Wikipedia shwiki https://sh.wikipedia.org/wiki/Glavna_stranica MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Mediji Posebno Razgovor Korisnik Razgovor sa korisnikom Wikipedia Razgovor o Wikipedia Datoteka Razgovor o datoteci MediaWiki Mediawiki razgovor Šablon Razgovor o šablonu Pomoć Razgovor o pomoći Kategorija Razgovor o kategoriji Portal Razgovor o portalu TimedText TimedText talk Modul Razgovor o modulu Spravica Razgovor o spravici Definicija spravice Razgovor o definiciji spravice 0 3199 41260248 41220268 2022-07-27T20:25:51Z 2600:1003:B007:57C7:4823:6FF1:F4E2:3E77 /* Provođenje holokausta na Balkanu */ wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Jevrejska deca.jpg|minijatura|Jevrejska deca u holokaustu.]] [[Datoteka:Judenstern JMW.jpg|mini|desno|160 px| Židovska zvijezda koju su Židovi morali nositi pri izlasku van domova]] Pojmovi '''holokaust''' ([[Grčki jezik|grčki]]; ''holókaustos'': ''ὁλόκαυστος'': "potpuno spaljen") i '''šoa''' ([[Hebrejski jezik|hebrejski]]: "katastrofa", "velika nesreća") označavaju u užem smislu pojam organiziranog, sistematskog genocida i ubistva oko 6 miliona evropskih[[Jevreji|Jevreja]] za vrijeme [[nacizam|nacional-socijalizma]] u [[Njemačka|Njemačkoj]]. Pojam holokausta se odnosi također na sistemsko istrebljenje Jevreja u zemljama saveznicama nacističke Njemačke. U širem smislu ti pojmovi označavaju također i sistematska ubistva [[Sinti]]ja, [[Romi|Roma]], invalida, poljskih intelektualaca, sovjetskih vojnih zarobljenika, pripadnika slavenskih naroda, itd. == Provođenje holokausta u nacističkoj Njemačkoj == {{citiranje|Gering izdao nalog Hajnrihu da izvrši "sve potrebne pripreme za celokupno rešenje jevrejskog pitanja u Evropi". Ovim je započeto "konačno rešenje", odnosno, fizičko uništavanje evropskih Jevreja.<ref name="Živković">[http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta]</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 31. jula 1941.}} Iako je antisemitizam i eliminacija Židova iz društvenog života bili jedni od temelja [[Nacizam|nacističke]] ideologije, te iako su Židovi, prvo u samoj Njemačkoj, a potom u okupiranim i satelitskim zemljama, bili izloženi različitim vrstama progona pa i o povremenih pogroma (od kojih je najpoznatija [[Kristalna noć]]), fizička eliminacija Židova - tzv. ''Konačno rješenje židovskog pitanja'' - je kao službena politika nacističke Njemačke ustanovljena tek na [[Konferencija u Wansee|konferenciji u Wansee]] početkom [[1942]]. godine. Holokaust je imao različite forme, ali je najčešća i najzloglasnija bilo masovno hvatanje Židova i njihovo trpanje u vlakove koji su ih dovozili do posebnih [[koncentracijskih logor]]a - tzv. logora smrti - u Njemačkoj, [[Austrija|Austriji]] i [[Poljska|Poljskoj]]. Dio - najčešće žene, djeca i starci - je pri dolasku odmah likvidiran, dok je dio privremeno ostavljen na životu kao robovska radna snaga. Metode likvidacije su postupno evoluirala u masovno gušenje u gasnim komorama, a leševi su se spaljivali u krematorijima. Cijeli je proces bio u nadležnosti [[Adolf Eichman|Adolfa Eichmana]], koji je pokazao velike organizacijske sposobnosti i bitno doprinio da ubijanje ide sve brže i sve efikasnije. Bez obzira na njegove napore, Holokaust je s vremenom ipak počeo crpiti velike logističke resurse Reicha i tako posredno utjecati na situaciju na bojnom polju. To je bio jedan od razloga zašto zapadni saveznici i SSSR, iako raspolažući s podacima što se događa, nisu uložili bitne napore u cilju da zaustave Holokaust. Holokaust se nastavio sve do samog kraja rata, odnosno sloma nacističke Njemačke. == Konačno rješenje jevrejskog pitanja (''Endlösung der Judenfrage'') == {{Glavni|Wannsee konferencija}} [[Datoteka:Adolf Eichmann.jpg|mini|desno| Adolf Eichmann na suđenju u [[Izrael]]u]] Pod ovim nazivom je od [[1941]]. (zapis [[Adolf Eichmann]]a od [[12. mart]]a [[1941]], i naredba [[Reichssicherheitshauptamt|RSHA]] od [[29. maj]]a [[1941]]) u nacističkoj Njemačkoj poznata masovna deportacija Jevreja u [[koncentracioni logor|koncentracione logore]] širom [[Evropa|Evrope]]. Već u [[Antisemitizam|antisemitičkim]] diskusijama krajem [[19. vijek]]a, javlja se pojam fizičkog uništenja Jevreja i njihove kulture na području Njemačke. Prvi prijedlozi ograničavaju se na oduzimanje građanskih prava i njihovo iseljavanje. Dolaskom [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] na vlast i nacional-socijalista, ove misli dobijaju oblik u stvarnosti. Prve mjere deportacije počinju se sprovoditi poslije napada Njemačke na [[SSSR]], [[22. juni|22. juna]] [[1941]]. godine. U dnevnoj naredbi za svoje jedinice SD-a ([[njemački jezik|njemački]]: ''Sicherheitsdienst''-jedinice za osiguranje), dijela nacističke organizacije [[SS]], njen komandant [[Reinhard Heydrich]] naređuje [[Pogrom]] nad jevrejskim stanovništvom istočnih [[provincija]]. Pored toga, daje naredbu da se Jevreji koji se nalaze u političkim partijama ili na državnim položajima na mjestu likvidiraju. Dolazi do masovnih ubijanja muškaraca, te prevođenja žena u tzv. ''radne'' logore na [[zapad]], pogotovo u osvojenim [[Baltik|baltičkim]] zemljama. Da bi se spriječila osveta od strane jevrejskog stanovništva, od augusta [[1941]]. dolazi do sveukupne deportacije bez obzira na pol. Pored specijalnih jedinica [[Sigurnosna služba SS (SD)|SD]] i [[SS]] u ove akcije se uključuju i jedinice policije i [[Gestapo]]a, u glavnom slučaju komandovane od strana viših [[oficir]]a SS. Podršku im daju i regularne jedinice njemačke vojske [[Wehrmacht]]a, koje za transport daju svoje [[kamion]]e. Razmjer ubistava se može vidjeti u izvještajima ovih specijalnih jedinica. EK3 (''Einsatzkommando 3''-Specijalna jedinica 3) u svom izvještaju navodi: [[Datoteka:Flag Schutzstaffel.svg|mini|lijevo| Znak [[SS]]]] * ''Od početka jula 1941. do danas (datum izvještaja je [[1. decembar]] [[1941]].) je konačnom rješenju privedeno [likvidirano] 133.346 Jevreja sa područja [[Latvija|Latvije]] i [[Minsk]]a. Daljnih 4.000 je pri akcijama lokalnih policijskih jedinica i pri sprovođenju sigurnosnih mjera likvidirano na mjestu događaja'' U daljnjem tekstu, šef ove jedinice, SS-Standartenführer Jäger navodi: * ''...cilj rješenja jevrejskog problema na području Latvije, može se smatrati dostignutim. U Latviji sada više nema Jevreja osim radnika-Jevreja. Ove sam također želio eliminirati, ali mi je to onemogućeno od strane vojne uprave [[Wehrmacht]]a.'' Dok se holokaust već nalazio u punom jeku, [[Hermann Göring|Göring]] traži od strane Heydricha ([[31. juli]] [[1941]].) jedan prijedlog za rješenje ovog ''problema'', te pripremu za cjelokupnu teritoriju Evrope pod kontrolom Njemačke. Poslije završetka plana, Heydrich [[20. januar]]a [[1942]]. poziva sve upućene ministre i vođe relevantnih odsjeka na konferenciju i prezentaciju u [[Berlin]]u ([[Wannsee konferencija]]). Plan je u glavnom predviđao deportaciju i ubistvo Jevreja u koncentracionim logorima te privođenje za rad sposobnih njemačkoj ratnoj privredi. Sa deportacijom njemačkih Jevreja je početo već u oktobru [[1941]]. Njih se sprovodi u [[Geto|geta]] na istoku, pretežno u gradove [[Minsk]], [[Riga]] i Lodz koji su pri početku iseljavanja njemačkih Jevreja već bili ''slobodni''. [[Datoteka:Aerial photograph of the destroyed Warsaw Ghetto.jpg|mini|desno| Varšavski geto]] Ako na mjestu dolaska nije bilo mogućnosti smještaja, nacisti su ih likvidirali pri dolasku. Od 19. transporta iz Berlina u Rigu, od 1.500 deportiranih muškaraca, ubijeno je 1.440 dok ih je samo 60 pošteđeno kao radna snaga. Iako je za ratnu industriju bilo neophodno držati vagone slobodnim, nacisti su samo iz Berlina sa 22. transporta prevezli preko 13000 Jevreja u Lodz, Minsk, Kovno, Travniki i Reval. Pri izboru mjesta za koncentracione logore, istakao se sam šef njemačke policije i SS-a, [[Heinrich Himmler]]. jedno od njegovih forsiranih mjesta je bio [[Koncentracioni logor Auschwitz]] skupa sa ženskim logorom [[koncentracioni logor Auschwitz-Birkenau|Auschwitz-Birkenau]]. [[Datoteka:Himmler Dead.jpg|mini|lijevo| Himmlerov leš poslije samoubistva]] Pri razgovoru sa Himmlerom i predstavnicima [[RSHA]], Eichmann se odlučuje za likvidaciju plinom, kao učinkovitim i jeftinim sredstvom za masovnu likvidaciju. Ovaj plin, [[Ciklon-B]], se od tada koristi u posebno uređenim prostorijama, takozvanim gasnim komorama, u skoro svim većim logorima. Jevreji su u ove prostorije uvođeni sa obrazloženjem da će biti posuti sredstvima za dezinfekciju i protiv [[buha]], te je poslije zatvaranja komora kroz tuševe umjesto vode i sredstva puštan otrovni plin. Leševi mrtvih Jevreja su poslije toga bacani u jame ili spaljivani u [[krematorij]]ima logora. Prije Ciklon-B je korišten [[ugljični monoksid]] u pokretnim gasnim komorama. Na ovaj način je u samom Auschwitzu ubijeno 145.500 Jevreja. Do [[1945]]. godine u Auschwitzu je bilo 7 gasnih komora tako da se broj ubijenih samo može procjeniti. U logoru Treblinka je 700.000 leševa iskopano od strane Jevreja-radnika i spaljeno. [[4. novembar|4. novembra]] [[1943]]. Kada se Crvena armija već nalazila na putu prema zapadu, [[Glabocnik]] javlja Himmleru: * ''19.10.1943 završio sam operaciju Reinhard (uništenje logora i zatvorenika) koju sam vodio na području Generalgouvernementa ([[Poljska]]).'' Po pridržanoj procjeni u Poljskoj je u ovoj akciji ubijeno oko 1,75 miliona Jevreja. U novembru [[1943]]. je samo iz [[Lublin]]a u [[Majdanek]] deportirano oko 17.000 Jevreja koji su sa već zatvorenim likvidirani. Geto u [[Lodz]]u je evakuiran u augustu i septembru [[1944]]. pred dolaskom [[Crvena armija|Crvene armije]] pri čemu je likvidirano oko 62.000 Jevreja. Prije toga je Himmler već [[1942]]. naredio likvidaciju geta [[Pinsk]] čime je [[Ukrajina]] postala ''od Jevreja slobodna''. Nemoguće je utvrditi tačan broj likvidiranih Jevreja za vrijeme nacističke Njemačke, tako da procjene variraju između 4,5 i 6 miliona stradalih. [[Datoteka:KZ Birkenau Hauptgebaude 320x240.jpg|mini|right| Ulaz u logor Auschwitz-Birkenau]] == Provođenje holokausta na Balkanu == Nacisti i podrška koju su oni dobili na [[Balkan]]u doveli su do drastične transformacije etničke kompozicije u regionu. Jevrejsko stanovništvo palo je sa 856.000 u [[1930]]. godini na manje od 50.000 u [[1950]].<ref name="Čitanka"/> Kada su u Grčkoj uvedene mere protiv Jevreja, niz različitih organizacija i institucija, uključujući crkvu, atinsku policiju i komuniste, pružio je efikasnu i jasnu podršku. Arhiepiskop Damaskin sreo se sa opunomoćenikom Rajha u Grčkoj i uložio snažan prigovor u vezi s merama koje se preduzimaju protiv Jevreja u [[Solun]]u. [[Narodnooslobodilačka fronta Grčke|Narodnooslobodilačka fronta]], najsnažnija među grčkim organizacijama otpora, bila je najefikasnija u pružanju pomoći Jevrejima da se sakriju ili da pobegnu, i tako prežive. Pripadnici ove organizacije izigravali su planove nacista uništavajući podatke o jevrejskoj zajednici u Atini, a pomogli su i rabinu da prebegne na slobodnu teritoriju. [[EAM]]-ova ilegalna štampa redovno je objavljivala pozive stanovništvu da pomaže jevrejskim sugrađanima, dok je sama organizacija omogućavala grčkim Jevrejima da se prebace na Bliski istok ili ih regrutovala kao dobrovoljce u svoje redove.<ref name="Čitanka">[http://www.cdsee.org/jhp/pdf/WorkBook4_bih.pdf Historijska čitanka, Drugi svjetski rat]</refff> == Broj židovskih žrtava == [[Datoteka:Some of the bodies being removed by German civilians for decent burial at Gusen Concentration Camp, Muhlhausen, near Linz, Austria.jpg|thumb|žrtve, na Muhlhausenu]] {| {{prettytable}} !Zemlja !minimum !maksimum |- |Austrija |58.000 |60.000 |- |Belgija |25.000 |28.000 |- |Čehoslovačka (1936) |233.000 |243.000 |- |Francuska |60.000 |65.000 |- |Grčka |57.000 |60.000 |- |Italija |8.500 |9.500 |- |Jugoslavija |55.000 |58.000 |- |Luksemburg |3.000 |3.000 |- |Mađarska (u granicama od 1938) |180.000 |200.000 |- |Nizozemska |104.000 |104.000 |- |Norveška |200 |700 |- |Njemačka (u granicama od 1938) |160.000 |180.000 |- |Poljska |2.350.000 |2.600.000 |- |Rumunjska (u granicama od 1940) |200.000 |220.000 |- |SSSR (u granicama od 1939) i baltičke države |700.000 |750.000 |- |UKUPNO ŽRTVE AKCIJE "KONAČNOG RJEŠENJA" |4.194.200 |4.581.200 |- |} Navedeni najniži i najviši broj žrtava, do kojih se došlo istraživanjima koja su provedena neovisno jedno o drugome, odnose se na fazu iskorjenjivanja židovstva u tijeku "konačnog rješenja židovskog pitanja" (izvori: ''dokumentation zur Massenvergasung – dokumentacija o masovnom trovanju'', izd. Savezna centrala domovinskih službi, 1958. godine. G. reitlinger, ''Die Endlösung'' - Konačno rješenje židovskog pitanja, Berlin, 1956). Pritom nisu uzete u obzir žrtve koje se na posredan način mogu pripisati nacionalsocijalističkim progonima. Zbog toga je sveukupni broj žrtava još mnogo veći, te se vjerojatno može računati s više od pet milijuna židovskih žrtava. (Preneseno iz: Keller, Werner: ''Povijest Židova'', Zagreb:1992, str. 511) == Posljedice == [[Datoteka:Pregled dobiti po zatvoreniku.jpg|minijatura|Pregled dobiti po zatvoreniku u koncentracionim logorima (original).]] [[Datoteka:Pregled dobiti po logorašu.jpg|minijatura|Pregled dobiti po zatvoreniku u koncentracionim logorima (prevod).]] Holokaust je iza sebe ostavio trajne posljedice. Računa se da je u njemu ubijeno pet do šest milijuna Židova, odnosno trećina svih Židova koji su prije rata živjeli u svijetu. Demografska slika u Europi se bitno promijenila, pogotovo u Istočnoj i Srednjoj Europi gdje su židovske zajednice prestale postojati. Najveći dio preživjelih je odlučio emigrirati u [[SAD]], odnosno u [[Palestina|Palestinu]], gdje je stvorena židovska nacionalna država zvana [[Izrael]]. [[Romi]] su druga grupa koja je bila objekt genocida. Broj njihovih žrtava procjenjuje se na 220.000 ili više (do 800.000), između četvrtine i polovice njihovog ukupnog broja u Europi. Sa svim drugim grupama koje su sustavno istrebljivane, broj žrtava holokausta (u širem smislu riječi, ne uključujući samo Židove) obično se procjenjuje na devet do 11 milijuna, iako neke procjene idu i do 26 milijuna. Slično kao i [[prvi svjetski rat]], Holokaust je predstavljao veliki šok za tadašnju zapadnu civilizaciju. Mnogi su se teško mirili s time da je ubijanje u takvom opsegu i s takvom razinom bešćutnosti moguće u 20. stoljeću, pogotovo kada dolazi od strane tako napredne, prosvijećene i civilizirane države kao što je Njemačka. Još se teže bilo pomiriti s činjenicom da su u svrhu tog projekta korištena najmodernija dostignuća znanosti. Zato se Holokaust često opisuje kao jedinstveni događaj u svjetskoj povijesti, odnosno odgovornost za njega se pripisuje ograničenom broju ljudi – najčešće samom Adolfu Hitleru i uskom krugu njegovih pristaša – i specifičnom spletu okolnosti za koje je malo vjerojatno da će se ikada ponoviti. S druge strane, u posljednje vrijeme se sve više iznose teze da Holokaust ne bi bio moguć, barem ne u tako masovnom opsegu, da nacisti nisu uživali prešutnu ili otvorenu podršku nežidovskog stanovništva, čak i u okupiranim zemljama poput Poljske, motiviranu pohlepom i latentnim [[Antisemitizam|antisemitizmom]]. == Povezano == * [[Hitler#Holokaust|Hitler -i Holokaust]] * [[Kristalna noć]] * [[Holokaust u NDH]] * [[Holokaust u Srbiji]] * [[Poricanje Holokausta]] == Izvori == {{Izvori}} == Literatura == {{Refbegin|2|indent=yes}} : {{Cite book|last=Allen|first=Michael Thad|year=2002|title=The Business of Genocide: The SS, Slave Labor, and the Concentration Camps|location=London and Chapel Hill|publisher=The University of North Carolina Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Bauer|first=Yehuda |year=1982|title=A History of the Holocaust|location=New York|publisher= Franklin Watts |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1989|chapter=Rescue by negotiations? Jewish attempts to negotiate with the Nazis|editor=Michael R. Marrus |title=The Nazi Holocaust, Part 9: The End of the Holocaust|publisher= Walter de Gruyter |pages=3–21|ref=CITEREFBauer1989}} : {{Cite book|author=———|year=1998|origyear=1994|chapter=Gypsies|editor1-last= Yisrael Gutman |editor2-last= Michael Berenbaum |title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=441–455|ref=CITEREFBauer1998}} : {{Cite book|author=———|year=2002|title=Rethinking the Holocaust|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=CITEREFBauer2002}} : {{Cite book|last=Benz|first=Wolfgang|year=2007|title=Die 101 wichtigsten Fragen- das dritte Reich|edition=2nd|publisher=C.H. Beck|ref=harv}} : {{Cite book|last=Berenbaum|first=Michael |year=2005|title=The World Must Know: The History of the Holocaust as Told in the United States Holocaust Memorial Museum|publisher= United States Holocaust Memorial Museum , Johns Hopkins University Press |isbn = 978-0801883583|ref=harv}} : {{Cite book|last=Bergen|first=Doris|year=2009|title=[http://books.google.com/books?id=CIgW79K8il8C The Holocaust: A Concise History]|publisher=Rowman & Littlefield|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Berghahn|first=Volker R. |year=1999|title=Germans and Poles, 1871–1945|journal=Yearbook of European Studies|volume=13|pages=15–36|ref=harv}} : {{Cite book|last=Black|first=Edwin|year=2001|title=The Transfer Agreement: The Dramatic Story of the Pact Between the Third Reich and Jewish Palestine|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Carroll & Graf Publishers |ref=harv}} : {{Cite book|last=Bloxham|first=Donald|year=2000|title='Extermination through work: Jewish Slave Labour under the Third Reich''|edition=|location=|publisher=Holocaust Educational Trust Research Papers, vol.1, no. 1, pp. 01-37|ref=harv}} : {{Cite book|last=Brechtken|first=Magnus|year=1998|title=Madagaskar für die Juden: antisemitische Idee und politische Praxis 1885–1945|edition=2nd|location=Munich|publisher=Oldenbourg Wissenschaftsverlag|ref=harv}} : {{Cite book|last=Breitman|first=Richard|year=1991|title=The Architect of Genocide: Himmler and the Final Solution|location=New York|publisher= Alfred A. Knopf|Knopf |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Browning|first=Christopher |year=1986|title=Nazi Ghettoization Policy in Poland: 1939–41|journal= Central European History |volume=19|number=4|pages=343–368|jstor=4546081|ref=harv |doi=10.1017/s0008938900011158}} : {{Cite book|author=———|year=1992|title=Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101 and the Final Solution in Poland|location=New York|publisher=HarperCollins|ref=CITEREFBrowning1992}} : {{Cite book|author=———|year=2004|title=The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942|location=Jerusalem|publisher= Yad Vashem |ref=CITEREFBrowning2004}} : {{Cite book|last=Buchheim|first=Hans|year=1968|chapter=Command and Compliance|editor1-last=Helmut Krausnick|editor2-last=Hans Buchheim|editor3-last= Martin Broszat ; Hans-Adolf Jacobsen|title=The Anatomy of the SS State|location=New York|publisher=Walker and Company|pages=303–396|ref=harv}} : {{Cite book|last=Buchholz|first=Werner|year=1999|title=Pomern|series=Deutsche Geschicte im Osten Europas|location=Berlin|publisher=Siedler|ref=harv}} : {{Cite book|last=Burleigh|first=Michael |year=2000|chapter=Psychiatry, Society and Nazi 'Euthanasia'|pages=43–62|editor=Omer Bartov |title=The Holocaust: Origins, Implementation, Aftermath|location=London|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Burleigh|first=Michael|year=2001|title=The Third Reich: A New History|ref=harv}} : {{Cite book|last1=———|last2=Wippermann|first2=Wolfgang|year=1991|title=The Racial State: Germany 1933–1945|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=CITEREFBurleighWipperman1991}} : {{Cite book|last=Cesarani|first=David |year=2004|title=Holocaust: From the Persecution of the Jews to Mass Murder|location=London|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2005|title=Eichmann: His Life and Crimes|location=London|publisher=Vintage|ref=CITEREFCesarani2005}} : {{Cite book|last=Cooper|first=Robert|year=2010|title=The Red Triangle: The History of the Persecution of Freemasons|location=Bungay|publisher= Lewis Masonic |ref=harv}} : {{Cite book|last=Czech|first=Danuta|year=1989|title=Kalendarium der Ereignisse im Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau 1939–1945|publisher=Rowohlt, Reinbek|location=|ref=Diamant RK}} : {{Cite book|last=Dawidowicz|first=Lucy |year=1975|title=The War Against the Jews|location=New York|publisher=Bantam|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1981|title=The Holocaust and the Historians|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=CITEREFDawidowicz1981}} : {{Cite book|last1=Dear|first1=Ian|last2=Foot|first2=Richard D.|year=2001|title=The Oxford companion to World War II|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last1=Diamant|first1=Adolf.|year=1998|title=Zerstörte Synagogue vom November 1938: Ein Bestandaufnahme|location=Frankfurt-am-Main|publisher=Selbstverlag|ref=harv}} : {{Cite book|last=Domarus|first=Max |year=2004|title= Hitler: Speeches and Proclamations ''(4 volumes)''|location=Wauconda,&nbsp;IL|publisher=Bolchazy-Carducci Publishers|ref=harv}} : {{Cite book|last=Ehrenreich|first=Eric|year=2007|title=The Nazi Ancestral Proof: Genealogy, Racial Science, and the Final Solution. |location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Evans|first=Richard J. |year=1989|title=In Hitler's Shadow|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Pantheon|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2005|title=The Third Reich in Power|location= New York|publisher=Penguin|ref=CITEREFEvans2005}} : {{Cite book|author=———|year=2002|title=Lying About Hitler: The Holocaust, History and the David Irving Trial|location=London|publisher= Verso Books |ref=CITEREFEvans2002}} : {{Cite book|author=———|year=2008|title=The Third Reich at War|location=London|publisher=Allen Lane|ref=CITEREFEvans2008}} : {{Cite journal|last=Farbstein|first=Esther|year=1998|title=Diaries and Memoirs as a Historical Source: The Diary and Memoir of a Rabbi at the 'Konin House of Bondage'|url=http://www1.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%203134.pdf|journal=Yad Vashem Studies|volume=26|pages=87–128|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fest|first=Joachim |year=1999|title=Speer: The Final Verdict|location=San Diego,&nbsp;CA|publisher= Harcourt |ref=harv}} : {{Cite book|last=Finkelstein|first=Norman |year=2003|origyear=2000|title= The Holocaust Industry: Reflections on the Exploitation of Jewish Suffering |location=London & New York|publisher= Verso Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Fischer|first=Conan|year=2002|title=The Rise of the Nazis|location=Manchester|publisher= Manchester University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Fischer|first=Klaus|year=1995|title=Nazi Germany: A New History|location=New York|publisher=Continuum|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fitzgerald|first=Stephanie|year=2011|title=Children of the Holocaust|location=Mankato,&nbsp;MN|publisher=Compass Point Books|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fleming|first=Gerald|year=1987|title=Hitler and the Final Solution|location=Berkeley & Los Angeles, CA|publisher= University of California Press |ref=harv}} : {{cite book |last=Fogelman |first=Edith |title=Conscience and Courage: Rescuers of Jews During the Holocaust |year=1994 |publisher=Doubleday |ref=harv }} : {{Cite book|last=Förster|first=Jürgen|year=1998|chapter=Complicity or Entanglement?|editor1-last=Michael Berenbaum|editor2-last=Abraham Peck|title=The Holocaust and History|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=266–283|ref=harv}} : {{Cite book|last=Frank|first=Anne |year=2007|origyear=1947|title= The Diary of a Young Girl |location=London|publisher= Penguin Books |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Friedlander|first=Henry |year=1994|title=Step by Step: The Expansion of Murder, 1939–1941|journal= German Studies Review |volume=17|issue=3|pages=495–507|jstor=1431896|doi=10.2307/1431896|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1995|title=The Origins of Nazi Genocide: From Euthanasia to the Final Solution|location=Chapel Hill,&nbsp;NC|publisher= University of North Carolina Press |ref=CITEREFFriedlander1995}} : {{Cite journal|author=———|year=1997|title=Registering the Handicapped in Nazi Germany: A Case Study|journal=Jewish History|volume=11|issue=2|pages=89–98|jstor=20101303|doi=10.1007/BF02335679|ref=CITEREFFriedlander1997}} : {{Cite book|last=Friedländer|first=Saul |year=1997|title=The Years of Persecution: Nazi Germany and the Jews 1933–1939|location=London|publisher= Weidenfeld & Nicolson |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2007|title=The Years of Extermination: Nazi Germany and the Jews 1939–1945|location=London|publisher=Weidenfeld & Nicolson|ref=CITEREF2007Friedländer}} : {{Cite book|last=Fritz|first=Stephen|year=2011|title=Ostkrieg: Hitler's War of Extermination in the East|location=Lexington |publisher=The University Press of Kentucky|ref=harv}} : {{Cite book|last=Garbe|first=Detlef|year=2001|chapter=Social Disinterest, Governmental Disinformation, Renewed Persecution, and Now Manipulation of History?|editor=Hans Hesse|title=Persecution and Resistance of Jehovah's Witnesses During the Nazi-Regime 1933–1945|location=Bremen|publisher=Edition Temmen|pages=251–265|ref=harv}} : {{Cite book|last=Gellately|first=Robert |year=2001|title=Backing Hitler: Consent and Coercion in Nazi Germany|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2001|title=Social Outsiders in Nazi Germany|publisher=Princeton University Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Gerwarth|first=Robert |year=2011|title=Hitler's Hangman: The Life of Heydrich|location=New Haven & London|publisher= Yale University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Gilbert|first=Martin |year=1986|title=The Holocaust: The Jewish Tragedy|location=London|publisher= HarperCollins |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1988|title=Atlas of the Holocaust|ref=CITEREFGilbert1998}} : {{Cite journal|last=Giles|first=Geoffrey J.|year=1992|title=The Most Unkindest Cut of All: Castration, Homosexuality and Nazi Justice|journal= Journal of Contemporary History |volume=27|issue=1|pages=41–61|jstor=260778|doi=10.1177/002200949202700103|ref=harv}} : {{Cite book|last=Goldensohn|first=Leon |year=2005|title=Nuremberg Interviews|location=New York, NY|publisher= Vintage Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Gramel|first=Hermann|year=1992|title=Antisemitism in the Third Reich|location=London|publisher= Wiley-Blackwell |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hagen|first=William W.|year=2012|title=German History in Modern Times: Four Lives of the Nation|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hancock|first=Ian|year=2004|chapter=Romanies and the Holocaust: A Reevaluation and Overview|chapterurl=|url=http://www.radoc.net/radoc.php?doc=art_e_holocaust_porrajmos&lang=en&articles=true|editor=Dan Stone|title=The Historiography of the Holocaust|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Palgrave-Macmillan|pages=383–396|ref=harv}} : {{Cite book|last=Harran|first=Marilyn J.|year=2000|title=The Holocaust Chronicles: A History in Words and Pictures|url=http://www.holocaustchronicle.org/index.html|location=Lincolnwood,&nbsp;IL|publisher=Publications International|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Hedgepeth|first1=Sonja M.|last2=Saidel|first2=Rochelle G.|year=2010|title=Sexual Violence against Jewish Women During the Holocaust|location=Lebanon,&nbsp;NH|publisher= University Press of New England |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Hilberg|first=Raul |year=1980|title=The Ghetto as a Form of Government|journal= Annals of the American Academy of Political and Social Science |volume=450|pages=98–112|jstor=1042561|ref=harv |doi=10.1177/000271628045000109}} : {{Cite book|author=———|year=1995|origyear=1992|title=Perpetrators Victims Bystanders: The Jewish Catastrophe 1933–1945|location=London|publisher= Secker & Warburg |ref=CITEREFHilberg1995}} : {{Cite book|author=———|year=1996|title=The Politics of Memory: The Journey of a Holocaust Historian|location=Chicago,&nbsp;IL|publisher= Ivan R. Dee |ref=CITEREFHilberg1996}} : {{Cite book|author=———|year=2003|title= The Destruction of the European Jews |edition=3rd|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=CITEREFHilberg2003}} : {{Cite book|last=Hildebrand|first=Klaus |year=2005|origyear=1984|title=The Third Reich|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hitchcock|first=William I.|year=2009|title=Liberation: The Bitter Road to Freedom, Europe 1944–1945|location=London|publisher= Faber and Faber |ref=harv}} : {{Cite book|last=Höhne|first=Heinz|year=2001|title=The Order of the Death’s Head: The Story of Hitler’s SS|location=New York |publisher=Penguin|ref=harv}} : {{Cite book|last=Jacobs|first=Neil G.|year=2005|title=Yiddish: A Linguistic Introduction|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Jeffery|first=Keith |year=2010|title=MI6: The History of the Secret Intelligence Service, 1909–1949|location=London|publisher= Bloomsbury Publishing |ref=harv}} : {{Cite book|last=Johnson|first=Paul|year=1988|title=A History of the Jews|location=|publisher=Harper Perennial|ref=harv}} : {{Cite book|editor-last=Jones|editor-first=Adam|year=2010|title=Genocide: A Comprehensive Introduction|edition=2nd|location=Abingdon|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Karski|first=Jan |year=2012|title=Story of a Secret State: My Report to the World|location=London|publisher= Penguin Classics |ref=harv}} : {{Cite book|last=Kats|first=Alfred|year=1970|title=Poland's Ghettos at War|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Twayne Publishers|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kárný|first=Miroslav|year=1998|origyear=1994|chapter=The Vrba and Wetzler Report|editor1-last=Yisrael Gutman|editor2-last=Michael Berenbaum|title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=553–568|ref=harv}} : {{Cite book|editor-last=Kennedy|editor-first=David M. |year=2007|title=The Library of Congress World War II Companion|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Simon & Schuster |ref=harv}} : {{Cite journal|editor-last=Kermish|editor-first=Joseph|year=1968|title=Emmanuel Ringelblum's Notes, Hitherto Unpublished|journal=Yad Vashem Studies|volume=7|pages=173–183|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kershaw|first=Ian |year=1998|title=Hitler 1889–1936: Hubris|location=London|publisher= Penguin Books |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2000|title=Hitler 1936–1945: Nemesis|location=London|publisher=Allen Lane|ref=CITEREFKershaw2000}} : {{Cite book|author=———|year=2008|title=Hitler, the Germans, and the Final Solution|location=New Haven, CT|publisher= Yale University Press |isbn=978-0-300-15127-5|ref=CITEREFKershaw2008}} : {{Cite book|last=Klempner|first=Mark|year=2006|title=The Heart Has Reasons: Holocaust Rescuers and Their Stories of Courage|location=Cleveland,&nbsp;OH|publisher=The Pilgrim Press|ref=harv}} : {{Cite book|editor1-last=Kogon|editor1-first=E.|editor2-last=Langbein|editor2-first=H.|editor3-last=Rueckerl|editor3-first=A.|year=1993|title=Nazi Mass Murder: A Documentary History of the Use of Poison Gas|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Krakowski|first=Shmuel|year=1989|chapter=The Death Marches in the Period of the Evacuation of the Camps|editor=Michael R. Marrus |title=The Nazi Holocaust, Part 9: The End of the Holocaust|publisher= Walter de Gruyter |pages=476–490|ref=harv}} : {{Cite book|last=Krausnick|first=Helmut|year=1968|chapter=The Persecution of the Jews|editor1-last=Helmut Krausnick|editor2-last=Hans Buchheim|editor3-last=Martin Broszat; Hans-Adolf Jacobsen|title=The Anatomy of the SS State|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Walker and Company|pages=1–125|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kudryashov|first=Sergei|year=2004|chapter=Ordinary Collaborators: The Case of the Travniki Guards|editor1-last=Mark Erickson|editor2-last=Ljubica Erickson|title=Russia: War, Peace and Diplomacy Essays in Honour of John Erickson|location=London|publisher= Weidenfeld & Nicolson |pages=226–239|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Kwiet|first=Konrad|year=1998|title=Rehearsing for Murder: The Beginning of the Final Solution in Lithuania in June 1941|url=http://defendinghistory.com/wp-content/uploads/2011/09/Konrad-Kwiets-Rehearsing-for-Murder-in-1941.pdf|journal=Holocaust and Genocide Studies|volume=12|issue=1|pages=3–26|doi=10.1093/hgs/12.1.3|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Lador-Lederer|first=Joseph|year=1980|title=World War II: Jews as Prisoners of War|journal=Israel Yearbook on Human Rights|volume=10|pages=70–89|location=Tel Aviv|publisher= Tel Aviv University |ref=harv}} : {{Cite book|last=Leff|first=Laurel|year=2005|title= Buried by The Times: The Holocaust and American's Most Important Newspaper |location=New York,&nbsp;NY|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Lemkin|first=Raphael |year=2005|title=Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Lawbook Exchange|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lévy-Hass|first=Hanna|year=2009|origyear=1946|title=Diary of Bergen Belsen: 1944–1945|location=Chicago, IL|publisher= Haymarket Books |isbn=978-1-931-85987-5|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lewis|first=Jon E.|year=2002|title=The Mammoth Book of Heroes|location=London|publisher= Constable & Robinson |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Lichten|first=Joseph L. |year=1984|title=Adam Czerniakow and His Times|journal= The Polish Review |volume=29|number=1&#8239;&&#8239;2|pages=71–89|jstor=25778050|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lifton|first=Robert J. |year=2000|origyear=1986|title=The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide|location=New York|publisher= Basic Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Linn|first=Ruth |year=2004|title=Escaping Auschwitz: A Culture of Forgetting|location=Ithaca,&nbsp;NY|publisher= Cornell University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Longerich|first=Peter |year=2003|origyear=2001|title=The Unwritten Order: Hitler's Role in the Final Solution|location=Stroud|publisher=Tempus Publishing|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2010|title=Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=CITEREFLongerich2010}} : {{Cite book|author=———|year=2012|title=Heinrich Himmler|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=CITEREFLongerich2012}} : {{Cite book|last=Lower|first=Wendy|year=2006|chapter=The {{'}}''reibungslose''{{'}} Holocaust? The German Military and Civilian Implementation of the 'Final Solution' in Ukraine, 1941–1944|editor1-last=Gerald D. Feldman|editor2-last=Wolfgang Seibel|title=Networks of Nazi Persecution: Bureaucracy, Business, and the Organization of the Holocaust|location=New York & Oxford|publisher=Berghahn Books|pages=236–256|ref=harv}}<!-- : {{Cite book|author=———|year=2013|title=Hitler's Furies: German Women in the Nazi Killing Fields|location=London|publisher= Chatto & Windus |isbn=978-0-701-18721-7|ref=CITEREFLower2013}} --> : {{Cite book|last=Lumsden|first=Robin|year=2002|title=A Collector's Guide To: The Allgemeine — SS|publisher=Ian Allan Publishing, Inc|isbn=0-7110-2905-9|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lusane|first=Clarence |year=2003|title=Hitler's Black Victims: The Historical Experience of Afro-Germans, European Blacks, Africans and African Americans in the Nazi Era|location=London; New York|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Maier|first=Charles S. |year=1988|title=The Unmasterable Past|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Mann|first=Michael |year=2005|title=The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing|location=New York|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Marrus|first=Michael R.|year=1995|title=Jewish Resistance to the Holocaust|journal= Journal of Contemporary History |volume=30|number=1|pages=83–110|jstor=260923|ref=harv |doi=10.1177/002200949503000104}} : {{Cite book|author=———|year=2000|title=The Holocaust in History|location=Toronto|publisher=KeyPorter|ref=CITEREFMarrus2000}} : {{Cite book|last=Mason|first=Tim |year=1995|title=Nazism, Fascism and the Working Class|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |isbn=978-0-521-43212-2|ref=harv}} : {{Cite book|last=Matthäus|first=Jürgen|year=2004|chapter=Operation Barbarossa and the Onset of the Holocaust, June–December 1941|title=''In Christopher Browning ''. The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942|location=Jerusalem|publisher= Yad Vashem |pages=244–308|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mayer|first=Arno|year=2012|title=Why Did the Heavens Not Darken?: The “Final Solution” in History|location=London and New York|publisher=Verso Publishing|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mazower|first=Mark |year=2008|title=Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe|location=London|publisher=Allen Lane|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Michael|first1=Robert|last2=Doerr|first2=Karin|year=2002|title=Nazi-Deutsch/Nazi-German: An English Lexicon of the Language of the Third Reich|publisher=Greenwood Press|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Milton|first=Sybil|year=1990|title=The Context of the Holocaust|journal= German Studies Review |volume=13|issue=2|pages=269–283|jstor=1430708|doi=10.2307/1430708|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mojzes|first=Paul|ref=Mojzes|year=2011|publisher=Rowman & Littlefield Publishers, Inc.|url=http://books.google.ca/books?id=KwW2O7v7CUcC&printsec=frontcover&dq=Balkan+Genocides:+Holocaust+and+Ethnic+Cleansing+in+the+20th+Century&hl=en&sa=X&ei=6Z3XUOqmFsXK2AWbrYDoDg&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=Balkan%20Genocides%3A%20Holocaust%20and%20Ethnic%20Cleansing%20in%20the%2020th%20Century&f=false|title=Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century|accessdate=23 December 2012}} : {{Cite book|last=Montague|first=Patrick|year=2012|title=Chelmno and the Holocaust: A History of Hitler's First Death Camp|location=London|publisher= I.B.Tauris |ref=harv}} : {{Cite book|last=Möller|first=Horst |year=1999|title=Der rote Holocaust und die Deutschen. Die Debatte um das 'Schwarzbuch des Kommunismus'|location=Munich|publisher= Piper Verlag |ref=harv}} : {{Cite book|last=Mommsen|first=Hans |year=2003|chapter=The New Historical Consciousness|pages=114–124|editor=Ernst Piper|title=Forever in the Shadow of Hitler?|publisher=Humanities Press, Atlantic Highlands|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Müller|first1=Rolf-Dieter|last2=Ueberschär|first2=Gerd R.|year=2002|title=Hitler's War in the East, 1941–1945: A Critical Assessment|location=New York & Oxford|publisher= Berghahn Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Müller-Hill|first=Benno|year=1998|title=Murderous Science: Elimination by Scientific Selection of Jews, Gypsies, and Others in Germany, 1933–1945|location=Plainview,&nbsp;NY|publisher= Cold Spring Harbor Laboratory Press |ref=harv}} : {{Cite book|last1=Murray|first1=Williamson |last2=Millett|first2=Allan R.|year=2000|title=A War To Be Won|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Naimark|first=Norman M. |year=2001|title=Fires of Hatred|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Neugebauer|first=Wolfgang|year=1998|title=Racial Hygiene in Vienna 1938|url=http://www.doew.at/information/mitarbeiter/beitraege/rachyg.html|journal=Wiener Klinische Wochenschrift|issue=Special Edition|ref=harv|access-date=2015-04-14|archive-date=2012-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20121221073133/http://www.doew.at/information/mitarbeiter/beitraege/rachyg.html|dead-url=yes}} : {{Cite book|last=Nicosia|first=Francis R.|year=2000|title=The Third Reich & the Palestine Question|location=New Brunswick,&nbsp;NJ|publisher= Transaction Publishers |ref=harv}} : {{Cite book|last=Niewyk|first=Donald L.|year=2012|chapter=The Holocaust: Jews, Gypsies, and the Handicapped|editor1-last=Parsons|editor1-first=Samuel|editor2-last=Totten|editor2-first=William S.|title=Centuries of Genocide: Essays and Eyewitness Accounts|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Routledge |pages=191–248|ref=harv}} : {{Cite book|last1=———|last2=Nicosia|first2=Francis R.|year=2000|title=The Columbia Guide to the Holocaust|url=http://books.google.ca/books?id=lpDTIUklB2MC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Columbia University Press|ref=CITEREFNiewykNicosia2000}} : {{Cite book|last1=Noakes|first1=Jeremy|last2=Pridham|first2=Geoffrey|year=1983|title=Nazism: A History in Documents and Eyewitness Accounts, 1919–1945|publisher=Schocken Books|ref=harv}} : {{Cite book|last=Novick|first=Peter |year=1999|title= The Holocaust in American Life |location=New York,&nbsp;NY|publisher= Houghton Mifflin Harcourt |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pelt|first=Robert Jan van |year=2002|title=The Case for Auschwitz: Evidence from the Irving Trial|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Petrie|first=Jon|year=2000|title=The Secular Word 'HOLOCAUST': Scholarly Myths, History, and Twentieth Century Meanings|url=http://www.berkeleyinternet.com/holocaust|journal=Journal of Genocide Research|volume=2|issue=1|pages=31–63|doi=10.1080/146235200112409|ref=harv}} : {{Cite book|last=Peukert|first=Detlev |year=1987|title=Inside Nazi Germany: Conformity, Opposition and Racism In Everyday Life|location=London|publisher=Batsford|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1994|chapter=The Genesis of the 'Final Solution' from the Spirit of Science|editor=David F. Crew|title=Nazism and German Society, 1933–1945|location=London|publisher= Routledge |pages=274–299|ref=CITEREFPeukert1994}} : {{Cite book|last=Phayer|first=Michael |year=2000|title=The Catholic Church and the Holocaust, 1930–1965|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pinkus|first=Benjamin|year=1990|title=The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pinkus|first=Oscar|year=2005|title=The War Aims and Strategies of Adolf Hitler|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Piotrowski|first=Tadeusz |year=1998|title=Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration With Occupying Forces and Genocide in the Second Republic, 1918–1947|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Piper|first=Franciszek |year=1998|origyear=1994|chapter=Gas chambers and Crematoria|editor1-last= Yisrael Gutman |editor2-last= Michael Berenbaum |title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher=Indiana University Press|pages=157–182|ref=harv}} : {{Cite book|last=Poprzeczny|first=Joseph|year=2004|title=Odilo Globocnik: Hitler's Man in the East|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Porat|first=Dina|year=2002|chapter=The Holocaust in Lithuania: Some Unique Aspects|editor= David Cesarani |title=The Final Solution: Origins and Implementation|location=London|publisher= Routledge |pages=159–174|ref=harv}} : {{Cite book|last=Proctor|first=Robert|year=1988|title=Racial Hygiene: Medicine Under the Nazis|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Rhodes|first=Richard|year=2003|title=Masters of Death: The SS-Einsatzgruppen and the Invention of the Holocaust|location=New York|publisher=Vintage|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Ryan|first1=Donna F.|last2=Schuchman|first2=John S.|year=2002|title=Deaf People in Hitler's Europe|location=Washington,&nbsp;DC|publisher= Gallaudet University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Samuels|first=Simon|year=2001|chapter=Applying the Lessons of the Holocaust|editor=Alan S. Rosenbaum|title=Is the Holocaust Unique?|location=Boulder,&nbsp;CO|publisher= Westview Press |pages=472–494|ref=harv }} : {{Cite book|last=Sereny|first=Gitta |year=1995|origyear=1974|title=Into That Darkness: From Mercy Killing to Mass Murder|location=London|publisher= Pimlico Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Snyder|first=Timothy |year=2010|title= Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin |location=London|publisher= The Bodley Head |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Steinweis|first=Alan E.|year=2001|title=The Holocaust and American Culture: An Assessment of Recent Scholarship|journal= Holocaust and Genocide Studies |volume=15|issue=2|pages=296–310|doi=10.1093/hgs/15.2.296|ref=harv }} : {{Cite journal|last=Strous|first=Rael D.|year=2007|title=Psychiatry during the Nazi Era: Ethical Lessons for the Modern Professional|url=http://www.annals-general-psychiatry.com/content/6/1/8|journal=Annals of General Psychiatry|volume=6|issue=8|page=8|doi=10.1186/1744-859X-6-8|ref=harv|pmid=17326822|pmc=1828151}} : {{Cite book|last=Suhl|first=Yuri|title=They Fought Back|year=1987|publisher=Schocken|location=New York|isbn=978-0-8052-0479-7|ref=harv}} : {{Cite book|last=Swiebocki|first=Henryk|year=1998|origyear=1994|chapter=Prisoner Escapes|editor1-last=Yisrael Gutman|editor2-last=Michael Berenbaum|title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Tooze|first=Adam |year=2006|title= The Wages of Destruction: The Making and Breaking of the Nazi Economy |location=London|publisher=Allen Lane|ref=harv}} : {{Cite book|last=Trunk|first=Isaiah|year=1996|origyear=1972|title=Judenrat: The Jewish Councils in Eastern Europe under Nazi Occupation|location=Lincoln,&nbsp;NE|publisher= University of Nebraska Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Vrba|first=Rudolf |year=2006|origyear=2002|title=I Escaped from Auschwitz|location=London|publisher= Anova Books |ref=harv}} : {{Cite book|editor1-last=Wachsmann|editor1-first=Nikolaus|editor2-last=Caplan|editor2-first=Jane.|year=2010|title=Concentration Camps in Nazi Germany: The New Histories|location=New York|publisher=Routledge|ref=harv}} : {{Cite book|last=Wiesel|first=Elie |year=2002|title=After the Darkness: Reflections on the Holocaust|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Schocken Books |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2012|origyear=1960|title= Night |location=London|publisher= Penguin Books |ref=CITEREFWiesel2012}} : {{Cite book|last1=Wood|first1=Thomas E.|last2=Jankowski|first2=Stanisław M.|year=1994|title=Karski: How One Man Tried to Stop the Holocaust|location=|publisher=|ref=harv}} : {{Cite book|last=Yahil|first=Leni|year=1991|title=The Holocaust: The Fate of European Jewry, 1932–1945|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Zuccotti|first=Susan|year=1999|title=The Holocaust, the French, and the Jews|location=Lincoln,&nbsp;NE|publisher= University of Nebraska Press |ref=harv}} {{Refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|The Holocaust}} * [http://www.yadvashem.org/ Yad Vashem] The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority * [https://www.h-net.org/~holoweb/ H-HOLOCAUST], H-Net discussion list for librarians, scholars and advanced students * [http://eisenhower.archives.gov/research/online_documents/holocaust.html Online documents available from the Dwight D. Eisenhower Presidential Library] * [http://eisenhower.archives.gov/research/subject_guides/pdf/Holocaust.pdf Guide to materials available at the Dwight D. Eisenhower Presidential Library] * [http://www.wienerlibrary.co.uk/ The Wiener Library for the Study of the Holocaust & Genocide]&nbsp;– The World's Oldest Holocaust Memorial Institution * [http://www.huffingtonpost.com/rabbi-alan-lurie/how-could-god-have-allowe_b_1207672.html How Could God Have Allowed the Holocaust?] * [http://www.ushmm.org/educators/teaching-about-the-holocaust/common-questions Common Questions about the Holocaust] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190418055035/https://www.ushmm.org/educators/teaching-about-the-holocaust/common-questions |date=2019-04-18 }} by the United States Holocaust Memorial Museum * [http://www.holocaustresearchproject.org/holoprelude/Wannsee/wanseeminutes.html The Minutes from the Wannsee Conference in English] {{Holokaust}} {{Genocid}} [[Kategorija:Holokaust| ]] [[Kategorija:Historija Evrope]] [[Kategorija:Drugi svjetski rat]] [[Kategorija:Historija Jevreja]] [[Kategorija:Nacizam]] [[Kategorija:Genocid]] [[Kategorija:Njemački zločini u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Judaizam u Njemačkoj]] [[Kategorija:Grecizmi]] [[Kategorija:Istočna Evropa]] 7h67vokw8wp2wz187t3ey3nugj6uwrs 41260250 41260248 2022-07-27T20:38:31Z Vipz 151311 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/2600:1003:B007:57C7:4823:6FF1:F4E2:3E77|2600:1003:B007:57C7:4823:6FF1:F4E2:3E77]] ([[User talk:2600:1003:B007:57C7:4823:6FF1:F4E2:3E77|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Jevrejska deca.jpg|minijatura|Jevrejska deca u holokaustu.]] [[Datoteka:Judenstern JMW.jpg|mini|desno|160 px| Židovska zvijezda koju su Židovi morali nositi pri izlasku van domova]] Pojmovi '''holokaust''' ([[Grčki jezik|grčki]]; ''holókaustos'': ''ὁλόκαυστος'': "potpuno spaljen") i '''šoa''' ([[Hebrejski jezik|hebrejski]]: "katastrofa", "velika nesreća") označavaju u užem smislu pojam organiziranog, sistematskog genocida i ubistva oko 6 miliona evropskih[[Jevreji|Jevreja]] za vrijeme [[nacizam|nacional-socijalizma]] u [[Njemačka|Njemačkoj]]. Pojam holokausta se odnosi također na sistemsko istrebljenje Jevreja u zemljama saveznicama nacističke Njemačke. U širem smislu ti pojmovi označavaju također i sistematska ubistva [[Sinti]]ja, [[Romi|Roma]], invalida, poljskih intelektualaca, sovjetskih vojnih zarobljenika, pripadnika slavenskih naroda, itd. == Provođenje holokausta u nacističkoj Njemačkoj == {{citiranje|Gering izdao nalog Hajnrihu da izvrši "sve potrebne pripreme za celokupno rešenje jevrejskog pitanja u Evropi". Ovim je započeto "konačno rešenje", odnosno, fizičko uništavanje evropskih Jevreja.<ref name="Živković">[http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta]</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 31. jula 1941.}} Iako je antisemitizam i eliminacija Židova iz društvenog života bili jedni od temelja [[Nacizam|nacističke]] ideologije, te iako su Židovi, prvo u samoj Njemačkoj, a potom u okupiranim i satelitskim zemljama, bili izloženi različitim vrstama progona pa i o povremenih pogroma (od kojih je najpoznatija [[Kristalna noć]]), fizička eliminacija Židova - tzv. ''Konačno rješenje židovskog pitanja'' - je kao službena politika nacističke Njemačke ustanovljena tek na [[Konferencija u Wansee|konferenciji u Wansee]] početkom [[1942]]. godine. Holokaust je imao različite forme, ali je najčešća i najzloglasnija bilo masovno hvatanje Židova i njihovo trpanje u vlakove koji su ih dovozili do posebnih [[koncentracijskih logor]]a - tzv. logora smrti - u Njemačkoj, [[Austrija|Austriji]] i [[Poljska|Poljskoj]]. Dio - najčešće žene, djeca i starci - je pri dolasku odmah likvidiran, dok je dio privremeno ostavljen na životu kao robovska radna snaga. Metode likvidacije su postupno evoluirala u masovno gušenje u gasnim komorama, a leševi su se spaljivali u krematorijima. Cijeli je proces bio u nadležnosti [[Adolf Eichman|Adolfa Eichmana]], koji je pokazao velike organizacijske sposobnosti i bitno doprinio da ubijanje ide sve brže i sve efikasnije. Bez obzira na njegove napore, Holokaust je s vremenom ipak počeo crpiti velike logističke resurse Reicha i tako posredno utjecati na situaciju na bojnom polju. To je bio jedan od razloga zašto zapadni saveznici i SSSR, iako raspolažući s podacima što se događa, nisu uložili bitne napore u cilju da zaustave Holokaust. Holokaust se nastavio sve do samog kraja rata, odnosno sloma nacističke Njemačke. == Konačno rješenje jevrejskog pitanja (''Endlösung der Judenfrage'') == {{Glavni|Wannsee konferencija}} [[Datoteka:Adolf Eichmann.jpg|mini|desno| Adolf Eichmann na suđenju u [[Izrael]]u]] Pod ovim nazivom je od [[1941]]. (zapis [[Adolf Eichmann]]a od [[12. mart]]a [[1941]], i naredba [[Reichssicherheitshauptamt|RSHA]] od [[29. maj]]a [[1941]]) u nacističkoj Njemačkoj poznata masovna deportacija Jevreja u [[koncentracioni logor|koncentracione logore]] širom [[Evropa|Evrope]]. Već u [[Antisemitizam|antisemitičkim]] diskusijama krajem [[19. vijek]]a, javlja se pojam fizičkog uništenja Jevreja i njihove kulture na području Njemačke. Prvi prijedlozi ograničavaju se na oduzimanje građanskih prava i njihovo iseljavanje. Dolaskom [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] na vlast i nacional-socijalista, ove misli dobijaju oblik u stvarnosti. Prve mjere deportacije počinju se sprovoditi poslije napada Njemačke na [[SSSR]], [[22. juni|22. juna]] [[1941]]. godine. U dnevnoj naredbi za svoje jedinice SD-a ([[njemački jezik|njemački]]: ''Sicherheitsdienst''-jedinice za osiguranje), dijela nacističke organizacije [[SS]], njen komandant [[Reinhard Heydrich]] naređuje [[Pogrom]] nad jevrejskim stanovništvom istočnih [[provincija]]. Pored toga, daje naredbu da se Jevreji koji se nalaze u političkim partijama ili na državnim položajima na mjestu likvidiraju. Dolazi do masovnih ubijanja muškaraca, te prevođenja žena u tzv. ''radne'' logore na [[zapad]], pogotovo u osvojenim [[Baltik|baltičkim]] zemljama. Da bi se spriječila osveta od strane jevrejskog stanovništva, od augusta [[1941]]. dolazi do sveukupne deportacije bez obzira na pol. Pored specijalnih jedinica [[Sigurnosna služba SS (SD)|SD]] i [[SS]] u ove akcije se uključuju i jedinice policije i [[Gestapo]]a, u glavnom slučaju komandovane od strana viših [[oficir]]a SS. Podršku im daju i regularne jedinice njemačke vojske [[Wehrmacht]]a, koje za transport daju svoje [[kamion]]e. Razmjer ubistava se može vidjeti u izvještajima ovih specijalnih jedinica. EK3 (''Einsatzkommando 3''-Specijalna jedinica 3) u svom izvještaju navodi: [[Datoteka:Flag Schutzstaffel.svg|mini|lijevo| Znak [[SS]]]] * ''Od početka jula 1941. do danas (datum izvještaja je [[1. decembar]] [[1941]].) je konačnom rješenju privedeno [likvidirano] 133.346 Jevreja sa područja [[Latvija|Latvije]] i [[Minsk]]a. Daljnih 4.000 je pri akcijama lokalnih policijskih jedinica i pri sprovođenju sigurnosnih mjera likvidirano na mjestu događaja'' U daljnjem tekstu, šef ove jedinice, SS-Standartenführer Jäger navodi: * ''...cilj rješenja jevrejskog problema na području Latvije, može se smatrati dostignutim. U Latviji sada više nema Jevreja osim radnika-Jevreja. Ove sam također želio eliminirati, ali mi je to onemogućeno od strane vojne uprave [[Wehrmacht]]a.'' Dok se holokaust već nalazio u punom jeku, [[Hermann Göring|Göring]] traži od strane Heydricha ([[31. juli]] [[1941]].) jedan prijedlog za rješenje ovog ''problema'', te pripremu za cjelokupnu teritoriju Evrope pod kontrolom Njemačke. Poslije završetka plana, Heydrich [[20. januar]]a [[1942]]. poziva sve upućene ministre i vođe relevantnih odsjeka na konferenciju i prezentaciju u [[Berlin]]u ([[Wannsee konferencija]]). Plan je u glavnom predviđao deportaciju i ubistvo Jevreja u koncentracionim logorima te privođenje za rad sposobnih njemačkoj ratnoj privredi. Sa deportacijom njemačkih Jevreja je početo već u oktobru [[1941]]. Njih se sprovodi u [[Geto|geta]] na istoku, pretežno u gradove [[Minsk]], [[Riga]] i Lodz koji su pri početku iseljavanja njemačkih Jevreja već bili ''slobodni''. [[Datoteka:Aerial photograph of the destroyed Warsaw Ghetto.jpg|mini|desno| Varšavski geto]] Ako na mjestu dolaska nije bilo mogućnosti smještaja, nacisti su ih likvidirali pri dolasku. Od 19. transporta iz Berlina u Rigu, od 1.500 deportiranih muškaraca, ubijeno je 1.440 dok ih je samo 60 pošteđeno kao radna snaga. Iako je za ratnu industriju bilo neophodno držati vagone slobodnim, nacisti su samo iz Berlina sa 22. transporta prevezli preko 13000 Jevreja u Lodz, Minsk, Kovno, Travniki i Reval. Pri izboru mjesta za koncentracione logore, istakao se sam šef njemačke policije i SS-a, [[Heinrich Himmler]]. jedno od njegovih forsiranih mjesta je bio [[Koncentracioni logor Auschwitz]] skupa sa ženskim logorom [[koncentracioni logor Auschwitz-Birkenau|Auschwitz-Birkenau]]. [[Datoteka:Himmler Dead.jpg|mini|lijevo| Himmlerov leš poslije samoubistva]] Pri razgovoru sa Himmlerom i predstavnicima [[RSHA]], Eichmann se odlučuje za likvidaciju plinom, kao učinkovitim i jeftinim sredstvom za masovnu likvidaciju. Ovaj plin, [[Ciklon-B]], se od tada koristi u posebno uređenim prostorijama, takozvanim gasnim komorama, u skoro svim većim logorima. Jevreji su u ove prostorije uvođeni sa obrazloženjem da će biti posuti sredstvima za dezinfekciju i protiv [[buha]], te je poslije zatvaranja komora kroz tuševe umjesto vode i sredstva puštan otrovni plin. Leševi mrtvih Jevreja su poslije toga bacani u jame ili spaljivani u [[krematorij]]ima logora. Prije Ciklon-B je korišten [[ugljični monoksid]] u pokretnim gasnim komorama. Na ovaj način je u samom Auschwitzu ubijeno 145.500 Jevreja. Do [[1945]]. godine u Auschwitzu je bilo 7 gasnih komora tako da se broj ubijenih samo može procjeniti. U logoru Treblinka je 700.000 leševa iskopano od strane Jevreja-radnika i spaljeno. [[4. novembar|4. novembra]] [[1943]]. Kada se Crvena armija već nalazila na putu prema zapadu, [[Glabocnik]] javlja Himmleru: * ''19.10.1943 završio sam operaciju Reinhard (uništenje logora i zatvorenika) koju sam vodio na području Generalgouvernementa ([[Poljska]]).'' Po pridržanoj procjeni u Poljskoj je u ovoj akciji ubijeno oko 1,75 miliona Jevreja. U novembru [[1943]]. je samo iz [[Lublin]]a u [[Majdanek]] deportirano oko 17.000 Jevreja koji su sa već zatvorenim likvidirani. Geto u [[Lodz]]u je evakuiran u augustu i septembru [[1944]]. pred dolaskom [[Crvena armija|Crvene armije]] pri čemu je likvidirano oko 62.000 Jevreja. Prije toga je Himmler već [[1942]]. naredio likvidaciju geta [[Pinsk]] čime je [[Ukrajina]] postala ''od Jevreja slobodna''. Nemoguće je utvrditi tačan broj likvidiranih Jevreja za vrijeme nacističke Njemačke, tako da procjene variraju između 4,5 i 6 miliona stradalih. [[Datoteka:KZ Birkenau Hauptgebaude 320x240.jpg|mini|right| Ulaz u logor Auschwitz-Birkenau]] == Provođenje holokausta na Balkanu == Nacisti i podrška koju su oni dobili na [[Balkan]]u doveli su do drastične transformacije etničke kompozicije u regionu. Jevrejsko stanovništvo palo je sa 856.000 u [[1930]]. godini na manje od 50.000 u [[1950]].