muzika|turbofolk]] zvezdom [[Indira Radić|Indirom Radić]]. Pesma &quot;''Lopov''&quot; je postala veliki komercijalni hit, mnogo uspešniji od svega što je uradio od raspada Bijelog dugmeta.

[[2005]]. je učestvovao u tri velika oproštajna koncerta Bijelog dugmeta.

Takođe je svirao [[ritam gitara|ritam gitaru]] i pevao u grupi [[4 asa]] sa [[Vlado Kalember|Vladom Kalemberom]], Slavkom Pintarićem Pištom, [[Rajko Dujmić|Rajkom Dujmićem]] i [[Jurica Pađen|Juricom Pađenom]].

Februara [[2006]]. Islamović je objavio svoj najnoviji album &quot;''Mrtvo hladno''&quot; sa [[kanada|kanadskom]] grupom [[Srčani udar (grupa)|Srčani udar]].

[[2014]]. Godine je izdao album &quot;Alkatraz&quot;

[[2014]]. Počela je turneja proslave 40. godina od izlaska albuma Bijelog dugmeza &quot;Kad bi bio bijelo dugme&quot; pod nazivom &quot;Ko ne poludi taj nije normalan&quot;. Turneja traje i danas.

[[2015]]-16. Za Hrvatsko tržište je 2015 izašao album Bijelog dugmeta &quot;[[Ko ne poludi taj nije normalan]]&quot; u izdanju Kroacije rekords, 2016. u izdanju Siti rekordsa ,uz male izmene ,je izašao za ostatak balkana

[[2016]]. Alen je snimio duet sa mladom zvezdom Granda [[Milica Pavlović|Milicom Pavalović]] &quot;Još se branim ćutanjem&quot;

[[2017]]. Jula meseca kreće na turneju 40 godina Alen i Jagode. Zajedno sa Naskom Budilmićem, Zlatanom Čehićem i Dragomirom Herendićem Dragianni kao gitaristom umesto Zeleta Lipovače koji nije želeo da im se pridruži već sam pravi svoju proslavu.

== Diskografija ==
=== S Divljim jagodama ===
* 1981. - Stakleni hotel
* 1982. - Motori
* 1984. - Čarobnjaci
* 1985. - Vatra
* 1987. - Wild Strawberries

=== S Bijelim dugmetom ===
* 1986. - Pljuni i zapjevaj moja Jugoslavijo
* 1987. - Mramor, kamen i željezo
* 1988. - Ćiribiribela
* 2005. - Turneja 2005
* 2016. - Ko ne polud,taj nije normalan

=== Solo ===
* 1989. - Haj nek se čuje, haj nek se zna
* 1992. - Gdje je moj rođeni brat
* 1993. - Hitovi
* 1994. - Bauštelac
* 1995. - Nema meni bez tebe
* 1996. - Live Eurotour '95-'96
* 1998. - Samo nebo zna
* 2001. - Istok-zapad-sjever-jug
* 2005. - Mrtvo hladno
* 2013. - &quot;Alcatraz&quot;

== Vanjske veze ==
* [http://www.alen-islamovic.net/ www.alen-islamovic.net]

{{Divlje jagode}}
{{Bijelo dugme}}
{{Normativna kontrola}}

{{Lifetime|1957||Islamović, Alen}}

[[Kategorija:Jugoslavenski rock pjevači]]
[[Kategorija:Bosanskohercegovački pjevači]]
[[Kategorija:Jugoslavenski rock basisti]]
[[Kategorija:Bijelo dugme]]
[[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]]
[[Kategorija:Biografije, Bihać]]</text>
      <sha1>ahohb0ygyzt1mvn92324k3visobh89e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261513</id>
      <parentid>41261512</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T20:58:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Wrpz</username>
        <id>176017</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7318" xml:space="preserve">{{Glazbenik
| Ime                  = Alen Islamović
| Img                  = Alen Islamović.jpg
| Img_capt             = 
| Img_size             = 
| Landscape            = 
| Background           = solo_izvođač
| Rodno_ime            = Alija Islamović
| Pseudonim            = Alen
| Rođenje              = [[17. kolovoza]] [[1957.]]
| Mjesto rođenja       = [[Bihać]], [[BiH]], [[SFRJ]]
| Smrt                 = 
| Prebivalište         = 
| Instrument           = [[bas gitara]]
| Žanr                 = [[Rock and roll]], [[hard rock]], [[heavy metal]],
| Zanimanje            = pjevač, tekstopisac, kompozitor
| Djelatno_razdoblje   = 1979. – danas
| Producentska_kuća    = 
| Angažman             = [[Divlje jagode]], [[Bijelo dugme]], [[Srčani udar (glazbeni sastav)|Srčani udar]] [[Alen Islamovic &amp; Jagode]]
| URL                  = [http://www.alen-islamovic.net www.alen-islamovic.net]
| nagrade              = 
| Značajni instrumenti =
}}
'''Alija “Alen” Islamović''' ([[Bihać]], [[17. kolovoza]] [[1957.]]), bosanskohercegovački rock-pjevač, nekadašnji član rock-grupa [[Divlje jagode (sastav)|Divlje jagode]] i [[Bijelo dugme]].

== Biografija ==
Alen Islamović je rođen u Sokolcu, selu udaljenom oko 5 km od [[Bihać]]a, u severozapadnom delu Bosne i Hercegovine. Kada mu je bilo dve i po godine, otac mu je dobio posao u Bihaću, pa se cela porodica preselila u grad. Islamović je prvi put dobio pristup muzici preko starijeg brata koji je kupio [[gramofon]] krajem [[1960e|1960ih]].

Naučio je da svira gitaru uz pomoć starijeg brata, a [[1974]]. je počeo da svira [[bas-gitara|bas-gitaru]] u grupi Bag. Počeo je da peva jer je njegov brat imao najviše ploča, tako da je, po mišljenju kolega iz grupe, mogao da uči stihove.

Uskoro je Islamovićeva lokalna popularnost porasla sa koncertima njegove grupe. Pored Bihaća, Bag je nastupao u mestima kao što su [[Prijedor]], [[Drvar]], [[Sanski Most]] i [[Banja Luka]] i na taj način zaradio pristojne sume novca. Oduševljavao se muzikom [[Led zepelin]]a, [[Dip perpl]]a i Bijelog dugmeta.

Kada mu se grupa raspala, Alen je počeo da igra [[fudbal]] u [[NK Jedinstvo Bihać|Jedinstvu]] iz Bihaća, ondašnjem drugoligašu. Nakon što je odslužio [[jugoslovenska narodna armija|vojsku]], [[Sead Lipovača]] ga je pozvao u [[Divlje jagode]]. Početak sa Divljim jagodama je bio vrlo težak, ali se na kraju isplatio kako je grupa postala vrlo popularna u nekim delovima Jugoslavije. Bili su toliko obećavajući da je aprila [[1984]]. (kada je [[Željko Bebek]] napustio Bijelo dugme) Alen odbio ponudu [[Goran Bregović|Gorana Bregovića]] da peva u Bijelom dugmetu (delimično zbog straha da će se Bebek možda vratiti u Dugme), a Divlje jagode (sada nazivane Wild Strawberries) su bile na korak od svetske slave. Međutim, na kraju je sve propalo, Divlje jagode su se raspale, a Alen se vratio u Bihać i odlučio da se bavio običnim poslom i da zaboravi na muziku. Ali onda je došla druga ponuda od Gorana Bregovića (kada je [[Mladen Vojičić Tifa|Tifa]] napustio Dugme), a ovaj put Alen ju je prihvatio.

=== Bijelo dugme ===
{{Poseban članak|Bijelo dugme}}

U to vreme, pevačke sposobnosti poslednjeg pevača Bijelog dugmeta su smatrane boljim od prethodna dva pevača grupe. Goran Bregović je navodno pozvao Alena u grupu uglavnom zbog njegovog zdravog načina života (navodno je izjavio da mu je dosta [[alkoholizam|pijanica]] i [[narkomanija|narkomana]]).

Bregović je bio u pravu, a Alen nije dopustio da ga slava promeni. Nakon svake turneje se vraćao u Bihać da vodi svoju kafanu, peca i igra [[stoni tenis]]. [[1989]]. je napustio turneju Bijelog dugmeta, a da prethodno nikog nije obavestio. Vratio se kući da bi izlečio problem sa [[bubreg|bubrezima]] koji je zadobio na turneji, što je primoralo grupu da otkaže ostatak turneje. Iako se tada to činilo kao malo odlaganje, na kraju se ispostavilo da je to kraj Bijelog dugmeta. Uskoro je izbio [[Raspad SFRJ|rat]], a grupa je prešla u 15-godišnje mirovanje.

=== Solo karijera ===

Nakon što je ozdravio, Alen je u početku iskoristio ovo vreme da snimi svoj solo album &quot;''Haj, nek se čuje, haj, nek se zna''&quot;. Ploča je naišla na mlak odziv publike i uskoro je zaboravljena. Kada je izbio [[rat u Bosni i Hercegovini]], pobegao je iz Bihaća u [[Zagreb]]. Još uvek je aktivan i nastupa u Bosni i Hercegovini i povremeno u susednim zemljama. Islamović takođe nastupa u [[Nemačka|Nemačkoj]], [[Austrija|Austriji]] i [[Švajcarska|Švajcarskoj]] gde je popularan među [[gastarbajteri|gastarbajterskom]] zajednicom iz bivše Jugoslavije. Njegov repertoar se uglavnom sastoji od pesama Bijelog dugmeta, pa se smatra „jednočlanom grupom u čast Bijelog dugmeta“.

[[2003]]. Alen je pevao u duetu sa [[turbo-folk muzika|turbofolk]] zvezdom [[Indira Radić|Indirom Radić]]. Pesma &quot;''Lopov''&quot; je postala veliki komercijalni hit, mnogo uspešniji od svega što je uradio od raspada Bijelog dugmeta.

[[2005]]. je učestvovao u tri velika oproštajna koncerta Bijelog dugmeta.

Takođe je svirao [[ritam gitara|ritam gitaru]] i pevao u grupi [[4 asa]] sa [[Vlado Kalember|Vladom Kalemberom]], Slavkom Pintarićem Pištom, [[Rajko Dujmić|Rajkom Dujmićem]] i [[Jurica Pađen|Juricom Pađenom]].

Februara [[2006]]. Islamović je objavio svoj najnoviji album &quot;''Mrtvo hladno''&quot; sa [[kanada|kanadskom]] grupom [[Srčani udar (grupa)|Srčani udar]].

[[2014]]. Godine je izdao album &quot;Alkatraz&quot;

[[2014]]. Počela je turneja proslave 40. godina od izlaska albuma Bijelog dugmeza &quot;Kad bi bio bijelo dugme&quot; pod nazivom &quot;Ko ne poludi taj nije normalan&quot;. Turneja traje i danas.

[[2015]]-16. Za Hrvatsko tržište je 2015 izašao album Bijelog dugmeta &quot;[[Ko ne poludi taj nije normalan]]&quot; u izdanju Kroacije rekords, 2016. u izdanju Siti rekordsa ,uz male izmene ,je izašao za ostatak balkana

[[2016]]. Alen je snimio duet sa mladom zvezdom Granda [[Milica Pavlović|Milicom Pavalović]] &quot;Još se branim ćutanjem&quot;

[[2017]]. Jula meseca kreće na turneju 40 godina Alen i Jagode. Zajedno sa Naskom Budilmićem, Zlatanom Čehićem i Dragomirom Herendićem Dragianni kao gitaristom umesto Zeleta Lipovače koji nije želeo da im se pridruži već sam pravi svoju proslavu.

== Diskografija ==
=== S Divljim jagodama ===
* 1981. - Stakleni hotel
* 1982. - Motori
* 1984. - Čarobnjaci
* 1985. - Vatra
* 1987. - Wild Strawberries

=== S Bijelim dugmetom ===
* 1986. - Pljuni i zapjevaj moja Jugoslavijo
* 1987. - Mramor, kamen i željezo
* 1988. - Ćiribiribela
* 2005. - Turneja 2005
* 2016. - Ko ne polud,taj nije normalan

=== Solo ===
* 1989. - Haj nek se čuje, haj nek se zna
* 1992. - Gdje je moj rođeni brat
* 1993. - Hitovi
* 1994. - Bauštelac
* 1995. - Nema meni bez tebe
* 1996. - Live Eurotour '95-'96
* 1998. - Samo nebo zna
* 2001. - Istok-zapad-sjever-jug
* 2005. - Mrtvo hladno
* 2013. - &quot;Alcatraz&quot;

== Vanjske veze ==
* [http://www.alen-islamovic.net/ www.alen-islamovic.net]

{{Divlje jagode}}
{{Bijelo dugme}}
{{Normativna kontrola}}

{{Lifetime|1957||Islamović, Alen}}

[[Kategorija:Jugoslavenski rock pjevači]]
[[Kategorija:Bosanskohercegovački pjevači]]
[[Kategorija:Jugoslavenski rock basisti]]
[[Kategorija:Bijelo dugme]]
[[Kategorija:Bosanskohercegovački političari]]
[[Kategorija:Biografije, Bihać]]</text>
      <sha1>0m6et8xpyl2xdh8xisifngvp816qeuv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Razgovor sa korisnikom:Velimir Ivanovic</title>
    <ns>3</ns>
    <id>150583</id>
    <revision>
      <id>41261526</id>
      <parentid>1025689</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T04:48:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Liuxinyu970226</username>
        <id>32498</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="840" xml:space="preserve">==Upustva za Wikipediju==

Najosnovnija uputstva su [[Wikipedia:Kurs/Tečaj|ovdje]]. Za konkretne stvari se mogu postaviti konkretna pitanja. --[[Korisnik:OC Ripper|OC Ripper]] ([[Razgovor sa korisnikom:OC Ripper|razgovor]]) 09:44, 12 ožujak-март 2012 (CET)

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
== Global ban proposal notification ==
Apologies for writing in English. {{int:Please-translate}}
There is an on-going discussion about a proposal that you be globally banned from editing all Wikimedia projects. You are invited to participate at [[:m:Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic|Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic]] on Meta-Wiki. {{int:Feedback-thanks-title}} [[Korisnik:Liuxinyu970226|Liuxinyu970226]] ([[Razgovor sa korisnikom:Liuxinyu970226|razgovor]]) 06:48, 11 august 2022 (CEST)</text>
      <sha1>q395r5tqd993713izjwhaikjjdivv3v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jovan Ćulibrk</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172132</id>
    <revision>
      <id>41261490</id>
      <parentid>41261477</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:34:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Vraćene izmjene [[Special:Contributions/95.178.175.22|95.178.175.22]] ([[User talk:95.178.175.22|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:Vipz|Vipz]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5445" xml:space="preserve">{{Infokutija kršćanski vođa
 |ime= Jovan
 |titula=episkop slavonski
 |slika=Епископ Иоанн (Чулибрк) служит в соборном храме Иоанна-Владимира в Баре (crop).jpg
 |širina_slike=200px
 |opis=Episkop Jovan 2019. godine
 |datum_rođenja = {{bda|1965|4|16|df=y}}
 |mjesto_rođenja = [[Zenica]], [[SR BiH]], [[SFRJ]]
 |početak = od 2014
 |crkva = [[Srpska pravoslavna crkva]]
}}

'''Jovan''' (svjetovno ''Neven'' ''Ćulibrk''; [[Zenica]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]], [[16. 4.|16. april]] [[1965]]) je slavonski episkop Srpske Pravoslavne Crkve.

== Životopis ==

Rođen je [[1965]]. godine u [[Zenica|Zenici]]. Studirao je književnost u [[Banja Luka|Banjoj Luci]], a [[1991]]. godine na Filozofskom fakultetu u [[Zagreb]]u je diplomirao južnoslovenske jezike i književnost. Teologiju je učio u [[Beograd]]u, diplomirao je na Duhovnoj akademiji u Srbinju. Zamonašio se [[1993]]. godine u [[Cetinjski manastir|Cetinjskom manastiru]], od kada predaje slavenski i srpski jezik i književnost u Bogosloviji Svetog Petra Cetinjskog.

Raniji protosinđel Jovan je i urednik u časopisu ''„Svetigora“'' i Radiju Svetigore, a angažuje se i kao urednik za liturgičku književnost u projektu srpske kulture na internet-portalu ''„Rastko“''. Za rad ''„Crno sunce i oko njega krug“'' dobio je [[1991]]. nagradu [[Matica srpska|Matice srpske]], a [[2004]]. u [[Jeruzalem|Jerusalimu]] je dobio nagradu ''„Golda Meir“''.

Tokom osamdesetih godina prošlog vijeka pratio je alternativne umjetničke pokrete na liniji [[Skoplje]]—[[Niš]]—[[Zagreb]]—[[Ljubljana]] i svakako je jedan od najzanimljivijih tumača srpske nacionalne i globalne pop kulture. Zanimljivo je da je protosinđel Jovan osmislio i vodio muzički projekat, čiji je epilog svojevrsna zbirka pjesama na stihove vladike Nikolaja u rok aranžmanu — ''„Pesme iznad Istoka i Zapada“''.

U [[Manastir Pećka patrijaršija|Pećkoj patrijaršiji]] boravio je od juna [[1999]], poslije izlaska [[Vojska Jugoslavije|Vojske Jugoslavije]] sa [[Kosovo|Kosova i Metohije]], i starao se o prestonici Srpske Crkve, ostacima naroda i metohijskim svetinjama.

Episkop lipljanski Jovan, bivši [[protosinđel]], a sada patrijarhov vikar, često boravi u [[Jeruzalem|Jerusalimu]] gdje predstavlja [[Odbor za Jasenovac]]. Tamo je takođe magistrirao na istoriografiji holokausta u Jugoslaviji, a trenutno radi na doktoratu vezanom za manje poznate aspekte antifašističke borbe u Jugoslaviji.

Jovan (Ćulibrk) izuzetno je zanimljiva, obrazovana ličnost. Poznat je i kao padobranac u mantiji. Podoficir je i rezervista čuvene 63. padobranske brigade iz [[Niš]]a, a do sada je uknjižio 140 skokova.

== Episkop ==

Za [[Episkop lipljanski|episkopa lipljanskog]], patrijarhovog vikara, imenovan je na redovnom majskom zasjedanju [[Sveti arhijerejski sabor|Svetog arhijerejskog sabora]] koje je trajalo od [[16. 5.|16]]. do [[27. 5.|27. maja]] [[2011]]. godine. On predstavlja i zastupa [[Patrijarh srpski|patrijarha srpskog]] u [[manastir Pećka patrijaršija|Pećkoj patrijaršiji]] i pred međunarodnom zajednicom na [[Kosovo|Kosovu i Metohiji]]. Od [[4. 10.|4. oktobra]] [[2011]]. episkop lipljanski se nalazi na čelu Kancelarije Odbora za Kosovo i Metohiju Svetog arhijerejskog sabora u Pećkoj patrijaršiji, a ujedno je i sekretar Odbora.

On je i dalje koordinator Odbora Srpske pravoslavne crkve za Jasenovac i predstavnik u [[Jeruzalem|Jerusalimu]]. Sveti arhijerejski Sinod Srpske pravoslavne Crkve izabrao ga je 2014. za episkopa pakračko-slavonskog a ustoličio ga je patrijarh srpski Irinej 14. septembra 2014. u Pakracu.

== Vidi još ==

* [[Episkop lipljanski]]

== Izvori ==

* [http://www.spc.rs/sr/protosindjel_jovan_padobranac_u_mantiji Protosinđel Jovan: Padobranac u mantiji]
* [http://www.jadovno.com/intervjui-reportaze/articles/protosindjel-jovan-culibrk-nema-veceg-blaga-ni-srece-od-svoga-bliznjega.html Protosinđel Jovan Ćulibrk: Nema većeg blaga ni sreće od svoga bližnjega]
* [http://rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=42271 RTRS: Konferencija o ustaškim logorima Jadovno i Gospić]
* [http://www.jadovno.com/dokumenti/articles/prva-medjunarodna-konferencija-o-jadovnu-1941-cir2.html Udruženje &quot;Jadovno 1941.&quot; - Prva međunarodna konferencija o kompleksu ustaških logora Jadovno – Gospić 1941., Banja Luka, 24–25. juni 2011.]
* [http://www.spc.rs/sr/osnovana_kancelarija_odbora_za_kosovo_metohiju_u_petshkoj_patrijarshiji Osnovana Kancelarija Odbora za Kosovo i Metohiju u Pećkoj Patrijaršiji]

== Spoljašnje veze ==
* [http://spc.rs/sr/zhivotopis_protosindjela_jovana_tshulibrka_narechenog_za_vikarnog_episkopa_lipljanskog Biografija Jovana Ćulibrka („SPC“, 31. avgust 2011)]
* [http://www.jadovno.com/video-clips/articles/konferencija-jadovno-banjaluka-video.html Protosinđel Jovan Ćulibrk: Obraćanje na konferenciji za novinare povodom osnivanja Udruženja građana &quot;Jadovno 1941.&quot;- Banja Luka, 12. januar 2010.]
* [http://rtrs.tv/av/player.php?id=16067&amp;x=1 Radio-televizija Republike Srpske: Intervju: Jovan Ćulibrk, 16. 12. 2011.]
* [http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/aktuelno.293.html:385618-Pecka-patrijarsija-Imamo-dokaze-o-golgoti Pećka patrijaršija: Imamo dokaze o golgoti („Večernje novosti“, 24. jun 2012)]


{{Lifetime|1965||Ćulibrk, Jovan}}

[[Kategorija:Biografije, Zenica]]
[[Kategorija:Episkopi slavonski]]</text>
      <sha1>s9yx4oce0c0eqvofn24l8rqc1fosmtm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aleksandra Kovač</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172969</id>
    <revision>
      <id>41261494</id>
      <parentid>41044595</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T13:29:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>109.111.233.214</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8361" xml:space="preserve">{{Muzičar (SR)
|ime                =
|ime                = Aleksandra Kovač
|slika              = Aleksandra Kovač.jpg
|opis_slike         = Aleksandra Kovač, srpska pevačica
|širina_slike       = 280p
|pejzažno           = 
|boja_pozadine      = solista
|ime_po_rođenju     = Aleksandra Kovač
|alijas             = 
|datum_rođenja      = {{datum rođenja i godine|1972|9|30}}
|mesto_rođenja      = [[Beograd]], [[SFRJ]]
|država_rođenja     = 
|datum_smrti        = 
|mesto_smrti        = 
|država_smrti       = 
|instrument         = ''[[vokal]]'', [[klavir]], [[klavijature]]
|žanr               = [[pop muzika|pop]], [[ritam i bluz]], [[soul]], [[fank]]
|zanimanje          = [[kantautor]], [[kompozitor]]
|aktivni_period     = 1990–današnjost
|izdavačka_kuća     = ''[[EMI]]''
|vezani_članci      = [[K2 (muzički sastav)|K2]], [[Kristina Kovač]], [[Kornelije Kovač]]
|vebsajt            = [http://www.aleksandrakovac.com/ aleksandrakovac.com]
}}

'''Aleksandra Kovač''' (rođena [[30. septembra]] [[1972]]. godine&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Radmila Jovović  |year=2011 |title=Sreća je kad pevam zatvorenih očiju |journal=Maxi Magazin |publisher=Delta Maxi |volume= |issue=16 |pages=7 |issn=1821-3537}}&lt;/ref&gt; u [[Beograd]]u) je srpska proslavljena kantautorka, filmska kompozitorka, vokalni pedagog i muzički producent.

== Biografija ==
Aleksandra je ćerka [[kompozitor]]a [[Kornelije Kovač|Kornelija]] i tekstospisateljice [[Spomenka Kovač|Spomenke Kovač]].

Kada joj je bilo petnaest godina, Aleksandra je započela svoju muzičku karijeru u Velikoj Britaniji i potpisala ugovor sa menadžment kućom ''Mismenadžment''. Punih pet godina, Aleksandra je sarađivala sa svetskim producentima i muzičarima, kao što su Derek Brembl, Rod Ardžent, Piter Van Huk, Džon Dejvid i drugi. Kao predgrupa i prateći vokal pevaču Erolu Braunu iz grupe ''Hot čokolet'' nastupala je širom Velike Britanije na njegovoj turneji 1993. godine. Nakon povratka u Beograd dve godine kasnije, objavljuje album prvenac „K2” sa sestrom [[Kristina Kovač|Kristinom]], sa kojom je prethodno pevala prateće vokale [[Bebi Dol]], predstavnici [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavije]] na [[Pesma Evrovizije|Pesmi Evrovizije]] [[1991]]. u [[Rim]]u. Preko noći stiče ogromnu popularnost širom regiona, sa preko 100.000{{činjenica| date = 08. 2022.}}&lt;!--za brojke valja navesti izvore--&gt; prodatih albuma. Nakon još dva albuma, od kojih je jedan izdala svetska izdavačka kuća ''EMI Spejn'' u Španiji, grupa „K2” prekida rad.

Aleksandra odlučuje da nastavi solističku karijeru, na samo kao kantautorka, već i kao aranžerka i muzička producentkinja. Udružuje snage sa muzičkim producentom Romanom Goršekom, nekadašnjim članom rok sastava „Plejboj”, sa kojim osniva kompaniju − „RAprodukcija”, koja se bavi muzičkom i video-produkcijom, podrškom mladih talenata i vokalnom pedagogijom. RAprodukcija izdaje Aleksandrin maksi-singl ''You and me'' 2001. godine, a četiri godine kasnije i njen prvi solistički album „Med i mleko”, koji joj donosi MTV nagradu 2006. godine za najboljeg Adrija izvođača na Evropskim MTV nagradama u Kopenhagenu. RAprodukcija nastavlja svoju izdavačku delatnost izdanjima „U mojoj sobi”, „Beogradski glas 10” i „Beogradski glas 11”.

Uporedo sa razvojem svoje kantautorske karijere, Aleksandra je sarađivala sa najvećim muzičkim imenima regiona (Nina Badrić, Aleksandra Radović, Gabi Novak, Željko Samardžić, Šaban Šaulić, Boris Novković, Goran Karan, Deen, Severina), za koje je komponovala pesme i producirala muzičke albume.

Pored mnogobrojnih pozorišnih predstava za koje je nagrađivana u Srbiji („Bura”, „Miris kiše na Balkanu”, „Doručak kod Tifanija”, „Nana”, „Kapetan Džon Piplfoks”), komponovala je muziku i za of-Brodvej predstavu „Džeki i Merilin” koja je 2014. godine imala svoju premijeru u Lajon teatru u Njujorku. Radila je muziku za mnogobrojne marketinške kampanje velikih brendova (Koka-kola, Vip mobajl, Telekom Srbija, Gorenje). Kratki animirani film ''Separate lives'', za koji je pisala muziku i Aleksandra kao deo autorskog tima su 2015. godine nominovani za prestižnu britansku nagradu ''BAFTA Scotland New Talent Award''. Film je takođe nominovan 2014. godine za „Najbolju novu britansku animaciju” na Edinburškom međunarodnom filmskom festivalu. Aleksandra je nominovana i za ''European Talent Award'' na simpozijumu filmske muzike u Kelnu, ''Soundtrack Cologne'', 2013. godine.

Aleksandra i Roman Goršek su kompozitori muzike za TV serije „Ubice mog oca”, „Državni službenik”, „Pevačica”, „Slučaj porodice Bošković”. Komponovali su i producirali muziku za filmove „Zaspanka za vojnike” i „Dara iz Jasenovca” Predraga Gage Antonijevića, srpski kandidat za nagrade Oskar i Zlatni globus, 2021. godine, kao i film „Šavovi”, reditelja Miše Terzića, koji je nagrađen sa dve nagrade na 69. Berlinskom festivalu.

Autorka je naslovnih pesama serija i filmova „Nemam više nikoga”, „Boginja”, „Najduža noć”, „Neko čeka na tebe”.

Članica je ''The Society of Composers and Lyricists'', prestižnog američkog udruženja filmskih kompozitora, kao i ''Alliance for Female Film Composers''.

Poznata je kao filantropkinja i već godinama učestvuje u humanitarnim i dobrotvornim akcijama, pa je tako 2012. godine postala i ambasadorka kampanje „1 in 5” Saveta Evrope i Incest trauma centra iz Beograda, koja se bori protiv nasilja nad decom. Za potrebe ove kampanje napisala je potresnu i inspirativnu kompoziciju „Prekinimo ćutanje” (''Stop the silence''), koju je u septembru 2012. godine izvela u Savetu Evrope u Strazburu, a par meseci kasnije u Rimu na međunarodnoj konferenciji Saveta Evrope - ''The role of international cooperation in tackling violence against children''.

Komponovala je kompozicije za mnogobrojne dobrotvorne kampanje: Ministarstvo za omladinu i sport RS − kampanja „Igraj za život”; Fondacija Ana i Vlade Divac / EFG banka − kampanja „Veliko srce za male ljude” za obnovu obdaništa širom Srbije. Bila je učesnica kampanje Ministarstva zdravlja RS u borbi protiv raka grlića materice − „Kaži svima koje voliš” i trčala je u humanitarne svrhe na Edinburškom maratonu za organizaciju ''World Child Cancer'', kao i na Beogradskom maratonu za dobrotvornu organizaciju ''Bellhospice''.

Aleksandra je diplomirana teoretičarka umetnosti i muzička pedagoškinja, kao i magistarka nauke Edinburškog univerziteta iz oblasti filmske kompozicije. Na temu filmske muzike, kao gostujući predavač, održala je predavanja na Američkom univerzitetu u Bejrutu, SAE Institutu u Beogradu, Akademiji dramskih umetnosti u Zagrebu, Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu, kao i na Pedagoškom forumu 2014. i 2015. godine u Beogradu. Njeni radovi su objavljeni u stručnim međunarodnim muzičkim časopisima ''New Sound'' i ''New Theories'', filmskom časopisu „Kinoteka”, koji objavljuje Jugoslovenska kinoteka, kao i publikaciji Pedagoškog foruma. Aleksandra je član SOKOJ-a u [[Srbija|Srbiji]], HDS-a u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] i STIM-a u [[Švedska|Švedskoj]]. Pored matenjeg srpskog, tečno govori engleski i španski jezik.

== Albumi ==
=== K2 ===
* [[K2 (album)|K2]], [[1995]], Komuna
* [[Malo soula]], [[1996]], Komuna

=== Samostalna izdanja ===
* [[Med i mleko]], [[2006]], Komuna
* [[U mojoj sobi]], [[2009]], ?

== Singlovi ==
* ''For better or worse'' ([[2001]])
* ''Ti'' ([[2006]])
* ''C'mon boy'' ([[2006]])
* ''Nemoj ovako'' ([[2007]])
* ''Jedna žena'' ([[2013]])
* ''U šaci me imaš'' ([[2015]])

== Reference ==
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Aleksandra Kovač}}
* [http://www.aleksandrakovac.com Zvanična prezentacija]
* [http://profile.myspace.com/index.cfm?fuseaction=user.viewprofile&amp;friendid=96226629 Profil Aleksandre Kovač] na myspace.com 
* [http://www.blic.rs/Zabava/Vesti/218938/Deliti-scenu-sa-ocem-je-divno Deliti scenu sa ocem je divno (''Blic'', 22. novembar 2010)]

{{MTV Adrija nagrada}}

{{Lifetime|1972||Kovač, Aleksandra}}
[[Kategorija:Biografije, Beograd]]
[[Kategorija:Srpski muzičari]]
[[Kategorija:Srpske pevačice]]
[[Kategorija:Jugoslavenski muzičari]]
[[Kategorija:Jugoslavenske pevačice]]</text>
      <sha1>dcy63t9yqiik93pk5cryloyyid622wn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261495</id>
      <parentid>41261494</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T13:31:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>109.111.233.214</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8351" xml:space="preserve">{{Muzičar (SR)
|ime                =
|ime                = Aleksandra Kovač
|slika              = Aleksandra Kovač.jpg
|opis_slike         = Aleksandra Kovač, srpska pevačica
|širina_slike       = 280p
|pejzažno           = 
|boja_pozadine      = solista
|ime_po_rođenju     = Aleksandra Kovač
|alijas             = 
|datum_rođenja      = {{datum rođenja i godine|1972|9|30}}
|mesto_rođenja      = [[Beograd]], [[SFRJ]]
|država_rođenja     = 
|datum_smrti        = 
|mesto_smrti        = 
|država_smrti       = 
|instrument         = ''[[vokal]]'', [[klavir]], [[klavijature]]
|žanr               = [[pop muzika|pop]], [[ritam i bluz]], [[soul]], [[fank]]
|zanimanje          = [[kantautor]], [[kompozitor]]
|aktivni_period     = 1990–današnjost
|izdavačka_kuća     = ''[[EMI]]''
|vezani_članci      = [[K2 (muzički sastav)|K2]], [[Kristina Kovač]], [[Kornelije Kovač]]
|vebsajt            = [http://raproduction.org/ raproduction.org]
}}

'''Aleksandra Kovač''' (rođena [[30. septembra]] [[1972]]. godine&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Radmila Jovović  |year=2011 |title=Sreća je kad pevam zatvorenih očiju |journal=Maxi Magazin |publisher=Delta Maxi |volume= |issue=16 |pages=7 |issn=1821-3537}}&lt;/ref&gt; u [[Beograd]]u) je srpska proslavljena kantautorka, filmska kompozitorka, vokalni pedagog i muzički producent.

== Biografija ==
Aleksandra je ćerka [[kompozitor]]a [[Kornelije Kovač|Kornelija]] i tekstospisateljice [[Spomenka Kovač|Spomenke Kovač]].

Kada joj je bilo petnaest godina, Aleksandra je započela svoju muzičku karijeru u Velikoj Britaniji i potpisala ugovor sa menadžment kućom ''Mismenadžment''. Punih pet godina, Aleksandra je sarađivala sa svetskim producentima i muzičarima, kao što su Derek Brembl, Rod Ardžent, Piter Van Huk, Džon Dejvid i drugi. Kao predgrupa i prateći vokal pevaču Erolu Braunu iz grupe ''Hot čokolet'' nastupala je širom Velike Britanije na njegovoj turneji 1993. godine. Nakon povratka u Beograd dve godine kasnije, objavljuje album prvenac „K2” sa sestrom [[Kristina Kovač|Kristinom]], sa kojom je prethodno pevala prateće vokale [[Bebi Dol]], predstavnici [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavije]] na [[Pesma Evrovizije|Pesmi Evrovizije]] [[1991]]. u [[Rim]]u. Preko noći stiče ogromnu popularnost širom regiona, sa preko 100.000{{činjenica| date = 08. 2022.}}&lt;!--za brojke valja navesti izvore--&gt; prodatih albuma. Nakon još dva albuma, od kojih je jedan izdala svetska izdavačka kuća ''EMI Spejn'' u Španiji, grupa „K2” prekida rad.

Aleksandra odlučuje da nastavi solističku karijeru, na samo kao kantautorka, već i kao aranžerka i muzička producentkinja. Udružuje snage sa muzičkim producentom Romanom Goršekom, nekadašnjim članom rok sastava „Plejboj”, sa kojim osniva kompaniju − „RAprodukcija”, koja se bavi muzičkom i video-produkcijom, podrškom mladih talenata i vokalnom pedagogijom. RAprodukcija izdaje Aleksandrin maksi-singl ''You and me'' 2001. godine, a četiri godine kasnije i njen prvi solistički album „Med i mleko”, koji joj donosi MTV nagradu 2006. godine za najboljeg Adrija izvođača na Evropskim MTV nagradama u Kopenhagenu. RAprodukcija nastavlja svoju izdavačku delatnost izdanjima „U mojoj sobi”, „Beogradski glas 10” i „Beogradski glas 11”.

Uporedo sa razvojem svoje kantautorske karijere, Aleksandra je sarađivala sa najvećim muzičkim imenima regiona (Nina Badrić, Aleksandra Radović, Gabi Novak, Željko Samardžić, Šaban Šaulić, Boris Novković, Goran Karan, Deen, Severina), za koje je komponovala pesme i producirala muzičke albume.

Pored mnogobrojnih pozorišnih predstava za koje je nagrađivana u Srbiji („Bura”, „Miris kiše na Balkanu”, „Doručak kod Tifanija”, „Nana”, „Kapetan Džon Piplfoks”), komponovala je muziku i za of-Brodvej predstavu „Džeki i Merilin” koja je 2014. godine imala svoju premijeru u Lajon teatru u Njujorku. Radila je muziku za mnogobrojne marketinške kampanje velikih brendova (Koka-kola, Vip mobajl, Telekom Srbija, Gorenje). Kratki animirani film ''Separate lives'', za koji je pisala muziku i Aleksandra kao deo autorskog tima su 2015. godine nominovani za prestižnu britansku nagradu ''BAFTA Scotland New Talent Award''. Film je takođe nominovan 2014. godine za „Najbolju novu britansku animaciju” na Edinburškom međunarodnom filmskom festivalu. Aleksandra je nominovana i za ''European Talent Award'' na simpozijumu filmske muzike u Kelnu, ''Soundtrack Cologne'', 2013. godine.

Aleksandra i Roman Goršek su kompozitori muzike za TV serije „Ubice mog oca”, „Državni službenik”, „Pevačica”, „Slučaj porodice Bošković”. Komponovali su i producirali muziku za filmove „Zaspanka za vojnike” i „Dara iz Jasenovca” Predraga Gage Antonijevića, srpski kandidat za nagrade Oskar i Zlatni globus, 2021. godine, kao i film „Šavovi”, reditelja Miše Terzića, koji je nagrađen sa dve nagrade na 69. Berlinskom festivalu.

Autorka je naslovnih pesama serija i filmova „Nemam više nikoga”, „Boginja”, „Najduža noć”, „Neko čeka na tebe”.

Članica je ''The Society of Composers and Lyricists'', prestižnog američkog udruženja filmskih kompozitora, kao i ''Alliance for Female Film Composers''.

Poznata je kao filantropkinja i već godinama učestvuje u humanitarnim i dobrotvornim akcijama, pa je tako 2012. godine postala i ambasadorka kampanje „1 in 5” Saveta Evrope i Incest trauma centra iz Beograda, koja se bori protiv nasilja nad decom. Za potrebe ove kampanje napisala je potresnu i inspirativnu kompoziciju „Prekinimo ćutanje” (''Stop the silence''), koju je u septembru 2012. godine izvela u Savetu Evrope u Strazburu, a par meseci kasnije u Rimu na međunarodnoj konferenciji Saveta Evrope - ''The role of international cooperation in tackling violence against children''.

Komponovala je kompozicije za mnogobrojne dobrotvorne kampanje: Ministarstvo za omladinu i sport RS − kampanja „Igraj za život”; Fondacija Ana i Vlade Divac / EFG banka − kampanja „Veliko srce za male ljude” za obnovu obdaništa širom Srbije. Bila je učesnica kampanje Ministarstva zdravlja RS u borbi protiv raka grlića materice − „Kaži svima koje voliš” i trčala je u humanitarne svrhe na Edinburškom maratonu za organizaciju ''World Child Cancer'', kao i na Beogradskom maratonu za dobrotvornu organizaciju ''Bellhospice''.

Aleksandra je diplomirana teoretičarka umetnosti i muzička pedagoškinja, kao i magistarka nauke Edinburškog univerziteta iz oblasti filmske kompozicije. Na temu filmske muzike, kao gostujući predavač, održala je predavanja na Američkom univerzitetu u Bejrutu, SAE Institutu u Beogradu, Akademiji dramskih umetnosti u Zagrebu, Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu, kao i na Pedagoškom forumu 2014. i 2015. godine u Beogradu. Njeni radovi su objavljeni u stručnim međunarodnim muzičkim časopisima ''New Sound'' i ''New Theories'', filmskom časopisu „Kinoteka”, koji objavljuje Jugoslovenska kinoteka, kao i publikaciji Pedagoškog foruma. Aleksandra je član SOKOJ-a u [[Srbija|Srbiji]], HDS-a u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] i STIM-a u [[Švedska|Švedskoj]]. Pored matenjeg srpskog, tečno govori engleski i španski jezik.

== Albumi ==
=== K2 ===
* [[K2 (album)|K2]], [[1995]], Komuna
* [[Malo soula]], [[1996]], Komuna

=== Samostalna izdanja ===
* [[Med i mleko]], [[2006]], Komuna
* [[U mojoj sobi]], [[2009]], ?

== Singlovi ==
* ''For better or worse'' ([[2001]])
* ''Ti'' ([[2006]])
* ''C'mon boy'' ([[2006]])
* ''Nemoj ovako'' ([[2007]])
* ''Jedna žena'' ([[2013]])
* ''U šaci me imaš'' ([[2015]])

== Reference ==
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Aleksandra Kovač}}
* [http://www.aleksandrakovac.com Zvanična prezentacija]
* [http://profile.myspace.com/index.cfm?fuseaction=user.viewprofile&amp;friendid=96226629 Profil Aleksandre Kovač] na myspace.com 
* [http://www.blic.rs/Zabava/Vesti/218938/Deliti-scenu-sa-ocem-je-divno Deliti scenu sa ocem je divno (''Blic'', 22. novembar 2010)]

{{MTV Adrija nagrada}}

{{Lifetime|1972||Kovač, Aleksandra}}
[[Kategorija:Biografije, Beograd]]
[[Kategorija:Srpski muzičari]]
[[Kategorija:Srpske pevačice]]
[[Kategorija:Jugoslavenski muzičari]]
[[Kategorija:Jugoslavenske pevačice]]</text>
      <sha1>p6vdt3719u2pgu6ppw621614mzmsuri</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alexis Sánchez</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1409203</id>
    <revision>
      <id>41261491</id>
      <parentid>41010725</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:38:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4073" xml:space="preserve">{{Infokutija nogometaš
| imenogometaša             = Alexis Sánchez
| slika                     = [[Datoteka:Alexis Sánchez 2011.jpg|270px]]
| punoime                   = {{nowrap|Alexis Alejandro Sánchez Sánchez}}
| nadimak                   = 
| datumrođenja              = [[19. prosinca]] [[1988.]]
| rodnigrad                 = {{flagicon|ČIL}} [[Santiago de Chile]]
| rodnadržava               = [[Čile]]
| datumsmrti                = 
| gradsmrti                 = 
| državasmrti               = 
| nacionalnost              =
| državljanstvo             = {{flagicon|ČIL}} [[čile]]ansko
| visina                    = 1.69m
| pozicija                  = napadač, krilo
| trenutniklub              = {{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] 
| brojnadresu               = 
| datumimjestodebija        =
| omladinskegodine          = 2004 – 2005
| omladinskipogoni          = {{flagicon|ČIL}} [[Cobreola]]
| godine1                    = 2005 – 2006
| klubovi1                   = {{flagicon|ČIL}} [[Cobreola]]
| nastupi(golovi)1           = 47 (12)
| godine2                    = 2006 – 2011
| klubovi2                   = {{flagicon|ITA}} [[Udinese]]
| nastupi(golovi)2           = 95 (20)
| godine3                    = 2006 – 2007
| klubovi3                   = → {{flagicon|ČIL}} [[Colo-Colo]]
| nastupi(golovi)3           = 32 (5)
| godine4                    = 2007 – 2008
| klubovi4                   = → {{flagicon|ARG}} [[River Plate]]
| nastupi(golovi)4           = 23 (4)
| godine5                    = 2011 – 2014
| klubovi5                   = {{flagicon|ŠPA}} [[FC Barcelona]]
| nastupi(golovi)5           = 88 (39)
| godine6                    = 2014 – 2018
| klubovi6                   = {{flagicon|ENG}} [[Arsenal F.C.|Arsenal]]
| nastupi(golovi)6           = 122 (60)
| godine7                    = 2018 – 2020
| klubovi7                   = {{flagicon|ENG}} [[Manchester United]]
| nastupi(golovi)7           = 32 (3)
| godine8                    = 2019 – 2020
| klubovi8                   = → {{flagicon|ITA}} [[Inter Milan]]
| nastupi(golovi)8           = 22 (49)
| godine9                    = 2020 – 2022
| klubovi9                   = {{flagicon|ITA}} [[Inter Milan]]
| nastupi(golovi)9           = 57 (12)
| godine10                    = 2022 – 
| klubovi10                   = {{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]]
| nastupi(golovi)10           = 0 (0)
| reprezentacija            =
| nacionalnegodine1          = 2006 – 
| nacionalneekipe1           = {{flagicon|ČIL}} [[Čileanska nogometna reprezentacija|Čile]]
| nacionalninastupi(golovi)1 = 148 (48)

| nacionalnegodine4          = 
| nacionalneekipe4           = 
| nacionalninastupi(golovi)4 = 
| trenergodine              =
| trenerklubovi             =
| zadnjiuređaj              = 14.8.2020
}}
{{commonscat|Alexis Sánchez}}
'''Alexis Alejandro Sánchez Sánchez''' ([[Santiago de Chile]], [[19. prosinca]] [[1988.]]) je [[čile]]anski nogometaš i [[Čileanska nogometna reprezentacija|reprezentativac]] koji trenutno igra za [[Olympique de Marseille|Marseille]] kao napadač ili krilo. Nakon debitantske seniorske sezone u [[Cobreola|Cobreoli]], Sánchez je prešao u talijanski [[Udinese]]. Nakon uspješnih posudbi u [[Colo-Colo]]u i [[River Plate]]u, godine [[2008.]] postaje standardni prvotimac u talijanskom klubu. Godine [[2011.]] prelazi u Barcelonu, za koju igra do [[2014.]], otkad je član [[london]]skog Arsenala.

Za reprezentaciju je debitirao [[2006.]] godine te je, ubrzo, postao standardni prvotimac. 

{{Sastav Čile 2010 SP}}
{{Sastav Čile 2014 SP}}
{{Authority control}}
{{Životni vijek|1988||Sanchez, Alexis}}

[[Kategorija:Čileanski fudbaleri ili nogometaši]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši River Platea]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Barcelone]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Udinesea]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Arsenala]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Manchester Uniteda]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Intera]]</text>
      <sha1>cnqxzdlrksywgd1uny2zqvd6cn6ci72</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261492</id>
      <parentid>41261491</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:39:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>dodana kategorija [[:Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Olympique Marseillea|Fudbaleri ili nogometaši Olympique Marseillea]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4135" xml:space="preserve">{{Infokutija nogometaš
| imenogometaša             = Alexis Sánchez
| slika                     = [[Datoteka:Alexis Sánchez 2011.jpg|270px]]
| punoime                   = {{nowrap|Alexis Alejandro Sánchez Sánchez}}
| nadimak                   = 
| datumrođenja              = [[19. prosinca]] [[1988.]]
| rodnigrad                 = {{flagicon|ČIL}} [[Santiago de Chile]]
| rodnadržava               = [[Čile]]
| datumsmrti                = 
| gradsmrti                 = 
| državasmrti               = 
| nacionalnost              =
| državljanstvo             = {{flagicon|ČIL}} [[čile]]ansko
| visina                    = 1.69m
| pozicija                  = napadač, krilo
| trenutniklub              = {{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] 
| brojnadresu               = 
| datumimjestodebija        =
| omladinskegodine          = 2004 – 2005
| omladinskipogoni          = {{flagicon|ČIL}} [[Cobreola]]
| godine1                    = 2005 – 2006
| klubovi1                   = {{flagicon|ČIL}} [[Cobreola]]
| nastupi(golovi)1           = 47 (12)
| godine2                    = 2006 – 2011
| klubovi2                   = {{flagicon|ITA}} [[Udinese]]
| nastupi(golovi)2           = 95 (20)
| godine3                    = 2006 – 2007
| klubovi3                   = → {{flagicon|ČIL}} [[Colo-Colo]]
| nastupi(golovi)3           = 32 (5)
| godine4                    = 2007 – 2008
| klubovi4                   = → {{flagicon|ARG}} [[River Plate]]
| nastupi(golovi)4           = 23 (4)
| godine5                    = 2011 – 2014
| klubovi5                   = {{flagicon|ŠPA}} [[FC Barcelona]]
| nastupi(golovi)5           = 88 (39)
| godine6                    = 2014 – 2018
| klubovi6                   = {{flagicon|ENG}} [[Arsenal F.C.|Arsenal]]
| nastupi(golovi)6           = 122 (60)
| godine7                    = 2018 – 2020
| klubovi7                   = {{flagicon|ENG}} [[Manchester United]]
| nastupi(golovi)7           = 32 (3)
| godine8                    = 2019 – 2020
| klubovi8                   = → {{flagicon|ITA}} [[Inter Milan]]
| nastupi(golovi)8           = 22 (49)
| godine9                    = 2020 – 2022
| klubovi9                   = {{flagicon|ITA}} [[Inter Milan]]
| nastupi(golovi)9           = 57 (12)
| godine10                    = 2022 – 
| klubovi10                   = {{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]]
| nastupi(golovi)10           = 0 (0)
| reprezentacija            =
| nacionalnegodine1          = 2006 – 
| nacionalneekipe1           = {{flagicon|ČIL}} [[Čileanska nogometna reprezentacija|Čile]]
| nacionalninastupi(golovi)1 = 148 (48)

| nacionalnegodine4          = 
| nacionalneekipe4           = 
| nacionalninastupi(golovi)4 = 
| trenergodine              =
| trenerklubovi             =
| zadnjiuređaj              = 14.8.2020
}}
{{commonscat|Alexis Sánchez}}
'''Alexis Alejandro Sánchez Sánchez''' ([[Santiago de Chile]], [[19. prosinca]] [[1988.]]) je [[čile]]anski nogometaš i [[Čileanska nogometna reprezentacija|reprezentativac]] koji trenutno igra za [[Olympique de Marseille|Marseille]] kao napadač ili krilo. Nakon debitantske seniorske sezone u [[Cobreola|Cobreoli]], Sánchez je prešao u talijanski [[Udinese]]. Nakon uspješnih posudbi u [[Colo-Colo]]u i [[River Plate]]u, godine [[2008.]] postaje standardni prvotimac u talijanskom klubu. Godine [[2011.]] prelazi u Barcelonu, za koju igra do [[2014.]], otkad je član [[london]]skog Arsenala.