<ref name="Čitanka"/> Kada su u Grčkoj uvedene mere protiv Jevreja, niz različitih organizacija i institucija, uključujući crkvu, atinsku policiju i komuniste, pružio je efikasnu i jasnu podršku. Arhiepiskop Damaskin sreo se sa opunomoćenikom Rajha u Grčkoj i uložio snažan prigovor u vezi s merama koje se preduzimaju protiv Jevreja u [[Solun]]u. [[Narodnooslobodilačka fronta Grčke|Narodnooslobodilačka fronta]], najsnažnija među grčkim organizacijama otpora, bila je najefikasnija u pružanju pomoći Jevrejima da se sakriju ili da pobegnu, i tako prežive. Pripadnici ove organizacije izigravali su planove nacista uništavajući podatke o jevrejskoj zajednici u Atini, a pomogli su i rabinu da prebegne na slobodnu teritoriju. [[EAM]]-ova ilegalna štampa redovno je objavljivala pozive stanovništvu da pomaže jevrejskim sugrađanima, dok je sama organizacija omogućavala grčkim Jevrejima da se prebace na Bliski istok ili ih regrutovala kao dobrovoljce u svoje redove.<ref name="Čitanka">[http://www.cdsee.org/jhp/pdf/WorkBook4_bih.pdf Historijska čitanka, Drugi svjetski rat]</ref> == Broj židovskih žrtava == [[Datoteka:Some of the bodies being removed by German civilians for decent burial at Gusen Concentration Camp, Muhlhausen, near Linz, Austria.jpg|thumb|žrtve, na Muhlhausenu]] {| {{prettytable}} !Zemlja !minimum !maksimum |- |Austrija |58.000 |60.000 |- |Belgija |25.000 |28.000 |- |Čehoslovačka (1936) |233.000 |243.000 |- |Francuska |60.000 |65.000 |- |Grčka |57.000 |60.000 |- |Italija |8.500 |9.500 |- |Jugoslavija |55.000 |58.000 |- |Luksemburg |3.000 |3.000 |- |Mađarska (u granicama od 1938) |180.000 |200.000 |- |Nizozemska |104.000 |104.000 |- |Norveška |200 |700 |- |Njemačka (u granicama od 1938) |160.000 |180.000 |- |Poljska |2.350.000 |2.600.000 |- |Rumunjska (u granicama od 1940) |200.000 |220.000 |- |SSSR (u granicama od 1939) i baltičke države |700.000 |750.000 |- |UKUPNO ŽRTVE AKCIJE "KONAČNOG RJEŠENJA" |4.194.200 |4.581.200 |- |} Navedeni najniži i najviši broj žrtava, do kojih se došlo istraživanjima koja su provedena neovisno jedno o drugome, odnose se na fazu iskorjenjivanja židovstva u tijeku "konačnog rješenja židovskog pitanja" (izvori: ''dokumentation zur Massenvergasung – dokumentacija o masovnom trovanju'', izd. Savezna centrala domovinskih službi, 1958. godine. G. reitlinger, ''Die Endlösung'' - Konačno rješenje židovskog pitanja, Berlin, 1956). Pritom nisu uzete u obzir žrtve koje se na posredan način mogu pripisati nacionalsocijalističkim progonima. Zbog toga je sveukupni broj žrtava još mnogo veći, te se vjerojatno može računati s više od pet milijuna židovskih žrtava. (Preneseno iz: Keller, Werner: ''Povijest Židova'', Zagreb:1992, str. 511) == Posljedice == [[Datoteka:Pregled dobiti po zatvoreniku.jpg|minijatura|Pregled dobiti po zatvoreniku u koncentracionim logorima (original).]] [[Datoteka:Pregled dobiti po logorašu.jpg|minijatura|Pregled dobiti po zatvoreniku u koncentracionim logorima (prevod).]] Holokaust je iza sebe ostavio trajne posljedice. Računa se da je u njemu ubijeno pet do šest milijuna Židova, odnosno trećina svih Židova koji su prije rata živjeli u svijetu. Demografska slika u Europi se bitno promijenila, pogotovo u Istočnoj i Srednjoj Europi gdje su židovske zajednice prestale postojati. Najveći dio preživjelih je odlučio emigrirati u [[SAD]], odnosno u [[Palestina|Palestinu]], gdje je stvorena židovska nacionalna država zvana [[Izrael]]. [[Romi]] su druga grupa koja je bila objekt genocida. Broj njihovih žrtava procjenjuje se na 220.000 ili više (do 800.000), između četvrtine i polovice njihovog ukupnog broja u Europi. Sa svim drugim grupama koje su sustavno istrebljivane, broj žrtava holokausta (u širem smislu riječi, ne uključujući samo Židove) obično se procjenjuje na devet do 11 milijuna, iako neke procjene idu i do 26 milijuna. Slično kao i [[prvi svjetski rat]], Holokaust je predstavljao veliki šok za tadašnju zapadnu civilizaciju. Mnogi su se teško mirili s time da je ubijanje u takvom opsegu i s takvom razinom bešćutnosti moguće u 20. stoljeću, pogotovo kada dolazi od strane tako napredne, prosvijećene i civilizirane države kao što je Njemačka. Još se teže bilo pomiriti s činjenicom da su u svrhu tog projekta korištena najmodernija dostignuća znanosti. Zato se Holokaust često opisuje kao jedinstveni događaj u svjetskoj povijesti, odnosno odgovornost za njega se pripisuje ograničenom broju ljudi – najčešće samom Adolfu Hitleru i uskom krugu njegovih pristaša – i specifičnom spletu okolnosti za koje je malo vjerojatno da će se ikada ponoviti. S druge strane, u posljednje vrijeme se sve više iznose teze da Holokaust ne bi bio moguć, barem ne u tako masovnom opsegu, da nacisti nisu uživali prešutnu ili otvorenu podršku nežidovskog stanovništva, čak i u okupiranim zemljama poput Poljske, motiviranu pohlepom i latentnim [[Antisemitizam|antisemitizmom]]. == Povezano == * [[Hitler#Holokaust|Hitler -i Holokaust]] * [[Kristalna noć]] * [[Holokaust u NDH]] * [[Holokaust u Srbiji]] * [[Poricanje Holokausta]] == Izvori == {{Izvori}} == Literatura == {{Refbegin|2|indent=yes}} : {{Cite book|last=Allen|first=Michael Thad|year=2002|title=The Business of Genocide: The SS, Slave Labor, and the Concentration Camps|location=London and Chapel Hill|publisher=The University of North Carolina Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Bauer|first=Yehuda |year=1982|title=A History of the Holocaust|location=New York|publisher= Franklin Watts |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1989|chapter=Rescue by negotiations? Jewish attempts to negotiate with the Nazis|editor=Michael R. Marrus |title=The Nazi Holocaust, Part 9: The End of the Holocaust|publisher= Walter de Gruyter |pages=3–21|ref=CITEREFBauer1989}} : {{Cite book|author=———|year=1998|origyear=1994|chapter=Gypsies|editor1-last= Yisrael Gutman |editor2-last= Michael Berenbaum |title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=441–455|ref=CITEREFBauer1998}} : {{Cite book|author=———|year=2002|title=Rethinking the Holocaust|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=CITEREFBauer2002}} : {{Cite book|last=Benz|first=Wolfgang|year=2007|title=Die 101 wichtigsten Fragen- das dritte Reich|edition=2nd|publisher=C.H. Beck|ref=harv}} : {{Cite book|last=Berenbaum|first=Michael |year=2005|title=The World Must Know: The History of the Holocaust as Told in the United States Holocaust Memorial Museum|publisher= United States Holocaust Memorial Museum , Johns Hopkins University Press |isbn = 978-0801883583|ref=harv}} : {{Cite book|last=Bergen|first=Doris|year=2009|title=[http://books.google.com/books?id=CIgW79K8il8C The Holocaust: A Concise History]|publisher=Rowman & Littlefield|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Berghahn|first=Volker R. |year=1999|title=Germans and Poles, 1871–1945|journal=Yearbook of European Studies|volume=13|pages=15–36|ref=harv}} : {{Cite book|last=Black|first=Edwin|year=2001|title=The Transfer Agreement: The Dramatic Story of the Pact Between the Third Reich and Jewish Palestine|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Carroll & Graf Publishers |ref=harv}} : {{Cite book|last=Bloxham|first=Donald|year=2000|title='Extermination through work: Jewish Slave Labour under the Third Reich''|edition=|location=|publisher=Holocaust Educational Trust Research Papers, vol.1, no. 1, pp. 01-37|ref=harv}} : {{Cite book|last=Brechtken|first=Magnus|year=1998|title=Madagaskar für die Juden: antisemitische Idee und politische Praxis 1885–1945|edition=2nd|location=Munich|publisher=Oldenbourg Wissenschaftsverlag|ref=harv}} : {{Cite book|last=Breitman|first=Richard|year=1991|title=The Architect of Genocide: Himmler and the Final Solution|location=New York|publisher= Alfred A. Knopf|Knopf |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Browning|first=Christopher |year=1986|title=Nazi Ghettoization Policy in Poland: 1939–41|journal= Central European History |volume=19|number=4|pages=343–368|jstor=4546081|ref=harv |doi=10.1017/s0008938900011158}} : {{Cite book|author=———|year=1992|title=Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101 and the Final Solution in Poland|location=New York|publisher=HarperCollins|ref=CITEREFBrowning1992}} : {{Cite book|author=———|year=2004|title=The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942|location=Jerusalem|publisher= Yad Vashem |ref=CITEREFBrowning2004}} : {{Cite book|last=Buchheim|first=Hans|year=1968|chapter=Command and Compliance|editor1-last=Helmut Krausnick|editor2-last=Hans Buchheim|editor3-last= Martin Broszat ; Hans-Adolf Jacobsen|title=The Anatomy of the SS State|location=New York|publisher=Walker and Company|pages=303–396|ref=harv}} : {{Cite book|last=Buchholz|first=Werner|year=1999|title=Pomern|series=Deutsche Geschicte im Osten Europas|location=Berlin|publisher=Siedler|ref=harv}} : {{Cite book|last=Burleigh|first=Michael |year=2000|chapter=Psychiatry, Society and Nazi 'Euthanasia'|pages=43–62|editor=Omer Bartov |title=The Holocaust: Origins, Implementation, Aftermath|location=London|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Burleigh|first=Michael|year=2001|title=The Third Reich: A New History|ref=harv}} : {{Cite book|last1=———|last2=Wippermann|first2=Wolfgang|year=1991|title=The Racial State: Germany 1933–1945|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=CITEREFBurleighWipperman1991}} : {{Cite book|last=Cesarani|first=David |year=2004|title=Holocaust: From the Persecution of the Jews to Mass Murder|location=London|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2005|title=Eichmann: His Life and Crimes|location=London|publisher=Vintage|ref=CITEREFCesarani2005}} : {{Cite book|last=Cooper|first=Robert|year=2010|title=The Red Triangle: The History of the Persecution of Freemasons|location=Bungay|publisher= Lewis Masonic |ref=harv}} : {{Cite book|last=Czech|first=Danuta|year=1989|title=Kalendarium der Ereignisse im Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau 1939–1945|publisher=Rowohlt, Reinbek|location=|ref=Diamant RK}} : {{Cite book|last=Dawidowicz|first=Lucy |year=1975|title=The War Against the Jews|location=New York|publisher=Bantam|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1981|title=The Holocaust and the Historians|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=CITEREFDawidowicz1981}} : {{Cite book|last1=Dear|first1=Ian|last2=Foot|first2=Richard D.|year=2001|title=The Oxford companion to World War II|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last1=Diamant|first1=Adolf.|year=1998|title=Zerstörte Synagogue vom November 1938: Ein Bestandaufnahme|location=Frankfurt-am-Main|publisher=Selbstverlag|ref=harv}} : {{Cite book|last=Domarus|first=Max |year=2004|title= Hitler: Speeches and Proclamations ''(4 volumes)''|location=Wauconda,&nbsp;IL|publisher=Bolchazy-Carducci Publishers|ref=harv}} : {{Cite book|last=Ehrenreich|first=Eric|year=2007|title=The Nazi Ancestral Proof: Genealogy, Racial Science, and the Final Solution. |location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Evans|first=Richard J. |year=1989|title=In Hitler's Shadow|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Pantheon|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2005|title=The Third Reich in Power|location= New York|publisher=Penguin|ref=CITEREFEvans2005}} : {{Cite book|author=———|year=2002|title=Lying About Hitler: The Holocaust, History and the David Irving Trial|location=London|publisher= Verso Books |ref=CITEREFEvans2002}} : {{Cite book|author=———|year=2008|title=The Third Reich at War|location=London|publisher=Allen Lane|ref=CITEREFEvans2008}} : {{Cite journal|last=Farbstein|first=Esther|year=1998|title=Diaries and Memoirs as a Historical Source: The Diary and Memoir of a Rabbi at the 'Konin House of Bondage'|url=http://www1.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%203134.pdf|journal=Yad Vashem Studies|volume=26|pages=87–128|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fest|first=Joachim |year=1999|title=Speer: The Final Verdict|location=San Diego,&nbsp;CA|publisher= Harcourt |ref=harv}} : {{Cite book|last=Finkelstein|first=Norman |year=2003|origyear=2000|title= The Holocaust Industry: Reflections on the Exploitation of Jewish Suffering |location=London & New York|publisher= Verso Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Fischer|first=Conan|year=2002|title=The Rise of the Nazis|location=Manchester|publisher= Manchester University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Fischer|first=Klaus|year=1995|title=Nazi Germany: A New History|location=New York|publisher=Continuum|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fitzgerald|first=Stephanie|year=2011|title=Children of the Holocaust|location=Mankato,&nbsp;MN|publisher=Compass Point Books|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fleming|first=Gerald|year=1987|title=Hitler and the Final Solution|location=Berkeley & Los Angeles, CA|publisher= University of California Press |ref=harv}} : {{cite book |last=Fogelman |first=Edith |title=Conscience and Courage: Rescuers of Jews During the Holocaust |year=1994 |publisher=Doubleday |ref=harv }} : {{Cite book|last=Förster|first=Jürgen|year=1998|chapter=Complicity or Entanglement?|editor1-last=Michael Berenbaum|editor2-last=Abraham Peck|title=The Holocaust and History|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=266–283|ref=harv}} : {{Cite book|last=Frank|first=Anne |year=2007|origyear=1947|title= The Diary of a Young Girl |location=London|publisher= Penguin Books |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Friedlander|first=Henry |year=1994|title=Step by Step: The Expansion of Murder, 1939–1941|journal= German Studies Review |volume=17|issue=3|pages=495–507|jstor=1431896|doi=10.2307/1431896|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1995|title=The Origins of Nazi Genocide: From Euthanasia to the Final Solution|location=Chapel Hill,&nbsp;NC|publisher= University of North Carolina Press |ref=CITEREFFriedlander1995}} : {{Cite journal|author=———|year=1997|title=Registering the Handicapped in Nazi Germany: A Case Study|journal=Jewish History|volume=11|issue=2|pages=89–98|jstor=20101303|doi=10.1007/BF02335679|ref=CITEREFFriedlander1997}} : {{Cite book|last=Friedländer|first=Saul |year=1997|title=The Years of Persecution: Nazi Germany and the Jews 1933–1939|location=London|publisher= Weidenfeld & Nicolson |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2007|title=The Years of Extermination: Nazi Germany and the Jews 1939–1945|location=London|publisher=Weidenfeld & Nicolson|ref=CITEREF2007Friedländer}} : {{Cite book|last=Fritz|first=Stephen|year=2011|title=Ostkrieg: Hitler's War of Extermination in the East|location=Lexington |publisher=The University Press of Kentucky|ref=harv}} : {{Cite book|last=Garbe|first=Detlef|year=2001|chapter=Social Disinterest, Governmental Disinformation, Renewed Persecution, and Now Manipulation of History?|editor=Hans Hesse|title=Persecution and Resistance of Jehovah's Witnesses During the Nazi-Regime 1933–1945|location=Bremen|publisher=Edition Temmen|pages=251–265|ref=harv}} : {{Cite book|last=Gellately|first=Robert |year=2001|title=Backing Hitler: Consent and Coercion in Nazi Germany|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2001|title=Social Outsiders in Nazi Germany|publisher=Princeton University Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Gerwarth|first=Robert |year=2011|title=Hitler's Hangman: The Life of Heydrich|location=New Haven & London|publisher= Yale University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Gilbert|first=Martin |year=1986|title=The Holocaust: The Jewish Tragedy|location=London|publisher= HarperCollins |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1988|title=Atlas of the Holocaust|ref=CITEREFGilbert1998}} : {{Cite journal|last=Giles|first=Geoffrey J.|year=1992|title=The Most Unkindest Cut of All: Castration, Homosexuality and Nazi Justice|journal= Journal of Contemporary History |volume=27|issue=1|pages=41–61|jstor=260778|doi=10.1177/002200949202700103|ref=harv}} : {{Cite book|last=Goldensohn|first=Leon |year=2005|title=Nuremberg Interviews|location=New York, NY|publisher= Vintage Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Gramel|first=Hermann|year=1992|title=Antisemitism in the Third Reich|location=London|publisher= Wiley-Blackwell |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hagen|first=William W.|year=2012|title=German History in Modern Times: Four Lives of the Nation|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hancock|first=Ian|year=2004|chapter=Romanies and the Holocaust: A Reevaluation and Overview|chapterurl=|url=http://www.radoc.net/radoc.php?doc=art_e_holocaust_porrajmos&lang=en&articles=true|editor=Dan Stone|title=The Historiography of the Holocaust|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Palgrave-Macmillan|pages=383–396|ref=harv}} : {{Cite book|last=Harran|first=Marilyn J.|year=2000|title=The Holocaust Chronicles: A History in Words and Pictures|url=http://www.holocaustchronicle.org/index.html|location=Lincolnwood,&nbsp;IL|publisher=Publications International|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Hedgepeth|first1=Sonja M.|last2=Saidel|first2=Rochelle G.|year=2010|title=Sexual Violence against Jewish Women During the Holocaust|location=Lebanon,&nbsp;NH|publisher= University Press of New England |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Hilberg|first=Raul |year=1980|title=The Ghetto as a Form of Government|journal= Annals of the American Academy of Political and Social Science |volume=450|pages=98–112|jstor=1042561|ref=harv |doi=10.1177/000271628045000109}} : {{Cite book|author=———|year=1995|origyear=1992|title=Perpetrators Victims Bystanders: The Jewish Catastrophe 1933–1945|location=London|publisher= Secker & Warburg |ref=CITEREFHilberg1995}} : {{Cite book|author=———|year=1996|title=The Politics of Memory: The Journey of a Holocaust Historian|location=Chicago,&nbsp;IL|publisher= Ivan R. Dee |ref=CITEREFHilberg1996}} : {{Cite book|author=———|year=2003|title= The Destruction of the European Jews |edition=3rd|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=CITEREFHilberg2003}} : {{Cite book|last=Hildebrand|first=Klaus |year=2005|origyear=1984|title=The Third Reich|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hitchcock|first=William I.|year=2009|title=Liberation: The Bitter Road to Freedom, Europe 1944–1945|location=London|publisher= Faber and Faber |ref=harv}} : {{Cite book|last=Höhne|first=Heinz|year=2001|title=The Order of the Death’s Head: The Story of Hitler’s SS|location=New York |publisher=Penguin|ref=harv}} : {{Cite book|last=Jacobs|first=Neil G.|year=2005|title=Yiddish: A Linguistic Introduction|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Jeffery|first=Keith |year=2010|title=MI6: The History of the Secret Intelligence Service, 1909–1949|location=London|publisher= Bloomsbury Publishing |ref=harv}} : {{Cite book|last=Johnson|first=Paul|year=1988|title=A History of the Jews|location=|publisher=Harper Perennial|ref=harv}} : {{Cite book|editor-last=Jones|editor-first=Adam|year=2010|title=Genocide: A Comprehensive Introduction|edition=2nd|location=Abingdon|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Karski|first=Jan |year=2012|title=Story of a Secret State: My Report to the World|location=London|publisher= Penguin Classics |ref=harv}} : {{Cite book|last=Kats|first=Alfred|year=1970|title=Poland's Ghettos at War|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Twayne Publishers|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kárný|first=Miroslav|year=1998|origyear=1994|chapter=The Vrba and Wetzler Report|editor1-last=Yisrael Gutman|editor2-last=Michael Berenbaum|title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=553–568|ref=harv}} : {{Cite book|editor-last=Kennedy|editor-first=David M. |year=2007|title=The Library of Congress World War II Companion|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Simon & Schuster |ref=harv}} : {{Cite journal|editor-last=Kermish|editor-first=Joseph|year=1968|title=Emmanuel Ringelblum's Notes, Hitherto Unpublished|journal=Yad Vashem Studies|volume=7|pages=173–183|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kershaw|first=Ian |year=1998|title=Hitler 1889–1936: Hubris|location=London|publisher= Penguin Books |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2000|title=Hitler 1936–1945: Nemesis|location=London|publisher=Allen Lane|ref=CITEREFKershaw2000}} : {{Cite book|author=———|year=2008|title=Hitler, the Germans, and the Final Solution|location=New Haven, CT|publisher= Yale University Press |isbn=978-0-300-15127-5|ref=CITEREFKershaw2008}} : {{Cite book|last=Klempner|first=Mark|year=2006|title=The Heart Has Reasons: Holocaust Rescuers and Their Stories of Courage|location=Cleveland,&nbsp;OH|publisher=The Pilgrim Press|ref=harv}} : {{Cite book|editor1-last=Kogon|editor1-first=E.|editor2-last=Langbein|editor2-first=H.|editor3-last=Rueckerl|editor3-first=A.|year=1993|title=Nazi Mass Murder: A Documentary History of the Use of Poison Gas|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Krakowski|first=Shmuel|year=1989|chapter=The Death Marches in the Period of the Evacuation of the Camps|editor=Michael R. Marrus |title=The Nazi Holocaust, Part 9: The End of the Holocaust|publisher= Walter de Gruyter |pages=476–490|ref=harv}} : {{Cite book|last=Krausnick|first=Helmut|year=1968|chapter=The Persecution of the Jews|editor1-last=Helmut Krausnick|editor2-last=Hans Buchheim|editor3-last=Martin Broszat; Hans-Adolf Jacobsen|title=The Anatomy of the SS State|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Walker and Company|pages=1–125|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kudryashov|first=Sergei|year=2004|chapter=Ordinary Collaborators: The Case of the Travniki Guards|editor1-last=Mark Erickson|editor2-last=Ljubica Erickson|title=Russia: War, Peace and Diplomacy Essays in Honour of John Erickson|location=London|publisher= Weidenfeld & Nicolson |pages=226–239|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Kwiet|first=Konrad|year=1998|title=Rehearsing for Murder: The Beginning of the Final Solution in Lithuania in June 1941|url=http://defendinghistory.com/wp-content/uploads/2011/09/Konrad-Kwiets-Rehearsing-for-Murder-in-1941.pdf|journal=Holocaust and Genocide Studies|volume=12|issue=1|pages=3–26|doi=10.1093/hgs/12.1.3|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Lador-Lederer|first=Joseph|year=1980|title=World War II: Jews as Prisoners of War|journal=Israel Yearbook on Human Rights|volume=10|pages=70–89|location=Tel Aviv|publisher= Tel Aviv University |ref=harv}} : {{Cite book|last=Leff|first=Laurel|year=2005|title= Buried by The Times: The Holocaust and American's Most Important Newspaper |location=New York,&nbsp;NY|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Lemkin|first=Raphael |year=2005|title=Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Lawbook Exchange|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lévy-Hass|first=Hanna|year=2009|origyear=1946|title=Diary of Bergen Belsen: 1944–1945|location=Chicago, IL|publisher= Haymarket Books |isbn=978-1-931-85987-5|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lewis|first=Jon E.|year=2002|title=The Mammoth Book of Heroes|location=London|publisher= Constable & Robinson |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Lichten|first=Joseph L. |year=1984|title=Adam Czerniakow and His Times|journal= The Polish Review |volume=29|number=1&#8239;&&#8239;2|pages=71–89|jstor=25778050|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lifton|first=Robert J. |year=2000|origyear=1986|title=The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide|location=New York|publisher= Basic Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Linn|first=Ruth |year=2004|title=Escaping Auschwitz: A Culture of Forgetting|location=Ithaca,&nbsp;NY|publisher= Cornell University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Longerich|first=Peter |year=2003|origyear=2001|title=The Unwritten Order: Hitler's Role in the Final Solution|location=Stroud|publisher=Tempus Publishing|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2010|title=Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=CITEREFLongerich2010}} : {{Cite book|author=———|year=2012|title=Heinrich Himmler|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=CITEREFLongerich2012}} : {{Cite book|last=Lower|first=Wendy|year=2006|chapter=The {{'}}''reibungslose''{{'}} Holocaust? The German Military and Civilian Implementation of the 'Final Solution' in Ukraine, 1941–1944|editor1-last=Gerald D. Feldman|editor2-last=Wolfgang Seibel|title=Networks of Nazi Persecution: Bureaucracy, Business, and the Organization of the Holocaust|location=New York & Oxford|publisher=Berghahn Books|pages=236–256|ref=harv}}<!-- : {{Cite book|author=———|year=2013|title=Hitler's Furies: German Women in the Nazi Killing Fields|location=London|publisher= Chatto & Windus |isbn=978-0-701-18721-7|ref=CITEREFLower2013}} --> : {{Cite book|last=Lumsden|first=Robin|year=2002|title=A Collector's Guide To: The Allgemeine — SS|publisher=Ian Allan Publishing, Inc|isbn=0-7110-2905-9|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lusane|first=Clarence |year=2003|title=Hitler's Black Victims: The Historical Experience of Afro-Germans, European Blacks, Africans and African Americans in the Nazi Era|location=London; New York|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Maier|first=Charles S. |year=1988|title=The Unmasterable Past|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Mann|first=Michael |year=2005|title=The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing|location=New York|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Marrus|first=Michael R.|year=1995|title=Jewish Resistance to the Holocaust|journal= Journal of Contemporary History |volume=30|number=1|pages=83–110|jstor=260923|ref=harv |doi=10.1177/002200949503000104}} : {{Cite book|author=———|year=2000|title=The Holocaust in History|location=Toronto|publisher=KeyPorter|ref=CITEREFMarrus2000}} : {{Cite book|last=Mason|first=Tim |year=1995|title=Nazism, Fascism and the Working Class|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |isbn=978-0-521-43212-2|ref=harv}} : {{Cite book|last=Matthäus|first=Jürgen|year=2004|chapter=Operation Barbarossa and the Onset of the Holocaust, June–December 1941|title=''In Christopher Browning ''. The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942|location=Jerusalem|publisher= Yad Vashem |pages=244–308|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mayer|first=Arno|year=2012|title=Why Did the Heavens Not Darken?: The “Final Solution” in History|location=London and New York|publisher=Verso Publishing|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mazower|first=Mark |year=2008|title=Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe|location=London|publisher=Allen Lane|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Michael|first1=Robert|last2=Doerr|first2=Karin|year=2002|title=Nazi-Deutsch/Nazi-German: An English Lexicon of the Language of the Third Reich|publisher=Greenwood Press|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Milton|first=Sybil|year=1990|title=The Context of the Holocaust|journal= German Studies Review |volume=13|issue=2|pages=269–283|jstor=1430708|doi=10.2307/1430708|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mojzes|first=Paul|ref=Mojzes|year=2011|publisher=Rowman & Littlefield Publishers, Inc.|url=http://books.google.ca/books?id=KwW2O7v7CUcC&printsec=frontcover&dq=Balkan+Genocides:+Holocaust+and+Ethnic+Cleansing+in+the+20th+Century&hl=en&sa=X&ei=6Z3XUOqmFsXK2AWbrYDoDg&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=Balkan%20Genocides%3A%20Holocaust%20and%20Ethnic%20Cleansing%20in%20the%2020th%20Century&f=false|title=Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century|accessdate=23 December 2012}} : {{Cite book|last=Montague|first=Patrick|year=2012|title=Chelmno and the Holocaust: A History of Hitler's First Death Camp|location=London|publisher= I.B.Tauris |ref=harv}} : {{Cite book|last=Möller|first=Horst |year=1999|title=Der rote Holocaust und die Deutschen. Die Debatte um das 'Schwarzbuch des Kommunismus'|location=Munich|publisher= Piper Verlag |ref=harv}} : {{Cite book|last=Mommsen|first=Hans |year=2003|chapter=The New Historical Consciousness|pages=114–124|editor=Ernst Piper|title=Forever in the Shadow of Hitler?|publisher=Humanities Press, Atlantic Highlands|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Müller|first1=Rolf-Dieter|last2=Ueberschär|first2=Gerd R.|year=2002|title=Hitler's War in the East, 1941–1945: A Critical Assessment|location=New York & Oxford|publisher= Berghahn Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Müller-Hill|first=Benno|year=1998|title=Murderous Science: Elimination by Scientific Selection of Jews, Gypsies, and Others in Germany, 1933–1945|location=Plainview,&nbsp;NY|publisher= Cold Spring Harbor Laboratory Press |ref=harv}} : {{Cite book|last1=Murray|first1=Williamson |last2=Millett|first2=Allan R.|year=2000|title=A War To Be Won|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Naimark|first=Norman M. |year=2001|title=Fires of Hatred|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Neugebauer|first=Wolfgang|year=1998|title=Racial Hygiene in Vienna 1938|url=http://www.doew.at/information/mitarbeiter/beitraege/rachyg.html|journal=Wiener Klinische Wochenschrift|issue=Special Edition|ref=harv|access-date=2015-04-14|archive-date=2012-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20121221073133/http://www.doew.at/information/mitarbeiter/beitraege/rachyg.html|dead-url=yes}} : {{Cite book|last=Nicosia|first=Francis R.|year=2000|title=The Third Reich & the Palestine Question|location=New Brunswick,&nbsp;NJ|publisher= Transaction Publishers |ref=harv}} : {{Cite book|last=Niewyk|first=Donald L.|year=2012|chapter=The Holocaust: Jews, Gypsies, and the Handicapped|editor1-last=Parsons|editor1-first=Samuel|editor2-last=Totten|editor2-first=William S.|title=Centuries of Genocide: Essays and Eyewitness Accounts|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Routledge |pages=191–248|ref=harv}} : {{Cite book|last1=———|last2=Nicosia|first2=Francis R.|year=2000|title=The Columbia Guide to the Holocaust|url=http://books.google.ca/books?id=lpDTIUklB2MC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Columbia University Press|ref=CITEREFNiewykNicosia2000}} : {{Cite book|last1=Noakes|first1=Jeremy|last2=Pridham|first2=Geoffrey|year=1983|title=Nazism: A History in Documents and Eyewitness Accounts, 1919–1945|publisher=Schocken Books|ref=harv}} : {{Cite book|last=Novick|first=Peter |year=1999|title= The Holocaust in American Life |location=New York,&nbsp;NY|publisher= Houghton Mifflin Harcourt |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pelt|first=Robert Jan van |year=2002|title=The Case for Auschwitz: Evidence from the Irving Trial|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Petrie|first=Jon|year=2000|title=The Secular Word 'HOLOCAUST': Scholarly Myths, History, and Twentieth Century Meanings|url=http://www.berkeleyinternet.com/holocaust|journal=Journal of Genocide Research|volume=2|issue=1|pages=31–63|doi=10.1080/146235200112409|ref=harv}} : {{Cite book|last=Peukert|first=Detlev |year=1987|title=Inside Nazi Germany: Conformity, Opposition and Racism In Everyday Life|location=London|publisher=Batsford|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1994|chapter=The Genesis of the 'Final Solution' from the Spirit of Science|editor=David F. Crew|title=Nazism and German Society, 1933–1945|location=London|publisher= Routledge |pages=274–299|ref=CITEREFPeukert1994}} : {{Cite book|last=Phayer|first=Michael |year=2000|title=The Catholic Church and the Holocaust, 1930–1965|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pinkus|first=Benjamin|year=1990|title=The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pinkus|first=Oscar|year=2005|title=The War Aims and Strategies of Adolf Hitler|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Piotrowski|first=Tadeusz |year=1998|title=Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration With Occupying Forces and Genocide in the Second Republic, 1918–1947|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Piper|first=Franciszek |year=1998|origyear=1994|chapter=Gas chambers and Crematoria|editor1-last= Yisrael Gutman |editor2-last= Michael Berenbaum |title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher=Indiana University Press|pages=157–182|ref=harv}} : {{Cite book|last=Poprzeczny|first=Joseph|year=2004|title=Odilo Globocnik: Hitler's Man in the East|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Porat|first=Dina|year=2002|chapter=The Holocaust in Lithuania: Some Unique Aspects|editor= David Cesarani |title=The Final Solution: Origins and Implementation|location=London|publisher= Routledge |pages=159–174|ref=harv}} : {{Cite book|last=Proctor|first=Robert|year=1988|title=Racial Hygiene: Medicine Under the Nazis|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Rhodes|first=Richard|year=2003|title=Masters of Death: The SS-Einsatzgruppen and the Invention of the Holocaust|location=New York|publisher=Vintage|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Ryan|first1=Donna F.|last2=Schuchman|first2=John S.|year=2002|title=Deaf People in Hitler's Europe|location=Washington,&nbsp;DC|publisher= Gallaudet University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Samuels|first=Simon|year=2001|chapter=Applying the Lessons of the Holocaust|editor=Alan S. Rosenbaum|title=Is the Holocaust Unique?|location=Boulder,&nbsp;CO|publisher= Westview Press |pages=472–494|ref=harv }} : {{Cite book|last=Sereny|first=Gitta |year=1995|origyear=1974|title=Into That Darkness: From Mercy Killing to Mass Murder|location=London|publisher= Pimlico Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Snyder|first=Timothy |year=2010|title= Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin |location=London|publisher= The Bodley Head |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Steinweis|first=Alan E.|year=2001|title=The Holocaust and American Culture: An Assessment of Recent Scholarship|journal= Holocaust and Genocide Studies |volume=15|issue=2|pages=296–310|doi=10.1093/hgs/15.2.296|ref=harv }} : {{Cite journal|last=Strous|first=Rael D.|year=2007|title=Psychiatry during the Nazi Era: Ethical Lessons for the Modern Professional|url=http://www.annals-general-psychiatry.com/content/6/1/8|journal=Annals of General Psychiatry|volume=6|issue=8|page=8|doi=10.1186/1744-859X-6-8|ref=harv|pmid=17326822|pmc=1828151}} : {{Cite book|last=Suhl|first=Yuri|title=They Fought Back|year=1987|publisher=Schocken|location=New York|isbn=978-0-8052-0479-7|ref=harv}} : {{Cite book|last=Swiebocki|first=Henryk|year=1998|origyear=1994|chapter=Prisoner Escapes|editor1-last=Yisrael Gutman|editor2-last=Michael Berenbaum|title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Tooze|first=Adam |year=2006|title= The Wages of Destruction: The Making and Breaking of the Nazi Economy |location=London|publisher=Allen Lane|ref=harv}} : {{Cite book|last=Trunk|first=Isaiah|year=1996|origyear=1972|title=Judenrat: The Jewish Councils in Eastern Europe under Nazi Occupation|location=Lincoln,&nbsp;NE|publisher= University of Nebraska Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Vrba|first=Rudolf |year=2006|origyear=2002|title=I Escaped from Auschwitz|location=London|publisher= Anova Books |ref=harv}} : {{Cite book|editor1-last=Wachsmann|editor1-first=Nikolaus|editor2-last=Caplan|editor2-first=Jane.|year=2010|title=Concentration Camps in Nazi Germany: The New Histories|location=New York|publisher=Routledge|ref=harv}} : {{Cite book|last=Wiesel|first=Elie |year=2002|title=After the Darkness: Reflections on the Holocaust|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Schocken Books |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2012|origyear=1960|title= Night |location=London|publisher= Penguin Books |ref=CITEREFWiesel2012}} : {{Cite book|last1=Wood|first1=Thomas E.|last2=Jankowski|first2=Stanisław M.|year=1994|title=Karski: How One Man Tried to Stop the Holocaust|location=|publisher=|ref=harv}} : {{Cite book|last=Yahil|first=Leni|year=1991|title=The Holocaust: The Fate of European Jewry, 1932–1945|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Zuccotti|first=Susan|year=1999|title=The Holocaust, the French, and the Jews|location=Lincoln,&nbsp;NE|publisher= University of Nebraska Press |ref=harv}} {{Refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|The Holocaust}} * [http://www.yadvashem.org/ Yad Vashem] The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority * [https://www.h-net.org/~holoweb/ H-HOLOCAUST], H-Net discussion list for librarians, scholars and advanced students * [http://eisenhower.archives.gov/research/online_documents/holocaust.html Online documents available from the Dwight D. Eisenhower Presidential Library] * [http://eisenhower.archives.gov/research/subject_guides/pdf/Holocaust.pdf Guide to materials available at the Dwight D. Eisenhower Presidential Library] * [http://www.wienerlibrary.co.uk/ The Wiener Library for the Study of the Holocaust & Genocide]&nbsp;– The World's Oldest Holocaust Memorial Institution * [http://www.huffingtonpost.com/rabbi-alan-lurie/how-could-god-have-allowe_b_1207672.html How Could God Have Allowed the Holocaust?] * [http://www.ushmm.org/educators/teaching-about-the-holocaust/common-questions Common Questions about the Holocaust] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190418055035/https://www.ushmm.org/educators/teaching-about-the-holocaust/common-questions |date=2019-04-18 }} by the United States Holocaust Memorial Museum * [http://www.holocaustresearchproject.org/holoprelude/Wannsee/wanseeminutes.html The Minutes from the Wannsee Conference in English] {{Holokaust}} {{Genocid}} [[Kategorija:Holokaust| ]] [[Kategorija:Historija Evrope]] [[Kategorija:Drugi svjetski rat]] [[Kategorija:Historija Jevreja]] [[Kategorija:Nacizam]] [[Kategorija:Genocid]] [[Kategorija:Njemački zločini u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Judaizam u Njemačkoj]] [[Kategorija:Grecizmi]] [[Kategorija:Istočna Evropa]] t4v07ptz8emld3zdbfcpipwd71titz0 41260251 41260250 2022-07-27T20:40:36Z Vipz 151311 /* top */ wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Jevrejska deca.jpg|minijatura|Jevrejska deca u holokaustu.]] [[Datoteka:Judenstern JMW.jpg|mini|desno|160 px| Židovska zvijezda koju su Židovi morali nositi pri izlasku van domova]] Pojmovi '''holokaust''' ([[Grčki jezik|grčki]]; ''holókaustos'': ''ὁλόκαυστος'': "potpuno spaljen") i '''šoa''' ([[Hebrejski jezik|hebrejski]]: "katastrofa", "velika nesreća") označavaju u užem smislu pojam organiziranog, sistematskog genocida i ubistva oko 6 miliona evropskih [[Jevreji|Jevreja]] za vrijeme [[nacizam|nacizma]] u [[Njemačka|Njemačkoj]]. Pojam holokausta se također odnosi na sistemsko istrebljenje Jevreja u zemljama saveznicama nacističke Njemačke. U širem smislu ti pojmovi označavaju također i sistematska ubistva [[Sinti]]ja, [[Romi|Roma]], invalida, poljskih intelektualaca, sovjetskih vojnih zarobljenika, pripadnika [[slaveni|slavenskih naroda]], itd. == Provođenje holokausta u nacističkoj Njemačkoj == {{citiranje|Gering izdao nalog Hajnrihu da izvrši "sve potrebne pripreme za celokupno rešenje jevrejskog pitanja u Evropi". Ovim je započeto "konačno rešenje", odnosno, fizičko uništavanje evropskih Jevreja.<ref name="Živković">[http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta]</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 31. jula 1941.}} Iako je antisemitizam i eliminacija Židova iz društvenog života bili jedni od temelja [[Nacizam|nacističke]] ideologije, te iako su Židovi, prvo u samoj Njemačkoj, a potom u okupiranim i satelitskim zemljama, bili izloženi različitim vrstama progona pa i o povremenih pogroma (od kojih je najpoznatija [[Kristalna noć]]), fizička eliminacija Židova - tzv. ''Konačno rješenje židovskog pitanja'' - je kao službena politika nacističke Njemačke ustanovljena tek na [[Konferencija u Wansee|konferenciji u Wansee]] početkom [[1942]]. godine. Holokaust je imao različite forme, ali je najčešća i najzloglasnija bilo masovno hvatanje Židova i njihovo trpanje u vlakove koji su ih dovozili do posebnih [[koncentracijskih logor]]a - tzv. logora smrti - u Njemačkoj, [[Austrija|Austriji]] i [[Poljska|Poljskoj]]. Dio - najčešće žene, djeca i starci - je pri dolasku odmah likvidiran, dok je dio privremeno ostavljen na životu kao robovska radna snaga. Metode likvidacije su postupno evoluirala u masovno gušenje u gasnim komorama, a leševi su se spaljivali u krematorijima. Cijeli je proces bio u nadležnosti [[Adolf Eichman|Adolfa Eichmana]], koji je pokazao velike organizacijske sposobnosti i bitno doprinio da ubijanje ide sve brže i sve efikasnije. Bez obzira na njegove napore, Holokaust je s vremenom ipak počeo crpiti velike logističke resurse Reicha i tako posredno utjecati na situaciju na bojnom polju. To je bio jedan od razloga zašto zapadni saveznici i SSSR, iako raspolažući s podacima što se događa, nisu uložili bitne napore u cilju da zaustave Holokaust. Holokaust se nastavio sve do samog kraja rata, odnosno sloma nacističke Njemačke. == Konačno rješenje jevrejskog pitanja (''Endlösung der Judenfrage'') == {{Glavni|Wannsee konferencija}} [[Datoteka:Adolf Eichmann.jpg|mini|desno| Adolf Eichmann na suđenju u [[Izrael]]u]] Pod ovim nazivom je od [[1941]]. (zapis [[Adolf Eichmann]]a od [[12. mart]]a [[1941]], i naredba [[Reichssicherheitshauptamt|RSHA]] od [[29. maj]]a [[1941]]) u nacističkoj Njemačkoj poznata masovna deportacija Jevreja u [[koncentracioni logor|koncentracione logore]] širom [[Evropa|Evrope]]. Već u [[Antisemitizam|antisemitičkim]] diskusijama krajem [[19. vijek]]a, javlja se pojam fizičkog uništenja Jevreja i njihove kulture na području Njemačke. Prvi prijedlozi ograničavaju se na oduzimanje građanskih prava i njihovo iseljavanje. Dolaskom [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] na vlast i nacional-socijalista, ove misli dobijaju oblik u stvarnosti. Prve mjere deportacije počinju se sprovoditi poslije napada Njemačke na [[SSSR]], [[22. juni|22. juna]] [[1941]]. godine. U dnevnoj naredbi za svoje jedinice SD-a ([[njemački jezik|njemački]]: ''Sicherheitsdienst''-jedinice za osiguranje), dijela nacističke organizacije [[SS]], njen komandant [[Reinhard Heydrich]] naređuje [[Pogrom]] nad jevrejskim stanovništvom istočnih [[provincija]]. Pored toga, daje naredbu da se Jevreji koji se nalaze u političkim partijama ili na državnim položajima na mjestu likvidiraju. Dolazi do masovnih ubijanja muškaraca, te prevođenja žena u tzv. ''radne'' logore na [[zapad]], pogotovo u osvojenim [[Baltik|baltičkim]] zemljama. Da bi se spriječila osveta od strane jevrejskog stanovništva, od augusta [[1941]]. dolazi do sveukupne deportacije bez obzira na pol. Pored specijalnih jedinica [[Sigurnosna služba SS (SD)|SD]] i [[SS]] u ove akcije se uključuju i jedinice policije i [[Gestapo]]a, u glavnom slučaju komandovane od strana viših [[oficir]]a SS. Podršku im daju i regularne jedinice njemačke vojske [[Wehrmacht]]a, koje za transport daju svoje [[kamion]]e. Razmjer ubistava se može vidjeti u izvještajima ovih specijalnih jedinica. EK3 (''Einsatzkommando 3''-Specijalna jedinica 3) u svom izvještaju navodi: [[Datoteka:Flag Schutzstaffel.svg|mini|lijevo| Znak [[SS]]]] * ''Od početka jula 1941. do danas (datum izvještaja je [[1. decembar]] [[1941]].) je konačnom rješenju privedeno [likvidirano] 133.346 Jevreja sa područja [[Latvija|Latvije]] i [[Minsk]]a. Daljnih 4.000 je pri akcijama lokalnih policijskih jedinica i pri sprovođenju sigurnosnih mjera likvidirano na mjestu događaja'' U daljnjem tekstu, šef ove jedinice, SS-Standartenführer Jäger navodi: * ''...cilj rješenja jevrejskog problema na području Latvije, može se smatrati dostignutim. U Latviji sada više nema Jevreja osim radnika-Jevreja. Ove sam također želio eliminirati, ali mi je to onemogućeno od strane vojne uprave [[Wehrmacht]]a.'' Dok se holokaust već nalazio u punom jeku, [[Hermann Göring|Göring]] traži od strane Heydricha ([[31. juli]] [[1941]].) jedan prijedlog za rješenje ovog ''problema'', te pripremu za cjelokupnu teritoriju Evrope pod kontrolom Njemačke. Poslije završetka plana, Heydrich [[20. januar]]a [[1942]]. poziva sve upućene ministre i vođe relevantnih odsjeka na konferenciju i prezentaciju u [[Berlin]]u ([[Wannsee konferencija]]). Plan je u glavnom predviđao deportaciju i ubistvo Jevreja u koncentracionim logorima te privođenje za rad sposobnih njemačkoj ratnoj privredi. Sa deportacijom njemačkih Jevreja je početo već u oktobru [[1941]]. Njih se sprovodi u [[Geto|geta]] na istoku, pretežno u gradove [[Minsk]], [[Riga]] i Lodz koji su pri početku iseljavanja njemačkih Jevreja već bili ''slobodni''. [[Datoteka:Aerial photograph of the destroyed Warsaw Ghetto.jpg|mini|desno| Varšavski geto]] Ako na mjestu dolaska nije bilo mogućnosti smještaja, nacisti su ih likvidirali pri dolasku. Od 19. transporta iz Berlina u Rigu, od 1.500 deportiranih muškaraca, ubijeno je 1.440 dok ih je samo 60 pošteđeno kao radna snaga. Iako je za ratnu industriju bilo neophodno držati vagone slobodnim, nacisti su samo iz Berlina sa 22. transporta prevezli preko 13000 Jevreja u Lodz, Minsk, Kovno, Travniki i Reval. Pri izboru mjesta za koncentracione logore, istakao se sam šef njemačke policije i SS-a, [[Heinrich Himmler]]. jedno od njegovih forsiranih mjesta je bio [[Koncentracioni logor Auschwitz]] skupa sa ženskim logorom [[koncentracioni logor Auschwitz-Birkenau|Auschwitz-Birkenau]]. [[Datoteka:Himmler Dead.jpg|mini|lijevo| Himmlerov leš poslije samoubistva]] Pri razgovoru sa Himmlerom i predstavnicima [[RSHA]], Eichmann se odlučuje za likvidaciju plinom, kao učinkovitim i jeftinim sredstvom za masovnu likvidaciju. Ovaj plin, [[Ciklon-B]], se od tada koristi u posebno uređenim prostorijama, takozvanim gasnim komorama, u skoro svim većim logorima. Jevreji su u ove prostorije uvođeni sa obrazloženjem da će biti posuti sredstvima za dezinfekciju i protiv [[buha]], te je poslije zatvaranja komora kroz tuševe umjesto vode i sredstva puštan otrovni plin. Leševi mrtvih Jevreja su poslije toga bacani u jame ili spaljivani u [[krematorij]]ima logora. Prije Ciklon-B je korišten [[ugljični monoksid]] u pokretnim gasnim komorama. Na ovaj način je u samom Auschwitzu ubijeno 145.500 Jevreja. Do [[1945]]. godine u Auschwitzu je bilo 7 gasnih komora tako da se broj ubijenih samo može procjeniti. U logoru Treblinka je 700.000 leševa iskopano od strane Jevreja-radnika i spaljeno. [[4. novembar|4. novembra]] [[1943]]. Kada se Crvena armija već nalazila na putu prema zapadu, [[Glabocnik]] javlja Himmleru: * ''19.10.1943 završio sam operaciju Reinhard (uništenje logora i zatvorenika) koju sam vodio na području Generalgouvernementa ([[Poljska]]).'' Po pridržanoj procjeni u Poljskoj je u ovoj akciji ubijeno oko 1,75 miliona Jevreja. U novembru [[1943]]. je samo iz [[Lublin]]a u [[Majdanek]] deportirano oko 17.000 Jevreja koji su sa već zatvorenim likvidirani. Geto u [[Lodz]]u je evakuiran u augustu i septembru [[1944]]. pred dolaskom [[Crvena armija|Crvene armije]] pri čemu je likvidirano oko 62.000 Jevreja. Prije toga je Himmler već [[1942]]. naredio likvidaciju geta [[Pinsk]] čime je [[Ukrajina]] postala ''od Jevreja slobodna''. Nemoguće je utvrditi tačan broj likvidiranih Jevreja za vrijeme nacističke Njemačke, tako da procjene variraju između 4,5 i 6 miliona stradalih. [[Datoteka:KZ Birkenau Hauptgebaude 320x240.jpg|mini|right| Ulaz u logor Auschwitz-Birkenau]] == Provođenje holokausta na Balkanu == Nacisti i podrška koju su oni dobili na [[Balkan]]u doveli su do drastične transformacije etničke kompozicije u regionu. Jevrejsko stanovništvo palo je sa 856.000 u [[1930]]. godini na manje od 50.000 u [[1950]].<ref name="Čitanka"/> Kada su u Grčkoj uvedene mere protiv Jevreja, niz različitih organizacija i institucija, uključujući crkvu, atinsku policiju i komuniste, pružio je efikasnu i jasnu podršku. Arhiepiskop Damaskin sreo se sa opunomoćenikom Rajha u Grčkoj i uložio snažan prigovor u vezi s merama koje se preduzimaju protiv Jevreja u [[Solun]]u. [[Narodnooslobodilačka fronta Grčke|Narodnooslobodilačka fronta]], najsnažnija među grčkim organizacijama otpora, bila je najefikasnija u pružanju pomoći Jevrejima da se sakriju ili da pobegnu, i tako prežive. Pripadnici ove organizacije izigravali su planove nacista uništavajući podatke o jevrejskoj zajednici u Atini, a pomogli su i rabinu da prebegne na slobodnu teritoriju. [[EAM]]-ova ilegalna štampa redovno je objavljivala pozive stanovništvu da pomaže jevrejskim sugrađanima, dok je sama organizacija omogućavala grčkim Jevrejima da se prebace na Bliski istok ili ih regrutovala kao dobrovoljce u svoje redove.<ref name="Čitanka">[http://www.cdsee.org/jhp/pdf/WorkBook4_bih.pdf Historijska čitanka, Drugi svjetski rat]</ref> == Broj židovskih žrtava == [[Datoteka:Some of the bodies being removed by German civilians for decent burial at Gusen Concentration Camp, Muhlhausen, near Linz, Austria.jpg|thumb|žrtve, na Muhlhausenu]] {| {{prettytable}} !Zemlja !minimum !maksimum |- |Austrija |58.000 |60.000 |- |Belgija |25.000 |28.000 |- |Čehoslovačka (1936) |233.000 |243.000 |- |Francuska |60.000 |65.000 |- |Grčka |57.000 |60.000 |- |Italija |8.500 |9.500 |- |Jugoslavija |55.000 |58.000 |- |Luksemburg |3.000 |3.000 |- |Mađarska (u granicama od 1938) |180.000 |200.000 |- |Nizozemska |104.000 |104.000 |- |Norveška |200 |700 |- |Njemačka (u granicama od 1938) |160.000 |180.000 |- |Poljska |2.350.000 |2.600.000 |- |Rumunjska (u granicama od 1940) |200.000 |220.000 |- |SSSR (u granicama od 1939) i baltičke države |700.000 |750.000 |- |UKUPNO ŽRTVE AKCIJE "KONAČNOG RJEŠENJA" |4.194.200 |4.581.200 |- |} Navedeni najniži i najviši broj žrtava, do kojih se došlo istraživanjima koja su provedena neovisno jedno o drugome, odnose se na fazu iskorjenjivanja židovstva u tijeku "konačnog rješenja židovskog pitanja" (izvori: ''dokumentation zur Massenvergasung – dokumentacija o masovnom trovanju'', izd. Savezna centrala domovinskih službi, 1958. godine. G. reitlinger, ''Die Endlösung'' - Konačno rješenje židovskog pitanja, Berlin, 1956). Pritom nisu uzete u obzir žrtve koje se na posredan način mogu pripisati nacionalsocijalističkim progonima. Zbog toga je sveukupni broj žrtava još mnogo veći, te se vjerojatno može računati s više od pet milijuna židovskih žrtava. (Preneseno iz: Keller, Werner: ''Povijest Židova'', Zagreb:1992, str. 511) == Posljedice == [[Datoteka:Pregled dobiti po zatvoreniku.jpg|minijatura|Pregled dobiti po zatvoreniku u koncentracionim logorima (original).]] [[Datoteka:Pregled dobiti po logorašu.jpg|minijatura|Pregled dobiti po zatvoreniku u koncentracionim logorima (prevod).]] Holokaust je iza sebe ostavio trajne posljedice. Računa se da je u njemu ubijeno pet do šest milijuna Židova, odnosno trećina svih Židova koji su prije rata živjeli u svijetu. Demografska slika u Europi se bitno promijenila, pogotovo u Istočnoj i Srednjoj Europi gdje su židovske zajednice prestale postojati. Najveći dio preživjelih je odlučio emigrirati u [[SAD]], odnosno u [[Palestina|Palestinu]], gdje je stvorena židovska nacionalna država zvana [[Izrael]]. [[Romi]] su druga grupa koja je bila objekt genocida. Broj njihovih žrtava procjenjuje se na 220.000 ili više (do 800.000), između četvrtine i polovice njihovog ukupnog broja u Europi. Sa svim drugim grupama koje su sustavno istrebljivane, broj žrtava holokausta (u širem smislu riječi, ne uključujući samo Židove) obično se procjenjuje na devet do 11 milijuna, iako neke procjene idu i do 26 milijuna. Slično kao i [[prvi svjetski rat]], Holokaust je predstavljao veliki šok za tadašnju zapadnu civilizaciju. Mnogi su se teško mirili s time da je ubijanje u takvom opsegu i s takvom razinom bešćutnosti moguće u 20. stoljeću, pogotovo kada dolazi od strane tako napredne, prosvijećene i civilizirane države kao što je Njemačka. Još se teže bilo pomiriti s činjenicom da su u svrhu tog projekta korištena najmodernija dostignuća znanosti. Zato se Holokaust često opisuje kao jedinstveni događaj u svjetskoj povijesti, odnosno odgovornost za njega se pripisuje ograničenom broju ljudi – najčešće samom Adolfu Hitleru i uskom krugu njegovih pristaša – i specifičnom spletu okolnosti za koje je malo vjerojatno da će se ikada ponoviti. S druge strane, u posljednje vrijeme se sve više iznose teze da Holokaust ne bi bio moguć, barem ne u tako masovnom opsegu, da nacisti nisu uživali prešutnu ili otvorenu podršku nežidovskog stanovništva, čak i u okupiranim zemljama poput Poljske, motiviranu pohlepom i latentnim [[Antisemitizam|antisemitizmom]]. == Povezano == * [[Hitler#Holokaust|Hitler -i Holokaust]] * [[Kristalna noć]] * [[Holokaust u NDH]] * [[Holokaust u Srbiji]] * [[Poricanje Holokausta]] == Izvori == {{Izvori}} == Literatura == {{Refbegin|2|indent=yes}} : {{Cite book|last=Allen|first=Michael Thad|year=2002|title=The Business of Genocide: The SS, Slave Labor, and the Concentration Camps|location=London and Chapel Hill|publisher=The University of North Carolina Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Bauer|first=Yehuda |year=1982|title=A History of the Holocaust|location=New York|publisher= Franklin Watts |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1989|chapter=Rescue by negotiations? Jewish attempts to negotiate with the Nazis|editor=Michael R. Marrus |title=The Nazi Holocaust, Part 9: The End of the Holocaust|publisher= Walter de Gruyter |pages=3–21|ref=CITEREFBauer1989}} : {{Cite book|author=———|year=1998|origyear=1994|chapter=Gypsies|editor1-last= Yisrael Gutman |editor2-last= Michael Berenbaum |title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=441–455|ref=CITEREFBauer1998}} : {{Cite book|author=———|year=2002|title=Rethinking the Holocaust|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=CITEREFBauer2002}} : {{Cite book|last=Benz|first=Wolfgang|year=2007|title=Die 101 wichtigsten Fragen- das dritte Reich|edition=2nd|publisher=C.H. Beck|ref=harv}} : {{Cite book|last=Berenbaum|first=Michael |year=2005|title=The World Must Know: The History of the Holocaust as Told in the United States Holocaust Memorial Museum|publisher= United States Holocaust Memorial Museum , Johns Hopkins University Press |isbn = 978-0801883583|ref=harv}} : {{Cite book|last=Bergen|first=Doris|year=2009|title=[http://books.google.com/books?id=CIgW79K8il8C The Holocaust: A Concise History]|publisher=Rowman & Littlefield|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Berghahn|first=Volker R. |year=1999|title=Germans and Poles, 1871–1945|journal=Yearbook of European Studies|volume=13|pages=15–36|ref=harv}} : {{Cite book|last=Black|first=Edwin|year=2001|title=The Transfer Agreement: The Dramatic Story of the Pact Between the Third Reich and Jewish Palestine|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Carroll & Graf Publishers |ref=harv}} : {{Cite book|last=Bloxham|first=Donald|year=2000|title='Extermination through work: Jewish Slave Labour under the Third Reich''|edition=|location=|publisher=Holocaust Educational Trust Research Papers, vol.1, no. 1, pp. 01-37|ref=harv}} : {{Cite book|last=Brechtken|first=Magnus|year=1998|title=Madagaskar für die Juden: antisemitische Idee und politische Praxis 1885–1945|edition=2nd|location=Munich|publisher=Oldenbourg Wissenschaftsverlag|ref=harv}} : {{Cite book|last=Breitman|first=Richard|year=1991|title=The Architect of Genocide: Himmler and the Final Solution|location=New York|publisher= Alfred A. Knopf|Knopf |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Browning|first=Christopher |year=1986|title=Nazi Ghettoization Policy in Poland: 1939–41|journal= Central European History |volume=19|number=4|pages=343–368|jstor=4546081|ref=harv |doi=10.1017/s0008938900011158}} : {{Cite book|author=———|year=1992|title=Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101 and the Final Solution in Poland|location=New York|publisher=HarperCollins|ref=CITEREFBrowning1992}} : {{Cite book|author=———|year=2004|title=The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942|location=Jerusalem|publisher= Yad Vashem |ref=CITEREFBrowning2004}} : {{Cite book|last=Buchheim|first=Hans|year=1968|chapter=Command and Compliance|editor1-last=Helmut Krausnick|editor2-last=Hans Buchheim|editor3-last= Martin Broszat ; Hans-Adolf Jacobsen|title=The Anatomy of the SS State|location=New York|publisher=Walker and Company|pages=303–396|ref=harv}} : {{Cite book|last=Buchholz|first=Werner|year=1999|title=Pomern|series=Deutsche Geschicte im Osten Europas|location=Berlin|publisher=Siedler|ref=harv}} : {{Cite book|last=Burleigh|first=Michael |year=2000|chapter=Psychiatry, Society and Nazi 'Euthanasia'|pages=43–62|editor=Omer Bartov |title=The Holocaust: Origins, Implementation, Aftermath|location=London|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Burleigh|first=Michael|year=2001|title=The Third Reich: A New History|ref=harv}} : {{Cite book|last1=———|last2=Wippermann|first2=Wolfgang|year=1991|title=The Racial State: Germany 1933–1945|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=CITEREFBurleighWipperman1991}} : {{Cite book|last=Cesarani|first=David |year=2004|title=Holocaust: From the Persecution of the Jews to Mass Murder|location=London|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2005|title=Eichmann: His Life and Crimes|location=London|publisher=Vintage|ref=CITEREFCesarani2005}} : {{Cite book|last=Cooper|first=Robert|year=2010|title=The Red Triangle: The History of the Persecution of Freemasons|location=Bungay|publisher= Lewis Masonic |ref=harv}} : {{Cite book|last=Czech|first=Danuta|year=1989|title=Kalendarium der Ereignisse im Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau 1939–1945|publisher=Rowohlt, Reinbek|location=|ref=Diamant RK}} : {{Cite book|last=Dawidowicz|first=Lucy |year=1975|title=The War Against the Jews|location=New York|publisher=Bantam|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1981|title=The Holocaust and the Historians|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=CITEREFDawidowicz1981}} : {{Cite book|last1=Dear|first1=Ian|last2=Foot|first2=Richard D.|year=2001|title=The Oxford companion to World War II|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last1=Diamant|first1=Adolf.|year=1998|title=Zerstörte Synagogue vom November 1938: Ein Bestandaufnahme|location=Frankfurt-am-Main|publisher=Selbstverlag|ref=harv}} : {{Cite book|last=Domarus|first=Max |year=2004|title= Hitler: Speeches and Proclamations ''(4 volumes)''|location=Wauconda,&nbsp;IL|publisher=Bolchazy-Carducci Publishers|ref=harv}} : {{Cite book|last=Ehrenreich|first=Eric|year=2007|title=The Nazi Ancestral Proof: Genealogy, Racial Science, and the Final Solution. |location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Evans|first=Richard J. |year=1989|title=In Hitler's Shadow|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Pantheon|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2005|title=The Third Reich in Power|location= New York|publisher=Penguin|ref=CITEREFEvans2005}} : {{Cite book|author=———|year=2002|title=Lying About Hitler: The Holocaust, History and the David Irving Trial|location=London|publisher= Verso Books |ref=CITEREFEvans2002}} : {{Cite book|author=———|year=2008|title=The Third Reich at War|location=London|publisher=Allen Lane|ref=CITEREFEvans2008}} : {{Cite journal|last=Farbstein|first=Esther|year=1998|title=Diaries and Memoirs as a Historical Source: The Diary and Memoir of a Rabbi at the 'Konin House of Bondage'|url=http://www1.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%203134.pdf|journal=Yad Vashem Studies|volume=26|pages=87–128|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fest|first=Joachim |year=1999|title=Speer: The Final Verdict|location=San Diego,&nbsp;CA|publisher= Harcourt |ref=harv}} : {{Cite book|last=Finkelstein|first=Norman |year=2003|origyear=2000|title= The Holocaust Industry: Reflections on the Exploitation of Jewish Suffering |location=London & New York|publisher= Verso Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Fischer|first=Conan|year=2002|title=The Rise of the Nazis|location=Manchester|publisher= Manchester University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Fischer|first=Klaus|year=1995|title=Nazi Germany: A New History|location=New York|publisher=Continuum|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fitzgerald|first=Stephanie|year=2011|title=Children of the Holocaust|location=Mankato,&nbsp;MN|publisher=Compass Point Books|ref=harv}} : {{Cite book|last=Fleming|first=Gerald|year=1987|title=Hitler and the Final Solution|location=Berkeley & Los Angeles, CA|publisher= University of California Press |ref=harv}} : {{cite book |last=Fogelman |first=Edith |title=Conscience and Courage: Rescuers of Jews During the Holocaust |year=1994 |publisher=Doubleday |ref=harv }} : {{Cite book|last=Förster|first=Jürgen|year=1998|chapter=Complicity or Entanglement?|editor1-last=Michael Berenbaum|editor2-last=Abraham Peck|title=The Holocaust and History|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=266–283|ref=harv}} : {{Cite book|last=Frank|first=Anne |year=2007|origyear=1947|title= The Diary of a Young Girl |location=London|publisher= Penguin Books |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Friedlander|first=Henry |year=1994|title=Step by Step: The Expansion of Murder, 1939–1941|journal= German Studies Review |volume=17|issue=3|pages=495–507|jstor=1431896|doi=10.2307/1431896|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1995|title=The Origins of Nazi Genocide: From Euthanasia to the Final Solution|location=Chapel Hill,&nbsp;NC|publisher= University of North Carolina Press |ref=CITEREFFriedlander1995}} : {{Cite journal|author=———|year=1997|title=Registering the Handicapped in Nazi Germany: A Case Study|journal=Jewish History|volume=11|issue=2|pages=89–98|jstor=20101303|doi=10.1007/BF02335679|ref=CITEREFFriedlander1997}} : {{Cite book|last=Friedländer|first=Saul |year=1997|title=The Years of Persecution: Nazi Germany and the Jews 1933–1939|location=London|publisher= Weidenfeld & Nicolson |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2007|title=The Years of Extermination: Nazi Germany and the Jews 1939–1945|location=London|publisher=Weidenfeld & Nicolson|ref=CITEREF2007Friedländer}} : {{Cite book|last=Fritz|first=Stephen|year=2011|title=Ostkrieg: Hitler's War of Extermination in the East|location=Lexington |publisher=The University Press of Kentucky|ref=harv}} : {{Cite book|last=Garbe|first=Detlef|year=2001|chapter=Social Disinterest, Governmental Disinformation, Renewed Persecution, and Now Manipulation of History?|editor=Hans Hesse|title=Persecution and Resistance of Jehovah's Witnesses During the Nazi-Regime 1933–1945|location=Bremen|publisher=Edition Temmen|pages=251–265|ref=harv}} : {{Cite book|last=Gellately|first=Robert |year=2001|title=Backing Hitler: Consent and Coercion in Nazi Germany|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2001|title=Social Outsiders in Nazi Germany|publisher=Princeton University Press|ref=harv}} : {{Cite book|last=Gerwarth|first=Robert |year=2011|title=Hitler's Hangman: The Life of Heydrich|location=New Haven & London|publisher= Yale University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Gilbert|first=Martin |year=1986|title=The Holocaust: The Jewish Tragedy|location=London|publisher= HarperCollins |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1988|title=Atlas of the Holocaust|ref=CITEREFGilbert1998}} : {{Cite journal|last=Giles|first=Geoffrey J.|year=1992|title=The Most Unkindest Cut of All: Castration, Homosexuality and Nazi Justice|journal= Journal of Contemporary History |volume=27|issue=1|pages=41–61|jstor=260778|doi=10.1177/002200949202700103|ref=harv}} : {{Cite book|last=Goldensohn|first=Leon |year=2005|title=Nuremberg Interviews|location=New York, NY|publisher= Vintage Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Gramel|first=Hermann|year=1992|title=Antisemitism in the Third Reich|location=London|publisher= Wiley-Blackwell |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hagen|first=William W.|year=2012|title=German History in Modern Times: Four Lives of the Nation|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hancock|first=Ian|year=2004|chapter=Romanies and the Holocaust: A Reevaluation and Overview|chapterurl=|url=http://www.radoc.net/radoc.php?doc=art_e_holocaust_porrajmos&lang=en&articles=true|editor=Dan Stone|title=The Historiography of the Holocaust|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Palgrave-Macmillan|pages=383–396|ref=harv}} : {{Cite book|last=Harran|first=Marilyn J.|year=2000|title=The Holocaust Chronicles: A History in Words and Pictures|url=http://www.holocaustchronicle.org/index.html|location=Lincolnwood,&nbsp;IL|publisher=Publications International|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Hedgepeth|first1=Sonja M.|last2=Saidel|first2=Rochelle G.|year=2010|title=Sexual Violence against Jewish Women During the Holocaust|location=Lebanon,&nbsp;NH|publisher= University Press of New England |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Hilberg|first=Raul |year=1980|title=The Ghetto as a Form of Government|journal= Annals of the American Academy of Political and Social Science |volume=450|pages=98–112|jstor=1042561|ref=harv |doi=10.1177/000271628045000109}} : {{Cite book|author=———|year=1995|origyear=1992|title=Perpetrators Victims Bystanders: The Jewish Catastrophe 1933–1945|location=London|publisher= Secker & Warburg |ref=CITEREFHilberg1995}} : {{Cite book|author=———|year=1996|title=The Politics of Memory: The Journey of a Holocaust Historian|location=Chicago,&nbsp;IL|publisher= Ivan R. Dee |ref=CITEREFHilberg1996}} : {{Cite book|author=———|year=2003|title= The Destruction of the European Jews |edition=3rd|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=CITEREFHilberg2003}} : {{Cite book|last=Hildebrand|first=Klaus |year=2005|origyear=1984|title=The Third Reich|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Hitchcock|first=William I.|year=2009|title=Liberation: The Bitter Road to Freedom, Europe 1944–1945|location=London|publisher= Faber and Faber |ref=harv}} : {{Cite book|last=Höhne|first=Heinz|year=2001|title=The Order of the Death’s Head: The Story of Hitler’s SS|location=New York |publisher=Penguin|ref=harv}} : {{Cite book|last=Jacobs|first=Neil G.|year=2005|title=Yiddish: A Linguistic Introduction|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Jeffery|first=Keith |year=2010|title=MI6: The History of the Secret Intelligence Service, 1909–1949|location=London|publisher= Bloomsbury Publishing |ref=harv}} : {{Cite book|last=Johnson|first=Paul|year=1988|title=A History of the Jews|location=|publisher=Harper Perennial|ref=harv}} : {{Cite book|editor-last=Jones|editor-first=Adam|year=2010|title=Genocide: A Comprehensive Introduction|edition=2nd|location=Abingdon|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Karski|first=Jan |year=2012|title=Story of a Secret State: My Report to the World|location=London|publisher= Penguin Classics |ref=harv}} : {{Cite book|last=Kats|first=Alfred|year=1970|title=Poland's Ghettos at War|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Twayne Publishers|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kárný|first=Miroslav|year=1998|origyear=1994|chapter=The Vrba and Wetzler Report|editor1-last=Yisrael Gutman|editor2-last=Michael Berenbaum|title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |pages=553–568|ref=harv}} : {{Cite book|editor-last=Kennedy|editor-first=David M. |year=2007|title=The Library of Congress World War II Companion|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Simon & Schuster |ref=harv}} : {{Cite journal|editor-last=Kermish|editor-first=Joseph|year=1968|title=Emmanuel Ringelblum's Notes, Hitherto Unpublished|journal=Yad Vashem Studies|volume=7|pages=173–183|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kershaw|first=Ian |year=1998|title=Hitler 1889–1936: Hubris|location=London|publisher= Penguin Books |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2000|title=Hitler 1936–1945: Nemesis|location=London|publisher=Allen Lane|ref=CITEREFKershaw2000}} : {{Cite book|author=———|year=2008|title=Hitler, the Germans, and the Final Solution|location=New Haven, CT|publisher= Yale University Press |isbn=978-0-300-15127-5|ref=CITEREFKershaw2008}} : {{Cite book|last=Klempner|first=Mark|year=2006|title=The Heart Has Reasons: Holocaust Rescuers and Their Stories of Courage|location=Cleveland,&nbsp;OH|publisher=The Pilgrim Press|ref=harv}} : {{Cite book|editor1-last=Kogon|editor1-first=E.|editor2-last=Langbein|editor2-first=H.|editor3-last=Rueckerl|editor3-first=A.|year=1993|title=Nazi Mass Murder: A Documentary History of the Use of Poison Gas|location=New Haven,&nbsp;CT|publisher= Yale University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Krakowski|first=Shmuel|year=1989|chapter=The Death Marches in the Period of the Evacuation of the Camps|editor=Michael R. Marrus |title=The Nazi Holocaust, Part 9: The End of the Holocaust|publisher= Walter de Gruyter |pages=476–490|ref=harv}} : {{Cite book|last=Krausnick|first=Helmut|year=1968|chapter=The Persecution of the Jews|editor1-last=Helmut Krausnick|editor2-last=Hans Buchheim|editor3-last=Martin Broszat; Hans-Adolf Jacobsen|title=The Anatomy of the SS State|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Walker and Company|pages=1–125|ref=harv}} : {{Cite book|last=Kudryashov|first=Sergei|year=2004|chapter=Ordinary Collaborators: The Case of the Travniki Guards|editor1-last=Mark Erickson|editor2-last=Ljubica Erickson|title=Russia: War, Peace and Diplomacy Essays in Honour of John Erickson|location=London|publisher= Weidenfeld & Nicolson |pages=226–239|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Kwiet|first=Konrad|year=1998|title=Rehearsing for Murder: The Beginning of the Final Solution in Lithuania in June 1941|url=http://defendinghistory.com/wp-content/uploads/2011/09/Konrad-Kwiets-Rehearsing-for-Murder-in-1941.pdf|journal=Holocaust and Genocide Studies|volume=12|issue=1|pages=3–26|doi=10.1093/hgs/12.1.3|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Lador-Lederer|first=Joseph|year=1980|title=World War II: Jews as Prisoners of War|journal=Israel Yearbook on Human Rights|volume=10|pages=70–89|location=Tel Aviv|publisher= Tel Aviv University |ref=harv}} : {{Cite book|last=Leff|first=Laurel|year=2005|title= Buried by The Times: The Holocaust and American's Most Important Newspaper |location=New York,&nbsp;NY|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Lemkin|first=Raphael |year=2005|title=Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Lawbook Exchange|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lévy-Hass|first=Hanna|year=2009|origyear=1946|title=Diary of Bergen Belsen: 1944–1945|location=Chicago, IL|publisher= Haymarket Books |isbn=978-1-931-85987-5|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lewis|first=Jon E.|year=2002|title=The Mammoth Book of Heroes|location=London|publisher= Constable & Robinson |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Lichten|first=Joseph L. |year=1984|title=Adam Czerniakow and His Times|journal= The Polish Review |volume=29|number=1&#8239;&&#8239;2|pages=71–89|jstor=25778050|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lifton|first=Robert J. |year=2000|origyear=1986|title=The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide|location=New York|publisher= Basic Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Linn|first=Ruth |year=2004|title=Escaping Auschwitz: A Culture of Forgetting|location=Ithaca,&nbsp;NY|publisher= Cornell University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Longerich|first=Peter |year=2003|origyear=2001|title=The Unwritten Order: Hitler's Role in the Final Solution|location=Stroud|publisher=Tempus Publishing|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2010|title=Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=CITEREFLongerich2010}} : {{Cite book|author=———|year=2012|title=Heinrich Himmler|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=CITEREFLongerich2012}} : {{Cite book|last=Lower|first=Wendy|year=2006|chapter=The {{'}}''reibungslose''{{'}} Holocaust? The German Military and Civilian Implementation of the 'Final Solution' in Ukraine, 1941–1944|editor1-last=Gerald D. Feldman|editor2-last=Wolfgang Seibel|title=Networks of Nazi Persecution: Bureaucracy, Business, and the Organization of the Holocaust|location=New York & Oxford|publisher=Berghahn Books|pages=236–256|ref=harv}}<!-- : {{Cite book|author=———|year=2013|title=Hitler's Furies: German Women in the Nazi Killing Fields|location=London|publisher= Chatto & Windus |isbn=978-0-701-18721-7|ref=CITEREFLower2013}} --> : {{Cite book|last=Lumsden|first=Robin|year=2002|title=A Collector's Guide To: The Allgemeine — SS|publisher=Ian Allan Publishing, Inc|isbn=0-7110-2905-9|ref=harv}} : {{Cite book|last=Lusane|first=Clarence |year=2003|title=Hitler's Black Victims: The Historical Experience of Afro-Germans, European Blacks, Africans and African Americans in the Nazi Era|location=London; New York|publisher= Routledge |ref=harv}} : {{Cite book|last=Maier|first=Charles S. |year=1988|title=The Unmasterable Past|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Mann|first=Michael |year=2005|title=The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing|location=New York|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Marrus|first=Michael R.|year=1995|title=Jewish Resistance to the Holocaust|journal= Journal of Contemporary History |volume=30|number=1|pages=83–110|jstor=260923|ref=harv |doi=10.1177/002200949503000104}} : {{Cite book|author=———|year=2000|title=The Holocaust in History|location=Toronto|publisher=KeyPorter|ref=CITEREFMarrus2000}} : {{Cite book|last=Mason|first=Tim |year=1995|title=Nazism, Fascism and the Working Class|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |isbn=978-0-521-43212-2|ref=harv}} : {{Cite book|last=Matthäus|first=Jürgen|year=2004|chapter=Operation Barbarossa and the Onset of the Holocaust, June–December 1941|title=''In Christopher Browning ''. The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942|location=Jerusalem|publisher= Yad Vashem |pages=244–308|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mayer|first=Arno|year=2012|title=Why Did the Heavens Not Darken?: The “Final Solution” in History|location=London and New York|publisher=Verso Publishing|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mazower|first=Mark |year=2008|title=Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe|location=London|publisher=Allen Lane|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Michael|first1=Robert|last2=Doerr|first2=Karin|year=2002|title=Nazi-Deutsch/Nazi-German: An English Lexicon of the Language of the Third Reich|publisher=Greenwood Press|ref=harv}} : {{Cite journal|last=Milton|first=Sybil|year=1990|title=The Context of the Holocaust|journal= German Studies Review |volume=13|issue=2|pages=269–283|jstor=1430708|doi=10.2307/1430708|ref=harv}} : {{Cite book|last=Mojzes|first=Paul|ref=Mojzes|year=2011|publisher=Rowman & Littlefield Publishers, Inc.|url=http://books.google.ca/books?id=KwW2O7v7CUcC&printsec=frontcover&dq=Balkan+Genocides:+Holocaust+and+Ethnic+Cleansing+in+the+20th+Century&hl=en&sa=X&ei=6Z3XUOqmFsXK2AWbrYDoDg&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=Balkan%20Genocides%3A%20Holocaust%20and%20Ethnic%20Cleansing%20in%20the%2020th%20Century&f=false|title=Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century|accessdate=23 December 2012}} : {{Cite book|last=Montague|first=Patrick|year=2012|title=Chelmno and the Holocaust: A History of Hitler's First Death Camp|location=London|publisher= I.B.Tauris |ref=harv}} : {{Cite book|last=Möller|first=Horst |year=1999|title=Der rote Holocaust und die Deutschen. Die Debatte um das 'Schwarzbuch des Kommunismus'|location=Munich|publisher= Piper Verlag |ref=harv}} : {{Cite book|last=Mommsen|first=Hans |year=2003|chapter=The New Historical Consciousness|pages=114–124|editor=Ernst Piper|title=Forever in the Shadow of Hitler?|publisher=Humanities Press, Atlantic Highlands|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Müller|first1=Rolf-Dieter|last2=Ueberschär|first2=Gerd R.|year=2002|title=Hitler's War in the East, 1941–1945: A Critical Assessment|location=New York & Oxford|publisher= Berghahn Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Müller-Hill|first=Benno|year=1998|title=Murderous Science: Elimination by Scientific Selection of Jews, Gypsies, and Others in Germany, 1933–1945|location=Plainview,&nbsp;NY|publisher= Cold Spring Harbor Laboratory Press |ref=harv}} : {{Cite book|last1=Murray|first1=Williamson |last2=Millett|first2=Allan R.|year=2000|title=A War To Be Won|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Naimark|first=Norman M. |year=2001|title=Fires of Hatred|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Neugebauer|first=Wolfgang|year=1998|title=Racial Hygiene in Vienna 1938|url=http://www.doew.at/information/mitarbeiter/beitraege/rachyg.html|journal=Wiener Klinische Wochenschrift|issue=Special Edition|ref=harv|access-date=2015-04-14|archive-date=2012-12-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20121221073133/http://www.doew.at/information/mitarbeiter/beitraege/rachyg.html|dead-url=yes}} : {{Cite book|last=Nicosia|first=Francis R.|year=2000|title=The Third Reich & the Palestine Question|location=New Brunswick,&nbsp;NJ|publisher= Transaction Publishers |ref=harv}} : {{Cite book|last=Niewyk|first=Donald L.|year=2012|chapter=The Holocaust: Jews, Gypsies, and the Handicapped|editor1-last=Parsons|editor1-first=Samuel|editor2-last=Totten|editor2-first=William S.|title=Centuries of Genocide: Essays and Eyewitness Accounts|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Routledge |pages=191–248|ref=harv}} : {{Cite book|last1=———|last2=Nicosia|first2=Francis R.|year=2000|title=The Columbia Guide to the Holocaust|url=http://books.google.ca/books?id=lpDTIUklB2MC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|location=New York,&nbsp;NY|publisher=Columbia University Press|ref=CITEREFNiewykNicosia2000}} : {{Cite book|last1=Noakes|first1=Jeremy|last2=Pridham|first2=Geoffrey|year=1983|title=Nazism: A History in Documents and Eyewitness Accounts, 1919–1945|publisher=Schocken Books|ref=harv}} : {{Cite book|last=Novick|first=Peter |year=1999|title= The Holocaust in American Life |location=New York,&nbsp;NY|publisher= Houghton Mifflin Harcourt |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pelt|first=Robert Jan van |year=2002|title=The Case for Auschwitz: Evidence from the Irving Trial|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Petrie|first=Jon|year=2000|title=The Secular Word 'HOLOCAUST': Scholarly Myths, History, and Twentieth Century Meanings|url=http://www.berkeleyinternet.com/holocaust|journal=Journal of Genocide Research|volume=2|issue=1|pages=31–63|doi=10.1080/146235200112409|ref=harv}} : {{Cite book|last=Peukert|first=Detlev |year=1987|title=Inside Nazi Germany: Conformity, Opposition and Racism In Everyday Life|location=London|publisher=Batsford|ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=1994|chapter=The Genesis of the 'Final Solution' from the Spirit of Science|editor=David F. Crew|title=Nazism and German Society, 1933–1945|location=London|publisher= Routledge |pages=274–299|ref=CITEREFPeukert1994}} : {{Cite book|last=Phayer|first=Michael |year=2000|title=The Catholic Church and the Holocaust, 1930–1965|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pinkus|first=Benjamin|year=1990|title=The Jews of the Soviet Union: The History of a National Minority|location=Cambridge|publisher= Cambridge University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Pinkus|first=Oscar|year=2005|title=The War Aims and Strategies of Adolf Hitler|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Piotrowski|first=Tadeusz |year=1998|title=Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration With Occupying Forces and Genocide in the Second Republic, 1918–1947|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Piper|first=Franciszek |year=1998|origyear=1994|chapter=Gas chambers and Crematoria|editor1-last= Yisrael Gutman |editor2-last= Michael Berenbaum |title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher=Indiana University Press|pages=157–182|ref=harv}} : {{Cite book|last=Poprzeczny|first=Joseph|year=2004|title=Odilo Globocnik: Hitler's Man in the East|location=Jefferson,&nbsp;NC|publisher= McFarland & Company |ref=harv}} : {{Cite book|last=Porat|first=Dina|year=2002|chapter=The Holocaust in Lithuania: Some Unique Aspects|editor= David Cesarani |title=The Final Solution: Origins and Implementation|location=London|publisher= Routledge |pages=159–174|ref=harv}} : {{Cite book|last=Proctor|first=Robert|year=1988|title=Racial Hygiene: Medicine Under the Nazis|location=Cambridge,&nbsp;MA|publisher= Harvard University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Rhodes|first=Richard|year=2003|title=Masters of Death: The SS-Einsatzgruppen and the Invention of the Holocaust|location=New York|publisher=Vintage|ref=harv}} : {{Cite book|last1=Ryan|first1=Donna F.|last2=Schuchman|first2=John S.|year=2002|title=Deaf People in Hitler's Europe|location=Washington,&nbsp;DC|publisher= Gallaudet University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Samuels|first=Simon|year=2001|chapter=Applying the Lessons of the Holocaust|editor=Alan S. Rosenbaum|title=Is the Holocaust Unique?|location=Boulder,&nbsp;CO|publisher= Westview Press |pages=472–494|ref=harv }} : {{Cite book|last=Sereny|first=Gitta |year=1995|origyear=1974|title=Into That Darkness: From Mercy Killing to Mass Murder|location=London|publisher= Pimlico Books |ref=harv}} : {{Cite book|last=Snyder|first=Timothy |year=2010|title= Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin |location=London|publisher= The Bodley Head |ref=harv}} : {{Cite journal|last=Steinweis|first=Alan E.|year=2001|title=The Holocaust and American Culture: An Assessment of Recent Scholarship|journal= Holocaust and Genocide Studies |volume=15|issue=2|pages=296–310|doi=10.1093/hgs/15.2.296|ref=harv }} : {{Cite journal|last=Strous|first=Rael D.|year=2007|title=Psychiatry during the Nazi Era: Ethical Lessons for the Modern Professional|url=http://www.annals-general-psychiatry.com/content/6/1/8|journal=Annals of General Psychiatry|volume=6|issue=8|page=8|doi=10.1186/1744-859X-6-8|ref=harv|pmid=17326822|pmc=1828151}} : {{Cite book|last=Suhl|first=Yuri|title=They Fought Back|year=1987|publisher=Schocken|location=New York|isbn=978-0-8052-0479-7|ref=harv}} : {{Cite book|last=Swiebocki|first=Henryk|year=1998|origyear=1994|chapter=Prisoner Escapes|editor1-last=Yisrael Gutman|editor2-last=Michael Berenbaum|title=Anatomy of the Auschwitz Death Camp|location=Bloomington,&nbsp;IN|publisher= Indiana University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Tooze|first=Adam |year=2006|title= The Wages of Destruction: The Making and Breaking of the Nazi Economy |location=London|publisher=Allen Lane|ref=harv}} : {{Cite book|last=Trunk|first=Isaiah|year=1996|origyear=1972|title=Judenrat: The Jewish Councils in Eastern Europe under Nazi Occupation|location=Lincoln,&nbsp;NE|publisher= University of Nebraska Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Vrba|first=Rudolf |year=2006|origyear=2002|title=I Escaped from Auschwitz|location=London|publisher= Anova Books |ref=harv}} : {{Cite book|editor1-last=Wachsmann|editor1-first=Nikolaus|editor2-last=Caplan|editor2-first=Jane.|year=2010|title=Concentration Camps in Nazi Germany: The New Histories|location=New York|publisher=Routledge|ref=harv}} : {{Cite book|last=Wiesel|first=Elie |year=2002|title=After the Darkness: Reflections on the Holocaust|location=New York,&nbsp;NY|publisher= Schocken Books |ref=harv}} : {{Cite book|author=———|year=2012|origyear=1960|title= Night |location=London|publisher= Penguin Books |ref=CITEREFWiesel2012}} : {{Cite book|last1=Wood|first1=Thomas E.|last2=Jankowski|first2=Stanisław M.|year=1994|title=Karski: How One Man Tried to Stop the Holocaust|location=|publisher=|ref=harv}} : {{Cite book|last=Yahil|first=Leni|year=1991|title=The Holocaust: The Fate of European Jewry, 1932–1945|location=Oxford|publisher= Oxford University Press |ref=harv}} : {{Cite book|last=Zuccotti|first=Susan|year=1999|title=The Holocaust, the French, and the Jews|location=Lincoln,&nbsp;NE|publisher= University of Nebraska Press |ref=harv}} {{Refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|The Holocaust}} * [http://www.yadvashem.org/ Yad Vashem] The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority * [https://www.h-net.org/~holoweb/ H-HOLOCAUST], H-Net discussion list for librarians, scholars and advanced students * [http://eisenhower.archives.gov/research/online_documents/holocaust.html Online documents available from the Dwight D. Eisenhower Presidential Library] * [http://eisenhower.archives.gov/research/subject_guides/pdf/Holocaust.pdf Guide to materials available at the Dwight D. Eisenhower Presidential Library] * [http://www.wienerlibrary.co.uk/ The Wiener Library for the Study of the Holocaust & Genocide]&nbsp;– The World's Oldest Holocaust Memorial Institution * [http://www.huffingtonpost.com/rabbi-alan-lurie/how-could-god-have-allowe_b_1207672.html How Could God Have Allowed the Holocaust?] * [http://www.ushmm.org/educators/teaching-about-the-holocaust/common-questions Common Questions about the Holocaust] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190418055035/https://www.ushmm.org/educators/teaching-about-the-holocaust/common-questions |date=2019-04-18 }} by the United States Holocaust Memorial Museum * [http://www.holocaustresearchproject.org/holoprelude/Wannsee/wanseeminutes.html The Minutes from the Wannsee Conference in English] {{Holokaust}} {{Genocid}} [[Kategorija:Holokaust| ]] [[Kategorija:Historija Evrope]] [[Kategorija:Drugi svjetski rat]] [[Kategorija:Historija Jevreja]] [[Kategorija:Nacizam]] [[Kategorija:Genocid]] [[Kategorija:Njemački zločini u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Judaizam u Njemačkoj]] [[Kategorija:Grecizmi]] [[Kategorija:Istočna Evropa]] fje5lj8m1u7495jt2508qav12wqh0bn 0 7386 41260265 41223518 2022-07-27T23:24:17Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki {{Monarh | ime = Marija Terezija | slika = [[Datoteka:Kaiserin Maria Theresia (HRR).jpg|280px]] | opis = [[Martin van Meytens]]: Marija Terezija ([[1759|1759.]]) | titula = [[Datoteka:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22px|border]] [[Spisak vladara Mađarske|Ugarska]] i [[popis hrvatskih kraljeva|hrvatska kraljica]]<br />[[Popis austrijskih vladara|Austrijska nadvojvotkinja]] | vladavina = [[20. 10.|20. listopada]] [[1740|1740.]] - [[29. 11.|29. studenog]] [[1780]]. | krunidba = [[25. 6.|25. lipnja]] [[1741|1741.]] | prethodnik = [[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Karlo VI.]] | nasljednik = [[Josip II., car Svetog Rimskog Carstva|Josip II.]] | regent = | titula1 = [[Datoteka:Flag of Bohemia.svg|22px|border]] [[Popis čeških vladara|Češka kraljica]] | vladavina1 = [[20. 10.|20. listopada]] [[1740|1740.]] - [[1741|1741.]]<br />[[1743|1743.]] - [[29. 11.|29. studenog]] [[1780|1780.]] | krunidba1 = [[12. 5.|12. svibnja]] [[1743|1743.]] | prethodnik1 = [[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Karlo VI.]] | nasljednik1 = [[Josip II., car Svetog Rimskog Carstva|Josip II.]] | regent1 = | titula2 = | vladavina2 = | krunidba2 = | prethodnik2 = | nasljednik2 = | regent2 = | titula3 = | vladavina3 = | krunidba3 = | prethodnik3 = | nasljednik3 = | regent3 = | nasljeđe = - | supruga = | supruge = | suprug = [[Franz I Stephan od Svetog Rimskog Carstva|Franjo Stjepan Lotarinški]] | supruzi = | djeca = {{Collapsible list2|titlestyle= background:#E4DCF6; text-align: center; border: 1px solid #667766; | title = '''Djeca Marije Terezije''' |1 = Marija Elizabeta<br />[[Nadvojvotkinja Marija Ana Austrijska (1738. - 1789.)|Marija Ana]]<br />Marija Karolina<br />[[Josip II., car Svetog Rimskog Carstva|Josip II.]]<br />[[Nadvojvotkinja Marija Kristina, grofica Teschen|Marija Kristina]]<br />[[Nadvojvotkinja Marija Elizabeta Austrijska (1743. – 1808.)|Marija Elizabeta]]<br />[[Nadvojvoda Karlo Josip Austrijski (1745. - 1761.)|Karlo Josip]]<br />[[Nadvojvotkinja Marija Amalija Austrijska|Marija Amalija]]<br />[[Leopold II, sveti rimski car|Leopold II.]]<br />Marija Karolina<br />[[Nadvojvotkinja Marija Johanna Gabriela Austrijska|Marija Johanna Gabriela]]<br />[[Nadvojvotkinja Marija Josipa Austrijska|Marija Josipa]] <br />[[Marija Karolina Austrijska|Marija Karolina]]<br />[[Nadvojvoda Ferdinand Austrijski|Ferdinand]]<br />[[Marija Antoaneta]]<br />[[Nadvojvoda Maksimilijan Franjo Austrijski|Maksimilijan Franjo]]}} | puno ime = Maria Theresia Walburga Amalia Christina | posthumno ime = | dinastija = [[Habsburg]] | vladarska himna = | otac = [[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Karlo VI.]] | majka = [[Elisabeth Christine od Brunswick-Wolfenbüttela|Elizabeta od Brunswick-Wolfenbüttela]] | datum rođenja = [[13. 5.|13. svibnja]] [[1717]]. | mjesto rođenja = [[Datoteka:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22px|border]] [[Beč]], [[Habsburška Monarhija]]<br /><small>(danas [[Austrija]])</small> | datum smrti = [[29. 11.|29. studenog]] [[1780]]. | mjesto smrti = [[Datoteka:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22px|border]] [[Beč]], [[Habsburška Monarhija]]<br /><small>(danas [[Austrija]])</small> | datum pokopa = | mjesto pokopa = [[Imperijalna kripta]], [[Beč]] | potpis = | zanimanje = | vjera = [[katoličanstvo|katolicizam]] }} '''Marija Terezija'''<ref>Kao vladar Ugarske i holandskih vojvodstava i grofovija, Marija Terezija se ponekad navodi kao '''Marija II Terezija''', budući da je druga Marija koja je vladala tim prostorima (nakon [[Marija Anžuvinska|Marije Anžuvinske]] i [[Marija Burgundska|Marije od Valoisa]])</ref> ([[13. maj]] [[1717]] - [[29. novembar]] [[1780]]) je bila jedini ženski vladar svih habsburških posjeda i posljednji član [[dinastija Habsburg|dinastije Habsburg]]. Vladala je kao [[nadvojvoda|nadvojvotkinja]] [[Austrija|Austrije]], [[kraljica]] [[Mađarska|Ugarske]], [[Češka|Češke]], [[Hrvatska|Hrvatske]], Galicije i Lodomerije, kao vojvotkinja Mantove, Milana, Parme, Piacenze i Guastalle, te kao vladarica Austrijske [[Holandija|Holandije]] i brojnih grofovija. Brakom je bila [[carica]] [[Sveto Rimsko Carstvo|Svetog Rimskog Carstva Njemačkog Naroda]], njemačka kraljica, velika [[vojvotkinja]] [[Toskana|Toskane]] i kratko vojvotkinja Lotaringije. Postala je vladarica po smrti svoga oca, cara [[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Karla VI]], u oktobru [[1740]]. godine. Otac joj je [[Pragmatička sankcija iz 1713.|Pragmatičkom sankcijom iz 1713. godine]] omogućio da naslijedi njegove teritorije koje su se inače mogle naslijeđivati samo po muškoj liniji i od strane muškaraca. Po njegovoj smrti, [[Saksonija]], [[Pruska]], [[Bavarska]] i [[Francuska]], koje su Karlu VI obećale da će podržati Mariju Tereziju pri nasljeđivanju njegovih kruna, povukle su svoja obećanja. Pruska je napala Austriju, što je izazvalo osam godina dug sukob poznat kao [[Rat za austrijsko naslijeđe]]. Marija Terezija je poticala i provodila [[#Reforme|raznovrsne i mnogobrojne reforme]] uz pomoć svojih ministara. Reformisala je [[obrazovanje]] i finansiranje, poticala [[trgovina|trgovinu]] i razvoj [[agrikultura|agrikulture]], što je značajno ojačalo Austriju. Ipak, nije dopustila vjersku toleranciju, a putopisci iz 18. stoljeća njen su režim smatrali netolerantnim i praznovjernim.<ref>Dawson Beales, 69. </ref> Iako se od nje očekivalo da vlast prepusti mužu [[Franz I Stephan od Svetog Rimskog Carstva|Franji]], a kasnije sinu [[Joseph II od Svetog Rimskog Carstva|Josipu]], koji su formalno bili njeni savladari u Austriji i Češkoj, Marija Terezija je bila [[apsolutna monarhija|apsolutni vladar]] svojih posjeda.<ref>Dawson Beales, 39.</ref> Kritikovala je i nije odobravala mnoge Josipove odluke. Opirala se podjeli Poljske, ali je bila prisiljena odobriti je. Imala je šesnaestero djece među kojima su bili [[Marija Antoaneta|francuska kraljica]], [[Marija Karolina Austrijska|napuljska kraljica]], [[Marija Amalija Austrijska (parmska vojvotkinja)|parmska vojvotkinja]], i dva cara Svetog Rimskog Carstva. Marija Terezija nije posjedovala intelekt svojih sinova, ali su je ipak karakterisale osobine cijenjene kod monarha: dobrodušnost, razumnost, odlučnost, te, najvažnije od svega, spremnost da prizna svoju grešku i mentalnu superiornost svojih savjetnika. Kao mlada vladarica koja je morala voditi dva dinastička rata, vjerovala je da njen interes mora biti interes njenih podanika; kao iskusna vladarica shvatila je da interes njenih podanika mora biti njen interes.<ref>Kann, 157.</ref><ref name="RRT410">Russell Richards Treasure, 410</ref> == Djetinjstvo == Drugo, ali najstarije preživjelo dijete [[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Karla VI]], cara Svetog Rimskog Carstva, i [[Elizabeta Kristina od Braunschweiga-Wolfenbüttela|Elizabete Kristine od Braunschweiga-Wolfenbüttela]], Marija Terezija se rodila rano u jutro [[13. maj]]a [[1717]]. godine, nedugo nakon smrti svoga jedinog brata Leopolda. Rođenje ženskog djeteta izazvalo je veliko razočarenje kod cara i stanovnika Beča.<ref>Mahan, 11-12.</ref><ref>Morris, 8.</ref> Istoga dana krštena je kao '''Marija Terezija Valpurga Amalija Kristina''' ([[njemački jezik|njemački]]: ''Maria Theresia Walburga Amalia Christina''). Opisi njenog krštenja ističu da je novorođenče imalo prednost nad svojim rodicama, [[Marija Josipa Austrijska|Marijom Josipom]] i [[Marija Amalija Austrijska (carica Svetog Rimskog Carstva)|Marijom Amalijom]], kćerkama Karlovog starijeg brata i prethodnika [[Josip I, car Svetog Rimskog Carstva|Josipa I]], što je potvrđivalo da će careva novorođena kćerka preuzeti mjesto prijestolonasljednice, iako je car Karlo VI sa svojim bratom i ocem potpisao sporazum kojim je obećao da će prednost pri nasljeđivanju, u slučaju izumiranja muške linije, imati kćerke Karlovog starijeg brata Josipa.<ref>Crankshaw, 17.</ref><ref>Mahan, 5-6.</ref> Marija Terezija je ličila na svoju majku i mlađu sestru, [[Marija Ana Austrijska (holandska guvernerica)|Mariju Anu]]. Bila je krupna i snažna, krupnih plavih oči, svijetle kose i širokih usta.<ref name="RRT410"/><ref>Mahan, 228.</ref> == Pitanje nasljedstva == [[Datoteka:Andreas_Moeller_-_Erzherzogin_Maria_Theresia_-_Kunsthistorisches_Museum.jpg|mini|lijevo|Marija Terezija kao jedanaestogodišnja djevojčica. Cvijeće koje nosi u svojoj podignutoj haljini predstavlja njenu plodnost i očekivanje da rodi mnogo djece u budućnosti.<ref>Levy, 122.</ref>]] [[Dinastija Habsburg]], koja je još u 17. stoljeću brojala mnogo članova, bila je u opasnosti od izumiranja u trenutku rođenja Marije Terezije. Njen otac je bio posljednji muški član dinastije Habsburg, čiji je stariji (španski) ogranak izumro [[1700]]. godine. Međutim, Karlu sin nije bio potreban samo da bi spasio dinastiju; habsburški posjedi su se ravnali prema [[salijski zakonik|salijskom zakonu]] koji je sprječavao žene i potomke u ženskoj liniji da naslijede prijestolje. Car Karlo VI je stoga četiri godine prije rođenja Marije Terezije izdao [[Pragmatička sankcija iz 1713.|Pragmatičku sankciju]], kojom je želio osigurati prijestolja svojoj najstarijoj kćeri u slučaju izumiranje loze po muškoj liniji. Ženskoj lozi je nasljeđivanje hrvatskog trona bilo dozvoljeno već [[1712]]. godine.<ref name=sabor>{{Cite web |title=Hrvatska pragmatička sankcija iz 1712. godine |url=http://www.sabor.hr/Default.aspx?art=1760 |access-date=2015-04-07 |archivedate=2010-12-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101203012932/http://www.sabor.hr/Default.aspx?art=1760 |deadurl=yes }}</ref> Većina evropskih država priznala je valjanost sankcije i Marijino Terezijino pravo na tron, ali neke će povući svoju odluku nakon Karlove smrti. U mladosti, Marija Terezija je uživala u pjevanju i streličarstvu. Otac joj je branio jahanje, ali je naučila osnove za potrebe svoje [[krunidba|krunidbe]] u Ugarskoj. Careva porodica je uživala u izvođenju [[opera]], uključujući i Mariju Tereziju.<ref>Crankshaw, 19.</ref> Obrazovali su je [[isusovci]]. Njeno poznavanje [[latinski jezik|latinskog jezika]] bilo je smatrano dobrim, ali njeno obrazovanje je općenito bilo loše. Slabo obrazovanje rezultiralo je nedostatkom manira i formalnog govora kojima su se odlikovali njeni prethodnici. Naime, govorila je, a često i pisala, [[bečki njemački|bečkim njemačkim]] kojim su govorile njene dvorjanke i sluškinje.<ref>Spielman, 206.</ref> Razvila je blizak odnos s groficom [[Marie Karoline von Fuchs-Mollard]], koja ju je učila [[bonton]]u. Iako je proveo cijelu svoju vladavinu trudeći se da osigura svojoj kćerki habsburška prijestolja, car Karlo VI se do kraja života nadao da će dobiti sina i nikada nije pripremio Mariju Tereziju za ulogu vladara.<ref>Crankshaw, 20.</ref><ref>Mahan, 22.</ref><ref name="Browning37">Browning, 37.</ref> == Brak == [[Datoteka:MariaTheresiaFranzStephan.jpg|mini|desno|Marija Terezija s mužem, carem Franjom I, [[1746]]. godine.]] Pitanje braka Marije Terezije bilo je od izuzetne važnosti. Od izbora njenog muža zavisilo je koja će dinastija naslijediti dinastiju Habsburg. Njen prvi zaručnik bio je lotarinški princ Klement, koji je trebalo da dođe na carski dvor [[1723]]. godine. Umjesto Klementa, na dvor su stigle vijesti o njegovoj smrti od [[boginje|boginja]]. Klementov stariji brat, princ [[Franz I Stephan od Svetog Rimskog Carstva|Franjo Stjepan]], bio je pozvan na carski dvor, ali car je i dalje razmatrao druge mogućnosti, poput udaje kćeri za [[Karlo III Španski|Karla]], mlađeg sina španskog kralja [[Filip V Španski|Filipa V]] i njegove utjecajne supruge [[Elizabeta od Parme|Elizabete]], prije nego što je objavio zaruke Marije Terezije i Franje Stjepana.<ref>Mahan, 26. </ref> {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 0em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:20em; max-width:40%" cellspacing="5" | align="left"| ''"Ona je vrlo ponosna princeza koja očeve gubitke smatra i svojim gubicima. Ona uzdiše i žudi za [[Franz I Stephan od Svetog Rimskog Carstva|svojim lotarinškim vojvodom]] cijeli dan i cijelu noć. Ako spava, spava da bi ga sanjala, a ako se probudi, probudi se da bi govorila o njemu sa svojom dvorjankom."'' |- | align="left"| Zapisi britanskog ambasadora.<ref>Mahan, 36.</ref> |} Dana [[12. februar]]a [[1736]]. godine udala za lotarinškog vojvodu [[Franz I Stephan od Svetog Rimskog Carstva|Franju Stjepana]], koji je od svoje petnaeste godine živio na dvoru cara Karla VI. Franjo Stjepan je pristao po vjenčanju vojvodstvo Lotaringiju zamijeniti za veliko vojvodstvo Toskanu, koje je trebao dobiti nakon smrti posljednjeg člana dinastije [[Medici]], kako bi se postigla ravonoteža u [[Evropa|Evropi]] nakon [[Rat za poljsko naslijeđe|Rata za poljsko naslijeđe]]. Za razliku od mnogih osoba svoga vremena, Marija Terezija je uistinu bila zaljubljena u svoga supružnika, ali brak je patio zbog Franjine nevjere.<ref>Mahan, 261.</ref> Marija Terezija je postala velika vojvotkinja Toskane [[9. juli|9. jula]] [[1737]]. godine kada je njen muž naslijedio to veliko vojvodstvo. Sljedeće godine, po otpustu Franje iz vojske, car Karlo VI poslao je kćerku i zeta u [[Firenca|Firencu]] kako bi trijumfalno ušli u grad. U Firenci su ostali kratko, pošto ih je Karlo VI ubrzo pozvao nazad, bojeći se da ne umre dok je njegova prestolonasljednica miljama daleko.<ref name="Crankshaw26">Crankshaw, 26.</ref> U ljeto iste godine, Austrija je trpjela poraze tokom [[Rusko-turski rat (1735-1739)|Rusko-turskog rata]]. Osmanlije su povratile teritorij koji je Austrija dobila u Srbiji, [[Vlaška|Vlaškoj]] i [[Vilajet Bosna|Bosni]]. Stanovništvo Beča se bunilo protiv rata zbog njegove skupoće, a Franjo Stjepan je bio preziran.<ref name="Crankshaw26"/> == Dolazak na vlast == [[Datoteka:Oath of Fealty to Maria Theresa.jpg|mini|desno|Procesija Marije Terezije kroz [[Beč]], [[22. novembar]] [[1740]]. godine. [[Josip II, car Svetog Rimskog Carstva|Trudna]] kraljica je na putu za [[Katedrala sv. Stjepana|Katedralu sv. Stjepana]] gdje će prisustvovati misi prije nego što je plemstvo prizna za vladaricu.<ref name="Spielman207">Spielman, 207.</ref>]] Car Karlo VI umro je [[20. oktobar|20. oktobra]] [[1740]]. godine u [[Beč]]u. Vjeruje se da je umro od trovanja gljivama.<ref>Gljive su bile Karlov posljednji obrok, a vjerovanje da su one uzrokovale njegovu smrt potaklo je [[Voltaire]]a da napiše kako je ''tanjir gljiva promijenio historiju Evrope''. Mahan, 54; Crankshaw, 3.</ref> Ostavio je Austriju u teškom stanju. Državna blagajna bila je prazna zbog nedavnog rata s Osmanlijama i [[Rat za poljsko naslijeđe|Rata za poljsko naslijeđe]].<ref>Crankshaw, 3.</ref> Vojsku je činilo samo 80.000 vojnika, od kojih većina nije bila plaćena mjesecima, ali ipak bila iznimno vjerna i odana Mariji Tereziji kao svom novom suverenu.<ref>Saperstein, 33.</ref><ref>Roider, 22, 103.</ref> Marija Terezija se, kao novi monarh, našla u teškoj situaciji. Nije znala dovoljno o državničkim poslovima i nije bila svjesna slabosti očevih ministara. Odlučila je poslušati očev savjet da zadrži njegove savjetnike, a ostatak poslova povjeri mužu kojeg je smatrala iskusnijim. Obje odluke, iako razumljive, će se pokazati lošim. Deset godina kasnije, Marija Terezija se, pišući svoj ''Politički testament'', ogorčeno prisjećala okolnosti pod kojima je naslijedila očeve krune: <blockquote>''Našla sam se bez novca, nepriznata, bez vojske, iskustva i vlastitog znanja, te na kraju i bez ijednog savjetnika, budući da je svaki od njih u početku želio čekati i vidjeti kako će se stvari razvijati.''<ref name="Browning37"/><ref>Dawson Beales, 24.</ref></blockquote> Prvo iskazivanje autoriteta nove vladarice predstavljao je formalno priznavanje njene vlasti od strane austrijskih zemalja [[22. novembar|22. novembra]] [[1740]]. godine. Bio je to detaljno isplaniran javni događaj koji je služio kao formalno priznanje Marije Terezije kao zakonitog vladara Austrije. Istog dana je u [[Hofburg]]u položena zakletva na vjernost Mariji Tereziji.<ref name="Spielman207"/> Za kralja [[Češka|Češke]] [[krunidba|krunisana]] je [[25. juni|25. juna]] [[1741]]. godine u [[katedrala sv. Martina|Katedrali svetog Martina]], tradicionalnom mjestu krunidbe čeških monarha. Nova vladarica nije računala na to da bi ostale evropske zemlje mogle pokušati zauzeti njen teritorij. Odmah je započela sebi pribavljati carsku titulu. Pošto je, kao ženu, nisu mogli izabrati za cara Svetog Rimskog Carstva, trudila se da osigura carsko prijestolje mužu, kojeg je već bila učinila svojim zvaničnim savladarom u Austriji i Češkoj [[21. novembar|21. novembra]] [[1740]]. godine. Najveća prijetnja ovom planu zauzimanja carskog prijestolja, kao i njenim nasljeđenim krunama, bit će bavarski vojvoda [[Karlo VII, car Svetog Rimskog Carstva|Karlo Albert]], muž njene starije rodice [[Marija Amalija Austrijska (carica Svetog Rimskog Carstva)|Marije Amalije]].<ref>Browning, 38.</ref><ref>Dawson Beales, 183.</ref> == Rat za austrijsko naslijeđe == {{Glavni|Rat za austrijsko naslijeđe}} [[Datoteka:Friedrich Zweite Jung.jpg|mini|desno|[[Fridrik II. Veliki|Fridrik II, kralj Pruske]] (''onaj zli čovjek'', kako ga je nazivala Marija Terezija <ref name="Holborn218">Holborn, 218.</ref>), bio je doživotni i najveći neprijatelj Marije Terezije.]] [[Datoteka:Coronationmariatheresiaaustria.jpg|mini|desno|[[Krunidba]] Marije Terezije kao češkog kralja.]] {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 0em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:20em; max-width:40%" cellspacing="5" | align="left"| ''"Kao što već znate, ona gaji veliku mržnju prema Francuskoj i s tom nacijom joj je najteže biti u miru, ali obuzdaje ove osjećaje osim kada smatra da bi joj koristilo iskazivanje istih. Prezire Vaše veličanstvo, ali priznaje Vaše sposobnosti. Ne može zaboraviti gubitak Šleske ni prestati žaliti za vojnicima koje je izgubila u ratu s Vama."'' |- | align="left"| Pismo pruskog ambasadora pruskom kralju Fridriku II.<ref>Po završetku Rata za austrijsko naslijeđe, pruski kralj Fridrik II je poslao grofa Podewilsa na bečki dvor kao ambasadora. Podewils je pisao detaljne opise fizičkog izgleda Marije Terezije i njenog načina života. Mahan, 230.</ref> |} [[Fridrik II. Veliki|Fridrik II, kralj Pruske]], čiji je otac priznao Pragmatičku sankciju,<ref name="Crankshaw37">Crankshaw, 37.</ref> uvjeravao je Mariju Tereziju da su njegove namjere u potpunosti časne. Njenom mužu Franji je čak napisao pismo kojim mu je obećao svoj glas pri biranju cara.<ref>Crankshaw, 41.</ref> U decembru je poslao izaslanike u Beč sa zahtjevom da mu Marija Terezija prepusti [[Šleska|Šleske]], mineralima bogati austrijski teritorij koji je graničio s Prusijom. Marija Terezija je odbila bez razmišljanja.<ref>Crankshaw, 43.</ref> Pruska je do tada već bila zauzela Šleziju. Velika Britanija je Mariji Tereziji ponudila 12.000 vojnika u slučaju da svi mirovni pregovori propadnu.<ref>Crankshaw, 43.</ref> Austrijske trupe koje su se borila protiv pruske vojske brojale su 6.000 vojnika, a predvodio ih je general [[Maximilian Ulysses Browne]].<ref>Crankshaw, 51.</ref> Budući da je Austriji falilo iskusnih vojnih komandanata, Marija Terezija je oslobodila maršala [[Wilhelm Reinhard von Neipperg|Wilhelma Reinharda von Neipperga]], kojeg je njen otac bio zatvorio zbog njegove slabe izvedbe u ratu s Osmanlijama. Neipperg je preuzeo komandu nad austrijskom vojskom u martu. Austrijanci su pretrpjeli veliki poraz aprila iste godine. Francuska je za to vrijeme planirala uništavanje austrijske države i podjelu njenog teritorija između Pruske, Bavarske, Saksonije i Španije.<ref>Crankshaw, 56.</ref> Beč je bio u panici pošto nijedan od savjetnika Marije Terezije nije očekivao da će ih Francuska izdati. [[George II od Velike Britanije|George II]], kralj Velike Britanije, i sam Franjo molili su Mariju Tereziju da pregovara s Pruskom, na što je ona nevoljko pristala.<ref>Crankshaw, 57-58.</ref> Britanski kralj je ponudio [[Głogów]], [[Świebodzin]], i [[Grünberg]], za što Marija Terezija nije znala. Fridrik je odbio ovu ponudu i ušao u alijansu s Francuskom u junu.<ref name="Crankshaw38">Crankshaw, 38.</ref> Do jula su propali svi pokušaji da se spriječi rat. [[Mauricije Saksonski]] je već bio prešao [[Rajna|Rajnu]] i ušao u [[Sveto Rimsko Carstvo]], a Saksonija je napustila Austriju i pridružila se Francuskoj.<ref name="Crankshaw75">Crankshaw, 75.</ref> Palatinat se udružio s [[Köln]]om i Bavarskom, a britanski kralj George II je svoj [[Braunschweig-Lüneburg]] proglasio neutralnim.<ref>Crankshaw, 37.</ref> Marija Terezija se okrunila za ugarskog kralja [[25. juni|25. juna]] [[1741]]. godine nakon nekoliko mjeseci provedenih u pregovorima s ugarskim plemstvom i učenja jahanja koje je bilo potrebno za ceremoniju.<ref>Kako bi zadovoljila one koji su njen spol smatrali najvećom preprekom vladanju, Marija Terezija je nosila titule muškog roda. Tako je zvanično bila nadvojvoda Austrije (a ne nadvojvotkinja), kralj Ugarske (a ne kraljica) i kralj Češke (a ne kraljica). Nijedan pisac iz 18. stoljeća nije ovakvu upotrebu titula nazvao neprimjerenom ili nemogućom. Levy, 118; Browning, 67.</ref> Dana [[26. oktobar|26. oktobra]] iste godine, bavarski vojvoda [[Karlo VII, car Svetog Rimskog Carstva|Karlo Albert]] je osvojio [[Prag]]. i proglasio se kraljem Češke. Prodao je pruskom kralju Fridriku II grofoviju [[Glatz]] po sniženoj cijeni u zamjenu za njegov glas pri izborima za cara, te je bio izabran za cara Svetog Rimskog Carstva [[24. januar]]a [[1742]]. godine. Istog dana vojska Marije Terezije je zauzela [[Minhen]], carev glavni grad.<ref>Crankshaw, 93.</ref> Dana [[11. juni|11. juna]] [[1742]]. godine u [[Berlin]]u je potpsian sporazum koji je okončan sukob Austrije i Pruske. Francuske trupe su napustile Češku u zimu iste godine. Dana [[12. maj]]a [[1743]]. godine Marija Terezija se okrunila za kralja Češke u [[Katedrala sv. Vida|Katedrali sv. Vida]].<ref>Crankshaw, 96.</ref><ref>LeCaine Agnew, 84. </ref> Planovi Francuske su se raspali kada je Karlo Albert umro u januaru [[1745]]. godine. Francuzi su pregazili Austrijsku Holandiju u maju, a [[13. septembar|13. septembra]] Franjo je izabran za cara Svetog Rimskog Carstva, te je Marija Terezija tako postala carica. Pruska je priznala Franju za cara, a Marija Terezija je priznala gubitak Šleske u decembru [[1745]]. godine.<ref>Crankshaw, 99.</ref> Rat se nastavio još tri godine, a okončan je sporazumom [[1748]]. godine kojim je ponovno priznat austrijski gubitak Šlezije, a Marija Terezija je još morala predati Parmu.