Za reprezentaciju je debitirao [[2006.]] godine te je, ubrzo, postao standardni prvotimac. 

{{Sastav Čile 2010 SP}}
{{Sastav Čile 2014 SP}}
{{Authority control}}
{{Životni vijek|1988||Sanchez, Alexis}}

[[Kategorija:Čileanski fudbaleri ili nogometaši]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši River Platea]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Barcelone]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Udinesea]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Arsenala]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Manchester Uniteda]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Intera]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Olympique Marseillea]]</text>
      <sha1>2zahgwy1uppqjhsafik8m43ouifr1ud</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261493</id>
      <parentid>41261492</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:39:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4178" xml:space="preserve">{{Infokutija nogometaš
| imenogometaša             = Alexis Sánchez
| slika                     = [[Datoteka:Alexis Sánchez 2011.jpg|270px]]
| punoime                   = {{nowrap|Alexis Alejandro Sánchez Sánchez}}
| nadimak                   = 
| datumrođenja              = [[19. prosinca]] [[1988.]]
| rodnigrad                 = {{flagicon|ČIL}} [[Santiago de Chile]]
| rodnadržava               = [[Čile]]
| datumsmrti                = 
| gradsmrti                 = 
| državasmrti               = 
| nacionalnost              =
| državljanstvo             = {{flagicon|ČIL}} [[čile]]ansko
| visina                    = 1.69m
| pozicija                  = napadač, krilo
| trenutniklub              = {{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]] 
| brojnadresu               = 
| datumimjestodebija        =
| omladinskegodine          = 2004 – 2005
| omladinskipogoni          = {{flagicon|ČIL}} [[Cobreola]]
| godine1                    = 2005 – 2006
| klubovi1                   = {{flagicon|ČIL}} [[Cobreola]]
| nastupi(golovi)1           = 47 (12)
| godine2                    = 2006 – 2011
| klubovi2                   = {{flagicon|ITA}} [[Udinese]]
| nastupi(golovi)2           = 95 (20)
| godine3                    = 2006 – 2007
| klubovi3                   = → {{flagicon|ČIL}} [[Colo-Colo]]
| nastupi(golovi)3           = 32 (5)
| godine4                    = 2007 – 2008
| klubovi4                   = → {{flagicon|ARG}} [[River Plate]]
| nastupi(golovi)4           = 23 (4)
| godine5                    = 2011 – 2014
| klubovi5                   = {{flagicon|ŠPA}} [[FC Barcelona|Barcelona]]
| nastupi(golovi)5           = 88 (39)
| godine6                    = 2014 – 2018
| klubovi6                   = {{flagicon|ENG}} [[Arsenal F.C.|Arsenal]]
| nastupi(golovi)6           = {{nowrap|122 (60)}}
| godine7                    = 2018 – 2020
| klubovi7                   = {{nowrap|{{flagicon|ENG}} [[Manchester United]]}}
| nastupi(golovi)7           = 32 (3)
| godine8                    = 2019 – 2020
| klubovi8                   = → {{flagicon|ITA}} [[Inter Milan]]
| nastupi(golovi)8           = 22 (49)
| godine9                    = {{nowrap|2020 – 2022}}
| klubovi9                   = {{flagicon|ITA}} [[Inter Milan]]
| nastupi(golovi)9           = 57 (12)
| godine10                    = 2022 – 
| klubovi10                   = {{flagicon|FRA}} [[Olympique de Marseille|Marseille]]
| nastupi(golovi)10           = 0 (0)
| reprezentacija            =
| nacionalnegodine1          = 2006 – 
| nacionalneekipe1           = {{flagicon|ČIL}} [[Čileanska nogometna reprezentacija|Čile]]
| nacionalninastupi(golovi)1 = 148 (48)

| nacionalnegodine4          = 
| nacionalneekipe4           = 
| nacionalninastupi(golovi)4 = 
| trenergodine              =
| trenerklubovi             =
| zadnjiuređaj              = 14.8.2020
}}
{{commonscat|Alexis Sánchez}}
'''Alexis Alejandro Sánchez Sánchez''' ([[Santiago de Chile]], [[19. prosinca]] [[1988.]]) je [[čile]]anski nogometaš i [[Čileanska nogometna reprezentacija|reprezentativac]] koji trenutno igra za [[Olympique de Marseille|Marseille]] kao napadač ili krilo. Nakon debitantske seniorske sezone u [[Cobreola|Cobreoli]], Sánchez je prešao u talijanski [[Udinese]]. Nakon uspješnih posudbi u [[Colo-Colo]]u i [[River Plate]]u, godine [[2008.]] postaje standardni prvotimac u talijanskom klubu. Godine [[2011.]] prelazi u Barcelonu, za koju igra do [[2014.]], otkad je član [[london]]skog Arsenala.

Za reprezentaciju je debitirao [[2006.]] godine te je, ubrzo, postao standardni prvotimac. 

{{Sastav Čile 2010 SP}}
{{Sastav Čile 2014 SP}}
{{Authority control}}
{{Životni vijek|1988||Sanchez, Alexis}}

[[Kategorija:Čileanski fudbaleri ili nogometaši]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši River Platea]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Barcelone]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Udinesea]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Arsenala]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Manchester Uniteda]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Intera]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Olympique Marseillea]]</text>
      <sha1>i7caed7kdim23box6ti50arzq9o7hpb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Puk Azov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3551810</id>
    <revision>
      <id>41261497</id>
      <parentid>41246647</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T13:47:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>FriedrickMILBarbarossa</username>
        <id>11942</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>https://www.dw.com/en/russia-brands-ukraines-azov-regiment-terrorist-group/a-62689651</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4996" xml:space="preserve">[[File:AZOV logo.svg|thumb|250px|Grb puka Azov]]

'''Puk &quot;Azov&quot;''' ({{jez-ukr|Полк «Азов»}}) je [[dobrovoljci|dobrovoljačka]] jedinica [[Nacionalna garda Ukrajine|Nacionalne garde Ukrajine]] pod nadležnošću [[Ukrajina|ukrajinskog]] [[Ministarstvo unutrašnjih poslova (Ukrajina)|Ministarstva unutrašnjih poslova]]. Nastala je kao jedan od tzv. [[bataljon]]a [[bataljoni teritorijalne obrane Ukrajine|teritorijalne obrane]] (BTrO), odnosno kao dio [[Specijalne jedinice zaštite državnog poretka u Ukrajini|Specijalnih jednica zaštite državnog poretka u Ukrajini]]. Osnovan je 5. maja 2014. u [[Berdjansk]]u, a naknadno opremanje i naoružavanje je, slično kao i još nekoliko formacija BTrO, pomogao izraelsko-ukrajinski oligarh [[Igor Kolomojski]]. Većinu ljudstva su na početku činili pripadnici [[radikalna desnica|radikalno desnih]] [[ukrajinski nacionalizam|ukrajinskih nacionalističkih]] i [[neonacizam|neonacističkih]] organizacija među kojima se ističu [[Patriot Ukrajine]] i [[Socijal-nacionalna skupština]] čiji je vođa [[Andrij Bilecki]] istovremeno zapovjednik puka. Jedinica se posebno istakla prilikom [[Bitka za Mariupolj|bitke za Mariupolj]]. Simboli jedinice su zbog svojih [[nacizam|nacističkih]] konotacija izazvali kontroverze u međunarodnoj javnosti, ali isto tako u njene redove privukli veliki broj radikalno desnih dobrovoljaca iz [[Zapadna Evropa|zapadnoevropskih]] i drugih država.

Krajem januara 2015. se puku priključila i grupa od 20 dobrovoljaca iz [[Hrvatska|Hrvatske]]. &lt;ref&gt;{{Cite web |url= http://www.vecernji.hr/hrvatska/hrvatski-dragovoljci-prikljucili-se-postrojbi-azov-u-mariupolju-988572|title= Hrvatski dragovoljci s Ukrajincima ratuju protiv Rusa|accessdate=9 februar-вељача 2015 |author= Renata Rašović |date= 8. II 2015 |publisher= [[Večernji list]]}}&lt;/ref&gt;

==Izvori==
{{izvori}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Azov Battalion|Батальйон «Азов»}}

* [http://www.youtube.com/channel/UCewl92lzIMDO8QiAYOQ2d8w Відеоканал полку «Азов»] на YouTube
* [https://vk.com/batalion.azov «АЗОВ»&amp;nbsp;— полк особливого призначення&amp;nbsp;// Офіційна сторінка ВКонтакті]
* [https://www.facebook.com/groups/batallion.azov/ Неофіційна сторінка батальйону «Азов» на facebook]
* [http://pro.berdyansk.biz/content.php?id=21693 Бойцы батальона «Азов» встретились с бердянскими журналистами&amp;nbsp;// «PRO.berdyansk.biz», 16 травня 2014] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140525200450/http://pro.berdyansk.biz/content.php?id=21693 |date=2014-05-25 }} {{ru icon}}
* [http://www.pohlyad.com/news/n/49528 Бійці батальйону «Азов» розповіли, кого ліквідували під час своїх спецоперацій. Мирними жителями там і не пахне&amp;nbsp;// «Новий Погляд», 28 травня 2014] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140530004506/http://www.pohlyad.com/news/n/49528 |date=2014-05-30 }}
* [https://archive.is/20140627160132/inforesist.org/uk/narodna-armiya-vse-pro-dobrovolchi-bataljoni-shho-voyuyut-na-donbasi-foto/ Народна армія. Все про добровольчі батальйони, що воюють на Донбасі&amp;nbsp;// InfoResist, 12 червня 2014]
* [http://www.pravda.com.ua/articles/2014/06/17/7029309/ Командир батальйону «Азов»: Найстрашніша помилка влади&amp;nbsp;— політичні переговори з сепаратистами&amp;nbsp;// «Українська правда», 17 червня 2014]
* [http://www.0629.com.ua/news/571715 В Мариуполе «черные человечки» обещали защищать город (Фоторепортаж)&amp;nbsp;// 0629.com.ua, 8 липня 2014] {{ru icon}}
* [http://censor.net.ua/resonance/303095/kogda_my_brali_mariupol_to_voevali_s_u_vas_est_otlichnoe_slovo_dolbobami_seyichas_je_voyuem_s_russkoyi «Когда мы брали Мариуполь, то воевали с… У вас есть отличное слово&amp;nbsp;— &quot;долбо#бами&quot;. Сейчас же воюем с русской армией»,&amp;nbsp;— шведский доброволец «Азова» Микаэль Скилт&amp;nbsp;// «Цензор.НЕТ», 17 вересня 2014]
* [http://www.0629.com.ua/article/689492 Бойцы «Азова» показали свою жизнь под землей&amp;nbsp;// 0629.com.ua, 14 грудня 2014] {{ru icon}}
* [http://life.pravda.com.ua/columns/2014/12/30/186793/ Троян&amp;nbsp;А. Один день на тренувальній базі «Азову»&amp;nbsp;// «Українська правда. Життя», 30 грудня 2014]

{{DEFAULTSORT:Azov, puk}}
[[Kategorija:Rat u istočnoj Ukrajini]]
[[Kategorija:Terorističke organizacije]]</text>
      <sha1>57ojvt1swsfd5337ckufbpiw78rbyhu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261508</id>
      <parentid>41261497</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T17:37:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Vraćene izmjene [[Special:Contributions/FriedrickMILBarbarossa|FriedrickMILBarbarossa]] ([[User talk:FriedrickMILBarbarossa|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:Igor Windsor|Igor Windsor]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4954" xml:space="preserve">[[File:AZOV logo.svg|thumb|250px|Grb puka Azov]]

'''Puk &quot;Azov&quot;''' ({{jez-ukr|Полк «Азов»}}) je [[dobrovoljci|dobrovoljačka]] jedinica [[Nacionalna garda Ukrajine|Nacionalne garde Ukrajine]] pod nadležnošću [[Ukrajina|ukrajinskog]] [[Ministarstvo unutrašnjih poslova (Ukrajina)|Ministarstva unutrašnjih poslova]]. Nastala je kao jedan od tzv. [[bataljon]]a [[bataljoni teritorijalne obrane Ukrajine|teritorijalne obrane]] (BTrO), odnosno kao dio [[Specijalne jedinice zaštite državnog poretka u Ukrajini|Specijalnih jednica zaštite državnog poretka u Ukrajini]]. Osnovan je 5. maja 2014. u [[Berdjansk]]u, a naknadno opremanje i naoružavanje je, slično kao i još nekoliko formacija BTrO, pomogao izraelsko-ukrajinski oligarh [[Igor Kolomojski]]. Većinu ljudstva su na početku činili pripadnici [[radikalna desnica|radikalno desnih]] [[ukrajinski nacionalizam|ukrajinskih nacionalističkih]] i [[neonacizam|neonacističkih]] organizacija među kojima se ističu [[Patriot Ukrajine]] i [[Socijal-nacionalna skupština]] čiji je vođa [[Andrij Bilecki]] istovremeno zapovjednik puka. Jedinica se posebno istakla prilikom [[Bitka za Mariupolj|bitke za Mariupolj]]. Simboli jedinice su zbog svojih [[nacizam|nacističkih]] konotacija izazvali kontroverze u međunarodnoj javnosti, ali isto tako u njene redove privukli veliki broj radikalno desnih dobrovoljaca iz [[Zapadna Evropa|zapadnoevropskih]] i drugih država.

Krajem januara 2015. se puku priključila i grupa od 20 dobrovoljaca iz [[Hrvatska|Hrvatske]]. &lt;ref&gt;{{Cite web |url= http://www.vecernji.hr/hrvatska/hrvatski-dragovoljci-prikljucili-se-postrojbi-azov-u-mariupolju-988572|title= Hrvatski dragovoljci s Ukrajincima ratuju protiv Rusa|accessdate=9 februar-вељача 2015 |author= Renata Rašović |date= 8. II 2015 |publisher= [[Večernji list]]}}&lt;/ref&gt;

==Izvori==
{{izvori}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Azov Battalion|Батальйон «Азов»}}

* [http://www.youtube.com/channel/UCewl92lzIMDO8QiAYOQ2d8w Відеоканал полку «Азов»] на YouTube
* [https://vk.com/batalion.azov «АЗОВ»&amp;nbsp;— полк особливого призначення&amp;nbsp;// Офіційна сторінка ВКонтакті]
* [https://www.facebook.com/groups/batallion.azov/ Неофіційна сторінка батальйону «Азов» на facebook]
* [http://pro.berdyansk.biz/content.php?id=21693 Бойцы батальона «Азов» встретились с бердянскими журналистами&amp;nbsp;// «PRO.berdyansk.biz», 16 травня 2014] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140525200450/http://pro.berdyansk.biz/content.php?id=21693 |date=2014-05-25 }} {{ru icon}}
* [http://www.pohlyad.com/news/n/49528 Бійці батальйону «Азов» розповіли, кого ліквідували під час своїх спецоперацій. Мирними жителями там і не пахне&amp;nbsp;// «Новий Погляд», 28 травня 2014] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140530004506/http://www.pohlyad.com/news/n/49528 |date=2014-05-30 }}
* [https://archive.is/20140627160132/inforesist.org/uk/narodna-armiya-vse-pro-dobrovolchi-bataljoni-shho-voyuyut-na-donbasi-foto/ Народна армія. Все про добровольчі батальйони, що воюють на Донбасі&amp;nbsp;// InfoResist, 12 червня 2014]
* [http://www.pravda.com.ua/articles/2014/06/17/7029309/ Командир батальйону «Азов»: Найстрашніша помилка влади&amp;nbsp;— політичні переговори з сепаратистами&amp;nbsp;// «Українська правда», 17 червня 2014]
* [http://www.0629.com.ua/news/571715 В Мариуполе «черные человечки» обещали защищать город (Фоторепортаж)&amp;nbsp;// 0629.com.ua, 8 липня 2014] {{ru icon}}
* [http://censor.net.ua/resonance/303095/kogda_my_brali_mariupol_to_voevali_s_u_vas_est_otlichnoe_slovo_dolbobami_seyichas_je_voyuem_s_russkoyi «Когда мы брали Мариуполь, то воевали с… У вас есть отличное слово&amp;nbsp;— &quot;долбо#бами&quot;. Сейчас же воюем с русской армией»,&amp;nbsp;— шведский доброволец «Азова» Микаэль Скилт&amp;nbsp;// «Цензор.НЕТ», 17 вересня 2014]
* [http://www.0629.com.ua/article/689492 Бойцы «Азова» показали свою жизнь под землей&amp;nbsp;// 0629.com.ua, 14 грудня 2014] {{ru icon}}
* [http://life.pravda.com.ua/columns/2014/12/30/186793/ Троян&amp;nbsp;А. Один день на тренувальній базі «Азову»&amp;nbsp;// «Українська правда. Життя», 30 грудня 2014]

{{DEFAULTSORT:Azov, puk}}
[[Kategorija:Rat u istočnoj Ukrajini]]</text>
      <sha1>3tf5wg4jprpdb5yfkjb1ofg2izwc54n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Serija L0</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4030639</id>
    <revision>
      <id>41261488</id>
      <parentid>41173648</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:26:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>222.167.121.111</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4281" xml:space="preserve">[[Datoteka:L0-950.jpg|right|thumb|300px|5-dijelni vlak na probnoj vožnji, august 2020.]]

'''Serija L0''' ([[japanski jezik|jap.]] L0系, [[Hepburnova romanizacija]]: ''Eru-zero-kei''),&lt;ref name=&quot;sannichi20140320&quot;&gt;{{cite web|url= http://www.sannichi.co.jp/linear/news/2014/03/20/16.html|script-title= ja:リニア試乗１１月再開 ＪＲ東海　有料２５００円程度で|trans_title= JR Central nastavlja vožnje maglevom - troškovi oko 2.500 jena|date= 20. marta 2014|work= The Yamanashi Nichinichi Shimbun - Web Edition|publisher= The Yamanashi Nichinichi Shimbun|location= Japan|language= japanski|archiveurl= https://web.archive.org/web/20140325091338/http://www.sannichi.co.jp/linear/news/2014/03/20/16.html|archivedate= 2014-03-25|accessdate= 25. marta 2014|deadurl= yes}}&lt;/ref&gt; tip [[magnetska levitacija|magnetskolevitacijskog]] vlaka ([[maglev]]a) velike brzine na kojem društvo [[Centralnojapanska željeznica|Centralnojapanske željeznice]] (JRC) trenutačno provodi ispitivanja radi eventualne upotrebe na pruzi [[Ćuo Šinkansen]]a koja se gradi između [[Tokio|Tokija]] i [[Osaka|Osake]] u Japanu. Četrnaest pretproizvodnih vozila izradili su [[Teška industrija Micubiši]] i [[Nipon Šario]], podružnica JRC-a.&lt;ref name=&quot;sankei20101221&quot;&gt;{{cite web|url= http://headlines.yahoo.co.jp/hl?a=20101221-00000576-san-bus_all|script-title= ja:リニア新車両は三菱重工と日本車輌製造に内定　ＪＲ東海社長|trans_title= Maglevska vozila izradit će Teška industrija Micubiši i Nipon Šario - predsjednik JR Centrala|date= 21. decembra 2010|work= |publisher= Sankei Shimbun|location= Japan|language= japanski|archiveurl= https://web.archive.org/web/20101223230138/http://headlines.yahoo.co.jp/hl?a=20101221-00000576-san-bus_all|archivedate= 2010-12-23|accessdate= 20. jula 2013.|deadurl= yes}}&lt;/ref&gt;

Sedmodijelna kompozicija vlaka postavila je 21. aprila 2015. svjetski brzinski rekord od 603 km/h.&lt;ref name=&quot;guardian20150421&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.theguardian.com/world/2015/apr/21/japans-maglev-train-notches-up-new-world-speed-record-in-test-run|title= Japan's maglev train breaks world speed record with 600km/h test run |date= 21. aprila 2015|work= The Guardian|publisher= Guardian News and Media Limited|location= United Kingdom|archiveurl= |archivedate= |accessdate= 21. aprila 2015}}&lt;/ref&gt; Planirano je da vlakovi voze najvećom brzinom od 505 km/h,&lt;ref name=&quot;bloomberg2013&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.bloomberg.co.jp/news/123-MS4JM56K50Y001.html |script-title=ja: ＪＲ東海：リニア時速500キロ、試験再開－通勤圏拡大で激変も |trans_title= JR Central: Nastavlja se ispitivanje magleva pri 500 km/h - Prošireno komutacijsko područje stvorit će veće poteškoće|date= 29. augusta 2013|work= Bloomberg|publisher= Bloomberg LP|location= Japan|language= japanski|archiveurl= |archivedate= |accessdate= 12. februara 2015}}&lt;/ref&gt; što će vrijeme putovanja od Tokija ([[kolodvor Šinagava]]) do [[Nagoja|Nagoje]] skratiti na 40 minuta, a od Tokija do Osake na 1 sat i 7 minuta.&lt;ref name=&quot;Onigiri&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dailyonigiri.com/2010/11/jr-tokai-unveils-a-model-for-the-new-high-speed-maglev-train-l0/|title=JR Tokai unveils a model for the new high-speed maglev train ‘L0′ |work= Daily Onigiri|publisher= DailyOnigiri.com|date=4. novembra 2010|archiveurl= |archivedate= |accessdate= 17. januara 2013}}&lt;/ref&gt;

== Rekordi ==

=== Brzinski rekordi ===

* 16. aprila 2015: najbrži vlak s posadom na svijetu (590 km/h)
* 21. aprila 2015: najbrži vlak s posadom na svijetu (603 km/h)

=== Daljinski rekordi ===

* 10. aprila 2015: najveća udaljenost svladana u jednom danu (3.904 km)
* 14. aprila 2015: najveća udaljenost svladana u jednom danu (4.064 km)

== Vidi još ==

* [[željeznica velike brzine]]
* [[lista brzinskih rekorda pružnih vozila]]
* [[Šinkansen]]
* [[Transrapid]]

== Reference ==

{{reflist|30em}}

== Eksterni linkovi ==

{{Commons category|Shinkansen L0|L0 series}}
* [http://jr-central.co.jp/news/release/_pdf/000009380.pdf JR Central, priopćenje za tisak (dio 1.) (26. oktobra 2010.)] {{ja icon}}
* [http://jr-central.co.jp/news/release/_pdf/000009381.pdf JR Central, priopćenje za tisak (dio 2.) (26. oktobra 2010.)] {{ja icon}}

[[Kategorija:Željeznica]]</text>
      <sha1>q1gbqgqm9fkql1ahgxkn324l6tz147i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261489</id>
      <parentid>41261488</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T12:32:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>222.167.121.111</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4281" xml:space="preserve">[[Datoteka:L0-950.jpg|right|thumb|300px|7-dijelni vlak na probnoj vožnji, august 2020.]]

'''Serija L0''' ([[japanski jezik|jap.]] L0系, [[Hepburnova romanizacija]]: ''Eru-zero-kei''),&lt;ref name=&quot;sannichi20140320&quot;&gt;{{cite web|url= http://www.sannichi.co.jp/linear/news/2014/03/20/16.html|script-title= ja:リニア試乗１１月再開 ＪＲ東海　有料２５００円程度で|trans_title= JR Central nastavlja vožnje maglevom - troškovi oko 2.500 jena|date= 20. marta 2014|work= The Yamanashi Nichinichi Shimbun - Web Edition|publisher= The Yamanashi Nichinichi Shimbun|location= Japan|language= japanski|archiveurl= https://web.archive.org/web/20140325091338/http://www.sannichi.co.jp/linear/news/2014/03/20/16.html|archivedate= 2014-03-25|accessdate= 25. marta 2014|deadurl= yes}}&lt;/ref&gt; tip [[magnetska levitacija|magnetskolevitacijskog]] vlaka ([[maglev]]a) velike brzine na kojem društvo [[Centralnojapanska željeznica|Centralnojapanske željeznice]] (JRC) trenutačno provodi ispitivanja radi eventualne upotrebe na pruzi [[Ćuo Šinkansen]]a koja se gradi između [[Tokio|Tokija]] i [[Osaka|Osake]] u Japanu. Četrnaest pretproizvodnih vozila izradili su [[Teška industrija Micubiši]] i [[Nipon Šario]], podružnica JRC-a.&lt;ref name=&quot;sankei20101221&quot;&gt;{{cite web|url= http://headlines.yahoo.co.jp/hl?a=20101221-00000576-san-bus_all|script-title= ja:リニア新車両は三菱重工と日本車輌製造に内定　ＪＲ東海社長|trans_title= Maglevska vozila izradit će Teška industrija Micubiši i Nipon Šario - predsjednik JR Centrala|date= 21. decembra 2010|work= |publisher= Sankei Shimbun|location= Japan|language= japanski|archiveurl= https://web.archive.org/web/20101223230138/http://headlines.yahoo.co.jp/hl?a=20101221-00000576-san-bus_all|archivedate= 2010-12-23|accessdate= 20. jula 2013.|deadurl= yes}}&lt;/ref&gt;

Sedmodijelna kompozicija vlaka postavila je 21. aprila 2015. svjetski brzinski rekord od 603 km/h.&lt;ref name=&quot;guardian20150421&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.theguardian.com/world/2015/apr/21/japans-maglev-train-notches-up-new-world-speed-record-in-test-run|title= Japan's maglev train breaks world speed record with 600km/h test run |date= 21. aprila 2015|work= The Guardian|publisher= Guardian News and Media Limited|location= United Kingdom|archiveurl= |archivedate= |accessdate= 21. aprila 2015}}&lt;/ref&gt; Planirano je da vlakovi voze najvećom brzinom od 505 km/h,&lt;ref name=&quot;bloomberg2013&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.bloomberg.co.jp/news/123-MS4JM56K50Y001.html |script-title=ja: ＪＲ東海：リニア時速500キロ、試験再開－通勤圏拡大で激変も |trans_title= JR Central: Nastavlja se ispitivanje magleva pri 500 km/h - Prošireno komutacijsko područje stvorit će veće poteškoće|date= 29. augusta 2013|work= Bloomberg|publisher= Bloomberg LP|location= Japan|language= japanski|archiveurl= |archivedate= |accessdate= 12. februara 2015}}&lt;/ref&gt; što će vrijeme putovanja od Tokija ([[kolodvor Šinagava]]) do [[Nagoja|Nagoje]] skratiti na 40 minuta, a od Tokija do Osake na 1 sat i 7 minuta.&lt;ref name=&quot;Onigiri&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dailyonigiri.com/2010/11/jr-tokai-unveils-a-model-for-the-new-high-speed-maglev-train-l0/|title=JR Tokai unveils a model for the new high-speed maglev train ‘L0′ |work= Daily Onigiri|publisher= DailyOnigiri.com|date=4. novembra 2010|archiveurl= |archivedate= |accessdate= 17. januara 2013}}&lt;/ref&gt;

== Rekordi ==

=== Brzinski rekordi ===

* 16. aprila 2015: najbrži vlak s posadom na svijetu (590 km/h)
* 21. aprila 2015: najbrži vlak s posadom na svijetu (603 km/h)

=== Daljinski rekordi ===

* 10. aprila 2015: najveća udaljenost svladana u jednom danu (3.904 km)
* 14. aprila 2015: najveća udaljenost svladana u jednom danu (4.064 km)

== Vidi još ==

* [[željeznica velike brzine]]
* [[lista brzinskih rekorda pružnih vozila]]
* [[Šinkansen]]
* [[Transrapid]]

== Reference ==

{{reflist|30em}}

== Eksterni linkovi ==

{{Commons category|Shinkansen L0|L0 series}}
* [http://jr-central.co.jp/news/release/_pdf/000009380.pdf JR Central, priopćenje za tisak (dio 1.) (26. oktobra 2010.)] {{ja icon}}
* [http://jr-central.co.jp/news/release/_pdf/000009381.pdf JR Central, priopćenje za tisak (dio 2.) (26. oktobra 2010.)] {{ja icon}}

[[Kategorija:Željeznica]]</text>
      <sha1>a9813u6c8fojiu1gbsjanle30b3cwny</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Porodica Broz</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4032083</id>
    <revision>
      <id>41261528</id>
      <parentid>41259867</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T09:27:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vrtleska225</username>
        <id>76440</id>
      </contributor>
      <comment>Svetlana Broz živi u Sarajevu</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7220" xml:space="preserve">{| width=300 style=&quot;float: right; font-size: 90%; margin: 0 0 3em 2em; border: 1px solid #aaa; border-collapse: collapse;&quot;
|- 
| style=&quot;padding: 0.5em; background: #330099; font-size: 120%; color: #ffffff; text-align: center;&quot; | '''Porodica Broz'''&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;font-size: 85%; color: #ffffff&quot;&gt;&lt;/span&gt;
|-
| style=&quot;text-align: center; padding: 0.5em;&quot; | 
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot; bgcolor=&quot;#330099&quot;
|-
|
{| style=&quot;margin: 0 1em 0 1em; width: 100%;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| width=95 | '''Država(e)'''
| style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | [[Austrijsko Carstvo]]&lt;br /&gt;[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarska Monarhija]]&lt;br /&gt;[[Kraljevina Jugoslavija]]&lt;br /&gt;[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavija]]&lt;br&gt;[[Hrvatska]]&lt;br&gt;[[Slovenija]]&lt;br&gt;[[Savezna Republika Jugoslavija|SR Jugoslavija]]&lt;br&gt;[[Srbija i Crna Gora]]&lt;br&gt;[[Srbija]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| width=95 | '''Zvanja'''
| style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | 
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| width=95 | '''Osnivač(i) porodice'''
| style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | [[Franjo Broz|Franjo]] i [[Marija Broz]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''Poreklo'''
|style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | [[Kumrovec]], Austrijsko Carstvo
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''Nacionalnost'''
|style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | [[Hrvati|Hrvatska]]&lt;br /&gt;[[Jugoslaveni|Jugoslavenska]]&lt;br /&gt;[[Srbi|Srpska]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|}
|}

'''Porodica Broz''', porodica [[Maršal Jugoslavije|maršala]] [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavije]] [[Josip Broz Tito|Josipa Broza Tita]]. Potiče iz [[Hrvatsko zagorje|Hrvatskog zagorja]], a današnji potomci žive u [[Beograd]]u, [[Sarajevo|Sarajevu]] i [[Zagreb]]u. Josip Broz Tito je iz pet brakova (tri zvanična) imao dvoje dece: sinove [[Žarko Broz|Žarka]] i [[Mišo Broz|Aleksandra Mišu]], i šestoro unučića: [[Josip Joška Broz|Josipa Jošku]], Zlaticu, Edvarda, [[Svetlana Broz|Svetlanu]], [[Saša Broz|Aleksandru Sašu]] i Andreja.

== Podrijetlo ==
Josip Broz Tito rođen je [[7. 5.]] [[1892|1892.]]&lt;nowiki/&gt;godine u [[Kumrovec|Kumrovcu]] u Hrvatskom zagorju. Njegovi roditelji [[Franjo Broz|Franjo]] ([[1860]]—[[1936]]) i [[Marija Broz]] ([[1864]]—[[1918]]), rođena Javeršek, imali su ukupno petnaestoro dece. Od tog broja njih osmoro je umrlo, dvoje na porođaju, a petoro u dobi od dve godine. Među rano preminulom decom bili su: Josipa ([[1881]]—[[1883]]), Anka ([[1887]]—[[1889]]), Marija (1889—[[1890]]), Jana (1890—[[1891]]), Antonija ([[1897]]—1897) i Franica ([[1903]]—1903), a među preživelom: Martin ([[1884]]—[[1964]]), Dragutin ([[1885]]—[[1932]]), Matilda ([[1896]]—[[1953]]), Vjekoslav ([[1898]]—[[1976]]), Stjepan ([[1893]]—1976), Tereza ([[1902]]—[[1984]]) i Josip, koji je rođen kao sedmo dete po redu.

Titov otac, Franjo bio je srednjeg imovinskog stanja, a od svog oca Martina nasledio je osam jutara zemlje. Upavši u dugove bio je prisiljen da polako prodaje zemlju i na kraju postane nadničar. To je bila uobičajena slika života seljaka toga vremena u Hrvatskom zagorju, koje je bilo agrarno prenaseljeno i ugroženo usponom privrede i potisnuto porezima. Kako su deca odrastala, tako su odlazila od kuće, sinovi u potrazi za poslom, a kćerke su se udavale. [[1912]]. godine, Titovi roditelji su se preselili u zaselak Kranjica, kod [[Kupinec]]a, gde je Titov otac radio kao lugar-čuvar na zemljištu jedne banke. Banka mu je sazidala malu drvenu kuću i dodelila mali plac. Posle smrti supruge Marije, koja je umrla [[14. 1.]] 1918. godine od upale pluća, Franjo je kuću koju je dobio od banke prodao kćerki Matildi i zetu Alojziju. Tada je prešao da živi kod jedne udovice, ali ju je kasnije napustio i vratio se u Kumrovec, gde je živeo kod sina Dragutina i snahe Antonije. Umro je [[16. 12.]] 1936. godine u bolnici u Zagrebu. Tada je sahranjen na zagrebačkom groblju [[Mirogoj]], a [[16. 7.]] [[1957|1957.]] godine njegovi posmrtni ostaci su ekshumirani i sahranjeni na groblju u Kupinecu, pored supruge Marije.

== Titova braća i sestre i njihovi potomci ==
*[[Martin Broz]] (1884–1964)
** [[Marija Broz]] (1912–?)
** [[Franjo Broz]] (1918–2009)
* [[Dragutin Broz]] (1885–1932)
** [[Dragutin Broz]] (1910–1942)
** [[Franjo Broz]] (1912–1945)
** [[Josip Pepek Broz]] (1914–1942)
** [[Stjepan Štefek Broz]] (1916–?)
* [[Stjepan Broz]] (1893–1976)
** [[Ana Broz]] (?–)
** [[Roza Broz]] (?–)

* [[Terezija Ferjanić]] (1902–1984)

* [[Matilda Oslaković|Matilda Broz Oslaković]] (1896–1953)

* Štefica Broz Šuflaj (1918–2003)
** [[Josip Broz–Oslaković|Josip Oslaković–Broz]] (1927–2014)
** [[Angela Lopin|Angela Oslaković Lopin]] (1926–1999)

* [[Vjekoslav Broz]] (1898–1976)
** [[Branko Broz]] (1926–1987)
*** [[Lidija Broz]]
*** [[Katarina Broz]]
** [[Vlado Broz]] (1924–?)

Pored rođene braće i sestara, Tito je bio u veoma dobrim odnosima sa porodicom svoje tetke Ane Kostanjšek (1873–1951), rođene sestre njegove majke Marije (''Tito je tetku posebno voleo jer je mnogo ličila na njegovu pokojnu majku''). Ona je živela u selu [[Trebče]], kod [[Podsreda|Podsrede]], i Tito je kod nje često navraćao, kako u predratnim, tako i u posleratnim godinama, sve do njene smrti 1951. godine. Takođe je bio u dobrim odnosima i s njenom ćerkom Anom Konstanjšek. Tito je bio u kontaktu i sa bratom od strica Martinom Brozom, koji je bio učitelj i živeo u Kumrovecu.

== Titove žene ==
* [[Pelagija Belousova]] (1904—1968)
* [[Lucija Bauer]] (1914—1937)
* [[Herta Has]] (1914—2010)
* [[Davorjanka Paunović]] (1921—1946)
* [[Jovanka Broz]] (1924—2013)

== Titovi  potomci ==
Iz svojih pet brakova,Tito je dobio petoro djece (dvoje je doživjelo odraslu dob), šestoro unuka, desetoro praunuka i jedna čukununuka.
* mrtvorođeno (1920–1920)
* [[Zlatica Broz]] (1921–1923)
* [[Hinko Broz]] (1922–1922)
* [[Žarko Broz]] (1924—1995)
** [[Josip Joška Broz]] (1947–)
*** [[Nebojša Broz]] (1972–)
*** [[Viktor Broz]] (1977–)
**** [[Tamara Broz]] (2007–)
** [[Zlatica Broz]] (1949–)
*** [[Vukašin Žikelić]] (1973–)
*** [[Ivan Žikelić]] (1976–)
** [[Edvard Broz]] (1951–)
*** [[Kristina Broz]] (?–)
*** [[Žarko Broz]] (1973–)
** [[Svetlana Broz]] (1955–)
*** [[Ivan Golubović]] (1978–)
*** [[Sonja Golubović]] (1982–)
* [[Mišo Broz|Aleksandar Mišo Broz]] (1941–)
**  [[Saša Broz|Aleksandra Saša Broz]] (1969–)
*** [[Sara Zidarić]] (2000–)
** [[Andrej Broz]] (1973–)
*** [[Luka Broz]] (?–)

==Vidi još==
*[[Broz (rod)]]

== Literatura ==
* {{Citiranje knjige|last=Dedijer|first=Vladimir|title=Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita (prvi i drugi tom)|year=1981|publisher=Mladost|location=Zagreb - Rijeka|isbn=|ref=harv}}
* {{Citiranje knjige|last=Dedijer|first=Vladimir|title=Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita (treći tom)|year=1984|publisher=Mladost|location=Beograd|isbn=|ref=harv}}
* {{Citiranje knjige|last=Ripli|first=Džasper|title=Tito|year=1998|publisher=Mir|location=Novi Sad|isbn=|ref=harv}}

[[Kategorija:Porodica Broz| ]]
[[Kategorija:Jugoslavenske porodice|Broz]]
[[Kategorija:Austrougarske porodice|Broz]]</text>
      <sha1>cd5ssjcaw821pjga0iky88872eickr1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261529</id>
      <parentid>41261528</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T09:28:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vrtleska225</username>
        <id>76440</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7247" xml:space="preserve">{| width=300 style=&quot;float: right; font-size: 90%; margin: 0 0 3em 2em; border: 1px solid #aaa; border-collapse: collapse;&quot;
|- 
| style=&quot;padding: 0.5em; background: #330099; font-size: 120%; color: #ffffff; text-align: center;&quot; | '''Porodica Broz'''&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;font-size: 85%; color: #ffffff&quot;&gt;&lt;/span&gt;
|-
| style=&quot;text-align: center; padding: 0.5em;&quot; | 
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot; bgcolor=&quot;#330099&quot;
|-
|
{| style=&quot;margin: 0 1em 0 1em; width: 100%;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| width=95 | '''Država(e)'''
| style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | [[Austrijsko Carstvo]]&lt;br /&gt;[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarska Monarhija]]&lt;br /&gt;[[Kraljevina Jugoslavija]]&lt;br /&gt;[[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavija]]&lt;br&gt;[[Hrvatska]]&lt;br&gt;[[Slovenija]]&lt;br&gt;[[Bosna i Hercegovina]]&lt;br&gt;[[Savezna Republika Jugoslavija|SR Jugoslavija]]&lt;br&gt;[[Srbija i Crna Gora]]&lt;br&gt;[[Srbija]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| width=95 | '''Zvanja'''
| style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | 
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| width=95 | '''Osnivač(i) porodice'''
| style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | [[Franjo Broz|Franjo]] i [[Marija Broz]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''Poreklo'''
|style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | [[Kumrovec]], Austrijsko Carstvo
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''Nacionalnost'''
|style=&quot;padding-left: 0.5em;&quot; | [[Hrvati|Hrvatska]]&lt;br /&gt;[[Jugoslaveni|Jugoslavenska]]&lt;br /&gt;[[Srbi|Srpska]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|}
|}

'''Porodica Broz''', porodica [[Maršal Jugoslavije|maršala]] [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFR Jugoslavije]] [[Josip Broz Tito|Josipa Broza Tita]]. Potiče iz [[Hrvatsko zagorje|Hrvatskog zagorja]], a današnji potomci žive u [[Beograd]]u, [[Sarajevo|Sarajevu]] i [[Zagreb]]u. Josip Broz Tito je iz pet brakova (tri zvanična) imao dvoje dece: sinove [[Žarko Broz|Žarka]] i [[Mišo Broz|Aleksandra Mišu]], i šestoro unučića: [[Josip Joška Broz|Josipa Jošku]], Zlaticu, Edvarda, [[Svetlana Broz|Svetlanu]], [[Saša Broz|Aleksandru Sašu]] i Andreja.

== Podrijetlo ==
Josip Broz Tito rođen je [[7. 5.]] [[1892|1892.]]&lt;nowiki/&gt;godine u [[Kumrovec|Kumrovcu]] u Hrvatskom zagorju. Njegovi roditelji [[Franjo Broz|Franjo]] ([[1860]]—[[1936]]) i [[Marija Broz]] ([[1864]]—[[1918]]), rođena Javeršek, imali su ukupno petnaestoro dece. Od tog broja njih osmoro je umrlo, dvoje na porođaju, a petoro u dobi od dve godine. Među rano preminulom decom bili su: Josipa ([[1881]]—[[1883]]), Anka ([[1887]]—[[1889]]), Marija (1889—[[1890]]), Jana (1890—[[1891]]), Antonija ([[1897]]—1897) i Franica ([[1903]]—1903), a među preživelom: Martin ([[1884]]—[[1964]]), Dragutin ([[1885]]—[[1932]]), Matilda ([[1896]]—[[1953]]), Vjekoslav ([[1898]]—[[1976]]), Stjepan ([[1893]]—1976), Tereza ([[1902]]—[[1984]]) i Josip, koji je rođen kao sedmo dete po redu.

Titov otac, Franjo bio je srednjeg imovinskog stanja, a od svog oca Martina nasledio je osam jutara zemlje. Upavši u dugove bio je prisiljen da polako prodaje zemlju i na kraju postane nadničar. To je bila uobičajena slika života seljaka toga vremena u Hrvatskom zagorju, koje je bilo agrarno prenaseljeno i ugroženo usponom privrede i potisnuto porezima. Kako su deca odrastala, tako su odlazila od kuće, sinovi u potrazi za poslom, a kćerke su se udavale. [[1912]]. godine, Titovi roditelji su se preselili u zaselak Kranjica, kod [[Kupinec]]a, gde je Titov otac radio kao lugar-čuvar na zemljištu jedne banke. Banka mu je sazidala malu drvenu kuću i dodelila mali plac. Posle smrti supruge Marije, koja je umrla [[14. 1.]] 1918. godine od upale pluća, Franjo je kuću koju je dobio od banke prodao kćerki Matildi i zetu Alojziju. Tada je prešao da živi kod jedne udovice, ali ju je kasnije napustio i vratio se u Kumrovec, gde je živeo kod sina Dragutina i snahe Antonije. Umro je [[16. 12.]] 1936. godine u bolnici u Zagrebu. Tada je sahranjen na zagrebačkom groblju [[Mirogoj]], a [[16. 7.]] [[1957|1957.]] godine njegovi posmrtni ostaci su ekshumirani i sahranjeni na groblju u Kupinecu, pored supruge Marije.

== Titova braća i sestre i njihovi potomci ==
*[[Martin Broz]] (1884–1964)
** [[Marija Broz]] (1912–?)
** [[Franjo Broz]] (1918–2009)
* [[Dragutin Broz]] (1885–1932)
** [[Dragutin Broz]] (1910–1942)
** [[Franjo Broz]] (1912–1945)
** [[Josip Pepek Broz]] (1914–1942)
** [[Stjepan Štefek Broz]] (1916–?)
* [[Stjepan Broz]] (1893–1976)
** [[Ana Broz]] (?–)
** [[Roza Broz]] (?–)

* [[Terezija Ferjanić]] (1902–1984)

* [[Matilda Oslaković|Matilda Broz Oslaković]] (1896–1953)

* Štefica Broz Šuflaj (1918–2003)
** [[Josip Broz–Oslaković|Josip Oslaković–Broz]] (1927–2014)
** [[Angela Lopin|Angela Oslaković Lopin]] (1926–1999)

* [[Vjekoslav Broz]] (1898–1976)
** [[Branko Broz]] (1926–1987)
*** [[Lidija Broz]]
*** [[Katarina Broz]]
** [[Vlado Broz]] (1924–?)

Pored rođene braće i sestara, Tito je bio u veoma dobrim odnosima sa porodicom svoje tetke Ane Kostanjšek (1873–1951), rođene sestre njegove majke Marije (''Tito je tetku posebno voleo jer je mnogo ličila na njegovu pokojnu majku''). Ona je živela u selu [[Trebče]], kod [[Podsreda|Podsrede]], i Tito je kod nje često navraćao, kako u predratnim, tako i u posleratnim godinama, sve do njene smrti 1951. godine. Takođe je bio u dobrim odnosima i s njenom ćerkom Anom Konstanjšek. Tito je bio u kontaktu i sa bratom od strica Martinom Brozom, koji je bio učitelj i živeo u Kumrovecu.

== Titove žene ==
* [[Pelagija Belousova]] (1904—1968)
* [[Lucija Bauer]] (1914—1937)
* [[Herta Has]] (1914—2010)
* [[Davorjanka Paunović]] (1921—1946)
* [[Jovanka Broz]] (1924—2013)

== Titovi  potomci ==
Iz svojih pet brakova,Tito je dobio petoro djece (dvoje je doživjelo odraslu dob), šestoro unuka, desetoro praunuka i jedna čukununuka.
* mrtvorođeno (1920–1920)
* [[Zlatica Broz]] (1921–1923)
* [[Hinko Broz]] (1922–1922)
* [[Žarko Broz]] (1924—1995)
** [[Josip Joška Broz]] (1947–)
*** [[Nebojša Broz]] (1972–)
*** [[Viktor Broz]] (1977–)
**** [[Tamara Broz]] (2007–)
** [[Zlatica Broz]] (1949–)
*** [[Vukašin Žikelić]] (1973–)
*** [[Ivan Žikelić]] (1976–)
** [[Edvard Broz]] (1951–)
*** [[Kristina Broz]] (?–)
*** [[Žarko Broz]] (1973–)
** [[Svetlana Broz]] (1955–)
*** [[Ivan Golubović]] (1978–)
*** [[Sonja Golubović]] (1982–)
* [[Mišo Broz|Aleksandar Mišo Broz]] (1941–)
**  [[Saša Broz|Aleksandra Saša Broz]] (1969–)
*** [[Sara Zidarić]] (2000–)
** [[Andrej Broz]] (1973–)
*** [[Luka Broz]] (?–)

==Vidi još==
*[[Broz (rod)]]

== Literatura ==
* {{Citiranje knjige|last=Dedijer|first=Vladimir|title=Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita (prvi i drugi tom)|year=1981|publisher=Mladost|location=Zagreb - Rijeka|isbn=|ref=harv}}
* {{Citiranje knjige|last=Dedijer|first=Vladimir|title=Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita (treći tom)|year=1984|publisher=Mladost|location=Beograd|isbn=|ref=harv}}
* {{Citiranje knjige|last=Ripli|first=Džasper|title=Tito|year=1998|publisher=Mir|location=Novi Sad|isbn=|ref=harv}}

[[Kategorija:Porodica Broz| ]]
[[Kategorija:Jugoslavenske porodice|Broz]]
[[Kategorija:Austrougarske porodice|Broz]]</text>
      <sha1>q0p30l3ob45pi8mdicg121w4ivqdi46</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kayı (pleme)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4540396</id>
    <revision>
      <id>41261514</id>
      <parentid>41163191</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:11:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2322" xml:space="preserve">'''Pleme Kaji''' ({{jez-tur|Kayı boyu}}) su [[Turkijci|turkijsko]] [[pleme]] čiji su potomci današnji [[Turci]] iz [[Turska|Turske]], kao i njihovi izdanci u [[Makedonija|Makedoniji]], [[Kosovo|Kosovu]], [[Grčka|Grčkoj]] i [[Cipar|Cipru]]. Nastali su izdvajanjem jednog dijela Turaka pod vodstvom poglavice Osmana (عثمان بن أرطغرل) od šire zajednice [[Oguzi|Oguza]]. Qayi čine jezgru turskog naroda koji će po Osmanu biti prozvani Osmanlijama ili Otomanskim Turcima ([http://xenohistorian.faithweb.com/neareast/ne12.html#Osman vidi]). 