<ref>Crankshaw, 100.</ref> == Sedmogodišnji rat == {{Glavni|Sedmogodišnji rat}} [[Fridrik II. Veliki|Fridrikov]] napad na [[Saksonija|Saksoniju]] u avgustu [[1756]]. godine započeo je [[Sedmogodišnji rat]]. Marija Terezija je planirala u ratu povratiti izgubljenu teritoriju Šleske.<ref>Crankshaw, 238.</ref> Marija Terezija je ušla u savez s Francuskom i Rusijom, a komandu nad svojom vojskom prepustila je [[Maximilian Ulysses Browne|Maximilianu Ulyssesu Brownu]]. Nakon jedne nepresudne bitke [[1756]]. godine zamijenila ga je svojim djeverom i zetom (bratom svoga muža i udovcem svoje sestre), lotarinškim princom [[Karlo Aleksandar Lotarinški|Karlom Aleksandrom]].<ref>Crankshaw, 240.</ref> Sljedeća bitka je predstavljala veliku pobjedu Austrije. Marija Terezija je otvoreno žalila za gubicima francuske vojske [[1758]]. godine. Austrija, potpomognuta Rusijom, je dobijala bitke sve dok, [[1762]]. godine, nije umrla ruska carica [[Elizabeta Petrovna]], koja je, kao i carica Marija Terezija, bila veliki neprijatelj pruskog kralja Fridrika II. Njena smrt je poznata kao "''čudo porodice Brandenburg''" jer je spasila Fridrikovu dinastiju; njen sestrić i nasljednik, car [[Petar III Romanov]], se divio Fridriku i poništio odluke svoje tetke vezane za rat, te ukinuo rusku podršku Mariji Tereziji. Pruska je nakon toga izbacila Austrijance iz Saksonije i Francuze iz [[Hessen-Kassel]]a. Pošto je sada postala opravdana opasnost da Fridrik napadne Austriju i Francusku, obje države su se predale. Dok je Francuska izgubila veliki broj svojih američkih kolonija, granice Austrije su ostale nepromjenjene.<ref>Lever, 257.</ref> == Porodični život == [[Datoteka:Maria Theresia Familie.jpg|mini|desno|Marija Terezija s porodicom [[1754]]. godine.]] U rasponu od 20 godina Marija Terezija je rodila 16 djece od kojih je 13 preživjelo djetinjstvo. Prvo dijete, Marija Elizabeta (1737-1740), rodilo se malo prije prve godišnjice braka Marije Terezije i Franje Stjepana. Djetetov spol je opet uzrokovao veliko razočarenje, a razočarenja će uzrokovati i sljedeća dva rođenja, pošto su nakon Marije Elizabete uslijedile još dvije djevojčice, [[Marija Ana Austrijska (1738-1789)|Marija Ana]] i Marija Karolina (1740-1741). Car Karlo VI nije dočekao rođenje unuka koji se rodio dok se Marija Terezija borila da sačuva svoje teritorije. Svoje prvo muško dijete, [[Josip II, car Svetog Rimskog Carstva|Josipa]], nazvala je po [[sveti Josip|svetom Josipu]], kojem se tokom trudnoće molila za sina. Najdraže dijete Marije Terezije, [[Marija Kristina Tešinska|Marija Kristina]], rodila se na njen 25. rođendan, četiri dana prije pobjede nad austrijskom vojskom u [[Chotusitz]]u. Još petero djece se rodilo tokom [[Rat za austrijsko naslijeđe|Rata za austrijsko naslijeđe]]: [[Marija Elizabeta Austrijska (1743–1808)|Marija Elizabeta]], [[Karlo Josip Austrijski (1745-1761)|Karlo Josip]], [[Marija Amalija Austrijska|Marija Amalija]], [[Leopold II, car Svetog Rimskog Carstva|Leopold]] i Marija Karolina (1748-1748). Tokom ovoga perioda za Mariju Tereziju nije bilo odmora; rat i rađanja su se morali odvijati istovremeno. Petero djece se rodilo tokom primirja između Rata za austrijsko naslijeđe i [[Sedmogodišnji rat|Sedmogodišnjeg rata]]: [[Marija Ivana Gabrijela Austrijska|Marija Ivana]], [[Marija Josipa Austrijska (1751-1767)|Marija Josipa]], [[Marija Karolina Austrijska|Marija Karolina]], [[Ferdinand Este-Austrijski|Ferdinand]], i [[Marija Antoaneta]]. Svoje posljednje dijete, [[Maksimilijan Franjo Austrijski|Maksimilijana Franju]], rodila je tokom Sedmogodišnjeg rata, u 39. godini života.<ref>Mahan, 266-271, 313</ref> Marija Terezija je često izjavljivala da želi ići u bitke, ali je bivala spriječena neprestanim trudnoćama.<ref>Dawson Beales, 21, 39</ref><ref name="Holborn218"/> Majka Marije Terezije, carica Elizabeta Kristina, umrla je [[1750]]. godine. Četiri godine kasnije umrla je grofica Marie Karoline von Fuchs-Mollard, učiteljica Marije Terezije. Marija Terezija je iskazala svoju zahvalnost grofici Fuchs tako što je naredila da bude sahranjena u [[Carska kripta|Carskoj kripti]] zajedno s [[Habsburgovci]]ma kao jedina osoba koja nije pripadala toj dinastiji.<ref>Mahan, 22.</ref> Nedugo nakon što je završila rađanje mlađe djece, Marija Terezija se suočila sa zadatkom pronalaženja bračnih partnera za stariju djecu. Bračne pregovore je vodila zajedno s ratnim kampanjama i državnim poslovima. Djecu je tretirala s ljubavlju, ali ih je koristila kao pijune u dinastičkim igrama, a njihovu sreću je žrtvovala za dobrobit države.<ref name="RRT410"/> Bila je brižna majka i pisala je svojoj djeci najmanje jednom sedmično, te je vjerovala da ima autoritet nad njima, makar oni bili carevi i kraljice.<ref name="DB194">Dawson Beales, 194.</ref> [[Datoteka:Mariatheresiaoldfamily.jpg|mini|lijevo|Marija Terezija s porodicom kao udovica, [[1776]]. godine.]] Marija Terezija je teško oboljela od [[boginje|boginja]] kratko poslije svoga 50. rođendana. Marija Terezija je preživjela, ali njena snaha, [[Marija Josipa Bavarska]], koja ju je zarazila, nije.<ref>Crankshaw, 273.</ref> Marija Terezija je prisilila svoju kćerku, nadvojvotkinju Mariju Josipu, da se moli s njom na nezapečaćenom grobu carice Marije Josipe. Nadvojvotkinja Marija Josipa, koja se spremala poći u Napulj i udati se za napuljskog kralja, dobila je simptome boginja dva dana kasnije i ubrzo umrla. Mlađa sestra, Marija Karolina, ju je zamijenila i postala napuljska kraljica. Marija Terezija je sebe krivila za kćerkinu smrt do kraja života budući da tada nije bio poznat koncept produžene inkubacije, te se vjerovalo da se Marija Josipa zarazila boginjama pored nepropisno zatvorenog groba bratove supruge.<ref>Potrebne su najmanje dvije sedmice da se osip pojavi nakon što se osoba zarazi boginjama. Pošto se osip na Mariji Josipi pojavio dva dana nakon kontakta sa grobom zaražene pokojnice, Marija Josipa se morala zaraziti mnogo prije odlaska u kriptu. Hopkins, 64.</ref> U aprilu [[1770]]. Marija Terezija je udala svoju najmlađu kćerku, Mariju Antoniju (kasnije poznatu kao Marija Antoaneta), za budućeg francuskog kralja [[Luj XVI Francuski|Luja XVI]]. Obrazovanje Marije Antonije bilo je u velikoj mjeri zanemareno, pa se Marija Terezija trudila obrazovati kćerku što je moguće bolje kada je francuski dvor izrazio interesovanje za nju. S Marijom Antoanetom je bila u konstantnom kontaktu i insistirala je da zna za sve aktivnosti svoje kćerke, te ju je često kritikovala zbog njene lijenosti i nemogućnosti da zanese. Nije voljela povučenost sina Leopolda, a Ferdinanda je kritikovala zbog neorganiziranosti, Mariju Amaliju zbog slabog poznavanja [[francuski jezik|francuskog jezika]] i oholosti, te Mariju Karolinu zbog njene političke aktivnosti. Jedino dijete koje nije konstantno kritikovala bila je Marija Kristina, koja je uživala majčino potpuno povjerenje, ali koja ipak nije uspjela zadovoljiti majčina očekivanja u jednom pogledu: nije rodila nijedno dijete osim kćerke koja je umrla nedugo nakon rođenja. Jedna od najvećih želja carice Marije Terezije bilo je imati što je više moguće unučadi, a u trenutku smrti imala je tek oko 20 unučadi, od kojih su sve najstarije preživjele kćerke bile nazvane po njoj.<ref>Najstarije kćerke djece Marije Terezije bile su austrijska nadvojvotkinja [[Marija Terezija Austrijska (1762–1770)|Marija Terezija]] (od Josipa), saksonska kraljica [[Marija Terezija Austrijska (saksonska kraljica)|Marija Terezija]] (od Leopolda), ugarska i češka kraljica i carica [[Marija Terezija Napuljska|Marija Terezija]] (od Marije Karoline), sardinska kraljica [[Marija Terezija Este-Austrijska (sardinska kraljica)|Marija Terezija]] (od Ferdinanda) i francuska kraljica [[Marija Terezija Francuska|Marija Terezija]] (od Marije Antoanete).</ref> == Vjerska uvjerenja i vjerska politika == [[Datoteka:Maria Theresa of Austria family.jpg|mini|desno|Marija Terezija s porodicom slavi dan [[Sveti Nikola|svetog Nikole]] [[1762]]. godine, djelo nadvojvotkinje [[Marija Kristina Tešinska|Marije Kristine]], omiljene kćerke Marije Terezije, koje prikazuje buržoazijsku udobnost carskog doma.<ref>Fraser, Antonia, 15.</ref>]] Kao i svi članovi dinastije Habsburg, Marija Terezija je bila rimokatolkinja i to vrlo pobožna. Vjerovala je da je jedinstvo u vjeri neophodno za miran život društva i kategorično odbijala ideju vjerske tolerancije. Bez obzira na svoju religioznost, Crkvi nikada nije dozvolila da se miješa u stvari koje je ona smatrala prerogativom monarha, a Rim je držala na pristojnoj udaljenosti. Kontrolisala je izbor nadbiskupa, biskupa, i opata.<ref name="Mahan251">Mahan, 251.</ref> Njena pobožnost se razlikovala od pobožnosti njenih prethodnika budući da su na nju utjecale [[jansenizam|jansenističke]] ideje. Aktivno je podržavala prelazak stanovništva na [[rimokatoličanstvo]] tako što je obezbjeđivala penzije preobraćenicima. Tolerisala je [[grkokatoličanstvo|grkokatolike]] i isticala njihovu jednakost s rimokatolicima.<ref name="Mahan251"/><ref name="Crankshaw308">Crankshaw, 308.</ref><ref>Himka, 5.</ref> Pored svoje predanosti [[kršćanstvo|kršćanstvu]], Marija Terezija je bila poznata i po svom asketskom načnu življenja, pogotovo tokom svog 15 godina dugog udovištva.<ref>Saperstein, 449.</ref> === Isusovci === Njen odnos s [[isusovci]]ma je bio vrlo složene prirode. Članovi ovoga reda su je obrazovali, služili kao njeni ispovjednici i kao odgajatelji njenog najstarijeg sina. Isusovci su bili moćni i utjecajni u prvim godinama vladavine Marije Terezije. Međutim, ministri Marije Terezije su je uspjeli uvjeriti da oni predstavljaju opasnost njenom autoritetu. Uz oklijevanje i žaljenje, Marija Terezija je izdala naredbu kojom je isusovce uklonila isusovce iz svih institucija monarhije, te se potrudila da se naredba strogo izvršava. Zabranila je [[publikacija|publikaciju]] bule [[papa Klement XIII|pape Klementa XIII]], u kojoj je bila izražena podrška isusovcima, te je vrlo brzo izvršila konfiskaciju njihove imovine kada je [[papa Klement XIV]] ukinuo taj red.<ref name="Mahan254">Mahan, 254.</ref> === Jevreji i protestanti === [[Datoteka:MariaTheresa.png|desno|200px|Marija Terezija, bakropis iz 19. stoljeća]] Iako je na kraju odustala od pokušaja da preobrati svoje nekatoličke podanike na rimokatoličanstvo, Marija Terezija je [[Jevreji|Jevreje]] i [[protestantizam|protestante]] smatrala opasnim za državu i trudila se ukloniti ih.<ref name="DB14">Dawson Beales, 14.</ref> Marija Terezija je vjerovatno bila monarh s najviše predrasuda prema Jevrejima, pošto je naslijedila sve tradicionalne predrasude svojih predaka i razvila nove. Ova njena izrazita osobina bila je produkt radikalne religioznosti i nije bila skrivana za vrijeme njenog života.<ref>Saperstein, 446.</ref> Godine [[1777]]. napisala je o Jevrejima: <blockquote>''Ne poznajem veću kugu od ove rase, koja svojim prevarama, kamatarenjem i pohlepnošću tjera moj narod na prosjačenje. Zbog toga Jevreji treba da budu držani što je dalje moguće i izbjegavani.''<ref>Saperstein, 447.</ref></blockquote> Vršila je veliki pritisak na svoje jevrejske podanike dižući izrazito visoke poreze. U decembru [[1744]]. godine svojim ministrima je predložila protjerivanje svih Jevreja iz svojih nasljednih teritorija. Ona je namjeravala protjerati ih do [[1. januar]]a, ali je prihvatila savjet svojih ministara koji su, zabrinuti zbog broja budućih izbjeglica, smatrali da je bolje rok podužiti do juna. Protestante je iz Austrije preselila u [[Transilvanija|Transilvaniju]], te srezala broj vjerskih praznika i monastičkih redova. Godine [[1777]]. odustala je od namjere da protjera moravske protestante nakon što je njen sin, [[Josip II, car Svetog Rimskog Carstva]], zaprijetio da će [[abdikacija|abdicirati]] i kao car i kao njen suvladar. Na kraju je bila prisiljena obezbijediti im neku vrstu tolerancije tako što im je dozvolila da se samostalno mole na svoj način. Josip je majčinu vjersku politiku smatrao nepravednom, štetnom, i protivnom vjeri.<ref name="Mahan254"/><ref name="DB14"/><ref name="Holborn222">Holborn, 222.</ref> U trećoj deceniji svoje vladavine, potaknuta Abrahamom Mendelom Thebenom, svojim "dvorskim Jevrejem" kojeg je voljela i rado slušala, Marija Terezija je izdala edikte kojim je osigurala neku vrstu zaštite Jevrejima. Zabranila je prisilno pokrštavanje jevrejske djece [[1762]]. godine. Sljedeće godine je zabranila katoličkom kleru iznuđivanje novca od Jevreja, a [[1764]]. godine je naredila puštanje Jevreja koji su bili zatvoreni zbog optužbi da su ubili kršćanskog dječaka i njegovu krv koristili u svojim ritualima. Bez obzira na svoj izraženi [[antisemitizam]], Marija Terezija je podržavala industrijsku i trgovačku aktivnost Jevreja u svojim državama.<ref>Patai, 203. </ref><ref>Penslar, 32-33. </ref> == Reforme == [[Datoteka:Maria Theresia11.jpg|mini|lijevo|Carica Marija Terezija [[1762]]. godine.]] Marija Terezija je bila konzervativna po pitanju državnih stvari kao i po pitanju vjerskih, ali je svoja lična uvjerenja stavila po strani i po savjetu svojih ministara učinila značajne reforme koje su ojačale austrijsku vojnu i birokratičku efikasnost.<ref name="Byrne38">Byrne, 38.</ref> Zadužila je grofa [[Friedrich Wilhelm von Haugwitz|Friedricha Wilhelma von Haugwitza]] za modernizovanje carstva. Haugwitz je okupio vojsku od 100.000 ljudi koji su bili plaćeni novcem ubiranim od svake zemlje carstva. Centralna vlast je bila odgovorna za vojsku. Haugwitz je Mariji Tereziji predložio oporezivanje plemstva koje nikada do tada nije moralo plaćati porez, što je ona prihvatila.<ref>Crankshaw, 192. </ref> Marija Terezija je uspjela udvostručiti državni prihod između [[1754]]. i [[1764]]. godine iako su njeni pokušaji da oporezuje kler i plemstvo bili samo djelimično uspješni.<ref name="Byrne38"/><ref name="Crankshaw195">Crankshaw, 195.</ref> Ove finansijske reforme su značajno popravile ekonomiju.<ref>Crankshaw, 196. </ref> Godine [[1760]]. Marija Terezija je osnovala državni savjet kojeg su čini državni kancelar, tri člana visokog plemstva i tri viteza. Državni savjet je služio kao skup iskusnih ljudi čiji je zadatak bio savjetovati monarha. Iako državni savjet nije imao nikakvu izvršnu ili zakonodavnu vlast, predstavljao je važnu razliku u strukturi vlade Austrije, kojom je vladala nadvojvotkinja Marija Terezija, i Pruske, kojom je vladao kralj [[Fridrik II. Veliki|Fridrik II]]; za razliku od Fridrika, Marija Terezija nije bila autokrat koji je vladao isključivo po svojoj želji. Pruska će ovakvu strukturu vlade usvojiti tek nakon [[1807]]. godine.<ref name="Holborn222"/> Godine [[1775]]. Marija Terezija je uspjela balansirati budžet Austrije po prvi put u historiji.<ref>Crankshaw, 306.</ref> === Medicina === [[Datoteka:MariaTheresia Maske.jpg|mini|desno|Marija Terezija s pozorišnom maskom [[1744]]. godine. Teatar je smatrala izvorom razonode i nacionalnog ponosa, te je insistirala na posebnim pravilima čiji je zadatak bio naglašavanje moralnog tona.<ref>Morris, 92-93.</ref>]] [[Gerard van Swieten]], kojeg je Marija Terezija pozvala iz Holandije nakon smrti svoje sestre [[Marija Ana Austrijska (holandska guvernerica)|Marije Ane]], osnovao je najveću bolnicu u Evropi i služio kao lični ljekar Marije Terezije. [[Infantilni mortalitet]] bio je veliki problem u Austriji. Swietena je zadužila da prouči problem, a zatim se pokazala izuzetno mudrom izdavši dekret koji je [[autopsija|autopsije]] svih bolesnika koji umru u bolnicama učinila obaveznim. Ovaj zakon, koji je i danas važi, rezultirao je nastankom najvažnijih i najpotpunijih podataka o autopsijama na svijetu. Marija Terezija je na taj način doslovno ubrzala razvoj medicine u cijelom svijetu.<ref>Langer i Scheer, 106.</ref> Njena odluka da podvrgne svoju djecu [[inokulacija|inokulaciji]] nakon epidemije boginja [[1767]]. godine, u kojoj je i sama bila zaražena i koja je odnijela život njene kćerke, bila je odgovorna za promjenu negativnog mišljenja ljekara o inokulaciji.<ref>Dawson Beales, 158.</ref><ref>Melograni i Cochrane, 27.</ref> Marija Terezija je lično uvela inokulaciju u Austriju tako što je u svojoj palači [[Schönbrunn]] ugostila i lično posluživala prvih 65 djece podvrgnutih inokulaciji.<ref>Hopkins, 64-65.</ref> === Građanska prava === Mešu ostalim reformama bio je i ''Codex Theresianus'', započet [[1752]]. godine i završen [[1766]]. godine, koji je definisao [[građansko pravo]].<ref name="Crankshaw195"/> Godine [[1776]]. u Austriji je zabranjen lov na vještice i mučenje, te je, po prvi put u [[historija Austrije|historiji Austrije]], smrtna kazna ukinuta i zamijenjena radom. Marija Terezija se protivila ukidanju mučenja kao metode ispitivanja osumnjičenih, po čemu se drastično razlikovala od sina Josipa, u čemu ju je podržavalo svećenstvo. Marija Terezija, rođena i odgojena između [[barok]]a i [[rokoko]]a, nikada nije bila u stanju u potpunosti prevazići naslijeđene i stečene predrasude. Bilo joj je iznimno teško uklopiti se u intelektualnu sferu [[prosvjetiteljstvo|prosvjetiteljstva]], te je zbog toga sporo pratila reforme građanskih prava na kontinentu.<ref>Kann, 154, 179.</ref> === Crkva === {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 0em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:20em; max-width:40%" cellspacing="5" | align="left"| ''"Ona je neobično ambiciozna i želi učiniti svoju dinastiju slavnijom nego što je ikada bila."'' |- | align="left"| Pismo pruskog ambasadora pruskom kralju Fridriku II.<ref name="Mahan, 230">Mahan, 230.</ref> |- | align="left"| ''"Uspjesi te žene su uspjesi velikog čovjeka."'' |- | align="left"| Zapisi pruskog kralja Fridrika II.<ref>Fraser, David, 134.</ref> |} Glavne reforme vezane za [[Rimokatolička Crkva|Rimokatoličku Crkvu]] su bile provedene za vrijeme vladavine Marije Terezije, dok su reforme za vrijeme vladavine njenog sina Josipa bile u vezi s njihovim nekatoličkim podanicima. Crkvena poltika Marije Terezije, kao i crkvene politike njenih prethodnika, bila je bazirana na superiornosti vlade u odnosima Crkve i države, ali se nisu ticale crkvene organizacije.<ref>Kann, 187. </ref> Zabranila je stvaranje novih groblja bez prethodnog dopuštenja vlade, te je tako prekinula nehigijenske i nezdrave načine sahranjivanja koji su bili pospješivali epidemije.<ref>Crankshaw, 310.</ref> === Obrazovanje === [[Datoteka:Anton von Maron 005.jpg|mini|desno|Marija Terezija kao udovica [[1773]]. godine. ''Mir'' drži krunu od maslinovih grančica iznad njene glave, potvrđujući tako njen vladarski status. Ovo je bio posljednji naručeni portret Marije Terezije.<ref>Levy, 116-117.</ref>]] Marija Terezija je bila svjesna neadekvatnosti birokratije, a znala je i da se poboljšanje ne može očekivati ako se ne uzgoji nova svjest društva i ne reformira obrazovanje, što je i učinila [[1775]]. godine. Sva djeca, bez obzira na spol, od šeste do dvanaeste godine morala su pohađati školu. Novi sistem obrazovanja bio je baziran na pruskom sistemu obrazovanja. Reforme obrazovanja su bile dočekane s pobunama u mnogim selima; Marija Terezija je ove pobune ugušila naređivanjem hapšenja svih onih koji su odbijali školovati svoju djecu. Iako je njena ideja bila dobra, reforme nisu bile uspješne kao što su trebale da budu; u nekim dijelovima Austrije polovina stanovništva je još uvijek bila nepismena u 19. stoljeću.<ref name="Holborn222"/><ref>Grell i Porter, 200.</ref> Nekatolicima je dozvolila da pohađaju univerzitete i dozvolila uvođenje sekularnih predmeta (poput [[pravo|prava]]) u univerzitete, zbog čega je došlo do pada [[teologija|teologije]] kao glavnog osnova univerzitetskog obrazovanja.<ref name="Crankshaw308"/><ref name="Byrne38"/> == Udovištvo i odnos sa sinom == [[Franz I Stephan od Svetog Rimskog Carstva|Franjo I, car Svetog Rimskog Carstva]], umro je [[18. august]]a [[1756]]. godine dok je s dvorom bio u [[Innsbruck]]u na svadbi njihovog drugog sina [[Leopold II, car Svetog Rimskog Carstva|Leopolda]]. Marija Terezija je bila devastirana. Njihov najstariji sin Josip je izabran za cara Svetog Rimskog Carstva. Marija Terezija je prestala nositi svaku vrstu nakita, ošišala kosu, obojila sobe u crno i oblačila se u crninu do kraja života. Potpuno je napustila dvorski život, javne događaje i teatar. Kroz cijelo udovištvo mjesec august i osamnaesti dan svakog mjeseca je provodila sama u svojoj sobi, što je negativno utjecalo na njeno mentalno zdravlje.<ref name="Crankshaw267">Crankshaw, 267.</ref><ref>Levy, 112. </ref> Svoje duševno stanje po Franjinoj smrti je opisala riječima: <blockquote>''Sada se jedva poznajem. Postala sam poput životinje bez pravog života ili razuma.''<ref name="Crankshaw267"/></blockquote> Svog najstarijeg sina Josipa je proglasila Franjinim nasljednikom na mjestu svog savladara. Od tada pa nadalje, majka i sin su imali česte ideološke rasprave. Marija Terezija je u februaru [[1766]]. godine pretrpjela još jedan gubitak: umro je Haugwitz. Sinu je prepustila apsolutnu kontrolu nad vojskom po smrti grofa [[Leopold Joseph von Daun|Leopolda Josepha von Dauna]].<ref>Crankshaw, 268, 271. </ref> Odnos između Marije Terezije i Josipa bio je komplikovan zbog razlike u njihovim ličnostima. U usporedbi s Marijom Terezijom, Josip je bio intelektualno superiorniji, ali majčina dominanta ličnost je često izazivala Josipovo povlačenje. Ponekad se otvoreno divila njegovim talentima i postignućima, a istovremeno ga kritikovala iza njegovih leđa.<ref name="DB183">Dawson Beales, 183-184.</ref> Svojoj prijateljici je napisala: <blockquote>''Jedno drugo viđamo samo za večerom... Njegova ćud je gora i gora svakog dana... Molim te, spali ovo pismo... Samo želim izbjeći javni skandal.''<ref name="DB183"/></blockquote> [[Datoteka:Anton von Maron 006.png|mini|lijevo|Josip, najstariji sin i savladar Marije Terezije [[1775]]. godine.]] U drugom pismu, upućenom istoj osobi, žalila se: <blockquote>''On me izbjegava... Ja sam jedina osoba koja stoji između njega i krune, pa sam zbog toga prepreka i teret. Samo moja [[abdikacija]] može popraviti naš odnos.''<ref name="DB183"/></blockquote> Naravno, na kraju je bila nagovorena da ne abdicira. Sam Josip je često prijetio da će abdicirati kao njen suvladar i car Svetog Rimskog Carstva, ali i on je bio nagovoren da to ne uradi. Međutim, njene prijetnje abdikacijom su rijetko bile smatrane ozbiljnjim; bilo je poznato da Marija Terezija svoj oporavak od boginja [[1767]]. godine smatrala znakom da Bog želi da ona vlada do smrti. U Josipovom interesu je bilo da ona ostane na prijestolju do svoje smrti, jer je tako imao nadređenog kojeg je mogao okrivljavati za svoje neuspjehe, te je tako izbjegavao preuzimanje odgovornosti za svoje postupke.<ref name="DB183"/> Josip je s ministrima isplanirao podjelu Poljske uprkos protivljenju Marije Terezije. Njen osjećaj za pravdu ju je tjerao da odbaci ideju podjele države koja bi naštetila narodu te države. Josip ju je uvjerio da je već kasno odbaciti planove. Uz to, Marija Terezija je sama pristala na podjelu Poljske kada je shvatila da će pruski kralj [[Fridrik II. Veliki]] i ruska carica [[Katarina II Aleksejevna|Katarina II Velika]] podijeliti Poljsku učestvovala Marija Terezija ili ne. Kao kraljica Ugarske, Marija Terezija je polagala pravo na [[Galicija i Lodomerija|Galiciju i Lodomeriju]] koju su ugarski vladari priželjkivali od 13. stoljeća, te je na kraju i preuzela tu pokrajinu i postala kraljica Galicije i Lodomerije. Prema Fridrikovim riječima, "''što je više plakala, više je uzela''".<ref>Crankshaw, 285.</ref><ref>Ingrao, 195.</ref><ref>Magocsi, 92. </ref> == Smrt == [[Datoteka:Kaisergruft 2286201074 fdea9c4cfa b.jpg|mini|desno|Marija Terezija i njen muž su sahranjeni u zajedničkom grobu čiju je izradu i ispisavanje Marija Terezija naredila za vrijeme svog života. Kada je umrla dodan je samo datum njene smrti.]] {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 0em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:20em; max-width:40%" cellspacing="5" | align="left"| ''"Nikada se ne brine za zdravlje i oslanja se samo na svoje kršno tijelo za snagu i izdržljivost. Nije zimogrizna, te čak i usred zime sjedi pored otvorenog prozora. Njen ljekar je ozbiljno opominje, ali ona se na to samo smije."'' |- | align="left"| Pismo pruskog ambasadora pruskom kralju Fridriku II, oko 1748.<ref name="Mahan, 230"/>'' |} Malo je vjerovatno da se Marija Terezija ikada u potpunosti oporavila od [[boginje|boginja]] koje je prebolovala [[1767]]. godine, kao što su pisci iz 18. stoljeća tvrdili. Patila je od kratkoće daha, hroničnog umora, kašlja, [[nekrofobija|nekrofobije]] i [[nesanica|nesanice]], a kasnije je dobila i [[edem]]. Od smrti njenog muža pa do njene vlastite smrti pogoršavalo se i njeno mentalno zdravlje.<ref>Mahan, 334. </ref> Marija Terezija se razboljela [[24. novembar|24. novembra]] [[1780]]. godine, naizgled od prehlade. Njen ljekar je bio svjestan da je bolest teška. Dana [[28. novembar|28. novembra]] kasnije tražila je [[bolesničko pomazanje]], a sljedećeg dana, u 21 sat, umrla je okružena svojom djecom. S njom je umrla [[dinastija Habsburg]]. Josip, koji je ''[[de iure]]'' vladao zajedno s majkom još od [[1765]]. godine, njenom smrću je postao samostalni vladar.<ref>Crankshaw, 336-338. </ref><ref>Leland Goldsmith, 272. </ref> Iza sebe je ostavila obnovljeno carstvo koje je utjecalo na ostatak Evrope dugo nakon njene smrti. Njeni nasljednici su se ugledali na njen primjer i nastavili modernizovati carstvo. Pripajanje Kraljevine Galicije i Lodomerije je doprinijelo stvaranju još jačeg multinacionalnog karaktera carstva koji će na kraju dovesti do njegovog uništenja.<ref>Del Testa, Lemoine i Strickland, 119.</ref> Uvođenjem obaveznog školovanja kao metode [[germanizacija|germanizacije]] je na kraju izazvalo preporod češke kulture.<ref>Di Duca, 15.</ref><ref>Carroll, 38.</ref><ref>Glajar, 75.</ref> Marija Terezija je sahranjena zajedno s mužem u [[Carska kripta (Beč)|Carskoj kripti]], u lijesu čiju je izradu naredila za života.<ref>Mahan, 335.</ref> == Puna titula == Puna titula Marije Terezije nakon muževe smrti glasila je: ''Marija Terezija, [[milošću Božijom]], carica-udovica Svetog Rimskog Carstva, kraljica Ugarske, Češke, Dalmacije, Hrvatske, Slavonije, Galicije, Lodomerije, itd, nadvojvotkinja Austrije, vojvotkinja Burgundije, Štajerske, Koruške, Kranjske, Brabanta, Limburga, Luksemburga, Gueldersa, Württemberga, Gornje i Donje Šleske, Milana, Mantue, Parme, Piacenze, Guastalle, Auschwitza, Zatora, Lotaringije, i Bara velika kneginja Transilvanije, kneginja Švabije, markgrofica Moravije, Burgaua, Gornje i Donje Lusatije, grofica Habsburga, Flandrije, Tyrola, Hennegau, Kyburga, Gorizije, Gradiške i Namura, gospodarica Marka i Mechlina, vojvotkinja-udovica Lotaringije i Bara, velika vojvotkinja-udovica Toskane.''<ref>Roider, 1.</ref><ref>Na njemačkom: ''Maria Theresia von Gottes Gnaden Heilige Römische Kaiserinwitwe, Königin zu Ungarn, Böhmen, Dalmatien, Kroatien, Slavonien, Gallizien, Lodomerien, usw., Erzherzogin zu Österreich, Herzogin zu Burgund, zu Steyer, zu Kärnten und zu Crain, Großfürstin zu Siebenbürgen, Markgräfin zu Mähren, Herzogin zu Braband, zu Limburg, zu Luxemburg und zu Geldern, zu Württemberg, zu Ober- und Nieder-Schlesien, zu Milan, zu Mantua, zu Parma, zu Piacenza, zu Guastala, zu Auschwitz und Zator, Fürstin zu Schwaben, gefürstete Gräfin zu Habsburg, zu Flandern, zu Tirol, zu Hennegau, zu Kyburg, zu Görz und zu Gradisca, Markgräfin des Heiligen Römischen Reiches, zu Burgau, zu Ober- und Nieder-Lausitz, Gräfin zu Namur, Frau auf der Windischen Mark und zu Mecheln, Herzoginwitwe zu Lothringen und Baar, Großherzoginwitwe zu Toskana''.</ref> {{Dvostruka slika|center|Maria Theresia Familie.jpg|250|Mariatheresiaoldfamily.jpg|321|[[Martin van Meytens]]: ''Carska obitelj'' ([[1754|1754.]])|[[Heinrich Friedrich Füger]]: ''Carica Marija Terezija s obitelji'' ([[1776|1776.]])}} == Porijeklo == Za razliku od većine ostalih članova dinastije Habsburg, roditelji Marije Terezije nisu bili u bliskom srodstvu, te Marija Terezija stoga nije bila pogođena genetskim defektima poput [[Habsburška usna|habsburške usne]].<ref>Članovi dinastije Habsburg su se redovno vjenčavali sa svojim prvim rođacima ili nećacima/nećakinjama. Primjeri su brakovi [[Leopold I, car Svetog Rimskog Carstva|cara Leopolda I]] i njegove sestrične [[Margareta Terezija Španska|Margarete Terezije]], koja je bila kćerka španskog kralja [[Filip IV Španski|Filipa IV]] (čiji su roditelji bili rođaci u prvom koljenu) i njegove sestrične [[Marijana Austrijska|Marijane]] (čiji su roditelji bili rođaci u prvom koljenu); španskoga kralja [[Filip IV Španski|Filipa IV]] i njegove sestrične [[Ana Austrijska (španska kraljica)|Ane]], itd. Najbolji primjer Habsburgovca s genetskim mahanama nastalim uslijed ovakvih brakova je španski kralj [[Karlo II Španski|Karlo II]]. (Dawson Beales, 21)</ref> {| class="prettytable" style="background:#FFDEAD; font-size:85%; text-align:center" |- bgcolor="#FF8800" !colspan="9"|Informacije o porodici |- |'''Pradjedovi<br />i prabake''' |colspan="2"| [[Ferdinand III, car Svetog Rimskog Carstva|Car Ferdinand III]] (1608–1657)<br /> ∞ 1631<br /> [[Marija Ana Španska]] (1606–1646)<br /> |colspan="2"| [[Filip Vilim Palatinski]] (1615–1690)<br /> ∞ 1653<br /> [[Elizabeta Amalija od Hessen-Darmstadta]] (1635–1709)<br /> |colspan="2"| [[Antonije Ulrik od Braunschweig-Wolfenbüttela]] (1633–1714)<br /> ∞ 1656<br /> [[Elizabeta Julijana od Holstein-Norburga]] (1634–1704)<br /> |colspan="2"| [[Albert Ernest I od Oettingen-Oettingena]] (1642–1683)<br /> ∞ 1665<br /> [[Kristina Fridrika od Württemberga]] (1644–1674)<br /> |- |'''Djedovi<br />i bake''' |colspan="4"| [[Leopold I, car Svetog Rimskog Carstva|Car Leopold I]] (1640–1705)<br /> ∞ 1676<br /> [[Eleonora Magdalena Nojburška]] (1655–1720)<br /> |colspan="4"| [[Ludovik Rudolf od Braunschweig-Wolfenbüttela]] (1671–1735)<br /> ∞ 1690<br /> [[Kristina Luiza od Oettingena]] (1671–1747)<br /> |- |'''Roditelji''' |colspan="8"| [[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Car Karlo VI]] (1685–1740)<br /> ∞ 1708<br /> [[Elizabeta Kristina od Braunschweig-Wolfenbüttela]] (1691–1750)<br /> |- bgcolor="#FFAA00" |colspan="9"| '''Marija Terezija (1717–1780)''' |} == Izvori == {{reference|2}} == Bibliografija == * Barnes, Broda Otto: ''Hypothyroidism: the unsuspected illness'' HarperCollins 1976 ISBN 0-690-01029-X * Browning, Reed: ''The War of the Austrian Succession'' Palgrave Macmillan 1995 ISBN 0-312-12561-5 * Byrne, James M: ''Religion and the Enlightenment: from Descartes to Kant'' Westminster John Knox Press 1997 ISBN 0-664-25760-7 * Caroll, Harry J: ''The development of civilization: a documentary history of politics, society, and thought, Volume 2'' Scott, Foresman 1969 * Crankshaw, Edward: ''Maria Theresa'', Longman publishers 1969 * Cochrane, Lydia G. & Melograni, Piero: ''Wolfgang Amadeus Mozart: a biography'' University of Chicago Press 2007 ISBN 0-226-51956-2 * Dawson Beales, Derek Edward: ''Joseph II: In the shadow of Maria Theresa, 1741-1780'' Cambridge University Press 1987 ISBN 0-521-24240-1 * Dawson Beales, Derek Edward: ''Enlightenment and reform in 18th-century Europe'' I.B.Tauris 2005 ISBN 1-86064-950-5 * Del Testa, David W; Lemoine, Florence; Strickland, John: ''Government leaders, military rulers, and political activists, Part 107'' Greenwood Publishing Group 2001 ISBN 1-57356-153-3 * Ellenius, Allan; European Science Foundation: ''The Origins of the Modern State in Europe: 13th to 18th Centuries'' Oxford University Press 1998 ISBN 0-19-820550-3 * Fraser, Antonia: ''Marie Antoinette: the journey'' Anchor Books 2001 ISBN 0-385-48949-8 * Fraser, David: ''Frederick the Great: King of Prussia'' A. Lane 2000 ISBN 0-7139-9377-4 * Glajar, Valentina: ''The German legacy in East Central Europe as recorded in recent German-language literature'' Boydell & Brewer 2004 ISBN 1-57113-256-2 * Goodwin, A: ''The New Cambridge Modern History'' CUP Archive 1976 ISBN 0-521-29108-9 * Grell, Ole Peter & Porter, Roy: ''Toleration in Enlightenment Europe'' * Himka, John-Paul: ''Religion and nationality in Western Ukraine: the Greek Catholic Church and Ruthenian National Movement in Galicia, 1867-1900'' McGill-Queen's Press - MQUP 1999 ISBN 0-7735-1812-6 * Holborn, Hajo: ''A History of Modern Germany: 1648-1840'' Princeton University Press 1982 ISBN 0-691-00796-9 * Hopkins, Donald R: ''The greatest killer: smallpox in history, with a new introduction'' University of Chicago Press 2002 ISBN 0-226-35168-8 * Ingrao, Charles W: ''The Habsburg monarchy, 1618-1815'' Cambridge University Press 2000 ISBN 0-521-78505-7 * Jones, Colin: ''The Great Nation: France from Louis XV to Napoleon'', University of Columbia Press 2002 ISBN 0-231-12882-7 * Kann, Robert A.: ''A history of the Habsburg Empire, 1526-1918'' University of California Press 1980 ISBN 0-520-04206-9 * Langer, Stephen E. ''i'' Scheer, James F: ''Solved: The Riddle of Illness'' McGraw-Hill Professional 2000 ISBN 0-658-00293-7 * LeCaine Agnew, Hugh: ''The Czechs and the lands of the Bohemian crown'' Hoover Press 2004 ISBN 0-8179-4492-3 * Leland Goldsmith, Margaret: ''Maria Theresa of Austria'' A. Barker, ltd. 1936 * Lever, Evelyne: ''Madame de Pompadour: A Life'' FSR 2002 ISBN 0-374-11308-4 * Levy, Allison Mary: ''Widowhood and visual culture in early modern Europe, Issue 7630'' Ashgate Publishing Ltd. 2003 ISBN 0-7546-0731-3 * Magocsi, Paul R. ''i'' Canadian Institute of Ukrainian Studies & Harvard Ukrainian Research Institute: ''Galicia: a historical survey and bibliographic guide'' University of Toronto Press 1983 ISBN 0-8020-2482-3 * Mahan, J. Alexander: ''Maria Theresa of Austria'', READ BOOKS 2007 ISBN 1-4067-3370-9 * Morris, Constance Lily: ''Maria Theresa - The Last Conservative'' READ BOOKS 2007 ISBN 1-4067-3371-7 * Patai, Raphael: ''The Jews of Hungary: history, culture, psychology'' Wayne State University Press 1996 ISBN 0-8143-2561-0 * Penslar, Derek Jonathan: ''Shylock's children: economics and Jewish identity in modern Europe'' University of California Press 2001 ISBN 0-520-22590-2 * Roider, Karl A: ''Maria Theresa'' Prentice-Hall 1973 ISBN 0-13-556191-4 * Russell Richards Treasure, Geoffrey: ''The making of modern Europe, 1648-1780'' Taylor & Francis 1985 ISBN 0-416-72370-5 * Saperstein, Marc: ''Your voice like a ram's horn": themes and texts in traditional Jewish preaching'' Hebrew Union College Press 1996 ISBN 0-87820-417-2 * Spielman, John Philip: ''The city & the crown: Vienna and the imperial court, 1600-1740'' Purdue University Press 1993 ISBN 1-55753-021-1 * Temperley, H.W.V: ''Frederick the Great and Kaiser Joseph'' Routledge 1968 ISBN 0-7146-1518-8 * Wyatt, Walter James: ''Hungarian Celebrities'' BiblioBazaar LLC 2009 ISBN 1-110-82046-1 == Također pogledajte == * [[Talir Marije Terezije]] == Eksterni linkovi == {{Commonscat|Maria Theresa of Austria}} * [http://www.literature.at/elib/www/wiki/index.php/Maria_Theresia_of_Austria_%28Margaret_Goldsmith%29 M. Goldsmith (1936.) O Mariji Tereziji (eLibrary Austria Project - eLib at)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070312163257/http://www.literature.at/elib/www/wiki/index.php/Maria_Theresia_of_Austria_%28Margaret_Goldsmith%29 |date=2007-03-12 }} * [http://www.br-online.de/wissen-bildung/kalenderblatt/2007/11/kb20071129.html Kalendar: Smrt Marije Terezije] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081216041905/http://www.br-online.de/wissen-bildung/kalenderblatt/2007/11/kb20071129.html |date=2008-12-16 }} {{Redoslijed| |prethodnik=[[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Karlo VI.]] ([[1685]]. - [[1740]]) |gl_članak_funkcija=ugarsko-hrvatska i češka kraljica |nasljednik=[[Josip II., car Svetog Rimskog Carstva|Josip II.]] ([[1717]]. - [[1780]].) }} {{klasicizam i prosvjetiteljstvo}} {{Životni vijek|1717|1780|}} [[Kategorija:Austrijski vladari]] [[Kategorija:Hrvatski vladari]] [[Kategorija:Habsburgovci]] [[Kategorija:Mađarski vladari]] [[Kategorija:Češki političari]] 95zew62gzc8e972mtpzpk64yxjgsias 0 11960 41260243 41257395 2022-07-27T17:50:38Z 95.168.116.38 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Cow_female_black_white.jpg|thumb|240px|Govedo]] '''Krava''' je odrasla ženka.Mliječna krava se uzgaja zbog proizvodnje mlijeka, koje se prerađuje u brojne prehrambene proizvode: konzumno mlijeko, pavlaka, [[kajmak]], razne vrste [[sir]]eva, puter i slično. Mladunci krava se zovu [telad]Domesticiranje je počelo prvo radi mesa, a kasnije radi [[mlijeko|mlijeka]] i njihove snage korištene za vuču. Današnje domaće govedo prvobitno je došlo iz Anatolije i s [[Bliski Istok|Bliskog Istoka]]. Domesticiranje domaćeg goveda počelo je već u 9. vijeku pne.. Dokazom se smatra da su od 8.300. pne. stigli zajedno s [[poljoprivreda|poljoprivrednicima]] na [[Cipar]] na kojem do tada nije bilo goveda. Od tada su ljudi uzgojili veliki broj različitih pasmina domaćih goveda gdje su djelomično križali ''Bos taurus'' s drugim vrstama goveda. Domesticirane su i druge vrste goveda, prije svega u [[Azija|Aziji]]. Tako od podvrste divljeg goveda, zebu, (''Bos primigenius'', ponekad ''Bos taurus)'' potiče domaće govedo podvrste zebu (''Bos primigenius indicus'', ponekad ''Bos taurus indicus''), goveda banteng (''Bos javanicus'') potiče balisko domaće govedo (''Bos javanicus f. domestica)'', gajal (''Bos gaurus f. frontalis'') potiče od gaura ((''Bos gaurus''), domaći [[jak]] (''Bos mutus f. grunniens'') od divljeg jaka (''Bos mutus''), i, za razliku od pravih goveda iz roda Bos, u Aziji je domesticiran je i [[domaći bivol]] (Bubalus bubalis f. bubalis) iz roda Bubalus, od azijskog vodenog bivola (''Bubalus bubalis''). Domaće govedo je rasprostranjeno širom svijeta, pri čemu su zebu pasmine bolje prilagođene tropima nego domaća goveda [[Europa|europskog]] porijekla. Od kraja 15. stoljeća Europljani dovode domaće govedo u obje [[Amerika|Amerike]], na niz [[otok]]a, u [[Australija|Australiju]] i na [[Novi Zeland]] gdje se vrlo brzo razvijaju krda podivljalih goveda. Međutim, od 18. stoljeća ta krda se počinju propadati, iz nikad do kraja objašnjenih razloga. Danas postoji samo još na [[otok]]u [[Amsterdam]] jedna populacija podivljalih domesticiranih goveda. Najveći broj domaćih goveda koja se uzgajaju radi mesa je u [[Brazil]]u, oko 200 milijuna. Domaća goveda uzgojena su u vrlo velikom broju različitih pasmina. Pri tome, pasmine su rezultat ciljanog odabira životinja koje se međusobno pare kako bi se dobili potomci određenih svojstava. Pored mesa, mlijeka i kože, izmet domaćih goveda je vrlo cijenjeno prirodno gnojivo u poljoprivredi, a služi i kao [[gorivo]]. U velikim dijelovima svijeta domaće govedo, posebno volovi, koriste se i za vuču, a imaju i važnu ulogu u oranju. Pasmine su razvijane ciljanim parenjem roditeljskih životinja s određenim osobinama, kako bi se kod potomaka sustavno pojačavale željene osobine. Pri tome, slijedila su se dva glavna smjera, povećanje količine mlijeka i povećanje količine i kvalitete mesa. Također, postoje i nastojanja povratnog uzgoja, obrnutog procesu domesticiranja, pri čemu se pokušava uzgojiti ponovo osnovni oblik divljeg goveda kakav je bio prije procesa domesticiranja. Ta goveda dobila su ime po braći Heinz i Lutz Hecku koji su počeli s tom vrstom uzgoja, heckova goveda. Od 1980-ih jedna populacija tih goveda živi u OOstvaarersplassenu (području koje je potpuno prepušteno prirodi), gotovo potpuno prepušteni sami sebi. Najveći broj domaćih goveda postoji u [[Indija|Indiji]], (oko 226 milijuna). U [[Kina|Kini]] ih je "samo" oko 108, a u [[SAD]]-u 96 milijuna. Krave se uzgajaju u domaćinstvima i na farmama i spada u vrstu životinja koje se nazivaju [[preživar]]i. {{Commonscat|Bos taurus}} [[Kategorija:Domaće životinje]] 8zrc4mgcq5994pvz91cm4sj4zjo9dk0 0 18643 41260275 41259923 2022-07-28T01:56:41Z 212.200.181.104 Istina samo wikitext text/x-wiki Plebejci su studirali Singidunum, bezali sa exita i padali ispite zbog toga. Bog sve vidi, Bog sve čuje. Poglavica plebejaca bio je Andrej Novaković zvani Drekula '''Plebejci''' ([[Latinski jezik|lat]]. ''plebeii'', jedn. ''plebeius'') bili su u [[Antički Rim|antičkom Rimu]] svi [[Rimsko građanstvo|punopravni građani]] koji nisu pripadali povlaštenoj društvenoj grupi [[Patriciji|patricija]], te se u izvorima najčešće kolektivno označavaju kao ''plebs'' = ("puk"). Pravo poreklo razlike između patricija i plebejaca i dalje je nepoznato, i predstavlja jedno od najvažnijih nerešenih pitanja istorije starog Rima. Pretpostavlja se da sam naziv potiče od reči ''pleo'', koja se u klasičnom latinitetu više nije upotrebljavala osim u složenicama (npr. ''expleo'', ''impleo''), a koja znači "puniti". Prema ovoj [[Etimologija|etimologiji]], koja ipak nije sasvim pouzdana niti opšteprihvaćena, reč ''plebs'' bi se doslovno mogla prevesti kao "mnoštvo". Ne postoje dokazi o bilo kakvim [[Etnicitet|etničkim]] uzrocima ove podele na dve društvene grupe, niti ima dokaza da je ta podela postojala tokom perioda [[Rimsko kraljevstvo|Rimskog kraljevstva]]. Prema [[Analisti|analističkoj]] [[Istoriografija|istoriografskoj]] tradiciji, u vreme vladavine [[Romul]]a, [[Numa Pompilije|Nume Pompilija]] i [[Tul Hostilije|Tula Hostilija]] celokupno stanovništvo grada Rima nazivano je patricijama, jer su oni bili jedini stanovnici grada. Navodno su tek za vladavine [[Anko Marcije|Anka Marcija]] plebejci došli u Rim iz drugih [[Lacij|latinskih]] gradova s kojima je Rim bio uspostavio [[Diplomatija|diplomatske]] ili čak savezničke odnose. U vreme osnivanja [[Rimska republika|republike]] plebejci su bili isključeni iz svih svešteničkih grupa i državnih položaja ([[magistratura]]), a [[Zakoni dvanaest tablica]] čak su zabranjivali brak između patricija i plebejaca. Ova je zabrana, navodno, ukinuta tek [[Kanulejev zakon|Kanulejevim zakonom]] 445. godine st. e. U isto vreme, međutim, plebejci su bili raspoređeni po [[Tribama (Rim)|tribama]], služili su u [[Rimska vojska|vojsci]] i mogli su postati vojni [[tribun]]i. Tokom prva dva veka rimske republike trajala je [[borba patricija i plebejaca]], koja se konačno završila 287. godine st. e. potpunim formalnim izjednačavanjem prava obe društvene grupe. Ta je jednakost postignuta osnivanjem [[Rimske skupštine|plebejskih skupština]], ustanovljenjem položaja [[Tribun|narodnih tribuna]], koji su na neki način bili političke vođe plebejaca, uvođenjem položaja [[Edil|plebejskih edila]], te posezanjem za [[Secesija plebejaca|secesijom]] kao najjačim oružjem plebejaca, koja je podrazumevala masovno iseljavanje plebejaca iz grada, što je prouzrokovalo drastično smanjenje odbrambene moći Rima. Prema analističkoj tradiciji, do secesije plebejaca došlo je ukupno tri puta, ali se danas smatra da je istorijski kredibilna samo poslednja secesija, do koje je došlo 287. god. st. e. Tokom srednje republike plebejci su postepeno inkorporisani u [[Rimski senat|senatorsku]] elitu. Do 1. veka st. e. mnogi od najuglednijih pripadnika senatorskog staleža bili su plebejskoga porekla. Pošto je patricijski status bio naslednog karaktera, vremenom su patricijske porodice izumirale, a njihovi ostaci su zajedno s imućnim slojem plebejaca formirali novu vladajuću elitu – tzv. [[nobilitet]]. [[Kategorija:Antički Rim]] 08ymj2s1t23se31fgstbq1o3h5qgxgm 41260294 41260275 2022-07-28T09:58:54Z Vipz 151311 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/212.200.181.104|212.200.181.104]] ([[User talk:212.200.181.104|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:Vipz|Vipz]] wikitext text/x-wiki '''Plebejci''' ([[Latinski jezik|lat]]. ''plebeii'', jedn. ''plebeius'') bili su u [[Antički Rim|antičkom Rimu]] svi [[Rimsko građanstvo|punopravni građani]] koji nisu pripadali povlaštenoj društvenoj grupi [[Patriciji|patricija]], te se u izvorima najčešće kolektivno označavaju kao ''plebs'' = ("puk"). Pravo poreklo razlike između patricija i plebejaca i dalje je nepoznato, i predstavlja jedno od najvažnijih nerešenih pitanja istorije starog Rima. Pretpostavlja se da sam naziv potiče od reči ''pleo'', koja se u klasičnom latinitetu više nije upotrebljavala osim u složenicama (npr. ''expleo'', ''impleo''), a koja znači "puniti". Prema ovoj [[Etimologija|etimologiji]], koja ipak nije sasvim pouzdana niti opšteprihvaćena, reč ''plebs'' bi se doslovno mogla prevesti kao "mnoštvo". Ne postoje dokazi o bilo kakvim [[Etnicitet|etničkim]] uzrocima ove podele na dve društvene grupe, niti ima dokaza da je ta podela postojala tokom perioda [[Rimsko kraljevstvo|Rimskog kraljevstva]]. Prema [[Analisti|analističkoj]] [[Istoriografija|istoriografskoj]] tradiciji, u vreme vladavine [[Romul]]a, [[Numa Pompilije|Nume Pompilija]] i [[Tul Hostilije|Tula Hostilija]] celokupno stanovništvo grada Rima nazivano je patricijama, jer su oni bili jedini stanovnici grada. Navodno su tek za vladavine [[Anko Marcije|Anka Marcija]] plebejci došli u Rim iz drugih [[Lacij|latinskih]] gradova s kojima je Rim bio uspostavio [[Diplomatija|diplomatske]] ili čak savezničke odnose. U vreme osnivanja [[Rimska republika|republike]] plebejci su bili isključeni iz svih svešteničkih grupa i državnih položaja ([[magistratura]]), a [[Zakoni dvanaest tablica]] čak su zabranjivali brak između patricija i plebejaca. Ova je zabrana, navodno, ukinuta tek [[Kanulejev zakon|Kanulejevim zakonom]] 445. godine st. e. U isto vreme, međutim, plebejci su bili raspoređeni po [[Tribama (Rim)|tribama]], služili su u [[Rimska vojska|vojsci]] i mogli su postati vojni [[tribun]]i. Tokom prva dva veka rimske republike trajala je [[borba patricija i plebejaca]], koja se konačno završila 287. godine st. e. potpunim formalnim izjednačavanjem prava obe društvene grupe. Ta je jednakost postignuta osnivanjem [[Rimske skupštine|plebejskih skupština]], ustanovljenjem položaja [[Tribun|narodnih tribuna]], koji su na neki način bili političke vođe plebejaca, uvođenjem položaja [[Edil|plebejskih edila]], te posezanjem za [[Secesija plebejaca|secesijom]] kao najjačim oružjem plebejaca, koja je podrazumevala masovno iseljavanje plebejaca iz grada, što je prouzrokovalo drastično smanjenje odbrambene moći Rima. Prema analističkoj tradiciji, do secesije plebejaca došlo je ukupno tri puta, ali se danas smatra da je istorijski kredibilna samo poslednja secesija, do koje je došlo 287. god. st. e. Tokom srednje republike plebejci su postepeno inkorporisani u [[Rimski senat|senatorsku]] elitu. Do 1. veka st. e. mnogi od najuglednijih pripadnika senatorskog staleža bili su plebejskoga porekla. Pošto je patricijski status bio naslednog karaktera, vremenom su patricijske porodice izumirale, a njihovi ostaci su zajedno s imućnim slojem plebejaca formirali novu vladajuću elitu – tzv. [[nobilitet]]. [[Kategorija:Antički Rim]] rjk3ws39r3mo1j0t10u1jsb9wooawla 0 19777 41260264 41260159 2022-07-27T23:18:15Z Inokosni organ 160059 /* Bilješke */ wikitext text/x-wiki {{Infokutija pisac | ime = Vuk Stefanović Karadžić<br>{{small|Вук Стефановић Караџић}} | slika = VukKaradzic.jpg | širina_slike = | opis = | ime_po_rođenju = | datum_rođenja = [[6. novembra]] [[1787.]] | mjesto_rođenja = {{flagicon|SRB}} [[Tršić]], [[Srbija]]<br>{{small|(tada {{flag|Osmansko Carstvo|1793}})}} | datum_smrti = [[7. veljače]] [[1864.]] | mjesto_smrti = {{flagicon|AUT}} [[Beč]], [[Austrija]]<br>{{small|(tada {{flag|Austrijsko Carstvo}})}} | počivalište = [[Saborna crkva u Beogradu|Saborna crkva]]<br>{{small|{{flagicon|SRB}} [[Beograd]], [[Srbija]]}} | pseudonim = | državljanstvo = | rodbina = | supružnik = Anna Maria Kraus | partner = | djeca = | obrazovanje = | alma_mater = | zanimanje = filolog, lingvist, pisac | period = | jezik = [[srpski jezik]] | pokret = [[romantizam]]<br>([[srpski narodni preporod]]) | žanr = | znamenita_djela = <div> * ''Pismenica serbskoga jezika'' (1814) * ''Srpske narodne pjesme'' (1814-1815) * ''[[Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona|Kovčežić]]'' ([[1849.]]) </div> | nagrade = | uticaj_od = | uticaj_na = | potpis = | website = }} '''Vuk Stefanović Karadžić''' ([[srpski]]: Вук Стефановић Караџић; [[Tršić (Loznica)|Tršić]], [[1787.]] – [[Beč]], [[1864.]]) bio je srpski filolog, antropolog, književnik i najznačajniji srpski lingvista [[19. vek]]a. Njegovim književnim radom počinje sezona [[romantizam|romantizma]] u [[Kneževina Srbija|Srbiji]], na čemu se uostalom tvori narodna svest i savremena književnost u novoj državi.<ref>{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}</ref> Reformama koje je načinio [[srpski jezik|srpskom jeziku]] uveden je fonetski pravopis, standardizovan pravopis [[srpskohrvatska azbuka|ćirilice]], te je u prednost narodnome jeziku [[srpskoslovenski jezik|srpskoslovenski]] potisnut iz upotrebe. Pisac je prvog rečnika srpskog jezika (''[[Srpski rječnik]]'') i sakupljač narodnih priča i pesama. Jedan je od glavnih predvoditelja [[Bečki književni dogovor|Bečkog književnog dogovora]] kojime je udaren temelj zajedničkom [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom jeziku]]. == Život == [[Datoteka:1836 pre-reform Serbian transcript.png|thumb|350px|Transkript ručno zapisane beleške iz 1836. godine, pre reformi u pisanju [[vernakular|narodnog jezika]] - pri dnu su potpisi troje svedoka, svaki pisan svojim pravopisnim standardom]] Rođen je [[6. 11.|6. novembra]]{{efn|Njegov datum rođenja je 6. novembar 1787 ili 26. oktobar 1787. po starom [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]].}} [[1787.]] u [[Tršić (Loznica)|Tršić]]u kod [[Loznica|Loznice]] u porodici u kojoj su deca umirala, pa je po narodnom običaju, dobio ime [[Vuk]] kako mu [[Vještičarstvo|veštice]] ne bi naudile. Otac mu je bio Stefan Karadžić, a majka Jegda Zrnić. Karadžići potiču iz plemena Drobnjaci<ref>{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221}}</ref> i u Tršić su doselili iz [[Stara Hercegovina|stare Hercegovine]]<ref>{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}</ref> (iz [[Šavnik]]a u [[Crna Gora|Crnoj Gori]]) oko [[1737.]] za vreme [[Rusko-turski rat (1735–1739)|austro–turskog rata]]<ref>{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221}}</ref>. Njihovu kuću u Tršiću, tada pod [[Osmansko Carstvo|osmanskom]] vlašću, Turci su spaljivali 12 puta. Pisanje i čitanje je naučio od rođaka Jevte Savića{{efn|Jevta Savić Čotrić ([[Tršić (Loznica)|Tršić]] oko [[1767.]] — [[Šabac]], [[1820]]/[[1821]])}}, koji je bio jedini pismen čovek u kraju. Prvo obrazovanje je stekao u [[Loznica|Loznici]], a kasnije je nastavio u [[Manastir Tronoša|manastiru Tronoši]]. Kako ga u manastiru nisu učili, nego terali da čuva stoku, otac ga je vratio kući. Tokom [[1804]], na početku [[Prvi srpski ustanak|Prvog srpskog ustanka]], Vuk je bio pisar kod cerskog hajdučkog [[harambaša|harambaše]] [[Đorđe Ćurčija|Đorđa Ćurčije]].{{efn|Đorđe Obradović Ćurčija (Bosut, Srem ? — Novo Selo 1804), srpski vođa u [[Prvi srpski ustanak|Prvom srpskom ustanku]].}} Ne uspevši da se upiše u [[Karlovačka gimnazija|Karlovačku gimnaziju]]<ref>{{sr}} {{cite web |url=http://sremskikarlovci.rs/istorija/|title= Opština Sremski Karlovci: Istorija|last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} </ref>{{efn|Karlovačka gimnazija u [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]] je druga najstarija srednoškolska ustanova u Srbiji. Tada je bila jedna od glavnih opcija za više obrazovanje u celoj zemlji.}}, jer su procenili da je bio već prestar za upis<ref>{{sr}} {{cite web |url=https://www.vreme.com/dodatno/koreni-obrazovanja-u-srbiji/|title= Koreni obrazovanja u Srbiji|last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} </ref>, jedno vreme je proveo u tamošnjoj bogosloviji, gde je kao profesor radio [[Lukijan Mušicki]], pa je otišao u [[Petrinja|Petrinju]] gde je učio [[nemački jezik]].<ref name="Biografija">{{sh}} {{cite web |url=https://www.biografija.org/knjizevnost/vuk-stefanovic-karadzic/ |title=Biografija: Vuk S. Karadžić |last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} </ref> Zatim će mladi Karadžić otputovati u [[Beograd]] da bi upoznao čuvenog [[Dositej Obradović|Dositeja Obradovića]], svog voljenog [[Prosvetiteljstvo|prosvetitelja]]. Ovaj je ga grubo oterao, što je razočaralo mladića koji je stoga otišao u [[Opština Osečina|Jadar]] gde je počeo da radi kao [[pisar]] kod vojvode [[Jakov Nenadović|Jakova Nenadovića]]. Ipak kada je [[Dositej Obradović|Obradović]] otvorio Veliku školu u [[Beograd]]u ([[1808]]), Vuk je se vratio da bi postao njen đak, mada je ubrzo oboleo i otišao na lečenje u [[Novi Sad]], pa u [[Pešta|Peštu]] gde konačno nije uspeo da izleči bolesnu nogu, koja je ostala zgrčena tako da je od tada morao se služiti štapom do kraja života<ref>{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221-222}}</ref>. Vratio se u Srbiju [[1810.]] godine. Za neko kraće vreme je u Beogradu radio kao [[učitelj]] u osnovnoj školi, da bi sa Jevtom Savićem prešao u [[Negotin|Negotinsku krajinu]] i tamo obavljao činovničke poslove: služio je kao upravitelj u [[Брза Паланка|Brzoj Palanci]] (1812/1813) pod [[Karađorđe]]m<ref>{{Harvnb|Novakovic|1871|p=222}}</ref>. Kada je [[1813.]] [[Prvi srpski ustanak|ustanak]] propao, sa porodicom je prešao u [[Zemun]] i zatim ubrzo izbegao u [[Beč]]. U [[Beč]]u je upoznao [[Jernej Kopitar|Jerneja Kopitara]], koji je bio bibliotekar i upravnik [[Austrijska nacionalna biblioteka|Bečke dvorske biblioteke]] pod vladom cara [[Franz II od Svetog Rimskog Carstva|Franca II.]] i njihov susret će radikalno promeniti Vukov život. Kopitar je kroz vrijeme postao glavni austrijski [[cenzor]] i bio je vrlo uticajna osoba u književnom životu Beča. U Karadžiću je on prepoznao pravu osobu koja bi mogla «učini kraj dotadašnjem haosu» u srpskoj literaturi<ref>{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}</ref>, dakle neki vid borbenog, strastvenog i žestokog [[Prosvetiteljstvo|prosvetitelja]], i stoga mu je dalje pomagao u ostvarenju njegovog nacrta. Isto u Beču je upoznao [[Dimitrije Davidović|Dimitrija Davidovića]] i [[Dimitrije Frušić|Dimitrija Frušića]]<ref>{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221-222}}</ref>, koji su onda poceli izdavati ''Srpske novine''<ref>{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221-222}}</ref>. Vuk je započeo svoj rad na reformi jezika i pravopisa i uvođenju narodnog jezika u književnost, nastavljajući tako proces obnove u [[Srpski jezik|srpskom jeziku]] koji su pokrenuli [[Avram Mrazović]] i [[Dositej Obradović]]. Godine [[1814.]] je u Beču objavio zbirku narodnih pesama koju je nazvao ''Mala prostonarodna slaveno-serbska pjesnarica''. Iste godine je Vuk objavio ''Pismenicu serbskoga jezika po govoru prostoga naroda napisanu'', prvu gramatiku srpskog jezika na narodnom govoru. [[1815.]] godine je izdao drugu zbirku narodnih pesama pod imenom ''Narodna serbska pesnarica''. Iste godine [[1815.]] počinje Vukov angažman u srpskoj književnosti kada objavljuje kritiku odnosno napad na romane ''Usamljeni junoša'' (1810) i ''Ljubomir u Jelisijumu'' (1814) [[Milovan Vidaković|Milovana Vidakovića]].<ref>{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}</ref> Vuk je Vidakoviću prvenstveno zamerio izveštačeni stil, dalek od ideala jednog novog pojednostavljenog pisma i od jednog književnog jezika zasnovanog na govornom srpskom jeziku koji bi konačno bio oslobođen od ovisnosti na ruskoslovenske i druge vanjske uticaje. Zbog problema sa [[Miloš Obrenović|knezom Milošem Obrenovićem]] bilo mu je zabranjeno da štampa knjige u Srbiji, a i u austrijskoj državi. Svojim radom je stekao prijatelje i pomoć u [[Rusko Carstvo|Rusiji]], gde je dobio stalnu penziju [[1826]]. godine. Nastavio je takođe svoj rad na književnoj kritici, objavljujući više članaka pod pseudonimom na Danici<ref>{{Harvnb|Novakovic|1871|p=225}}</ref>. Bio je dobro poznat u inostranstvu i družio je se sa [[Jacob Grimm|Jakobom Grimom]],<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.academia.edu/9267042 |title=The Cultural Collaboration between Jacob Grimm and Vuk Karadžić. A fruitful Friendship Connecting Western Europe to the Balkans |last=Selvelli |first=Giustina |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}}</ref> [[Johann Wolfgang von Goethe|Goetheom]] i istoričarom [[Leopold von Ranke|Rankeom]]<ref>{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}</ref>. Karadžić je bio primarni izvor za Rankeovo delo ''Die serbische Revolution''<ref name="Biografija"/><ref name="WGW">{{de}} {{cite web |url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Vuk_Stefanovi%C4%87_Karad%C5%BEi%C4%87 |title=Wien Geschichte Wiki: Vuk Stefanović Karadžić |last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} </ref> (Srpska revolucija), napisano [[1829.]] godine. Oženio je [[1816.]] Anna Mariju Kraus<ref name="Najzena">{{sr}} {{cite web |url=https://www.najzena.rs/porodica/vesti/5149/tuzna-prica-zene-vuka-stefanovica-karadzica-sama-je-sahranila-skoro-svu-decu-ona-nikako-nije-volela-srbiju-a-njena-pisma-govore-i-zasto/vest |title=Tužna priča žene Vuka Stefanovića Karadžića |last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} </ref>{{efn|Anna Maria Kraus (1798–1876), ćerka austrijskog trgovca. Annina majka je bila Vukova stanodavka.<ref name="Najzena"/>}}, austrijanku iz Beča. Vuk i Anna su imali nesrećan brak, neki autori kažu da je Vuk bio 11 godina odvojen od porodice,<ref name="Najzena"/> imali su puno dece, ali samo dvoje je preživelo prve godine života, Viljemina «Mina».{{efn|Viljemina Karadžić (1828-1894), udala se Aleksi Vukomanoviću. Imala jednog sina (Janko Vukomanović 1859-1878) i umrla u Beču.}} i Dimitrije{{efn|Dimitrije Karadžić (1836-1883), postao inženjer, umro u [[Sankt Peterburg|Sankt-Petersburgu]].}} Jedan treći sin, Sava Karadžić, o kojem se kaže da je bio jako nadaren, umro je u 17. godini života, kći Ruža je umrla u svojoj 18. godini.<ref name="Najzena"/> {{Citat|Piši kao što govoriš, čitaj kako je napisano.|Glavno načelo Karadžićeve reforme}} Jedan od najzanimljivijih Vukovih nacrta su ''Srpske narodne pesme'' na kojim je besprekorno radio dugim godinama i koje je objavio [[1823.]] u [[Leipzig]]u, da bi u novim izdanjima delo proširio i lepše uredio [[1824.]] i [[1833.]]<ref>{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221-222}}</ref> FU proleće [[1831.]] godine je imenovan za predsednika «beogradskog Sjedinjenja Magistrata i Suda» (29. marta 1831), što se u današnjim terminima smatra [[Gradonačelnik Beograda|gradonačelnikom Beograda]].<ref>{{sh}} {{cite web |url=https://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:396042-Vuk-Karadzic-bio-gradonacelnik-Beograda|title= Vuk Karadžić bio gradonačelnik Beograda|last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}}</ref> Godine [[1847.]] na srpskom književnom prostoru su objavljena dela nekih književnika ([[Đura Daničić|Daničićev]] ''Rat za srpski jezik'', ''Pesme'' [[Branko Radičević|Radičevića]], i delomično [[Petar II Petrović Njegoš|Njegošev]] ''Venac'') koji su zapravo pratioci Vukovog pravca, zajedno sa Vukovim prevodom [[Novi zavjet|Novog zaveta]]. To je bio njegov prvi veliki uspeh, mada su njegove ideje bile marginalne i nepopularne jer je imao mnogo protivnika i neprijatelja u Srbiji. Posle [[Revolucija 1848–1849.|velike narodne revolucije]] ([[1848]]), nacionalna borba malih naroda je postala sve jači ideal u političkim i književnim europskim krugovima, posve kod progresivne i liberalne levice. U martu [[1850.]] jedna mala grupa srpskih ([[Đuro Daničić|Daničić]]), hrvatskih ([[Ivan Mažuranić|Mažuranić]]) i slovenskih ([[Franc Miklošič|Miklošič]]) intelektualaca je se sastala zajedno sa Karadžićem u Beču da bi razgovarala o mogućnosti jednog zajedničkog [[Srpskohrvatski jezik|serbsko/horvatskog jezika]], na čemu se temelji dokument poznat kao [[Bečki književni dogovor]].{{efn|Potpisnici [[Bečki književni dogovor|Bečkog književnog dogovora]]: [[Ivan Kukuljević Sakcinski]], [[Dimitrija Demeter]], [[Ivan Mažuranić]], [[Vinko Pacel]], [[Stjepan Pejaković]], Vuk Stefanović Karadžić, [[Đuro Daničić]] i [[Franc Miklošič]].}} <br/> Vukova reforma će biti priznata za zvanični književni jezik u Srbiji [[1868]], četiri godine nakon njegove smrti. [[Ljudevit Gaj|Gaj]] će umreti [[1872]], dok će [[Ivan Mažuranić|Mažuranić]] pre svoje smrti ([[1890]]) postati [[Ban|hrvatski ban]] (1873–1880) u [[Austro-Ugarska|Austro-ugarskom carstvu]] i tako ostaviti dubok trag u hrvatskoj kulturi, tako na književno–jezičnom nivou (tzv. ''[[Hrvatski vukovci]]'') kako i u društveno–političkoj raspravi. Vuk Karadžić je umro [[6. 2.|6. februara]] [[1864.]], popodne, u [[Beč]]u{{efn|Vuk Karadžić je preminuo «u Traunovoj kući, u Marokanskoj ulici, u Landštrasima». Danas, adresa je: Marokkanergasse 3, 1030 Wien, u okrugu (''Bezirk'') Landstraße.}} u svojoj 76. godini. Malo se zna o uzrocima i okolnostima, jer su slaba direktna svedočenja. Njegov prah<ref>{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}</ref> je prenešen u [[Beograd]] [[1897]]. godine i sa velikim počastima sahranjene u porti [[Saborna crkva u Beogradu|Saborne crkve]], pored [[Dositej Obradović|Dositeja Obradovića]]. == Reforma ćirilice == {{main|Vukova ćirilica}} Iz staroslovenske azbuke Vuk je uzeo sledeća 24 slova: {| cellpadding=4 style="font-size:larger; text-align:center;" class="Unicode" |- | '''А а''' || '''Б б''' || '''В в''' || '''Г г''' || '''Д д''' || '''Е е''' || '''Ж ж''' || '''З з''' |- | '''И и''' || '''К к''' || '''Л л''' || '''М м''' || '''Н н''' || '''О о''' || '''П п''' || '''Р р''' |- | '''С с''' || '''Т т''' || '''У у''' || '''Ф ф''' || '''Х х''' || '''Ц ц''' || '''Ч ч''' || '''Ш ш''' |} Njima je dodao: '''Ј ј''', '''Љ љ''', '''Њ њ''', '''Ћ ћ''', '''Ђ ђ''' i '''Џ џ''', a izbacio: {| cellpadding=4 style="font-size:larger; text-align:center;" class="Unicode" |- | '''Ѥ ѥ''' (је) || '''Ѣ, ѣ''' (јат) || '''І ї''' (и) || '''Ы ы''' (и) || '''Ѵ ѵ''' (и) || '''Ѹ ѹ''' (у) || '''Ѡ ѡ''' (о) || '''Ѧ ѧ''' (ен) || '''Я я''' (ја) |- | '''Ю ю''' (ју) || '''Ѿ ѿ''' (от) || '''Ѭ ѭ''' (јус) || '''Ѳ ѳ''' (т) || '''Ѕ ѕ''' (дз) || '''Щ щ''' (шч) || '''Ѯ ѯ''' (кс) || '''Ѱ ѱ''' (пс) || '''Ъ ъ''' (тврди полуглас) || '''Ь ь'''(меки полуглас) |} == Filološki rad == [[Datoteka:Diploma Vuku Karadžiću za počasnog građanina Zagreba 1861.jpg|thumb|300px|Diploma Vuka Karadžića po imenovanju za počasnog građanina [[Zagreb]]a, 1861. godine]] U prvoj polovini [[19. vek]]a, uz pomoć tadašnjih vrhunskih filologa, kao što su [[braća Grim]] i [[Austro-Ugarska|austrijskih]] vlasti koje je predstavljao [[Jernej Kopitar]], Vuk Stefanović Karadžić je reformisao [[srpski jezik|srpsku]] [[pismo|ortografiju]] i [[pravopis]], praveći veliki rez između dotadašnje [[slavenosrpski jezik|slavenosrpske]] kulture i novog [[standardni jezik|standarda]]. Karadžićeva kapitalna dela, među kojima se ističu prvo izdanje "[[Srpski rječnik Vuka St. Karadžića|Srpskog rječnika]]" ([[1818]].), drugo, znatno prošireno ([[1852]].), te prevod "[[Novi zavet|Novoga zavjeta]]" (1847.), postavili su temelje za [[savremeni standardni srpski jezik]], a znatno su uticala i na oblik [[savremeni standardni hrvatski jezik|savremenog standardnog hrvatskog jezika]], ponajviše u fazi tzv. hrvatskih vukovaca ili [[mladogramatičari|mladogramatičara]]. Osnovna načela Karadžićeve reforme se mogu sažeti u tri tačke: # izjednačavanje [[narodni jezik|narodnog]] i [[književni jezik|književnog jezika]], tj. insistiranje na [[folklor]]nim [[morfologija, lingvistička|jezičkim oblicima]], za koje se smatralo da su pouzdan vodič zabeležen u [[narodna pesma|narodnim pesmama]] i [[narodna poslovica|poslovicama]]; # prekid sa svim starijim oblicima [[srpska književnost|srpske književnosti]] i [[pismenost]]i i novo utemeljenje [[savremeni standardni srpski jezik|standardnog jezika]] bez oslona na tradiciju; # i, [[novoštokavski dijalekti|novoštokavski]] folklorni purizam, što se očitovalo u čišćenju jezika od [[crkvenoslovenski jezik|crkvenoslavizama]] koji su identifikovani kao [[ruskocrkvenoslovenski jezik|ruskocrkvena]] naplavina koja ne odgovara [[fonologija|glasovnoj]] i [[gramatika|gramatičkoj]] strukturi [[srpski jezik|srpskog jezika]]. Na tehničkom nivou, Karadžićeva reforma se manifestovala u novoj [[srpska ćirilica|srpskoj ćirilici]] u kojoj su izbačeni nepotrebni [[poluglasnik|poluglasnici]] (''ъ, ь''), apsorbirani grafemi za ''lj, nj, dž'' koje je predlagao [[Sava Mrkalj]] (Vuk je gotovo u potpunosti preuzeo grafiju "narodnog" pisanog idiolekta [[Gavril Stefanović Venclović|Gavrila Stefanovića Venclovića]], monaha u [[manastir Rača|manastiru Rači]] s kraja [[17. vek|17.]] i početka [[18. vek]]a), te uvedena [[grafema]] ''j'' iz ([[Nemačka|nemačke]]) [[latinice]]. Novi [[fonološki pravopis]], primeren prozirnom [[idiom]]u kakav je [[srpski jezik|srpski]], zamenio je stariji [[tvorbeno-morfološki pravopis|tvorbeno-morfološki]]. [[Jezički supstrat]] je bila [[novoštokavska akcentuacija|novoštokavska ijekavština]] ([[istočnohercegovački dijalekat|istočnohercegovačko-krajiško narečje]]), koju je Vuk Karadžić stilizirao delom i prema [[hrvatski jezik|hrvatskim pisanim djelima]] (''tjerati'' umesto ''ćerati'', ''djevojka'' umesto ''đevojka'', ''hoću'' umesto ''oću''). Ali, zbog uticaja srpske građanske klase u [[Vojvodina|Vojvodini]] i [[Srbija|Srbiji]], ta je reforma prihvaćena u nešto izmenjenom obliku: [[ijekavski izgovor|ijekavski]] refleks ''jata'' (''ѣ'') je zamenjen [[ekavski izgovor|ekavskim]] (npr. ''dete'' umesto ''dijete''). [[ijekavski izgovor|Srpski književni jezik ijekavskog refleksa jata]] ostao je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]], među [[Srbi]]ma i Hrvatskoj, kao i u narodnim govorima zapadne i jugozapadne Srbije. == Nefilološki rad == Vuk je pored svog najvećeg doprinosa na književnom planu, dao veoma značajan doprinos i srpskoj antropologiji u kombinaciji sa onovremenom etnografijom. Uz etnografske zapise ostavio je zapise i o fizičkim osobinama tela. U književni jezik je uneo bogatu narodnu terminologiju o delovima tela od temena do stopala. Treba napomenuti da se ovim terminima i danas koristimo, kako u nauci tako i u svakodnevnom govoru. Dao je, između ostalog, i svoje tumačenje veze između prirodne sredine i stanovništva, a tu su i delovi o ishrani, o načinu stanovanja, higijeni, bolestima, kao i o pogrebnim običajima. U celini posmatrano, ovaj značajni doprinos Vuka Karadžića nije toliko poznat niti izučavan. ==Dela Vuka Karadžića== * 1814 – ''Mala prostonarodna slaveno-serbska pesnarica'' [Beč] * 1814 – ''Pismenica serbskoga jezika'' [Beč] * 1814 – ''Srpske narodne pjesme'' [Beč] (1814, 1815) ~ ''Narodna srbska pjesnarica'' * 1817 – ''O Vidakovićevom romanu'' * 1818 – ''[[Srpski rječnik]]'' (1852) * 1820 – ''O Ljubibratovićevim prevodima'' * 1821 – ''Narodne srpske pripovjetke'' [Beč] (dopun. 1853 , 1870) ~ ''Srpske narodne priče'' * 1823 – ''Luke Milovanova Opit nastavlenja k Srbskoj sličnorečnosti i slogomjerju ili prosodii'' [Beč] * 1823 – ''Narodne srpske pjesme'' I–V [Beč, Leipzig] (1824, 1833, 1841, 1845, 1846, 1862, 1865, 1866) * 1824 – ''Mala srpska gramatika'' [Leipzig] * 1825 – ''Žizni i podvigi Knjaza Miloša Obrenovića'' [Sankt-Petersburg] * 1826 – ''Danica'' I–V [Beč] (1827, 1828, 1829, 1834) * 1826 – ''Žitije hajduk-Veljka Petrovića'' * 1827 – ''O staroj istoriji, turskoj vladavini, hajudima'' * 1827 – ''Žitije Đorđa Arsenijevića'' [Budim] * 1827 – ''Geografičesko-statističesko opisanije Srbije'' * 1827 – ''О staroj istoriji, turskoj vladavini, hajducima'' * 1827 – ''Prvi srpski bukvar'' * 1828 – ''О Milošu Obrenoviću'' [Budim] (1832) * 1828 – ''Prva godina srpskog vojevanja na daije'' * 1829 – ''Kao srpski Plutarh, ili žitije znatni Srbalja'' * 1834 – ''Druga godina srpskog vojevanja na daije'' * 1836 – ''Narodne srpske poslovice i druge različne, kao i one u običaj uzete riječi'' [Cetinje] (1849) * 1837 – ''Montenegro und die Montenegriner'' {{de}} (Stuttgart) * 1839 – ''Odgovori Jovanu Hadžiću – Milošu Svetiću na njegovne Sitnice jezikoslovne'' (1843, 1847) * 1844 – ''Odgovor na laži i opadanja u „Srpskom ulaku”'' * 1845 – ''Pisma Platonu Atanackoviću'' * 1845 – ''Srpsko epsko pesništvo'' * 1847 – ''Novi zavet '' [Beč] * 1849 – ''Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona'' [Beč] [Druckerei des armenischen Klosters] * 1857 – ''Primeri Srpsko-slovenskog jezika'' [Beč] * 1860 – ''Praviteljstvujušči sovjet serbski za vremena Kara-Djordjijeva'' [Beč] ===Posthumna dela=== Dela koja nisu objavljena za vreme života Vuka Karadžića. * 1866 – ''Srpske narodne pjesme iz Hercegovine'' [Beč] * 1867 – ''Život i običaji naroda srpskog'' [Beč] * 1872 – ''Nemačko srpski rečnik'' [Beč] * ''Crven ban : narodna erotska poezija'' == Pregled slika == <gallery> File:Vuk´s house today.JPG|thumb|Vukova spomen-kuća u [[Tršić (Loznica)|Tršiću]] File:Vukov spomenik.JPG|thumb|250px|right|Spomenik u Beogradu File:Grave of Vuk Karadzic.jpg|Grobnica u Beogradu File:Former grave of Vuk Karadžić, St. Marx Cemetery, Vienna, 2017.jpg|Grobnica u Beču File:Wien 03 Vuk Stefanovic Karadzic a.jpg|Spomenik u Beču File:2008-03-01 0163 Marokkanergasse3 Gedenktafel Vuk Stefanovic Karadzic.jpg|Spomen–ploča u Beču File:Vuk Karadžić's gusle, Museum of Vuk and Dositej.jpg|Vukove gusle File:Vuk Stefanović Karadžić plaque (Szentendre Vuk Karadzsics tér).jpg|Spomen–ploča u [[Szentendre]]u File:Vuk Karadzic 1840.jpg|Portret 1840. slikar Dimitrije Avramović File:Bust of Vuk Stefanović Karadžić. - Budapest.JPG|Spomenik u Budimpešti File:Fotografija Vuk Karadžić.jpg|Slika Vuka Karadžića File:Uroš Knežević - Vuk Stefanović Karadžić.jpg|Portret, slikar Uroš Knežević </gallery> == Beleške == {{notelist|2|}} == Izvori == {{reflist|2|}} == Bibliografija == * {{sr}} {{cite book|last=Deretić|first=Jovan|year=1986|title= Kratka istorija srpske književnosti|url=https://www.rastko.rs/knjizevnost/jderetic_knjiz/jderetic-knjiz_06.html|location= Beograd|publisher= Beogradski izdavačko-grafički zavod|pages=342|ref = Deretic}} * {{sr}} Karadžić Vuk, ''Sabrana dela'', knjiga XVIII, Beograd, Prosveta, 1972. * {{sr}} {{cite book|last=Stojanović|first=Ljubomir|year=1924|title= Život i rad Vuka Stef. Karadžića|url=|location= Beograd-Zemun|publisher= Štamparija grafichkog zavoda Makarije|pages=783|ref = Stojanovic}} * {{sr}} {{cite book|last=Novaković|first=Stojan|year=1871|title= Istorija srpske književnosti|url=https://www.google.fr/books/edition/Istorija_srpske_knji%C5%BEevnosti/hBYEAAAAYAAJ?hl=fr&gbpv=1&dq=istorija+srpske+knjizevnosti&printsec=frontcover|location= Beograd|publisher= Izd. i štampa Državne štamparije|pages=328|ref = Novakovic}} == Spoljašnje veze == {{Commonscat|Vuk Karadžić}} * [http://vukova-zaduzbina.rs Vukova zadužbina u Beogradu] * [http://www.narodnimuzej.rs/code/navigate.php?Id=93 Muzej Vuka i Dositeja u Beogradu] * [https://nasledje.gov.rs/index.cfm/spomenici/pregled_spomenika?spomenik_id=43988 Spomen kuća Vuka Stefanovića Karadžića] * [https://www.rastko.rs/filologija/vuk/vkaradzic-bukvar.html Prvi srpski bukvar 1827] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081120235534/http://www.antikvarne-knjige.com/eknjige/prvi_srpski_bukvar.html |date=2008-11-20 }} * [https://www.rastko.rs/knjizevnost/usmena/vkaradzic-price/vkaradzic-price_2.html Pripovijetke 1853] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070108025735/http://www.antikvarne-knjige.com/e_knjige.html |date=2007-01-08 }} * [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GSvcid=1462&GRid=19471& Informacija o njegovom grobu] u Beču (Sankt Marxer Friedhof) {{normativna kontrola}} {{Lifetime|1787|1864|Karadžić, Vuk Stefanović}} [[Kategorija:Srpska književnost]] [[Kategorija:Srpski lingvisti]][[Kategorija:Slavisti]][[Kategorija:Lingvisti]] [[Kategorija:Skupljači narodnih zagonetaka]] [[Kategorija:Biografije, Loznica]][[Kategorija:Biografije, Beč]] [[Kategorija:Troslovnik-V]] oxzuger3bb8xwmurcnwlv4atey63m0n 0 32732 41260276 41259969 2022-07-28T01:58:34Z Xqbot 10993 Bot: Popravak dvostrukih preusmjeravanja → [[Košarkaška reprezentacija Litvanije]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Košarkaška reprezentacija Litvanije]] 753h649jx5cqbyypg7aildwud98b47e 0 41787 41260300 40918482 2022-07-28T11:38:39Z SrpskiAnonimac 101643 wikitext text/x-wiki '''Ravna Gora''' ima više značenja. {{TOC right}} == Geografija == === Bosna i Hercegovina === * [[Ravna gora (planina u Bosni)]], planina u regiji [[Bosna|Bosni]] === Bugarska === * [[Ravna gora (Burgas)]], pokrajina Burgasa * [[Ravna gora (Varna)]], pokrajina Varne * [[Ravna gora (Haskovo)]], pokrajina Haskova === Crna Gora === * [[Ravna gora (Crna Gora)]], visoravan u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] === Hrvatska === * [[Ravna Gora (Hrvatska)]], općina u [[Primorsko-goranska županija|Primorsko-goranskoj županiji]] * [[Ravna gora (planina u Hrvatskoj)]], planina u [[Slavonija|Slavoniji]] * [[Ravna gora (planina u Hrvatskom zagorju)]], planina u [[Hrvatsko zagorje|Hrvatskom zagorju]] === Srbija === * [[Ravna Gora (Vlasotince)|Ravna Gora]], naselje u [[opština Vlasotince|opštini Vlasotince]] u [[Jablanički okrug|Jablaničkom okrugu]] * [[Ravna Gora (Ivanjica)|Ravna Gora]], naselje u [[opština Ivanjica|opštini Ivanjica]] u [[Moravički okrug|Moravičkom okrugu]] * [[Ravna gora (Srbija)]], planinska visoravan u Srbiji == Mediji == * [[Ravna gora (TV serija)|''Ravna gora'']], srpska TVserija prikazana 2013/2014. == Vidi još == * [[Javorska Ravna Gora]], naselje u [[opština Ivanjica|opštini Ivanjica]] u [[Moravički okrug|Moravičkom okrugu]], Srbija {{razvrstavanje}} lwmwduqzpebharoemppxxve20xc87lw 41260301 41260300 2022-07-28T11:39:12Z SrpskiAnonimac 101643 wikitext text/x-wiki '''Ravna Gora''' ili '''Ravna gora''' ima više značenja. {{TOC right}} == Geografija == === Bosna i Hercegovina === * [[Ravna gora (planina u Bosni)]], planina u regiji [[Bosna|Bosni]] === Bugarska === * [[Ravna gora (Burgas)]], pokrajina Burgasa * [[Ravna gora (Varna)]], pokrajina Varne * [[Ravna gora (Haskovo)]], pokrajina Haskova === Crna Gora === * [[Ravna gora (Crna Gora)]], visoravan u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] === Hrvatska === * [[Ravna Gora (Hrvatska)]], općina u [[Primorsko-goranska županija|Primorsko-goranskoj županiji]] * [[Ravna gora (planina u Hrvatskoj)]], planina u [[Slavonija|Slavoniji]] * [[Ravna gora (planina u Hrvatskom zagorju)]], planina u [[Hrvatsko zagorje|Hrvatskom zagorju]] === Srbija === * [[Ravna Gora (Vlasotince)|Ravna Gora]], naselje u [[opština Vlasotince|opštini Vlasotince]] u [[Jablanički okrug|Jablaničkom okrugu]] * [[Ravna Gora (Ivanjica)|Ravna Gora]], naselje u [[opština Ivanjica|opštini Ivanjica]] u [[Moravički okrug|Moravičkom okrugu]] * [[Ravna gora (Srbija)]], planinska visoravan u Srbiji == Mediji == * [[Ravna gora (TV serija)|''Ravna gora'']], srpska TVserija prikazana 2013/2014. == Vidi još == * [[Javorska Ravna Gora]], naselje u [[opština Ivanjica|opštini Ivanjica]] u [[Moravički okrug|Moravičkom okrugu]], Srbija {{razvrstavanje}} qlhkasrke8oxmpsj0m6lgvfg6e81c39 41260302 41260301 2022-07-28T11:42:25Z SrpskiAnonimac 101643 wikitext text/x-wiki '''Ravna Gora''', ili '''Ravna gora''' ima više značenja: {{TOC right}} == Geografija == === Bosna i Hercegovina === * [[Ravna gora (planina u Bosni)]], planina u regiji [[Bosna|Bosni]] === Bugarska === * [[Ravna gora (Burgas)]], pokrajina Burgasa * [[Ravna gora (Varna)]], pokrajina Varne * [[Ravna gora (Haskovo)]], pokrajina Haskova === Crna Gora === * [[Ravna gora (Crna Gora)]], visoravan u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] === Hrvatska === * [[Ravna Gora (Hrvatska)]], općina u [[Primorsko-goranska županija|Primorsko-goranskoj županiji]] * [[Ravna gora (planina u Hrvatskoj)]], planina u [[Slavonija|Slavoniji]] * [[Ravna gora (planina u Hrvatskom zagorju)]], planina u [[Hrvatsko zagorje|Hrvatskom zagorju]] === Srbija === * [[Ravna Gora (Vlasotince)|Ravna Gora]], naselje u [[opština Vlasotince|opštini Vlasotince]] u [[Jablanički okrug|Jablaničkom okrugu]] * [[Ravna Gora (Ivanjica)|Ravna Gora]], naselje u [[opština Ivanjica|opštini Ivanjica]] u [[Moravički okrug|Moravičkom okrugu]] * [[Ravna gora (Srbija)]], planinska visoravan u Srbiji == Mediji == * [[Ravna gora (TV serija)|''Ravna gora'']], srpska TVserija prikazana 2013/2014. == Vidi još == * [[Javorska Ravna Gora]], naselje u [[opština Ivanjica|opštini Ivanjica]] u [[Moravički okrug|Moravičkom okrugu]], Srbija {{razvrstavanje}} dgtvd1w6p2ed733kzpcvpqmximld8bl 0 93930 41260263 40684296 2022-07-27T22:27:01Z FMSky 160067 wikitext text/x-wiki {{Infokutija Filmska biografija | slika = Garry Marshall 2013 cropped.jpg | opis = Marshall u 3. januaru 2013 | ime_po_rođenju = Garry Kent Masciarelli | datum_rođenja = {{birth date|1934|11|13}} | mjesto_rođenja = [[Bronx|The Bronx]], [[New York]], [[New York (savezna država)|New York]], [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] | datum_smrti = {{death date and age|2016|7|19|1934|11|13}} | mjesto_smrti = [[Burbank, California|Burbank]], [[Kalifornija]], SAD | zanmimanje = Režiser, glumac, scenarist, producent | period = 1959—2016 | supružnik = Barbara Marshall (1963-2016, njegova smrt) | znameniti_filmovi = ''[[Pretty Woman]]''<br />''[[Princess Diaries (film)|Princess Diaries]]'' | znamenite_serije = ''[[Happy Days]]''<br />''[[The Odd Couple (TV serija)|The Odd Couple]]'' }} '''Garry Kent Masciarelli''' (13. novembar 1934 – 19. jul 2016) je bio [[sjedinjene Američke Države|američki]] režiser, glumac, scenarist, i producent. Poznat je kao ''[[Happy Days]]'' i ''[[The Odd Couple (TV serija)|The Odd Couple]]'' te kao režiser uspješnih filmova kao što su ''[[Nothing in Common]]'', ''[[Pretty Woman]]'', ''[[Runaway Bride]]'', ''[[The Princess Diaries (film)|The Princess Diaries]]'', i ''[[Valentine's Day (film)|Valentine's Day]]''. ==Režija== * ''[[Young Doctors in Love]]'' (1982) * ''[[The Flamingo Kid]]'' (1984) * ''[[Nothing in Common]]'' (1986) * ''[[Overboard (1987 film)|Overboard]]'' (1987) * ''[[Beaches (film)|Beaches]]'' (1988) * ''[[Pretty Woman]]'' (1990) * ''[[Frankie and Johnny (1991 film)|Frankie and Johnny]]'' (1991) * ''[[Exit to Eden (film)|Exit to Eden]]'' (1994) * ''[[Dear God]]'' (1996) * ''[[The Other Sister]]'' (1999) * ''[[Runaway Bride]]'' (1999) * ''[[The Princess Diaries (film)|The Princess Diaries]]'' (2001) * ''[[Raising Helen]]'' (2004) * ''[[The Princess Diaries 2: Royal Engagement]]'' (2004) * ''[[Georgia Rule]]'' (2007) * ''[[Valentine's Day (film)|Valentine's Day]]'' (2010) * ''[[Dear Eleanor]]'' (2010) ==Televizijski opus (kao scenarist i / li producent)== * ''[[The Tonight Show]]'' (zajedno sa [[Jack Paar|Jackom Paarom]]) * ''[[The Dick Van Dyke Show]]'' (1961-1966) * ''[[Bob Hope Presents The Chrysler Theater]]'' (1964) * ''[[The Joey Bishop Show]]'' (1961-1964) * ''[[The Danny Thomas Show]]'' (1953-1964) (poznat kao ''[[The Danny Thomas Show|Make Room for Daddy]]'') * ''[[The Lucy Show]]'' (1962-1968) * ''[[Hey Landlord!]]'' (1966) * ''[[Sheriff Who?]]'' (1967) * ''[[The Odd Couple]]'' (1970-1975) * ''[[Me and the Chimp]]'' (1972) * ''[[Evil Roy Slade]]'' (1972) * ''[[Dominick's Dream]]'' (1974) * ''[[Love, American Style]]'' (1974) * ''[[The Brian Keith Show]]'' (1974) * ''[[Happy Days]]'' (1974-1984) * ''[[Wives]]'' (1975) * ''[[Laverne & Shirley]]'' (1976-1983) * ''[[Blansky's Beauties]]'' (1977) * ''[[Who's Watching the Kids]]'' (1978) * ''[[Beanes of Boston]]'' (1979) * ''[[Angie (TV serija)|Angie]]'' (1979-1980) * ''[[Mork & Mindy]]'' (1978-1982) * ''[[Out of the Blue (1979 TV serija)|Out of the Blue]]'' (1979) * ''[[Makin' It]]'' (1979) * ''[[Mean Jeans]]'' (1981) * ''[[Joanie Loves Chachi]]'' (1982-1983) * ''[[The New Odd Couple]]'' (1982-1983) * ''[[Herndon]]'' (1983) * ''[[Nothing in Common]]'' (1986) ==Glumački nastupi== * ''[[Blansky's Beauties]]'' (1977) * ''[[Lost In America]]'' (1985) * ''[[Soapdish]]'' (1991) * ''[[A League of Their Own]]'' (1992) * ''[[Murphy Brown]]'' (1994) * ''[[Hocus Pocus (film)|Hocus Pocus]]'' (1993) * ''[[Pinky & The Brain]]'' (1997) (glas)(animirana serija) * ''[[Never Been Kissed]] (1999) * ''[[Orange County (film)|Orange County]]'' (2002) * ''[[Monk (TV series)|Monk]]'' (2002) * ''[[Sabrina, the Teenage Witch]]'' (2002) * ''[[Father of the Pride]]'' (2004) (glas) * ''[[Chicken Little (2005 film)|Chicken Little]]'' (2005) (glas) * ''[[Angelica and Susie's Pre-School Daze]]'' (2005-2008) (glas) * ''[[Keeping Up with the Steins]]'' (2006) * ''[[Brothers and Sisters (2006 TV serija)|Brothers and Sisters]]'' (2006) * ''[[Race to Witch Mountain]]'' (2009) ==Eksterni linkovi== * {{IMDb|0005190}} * [http://www.emmytvlegends.org/interviews/people/garry-marshall Garry Marshall Archive of American Television Interview] {{Garry Marshall - filmovi}} {{Garry Marshall - TV serije}} {{authority control}} {{lifetime|1934|2016|Marshall, Garry}} [[Kategorija:Američki filmski glumci]] [[Kategorija:Američki filmski režiseri]] [[Kategorija:Američki filmski producenti]] [[Kategorija:Američki scenaristi]] [[Kategorija:Američki televizijski režiseri]] [[Kategorija:Američki televizijski scenaristi]] r0kwmm19xely80bs7sf389t82zubha0 0 94413 41260303 41238530 2022-07-28T11:43:57Z 85.145.78.226 /* Logori u Jugoslaviji */ wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Slave_laborers_at_Buchenwald.jpg|thumb|Radno roblje u Buchenwaldu]] '''Koncentracijski logor''' (njem. ''Konzentrationslager, '''KZ''''') je naziv za razne zatočeničke logore nacističke Njemačke i njezinih saveznika za vrijeme Drugog svjetskog rata, ali pogotovu za logore smrti u kojima je ubijeno više hiljada ljudi i sproveden holokaust. Iako je sam izraz korišten i prije pojave nacističkog režima, opisujuči sabirne logore, u današnjici se zbog surovosti i razmjera nacističkih zločina gotovo isključivo koristi u spomenutom kontekstu. Na području bivše Jugoslavije je ustaška vlast po uzoru na njemačke naciste koristila izraz "Sabirni logor" za ime svojih koncentracijskih logora. Obični zatočenički logori se koriste za zatvaranje političkih protivnika režima, pripadnika pojedinih etničkih ili religijskih skupina, te nepoželjnog civilnog stanovništva. Takvi logori stvaraju se uglavnom tijekom ratova. Zatvorenici u njima bivaju zatočeni bez sudskih procesa, najčešće na osnovi političkih, vjerskih, kao i nacionalnih kriterija. Koncentracijski logori se izdvajaju po tome da prvenstveno služe ciljanom ponižavanju, mrcvarenju, mučenju i/ili uništavanju istih skupina iako često imaju i sekundarnu namjenu kao radni logor. == Istorija == Prvi koncentracioni logor pojavio se za vreme [[Kubanski rat za nezavisnost|Kubanskog rata za nezavisnost]] ([[1895]]-[[1898]]), kada je [[španija|španski]] vojni [[guverner]] [[Valeriano Weyler]] naredio prisilno iseljavanje i zatvaranje seljaka i njihovih porodica sa područja gde su delovali [[kuba]]nski pobunjenici. Zbog loših uslova i pretrpavanja umrlo je mnogo zatvorenika. [[UK|Britanci]] su koristili koncentracione logore za vreme [[Drugi burski rat|Drugog burskog rata]] ([[1899]]-[[1902]]), u kojima su zatvarali žene i decu u 31 logora širom [[Južnoafrička Republika|Južnoafričke Republike]]. Zbog loših uslova života u logorima i slabe ishrane umrlo je preko 28,000 žena i dece. == Logori u dvadesetom veku == [[Austro-Ugarska]] je tokom [[Prvi svetski rat|Prvog svetskog rata]] internirala nekoliko destina hiljada pristalica oslobodinačkih pokerta porobljenih naroda. Istovreneno su Britanci zatvarali [[Nemačka|Nemce]] britanske državljane. U [[SSSR]]u je u razdoblju kulta ličnosti od [[1923.]] u radne logore na severu zemlje deportovano je, pored kriminalaca i ljudi koji su se stvarno ogrešili o zakone nove revolucionarne vlasti i mnogo nedužno okrivljenih žrtava staljinističkog nasilja. Posle [[1945.]] tamo su poslati kolaboracionisti i vojnici raznih fašističkih formacija. Između dva rata fašistički i diktatorski režimi osnivaju koncentracione logore radi obračuna sa političkim protivnicima (Nemačka, Italija, Španija i dr.) Posle španskog građanskog rata (1936-1939) zatvarani su antifašisti i borci republikanskih snaga u logorima što ih je osnovao fašistički režim generala [[Francisco Franco|Franciska Franka]]. U Francuskoj je [[1939.]] internirano oko 500.000 španskih republikanskih boraca i izbeglica. U [[Italija|Italiji]] za vreme fašizma [[1925.]] - [[1943.]] (koje su posle kapitulacije Italije u severnoj Italiji preuzeli Nemci) bili su [[Liparski otoci]], [[Treviso]], [[Trst]], [[Padova]], [[Skadar]], [[Rab]] u kojima je sa teritorije [[Italija|Italije]], [[Jugoslavija|Jugoslavije]] i [[Albanija|Albanije]] bilo smešteno oko 150.000 jugoslovenskih državljana, ne računajući internirce [[Istra|Istre]], Trsta i [[Gorica|Gorice]] pre [[1941.]] == Nacistički logori == Došavši na vlast u Nemačkoj [[1933.]], nacisti su odmah pristupili likvidiranju političkih protivnika. Na inicijativu predsednika pruske vlade i šefa pruske tajne policije [[Herman Gering|Hermana Geringa]] formirani su koncentracioni logori [[Dahau]], [[Koncentracioni logor Mauthauzen|Mauthauzen]], [[Koncentracioni logor Buchenwald|Buchenwald]], [[Koncentracioni logor Ravensbrück|Ravensbrück]], [[Koncentracioni logor Flossenbürg|Flossenbürg]]. Formalno su to bili kazneno-radni logori, ali su u njima bile mučene i ubijane pristalice radničkih partija (Komunistička i Socijaldemokratska partija Nemačke i Austrije) i Jevreji. Od [[1936.]]vlast nad logorima preuzeo je Reichsführer [[Schutzstaffel|SS trupa]] [[Heinrich Himmler ]] i SS Totenkopfvebände (SS odredi mrtvačkih glava). Tokom [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] obe strane držale su koncentracione logore, no [[Sile Osovine]] koristile su koncentracione logore za masovno istrebljivanje nepoželjnih etničkih skupina (npr. [[Jevreji]], [[Romi]] (po fašističkim teorijama rasno bezvredni i nepoželjni), [[Sloveni]]), kao i političkih neprijatelja. Od [[1939.]] do [[1945.]] broj logora se povećavao, a naročito logora za neposredno likvidiranje zatvorenika, od kojih su najpoznatiji oni na teritoriji okupirane Poljske ([[Auschwitz (koncentracioni logor)|Auschwitz]]), [[Logor Treblinka|Treblinka]], [[Majdanek]] i dr.). Službeno oni su bili ''Sonderlager'' (posebni logori), a neslužbeno ''Vernichtungslager'' ([[Logor smrti|Logori smrti]]). Ukupan broj oba tipa logora, njihovih ispostava, geta i radnih logora bilo je u Nemačkoj i okupiranim zemljama oko 2000. Zatvorenici su radili kao [[rob]]ovska radna snaga u ratnoj industriji. Izgladneli i zlostavljani masovno su umirali od bolesti i iznemoglosti. Na mnogima su vršeni i medicinski eksperimenti (vivisekcija, sterilizacija, kastracija, cepljenje zaraznim bakterijama, provera neispitanih lekova). Bolesni, nemoćni i nesposobni za rad, ukoliko nisu likvidirani na putu, ubijani su u logoru, a transporti zarobljenika za neposrednu likvidaciju, odma po dolasku, odlazili su u gasne komore i kremtorijume. Ubijenim su vađeni zlatni zubi, a ženska kosa je korišćena u industriji. Računa se da je u tim logorima ubijeno 11,000.000 logoraša, od toga 6 miliona Jevreja. Zadužen za "''končno rešenje jevrejskog pitanja''" (Endlösung der Judenfragen) imao je [[Adolf Ajhman]] (osuđen i pogubljen u [[Izrael]]u [[1962]]). U logorima su delovale i ilegalne antifašističke organizacije, koje su organizovale, sabotaže, begove i pobune, te pripremale zatvorenike za trenutak oslobođenja. == Logori u Jugoslaviji == [[Datoteka:Fascist concentration camps in yugoslavia-sr.png|thumb|350px|Koncentracioni logori u Jugoslaviji u Drugom svetskom ratu]] Po ugledu na Nemačku i Italiju [[Kraljevina Jugoslavija]] je počela otvarati koncentracione logore za antifašiste i komuniste (1935-1941). Prvi takav logor otvoren je [[1935.]] u [[Višegrad]]u. Neke su preuzeli za vreme okupacije Nemci, odnosno kvislinški režimi, saradnici okupatora, [[ustaše]] u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] i nedićeva Specijalna policija u [[Srbija|Srbiji]]. U toku rata (1941.-1945) kvinslinški režimi su pretvorili ove logore u montstuozne ustanove za uništavanje ljudi. U nastavku dat je pregled svih logora na teritoriji Jugoslavije po azbučnom redu: [[Logor na Banjici|Banjica]] kraj [[Beograd]]a ([[5. jula]] [[1941]] - [[novembar]] [[1944]], je logor koji je bio pod upravom nedićeve Specijalne policije, pod vehovnim nadzorom nemačkog Gestapoa. Računa se da je od oko 100.000 zatvorenika ubijeno oko 80 hiljada. Pristalice NOPa streljani su na [[Jajinci]]ma (gde je krajem 1943. okupator spalio 68.000 leševa) i u Jabuci kod [[Pančevo|Pančeva]] Deo banjičkih logoraša ubijen je u automobilima-gasnim komorama. Bileća (januar-novembar 1940). Na osnovu protivustavne uredbe vlade iz 1939, bez sudske presude upravno-policijske vlasti slale su u ovaj logor komuniste i antifašiste. [[Logor Danica|Danica]] u [[Koprivnica|Koprivnici]] (posle aprila 1941.). Do prvog oslobođenja Koprivnice u novembru 1943. ustaše su likvidirale nekoliko hiljada ljudi. [[Logor Đakovo|Đakovo]] U [[Slavonija|Slavoniji]] od aprila 1941. Logoraše (većinom Jevreje) ustaše su delomično pobile, a većim delom transportovali na likvidiranje u konncentracioni logor Jasenovac. [[Logor Jadovno|Jadovno]] kod [[Gospić]]a otvoren [[april]]a [[1941]]. Ustaše su od [[maj]]a do [[avgust]]a 1941. likvidirale oko 72.000 logoraša, koji su zatim bačeni u jamu Jadovno, a delimično i u jamu kraj sela [[Stupačinovo]]. Jedan deo logoraša prevezen je na likvidiranje u druge logore. [[Logor Jasenovac|Jasenovac]] (1941-45), je najveći koncentracioni logor u okupiranoj Jugoslaviji, koji su ustaše osnovale u tzv [[NDH]] u leto 1941., po ugledu na nacističke logore za masovno uništavanja ljudi. U logoru su primenjivane metode ponižavanja, terora i divljeg uništavanja muškaraca, žena i dece, ubijanje zatvorenika hladnim i vatrenim oružjem, izgladnjavanjem do smrti (u "Zvonari"), vešanje i spaljivanje u tzv. Picilijevim pećima (nazvanim po ing. Piciliju, zapovedniku radne službe u logoru) do masovnih ubijanja na "Graniku" gde su ustaše izmrcvarene žrtve bacali u [[Sava (reka)|Savu]]. U ovom logoru ubijeno je oko 700.000 Srba, Jevreja, Roma . U ustanku 23. aprila 1945 poginulo je oko 2000 logoraša, a spaslo ih se samo nekoliko stotina. [[Logor Jastrebarsko|Jastrebarsko]] (od 1941). Ustaše su ubile nekoliko hiljada zatvorenika. [[Kerestinec]] (od 1940 do jula 1941). U taj su logor policijske vlasti slale antifašiste i komuniste u konfinaciju, a psle sloma Jugoslavije preuzele su ga ustaše. Međe prvima su streljani [[Ognjen Prica]], [[Otokar Keršovani]]., [[Božidar Adžija]] i još 7 komunista. Nakon neuspelog bega preostalih 86 logoraša, većina njih je likvidirana. [[Lepoglava]], zatvor, a od 1940 i koncentracioni logor, u koji su smeštani komunisti i antifašisti iz Hrvatske bez suđenja. U aprilu 1941 predat je ustašama sa političkim zatvorenicima. U julu 1843 jedinice NOVJ su ga zauzele i oslobodile oko 100 zatvorenika. [[Molat (ostrvo)|Molat]]. Za vreme [[Italija|italijanske]] okupacije u toku Drugog svetskog rata na ostrvu se nalazio veliki koncentracioni logor, u kojem su bili zatvorene porodice, osumnjičene kao pomagači [[NOP]]a [[Logor na ostrvu Pag|Pag]] (Slano: od 1941)). Ustaše su likvidirale nekoliko hiljada zatvorenika. [[Rab]]. Italijanski fašisti su na ostrvu osnovali koncentracioni logor u kojem je u času kapitulacije Italije septembra 1943. bilo zatvoreno 4.390 ljudi. Posle oslobođenja njih oko 900 formiralo je Rabssku brigadu, koja je kasnije prebačena na kopno u sastavu [[NOVJ]]. [[Logor Sajmište|Sajmište]] (staro), nemački koncentracioni logor u [[Zemun]]u (1941-1944). Pod upravom Gestapoa iako je Zemun oktobra 1941 predat NDH., Nemci su zadržali svoju upravu. Od 90.000 zatvorenika nastradalo je oko 40.000 (najpre Jevreja, a zatim boraca NOVJ i antifašista. Sisak, od 1941 likvidirano nekoliko hiljada njudi. Smederevska Palanka (1940 i 1942-44). Osnovan 1940, kada su u njega zatvarani bez suđenja antifašisti i komunisti. U vreme nemačke okupacije bio je to tzv. "Zavod za prinudno vaspitanje omladine". Čuvala ga je kolaboracionistička Srpska državna straža, pod kontrolom Specijalne policije i nemačkog Gestapoa. Zatvorenim omladincima (1270 logoraša) držali su profašistički kolaboracioniti predavanja da ih prevaspitju. Sremska Mitrovica (od 1941). Od ustaških vlasti u tom logoru je stradalo oko 10.000 zatvotrnika. Avgusta 1941 uz pomoć [[KPJ]] uspela je [[Beg iz sremskomitrovačkog zatvora 1941.|pobeći grupa antifašita]]. [[Logor Stara Gradiška|Stara Gradiška]] (1941-1944)je u pravom smislu bila filijala koncentracionog logora u Jasenovcu. U njoj su ustaše pobile oko 75.000 ljudi većinom antifašista Srba, Jevreja i Hrvata. Hrušćica, kod [[Travnik]]a (od 1941). Zatvorenike većinom Jevreje ustaše su ih manjim delom pobile, a većinu su transportovali u logor uništenja [[Jasenovac]] [[Logor Crveni krst|Crveni krst]] u [[Niš]]u (1941-1944). Zatvarani su Srbi, Jevreji, simpatizeri NOPa, zarobnjeni patizani, uglavnom iz istočne Srbije. Od 20.000 zatvorenika oko 10.000 je streljano na obližnjem brdu Bubanj. Logorom je upravljala nedićeva Specijalna policija uz nadzor Gestapoa. Za pobune u februaru 1942. uspelo je pobeći oko 100 zatvorenika, dok su mnogi tada poginuli. Krajem septembra 1941 nemačka vojska osnovala je koncentracioni logor, kroz koji je prošlo oko 30.000 stanovnika [[Mačva|Mačve]]. Zatvorenici su uglavnom uzimani kao taoci sa streljanje iz odmazde. == Eksterni linkovi == {{Commonscat|The Holocaust}} * [http://www.krusch.com/bethisrael/ Audio Testimony of Dr. Walter Ziffer] * [http://www.shoaheducation.com/killingcenters.html Nazi Killing and Atrocity Centers: Summaries]{{Dead link|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A41475-2005Jan1.html Long-Term Plan Sought For Terror Suspects] * [http://www.guardian.co.uk/comment/story/0,3604,1390096,00.html A global gulag to hide the war on terror's dirty secrets] * [http://www.landsberger-zeitgeschichte.de/index.htm European Holocaust Memorial] * [http://www.guardian.co.uk/korea/article/0,2763,1136483,00.html Revealed: the gas chamber horror of North Korea's gulag] * [http://nytimes.com/2005/06/18/international/asia/18kang.html A Voice From North Korea Echoes in the White House] * [http://www.ess.uwe.ac.uk/comexpert/ANX/VIII-04.htm#III.A.50 Prison camps during Bosnian War] * [http://www.gulagmuseum.org/index_eng.htm Gulag Museum] [[Kategorija:Logori]] 7v2xybc8raiu2hj9um2tkj1x3hs1ps8 0 105410 41260254 41218761 2022-07-27T20:55:58Z SrpskiAnonimac 101643 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Gallaecia-Dioclecianus.png|thumb|230px|left|Rimska Galecija nakon [[Dioklecijan]]ove reorganizacije 293.]] '''Galecija''' (također '''''Galekija'''''; {{lang-la|Gallaecia}}; do 4. vijeka '''Kalekija''' ili '''Kalecija''', {{lang-la|Callaecia}}) je bila [[rimske provincije|rimska provincija]], a kasnije i [[rani srednji vijek|rano srednjovjekovno]] kraljevstvo na sjeverozapadu [[Hispanija|Hispanije]] čija teritorija otprilike odgovara današnjem [[Norte (Portugal)|sjevernom]] [[Portugal]]u i [[Španija|španskim]] oblastima [[Leon (Španija)|Leon]], [[Asturija]] i [[Galicija (Španija)|Galicija]]. Ime je dobila po [[Galeci]]ma, [[Kelti|keltskom]] plemenu koje se prvi put spominje u 2. vijeku kada je [[Rimska Republika|Rimljanima]] pružalo žestok otpor i kasnije služilo kao najamna vojska. Njihova oblast je konačno pokorena u [[Kantabrijski ratovi|Kantabrijskim ratovima]] u drugoj polovici 1. vijeka pne. kada postaje dio [[Rimsko Carstvo|Rimskog Carstva]]. Godine 409. su je osvojili [[Svevi]] i u njoj osnovali [[Svevsko Kraljevstvo Galicija]], koje su krajem 6. vijeka zauzeli [[Zapadni Goti|Vizigoti]]. Kasnije je na njegovom području nastala [[Kraljevina Galicija]]. == Eksterni linkovi == {{Commonscat|Gallaecia}} * [http://www.ctv.es/USERS/ocalitro/ Alfonso Carbonell Lombardero, "The Gaels in Gallaecia"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041209065332/http://www.ctv.es/USERS/ocalitro/ |date=2004-12-09 }} * [http://agal-gz.org/modules.php?name=News&file=article&sid=1857/ Luís Magarinhos Igrejas, "Sobre a origem e significado das palavras Portugal e Galiza"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090814185824/http://agal-gz.org/modules.php?name=News&file=article&sid=1857%2F |date=2009-08-14 }} * [http://www.arqueotavira.com/Mapas/Iberia/Populi.htm Detailed map of the Pre-Roman Peoples of Iberia (around 200 BC)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040611215344/http://www.arqueotavira.com/Mapas/Iberia/Populi.htm |date=2004-06-11 }} * [http://www.eixoatlantico.com/documentos/rutas.pdf Rutas Arqueolóxicas do Eixo Atlántico - Roteiro Arqueológico do Eixo Atlântico] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060215213829/http://www.eixoatlantico.com/documentos/rutas.pdf |date=2006-02-15 }} {{Kasne rimske provincije|state=collapsed}} [[Kategorija:Rimske provincije]] [[Kategorija:Historija Španije]] [[Kategorija:Historija Portugala]] lqyw62kmak3p18jbkezf6sbrly4gjj1 0 120292 41260223 41248948 2022-07-27T12:35:50Z 2A02:3033:13:B9BE:1:1:1D56:1CD4 wikitext text/x-wiki {{dz|[[Zagora (razvrstavanje)]]}} '''Zagora''' je povijesno-zemljopisni kraj u [[Hrvatska|Hrvatskoj]], u današnjoj srednjoj te dijelom sjevernoj [[Dalmacija|Dalmaciji]] ([[Splitsko-dalmatinska županija]] i [[Šibensko-kninska županija]]). U povijesti joj je pripadala i [[Bekija]], područje Posušja i Gruda. Od kraja Drugog svjetskog rata se pod time podrazumijeva i širi pojam ''Dalmatinska zagora'', nastao u doba [[SFRJ]] kao svojevrsni kontrast pojmu "Splitsko - trogirski industrijski bazen", odnosno zaleđe Dalmacije na kojima se, za razliku od primorskih krajeva, nisu razvili [[turizam]] i [[industrija]], te su ta područja ostali ''pasivni'', odnosno relativno siromašni krajevi iz kojih se iseljava stanovništvo. Danas Dalmatinska zagora obuhavaća čitavo područje Dalmacije koje nije na moru, od rijeke Krke do Neretve, za oduvijek posebne sredine ([[Kninska krajina]], [[Drniška krajina]], Zagora, [[Muć|Mućki kraj]], [[Vrlička krajina]], [[Cetinska krajina]], [[Klis|Kliška krajina]], [[Poljica]], [[Omiška krajina]], [[Imotska krajina]] i [[Vrgoračka krajina]]). U primorskim dijelovima Dalmacije se za Zagoru također koristi i kolokvijalni izraz '''Vlaška'''. == Zemljopis == [[Datoteka:RedLakeCroatia.JPG|thumb|200px|[[Crveno jezero]] kod [[Imotski|Imotskog]]]] Obuhvaća prostor tzv. Kaštelanske, Trogirske i šibenske zagore te unešićki dio Drniške krajine. Geomorfološko - ekonimski, prostire se, po prilici između brda: [[Moseć]]a na [[sjever]]u, i Trtra, Boraje, Opora i [[Kozjak]]a, na [[jug]]u; te od sela Brštanova, Dugobaba i Radošića na [[istok]]u, do rijeke Čikole na [[zapad]]u. Pripada prostoru izrazitog [[Krš|krša]] i nema trajnih vodenih tokova. Uglavnom se sastoji od razmjerno niskih uzvisina malenih udolina i [[Polje|polja]] između njih, koji se pružaju u smjeru istok - zapad. [[Brdo|Brda]] su gola ili prekrivena šikarom i niskom [[Šuma|šumom]], u poljima se nalaze obradive površine, a uz njih naselja. Klima je submediteranska,na imotskom i vrgoračkom području mediteranska. Tradicionalno gospodarstvo čini [[stočarstvo]], uglavnom sitnog zuba, i [[poljoprivreda]]. Zbog neravnomjernog razvoja južnih hrvatskih krajeva u 2. pol. [[20. stoljeće|20. st.]] u Zagori je vrlo izražena depopulacija. == Stanovništvo == Karakterizira je specifičan govor ([[štokavica]]-[[ikavski]]), koji je nazočan i u susjednoj [[BiH]], mnogo nepovoljnog zemljišta ([[krš]]a) te [[konzervativizam|konzervativni]] pogledi na svijet.{{fact}} Stanovništvo primorskog dijela Dalmacije za stanovnike Zagore često koristi pežorativni izraz [[Vlaji]]. == Povijest == Od prvog spomena u ranom [[srednji vijek|srednjem vijeku]] nazivana je ''Zagorjem''. U kasnom srednjem vijeku možda je bila posebna knežija (''comitatus Zagorie''). Za turske (otomanske) vladavine, od 1. pol. 16. do kraja 17. st., činila je istoimenu upravnu jedinicu - nahiju. Početkom mletačke vladavine ([[1699.]] - [[1797.]]) podijeljena je, uglavnom između Drniške i Trogirske krajine, pa od tada ne čini više posebnu upravnu jedinicu. No, naziv Zagore za navedeni kraj očuvan je do danas, s tim što je stariji naziv, Zagorje, tijekom 19. st. prešao u današnji oblik. Općine koje se čitave danas nalaze u Zagori, i koje ju većim dijelom obuhvaćaju, jesu: [[Unešić]], [[Lećevica]] i [[Prgomet]]; dok su njeni rubniji dijelovi u sastavu upravnih jedinica čije sjedište nije u Zagori. == Klima == Prevladava kontinentska klima sa oštrim i vrlo hladnim zimama te vrućim ljetima sa čestim lokalnim pljuskovima. Zimske jutarnje temperature spuštaju se ispod -10 stupnjeva, dok su dnevne od 3-6. Ljetne temperature su iznad 35 stupnjeva. Padaline su često obilne. Zimi je to najčešće snijeg, a ljeti su pljuskovi kiše. Na Dinari, Kamešnici i Biokovu zimi visina sniježnog pokrivača je viša od 3 metra. == Kultura == Od većih događanja u Zagori tu su: [[sinjska Alka]]<!-- prekratko za tradiciju: , [[Thompson]]ov koncert na Dan Pobjede u [[Čavoglave|Čavoglavama]]-->, proslava i hodočašće [[Velika Gospa|Velikoj Gospi]] u Sinju i Zelenoj katedrali u [[Proložac|Prološcu]], Sajam [[pršut]]a u Sinju, [[Glumci u Zagvozdu]], te brojne športsko-kulturno-zabavno-gastronomske manifestacije (seoski športovi: borbe bikova (npr. [[Bikijada u Radošiću]]), potezanje konopa, trke magaradi, potezanje klipa...) diljem zagorskih mjesta, koje su se posebice raširile u 21. stoljeću. U novije se vrijeme ovaj kraj počeo brže razvijati izgradnjom [[Autocesta A1|autoceste Zagreb-Split]]. == Poznate osobe == * [[Ante Topić Mimara]] * fra [[Ante Konstantin Matas]] * [[Ivan Meštrović]] * [[Zdenko Runjić]] * [[Jakov Gotovac]] * [[Marko Perković Thompson]] * [[Tin Ujević]] [[Kategorija:Geografija Hrvatske]] 845jf3scozu2zi93byc6l4455r7n5u5 0 121052 41260284 41253701 2022-07-28T08:40:07Z 87.116.167.119 /* Drugi svjetski rat */ wikitext text/x-wiki {{Infokutija svetac | slika = Иоанникий (Липовац).jpg | opis = | ime = Joanikije | titula = sveštenomučenik | datum_rođenja = {{birth date|1890|2|16|df=y}} | datum_smrti = {{dda|1945|6|18|1880|2|16|df=y}} | mjesto_rođenja = Stoliv, [[Austro-Ugarska]] (danas [[Crna Gora]]) | mjesto_smrti = okolica [[Aranđelovac|Aranđelovca]], [[DFJ]] | štovanje_u = [[Srpska pravoslavna crkva]] | datum_kanonizacije = 1999 | kanonizirao = [[Srpska pravoslavna crkva]] }} '''Joanikije Lipovac''' ([[Stoliv]], [[16. 2.|16. februar]] [[1890]] — [[Aranđelovac]], jun [[1945]]) je bio [[mitropolit]] crnogorsko-primorski [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]] od [[1940]]. do [[1945]]. godine. Tokom rata je [[Kolaboracija|sarađivao]] sa italijanskim i njemačkim [[ratna okupacija|okupatorom]], aktivno podržavao [[četnici|četnički pokret]] i borio se protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Crnoj Gori.<ref>''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006.</ref> Po završetku rata je uhvaćen i ubijen od strane jedinica [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. [[Srpska pravoslavna crkva]] ga slavi kao [[svetac|sveca]] i sveštenomučenika. == Biografija == Rođen je [[16. 2.|16. februara]] [[1890]]. godine u [[Stoliv]]u u [[Boka Kotorska|Boki kotorskoj]] od roditelja Špira Lipovca i Marije Damjanović. Osnovnu školu završio je u [[Prčanj|Prčnju]], klasičnu gimnaziju sa maturom u [[Kotor]]u, Pravoslavni bogoslovski zavod u [[Zadar|Zadru]] i [[Filozofski fakultet]] u [[Beograd]]u. Rukopoložen je u čin [[đakon]]a i čin [[prezbiter|prezvitera]] dana [[8. 11.|8.]] i [[10. 11.|10. novembra]] [[1912]]. godine od episkopa bokokotorskog i dubrovačkog [[Vladimir Boberić|Vladimira Boberića]]. Od [[1912]]. do [[1918]]. godine bio je protski kapelan u [[Kotor]]u, a potom paroh u [[Lastva (Trebinje)|Lastvi]]. Od februara [[1916]]. do novembra [[1918]]. služio je kao rezervni vojni sveštenik. Od [[1919]]. do [[1925]]. godine bio je suplent gimnazije na [[Cetinje|Cetinju]], nižoj ženskoj školi, ženskoj učiteljskoj školi i [[Cetinjska bogoslovija|Cetinjskoj bogosloviji]]. Od [[1925]]. do [[1940]]. godine bio je profesor [[Prva muška gimnazija u Beogradu|Prve muške gimnazije u Beogradu]]. Kao udov protojerej izabran je za [[vikarni episkop budimljanski|vikarnog episkopa budimljanskog]] dana [[8. 12.|8. decembra]] [[1939]]. godine. Zamonašen je u manastiru [[manastir Rakovica|Rakovici]] od [[Josif Cvijović|mitropolita skopskog Josifa]] i proizveden u čin [[iguman]]a. Hirotonisan je za [[episkopos|episkopa]] u [[Saborna crkva u Beogradu|beogradskoj Sabornoj crkvi]] dana [[11. 2.|11. februara]] [[1940]]. godine od [[patrijarh srpski Gavrilo (Dožić)|patrijarha srpskog Gavrila]], mitropolita skopskog Josifa i [[Nektarije Krulj|episkopa zvorničko-tuzlanskog Nektarija]]. Iste godine 10. decembra na vanrednom zasjedanju [[Sveti arhijerejski sabor|Svetog arhijerejskog sabora]], izabran je za [[Mitropolija crnogorsko-primorska|mitropolita crnogorsko-primorskog]].<ref>Jovan Markuš u ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija crnogorsko primorska, Cetinje 2006, str. 79</ref> === Drugi svjetski rat === {{main|Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu|Proboj 21. brdskog korpusa iz okruženja}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski komandant Crne Gore [[Pirzio Biroli]] i episkop Joanikije Lipovac.]] Mitropolit Joanikije je upravljao Crnogorsko-primorskom [[Eparhija|eparhijom]] za vrijeme [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]]. Istorijske prilike bile su veoma složene gdje se sa jedne strane nalazio okupator, u prvom redu [[Njemci]], koji je SPC smatrao za antiosovinski faktor;<ref>http://www.cpi.hr/download/links/hr/7950.pdf{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} strana 552</ref> režim Sekule Drljevića koji je Mitropoliju doživljavao kao prosrpski element s druge strane, kao i partizani koji su, u zavisnosti od perioda, bili u manjem ili većem sukobu sa Mitropolijom, tj. SPC, najprije zbog njenog [[antikomunizam|antikomunizma]], privrženosti [[monarhija|monarhiji]], te ideološke bliskosti sa [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četnicima]]. Mitropolit Joanikije Lipovac je, prilikom ulaska okupacionih trupa aprila 1941. na Cetinje, dočekao i pozdravio pripadnike italijanske vojske.<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Lipovac se zbližio s Italijanima, naročito nakon posjete italijanskog kralja Emanuela Vitorija Trećeg (oženjenog ćerkom kralja [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikole I Petrovića]]) u maju [[1941]]. godine kada je posjetio i [[Cetinjski manastir]]. Kralj je izrazio želju da prisustvuje liturgiji, pa je bio dočekan od strane mitropolita Joanikija zajedno sa sveštenstvom. Tada je protojerej-stavrofor Nikola Marković odbio da se obuče u odežde, što je bio jasan znak da se on protivi dočeku italijanskog kralja. Nakon toga je i protojerej-stavrofor Ilija Popović, podstaknut ovim činom u oltaru pred svima skinuo odeždu i otkazao poslušnost mitropolitu. Nakon posete, mitropolit je pokrenuo protiv obojice disciplinski postupak, a kasnije i kaznio ukorom i opomenom.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_komentari_l.html{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Mitropolit Joanikije je, kao počasni gost, prisustvovao i [[Petrovdanski sabor|Petrovdanskom saboru]] na Cetinju 12. jula 1941. godine, kada je proglašena marionetska [[Kraljevina Crna Gora (1941-1944)|nezavisna država Crna Gora]] pod italijanskim protektoratom.<ref>https://montenegrina.net/najave-reportaze-izvjestaji/petrovdanski-sabor-1941/</ref> Godine [[1942]]. izdao je proglas u kome je zabranio rad sveštenicima koji su bili u [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]].<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_8{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> U dopisima se delovanje partizana karakterisalo kao „komunistički teror“,<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_15{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> a komunizam kao pošast kojoj se treba odupreti.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_16{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Partizane je smatrao najvećim zlom koje je zadesilo Crnu Goru, a odnos italijanskog okupatora je ocijenio "bratskim i hrišćanskim". Uz mitropolita Joanikija, naklonost okupatoru i kolaboracionističkim snagama pokazivali su i mnogi sveštenici mitropolije Crnogorsko-primorske, ali je ipak njih nešto više od trideset (od skoro 250), pristupilo partizanima.<ref>Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016, str. 305</ref> Od svih pet bogoslovija SPC, [[Cetinjska bogoslovija]] je bila jedina kojoj je bio dozvoljen rad tokom okupacije Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu. Lipovčevu privrženost okupacionim vlastima potvrđuje i njegova čestitka upućena vojnicima njemačkoga Vermahta povodom Nove godine po julijanskom kalendaru i štampana u kvislinškom listu "Crnogorski vjesnik": „''Vojnicima velikog njemačkog Rajha: Naročitu mi čast čini da mogu najslavnijoj vojsci svijeta iz svih vremena čestitati Novu godinu u ime svoje vlade i svoga naroda. Sretna vam Nova 1944. godina''.“<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Kada je novembra 1944. [[Pavle Đurišić]], četnički zapovjednik u Crnoj Gori, oformio ''Nacionalni komitet za Crnu Goru i Stari Ras'', mitropolit Joanikije je postao počasni predsjednik ovog političkog tijela.<ref>Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Obod, Cetinje, 1977, str. 518</ref> Pred kraj rata, Lipovac je, sa nekoliko desetina sveštenika i brojnim crnogorskim četnicima i civilima, pokušao da izbjegne zajedno sa njemačkim snagama s Balkana, koje su odstupale iz pravca [[Grčka]] - [[Albanija]] - [[Podgorica]] ka sjeveroistoku.<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Koncem [[1944|1944.]] oko 8700 crnogorskih četnika, pod Đurišićevim zapovjedništvom, sa približno oko 3000 članova njihovih obitelji i drugih civila, evakuirali su se s postrojbama [[Wehrmacht]]a preko teritorija [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] u teškim uvjetima hladnoće, [[glad]]i i [[trbušni tifus|tifusa]]. Oni su se povlačili preko Bosne ka Sloveniji i Austriji. Početkom decembra su pošli preko [[Sandžak]]a za Bosnu.<ref name="rastko">[http://www.rastko.rs/istorija/spc_dsvr.html Српска Црква у Другом светском рату]</ref> Njihova kolona je desetkovana nakon [[Bitka na Lijevča polju|Bitke na Lijevča polju]], a mitropolit Joanikije je zarobljen zajedno sa grupom četnika i sveštenika 9. maja 1945. godine u blizni [[Celje|Celja]]. Njegova dalja sudbina je nepoznata, a prema nekim izvorima, Joanikije Lipovac i [[Savo Vuletić]] ([[2020]]. su otkrivene fotografije iz maja 1945. na kojima su snimljeni u [[Zagreb]]u nakon zarobljavanja<ref>https://www.politika.rs/scc/clanak/449562/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%B8-%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%86%D0%B8-%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3-%D1%86%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3-%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B0-%D0%88%D0%BE%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%98%D0%B0</ref>) odvedeni su iz Celja za Beograd i poslije saslušanja u Beogradu „posljednji put su viđeni na željezničkoj stanici u Mladenovcu".<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Ubijen je, najvjerovatnije u [[Aranđelovac|Aranđelovcu]], juna [[1945]]. godine. Grob mu je do danas ostao nepoznat. == Izvori == {{Izvori|2}} == Literatura == * Velibor Džomić, Golgota mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, Svetigora, Cetinje 1996. * Jovan Markuš, ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija Crnogorsko primorska, Cetinje 2006. * ''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006. * Dr Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Četnički i federalistički pokret 1941-1945, Obod, Cetinje 1977. * Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016 == Vidi još == * [[Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu]] {{Lifetime|1890|1945|Lipovac, Joanikije}} [[Kategorija:Srpski sveci]] [[Kategorija:Mitropoliti crnogorsko-primorski]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] 17kktiqylk69k34jqk840olc2t0qmzr 41260285 41260284 2022-07-28T08:44:29Z 87.116.167.119 wikitext text/x-wiki {{Infokutija svetac | slika = Иоанникий (Липовац).jpg | opis = | ime = Joanikije | titula = sveštenomučenik | datum_rođenja = {{birth date|1890|2|16|df=y}} | datum_smrti = {{dda|1945|6|18|1880|2|16|df=y}} | mjesto_rođenja = Stoliv, [[Austro-Ugarska]] (danas [[Crna Gora]]) | mjesto_smrti = okolica [[Aranđelovac|Aranđelovca]], [[DFJ]] | štovanje_u = [[Srpska pravoslavna crkva]] | datum_kanonizacije = 1999 | kanonizirao = [[Srpska pravoslavna crkva]] }} '''Joanikije Lipovac''' ([[Stoliv]], [[16. 