Do migracije Kaja doći će nakon što [[Mongoli]] od 1206-1209 poharaju sjevernu Perziju i potakoše Ertuğrula da krene sredinom 13. stoljeća na zapad, sa snogom oko kojih '400 šatora'. Kaji su se nastanili na sjeverozapadu [[Seldžuci|seldžučke]] države gdje se [[1258.]] u gradu Sögüt rodio [[Osman I|Osman]], sin [[Ertuğrul]]ov (أرطغرل; 1258-1326), koji 1299. uzima titulu [[sultan]]a. Ovo ratoborno pleme do 1358. postalo je toliko moćno da su uspjeli ujediniti malene turske državice i započeti osvajanje Europe. Najpoznatiji su im vladari bili [[Osman I]] (1299-1326) i [[Orhan|Orhan I]] (1326-1359) -Grad Söğüt u provinciji [[Bilecik]] smatra se kolijevkom otomanskog carstva (Devlet-i Âliye-yi Osmâniyye; دولت عالیه عثمانیه) odakle su [[Osman]] i njegovi [[ghazi]] krenuti u daljnja osvajanja u kojima su pale bizantske utvrde [[Bursa]], [[Nikomedija]] (Nicomedia, Izmit) i [[Niceja]] (Nicaea). Turska vlast van Anatolije osjetit će se još 600 godina. Kako su turkijska plemena često imenovana po svojim vođama (kao na pr. Seldžuci po Seldžuku), tako će se i Osmanovi ghazi, koji su sebe nazivali Kajima, ubuduće zvati Osmanli, ili kako su ih pogrešno prozvali Otomanskim Turcima.

== Vidi još==
*[[Söğüt]]
*[[Seldžuci]]
*[[Oguzi]]
*[[Turci]]
*[[Turkijski narodi]]

== Vanjske poveznice ==
*[http://www.sundayszaman.com/sunday/detaylar.do?load=detay&amp;link=687 Bilecik, the cradle of the Ottoman Empire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928093349/http://www.sundayszaman.com/sunday/detaylar.do?load=detay&amp;link=687 |date=2007-09-28 }}
*[http://xenohistorian.faithweb.com/neareast/ne12.html#Osman Origins of the Ottomans]


[[Kategorija:Turkijski narodi]]
[[Kategorija:Osmansko Carstvo]]</text>
      <sha1>j2p3f5gipim1oc6r0p398e4j2gwpnso</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261521</id>
      <parentid>41261514</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T02:17:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Pleme Kaji]] na [[Kayı (pleme)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2322" xml:space="preserve">'''Pleme Kaji''' ({{jez-tur|Kayı boyu}}) su [[Turkijci|turkijsko]] [[pleme]] čiji su potomci današnji [[Turci]] iz [[Turska|Turske]], kao i njihovi izdanci u [[Makedonija|Makedoniji]], [[Kosovo|Kosovu]], [[Grčka|Grčkoj]] i [[Cipar|Cipru]]. Nastali su izdvajanjem jednog dijela Turaka pod vodstvom poglavice Osmana (عثمان بن أرطغرل) od šire zajednice [[Oguzi|Oguza]]. Qayi čine jezgru turskog naroda koji će po Osmanu biti prozvani Osmanlijama ili Otomanskim Turcima ([http://xenohistorian.faithweb.com/neareast/ne12.html#Osman vidi]). 

Do migracije Kaja doći će nakon što [[Mongoli]] od 1206-1209 poharaju sjevernu Perziju i potakoše Ertuğrula da krene sredinom 13. stoljeća na zapad, sa snogom oko kojih '400 šatora'. Kaji su se nastanili na sjeverozapadu [[Seldžuci|seldžučke]] države gdje se [[1258.]] u gradu Sögüt rodio [[Osman I|Osman]], sin [[Ertuğrul]]ov (أرطغرل; 1258-1326), koji 1299. uzima titulu [[sultan]]a. Ovo ratoborno pleme do 1358. postalo je toliko moćno da su uspjeli ujediniti malene turske državice i započeti osvajanje Europe. Najpoznatiji su im vladari bili [[Osman I]] (1299-1326) i [[Orhan|Orhan I]] (1326-1359) -Grad Söğüt u provinciji [[Bilecik]] smatra se kolijevkom otomanskog carstva (Devlet-i Âliye-yi Osmâniyye; دولت عالیه عثمانیه) odakle su [[Osman]] i njegovi [[ghazi]] krenuti u daljnja osvajanja u kojima su pale bizantske utvrde [[Bursa]], [[Nikomedija]] (Nicomedia, Izmit) i [[Niceja]] (Nicaea). Turska vlast van Anatolije osjetit će se još 600 godina. Kako su turkijska plemena često imenovana po svojim vođama (kao na pr. Seldžuci po Seldžuku), tako će se i Osmanovi ghazi, koji su sebe nazivali Kajima, ubuduće zvati Osmanli, ili kako su ih pogrešno prozvali Otomanskim Turcima.

== Vidi još==
*[[Söğüt]]
*[[Seldžuci]]
*[[Oguzi]]
*[[Turci]]
*[[Turkijski narodi]]

== Vanjske poveznice ==
*[http://www.sundayszaman.com/sunday/detaylar.do?load=detay&amp;link=687 Bilecik, the cradle of the Ottoman Empire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928093349/http://www.sundayszaman.com/sunday/detaylar.do?load=detay&amp;link=687 |date=2007-09-28 }}
*[http://xenohistorian.faithweb.com/neareast/ne12.html#Osman Origins of the Ottomans]


[[Kategorija:Turkijski narodi]]
[[Kategorija:Osmansko Carstvo]]</text>
      <sha1>j2p3f5gipim1oc6r0p398e4j2gwpnso</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hronologija Osmanskog Carstva</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4545244</id>
    <revision>
      <id>41261515</id>
      <parentid>41261069</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:21:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>/* Turkijsko doba (1071–1299) */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79424" xml:space="preserve">
{{TOC right}}
{{Glavni članak|Osmansko Carstvo|Istorija Osmanskog carstva}}

Ovo je '''Hronologija Osmanskog carstva''' odnosno lista glavnih događaja u istoriji [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]]. &lt;br/&gt;
Ono se po običaju stvara [[1299]]. s [[Osman I|Osman–begom]] i postepenim osvajanjem [[Bizantsko carstvo|Bizantskog carstva]] a nestaje [[1922]]. kada [[Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] stvara [[Turska|Republiku Tursku]].&lt;br/&gt;
Ovaj članak je dopuna glavnih članaka [[Osmansko carstvo]] i [[Istorija Osmanskog carstva]]. Za jasniji pogled na stvaranju Osmanove dinastije i carstva valja također proširiti pogled na članke: [[Bizantsko carstvo]], [[Turkijski narodi]], [[Oguzi]], [[Seldžuci]], [[Rumski Sultanat]], [[Križarski ratovi]], [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučki sultanat]].

==Turkijsko doba (1071–1299)==
*[[1071]]. [[Bitka kod Mancikerta]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite book|last=Skylitzes|first=John|year=2010|title=A Synopsis of Byzantine History, 811–1057|url=https://www.google.fr/books/edition/John_Skylitzes_A_Synopsis_of_Byzantine_H/vGE8Xq832A0C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=John+Skylitz%C3%A8s+Manzikert&amp;pg=PA432&amp;printsec=frontcover|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=526|ref =}} (vidi: [[Jovan Skilica|Ioannes Scylitzes]], Σύνοψις ἱστοριῶν (kraj [[11. vijek]]a)&lt;/ref&gt; (26. augusta): [[Seldžučka Monarhija|Seldžuci]] pod vodstvom [[Alp-Arslan]]a iznenada pobijaju [[Bizantsko Carstvo|vizantisku vojsku]]{{efn|Turci su bili vrlo sposobni [[Konjica|konjušari]], služili su se [[Sulica|džilitom]] a nadasve su bili opasni [[Luk (oružje)|strijelci]]. S time su u ta doba napredovali u brzini i u taktiktici na bojišnici protiv armija koje su se još uvijek temeljile na [[Pješadija|pješadiju]] (po uzoru [[Rimska vojska|rimske vojske]] na primjer). Na početku (za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]]) su turski napadi često upotrebljavali tekniku ''[[Gazi|ghāze]]'' (ista riječ znači i «sveti rat» kao [[Džihad]]), to jeste strategiju kratkog napada sa lakom konjicom da bi uništili strateške točke kod neprijatelja (zgrade ili skladišta, vojnu opremu, konje, prehranu, izviđače...), potom su se povlačili da bi nešto kasnije i iznenada opet napali na isti način, sve do konačnog direktnog sukoba i prodora. Kasnije će funkciju ghāze preuzeti jedinica [[Akindžije|akindžija]]. Stoga u [[Hronologija Osmanskog carstva#Zlatno doba (1453–1566)|zlatnom dobu carstva]] će se osmanska vojna strategija preoblikovati. Taktika ghāze će ostati, ali će veliki napadi imati češće oblik opsade i pohoda u kojim se kreće jedan naoružani grad. Na pohodu je išao i sultan, koji je bio prvi vojvoda odmah ispred [[Veliki vezir|velikog vezira]]. Taj običaj će trajati do 16. stoljeća ([[Mehmet II]], [[Selim I|Selim]], [[Sulejman I|Sulejman]]) pa i nešto kasnije ([[Murat IV]]) mada od 17. stoljeća sultani sve češće stanuju na [[Topkapi Saraj|dvoru]] i bave se dvorskim i stambolskim doživljajima.}}. Turci (Seldžuci) ulaze u [[Anadolija|Anadoliju]]. Grčki [[Konya|Ikonion]] je novi glavni grad seldžučke Anadolije.
*[[1092]]. Seldžučko carstvo pod [[Malik-šah I|Malik-šah]]om dostiže vrhunac svog teritorijalnog proširenja.
*[[1095]] – [[1111]]. U seldžučkoj Perziji ([[Tus (Iran)|Tus]]) književnik [[Al-Gazali|al-Ghazāli]] razvija pravac [[Sufizam|sufizma]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite book|last=|first=|year=2020|title=Routledge Handbook on Sufism|url=https://www.google.fr/books/edition/Routledge_Handbook_on_Sufism/Qi7yDwAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=0|location=Abingdon |publisher= Routledge |pages=564|ref =}}&lt;/ref&gt; (''tasavuf''), što će kasnije bit prvobitna crta turskog [[Sunizam|sunizma]]. Kojijeni sufijske misli su u [[Irak]]u [[9. vijek]]a&lt;ref&gt;{{en}} {{cite book|last=Green|first=Nile|year=2012|title=Sufism. A Global History|url=https://www.google.fr/books/edition/Sufism/uSqVORWulK8C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=sufism&amp;printsec=frontcover|location=Chichester |publisher= Wiley-Blackwell |pages=263|ref =}}, str. 24&lt;/ref&gt;.
*[[1171]]. Dolazak prvih [[Republika Genova|đenovljanskih]] trgovaca na [[Beyoğlu|Peru]].
*[[1204]]. [[Četvrti križarski rat]]. [[Mletačka Republika|Venecijanski]] trgovci se nastanjuju na [[Beyoğlu|Peru]], jako bitna trgovačka postaja prema Istoku{{efn|[[Križarski ratovi]] će stvoriti nepoverenje i otvoreno neprijateljstvo između Latina i [[Bizantsko Carstvo|Grka]]. To stanje je se pogoršalo kada je Francusko-Venecijanska koalicija napala [[Konstantinopolj|Carigrad]] (1204) koji je držao uzurpator [[Aleksije III Anđeo]] i stvorila [[Latinsko Carstvo]], okupirajući dio Trakije i Makedonije i stvarajući u Grčkoj razne feudalne države. Vizantinci su se podjelili na tri države: [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezundsko carstvo]], [[Epirska Despotovina|Epirsku kneževinu]] i [[Nikejsko carstvo]]. Ovo poslednje je predstavljalo nastavak carske vizantinske tradicije. Godine 1261. godine [[Mihajlo VIII Paleolog]] je ponovo zauzeo Carigrad ali obnovljena imperija više nije imala nikakav karakter univerzalnosti. U 13. stoljeću [[Bizantsko Carstvo|Bizantinsko carstvo]] je država puna pukotina koja pokušava se braniti napada sa svih strana.}}. [[Mletačka Republika]] počijne prva teritorijalna osvajanja na [[Egejsko more|Egejskom moru]]&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davies|first1=Siriol|last2=Davis|first2=Jack L.|year=2007|title=Between Venice and Istanbul : colonial landscapes in early modern Greece|url=https://www.google.fr/books/edition/Between_Venice_and_Istanbul/YoZlbnrH2SEC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=venetian+colony+in+istanbul&amp;pg=PA151&amp;printsec=frontcover|location=Princeton|publisher= American School of Classical Studies at Athens|pages=260|ref = SiriolDavies}}&lt;/ref&gt;.
[[Datoteka:Turkish bow Boeheim.jpg|thumb|right|190px|Turski luk.]]
*[[1220]] – [[1340]]: [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napadi na istočnu i jugoistočnu Europu, na Kavkaz, [[Kijevska Rusija|Rusiju]] i [[Horezmijska Monarhija|Perziju]].
*[[1274]]. [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarsku]].
*[[1277]]. [[Bitka kod Elbistana]] blizu [[Kahramanmaraş|Maraša]] (15. aprila), između mongolskog [[Ilhanidska Monarhija|Ilkanat]]a ([[Pervane]]) i [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Mamelučka pobjeda.
*Oko [[1279.]]/[[1281]]. [[Erthogrul|Ertuğrul-bega] prepušta vlast [[Pleme Kaji|plemena Kayı]] sinu [[Osman I|Osmanu]]&lt;ref name=&quot;BaşarTDV&quot;&gt;{{tr icon}} {{cite web |url=https://islamansiklopedisi.org.tr/ertugrul-gazi|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: Ertuğrul |last=Başar|first=Fahameddin |date=1988–2013 |website=https://islamansiklopedisi.org.tr |publisher=Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi |accessdate=11. 06. 2021 |quote=}} &lt;/ref&gt;. Ertuğrul će vjerojatno umrijeti oko 93. godine života, odprilike [[1288.]] il [[1289.]]&lt;ref name=&quot;BaşarTDV&quot;/&gt; [[Osman I|Osman]] je postao [[beg]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a, [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]]{{efn|[[Turci]] su tada već bili [[Muhamed]]ske [[Vjera|vjeroispovjesti]] jer su prešli u [[Islam]] za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]] ([[10. vijek|10. stoljeće]]).}}.
*[[1285]]. Drugi [[Mongolsko Carstvo|mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Kraljevinu Bugarsku]].
*[[1288]]. Osman–beg osvaja [[Tvrđava Karadžahisar|tvrđavu Karadžahisar]] ({{Šablon:Jez-tur|Karacahisar Kalesi}}) kod [[Eskişehir]]a. 
**Prijateljstvo sa [[Šeik Edebali|šeikom Edebalijem]] (''[[Osmanov san]]'').
**Potom Osman napada İnegöl (Ἀγγελόκωμις), [[Bilecik]] (Βηλοκώμα) i Yarhisar.

==Hronologija==
[[Datoteka:Anatolia1300.png|thumb|left|thumb|250px|Stanje Anadoije 1300.]]
*'''[[1299]]'''. [[Osman I|Osman ''Gazi'']] osniva [[Osmansko carstvo]], postaje [[sultan]]. Te godine je zapravo proglašen za [[Kan (titula)|khan]]a plemena [[Pleme Kaji|Kayı]]. Glavni grad je [[Söğüt]].
*[[1302]]. [[Bitka kod Bafeona]] (27. jun 1302.) teški poraz bizantinske vojske protiv osmanovih Turaka. Prvi događaj potkrijepljen dokazima o životu Osmana&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1304]]. Katalonski plaćenici pod imenom [[Almogaveri]] se bore protiv [[Osmanlije|Osmanlija]] u službi [[Bizantsko Carstvo|Vizantije]] ([[Roger de Flor]]{{efn|[[Roger de Flor]] ([[Brindisi]], oko 1267 – [[Edirne|Adrianopolis]], 1305), [[Templari|vitez templar]] i plaćenik u službi kraljeva [[Kruna Aragona|Aragone]].}}).
** Osman zauzima [[Osmaneli|Lefke]], Akhisar, Koçhisar, Marmaracık i [[Yenişehir (Bursa)|Yenişehir]] (sjeverozapadna Anadolija).
*[[1307]]. Nakon smrti rumskog sultana [[Mesud II|Mesuda II.]] (ubijen od [[Mongolsko Carstvo|Mongola]]), nestaje [[Rumski Sultanat]].
[[Datoteka:Orhan I area map.png|thumb|right|190px|&lt;center&gt;Orhanove zemlje&lt;/center&gt;]]
*[[1317]]. Osman–beg opseda [[Bursa|Prusu]] (Προύσα). Napadi u više navrata (''[[Gazi|ghaza]]'').
*[[1320]] – [[1331]]: za vrijeme vezirata [[Alaeddin–beg|Alaeddin–bega]] pojavljuje se vojna jedinica [[Janjičari|Janjičara]] («novi vojnici»).
*[[1324]]. [[Uzbeg Khan]]{{efn|[[Uzbeg Khan]] (1282–1341), khan [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]].}} napada [[Trakija|Trakiju]].
*[[1326]]. Osmanlije zauzimaju [[Bursa|Prusu]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt; (6. april), koja postaje novi glavni grad osmanske države. 
** Smrt [[Osman I|Osmana]] i [[Orhan I|Orhanovo]] ustoličenje.
*[[1327]]. Prvi [[Orhan I|Orhanov]] novac iskovan u Bursi&lt;ref&gt;{{cite book|last=Şevket|first=Pamuk|year=2000|title= A Monetary History of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=Htk3Wn789EQC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=276|ref = Şevket Pamuk|loc=str. 21}}&lt;/ref&gt; (srebrena [[Akča]]). Do 1477. Osmanlije se služe srebrenom kovanicom, koja će bit dosta stabilno sredstvo u trgovini prvog carstva&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
*[[1331]]. Osmanlije zauzimaju staru bizantinsku [[İznik|Nikeju]] (Νίκαια) koja postaje novi turski glavni grad&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1334]] – [[1335]]. Turci osvajaju Kareški Begluk{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Karesi Beyliği}} u okolici [[Balıkesir]]a.}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1337]]. Drugi napad [[Uzbeg Khan|Uzbega khana]] na [[Trakija|Trakiju]].
**Osmanlije zauzimaju [[Nikomedija|Nikomediju]] (Νικομήδεια, [[İzmit]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1346]]. [[Orhan I|Orhan]] se ženi [[Teodora Kantakouzene|Teodorom]], kći [[Jovan VI Kantakuzin|Jovana Kantakuzina]], i s njom dobija sina [[Princ Halil|Halila]].
* [[1346]] – [[1353]]: [[Crna smrt]]{{efn|U roku desetak godina zbog zaraze umrlo je 26–30% od svjetskog stanovništva, a u nekim krajevima čak 70% ([[Venecija]], [[Toskana]], [[Bremen (grad)|Bremen]]). Demografsko opadanje stanovništva će prouzrokovati između 14. i 15. stoljeća velike promjene na društveno–političkoj razini i na polju kulture i vjere. Na strani Anadolije i Balkana, imamo isto snažno opadanje stanovništva, no glavna posljedica kuge će bit slabljenje ideologije [[Križarski ratovi|Križarskih ratova]], čemu slijedi slabljenje feudalnog sistema, i rast građanske klase u Europi. Zaključno: Osmanlije lakše napreduju u ratovima, dok u Europi niču filozofsko–kulturalni smijerovi i tehnološke inovacije koje će unaprijediti Europu u 18. i 19. stoljeću.}}. Zaraza stiže u [[Konstantinopolj]] i na [[Beyoğlu|Peru]] (jesen 1347).
*[[1352]]. Orhan daje trgovačke povlastice [[Republika Genova|Đenovljanima]]. [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]], Orhanov najstariji sin, zauzima tvrđavu Cippe ({{Šablon:Jez-tur|Çimpe Kalesi}}{{efn|''Çimpe Kalesi'': 40°29'44.9&quot;N 26°44'04.5&quot;E}}). Dakle, &lt;u&gt;Osmanlije prelaze [[Dardaneli|Dardanele]]&lt;/u&gt; i početak Osmanskog osvajanja [[Trakija|Trakije]].
*[[1354]]. Osmanlije zauzimaju [[Ankara|Ankaru]] i [[Galipolje]].
*[[1357]]. Prestolonaslednik [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]] umire. Početak mira sa [[Vizantija|Viznatijom]].
*[[1359]]. Princ [[Murat I|Murat]] napada [[Trakija|Trakiju]].
* oko [[1360]]. Murad stvara ''[[Kapikulu]]'', profesionalni vojni odjel sastavljen od robova uzvišene porte. Vjerojatno isti Murad je stvaralac sistema ''[[Danak u krvi|devširma]]''&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=64}}&lt;/ref&gt;.
*[[1361]]. Princ Murat zauzima [[Jedrene]].
*[[1362]]. Smrt [[Orhan I|Orhana]] i ustoličenje [[Murat I|sultana Murata]]. Stvaranje [[Janjičari|Janjičara]], što omogućuje karijere strancima u [[Osmanska vojska|Osmanskoj vojsci]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;. Glavni grad carstva postaje [[Edirne|Jedrene]].
**[[1362.]]/[[1365]]. Nastaje [[Rumelijski pašaluk]]{{efn|[[Rumelijski pašaluk]] se na turskom zove ''Rumeli Eyaleti'' (Ejalet Rumelije) ili ''Rumeli Beylerbeyliği'' (Beglerbegluk Rumelije). To je bila velika pokrajina turskog carstva u Europi. Osmanlije su ju nazvale ''[[Rumelija|Rumeli]]'' (zemlja Rûma) gdje riječ «Rûm» obilježava «narode Rima». Glavni grad pokrajine je bio u [[Edirne|Jedrenama]] (1362–1530), [[Sofija|Sofiji]] (1530–1836) i u [[Bitola|Manastiru]] (1836–1867).}} ili {{Šablon:Jez-tur|Rumeli Eyaleti}}, što je ime cjelokupne pokrajine Osmanskog carstva u jugoistočnoj Europi.
* [[1364]]. [[Čandarli Halil Hajredin-paša|Čandarli Halil-paša]] postaje [[Veliki vezir]] (1364–1387) sultana Murata: uspon [[Porodica Čandarli|porodice Čandarli]], titula Velikog vezira se jedno vrijeme nasljeđuje&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;.
[[Datoteka:Yenceri 4.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Janjičari]]&lt;/center&gt;]]
*[[1367]]. Turci osvajaju bugarsku tvrđavu [[Burgas]]{{efn|{{Šablon:Jez-lat|Develtum}}, {{Šablon:Jez-gr|Pirgos}}}}. Nešto kasnije će u Burgasu sagraditi tvrđavu koja će se zvati ''Boğaz kale''.
*[[1371]]. Muratova pobeda u [[Bitka na Marici|Maričkoj bici]]. Cijela [[Makedonija (region)|Makedonija]] i djelovi [[Peloponez]]a padaju pod tursku vlast.
*[[1373]]. Osmanlije osvajaju bugarski grad [[Jambol]]. Jedna mala otporna strana grada će ostati naoružana i samostalna.
*[[1375]]-[[1380]]. Osmanlije prisajedinjuju delove Germijane{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Germiyanoğulları Beyliği}} okolica [[Kütahya|Kütahye]].}} i Hamidilije{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Hamitoğulları Beyliği}} okolica [[Antalya|Antalye]] i Korkutelija.}}.
*[[1382]]. Turci osvajaju [[Bitola|Monastir]].
*[[1383]]. Turci osvajaju [[Ser]] u grčkoj Makedoniji.
*[[1385]]. [[Osmanlije]] zauzimaju [[Sofija|Sofiju]].
** U osvojenom bugarskom [[Blagoevgrad]]u{{efn|{{Šablon:Jez-gr|Σκαπτοπάρα}}, {{Šablon:Jez-bg|Gorna Džumaja}}, {{Šablon:Jez-tur|Cuma-i Bâlâ}}}} većina stanovništva prelazi u islam.
** [[1386]]. Osmanlije zauzimaju [[Niš]] nakon opsade koja je trajala 25 dana.
*[[1386]]. [[Bitka kod Pločnika]] kod [[Prokuplje|Prokuplja]] ([[Lazar Hrebeljanović]]). Prvi poraz Turaka na Balkanu. Suvremenici proslavljuju Srbe.
*[[1387]]. Osmanlije osvajaju [[Kavala|Kavalu]].
*[[1388]]. [[Bitka kod Bileće]] (27 august). Drugi poraz Turaka ovaj put od strane [[Kraljevina Bosna|Bosanaca]] ([[Vlatko Vuković]]).
**Turci osvajaju okolicu male bugarske utvrde [[Ruse]].
*[[1389]]. [[Bitka na Kosovu]]. Smrt sultana [[Murat I|Murata]] ([[Miloš Obilić]]?) i ustoličenje [[Bajazit I|sultana Bajazita]].
** Osmanlije osvajaju bugarsku luku [[Varna|Varnu]].
*[[1389]]-[[1390]]. Bajazit osvaja zapadnu Anadoliju i kneževine Menteše{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Menteşeoğulları Beyliği}} u okolici [[Milas]]a.}}, [[Aydın]], Saruhan{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Saruhanoğulları Beyliği}}, okolica [[Manisa|Manise]].}}, Germijanu, i Hamidiliju.
*[[1391]]. Prvi turski napad na [[Konstantinopolj]]. Bez uspjeha.
*[[1392]]. Turci osvajaju [[Skoplje]] ({{Šablon:Jez-tur|Üsküb}}).
*[[1393]]. Turci osvajaju bugarsko [[Veliko Tarnovo]].
*[[1394]]-[[1402]]. Bajazitova [[Opsada Carigrada (1394–1402)|opsada Konstantinopolja]] ([[Manojlo II Paleolog]], [[Jovan VII Paleolog]], [[Jean II Le Meingre]]). Bez uspjeha.
[[Datoteka:Tamerlan2.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Timur]]&lt;/center&gt;]]
*[[1395]]. Bajazitov pohod na [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarsku]] i [[Vlaška|Vlašku]]. [[Bitka na Rovinama]] ([[17. maj]]a), pobjeda vlaškog vojvode [[Mirča I Stariji|Mirče Velikog]] nad Turcima.
*[[1396]]. &lt;u&gt;[[Bitka kod Nikopolja]]&lt;/u&gt; (25. septembra). Osmanska pobeda i pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
**Turci osvajaju [[Vidin]] i uspostavljaju [[Vidinski sandžak]].
**Bugarski car [[Jovan Stracimir]] je uhićen nakon bitke i zatočen u [[Bursa|Bursi]], gdje su ga zadavili.
** Turci osvajaju bugarski [[Silistra|Drastar]] (1396/1400).
*[[1397]]. [[Konstantin II Stratimirović]] pruža otpor i nastavlja carstvo kao vojvoda [[Vidinska Bugarska|Vidinskog carstva]] zadnji ostatak [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
* [[1402]]. [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Agore]] protiv Tatara ([[28. jul]]a). [[Bajazit I|Bajazit]] pada u zarobljeništvo. [[Timur]] stvara [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]]{{efn|Sa Tamerlanom se stvara velika država u centralnoj Aziji. Na strani jugo–istočne Europe, najbitnije posljedice su usporavanje turskih ratova i Turske imperije, a na dugoročnoj razini opadaju ostaci srednjovjekovnih država, tako da će Osmanslijama bit lakše kada budu krenule u nove napade. [[Bizantsko Carstvo|država Bizantija]] ostaje vrlo krhka.}}.
** Padom Osmanskog carstva pod Tatarima, Balkanske države su pod manjem pritisku, stoga se stvara [[Srpska Despotovina]] pod [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]].
** [[Konstantin II Stratimirović]] stupa u savezništvo u protuosmansku svrhu zajedno sa srpskim despotom [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i sa [[Mirča I Stariji|Mirčom]] knezom [[Vlaška|Vlaške]].
* [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|Građanski rat u Anadoliji]] (1402–1413)
*[[1403]]. [[Bajazid I|Bajazit]] izvršio samoubistvo u Akšehiru blizu [[Konya|Konye]] ([[8. mart]]a)&lt;ref&gt;[[Konstantin Mihailović]], ''Janičarove uspomene ili Turska hronika'', [1490—1501]. Prvo izdanje: 1865; Beograd, SANU, 1959.&lt;/ref&gt;.
** U [[Kneževina Albanija|Kneževini Albaniji]] dolazi na vlast [[Nikita Topija]], zadnji vladar [[Kroja|Kroje]]. Krojsko plemstvo masovno prihvaća [[Mletačka Republika|mletačku vlast]].
*[[1403]]-[[1413]]: doba tzv. [[Osmanski interegnum|Osmanskog interegnuma]], rat između Bajazitovih sinova: [[Isa Čelebija]], [[Sulejman Čelebija]], [[Musa Čelebija]], [[Mehmed I|Mehmed Čelebija]].
**Sulejman Čelebija u [[Edirne|Jedrenu]] vlada nad Bugarskom i Trakijom, njegov saveznik je [[Vuk Lazarević]];
**Isa Čelebija je samostalni knez u [[Bursa|Bursi]];
**Mehmed stvara novu kneževinu u [[Amasya|Amasiji]], njegov saveznik je [[Stefan Lazarević]] pa Stefanov sin [[Đurađ Branković|Đurađ]];
**Musa, Bajazitov sin zarobljen zajedno sa ocem, biva oslođen i vraća se u osvajanje carstva, njegov saveznik je [[Mirča I Stariji|Mirča I]].
*[[1404]]. U [[Kraljevina Bosna|Kraljevini Bosni]] unutarnja borba između [[Tvrtko II|Tvrtka II.]] i pro–ugarskog [[Stjepan Ostoja|Stjepana Ostoje]].
*[[1405]]. Smrt [[Timur]]a u dalekom mjestu Otrar, današnji južni [[Kazahstan]] (8. februara, bolest). Njegov nasljednik je unuk [[Halil Sultan|khan Halil]], međutim [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]] brzo ulazi u razdoblje stagnacije i nestabilnost.
**[[Prvi skadarski rat]] (1405–1412). [[Mletačka republika]] napada [[Zeta|Zetu]] [[Balšići|Balšića]]. Rat ostaje neriješen, ali Venecija počinje se širiti po [[Jadransko more|Jadranu]].
*[[1406]]. [[Čandarli Ali Paša]] umire. Sulejman Čelebija bez najpovjerenijeg suradnika. Postaje sve više politički usamljen.
**Mehmetove pristaše usmrćuju Isu Čelebiju u jednom [[hamam]]u u [[Eskişehir]]u.
*[[1408]]. [[Žigmund Luksemburški]] osniva [[Zmajski red]] za borbu protiv Turaka.
**Osmanlije osvajaju [[Sivas]] u Anadoliji.
*[[1410]]. [[Bitka kod Kosmidiona]] (15. juna). Pobeda Sulejmana nad Musom.
**Osmanlije osvajaju [[Manisa|Manisu]].
*[[1411]]. Ubojstvo Sulejmana Čelebije (17. februara).
**[[Žigmund Luksemburški]] postaje «Rex Romanorum» (21. jula){{efn|[[Žigmund Luksemburški]], kralj [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske, Hrvatske i Dalmacje]], postaje «Rex Romanorum» (21. jula) tj. [[Rimsko-njemački kralj]] ili kralj njemačkih feudalnih država. Počinje kratko razdoblje (1411–1437) u kojem je [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarska]] centar moći u Europi. Žigmund vodi aktivnu politiku u Hrvatskoj i u Bosni, pa i na jugu Balkana. Naročito protiv Turaka.}}.
*[[1413]]. [[Bitka kod sela Čamorlu]] (5. jula). [[Mehmed I|Princ Mehmed]] (zajedno sa [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i [[Đurađ Branković|Đurđom Brankovićem]]) pobeđuje [[Musa Čelebija|Musu]] kod Sofije. Ujedinjuje osmanske teritorije. Musa je ozlijeđen i potom ubijen u borbi. Počinje [[Mehmed I|Mehmedov]] sultanat.
*[[1415]]. [[Mehmed I|Princ Mehmed]] na čelu vojnog pohoda odlazi u Anadoliju. Sukob sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1416]]. [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka di Galipolja]]. Venecijanska pobjeda i venecijanska nadmoć nad Egejskom moru.
**Pobuna [[Šeik Bedreddin|Šeika Bedredina]] u [[Anadolija|Anadoliji]] i [[Rumelija|Rumeliji]] protiv stari carskih ustanova, uključujući protiv sultanata (ljeto/jesen)&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;.
*[[1418]]. Pohod [[Mehmed I|princa Mehmeda]] na Džanik ({{Šablon:Jez-tur|Canik}}, [[Samsun]]).
*[[1419]]. Turci osvajaju [[Constanța|Constanțu]].
*[[1420]]. Osmanlije osvajaju [[Konya|Ikonion]] u Anadoliji.
*[[1421]]. Smrt Mehmeda. Ustoličenje 17–godišnjeg [[Murat II|Murata II]] u [[Bursa|Bursi]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=3}}&lt;/ref&gt;.
*[[1422]]. Konačni pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]] ([[Konstantin II Bugarski|Konstantin II.]])
*[[1423]]. Osmanlije osvajaju [[Volos]] u Grčkoj.
*[[1424]]. Mirovni ugovor Murata II sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Osmanlije osvajaju [[Fethiye|Makre]] ([[Poluotok Teke|Teke]], jugozapadna Anadolija).
*[[1425]]. Osmanlije osvajaju [[Aydın]].
*[[1426]]. Turci osvajaju [[Izmir]].
*[[1428]]. Mirovni ugovor sa [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarskom]].
**Osmanlije osvajaju [[Kütahya|Kotyaion]] u [[Frigija|Frigiji]].
*[[1430]]. Turci osvajaju [[Solun]]. U napadu na grad upotrebljavaju topove, stoga prvi tragovi vatrenog oružija kod Turaka (ili možda nešto ranije, u 1420–im godinama).
**Osmanlije osvajaju [[Janjina|Janjinu]] u grčkom [[Epir (region)|Epiru]].
* [[1435]]. [[Srpska Despotovina|Srpski despot]] [[Đurađ Branković]], nadajući se u savezništvo sa Osmanlijama, vijenča 16–godišnju kćeri [[Mara Branković|Maru]] (''Despina Hatun'') za sultana [[Murat II|Murata II]] (4. septembra)&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt;
*[[1438]]. Pohod Murata na [[Transilvanija|Erdelj]]: prolaz kroz [[Đerdapska klisura|Gvozdena vrata]], napadi na [[Sibiu]], [[Sighișoara|Sighișoaru]], [[Mediaș, Mediaș|Mediaș]] i [[Brašov]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt;. Preko 70.000&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt; osoba je [[Ropstvo|zarobljeno]]. Prvi put se spominje ''[[Danak u krvi|devširme]]''.
*[[1439]]. Murat osvaja [[Smederevo]]; prvi pad [[Srpska Despotovina|Srbije]].
*[[1441]] – [[1442]]. Sa zapovjedništva u [[Beogradska tvrđava|Beogradu]] [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] napada [[Smederevski sandžak]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=20}}&lt;/ref&gt;.
** [[Šahbedin|Šehabettin–paša]], [[beglerbeg]] [[Rumelija|Rumelije]], gradi utvrdu na [[Avala|Avali]] ([[Žrnov|Žrnovan]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=20}}&lt;/ref&gt;.
** [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] odnosi pobedu nad Osmanlijama u [[Transilvanija|Erdelju]].
*[[1444]]. [[Murat II]] [[Abdikacija|abdicira]] u korist mladog sina [[Mehmed II|Mehmeda]]. Pokušaj mirnog prelaza vlasti s oca na sina. No Mehmed II je još vrlo mlad (12 godina).
**[[Bitka kod Varne]] (10. novembar). Velika bitka, puno žrtava. Smrt [[Vladislav I.|Vladislava Jagelovića]], viteza i [[Kraljevina Poljska (1385–1569)|kralja Poljske]] na bojišnici. Osmanska pobjeda. Propast [[Varninski križarski rat|Varninskog savezništva]] i odlučujuća pobjeda Osmanlija. [[Bizantsko Carstvo|Bizantija]] je pri kraju.

[[Datoteka:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|center|450px|&lt;center&gt;Širenje Osmanskog carstva od 1307. do 1683.&lt;/center&gt;]]