2.|16. februar]] [[1890]] — [[Aranđelovac]], jun [[1945]]) je bio [[mitropolit]] crnogorsko-primorski [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]] od [[1940]]. do [[1945]]. godine. Tokom rata je [[Kolaboracija|sarađivao]] sa italijanskim i njemačkim [[ratna okupacija|okupatorom]], aktivno podržavao [[četnici|četnički pokret]] i borio se protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Crnoj Gori.<ref>''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006.</ref> Po završetku rata je uhvaćen i ubijen od strane jedinica [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. [[Srpska pravoslavna crkva]] ga slavi kao [[svetac|sveca]] i sveštenomučenika. == Biografija == Rođen je [[16. 2.|16. februara]] [[1890]]. godine u [[Stoliv]]u u [[Boka Kotorska|Boki kotorskoj]] od roditelja Špira Lipovca i Marije Damjanović. Osnovnu školu završio je u [[Prčanj|Prčnju]], klasičnu gimnaziju sa maturom u [[Kotor]]u, Pravoslavni bogoslovski zavod u [[Zadar|Zadru]] i [[Filozofski fakultet]] u [[Beograd]]u. Rukopoložen je u čin [[đakon]]a i čin [[prezbiter|prezvitera]] dana [[8. 11.|8.]] i [[10. 11.|10. novembra]] [[1912]]. godine od episkopa bokokotorskog i dubrovačkog [[Vladimir Boberić|Vladimira Boberića]]. Od [[1912]]. do [[1918]]. godine bio je protski kapelan u [[Kotor]]u, a potom paroh u [[Lastva (Trebinje)|Lastvi]]. Od februara [[1916]]. do novembra [[1918]]. služio je kao rezervni vojni sveštenik. Od [[1919]]. do [[1925]]. godine bio je suplent gimnazije na [[Cetinje|Cetinju]], nižoj ženskoj školi, ženskoj učiteljskoj školi i [[Cetinjska bogoslovija|Cetinjskoj bogosloviji]]. Od [[1925]]. do [[1940]]. godine bio je profesor [[Prva muška gimnazija u Beogradu|Prve muške gimnazije u Beogradu]]. Kao udov protojerej izabran je za [[vikarni episkop budimljanski|vikarnog episkopa budimljanskog]] dana [[8. 12.|8. decembra]] [[1939]]. godine. Zamonašen je u manastiru [[manastir Rakovica|Rakovici]] od [[Josif Cvijović|mitropolita skopskog Josifa]] i proizveden u čin [[iguman]]a. Hirotonisan je za [[episkopos|episkopa]] u [[Saborna crkva u Beogradu|beogradskoj Sabornoj crkvi]] dana [[11. 2.|11. februara]] [[1940]]. godine od [[patrijarh srpski Gavrilo (Dožić)|patrijarha srpskog Gavrila]], mitropolita skopskog Josifa i [[Nektarije Krulj|episkopa zvorničko-tuzlanskog Nektarija]]. Iste godine 10. decembra na vanrednom zasjedanju [[Sveti arhijerejski sabor|Svetog arhijerejskog sabora]], izabran je za [[Mitropolija crnogorsko-primorska|mitropolita crnogorsko-primorskog]].<ref>Jovan Markuš u ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija crnogorsko primorska, Cetinje 2006, str. 79</ref> === Drugi svjetski rat === {{main|Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu|Proboj 21. brdskog korpusa iz okruženja}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski komandant Crne Gore [[Pirzio Biroli]] i episkop Joanikije Lipovac.]] Mitropolit Joanikije je upravljao Crnogorsko-primorskom [[Eparhija|eparhijom]] za vrijeme [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]]. Istorijske prilike bile su veoma složene gdje se sa jedne strane nalazio okupator, u prvom redu [[Njemci]], koji je SPC smatrao za antiosovinski faktor;<ref>http://www.cpi.hr/download/links/hr/7950.pdf{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} strana 552</ref> režim Sekule Drljevića koji je Mitropoliju doživljavao kao prosrpski element s druge strane, kao i partizani koji su, u zavisnosti od perioda, bili u manjem ili većem sukobu sa Mitropolijom, tj. SPC, najprije zbog njenog [[antikomunizam|antikomunizma]], privrženosti [[monarhija|monarhiji]], te ideološke bliskosti sa [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četnicima]]. Mitropolit Joanikije Lipovac je, prilikom ulaska okupacionih trupa aprila 1941. na Cetinje, dočekao i pozdravio pripadnike italijanske vojske.<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Lipovac se zbližio s Italijanima, naročito nakon posjete italijanskog kralja Emanuela Vitorija Trećeg (oženjenog ćerkom kralja [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikole I Petrovića]]) u maju [[1941]]. godine kada je posjetio i [[Cetinjski manastir]]. Kralj je izrazio želju da prisustvuje liturgiji, pa je bio dočekan od strane mitropolita Joanikija zajedno sa sveštenstvom. Tada je protojerej-stavrofor Nikola Marković odbio da se obuče u odežde, što je bio jasan znak da se on protivi dočeku italijanskog kralja. Nakon toga je i protojerej-stavrofor Ilija Popović, podstaknut ovim činom u oltaru pred svima skinuo odeždu i otkazao poslušnost mitropolitu. Nakon posete, mitropolit je pokrenuo protiv obojice disciplinski postupak, a kasnije i kaznio ukorom i opomenom.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_komentari_l.html{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Mitropolit Joanikije je, kao počasni gost, prisustvovao i [[Petrovdanski sabor|Petrovdanskom saboru]] na Cetinju 12. jula 1941. godine, kada je proglašena marionetska [[Kraljevina Crna Gora (1941-1944)|nezavisna država Crna Gora]] pod italijanskim protektoratom.<ref>https://montenegrina.net/najave-reportaze-izvjestaji/petrovdanski-sabor-1941/</ref> Godine [[1942]]. izdao je proglas u kome je zabranio rad sveštenicima koji su bili u [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]].<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_8{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> U dopisima se delovanje partizana karakterisalo kao „komunistički teror“,<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_15{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> a komunizam kao pošast kojoj se treba odupreti.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_16{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Partizane je smatrao najvećim zlom koje je zadesilo Crnu Goru, a odnos italijanskog okupatora je ocijenio "bratskim i hrišćanskim". Uz mitropolita Joanikija, naklonost okupatoru i kolaboracionističkim snagama pokazivali su i mnogi sveštenici mitropolije Crnogorsko-primorske, ali je ipak njih nešto više od trideset (od skoro 250), pristupilo partizanima.<ref>Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016, str. 305</ref> Od svih pet bogoslovija SPC, [[Cetinjska bogoslovija]] je bila jedina kojoj je bio dozvoljen rad tokom okupacije Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu. Lipovčevu privrženost okupacionim vlastima potvrđuje i njegova čestitka upućena vojnicima njemačkoga Vermahta povodom Nove godine po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] i štampana u kvislinškom listu "Crnogorski vjesnik": „''Vojnicima velikog njemačkog Rajha: Naročitu mi čast čini da mogu najslavnijoj vojsci svijeta iz svih vremena čestitati Novu godinu u ime svoje vlade i svoga naroda. Sretna vam Nova 1944. godina''.“<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Kada je novembra 1944. [[Pavle Đurišić]], četnički zapovjednik u Crnoj Gori, oformio ''Nacionalni komitet za Crnu Goru i Stari Ras'', mitropolit Joanikije je postao počasni predsjednik ovog političkog tijela.<ref>Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Obod, Cetinje, 1977, str. 518</ref> Pred kraj rata, Lipovac je, sa nekoliko desetina sveštenika i brojnim crnogorskim četnicima i civilima, pokušao da izbjegne zajedno sa njemačkim snagama s Balkana, koje su odstupale iz pravca [[Grčka]] - [[Albanija]] - [[Podgorica]] ka sjeveroistoku.<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Koncem [[1944|1944.]] oko 8700 crnogorskih četnika, pod Đurišićevim zapovjedništvom, sa približno oko 3000 članova njihovih obitelji i drugih civila, evakuirali su se s postrojbama [[Wehrmacht]]a preko teritorija [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] u teškim uvjetima hladnoće, [[glad]]i i [[trbušni tifus|tifusa]]. Oni su se povlačili preko Bosne ka Sloveniji i Austriji. Početkom decembra su pošli preko [[Sandžak]]a za Bosnu.<ref name="rastko">[http://www.rastko.rs/istorija/spc_dsvr.html Српска Црква у Другом светском рату]</ref> Njihova kolona je desetkovana nakon [[Bitka na Lijevča polju|Bitke na Lijevča polju]], a mitropolit Joanikije je zarobljen zajedno sa grupom četnika i sveštenika 9. maja 1945. godine u blizni [[Celje|Celja]]. Njegova dalja sudbina je nepoznata, a prema nekim izvorima, Joanikije Lipovac i [[Savo Vuletić]] ([[2020]]. su otkrivene fotografije iz maja 1945. na kojima su snimljeni u [[Zagreb]]u nakon zarobljavanja<ref>https://www.politika.rs/scc/clanak/449562/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%B8-%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%86%D0%B8-%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3-%D1%86%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3-%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B0-%D0%88%D0%BE%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%98%D0%B0</ref>) odvedeni su iz Celja za Beograd i poslije saslušanja u Beogradu „posljednji put su viđeni na željezničkoj stanici u Mladenovcu".<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Ubijen je, najvjerovatnije u [[Aranđelovac|Aranđelovcu]], juna [[1945]]. godine. Grob mu je do danas ostao nepoznat. == Izvori == {{Izvori|2}} == Literatura == * Velibor Džomić, Golgota mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, Svetigora, Cetinje 1996. * Jovan Markuš, ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija Crnogorsko primorska, Cetinje 2006. * ''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006. * Dr Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Četnički i federalistički pokret 1941-1945, Obod, Cetinje 1977. * Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016 == Vidi još == * [[Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu]] {{Lifetime|1890|1945|Lipovac, Joanikije}} [[Kategorija:Srpski sveci]] [[Kategorija:Mitropoliti crnogorsko-primorski]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] 0hbhyxu8jc7o4k5tyc30xn47dp8plyx 41260287 41260285 2022-07-28T08:47:59Z 87.116.164.212 wikitext text/x-wiki {{Infokutija svetac | slika = Иоанникий (Липовац).jpg | opis = | ime = Joanikije | titula = sveštenomučenik | datum_rođenja = {{birth date|1890|2|16|df=y}} | datum_smrti = {{dda|1945|6|18|1880|2|16|df=y}} | mjesto_rođenja = Stoliv, [[Austro-Ugarska]] (danas [[Crna Gora]]) | mjesto_smrti = okolica [[Aranđelovac|Aranđelovca]], [[DFJ]] | štovanje_u = [[Srpska pravoslavna crkva]] | datum_kanonizacije = 1999 | kanonizirao = [[Srpska pravoslavna crkva]] }} '''Joanikije Lipovac''' ([[Stoliv]], [[16. 2.|16. februar]] [[1890]] — [[Aranđelovac]], jun [[1945]]) je bio [[mitropolit]] crnogorsko-primorski [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]] od [[1940]]. do [[1945]]. godine. Tokom rata je [[Kolaboracija|sarađivao]] sa italijanskim i njemačkim [[ratna okupacija|okupatorom]], aktivno podržavao [[četnici|četnički pokret]] i borio se protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Crnoj Gori.<ref>''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006.</ref> Po završetku rata je uhvaćen i ubijen od strane jedinica [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. [[Srpska pravoslavna crkva]] ga slavi kao [[svetac|sveca]] i sveštenomučenika. == Biografija == Rođen je [[16. 2.|16. februara]] [[1890]]. godine u [[Stoliv]]u u [[Boka Kotorska|Boki kotorskoj]] od roditelja Špira Lipovca i Marije Damjanović. Osnovnu školu završio je u [[Prčanj|Prčnju]], klasičnu gimnaziju sa maturom u [[Kotor]]u, Pravoslavni bogoslovski zavod u [[Zadar|Zadru]] i [[Filozofski fakultet]] u [[Beograd]]u. Rukopoložen je u čin [[đakon]]a i čin [[prezbiter|prezvitera]] dana [[8. 11.|8.]] i [[10. 11.|10. novembra]] [[1912]]. godine od episkopa bokokotorskog i dubrovačkog [[Vladimir Boberić|Vladimira Boberića]]. Od [[1912]]. do [[1918]]. godine bio je protski kapelan u [[Kotor]]u, a potom paroh u [[Lastva (Trebinje)|Lastvi]]. Od februara [[1916]]. do novembra [[1918]]. služio je kao rezervni vojni sveštenik. Od [[1919]]. do [[1925]]. godine bio je suplent gimnazije na [[Cetinje|Cetinju]], nižoj ženskoj školi, ženskoj učiteljskoj školi i [[Cetinjska bogoslovija|Cetinjskoj bogosloviji]]. Od [[1925]]. do [[1940]]. godine bio je profesor [[Prva muška gimnazija u Beogradu|Prve muške gimnazije u Beogradu]]. Kao udov protojerej izabran je za [[vikarni episkop budimljanski|vikarnog episkopa budimljanskog]] dana [[8. 12.|8. decembra]] [[1939]]. godine. Zamonašen je u manastiru [[manastir Rakovica|Rakovici]] od [[Josif Cvijović|mitropolita skopskog Josifa]] i proizveden u čin [[iguman]]a. Hirotonisan je za [[episkopos|episkopa]] u [[Saborna crkva u Beogradu|beogradskoj Sabornoj crkvi]] dana [[11. 2.|11. februara]] [[1940]]. godine od [[patrijarh srpski Gavrilo (Dožić)|patrijarha srpskog Gavrila]], mitropolita skopskog Josifa i [[Nektarije Krulj|episkopa zvorničko-tuzlanskog Nektarija]]. Iste godine 10. decembra na vanrednom zasjedanju [[Sveti arhijerejski sabor|Svetog arhijerejskog sabora]], izabran je za [[Mitropolija crnogorsko-primorska|mitropolita crnogorsko-primorskog]].<ref>Jovan Markuš u ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija crnogorsko primorska, Cetinje 2006, str. 79</ref> === Drugi svjetski rat === {{main|Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu|Proboj 21. brdskog korpusa iz okruženja}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski komandant Crne Gore [[Pirzio Biroli]] i episkop Joanikije Lipovac.]] Mitropolit Joanikije je upravljao Crnogorsko-primorskom [[Eparhija|eparhijom]] za vrijeme [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]]. Istorijske prilike bile su veoma složene gdje se sa jedne strane nalazio okupator, u prvom redu [[Njemci]], koji je SPC smatrao za antiosovinski faktor;<ref>http://www.cpi.hr/download/links/hr/7950.pdf{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} strana 552</ref> režim Sekule Drljevića koji je Mitropoliju doživljavao kao prosrpski element s druge strane, kao i partizani koji su, u zavisnosti od perioda, bili u manjem ili većem sukobu sa Mitropolijom, tj. SPC, najprije zbog njenog [[antikomunizam|antikomunizma]], privrženosti [[monarhija|monarhiji]], te ideološke bliskosti sa [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četnicima]]. Mitropolit Joanikije Lipovac je, prilikom ulaska okupacionih trupa aprila 1941. na Cetinje, dočekao i pozdravio pripadnike italijanske vojske.<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Lipovac se zbližio s Italijanima, naročito nakon posjete italijanskog kralja Emanuela Vitorija Trećeg (oženjenog ćerkom kralja [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikole I Petrovića]]) u maju [[1941]]. godine kada je posjetio i [[Cetinjski manastir]]. Kralj je izrazio želju da prisustvuje liturgiji, pa je bio dočekan od strane mitropolita Joanikija zajedno sa sveštenstvom. Tada je protojerej-stavrofor Nikola Marković odbio da se obuče u odežde, što je bio jasan znak da se on protivi dočeku italijanskog kralja. Nakon toga je i protojerej-stavrofor Ilija Popović, podstaknut ovim činom u oltaru pred svima skinuo odeždu i otkazao poslušnost mitropolitu. Nakon posete, mitropolit je pokrenuo protiv obojice disciplinski postupak, a kasnije i kaznio ukorom i opomenom.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_komentari_l.html{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Mitropolit Joanikije je, kao počasni gost, prisustvovao i [[Petrovdanski sabor|Petrovdanskom saboru]] na Cetinju 12. jula 1941. godine, kada je proglašena marionetska [[Kraljevina Crna Gora (1941-1944)|nezavisna država Crna Gora]] pod italijanskim protektoratom.<ref>https://montenegrina.net/najave-reportaze-izvjestaji/petrovdanski-sabor-1941/</ref> Godine [[1942]]. izdao je proglas u kome je zabranio rad sveštenicima koji su bili u [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]].<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_8{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> U dopisima se delovanje partizana karakterisalo kao „komunistički teror“,<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_15{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> a komunizam kao pošast kojoj se treba odupreti.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_16{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Partizane je smatrao najvećim zlom koje je zadesilo Crnu Goru, a odnos italijanskog okupatora je ocijenio "''bratskim i hrišćanskim''". Uz mitropolita Joanikija, naklonost okupatoru i kolaboracionističkim snagama pokazivali su i mnogi sveštenici mitropolije Crnogorsko-primorske, ali je ipak njih nešto više od trideset (od skoro 250), pristupilo partizanima.<ref>Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016, str. 305</ref> Od svih pet bogoslovija SPC, [[Cetinjska bogoslovija]] je bila jedina kojoj je bio dozvoljen rad tokom okupacije Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu. Lipovčevu privrženost okupacionim vlastima potvrđuje i njegova čestitka upućena vojnicima njemačkoga Vermahta povodom Nove godine po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] i štampana u kvislinškom listu "Crnogorski vjesnik": „''Vojnicima velikog njemačkog Rajha: Naročitu mi čast čini da mogu najslavnijoj vojsci svijeta iz svih vremena čestitati Novu godinu u ime svoje vlade i svoga naroda. Sretna vam Nova 1944. godina''.“<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Kada je novembra 1944. [[Pavle Đurišić]], četnički zapovjednik u Crnoj Gori, oformio ''Nacionalni komitet za Crnu Goru i Stari Ras'', mitropolit Joanikije je postao počasni predsjednik ovog političkog tijela.<ref>Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Obod, Cetinje, 1977, str. 518</ref> Pred kraj rata, Lipovac je, sa nekoliko desetina sveštenika i brojnim crnogorskim četnicima i civilima, pokušao da izbjegne zajedno sa njemačkim snagama s Balkana, koje su odstupale iz pravca [[Grčka]] - [[Albanija]] - [[Podgorica]] ka sjeveroistoku.<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Koncem [[1944|1944.]] oko 8700 crnogorskih četnika, pod Đurišićevim zapovjedništvom, sa približno oko 3000 članova njihovih obitelji i drugih civila, evakuirali su se s postrojbama [[Wehrmacht]]a preko teritorija [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] u teškim uvjetima hladnoće, [[glad]]i i [[trbušni tifus|tifusa]]. Oni su se povlačili preko Bosne ka Sloveniji i Austriji. Početkom decembra su pošli preko [[Sandžak]]a za Bosnu.<ref name="rastko">[http://www.rastko.rs/istorija/spc_dsvr.html Српска Црква у Другом светском рату]</ref> Njihova kolona je desetkovana nakon [[Bitka na Lijevča polju|Bitke na Lijevča polju]], a mitropolit Joanikije je zarobljen zajedno sa grupom četnika i sveštenika 9. maja 1945. godine u blizni [[Celje|Celja]]. Njegova dalja sudbina je nepoznata, a prema nekim izvorima, Joanikije Lipovac i [[Savo Vuletić]] ([[2020]]. su otkrivene fotografije iz maja 1945. na kojima su snimljeni u [[Zagreb]]u nakon zarobljavanja<ref>https://www.politika.rs/scc/clanak/449562/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%B8-%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%86%D0%B8-%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3-%D1%86%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3-%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B0-%D0%88%D0%BE%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%98%D0%B0</ref>) odvedeni su iz Celja za Beograd i poslije saslušanja u Beogradu „posljednji put su viđeni na željezničkoj stanici u Mladenovcu".<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Ubijen je, najvjerovatnije u [[Aranđelovac|Aranđelovcu]], juna [[1945]]. godine. Grob mu je do danas ostao nepoznat. == Izvori == {{Izvori|2}} == Literatura == * Velibor Džomić, Golgota mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, Svetigora, Cetinje 1996. * Jovan Markuš, ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija Crnogorsko primorska, Cetinje 2006. * ''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006. * Dr Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Četnički i federalistički pokret 1941-1945, Obod, Cetinje 1977. * Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016 == Vidi još == * [[Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu]] {{Lifetime|1890|1945|Lipovac, Joanikije}} [[Kategorija:Srpski sveci]] [[Kategorija:Mitropoliti crnogorsko-primorski]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] g8800fd0umj58qbco0ddkukzeogkk91 41260288 41260287 2022-07-28T08:49:36Z 87.116.164.212 wikitext text/x-wiki {{Infokutija svetac | slika = Иоанникий (Липовац).jpg | opis = | ime = Joanikije | titula = sveštenomučenik | datum_rođenja = {{birth date|1890|2|16|df=y}} | datum_smrti = {{dda|1945|6|18|1880|2|16|df=y}} | mjesto_rođenja = Stoliv, [[Austro-Ugarska]] (danas [[Crna Gora]]) | mjesto_smrti = okolica [[Aranđelovac|Aranđelovca]], [[DFJ]] | štovanje_u = [[Srpska pravoslavna crkva]] | datum_kanonizacije = 1999 | kanonizirao = [[Srpska pravoslavna crkva]] }} '''Joanikije Lipovac''' ([[Stoliv]], [[16. 2.|16. februar]] [[1890]] — [[Aranđelovac]], jun [[1945]]) je bio [[mitropolit]] crnogorsko-primorski [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]] od [[1940]]. do [[1945]]. godine. Tokom rata je [[Kolaboracija|sarađivao]] sa italijanskim i njemačkim [[ratna okupacija|okupatorom]], aktivno podržavao [[četnici|četnički pokret]] i borio se protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Crnoj Gori.<ref>''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006.</ref> Po završetku rata je uhvaćen i ubijen od strane jedinica [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. [[Srpska pravoslavna crkva]] ga slavi kao [[svetac|sveca]] i sveštenomučenika. == Biografija == Rođen je [[16. 2.|16. februara]] [[1890]]. godine u [[Stoliv]]u u [[Boka Kotorska|Boki kotorskoj]] od roditelja Špira Lipovca i Marije Damjanović. Osnovnu školu završio je u [[Prčanj|Prčnju]], klasičnu gimnaziju sa maturom u [[Kotor]]u, Pravoslavni bogoslovski zavod u [[Zadar|Zadru]] i [[Filozofski fakultet]] u [[Beograd]]u. Rukopoložen je u čin [[đakon]]a i čin [[prezbiter|prezvitera]] dana [[8. 11.|8.]] i [[10. 11.|10. novembra]] [[1912]]. godine od episkopa bokokotorskog i dubrovačkog [[Vladimir Boberić|Vladimira Boberića]]. Od [[1912]]. do [[1918]]. godine bio je protski kapelan u [[Kotor]]u, a potom paroh u [[Lastva (Trebinje)|Lastvi]]. Od februara [[1916]]. do novembra [[1918]]. služio je kao rezervni vojni sveštenik. Od [[1919]]. do [[1925]]. godine bio je suplent gimnazije na [[Cetinje|Cetinju]], nižoj ženskoj školi, ženskoj učiteljskoj školi i [[Cetinjska bogoslovija|Cetinjskoj bogosloviji]]. Od [[1925]]. do [[1940]]. godine bio je profesor [[Prva muška gimnazija u Beogradu|Prve muške gimnazije u Beogradu]]. Kao udov protojerej izabran je za [[vikarni episkop budimljanski|vikarnog episkopa budimljanskog]] dana [[8. 12.|8. decembra]] [[1939]]. godine. Zamonašen je u manastiru [[manastir Rakovica|Rakovici]] od [[Josif Cvijović|mitropolita skopskog Josifa]] i proizveden u čin [[iguman]]a. Hirotonisan je za [[episkopos|episkopa]] u [[Saborna crkva u Beogradu|beogradskoj Sabornoj crkvi]] dana [[11. 2.|11. februara]] [[1940]]. godine od [[patrijarh srpski Gavrilo (Dožić)|patrijarha srpskog Gavrila]], mitropolita skopskog Josifa i [[Nektarije Krulj|episkopa zvorničko-tuzlanskog Nektarija]]. Iste godine 10. decembra na vanrednom zasjedanju [[Sveti arhijerejski sabor|Svetog arhijerejskog sabora]], izabran je za [[Mitropolija crnogorsko-primorska|mitropolita crnogorsko-primorskog]].<ref>Jovan Markuš u ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija crnogorsko primorska, Cetinje 2006, str. 79</ref> === Drugi svjetski rat === {{main|Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu|Proboj 21. brdskog korpusa iz okruženja}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski komandant Crne Gore [[Pirzio Biroli]] i episkop Joanikije Lipovac.]] Mitropolit Joanikije je upravljao Crnogorsko-primorskom [[Eparhija|eparhijom]] za vrijeme [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]]. Istorijske prilike bile su veoma složene gdje se sa jedne strane nalazio okupator, u prvom redu [[Njemci]], koji je SPC smatrao za antiosovinski faktor;<ref>http://www.cpi.hr/download/links/hr/7950.pdf{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} strana 552</ref> režim Sekule Drljevića koji je Mitropoliju doživljavao kao prosrpski element s druge strane, kao i partizani koji su, u zavisnosti od perioda, bili u manjem ili većem sukobu sa Mitropolijom, tj. SPC, najprije zbog njenog [[antikomunizam|antikomunizma]], privrženosti [[monarhija|monarhiji]], te ideološke bliskosti sa [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četnicima]]. Mitropolit Joanikije Lipovac je, prilikom ulaska okupacionih trupa aprila 1941. na Cetinje, dočekao i pozdravio pripadnike italijanske vojske.<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Lipovac se zbližio s Italijanima, naročito nakon posjete italijanskog kralja Emanuela Vitorija Trećeg (oženjenog ćerkom kralja [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikole I Petrovića]]) u maju [[1941]]. godine kada je posjetio i [[Cetinjski manastir]]. Kralj je izrazio želju da prisustvuje liturgiji, pa je bio dočekan od strane mitropolita Joanikija zajedno sa sveštenstvom. Tada je protojerej-stavrofor Nikola Marković odbio da se obuče u odežde, što je bio jasan znak da se on protivi dočeku italijanskog kralja. Nakon toga je i protojerej-stavrofor Ilija Popović, podstaknut ovim činom u oltaru pred svima skinuo odeždu i otkazao poslušnost mitropolitu. Nakon posete, mitropolit je pokrenuo protiv obojice disciplinski postupak, a kasnije i kaznio ukorom i opomenom.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_komentari_l.html{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Mitropolit Joanikije je, kao počasni gost, prisustvovao i [[Petrovdanski sabor|Petrovdanskom saboru]] na Cetinju 12. jula 1941. godine, kada je proglašena marionetska [[Kraljevina Crna Gora (1941-1944)|nezavisna država Crna Gora]] pod italijanskim protektoratom.<ref>https://montenegrina.net/najave-reportaze-izvjestaji/petrovdanski-sabor-1941/</ref> Godine [[1942]]. izdao je proglas u kome je zabranio rad sveštenicima koji su bili u [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]].<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_8{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> U njegovim dopisima delovanje partizana se karakterisalo kao „''komunistički teror''“,<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_15{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> a komunizam kao pošast kojoj se treba odupreti.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_16{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Partizane je smatrao najvećim zlom koje je zadesilo Crnu Goru, a odnos italijanskog okupatora je ocijenio "''bratskim i hrišćanskim''". Uz mitropolita Joanikija, naklonost okupatoru i kolaboracionističkim snagama pokazivali su i mnogi sveštenici mitropolije Crnogorsko-primorske, ali je ipak njih nešto više od trideset (od skoro 250), pristupilo partizanima.<ref>Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016, str. 305</ref> Od svih pet bogoslovija SPC, [[Cetinjska bogoslovija]] je bila jedina kojoj je bio dozvoljen rad tokom okupacije Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu. Lipovčevu privrženost okupacionim vlastima potvrđuje i njegova čestitka upućena vojnicima njemačkoga Vermahta povodom Nove godine po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] i štampana u kvislinškom listu "Crnogorski vjesnik": „''Vojnicima velikog njemačkog Rajha: Naročitu mi čast čini da mogu najslavnijoj vojsci svijeta iz svih vremena čestitati Novu godinu u ime svoje vlade i svoga naroda. Sretna vam Nova 1944. godina''.“<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Kada je novembra 1944. [[Pavle Đurišić]], četnički zapovjednik u Crnoj Gori, oformio ''Nacionalni komitet za Crnu Goru i Stari Ras'', mitropolit Joanikije je postao počasni predsjednik ovog političkog tijela.<ref>Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Obod, Cetinje, 1977, str. 518</ref> Pred kraj rata, Lipovac je, sa nekoliko desetina sveštenika i brojnim crnogorskim četnicima i civilima, pokušao da izbjegne zajedno sa njemačkim snagama s Balkana, koje su odstupale iz pravca [[Grčka]] - [[Albanija]] - [[Podgorica]] ka sjeveroistoku.<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Koncem [[1944|1944.]] oko 8700 crnogorskih četnika, pod Đurišićevim zapovjedništvom, sa približno oko 3000 članova njihovih obitelji i drugih civila, evakuirali su se s postrojbama [[Wehrmacht]]a preko teritorija [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] u teškim uvjetima hladnoće, [[glad]]i i [[trbušni tifus|tifusa]]. Oni su se povlačili preko Bosne ka Sloveniji i Austriji. Početkom decembra su pošli preko [[Sandžak]]a za Bosnu.<ref name="rastko">[http://www.rastko.rs/istorija/spc_dsvr.html Српска Црква у Другом светском рату]</ref> Njihova kolona je desetkovana nakon [[Bitka na Lijevča polju|Bitke na Lijevča polju]], a mitropolit Joanikije je zarobljen zajedno sa grupom četnika i sveštenika 9. maja 1945. godine u blizni [[Celje|Celja]]. Njegova dalja sudbina je nepoznata, a prema nekim izvorima, Joanikije Lipovac i [[Savo Vuletić]] ([[2020]]. su otkrivene fotografije iz maja 1945. na kojima su snimljeni u [[Zagreb]]u nakon zarobljavanja<ref>https://www.politika.rs/scc/clanak/449562/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%B8-%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%86%D0%B8-%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3-%D1%86%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3-%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B0-%D0%88%D0%BE%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%98%D0%B0</ref>) odvedeni su iz Celja za Beograd i poslije saslušanja u Beogradu „posljednji put su viđeni na željezničkoj stanici u Mladenovcu".<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Ubijen je, najvjerovatnije u [[Aranđelovac|Aranđelovcu]], juna [[1945]]. godine. Grob mu je do danas ostao nepoznat. == Izvori == {{Izvori|2}} == Literatura == * Velibor Džomić, Golgota mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, Svetigora, Cetinje 1996. * Jovan Markuš, ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija Crnogorsko primorska, Cetinje 2006. * ''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006. * Dr Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Četnički i federalistički pokret 1941-1945, Obod, Cetinje 1977. * Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016 == Vidi još == * [[Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu]] {{Lifetime|1890|1945|Lipovac, Joanikije}} [[Kategorija:Srpski sveci]] [[Kategorija:Mitropoliti crnogorsko-primorski]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] b3mmpf115me09qwbgy5gu7kks9b3t63 41260290 41260288 2022-07-28T09:21:01Z 87.116.162.43 /* Drugi svjetski rat */ wikitext text/x-wiki {{Infokutija svetac | slika = Иоанникий (Липовац).jpg | opis = | ime = Joanikije | titula = sveštenomučenik | datum_rođenja = {{birth date|1890|2|16|df=y}} | datum_smrti = {{dda|1945|6|18|1880|2|16|df=y}} | mjesto_rođenja = Stoliv, [[Austro-Ugarska]] (danas [[Crna Gora]]) | mjesto_smrti = okolica [[Aranđelovac|Aranđelovca]], [[DFJ]] | štovanje_u = [[Srpska pravoslavna crkva]] | datum_kanonizacije = 1999 | kanonizirao = [[Srpska pravoslavna crkva]] }} '''Joanikije Lipovac''' ([[Stoliv]], [[16. 2.|16. februar]] [[1890]] — [[Aranđelovac]], jun [[1945]]) je bio [[mitropolit]] crnogorsko-primorski [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]] od [[1940]]. do [[1945]]. godine. Tokom rata je [[Kolaboracija|sarađivao]] sa italijanskim i njemačkim [[ratna okupacija|okupatorom]], aktivno podržavao [[četnici|četnički pokret]] i borio se protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Crnoj Gori.<ref>''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006.</ref> Po završetku rata je uhvaćen i ubijen od strane jedinica [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. [[Srpska pravoslavna crkva]] ga slavi kao [[svetac|sveca]] i sveštenomučenika. == Biografija == Rođen je [[16. 2.|16. februara]] [[1890]]. godine u [[Stoliv]]u u [[Boka Kotorska|Boki kotorskoj]] od roditelja Špira Lipovca i Marije Damjanović. Osnovnu školu završio je u [[Prčanj|Prčnju]], klasičnu gimnaziju sa maturom u [[Kotor]]u, Pravoslavni bogoslovski zavod u [[Zadar|Zadru]] i [[Filozofski fakultet]] u [[Beograd]]u. Rukopoložen je u čin [[đakon]]a i čin [[prezbiter|prezvitera]] dana [[8. 11.|8.]] i [[10. 11.|10. novembra]] [[1912]]. godine od episkopa bokokotorskog i dubrovačkog [[Vladimir Boberić|Vladimira Boberića]]. Od [[1912]]. do [[1918]]. godine bio je protski kapelan u [[Kotor]]u, a potom paroh u [[Lastva (Trebinje)|Lastvi]]. Od februara [[1916]]. do novembra [[1918]]. služio je kao rezervni vojni sveštenik. Od [[1919]]. do [[1925]]. godine bio je suplent gimnazije na [[Cetinje|Cetinju]], nižoj ženskoj školi, ženskoj učiteljskoj školi i [[Cetinjska bogoslovija|Cetinjskoj bogosloviji]]. Od [[1925]]. do [[1940]]. godine bio je profesor [[Prva muška gimnazija u Beogradu|Prve muške gimnazije u Beogradu]]. Kao udov protojerej izabran je za [[vikarni episkop budimljanski|vikarnog episkopa budimljanskog]] dana [[8. 12.|8. decembra]] [[1939]]. godine. Zamonašen je u manastiru [[manastir Rakovica|Rakovici]] od [[Josif Cvijović|mitropolita skopskog Josifa]] i proizveden u čin [[iguman]]a. Hirotonisan je za [[episkopos|episkopa]] u [[Saborna crkva u Beogradu|beogradskoj Sabornoj crkvi]] dana [[11. 2.|11. februara]] [[1940]]. godine od [[patrijarh srpski Gavrilo (Dožić)|patrijarha srpskog Gavrila]], mitropolita skopskog Josifa i [[Nektarije Krulj|episkopa zvorničko-tuzlanskog Nektarija]]. Iste godine 10. decembra na vanrednom zasjedanju [[Sveti arhijerejski sabor|Svetog arhijerejskog sabora]], izabran je za [[Mitropolija crnogorsko-primorska|mitropolita crnogorsko-primorskog]].<ref>Jovan Markuš u ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija crnogorsko primorska, Cetinje 2006, str. 79</ref> === Drugi svjetski rat === {{main|Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu|Proboj 21. brdskog korpusa iz okruženja}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski komandant Crne Gore [[Pirzio Biroli]] i episkop Joanikije Lipovac.]] Mitropolit Joanikije je upravljao Crnogorsko-primorskom [[Eparhija|eparhijom]] za vrijeme [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]]. Istorijske prilike bile su veoma složene gdje se sa jedne strane nalazio okupator, u prvom redu [[Njemci]], koji je SPC smatrao za antiosovinski faktor;<ref>http://www.cpi.hr/download/links/hr/7950.pdf{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} strana 552</ref> režim Sekule Drljevića koji je Mitropoliju doživljavao kao prosrpski element s druge strane, kao i partizani koji su, u zavisnosti od perioda, bili u manjem ili većem sukobu sa Mitropolijom, tj. SPC, najprije zbog njenog [[antikomunizam|antikomunizma]], privrženosti [[monarhija|monarhiji]], te ideološke bliskosti sa [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četnicima]]. Mitropolit Joanikije Lipovac je, prilikom ulaska okupacionih trupa aprila 1941. na Cetinje, dočekao i pozdravio pripadnike italijanske vojske.<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Lipovac se zbližio s Italijanima, naročito nakon posjete italijanskog kralja Emanuela Vitorija Trećeg (oženjenog ćerkom kralja [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikole I Petrovića]]) u maju [[1941]]. godine kada je posjetio i [[Cetinjski manastir]]. Kralj je izrazio želju da prisustvuje liturgiji, pa je bio dočekan od strane mitropolita Joanikija zajedno sa sveštenstvom. Tada je protojerej-stavrofor Nikola Marković odbio da se obuče u odežde, što je bio jasan znak da se on protivi dočeku italijanskog kralja. Nakon toga je i protojerej-stavrofor Ilija Popović, podstaknut ovim činom u oltaru pred svima skinuo odeždu i otkazao poslušnost mitropolitu. Nakon posete, mitropolit je pokrenuo protiv obojice disciplinski postupak, a kasnije i kaznio ukorom i opomenom.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_komentari_l.html{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Mitropolit Joanikije je, kao počasni gost, prisustvovao i [[Petrovdanski sabor|Petrovdanskom saboru]] na Cetinju 12. jula 1941. godine, kada je proglašena marionetska [[Kraljevina Crna Gora (1941-1944)|nezavisna država Crna Gora]] pod italijanskim protektoratom.<ref>https://montenegrina.net/najave-reportaze-izvjestaji/petrovdanski-sabor-1941/</ref><ref>https://www.portalanalitika.me/clanak/236178--adzic-petrovdanski-sabor-12-jula-1941-godine</ref> Godine [[1942]]. izdao je proglas u kome je zabranio rad sveštenicima koji su bili u [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]].<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_8{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> U njegovim dopisima delovanje partizana se karakterisalo kao „''komunistički teror''“,<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_15{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> a komunizam kao pošast kojoj se treba odupreti.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_16{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Partizane je smatrao najvećim zlom koje je zadesilo Crnu Goru, a odnos italijanskog okupatora je ocijenio "''bratskim i hrišćanskim''". Uz mitropolita Joanikija, naklonost okupatoru i kolaboracionističkim snagama pokazivali su i mnogi sveštenici mitropolije Crnogorsko-primorske, ali je ipak njih nešto više od trideset (od skoro 250), pristupilo partizanima.<ref>Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016, str. 305</ref> Od svih pet bogoslovija SPC, [[Cetinjska bogoslovija]] je bila jedina kojoj je bio dozvoljen rad tokom okupacije Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu. Lipovčevu privrženost okupacionim vlastima potvrđuje i njegova čestitka upućena vojnicima njemačkoga Vermahta povodom Nove godine po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] i štampana u kvislinškom listu "Crnogorski vjesnik": „''Vojnicima velikog njemačkog Rajha: Naročitu mi čast čini da mogu najslavnijoj vojsci svijeta iz svih vremena čestitati Novu godinu u ime svoje vlade i svoga naroda. Sretna vam Nova 1944. godina''.“<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Kada je novembra 1944. [[Pavle Đurišić]], četnički zapovjednik u Crnoj Gori, oformio ''Nacionalni komitet za Crnu Goru i Stari Ras'', mitropolit Joanikije je postao počasni predsjednik ovog političkog tijela.<ref>Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Obod, Cetinje, 1977, str. 518</ref> Pred kraj rata, Lipovac je, sa nekoliko desetina sveštenika i brojnim crnogorskim četnicima i civilima, pokušao da izbjegne zajedno sa njemačkim snagama s Balkana, koje su odstupale iz pravca [[Grčka]] - [[Albanija]] - [[Podgorica]] ka sjeveroistoku.<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Koncem [[1944|1944.]] oko 8700 crnogorskih četnika, pod Đurišićevim zapovjedništvom, sa približno oko 3000 članova njihovih obitelji i drugih civila, evakuirali su se s postrojbama [[Wehrmacht]]a preko teritorija [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] u teškim uvjetima hladnoće, [[glad]]i i [[trbušni tifus|tifusa]]. Oni su se povlačili preko Bosne ka Sloveniji i Austriji. Početkom decembra su pošli preko [[Sandžak]]a za Bosnu.<ref name="rastko">[http://www.rastko.rs/istorija/spc_dsvr.html Српска Црква у Другом светском рату]</ref> Njihova kolona je desetkovana nakon [[Bitka na Lijevča polju|Bitke na Lijevča polju]], a mitropolit Joanikije je zarobljen zajedno sa grupom četnika i sveštenika 9. maja 1945. godine u blizni [[Celje|Celja]]. Njegova dalja sudbina je nepoznata, a prema nekim izvorima, Joanikije Lipovac i [[Savo Vuletić]] ([[2020]]. su otkrivene fotografije iz maja 1945. na kojima su snimljeni u [[Zagreb]]u nakon zarobljavanja<ref>https://www.politika.rs/scc/clanak/449562/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%B8-%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%86%D0%B8-%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3-%D1%86%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3-%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B0-%D0%88%D0%BE%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%98%D0%B0</ref>) odvedeni su iz Celja za Beograd i poslije saslušanja u Beogradu „posljednji put su viđeni na željezničkoj stanici u Mladenovcu".<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Ubijen je, najvjerovatnije u [[Aranđelovac|Aranđelovcu]], juna [[1945]]. godine. Grob mu je do danas ostao nepoznat. == Izvori == {{Izvori|2}} == Literatura == * Velibor Džomić, Golgota mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, Svetigora, Cetinje 1996. * Jovan Markuš, ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija Crnogorsko primorska, Cetinje 2006. * ''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006. * Dr Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Četnički i federalistički pokret 1941-1945, Obod, Cetinje 1977. * Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016 == Vidi još == * [[Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu]] {{Lifetime|1890|1945|Lipovac, Joanikije}} [[Kategorija:Srpski sveci]] [[Kategorija:Mitropoliti crnogorsko-primorski]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] 5fjcgg36qe03ztbnqaz3oxt830lg5jb 41260291 41260290 2022-07-28T09:22:21Z 87.116.162.43 /* Drugi svjetski rat */ wikitext text/x-wiki {{Infokutija svetac | slika = Иоанникий (Липовац).jpg | opis = | ime = Joanikije | titula = sveštenomučenik | datum_rođenja = {{birth date|1890|2|16|df=y}} | datum_smrti = {{dda|1945|6|18|1880|2|16|df=y}} | mjesto_rođenja = Stoliv, [[Austro-Ugarska]] (danas [[Crna Gora]]) | mjesto_smrti = okolica [[Aranđelovac|Aranđelovca]], [[DFJ]] | štovanje_u = [[Srpska pravoslavna crkva]] | datum_kanonizacije = 1999 | kanonizirao = [[Srpska pravoslavna crkva]] }} '''Joanikije Lipovac''' ([[Stoliv]], [[16. 2.|16. februar]] [[1890]] — [[Aranđelovac]], jun [[1945]]) je bio [[mitropolit]] crnogorsko-primorski [[Srpska pravoslavna crkva|SPC]] od [[1940]]. do [[1945]]. godine. Tokom rata je [[Kolaboracija|sarađivao]] sa italijanskim i njemačkim [[ratna okupacija|okupatorom]], aktivno podržavao [[četnici|četnički pokret]] i borio se protiv [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizana]] u Crnoj Gori.<ref>''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006.</ref> Po završetku rata je uhvaćen i ubijen od strane jedinica [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. [[Srpska pravoslavna crkva]] ga slavi kao [[svetac|sveca]] i sveštenomučenika. == Biografija == Rođen je [[16. 2.|16. februara]] [[1890]]. godine u [[Stoliv]]u u [[Boka Kotorska|Boki kotorskoj]] od roditelja Špira Lipovca i Marije Damjanović. Osnovnu školu završio je u [[Prčanj|Prčnju]], klasičnu gimnaziju sa maturom u [[Kotor]]u, Pravoslavni bogoslovski zavod u [[Zadar|Zadru]] i [[Filozofski fakultet]] u [[Beograd]]u. Rukopoložen je u čin [[đakon]]a i čin [[prezbiter|prezvitera]] dana [[8. 11.|8.]] i [[10. 11.|10. novembra]] [[1912]]. godine od episkopa bokokotorskog i dubrovačkog [[Vladimir Boberić|Vladimira Boberića]]. Od [[1912]]. do [[1918]]. godine bio je protski kapelan u [[Kotor]]u, a potom paroh u [[Lastva (Trebinje)|Lastvi]]. Od februara [[1916]]. do novembra [[1918]]. služio je kao rezervni vojni sveštenik. Od [[1919]]. do [[1925]]. godine bio je suplent gimnazije na [[Cetinje|Cetinju]], nižoj ženskoj školi, ženskoj učiteljskoj školi i [[Cetinjska bogoslovija|Cetinjskoj bogosloviji]]. Od [[1925]]. do [[1940]]. godine bio je profesor [[Prva muška gimnazija u Beogradu|Prve muške gimnazije u Beogradu]]. Kao udov protojerej izabran je za [[vikarni episkop budimljanski|vikarnog episkopa budimljanskog]] dana [[8. 12.|8. decembra]] [[1939]]. godine. Zamonašen je u manastiru [[manastir Rakovica|Rakovici]] od [[Josif Cvijović|mitropolita skopskog Josifa]] i proizveden u čin [[iguman]]a. Hirotonisan je za [[episkopos|episkopa]] u [[Saborna crkva u Beogradu|beogradskoj Sabornoj crkvi]] dana [[11. 2.|11. februara]] [[1940]]. godine od [[patrijarh srpski Gavrilo (Dožić)|patrijarha srpskog Gavrila]], mitropolita skopskog Josifa i [[Nektarije Krulj|episkopa zvorničko-tuzlanskog Nektarija]]. Iste godine 10. decembra na vanrednom zasjedanju [[Sveti arhijerejski sabor|Svetog arhijerejskog sabora]], izabran je za [[Mitropolija crnogorsko-primorska|mitropolita crnogorsko-primorskog]].<ref>Jovan Markuš u ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija crnogorsko primorska, Cetinje 2006, str. 79</ref> === Drugi svjetski rat === {{main|Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu|Proboj 21. brdskog korpusa iz okruženja}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski komandant Crne Gore [[Pirzio Biroli]] i episkop Joanikije Lipovac.]] Mitropolit Joanikije je upravljao Crnogorsko-primorskom [[Eparhija|eparhijom]] za vrijeme [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]]. Istorijske prilike bile su veoma složene gdje se sa jedne strane nalazio okupator, u prvom redu [[Njemci]], koji je SPC smatrao za antiosovinski faktor;<ref>http://www.cpi.hr/download/links/hr/7950.pdf{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} strana 552</ref> režim Sekule Drljevića koji je Mitropoliju doživljavao kao prosrpski element s druge strane, kao i partizani koji su, u zavisnosti od perioda, bili u manjem ili većem sukobu sa Mitropolijom, tj. SPC, najprije zbog njenog [[antikomunizam|antikomunizma]], privrženosti [[monarhija|monarhiji]], te ideološke bliskosti sa [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četnicima]]. Mitropolit Joanikije Lipovac je, prilikom ulaska okupacionih trupa aprila 1941. na Cetinje, dočekao i pozdravio pripadnike italijanske vojske.<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Lipovac se zbližio s Italijanima, naročito nakon posjete italijanskog kralja Emanuela Vitorija Trećeg (oženjenog ćerkom kralja [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikole I Petrovića]]) u maju [[1941]]. godine kada je posjetio i [[Cetinjski manastir]]. Kralj je izrazio želju da prisustvuje liturgiji, pa je bio dočekan od strane mitropolita Joanikija zajedno sa sveštenstvom. Tada je protojerej-stavrofor Nikola Marković odbio da se obuče u odežde, što je bio jasan znak da se on protivi dočeku italijanskog kralja. Nakon toga je i protojerej-stavrofor Ilija Popović, podstaknut ovim činom u oltaru pred svima skinuo odeždu i otkazao poslušnost mitropolitu. Nakon posete, mitropolit je pokrenuo protiv obojice disciplinski postupak, a kasnije i kaznio ukorom i opomenom.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_komentari_l.html{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Mitropolit Joanikije je, kao počasni gost, prisustvovao i [[Petrovdanski sabor|Petrovdanskom saboru]] na Cetinju 12. jula 1941. godine, kada je proglašena marionetska [[Kraljevina Crna Gora (1941-1944)|nezavisna država Crna Gora]] pod italijanskim protektoratom.<ref>https://montenegrina.net/najave-reportaze-izvjestaji/petrovdanski-sabor-1941/</ref><ref>https://www.portalanalitika.me/clanak/236178--adzic-petrovdanski-sabor-12-jula-1941-godine</ref><ref>https://www.antenam.net/istorija/206579-joanikije-i-sekula-drljevic-zivjela-slobodna-i-nezavisna-kraljevina-crna-gora</ref> Godine [[1942]]. izdao je proglas u kome je zabranio rad sveštenicima koji su bili u [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]].<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_8{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> U njegovim dopisima delovanje partizana se karakterisalo kao „''komunistički teror''“,<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_15{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> a komunizam kao pošast kojoj se treba odupreti.<ref>http://www.mitropolija.co.me/istbibl/golgota_joanikija/dzomic-golgota_1942_l.html#b42_16{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Partizane je smatrao najvećim zlom koje je zadesilo Crnu Goru, a odnos italijanskog okupatora je ocijenio "''bratskim i hrišćanskim''". Uz mitropolita Joanikija, naklonost okupatoru i kolaboracionističkim snagama pokazivali su i mnogi sveštenici mitropolije Crnogorsko-primorske, ali je ipak njih nešto više od trideset (od skoro 250), pristupilo partizanima.<ref>Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016, str. 305</ref> Od svih pet bogoslovija SPC, [[Cetinjska bogoslovija]] je bila jedina kojoj je bio dozvoljen rad tokom okupacije Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu. Lipovčevu privrženost okupacionim vlastima potvrđuje i njegova čestitka upućena vojnicima njemačkoga Vermahta povodom Nove godine po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]] i štampana u kvislinškom listu "Crnogorski vjesnik": „''Vojnicima velikog njemačkog Rajha: Naročitu mi čast čini da mogu najslavnijoj vojsci svijeta iz svih vremena čestitati Novu godinu u ime svoje vlade i svoga naroda. Sretna vam Nova 1944. godina''.“<ref>https://www.antenam.net/istorija/151664-slucaj-mitropolita-joanikija-lipovca</ref> Kada je novembra 1944. [[Pavle Đurišić]], četnički zapovjednik u Crnoj Gori, oformio ''Nacionalni komitet za Crnu Goru i Stari Ras'', mitropolit Joanikije je postao počasni predsjednik ovog političkog tijela.<ref>Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Obod, Cetinje, 1977, str. 518</ref> Pred kraj rata, Lipovac je, sa nekoliko desetina sveštenika i brojnim crnogorskim četnicima i civilima, pokušao da izbjegne zajedno sa njemačkim snagama s Balkana, koje su odstupale iz pravca [[Grčka]] - [[Albanija]] - [[Podgorica]] ka sjeveroistoku.<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Koncem [[1944|1944.]] oko 8700 crnogorskih četnika, pod Đurišićevim zapovjedništvom, sa približno oko 3000 članova njihovih obitelji i drugih civila, evakuirali su se s postrojbama [[Wehrmacht]]a preko teritorija [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] u teškim uvjetima hladnoće, [[glad]]i i [[trbušni tifus|tifusa]]. Oni su se povlačili preko Bosne ka Sloveniji i Austriji. Početkom decembra su pošli preko [[Sandžak]]a za Bosnu.<ref name="rastko">[http://www.rastko.rs/istorija/spc_dsvr.html Српска Црква у Другом светском рату]</ref> Njihova kolona je desetkovana nakon [[Bitka na Lijevča polju|Bitke na Lijevča polju]], a mitropolit Joanikije je zarobljen zajedno sa grupom četnika i sveštenika 9. maja 1945. godine u blizni [[Celje|Celja]]. Njegova dalja sudbina je nepoznata, a prema nekim izvorima, Joanikije Lipovac i [[Savo Vuletić]] ([[2020]]. su otkrivene fotografije iz maja 1945. na kojima su snimljeni u [[Zagreb]]u nakon zarobljavanja<ref>https://www.politika.rs/scc/clanak/449562/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE/%D0%9F%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%B8-%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%86%D0%B8-%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%98%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3-%D1%86%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3-%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B0-%D0%88%D0%BE%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%98%D0%B0</ref>) odvedeni su iz Celja za Beograd i poslije saslušanja u Beogradu „posljednji put su viđeni na željezničkoj stanici u Mladenovcu".<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_2_svj_ratu/od_vezirovog_do_zidanog_mosta_v_koprivica.html Veseljko Koprivica: OD VEZIROVOG DO ZIDANOG MOSTA]</ref> Ubijen je, najvjerovatnije u [[Aranđelovac|Aranđelovcu]], juna [[1945]]. godine. Grob mu je do danas ostao nepoznat. == Izvori == {{Izvori|2}} == Literatura == * Velibor Džomić, Golgota mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija, Svetigora, Cetinje 1996. * Jovan Markuš, ''Pravoslavlje u Crnoj Gori'', Mitropolija Crnogorsko primorska, Cetinje 2006. * ''Istorijski leksikon Crne Gore'', tom 4, K - Per, grupa autora, Podgorica 2006. * Dr Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori, Četnički i federalistički pokret 1941-1945, Obod, Cetinje 1977. * Dr Živko Andrijašević, Istorija Crne Gore, Vukotić media, Beograd, 2016 == Vidi još == * [[Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu]] {{Lifetime|1890|1945|Lipovac, Joanikije}} [[Kategorija:Srpski sveci]] [[Kategorija:Mitropoliti crnogorsko-primorski]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] jrq3im0rpmlru5apqez6mevoivlan37 0 154356 41260282 41258817 2022-07-28T05:49:39Z 46.239.6.225 Ispravnom informacijom wikitext text/x-wiki {{Infokutija glumac | ime = Stefan Kapičić | slika = | opis_slike = | ime_po_rođenju = | datum_rođenja = [[1. decembar]] [[1978]]. | mjesto_rođenja = [[Keln]], [[Nemačka]] | roditelji = [[Dragan Kapičić]] (otac) | datum_smrti = | mjesto_smrti = | država_smrti = | alias = | aktivnost = | zanimanje = | supružnik = | djeca = | znamenite uloge = | website = | imdb = | oskar = | emi = | zlatni globus = | gremi = | nagrade = <!-- Ostale nagrade --> }} '''Stefan Kapičić''' ([[1. decembar]] [[1978]], [[Keln]], [[Nemačka]]) je srpski glumac. Sin je jugoslovenskog košarkaša [[Dragan Kapičić|Dragana Kapičića]]. == Uloge == {{Filmografija-domaći|glumca=Stefana Kapičića}} |- | 2002. || [[Podijum]] || |- | 2002. || [[Kordon (film)|Kordon]] || |- | 2003. || [[Skoro sasvim obična priča]] || Bane |- | 2004. || [[O štetnosti duvana]] || |- | 2004. || [[Slobodan pad]] || Nikola |- | 2004. || [[Ulični hodač]] || |- | 2006. || [[Ne skreći sa staze]] || gej Deda Mraz |- | 2007. || [[Braća Blum]] || |- | 2006-2007. || [[Obični ljudi]] || Igor Nikolić |- | 2008. || [[Čarlston za Ognjenku]] || Arsa |- | 2008. || [[Vratiće se rode]] || dizajner |- | 2008. || [[Jedinica]] || Dragan |- | 2011. || [[Larin izbor]] ||Nikša Ivanov |} == Spoljašnje veze == * {{imdb name|id=1292973|name=Stefan Kapičić}} * [http://www.blic.rs/Zabava/Vesti/276438/Stefan-Kapicic-Glumio-sam-sa-Kiferom-Saterlendom Stefan Kapičić: Glumio sam sa Kiferom Saterlendom („Blic“, 12. septembar 2011)] {{Lifetime|1978||Kapičić, Stefan}} [[Kategorija:Srpski glumci]] [[Kategorija:Srbi u Nemačkoj]] [[Kategorija:Authority control]] obuyouayovl9qatdo3d5xyk25l7txs4 0 173995 41260266 16786029 2022-07-27T23:53:18Z Ранко Николић 37788 ([[c:GR|GR]]) [[File:Croatian roundel.PNG]] → [[File:Independent State of Croatia Air Force fin flash (1944-1945).svg]] wikitext text/x-wiki {{Infookvir vojna postrojba |naziv = Zrakoplovstvo Nezavisne Države Hrvatske |slika = [[Datoteka:NDH Air Force badge.jpg|200px]] |opis slike =Oznaka Zrakoplovstva NDH |osnovana datum =[[1941.]] |sjedište =[[Sarajevo]], [[Koprivnica]], [[Zagreb]] |period=[[Drugi svjetski rat]] |država={{flagcountry|NDH}} |odanost=[[Sile osovine]] |grana=ratno zrakoplovstvo |vrsta= |uloga= |specijalizacija= |veličina= |obljetnica = |trenutačni zapovjednik = |istaknuti zapovjednici = [[Milan Emil Uzelac]]<br />[[Miroslav Navratil]]<br />[[Vladimir Kren]] |simbol raspoznavanja =[[Datoteka:Independent State of Croatia Air Force fin flash (1944-1945).svg|80px]] |simbol raspoznavanja oznaka=Repna oznaka |simbol raspoznavanja 2 =[[Datoteka:Croatian roundel WW2.svg|80px]] |simbol raspoznavanja 2 oznaka=Rondel (1944.-1945.) |simbol raspoznavanja 3=[[Datoteka:Flag of the Air Force of the Independent State of Croatia.svg|120px]] |simbol raspoznavanja 3 oznaka=Zastava ZNDH |zrakoplov lovac= [[Ikarus IK 2]], [[Fiat G.50]], [[Morane-Saulnier M.S.406]], [[Messerschmitt Bf 109]], [[Macchi C.202]] |zrakoplov izviđački= |zrakoplov školski= [[Potez XXV]], [[Bücker Bü 131]], [[Bücker Bü 133]], [[Saiman 200]], [[AVIA FL.3]] |zrakoplov transportni=Avia [[Fokker F.VII]], Avia [[Fokker F.IX]], [[Junkers W 34]], [[Airspeed Envoy]] |zrakoplov helikopter = }} '''Zrakoplovstvo NDH''' osnovano je [[19. travnja]] [[1941]]., imenovanjem Vladimira Krena za zapovjednika Odjela zračnih snaga. Tijekom lipnja 1941. s [[Nijemci]]ma je postignut dogovor o osnivanju stalnih zrakoplovnih luka i preuzimanju zarobljenih [[zrakoplov]]a od bivše [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]]. Kao rezultat tog dogovora Zrakoplovstvo NDH osnovalo je dvije [[Zračna luka|zračne luke]]: [[Zagreb]] i [[Sarajevo]]. Na čelo [[Zrakoplovstvo#Vojno zrakoplovstvo|Bojnog zakoplovstva]] [[14. rujna]] [[1943]]. dolazi [[Adalbert Rogulja]], koji je ostao na tom položaju do raspada NDH. Tokom svog postojanja zrakoplovstvo NDH bilo je preustrojeno nekoliko puta, a tokom preustrojavanja također se mjenjalo i ime, tako da se od veljače 1943. zvalo '''Hrvatsko bojno zrakoplovstvo (HBZ)'''. == Zrakoplovi == Odmah nakon stvaranja NDH dolazi do stvaranje i njegovog zrakoplovstva. U prvim mesecima Nacistička Nemačka je odlučila da NDH dobije pre svega preživjele avione [[Kraljevska jugoslavenska vojska|vojske Kraljevine Jugoslavije]]. Najvredniji tada dobiveni avioni su bili britanski [[Bristol Blenheim]], ali većinu će činiti zastarjeli [[Breguet 19]] i [[Potez 25]]. Dok su se [[NDH]] teritoriju koristili pre svega zastarjeli avioni piloti koji su poslani na istočni front tokom [[Operacija Barbarossa|Operacije Barbarossa]] u sklopu [[Hrvatska zrakoplovna legija|Hrvatske zrakoplovne legije]] dobivaju za ono vreme moderne i popularne avione [[Messerschmitt Bf 109]] i [[Dornier Do 17]] radi pre svega propagandnog efekta borbe ujedinjene Evrope protiv boljševizma. Opće pogoršanje ratnog stanja po sile osovine je dovelo do potrebe jačanja zrakoplovstva NDH tako da ono polovicom 1942. dobiva talijanske avione [[Fiat G.50]] koji postaju prvi moderni lovci korišteni na teritoriju NDH. Bez obzira na brojčana pojačanja zrakoplovstvo NDH krajem 1943. godine ima 295 najčešće zastarjelih aviona tako da tehnološki vrhunac predstavljaju ranije spomenuti Fiat G.50 i francuski [[Morane-Saulnier M.S.406]]. Tokom 1944. godine kada se južna Italija nalazi pod kontrolom saveznika strateška važnost aviona NDH se naglo povećala tako da zrakoplovstvo počinje dobivati moderne lovce. To će biti talijanski [[Macchi C.200]], Macchi C.202 (u proizvodnji tek 1941), [[Macchi C.205]] najmoderniji talijanski lovac [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] i nemački [[Messerschmitt Bf 109]]G koji se proizvodi od 1942. godine, ali rezultat će biti katastrofalan tako da krajem te godine ima manje aviona nego na početku. Popis modela zrakoplova koje je rabilo Zrakoplovstvo NDH tijekom svog postojanja: {| class="wikitable sortable" style="margin: 1em auto 1em auto" ! style="text-align: left; background: #aacccc;"|Avion ! style="text-align: left; background: #aacccc;"|Količina ! style="text-align: left; background: #aacccc;"|Tip ! style="text-align: left; background: #aacccc;"|Porijeklo |- |[[Messerschmitt Bf 109|Messerschmitt Me-109G/K]]||50+||Lovački||{{flag|Treći Reich}} |- |[[Morane-Saulnier M.S.406]]||48||Lovački||{{flagcountry|FRA}} |- |[[Fiat G.50]]||15+||Lovački||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[Macchi C.202]]||18||Lovački||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[Macchi C.205]]||4||Lovački||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[Fiat CR.42]]||10+||Lovački||{{flagcountry|ITA|1861}} |----- |[[Messerschmitt Bf 110|Messerschmitt Me 110]]G-2||2||Lovački||{{flag|Treći Reich}} |----- |[[Avia BH-33]]||7||Lovački/šlolski||{{flagcountry|ČSSR}} |- |[[Ikarus IK 2]]||4||Lovački||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |[[Dornier Do 17|Dornier DO-17K]]||11||Bombarder||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |[[Dornier Do 17|Dornier DO-17E]]||30||Bombarder||{{flag|Treći Reich}} |----- |[[Dornier Do 17|Dornier DO-17Z]]||21||Bombarder||{{flag|Treći Reich}} |----- |[[Bristol Blenheim|Bristol Blenheim Mk.I]]||8||Bombarder||{{flagcountry|UK}} |- |[[SM-79|Savoia Marcetti SM-79]]||1||Bombarder||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[CANT Z.1007]]||10||Bombarder||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[Fiat BR.20]]||6||Bombarder||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |Avia Fokker F.39||1||Bombarder||{{flagcountry|ČSSR}} |- |[[Caproni Ca.310]]||7||Višenamjenski/bombarder||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[Caproni Ca.311]]/313/314||16||Višenamjenski/bombarder||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[Breguet 19]]||50||Višenamjenski/izviđački||{{flagcountry|FRA}} |- |[[Potez 25]]||42||Višenamjenski/izviđački||{{flagcountry|FRA}} |- |[[Fieseler Fi 156]]||11||Višenamjenski||{{flag|Treći Reich}} |- |[[Fieseler Fi 167]]||8-12||Višenamjenski||{{flag|Treći Reich}} |- |[[de Havilland Puss Moth]] D.H.80||2||Višenamjenski||{{flagcountry|UK}} |----- |[[RWD-13]]||1||Utility||{{flagcountry|POLJ}} |- |[[Beneš-Mráz Beta-Minor]]||25||Višenamjenski/školski||{{flagcountry|ČSSR}} |- |[[Bücker Bü 181]] Bestmann||22||Višenamjenski/školski||{{flag|Treći Reich}} |- |[[SAIMAN 200]]||25||Školski||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[SAIMAN 202]]||2||Višenamjenski/školski||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |[[AVIA FL.3]]||20||Višenamjenski/školski||{{flagcountry|ITA|1861}} |- |Rogozarski SIM-XI||1||Školski||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |Rogozarski SIM-X||1||Školski||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |Rogozarski PVT||15||Školski/jurišni||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |Ikarus MM-2||1||Lovačko-školski||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |Rogozarski R-100||11||Lovačko-školski/jurišni||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |[[Bücker Bü 131]]||46||Višenamjenski/školski||{{flag|Treći Reich}} |- |[[Bücker Bü 133]]||10||Višenamjenski/školski||{{flag|Treći Reich}} |- |[[Fizir FN|Zmaj Fizir FN]]||20||Školski||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |Zmaj Fizir FP.2||23||Višenamjenski/školski||{{flag|Kraljevina Jugoslavija}} |- |Avia [[Fokker F.VII]]||7||Transportni||{{flagcountry|ČSSR}} |- |Avia [[Fokker F.IX]]||2||Transportni||{{flagcountry|ČSSR}} |- |[[Junkers W 34]]||4||Transportni||{{flag|Treći Reich}} |-- |[[Airspeed Envoy]]||2||Transportni||{{flagcountry|UK}} |- |} == [[Uzletno-sletna staza|Uzletišta]] == [[Datoteka:Vokic visits soldiers.JPG|mini|Hrvatski ministar oružanih snaga [[Ante Vokić]] posjećuje dobrovoljce hrvatskog zrakoplovstva na obuci u [[Stockerau]]]] * [[Zagreb]] ** [[Lučko]] ** [[Borongaj]] ** [[Sveta Nedelja (Zagrebačka županija)|Sveta Nedelja]] * [[Sarajevo]] ** [[Rajlovac]] * [[Banja Luka]] ** [[Zalužani]] * [[Mostar]] (nakon kapitulacije Italije) * Sporedna uzletišta ** [[Bjelovar]] ** [[Karlovac]] ** [[Križevci]] ** [[Slavonski Brod]] ** [[Kutina]] ** [[Samobor]] ** [[Koprivnica]] == Ustroj == Prilikom osnivanja Zrakoplovstva NDH u prvom ustroju stvoreno je 7 jata (eskadrila), koje su prvotno bile razmještena nakon nabave aviona u zrakoplovim bazama u Zagrebu i Sarajevu. Broj jata je rastao tako da 1942. Zrakoplovstvo NDH je raspolagalo s 15 jata. == Asovi == [[Datoteka:Mato Dukovac.jpg|mini|Mato Dukovac ispred svog [[Messerschmitt Bf 109|Messerschmitta Bf 109G]], slikan 1942., najbolji je as Zrakoplovstva NDH s 44 pobjede protiv Ratnog zrakoplovstva SSSR-a]] Napomena: ovo je popis pilota NDH koji su letjeli u sastavu [[Luftwaffe]] na Istočnom frontu u JG 52. * [[Mato Dukovac]] * [[Cvitan Galić]] * [[Josip Helebrant]] * [[Albin Starc]] * [[Vladimir Ferenčina]] * [[Safet Boškić]] * [[Tomislav Kauzlarić]] * [[Franjo Džal]] * [[Vladimir Nahod]] (Vladimir Kreš) * [[Ljudevit Bencetić]] * [[Mato Čulinović]] * [[Zlatko Stipčić]] * [[Veca Miković]] * [[Eduard Martinko]] * [[Stjepan Martinašević]] * [[Zdenko Avdić]] * [[Jerko Bartulović]] * [[Josip Kranjc]] * [[Jure Lasta]] * [[Dragutin Gazapi]] * [[Ivan Cenić]] == Vanjske poveznice == * [http://www.yuairwar.com/ndh.asp Hrvatsko ratno zrakoplovstvo u Drugom svjetskom ratu] {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} [[Kategorija:Zrakoplovstvo NDH]] [[Kategorija:Znanost i tehnologija u Hrvatskoj]] [[Kategorija:Oružane snage NDH]] [[Kategorija:Nezavisna Država Hrvatska]] fuy9ge4kt10b25yofbrt41ofle2fwv4 0 176884 41260297 41256231 2022-07-28T11:17:13Z 87.116.163.112 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:DragoljubMihailovic8e09281v.jpg|thumb|175px|Pukovnik [[Dragoljub Mihailović]]]] '''Saradnja [[četnici|četnika]] sa [[Milan Nedić|Nedićevom]] vladom''' predstavlja jedan vid [[Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu|kolaboracije četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]]. Osnovni cilj saradnje [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevih]] četnika sa kvislinškom Nedićevom vladom bilo je ujedinjenje "nacionalnih snaga" radi zajedničke "borbe protiv komunizma", odnosno protiv [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Saradnja Mihailovića sa Nedićevom vladom se prvenstveno odvijala kroz [[Legalizovani četnici|legalizaciju četničkih odreda]]. Procesom legalizacije mnogi četnici su službeno postali naoružana vojna sila uključena u sistem okupacije. 17. januara 1942. godine, prema nemačkim podacima, 72 oficira i 7.963 četnička borca su bili pod komandom srpske žandarmerije. Legalizovani četnici su tada bili većinom Pećančevi, a oko 2000-3000 njih su bili Mihailovićevih četnici.{{sfn|Tomasevich|1975|p=127}} Na vrhuncu snage, sredinom maja 1942. godine, dva četnička pomoćna korpusa su brojila 13.400 oficira, podoficira i vojnika.{{sfn|Tomasevich|1975|p=127}} == Saradnja sa Aćimovićevom upravom 1941. == Predsednik Saveta komesara, prve kvislinške vlade u okupiranoj Srbiji, [[Milan Aćimović]], tokom okupacije najviše se eksponirao u saradnji sa pokretom pod komandom Draže Mihailovića, još od prvih meseci okupacije. Na osnovu jednog potonjeg dokumenta, odnosno Aćimovićeve izjave, može se naslutiti da je Aćimović doprineo da nemački okupator ne izvrši planirane aktivnosti uperene protiv Mihailovića u junu 1941: {{citiranje| Što se tiče moga stava prema nacionalnim ljudima u šumi, navešću jedan slučaj: odmah u početku okupacije, u toku meseca maja ili početkom juna, Nemci su bili organizovali jednu veću akciju da bi očistili naše šume od ostataka jugoslovenske vojske, kako su nam sami govorili. Tu se u prvom redu mislilo na Dražu i njegove ljude. Ja sam Nemcima isticao nekorisnost i čak štetnost te akcije, govoreći da će za vreme okupacije biti uvek ljudi koji će odlaziti u šumu i bolje je da tamo padnu pod uticaj jednog nacionalno trezvenog čoveka nego pod uticaj komunista. Nemci su te razloge primili i tako do te akcije nije došlo. Ja sam stajao na stanovištu da Dražin cilj mora da bude i naš cilj. Naš rad treba diskretno da koordinira, a nikako da se sukobljava. Između Draže, odnosno njegovih ljudi, i mene bio je stalni kontakt.<ref>[http://www.znaci.net/00001/155_3.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. II/209-210.</ref><ref>{{cite web|url=http://znaci.net/00001/9_4.htm |title=Ratko Martinović - OD RAVNE GORE DO VRHOVNOG ŠTABA |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>}} Prvi kontakt pokreta pod rukovodstvom pukovnika Dragoljuba-Draže Mihailovića uspostavljen je krajem maja 1941. posredstvom rezervnog potporučnika Vladimira Lenca, vođe omladinske organizacije [[ZBOR|Jugoslovenskog narodnog pokreta Zbor]] [[Dimitrije Ljotić|Dimitrija Ljotića]] na Zagrebačkom sveučilištu, koji se povlačio iz Bosne sa Mihailovićevom grupom, nakon Aprilskog rata, da bi se potom zajedno sa Mihailovićem stacionirao na [[Ravna Gora|Ravnoj gori]]. Prema tvrdnjama koje je 1949. objavio Ljotićev saradnik [[Boško Kostić]], potporučnik Lenac je dobio zadatak od pukovnika Mihailovića da uspostavi vezu sa Dimitrijem Ljotićem i da zatraži materijalnu pomoć za Mihailovićevu organizaciju. Ljotić je Lencu predložio da novac potraži od desetak imućnijih Beograđana, od kojih je prikupljena znatna suma novca. Lenac se više nije vraćao na Ravnu goru. Prema Kostićevom svedočenju, oko 10. juna 1941. u Beograd je dolazio i Mihailovićev izaslanik poručnik Slavko Pipan, sa sličnim zadatkom kao i Lenac. Pipan se takođe sastao sa Ljotićem i, prema Kostićevom svedočenju, "i Pipanu je data veća suma novca da ponese Draži". Slavko Pipan je posetio Beograd ponovo u drugoj polovini jula 1941. I ovog puta je usledio sastanak sa Ljotićem, na kom su bili prisutni Lenac, Kostić i Ratko Parežanin (koji je o ovom sastanku svedočio 1971). Ljotić je sugerisao Kostiću i Parežaninu da putuju na Ravnu goru kako bi se uspostavio tešnji kontakt sa Mihailovićem. Međutim, do ovog putovanja nije došlo zbog vesti da su ravnogorski četnici započeli saradnju sa partizanskim pokretom.<ref>{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/11_4.htm |title=Nikola Milovanović, Draža Mihailović, Beograd, 1991 |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref> Takođe, prema tvrdnjama pukovnika [[Jovan Trišić|Jovana Trišića]], vršioca dužnosti komandanta kvislinške žandarmerije od 24. juna 1941, s njegove je strane uspostavljen kontakt sa saradnicima Draže Mihailovića još 28. maja 1941. Veze između pukovnika Trišića i Mihailovića nastavljene su i kasnije tokom leta 1941, posredstvom jednog Trišićevog kurira. Ovi podaci publikovani su 1960.<ref>[http://www.znaci.net/00001/155_3.pdf Milan Borković, n.d., Beograd, 1979.], str. II/211, fus. 5.</ref> Pukovnik Mihailović je tokom leta 1941. imao kontakt sa kvislinškim režimom [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]].<ref>{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/11.htm |title=Nikola Milovanović, Draža Mihailović, Beograd, 1991 |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref> Aćimovićeva uprava nije dugo potrajala, i ukinuta je 29. avgusta 1941. kada je uspostavljena tzv. Vlada nacionalnog spasa generala [[Milan Nedić|Milana Nedića]]. == Saradnja sa Nedićevom vladom 1941. == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} Nakon izbijanja [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji]], početkom jula 1941, ustanici su počeli oslobađati sve veći broj naseljenih mesta. [[Četnici]] pod komandom pukovnika Mihailovića uzimaju učešća u ustanku tek krajem avgusta 1941. Međutim, istovremeno sa uzimanjem učešća u borbi protiv okupatora Mihailović je već početkom septembra 1941. uputio delegaciju na sastanak sa generalom Nedićem radi dogovora o zajedničkoj borbi protiv partizana. Delegaciju su činili potpukovnik Dragoslav Pavlović i potpukovnik Živojin Đurić i major [[Aleksandar Mišić]], dok im se u Beogradu pridružio major Radoslav Đurić. O uspostavljanju veze pukovnika Mihailovića sa generalom Nedićem, šef Upravnog štaba oponomućenog komandanta korpusa u Srbiji, general [[Harald Turner]], izvestio je 3. novembra 1941: {{citiranje| "Otprilike 3 dana posle stupanja na dužnost vlade (generala Nedića) pojavio se kod njega pukovnik Aleksandar Mišić (treba: major) sa još dva oficira po nalogu Mihailovića i izjavio da bi ovaj želeo da se sa predsednikom Nedićem bori protiv komunista, te moli naoružanje i opremu za 2.000 ljudi, a posebno obuću. Nedić je izjavio pukovniku Mišiću da mu ne može nabaviti cipele i predložio upotrebu opanaka. Između ostalog, ostavio je Mihailoviću da očisti oblast zapadno od Morave. Ovde treba naglasiti da je Nedić ove pregovore vodio uz moje odobrenje, pošto je u to vreme postojala nada da bi Nedić raspolagao velikim delom oficira koji se nalaze ne samo u Beogradu nego i u šumama."<ref name="znaci1981">[http://www.znaci.net/00001/4_14_1_243.htm Zbornik NOR-a, XIV/1, Beograd, 1981.], str. 868.</ref>}} Milan Nedić je na saslušanju pred jugoslovenskim organima 9. januara 1946. u vezi pregovora sa Mihailovićevim predstavnicima izjavio sledeće: {{citiranje| Odmah po uspostavljanju moje vlade početkom septembra (1941.) kod mene je došla jedna delegacija Draže Mihailovića koju su sačinjavali pešadijski potpukovnik (Živojin) Đurić, major Aleksandar Mišić, i đeneralštabni (major Radoslav) Đurić sa originalnim punomoćjem Draže Mihailovića radi razgovora. Uslovi koje je postavio Draža bili su uglavnom ovi: * Da se uspostavi red i mir u Srbiji. * Da se povedu zajedničke borbe protiv partizanskih snaga. * Da uspostavim vezu i legitimišem Dražu kod Nemaca. * Da mu se dostavi izvesna svota novca radi isplate prinadležnosti njegovim oficirima i podoficirima. * Da se po umirenju Srbije izvrši vojna akcija u Bosni radi umirenja. * Da se pomogne Đukanović Vladi (treba: Blaži) u Crnoj Gori radi umirenja.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_1_3.htm Zbornik NOR-a, XIV/1, Beograd, 1981.], str. 17-18, fus. 13.</ref>}} Prema istom saslušanju, Nedić je uglavnom prihvatio ove predloge: {{citiranje| Pismeni ugovor između mene i te delegacije nije pravljen s obzirom da su sva trojica iz te delegacije bili moji oficiri meni dobro poznati, pa sam smatrao da nema potrebe za pismenim ugovorom, a oni to nisu ni tražili. Između nas je napravljen sporazum o sledećem: * O saradnji između mene, odnosno moje vlade i Draže Mihailovića za borbu protiv komunista u cilju njihovog uništenja. * Da im odmah izdam novčanu pomoć da bi mogli izdati plate oficirima i podoficirima, kao i to da bi mogli kupiti životne namirnice za ishranu vojske. * Da odmah odredimo jednog oficira za vezu koji će stalno biti pri štabu Draže Mihailovića. * Da preko Nemaca izdejstvujem legalizaciju Draže Mihailovića i njegovih četnika u tome da ih Nemci ne gone i da se mogu slobodno kretati. * Da posle čišćenja, odnosno uništenja komunista u Srbiji, moja vlada ukaže potrebnu pomoć Draži Mihailoviću radi smirenja građanskog rata u Bosni i Crnoj Gori. * Da se posle formiranja vladinih odreda, s čime bi se bilo započelo, donese jedan operacijski plan između mene i Draže za čišćenje Srbije od komunista.<ref>Бранко Латас, Милован Џелебџић, Четнички покрет Драже Михаиловића, Београд, 1979, стр. 77.</ref>}} Nedić je na saslušanju istakao da je nakon sklapanja sporazuma odmah izdao novčanu pomoć, koju je delegacija ponela sa sobom. Nedić je potom odmah otišao kod komandanta Srbije, generala Hajnriha Dankelmana, s molbom da odobri legalizaciju Mihailovićevih četnika, što je Dankelman odmah prihvatio. Nedić je potom odredio generalštabnog majora Marka Olujevića za vezu između njega i Draže Mihailovića. Nedić je uskoro obavešten da je Mihailović u celini prihvatio postignuti sporazum.<ref name="vojnoistorijski1941">Žarko Jovanović, "Kolaboracija Draže Mihailovića sa kvislinzima u Srbiji 1941.", Vojnoistorijski glasnik, 1-2/1998, Beograd, 1998, str. 83.</ref> === Partizani razotkrivaju Mihailovića === Posle završetka razgovora i postizanja sporazuma sa generalom Nedićem, Mihailovićeva delegacija se iz Beograda vratila na Ravnu goru 6. septembra 1941. U međuvremenu na Ravnu goru je pošao i major Marko Olujević s poručnikom Slavkom Pipanom, obaveštajnim oficirom Draže Mihailovića. Njih dvojicu su, na putu za Ravnu goru, uhvatili partizani u Belanovici, 8. septembra 1941. Kod majora Olujevića, koji je ujedno bio i pomoćnik komandanta kvislinške žandarmerije, nađen je plan komande žandarmerije od 7. septembra 1941. za napad žandarma sa četnicima Draže Mihailovića sa linije Zvornik-Krupanj-Valjevo-Mionica. Posle saslušanja major Olujević je streljan 10. septembra, dok je poručnik Pipan uspeo da pobegne.<ref>Јован Марјановић, Устанак и НОП у Србији 1941, Београд, 1983, стр. 317.</ref> Mihailović o svojoj saradnji sa Nedićem nije obavestio partizane. Kolubarska četa [[Valjevski partizanski odred|Valjevskog partizanskog odreda]] je prilikom zarobljavanja poručnika Ernesta Pipana zaplenila i jedan dokument Ministarstva unutrašnjih dela, u kome komanda kvislinške žandarmerije 7. septembra 1941. naređuje komandantu 5. žandarmerijskog odreda: {{citiranje|Kad sva tri odreda budu stigla na liniju Zvornik — Krupanj — Valjevo — Mionica uhvatiće vezu sa četničkim odredima koji pod komandom generalštabnog pukovnika g. Draže Mihailovića na toj liniji i sačekaće dalje naređenje za produženje dejstva.<ref>Zbornik NOR-a, I/1, Beograd, 1949, str. 405-406.</ref>}} Partizani su na osnovu zaplenjenih dokumenata uvideli da Mihailović igra dvostruku igru, učestvujući u partizanskom ustanku i istovremeno radeći na njegovom gušenju. Oni su uskoro otkrili i druge dokaze o Dražinoj kolaboraciji. Komandant [[Valjevski partizanski odred|Valjevskog partizanskog odreda]] [[Dragojlo Dudić]] u svoj dnevnik septembra 1941. godine zapisuje: {{citiranje| "12. septembar: U toku dana došao je kurir Kolubarske čete. U izvestaju stajalo je da su zarobili jedan auto Ministarstva unutrašnjih dela sa pomoćnikom komandanta žandarmerije, još jednim čovekom i šoferom žandarmom. Od materijala nađeno je nekoliko lažnih legitimacija i naredba Ministarstva unutrašnjih dela o organizaciji poternih odreda za komunistima. Iz ove naredbe jasno se vidi da je i Draža Mihailović, komandant četnika sa Ravne gore, u vezi sa ovom akcijom na strani vlade. Sad je svakome bila jasna uloga ovog žonglera koji se pravio prijateljem narodne borbe".<ref>Драгојло Дудић, Дневник 1941, Београд, 1981, стр. 187-189.</ref>}} O vezama štaba pukovnika Mihailovića sa kvislinškim formacijama govori i naredba generala [[Ljubo Novaković|Ljube Novakovića]] njegovim odredima, od 12. septembra 1941: {{citiranje| Prema sigurnim podacima koje sam ovoga momenta dobio, odredi srpske oružane sile u sporazumu sa odredima pukovnika Draže Mihailovića stupili su javno i otvoreno u akciju i dok jedni odredi imaju podrške i naslona okupatorske vlasti, drugi dotle, da bi maskirali svoj pravi cilj, bore se protiv okupatorskih vlasti i formiraju neku regularnu vojsku, pod pretnjom smrtne kazne ko ne bude prišao njihovim redovima. Jedni i drugi rade sporazumno i sa veštom i prikrivenom namerom protivu četnika (Ljube Novakovića), a preko ovih i protivu celokupnog srpskog naroda.<ref name="vojnoistorijski1941"/>}} === Nemci razotkrivaju Mihailovića === {{citiranje|"Podstaknuti delimičnim uspešno vođenim borbama od strane komunista, nacionalni Srbi organizovali su takođe borbene formacije protiv Nemaca."<ref>OBAVEŠTENJE KOMANDNOG ŠTABA KOMANDANTA SRBIJE OD 16. SEPTEMBRA 1941. KOMANDAMA I USTANOVAMA VERMAHTA O RAZVOJU ORUŽANOG USTANKA - T501 roll 244, frames 334-337.</ref>|Obaveštenje Komandnog štaba Komandanta Srbije od 16. septembra 1941. o razvoju oružanog ustanka}} Ubrzo, koncem septembra ili početkom oktobra, Nedića je pozvao Dankelman veoma ljut i pokazao mu [[sastanak u Brajićima|sporazum]] sklopljen između Draže i [[Josip Broz Tito|Tita]]. Dankelman je govorio kako ih je pukovnik Mihailović obmanuo da mu daju slobodu kretanja. Uskoro su podaci o učešću četničkih odreda u borbama protiv Nemaca postali očigledni, što je demotivisalo predstavnike nemačkog okupatora i kvislinške uprave da idu u pravcu saradnje sa Mihailovićem. Nemački okupator više nije imao poverenja u Mihailovića, naročito nakon što je saveznička propaganda počela da predstavlja Mihailovića kao navodnog vođu otpora u Jugoslaviji. O daljem nepoverenju okupatora i rezervisanosti Nedića prema Mihailovićevom pokretu, Harold Turner je rekapitulirao 3. novembra 1941: {{citiranje| U međuvremenu je ustanovljeno da se Mihailovićevi odredi pod komandom pukovnika Misite kod Loznice i kapetana Račića kod Bogatića bore zajedno sa partizanima. Zatim da je 28. septembra zaključio sa komunistima pismeni sporazum o zajedničkom isterivanju nemačkih oružanih snaga iz Srbije, odnosno sa Balkana. Pismeni dokazi o saradnji pronađeni su u Kraljevu, Rudniku i Gornjem Milanovcu. (...) General-pukovnik Nedić je zvanično izjavio da izuzev slučaja Mišić više nikada nije posredno ili neposredno pregovarao sa Mihailovićem niti mu slao novac. U sredu, 29.10.41. pojavio se kod Nedića pukovnik (Branislav) Pantić koji je boravio u Beogradu i po nalogu Mihailovića ponovio predlog o zajedničkoj borbi protiv komunista. Rekao mu je da Mihailović zahteva od Nedića 5.000 pušaka, 500 puškomitraljeza i 100 mitraljeza. Kada je Nedić bez okolišanja odbio taj zahtev kao glup i preteran, Pantić je upozorio Nedića da će se istog dana voditi pregovori preko opunomoćenog komandanta korpusa i da je Mihailoviću za pregovore obećana pratnja do Beograda.<ref name="znaci1981"/>}} Naime, deo nemačkih obaveštajnih struktura je smatrao da treba prihvatiti Mihailovićevu ponudu za saradnju sa Nemcima. Tehnički poslovi oko pregovora Draže Mihailovića sa Nemcima povereni su pukovniku Branislavu Pantiću i kapetanu Nenadu Mitroviću. Oni su 28. oktobra 1941. krenuli za Beograd, gde su se susreli sa nemačkim kapetanom [[Josef Matl|Jozefom Matlom]], oficirom vojno-obaveštajne službe Abver ([[Abwehr]]). O Mihailovićevoj ponudi Matl je izvestio 30. oktobra 1941: {{citiranje|"Pukovnik Pantić je po nalogu Draže Mihailovića izjavio da Mihailović jamči da će srpski prostor istočno i zapadno od Morave očistiti od komunističkih bandi. Zatim da se on ne povodi nikakvim političkim ciljem i da priznaje činjenicu da je zemlja pobeđena i da Nemci poseduju prava okupatora. Draža Mihailović očekuje da će od trenutka kada on izda odgovarajuće zapovesti svojim odredima biti obustavljene kaznene akcije protiv srpskog stanovništva i masovna streljanja na područjima na kojima se nalaze njegovi četnički odredi. Opšti cilj je da se uspostavi stanje mira i reda kakvi su u okupiranoj Srbiji bilo pre 28.6.41."<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_1_238.htm Zbornik NOR-a, XIV/1, Beograd, 1981.], str. 857.</ref>}} Milan Nedić je smatrao da mu je pregovorima između Mihailovićevih predstavnika i predstavnika nemačkog okupatora ugrožen politički kredibilitet. Prethodno je Nedić odbio nastavak pregovora i materijalnu i vojnu pomoć Mihailovićevom pokretu, što zbog opreza prema Nemcima, osluškujući kakav je njihov stav o saradnji sa četnicima, što zbog bojazni da Mihailovićeva legalizacija kod okupatora može ugroziti njegovu političku poziciju. O ovome je takođe rekapitulirao Harold Turner, 6. novembra 1941: {{citiranje| Nedić je ponovo odbio pregovore sa Mihailovićem, ali me je zamolio da mu objasnim kakvu igru Nemci igraju sa Mihailovićem. Uveravao sam general-pukovnika Nedića da može biti siguran da opunomoćeni komandant korpusa neće preduzimati nikakve akcije koje bi povredile ličnost ili politiku predsednika vlade Nedića. Njegovo mišljenje o Mihailovićevoj situaciji je sledeće: Mihailović se nalazi neposredno pred uništenjem, pitanje je samo vremena. Sam Mihailović oseća da sve više slabi i želi da dobije u vremenu da bi se spasao, naročito preko zime. On je potpuno nepouzdana ličnost i zato Nedić smatra da nema svrhe pregovarati.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_1_243.htm Zbornik NOR-a, XIV/1, Beograd, 1981.], str. 869-870.</ref>}} 11. novembra Mihailović se [[sastanak u Divcima|sastao sa Nemcima u selu Divci]], ali su oni odbilil njegove usluge i zatražili razoružanje četnika. Mihailović je odbio da položi oružje, ali je nastavio borbu protiv partizanskog pokreta, što je bilo od nesumnjive koristi nemačkom okupatoru. Našavši se u još težoj situaciji nakon pada partizanske Užičke republike i prelaska glavnine partizanskih snaga u Bosnu i Sandžak, čemu je znatno doprinela Mihailovićeva spremnost da napada partizane u momentu kad oni pokušavaju da suzbiju nemačku ofanzivu, Mihailoviću se ponovo nametnula nužnost saradnje sa kvislinškim strukturama, naročito u kontekstu nemačke spremnosti da ga gone kao odmetnika. === Nastavak saradnje sa kvislinškim strukturama, decembar 1941. === Uprkos odbacivanju od strane Nemaca, četnici su nastavili saradnju sa Nedićevom vladom. Vredi istaći da Nemci nisu uznemiravali Mihailovićeve četnike nakon njegovog odbijanja da prihvati kapitulaciju na sastanku u Divcima, 11. novembra 1941, dok su četnici izbegavali borbe sa nemačkim okupatorom još pre ovog datuma. Bilo je očigledno da je nemačka ofanziva na Užice zaobišla četničku Vrhovnu komandu i glavninu četničkih snaga na Ravnoj gori. Mihailović je imao informacije iz kvislinških izvora da će nemačke snage nakon okončanja borbi protiv partizana nastojati da eliminišu snage pod njegovom komandom. "Stoga je Draža Mihailović požurio da iskoristi vreme kada ga okupator ne dira i da spasava što se spasti može. Mihailović je napravio plan da veći deo svojih četnika uključi u Nedićeve oružane odrede, da ih legalizuje kod Nemaca, da na taj način očuva svoje ljudstvo i da ga i dalje koristi u borbi protiv partizanskih odreda Srbije. U vezi s tim, Mihailović je na Ravnoj gori, 30. novembra 1941, održao sastanak četničkih komandanata sa teritorije obližnjih okruga (Nemci su već tada bili zauzeli Čačak i Užice, a glavnina partizanskih snaga povukla se u Sandžak).<ref>[http://www.znaci.net/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/265-267.</ref> Zapisnik sa ovog sastanka nije sačuvan, ali o njemu svedoči izveštaj koji je Draži Mihailoviću decembra 1942. poslao poručnik [[Predrag Raković]], komandanta legalizovanog Ljubićkog četničkog odreda, kao i zapisnik sa sudskog saslušanja četničkog majora [[Miloš Glišić|Miloša Glišića]], načelnik štaba Požeškog četničkog odreda. On je na suđenju 1946. izjavio: {{citiranje| Na Ravnoj gori sa Dražom je održano savetovanje komandanata odreda. Na ovom savetovanju Draža je naredio da se stupa u vezu sa Nedićevim odredima, radi popravljanja situacije. Rekao je da odredi i dalje ostaju pod njegovom komandom i da je ovo samo privremeno rešenje.<ref>[http://www.znaci.net/00001/154_4.pdf Milan Borković, n.d.], str. I/267.</ref>}} Britanski oficir za vezu [[Duane Hudson|Bil Hadson]] je stigao je na Ravnu goru noću između 7. i 8. decembra dok su Nemci vršili [[Operacija Mihailović|ofanzivu na Mihailovićevu komandu]]. On kaže da su se četnici izvukli prelaskom u Nedićeve odrede: {{citat|"Nisam našao nikakve ostatke Mihailovićevih ljudi, izuzev njega lično i nekoliko oficira. Svi drugi su se pretvorili u Nedićeve ljude i otišli, na potpuno razočaranje Švaba."<ref>{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/5_3.htm |title=William Deakin - EMBATTLED MOUNTAIN (Bojovna planina) |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>|[[Duane Hudson|Bil Hadson]]}} Na osnovu odluke četničke Vrhovne komande na Ravnoj gori, četnički odredi pod komandom Draže Mihailovića u čačanskom kraju legalizovali su svoje delovanje u okviru kvislinških formacija početkom decembra 1941. i na taj način su se statusno izjednačili sa tzv. vladinim četnicima, odnosno četnicima vojvode Koste Pećanca. Prethodno, tokom novembra 1941, legalizovan je Jelički četnički odred Miloja Mojsilovića, koji je prethodno priznavao komandu Draže Mihailovića. O legalizaciji Mihailovićevih četnika u čačanskom kraju nedvosmisleno svedoči izveštaj poručnika [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]], komandanta Ljubićkog četničkog odreda, Draži Mihailoviću iz decembra 1942. Raković navodi da je "posle održane sednice na Ravnoj gori 30. novembra 1941. i prema dobivenim instrukcijama" noću između 30-31. novembra krenuo ka Gornjoj Gorevnici gde se njegov odred od 200 boraca susreo sa 5. dobrovoljačkim odredom, formacijom Srpskog dobrovoljačkog korpusa, pod komandom potpukovnika [[Marisav Petrović|Marisava Petrovića]]. Istog dana Rakovićevi četnici su zamoljen, kako navodi, da sa Ljubićkim četničkim odredom "pođe u pretres terena G. Gorevnice i čišćenje od komunista", pri čemu su četnici snabdeveni municijom od SDK. Uveče je Raković sa Petrovićem otišao u Čačak gde se susreo sa komandantom SDK, pukovnikom [[Kosta Mušicki|Kostom Mušickim]], koji je bio zapovednik kvislinških snaga u čišćenju zapadne Srbije od preostalih partizanskih snaga.. {{citiranje| "Uglavnom to veče sam sa njima dogovorio da ostanem na terenu sa svojim odredom radi čišćenja terena od komunista, što mi je u stvari i bio zadatak kad sam pošao na svoj teren sa Ravne gore. (...) Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali 'saveznici'."<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_1_209.htm Zbornik NOR-a, XIV/1, Beograd, 1981.], str. 766-767.</ref>}} Sukladno dogovorima viših instanci, [[Prvi valjevski četnički odred]], čiji je komandant [[Neško Nedić]], izdao je 13. decembra 1941. naređenje za saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana: {{citiranje| 2) Da komandir opštinskih četa stupa u dodir sa postavljenom opštinskom upravom i ne pokazujući ovaj akt saopšti joj da je određen da formira oružane snage na teritoriji opštine koje će služiti kao potpora vlasti radi održavanja mira i poretka a naročito kao oružana snaga za suzbijanje komunista ako se i kad pojave na teritoriji opštine. Ovaj štab će preduzeti sve potrebne mere da ovakav rad bude prećutno odobren i od strane Nedićevih odnosno nemačkih vlasti. <br /><br /> 6) Komandiri će narediti svojim seoskim komandirima da odmah otpočnu sa patroliranjem. Ova mera je neophodna jer se komunisti pošto su razbijeni vuku kroz sva sela u bednom stanju i malim grupama a u interesu je naše stvari da ih odmah razoružavamo. <br /><br /> 9) Početi odmah sa propagandom protiv komunista i svugde i na svakom mestu objasniti istinu da je do ovoga žalosnog stanja došlo zato što su oni u želji da preotmu vlast počeli borbu prerano. (...) Mi zato ne možemo i nećemo zajedno sa Nemcima, ali nećemo ni u otvorenu borbu, koju sada ne možemo izdržati. (...) Dotle dok ovaj momenat ne dođe mi moramo iskoristiti rasulo kod komunista da ih razoružamo te da nam na proleće ponovo ne ometu naš rad.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_1_33.htm Zbornik NOR-a, XIV/1, Beograd, 1981.], str. 90-91.</ref>}} Neposredno nakon odlaska glavnine četničkih snaga sa Ravne gore, pri čemu se većina četničkih odreda legalizovala kod Nemaca integrišući se u kvislinške snage, usledio je napad nemačkih snaga na četničku Vrhovnu komandu na Ravnoj gori. Prema nemačkim izvorima [[Milan Aćimović]], ministar unutrašnjih poslova kvislinške vlade i pukovnik [[Kosta Mušicki]], zapovednik kvislinške operativne grupe na području Šumadije i zapadne Srbije, pokušali su da obaveste Mihailovića o nemačkim namerama. "Taj kontakt doveo je Nedića u veoma težak položaj, ali je on uspeo da ubedi Nemce kako za to nije znao i da je Aćimoviću izričito zabranio da ima bilo šta sa 'Mihailovićevim pitanjem'. Ipak, pukovnik Mušicki je uhapšen i ispitivan, ali je Nedić uspeo tokom 1942. da ga oslobodi."<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, Генерал Драгољуб Михаиловић 1893-1946. Биографија, Београд, 2011, стр. 174.</ref> Kosta Mušicki je uhapšen 9. decembra 1941. upravo zbog pomoći ravnogorskim četnicima. Boravio je izvesno vreme u nemačkom zatvoru. Milan Nedić je 3. decembra 1942. ponovo postavio pukovnika Mušickog za komandanta [[Srpski dobrovoljački SS korpus|Srpskog dobrovoljačkog korpusa]].<ref>Mладен Стефановић, Збор Димитрија Љотића 1934-1945, Београд, 1984, стр. 223.</ref> Kosta Mušicki je u istražnom postupku 1946. naveo da je "uhapšen od strane Nemaca i izveden pred ratni sud zbog pokušaja uspostavljanja veza sa Dražom Mihailovićem".<ref>[http://www.znaci.net/00001/154_4.pdf Milan Borković, n.d.], str. I/271, fus. 67.</ref> Nemački napad na Mihailovićev štab i delove njegovih snaga koje nisu legalizovane, u rejonu Ravne gore i u nekim okolnim selima, započeo je 6. decembra 1941. i trajao je dva dana. Mihailović je uspeo da izbegne hvatanje u Struganiku i da se skloni, nakon čega se nekoliko meseci skrivao u različitim delovima zapadne Srbije. Major kvislinške žandarmerije [[Milan Kalabić]], zapovednik dela kvislinških snaga u zapadnoj Srbiji, otac Mihailovićevog bliskog saradnika [[Nikola Kalabić|Nikole Kalabića]], pomagao je Mihailoviću obaveštavajući ga o nemačkim poterama.<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, н.д., стр. 180.</ref> == Saradnja sa Nedićevom vladom krajem 1941. i tokom 1942. == {{citat|Onima u Upravi grada reći da nemilosrdno raščišćavaju sa komunistima.<ref>{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/4_14_1_72.htm |title=ZBORNIK DOKUMENATA VOJNOISTORIJSKOG INSTITUTA: TOM XIV, KNJIGA 1 |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>|Depeša Draže Mihailovića od 17. aprila 1942. godine}} === Legalizacija četničkih odreda === [[Datoteka:Smotra četnika.jpg|minijatura|Nemački okupator za vreme vršenja smotre legalnih četnika u Srbiji.]] {{citiranje|Nedić je po svaku cenu hteo da spase Mihailovićeve odrede u Zapadnoj Srbiji od uništenja prilikom nemačke ofanzive. Već i ranije, on je bio u kontaktu s većinom baš tih četničkih komandanata u Zapadnoj Srbiji, jer ih je snabdevao oružjem i municijom u njihovoj borbi protiv komunista, te je tu vrlo brzo i efikasno bio postignut sporazum između Nedićevih i Mihailovićevih oficira. Svi četnički odredi na ugroženom terenu imali su da se u roku od nekoliko dana pre početka nemačke akcije «legalizuju», tj. da se stave Nediću na raspoloženje, stvarno ili fiktivno, te da se vode kao njegove jedinice; da budu snabdevene njegovim objavama i da, isto kao i ljudstvo oružanih odreda, odnosno dobrovoljci, primaju sve potrebe u municiji, hrani i novcu od predsednika srpske vlade.<ref>Станислав Краков, Генерал Милан Недић, Књига прва: На оштрици ножа, Минхен, Штампарија Искра, 1963, стр. 280</ref>| [[Stanislav Krakov]] o legalizaciji četnika Draže Mihailovića}} Početkom 1942. godine Mihailović je gonjen od strane Nemaca prešao u [[Sandžak]] pa u Crnu Goru, u zonu pod italijanskom okupacijom. Do početka 1942. godine "ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori."<ref name="Deakin2">{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/5_3.htm |title=William Deakin, BOJOVNA PLANINA |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref> U Srbiji su kod kvislinške uprave ostali legalizovani mnogi četnički komandanti: * [[Predrag Raković]] (Ljubićki četnički odred) * [[Vučko Ignjatović]] (Požeški četnički odred) * [[Miloš Glišić]] (Požeški četnički odred) * [[Manojlo Korać]] (Užičko-požeški četnički odred) * [[Nikola Mladenović]] (Crnogorski četnički odred) * [[Radovan Stojanović]] (Takovski četnički odred) * [[Vojislav Pantelić]] (Jadarski/Podrinski četnički odred) * [[Živojin Lazović|Živan Lazović]] (u beogradskom okrugu) * [[Borivoje Rajković]] (u Kosjeriću) * [[Miloje Mojsilović]] (Jelički četnički odred) * [[Dušan Smiljanić]] (Gružanski četnički odred) * [[Ljubomir Jovanović Patak|Ljuba Jovanović Patak]] (komandant Srpske državne straže u Zaječaru) * [[Nikola Kalabić]], i dr.<ref>[http://www.znaci.net/00001/92_4.pdf Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu, 1939-1945, Beograd, 1992.], str. 271.</ref><ref>[http://www.znaci.net/00001/155_3.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/270.</ref> Četnički odredi postali su integralni dio njemačke okupacione uprave. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od [[15. 5.|15. maja]] 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi [[Dimitrije Ljotić|Ljotićeve]] odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 [[Kosta Pećanac|Pećančevi]]. Mihailović je uspostavio veze sa Nedićevim komandantima [[Milan Kalabić|Milanom Kalabićem]], [[Radovan Stojanović|Radovanom Stojanovićem]] i drugima, radi borbe protiv partizana u Srbiji u toku zime 1941/42. i proleća 1942. godine.<ref name="Presuda"/> === Dejstva legalizovanih odreda === [[Datoteka:Legalizovani četnici u Srbiji 1942.jpg|minijatura|Četnički odred Draže Mihailovića koji osigurava logor na Metinom brdu.]] Iako legalizovani kod [[Wehrmacht]]a, ovi odredi su i dalje od Mihailovića primali naređenja, a od Nemaca oružje, hranu i odeću. Oni su, zajedno sa Nemcima, učestvovali u operacijama protiv preostalih partizanskih odreda u Srbiji, te hvatali i ubijali pripadnike [[narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|pokreta otpora]].<ref name="Presuda"/> Uspostavljeni sistem dvostrukog opštenja omogućavao je, na jednoj strani, nemačku nominalnu komandu, a na drugoj povinovanje Mihailovićevim tajnim instrukcijama. Uključivanjem Mihailovićevih četnika u [[Srpska državna straža|Srpsku državnu stražu]] narastalo je i nemačko nepoverenje u pouzdanost jedinica koje su naoružavali. Po riječima [[Branko Petranović|Branka Petranovića]]: "Nedić je dobijao nove snage za borbu protiv pripadnika Narodnooslobodilačkog pokreta, a Mihailović je spasavao odrede od uništavanja u jeku zime, progona i nemačkih represalija. Udruženim snagama mogli su zavesti četničku strahovladu i iskorenjivanje zaostalih grupa partizana, pojedinaca i njihovih simpatizera i jataka."<ref>[http://www.znaci.net/00001/92_4.pdf Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu, 1939-1945, Beograd, 1992.], str. 271.</ref> Tokom decembra 1941. i početkom 1942. zabeleženi su brojni primeri zločina i represalija u zapadnoj Srbiji, naročito u čačanskom, požeškom i užičkom kraju koje su združeno sprovodili legalizovani Mihailovićevi četnici, četnici [[Koste Pećanca]], [[Srpski dobrovoljački SS korpus|Srpski dobrovoljački korpus]] i kvislinška žandarmerija ([[Srpska državna straža]]). Krajem 1941. i početkom 1942. su kulminirali [[Zločini četnika nad partizanima u Srbiji 1941.|četnički zločini nad partizanima]] i njihovim simpatizerima. Okružno načelstvo u Kragujevcu je 14. februara 1942. izvestilo da se u odredima Nedićeve vlade nalazi "poglavito ono ljudstvo koje je bilo ili naklonjeno pukovniku Mihailoviću, ili je aktivno učestvovalo u njegovim odredima." Dalje se ističe da Dražini ljudi imaju ličnu mržnju protiv komunista i da "stupaju u borbu protiv komunista sa naročitom strašću".<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta (knjiga I), Beograd 1999., str. 213-214.</ref> U proleće i leto 1942, kada su znatne nemačke snage bile angažovane u Bosni u borbama protiv NOVJ, brojno stanje legalizovanih četnika u Srbiji je kontinuirano raslo. [[30. 4.|30. aprila]] [[1942]]. četnički komandanti [[Neško Nedić]] i Vojislav Popović šalju izveštaj Draži Mihailoviću o uspešnoj legalizaciji i naoružavanju četničkih odreda: {{citiranje|Posle legalizacije raspoređeni: kapetan Komarčević, poručnik Radosavljević i ja u Zaječar. Poručnik Obradović u Knjaževac. Poručnik Aleksić u Zlot. Kapetan Marić u Žagubicu. Čika Sveta još nije pušten. [...] Komandant okružne straže u Zaječaru major Ljuba Jovanović radi dobro. Planove o fortifikaciji državne straže u opšte poslaćemo uskoro. Za sad Nemci dodelili graničnoj straži ovog okruga 32 mitraljeza sa po 1000 metaka i osam stotina pušaka sa po 100 metaka — sve englesko oružje. Molimo instrukcije i imena naših ljudi na ovom terenu kao i centar najlakše i najbrže veze sa vama.<ref>{{cite web|url=http://znaci.net/00001/4_14_1_79.htm |title=Izvod iz knjige poslatih i primljenih telegrama Štaba Draže Mihailovića od 25. aprila do 3. maja 1942. godine |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>}} U junu 1942. broj legalizovanih četnika u Srbiji iznosio je 11.300. Nemci su sa nepoverenjem posmatrali činjenicu da kvislinške formacije neprestano narastaju popunjavanjem iz četničkih redova. Nosili su se mišlju da znatno smanje brojno stanje legalizovanih četnika; međutim, Nemci nisu imali dovoljno sopstvenih snaga u Srbiji kojima bi zamenili četnike, koji su im činili značajnu uslugu u progonu pripadnika, grupa i odreda NOVJ u Srbiji. [[18. 8.|18. avgusta]] 1942. Draža Mihailović je naredio pukovniku [[Dragoslav Pavlović|Dragoslavu Pavloviću]], delegatu Vrhovne komande JVuO na terenu Zlatiborskog korpusa, da uništava "komuniste" pomoću legalizovanih odreda: {{citat|Ne dozvoliti da se komunisti ustale ma u kom srezu. Prenesite naređenje da se sa komunistima raščisti u Rasinskom i Kruševačkom srezu. Pomoću legalizovanih odreda a koji su naši.<ref>{{cite web|url=http://znaci.net/00001/4_14_1_149.htm |title=ZBORNIK DOKUMENATA VOJNOISTORIJSKOG INSTITUTA: TOM XIV, KNJIGA 1 |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>}} Par dana kasnije, general Mihailović naređuje da svi legalizovani odredi "najenergičnije unište komuniste na svojim prostorijama": {{citiranje|Raspis svima: Saopštite svima legalizovanim odredima sledeće: Mnogi legalizovani odredi zaboravili su da je sada rat i da je njihova legalizacija samo maska za podzemni rad. Novac i ugodan život raznežio je mnoge koji misle da tako sačekaju kraj rata pa da posle samo izvlače koristi. Neka se zna da se o svakom vodi računa. Naređujem da svi legalizovani odredi najenergičnije unište komuniste na svojim prostorijama. Dalje da naše šumske odrede pomažu na svakom koraku novcem, hranom, municijom, oružjem kao i u izvođenju organizacije i propagande.<ref>{{cite web|url=http://znaci.net/00001/114.htm |title=Izvod iz knjige poslatih depeša Draže Mihilovića u avgust 1942 |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>|Raspis Draže Mihailovića od 21. avgusta 1942.}} === Zahlađenje odnosa i prekid saradnje === Nemački okupator je sredinom 1942. postepeno započeo proces razoružavanja legalizovanih četnika. Istovremeno, i četnički vođa Draža Mihailović uviđa da legalizacija ima i svojih loših strana. 2. septembra 1942. Draža Mihailović poziva svoje legalizovane četnike sa područja Valjeva da se vrate u šume: {{citat|Legalizacija izgleda da je škodljiva za našu organizaciju, ljudi se uspavaju. U Valjevskom kraju Ljotić, Pećanac i Nemci vršljaju. Neka Neško i Voja preduzmu sve da se što pre bilo legalno ili ilegalno vrate na svoj teren. Novaca imam, nemojte da plate Nedićeve vezuju rad.<ref>{{cite web|url=http://znaci.net/00001/4_14_1_163.htm |title=ZBORNIK DOKUMENATA VOJNOISTORIJSKOG INSTITUTA: TOM XIV, KNJIGA 1 |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>}} Major [[Zaharije Ostojić]] u referatu od 4. septembra naglašava da je zbog legalizacije "borbeni duh opao, disciplina takođe. Plate su donele kocku i pijančenja, starešinama su se osladili Nedićevi činovi", a nisu bili retki ni "prijateljstva ni lumperaj sa okupatorom."<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta (knjiga I), Beograd 1999., str. 222.</ref> Obzirom da nije više bilo potrebe za gušenjem ustanka, okupator je proces razoružavanja legalizovanih četnika u znatnoj meri okončao do kraja 1942. kada je praktično rasformirana formacija pod komandom Koste Pećanca, a legalizovani ravnogorski četnici su se jednim delom ponovo našli u ilegalnom statusu, tj. u šumi, a manjim delom su inkorporirani u Srpsku državnu stražu. Ovo je doprinelo ponovnom jačanju organizacije Draže Mihailovića. 7. novembra 1942. godine Draža Mihailović je raspisom svima u Srbiji izdao naređenje za [[građanska neposlušnost|građansku neposlušnost]]: {{citat|Proglašavam građansku neposlušnost prema okupatorskim vlastima i prema svima vlastima koje su u saradnji sa okupatorom. Za seljake: da više ne daju ni trunku namirnica ni stoke. Da više ne priznaju opštinske uprave. Jedina vlast u selima biće četnička. Predsednicima opština i opštinarima narediti da odmah podnesu ostavke a drugi se ne smeju primiti. Naterati ih da pobegnu u šumu. Naterati ih svima sredstvima da izvrše ova naređenja. Najstariji četovođa je kdt sela. Predsednik opštine i odbornici ako se plaše, neka dadu svoje. Neka se sve sakriva i neka građanska neposlušnost plane jednovremeno u svim selima od 12. o.m. Činovnici sviju struka neka sabotiraju rad, i sve natraške rade što je na štetu neprijatelja i Nedićevog upravnog sistema, činovnici da znaju da će veštim sabotiranjem i naopakim radom mnogo doprineti pobedi. Radnicima preporučiti sabotažu u svakom pogledu. Građanskom življu preporučiti prezir okupatora i svih onih koji za njega rade.<ref>Arhiv VII, Ča, k. 299, reg. br. 14/1: knjiga predatih telegrama Štaba Draže Mihailovića od 7. do 23. novembra 1942</ref>|[[Dragoljub Mihailović|Draža Mihailović]]}} Vredi napomenuti da Nemci 1942. nisu mnogo toga učinili na pacifikaciji Mihailovićevih četnika koji nisu bili legalizovani. Legalizacija većeg dela Mihailovićevih snaga 1942. omogućila je ovom korpusu da izbegne uništenje koje je bilo vrlo izvesno krajem 1941. i da nastavi borbu protiv partizana koje su četnici Draže Mihailovića smatrali najznačajnijim neprijateljem, nadajući se da se partizanski pokret neće više reorganizovati i oporaviti.<ref>[http://www.znaci.net/00001/154_4.pdf Milan Borković, n.d.], str. I/272-273.</ref> === Saradnja četnika iz istočne Bosne sa Nedićem i Nemcima === {{main|Borbe za Istočnu Bosnu 1942.}} Major [[Jezdimir Dangić]] spadao je u red četničkih komandanata koji se nisu u potpunosti podvrgli komandi pukovnika Draže Mihailovića, iako su bili pod njegovim rukovodstvom. Mada je komandno bio podređen Draži Mihailoviću, Dangić je paralelno blisko sarađivao sa Milanom Nedićem. Dangićeva saradnja sa kvislinškom upravom u Srbiji datira još iz vremena Saveta komesara [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]]. Zapravo, Dangić je još sredinom maja 1941. pristupio kvislinškoj Srpskoj žandarmeriji. Međutim, 16. avgusta 1941. Dangić je prešao u istočnu Bosnu gde je na osnovu uputstava Draže Mihailovića uspeo da stavi pod svoju komandu i reorganizuje sve pročetničke grupe. Uspostavljanjem kvislinške vlade Milana Nedića, 29. avgusta 1941, Dangić započinje blisku saradnju sa Nedićem. U međuvremenu su Dangićevi četnici počeli da trpe poraze u sukobima sa partizanima, a nametnuta im je i borba sa ustašama. Usled bojazni od uništenja Dangić intenzivira saradnju sa Nedićem od koga dobija preporuku za sastanak sa Nemcima u Beogradu. Draža Mihailović je znao za Dangićevu nameru da se sastane sa Nemcima, što je odobrio.<ref>[http://www.znaci.net/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, Beograd, 1979.], str. I/274-276.</ref> General [[Paul Bader]], vojnoupravni komandant Srbije, razgovarao je u Beogradu sa Milanom Nedićem, 19. januara 1942. Glavna tema razgovora ticala se mogućnosti saradnje sa četnicima Jezdimira Dangića. Bader iznosi da je Nedić na sastanku iskazao vrlo povoljno mišljenje o ovoj mogućnosti i Dangiću kao savezniku: {{citiranje| Nedić je još jednom preuzeo izvesno jemstvo za Dangićevu iskrenost i vernost, a za sebe lično je tvrdio da će i on nepokolebljivo stajati uz Nemačku. Nedićeva izlaganja bila su duboko ozbiljna i, kako izgleda, intimno iskrena.<ref>[http://www.znaci.net/00001/154_4.pdf Milan Borković, n.d.], str. I/279.</ref>}} Dangić je stigao u [[Beograd]] 31. januara 1942. sa nemačkim pukovnikom Erihom Kevišem (Erich Kewisch), načelnikom Operativnog štaba nemačkog oponomućenog komandanta u Srbiji, i Perom Đukanovićem, članom četničke Privremene uprave u istočnoj Bosni. Dangić je bio spreman priznati nemačku vojnu upravu u istočnoj Bosni, i boriti se protiv partizana. Za uzvrat je tražio da ustaške i domobranske jedinice napuste taj prostor. Prilikom prvog razgovora Nedić i Dangić su zaključili da se mir u Istočnoj Bosni može uspostaviti samo suradnjom četnika sa [[Wehrmacht]]om. [[Datoteka:Mihailovićevi oficiri sa Nemcima.jpg|minijatura|Dangić i drugi četnički oficiri na pregovorima sa Nemcima u Beogradu.]] O ovim pregovorima govori izveštaj Opunomoćenog komandanta u Srbiji od 5. februara 1942. komandantu oružanih snaga na Jugoistoku o toku pregovora s četničkim majorom Dangićem u Beogradu: {{citiranje| Iz tog razgovora proizašla je principijelna saglasnost u pogledu naimere da se u istočnoj Bosni, a samim tim i u Srbiji, uspostavi mir, da se prestane s masovnim ubijanjem, kao i jasno saznanje da bi se to moglo ostvariti samo u saradnji nemačkih oružanih snaga sa Dangićem. Dangić je pri tom izjavio da bi se sa svojim ljudima i pri jednom opštem ustanku na Balkanu i iskrcavanju Engleza nepokolebljivo verno borio na nemačkoj strani. On je pri tom izražavao, čak, svoje uverenje da bi samo nemačka pobeda mogla Srbiji da obezbedi pripadajući položaj na Balkanu, dok bi pobeda boljševizma značila uništenje svakog naroda, pa, dakle, i srpskog. Da Nedić zastupa isto mišljenje poznato je.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_12_2_2.pdf Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 111.</ref>}} Nemački general Bader, opunomoćeni zapovednik Srbije, bio je spreman prepustiti Dangiću osiguranje graničnih kotareva NDH na prostoru koji omeđuju reke [[Sava]], [[Drina]] i [[Bosna]], ali je za bilo kakvu promenu statusa istočne Bosne bila neophodna saglasnost [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]. [[2. 2.|2. februara]] [[1942|1942.]] nemački general Bader je pozvao predstavnike NDH, ministra [[Vjekoslav Vrančić|Vjekoslava Vrančića]] i [[hrvatsko domobranstvo|domobranskog]] pukovnika [[Fedor Dragojlov|Fedora Dragojlova]] u Beograd, na pregovore sa Dangićevim izaslanicima. Dangić je bio spreman priznati nemačku komandu, a uslovno i suverenost NDH. Predstavnici NDH su odbili bilo kakvu mogućnost prepuštanja vlasti četnicima u istočnoj Bosni i pregovori su okončani bez rezultata. Ovo je rezimirao Paul Bader: {{citiranje| Dakle, nije uspelo da se hrvatski zastupnik ubedi u to da bi jedno neznatno odstupanje od hrvatskih suverenih prava, pod mojom komandom, bilo za zemlju i za prestiž hrvatske države bolje nego jedan uspeli ustanak, koji bi mogao ovladati najvećim delom zemlje i koštati stotine hiljada ljudskih života. Zbog toga mi je izgledalo besciljno da nastavim dalje razgovore sa Dangićem.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_12_2_23.htm Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 143-146.</ref>}} O pregovorima Jezdimira Dangića sa predstavnicima nemačkog okupatira i kvislinške vlade bila je obaveštena i četnička Vrhovna komanda, odnosno Draža Mihailović, zahvaljujući izveštaju poručnika Slobodana Vranića, koji je bio obavešten od strane učesnika o sastanku u kvislinškom Ministarstvu unutrašnjih poslova 1. februara 1942, na kojima je predlagano inkorporiranje istočne Bosne kvislinškoj tvorevini u Srbiji. Nakon što se predstavnici NDH nisu složili sa menjanjem granica, Dangić i predstavnici Nedićeve vlade su se složili da će se "ovo pitanje za izvesno vreme, a najdalje za mesec dana ponovo staviti na dnevni red". U Vranićevom zveštaju se ističe da "okupator pomaže našu borbu", aludirajući na borbu četnika u istočnoj Bosni protiv snaga NOP-a, i dodaje se da je odlučeno da bosanski četnici "iz Srbije dobiju pomoć u ljudstvu i materijalu", uz posredstvo Nedićeve vlade.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_1_56.htm Zbornik NOR-a, XIV/1, Beograd, 1981.], str. 151-154.</ref> Dangićevi kontakti sa nemačkom obaveštajnom službom nisu prekinuti posle prvih pregovora u Beogradu koji nisu dali rezultate zbog protivljenja NDH, iako četnici pod njegovom komandom i dalje nisu istupali protiv nemačke oružane sile. Dangić je i nakon toga nastavio da održava kontakte i saradnju sa kvislinškim formacijama u Srbiji i okružnim načelnicima u severozapadnoj Srbiji. Dangić je tokom februara i marta nekoliko puta lično dolazio u Beograd i sastajao se sa Milanom Nedićem. Nemci su se počeli pribojavati, zbog njihovog neispunjenja Dangićevih bezbednosnih očekivanja, da će italijanska Vrhovna komanda na Dangićev poziv odlučiti da italijanska vojska zauzme istočnu Bosnu. Kako bi preduhitrili ovakvu mogućnost, Nemci su u noći 11-12. aprila 1942. uhapsili Dangića u Rogatici i prebacili ga u Beograd, a potom sproveli u zarobljeništvo.<ref>[http://www.znaci.net/00001/154_4.pdf Milan Borković, n.d.], str. I/283-284.</ref> == Saradnja sa Nedićevom vladom 1943. == General Mihailović je [[2. 3.