*[[1446]]. [[Murat II]] po drugi put na prestolu umjesto sina Mehmeda.
*[[1448]]. [[Kosovska bitka (1448)|Druga kosovska bitka]] (17–20. oktobra): poraz [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Mađara]] ([[Janoš Hunjadi]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=37}}&lt;/ref&gt;. 
*[[1450]]. [[Opsada Kroje]]: [[Opsada Kroje (1450)|Prva opsada Kroje]]. Pobjeda Lješke lige ([[Skenderbeg]]).
** Murat II izgrađuje [[Jedrenski saraj]] ({{Šablon:Jez-tur|Edirne Sarayı}}).
*[[1451]]. Smrt [[Murat II|Murata II]] ([[3. februar]], bolest); ustoličenje [[Mehmed II|Mehmeda II]] ([[18. februar]]a)
*[[1453]]. [[Mehmed II|Mehmed]] [[Pad Carigrada (1453)|opseda Carigrad]] ([[6. april]]-[[29. maj]]). Pad [[Karaköy|Pere]].
**Velika seoba Bizantinaca na Zapad{{efn|Bizantinska diaspora: [[Firentinsko Vojvodstvo|Toskana]], [[Mletačka Republika|Venecija]], [[Papinska Država|Rim]]. Među ostalim broje se [[Pleton]], [[Teodor Gaza]], [[Juraj Trapezuntski]], [[Visarion]], [[Jovan Argiropul]], [[Andronik Kalist]], [[Konstantin Laskaris]], što su ključne figure [[Humanizam|humanističke revolucije]].}}. 
**''Byzantion'' (Βυζάντιον) odnosno ''Nova Roma'' odnosno ''Constantinopolis'' postaje osmanski grad (''Kostantiniyye'') i novo središte osmanskog dvora.
**Mehmed II naređuje da [[Čandarli Halil–paša]] bude uhićen i pogubljen (10. jula): prvi veliki vezir likvidiran od strane jednog sultana. Pad porodice [[Čandarli]].
**Od tada sultanovi službenici su sve više zarobljenici iz [[Danak u krvi|devširma]].
**Centralizacija odluka pod Mehmedom II.
[[Datoteka:Siege constantinople bnf fr2691.jpg|thumb|right|270px|&lt;center&gt;[[Pad Carigrada (1453)|Opsada Konstantinopolja]]&lt;/center&gt;]]
**Pokolj i nasilje nad stanovništvom Carigrada{{efn|U osvojenom Carigradu preživjeli Bizantinci bivaju zarobljeni (sluge, devširme, harem...). Većina starog Carigrada je srušena ([[Crkva Svetih apostola (Carigrad)|Crkva Svetih apostola]], [[Džamija Ðul|Hagia Theodosia]], [[Hipodrom u Carigradu|Hipodrom]], [[Palača Blaherne]]). Glavne crkve postaju džamije ([[Aja Sofija]], [[Arapska Džamija]], [[Džamija Eski Imaret]], [[Crkva Hora|Džamija Karije]], [[Džamija Kalenderhane]] i dr.).}}
**''[[Kapitolacije Osmanskog carstva|Kapitolacija]]'' odnosno ugovor sa Genovom i Venecijom.
*[[1458]]. Turci osvajaju [[Atena|Atenu]] (august 1458){{efn|Zadnji vojvoda Atene (Francesco II Acciaiuoli) se predaje sultanu. Ulazak Mehmeda II u Atenu (august 1458).}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=160}}&lt;/ref&gt;, grčki grad ulazi u dugo razdoblje propadanja.
**U Istanbulu sultan Mehmed II sagrađuje [[Ejup Sultan Džamija|Ejup Sultan Džamiju]] na mjesto gdje je po običaju oko 669. godine poginuo u borbi [[Abu Ajub al-Ansari|Ejup]],  suputnik [[Muhamed]]a. U džamiji se čuvao [[Osmanov mač]] i obavljalo ustoličenje sultana. Nešto kasnije Ejup Sultan Džamija će postati jedno od svetih mjesta islama.
**[[Dubrovačka Republika]] sklapa ugovor s Osmanskim carstvom o plaćanju danka. Dubrovnik je faktički samostalna republika ali plaća godišnji danak sultanu (do 1808.).
*[[1459]]. Predaja [[Smederevo|Smedereva]] (jun). Pad srednjovekovne [[Despotovina Srbija|Despotovine Srbije]].
*[[1461]]. Osmanlije osvajaju [[Trabzon]]. Pad [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezuntskog carstva]] ([[Mahmud-paša Anđelović]]; 15. august) i konačni kraj carstva [[Dinastija Komnina|dinastije Komnina]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=195}}&lt;/ref&gt;.
*[[1462]]. [[Mehmed II|Sultan Mehmed]] pokorava [[Vlaška|Vlašku]] (leto).
**Napad na [[Opština Târgoviște, Dâmbovița|Târgoviște]] (jun 1462): [[Vlad Țepeș]] bezuspješno pokušava ubiti [[Mehmed II|Mehmeda II]].
**[[Isa-beg Isaković]] počinje izgradnju [[Sarajevo|Saraybosne]].
*[[1463]]. Pad srednjovekovne [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod tursku vlast. Smrt [[Stjepan Tomašević|Stjepana Tomaševića]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1463/1469).
*[[1464]]. Opadanje zdravlja [[Mehmed II|Mehmeta II]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=233}}&lt;/ref&gt;.
*[[1466]]. [[Opsada Kroje (1466–1467)|Druga opsada Kroje]]. Pobjeda Lješko-venecijanske koalicije ([[Skenderbeg]]).
**Turci izgrađuju tvrđavu [[Elbasan]].
*[[1467]]. [[Opsada Kroje (1467)|Treća opsada Kroje]]. Pobjeda [[Skenderbeg]]a.
*[[1468]]. Turci osvajaju [[Mostar]].
*[[1472]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
** [[Nikola Iločki|Miklós Újlaki]] postaje kralj Bosne&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=232}}&lt;/ref&gt; po nalogu ugarskog kralja [[Matija Korvin|Matyaša Hunyadija]]. Privremena obnova [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] sa centrom u [[Jajce|Jajcu]].
** Česti osmanski napadi [[Jajce]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=232}}&lt;/ref&gt;.
*[[1473]]. Osmanlije osvajaju [[Mersin]]
*[[1475]]. Turci osvajaju [[Feodosija|Feodosiju]] na [[Krim]]u.
** Turski upad u [[Azov]].
*[[1477]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
[[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Mehmed II|Mehmed II Osvajač (''Fatih'')]]&lt;/center&gt;]]
** Prve zlatne turske kovanice&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;. Turska trgovina se služi zlatnim, srebrnim i bakrenim novcem&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt; mada često za zlatnu kovanicu se upotrebljavao venecijanski [[Zecchino|dukat]]{{efn|Tzv. ''Zecchino'' ili ''ducato d'oro''.}}&lt;ref&gt;{{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/coin/Ottoman-Empire|title=Britannica: Ottoman Empire, Coin.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=60; 90}}&lt;/ref&gt;.
*[[1478]]. Umire [[Uzun Hasan]] {{efn|Uzun Hasan (1423–1478), vladar [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]].}}, zadnji vladar Saveza [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]]. Otvara se prostor za proširenje [[Safavidska Monarhija|Safavida]] u Perziji i Osmanlija u Anadoliji.
**Mehmed II [[Opsada Skadra (1478)|opseda Skadar]] u Albaniji. Turska pobjeda.
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1478/1479).
**[[Opsada Kroje (1478)|Četvrta opsada Kruje]]. Osmanska pobjeda i konačni pad Albanije.
*[[1480]]. [[Osmanska invazija Otranta|Napad na Otranto]], u južnoj Italiji. '''&lt;&lt;&lt;'''
*[[1481]]. [[Mehmed II|Mehmed]] umire (3. maja), vjerovatno otrovan od sina Bajazita{{sfn|Encyclopedia|2009|loc=str. 368}}.
**[[Bajazit II]], sin Mehmeda II i [[Gülbahar (žena Mehmeda II.)|Gülbahar Hatun]], stupa na presto (20. maja)
**Borba između braće za presto. [[Bajazit II|Sultan Bazajit]] pobjeđuje nad [[Sultan Cem|sultanom Džemom]], koji bježi na Zapad.
*Osmanlije osvajaju [[Kalamata|Kalamatu]] u Grčkoj.
* [[1483]]. Osmanlije osvajaju poslednje ostatke zemlje hercega od sv. Save ([[Hercegovina]]).
* [[1484]]-[[1491]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1485–1491)|Rat sa egipatskim Mamelucima]] između Anadolije i Sirije. Na kraju stanje ostaje neriješeno, ali [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučka država]] slabi.
* [[1492]]. Sultan Bajazit II prima i priziva španjolske Jevreje ([[Sefardi]]) u Osmansko carstvo, nakon što su ih katolički kraljevi prognali iz [[Kraljevina Kastilja|Kraljevine Kastilje]] i [[Kraljevina Aragon|Kraljevine Aragone]] ([[Alhambrijski ukaz]], 31. marta 1492.)&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;&gt;{{en}} {{cite web|last1=Jacobs|first1=Joseph|last2=Montgomery|first2=Mary W.|year=|title= Jewish Encyclopedia: Turkey|url=https://jewishencyclopedia.com/articles/14546-turkey|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;. Iste godine šalje admirala Kemala Reisa {{efn|Kemāl Reʾīs (1451–1511), osmanski admiral.}} da bi brodom doveo Sefarde u Osmansko carstvo. Jevreji će postati među glavnim trgovcima carstva{{efn|Turci su bili sjajni ratnici, ali slabiji trgovci. Potom je sultanska politika težila da se drugim narodima prepuste djelatnosti u kojim su odlikovali. Trgovinom su se većinom bavili [[Jevreji]]&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;, [[Armenci]] i [[Grci]].}}.
**Turci osvajaju [[Amasya|Amasiju]].
* [[1493]]. [[Sefardi]] uvode prvi [[Tiskarstvo|tiskarski stroj]] u Istanbulu. Tiskaju knjige na latinskom, grčkom, talijanskom, sirijskom i jevrejskom jeziku, dok im je bilo zabranjeno tiskati na arapskom i na turskom&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;.
**[[Krbavska bitka]]. Napad [[Akindžije|Akindžija]] i turska brza pobjeda.
* [[1497]]-[[1499]]. [[Poljsko–otomanski rat (1485–1503)|Rat sa Poljskom]]. Turksa pobjeda, [[Bukovina]] i [[Moldavija]] postaju turski vazali.
* [[1499]]. Osmanlije osvajaju Crnu Goru odnosno [[Zeta (država)|Zetu]] ([[Đurađ Crnojević]]).
** Turci osvajaju okolicu [[Makarska|Makarske]].
** Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
* [[1499]]-[[1503]]. [[Mletačko-osmanski rat (1499–1503)|Rat sa Venecijom]]. Osmanska pobjeda, Turci osvajaju [[Koroni]] i [[Metoni]] na jugu Grčke.
* [[1500]] – [[1545]]. Godine službe [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina Barbarose]]: Osmanlije postaju sila na [[Sredozemno more|Sredozemnom moru]].
[[Datoteka:Uppsala Mecca painting.jpg|thumb|right|200px|&lt;center&gt;[[Meka]]&lt;/center&gt;]]
*[[1501]]. Turci osvajaju [[Drač]] u Albaniji.
*[[1503]]. Zadnji turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1512]]. [[Selim I]] (42 godine) prisiljava svog oca [[Bajazit II|sultana Bajazita II]] da abdicira (24. aprila). Počinje sultanat Selima I.
*[[1514]]. Selim nanosi poraz [[Ismail I|šahu Ismailu]] u [[Bitka kod Čaldirana|bitci kod Čaldirana]]. Turska pobjeda i proširenje prema istoku. Osmanlije osvajaju [[Erzurum]] u istočnoj Anadoliji.
*[[1515]]. Osmanlije osvajaju [[Kayseri|Kajsareju]] u Anadoliji.
*[[1516]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1516–1517)|Drugi osmansko–mamelučki rat]]. Pad [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Turci osvajaju [[Antiohija|Antiohiju]], [[Homs]], [[Alep|Halab]], [[Damask|Dimašk]], [[Beirut]].
**[[Hajrudin Barbarosa]] i [[Oruk Barbarosa]] osvajaju [[Alžir (grad)|Alžir]] (najdalja turska granica na zapadu).
*[[1517]]. Turci osvajaju [[Jeruzalem]].
**Turci osvajaju [[Kairo]] i [[Egipat]].
**Turci osvajaju [[Meka|Meku]] i [[Medina|Medinu]]. Sultan [[Selim I|Selim]] postaje [[halifa]]. Rađanje Osmanskog kalifata (1517–1924).
*[[1520]]. Smrt [[Selim I|sultana Selima]] (21. septembram, vjerojatno zbog zaraze); 26–godišnji [[Sulejman I|šehzade Sulejman]], sin [[Ajše Hafsa Sultan|Hafse]] i Selima, stupa na presto (30. septembra)
[[Datoteka:EmperorSuleiman.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Sulejman I|Sulejman Veličanstveni]]&lt;/center&gt;]]
**Robinja [[Rokselana|Aleksandra]], poklon od [[Ibrahim-paša Pargalija|Ibrahim-paše Pargalije]], postaje konkubina sultana Sulejmana.
*[[1521]]. Ugarski [[Pad Beograda (1521|Beograd osvojen]] (29. augusta).
*[[1526]]. &lt;u&gt;[[Mohačka bitka|Bitka kod Mohača]]&lt;/u&gt; (29. avgusta). Nestanak [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske]] i [[Hrvatska u personalnoj uniji s Mađarskom|Hrvatske]], Osmansko carstvo zauzima [[Panonija|Panoniju]].
*[[1527]]. Turci zauzimaju [[Benkovac]], zadnja granica na sjevero-zapadu [[Rumelija|Rumelije]].
**[[Austrijsko–turški rat (1527-1528)|Austrijsko–turški rat]]. Početak izravnih ratnih sukoba između Beča i Istanbula. Austrijska pobjeda ([[Jovan Nenad]]).
** [[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]], teški sukobi mornarica po [[Egejsko more|Egejskom]], [[Jonsko more|Jonskom]] i [[jadransko more|Jadranskom moru]] ([[Andrea Doria]], [[Hajrudin Barbarosa]]).
*[[1529]]. [[Sulejman I|Sulejman]] zauzima [[Budim]] (8. septembra).
**[[Opsada Beča 1529.|Opsada Beča]] (26. septembra-16. oktobra). Austrijska pobjeda i povlačenje Osmanlija.
**Turci zauzimaju [[Odesa|Odesu]].
*[[1530]]. Turci osvajaju grad Diu u [[Gujarat]]u, u zapadnoj Indiji ([[Mustafa Bayram]]).
*[[1532]]. Novi ratni pohod Sulejmana na Austriju.
**[[Osmansko-persijski rat (1532–1555)|Osmansko-persijski rat]] (1532–1555)
*[[1534]]. Turci osvajaju [[Bagdad]].
*[[1535]]. Turci osvajaju [[Basra|Basru]].
** [[Osvajanje Tunisa (1535)|Osvajanje Tunisa]]. [[Špansko Carstvo|Špansko]]–[[Habsburg|habsburška]] mornarica osvaja grad Tunis u borbi protiv [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina]].
*[[1537]]. Rat sa Venecijom.
**Sulejman u Albaniji. [[Opsada Krfa (1537)|Opsada Krfa]], turski pokušaj propada.
**Osmanlije upadaju u [[Apulija|Apuliju]] (jula).
**[[Bitka kod Klisa 1537.|Bitka kod Klisa]]. Turska pobjeda i pad [[Klis]]a ([[Petar Kružić]])&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=34295|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Kružić, Petar|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
*[[1538]]. Turci osvajaju [[Aden]] i [[Sana (Jemen)|Sanu]] na jugu [[Arabija|Arapskog poluotoka]].
**Turci osvajaju [[Kišinjev]] i [[Bender, Moldavija|Bender]].
**Osmanlije osvajaju [[Mosul]].
**[[Bitka kod Preveze]] na [[Epir (region)|epirskoj]] obali (28. septembar). Pobjeda Osmanske flote ([[Hajrudin Barbarosa]]) nad koalicijom ([[Andrea Doria]]) [[Mletačka Republika|Venecije]], [[Republika Genova|Genove]], [[Papinska Država|Papinstva]], [[Kruna Kastilje|Španije]], [[Napuljsko Kraljevstvo|Napulja]], [[Kraljevina Sicilija|Sicilije]] i [[Malteški red|Malteških vitezova]]. Osmanlije zaustavljaju težnju za nadzorom nad Sredozemlju od strane Venecije i Španije.
*[[1539]]. Osvajanje [[Herceg-Novi|Herceg-Novog]] (10. avgusta).
*[[1540]]. [[Mletačka Republika|Venecija]] je poražena na moru ([[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]]), gubi brojne otoke na [[Dalmacija|Jadranskoj obali]], na [[Jonsko more|Jonskom]] i [[Egejsko more|Egejskom moru]].
** Özdemir–paša{{efn|Özdemir–paša, [[Mameluci|Mameluk]] [[Čerkezi|čerkeškog]] podrijetla, namjesnik [[Jemen|Jemenskog Ejaleta]].}} uvodi piće [[Kava|kavu]] na turskim prostorima.
*[[1541]]. Ratni pohod Sulejmana na [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]], pripajanje Ugarske.
** [[Habsburg|Habsburški]] napad na [[Budimska palača|Budimsku tvrđavu]] ([[Wilhelmom von Roggendorfom]], 4. maja). Turska obrana i dolazak u pomoć sa juga sultana [[Sulejman I|Sulejmana]] sa vojskom. Osmanlije konačno zauzimaju [[Budim]] i sultan stvara [[Budimski vilajet]]&lt;ref&gt;{{hu}} {{cite web |url=https://hu.dbpedia.org/page/Buda_ostroma_(1541)|title=Buda ostroma (1541)|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**[[1541]] – [[1579]]: godine službe [[Mehmed-paša Sokolović|Sokollu Mehmed–paše]] i [[Lala Mustafa-paša|Lala Mustafa-paše]]. Vrhunac osmanske vojne sile i zlatno doba osmanske države.
[[Datoteka:1566-The Funeral of Sultan Suleyman the Magnificent-right.jpg|thumb|right|150px|&lt;center&gt;Pogrebna povorka sultana Sulejmana 1566.&lt;/center&gt;]]
*[[1543]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Džamija Šehzade|Džamiju Šehzade]] (1543–1548) u [[Istanbul]]u.
*[[1544]]. Turski upad u [[Miskolc]].
*[[1545]]. Primirje između Sulejmana i [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]].
*[[1548]]. Ratni pohod Sulejmana na Iran, pad [[Van, Turska|Vana]] (25. avgusta).
*[[1550]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Sulejmanije džamija|Sulejmanije džamiju]] (1550–1557) u [[Istanbul]]u.
*[[1551]]. Turci osvajaju otok [[Gozo]] i grad [[Tripoli|Trablus]] u Libiji.
*[[1557]]. Turci osvajaju [[Massava|Massavu]] na obali istočne Afrike.
*[[1558]]. Smrt [[Rokselana|sultanije Hurem]], najdraže sultanu Sulejmanu.
*[[1559]]. Građanski rat između Sulejmanovih sinova [[Selim II|Selima]] i [[Šehzade Bajezid|Bajazita]].
*[[1562]]. Mir sa carem [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinandom]] (1. jula).
*[[1566]]. [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] (5. august-7. septembar). [[Nikola Šubić Zrinski|Nikola Zrinski]] brani Siget (2.500 protiv 90.000)&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=67474|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Zrinski, Nikola IV.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Sulejman I|sultana Sulejmana]] (5/6. septembar; bolest). Turski časnici prikrivaju smrt sultana za četrdeset i dva dana i njegovo tijelo je potajno zakopano u [[Szigetvar]]u&lt;ref&gt;[[Turski jezik|tur]]. {{cite web|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: SÜLEYMAN I|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Ustoličenje [[Selim II|Selima II.]] (24. septembra), sin Sulejmana i [[Rokselana|Hürreme]].
**Turci zauzimaju otok [[Hios]] od [[Republika Genova|Republike Genove]].
* [[1566]] – [[1656]]: ''[[Sultanat žena]]'' ({{Šablon:Jez-tur|Kadınlar saltanatı}})
** [[1566]] – [[1603]]: godine [[Sultanija Safije|sultanije Safije]], strašno mudra i moćna žena na [[Topkapi Saraj|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Murat III|Murata III.]]
[[Datoteka:Ottoman Empire Detailed.png|thumb|right|350px|&lt;center&gt;Osmansko carstvo 1593.&lt;/center&gt;]]
*[[1568]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Selimija|Selimiju džamiju]] (1568–1574) u [[Edirne|Jedrenu]].
**[[Habsburg|Habsburzi]] plaćaju godišnji danak Osmanlijama.
* [[1569]]. Pohod Osmanlija protiv [[Rusko Carstvo|Rusa]]; plan kanal Don-Volga i opsada [[Astrahan]]a.
** Veliki požar u [[Istanbul]]u.
* [[1570]]. [[Kneževina Transilvanija]] je vazal Osmanskog carstva. Najsjevernija točka Osmanskog prostora su [[Košice]].
* [[1570]] – [[1573]]. [[Ciparski rat]] između Osmanskog carstva i [[Mletačka Republika|Republike Venecije]].
** [[Opsada Famaguste]] (1570/1571) na [[Kipar|Kipru]]. [[Lala Mustafa-paša]] osvaja tvrđavu, pokolj stanovništva i ubojstvo generala [[Marco Antonio Bragadin|Bragadina]] (17. augusta 1571.)&lt;ref&gt;{{harvnb|Zorzi|2020|p=351}}&lt;/ref&gt;.
* [[1571]]. Stvaranje [[Sveta liga (1571)|Svete lige]] protiv Osmanlija.
** [[Bitka kod Lepanta]]{{efn|[[Naupakt|Ναύπακτος]], ''Lepanto'', ''İnebahtı''.}} (7. oktobra). Teški poraz Turaka.
* [[1574]]. [[Osvajanje Tunisa (1574)|Osvajanje Tunisa]]. Turci oduzimaju grad Tunis [[Špansko Carstvo|Španskom carstvu]] ([[Uludž Ali]] i [[Džigalazade Jusuf Sinan-paša|Jusuf Sinan-paša]]).
** Smrt [[Selim II|Selima II.]] (udes) i dolazak na vlast [[Murat III|Murata III.]], sin [[Sultanija Nurbanu|Nurbane]] i Selima II. Carstvo se suočava sa prvim finansijskim poteškoćama i sa rastom nezadovoljstva u društvu (1574–1595). 
* [[1577]]. Turci osvajaju [[Džibuti]].
** [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijski rat]].
*[[1579]]. [[Mehmed-paša Sokolović]] je usmrćen (11. oktobra) od strane jednog vojnika ([[Janjičari|Janjičara]]?) u još nejasnim okolnostima. U njegovoj spomen ostaje [[Džamija Mehmed-paše Sokolovića]] (sagr. 1571/1572, [[Mimar Sinan]]) i još mnogo čega {{efn|[[Mehmed-paša Sokolović]] je bio vrstan vojnik i vojvoda, sultanov savjetnik, upravnik i mecena. Vjerom musliman, oženio je [[Esmehan Sultan]] (1545–1585), kćer sultana [[Selim II|Selima II.]] i sultanije [[Sultanija Nurbanu|Nurbanu]]. Imali su dvoje djece: Sultanzade Ibrahim Han i Safiye Hanim-Sultan.}}. Kraj sjajnog doba Sultana Sulejmana.
* [[1580]]. [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] imenovan za velikog vezira.
* [[1581]]. [[Felipe II od Španije|Filip II od Španjolske]] priznaje regentstvo [[Tunis]]a, [[Alžir]]a, [[Kirenaika|Kirenaike]] i [[Tripolitanija|Tripolitanije]] kao tursko vlasništvo, tzv. «barbarske oblasti» za kršćane.
* [[1583]]. Smrt [[Sultanija Nurbanu|sultanije Nurbanu]], jedna od najpoštovanijih žena svog vremena.
* [[1585]]. Turci osvajaju [[Kars]] i [[Tabriz]].
** Počinje monetarna nestabilnost Osmanskog carstva, glavni uzroci su fiskalne, ekonomske i političke poteškoće dok se istovremeno svijetska tržišta proširavaju i ubrzavaju (usp. Europski [[kolonijalizam]]). To monetarno slabljenje traje do 1690. [[Akča]] postepeno nestaje s tržišta dok sve više ini novac kruži po Osmanskom carstvu&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
* [[1588]]. Osmanlije zauzimaju Karadağ ([[Arasbaran]], na granici sa [[Iran]]om).
* [[1589]]. Ustanak [[Janjičari|janičara]] u Carigradu (3. aprila) ({{Šablon:Jez-tur|Beylerbeyi Vakası}}).
* [[1590]]. Kraj [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijskog rata]]. Turska pobjeda. [[Istanbulski ugovor (1590)|Istanbulski ugovor]]. Turci osvajaju veći dio [[Kavkaz]]a i neke djelove sjeverozapadne [[Perzija|Perzije]] ([[Gruzija]], [[Azerbejdžan]], [[Luristan|Luristān]], [[Dagestan]], [[Kurdistan]], [[Huzestan|Khūzestān]], [[Kirkuk|Šahrizor]]...)
* [[1593]]. Pobuna [[Spahija]] i [[Segban]]a u Istanbulu (27. januara). [[Pobuna Dželalija]] ({{Šablon:Jez-tur|Celalî ayaklanmaları}}).
[[Datoteka:Mosque of Sultan Achmet.jpg|thumb|right|230px|&lt;center&gt;[[Džamija sultana Ahmeta]]&lt;/center&gt;]]
**[[1593]] – [[1606]]: [[Dugi rat]] između [[Habsburg]]a i Osmanlija; 
** [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] opet imenovan za velikog vezira;
** [[Bitka kod Siska]] (22. juna 1593): austrijska pobjeda protiv Turaka.
* [[1595]]. Prirodna smrt [[Murat III|Murata III.]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]]. Ustoličenje 29–godišnjeg [[Mehmed III|Mehmeda III.]], sin [[Sultanija Safija|Safije]] i Murata III. 
* [[1603]]. [[Spahija|Spahijska]] buna. Smrt [[Mehmed III|Mehmeda III]] (22. decembra); [[Ahmed I]] stupa na presto (23. decembra).
* [[1604]]. [[Sultanija Safija]] (baka sultana Ahmeda) je otjerana sa dvora.
* [[1605]] – [[1651]]: godine [[Sultanija Kosem|sultanije Kosem]], podrijetlom [[Grci|Grkinja]], jako moćna žena na [[Topkapi Saray|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Ahmed I|Ahmeda I.]] Rodila je mnogo djece, među kojim i dva sultana: [[Murat IV]] i [[Ibrahim I|Ibrahim ''Ludi'']].
* [[1606]]. [[Žitvanski mir]]. Pravo katolika da grade crkve u Osmanskom carstvu. Tursko teritorijalno proširenje u [[Panonija|Panoniji]]. Ukidanje godišnjeg danka koje su Habsburzi plaćali Osmanlijama. [[Krimski Kanat]] postaje turski vazal.
* [[1609]]. Izgrađivanje [[Džamija sultana Ahmeta|Džamije sultana Ahmeta]] (1609–1616)
* [[1617]]. Smrt [[Ahmed I|Ahmeda I]] (bolest)
* [[1617]]-[[1623]]. Kriza Sultanata. Unutrašnji nemiri: vladavina sultana [[Mustafa I|Mustafe]], psihološki nestabilna osoba.
** [[Mustafa I]] (sin [[Halime Sultan|Halime]] i Ahmeda I.) je prvi sultan koji faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|carskog dvorca]] te većinu vremena provodi u [[kafes]]u.
*[[Moldavski rat magnata]]. Osmansko carstvo podržava [[Kneževina Moldavija|Kneževinu Moldaviju]] protiv [[Poljsko-Litvanska Unija|Poljsko-Litvanska Unije]].
*[[1618]]. Sultan Mustafa je odložen, na presto stupa njegov unuk mladi [[Osman II]], sin [[Mahfiruz Sultan|Mahfiruze]] i Ahmeda I.
* [[1622]]. Ubojstvo 18–godišnjeg sultana [[Osman II|Osmana II.]] (pobuna Janjičara). Povratak na vlast [[Mustafa I|Mustafe]]. Međutim Mustafa je manje važna pojava na dvorcu. Stvarnu moć drže veliki vezir [[Kara Davut-paša]] i [[Sultanija Halime]].
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1623]]. Na vlast [[Murat IV|sultan Murat IV]] (rexit 1623–1640), sin [[Sultanija Kosem|Sultanije Kosem]] i Ahmeda I.
**[[Osmansko–safavidski rat (1623–1639)|Osmansko–safavidski rat]] (1623–1639) na istoku.
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše|Druga pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1630]] – [[1672]]: Putovanja [[Evliya Çelebi|Evlije Čelebije]] ([[Hrvatska]], [[Hercegovina]], [[Kosovo]], [[Albanija]], [[Atena]], [[Holandija (regija)|Holandija]], [[Beč]], [[Krit]], [[Baku]], [[Krimski Kanat]], [[Sirija]], [[Palestina]], [[Čerkezija]]).
* [[1638]]. [[Murat IV|Murat IV]] ponovo osvaja [[Bagdad]] (novembar/decembar)
* [[1640]] – [[1648]]. Vladavina [[Ibrahim I|sultana Ibrahima]], psihopatološki slučaj. Najdublja turska politička kriza u 17. stoljeću. Najmoćnija osoba na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]] je zapravo Ibrahimova majka, [[Sultanija Kosem|sultanija Kösem]].
** Sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|Topkapija]] i većinu vremena provodi u [[harem]]u. Priča se o 280 konkubina&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web|last=Dash|first=Mike|url=https://www.smithsonianmag.com/history/the-ottoman-empires-life-or-death-race-164064882/|title=The Ottoman Empire’s Life-or-Death Race|date=22. 03. 2012|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Rank|2020}}&lt;/ref&gt;. Sultan je od njih dobio mnogo djece.
* [[1645]]-[[1669]]. [[Kandijski rat]] protiv [[Mletačka Republika|Venecije]]: Osmanlije osvajaju otok [[Krit]], Venecija učvršćuje položaj u [[Dalmacija|Dalmaciji]].
* [[1648]]. Velika narodna pobuna protiv vlasti, u [[Istanbul]]u i u Osmanskom carstvu pod vodstvom [[Janjičari|Janjičara]] i [[Ulema]]. Veliki vezir [[Hezarpare Ahmed–paša]] je pogubljen (8. augusta, zadavljen i rastrgan u parčad od naroda) a potom i sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] (18. augusta, zadavljen).
* [[1648]]. Na presto stupa [[Mehmed IV|Mehmed IV ''Lovac'']], sin Ibrahima I.
* [[1651]]. Prva pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]].
* [[1656]]. Veliki vezir postaje [[Mehmed-paša Ćuprilić]] (vezirat 1656–1661). Preokrenuo Kandijski rat. Privremeni oporavak i stabilizacija carstva.
**[[1656]]-[[1683]]. Doba [[Ćuprilići|Ćuprilića]].
* [[1657]]-[[1658]]. Druga pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]] (†1659)
* [[1660]]. [[Kneževina Transilvanija]] privremeno pada pod izravnu Osmansku vlast. Osmansko carstvo u centru Europe.
* [[1661]]. [[Kuga]]
* [[Veliki turski rat]] (1662–1699)
** [[Habsburško-turski rat (1663–1664)|Habsburško-turski rat]] ([[Nikola VII. Zrinski|Nikola VII. Zrinski]])
* [[1668]]. Turci ponovo osvajaju [[Basra|Basru]].
[[Datoteka:Turkish siege of Vienna - 1683.png|thumb|right|280px|&lt;center&gt;[[Opsada Beča 1683.|Opsada Beča]]&lt;/center&gt;]]
* [[1682]]. Pohod Mehmeda na Beograd.
* [[1683]]. [[Opsada Beča (1683)|Druga opsada Beča]]. Nakon dva mjeseca, vojne snage [[Sveta liga|Svete lige]] pod vodstvom [[Jan III. Sobjeski|Jana Sobjeskog]] odbija napad Turske armije (po procjeni: 200.000 ljudi&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web|year=|title= Wien Geschichte Wiki: Zweite Türkenbelagerung (1683)|url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Zweite_T%C3%BCrkenbelagerung_(1683)|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;) na [[Kahlenberg]]u. Bit će to zapravo zadnji turski napad na centralnu Europu.
** Veliki vezir [[Kara Mustafa-paša]] biva pogubljen u [[Beograd]]u po izravnom naredbom sultana Mehmeda IV ([[25.12.|25. 12.]] [[1683]]).
* 1683 – 1687: godine vladavine [[Gülnuş Sultan|sultanije Gülnuš]], podrijetlo [[Grci|Grkinja]] sa venecijanskog [[Krit]]a, vrlo moćna žena na dvoru i mecena. Bila je žena [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i rodila je šestoro djece od kojih su dva postala sultani ([[Mustafa II]] i [[Ahmed III]]).
** [[Osmansko carstvo]] dostiže vrhunac svoga teritorijalnog proširenja ([[Mehmed IV]], 1683).
* [[1686]]. [[Opsada Budima (1686)|Opsada Budima]]. Vojvoda [[Karlo V, vojvoda od Lorene|Karlo od Lorene]] osvoja [[Obuda|Óbudu]], [[Budim]] i [[Pešta|Peštu]] za kuću [[Habsburg]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.budapest.com/city_guide/general_information/history.en.html|title=budapest.com – Budapest History|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1687]]. [[Jegen Osman-paša]] i [[Janjičari]] skidaju sa vlasti sultana [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] (8. novembra). Na presto stupa njegov polubrat [[Sulejman II]].
** [[Eugen Savojski]], austrijski vojvoda francusko–talijanskog podrijetla, vodi teške pobjede nad Turcima u [[Veliki turski rat|Austrijsko–turskom ratu]]: [[Bitka kod Mohača 1687.|Bitka kod Mohača]].
** [[Krimske bitke|Prva ofenziva na Krim]] (2. maja). [[Rusko Carstvo|Ruski]] napad na [[Krimski Tatari|Krimski Kanat]] (osmanski vazal). Pobjeda Krimskih tatara. Krimski kanat ostaje nezavisan. Osmansko širenje u Europi se zaustavlja. Kraj saveza između Krimskog kanata, Francuske i [[Imre Thököly|Imrea Thökölyja]].
* [[1689]]. Napad [[Sulejman II|Sulejmana]] na austrijsku granicu.
** [[Bitka kod Niša (1689)|Bitka kod Niša]] (24. septembra), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]]).
* [[1691]]. Smrt [[Sulejman II|Sulejmana]]. Dolazak na presto njegovog polubrata [[Ahmed II|Ahmeta II.]] (sin [[Ibrahim I|Ibrahima I.]])
** [[Bitka kod Slankamena]] (19. augusta), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]])&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web |url=https://web.archive.org/web/20120328114744/http://www.badische-heimat.de/neu/projekte/texte/salankamen.pdf|title=Der Türkenlouis und die Schlacht von Salankamen,  19. August 1691|last=|first=|date= |website=https://badische-heimat.de/ |publisher=Badische Heimat |accessdate=27. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1695]]. Smrt [[Ahmed II|Ahmeda II.]], stupa na presto [[Mustafa II]], sin [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]].
* [[1697]]. [[Bitka kod Sente]] ([[Eugen Savojski|princ Eugen]]) i Pohod na Sarajevo (isto princ Eugen).
* [[1699]]. [[Karlovački mir|Mir u Karlovcima]] sa Austrijom (26. januara).
* [[1703]]. [[Jedrenska pobuna]] ([[Janjičari]]) zbog [[Karlovački mir|Karlovačkog mira]]. Vojska maršira na [[Istanbul]]. Ubojstvo [[Šejh-ul-islam|šejhulislama]] [[Feyzullah Efendi|Feyzullaha Efendije]] i svrgavanje sa trona sultana [[Mustafa II|Mustafe II.]]
**[[Mustafa II]] se odriče prestola u korist brata [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (isto sin sultanije [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]]).
* [[1709]]. [[Egzil]] švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]], sultan ga prima na dvor. 
* [[1710]]. [[Rusko-turski rat (1710–1711)|Kampanja rijeke Pruth]], osmanski pohod na [[Moldavija (regija)|Moldaviju]] ([[Baltadži Mehmed Paša]])
* [[1711]]. [[Mirovni ugovor iz Pruta|Mir iz Pruta]] (21. jula). Osmanska pobjeda.
* [[1713]]. Sultan [[Ahmed III|Ahmed]] proteruje švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] sa dvora i potpisuje ugovor o miru sa Rusijom. [[Mir iz Jedrena (1713)|Mir iz Jedrena]] (23. juna): uspostavlja mir sa [[Rusko Carstvo|Rusijom]] koji će trajati 25 godina.
* [[1714]]. [[Mletačko-osmanski rat (1714–1718)|Drugi Morejski rat]] (1714–1718). Osmanska pobjeda nad [[Mletačka Republika|Venecijom]].
* [[1716]]. [[Austrijsko-turski rat (1716–1718)|Austrijsko-turski rat]] (1716–1718)
** [[Bitka kod Petrovaradina]] ([[Eugen Savojski]], 5. august). Teški poraz Osmanlija, vezir [[Silahdar Damat Ali-paša|Ali-paša]] je ubijen u bitci.
* [[1717]]. [[Opsada Beograda (1717)|Opsada Beograda]] ([[Eugen Savojski]]), Halil-paša bezuspješno predvodi vojsku na Beograd.
* [[1718]]. [[Požarevački mir|Mir u Požarevcu]]. Turska se odriče [[Temišvar]]a, [[Smederevo|Smedereva]] i [[Beograd]]a. 
** Počinje tzv. ''[[Doba lala]]'' (1718-1730), razdoblje mira i stabilnosti.
** Potpisan trgovački ugovor između Austrije i Turske: slobodan uvoz austrijske robe osim oružja i municije, Austrija dobija pravo na konzule u većim trgovačkim mjestima. I turski trgovci, pretežno [[Grci]] i [[Cincari]], dobijaju povlastice u habsburškim zemljama. 
[[Datoteka:Sultan ahmed III.jpeg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;[[Ahmed III.]]&lt;/center&gt;]]
* Sultanat [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (1703–1730) i vezirat [[Nevšehirli Damat Ibrahim-paša|Nevšehirlije Ibrahim-paše]] (1718–1730).
* [[1720]]. [[Seyyid Vehbi]] i [[Abdülcelil Levni]] sastavljaju knjigu ''[[Surname-i Vehbi]]'';
** Prvi sastav [[mehter]] muzike dolazi na Zapad, po nalogu sultana Ahmeda III. u počast Poljske.
* [[1721]]. Putovanje veleposlanika [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi|Mehmeda Čelebije]] u [[Kraljevina Francuska|Kraljevinu Francusku]]. Njegov izvještaj sultanu će bit značajan za prve reforme carstva.
* [[1723]]. Počinje [[Osmansko–hotački rat (1726–1727)|rat s Iranom]], Osmanlije zauzimaju [[Gruzija|Gruziju]] i [[Gandža (grad)|Gandžu]].
* [[1724]]. [[Carigradski ugovor (1724.)|Carigradski ugovor]]: podjela zemalja [[Safavidska Monarhija|Safavidske Perzije]]. Geopolitičko nadmetanje između Rusije i Turske.
* [[1726]]. Otvorena prva [[Štamparstvo|štamparija]] u [[Istanbul]]u ([[Ibrahim Muteferika]]).
* [[1727]]. Hamadanski sporazum s [[Hotakijska Monarhija|Hotakidima]]: Osmansko Carstvo pripaja zapadni Iran.
* [[1729]]. Ulazi u tok nova kovanica pod nazivom «Zer-i mahbub».
* [[1730]]. Pobuna [[Janjičari|janičara]] pod [[Patrona Halil|Patronom Halilom]]. Pobuna svrgava sultana [[Ahmed III|Ahmeda III.]] Stupanje na presto [[Mahmud I|Mahmuda I]], sin [[Mustafa II|Mustafe II.]] (septembar).
** Početak [[Osmansko-persijski rat (1730-1735)|Osmansko-perzijskog rata]] napadom [[Nadir Šah|Nadir Šaha]], povlačenje osmanske vojske koja je poražena u bitci kod [[Malajer]]a (zapadni Iran).
*[[1739]]. [[Bitka kod Grocke|Pobeda Turaka kod Grocke]].
**Kraj [[Rusko-turski rat (1735–1739)|Rusko-turskog rata]]. Austrija vraća Turcima [[Kraljevina Srbija (1718–1739)|Kraljevinu Srbiju]], [[Oltenija|Malu Vlašku]], [[Posavina|sjevernu Bosnu]] i južni [[Banat]]. Osmanlije gube [[Azov]]. [[Niški sporazum (1739)|Niški sporazum]] i [[Beogradski mir]].
*[[1744]]. [[Emir]] [[Muhamed ibn Saud]] i [[imam]] [[Muhamed ibn Abdul Vahab]] stvaraju [[Emirat Dirija]] na [[Arabija|Arapskom poluotoku]].
*[[1754]]. Smrt sultana [[Mahmud I|Mahmuda]] (bolest), bio je mecena i mudar vladar. Sultan nije imao djece. Stupa na vlast [[Osman III]], njegov brat.
*[[1755]]. Sagrađena [[Nuruosmanije džamija]] u [[Istanbul]]u.
*[[1757]]. Smrt sultana [[Osman III|Osmana III.]] Kao i njegov brat i Osman III je ostao bez djece.
**Stupa na vlast [[Mustafa III]], sin [[Ahmed III|Ahmeda III.]] i vrlo solidan vladar{{efn|[[Mustafa III]] je sultan koji jako brine za pravdom, poduzima niz koraka kako bi povećao prosperitet [[Istanbul]]a, stabilizira novac, izgrađuje velike žitnice, održava akvadukte i uspostavlja strogu fiskalnu politiku.}}.
*[[1768]]-[[1774]]. [[Rusko-turski rat (1768—1774)|Rusko-turski rat]]. Rusija dobija [[Kerč]], [[Yeni-Kale]], [[Kabardsko-Balkarska|Kabardiju]]. Osmanlije gube [[Krimski Kanat]].
*[[1770]]. Pobeda u pomorskoj bici kod [[Çeşme|Češme]] ispred [[Hios]]a (5–7 juli 1770). Ruska pobjeda nad Turcima.
*[[1774]]. Ponižavajući [[Kučukkainardžijski mir|Mir u Kučuk-Kainardži]] (10-21. juli). Turska priznaje pravo Rusiji da drži u [[Istanbul]]u svog predstavnika i da će štititi hrišćansku veru i crkve. Rusija dobija slobodan izlaz na [[Crno more]], jer dobija tvrđave na obali [[Azovsko more|Azovskog mora]], područje između rijeka [[Dnjepar (rijeka)|Dnjepar]] i [[Južni Bug|Bug]], te plovidbene i trgovačke povlastice u Osmanskom Carstvu&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.britannica.com/biography/Abdulhamid-I|title=Britannica: Abdülhamid I. Ottoman sultan|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Mustafa III|Mustafe III.]] (srčani udar, 21. januara). Dolazak na vlast njegovog brata [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]].
*[[1775]]. Osmansko carstvo predaje [[Bukovina|Bukovinu]] [[Habsburg|Habsburzima]].
*[[1783]]. [[Rusko Carstvo|Rusija]] pripaja Krim ([[Krimski Kanat]], osmanski) i planirala podijeliti Osmansko carstvo.
*[[1787]]. Novi [[Rusko-turski rat (1787–1792)|rat Rusije i Turske]]. Ruska pobjeda. [[Rusko carstvo]] pripaja sebi [[Edisan|Jedisan]] ([[Odesa]], [[Nikolajev]]).
*[[1788]]-[[1791]]. [[Austrijsko-turski rat (1787–1791)|Tursko-Austrijski rat]]. Austrijska pobjeda.
*[[1789]]. Austrijanci su [[Opsada Beograda (1789)|osvojili Beograd]] ([[Ernst Gideon von Laudon|Ernst von Laudon]]): [[Kočina krajina|Austrijska Srbija]] (1788–1792).
**Smrt 64–godišnjeg sultana [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]] (7. aprila), bio je dobronamjeran vladar sa velikim interesom za državne poslove i naklonjen reformama&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;/&gt;.
**Stupanje [[Selim III|Selima III.]] na vlast. Energičan vladar koji nastaje za reformama. Prvi pokušaj reforme usred propasti imperije.
*[[1791]]. [[Svištovski mir|Mir u Svištovu]] (4. avgust). Turska amnestija u Crnoj Gori, Bosni, Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji. 
**[[Mirovni ugovor iz Jašija|Mir u Jašiju]]. Rusija vraća Turskoj [[Besarabija|Besarabiju]] i [[Moldavija|Moldaviju]].
**Sultan [[Selim III]] odlučuje uvesti teže promjene u carstvu. Njegova glavna [[reforma]] uvodi novu vojnu postrojbu lojalnu [[sultan]]u, jedinicu [[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]] (''Nizâm-ı Cedîd''). Vrlo brzo će najveća prijetnja novom poretku postati [[janjičari]].
*[[1794]]. Turski sultani objavljuje povlastice [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] i uvodi knežinsku samoupravu.
* [[1798]]. Francuski general [[Napoleon I Bonaparte|Bonaparte]] vodi [[Egipatska kampanja|pohod na Egipat]] (1798–1801). Osmansko carstvo gubi [[Egipat]].
* [[1800]]. [[Selim III|Sultan Selim]] se miri sa [[Janičari]]ma.
* [[1800]]-[[1804]]. Janičarska vladavina u [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] (''dahije'').
* [[1804]]-[[1813]]. [[Prvi srpski ustanak]]. Srpska pobuna protiv Dahija, pojava vojvode [[Karađorđe|Đorđa Petrovića]]: &lt;u&gt;[[Srpska revolucija (1804–1835)|Srpski ustanak]]&lt;/u&gt;. 
* [[1805]]. U Egiptu nastaje nova samostalna [[dinastija Muhameda Alija]].
* [[1806]]. [[Rusko-turski rat (1806–1812)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u [[Moldavija|Moldaviji]].
** [[Incident u Jedrenu (1806)|Incident u Jedrenu]]. Sukob između sultanovih jedinica ''[[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]]'' i jedne koalicije balkanskih velikana, [[Ajan|ajana]]{{efn|''Ajanat'' je bio institucija koja je neformalno ostavila trag u Osmanskom carstvu dugo vremena sve do 18. veka i perioda Tanzimata. To su bili provincijski magnati, bivši upravnici ili ljudi koji su bili donekle ugledni i poštovani. Poslije nekog vremena, ti uglednici su dodati u sistem. Najistaknutiji među njima bili su bivši vladari.}} i [[Janjičari|janičarskih]] garnizona u [[Trakija|Trakiji]] (ljeto): da bi izbjegao novi [[građanski rat]] i nered, sultan napušta nacrt reformi i mijenja vladu.
* [[1807]]. [[Pobuna jamaka]]. Državni udar u Osmanskom carstvu ([[Kabakçı Mustafa]]).
**Sultan [[Selim III]] je svrgnut i zatvoren od strane ustanka [[Janjičari|janjičara]].
[[Datoteka:Battle of Navarino-Auguste Mayer mg 0598.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Bitka kod Navarina]]&lt;/center&gt;]]
* [[1808]]. [[Tilsitski mir|Mir u Tilzitu]]. Prekid neprijateljstva.
**Drugi državni udar u Osmanskom carstvu ([[Alemdar Mustafa–paša]], 21. juna). Alemdar Mustafa, [[ajan]] [[Ruse|Ruščuka]] i jaki zagovornik reformi, skuplja vojsku od 40.000 ljudi i kreće na Carigrad sa svrhom ponovnog uspostavljanja [[Selim III|Selima III.]], ali je došao prekasno.
**Sultan [[Selim III]], veliki reformator i mecena, je ubijen (28. jula) po naredbi rođaka, budućeg sultana [[Mustafa IV|Mustafe IV.]]
**Treći državni udar [[Alemdar Mustafa–paša|Alemdara Mustafe–paše]] (novembar). Sultan [[Mustafa IV]] je pogubljen u Istanbulu (17. novembra) po naređenju sultana [[Mahmud II|Mahmuda II]].
**Stupanje na presto [[Mahmud II|Mahmud II ''Adlija'']].
* [[1812]]. [[Bukureštanski mir 1812.|Mir u Bukureštu]]. Likvidacija prvog ustanka u Srbiji i turska pobjeda.
* [[1814]]. [[Hadži-Prodanova buna|Srpska pobuna]] pod vodstvom [[Hadži Prodan Gligorijević|Hadži-Prodana]] ([[Požega (Srbija)|Požega]], [[Kragujevac]], [[Jagodina]]). Turci uspijevaju ugušiti pobunu.
* [[1815]]-[[1830]]. [[Drugi srpski ustanak]] pod vodstvom [[Miloš Obrenović|Miloša Obrenovića]]. Srpska pobjeda, Istanbul gubi kontrolu nad [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]].
**U šumi kod [[Радовање (Велика Плана)|Radovanja]] ubojstvo [[Karađorđe|Petrovića]] po naredbi [[Miloš Obrenović|Obrenovića]] ([[25.7.|25. 7.]] [[1817.]]).
*[[1821]]. Ustanak [[Heterija|Heterije]] u Rumuniji i [[Dunavske kneževine|Dunavskim kneževinama]]. &lt;u&gt;[[Grčki rat za nezavisnost|Grčki ustanak]]&lt;/u&gt;.
[[Datoteka:Sultan Mahmud II.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Mahmud II.]] i potreba [[Tanzimat|reformi]]&lt;/center&gt;]]
**[[1822]]. [[Pokolj na Hiosu]] (oko 25.000 mrtvih)
* [[1826]]. [[Rusko-turski rat (1828–1829)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u Grčkoj.
**[[Incident u dobar čas]]: sultan [[Mahmud II.]] raspušta vojni odred [[Janjičari|Janjičara]] (15. juna).
* [[1827]]. [[Navarinska bitka|Bitka kod Navarina]]{{efn|[[Pylos|Πύλος]]}} (20. okt. 1827). Pobjeda koalicije (Engleska, Francuska, Rusija) protiv Osmanske mornarice.
* [[1829]]. [[Sporazum u Jedrenama|Mir u Jedrenu]]. Porta priznaje autonomna prava Vlaške, Moldavije i Srbije.
* [[1839]]-[[1841]]. [[Drugi osmansko-egipatski rat|Građanski rat]] između [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] i [[Muhamed Ali od Egipta|Muhamed-Alije]], valije Egipta. 
**Smrt sultana [[Mahmud II|Mahmuda II.]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 1. jula). Stupanje na presto njegovog sina [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]]. Abdulmedžid je uvjereni reformator i nastavlja nacrt oca. Imat će oko četrdeset sinova i kćeri, svi zadnji sultani Osmanskog carstva će biti njegovi sinovi.
**Počinje razdoblje velikih reformi (&lt;u&gt;'''''[[Tanzimat|Tanzimât]]'''''&lt;/u&gt; [[1839]]–[[1876]])
* [[1853]]-[[1856]]. [[Krimski rat|Rusko-turski rat na Krimu]]. Osmanska pobjeda u savezništvu sa Englezima i Francuzima.
* [[1856]]. [[Pariški sporazum (1856)|Pariski mir]]. Samostalnost [[Dunavske kneževine|Dunavskih kneževina]]. [[Rusko carstvo|Rusija]] predaje [[Besarabija|Besarabiju]] [[Kneževina Moldavija|Kneževini Moldaviji]].
* [[1859]]. Nastaju [[Ujedinjene Kneževine Moldavija i Vlaška]], samostalna država koja je formalno vazal Osmanskog carstva.
* [[1861]]. Smrt [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 25. juna). [[Abdul Aziz|Sultan Abdulaziz]] (polubrat Abdulmedžida) stupa na presto.
* [[1865]]. Liberalni turski pokret [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]], zagovaraju veća građanska prava.
* [[1866]]. [[Kretski ustanak (1866–1869)|Kretski ustanak]] (21. augusta; [[Michail Korakas|Korakas]], [[Gavriil Marinakis|Marinakis]])
* [[1870]]. Ukaz sultana [[Abdul Aziz I|Abdulaziza]] uspostavlja [[Bugarska egzarhija|Bugarsku egzarhiju]]. Prvi bugarski egzarh je [[Antim I]]. Antim je u stvari vođa nacije u [[Bugarski narodni preporod|Bugarskom preporodu]].
* [[1872]]. [[Midhat-paša]] postaje [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|veliki vezir]] (31. jula), podržava reforme.
* [[1875]]. Pobuna Srba u [[Nevesinje|Nevesinju]], stoga slijedi [[Bosansko-hercegovački ustanak|Ustanak u Bosni i Hercegovini]].
* [[1876]]. [[Aprilski ustanak]] u [[Edirne Eyaleti|Jedrenskom pašaluku]] ([[Hristo Botev|Botev]], [[Georgi Benkovski|Benkovski]], [[Ilarion Dragostinov|Dragostinov]], [[Panajot Volov|Volov]]). Bugarski ustanak ugušen od Osmanske vojske.
**Vlada uvodi prvi [[Ustav Osmanskog Carstva]] (23. aprila), uz podršku pokreta [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]] i po nacrtu bivšeg velikog vezira [[Midhat-paša|Midhat-paše]].
**[[Abdul Aziz|Abdulaziz]] zbačen sa prestola (30 i 31. maj). 
**Ustoličenje [[Murat V|Mehmeda Murata V.]], sin Abdulmedžida. Murat V nastoji za demokratskim reformama u carstvu. Kratki sultanant [[Murat V|Murata V]] (93 dana).
**Bivši sultan [[Abdul Aziz|Abdulaziz]] vrši [[samoubistvo]] na [[Çırağan Sarayı|Çırağan Saraju]] u [[Istanbul]]u (4. juna)&lt;ref&gt;{{cite book|last=Davis|first=Fanny|year=1970|title= The Palace of Topkapi in Istanbul |url=https://archive.org/details/palaceoftopkapii00davi/mode/2up|location= New York|publisher= Scribner|pages=306|ref = Davis}}&lt;/ref&gt;.
** [[Crnogorsko-turski rat]] (18. juna).
** Sultan [[Murat V]] je svrgnut sa prijestola (29/31 augusta) od strane vezira [[Mithat–paša|Mithat–paše]].
** Njemu slijedi despotska vladavina sultana [[Abdul Hamid II|Abdulhamida]] ([[1878]]–[[1908]]).
** Reformator [[Mithat–paša]] je postavljen za velikog vezira (19. decembra, drugi mandat).
** Prvi ustav Osmanskog carstva{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Kânûn-ı Esâsî}}, prvi turski ustav 1876.}} ([[Krikor Odian]]) po europskom modelu (23. decembar).
* [[1877]]-[[1878]]. [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda.
** [[Rumunski rat za nezavisnost]] ([[Karol I Rumunski|Karol von Hohenzollern-Sigmaringen]], [[Nikolaj Nikolaevič Romanov (1831–1891)|Nikolaj Nikolaevič]], [[Nikolai Stoletov|Stoletov]]): april 1877 – mart 1878.
* [[1877]]. [[Osman Nuri-paša|Osman-paša]] predaje [[Pleven|Plevnu]] Rusima.
* [[1878]]. Vojska [[Sulejman Husnu–paša|Sulejman-paše]] razbijena kod [[Edirne|Jedrena]] (20. januara). Potpisano [[Primirje u Jedrenu (1878)|primirje u Jedrenu]] (31. januara). [[Sanstefanski mir]] (23. februara). &lt;u&gt;[[Berlinski kongres]]&lt;/u&gt; (jun). Teritorija Otomanskog carstva je okrnjena. Turska gubi [[Batumi|Batum]], [[Kars]], [[Ardahan]]. 
** Pobjeda Crnogoraca u [[Crnogorsko-turski rat|u ratu protiv Osmanskog carstva]] (19. februar, [[Nikola I Petrović Njegoš|Nikola Petrović]]). Turska priznaje samostalnost [[Knjaževina Crna Gora|Crnogorske knjaževine]].
**nastaje [[Kneževina Bugarska]].
**[[Austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine 1878|Austrijska okupacija Bosne]]. Bosna je turska teritorija ali Austrija drži administraciju.
**Sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] ukida ustav i uspostavlja reakcionarni i policijski režim (17. februar).
* [[1881]]. Osnovana [[Administracija za osmanski javni dug]].
**Nastaje [[Kraljevina Rumunija]] (13. marta)
* [[1884]]. [[Midhat-paša]] je zatvoren u [[Taif]]u gdje su ga zadavili njegovi čuvari (8. maja).
* [[1895]]. [[Hamidijski masakri|Pokolj Jermena]] u Anadoliji ([[Erzurum]], [[Diyarbakir]]): po procijenama između 80.000 i 300.000 osoba.
* [[1897]]. [[Grčko-turski rat (1897)|Grčko-turski rat]]. Osmanska pobjeda, Sjeverna [[Tesalija]] i [[Solun|Tesaloniki]] ostaju turske zemlje.
**[[Kritski ustanak]] (1897–1898). Stvaranje [[Kretska Država|Kretske Države]] i protjeravanje Turaka sa otoka.
* [[1903]]. [[Ilindanski ustanak|Ilindenski ustanak]] makedonskog stanovništva. Turci ugušuju pobunu.
* [[1905]]. [[Perzijska ustavna revolucija]] protiv [[Kadžari (dinastija)|Kadžarske dinastije]]. 
** [[Perzijski ustav 1906.|Perzijski ustav]] (1906). Istovremeno, osmanski napad na [[Perzija|Perziju]] 1906. godine. Abdulmadžid–paša, valija [[Bagdad]]a, vodi napad na perzijske pogranične gradove (Bahīk, Muhābād, Urmia).
** Osmansko carstvo broji nešto više od 20.368.485 stanovnika.
* [[1908]]. Početak [[Mladoturci|Mladoturske revolucije]], liberalni pokret ali radikalniji naspram [[Mlade Osmanlije|Mladim Osmanlijama]]. 
**[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarsko carstvo]] pripaja [[Bosna i Hercegovina|Bosnu]] (7. oktobra).
**Otvara se [[Bosanska kriza]], stvara se tajno društvo [[Mlada Bosna]].
* [[1909]]. [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] pokušao da izvrši [[Kontrarevolucija|kontrarevolucionarni]] udar bez uspeha. 
**[[Incident od 31. marta]]; sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] je svrgnut (13. april); 
**Stupa na presto sultan [[Mehmed V]]. Vlada kao marioneta [[Veliki vezir|visira]] [[Mehmed Talat-paša|Talat-paše]], [[Ismail Enver]]a, i [[Ahmed Džemal]]a. 
**Vraćanje pređašnjeg Ustava: konstitucionalni režim pod [[Mehmed V|Mehmedom V.]] (''Ustavni sultanat'') koji se ubrzo pretvara u autoritarni režim.
* [[1911]]. [[Italijansko-turski rat]] za Libiju i Egejske otoke. [[Kraljevina Italija]] osvaja [[Kirenaika|Kirenaiku]] i [[Fezan]] ([[Libija]]), [[Dodekanez]] i [[Egejsko more|Egejske otoke]].
* [[1912]]. [[Prvi balkanski rat]] (oktobra). [[Londonska konferencija (1912–1913)|Mirovni ugovor u Londonu]].
* [[1913]]. Novo pokretanje rata (januar). [[Drugi balkanski rat]]. Poraz i potvrda odredaba [[Londonski mir (1913)|Londonskog primirja]]. Osmansko carstvo konačno gubi [[Rumelija|Rumeliju]]. Turska odlazi sa Balkana.
** nastaje [[Kneževina Albanija]].
* [[1914]] – [[1918]]. [[Prvi svetski rat]].
**[[Sarajevski atentat]] (jun 1914.), [[Julski ultimatum]]; Austrijski pohod na Srbiju (početak augusta 1914.)
**Turska izjavljuje svoju neutralnost u ratu (13. avgusta). 
**Turska vlada naređuje da se zatvore moreuze i naređuje da se miniraju obale. 
**Turska ulazi u rat na strani [[Centralne sile|Centralnih sila]] (29. oktobra). 
**Turska 3. Armija je razbijena u [[Bitka kod Sarikamiša|bitci kod Sarikamiša]] (decembar 1914 – januar 1915.) od strane Rusa ([[Kavkaska kampanja]]). 
* [[1915]]. [[Galipoljska operacija|Bitka na Dardanelima]] (1915–1916): katastrofalan poraz [[Antanta|Antante]] od strane Turaka.
**Na [[Solunski front|Solunskom frontu]] bori se i 20. Turski korpus ([[Abdul Kerim-paša]]).
**[[Armenski genocid]] ([[Mehmed Talat-paša|Talat-paša]]): početak 1915. – januar 1917. Po procijenama ubijeno između 600.000 i 1.500.000 Armenaca.
**[[Genocid nad Asircima]] (februar 1915 – 1920): po procijenama ubijeno između 275.000 i 500.000 [[Asirci|Kaldejskih Asiraca]].
* [[1916]]. [[Sporazum Sykes-Picot|Sajks-Pikotov sporazum]] (16. maja) [[Antanta|Antante]] o podeli Turskih teritorija.
* [[1918]]. Kraj rata.
**[[Mir u Brest-Litovsku]] (3. marta). Pobjeda [[Centralne sile|Centralnih sila]] nad [[Rusko Carstvo|Ruskom carstvom]] (Vidi: [[Boljševici]] i [[Ruska revolucija]]). Rusija izlazi iz rata. Samostalnost država u istočnoj Europi.
**Stvaranje [[Republika Armenija (1918–1920)|Republike Armenije]] (28. maja).
**[[Batumski ugovor]] (4. jun) između Osmanskog carstva i kavkaških država.
**Smrt sultana [[Mehmed V|Mehmeda V.]] u [[Palata Jildiz|Jildiz Palači]] (3. jula; imao je 73 godina, cijeli život je proveo u palači Yıldız). Sultan postaje [[Mehmed VI|Mehmed VI ''Vahidedin'']] (4. jula)
**[[Bitka kod Bakua]] (august – septembar 1918): Osmansko-Azerbejdžanska pobjeda Komunističkog [[Baku]]a podržanog od [[Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika|Ruskih Sovijeta]].
**[[Solunsko primirje]] (29. septembra). [[Kraljevina Bugarska]] se predaje.
**&lt;u&gt;[[Primirje iz Mudrosa]]&lt;/u&gt; (30. oktobra). Turska na ostrvu [[Limnos]] potpisuje kapitulaciju i predaje svoje snage Englezima.
**[[Primirje kod Ville Giusti]] (3. novembra). [[Austro-Ugarska]] se predaje.
**[[Primirje s Njemačkom 1918.|Primirje kod Compiègnea]] (11. novembra). Njemačka se predaje. Kraj Prvoj svijetskog rata.
[[Datoteka:AbdulmecidII.jpg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;Zadnji osmanski vladar, [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II.]]&lt;/center&gt;]]
* [[1918]]–[[1919]]. [[Pariška mirovna konferencija (1919)|Versajska mirovna konferencija]] (18. decembar-16. januar 1919)
* [[1920]]. &lt;u&gt;[[Sporazum u Sèvresu|Sporazum u Sevresu]]&lt;/u&gt;. Razoružavanje celokupne Turske vojske. Rasap Osmanskog carstva. Odstup od teritorija carstva u korist Grčke, Italije, Britanije i Francuske. Pobuna generala [[Kemal Atatürk|Kemala Mustafe Ataturka]].
** Stvaranje [[Velika narodna skupština Turske|Velike narodne skupštine Turske]]{{efn|[[Velika narodna skupština Turske]], {{Šablon:Jez-tur|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}.}} (23. april).
* [[1921]]. Turska proglašava nezavisnost i prisajedinjenje Bosfora i Dardanela{{efn|Vidi kasnije: [[Konvencija iz Montreauxa 1936.|Konvencija iz Montreauxa]] (1936)}}. 
** [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Rat sa Grcima]]. Poraz Grka kod Inone{{efn|''İnönü Muharebesi''.}} (januar/april 1921.). Povlačenje Grka.
* [[1922]]. Kraj Osmanskog carstva ('''[[1.11.|1. novembar]] [[1922]]''') i početak Republike do danas. Velika narodna skupština Turske ukida sultanat. Zajednička vlada [[Abdul Medžid II|Abdulmedžida]] i [[Kemal Atatürk|Kemala Ataturka]]. Abdulmedžid nosi samo titulu [[halifa|halife]] (19. novembra). Bivši sultan [[Mehmed VI|Mehmed VI]] odlazi u [[egzil]] na [[Malta|Maltu]] i potom u [[Kraljevina Italija|Italiju]] ([[Ligurija]]).
* [[1923]]. Kemal Mustafa Ataturk proglašava Republiku (mart).
* [[1924]]. Ukidanje Osmanskog kalifata (3. marta). Zadnji je [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II]]. Istog dana Osmanska porodica odlazi u [[egzil]] u [[Švicarska|Švicarsku]], pa u [[Francuska|Francusku]].

== Vanjske poveznice ==
* {{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/summary/Ottoman-Empire-Timeline|title=Britannica: Ottoman Empire Timeline|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}

== Vidi još ==
* [[Osmansko Carstvo]]
* [[Istorija Osmanskog carstva]]
* [[Osmanska dinastija]]: 
**[[Spisak sultana Osmanskog carstva|Sultani]], 
**[[Lista sultanija Osmanskog carstva|Sultanije]], 
**[[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Veliki veziri]].

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==
* {{cite book|last1=Ágoston|first1=Gábor|last2=Masters|first2=Bruce|year=2009|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=QjzYdCxumFcC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=New York|publisher=Facts On File|pages=650|ref = Encyclopedia}}
* {{cite book|last=Ágoston|first=Gábor|year=2005|title=Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire|url=https://www.google.fr/books/edition/Guns_for_the_Sultan/dNqzjfWABSAC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=Guns+for+the+Sultan:+Military+Power+and+the+Weapons+Industry+in+the+Ottoman+Empire&amp;printsec=frontcover|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=277|ref = Agoston}}
* {{cite book|last=Babinger|first=Franz|year=1978|title=Mehmed the Conqueror and His Time|url=https://www.google.fr/books/edition/Mehmed_the_Conqueror_and_His_Time/CeVwEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=venetian+colony+in+istanbul&amp;pg=PA256&amp;printsec=frontcover|location=Princeton|publisher=Princeton University Press|pages=549|ref=Babinger}}
* {{cite book|last=Bozarslan|first=Hamit|year=2013|title= Histoire de la Turquie. De l'Empire à nos jours|url=https://www.google.fr/books/edition/Histoire_de_la_Turquie/7zwqEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=hamit+bozarslan&amp;printsec=frontcover|location= Paris|publisher= Éditions Tallandier|pages=589|ref = Bozarslan}}
* {{cite book|last1=Erickson|first1=‎Edward J.|last2=Uyar|first2=Mesut|year=2009|title= A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk|url=https://www.google.fr/books/edition/A_Military_History_of_the_Ottomans/JgfNBKHG7S8C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=A+Military+History+of+the+Ottomans:+From+Osman+to+Ataturk&amp;printsec=frontcover|location= Santa Barbara (CA, USA), Denver (CO, USA), Oxford (UK)|publisher= ABC–CLIO
|pages=379|ref = Erickson}}
* {{cite book|last1=Murphey|first1=Rhoads|year=1999|title= Ottoman Warfare, 1500-1700|url=https://books.google.com/books?id=dGs0soIEJEUC|location= New Brunswick (NJ, USA) / UK|publisher= Rutgers University Press / Routledge|pages=278|ref = Murphey}}
* {{cite book|last=Rank|first=Scott|year=2020|title= History's 9 Most Insane Rulers|url=https://www.google.fr/books/edition/History_s_9_Most_Insane_Rulers/hxDADwAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=History%27s+9+Most+Insane+Rulers&amp;printsec=frontcover|location= Washington D.C.|publisher= Regnery History|pages=320|ref =Rank}}
* {{cite book|last1=Shaw|first1=Stanford|last2=Kural Shaw|first2=Ezel|year=2010|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.fr/books?id=E9-YfgVZDBkC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=|ref = Shaw}}
* {{cite book|last=Zorzi|first=Alvise|year=2000|title= La repubblica del Leone. Storia di Venezia|location= Milano|publisher= Bompiani|pages=762|ref = Zorzi}}

[[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]]</text>
      <sha1>hprhdr3j9w32kp8bibiqi7c4mf0dj2b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261516</id>
      <parentid>41261515</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:21:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>/* Turkijsko doba (1071–1299) */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79425" xml:space="preserve">
{{TOC right}}
{{Glavni članak|Osmansko Carstvo|Istorija Osmanskog carstva}}

Ovo je '''Hronologija Osmanskog carstva''' odnosno lista glavnih događaja u istoriji [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]]. &lt;br/&gt;
Ono se po običaju stvara [[1299]]. s [[Osman I|Osman–begom]] i postepenim osvajanjem [[Bizantsko carstvo|Bizantskog carstva]] a nestaje [[1922]]. kada [[Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] stvara [[Turska|Republiku Tursku]].&lt;br/&gt;
Ovaj članak je dopuna glavnih članaka [[Osmansko carstvo]] i [[Istorija Osmanskog carstva]]. Za jasniji pogled na stvaranju Osmanove dinastije i carstva valja također proširiti pogled na članke: [[Bizantsko carstvo]], [[Turkijski narodi]], [[Oguzi]], [[Seldžuci]], [[Rumski Sultanat]], [[Križarski ratovi]], [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučki sultanat]].

==Turkijsko doba (1071–1299)==
*[[1071]]. [[Bitka kod Mancikerta]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite book|last=Skylitzes|first=John|year=2010|title=A Synopsis of Byzantine History, 811–1057|url=https://www.google.fr/books/edition/John_Skylitzes_A_Synopsis_of_Byzantine_H/vGE8Xq832A0C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=John+Skylitz%C3%A8s+Manzikert&amp;pg=PA432&amp;printsec=frontcover|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=526|ref =}} (vidi: [[Jovan Skilica|Ioannes Scylitzes]], Σύνοψις ἱστοριῶν (kraj [[11. vijek]]a)&lt;/ref&gt; (26. augusta): [[Seldžučka Monarhija|Seldžuci]] pod vodstvom [[Alp-Arslan]]a iznenada pobijaju [[Bizantsko Carstvo|vizantisku vojsku]]{{efn|Turci su bili vrlo sposobni [[Konjica|konjušari]], služili su se [[Sulica|džilitom]] a nadasve su bili opasni [[Luk (oružje)|strijelci]]. S time su u ta doba napredovali u brzini i u taktiktici na bojišnici protiv armija koje su se još uvijek temeljile na [[Pješadija|pješadiju]] (po uzoru [[Rimska vojska|rimske vojske]] na primjer). Na početku (za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]]) su turski napadi često upotrebljavali tekniku ''[[Gazi|ghāze]]'' (ista riječ znači i «sveti rat» kao [[Džihad]]), to jeste strategiju kratkog napada sa lakom konjicom da bi uništili strateške točke kod neprijatelja (zgrade ili skladišta, vojnu opremu, konje, prehranu, izviđače...), potom su se povlačili da bi nešto kasnije i iznenada opet napali na isti način, sve do konačnog direktnog sukoba i prodora. Kasnije će funkciju ghāze preuzeti jedinica [[Akindžije|akindžija]]. Stoga u [[Hronologija Osmanskog carstva#Zlatno doba (1453–1566)|zlatnom dobu carstva]] će se osmanska vojna strategija preoblikovati. Taktika ghāze će ostati, ali će veliki napadi imati češće oblik opsade i pohoda u kojim se kreće jedan naoružani grad. Na pohodu je išao i sultan, koji je bio prvi vojvoda odmah ispred [[Veliki vezir|velikog vezira]]. Taj običaj će trajati do 16. stoljeća ([[Mehmet II]], [[Selim I|Selim]], [[Sulejman I|Sulejman]]) pa i nešto kasnije ([[Murat IV]]) mada od 17. stoljeća sultani sve češće stanuju na [[Topkapi Saraj|dvoru]] i bave se dvorskim i stambolskim doživljajima.}}. Turci (Seldžuci) ulaze u [[Anadolija|Anadoliju]]. Grčki [[Konya|Ikonion]] je novi glavni grad seldžučke Anadolije.
*[[1092]]. Seldžučko carstvo pod [[Malik-šah I|Malik-šah]]om dostiže vrhunac svog teritorijalnog proširenja.
*[[1095]] – [[1111]]. U seldžučkoj Perziji ([[Tus (Iran)|Tus]]) književnik [[Al-Gazali|al-Ghazāli]] razvija pravac [[Sufizam|sufizma]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite book|last=|first=|year=2020|title=Routledge Handbook on Sufism|url=https://www.google.fr/books/edition/Routledge_Handbook_on_Sufism/Qi7yDwAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=0|location=Abingdon |publisher= Routledge |pages=564|ref =}}&lt;/ref&gt; (''tasavuf''), što će kasnije bit prvobitna crta turskog [[Sunizam|sunizma]]. Kojijeni sufijske misli su u [[Irak]]u [[9. vijek]]a&lt;ref&gt;{{en}} {{cite book|last=Green|first=Nile|year=2012|title=Sufism. A Global History|url=https://www.google.fr/books/edition/Sufism/uSqVORWulK8C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=sufism&amp;printsec=frontcover|location=Chichester |publisher= Wiley-Blackwell |pages=263|ref =}}, str. 24&lt;/ref&gt;.
*[[1171]]. Dolazak prvih [[Republika Genova|đenovljanskih]] trgovaca na [[Beyoğlu|Peru]].
*[[1204]]. [[Četvrti križarski rat]]. [[Mletačka Republika|Venecijanski]] trgovci se nastanjuju na [[Beyoğlu|Peru]], jako bitna trgovačka postaja prema Istoku{{efn|[[Križarski ratovi]] će stvoriti nepoverenje i otvoreno neprijateljstvo između Latina i [[Bizantsko Carstvo|Grka]]. To stanje je se pogoršalo kada je Francusko-Venecijanska koalicija napala [[Konstantinopolj|Carigrad]] (1204) koji je držao uzurpator [[Aleksije III Anđeo]] i stvorila [[Latinsko Carstvo]], okupirajući dio Trakije i Makedonije i stvarajući u Grčkoj razne feudalne države. Vizantinci su se podjelili na tri države: [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezundsko carstvo]], [[Epirska Despotovina|Epirsku kneževinu]] i [[Nikejsko carstvo]]. Ovo poslednje je predstavljalo nastavak carske vizantinske tradicije. Godine 1261. godine [[Mihajlo VIII Paleolog]] je ponovo zauzeo Carigrad ali obnovljena imperija više nije imala nikakav karakter univerzalnosti. U 13. stoljeću [[Bizantsko Carstvo|Bizantinsko carstvo]] je država puna pukotina koja pokušava se braniti napada sa svih strana.}}. [[Mletačka Republika]] počijne prva teritorijalna osvajanja na [[Egejsko more|Egejskom moru]]&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davies|first1=Siriol|last2=Davis|first2=Jack L.|year=2007|title=Between Venice and Istanbul : colonial landscapes in early modern Greece|url=https://www.google.fr/books/edition/Between_Venice_and_Istanbul/YoZlbnrH2SEC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=venetian+colony+in+istanbul&amp;pg=PA151&amp;printsec=frontcover|location=Princeton|publisher= American School of Classical Studies at Athens|pages=260|ref = SiriolDavies}}&lt;/ref&gt;.
[[Datoteka:Turkish bow Boeheim.jpg|thumb|right|190px|Turski luk.]]
*[[1220]] – [[1340]]: [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napadi na istočnu i jugoistočnu Europu, na Kavkaz, [[Kijevska Rusija|Rusiju]] i [[Horezmijska Monarhija|Perziju]].
*[[1274]]. [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarsku]].
*[[1277]]. [[Bitka kod Elbistana]] blizu [[Kahramanmaraş|Maraša]] (15. aprila), između mongolskog [[Ilhanidska Monarhija|Ilkanat]]a ([[Pervane]]) i [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Mamelučka pobjeda.
*Oko [[1279.]]/[[1281]]. [[Erthogrul|Ertuğrul-bega]] prepušta vlast [[Pleme Kaji|plemena Kayı]] sinu [[Osman I|Osmanu]]&lt;ref name=&quot;BaşarTDV&quot;&gt;{{tr icon}} {{cite web |url=https://islamansiklopedisi.org.tr/ertugrul-gazi|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: Ertuğrul |last=Başar|first=Fahameddin |date=1988–2013 |website=https://islamansiklopedisi.org.tr |publisher=Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi |accessdate=11. 06. 2021 |quote=}} &lt;/ref&gt;. Ertuğrul će vjerojatno umrijeti oko 93. godine života, odprilike [[1288.]] il [[1289.]]&lt;ref name=&quot;BaşarTDV&quot;/&gt; [[Osman I|Osman]] je postao [[beg]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a, [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]]{{efn|[[Turci]] su tada već bili [[Muhamed]]ske [[Vjera|vjeroispovjesti]] jer su prešli u [[Islam]] za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]] ([[10. vijek|10. stoljeće]]).}}.
*[[1285]]. Drugi [[Mongolsko Carstvo|mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Kraljevinu Bugarsku]].
*[[1288]]. Osman–beg osvaja [[Tvrđava Karadžahisar|tvrđavu Karadžahisar]] ({{Šablon:Jez-tur|Karacahisar Kalesi}}) kod [[Eskişehir]]a. 
**Prijateljstvo sa [[Šeik Edebali|šeikom Edebalijem]] (''[[Osmanov san]]'').
**Potom Osman napada İnegöl (Ἀγγελόκωμις), [[Bilecik]] (Βηλοκώμα) i Yarhisar.

==Hronologija==
[[Datoteka:Anatolia1300.png|thumb|left|thumb|250px|Stanje Anadoije 1300.]]
*'''[[1299]]'''. [[Osman I|Osman ''Gazi'']] osniva [[Osmansko carstvo]], postaje [[sultan]]. Te godine je zapravo proglašen za [[Kan (titula)|khan]]a plemena [[Pleme Kaji|Kayı]]. Glavni grad je [[Söğüt]].
*[[1302]]. [[Bitka kod Bafeona]] (27. jun 1302.) teški poraz bizantinske vojske protiv osmanovih Turaka. Prvi događaj potkrijepljen dokazima o životu Osmana&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1304]]. Katalonski plaćenici pod imenom [[Almogaveri]] se bore protiv [[Osmanlije|Osmanlija]] u službi [[Bizantsko Carstvo|Vizantije]] ([[Roger de Flor]]{{efn|[[Roger de Flor]] ([[Brindisi]], oko 1267 – [[Edirne|Adrianopolis]], 1305), [[Templari|vitez templar]] i plaćenik u službi kraljeva [[Kruna Aragona|Aragone]].}}).
** Osman zauzima [[Osmaneli|Lefke]], Akhisar, Koçhisar, Marmaracık i [[Yenişehir (Bursa)|Yenişehir]] (sjeverozapadna Anadolija).
*[[1307]]. Nakon smrti rumskog sultana [[Mesud II|Mesuda II.]] (ubijen od [[Mongolsko Carstvo|Mongola]]), nestaje [[Rumski Sultanat]].
[[Datoteka:Orhan I area map.png|thumb|right|190px|&lt;center&gt;Orhanove zemlje&lt;/center&gt;]]
*[[1317]]. Osman–beg opseda [[Bursa|Prusu]] (Προύσα). Napadi u više navrata (''[[Gazi|ghaza]]'').
*[[1320]] – [[1331]]: za vrijeme vezirata [[Alaeddin–beg|Alaeddin–bega]] pojavljuje se vojna jedinica [[Janjičari|Janjičara]] («novi vojnici»).
*[[1324]]. [[Uzbeg Khan]]{{efn|[[Uzbeg Khan]] (1282–1341), khan [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]].}} napada [[Trakija|Trakiju]].
*[[1326]]. Osmanlije zauzimaju [[Bursa|Prusu]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt; (6. april), koja postaje novi glavni grad osmanske države. 
** Smrt [[Osman I|Osmana]] i [[Orhan I|Orhanovo]] ustoličenje.
*[[1327]]. Prvi [[Orhan I|Orhanov]] novac iskovan u Bursi&lt;ref&gt;{{cite book|last=Şevket|first=Pamuk|year=2000|title= A Monetary History of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=Htk3Wn789EQC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=276|ref = Şevket Pamuk|loc=str. 21}}&lt;/ref&gt; (srebrena [[Akča]]). Do 1477. Osmanlije se služe srebrenom kovanicom, koja će bit dosta stabilno sredstvo u trgovini prvog carstva&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
*[[1331]]. Osmanlije zauzimaju staru bizantinsku [[İznik|Nikeju]] (Νίκαια) koja postaje novi turski glavni grad&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1334]] – [[1335]]. Turci osvajaju Kareški Begluk{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Karesi Beyliği}} u okolici [[Balıkesir]]a.}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1337]]. Drugi napad [[Uzbeg Khan|Uzbega khana]] na [[Trakija|Trakiju]].
**Osmanlije zauzimaju [[Nikomedija|Nikomediju]] (Νικομήδεια, [[İzmit]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1346]]. [[Orhan I|Orhan]] se ženi [[Teodora Kantakouzene|Teodorom]], kći [[Jovan VI Kantakuzin|Jovana Kantakuzina]], i s njom dobija sina [[Princ Halil|Halila]].
* [[1346]] – [[1353]]: [[Crna smrt]]{{efn|U roku desetak godina zbog zaraze umrlo je 26–30% od svjetskog stanovništva, a u nekim krajevima čak 70% ([[Venecija]], [[Toskana]], [[Bremen (grad)|Bremen]]). Demografsko opadanje stanovništva će prouzrokovati između 14. i 15. stoljeća velike promjene na društveno–političkoj razini i na polju kulture i vjere. Na strani Anadolije i Balkana, imamo isto snažno opadanje stanovništva, no glavna posljedica kuge će bit slabljenje ideologije [[Križarski ratovi|Križarskih ratova]], čemu slijedi slabljenje feudalnog sistema, i rast građanske klase u Europi. Zaključno: Osmanlije lakše napreduju u ratovima, dok u Europi niču filozofsko–kulturalni smijerovi i tehnološke inovacije koje će unaprijediti Europu u 18. i 19. stoljeću.}}. Zaraza stiže u [[Konstantinopolj]] i na [[Beyoğlu|Peru]] (jesen 1347).
*[[1352]]. Orhan daje trgovačke povlastice [[Republika Genova|Đenovljanima]]. [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]], Orhanov najstariji sin, zauzima tvrđavu Cippe ({{Šablon:Jez-tur|Çimpe Kalesi}}{{efn|''Çimpe Kalesi'': 40°29'44.9&quot;N 26°44'04.5&quot;E}}). Dakle, &lt;u&gt;Osmanlije prelaze [[Dardaneli|Dardanele]]&lt;/u&gt; i početak Osmanskog osvajanja [[Trakija|Trakije]].
*[[1354]]. Osmanlije zauzimaju [[Ankara|Ankaru]] i [[Galipolje]].
*[[1357]]. Prestolonaslednik [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]] umire. Početak mira sa [[Vizantija|Viznatijom]].
*[[1359]]. Princ [[Murat I|Murat]] napada [[Trakija|Trakiju]].
* oko [[1360]]. Murad stvara ''[[Kapikulu]]'', profesionalni vojni odjel sastavljen od robova uzvišene porte. Vjerojatno isti Murad je stvaralac sistema ''[[Danak u krvi|devširma]]''&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=64}}&lt;/ref&gt;.
*[[1361]]. Princ Murat zauzima [[Jedrene]].
*[[1362]]. Smrt [[Orhan I|Orhana]] i ustoličenje [[Murat I|sultana Murata]]. Stvaranje [[Janjičari|Janjičara]], što omogućuje karijere strancima u [[Osmanska vojska|Osmanskoj vojsci]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;. Glavni grad carstva postaje [[Edirne|Jedrene]].
**[[1362.]]/[[1365]]. Nastaje [[Rumelijski pašaluk]]{{efn|[[Rumelijski pašaluk]] se na turskom zove ''Rumeli Eyaleti'' (Ejalet Rumelije) ili ''Rumeli Beylerbeyliği'' (Beglerbegluk Rumelije). To je bila velika pokrajina turskog carstva u Europi. Osmanlije su ju nazvale ''[[Rumelija|Rumeli]]'' (zemlja Rûma) gdje riječ «Rûm» obilježava «narode Rima». Glavni grad pokrajine je bio u [[Edirne|Jedrenama]] (1362–1530), [[Sofija|Sofiji]] (1530–1836) i u [[Bitola|Manastiru]] (1836–1867).}} ili {{Šablon:Jez-tur|Rumeli Eyaleti}}, što je ime cjelokupne pokrajine Osmanskog carstva u jugoistočnoj Europi.
* [[1364]]. [[Čandarli Halil Hajredin-paša|Čandarli Halil-paša]] postaje [[Veliki vezir]] (1364–1387) sultana Murata: uspon [[Porodica Čandarli|porodice Čandarli]], titula Velikog vezira se jedno vrijeme nasljeđuje&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;.
[[Datoteka:Yenceri 4.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Janjičari]]&lt;/center&gt;]]
*[[1367]]. Turci osvajaju bugarsku tvrđavu [[Burgas]]{{efn|{{Šablon:Jez-lat|Develtum}}, {{Šablon:Jez-gr|Pirgos}}}}. Nešto kasnije će u Burgasu sagraditi tvrđavu koja će se zvati ''Boğaz kale''.
*[[1371]]. Muratova pobeda u [[Bitka na Marici|Maričkoj bici]]. Cijela [[Makedonija (region)|Makedonija]] i djelovi [[Peloponez]]a padaju pod tursku vlast.
*[[1373]]. Osmanlije osvajaju bugarski grad [[Jambol]]. Jedna mala otporna strana grada će ostati naoružana i samostalna.
*[[1375]]-[[1380]]. Osmanlije prisajedinjuju delove Germijane{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Germiyanoğulları Beyliği}} okolica [[Kütahya|Kütahye]].}} i Hamidilije{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Hamitoğulları Beyliği}} okolica [[Antalya|Antalye]] i Korkutelija.}}.
*[[1382]]. Turci osvajaju [[Bitola|Monastir]].
*[[1383]]. Turci osvajaju [[Ser]] u grčkoj Makedoniji.
*[[1385]]. [[Osmanlije]] zauzimaju [[Sofija|Sofiju]].
** U osvojenom bugarskom [[Blagoevgrad]]u{{efn|{{Šablon:Jez-gr|Σκαπτοπάρα}}, {{Šablon:Jez-bg|Gorna Džumaja}}, {{Šablon:Jez-tur|Cuma-i Bâlâ}}}} većina stanovništva prelazi u islam.
** [[1386]]. Osmanlije zauzimaju [[Niš]] nakon opsade koja je trajala 25 dana.
*[[1386]]. [[Bitka kod Pločnika]] kod [[Prokuplje|Prokuplja]] ([[Lazar Hrebeljanović]]). Prvi poraz Turaka na Balkanu. Suvremenici proslavljuju Srbe.
*[[1387]]. Osmanlije osvajaju [[Kavala|Kavalu]].
*[[1388]]. [[Bitka kod Bileće]] (27 august). Drugi poraz Turaka ovaj put od strane [[Kraljevina Bosna|Bosanaca]] ([[Vlatko Vuković]]).
**Turci osvajaju okolicu male bugarske utvrde [[Ruse]].
*[[1389]]. [[Bitka na Kosovu]]. Smrt sultana [[Murat I|Murata]] ([[Miloš Obilić]]?) i ustoličenje [[Bajazit I|sultana Bajazita]].
** Osmanlije osvajaju bugarsku luku [[Varna|Varnu]].
*[[1389]]-[[1390]]. Bajazit osvaja zapadnu Anadoliju i kneževine Menteše{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Menteşeoğulları Beyliği}} u okolici [[Milas]]a.}}, [[Aydın]], Saruhan{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Saruhanoğulları Beyliği}}, okolica [[Manisa|Manise]].}}, Germijanu, i Hamidiliju.
*[[1391]]. Prvi turski napad na [[Konstantinopolj]]. Bez uspjeha.
*[[1392]]. Turci osvajaju [[Skoplje]] ({{Šablon:Jez-tur|Üsküb}}).
*[[1393]]. Turci osvajaju bugarsko [[Veliko Tarnovo]].
*[[1394]]-[[1402]]. Bajazitova [[Opsada Carigrada (1394–1402)|opsada Konstantinopolja]] ([[Manojlo II Paleolog]], [[Jovan VII Paleolog]], [[Jean II Le Meingre]]). Bez uspjeha.
[[Datoteka:Tamerlan2.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Timur]]&lt;/center&gt;]]
*[[1395]]. Bajazitov pohod na [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarsku]] i [[Vlaška|Vlašku]]. [[Bitka na Rovinama]] ([[17. maj]]a), pobjeda vlaškog vojvode [[Mirča I Stariji|Mirče Velikog]] nad Turcima.
*[[1396]]. &lt;u&gt;[[Bitka kod Nikopolja]]&lt;/u&gt; (25. septembra). Osmanska pobeda i pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
**Turci osvajaju [[Vidin]] i uspostavljaju [[Vidinski sandžak]].
**Bugarski car [[Jovan Stracimir]] je uhićen nakon bitke i zatočen u [[Bursa|Bursi]], gdje su ga zadavili.
** Turci osvajaju bugarski [[Silistra|Drastar]] (1396/1400).
*[[1397]]. [[Konstantin II Stratimirović]] pruža otpor i nastavlja carstvo kao vojvoda [[Vidinska Bugarska|Vidinskog carstva]] zadnji ostatak [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
* [[1402]]. [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Agore]] protiv Tatara ([[28. jul]]a). [[Bajazit I|Bajazit]] pada u zarobljeništvo. [[Timur]] stvara [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]]{{efn|Sa Tamerlanom se stvara velika država u centralnoj Aziji. Na strani jugo–istočne Europe, najbitnije posljedice su usporavanje turskih ratova i Turske imperije, a na dugoročnoj razini opadaju ostaci srednjovjekovnih država, tako da će Osmanslijama bit lakše kada budu krenule u nove napade. [[Bizantsko Carstvo|država Bizantija]] ostaje vrlo krhka.}}.
** Padom Osmanskog carstva pod Tatarima, Balkanske države su pod manjem pritisku, stoga se stvara [[Srpska Despotovina]] pod [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]].
** [[Konstantin II Stratimirović]] stupa u savezništvo u protuosmansku svrhu zajedno sa srpskim despotom [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i sa [[Mirča I Stariji|Mirčom]] knezom [[Vlaška|Vlaške]].
* [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|Građanski rat u Anadoliji]] (1402–1413)
*[[1403]]. [[Bajazid I|Bajazit]] izvršio samoubistvo u Akšehiru blizu [[Konya|Konye]] ([[8. mart]]a)&lt;ref&gt;[[Konstantin Mihailović]], ''Janičarove uspomene ili Turska hronika'', [1490—1501]. Prvo izdanje: 1865; Beograd, SANU, 1959.&lt;/ref&gt;.
** U [[Kneževina Albanija|Kneževini Albaniji]] dolazi na vlast [[Nikita Topija]], zadnji vladar [[Kroja|Kroje]]. Krojsko plemstvo masovno prihvaća [[Mletačka Republika|mletačku vlast]].
*[[1403]]-[[1413]]: doba tzv. [[Osmanski interegnum|Osmanskog interegnuma]], rat između Bajazitovih sinova: [[Isa Čelebija]], [[Sulejman Čelebija]], [[Musa Čelebija]], [[Mehmed I|Mehmed Čelebija]].
**Sulejman Čelebija u [[Edirne|Jedrenu]] vlada nad Bugarskom i Trakijom, njegov saveznik je [[Vuk Lazarević]];
**Isa Čelebija je samostalni knez u [[Bursa|Bursi]];
**Mehmed stvara novu kneževinu u [[Amasya|Amasiji]], njegov saveznik je [[Stefan Lazarević]] pa Stefanov sin [[Đurađ Branković|Đurađ]];
**Musa, Bajazitov sin zarobljen zajedno sa ocem, biva oslođen i vraća se u osvajanje carstva, njegov saveznik je [[Mirča I Stariji|Mirča I]].
*[[1404]]. U [[Kraljevina Bosna|Kraljevini Bosni]] unutarnja borba između [[Tvrtko II|Tvrtka II.]] i pro–ugarskog [[Stjepan Ostoja|Stjepana Ostoje]].
*[[1405]]. Smrt [[Timur]]a u dalekom mjestu Otrar, današnji južni [[Kazahstan]] (8. februara, bolest). Njegov nasljednik je unuk [[Halil Sultan|khan Halil]], međutim [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]] brzo ulazi u razdoblje stagnacije i nestabilnost.
**[[Prvi skadarski rat]] (1405–1412). [[Mletačka republika]] napada [[Zeta|Zetu]] [[Balšići|Balšića]]. Rat ostaje neriješen, ali Venecija počinje se širiti po [[Jadransko more|Jadranu]].
*[[1406]]. [[Čandarli Ali Paša]] umire. Sulejman Čelebija bez najpovjerenijeg suradnika. Postaje sve više politički usamljen.
**Mehmetove pristaše usmrćuju Isu Čelebiju u jednom [[hamam]]u u [[Eskişehir]]u.
*[[1408]]. [[Žigmund Luksemburški]] osniva [[Zmajski red]] za borbu protiv Turaka.
**Osmanlije osvajaju [[Sivas]] u Anadoliji.
*[[1410]]. [[Bitka kod Kosmidiona]] (15. juna). Pobeda Sulejmana nad Musom.
**Osmanlije osvajaju [[Manisa|Manisu]].
*[[1411]]. Ubojstvo Sulejmana Čelebije (17. februara).
**[[Žigmund Luksemburški]] postaje «Rex Romanorum» (21. jula){{efn|[[Žigmund Luksemburški]], kralj [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske, Hrvatske i Dalmacje]], postaje «Rex Romanorum» (21. jula) tj. [[Rimsko-njemački kralj]] ili kralj njemačkih feudalnih država. Počinje kratko razdoblje (1411–1437) u kojem je [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarska]] centar moći u Europi. Žigmund vodi aktivnu politiku u Hrvatskoj i u Bosni, pa i na jugu Balkana. Naročito protiv Turaka.}}.
*[[1413]]. [[Bitka kod sela Čamorlu]] (5. jula). [[Mehmed I|Princ Mehmed]] (zajedno sa [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i [[Đurađ Branković|Đurđom Brankovićem]]) pobeđuje [[Musa Čelebija|Musu]] kod Sofije. Ujedinjuje osmanske teritorije. Musa je ozlijeđen i potom ubijen u borbi. Počinje [[Mehmed I|Mehmedov]] sultanat.
*[[1415]]. [[Mehmed I|Princ Mehmed]] na čelu vojnog pohoda odlazi u Anadoliju. Sukob sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1416]]. [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka di Galipolja]]. Venecijanska pobjeda i venecijanska nadmoć nad Egejskom moru.
**Pobuna [[Šeik Bedreddin|Šeika Bedredina]] u [[Anadolija|Anadoliji]] i [[Rumelija|Rumeliji]] protiv stari carskih ustanova, uključujući protiv sultanata (ljeto/jesen)&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;.
*[[1418]]. Pohod [[Mehmed I|princa Mehmeda]] na Džanik ({{Šablon:Jez-tur|Canik}}, [[Samsun]]).
*[[1419]]. Turci osvajaju [[Constanța|Constanțu]].
*[[1420]]. Osmanlije osvajaju [[Konya|Ikonion]] u Anadoliji.
*[[1421]]. Smrt Mehmeda. Ustoličenje 17–godišnjeg [[Murat II|Murata II]] u [[Bursa|Bursi]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=3}}&lt;/ref&gt;.
*[[1422]]. Konačni pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]] ([[Konstantin II Bugarski|Konstantin II.]])
*[[1423]]. Osmanlije osvajaju [[Volos]] u Grčkoj.
*[[1424]]. Mirovni ugovor Murata II sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Osmanlije osvajaju [[Fethiye|Makre]] ([[Poluotok Teke|Teke]], jugozapadna Anadolija).
*[[1425]]. Osmanlije osvajaju [[Aydın]].
*[[1426]]. Turci osvajaju [[Izmir]].
*[[1428]]. Mirovni ugovor sa [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarskom]].
**Osmanlije osvajaju [[Kütahya|Kotyaion]] u [[Frigija|Frigiji]].
*[[1430]]. Turci osvajaju [[Solun]]. U napadu na grad upotrebljavaju topove, stoga prvi tragovi vatrenog oružija kod Turaka (ili možda nešto ranije, u 1420–im godinama).
**Osmanlije osvajaju [[Janjina|Janjinu]] u grčkom [[Epir (region)|Epiru]].
* [[1435]]. [[Srpska Despotovina|Srpski despot]] [[Đurađ Branković]], nadajući se u savezništvo sa Osmanlijama, vijenča 16–godišnju kćeri [[Mara Branković|Maru]] (''Despina Hatun'') za sultana [[Murat II|Murata II]] (4. septembra)&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt;
*[[1438]]. Pohod Murata na [[Transilvanija|Erdelj]]: prolaz kroz [[Đerdapska klisura|Gvozdena vrata]], napadi na [[Sibiu]], [[Sighișoara|Sighișoaru]], [[Mediaș, Mediaș|Mediaș]] i [[Brašov]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt;. Preko 70.000&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt; osoba je [[Ropstvo|zarobljeno]]. Prvi put se spominje ''[[Danak u krvi|devširme]]''.
*[[1439]]. Murat osvaja [[Smederevo]]; prvi pad [[Srpska Despotovina|Srbije]].
*[[1441]] – [[1442]]. Sa zapovjedništva u [[Beogradska tvrđava|Beogradu]] [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] napada [[Smederevski sandžak]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=20}}&lt;/ref&gt;.
** [[Šahbedin|Šehabettin–paša]], [[beglerbeg]] [[Rumelija|Rumelije]], gradi utvrdu na [[Avala|Avali]] ([[Žrnov|Žrnovan]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=20}}&lt;/ref&gt;.
** [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] odnosi pobedu nad Osmanlijama u [[Transilvanija|Erdelju]].
*[[1444]]. [[Murat II]] [[Abdikacija|abdicira]] u korist mladog sina [[Mehmed II|Mehmeda]]. Pokušaj mirnog prelaza vlasti s oca na sina. No Mehmed II je još vrlo mlad (12 godina).
**[[Bitka kod Varne]] (10. novembar). Velika bitka, puno žrtava. Smrt [[Vladislav I.|Vladislava Jagelovića]], viteza i [[Kraljevina Poljska (1385–1569)|kralja Poljske]] na bojišnici. Osmanska pobjeda. Propast [[Varninski križarski rat|Varninskog savezništva]] i odlučujuća pobjeda Osmanlija. [[Bizantsko Carstvo|Bizantija]] je pri kraju.

[[Datoteka:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|center|450px|&lt;center&gt;Širenje Osmanskog carstva od 1307. do 1683.&lt;/center&gt;]]

*[[1446]]. [[Murat II]] po drugi put na prestolu umjesto sina Mehmeda.
*[[1448]]. [[Kosovska bitka (1448)|Druga kosovska bitka]] (17–20. oktobra): poraz [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Mađara]] ([[Janoš Hunjadi]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=37}}&lt;/ref&gt;. 
*[[1450]]. [[Opsada Kroje]]: [[Opsada Kroje (1450)|Prva opsada Kroje]]. Pobjeda Lješke lige ([[Skenderbeg]]).
** Murat II izgrađuje [[Jedrenski saraj]] ({{Šablon:Jez-tur|Edirne Sarayı}}).
*[[1451]]. Smrt [[Murat II|Murata II]] ([[3. februar]], bolest); ustoličenje [[Mehmed II|Mehmeda II]] ([[18. februar]]a)
*[[1453]]. [[Mehmed II|Mehmed]] [[Pad Carigrada (1453)|opseda Carigrad]] ([[6. april]]-[[29. maj]]). Pad [[Karaköy|Pere]].
**Velika seoba Bizantinaca na Zapad{{efn|Bizantinska diaspora: [[Firentinsko Vojvodstvo|Toskana]], [[Mletačka Republika|Venecija]], [[Papinska Država|Rim]]. Među ostalim broje se [[Pleton]], [[Teodor Gaza]], [[Juraj Trapezuntski]], [[Visarion]], [[Jovan Argiropul]], [[Andronik Kalist]], [[Konstantin Laskaris]], što su ključne figure [[Humanizam|humanističke revolucije]].}}. 
**''Byzantion'' (Βυζάντιον) odnosno ''Nova Roma'' odnosno ''Constantinopolis'' postaje osmanski grad (''Kostantiniyye'') i novo središte osmanskog dvora.
**Mehmed II naređuje da [[Čandarli Halil–paša]] bude uhićen i pogubljen (10. jula): prvi veliki vezir likvidiran od strane jednog sultana. Pad porodice [[Čandarli]].
**Od tada sultanovi službenici su sve više zarobljenici iz [[Danak u krvi|devširma]].
**Centralizacija odluka pod Mehmedom II.
[[Datoteka:Siege constantinople bnf fr2691.jpg|thumb|right|270px|&lt;center&gt;[[Pad Carigrada (1453)|Opsada Konstantinopolja]]&lt;/center&gt;]]
**Pokolj i nasilje nad stanovništvom Carigrada{{efn|U osvojenom Carigradu preživjeli Bizantinci bivaju zarobljeni (sluge, devširme, harem...). Većina starog Carigrada je srušena ([[Crkva Svetih apostola (Carigrad)|Crkva Svetih apostola]], [[Džamija Ðul|Hagia Theodosia]], [[Hipodrom u Carigradu|Hipodrom]], [[Palača Blaherne]]). Glavne crkve postaju džamije ([[Aja Sofija]], [[Arapska Džamija]], [[Džamija Eski Imaret]], [[Crkva Hora|Džamija Karije]], [[Džamija Kalenderhane]] i dr.).}}
**''[[Kapitolacije Osmanskog carstva|Kapitolacija]]'' odnosno ugovor sa Genovom i Venecijom.
*[[1458]]. Turci osvajaju [[Atena|Atenu]] (august 1458){{efn|Zadnji vojvoda Atene (Francesco II Acciaiuoli) se predaje sultanu. Ulazak Mehmeda II u Atenu (august 1458).}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=160}}&lt;/ref&gt;, grčki grad ulazi u dugo razdoblje propadanja.
**U Istanbulu sultan Mehmed II sagrađuje [[Ejup Sultan Džamija|Ejup Sultan Džamiju]] na mjesto gdje je po običaju oko 669. godine poginuo u borbi [[Abu Ajub al-Ansari|Ejup]],  suputnik [[Muhamed]]a. U džamiji se čuvao [[Osmanov mač]] i obavljalo ustoličenje sultana. Nešto kasnije Ejup Sultan Džamija će postati jedno od svetih mjesta islama.
**[[Dubrovačka Republika]] sklapa ugovor s Osmanskim carstvom o plaćanju danka. Dubrovnik je faktički samostalna republika ali plaća godišnji danak sultanu (do 1808.).
*[[1459]]. Predaja [[Smederevo|Smedereva]] (jun). Pad srednjovekovne [[Despotovina Srbija|Despotovine Srbije]].
*[[1461]]. Osmanlije osvajaju [[Trabzon]]. Pad [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezuntskog carstva]] ([[Mahmud-paša Anđelović]]; 15. august) i konačni kraj carstva [[Dinastija Komnina|dinastije Komnina]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=195}}&lt;/ref&gt;.
*[[1462]]. [[Mehmed II|Sultan Mehmed]] pokorava [[Vlaška|Vlašku]] (leto).
**Napad na [[Opština Târgoviște, Dâmbovița|Târgoviște]] (jun 1462): [[Vlad Țepeș]] bezuspješno pokušava ubiti [[Mehmed II|Mehmeda II]].
**[[Isa-beg Isaković]] počinje izgradnju [[Sarajevo|Saraybosne]].
*[[1463]]. Pad srednjovekovne [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod tursku vlast. Smrt [[Stjepan Tomašević|Stjepana Tomaševića]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1463/1469).
*[[1464]]. Opadanje zdravlja [[Mehmed II|Mehmeta II]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=233}}&lt;/ref&gt;.
*[[1466]]. [[Opsada Kroje (1466–1467)|Druga opsada Kroje]]. Pobjeda Lješko-venecijanske koalicije ([[Skenderbeg]]).
**Turci izgrađuju tvrđavu [[Elbasan]].
*[[1467]]. [[Opsada Kroje (1467)|Treća opsada Kroje]]. Pobjeda [[Skenderbeg]]a.
*[[1468]]. Turci osvajaju [[Mostar]].
*[[1472]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
** [[Nikola Iločki|Miklós Újlaki]] postaje kralj Bosne&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=232}}&lt;/ref&gt; po nalogu ugarskog kralja [[Matija Korvin|Matyaša Hunyadija]]. Privremena obnova [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] sa centrom u [[Jajce|Jajcu]].
** Česti osmanski napadi [[Jajce]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=232}}&lt;/ref&gt;.
*[[1473]]. Osmanlije osvajaju [[Mersin]]
*[[1475]]. Turci osvajaju [[Feodosija|Feodosiju]] na [[Krim]]u.
** Turski upad u [[Azov]].
*[[1477]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
[[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Mehmed II|Mehmed II Osvajač (''Fatih'')]]&lt;/center&gt;]]
** Prve zlatne turske kovanice&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;. Turska trgovina se služi zlatnim, srebrnim i bakrenim novcem&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt; mada često za zlatnu kovanicu se upotrebljavao venecijanski [[Zecchino|dukat]]{{efn|Tzv. ''Zecchino'' ili ''ducato d'oro''.}}&lt;ref&gt;{{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/coin/Ottoman-Empire|title=Britannica: Ottoman Empire, Coin.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=60; 90}}&lt;/ref&gt;.
*[[1478]]. Umire [[Uzun Hasan]] {{efn|Uzun Hasan (1423–1478), vladar [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]].}}, zadnji vladar Saveza [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]]. Otvara se prostor za proširenje [[Safavidska Monarhija|Safavida]] u Perziji i Osmanlija u Anadoliji.
**Mehmed II [[Opsada Skadra (1478)|opseda Skadar]] u Albaniji. Turska pobjeda.
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1478/1479).
**[[Opsada Kroje (1478)|Četvrta opsada Kruje]]. Osmanska pobjeda i konačni pad Albanije.
*[[1480]]. [[Osmanska invazija Otranta|Napad na Otranto]], u južnoj Italiji. '''&lt;&lt;&lt;'''
*[[1481]]. [[Mehmed II|Mehmed]] umire (3. maja), vjerovatno otrovan od sina Bajazita{{sfn|Encyclopedia|2009|loc=str. 368}}.
**[[Bajazit II]], sin Mehmeda II i [[Gülbahar (žena Mehmeda II.)|Gülbahar Hatun]], stupa na presto (20. maja)
**Borba između braće za presto. [[Bajazit II|Sultan Bazajit]] pobjeđuje nad [[Sultan Cem|sultanom Džemom]], koji bježi na Zapad.
*Osmanlije osvajaju [[Kalamata|Kalamatu]] u Grčkoj.
* [[1483]]. Osmanlije osvajaju poslednje ostatke zemlje hercega od sv. Save ([[Hercegovina]]).
* [[1484]]-[[1491]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1485–1491)|Rat sa egipatskim Mamelucima]] između Anadolije i Sirije. Na kraju stanje ostaje neriješeno, ali [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučka država]] slabi.
* [[1492]]. Sultan Bajazit II prima i priziva španjolske Jevreje ([[Sefardi]]) u Osmansko carstvo, nakon što su ih katolički kraljevi prognali iz [[Kraljevina Kastilja|Kraljevine Kastilje]] i [[Kraljevina Aragon|Kraljevine Aragone]] ([[Alhambrijski ukaz]], 31. marta 1492.)&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;&gt;{{en}} {{cite web|last1=Jacobs|first1=Joseph|last2=Montgomery|first2=Mary W.|year=|title= Jewish Encyclopedia: Turkey|url=https://jewishencyclopedia.com/articles/14546-turkey|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;. Iste godine šalje admirala Kemala Reisa {{efn|Kemāl Reʾīs (1451–1511), osmanski admiral.}} da bi brodom doveo Sefarde u Osmansko carstvo. Jevreji će postati među glavnim trgovcima carstva{{efn|Turci su bili sjajni ratnici, ali slabiji trgovci. Potom je sultanska politika težila da se drugim narodima prepuste djelatnosti u kojim su odlikovali. Trgovinom su se većinom bavili [[Jevreji]]&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;, [[Armenci]] i [[Grci]].}}.
**Turci osvajaju [[Amasya|Amasiju]].
* [[1493]]. [[Sefardi]] uvode prvi [[Tiskarstvo|tiskarski stroj]] u Istanbulu. Tiskaju knjige na latinskom, grčkom, talijanskom, sirijskom i jevrejskom jeziku, dok im je bilo zabranjeno tiskati na arapskom i na turskom&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;.
**[[Krbavska bitka]]. Napad [[Akindžije|Akindžija]] i turska brza pobjeda.
* [[1497]]-[[1499]]. [[Poljsko–otomanski rat (1485–1503)|Rat sa Poljskom]]. Turksa pobjeda, [[Bukovina]] i [[Moldavija]] postaju turski vazali.
* [[1499]]. Osmanlije osvajaju Crnu Goru odnosno [[Zeta (država)|Zetu]] ([[Đurađ Crnojević]]).
** Turci osvajaju okolicu [[Makarska|Makarske]].
** Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
* [[1499]]-[[1503]]. [[Mletačko-osmanski rat (1499–1503)|Rat sa Venecijom]]. Osmanska pobjeda, Turci osvajaju [[Koroni]] i [[Metoni]] na jugu Grčke.
* [[1500]] – [[1545]]. Godine službe [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina Barbarose]]: Osmanlije postaju sila na [[Sredozemno more|Sredozemnom moru]].
[[Datoteka:Uppsala Mecca painting.jpg|thumb|right|200px|&lt;center&gt;[[Meka]]&lt;/center&gt;]]
*[[1501]]. Turci osvajaju [[Drač]] u Albaniji.
*[[1503]]. Zadnji turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1512]]. [[Selim I]] (42 godine) prisiljava svog oca [[Bajazit II|sultana Bajazita II]] da abdicira (24. aprila). Počinje sultanat Selima I.
*[[1514]]. Selim nanosi poraz [[Ismail I|šahu Ismailu]] u [[Bitka kod Čaldirana|bitci kod Čaldirana]]. Turska pobjeda i proširenje prema istoku. Osmanlije osvajaju [[Erzurum]] u istočnoj Anadoliji.
*[[1515]]. Osmanlije osvajaju [[Kayseri|Kajsareju]] u Anadoliji.
*[[1516]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1516–1517)|Drugi osmansko–mamelučki rat]]. Pad [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Turci osvajaju [[Antiohija|Antiohiju]], [[Homs]], [[Alep|Halab]], [[Damask|Dimašk]], [[Beirut]].
**[[Hajrudin Barbarosa]] i [[Oruk Barbarosa]] osvajaju [[Alžir (grad)|Alžir]] (najdalja turska granica na zapadu).
*[[1517]]. Turci osvajaju [[Jeruzalem]].
**Turci osvajaju [[Kairo]] i [[Egipat]].
**Turci osvajaju [[Meka|Meku]] i [[Medina|Medinu]]. Sultan [[Selim I|Selim]] postaje [[halifa]]. Rađanje Osmanskog kalifata (1517–1924).
*[[1520]]. Smrt [[Selim I|sultana Selima]] (21. septembram, vjerojatno zbog zaraze); 26–godišnji [[Sulejman I|šehzade Sulejman]], sin [[Ajše Hafsa Sultan|Hafse]] i Selima, stupa na presto (30. septembra)
[[Datoteka:EmperorSuleiman.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Sulejman I|Sulejman Veličanstveni]]&lt;/center&gt;]]
**Robinja [[Rokselana|Aleksandra]], poklon od [[Ibrahim-paša Pargalija|Ibrahim-paše Pargalije]], postaje konkubina sultana Sulejmana.
*[[1521]]. Ugarski [[Pad Beograda (1521|Beograd osvojen]] (29. augusta).
*[[1526]]. &lt;u&gt;[[Mohačka bitka|Bitka kod Mohača]]&lt;/u&gt; (29. avgusta). Nestanak [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske]] i [[Hrvatska u personalnoj uniji s Mađarskom|Hrvatske]], Osmansko carstvo zauzima [[Panonija|Panoniju]].
*[[1527]]. Turci zauzimaju [[Benkovac]], zadnja granica na sjevero-zapadu [[Rumelija|Rumelije]].
**[[Austrijsko–turški rat (1527-1528)|Austrijsko–turški rat]]. Početak izravnih ratnih sukoba između Beča i Istanbula. Austrijska pobjeda ([[Jovan Nenad]]).
** [[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]], teški sukobi mornarica po [[Egejsko more|Egejskom]], [[Jonsko more|Jonskom]] i [[jadransko more|Jadranskom moru]] ([[Andrea Doria]], [[Hajrudin Barbarosa]]).
*[[1529]]. [[Sulejman I|Sulejman]] zauzima [[Budim]] (8. septembra).
**[[Opsada Beča 1529.|Opsada Beča]] (26. septembra-16. oktobra). Austrijska pobjeda i povlačenje Osmanlija.
**Turci zauzimaju [[Odesa|Odesu]].
*[[1530]]. Turci osvajaju grad Diu u [[Gujarat]]u, u zapadnoj Indiji ([[Mustafa Bayram]]).
*[[1532]]. Novi ratni pohod Sulejmana na Austriju.
**[[Osmansko-persijski rat (1532–1555)|Osmansko-persijski rat]] (1532–1555)
*[[1534]]. Turci osvajaju [[Bagdad]].
*[[1535]]. Turci osvajaju [[Basra|Basru]].
** [[Osvajanje Tunisa (1535)|Osvajanje Tunisa]]. [[Špansko Carstvo|Špansko]]–[[Habsburg|habsburška]] mornarica osvaja grad Tunis u borbi protiv [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina]].
*[[1537]]. Rat sa Venecijom.
**Sulejman u Albaniji. [[Opsada Krfa (1537)|Opsada Krfa]], turski pokušaj propada.
**Osmanlije upadaju u [[Apulija|Apuliju]] (jula).
**[[Bitka kod Klisa 1537.|Bitka kod Klisa]]. Turska pobjeda i pad [[Klis]]a ([[Petar Kružić]])&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=34295|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Kružić, Petar|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
*[[1538]]. Turci osvajaju [[Aden]] i [[Sana (Jemen)|Sanu]] na jugu [[Arabija|Arapskog poluotoka]].
**Turci osvajaju [[Kišinjev]] i [[Bender, Moldavija|Bender]].
**Osmanlije osvajaju [[Mosul]].
**[[Bitka kod Preveze]] na [[Epir (region)|epirskoj]] obali (28. septembar). Pobjeda Osmanske flote ([[Hajrudin Barbarosa]]) nad koalicijom ([[Andrea Doria]]) [[Mletačka Republika|Venecije]], [[Republika Genova|Genove]], [[Papinska Država|Papinstva]], [[Kruna Kastilje|Španije]], [[Napuljsko Kraljevstvo|Napulja]], [[Kraljevina Sicilija|Sicilije]] i [[Malteški red|Malteških vitezova]]. Osmanlije zaustavljaju težnju za nadzorom nad Sredozemlju od strane Venecije i Španije.
*[[1539]]. Osvajanje [[Herceg-Novi|Herceg-Novog]] (10. avgusta).
*[[1540]]. [[Mletačka Republika|Venecija]] je poražena na moru ([[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]]), gubi brojne otoke na [[Dalmacija|Jadranskoj obali]], na [[Jonsko more|Jonskom]] i [[Egejsko more|Egejskom moru]].
** Özdemir–paša{{efn|Özdemir–paša, [[Mameluci|Mameluk]] [[Čerkezi|čerkeškog]] podrijetla, namjesnik [[Jemen|Jemenskog Ejaleta]].}} uvodi piće [[Kava|kavu]] na turskim prostorima.
*[[1541]]. Ratni pohod Sulejmana na [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]], pripajanje Ugarske.
** [[Habsburg|Habsburški]] napad na [[Budimska palača|Budimsku tvrđavu]] ([[Wilhelmom von Roggendorfom]], 4. maja). Turska obrana i dolazak u pomoć sa juga sultana [[Sulejman I|Sulejmana]] sa vojskom. Osmanlije konačno zauzimaju [[Budim]] i sultan stvara [[Budimski vilajet]]&lt;ref&gt;{{hu}} {{cite web |url=https://hu.dbpedia.org/page/Buda_ostroma_(1541)|title=Buda ostroma (1541)|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**[[1541]] – [[1579]]: godine službe [[Mehmed-paša Sokolović|Sokollu Mehmed–paše]] i [[Lala Mustafa-paša|Lala Mustafa-paše]]. Vrhunac osmanske vojne sile i zlatno doba osmanske države.
[[Datoteka:1566-The Funeral of Sultan Suleyman the Magnificent-right.jpg|thumb|right|150px|&lt;center&gt;Pogrebna povorka sultana Sulejmana 1566.&lt;/center&gt;]]
*[[1543]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Džamija Šehzade|Džamiju Šehzade]] (1543–1548) u [[Istanbul]]u.
*[[1544]]. Turski upad u [[Miskolc]].
*[[1545]]. Primirje između Sulejmana i [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]].
*[[1548]]. Ratni pohod Sulejmana na Iran, pad [[Van, Turska|Vana]] (25. avgusta).
*[[1550]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Sulejmanije džamija|Sulejmanije džamiju]] (1550–1557) u [[Istanbul]]u.
*[[1551]]. Turci osvajaju otok [[Gozo]] i grad [[Tripoli|Trablus]] u Libiji.
*[[1557]]. Turci osvajaju [[Massava|Massavu]] na obali istočne Afrike.
*[[1558]]. Smrt [[Rokselana|sultanije Hurem]], najdraže sultanu Sulejmanu.
*[[1559]]. Građanski rat između Sulejmanovih sinova [[Selim II|Selima]] i [[Šehzade Bajezid|Bajazita]].
*[[1562]]. Mir sa carem [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinandom]] (1. jula).
*[[1566]]. [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] (5. august-7. septembar). [[Nikola Šubić Zrinski|Nikola Zrinski]] brani Siget (2.500 protiv 90.000)&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=67474|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Zrinski, Nikola IV.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Sulejman I|sultana Sulejmana]] (5/6. septembar; bolest). Turski časnici prikrivaju smrt sultana za četrdeset i dva dana i njegovo tijelo je potajno zakopano u [[Szigetvar]]u&lt;ref&gt;[[Turski jezik|tur]]. {{cite web|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: SÜLEYMAN I|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Ustoličenje [[Selim II|Selima II.]] (24. septembra), sin Sulejmana i [[Rokselana|Hürreme]].
**Turci zauzimaju otok [[Hios]] od [[Republika Genova|Republike Genove]].
* [[1566]] – [[1656]]: ''[[Sultanat žena]]'' ({{Šablon:Jez-tur|Kadınlar saltanatı}})
** [[1566]] – [[1603]]: godine [[Sultanija Safije|sultanije Safije]], strašno mudra i moćna žena na [[Topkapi Saraj|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Murat III|Murata III.]]
[[Datoteka:Ottoman Empire Detailed.png|thumb|right|350px|&lt;center&gt;Osmansko carstvo 1593.&lt;/center&gt;]]
*[[1568]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Selimija|Selimiju džamiju]] (1568–1574) u [[Edirne|Jedrenu]].
**[[Habsburg|Habsburzi]] plaćaju godišnji danak Osmanlijama.
* [[1569]]. Pohod Osmanlija protiv [[Rusko Carstvo|Rusa]]; plan kanal Don-Volga i opsada [[Astrahan]]a.
** Veliki požar u [[Istanbul]]u.
* [[1570]]. [[Kneževina Transilvanija]] je vazal Osmanskog carstva. Najsjevernija točka Osmanskog prostora su [[Košice]].
* [[1570]] – [[1573]]. [[Ciparski rat]] između Osmanskog carstva i [[Mletačka Republika|Republike Venecije]].
** [[Opsada Famaguste]] (1570/1571) na [[Kipar|Kipru]]. [[Lala Mustafa-paša]] osvaja tvrđavu, pokolj stanovništva i ubojstvo generala [[Marco Antonio Bragadin|Bragadina]] (17. augusta 1571.)&lt;ref&gt;{{harvnb|Zorzi|2020|p=351}}&lt;/ref&gt;.
* [[1571]]. Stvaranje [[Sveta liga (1571)|Svete lige]] protiv Osmanlija.
** [[Bitka kod Lepanta]]{{efn|[[Naupakt|Ναύπακτος]], ''Lepanto'', ''İnebahtı''.}} (7. oktobra). Teški poraz Turaka.
* [[1574]]. [[Osvajanje Tunisa (1574)|Osvajanje Tunisa]]. Turci oduzimaju grad Tunis [[Špansko Carstvo|Španskom carstvu]] ([[Uludž Ali]] i [[Džigalazade Jusuf Sinan-paša|Jusuf Sinan-paša]]).
** Smrt [[Selim II|Selima II.]] (udes) i dolazak na vlast [[Murat III|Murata III.]], sin [[Sultanija Nurbanu|Nurbane]] i Selima II. Carstvo se suočava sa prvim finansijskim poteškoćama i sa rastom nezadovoljstva u društvu (1574–1595). 
* [[1577]]. Turci osvajaju [[Džibuti]].
** [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijski rat]].
*[[1579]]. [[Mehmed-paša Sokolović]] je usmrćen (11. oktobra) od strane jednog vojnika ([[Janjičari|Janjičara]]?) u još nejasnim okolnostima. U njegovoj spomen ostaje [[Džamija Mehmed-paše Sokolovića]] (sagr. 1571/1572, [[Mimar Sinan]]) i još mnogo čega {{efn|[[Mehmed-paša Sokolović]] je bio vrstan vojnik i vojvoda, sultanov savjetnik, upravnik i mecena. Vjerom musliman, oženio je [[Esmehan Sultan]] (1545–1585), kćer sultana [[Selim II|Selima II.]] i sultanije [[Sultanija Nurbanu|Nurbanu]]. Imali su dvoje djece: Sultanzade Ibrahim Han i Safiye Hanim-Sultan.}}. Kraj sjajnog doba Sultana Sulejmana.
* [[1580]]. [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] imenovan za velikog vezira.
* [[1581]]. [[Felipe II od Španije|Filip II od Španjolske]] priznaje regentstvo [[Tunis]]a, [[Alžir]]a, [[Kirenaika|Kirenaike]] i [[Tripolitanija|Tripolitanije]] kao tursko vlasništvo, tzv. «barbarske oblasti» za kršćane.
* [[1583]]. Smrt [[Sultanija Nurbanu|sultanije Nurbanu]], jedna od najpoštovanijih žena svog vremena.
* [[1585]]. Turci osvajaju [[Kars]] i [[Tabriz]].
** Počinje monetarna nestabilnost Osmanskog carstva, glavni uzroci su fiskalne, ekonomske i političke poteškoće dok se istovremeno svijetska tržišta proširavaju i ubrzavaju (usp. Europski [[kolonijalizam]]). To monetarno slabljenje traje do 1690. [[Akča]] postepeno nestaje s tržišta dok sve više ini novac kruži po Osmanskom carstvu&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
* [[1588]]. Osmanlije zauzimaju Karadağ ([[Arasbaran]], na granici sa [[Iran]]om).
* [[1589]]. Ustanak [[Janjičari|janičara]] u Carigradu (3. aprila) ({{Šablon:Jez-tur|Beylerbeyi Vakası}}).
* [[1590]]. Kraj [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijskog rata]]. Turska pobjeda. [[Istanbulski ugovor (1590)|Istanbulski ugovor]]. Turci osvajaju veći dio [[Kavkaz]]a i neke djelove sjeverozapadne [[Perzija|Perzije]] ([[Gruzija]], [[Azerbejdžan]], [[Luristan|Luristān]], [[Dagestan]], [[Kurdistan]], [[Huzestan|Khūzestān]], [[Kirkuk|Šahrizor]]...)
* [[1593]]. Pobuna [[Spahija]] i [[Segban]]a u Istanbulu (27. januara). [[Pobuna Dželalija]] ({{Šablon:Jez-tur|Celalî ayaklanmaları}}).
[[Datoteka:Mosque of Sultan Achmet.jpg|thumb|right|230px|&lt;center&gt;[[Džamija sultana Ahmeta]]&lt;/center&gt;]]
**[[1593]] – [[1606]]: [[Dugi rat]] između [[Habsburg]]a i Osmanlija; 
** [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] opet imenovan za velikog vezira;
** [[Bitka kod Siska]] (22. juna 1593): austrijska pobjeda protiv Turaka.
* [[1595]]. Prirodna smrt [[Murat III|Murata III.]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]]. Ustoličenje 29–godišnjeg [[Mehmed III|Mehmeda III.]], sin [[Sultanija Safija|Safije]] i Murata III. 
* [[1603]]. [[Spahija|Spahijska]] buna. Smrt [[Mehmed III|Mehmeda III]] (22. decembra); [[Ahmed I]] stupa na presto (23. decembra).
* [[1604]]. [[Sultanija Safija]] (baka sultana Ahmeda) je otjerana sa dvora.
* [[1605]] – [[1651]]: godine [[Sultanija Kosem|sultanije Kosem]], podrijetlom [[Grci|Grkinja]], jako moćna žena na [[Topkapi Saray|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Ahmed I|Ahmeda I.]] Rodila je mnogo djece, među kojim i dva sultana: [[Murat IV]] i [[Ibrahim I|Ibrahim ''Ludi'']].
* [[1606]]. [[Žitvanski mir]]. Pravo katolika da grade crkve u Osmanskom carstvu. Tursko teritorijalno proširenje u [[Panonija|Panoniji]]. Ukidanje godišnjeg danka koje su Habsburzi plaćali Osmanlijama. [[Krimski Kanat]] postaje turski vazal.
* [[1609]]. Izgrađivanje [[Džamija sultana Ahmeta|Džamije sultana Ahmeta]] (1609–1616)
* [[1617]]. Smrt [[Ahmed I|Ahmeda I]] (bolest)
* [[1617]]-[[1623]]. Kriza Sultanata. Unutrašnji nemiri: vladavina sultana [[Mustafa I|Mustafe]], psihološki nestabilna osoba.
** [[Mustafa I]] (sin [[Halime Sultan|Halime]] i Ahmeda I.) je prvi sultan koji faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|carskog dvorca]] te većinu vremena provodi u [[kafes]]u.
*[[Moldavski rat magnata]]. Osmansko carstvo podržava [[Kneževina Moldavija|Kneževinu Moldaviju]] protiv [[Poljsko-Litvanska Unija|Poljsko-Litvanska Unije]].
*[[1618]]. Sultan Mustafa je odložen, na presto stupa njegov unuk mladi [[Osman II]], sin [[Mahfiruz Sultan|Mahfiruze]] i Ahmeda I.
* [[1622]]. Ubojstvo 18–godišnjeg sultana [[Osman II|Osmana II.]] (pobuna Janjičara). Povratak na vlast [[Mustafa I|Mustafe]]. Međutim Mustafa je manje važna pojava na dvorcu. Stvarnu moć drže veliki vezir [[Kara Davut-paša]] i [[Sultanija Halime]].
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1623]]. Na vlast [[Murat IV|sultan Murat IV]] (rexit 1623–1640), sin [[Sultanija Kosem|Sultanije Kosem]] i Ahmeda I.
**[[Osmansko–safavidski rat (1623–1639)|Osmansko–safavidski rat]] (1623–1639) na istoku.
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše|Druga pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1630]] – [[1672]]: Putovanja [[Evliya Çelebi|Evlije Čelebije]] ([[Hrvatska]], [[Hercegovina]], [[Kosovo]], [[Albanija]], [[Atena]], [[Holandija (regija)|Holandija]], [[Beč]], [[Krit]], [[Baku]], [[Krimski Kanat]], [[Sirija]], [[Palestina]], [[Čerkezija]]).
* [[1638]]. [[Murat IV|Murat IV]] ponovo osvaja [[Bagdad]] (novembar/decembar)
* [[1640]] – [[1648]]. Vladavina [[Ibrahim I|sultana Ibrahima]], psihopatološki slučaj. Najdublja turska politička kriza u 17. stoljeću. Najmoćnija osoba na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]] je zapravo Ibrahimova majka, [[Sultanija Kosem|sultanija Kösem]].
** Sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|Topkapija]] i većinu vremena provodi u [[harem]]u. Priča se o 280 konkubina&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web|last=Dash|first=Mike|url=https://www.smithsonianmag.com/history/the-ottoman-empires-life-or-death-race-164064882/|title=The Ottoman Empire’s Life-or-Death Race|date=22. 03. 2012|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Rank|2020}}&lt;/ref&gt;. Sultan je od njih dobio mnogo djece.
* [[1645]]-[[1669]]. [[Kandijski rat]] protiv [[Mletačka Republika|Venecije]]: Osmanlije osvajaju otok [[Krit]], Venecija učvršćuje položaj u [[Dalmacija|Dalmaciji]].
* [[1648]]. Velika narodna pobuna protiv vlasti, u [[Istanbul]]u i u Osmanskom carstvu pod vodstvom [[Janjičari|Janjičara]] i [[Ulema]]. Veliki vezir [[Hezarpare Ahmed–paša]] je pogubljen (8. augusta, zadavljen i rastrgan u parčad od naroda) a potom i sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] (18. augusta, zadavljen).
* [[1648]]. Na presto stupa [[Mehmed IV|Mehmed IV ''Lovac'']], sin Ibrahima I.
* [[1651]]. Prva pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]].
* [[1656]]. Veliki vezir postaje [[Mehmed-paša Ćuprilić]] (vezirat 1656–1661). Preokrenuo Kandijski rat. Privremeni oporavak i stabilizacija carstva.
**[[1656]]-[[1683]]. Doba [[Ćuprilići|Ćuprilića]].
* [[1657]]-[[1658]]. Druga pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]] (†1659)
* [[1660]]. [[Kneževina Transilvanija]] privremeno pada pod izravnu Osmansku vlast. Osmansko carstvo u centru Europe.
* [[1661]]. [[Kuga]]
* [[Veliki turski rat]] (1662–1699)
** [[Habsburško-turski rat (1663–1664)|Habsburško-turski rat]] ([[Nikola VII. Zrinski|Nikola VII. Zrinski]])
* [[1668]]. Turci ponovo osvajaju [[Basra|Basru]].
[[Datoteka:Turkish siege of Vienna - 1683.png|thumb|right|280px|&lt;center&gt;[[Opsada Beča 1683.|Opsada Beča]]&lt;/center&gt;]]
* [[1682]]. Pohod Mehmeda na Beograd.
* [[1683]]. [[Opsada Beča (1683)|Druga opsada Beča]]. Nakon dva mjeseca, vojne snage [[Sveta liga|Svete lige]] pod vodstvom [[Jan III. Sobjeski|Jana Sobjeskog]] odbija napad Turske armije (po procjeni: 200.000 ljudi&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web|year=|title= Wien Geschichte Wiki: Zweite Türkenbelagerung (1683)|url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Zweite_T%C3%BCrkenbelagerung_(1683)|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;) na [[Kahlenberg]]u. Bit će to zapravo zadnji turski napad na centralnu Europu.
** Veliki vezir [[Kara Mustafa-paša]] biva pogubljen u [[Beograd]]u po izravnom naredbom sultana Mehmeda IV ([[25.12.|25. 12.]] [[1683]]).
* 1683 – 1687: godine vladavine [[Gülnuş Sultan|sultanije Gülnuš]], podrijetlo [[Grci|Grkinja]] sa venecijanskog [[Krit]]a, vrlo moćna žena na dvoru i mecena. Bila je žena [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i rodila je šestoro djece od kojih su dva postala sultani ([[Mustafa II]] i [[Ahmed III]]).
** [[Osmansko carstvo]] dostiže vrhunac svoga teritorijalnog proširenja ([[Mehmed IV]], 1683).
* [[1686]]. [[Opsada Budima (1686)|Opsada Budima]]. Vojvoda [[Karlo V, vojvoda od Lorene|Karlo od Lorene]] osvoja [[Obuda|Óbudu]], [[Budim]] i [[Pešta|Peštu]] za kuću [[Habsburg]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.budapest.com/city_guide/general_information/history.en.html|title=budapest.com – Budapest History|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1687]]. [[Jegen Osman-paša]] i [[Janjičari]] skidaju sa vlasti sultana [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] (8. novembra). Na presto stupa njegov polubrat [[Sulejman II]].
** [[Eugen Savojski]], austrijski vojvoda francusko–talijanskog podrijetla, vodi teške pobjede nad Turcima u [[Veliki turski rat|Austrijsko–turskom ratu]]: [[Bitka kod Mohača 1687.|Bitka kod Mohača]].
** [[Krimske bitke|Prva ofenziva na Krim]] (2. maja). [[Rusko Carstvo|Ruski]] napad na [[Krimski Tatari|Krimski Kanat]] (osmanski vazal). Pobjeda Krimskih tatara. Krimski kanat ostaje nezavisan. Osmansko širenje u Europi se zaustavlja. Kraj saveza između Krimskog kanata, Francuske i [[Imre Thököly|Imrea Thökölyja]].
* [[1689]]. Napad [[Sulejman II|Sulejmana]] na austrijsku granicu.
** [[Bitka kod Niša (1689)|Bitka kod Niša]] (24. septembra), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]]).
* [[1691]]. Smrt [[Sulejman II|Sulejmana]]. Dolazak na presto njegovog polubrata [[Ahmed II|Ahmeta II.]] (sin [[Ibrahim I|Ibrahima I.]])
** [[Bitka kod Slankamena]] (19. augusta), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]])&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web |url=https://web.archive.org/web/20120328114744/http://www.badische-heimat.de/neu/projekte/texte/salankamen.pdf|title=Der Türkenlouis und die Schlacht von Salankamen,  19. August 1691|last=|first=|date= |website=https://badische-heimat.de/ |publisher=Badische Heimat |accessdate=27. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1695]]. Smrt [[Ahmed II|Ahmeda II.]], stupa na presto [[Mustafa II]], sin [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]].
* [[1697]]. [[Bitka kod Sente]] ([[Eugen Savojski|princ Eugen]]) i Pohod na Sarajevo (isto princ Eugen).
* [[1699]]. [[Karlovački mir|Mir u Karlovcima]] sa Austrijom (26. januara).
* [[1703]]. [[Jedrenska pobuna]] ([[Janjičari]]) zbog [[Karlovački mir|Karlovačkog mira]]. Vojska maršira na [[Istanbul]]. Ubojstvo [[Šejh-ul-islam|šejhulislama]] [[Feyzullah Efendi|Feyzullaha Efendije]] i svrgavanje sa trona sultana [[Mustafa II|Mustafe II.]]
**[[Mustafa II]] se odriče prestola u korist brata [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (isto sin sultanije [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]]).
* [[1709]]. [[Egzil]] švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]], sultan ga prima na dvor. 
* [[1710]]. [[Rusko-turski rat (1710–1711)|Kampanja rijeke Pruth]], osmanski pohod na [[Moldavija (regija)|Moldaviju]] ([[Baltadži Mehmed Paša]])
* [[1711]]. [[Mirovni ugovor iz Pruta|Mir iz Pruta]] (21. jula). Osmanska pobjeda.
* [[1713]]. Sultan [[Ahmed III|Ahmed]] proteruje švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] sa dvora i potpisuje ugovor o miru sa Rusijom. [[Mir iz Jedrena (1713)|Mir iz Jedrena]] (23. juna): uspostavlja mir sa [[Rusko Carstvo|Rusijom]] koji će trajati 25 godina.
* [[1714]]. [[Mletačko-osmanski rat (1714–1718)|Drugi Morejski rat]] (1714–1718). Osmanska pobjeda nad [[Mletačka Republika|Venecijom]].
* [[1716]]. [[Austrijsko-turski rat (1716–1718)|Austrijsko-turski rat]] (1716–1718)
** [[Bitka kod Petrovaradina]] ([[Eugen Savojski]], 5. august). Teški poraz Osmanlija, vezir [[Silahdar Damat Ali-paša|Ali-paša]] je ubijen u bitci.
* [[1717]]. [[Opsada Beograda (1717)|Opsada Beograda]] ([[Eugen Savojski]]), Halil-paša bezuspješno predvodi vojsku na Beograd.
* [[1718]]. [[Požarevački mir|Mir u Požarevcu]]. Turska se odriče [[Temišvar]]a, [[Smederevo|Smedereva]] i [[Beograd]]a. 
** Počinje tzv. ''[[Doba lala]]'' (1718-1730), razdoblje mira i stabilnosti.
** Potpisan trgovački ugovor između Austrije i Turske: slobodan uvoz austrijske robe osim oružja i municije, Austrija dobija pravo na konzule u većim trgovačkim mjestima. I turski trgovci, pretežno [[Grci]] i [[Cincari]], dobijaju povlastice u habsburškim zemljama. 
[[Datoteka:Sultan ahmed III.jpeg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;[[Ahmed III.]]&lt;/center&gt;]]
* Sultanat [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (1703–1730) i vezirat [[Nevšehirli Damat Ibrahim-paša|Nevšehirlije Ibrahim-paše]] (1718–1730).
* [[1720]]. [[Seyyid Vehbi]] i [[Abdülcelil Levni]] sastavljaju knjigu ''[[Surname-i Vehbi]]'';
** Prvi sastav [[mehter]] muzike dolazi na Zapad, po nalogu sultana Ahmeda III. u počast Poljske.
* [[1721]]. Putovanje veleposlanika [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi|Mehmeda Čelebije]] u [[Kraljevina Francuska|Kraljevinu Francusku]]. Njegov izvještaj sultanu će bit značajan za prve reforme carstva.
* [[1723]]. Počinje [[Osmansko–hotački rat (1726–1727)|rat s Iranom]], Osmanlije zauzimaju [[Gruzija|Gruziju]] i [[Gandža (grad)|Gandžu]].
* [[1724]]. [[Carigradski ugovor (1724.)|Carigradski ugovor]]: podjela zemalja [[Safavidska Monarhija|Safavidske Perzije]]. Geopolitičko nadmetanje između Rusije i Turske.
* [[1726]]. Otvorena prva [[Štamparstvo|štamparija]] u [[Istanbul]]u ([[Ibrahim Muteferika]]).
* [[1727]]. Hamadanski sporazum s [[Hotakijska Monarhija|Hotakidima]]: Osmansko Carstvo pripaja zapadni Iran.
* [[1729]]. Ulazi u tok nova kovanica pod nazivom «Zer-i mahbub».
* [[1730]]. Pobuna [[Janjičari|janičara]] pod [[Patrona Halil|Patronom Halilom]]. Pobuna svrgava sultana [[Ahmed III|Ahmeda III.]] Stupanje na presto [[Mahmud I|Mahmuda I]], sin [[Mustafa II|Mustafe II.]] (septembar).
** Početak [[Osmansko-persijski rat (1730-1735)|Osmansko-perzijskog rata]] napadom [[Nadir Šah|Nadir Šaha]], povlačenje osmanske vojske koja je poražena u bitci kod [[Malajer]]a (zapadni Iran).
*[[1739]]. [[Bitka kod Grocke|Pobeda Turaka kod Grocke]].
**Kraj [[Rusko-turski rat (1735–1739)|Rusko-turskog rata]]. Austrija vraća Turcima [[Kraljevina Srbija (1718–1739)|Kraljevinu Srbiju]], [[Oltenija|Malu Vlašku]], [[Posavina|sjevernu Bosnu]] i južni [[Banat]]. Osmanlije gube [[Azov]]. [[Niški sporazum (1739)|Niški sporazum]] i [[Beogradski mir]].
*[[1744]]. [[Emir]] [[Muhamed ibn Saud]] i [[imam]] [[Muhamed ibn Abdul Vahab]] stvaraju [[Emirat Dirija]] na [[Arabija|Arapskom poluotoku]].
*[[1754]]. Smrt sultana [[Mahmud I|Mahmuda]] (bolest), bio je mecena i mudar vladar. Sultan nije imao djece. Stupa na vlast [[Osman III]], njegov brat.
*[[1755]]. Sagrađena [[Nuruosmanije džamija]] u [[Istanbul]]u.
*[[1757]]. Smrt sultana [[Osman III|Osmana III.]] Kao i njegov brat i Osman III je ostao bez djece.
**Stupa na vlast [[Mustafa III]], sin [[Ahmed III|Ahmeda III.]] i vrlo solidan vladar{{efn|[[Mustafa III]] je sultan koji jako brine za pravdom, poduzima niz koraka kako bi povećao prosperitet [[Istanbul]]a, stabilizira novac, izgrađuje velike žitnice, održava akvadukte i uspostavlja strogu fiskalnu politiku.}}.
*[[1768]]-[[1774]]. [[Rusko-turski rat (1768—1774)|Rusko-turski rat]]. Rusija dobija [[Kerč]], [[Yeni-Kale]], [[Kabardsko-Balkarska|Kabardiju]]. Osmanlije gube [[Krimski Kanat]].
*[[1770]]. Pobeda u pomorskoj bici kod [[Çeşme|Češme]] ispred [[Hios]]a (5–7 juli 1770). Ruska pobjeda nad Turcima.
*[[1774]]. Ponižavajući [[Kučukkainardžijski mir|Mir u Kučuk-Kainardži]] (10-21. juli). Turska priznaje pravo Rusiji da drži u [[Istanbul]]u svog predstavnika i da će štititi hrišćansku veru i crkve. Rusija dobija slobodan izlaz na [[Crno more]], jer dobija tvrđave na obali [[Azovsko more|Azovskog mora]], područje između rijeka [[Dnjepar (rijeka)|Dnjepar]] i [[Južni Bug|Bug]], te plovidbene i trgovačke povlastice u Osmanskom Carstvu&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.britannica.com/biography/Abdulhamid-I|title=Britannica: Abdülhamid I. Ottoman sultan|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Mustafa III|Mustafe III.]] (srčani udar, 21. januara). Dolazak na vlast njegovog brata [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]].
*[[1775]]. Osmansko carstvo predaje [[Bukovina|Bukovinu]] [[Habsburg|Habsburzima]].
*[[1783]]. [[Rusko Carstvo|Rusija]] pripaja Krim ([[Krimski Kanat]], osmanski) i planirala podijeliti Osmansko carstvo.
*[[1787]]. Novi [[Rusko-turski rat (1787–1792)|rat Rusije i Turske]]. Ruska pobjeda. [[Rusko carstvo]] pripaja sebi [[Edisan|Jedisan]] ([[Odesa]], [[Nikolajev]]).
*[[1788]]-[[1791]]. [[Austrijsko-turski rat (1787–1791)|Tursko-Austrijski rat]]. Austrijska pobjeda.
*[[1789]]. Austrijanci su [[Opsada Beograda (1789)|osvojili Beograd]] ([[Ernst Gideon von Laudon|Ernst von Laudon]]): [[Kočina krajina|Austrijska Srbija]] (1788–1792).
**Smrt 64–godišnjeg sultana [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]] (7. aprila), bio je dobronamjeran vladar sa velikim interesom za državne poslove i naklonjen reformama&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;/&gt;.
**Stupanje [[Selim III|Selima III.]] na vlast. Energičan vladar koji nastaje za reformama. Prvi pokušaj reforme usred propasti imperije.
*[[1791]]. [[Svištovski mir|Mir u Svištovu]] (4. avgust). Turska amnestija u Crnoj Gori, Bosni, Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji. 
**[[Mirovni ugovor iz Jašija|Mir u Jašiju]]. Rusija vraća Turskoj [[Besarabija|Besarabiju]] i [[Moldavija|Moldaviju]].
**Sultan [[Selim III]] odlučuje uvesti teže promjene u carstvu. Njegova glavna [[reforma]] uvodi novu vojnu postrojbu lojalnu [[sultan]]u, jedinicu [[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]] (''Nizâm-ı Cedîd''). Vrlo brzo će najveća prijetnja novom poretku postati [[janjičari]].
*[[1794]]. Turski sultani objavljuje povlastice [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] i uvodi knežinsku samoupravu.
* [[1798]]. Francuski general [[Napoleon I Bonaparte|Bonaparte]] vodi [[Egipatska kampanja|pohod na Egipat]] (1798–1801). Osmansko carstvo gubi [[Egipat]].
* [[1800]]. [[Selim III|Sultan Selim]] se miri sa [[Janičari]]ma.
* [[1800]]-[[1804]]. Janičarska vladavina u [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] (''dahije'').
* [[1804]]-[[1813]]. [[Prvi srpski ustanak]]. Srpska pobuna protiv Dahija, pojava vojvode [[Karađorđe|Đorđa Petrovića]]: &lt;u&gt;[[Srpska revolucija (1804–1835)|Srpski ustanak]]&lt;/u&gt;. 
* [[1805]]. U Egiptu nastaje nova samostalna [[dinastija Muhameda Alija]].
* [[1806]]. [[Rusko-turski rat (1806–1812)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u [[Moldavija|Moldaviji]].
** [[Incident u Jedrenu (1806)|Incident u Jedrenu]]. Sukob između sultanovih jedinica ''[[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]]'' i jedne koalicije balkanskih velikana, [[Ajan|ajana]]{{efn|''Ajanat'' je bio institucija koja je neformalno ostavila trag u Osmanskom carstvu dugo vremena sve do 18. veka i perioda Tanzimata. To su bili provincijski magnati, bivši upravnici ili ljudi koji su bili donekle ugledni i poštovani. Poslije nekog vremena, ti uglednici su dodati u sistem. Najistaknutiji među njima bili su bivši vladari.}} i [[Janjičari|janičarskih]] garnizona u [[Trakija|Trakiji]] (ljeto): da bi izbjegao novi [[građanski rat]] i nered, sultan napušta nacrt reformi i mijenja vladu.
* [[1807]]. [[Pobuna jamaka]]. Državni udar u Osmanskom carstvu ([[Kabakçı Mustafa]]).
**Sultan [[Selim III]] je svrgnut i zatvoren od strane ustanka [[Janjičari|janjičara]].
[[Datoteka:Battle of Navarino-Auguste Mayer mg 0598.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Bitka kod Navarina]]&lt;/center&gt;]]
* [[1808]]. [[Tilsitski mir|Mir u Tilzitu]]. Prekid neprijateljstva.
**Drugi državni udar u Osmanskom carstvu ([[Alemdar Mustafa–paša]], 21. juna). Alemdar Mustafa, [[ajan]] [[Ruse|Ruščuka]] i jaki zagovornik reformi, skuplja vojsku od 40.000 ljudi i kreće na Carigrad sa svrhom ponovnog uspostavljanja [[Selim III|Selima III.]], ali je došao prekasno.
**Sultan [[Selim III]], veliki reformator i mecena, je ubijen (28. jula) po naredbi rođaka, budućeg sultana [[Mustafa IV|Mustafe IV.]]
**Treći državni udar [[Alemdar Mustafa–paša|Alemdara Mustafe–paše]] (novembar). Sultan [[Mustafa IV]] je pogubljen u Istanbulu (17. novembra) po naređenju sultana [[Mahmud II|Mahmuda II]].
**Stupanje na presto [[Mahmud II|Mahmud II ''Adlija'']].
* [[1812]]. [[Bukureštanski mir 1812.|Mir u Bukureštu]]. Likvidacija prvog ustanka u Srbiji i turska pobjeda.
* [[1814]]. [[Hadži-Prodanova buna|Srpska pobuna]] pod vodstvom [[Hadži Prodan Gligorijević|Hadži-Prodana]] ([[Požega (Srbija)|Požega]], [[Kragujevac]], [[Jagodina]]). Turci uspijevaju ugušiti pobunu.
* [[1815]]-[[1830]]. [[Drugi srpski ustanak]] pod vodstvom [[Miloš Obrenović|Miloša Obrenovića]]. Srpska pobjeda, Istanbul gubi kontrolu nad [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]].
**U šumi kod [[Радовање (Велика Плана)|Radovanja]] ubojstvo [[Karađorđe|Petrovića]] po naredbi [[Miloš Obrenović|Obrenovića]] ([[25.7.|25. 7.]] [[1817.]]).
*[[1821]]. Ustanak [[Heterija|Heterije]] u Rumuniji i [[Dunavske kneževine|Dunavskim kneževinama]]. &lt;u&gt;[[Grčki rat za nezavisnost|Grčki ustanak]]&lt;/u&gt;.
[[Datoteka:Sultan Mahmud II.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Mahmud II.]] i potreba [[Tanzimat|reformi]]&lt;/center&gt;]]
**[[1822]]. [[Pokolj na Hiosu]] (oko 25.000 mrtvih)
* [[1826]]. [[Rusko-turski rat (1828–1829)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u Grčkoj.
**[[Incident u dobar čas]]: sultan [[Mahmud II.]] raspušta vojni odred [[Janjičari|Janjičara]] (15. juna).
* [[1827]]. [[Navarinska bitka|Bitka kod Navarina]]{{efn|[[Pylos|Πύλος]]}} (20. okt. 1827). Pobjeda koalicije (Engleska, Francuska, Rusija) protiv Osmanske mornarice.
* [[1829]]. [[Sporazum u Jedrenama|Mir u Jedrenu]]. Porta priznaje autonomna prava Vlaške, Moldavije i Srbije.
* [[1839]]-[[1841]]. [[Drugi osmansko-egipatski rat|Građanski rat]] između [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] i [[Muhamed Ali od Egipta|Muhamed-Alije]], valije Egipta. 
**Smrt sultana [[Mahmud II|Mahmuda II.]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 1. jula). Stupanje na presto njegovog sina [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]]. Abdulmedžid je uvjereni reformator i nastavlja nacrt oca. Imat će oko četrdeset sinova i kćeri, svi zadnji sultani Osmanskog carstva će biti njegovi sinovi.
**Počinje razdoblje velikih reformi (&lt;u&gt;'''''[[Tanzimat|Tanzimât]]'''''&lt;/u&gt; [[1839]]–[[1876]])
* [[1853]]-[[1856]]. [[Krimski rat|Rusko-turski rat na Krimu]]. Osmanska pobjeda u savezništvu sa Englezima i Francuzima.
* [[1856]]. [[Pariški sporazum (1856)|Pariski mir]]. Samostalnost [[Dunavske kneževine|Dunavskih kneževina]]. [[Rusko carstvo|Rusija]] predaje [[Besarabija|Besarabiju]] [[Kneževina Moldavija|Kneževini Moldaviji]].
* [[1859]]. Nastaju [[Ujedinjene Kneževine Moldavija i Vlaška]], samostalna država koja je formalno vazal Osmanskog carstva.
* [[1861]]. Smrt [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 25. juna). [[Abdul Aziz|Sultan Abdulaziz]] (polubrat Abdulmedžida) stupa na presto.
* [[1865]]. Liberalni turski pokret [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]], zagovaraju veća građanska prava.
* [[1866]]. [[Kretski ustanak (1866–1869)|Kretski ustanak]] (21. augusta; [[Michail Korakas|Korakas]], [[Gavriil Marinakis|Marinakis]])
* [[1870]]. Ukaz sultana [[Abdul Aziz I|Abdulaziza]] uspostavlja [[Bugarska egzarhija|Bugarsku egzarhiju]]. Prvi bugarski egzarh je [[Antim I]]. Antim je u stvari vođa nacije u [[Bugarski narodni preporod|Bugarskom preporodu]].
* [[1872]]. [[Midhat-paša]] postaje [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|veliki vezir]] (31. jula), podržava reforme.
* [[1875]]. Pobuna Srba u [[Nevesinje|Nevesinju]], stoga slijedi [[Bosansko-hercegovački ustanak|Ustanak u Bosni i Hercegovini]].
* [[1876]]. [[Aprilski ustanak]] u [[Edirne Eyaleti|Jedrenskom pašaluku]] ([[Hristo Botev|Botev]], [[Georgi Benkovski|Benkovski]], [[Ilarion Dragostinov|Dragostinov]], [[Panajot Volov|Volov]]). Bugarski ustanak ugušen od Osmanske vojske.
**Vlada uvodi prvi [[Ustav Osmanskog Carstva]] (23. aprila), uz podršku pokreta [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]] i po nacrtu bivšeg velikog vezira [[Midhat-paša|Midhat-paše]].
**[[Abdul Aziz|Abdulaziz]] zbačen sa prestola (30 i 31. maj). 
**Ustoličenje [[Murat V|Mehmeda Murata V.]], sin Abdulmedžida. Murat V nastoji za demokratskim reformama u carstvu. Kratki sultanant [[Murat V|Murata V]] (93 dana).
**Bivši sultan [[Abdul Aziz|Abdulaziz]] vrši [[samoubistvo]] na [[Çırağan Sarayı|Çırağan Saraju]] u [[Istanbul]]u (4. juna)&lt;ref&gt;{{cite book|last=Davis|first=Fanny|year=1970|title= The Palace of Topkapi in Istanbul |url=https://archive.org/details/palaceoftopkapii00davi/mode/2up|location= New York|publisher= Scribner|pages=306|ref = Davis}}&lt;/ref&gt;.
** [[Crnogorsko-turski rat]] (18. juna).
** Sultan [[Murat V]] je svrgnut sa prijestola (29/31 augusta) od strane vezira [[Mithat–paša|Mithat–paše]].
** Njemu slijedi despotska vladavina sultana [[Abdul Hamid II|Abdulhamida]] ([[1878]]–[[1908]]).
** Reformator [[Mithat–paša]] je postavljen za velikog vezira (19. decembra, drugi mandat).
** Prvi ustav Osmanskog carstva{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Kânûn-ı Esâsî}}, prvi turski ustav 1876.}} ([[Krikor Odian]]) po europskom modelu (23. decembar).
* [[1877]]-[[1878]]. [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda.
** [[Rumunski rat za nezavisnost]] ([[Karol I Rumunski|Karol von Hohenzollern-Sigmaringen]], [[Nikolaj Nikolaevič Romanov (1831–1891)|Nikolaj Nikolaevič]], [[Nikolai Stoletov|Stoletov]]): april 1877 – mart 1878.
* [[1877]]. [[Osman Nuri-paša|Osman-paša]] predaje [[Pleven|Plevnu]] Rusima.
* [[1878]]. Vojska [[Sulejman Husnu–paša|Sulejman-paše]] razbijena kod [[Edirne|Jedrena]] (20. januara). Potpisano [[Primirje u Jedrenu (1878)|primirje u Jedrenu]] (31. januara). [[Sanstefanski mir]] (23. februara). &lt;u&gt;[[Berlinski kongres]]&lt;/u&gt; (jun). Teritorija Otomanskog carstva je okrnjena. Turska gubi [[Batumi|Batum]], [[Kars]], [[Ardahan]]. 
** Pobjeda Crnogoraca u [[Crnogorsko-turski rat|u ratu protiv Osmanskog carstva]] (19. februar, [[Nikola I Petrović Njegoš|Nikola Petrović]]). Turska priznaje samostalnost [[Knjaževina Crna Gora|Crnogorske knjaževine]].
**nastaje [[Kneževina Bugarska]].
**[[Austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine 1878|Austrijska okupacija Bosne]]. Bosna je turska teritorija ali Austrija drži administraciju.
**Sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] ukida ustav i uspostavlja reakcionarni i policijski režim (17. februar).
* [[1881]]. Osnovana [[Administracija za osmanski javni dug]].
**Nastaje [[Kraljevina Rumunija]] (13. marta)
* [[1884]]. [[Midhat-paša]] je zatvoren u [[Taif]]u gdje su ga zadavili njegovi čuvari (8. maja).
* [[1895]]. [[Hamidijski masakri|Pokolj Jermena]] u Anadoliji ([[Erzurum]], [[Diyarbakir]]): po procijenama između 80.000 i 300.000 osoba.
* [[1897]]. [[Grčko-turski rat (1897)|Grčko-turski rat]]. Osmanska pobjeda, Sjeverna [[Tesalija]] i [[Solun|Tesaloniki]] ostaju turske zemlje.
**[[Kritski ustanak]] (1897–1898). Stvaranje [[Kretska Država|Kretske Države]] i protjeravanje Turaka sa otoka.
* [[1903]]. [[Ilindanski ustanak|Ilindenski ustanak]] makedonskog stanovništva. Turci ugušuju pobunu.
* [[1905]]. [[Perzijska ustavna revolucija]] protiv [[Kadžari (dinastija)|Kadžarske dinastije]]. 
** [[Perzijski ustav 1906.|Perzijski ustav]] (1906). Istovremeno, osmanski napad na [[Perzija|Perziju]] 1906. godine. Abdulmadžid–paša, valija [[Bagdad]]a, vodi napad na perzijske pogranične gradove (Bahīk, Muhābād, Urmia).
** Osmansko carstvo broji nešto više od 20.368.485 stanovnika.
* [[1908]]. Početak [[Mladoturci|Mladoturske revolucije]], liberalni pokret ali radikalniji naspram [[Mlade Osmanlije|Mladim Osmanlijama]]. 
**[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarsko carstvo]] pripaja [[Bosna i Hercegovina|Bosnu]] (7. oktobra).
**Otvara se [[Bosanska kriza]], stvara se tajno društvo [[Mlada Bosna]].
* [[1909]]. [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] pokušao da izvrši [[Kontrarevolucija|kontrarevolucionarni]] udar bez uspeha. 
**[[Incident od 31. marta]]; sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] je svrgnut (13. april); 
**Stupa na presto sultan [[Mehmed V]]. Vlada kao marioneta [[Veliki vezir|visira]] [[Mehmed Talat-paša|Talat-paše]], [[Ismail Enver]]a, i [[Ahmed Džemal]]a. 
**Vraćanje pređašnjeg Ustava: konstitucionalni režim pod [[Mehmed V|Mehmedom V.]] (''Ustavni sultanat'') koji se ubrzo pretvara u autoritarni režim.
* [[1911]]. [[Italijansko-turski rat]] za Libiju i Egejske otoke. [[Kraljevina Italija]] osvaja [[Kirenaika|Kirenaiku]] i [[Fezan]] ([[Libija]]), [[Dodekanez]] i [[Egejsko more|Egejske otoke]].
* [[1912]]. [[Prvi balkanski rat]] (oktobra). [[Londonska konferencija (1912–1913)|Mirovni ugovor u Londonu]].
* [[1913]]. Novo pokretanje rata (januar). [[Drugi balkanski rat]]. Poraz i potvrda odredaba [[Londonski mir (1913)|Londonskog primirja]]. Osmansko carstvo konačno gubi [[Rumelija|Rumeliju]]. Turska odlazi sa Balkana.
** nastaje [[Kneževina Albanija]].
* [[1914]] – [[1918]]. [[Prvi svetski rat]].
**[[Sarajevski atentat]] (jun 1914.), [[Julski ultimatum]]; Austrijski pohod na Srbiju (početak augusta 1914.)
**Turska izjavljuje svoju neutralnost u ratu (13. avgusta). 
**Turska vlada naređuje da se zatvore moreuze i naređuje da se miniraju obale. 
**Turska ulazi u rat na strani [[Centralne sile|Centralnih sila]] (29. oktobra). 
**Turska 3. Armija je razbijena u [[Bitka kod Sarikamiša|bitci kod Sarikamiša]] (decembar 1914 – januar 1915.) od strane Rusa ([[Kavkaska kampanja]]). 
* [[1915]]. [[Galipoljska operacija|Bitka na Dardanelima]] (1915–1916): katastrofalan poraz [[Antanta|Antante]] od strane Turaka.
**Na [[Solunski front|Solunskom frontu]] bori se i 20. Turski korpus ([[Abdul Kerim-paša]]).
**[[Armenski genocid]] ([[Mehmed Talat-paša|Talat-paša]]): početak 1915. – januar 1917. Po procijenama ubijeno između 600.000 i 1.500.000 Armenaca.
**[[Genocid nad Asircima]] (februar 1915 – 1920): po procijenama ubijeno između 275.000 i 500.000 [[Asirci|Kaldejskih Asiraca]].
* [[1916]]. [[Sporazum Sykes-Picot|Sajks-Pikotov sporazum]] (16. maja) [[Antanta|Antante]] o podeli Turskih teritorija.
* [[1918]]. Kraj rata.
**[[Mir u Brest-Litovsku]] (3. marta). Pobjeda [[Centralne sile|Centralnih sila]] nad [[Rusko Carstvo|Ruskom carstvom]] (Vidi: [[Boljševici]] i [[Ruska revolucija]]). Rusija izlazi iz rata. Samostalnost država u istočnoj Europi.
**Stvaranje [[Republika Armenija (1918–1920)|Republike Armenije]] (28. maja).
**[[Batumski ugovor]] (4. jun) između Osmanskog carstva i kavkaških država.
**Smrt sultana [[Mehmed V|Mehmeda V.]] u [[Palata Jildiz|Jildiz Palači]] (3. jula; imao je 73 godina, cijeli život je proveo u palači Yıldız). Sultan postaje [[Mehmed VI|Mehmed VI ''Vahidedin'']] (4. jula)
**[[Bitka kod Bakua]] (august – septembar 1918): Osmansko-Azerbejdžanska pobjeda Komunističkog [[Baku]]a podržanog od [[Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika|Ruskih Sovijeta]].
**[[Solunsko primirje]] (29. septembra). [[Kraljevina Bugarska]] se predaje.
**&lt;u&gt;[[Primirje iz Mudrosa]]&lt;/u&gt; (30. oktobra). Turska na ostrvu [[Limnos]] potpisuje kapitulaciju i predaje svoje snage Englezima.
**[[Primirje kod Ville Giusti]] (3. novembra). [[Austro-Ugarska]] se predaje.
**[[Primirje s Njemačkom 1918.|Primirje kod Compiègnea]] (11. novembra). Njemačka se predaje. Kraj Prvoj svijetskog rata.
[[Datoteka:AbdulmecidII.jpg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;Zadnji osmanski vladar, [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II.]]&lt;/center&gt;]]
* [[1918]]–[[1919]]. [[Pariška mirovna konferencija (1919)|Versajska mirovna konferencija]] (18. decembar-16. januar 1919)
* [[1920]]. &lt;u&gt;[[Sporazum u Sèvresu|Sporazum u Sevresu]]&lt;/u&gt;. Razoružavanje celokupne Turske vojske. Rasap Osmanskog carstva. Odstup od teritorija carstva u korist Grčke, Italije, Britanije i Francuske. Pobuna generala [[Kemal Atatürk|Kemala Mustafe Ataturka]].
** Stvaranje [[Velika narodna skupština Turske|Velike narodne skupštine Turske]]{{efn|[[Velika narodna skupština Turske]], {{Šablon:Jez-tur|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}.}} (23. april).
* [[1921]]. Turska proglašava nezavisnost i prisajedinjenje Bosfora i Dardanela{{efn|Vidi kasnije: [[Konvencija iz Montreauxa 1936.|Konvencija iz Montreauxa]] (1936)}}. 
** [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Rat sa Grcima]]. Poraz Grka kod Inone{{efn|''İnönü Muharebesi''.}} (januar/april 1921.). Povlačenje Grka.
* [[1922]]. Kraj Osmanskog carstva ('''[[1.11.|1. novembar]] [[1922]]''') i početak Republike do danas. Velika narodna skupština Turske ukida sultanat. Zajednička vlada [[Abdul Medžid II|Abdulmedžida]] i [[Kemal Atatürk|Kemala Ataturka]]. Abdulmedžid nosi samo titulu [[halifa|halife]] (19. novembra). Bivši sultan [[Mehmed VI|Mehmed VI]] odlazi u [[egzil]] na [[Malta|Maltu]] i potom u [[Kraljevina Italija|Italiju]] ([[Ligurija]]).
* [[1923]]. Kemal Mustafa Ataturk proglašava Republiku (mart).
* [[1924]]. Ukidanje Osmanskog kalifata (3. marta). Zadnji je [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II]]. Istog dana Osmanska porodica odlazi u [[egzil]] u [[Švicarska|Švicarsku]], pa u [[Francuska|Francusku]].

== Vanjske poveznice ==
* {{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/summary/Ottoman-Empire-Timeline|title=Britannica: Ottoman Empire Timeline|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}

== Vidi još ==
* [[Osmansko Carstvo]]
* [[Istorija Osmanskog carstva]]
* [[Osmanska dinastija]]: 
**[[Spisak sultana Osmanskog carstva|Sultani]], 
**[[Lista sultanija Osmanskog carstva|Sultanije]], 
**[[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Veliki veziri]].

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==
* {{cite book|last1=Ágoston|first1=Gábor|last2=Masters|first2=Bruce|year=2009|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=QjzYdCxumFcC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=New York|publisher=Facts On File|pages=650|ref = Encyclopedia}}
* {{cite book|last=Ágoston|first=Gábor|year=2005|title=Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire|url=https://www.google.fr/books/edition/Guns_for_the_Sultan/dNqzjfWABSAC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=Guns+for+the+Sultan:+Military+Power+and+the+Weapons+Industry+in+the+Ottoman+Empire&amp;printsec=frontcover|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=277|ref = Agoston}}
* {{cite book|last=Babinger|first=Franz|year=1978|title=Mehmed the Conqueror and His Time|url=https://www.google.fr/books/edition/Mehmed_the_Conqueror_and_His_Time/CeVwEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=venetian+colony+in+istanbul&amp;pg=PA256&amp;printsec=frontcover|location=Princeton|publisher=Princeton University Press|pages=549|ref=Babinger}}
* {{cite book|last=Bozarslan|first=Hamit|year=2013|title= Histoire de la Turquie. De l'Empire à nos jours|url=https://www.google.fr/books/edition/Histoire_de_la_Turquie/7zwqEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=hamit+bozarslan&amp;printsec=frontcover|location= Paris|publisher= Éditions Tallandier|pages=589|ref = Bozarslan}}
* {{cite book|last1=Erickson|first1=‎Edward J.|last2=Uyar|first2=Mesut|year=2009|title= A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk|url=https://www.google.fr/books/edition/A_Military_History_of_the_Ottomans/JgfNBKHG7S8C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=A+Military+History+of+the+Ottomans:+From+Osman+to+Ataturk&amp;printsec=frontcover|location= Santa Barbara (CA, USA), Denver (CO, USA), Oxford (UK)|publisher= ABC–CLIO
|pages=379|ref = Erickson}}
* {{cite book|last1=Murphey|first1=Rhoads|year=1999|title= Ottoman Warfare, 1500-1700|url=https://books.google.com/books?id=dGs0soIEJEUC|location= New Brunswick (NJ, USA) / UK|publisher= Rutgers University Press / Routledge|pages=278|ref = Murphey}}
* {{cite book|last=Rank|first=Scott|year=2020|title= History's 9 Most Insane Rulers|url=https://www.google.fr/books/edition/History_s_9_Most_Insane_Rulers/hxDADwAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=History%27s+9+Most+Insane+Rulers&amp;printsec=frontcover|location= Washington D.C.|publisher= Regnery History|pages=320|ref =Rank}}
* {{cite book|last1=Shaw|first1=Stanford|last2=Kural Shaw|first2=Ezel|year=2010|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.fr/books?id=E9-YfgVZDBkC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=|ref = Shaw}}
* {{cite book|last=Zorzi|first=Alvise|year=2000|title= La repubblica del Leone. Storia di Venezia|location= Milano|publisher= Bompiani|pages=762|ref = Zorzi}}

[[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]]</text>
      <sha1>so7l2whoc4elkx1jtafwa4u88rg9yxu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hontianske Tesáre</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4647952</id>
    <revision>
      <id>41261502</id>
      <parentid>40941171</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T15:52:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akul59</username>
        <id>131397</id>
      </contributor>
      <comment>slika, grb, populacia, pozivni broj</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1490" xml:space="preserve">{{Naseljeno mesto u Slovačkoj
|mesto              = Hontianske Tesáre
|originalni_naziv   = Hontianske Tesáre
|slika              = DSC 1145-Teszér, templom Hontianske Tesáre.jpg
|opis_slike         = Evangelička crkva
|grb                = Coat of Hontianske Tesáre .png
|kraj               = [[Banskobistrički kraj|Banskobistrički]]
|okrug              = [[Okrug Krupina|Krupina]]
|populacija         = 889&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;
|nadm visina        = 162
|poštanski_kod      = 962 68
|pozivni_broj       = (+421) 45
|registarska_oznaka = KA
|gšir               = 48.2014
|gduž               = 18.9214
|popis              = 1.1.2021
}}
'''Hontianske Tesáre''' je naseljeno mjesto u [[Okrug Krupina|okrugu Krupina]], u [[Banskobistrički kraj|Banskobistričkom kraju]], [[Slovačka|Slovačka Republika]].

== Stanovništvo ==
Prema podacima o broju stanovnika iz 2021. godine naselje je imalo 889 stanovnika.&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;

== Reference ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;populacija&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.scitanie.sk/obyvatelia/zakladne-vysledky/pocet-obyvatelov/OK/SK0325/OB |title=Obyvatelia - Základné výsledky |language=sk |date= |website=www.scitanie.sk |publisher= Statistički zavod Republike Slovačke|accessdate=2022-08-09}}&lt;/ref&gt;
}}

== Spoljašnje veze ==
* {{Commons category-inline|Hontianske Tesáre}}
* {{Zvanični veb-sajt}} {{sk}}

{{klica-selo-Slovačka}}
{{Okrug Krupina}}

[[Kategorija:Okrug Krupina]]
[[Kategorija:Banskobistrički kraj]]</text>
      <sha1>gnoj5qokezj5vzvy73gpw13yvqvovvs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Skat</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673349</id>
    <revision>
      <id>41261496</id>
      <timestamp>2022-08-10T13:42:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.249.242.155</ip>
      </contributor>
      <comment>Nova stranica: '''Skat''' - [[njemačka|njemačka]] [[kartaška igra]] za tri osobe. Popularna je u zemlji porekla kao i lokalno u [[Poljska|Poljskoj]] (uglavnom u [[gornja Šlezija|Gornjoj Šleziji]]) i [[SAD]]-u ([[Pensilvanija]]).  == Istorija igre == Skat je nastao [[1815]]. godine u gradu [[Altenburg]]u u [[Tiringija|Tiringiji]] kao rezultat spajanja bavarske igre Schafkopf sa drugim igrama kao što su Tarok ili španski L'Ombre. Tvorci igre bili su stalni članovi lokalnog kartaškog…</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14286" xml:space="preserve">'''Skat''' - [[njemačka|njemačka]] [[kartaška igra]] za tri osobe. Popularna je u zemlji porekla kao i lokalno u [[Poljska|Poljskoj]] (uglavnom u [[gornja Šlezija|Gornjoj Šleziji]]) i [[SAD]]-u ([[Pensilvanija]]).

== Istorija igre ==
Skat je nastao [[1815]]. godine u gradu [[Altenburg]]u u [[Tiringija|Tiringiji]] kao rezultat spajanja bavarske igre Schafkopf sa drugim igrama kao što su Tarok ili španski L'Ombre. Tvorci igre bili su stalni članovi lokalnog kartaškog kluba. Igra je brzo stekla popularnost među svim njemačkim društvenim slojevima, a prvi vodič za igru objavljen je [[1848]]. godine. U strahu od razbijanja skata na manje igre, u Njemačkoj su počeli pokreti za ujednačavanje pravila igre. Godine 1886. održan je prvi turnir u Altenburgu, koji je doveo do prvog Skatovskog kongresa, kojem je prisustvovalo oko hiljadu ljudi. [[1889]]. godine na 1. Skatkongresu u [[Halle (Salle)|Haleu]] formiran je smještenom u Altenburgu Njemački Savez Skata ([[njemački]]: ''Deutsche Skatverband'', DSkV). Međutim, pravila nisu bila ujedinjena sve do [[1920-e|1920-ih]]. Godine [[1927]]. u Altenburgu je osnovan Njemački Skatovy Sud ([[2001]]. godine preimenovan je u Međunarodni Skatovski Sud) kao institucija koja ima posljednju riječ u sporovima između igrača i problemima u tumačenju pravila igre. Posle [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] i podjela Njemačke na [[Istočna Njemačka|Istočnu]] i [[Zapadna Njemačka|Zapadnu]], Altenburg je postao dio NDR-u. Z tog razloga, DSkV je promijenio sjedište u [[Bielefeld]]. Od tada do [[reunifikacija Njemačke|ponovnog ujedinjenja države]] postojali su dva odvojeni skatovi savezi i sudi, ali bez obzira na podelu u obe zemlje su važila ista pravila. Godine 1970. osnovan je Međunarodni Savez Igrača u Skata ([[engleski]]: ''International Skat Players Association'', ISPA), koji je primjenjivao drugačija pravila od njemačkih savezi. Dovelo je to do sukoba sa zapadnonjemačkim savezem, koji je zabranio dvostruko članstvo. 1990. godine, nakon ponovnog ujedinjenja zemlje, ponovo se ujedinio i DSkV. Osim toga, da bi odredio koji će se špil karata koristiti za turnire, DSkV je stvorio poseban [[igraće karte|špil]] francuskog tipa sa različitim bojama boja. Spor između njemačkog i međunarodnog saveza je riješen [[1998]. godine na 27. Skatkongresu tokom kojeg su uspostavljena pravila koja važe do danas. Godine 2005. Altenburg je ponovo postao sjedište DSkV. 
   
== Pravila igre ==
U igri su '''tri učesnika''', od kojih jedan - '''solista''' - igra solo protiv ostalih. Cilj soliste zavisi od toga koju vrstu igre odabere. Sve vrste igara su zasnovane na osvajanju štihova, koje se sastoje od tri karte. Moguća je također igra za četiri igrača, ali tada jedan od njih samo dijeli karte i pauzira do sljedeće igre. 

Za igranje koristi se špil od '''32 karte''' francuskog ili mađarskog tipa. U cijelom špilu karata ima 120 '''točaka''', odnosno bodova za pojedinačne karte. As vrijedi 11 točaka, kralj 4, dama 3, žandar 2, desetka 10, a ostale karte su bez točaka.  

Igra se sastoji od sljedećih faza - dijeljenje karata, licitacija, odabir vrste igre, odigravanje, utvrđivanje rezultata.

===Dijeljenje===
Svima se dijeli 10 karata. Dijeljenje se odvija na karakterističan način - karte se dijele u smjeru kazaljke na satu u paketima od 3, 4 i 3 karte. Deseta i jedanaesta karta se stavljaju u sredinu stola kao naslovan '''skat''', koji pripada uvijek solisti. U zavisnosti od redosleda primanja karata, igrači se nazivaju '''prednji''', '''srednji''' i '''zadnji'''. Ako igraju tri osobe, zadnji igrač je djelitelj. 

Prije podjele karata djelitelj mora promešati špil i i dodati ga igraču s desne strane, koji mora staviti najmanje četiri gornje karte špila na dno. Sljedeći djelitelj je prednji igrač.

===Licitacija=== 
Svrha licitacije je odabir soliste koji je uvijek pobjednik. Prvi igrači koji licitiraju su prednji i srednji, a zadnji se uključuje tek kada jedan od njih pasira. Licitacija se zasniva na pitanjima o sve većoj vrijednosti igara. Igrač srednji pita, prednji odgovara, a zadnji pita ostalog. Pitanja se uvijek postavljaju sljedećim redoslijedom: 18, 20, 22, 23, 24, 27, 30, 33, 35, 36, 40, 44, 45, 46, 48, 50, 54, 55, 59, 60 itd. Također je moguće preskočiti manje vrijednosti i direktno pitati za veću. 

Licitaciju pobjeđuje igrač koji nije pasirao. Ako igrače srednji i zadnji su pasirali ne pitajući ni za kakvu vrijednost, prednji igrač može objaviti vrijednost i postati solista ili također pasirati. Ako su sva tri igrača pasirovali, slijedi sledeće dijeljenje. Prije nego što odabere vrstu igre, solista odlučuje o sudbini skata. Može ili igrati '''normalno'''', odnosno provjeriti sadržaj skata i zamijeniti dvije karte, ili igrati '''iz ruke''', odnosno staviti skat na stranu bez gledanja i igrati samo sa primljenim kartama. Tek tada solista može izabrati jednu od tri vrste igre: '''u boji''', '''velikoj''' (grand) ili '''nultoj'''.  U igre ve skata '''nema remija''' - ako solista postignje cilj pobjeđuje, inače gubi.

=== Adutovi igre - velika i u boji ===

U igrama u boji i velikoj solista pobjeđuje ako osvoji više od polovine točaka, odnosno najmanje 61. Ako poražena strana nije osvojila više od 30 točaka, gubi '''šnajder''' (kao krojči), a ako nije osvojila niti jedan štih, gubi '''šnajder švarc''' ili samo '''švarc''' (je crna). Solista može '''najaviti''' poraz protivnika izazivanjem bilo koje od ovih situacija, ali to može učiniti samo igrom iz ruke. Kad bi solista igrajući iz ruke mogao svi štihovi osvojiti, umjesto najave švarca može on najaviti također '''otvorenu igru''' i pokazati protivnicima svoje karte.

U ove dvije vrste igara, '''hijerarhija karata''' za svaku boju je sljedeća: as, desetka, kralj, dama, devetka, osamka, sedamka (A, 10, K, D, 9, 8, 7), a s druge strane '''žandari su u njima stalni aduti''', uvijek po redu: tref, pik, herc i karo (♣Ž, ♠Ž, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt;, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦Ž&lt;/span&gt;). U '''velikoj''' igri žandari su '''jedini aduti''', a u igrama '''u boji''' im se kao aduti dodaju karte u boji koju odabere solista, ali ipak su žandari uvijek najjači aduti. U svoje aduti i točke solista ubraja se također te u skata. Osnovna vrijednost velike igre je postojana, au slučaju igre u boji ovisi o odabranoj boji: 

* Velika igra - 24
* Tref (♣) - 12
* Pik (♠) - 11
* Herc (&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt;) - 10
* Karo (&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt;) - 9
 
Rezultat u adutovih igrama se određuje '''množenjem osnovne vrijednosti date igre sa njenim nivoom''', odnosno zbirom njenih karakteristika. Nivo igre je uvijek najmanje dva i sastoji se od boda za solo, bodova za vrhovi i bodova za nestalne dodatne osobine. 

'''Vrhovi''' ili '''matadore''' su niz aduta od od najjačeg do najslabijeg. Ako solista ima najjači adut (žandara tref, ♣Ž), onda igra '''&quot;sa vrhovima&quot;''' i broji sljedeće aduti. Inače igra '''&quot;bez vrhova&quot;''' i broji sljedeće nedostajuće aduti. '''Sa jednim''' solista igra kad ima ♣Ž, ali nema ♠Ž (inače: ima on najjači adut, ali drugi najjači mu nedostaje). '''Bez jednog''' igra u obrnutoj situaciji: nema ♣Ž, ali ima ♠Ž. '''Sa dva''' igra solista ako ima ♣Ž i ♠Ž, ali nema &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt; (dva najjača su, trećeg nema); '''bez dva''' obrutno: ima &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt;, ali ne jačeg. Za svaki adut u nizu njihovog prisustva ili nedostataka, nivo igre se povećava za jedan. Osim toga, aduti unutar skata su također uključeni u nizu. U igrama u boji postoji 11 aduta, tako da se može igrati ih najviše sa 11 ili bez 11, zauzvrat u velikoj igri postoje samo 4 aduta, tako da se može igrati je najviše sa 4 ili bez 4. Bodovi za vrhovi su, osim boda za solo, jedini konstantni bodovi u adutovih igrama, stoga najniža vrijedinost igre je 18 (igra u karo sa jednim ili bez jednog; 9 × 2 = 18). 

Dodatni bodovi se obračunavaju prema sljedećim pravilima: 

* za igru iz ruke - 1
* za šnajder - 1
* za švarc - 2 (uključujući bod za šnajder)
* za najavu šnajdera - 3 (uključujući bod za šnajder i bod za igru iz ruke)
* za švarc prilikom najavu šnajdera - 4
* za najavu švarca - 5 (uključujući bod za švarc i 3 bodovi za najavu šnajdera)
* za otvorenu igru - 6 (uključujući 5 bodova za najavu švarca)

'''Primer:''' Solista je imao četiri najviša aduta, odnosno sve žandari. Odlučio je igrati iż ruku u piki i najavio šnajdera, ali je osvojio svi štihovi. Solista je igrao sa četiri, dobio je peti bod za solo, šesti za igru z ruku, sedmi za šnajdera, osmi za najavu šnajdera i deveti za švarca. Dakle to je bila igra u piki na nivou devet, stoga je njena vrijednost 99 (11 × 9 = 99).

=== Nulta igra ===

U nultoj igri solista pobjeđuje ako '''ne osvoji nijedan štih''' - odmah gubi ako osvoji bare jedan. '''Hijerarhija karata''' u svakoj boji '''razlikuje se''' od one u druge dvije igre: as, kralj, dama, žandar, desetka, devetka, osamka, sedamka (A, K, D, Ž, 10, 9, 8, 7). Aduta nema, a točke nisu bitni.  

'''Otvorena''' nulta igra je dozvoljena '''iz ruke''' (nulover iz ruke), '''takođe normalno''' (nulover). Dakle, postoje '''četiri varijante''' nultoj igri: normalna (vredi 23 boda), iz ruke (35), otvorena (46) i otvorena iz ruke (59). 

=== Odigravanje ===
Kada solista staviti skat na stranu i odabere vrstu igre, počinje osvajanje štihova. Prvi štih pokreće uvijek prednji igrač, a svaki sljedeći onaj koji je osvojio prethodni. Svakoj igrač mora '''pratiti''', to znači igrati kartu koja odgovara prvoj odigranoj po pravilu &quot;'''adut do aduta, boja do boje'''&quot;. Ako je vodeća karta adut, i ostali moraju igrati adut. Ako je vodeća karta nije adut, i ostali moraju igrati neadutovoj kartu njene boje. Ako neko nema nijednu kartu koja odgovara, može igrati bilo šta. Štih sa adutima pripada onome ko je igrao najjačim adutom, a štih bez aduta onome ko je igrao najjaču kartu boje prve.
=== Utvrđivanje rezultata ===
Za '''pobjedu''', solista dobiva onoliko bodova koliko je koštala igra koju je stvarno odigrao. Za '''poraz''', solista gubi dvostruko ovu vrijednost.

Solista gubi ako nije postigao svoj cilj ili kada je nivo igre smanjen. Potonje je moguće samo kada je solista igrao bez vrhova, a u skatu je bio jaći adut. Da biste izbjegli takve situacije, trebali biste odabrati vrijedniju igru ​​ili povećati nivo igre, na primjer, igrajući iz ruke ili pobijedivši protivnike šnajder. Štaviše, ako je dobitna vrijednost u licitacje veća od vrijednosti igre koju je odabrao solista, solista mora igrati barem jedan nivo više.  Primer: Solista želi igrati u trefovi, ali dok licitacije je najavio 30. Pošto je minimalna vrednost za igranje u trefovi 24 (12 × 2), on mora igrati u njih na najmanje trećem nivou (12 × 3 = 36). 

U sportskom skatu, pored redovnog bodovanja koristi se i sistem Seegera-Fabiana. Za pobjedu solist dobiva dodatnih 50 bodova. Za poraz gubi on dodatnih 50 bodova, a svaki njegov protivnik dobiva 40 bodova (30 ako učesnika su četiri, a zatim 30 bodova također dobiva djelitelj karet).
=== Lista i značenje vrijednosti ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Vrijednost
!Značenje
|-
|18 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 2
|-
|20 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 2
|-
|22 ||♠ × 2
|-
|23 ||nulta igra
|-
|24 ||♣ × 2 
|-
|27 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 3
|-
|30 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 3
|-
|33 ||♠ × 3
|-
|35 ||nulta igra iz ruke
|-
|36 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 4; ♣ × 3
|-
|40 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 4
|-
|44 ||♠ × 4
|-
|45 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 5
|-
|46 ||nulover 
|-
|48 ||♣ × 4; V × 2 
|-
|50 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 5
|-
|54 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 6
|-
|55 ||♠ × 5
|-
|59 ||nulover iz ruke
|-
|60 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 6; ♣ × 5
|-
|63 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 7
|-
|66 ||♠ × 6
|-
|70 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 7
|-
|72 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 8; ♣ × 6; V × 3
|-
|77 ||♠ × 7
|-
|80 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 8
|-
|81 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 9
|-
|84 ||♣ × 7 
|-
|88 ||♠ × 8
|-
|90 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 10, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 9
|-
|96 ||♣ × 8; V × 4 
|-
|99 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 11; ♠ × 9
|-
|100 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 10
|-
|108 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 12; ♣ × 9
|-
|110 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 11; ♠ × 10
|-
|117 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 13
|-
|120 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 12; ♣ × 10; V × 5
|-
|121 ||♠ × 11
|-
|126 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 14
|-
|130 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 13
|-
|132 ||♠ × 12; ♣ × 11
|-
|135 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 15
|-
|140 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 14
|-
|143 ||♠ × 13
|-
|144 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 16; ♣ × 12; V × 6
|-
|150 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 15
|-
|153 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 17
|-
|154 ||♠ × 14
|-
|156 ||♣ × 13
|-
|160 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 16
|-
|162 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 18
|-
|165 ||♠ × 15
|-
|168 ||♣ × 14; V × 7
|-
|170 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 17
|-
|176 ||♠ × 16
|-
|180 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 18; ♣ × 15
|-
|187 ||♠ × 17
|-
|192 ||♣ × 16; V × 8
|-
|198 ||♠ × 18
|-
|204 ||♣ × 17
|-
|216 ||♣ × 18; V × 9
|-
|240 ||V × 10
|-
|264 ||V × 11
|-
|}
== Linkovi ==
* [http://www.dskv.de Njemački Savez Skata] 
* [http://www.spielkarten24.de/site03.htm Altenburg and the Card Game - The gaming passion of Altenburger townsfolk and farmers in the 19th century] 
* [https://www.ispaworld.info Međunarodni Savez Igrača u Skata] 
* [http://www.pzskat.pl/ Poljski Savez Skata]
 
[[Kategorija:kartaške igre]]</text>
      <sha1>f9xu02a1lhl88ykysquohcitnied0oe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261498</id>
      <parentid>41261496</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T13:48:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.249.242.155</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14570" xml:space="preserve">'''Skat''' - [[njemačka|njemačka]] [[kartaška igra]] za tri osobe. Popularna je u zemlji porekla kao i lokalno u [[Poljska|Poljskoj]] (uglavnom u [[gornja Šlezija|Gornjoj Šleziji]]) i [[SAD]]-u ([[Pensilvanija]]).

== Istorija igre ==
[[file:Altenburg_Skatbrunnen.jpg|thumb|Fontana u Altenburgu. Četiri zavađena muškarca predstavljaju četiri žandara (dečka).]] Skat je nastao [[1815]]. godine u gradu [[Altenburg]]u u [[Tiringija|Tiringiji]] kao rezultat spajanja bavarske igre Schafkopf sa drugim igrama kao što su Tarok ili španski L'Ombre. Tvorci igre bili su stalni članovi lokalnog kartaškog kluba. Igra je brzo stekla popularnost među svim njemačkim društvenim slojevima, a prvi vodič za igru objavljen je [[1848]]. godine. U strahu od razbijanja skata na manje igre, u Njemačkoj su počeli pokreti za ujednačavanje pravila igre. Godine 1886. održan je prvi turnir u Altenburgu, koji je doveo do prvog Skatovskog kongresa, kojem je prisustvovalo oko hiljadu ljudi. [[1889]]. godine na 1. Skatkongresu u [[Halle (Salle)|Haleu]] formiran je smještenom u Altenburgu Njemački Savez Skata ([[njemački]]: ''Deutsche Skatverband'', DSkV). Međutim, pravila nisu bila ujedinjena sve do [[1920-e|1920-ih]]. Godine [[1927]]. u Altenburgu je osnovan Njemački Skatovy Sud ([[2001]]. godine preimenovan je u Međunarodni Skatovski Sud) kao institucija koja ima posljednju riječ u sporovima između igrača i problemima u tumačenju pravila igre. Posle [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] i podjela Njemačke na [[Istočna Njemačka|Istočnu]] i [[Zapadna Njemačka|Zapadnu]], Altenburg je postao dio NDR-u. Z tog razloga, DSkV je promijenio sjedište u [[Bielefeld]]. Od tada do [[reunifikacija Njemačke|ponovnog ujedinjenja države]] postojali su dva odvojeni skatovi savezi i sudi, ali bez obzira na podelu u obe zemlje su važila ista pravila. Godine 1970. osnovan je Međunarodni Savez Igrača u Skata ([[engleski]]: ''International Skat Players Association'', ISPA), koji je primjenjivao drugačija pravila od njemačkih savezi. Dovelo je to do sukoba sa zapadnonjemačkim savezem, koji je zabranio dvostruko članstvo. 1990. godine, nakon ponovnog ujedinjenja zemlje, ponovo se ujedinio i DSkV. Osim toga, da bi odredio koji će se špil karata koristiti za turnire, DSkV je stvorio poseban [[igraće karte|špil]] francuskog tipa sa različitim bojama boja. Spor između njemačkog i međunarodnog saveza je riješen [[1998]. godine na 27. Skatkongresu tokom kojeg su uspostavljena pravila koja važe do danas. Godine 2005. Altenburg je ponovo postao sjedište DSkV. 
   
== Pravila igre ==
[[file:Skatblatt_Turnierbild.jpg|thumb|left|Špil koji se koristi na turnirima u Njemačkoj (crne trefovi, zelene pikovi, crvene hercevi, žute karo)]] U igri su '''tri učesnika''', od kojih jedan - '''solista''' - igra solo protiv ostalih. Cilj soliste zavisi od toga koju vrstu igre odabere. Sve vrste igara su zasnovane na osvajanju štihova, koje se sastoje od tri karte. Moguća je također igra za četiri igrača, ali tada jedan od njih samo dijeli karte i pauzira do sljedeće igre. 

Za igranje koristi se špil od '''32 karte''' francuskog ili mađarskog tipa. U cijelom špilu karata ima 120 '''točaka''', odnosno bodova za pojedinačne karte. As vrijedi 11 točaka, kralj 4, dama 3, žandar 2, desetka 10, a ostale karte su bez točaka.  

Igra se sastoji od sljedećih faza - dijeljenje karata, licitacija, odabir vrste igre, odigravanje, utvrđivanje rezultata.

===Dijeljenje===
Svima se dijeli 10 karata. Dijeljenje se odvija na karakterističan način - karte se dijele u smjeru kazaljke na satu u paketima od 3, 4 i 3 karte. Deseta i jedanaesta karta se stavljaju u sredinu stola kao naslovan '''skat''', koji pripada uvijek solisti. U zavisnosti od redosleda primanja karata, igrači se nazivaju '''prednji''', '''srednji''' i '''zadnji'''. Ako igraju tri osobe, zadnji igrač je djelitelj. 

Prije podjele karata djelitelj mora promešati špil i i dodati ga igraču s desne strane, koji mora staviti najmanje četiri gornje karte špila na dno. Sljedeći djelitelj je prednji igrač.

===Licitacija=== 
Svrha licitacije je odabir soliste koji je uvijek pobjednik. Prvi igrači koji licitiraju su prednji i srednji, a zadnji se uključuje tek kada jedan od njih pasira. Licitacija se zasniva na pitanjima o sve većoj vrijednosti igara. Igrač srednji pita, prednji odgovara, a zadnji pita ostalog. Pitanja se uvijek postavljaju sljedećim redoslijedom: 18, 20, 22, 23, 24, 27, 30, 33, 35, 36, 40, 44, 45, 46, 48, 50, 54, 55, 59, 60 itd. Također je moguće preskočiti manje vrijednosti i direktno pitati za veću. 

Licitaciju pobjeđuje igrač koji nije pasirao. Ako igrače srednji i zadnji su pasirali ne pitajući ni za kakvu vrijednost, prednji igrač može objaviti vrijednost i postati solista ili također pasirati. Ako su sva tri igrača pasirovali, slijedi sledeće dijeljenje. Prije nego što odabere vrstu igre, solista odlučuje o sudbini skata. Može ili igrati '''normalno'''', odnosno provjeriti sadržaj skata i zamijeniti dvije karte, ili igrati '''iz ruke''', odnosno staviti skat na stranu bez gledanja i igrati samo sa primljenim kartama. Tek tada solista može izabrati jednu od tri vrste igre: '''u boji''', '''velikoj''' (grand) ili '''nultoj'''.  U igre ve skata '''nema remija''' - ako solista postignje cilj pobjeđuje, inače gubi.

=== Adutovi igre - velika i u boji ===

U igrama u boji i velikoj solista pobjeđuje ako osvoji više od polovine točaka, odnosno najmanje 61. Ako poražena strana nije osvojila više od 30 točaka, gubi '''šnajder''' (kao krojči), a ako nije osvojila niti jedan štih, gubi '''šnajder švarc''' ili samo '''švarc''' (je crna). Solista može '''najaviti''' poraz protivnika izazivanjem bilo koje od ovih situacija, ali to može učiniti samo igrom iz ruke. Kad bi solista igrajući iz ruke mogao svi štihovi osvojiti, umjesto najave švarca može on najaviti također '''otvorenu igru''' i pokazati protivnicima svoje karte.

U ove dvije vrste igara, '''hijerarhija karata''' za svaku boju je sljedeća: as, desetka, kralj, dama, devetka, osamka, sedamka (A, 10, K, D, 9, 8, 7), a s druge strane '''žandari su u njima stalni aduti''', uvijek po redu: tref, pik, herc i karo (♣Ž, ♠Ž, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt;, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦Ž&lt;/span&gt;). U '''velikoj''' igri žandari su '''jedini aduti''', a u igrama '''u boji''' im se kao aduti dodaju karte u boji koju odabere solista, ali ipak su žandari uvijek najjači aduti. U svoje aduti i točke solista ubraja se također te u skata. Osnovna vrijednost velike igre je postojana, au slučaju igre u boji ovisi o odabranoj boji: 

* Velika igra - 24
* Tref (♣) - 12
* Pik (♠) - 11
* Herc (&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt;) - 10
* Karo (&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt;) - 9
 
Rezultat u adutovih igrama se određuje '''množenjem osnovne vrijednosti date igre sa njenim nivoom''', odnosno zbirom njenih karakteristika. Nivo igre je uvijek najmanje dva i sastoji se od boda za solo, bodova za vrhovi i bodova za nestalne dodatne osobine. 

'''Vrhovi''' ili '''matadore''' su niz aduta od od najjačeg do najslabijeg. Ako solista ima najjači adut (žandara tref, ♣Ž), onda igra '''&quot;sa vrhovima&quot;''' i broji sljedeće aduti. Inače igra '''&quot;bez vrhova&quot;''' i broji sljedeće nedostajuće aduti. '''Sa jednim''' solista igra kad ima ♣Ž, ali nema ♠Ž (inače: ima on najjači adut, ali drugi najjači mu nedostaje). '''Bez jednog''' igra u obrnutoj situaciji: nema ♣Ž, ali ima ♠Ž. '''Sa dva''' igra solista ako ima ♣Ž i ♠Ž, ali nema &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt; (dva najjača su, trećeg nema); '''bez dva''' obrutno: ima &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt;, ali ne jačeg. Za svaki adut u nizu njihovog prisustva ili nedostataka, nivo igre se povećava za jedan. Osim toga, aduti unutar skata su također uključeni u nizu. U igrama u boji postoji 11 aduta, tako da se može igrati ih najviše sa 11 ili bez 11, zauzvrat u velikoj igri postoje samo 4 aduta, tako da se može igrati je najviše sa 4 ili bez 4. Bodovi za vrhovi su, osim boda za solo, jedini konstantni bodovi u adutovih igrama, stoga najniža vrijedinost igre je 18 (igra u karo sa jednim ili bez jednog; 9 × 2 = 18). 

Dodatni bodovi se obračunavaju prema sljedećim pravilima: 

* za igru iz ruke - 1
* za šnajder - 1
* za švarc - 2 (uključujući bod za šnajder)
* za najavu šnajdera - 3 (uključujući bod za šnajder i bod za igru iz ruke)
* za švarc prilikom najavu šnajdera - 4
* za najavu švarca - 5 (uključujući bod za švarc i 3 bodovi za najavu šnajdera)
* za otvorenu igru - 6 (uključujući 5 bodova za najavu švarca)

'''Primer:''' Solista je imao četiri najviša aduta, odnosno sve žandari. Odlučio je igrati iż ruku u piki i najavio šnajdera, ali je osvojio svi štihovi. Solista je igrao sa četiri, dobio je peti bod za solo, šesti za igru z ruku, sedmi za šnajdera, osmi za najavu šnajdera i deveti za švarca. Dakle to je bila igra u piki na nivou devet, stoga je njena vrijednost 99 (11 × 9 = 99).

=== Nulta igra ===

U nultoj igri solista pobjeđuje ako '''ne osvoji nijedan štih''' - odmah gubi ako osvoji bare jedan. '''Hijerarhija karata''' u svakoj boji '''razlikuje se''' od one u druge dvije igre: as, kralj, dama, žandar, desetka, devetka, osamka, sedamka (A, K, D, Ž, 10, 9, 8, 7). Aduta nema, a točke nisu bitni.  

'''Otvorena''' nulta igra je dozvoljena '''iz ruke''' (nulover iz ruke), '''takođe normalno''' (nulover). Dakle, postoje '''četiri varijante''' nultoj igri: normalna (vredi 23 boda), iz ruke (35), otvorena (46) i otvorena iz ruke (59). 

=== Odigravanje ===
Kada solista staviti skat na stranu i odabere vrstu igre, počinje osvajanje štihova. Prvi štih pokreće uvijek prednji igrač, a svaki sljedeći onaj koji je osvojio prethodni. Svakoj igrač mora '''pratiti''', to znači igrati kartu koja odgovara prvoj odigranoj po pravilu &quot;'''adut do aduta, boja do boje'''&quot;. Ako je vodeća karta adut, i ostali moraju igrati adut. Ako je vodeća karta nije adut, i ostali moraju igrati neadutovoj kartu njene boje. Ako neko nema nijednu kartu koja odgovara, može igrati bilo šta. Štih sa adutima pripada onome ko je igrao najjačim adutom, a štih bez aduta onome ko je igrao najjaču kartu boje prve.
=== Utvrđivanje rezultata ===
Za '''pobjedu''', solista dobiva onoliko bodova koliko je koštala igra koju je stvarno odigrao. Za '''poraz''', solista gubi dvostruko ovu vrijednost.

Solista gubi ako nije postigao svoj cilj ili kada je nivo igre smanjen. Potonje je moguće samo kada je solista igrao bez vrhova, a u skatu je bio jaći adut. Da biste izbjegli takve situacije, trebali biste odabrati vrijedniju igru ​​ili povećati nivo igre, na primjer, igrajući iz ruke ili pobijedivši protivnike šnajder. Štaviše, ako je dobitna vrijednost u licitacje veća od vrijednosti igre koju je odabrao solista, solista mora igrati barem jedan nivo više.  Primer: Solista želi igrati u trefovi, ali dok licitacije je najavio 30. Pošto je minimalna vrednost za igranje u trefovi 24 (12 × 2), on mora igrati u njih na najmanje trećem nivou (12 × 3 = 36). 

U sportskom skatu, pored redovnog bodovanja koristi se i sistem Seegera-Fabiana. Za pobjedu solist dobiva dodatnih 50 bodova. Za poraz gubi on dodatnih 50 bodova, a svaki njegov protivnik dobiva 40 bodova (30 ako učesnika su četiri, a zatim 30 bodova također dobiva djelitelj karet).
=== Lista i značenje vrijednosti ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Vrijednost
!Značenje
|-
|18 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 2
|-
|20 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 2
|-
|22 ||♠ × 2
|-
|23 ||nulta igra
|-
|24 ||♣ × 2 
|-
|27 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 3
|-
|30 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 3
|-
|33 ||♠ × 3
|-
|35 ||nulta igra iz ruke
|-
|36 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 4; ♣ × 3
|-
|40 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 4
|-
|44 ||♠ × 4
|-
|45 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 5
|-
|46 ||nulover 
|-
|48 ||♣ × 4; V × 2 
|-
|50 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 5
|-
|54 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 6
|-
|55 ||♠ × 5
|-
|59 ||nulover iz ruke
|-
|60 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 6; ♣ × 5
|-
|63 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 7
|-
|66 ||♠ × 6
|-
|70 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 7
|-
|72 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 8; ♣ × 6; V × 3
|-
|77 ||♠ × 7
|-
|80 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 8
|-
|81 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 9
|-
|84 ||♣ × 7 
|-
|88 ||♠ × 8
|-
|90 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 10, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 9
|-
|96 ||♣ × 8; V × 4 
|-
|99 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 11; ♠ × 9
|-
|100 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 10
|-
|108 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 12; ♣ × 9
|-
|110 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 11; ♠ × 10
|-
|117 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 13
|-
|120 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 12; ♣ × 10; V × 5
|-
|121 ||♠ × 11
|-
|126 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 14
|-
|130 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 13
|-
|132 ||♠ × 12; ♣ × 11
|-
|135 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 15
|-
|140 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 14
|-
|143 ||♠ × 13
|-
|144 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 16; ♣ × 12; V × 6
|-
|150 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 15
|-
|153 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 17
|-
|154 ||♠ × 14
|-
|156 ||♣ × 13
|-
|160 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 16
|-
|162 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 18
|-
|165 ||♠ × 15
|-
|168 ||♣ × 14; V × 7
|-
|170 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 17
|-
|176 ||♠ × 16
|-
|180 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 18; ♣ × 15
|-
|187 ||♠ × 17
|-
|192 ||♣ × 16; V × 8
|-
|198 ||♠ × 18
|-
|204 ||♣ × 17
|-
|216 ||♣ × 18; V × 9
|-
|240 ||V × 10
|-
|264 ||V × 11
|-
|}
== Linkovi ==
* [http://www.dskv.de Njemački Savez Skata] 
* [http://www.spielkarten24.de/site03.htm Altenburg and the Card Game - The gaming passion of Altenburger townsfolk and farmers in the 19th century] 
* [https://www.ispaworld.info Međunarodni Savez Igrača u Skata] 
* [http://www.pzskat.pl/ Poljski Savez Skata]
 
[[Kategorija:kartaške igre]]</text>
      <sha1>2d7aobkeucxkwd68nm1ogkdl1qzjatb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261499</id>
      <parentid>41261498</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T13:49:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.249.242.155</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Istorija igre */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14567" xml:space="preserve">'''Skat''' - [[njemačka|njemačka]] [[kartaška igra]] za tri osobe. Popularna je u zemlji porekla kao i lokalno u [[Poljska|Poljskoj]] (uglavnom u [[gornja Šlezija|Gornjoj Šleziji]]) i [[SAD]]-u ([[Pensilvanija]]).

== Istorija igre ==
[[file:Altenburg_Skatbrunnen.jpg|thumb|Fontana u Altenburgu. Četiri zavađena muškarca predstavljaju četiri žandara (dečka).]] Skat je nastao [[1815]]. godine u gradu [[Altenburg]]u u [[Tiringija|Tiringiji]] kao rezultat spajanja bavarske igre Schafkopf sa drugim igrama kao što su Tarok ili španski L'Ombre. Tvorci igre bili su stalni članovi lokalnog kartaškog kluba. Igra je brzo stekla popularnost među svim njemačkim društvenim slojevima, a prvi vodič za igru objavljen je [[1848]]. godine. U strahu od razbijanja skata na manje igre, u Njemačkoj su počeli pokreti za ujednačavanje pravila igre. Godine 1886. održan je prvi turnir u Altenburgu, koji je doveo do prvog Skatovskog kongresa, kojem je prisustvovalo oko hiljadu ljudi. [[1889]]. godine na 1. Skatkongresu u [[Halle (Salle)|Haleu]] formiran je smještenom u Altenburgu Njemački Savez Skata ([[njemački]]: ''Deutsche Skatverband'', DSkV). Međutim, pravila nisu bila ujedinjena sve do [[1920-e|1920-ih]]. Godine [[1927]]. u Altenburgu je osnovan Njemački Skatovy Sud ([[2001]]. godine preimenovan je u Međunarodni Skatovski Sud) kao institucija koja ima posljednju riječ u sporovima između igrača i problemima u tumačenju pravila igre. Posle [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] i podjela Njemačke na [[Istočna Njemačka|Istočnu]] i [[Zapadna Njemačka|Zapadnu]], Altenburg je postao dio NDR-u. Z tog razloga, DSkV je promijenio sjedište u [[Bielefeld]]. Od tada do [[reunifikacija Njemačke|ponovnog ujedinjenja države]] postojali su dva odvojeni skatovi savezi i sudi, ali bez obzira na podelu u obe zemlje su važila ista pravila. Godine 1970. osnovan je Međunarodni Savez Igrača u Skata ([[engleski]]: ''International Skat Players Association'', ISPA), koji je primjenjivao drugačija pravila od njemačkih savezi. Dovelo je to do sukoba sa zapadnonjemačkim savezem, koji je zabranio dvostruko članstvo. 1990. godine, nakon ponovnog ujedinjenja zemlje, ponovo se ujedinio i DSkV. Osim toga, da bi odredio koji će se špil karata koristiti za turnire, DSkV je stvorio poseban [[igraće karte|špil]] francuskog tipa sa različitim bojama boja. Spor između njemačkog i međunarodnog saveza je riješen [[1998]]. godine na 27. Skatkongresu tokom kojeg su uspostavljena pravila koja važe do danas. Godine 2005. Altenburg je ponovo postao sjedište DSkV.

== Pravila igre ==
[[file:Skatblatt_Turnierbild.jpg|thumb|left|Špil koji se koristi na turnirima u Njemačkoj (crne trefovi, zelene pikovi, crvene hercevi, žute karo)]] U igri su '''tri učesnika''', od kojih jedan - '''solista''' - igra solo protiv ostalih. Cilj soliste zavisi od toga koju vrstu igre odabere. Sve vrste igara su zasnovane na osvajanju štihova, koje se sastoje od tri karte. Moguća je također igra za četiri igrača, ali tada jedan od njih samo dijeli karte i pauzira do sljedeće igre. 

Za igranje koristi se špil od '''32 karte''' francuskog ili mađarskog tipa. U cijelom špilu karata ima 120 '''točaka''', odnosno bodova za pojedinačne karte. As vrijedi 11 točaka, kralj 4, dama 3, žandar 2, desetka 10, a ostale karte su bez točaka.  

Igra se sastoji od sljedećih faza - dijeljenje karata, licitacija, odabir vrste igre, odigravanje, utvrđivanje rezultata.

===Dijeljenje===
Svima se dijeli 10 karata. Dijeljenje se odvija na karakterističan način - karte se dijele u smjeru kazaljke na satu u paketima od 3, 4 i 3 karte. Deseta i jedanaesta karta se stavljaju u sredinu stola kao naslovan '''skat''', koji pripada uvijek solisti. U zavisnosti od redosleda primanja karata, igrači se nazivaju '''prednji''', '''srednji''' i '''zadnji'''. Ako igraju tri osobe, zadnji igrač je djelitelj. 

Prije podjele karata djelitelj mora promešati špil i i dodati ga igraču s desne strane, koji mora staviti najmanje četiri gornje karte špila na dno. Sljedeći djelitelj je prednji igrač.

===Licitacija=== 
Svrha licitacije je odabir soliste koji je uvijek pobjednik. Prvi igrači koji licitiraju su prednji i srednji, a zadnji se uključuje tek kada jedan od njih pasira. Licitacija se zasniva na pitanjima o sve većoj vrijednosti igara. Igrač srednji pita, prednji odgovara, a zadnji pita ostalog. Pitanja se uvijek postavljaju sljedećim redoslijedom: 18, 20, 22, 23, 24, 27, 30, 33, 35, 36, 40, 44, 45, 46, 48, 50, 54, 55, 59, 60 itd. Također je moguće preskočiti manje vrijednosti i direktno pitati za veću. 

Licitaciju pobjeđuje igrač koji nije pasirao. Ako igrače srednji i zadnji su pasirali ne pitajući ni za kakvu vrijednost, prednji igrač može objaviti vrijednost i postati solista ili također pasirati. Ako su sva tri igrača pasirovali, slijedi sledeće dijeljenje. Prije nego što odabere vrstu igre, solista odlučuje o sudbini skata. Može ili igrati '''normalno'''', odnosno provjeriti sadržaj skata i zamijeniti dvije karte, ili igrati '''iz ruke''', odnosno staviti skat na stranu bez gledanja i igrati samo sa primljenim kartama. Tek tada solista može izabrati jednu od tri vrste igre: '''u boji''', '''velikoj''' (grand) ili '''nultoj'''.  U igre ve skata '''nema remija''' - ako solista postignje cilj pobjeđuje, inače gubi.

=== Adutovi igre - velika i u boji ===

U igrama u boji i velikoj solista pobjeđuje ako osvoji više od polovine točaka, odnosno najmanje 61. Ako poražena strana nije osvojila više od 30 točaka, gubi '''šnajder''' (kao krojči), a ako nije osvojila niti jedan štih, gubi '''šnajder švarc''' ili samo '''švarc''' (je crna). Solista može '''najaviti''' poraz protivnika izazivanjem bilo koje od ovih situacija, ali to može učiniti samo igrom iz ruke. Kad bi solista igrajući iz ruke mogao svi štihovi osvojiti, umjesto najave švarca može on najaviti također '''otvorenu igru''' i pokazati protivnicima svoje karte.

U ove dvije vrste igara, '''hijerarhija karata''' za svaku boju je sljedeća: as, desetka, kralj, dama, devetka, osamka, sedamka (A, 10, K, D, 9, 8, 7), a s druge strane '''žandari su u njima stalni aduti''', uvijek po redu: tref, pik, herc i karo (♣Ž, ♠Ž, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt;, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦Ž&lt;/span&gt;). U '''velikoj''' igri žandari su '''jedini aduti''', a u igrama '''u boji''' im se kao aduti dodaju karte u boji koju odabere solista, ali ipak su žandari uvijek najjači aduti. U svoje aduti i točke solista ubraja se također te u skata. Osnovna vrijednost velike igre je postojana, au slučaju igre u boji ovisi o odabranoj boji: 

* Velika igra - 24
* Tref (♣) - 12
* Pik (♠) - 11
* Herc (&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt;) - 10
* Karo (&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt;) - 9
 
Rezultat u adutovih igrama se određuje '''množenjem osnovne vrijednosti date igre sa njenim nivoom''', odnosno zbirom njenih karakteristika. Nivo igre je uvijek najmanje dva i sastoji se od boda za solo, bodova za vrhovi i bodova za nestalne dodatne osobine. 

'''Vrhovi''' ili '''matadore''' su niz aduta od od najjačeg do najslabijeg. Ako solista ima najjači adut (žandara tref, ♣Ž), onda igra '''&quot;sa vrhovima&quot;''' i broji sljedeće aduti. Inače igra '''&quot;bez vrhova&quot;''' i broji sljedeće nedostajuće aduti. '''Sa jednim''' solista igra kad ima ♣Ž, ali nema ♠Ž (inače: ima on najjači adut, ali drugi najjači mu nedostaje). '''Bez jednog''' igra u obrnutoj situaciji: nema ♣Ž, ali ima ♠Ž. '''Sa dva''' igra solista ako ima ♣Ž i ♠Ž, ali nema &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt; (dva najjača su, trećeg nema); '''bez dva''' obrutno: ima &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥Ž&lt;/span&gt;, ali ne jačeg. Za svaki adut u nizu njihovog prisustva ili nedostataka, nivo igre se povećava za jedan. Osim toga, aduti unutar skata su također uključeni u nizu. U igrama u boji postoji 11 aduta, tako da se može igrati ih najviše sa 11 ili bez 11, zauzvrat u velikoj igri postoje samo 4 aduta, tako da se može igrati je najviše sa 4 ili bez 4. Bodovi za vrhovi su, osim boda za solo, jedini konstantni bodovi u adutovih igrama, stoga najniža vrijedinost igre je 18 (igra u karo sa jednim ili bez jednog; 9 × 2 = 18). 

Dodatni bodovi se obračunavaju prema sljedećim pravilima: 

* za igru iz ruke - 1
* za šnajder - 1
* za švarc - 2 (uključujući bod za šnajder)
* za najavu šnajdera - 3 (uključujući bod za šnajder i bod za igru iz ruke)
* za švarc prilikom najavu šnajdera - 4
* za najavu švarca - 5 (uključujući bod za švarc i 3 bodovi za najavu šnajdera)
* za otvorenu igru - 6 (uključujući 5 bodova za najavu švarca)

'''Primer:''' Solista je imao četiri najviša aduta, odnosno sve žandari. Odlučio je igrati iż ruku u piki i najavio šnajdera, ali je osvojio svi štihovi. Solista je igrao sa četiri, dobio je peti bod za solo, šesti za igru z ruku, sedmi za šnajdera, osmi za najavu šnajdera i deveti za švarca. Dakle to je bila igra u piki na nivou devet, stoga je njena vrijednost 99 (11 × 9 = 99).

=== Nulta igra ===

U nultoj igri solista pobjeđuje ako '''ne osvoji nijedan štih''' - odmah gubi ako osvoji bare jedan. '''Hijerarhija karata''' u svakoj boji '''razlikuje se''' od one u druge dvije igre: as, kralj, dama, žandar, desetka, devetka, osamka, sedamka (A, K, D, Ž, 10, 9, 8, 7). Aduta nema, a točke nisu bitni.  

'''Otvorena''' nulta igra je dozvoljena '''iz ruke''' (nulover iz ruke), '''takođe normalno''' (nulover). Dakle, postoje '''četiri varijante''' nultoj igri: normalna (vredi 23 boda), iz ruke (35), otvorena (46) i otvorena iz ruke (59). 

=== Odigravanje ===
Kada solista staviti skat na stranu i odabere vrstu igre, počinje osvajanje štihova. Prvi štih pokreće uvijek prednji igrač, a svaki sljedeći onaj koji je osvojio prethodni. Svakoj igrač mora '''pratiti''', to znači igrati kartu koja odgovara prvoj odigranoj po pravilu &quot;'''adut do aduta, boja do boje'''&quot;. Ako je vodeća karta adut, i ostali moraju igrati adut. Ako je vodeća karta nije adut, i ostali moraju igrati neadutovoj kartu njene boje. Ako neko nema nijednu kartu koja odgovara, može igrati bilo šta. Štih sa adutima pripada onome ko je igrao najjačim adutom, a štih bez aduta onome ko je igrao najjaču kartu boje prve.
=== Utvrđivanje rezultata ===
Za '''pobjedu''', solista dobiva onoliko bodova koliko je koštala igra koju je stvarno odigrao. Za '''poraz''', solista gubi dvostruko ovu vrijednost.

Solista gubi ako nije postigao svoj cilj ili kada je nivo igre smanjen. Potonje je moguće samo kada je solista igrao bez vrhova, a u skatu je bio jaći adut. Da biste izbjegli takve situacije, trebali biste odabrati vrijedniju igru ​​ili povećati nivo igre, na primjer, igrajući iz ruke ili pobijedivši protivnike šnajder. Štaviše, ako je dobitna vrijednost u licitacje veća od vrijednosti igre koju je odabrao solista, solista mora igrati barem jedan nivo više.  Primer: Solista želi igrati u trefovi, ali dok licitacije je najavio 30. Pošto je minimalna vrednost za igranje u trefovi 24 (12 × 2), on mora igrati u njih na najmanje trećem nivou (12 × 3 = 36). 

U sportskom skatu, pored redovnog bodovanja koristi se i sistem Seegera-Fabiana. Za pobjedu solist dobiva dodatnih 50 bodova. Za poraz gubi on dodatnih 50 bodova, a svaki njegov protivnik dobiva 40 bodova (30 ako učesnika su četiri, a zatim 30 bodova također dobiva djelitelj karet).
=== Lista i značenje vrijednosti ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Vrijednost
!Značenje
|-
|18 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 2
|-
|20 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 2
|-
|22 ||♠ × 2
|-
|23 ||nulta igra
|-
|24 ||♣ × 2 
|-
|27 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 3
|-
|30 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 3
|-
|33 ||♠ × 3
|-
|35 ||nulta igra iz ruke
|-
|36 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 4; ♣ × 3
|-
|40 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 4
|-
|44 ||♠ × 4
|-
|45 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 5
|-
|46 ||nulover 
|-
|48 ||♣ × 4; V × 2 
|-
|50 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 5
|-
|54 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 6
|-
|55 ||♠ × 5
|-
|59 ||nulover iz ruke
|-
|60 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 6; ♣ × 5
|-
|63 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 7
|-
|66 ||♠ × 6
|-
|70 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 7
|-
|72 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 8; ♣ × 6; V × 3
|-
|77 ||♠ × 7
|-
|80 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 8
|-
|81 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 9
|-
|84 ||♣ × 7 
|-
|88 ||♠ × 8
|-
|90 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 10, &lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 9
|-
|96 ||♣ × 8; V × 4 
|-
|99 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 11; ♠ × 9
|-
|100 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 10
|-
|108 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 12; ♣ × 9
|-
|110 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 11; ♠ × 10
|-
|117 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 13
|-
|120 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 12; ♣ × 10; V × 5
|-
|121 ||♠ × 11
|-
|126 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 14
|-
|130 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 13
|-
|132 ||♠ × 12; ♣ × 11
|-
|135 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 15
|-
|140 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 14
|-
|143 ||♠ × 13
|-
|144 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 16; ♣ × 12; V × 6
|-
|150 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 15
|-
|153 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 17
|-
|154 ||♠ × 14
|-
|156 ||♣ × 13
|-
|160 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 16
|-
|162 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♦&lt;/span&gt; × 18
|-
|165 ||♠ × 15
|-
|168 ||♣ × 14; V × 7
|-
|170 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 17
|-
|176 ||♠ × 16
|-
|180 ||&lt;span style=&quot;color:#ff0000&quot;&gt;♥&lt;/span&gt; × 18; ♣ × 15
|-
|187 ||♠ × 17
|-
|192 ||♣ × 16; V × 8
|-
|198 ||♠ × 18
|-
|204 ||♣ × 17
|-
|216 ||♣ × 18; V × 9
|-
|240 ||V × 10
|-
|264 ||V × 11
|-
|}
== Linkovi ==
* [http://www.dskv.de Njemački Savez Skata] 
* [http://www.spielkarten24.de/site03.htm Altenburg and the Card Game - The gaming passion of Altenburger townsfolk and farmers in the 19th century] 
* [https://www.ispaworld.info Međunarodni Savez Igrača u Skata] 
* [http://www.pzskat.pl/ Poljski Savez Skata]
 
[[Kategorija:kartaške igre]]</text>
      <sha1>p5hlekjiiceri15b99keo5oakdzuyk0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Спектар (боја)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673350</id>
    <redirect title="Vidljivi spektar" />
    <revision>
      <id>41261500</id>
      <timestamp>2022-08-10T15:03:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SrpskiAnonimac</username>
        <id>101643</id>
      </contributor>
      <comment>Preusmjereno na [[Vidljivi spektar]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" xml:space="preserve">#PREUSMJERI [[Vidljivi spektar]]</text>
      <sha1>e2bdni83pnc9ylr5tnrc44mr8mtirrx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Спектар боја</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673351</id>
    <redirect title="Vidljivi spektar" />
    <revision>
      <id>41261501</id>
      <timestamp>2022-08-10T15:03:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SrpskiAnonimac</username>
        <id>101643</id>
      </contributor>
      <comment>Preusmjereno na [[Vidljivi spektar]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" xml:space="preserve">#PREUSMJERI [[Vidljivi spektar]]</text>
      <sha1>e2bdni83pnc9ylr5tnrc44mr8mtirrx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bilzen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673352</id>
    <revision>
      <id>41261507</id>
      <timestamp>2022-08-10T17:30:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vitek</username>
        <id>4676</id>
      </contributor>
      <comment>n/č</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5017" xml:space="preserve">{{Naselje
| ime =Bilzen
| ime_genitiv =Bilzena
| izvorno_ime =
| translit_jezik1 =

| slika_panorama =Alden Biesen Franse tuin.jpg
| veličina_slike =280px
| opis_slike=[[Zamak]] Alden

| slika_zastava=
| slika_zastava_veličina=
| slika_pečat=
| slika_pečat_veličina=
| slika_grb  =
| slika_grb_veličina =
| slika_amblem_prazno          =
| slika_amblem_prazno_veličina =
| slika_amblem_prazno_opis     =

| slika_karta     =
| veličina_karte  =
| opis_karte      =
| slika_karta1    =
| veličina_karte1 =
| opis_karte1     =

| slika_lokacijska_karta_država =Belgija
| slika_lokacijska_karta_opis   =

| nadimak =
| geslo   =

| širina-stupnjevi =50
| širina-minute    =52
| širina-oznaka    =N
| dužina-stupnjevi =05
| dužina-minute    =31
| dužina-oznaka    =E

| lokacija_ime   =[[Popis država|Država]]
| lokacija_info  ={{flag|Belgija}}
| lokacija1_ime  =[[Belgijske regije|Regija]]
| lokacija1_info =[[Flandrija]] 
| lokacija2_ime  =[[Belgijske zajednice|Zajednica]]
| lokacija2_info =[[Flamanska zajednica|Flamanska]]
| lokacija3_ime  =[[Belgijske provincije|Provincija]]
| lokacija3_info =[[Limburg (provincija)|Limburg]]
| lokacija4_ime  =[[Belgijski arondismani|Arondisman]]
| lokacija4_info =[[Tongeren (arondisman)|Tongeren]]

| vrsta_vlasti   =
| vlast_bilješke =
| titula_vođe    =[[Gradonačelnik]]
| ime_vođe=Bruno Steegen

| površina_bilješke =
| površina_ukupna   =75.9 [[km²]]&lt;ref name=city/&gt; 
| površina_kopna    =
| površina_vode     =
| postotak_vode     =
| površina_uža      =
| površina_šira     =
| površina_prazno1_ime =
| površina_prazno1     =
| površina_prazno2_ime =
| površina_prazno2     =
| visina=
| visina_izvor      =
| visina_max        =
| visina_min        =

| stanovništvo_godina =[[2022]].
| stanovništvo_bilješke     =
| stanovništvo =32,455&lt;ref name=city/&gt;
| stanovništvo_gustoća =427.6 [[stanovništvo|stan.]] / [[km²]]&lt;ref name=city/&gt;
| stanovništvo_uže =
| stanovništvo_uže_gustoća  =
| stanovništvo_šire=
| stanovništvo_šire_gustoća =
| stanovništvo_prazno1_ime  =
| stanovništvo_prazno1      =
| stanovništvo_gustoća_prazno1 =
| stanovništvo_prazno2_ime     =
| stanovništvo_prazno2         =
| stanovništvo_gustoća_prazno2 =

| vremenska_zona     = [[CET]]
| utc_pomak= +1
| vremenska_zona_DST = 
| utc_pomak_DST      = 
| poštanski_broj  =089&lt;ref name=city/&gt;
| pozivni_broj= 3740&lt;ref name=city/&gt;
| gradovi_prijatelji =

| web_stranica =
| bilješke =
}}
'''Bilzen''' je [[grad]] i [[općina]] od 32,455 [[stanovništvo|stanovnika]].&lt;ref name=city&gt;{{cite web
 | url =https://www.citypopulation.de/en/belgium/limburg/
 | title =''Belgium: Limburg''
 | accessdate =10.08.2022
 | language=engleski
 | publisher=City population}}&lt;/ref&gt;, na [[sjeveroistok]]u [[Belgija|Belgije]] u [[Limburg (provincija)|Provinciji Limburg]].

Pored samog grada Bilzena, u općini se nalaze i [[naselje|naselja]]; Beverst, Eigenbilzen, Grote-Spouwen, Hoelbeek, Hees, Kleine-Spouwen, Martenslinde, Mopertingen, Munsterbilzen, Rosmeer, Rijkhoven i Waltwilder.&lt;ref name=brit/&gt;

== Geografske karakteristike ==
[[datoteka:Bilzen - Stadhuis.jpg|thumb|left|240px|&lt;center&gt;[[Gradska vijećnica]]]]
Bilzen se prostire pored [[nizozemska|nizozemske]] [[granica|granice]] i [[Albertov kanal|Albertovog kanala]], na pola puta između [[Hasselt]]a i [[Maastricht]]a, duž [[rijeka|rijeke]] [[Demer]].&lt;ref name=brit/&gt;

== Historija ==

Beverst je od [[Srednji vijek|Srednjeg vijeka]] pa sve do [[Francuska revolucija|Francuske revolucije]] bio [[feud]] [[Teutonski viteški red|Teutonskih vitezova]].&lt;ref name=brit/&gt;

I Bilzen je startao kao [[feud]] u [[11. vijek]]u, [[gradska prava|status grada]] dobio je oko [[1386]]., kao dio [[Kneževina-biskupija Liège|Kneževine-biskupije Liège]].
I pored toga se nikada nije uspio profilirati kao [[trgovište]] ili [[zanat]]ski centar. Grad je potpuno uništen [[1483]]. u borbama za nasljeđe [[Kneževina-biskupija Liège|Kneževine-biskupije Liège]]. 
Kad se donekle oporavio ponovno je bio pljačkan i razaran tokom [[16. vijek|16]]. i [[17. vijek]]a, jer se nalazio preblizu [[fortifikacija|utvrdi]] [[Maastricht]].&lt;ref name=brit/&gt;

Oporavio se tek nakon dolaska [[Željeznica|željeznice]] kad je povezan sa [[Hasselt]]om, [[Tongeren]]om i [[Maastricht]]om.&lt;ref name=brit&gt; {{cite web
   |url=http://www.vilters-vanhemel.be/limburg_bilzen.html
   |title =Algemene omschrijving
   |publisher =Vilters-Vanhemel
   |language =nizozemski
   |accessdate =10.08.2022.}}&lt;/ref&gt;

== Pobratimski gradovi ==
* {{flagicon|Njemačka}} [[Bilsen]], [[Njemačka]]&lt;ref name=partner&gt; {{cite web
   |url=https://www.bilsen.de/seite/160621/partnergemeinden.html
   |title =Partnergemeinden
   |publisher =Bilsen
   |language =njemački
   |accessdate =10.08.2022.}}&lt;/ref&gt;

== Izvori ==
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
{{commonscat|Bilzen}}
*[https://www.bilzen.be/ ''Bilzen'' (Službene stranice općine)] {{nl icon}}
[[Kategorija:Gradovi u Belgiji]]
[[Kategorija:Opštine u Belgiji]]
[[Kategorija:Flandrija]]</text>
      <sha1>42h7fv0h83zxxiib0h81gdln8p8jsa7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chminjani</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673353</id>
    <revision>
      <id>41261510</id>
      <timestamp>2022-08-10T18:44:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akul59</username>
        <id>131397</id>
      </contributor>
      <comment>Nova stranica</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1437" xml:space="preserve">{{Naseljeno mesto u Slovačkoj
|mesto              = Chminjani
|originalni_naziv   = Chmiňany
|slika              = Slovakia Sariska highlands 125.jpg
|opis_slike         = 
|kraj               = [[Prešovski kraj|Prešovski]]
|okrug              = [[Okrug Prešov|Prešov]]
|populacija         = 1003&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;
|nadm visina        = 379
|poštanski_kod      = 082 33
|pozivni_broj       = (+421) 51
|registarska_oznaka = PO
|gšir               = 49.0009
|gduž               = 21.0679
|popis              = 1.1.2021
}}
'''Chminjani''' ({{jez-svk|Chmiňany}}) je naseljeno mjesto u [[okrug Prešov|okrugu Prešov]], u [[Prešovski kraj|Prešovskom kraju]], [[Slovačka|Slovačka Republika]].

== Stanovništvo ==
Prema podacima o broju stanovnika iz 2021. godine naselje je imalo 1003 stanovnika.&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;

== Reference ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;populacija&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.scitanie.sk/obyvatelia/zakladne-vysledky/pocet-obyvatelov/OK/SK0417/OB |title=Obyvatelia - Základné výsledky |language=sk |date= |website=www.scitanie.sk |publisher= Statistički zavod Republike Slovačke|accessdate=2022-08-03}}&lt;/ref&gt;
}}

== Spoljašnje veze ==
* {{Commons category-inline|Chmiňany}}
* {{Zvanični veb-sajt}} {{sk}}
* [http://www.e-obce.sk/okres/presov.html Naselja okruga Prešov] {{sk}}

{{klica-selo-Slovačka}}
{{Okrug Prešov}}

[[Kategorija:Okrug Prešov]]
[[Kategorija:Prešovski kraj]]</text>
      <sha1>clcbhdnkdmd9gwnb7p7v22jzyxyfmv8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Salamon od Mađarske</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673354</id>
    <revision>
      <id>41261517</id>
      <timestamp>2022-08-11T01:11:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>Nova stranica: '''Salamon''' ([[1053]] – [[Pula]] (?), [[1087]]) bio je [[Spisak vladara Mađarske|kralj Mađarske]] od [[1063]] do [[1074.]] {{Vladar | ime = Salamon | slika = Salamoun.jpg | opis_slike = Salamoun.jpg | puno_ime =  | datum_rođenja = [[1053.]] ? | mesto_rođenja = ? | država_rođenja = ? | datum_smrti = mart [[1087.]] | mesto_smrti =  [[Pula]] ili [[Bugarska]] | država_smrti =  | sahranjen =  | funkcija = '''''Kralj Kraljevine Ugarske''''' | vladavina = [[1063]] — 1…</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5722" xml:space="preserve">'''Salamon''' ([[1053]] – [[Pula]] (?), [[1087]]) bio je [[Spisak vladara Mađarske|kralj Mađarske]] od [[1063]] do [[1074.]]
{{Vladar
| ime = Salamon
| slika = Salamoun.jpg
| opis_slike = Salamoun.jpg
| puno_ime = 
| datum_rođenja = [[1053.]] ?
| mesto_rođenja = ?
| država_rođenja = ?
| datum_smrti = mart [[1087.]]
| mesto_smrti =  [[Pula]] ili [[Bugarska]]
| država_smrti = 
| sahranjen = 
| funkcija = '''''Kralj Kraljevine Ugarske'''''
| vladavina = [[1063]] — [[1074.]]
| prethodnik = [[Béla I od Mađarske|Béla I]]
| naslednik = [[Geza I od Mađarske|Geza I]]
| dinastija = [[Arpadovići|Árpád]]
| otac = [[Andrija I od Mađarske|András I.]]
| majka = [[Anastasija Jaroslavna|Anastasiя Яroslavna]]
| supružnik = [[Judith od Švapske]] 
| deca = 
}}
== Život ==
Rođen je [[1053.]] kao sin kralja [[Andrija I od Mađarske|Andrása]] i [[Anastasija Jaroslavna|Anastasije Kijevske]]. Za kralja ga je okrunio njegov otac [[1057.]] ili [[1058.]], kada je Salamon još bio dijete, i dao mu za ženu [[Judith od Švapske|Juditu od Švapske]], kćer cara [[Heinrich III, sveti rimski car|Henrika III.]], koji je priznao nezavisnost [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Mađarske]] od [[Sveto Rimsko Carstvo|carstva]]. Tako čineći, [[Andrija I od Mađarske|András]] je se čvrsto povezao sa [[Salijska dinastija|Salijskom dinastijom]], što mu je zagarantovalo jedno solidno savezništvo sa carstvom. Međutim njegov najveći unutarnji neprijatelj je postao brat [[Béla I od Mađarske|Béla]], koji je nerado prihvatio naslov vojvode i sprijateljio se s poljskim kraljem [[Boleslav II od Poljske|Boleslavom Okrutnom]] kako bi, temeljeći se na neispoštovanim prijašnjim sporazumima s Andrásom, zbacio brata s prijestolja. Na jeseni [[1060.]] su se dvije strane pobile na istoku rijeke [[Tisa|Tise]], pobjedu na polju je odnio Béla dok su njegovi ljudi uhitili Andrása koji će umrijeti u pritvoru. Béla će u decembru 1060. dobiti krunu Mađarske a njegov nepunoljetni unuk Salamon će sa majkom pobjeći u zemlje carstva i nastaniti se u [[Melk]] pod zaštitom [[Ernst od Austrije|Ernesta od Babenberga]]. Stoga je Sveti Rimski Car odbio mirovni sporazum sa novim mađarskim kraljem te je uz odobrenje Carske Diete naredio pohod protiv Béle. Béla je umro u nesrećnom udesu u septembru iste godine, prije nego što će carska armija stići u Mađarsku. Njegova tri sina, [[Geza I od Mađarske|Geza]], [[Ladislav I Sveti|László]] i Lampert, su pobjegla u [[Kraljevina Poljska (1025–1385)|Kraljevinu Poljsku]], dok je Salamon zajedno s carskom vojskom [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrika IV.]] ušao bez otpora u [[Székesfehérvár|Stolni Biograd]] i proglasio se kraljem. U septembru 1063 je svečano okrunjen. Kada je se carska vojska povukla iz zemlje, Salamonovi rođaci su se vratili iz Poljske, ali je odmah zatim mađarski klir počeo pregovore da bi se izbjegao novi [[građanski rat]]. Na kraju su dvije strane postigle sporazum koji je potpisan u [[Győr]]u 20. januara 1064. Géza i njegova braća su priznali Salamona kao zakonitog kralja, a Salamon im je dodijelio očev odnosno [[Béla I od Mađarske|Bélin]] ''[[Vojvodstvo|ducatus]]''. Odnosi između [[Geza I od Mađarske|Geze]] i Salamona su ostali napeti, ipak su rođaci dobro surađivali u razdoblju između [[1064.]] i [[1071.]] godine. U godini [[1071.]] su [[Pečenezi]] opljačkali [[Srijem]], pa su zbog toga Salamon i Géza krenuli u napad premu jugu, ne bi li zaustavili put Pečenezima prema mađarskoj [[Panonska nizija|Panoniji]], i po tom su se sukobili sa [[Bizantsko Carstvo|bizanstskom vojskom]]. Nakon tri mjeseca opsade Mađari su zauzeli [[Beograd]] a bizantski zapovjednik Niketa je predao tvrđavu vojvodi Gézi umjesto kralju Salamonu. Podjela ratnog plijena izazvala je novi sukob između Salamona i rođaka Géze, jer je potonji dobio samo četvrtinu plijena od kralja rođaka. Sljedeće godine [[Bizantsko Carstvo|Bizant]] je ponovno zauzeo [[Beograd]], zbog čega je Salamon odlučio ponovno napasti Bizantsko Carstvo ali je dobio slabu potporu od rođakova, pa je samo Géza odlučio ga pratiti. No, u južnom pohodu njihovi odnosi su se pokvarili te pri povratku Salamon i Géza su počeli se pripremati za neizbježni međusobni sukob i tražili pomoć iz inozemstva. Salamonova kraljevska vojska je na rijeci [[Tisa|Tisi]] razbila Gézine trupe u februaru [[1074.]] Međutim je ubrzo u Ugarsku stigla jaka vojska Gézinog šurjaka, [[Moravska|moravskog]] vojvode [[Otto I od Olomouca|Ota od Olomouca]] i u odlučujućoj bitci ([[Bitka kod Mogyoróda]], mart [[1074.]]), Salamon je poražen i prisiljen pobjeći s bojnog polja. Gézini vojnici su zatim dugo progonili Salamona ali je kralj uspio pobjeći u [[Mosonmagyaróvár|Moson]], gdje su boravile njegova majka i žena. Tu je kraljica majka okrivila svog sina za poraz, što je Salamona ispunilo tolikom ljutnjom da je htio udariti svoju majku u lice, ali je ga supruga zadržala uhvativši ga za ruku. Car [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrik IV]] je u augustu napao Mađarsku i marširao do [[Vác]]a, ali se ubrzo povukao iz Mađarske ne porazivši Gézu. Salamon je pokušao uvjeriti papu [[Grgur VII|Grgura VII]] da ga podrži protiv Géze, no papa ga je osudio jer je Salamon prije prihvatio svoje kraljevstvo kao feud od njemačkog kralja, pa je stoga papa zahtijevao suverenitet nad Ugarskom. &lt;br/&gt;
Prema predaji, Salamon je umro u martu [[1087.]] godine u špilji kod [[Pula|Pule]] gdje se povukao u pustinjački život.

{{start box}}
{{succession box|title=[[Kralj Mađarske]]|before=[[Béla I od Mađarske|Béla I]]|after=[[Geza I od Mađarske|Geza I]]|years=1063 – 1074}}
{{end box}}

[[Kategorija:Mađarski vladari]]</text>
      <sha1>jvzvxxst4fce4u2oooebksvcfvcuxze</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261518</id>
      <parentid>41261517</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T01:12:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5710" xml:space="preserve">'''Salamon''' ([[1053]] – [[Pula]] (?), [[1087]]) bio je [[Spisak vladara Mađarske|kralj Mađarske]] od [[1063]] do [[1074.]]
{{Vladar
| ime = Salamon
| slika = Salamoun.jpg
| opis_slike = 
| puno_ime = 
| datum_rođenja = [[1053.]] ?
| mesto_rođenja = ?
| država_rođenja = ?
| datum_smrti = mart [[1087.]]
| mesto_smrti =  [[Pula]] ili [[Bugarska]]
| država_smrti = 
| sahranjen = 
| funkcija = '''''Kralj Kraljevine Ugarske'''''
| vladavina = [[1063]] — [[1074.]]
| prethodnik = [[Béla I od Mađarske|Béla I]]
| naslednik = [[Geza I od Mađarske|Geza I]]
| dinastija = [[Arpadovići|Árpád]]
| otac = [[Andrija I od Mađarske|András I.]]
| majka = [[Anastasija Jaroslavna|Anastasiя Яroslavna]]
| supružnik = [[Judith od Švapske]] 
| deca = 
}}
== Život ==
Rođen je [[1053.]] kao sin kralja [[Andrija I od Mađarske|Andrása]] i [[Anastasija Jaroslavna|Anastasije Kijevske]]. Za kralja ga je okrunio njegov otac [[1057.]] ili [[1058.]], kada je Salamon još bio dijete, i dao mu za ženu [[Judith od Švapske|Juditu od Švapske]], kćer cara [[Heinrich III, sveti rimski car|Henrika III.]], koji je priznao nezavisnost [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Mađarske]] od [[Sveto Rimsko Carstvo|carstva]]. Tako čineći, [[Andrija I od Mađarske|András]] je se čvrsto povezao sa [[Salijska dinastija|Salijskom dinastijom]], što mu je zagarantovalo jedno solidno savezništvo sa carstvom. Međutim njegov najveći unutarnji neprijatelj je postao brat [[Béla I od Mađarske|Béla]], koji je nerado prihvatio naslov vojvode i sprijateljio se s poljskim kraljem [[Boleslav II od Poljske|Boleslavom Okrutnom]] kako bi, temeljeći se na neispoštovanim prijašnjim sporazumima s Andrásom, zbacio brata s prijestolja. Na jeseni [[1060.]] su se dvije strane pobile na istoku rijeke [[Tisa|Tise]], pobjedu na polju je odnio Béla dok su njegovi ljudi uhitili Andrása koji će umrijeti u pritvoru. Béla će u decembru 1060. dobiti krunu Mađarske a njegov nepunoljetni unuk Salamon će sa majkom pobjeći u zemlje carstva i nastaniti se u [[Melk]] pod zaštitom [[Ernst od Austrije|Ernesta od Babenberga]]. Stoga je Sveti Rimski Car odbio mirovni sporazum sa novim mađarskim kraljem te je uz odobrenje Carske Diete naredio pohod protiv Béle. Béla je umro u nesrećnom udesu u septembru iste godine, prije nego što će carska armija stići u Mađarsku. Njegova tri sina, [[Geza I od Mađarske|Geza]], [[Ladislav I Sveti|László]] i Lampert, su pobjegla u [[Kraljevina Poljska (1025–1385)|Kraljevinu Poljsku]], dok je Salamon zajedno s carskom vojskom [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrika IV.]] ušao bez otpora u [[Székesfehérvár|Stolni Biograd]] i proglasio se kraljem. U septembru 1063 je svečano okrunjen. Kada je se carska vojska povukla iz zemlje, Salamonovi rođaci su se vratili iz Poljske, ali je odmah zatim mađarski klir počeo pregovore da bi se izbjegao novi [[građanski rat]]. Na kraju su dvije strane postigle sporazum koji je potpisan u [[Győr]]u 20. januara 1064. Géza i njegova braća su priznali Salamona kao zakonitog kralja, a Salamon im je dodijelio očev odnosno [[Béla I od Mađarske|Bélin]] ''[[Vojvodstvo|ducatus]]''. Odnosi između [[Geza I od Mađarske|Geze]] i Salamona su ostali napeti, ipak su rođaci dobro surađivali u razdoblju između [[1064.]] i [[1071.]] godine. U godini [[1071.]] su [[Pečenezi]] opljačkali [[Srijem]], pa su zbog toga Salamon i Géza krenuli u napad premu jugu, ne bi li zaustavili put Pečenezima prema mađarskoj [[Panonska nizija|Panoniji]], i po tom su se sukobili sa [[Bizantsko Carstvo|bizanstskom vojskom]]. Nakon tri mjeseca opsade Mađari su zauzeli [[Beograd]] a bizantski zapovjednik Niketa je predao tvrđavu vojvodi Gézi umjesto kralju Salamonu. Podjela ratnog plijena izazvala je novi sukob između Salamona i rođaka Géze, jer je potonji dobio samo četvrtinu plijena od kralja rođaka. Sljedeće godine [[Bizantsko Carstvo|Bizant]] je ponovno zauzeo [[Beograd]], zbog čega je Salamon odlučio ponovno napasti Bizantsko Carstvo ali je dobio slabu potporu od rođakova, pa je samo Géza odlučio ga pratiti. No, u južnom pohodu njihovi odnosi su se pokvarili te pri povratku Salamon i Géza su počeli se pripremati za neizbježni međusobni sukob i tražili pomoć iz inozemstva. Salamonova kraljevska vojska je na rijeci [[Tisa|Tisi]] razbila Gézine trupe u februaru [[1074.]] Međutim je ubrzo u Ugarsku stigla jaka vojska Gézinog šurjaka, [[Moravska|moravskog]] vojvode [[Otto I od Olomouca|Ota od Olomouca]] i u odlučujućoj bitci ([[Bitka kod Mogyoróda]], mart [[1074.]]), Salamon je poražen i prisiljen pobjeći s bojnog polja. Gézini vojnici su zatim dugo progonili Salamona ali je kralj uspio pobjeći u [[Mosonmagyaróvár|Moson]], gdje su boravile njegova majka i žena. Tu je kraljica majka okrivila svog sina za poraz, što je Salamona ispunilo tolikom ljutnjom da je htio udariti svoju majku u lice, ali je ga supruga zadržala uhvativši ga za ruku. Car [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrik IV]] je u augustu napao Mađarsku i marširao do [[Vác]]a, ali se ubrzo povukao iz Mađarske ne porazivši Gézu. Salamon je pokušao uvjeriti papu [[Grgur VII|Grgura VII]] da ga podrži protiv Géze, no papa ga je osudio jer je Salamon prije prihvatio svoje kraljevstvo kao feud od njemačkog kralja, pa je stoga papa zahtijevao suverenitet nad Ugarskom. &lt;br/&gt;
Prema predaji, Salamon je umro u martu [[1087.]] godine u špilji kod [[Pula|Pule]] gdje se povukao u pustinjački život.

{{start box}}
{{succession box|title=[[Kralj Mađarske]]|before=[[Béla I od Mađarske|Béla I]]|after=[[Geza I od Mađarske|Geza I]]|years=1063 – 1074}}
{{end box}}

[[Kategorija:Mađarski vladari]]</text>
      <sha1>9lj1avfm67dsfte80vkgepvs7cnwv00</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41261523</id>
      <parentid>41261518</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T02:19:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Šolomon Mađarski]] na [[Salamon od Mađarske]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5710" xml:space="preserve">'''Salamon''' ([[1053]] – [[Pula]] (?), [[1087]]) bio je [[Spisak vladara Mađarske|kralj Mađarske]] od [[1063]] do [[1074.]]
{{Vladar
| ime = Salamon
| slika = Salamoun.jpg
| opis_slike = 
| puno_ime = 
| datum_rođenja = [[1053.]] ?
| mesto_rođenja = ?
| država_rođenja = ?
| datum_smrti = mart [[1087.]]
| mesto_smrti =  [[Pula]] ili [[Bugarska]]
| država_smrti = 
| sahranjen = 
| funkcija = '''''Kralj Kraljevine Ugarske'''''
| vladavina = [[1063]] — [[1074.]]
| prethodnik = [[Béla I od Mađarske|Béla I]]
| naslednik = [[Geza I od Mađarske|Geza I]]
| dinastija = [[Arpadovići|Árpád]]
| otac = [[Andrija I od Mađarske|András I.]]
| majka = [[Anastasija Jaroslavna|Anastasiя Яroslavna]]
| supružnik = [[Judith od Švapske]] 
| deca = 
}}
== Život ==
Rođen je [[1053.]] kao sin kralja [[Andrija I od Mađarske|Andrása]] i [[Anastasija Jaroslavna|Anastasije Kijevske]]. Za kralja ga je okrunio njegov otac [[1057.]] ili [[1058.]], kada je Salamon još bio dijete, i dao mu za ženu [[Judith od Švapske|Juditu od Švapske]], kćer cara [[Heinrich III, sveti rimski car|Henrika III.]], koji je priznao nezavisnost [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Mađarske]] od [[Sveto Rimsko Carstvo|carstva]]. Tako čineći, [[Andrija I od Mađarske|András]] je se čvrsto povezao sa [[Salijska dinastija|Salijskom dinastijom]], što mu je zagarantovalo jedno solidno savezništvo sa carstvom. Međutim njegov najveći unutarnji neprijatelj je postao brat [[Béla I od Mađarske|Béla]], koji je nerado prihvatio naslov vojvode i sprijateljio se s poljskim kraljem [[Boleslav II od Poljske|Boleslavom Okrutnom]] kako bi, temeljeći se na neispoštovanim prijašnjim sporazumima s Andrásom, zbacio brata s prijestolja. Na jeseni [[1060.]] su se dvije strane pobile na istoku rijeke [[Tisa|Tise]], pobjedu na polju je odnio Béla dok su njegovi ljudi uhitili Andrása koji će umrijeti u pritvoru. Béla će u decembru 1060. dobiti krunu Mađarske a njegov nepunoljetni unuk Salamon će sa majkom pobjeći u zemlje carstva i nastaniti se u [[Melk]] pod zaštitom [[Ernst od Austrije|Ernesta od Babenberga]]. Stoga je Sveti Rimski Car odbio mirovni sporazum sa novim mađarskim kraljem te je uz odobrenje Carske Diete naredio pohod protiv Béle. Béla je umro u nesrećnom udesu u septembru iste godine, prije nego što će carska armija stići u Mađarsku. Njegova tri sina, [[Geza I od Mađarske|Geza]], [[Ladislav I Sveti|László]] i Lampert, su pobjegla u [[Kraljevina Poljska (1025–1385)|Kraljevinu Poljsku]], dok je Salamon zajedno s carskom vojskom [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrika IV.]] ušao bez otpora u [[Székesfehérvár|Stolni Biograd]] i proglasio se kraljem. U septembru 1063 je svečano okrunjen. Kada je se carska vojska povukla iz zemlje, Salamonovi rođaci su se vratili iz Poljske, ali je odmah zatim mađarski klir počeo pregovore da bi se izbjegao novi [[građanski rat]]. Na kraju su dvije strane postigle sporazum koji je potpisan u [[Győr]]u 20. januara 1064. Géza i njegova braća su priznali Salamona kao zakonitog kralja, a Salamon im je dodijelio očev odnosno [[Béla I od Mađarske|Bélin]] ''[[Vojvodstvo|ducatus]]''. Odnosi između [[Geza I od Mađarske|Geze]] i Salamona su ostali napeti, ipak su rođaci dobro surađivali u razdoblju između [[1064.]] i [[1071.]] godine. U godini [[1071.]] su [[Pečenezi]] opljačkali [[Srijem]], pa su zbog toga Salamon i Géza krenuli u napad premu jugu, ne bi li zaustavili put Pečenezima prema mađarskoj [[Panonska nizija|Panoniji]], i po tom su se sukobili sa [[Bizantsko Carstvo|bizanstskom vojskom]]. Nakon tri mjeseca opsade Mađari su zauzeli [[Beograd]] a bizantski zapovjednik Niketa je predao tvrđavu vojvodi Gézi umjesto kralju Salamonu. Podjela ratnog plijena izazvala je novi sukob između Salamona i rođaka Géze, jer je potonji dobio samo četvrtinu plijena od kralja rođaka. Sljedeće godine [[Bizantsko Carstvo|Bizant]] je ponovno zauzeo [[Beograd]], zbog čega je Salamon odlučio ponovno napasti Bizantsko Carstvo ali je dobio slabu potporu od rođakova, pa je samo Géza odlučio ga pratiti. No, u južnom pohodu njihovi odnosi su se pokvarili te pri povratku Salamon i Géza su počeli se pripremati za neizbježni međusobni sukob i tražili pomoć iz inozemstva. Salamonova kraljevska vojska je na rijeci [[Tisa|Tisi]] razbila Gézine trupe u februaru [[1074.]] Međutim je ubrzo u Ugarsku stigla jaka vojska Gézinog šurjaka, [[Moravska|moravskog]] vojvode [[Otto I od Olomouca|Ota od Olomouca]] i u odlučujućoj bitci ([[Bitka kod Mogyoróda]], mart [[1074.]]), Salamon je poražen i prisiljen pobjeći s bojnog polja. Gézini vojnici su zatim dugo progonili Salamona ali je kralj uspio pobjeći u [[Mosonmagyaróvár|Moson]], gdje su boravile njegova majka i žena. Tu je kraljica majka okrivila svog sina za poraz, što je Salamona ispunilo tolikom ljutnjom da je htio udariti svoju majku u lice, ali je ga supruga zadržala uhvativši ga za ruku. Car [[Heinrich IV, svetorimski car|Henrik IV]] je u augustu napao Mađarsku i marširao do [[Vác]]a, ali se ubrzo povukao iz Mađarske ne porazivši Gézu. Salamon je pokušao uvjeriti papu [[Grgur VII|Grgura VII]] da ga podrži protiv Géze, no papa ga je osudio jer je Salamon prije prihvatio svoje kraljevstvo kao feud od njemačkog kralja, pa je stoga papa zahtijevao suverenitet nad Ugarskom. &lt;br/&gt;
Prema predaji, Salamon je umro u martu [[1087.]] godine u špilji kod [[Pula|Pule]] gdje se povukao u pustinjački život.

{{start box}}
{{succession box|title=[[Kralj Mađarske]]|before=[[Béla I od Mađarske|Béla I]]|after=[[Geza I od Mađarske|Geza I]]|years=1063 – 1074}}
{{end box}}

[[Kategorija:Mađarski vladari]]</text>
      <sha1>9lj1avfm67dsfte80vkgepvs7cnwv00</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pleme Kaji</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673355</id>
    <redirect title="Kayı (pleme)" />
    <revision>
      <id>41261522</id>
      <timestamp>2022-08-11T02:17:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <comment>Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Pleme Kaji]] na [[Kayı (pleme)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" xml:space="preserve">#PREUSMJERI [[Kayı (pleme)]]</text>
      <sha1>55a64xy9p6a3wj0k21bi2dtnovsfxmu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Šolomon Mađarski</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673356</id>
    <redirect title="Salamon od Mađarske" />
    <revision>
      <id>41261524</id>
      <timestamp>2022-08-11T02:19:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <comment>Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Šolomon Mađarski]] na [[Salamon od Mađarske]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36" xml:space="preserve">#PREUSMJERI [[Salamon od Mađarske]]</text>
      <sha1>cbe50zrr8hwkjdz6fv7y2y09w6m1pxo</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>