|2. marta]] 1943. godine, u jeku [[operacija Weiss|četvrte neprijateljske ofanzive]], naredio svim svojim komandantima u Srbiji uništenje komunista uz pomoć [[Srpska državna straža|Nedićeve policije]]: {{citat|Komunista je u Srbiji ostalo vrlo malo. U Zapadnoj Bosni uništavamo ih svakoga dana. U ljutoj nevolji drug Tito poziva na ustanak i zbog toga su se povampirile pojedine grupice. Zato najenergičnije zahtevam i naređujem da svaki na svojoj teritoriji uništi i poslednje ostatke komunista i izvesti me do 25 marta o izvršenju. Dokažite tim lupežima da u narodu nemaju nikoga i da im je jedino oružje bilo laž i propaganda. Skrećem pažnju da ima prostorija gde su komandanti na svom mestu i da nema nijednog komuniste. Za ovo uništenje iskoristiti Srpsku državnu stražu do maksimuma, jer komunisti rade protiv nas u Gestapou.<ref name="Saslušanje">{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/60_1_6.pdf |title=Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih |format=PDF |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>|Mihailovićeva depeša 921 od 2. marta 1943.}} General Milan Nedić je generala Mihailovića smatrao velikim rivalom, stoga mu je odgovaralo što se štab Draže Mihailovića godinu dana, od maja 1942. do juna 1943, nalazio van teritorije Srbije, u okolini Kolašina. Iako Nediću nije odgovaralo da se organizacija Draže Mihailovića intenzivno širi po Srbiji od kraja 1942, nije ništa činio kako bi se angažovao u hvatanju Mihailovića i njegovog štaba nakon Mihailovićevog povratka u Srbiju. {{citiranje|Kraj kvislinških vlasti u Sopotu sedi komandant sreza kosmajskog, sa dugom kosom i bradom, a svoje komandante mesta i četovođe doziva u sresko mesto radi dogovora. [...] Obična je stvar da komandanta sreza prate žandarmi iz SDS-a. Vrlo je česta pojava da se skoro svaki od starešina, a naročito Obradović i Nikolić, čak i Soluncima i članovima Narodnih ravnogorskih odbora, obraćaju rečima: Jebem vam majku partizansku, svi ste vi partizani, sve ću vas pobiti i poklati.<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta, knjiga I, Beograd 1999., str 312-313.</ref>|Četnički izveštaj iz sredine 1943. godine o stanju Gorske kraljeve garde}} Prema tvrdnjama [[Boško Kostić|Boška Kostića]], sekretara [[Dimitrije Ljotić|Dimitrija Ljotića]], Ljotić je u drugoj polovini 1943. pokušao da ugovori sastanak sa Mihailovićem, ali je to Mihailović odbio računajući na negativnu reakciju emigrantske vlade. 18. novembra 1943. britanski potpukovnik Koup (Cope) izveštava pretpostavljene da je od Mihailovićevog [[Radoslav Đurić|majora Đurića]] obavešten o saradnji četnika sa Nedićevom vladom. Potpukovnik Koup izveštava da većina ljudi pod Đurićevom komandom neće tolerisati ovu saradnju, neće se boriti protiv partizana u savezu sa Nedićem, i da je Đurić, uprkos suprotnim Mihailovićevim naređenjima, već kontaktirao lokalne partizane.<ref>{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/11_48.htm |title=Nikola Milovanovic - DRAZA MIHAILOVIC |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref> Na sednici Nedićeve vlade, 25. novembra 1943, o pokretu Draže Mihailovića zaključeno je sledeće: {{citiranje| U pogledu akcije DM može se kao bitno naglasiti sledeće: lojalan stav prema okupatorskim i srpskim vlastima, njihovim organima i njihovim oružanim odredima. Beskompromisna borba protiv komunista, svuda gde se god susretnu. U nekim okruzima i aktivna saradnja sa nemačkim i našim predstavnicima prilikom borbi protiv komunista.<ref name="znaci2">[http://www.znaci.net/00001/155_3.pdf Milan Borković, n.d.], str. II/223-224.</ref>}} Na sednici vlade, 3. decembra 1943, o pokretu Draže Mihailovića ponovljena je povoljna konstatacija: {{citiranje| Veoma je karakteristično da su u protekloj nedelji sa odredima DM na uništavanju komunista sarađivale i jedinice SDS, kao i dobrovoljački odredi, među kojima do sad nije bilo nikakvih nepotrebnih incidenata.<ref name="znaci2"/>}} == Saradnja sa Nedićevom vladom 1944. == {{main|Bitka za Srbiju 1944.|Sporazum Nedića i Mihailovića 1944.}} U vreme nešto intenzivnijih sukoba između četnika Draže Mihailovića i snaga nemačkog okupatora u pojedinim delovima Šumadije, naročito u kragujevačkom i mladenovačkom okrugu, od sredine februara do kraja maja 1944, dolazi do jednog naizgled paradoksalnog sastanka. Naime, u prvoj polovini marta 1944. u selu Vranići pokraj Čačka došlo je do sastanka između generala [[Miroslav Trifunović|Miroslava Trifunovića]], istaknutog člana Vrhovne komande JVuO, i predstavnika nemačkog okupatora Šterkera, na kome se razgovaralo o mogućnosti sporazuma između okupatora i četnika Draže Mihailovića u pogledu borbene saradnje protiv NOVJ, što bi podrazumevalo i naoružavanje četnika. Sastanku je prisustvovao i [[Milan Aćimović]], ministar unutrašnjih poslova u kvislinškoj vladi Milana Nedića.<ref>[http://www.znaci.net/00001/155_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. II/325.</ref> O spremnosti kvislinških struktura na saradnju sa četnicima Draže Mihailovića svedoči i tekst Božidara Nedića, brata generala Milana Nedića, objavljen u listu ''Novo vreme'', 24. marta 1944. u kom se ističe jasan zaključak: {{citiranje| Kažite svakom ko vam kaže da ima još nedićevaca, dražinovaca, ljotićevaca da je to laž, jer od danas ima samo Srba, s jedne, i komunista, s druge strane.<ref>Milan Borković, n.d., str. II/326.</ref>}} 11. aprila 1944. godine Nojbaher je razgovarao sa generalom Hansom Felberom, a potom i sa Nedićem, o odnosu prema prema četnicima Draže Mihailovića. Nakon razgovora Felber je 12. aprila izvestio Komandu Vermahta: {{citiranje|"U jučerašnjem razgovoru ministar-predsednik Nedić je saopštio gospodinu poslaniku Nojbaheru o dosadašnjem toku njegovih 'pregovora' sa Dražom Mihailovićem sledeće: # Nedić je poručio D. M. da je nacionalno jedinstvo pred komunističkom opasnošću životna potreba svih Srba. # Pretpostavka za saradnju je da odredi D. M. potpuno obustave sve akcije ne samo protiv Nemaca već i protiv Nedićevih vlasti. # Najbolje bi bilo kad bi D. M. napustio zemlju, ali Nedić je saglasan da i dalje trpi njegov (Dražin) boravak u šumi, kao i brojno ograničenu gardu, za čije bi se izdržavanje sam Nedić brinuo. # Tajne pregovore, bez znanja nemačkih službenih mesta, on (Nedić) odbija. Svi njegovi predlozi bili bi dati pod uslovom da Nemci na njih pristanu."<ref>{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/11_62.htm |title=Nikola Milovanovic - DRAZA MIHAILOVIC |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>}} Krajem aprila 1944. u selu Trbušanima pokraj Čačka ponovo je došlo do sastanka četnika Draže Mihailovića sa Milanom Aćimovićem i nemačkim predstavnikom Šterkerom. Izaslanici Draže Mihailovića na ovom sastanku su, sem generala Trifunovića, bili dr [[Živko Topalović]] i kapetan [[Predrag Raković]]. Na sastanku su četnički predstavnici podneli zahteve o potrebi u oružju i municiji.<ref>[http://www.znaci.net/00001/155_4.pdf Milan Borković, n.d.], str. II/327.</ref> Početkom maja 1944. [[Dimitrije Ljotić]], šef fašističke organizacije [[Zbor]], pokrenuo je inicijativu za saradnju sa snagama Draže Mihailovića. Ljotić i njegov sekretar [[Boško Kostić]] susreli su se 17. maja 1944. u selu Brđani kod Gornjeg Milanovca sa generalom Miroslavom Trifunovićem. Razgovori su trajali tri dana.<ref>Kosta Николић, Бојан Б. Димитријевић, н.д., стр. 380.</ref> Prethodno je ljotićevski list ''Srpski narod'' objavio je 6. maja 1944. tekst u kome se ističe spremnost na saradnju sa četnicima: {{citiranje|'''SKUPLJANJE NACIONALNIH SNAGA''' Nacionalni četnici su se u velikom broju stavili pod nemačku komandu za borbu protiv Titovih bandi. Četnici se bore rame uz rame sa odredima Srpskog dobrovoljačkog korpusa. Usled boljševičke opasnosti okupile su se na taj način sve nacionalne snage srpskog naroda za zajedničku borbu protiv glavnog neprijatelja – boljševizma.}} Prema sećanju Boška Kostića, objavljenom 1949, na sastanku između Ljotića i Mihailovićevih predstavnika dogovoreno je sledeće: {{citiranje| Rezultat tih razgovora bio je sledeći: zajednička borba protiv komunizma; organizacija DM ostaje potpuna; sporazumno sa DM postavljanje okružnih i sreskih načelnika; četnici DM neće napadati nedićevce; u svim bitnim stvarima Nedić ima da se sporazume sa DM, nače, u ostalim stvarima Nedićeve odluke imaju se izvršavati; DM prima u načelu izdržavanje u novcu i namirnicama od Nedićeve vlade u kom cilju (DM) saopštava vladi svoj normalni sastav; DM ima svog delegata kod Nedića; regrutovanju za Nedićeve oružane jedinice neće se činiti nikakve prepreke od strane DM; zajednički antikomunistički front u srpstvu izvan Srbije, Nedić će odmah potpomoći stvaranje četničkih odreda radi čišćenja Srema od komunizma, u kom cilju će pomoći u oružjem, municijom i ostalom spremom do 4.000 ljudi.<ref>[http://www.znaci.net/00001/155_4.pdf Milan Borković, n.d., Beograd, 1979.], str. II/327-328.</ref>}} === Sporazum Nedića i Mihailovića === {{main|Durmitorska operacija|Sporazum Nedića i Mihailovića 1944.}} {{citiranje|Nemačka komanda javlja, da je Nedić ponudio, nakon upada komunista u Srbiju, u ime veoma ozbiljno ugoženog Srpstva, vojnu saradnju svih srpskih snaga. Nedić je naglasio, da on takođe službeno govori i u ime Mihailovića, koga je nedavno posetio. Od nemačkih vojnih vlasti zatražio je dozvolu, da odmah formira srpsku vojsku u snazi od 50 000 boraca, koja bi se regrutovala iz četničkih jedinica. Komanda Vermahta za Jugoistok, posle razgovora sa Hermanom Nojbaherom, rešila je da se izađe u susret Nedićevoj molbi.<ref name="Živković">{{cite web|url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |publisher=Scribd.com |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 17. avgusta 1944.}} Draža Mihailović i Milan Nedić sastali su se 12. i 13. avgusta 1944. u selu [[Ražana]] pokraj Kosjerića. Na sastanku su prisustvovali četnički komandanti: pukovnik [[Luka Baletić]], potpukovnik [[Mirko Lalatović]], major [[Dragoslav Račić]], major [[Nikola Kalabić]], a od Nedićevih saradnika: [[Dragomir Jovanović|Dragi Jovanović]], šef kvislinške policije i upravnik grada Beograda, kao i general [[Miodrag Damjanović]], šef Nedićevog kabineta. Sastanak je ugovorio, kako je priznao pred istražnim organima 1946, Dragi Jovanović. On se prethodno u Aranđelovcu sastao sa četničkim komandantima Račićem, Kalabićem i [[Neško Nedić|Neškom Nedićem]]. Na sastanku je dogovoreno da se radi na susretu Nedića i Mihailovića u cilju objedinjavanja antikomunističkih snaga. Jovanović se potom vratio u Beograd gde je dobio Nedićevu saglasnost za organizovanje sastanka sa Mihailovićem.<ref>Бранко Латас, Милован Џелебџић, Четнички покрет Драже Михаиловића 1941-1945, Београд, 1979, стр. 311-312.</ref> Milan Nedić se u istrazi 1946. prisetio ovog sastanka: {{citiranje| Susret, kako između mene i Draže, tako i ostalih oficira, bio je srdačan i prijateljski. Sećam se da sam se sa Kalabićem poljubio, a on mi je rekao: 'Zaštitniče moga jadnog oca!', stavljajući mi glavu na grudi. Draža je tražio od mene da mu izložim opštu situaciju i razvoj budućih događaja. Ja sam mu kazao da Nemci propadaju i da će morati uskoro da se povuku iz zemlje. Predočio sam mu opasnost od komunista koji nadiru sa sviju strana, pa je stoga potrebno da se obrazuje jedan srpski front od mojih odreda i četničkih, pa da ujedinjeni brzo i efikasno spasimo Srpstvo i Srbiju od komunističkih upada. Draža me je saslušao i prihvatio moj predlog. Sporazumeli smo se da oružje i municiju izdejstvujemo preko Nemaca, pošto će na tome raditi Raković. U pogledu novca, bilo je odlučeno da moja vlada mesečno daje po 100 miliona dinara. '''Dalje smo se sporazumeli da se sve oružane formacije vlade stave pod komandu Draže Mihailovića radi koordinacije u borbi protiv komunista.'''<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, н.д., стр. 389, фус. 79.</ref>}} {{citiranje| * Vlada stavlja odmah na raspoloženje generalu Draži Mihailoviću za plate oficirima, podoficirima i ostalima 10 miliona dinara, s tim da prestane pljačkanje državnih pošta i ostalog. * General Nedić, odnosno vlada, preuzimaju na sebe obavezu da kod Nemaca izdejstvuje odmah 30.000 pušaka, 3 miliona puščanih i mitraljeskih metaka, 500 puško-mitraljeza i 500 bacača granata. * General Mihailović garantuje Nediću, a ovaj preuzima obavezu pred Nemcima, da se ovo oružje neće ni u kom slučaju upotrebiti protiv Nemaca. * Nedić i vlada, voljni su, ukoliko okupator dozvoljava, da se i sve oružane formacije vlade radi koordiniranja akcije protiv komunista, stave pod komandu Draže Mihailovića. * Vlada je voljna, ukoliko dobavi, da mu odmah stavi na raspoloženje i neodređeni broj uniformi i obuće!|Tačke sporazuma Nedića i Mihailovića od avgusta 1944.<ref name="Saslušanje"/>}} === Nemačka ocena Mihailovića === [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan Wrede i četnički komandanti [[Nikola Kalabić]], Dragoslav Račić i [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[http://znaci.net/temp/T-311-R-286_536.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[http://znaci.net/temp/T-311-R-286_537.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[http://znaci.net/temp/T-311-R-286_538.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref><ref>[http://znaci.net/temp/T-311-R-286_539.jpg Wredeova zabeleška str.4]</ref>]] Neposredno uoči sastanka između Nedića i Mihailovića, u Topoli se 11. avgusta 1944. odigrao sastanak između predstavnika nemačke komande Jugoistoka i predstavnika Draže Mihailovića, na kome je major [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]] [[Dragoslav Račić]] uverio nemačke predstavnike u spremnost na saradnju Mihailovićevog pokreta sa nemačkim okupatorom: {{citat|Politička usmerenost [[Dragoljub Mihailović|Draže Mihailovića]] i njegovog pokreta potpuno se izmenila. Oni predlažu stvaranje jednog nacionalnog fronta koji bi obuhvatio Srpsku državnu stražu, Srpski dobrovoljački korpus, formacije Draže Mihailovića i sve nacionalne snage koje su protiv komunizma. Pokret Draže Mihailovića je spreman da u celosti ide u ovaj front. Glavni zadatak je opšta mobilizacija i stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji. Kada komunizam u Srbiji bude pobeđen, pokret Draže Mihailovića je spreman da se, po naređenju nemačkog vođstva, angažuje na Balkanu i svuda drugde.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_11.8.1944 Nemački zapisnik sa pregovora sa četnicima 11.8.1944.]{{dead link}}</ref><ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_227.htm Zbornik NOR-a, XIV/4, Beograd, 1985.], str. 1069.</ref>}} Na istom sastanku, kapetan knez Vrede (Rittmeister Fürst Wrede) je sumirao predloge predstavnika Draže Mihailovića na sledeći način: {{citiranje|1. DM želi da razgovara sa opunomoćenikom [[adolf Hitler|firera]] za jugoistočni prostor. <br /><br /> 2. On teži okupljanju svih nacionalnih srpskih snaga. <br /><br /> 3. Mobilizacija i naoružavanje svih za oružje sposobnih Srba za borbu protiv komunizma. Naoružavanje i vođstvo pod nemačkim Vermahtom. <br /><br /> 4. DM moli da sam ostane u ilegali. <br /><br /> 5. Pripadnici DM-pokreta ne treba da budu u nemačkim uniformama.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_227.htm Zbornik NOR-a, XIV/4, Beograd, 1985.], str. 1070.</ref>}} [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 183-S33882, Adolf Hitler retouched.jpg|thumb|175px|Nemački vođa [[Adolf Hitler]] smatrao je Mihailovića prevrtljivim i dopuštao samo taktičku saradnju.]] Sledeće sedmice, 18. avgusta je održan sastanak na najvišem nivou u nemačkoj komandi Jugoistoka. Tu su još jednom sumirani Mihailovićevi predlozi: {{citiranje| a) Bezuslovno obećanje, da nijedan nemački vojnik neće biti napadnut od četnika. Davanje talaca. <br /> b) Zajednička borba isključivo protiv komunista u cilju uspostavljanja mira i reda. Nemci i četnici ne moraju biti neprijatelji. <br /> c) Neprijatelj br. 1 su komunisti i svi oni koji ih podržavaju ili ne sadejstvuju u borbi protiv komunista. <br /> d) Draža Mihajlović moli, da ga se privuče organizovanju Srpskog dobrovoljačkog korpusa i organizovanju Dobrovoljačkog korpusa. <br /> e) Bilo kakva veza s partizanima je nemoguća. <br /> f) Draža Mihailović moli da se stvori prijateljskije raspoloženje, da bi se oslobodilo četnike, koji su uhapšeni u Srbiji, bez posredovanja četnika. <br /> g) U slučaju invazije nema borbe protiv Nemaca. Borba protiv komunista će se produžiti. Četnici hoće da spreče vezu partizana s invazionim trupama. <br /> h) Draža Mihajlović nema veze s Englezima. On i ne želi više da je ima, odgovarajući engleskom držanju prema srpskom narodu.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_229.htm Zbornik NOR-a, XIV/4, Beograd, 1985.], str. 1072.</ref>}} Na sastanku je specijalni nemački izaslanik za Balkan [[Hermann Neubacher]] ocenio da obećanja Draže Mihailovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao on "da je toliki antikomunista, da je usprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom". Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]], a koju bi opremila nacistička Nemačka. U izveštaju sa sastanka naglašava se da treba pozdraviti "predlog za formiranje srpskog jedinstvenog fronta". U izveštaju se zaključuje, povodom saradnje Mihailovića i Nedića: "Namera Draže Mihailovića da sam ostane u pozadini a Nedića da upotrebi kao reklamnu tablu, politički nam nije nepoželjna."<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_229.htm Zbornik NOR-a, XIV/4, Beograd, 1985.], str. 1072-1080.</ref> Milan Nedić se 18. avgusta 1944. na zajedničkoj sednici kvislinške vlade sa nemačkim glavnim komandantom za Jugoistok, garantovao je da će se pokret pod komandom generala Mihailovića suzdržati od "neprijateljskih dejstava protiv Nemaca". Nedić je garantovao nemačkom okupatoru: {{citiranje| Ljudstvo Draže Mihailovića u buduće će osiguravati bezbednost cesta, železnice, transporta žita, rudnika i ostale pogone koji su od značaja za Nemce. Srpske nacionalne jedinice su pod Nedićevom komandom, koga priznaje pokret Draže Mihailovića, spremne za odlučnu borbu protiv komunizma. Nedić je istovremeno izjavio da je samo u tom slučaju sposoban da preuzme odgovornost vlade, u koliko bude bezodvlačno potpomognut nemačkim oružjem...<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_230.htm Zbornik NOR-a, XIV/4, Beograd, 1985.], str. 1081.</ref>}} Uprkos zalaganju nemačke komande Balkana, nemački vrhovni vođa [[Adolf Hitler]] je 22. avgusta 1944. odbacio Mihailovićevu inicijativu, ocenjujući da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%83_%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_22.8.1944 Službena beleška sa referisanja Hitleru o planu saradnje sa četnicima od 22.8.1944.]{{dead link}}</ref> Nasuprot Hitlerovom mišljenju, Nojbaher je [[30. 8.|30. avgusta]] i dalje tvrdio da Draža Mihajlović, poput Milana Nedića, verno služi nemačkim interesima, i da se "do danas trudio da ne zauzme neprijateljsko držanje prema okupatoru". To isto smatra i za ostale vodeće Srbe, koji su se, pod parolom »dajte nam oružje — onda pripadamo Vama«, lojalno držali.<ref>{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/4_14_4_231.htm |title=Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka |publisher=Znaci.net |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref> === Posledice sporazuma === [[26. 8.|26. avgusta]] 1944. godine Jugoslovenska izbeglička vlada priznala je [[Josip Broz Tito|Tita]] za svog legitimnog predstavnika i vođu, a [[Ivan Šubašić]] je zadržao mesto predsednika Jugoslovenske izbegličke vlade.<ref name="Živković"/> Na osnovu sporazuma sa Nedićem, Mihailoviću je isporučena veća količinu oružja, municije i opreme, iz nemačkih magacina.<ref name="Saslušanje"/> Početkom septembra na sastancima između predstavnika kvislinške vlade i kvislinških vojnih formacija: SDS i SDK, sa predstavnicima JVuO, najpre u Beogradu 2. septembra 1944, potom u Pranjanima pokraj Čačka, u naredna dva dana, doneta je odluka o objedinjavanju svih domaćih antipartizanskih snaga i njihovom ulasku u sastav JVuO. Na sastanku u Pranjanima prisustvovao je Mihailović.<ref>Коста Николић, Бојан Б. Димитријевић, н.д., стр. 396-397.</ref> [[6. 9.|6. septembra]] [[1944]]. [[Srpska državna straža]] je stavljena pod komandu generala [[Dragoljub Mihailović|Dragoljuba Mihailovića]].<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_4_61.htm Zbornik NOR-a, XIV/4, Beograd, 1985.], str. 211-212.</ref> U dogovoru sa generalom Miroslavom Trifunovićem, Mihailovićevim komandantom Srbije, jedinice Srpske državne straže (SDS) i Srpske granične straže (SGS) [[6. 10.|6. oktobra]] [[1944]]. okupile su se u [[Jagodina|Jagodini]]. Tu je od tih jedinica formiran [[Srpska državna straža|Srpski udarni korpus]] (SUK) sa tri divizije. Za komandanta korpusa imenovan je divizijski general Stevan Steva Radovanović, za njegovog pomoćnika brigadni general Borivoje Jonić (komandant SDS) a za načelnika štaba major Danilo Dača Stojanović. SUK je tada brojao oko 6.800 ljudi. Srpski udarni korpus se u sastavu Mihailovićeve vojske borio sa jedinicama [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. Ove formacije od 6. septembra 1944. nalaze se pod komandom štaba komandanta Srbije, generala Trifunovića. Zajedno sa nemačkom vojskom i četnicima iz Srbije tokom novembra [[1944]]. učestvuje u [[proboj četnika i Nemaca iz Srbije|proboju Armijske grupe E kroz Sandžak]] i [[Proboj Armijske grupe E kroz istočnu Bosnu|istočnu Bosnu]]. Ipak, jedinice SDK nisu se povukle iz Srbije u pravcu Bosne, kako su to učinile objedinjene jedinice JVuO i SDS, već u pravcu Slovenije, preko teritorije Srema i Slavonije odnosno preko teritorije pod kontrolom NDH. Jedinice JVuO i SDS napustile su teritoriju Srbije 15-20. oktobra 1944. Nemci su izvršili evakuaciju jedinica SDK kako bi ih spasili od uništenja u sukobu sa [[Crvena armija|Crvenom armijom]] i NOVJ. Dimitrije Ljotić je 4. oktobra 1944. uputio delegaciju od 33 pripadnika SDK i fašističkog pokreta Zbor u Crnu Goru, kako bi ubedili [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]], komandanta crnogorskih četnika da se evakuišu u pravcu Slovenije, gde su planirali da se povuku i Ljotićeve jedinice. Pripadnici SDS su iz Jagodine, preko Kruševca, 14. oktobra 1944. pristigli u Kraljevo gde su se sastali sa četnicima i integrisali pod Mihailovićevu komandu. Pravac povlačenja SDS i glavnine JVuO išao je od Kraljeva preko Raške, Novog Pazara, Sjenice, Prijepolja i Pljevalja ka istočnoj Bosni, uz učestale sukobe sa NOVJ i evidentne gubitke.<ref>[http://www.znaci.net/00001/155_5.pdf Milan Borković, n.d., Beograd, 1979.], str. II/355-359.</ref> == Suđenje kolaboracionistima 1946. == {{main|Beogradski proces}} [[Datoteka:Draža pred sudom.jpg|thumb|desno|Optuženi [[Dragoljub Mihailović]] na [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] [[1946]].]] Na posleratnom [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] 1946. godine Draži Mihailoviću je, između ostalog, stavljena na teret saradnja sa [[vojna uprava u Srbiji|kvislinškom upravom u Srbiji]]. Mihailović se branio kako je saradnja sa kvislinškom vladom išla slučajno, mimo njegove želje: :Optuženi Mihailović: Sa Nedićem je bio sastanak... je taj sastanak za mene došao neočekivano, nisam ga želeo ni u kom slučaju. To se desilo jedno posle podne kada sam se odlučio da dođem na taj sastanak, da jedanput vidim šta hoće. Bio sam tada u selu Skakavicama. Uveče je došlo do toga sastanka, za koji, ponavljam, nisam nikakve želje imao. Šta me je upravo navelo na to, sam ne znam. :Pretsednik: Ko je bio prisutan na tome sastanku? :Optuženi: [[Luka Baletić]], [[Mirko Lalatović]], a ovde se još pominju i [[Nikola Kalabić]], [[Dragoslav Račić]], Damjanović i Nedić. :Pretsednik: Kakav je bio tok tih pregovora i šta se imalo na tome sastanku da postigne između vas i Nedića? :Optuženi: Ništa. Da kažem svašta i ništa... :Pretsednik: Pa kakvi su onda zaključci? :Optuženi: Nikakvi. Nešto su trabunjali oni koji su doveli do toga sastanka. Na insistiranje predsednika suda čemu taj sastanak sa Nedićem, Mihailović je na kraju izjavio da je na sastanak otišao "iz dosade": :Pretsednik: Kad na tom sastanku uopšte ništa nije postignuto, tako da je to bio jalov razgovor, zašto vam je bio potreban taj sastanak? :Optuženi: Uopšte je bio nepotreban. Verujem da je to bilo iz dosade, što me je moralo pritiskivati neko traženje, inače nikakvog razloga nije bilo. U nastavku odbrane, optuženi Mihailović je nastojao da prikaže kako je čak i liferovanje oružja od strane Nemaca išlo gotovo mimo njegove volje: :Pretsednik: Da nastavimo s ovim vašim sastankom sa Milanom Nedićem avgusta 1944 god. Da li vam je Nedić obećao ili se obavezao da će preko Nemaca uspeti da vam se liferuje veća količina oružja? :Optuženi: Ja nisam tražio da se meni liferuje od Nemaca. :Pretsednik: A da li vam je on obećao? :Optuženi: Nisam tražio. :Pretsednik: A da li vam je obećao, Sud to pita, da li vam je Nedić obećao ili se obavezao? :Optuženi: Ja sam kazao da neću od njih. :Pretsednik: Jeste li hteli da primite od [[Srpska državna straža|SDS]]. :Optuženi: Uvek. Zato sam kroz sve vreme i uzimao. :Pretsednik: Ko je snabdevao obućom, hranom i odećom SDS? :Optuženi: Sve su to snabdevali Nemci.<ref name="Saslušanje"/> Uprkos ovakvoj odbrani, sudsko veće je u članu 3. presude utvrdilo da je Mihailović kriv: {{citiranje|Što je od samog početka svoje izdajničke delatnosti stupio u vezu sa Nedićem i drugim kvislinzima, otvorenim slugama okupatora, u cilju da održi okupaciju i objedini sve izdajničke snage protiv oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije;<ref name="Presuda">{{cite web|url=http://www.znaci.net/00001/60_3_34.pdf |title=Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Presuda Dragoljubu Mihailoviću i ostalima |format=PDF |date= |accessdate=2014-03-16}}</ref>|Presuda Dragoljubu Mihailoviću}} == Literatura == * {{cite book | last = Tomasevich | first = Jozo | authorlink = Jozo Tomasevich | year = 1975 | title = War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks | publisher = Stanford University Press | location = Stanford | isbn = 978-0-8047-0857-9 | url = http://books.google.com/books?id=yoCaAAAAIAAJ&printsec=frontcover | ref = harv }} * {{cite book | last = Tomasevich | first = Jozo | year = 2001 | title = War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration | publisher = Stanford University Press | location = Stanford | isbn = 978-0-8047-3615-2 | url = http://books.google.com/books?id=fqUSGevFe5MC&printsec=frontcover | ref = harv }} == Reference == {{reflist|2}} == Vidi još == * [[Nedićeva Srbija]] * [[Ustanak u Srbiji 1941.]] * [[Propaganda Nedićeve vlade]] * [[Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] * [[Legalizovani četnici]] == References == <references /> {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Ustanak u Srbiji 1941.]] [[Kategorija:Dragoljub Mihailović]] [[Kategorija:Srbija u Drugom svetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu]] [[Kategorija:Odnosi između učesnika u Drugom svetskom ratu u Jugoslaviji]] dk9o0l3pn9bx27mrat2b8nlmsty6lz5 0 204562 41260267 41251827 2022-07-28T00:28:40Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki Ovo je spisak '''[[Mađarska|mađarskih]] vladara''' od [[Arpad]]a do [[1918]]. Za spisak posle [[1918]]. vidi [[Mađarski šefovi države]]. == Uspon države ([[896]]—[[1000]]) i [[Kraljevina Mađarska]] ([[1000]]—[[1918]]) == {| class="wikitable" |- !style=background:#aadead;| Dinastija !style=background:#ababab;| Vladar !style=background:#efdead;| Razdoblje !style=background:#dfdead;| Napomene |- | [[Arpadi]] || [[Almoš]]<br/><small>(''Álmos'')</small> || oko [[854]]. – oko [[895]]. || Almoš je bio prvi istorijski zabeleženi vođa [[veliki vezir Mađara]], otac Arpada. On je ojačao vrhovnu vlast nad svim od sedam tada postojećih mađarskih plemena. |- | [[Arpadi]] || [[Arpad]]<br/><small>(''Árpád'')</small> || oko [[895.]] – oko [[907.]] || Arpad je doveo [[Mađari|Mađare]] u [[Srednja Evropa|srednju Evropu]]; vladao je zajedno sa [[Kursan]]om ({{Šablon:Jez-hu|Kurszán}}). To je bilo zbog [[Hazari|hazarskog]] načina deobe vlasti, stvarne [[đula]] ({{Šablon:Jez-hu|Gyula}}) čiji je nosilac bio Arpad i duhovne [[kende]] ({{Šablon:Jez-hu|Kende}}) čiji je nosilac bio Kursan. |- | [[Arpadi]] || (<small>vidi napomene</small>) || oko [[907.]] – oko [[955.]] || U ovom razdoblju mađarski narod je bio podeljen na više plemena, koje su vodile različite vođe. Najčešće je najjače pleme vladalo ostalim plemenima ili su u drugim slučajevima koristili savet plemenskih vladara. Mada je već tada uveliko postojala nasledna loza Arpadovih potomaka. Vladar za koga se zna da je vladao oko [[950.]] godine je bio [[Fajs]] ({{Šablon:Jez-hu|Fajsz}}). Ostali iz tog perioda koji su sledili i smenjivali, sa datumima orijentacione prirode, jedan drugog su: * [[Sabolč, vladar Mađarske|Sabolč]] (oko 907. – ?, bez loze) * [[Tarhoš]] (oko 907. – posle 922., Arpadi) * [[Zolta, vladar Mađarske|Zoltan]] (907. – oko 947, Arpadov sin) * [[Fajs]],(948. – 955.) |- | [[Arpadi]] || [[Takšonj]]<br/><small>(''Taksony'')</small> || [[955]]. – [[972]]. || sin [[Zolta, Veliki vezir Mađara|Zoltana]] |- | [[Arpadi]] || [[Gejza|Geza]]<br/><small>(''Géza'')</small> || [[972]].–[[997]]. || Sin [[Takšonj]]a; * [[973]]. - traži hrišćanske [[misionar]]e od [[Car Svetog rimskog carstva|cara Svetog rimskog carstva]] [[Oton I|Otona I]]; * prima hrišćansku veru od [[Benediktinci|benediktinskih]] misionara; * osnivanje prve biskupije u Ugarskoj u [[Veszprém]]u <ref>Istorija Mađara, str. 22-23.</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Sveti Stefan Mađarski|Ištvan I.]]<br/><small>(''Szent István'')</small><br/><small>(''Vajk'')</small> || [[997]].–[[1038]]. || [[Gejza|Gezin]] sin, poslednji veliki vezir Mađara ([[997]]-[[1000]]) i prvi kralj Ugarske ([[1000]]-[[1038]]) * prvobitno poznat pod imenom Vajk, na krštenju dobio ime Stefan (mađ. Ištvan) * na početku vladavine slomio otpor paganske aristokratije; * pomagao hristijanizaciju Ugarske i osnovao deset biskupija među kojima je prvo mesto po rangu imala [[Ostrogon]]ska [[nadbiskupija]]; * [[1000]]. - krunisan za kralja krunom koju je poslao papa [[Silvestar II (papa)|Silvestar II]]; * prisajedinio Ugarskoj [[Banat]], [[Erdelj]] i [[Slavonija|Slavoniju]] (?); * podelio državu na županije (mađ. varmeđe); * doneo prve pisane zakone u Ugarskoj; * sukobio se sa carem [[Konrad II, car Svetog rimskog carstva|Konradom II]] oko krajeva između Fiše i Lajte; * pošto su sinovi poumirali, odredio za naslednika sestrića [[Petar Orseolo|Petra Orseola]] * proglašen za sveca rimokatoličke crkve [[1083]], za sveca pravoslavne crkve [[2000]]. godine <ref>isto, str. 23-32.</ref>; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Borbe između dinastija [[1038]]. – [[1046]].''' |- | Orseolo || [[Petar Orseolo|Petar I]]<br/><small>(''Velencei Péter'')</small><br/><small>(''Pietro Orseolo'')</small> || [[1038]].-[[1041]].|| Stefanov sestrić, sin [[Mletačka republika|mletačkog dužda]] Otona Orseola; * [[1041]]. - proteran iz Ugarske <ref>isto, str. 34</ref>; |- | Aba || [[Šamuel Aba|Samuel]]<br/><small>(''Aba Sámuel'')</small> || [[1041]].–[[1044]]. || Stefanov sestrić; * [[1044]]. - Petar Orseolo proteruje Samuela uz pomoć cara Svetog rimskog carstva [[Henrik III, car Svetog rimskog carstva|Hajnriha III]] <ref>isto.</ref>; |- | Orseolo || [[Petar Orseolo|Petar I]]<br/><small>(''Velencei Péter'')</small><br/><small>(''Pietro Orseolo'')</small> || druga vladavina: [[1044]].-[[1046]].,|| * proteran tokom [[Ustanak Vata|Vatinog ustanka]]<ref>isto, str. 34-35.</ref>; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=3 align=center| ''[[Ustanak Vata]] [[1046]].-[[1047]].'' || '''Povratak proteranih predstavnika dinastije Arpada iz Poljske i Rusije''' |- | [[Arpadovići]] || [[Andrija I od Mađarske|Andrija I]]<br/><small>(''András'')</small><br/><small>(''Endre'')</small> || [[1047]].–[[1061]]. || [[Vazul]]ov sin, * stradao u sukobu sa bratom [[Bela I|Belom]] pokušavajući da presto obezbedi svojim sinovima Salomonu i Davidu <ref>isto, str. 35.</ref>. |- | [[Arpadovići]] || [[Béla I od Mađarske|Bela I]]<br/><small>(''Béla'')</small><br/><small>(''Bajnok'')</small>|| [[1061]].–[[1063]]. || [[Vazul]]ov drugi sin * ugušio pobunu Vatinog sina Januša, poslednju pobunu pagana protiv hristijanizacije Ugarske; * umro, navodno, posle hiljadu dana vladavine <ref>isto, str. 35-36.</ref>. |- | [[Arpadi]] || [[Šolomon Mađarski|Šolomon]]<br/><small>(''Salamon'')</small> || [[1063]].–[[1074]]. || sin [[Andrija I od Mađarske|Andrije I]] * na presto došao uz [[Sveto rimsko carstvo|nemačku]] podršku; oženio [[Judith od Švapske|Juditu Salijsku]]; * morao je izdrži borbu sa braćom od strica Gezom i Ladislavom, sinovima Bele I, koji su uživali [[Vizantija|vizantijsku]] pomoć; * [[1068]]. - [[Bitka kod Kerleša]]: ugarska pobeda nad [[Pečenezi]]ma i [[Kumani]]ma; * [[1074]]. - [[Bitka kod Mođoroda]]: Geza i Ladislav pobedili Salomona koji beži u Austriju; * od [[1075]]. do [[1081]]. je vladao zapadnom Ugarskom iz [[Bratislava|Požuna]]; * [[1081]]. - odrekao se krune u korist Ladislava I; * [[1083]]. - napušta Ugarsku i odlazi u progonstvo<ref>isto, str. 36-38.</ref>. |- | [[Arpadi]] || [[Geza I od Mađarske|Geza I]]<br/><small>(''Géza'')</small> || [[1074]].–[[1077]]. || [[sin]] [[Bela I|Bele I]] * [[Vizantija|vizantijski car]] [[Mihajlo VII Parapinak|Mihailo VII Duka]] ([[1071]]-[[1078]]) mu poslao kraljevsku krunu, osnovu tzv. [[Kruna Svetog Stefana|krune svetog Stefana]]<ref>Istorija Mađara, str. 36-37.</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Ladislav I Sveti|Ladislav I Sveti]]<br/><small>(''Szent László'')</small> || [[1077]].–[[1095]]. || [[sin]] [[Bela I|Bele I]] * [[1068]]. - istakao se u bici kod Kerleša; * doba unutrašnje konsolidacije Ugarske; * početak osvajanja [[Hrvatsko Kraljevstvo|Hrvatske]]; * [[1091]]. - osniva [[Zagrebačka katedrala|Zagrebačku katedralu]] i posvećuje je [[Sveti Stefan Mađarski|Svetom Stefanu]]; * u srednjem veku ideal viteštva u Ugarskoj * kao svetac zaštitnik hrišćanske Ugarske, zaštitnik ženske časti, [[Sekelji|sekeljskih]] graničara i Mađara u [[Dijaspora|dijaspori]]<ref>Istorija Mađara, str. 36-41, 44.</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Koloman]]<br/><small>(''Könyves Kálmán'')</small> || [[1095]].–[[1116]]. || sin [[Geza I od Mađarske|Geze I]]; * prvobitno školovan za [[biskup]]a te je zbog učenosti bio poznat pod nadimkom Knjižar; * [[1097]]. - [[Bitka na Gvozdu]]: pogibija poslednjeg hrvatskog narodnog kralja [[Petar Svačić|Petra Svačića]]; Koloman u [[Biograd na Moru|Biogradu]] krunisan za kralja Hrvatske; * [[1102]]. - prisajedinjenje Hrvatske posle Kolomanovog sporazuma sa hrvatskim plemstvom; * [[1108]]. - osvajanje [[Dalmacija|Dalmacije]]; * početak ugarsko-[[Mletačka republika|mletačkog]] suparništva oko Dalmacije; * stalni sukobi kralja i njegovog brata [[Princ Almoš|Almoša]] koji je na kraju oslepljen sa maloletnim sinom [[Bela II. Slijepi|Belom]]<ref>Istorija Mađara, str. 41-45</ref>. |- | [[Arpadi]] || [[Stjepan II., kralj Ugarske i Hrvatske|Stefan II]]<br/><small>(''II. István'')</small> || [[1116]].–[[1131]]. || sin kralja Kolomana; * [[1116]]-[[1123]]. - rat sa Češkom * [[1127]]-[[1129]]. - rat sa Vizantijom oko [[Beograd]]a i južne granice Ugarske * odredio za naslednika sestrića Šaula<ref>Istorija Mađara, str. 45, 47-50</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Bela II. Slijepi]]<br/><small>(''II. Vak Béla'')</small> || [[1131]].–[[1141]]. || [[sin]] [[Princ Almoš|Almoša]] i sinovac Stefana II; * oženjen [[Jelena Vukanović|Jelenom]], ćerkom raškog [[Veliki župan|velikog župana]] [[Uroš I Vukanović|Uroša I]]; * [[1131]] - Sabor u [[Arad]]u: kraljica [[Jelena Vukanović|Jelena]] naređuje pogubljenje šezdeset osam učesnika u oslepljivanju Bele II; * [[1132]] - [[Bitka na reci Šajo (1132)|Bitka na reci Šajo]]: odbijen upad pretendenta na presto [[Boris Kolomanović|Borisa]], nepriznatog sina kralja Kolomana; * zauzeo [[Rama (oblast)|Ramu]] koja od tada ulazi u kraljevsku titulu ugarskih vladara<ref>Istorija Mađara, str. 49-50</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Gejza II.|Geza II]]<br/><small>(''II. Géza'')</small> || [[1141]].–[[1162]]. || sin Bele II; * tokom njegovog maloletstva državom je upravljala kraljica-majka [[Jelena Vukanović|Jelena]] i njen brat [[Beloš]]; * sukobi sa [[Vizantija|Vizantijom]] oko Srema ([[1150]]-[[1155]]) tokom kojih Geza vojno pomaže svog ujaka [[Uroš II Primislav|Uroša II]]<ref>Istorija Mađara, str. 50-53</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Stjepan III., hrvatsko-ugarski kralj|Stefan III]]<br/><small>(''III. István'')</small> || [[1162]].–[[1172]]. || [[sin]] Geze II; * [[1152]]. - [[otac]] ga imenovao za savladara; * njegov dolazak na presto nije priznao vizantijski car [[Manojlo I Komnin]] koji je podržao kao pretendente Stefanove stričeve [[Ladislav II.|Ladislava II]] i [[Stjepan IV., hrvatsko-ugarski kralj|Stefana IV]]; * [[1167]]. - predao [[Vizantija|Vizantiji]] brata [[Bela III.|Belu]] kao taoca i tzv. [[Belina baština|Belinu baštinu]] ([[Mačva]], Hrvatska, [[Dalmacija]])<ref>Istorija Mađara, str. 53-55, </ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Ladislav II.]]<br/><small>(''II. László'')</small> || [[1162]].–[[1163]]. || sin Bele II; * vizantijski štićenik i protivkralj; * navodno otrovan po nalogu ostrogonskog nadbiskupa; |- | [[Arpadi]] || [[Stjepan IV., hrvatsko-ugarski kralj|Stefan IV]]<br/><small>(''IV. István'')</small> || [[1163]].- [[1165]]. || sin Bele II; * vizantijski štićenik i protivkralj; * [[1163]]. - odlučno poražen kod [[Sekešfehervar|Stonog Beograda]]; * ubijen u [[Zemun|zemunskoj]] tvrđavi od strane sopstvenih pristalica; |- | [[Arpadi]] || [[Bela III.]]<br/><small>(''III. Nagy Béla'')</small> || [[1172]].–[[1196]]. || sin Geze II; * obrazovan u [[Carigrad]]u; * do [[1180]]. lojalni saveznik cara Manojla I Komnina; * [[1180]]-[[1185]]: rat sa [[Vizantija|Vizantijom]] tokom koga je pomagao [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanju]] i ponovo zauzeo Dalmaciju, Bosnu, Mačvu, [[Beograd]] i Braničevo; * doba unutrašnje konsolidacije Ugarske i snaženja vlasti [[monarh]]a; |- | [[Arpadi]] || [[Emerik, hrvatsko-ugarski kralj|Emerih]]<br/><small>(''Imre'')</small> || [[1196]].–[[1204]]. || sin Bele III; * [[1197]]-[[1203]]. - teški sukobi sa bratom [[Andrija II.|Andrijom]]; * [[1201]]. - vojno pomaže [[Vukan Nemanjić|Vukana Nemanjića]] da privremeno svrgne [[Veliki župan|velikog župana]] [[Stefan Prvovenčani|Stefana]]; Posle toga dodaje Srbiju ugarskoj kraljevskoj tituli; * [[1202]]. - [[Četvrti krstaški rat|krstaši]] za račun Mlečana zauzimaju ugarski [[Zadar]]; |- | [[Arpadi]] || [[Ladislav III.]]<br/><small>(''III. László'')</small> || [[1204]].–[[1205]]. || sin Emeriha i Konstance Aragonske; * [[1204]]. - nasledio presto kao četvorogodiši dečak; * [[1205]]. - umro u progonstvu u [[Beč]]u; |- | [[Arpadi]] || [[Andrija II.]]<br/><small>(''II. Jeruzsálemi András'')</small> || [[1205]].–[[1235]]. || sin Bele III; * dodao svojoj vladarskoj tituli ranije osvojene ruske krajeve, [[Galicija|Galiciju]] i [[Volinija|Voliniju]]; * [[1217]]-[[1218]]. - jedan od predvodnika [[Peti krstaški rat|Petog krstaškog rata]]; * [[1222]]. - [[Zlatna bula (1222)|Zlatnom bulom]]. odriče se brojnih kraljevskih prava u korist krupnog plemstva. |- | [[Arpadi]] || [[Béla IV od Ugarske i Hrvatske|Bela IV]]<br/><small>(''IV. Béla'')</small> || [[1235]].–[[1270]] || sin Andrije II; * kao princ erdeljski knez; * osvojio [[Oltenija|Olteniju]] i [[1233]]. je uvrstio kao ''Kumaniju'' u kraljevsku titulu; * Ugarska pretrpela navalu [[Mongoli|Mongola]] [[1241]]. godine; * ostatak vladavine kralj je podsticao podizanje utvrđenih naselja; * naselio [[Kumani|Kumane]] između Pešte i [[Subotica|Subotice]]; * od [[1261]]. u povremenim sukobima sa sinom Stefanom V kome je morao da prepusti istočnu i južnu Ugarsku; * [[1267]]/[[1268]]. - porazio i zarobio srpskog kralja [[Stefan Uroš I|Stefana Uroša I]] tokom borbi oko Mačvanske banovine<ref>Istorija Mađara, str. 68-79,84-87, 621</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Stjepan V., hrvatsko-ugarski kralj|Stefan V]]<br/><small>(''V. István'')</small> || [[1270]]–[[1272]]. || sin Bele IV; * od [[1245]]. godine [[mladi kralj]] ; * od [[1261]]. godine vladar istočne i južne Ugarske; * [[1266]]. - osvojio [[Vidin]] i dodao Bugarsku ugarskoj kraljevskoj tituli; * [[1272]]. - umro tokom rata sa slavonskim banom Joakimom koji je oteo prestolonaslednika Ladislava IV<ref>Istorija Mađara, str. 87-88, 621</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Ladislav IV. Kumanac]]<br/><small>(''IV. Kun László'')</small> || [[1272]].–[[1290]] || sin Stefana V i Jelisavete, ćerke kumanskog poglavara Sajana; * tokom maloletstva Ladislava IV državom upravljala njegova majka Jelisaveta; * doba feudalne anarhije u Ugarskoj; * [[1280]]/[[1281]]. - [[bitka kod Hodskog jezera]]: porazio pobunjene [[Kumani|Kumane]] koji zatim napuštaju Ugarsku<ref>Istorija Mađara, str. 88-90, 621-622</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Andrija III. Mlečanin]]<br/><small>(''III. Velencei András'')</small> || [[1290]]–[[1301]]. || [[unuk]] [[Andrija II.|Andrije II]] i poslednji vladar iz dinastije Arpada; * neuspeli pokušaji obnove kraljevske vlasti<ref>Istorija Mađara, str. 90-92</ref>; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Početak vladavine nemađarskih dinastija''' |- | [[Pšemislovići]] || [[Vaclav III od Češke|Ladislav V Pšemisl]]<br/><small>(''Václav III.'')</small>|| [[1301]].–[[1305]]. || [[Vaclav III Pšemisl|Vaclav]], češki prestolonaslednik, čukununuk Bele IV; * [[1301]]. - krunisan kao Ladislav V. * [[1305]]. - odrekao se ugarske krune u korist svog rođaka bavarskog vojvode Otona III<ref>Istorija Mađara, str. 93-94, 622</ref>. |- | [[Vitelsbah]] || [[Oton III Vitelsbah|Bela V]]<br/><small>(''Otto III. von Wittelsbach'')</small> || [[1305]].–[[1307]]. || Oton III, [[Bavarska|bavarski]] vojvoda [[1290]].–[[1312]], [[unuk]] [[Bela IV|Bele IV]]; * [[1305]]. - krunisan kao Bela V. * [[1307]]. - zarobio ga i proterao erdeljski vojvoda<ref>Istorija Mađara, str. 94, 622</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Karlo I. Robert]]<br/><small>(''Károly Róbert'')</small> || [[1301]].–[[1342]]. || [[unuk]] napuljskog kralja [[Karlo II Napuljski|Karla II]] po ocu, praunuk Stefana V; * rodonačelnik ugarskih Anžujaca; * [[1301]]. - krunisan u [[Ostrogon]]u uz podršku papstva i katoličke crkve u Ugarskoj; * [[1301]]-[[1310]]. - borba sa drugim pretendentima na presto; * [[1310]]-[[1322]]. - borba protiv osamostaljenih velikaša i snaženje kraljevske vlasti; * [[1330]]. - [[Bitka kod Posade]]: ugarski kralj teško poražen u pokušaju da vazalnu poslušnost nametne vlaškom vojvodi Basarabu I; * [[1335]]. i [[1342]]. - pohodi protiv srpskog kralja [[Stefan Dušan|Stefana Dušana]] sa promenljivim uspehom<ref>Istorija Mađara, str. 92-107</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Ludovik I. Veliki|Lajoš I Veliki]]<br/><small>(''Nagy Lajos'')</small> || [[1342]].–[[1382]]. || sin Karla I Roberta; kralj Poljske (1370-1382); * [[1344]]. [[Vlaška|Vlaški vojvoda]] [[Vladislav I Vlaški|Vlajko]] se privremeno prihvata vazalne obaveze prema ugarskom kralju; * [[1345]]. - ubistvo Lajoševog mlađeg brata Andrije, muža napuljske kraljice [[Jovana I Napuljska|Jovane]]; * [[1346]]. - Mlečani zauzimaju ugarski [[Zadar]]; početak borbi sa [[Mletačka republika|Mletačkom republikom]]; * [[1347]]-[[1348]]. - zauzima [[Napuljsko Kraljevstvo|Napuljsku kraljevinu]] kako bi osvetio bratovljevu smrt i proglašava se za napuljskog kralja; * [[1350]]. - Drugi Lajošev pohod na [[Napulj]]; * [[1358]]. - [[Zadarski mir]]: [[Venecija]] se u korist Ugarske odriče istočne obale [[Jadransko more|Jadranskog mora]]; [[Dubrovačka republika]] priznaje vrhovnu vlast ugarskog kralja; * [[1366]]. - pomaže [[Banovina Bosna|bosanskog bana]] [[Tvrtko I Kotromanić|Tvrtka I Kotromanića]] u borbi sa bratom Vukom; * [[1367]]. osnivanje univerziteta u [[Pečuj]]u; * [[1369]]. - posle kraće okupacije ([[1365]]-[[1369]]), vraća [[Vidin]] caru [[Ivan Stracimir|Ivanu Stracimiru]] koji od tada vlada kao ugarski vazal; * [[1370]]. - nasleđuje svog ujaka [[Kazimierz III od Poljske|Kazimira III]] i postaje kralj Poljske; Ugarska i Poljska u personalnoj uniji ([[1370]]-[[1382]]); [[Moldavija|Moldavski vojvoda]] [[Bogdan Moldavski|Bogdan]] priznaje vrhovnu vlast ugarskog kralja; * [[1373]]. - šalje vojnu pomoć banu Tvrku I i [[Knez Lazar|knezu Lazaru]] protiv [[Nikola Altomanović|Nikole Altomanovića]] koji je ugrožavao [[Dubrovnik]], ugarskog vazala; * [[1377]]. - posle nekoliko neuspešnih pohoda nanosi poraz paganskim [[Litvanci]]ma i osvaja [[Galicija|Galiciju]] i [[Podolija|Podoliju]]; * [[1380]]. - papa mu nudi [[Napuljsko Kraljevstvo|Napuljsku kraljevinu]] koju Lajoš prepušta [[Karlo II. Drački|Karlu Dračkom]]; * [[1381]]. - [[Torinski mir]]: potvrđena prevlast Ugarske na Jadranu i odredbe Zadarskog mira; * Srednjovekovna Ugarska na vrhuncu moći<ref>Istorija Mađara, str. 108-122, 623-625</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Marija, hrvatsko-ugarska kraljica|Marija]]<br/><small>(''Mária'')</small> || [[1382]].–[[1385]]. || ćerka [[Ludovik I. Veliki|Lajoša I Velikog]] i [[Elizabeta Kotromanić|Jelisavete]], ćerke bosanskog bana [[Stjepan II Kotromanić|Stjepana II Kotromanića]]; * [[1372]]. verena sa [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], sinom cara Svetog rimskog carstva [[Karlo IV, car Svetog rimskog carstva|Karla IV Luksemburškog]]; * [[1382]]. - krunisana, po očevoj oporuci, za ''kralja'' Ugarske. * [[1384]]. - [[Jadwiga od Poljske|Jadviga]], Marijina mlađa [[sestra]], krunisana za kraljicu Poljske; formalni raspad ugarsko-poljske personalne unije; * [[1385]]. - svadba Žigmunda i Marije u [[Budim]]u, posle koje mladoženja odlazi u Češku da traži vojnu pomoć od brata, češkog kralja [[Vaclav IV|Vaclava IV]] * jedan deo plemstva krunu nudi napuljskom kralju [[Karlo III Napuljski|Karlu III]]; po Karlovom dolasku u Ugarsku Marija se zvanično odriče krune<ref>Istorija Mađara, str. 122-124, 625</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Karlo II. Drački]]<br/><small>(''Carlo d'Angiò-Durazzo'')</small> || [[1385]].–[[1386]]. || Karlo III Drački, napuljski kralj ([[1382]]-[[1386]]), praunuk [[Stjepan V., hrvatsko-ugarski kralj|Stefana V]]; * [[1385]]. - stigao u Ugarsku i krunisan za kralja 31. decembra kao Karlo II; * [[1386]]. - umro od posledica atentata koji je organizovala kraljica-majka [[Elizabeta Kotromanić|Jelisaveta]]<ref>Istorija Mađara, str. 123-124, 625</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Marija, hrvatsko-ugarska kraljica|Marija]]<br/><small>(''Mária'')</small>|| druga vladavina: [[1386]].–[[1395]]. || * [[1386]]. - zarobljena sa majkom kod Gorjana od pristalica napuljskih Anžujaca; * [[1387]]. - [[Elizabeta Kotromanić|Jelisaveta]] ubijena u Novigradu u Dalmaciji; pristalice napuljaca napuštaju Ugarsku; Marija se pridružuje Žigmundu; * [[1387]].-[[1395]]. - zajednička vladavina Žigmunda i Marije; * [[1395]]. - Marija umire posle nesrećnog pada sa [[konj]]a<ref>Istorija Mađara, str. 124-127, 625-626</ref>; |- | [[Luksemburzi]] || [[Žigmund Luksemburški]]<br/><small>(''Sigismund von Luxemburg'')</small>|| [[1387]].–[[1437]]. || suprug kraljice Marije; sin cara Svetog rimskog carstva [[Karlo IV, car Svetog rimskog carstva|Karla IV Luksemburškog]]; bio je i car Svetog rimskog carstva i kralj [[Češka|Češke]] * [[1372]]. - veren sa [[Marija, hrvatsko-ugarska kraljica|Marijom]], ćerkom kralja Lajoša I Velikog; * [[1385]]. - svadba Žigmunda i Marije u [[Budim]]u, posle koje mladoženja odlazi u Češku da traži vojnu pomoć od brata, češkog kralja [[Vaclav IV|Vaclava IV]] * [[1387]]. - krunisan za ugarskog kralja uz pomoć pristalica zatočene Marije; * [[1390]]. - prvi upad [[Osmansko carstvo|Turaka Osmanlija]] u Ugarsku; * [[1394]]. - Žigmund nameće vazalnu pokornost kralju Srba i Bosne [[Stefan Dabiša|Stefanu Dabiši]]; * [[1395]]. - [[Bitka na Rovinama]]: Žigmundov vazal vlaški vojvoda [[Mirča Stariji]] nanosi poraz osmanskom sultanu [[Bajazit I|Bajazitu I]]; * [[1396]]. - [[Bitka kod Nikopolja]]: [[Bajazit I]] odnosi ubedljivu pobedu nad Žigmundom i zapadnim [[Krstaši|krstašima]] i pokorava [[Vidinska Bugarska|Vidinsku Bugarsku]]; * [[1397]]. - Sabor u [[Temišvar]]u: Žigmund kažnjava neverne velikaše i ukida odredbe [[Zlatna bula (1222)|Zlatne bule]] iz [[1222]]. koje plemstvu dozvoljavaju oružan otpor kralju. * [[1401]]. - kralj u zatočeništvu velikaša (28. april - 29. oktobar) * [[1402]].- Žigmund zaključuje sporazum o uzajamnom nasleđivanju sa austrijskim vojvodom [[Albrecht IV Habsburgški|Albertom IV Habsburškim]]. * [[1403]]. - [[Ladislav Napuljski]], sin Karla II Dračkog, krunisan u [[Zadar|Zadru]] za kralja Ugarske; Žigmund pobeđuje pristalice napuljskih Anžujaca; * [[1404]]. - Srpski [[despot]] [[Stefan Lazarević]] postaje ugarski vazal; * [[1405]]. - Ugri prodiru u [[Kraljevina Bosna|Bosnu]], svrgavaju kralja [[Ostoja Kotromanić|Stefana Ostoju]] i na njegovo mesto dovode [[Stefan Tvrtko II Kotromanić|Stefana Tvrtka II]]; * [[1408]]. - Žigmund lično dolazi u Bosnu i vraća Stefana Ostoju na presto; * [[1409]]. - [[Ladislav Napuljski]] prodaje [[Mletačka Republika|Veneciji]] svoja prava na Dalmaciju; Mlečani osvajaju [[Dalmacija|Dalmaciju]] od Ugarske; * [[1411]]. - Žigmund postaje kralj Nemačke; * [[1414]]. - [[1418]]. - [[Sabor u Konstanci]]: Žigmund saziva sabor da bi se zalečila [[Zapadna šizma]]; * [[1415]]. - Sabor u Konstanci osuđuje na smrt zbog [[jeres]]i češkog reformatora [[Jan Hus|Jana Husa]]; * [[1419]]. - postaje kralj Češke posle smrti [[brat]]a [[Vaclav IV|Vaclava IV]]; * [[1419]]-[[1434]]. - Žigmundovi ratovi sa češkim [[Husiti|husitima]] ([[Husitski ratovi]]); * [[1426]]. - [[Sporazum u Tati]]: ugarski kralj odobrava da despota Stefana Lazarevića nasledi njegov sestrić [[Đurađ Branković]]; * [[1433]]. - Žigmund krunisan za [[Sveto rimsko carstvo|cara Svetog rimskog carstva]]; * [[1434]]-[[1436]]. - Žigmundov poslednji boravak u Ugarskoj<ref>Istorija Mađara, str. 122-150, 625-628</ref>; |- | [[Habsburg]]zi || [[Albrecht II. Habsburški|Albert]]<br/><small>(''Albrecht II. Habsburg'')</small>|| [[1437]].–[[1439]]. || Albert V, nadvojvoda [[Austrija|Austrije]] i kralj Nemačke (kao Albert II); [[muž]] [[Elizabeta Luksemburška|Jelisavete]], ćerke kralja Žigmunda Luksemburškog. |- |bgcolor=#c0ffff colspan=3 align=center| Međuvlada || Borba za vlast između Vladislava I i Ladislava V |- | [[Habsburg]]zi || [[Ladislav V. Posmrtni|Ladislav V Posmrče]]<br/><small>(''Ladislaus Postumus'')</small>|| [[1440]].–[[1457]]. || sin kralja Alberta i [[Elizabeta Luksemburška|Jelisavete]], ćerke kralja [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]]; austrijski vojvoda (1440-1457) i kralj [[Češka|Češke]] (1440-1457). * [[1440]]. - rođen nekoliko meseci od očeve smrti zbog čega dobija nadimak ''Posmrče''; ** krunisan [[Kruna Svetog Stefana|krunom sv. Stefana]]; *** deo plemstva bira za kralja poljskog kralja Vladislava III tako da kraljica sa sinom i krunom odlazi u [[Beč]] pod zaštitu [[Friedrich III., car Svetog Rimskog Carstva|Fridriha III Habsburškog]]; * [[1442]]-[[1452]]. - živi u Beču pod starateljstvom [[Friedrich III., car Svetog Rimskog Carstva|Fridriha III]]; * [[1444]]. - posle pogibije Vladislava I [[Bitka kod Varne|kod Varne]] plemstvo prihvata Ladislava V za kralja; Fridrih III zahteva da ugarska kruna postane nasledna u porodici Habsburga što ugarski Državni sabor odbija; * [[1446]]-[[1453]]. - plemstvo bira za regenta u Ladislavovom odsustvu [[Janoš Hunjadi|Janoša Hunjadija]]; * [[1448]]. - [[Kosovska bitka (1448)|Druga bitka na Kosovu polju]]: [[Murat II]] teško porazio Hunjadija; * [[1452]]. - Ladislav V se vraća u Ugarsku, ulogu njegovog staratelja preuzima grof [[Ulrih II Celjski]]; * [[1456]]. - [[Opsada Beograda (1456)|Opsada Beograda]]: [[Janoš Hunjadi]] odbija opsadu koju je započeo osmanski sultan [[Mehmed II Osvajač]]; ** [[11. avgust]]: [[Janoš Hunjadi]] umire u [[Zemun]]u od [[Kuga|kuge]]; *** [[Ladislav Hunjadi]], stariji Janošev sin, odbija da preda Beograd kralju Ladislavu i ubija grofa Ulriha Celjskog; **** Ladislav V u [[Budim]]u osuđuje na smrt Ladislava Hunjadija i zatvara njegovog brata [[Matija Korvin|Matiju]]; početak sukoba kralja i pristalica Hunjadijevih; * [[1457]]. - umire u [[Prag]]u bez naslednika<ref>Istorija Mađara, str. 152-159, 629</ref>; |- | [[Jagelonci]] || [[Vladislav I.]]<br/><small>(''Władysław III Warneńczyk'')</small> || [[1440]]–[[1444]]. || Vladislav III Jagelonac, kralj Poljske ([[1434]]-[[1444]]); * [[1440]]. - pozvan u Ugarsku da preuzme tron pre rođenja [[Ladislav V Posmrče|Ladislava V Posmčeta]]; ** [[Opsada Beograda (1440)|Opsada Beograda]]: prva osmanska opsada ugarskog Beograda; neuspeh i povlačenje [[Murat II|Murata II]]; *** Vladislav krunisan za ugarskog kralja kao Vladislav I; * [[1440]]-[[1442]]. - sukobi pristalica Vladislava I i Ladislava V; kraljica Elizabeta vodi sina u Beč pod zaštitu Fridriha III Habsburškog; * [[1443]]. - [[Duga vojna]]: Vladislav I u društvu [[Janoš Hunjadi|Janoša Hunjadija]] i [[despot]]a [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] prodire na tursku teritoriju sve do [[Sofija|Sofije]], ali se zatim povlači usled nastupajuće zime; * [[1444]]. - Sabor u [[Segedin]]u: Vladislav I odbacuje mir sa Osmanlijama unapred; ** [[Mir u Velikom Varadinu]]: [[Murat II]] odobrava obnovu [[Srpska despotovina|Srpske despotovine]]; *** [[Bitka kod Varne]]: Vladislav I teško poražen i ubijen u sukobu sa Muratom II; **** Ugarski državni sabor prihvata za kralja maloletnog Ladislava V Posmrčeta<ref>Istorija Mađara, str. 152-155, 629</ref>; |- | [[Hunjadi]]|| [[Matija Korvin|Matija I Korvin]]<br/><small>(''Hunyadi Mátyás'')</small> || [[1458]].-[[1490]] || [[sin]] [[Janoš Hunjadi|Janoša Hunjadija]], regenta Ugarske ([[1446]]-[[1453]]); * [[1459]]. - [[Bitka kod Šimontornje]]: pobeda nad velikašima koji su na ugarski presto hteli da dovedu cara Svetog rimskog carstva [[Friedrich III., car Svetog Rimskog Carstva|Fridriha III Habsburškog]]. ** Pad [[Srpska Despotovina|Srpske despotovine]] pod [[Osmansko Carstvo|otomansku vlast]]; * [[1463]]. - Sporazum u [[Viner Nojštat|Bečkom Novom Mestu]] između Matije I i Fridriha III; Sporazum o uzajamnom nasleđivanju u slučaju nedostatka muškog naslednika; Matija otkupljuje [[Kruna Svetog Stefana|krunu sv. Stefana]] od cara; ** Pad [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod [[Osmansko Carstvo|otomansku vlast]]; * [[1465]]. - pokorava češkog velikaša Švehlu koji je vladao severozapadnom Ugarskom; * [[1467]]. - osnivanje univerziteta u [[Bratislava|Požunu]]; * [[1468]]. - kreće u [[krstaški pohod]] protiv [[Husiti|husitskog]] češkog kralja [[Jirži Podjebradski|Jiržija Podjebradskog]]; * [[1469]]. - u [[Olomouc]]u se krunisao za kralja Češke; Podjebradski imenuje za svog naslednika poljskog princa [[Vladislav II.|Vladislava Jagelonca]]; * [[1471]]-[[1478]]. - rat sa [[Jagelonci]]ma koji pretenduju i na ugarski presto; završen bez teritorijalnih izmena; * [[1474]] i [[1477]]. - ugarski odredi pustoše teritorije Fridriha III, ali ugarski kralj ne uspeva da natera cara na reviziju sporazuma u Bečkom Novom Mestu; * [[1476]]. - osvaja turski [[Šabac]]; * od [[1480]]. počinje redovno da se upliće u prilike na [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskom poluostrvu]] kao zet napuljskog kralja [[Ferdinand I Napuljski|Ferdinanda I]]; * [[1482]]-[[1487]]. - obnova neprijateljstava sa Fridrihom III; * [[1483]]. - posle nekoliko godina ratovanja sklapa primirje sa sultanom [[Bajazit II|Bajazitom II]]; * [[1485]]. - zauzima [[Beč]] i [[Opava|Opavu]]; * [[1488]]. - [[Ankona]] privremeno prihvata ugarsku vrhovnu vlast; * [[1490]]. - umire u [[Beč]]u od moždane kapi; * za naslednika odredio vanbračnog sina Ivaniša<ref>Istorija Mađara, str. 159-175, 629-631</ref>; |- | [[Jagelonci]] || [[Vladislav II.|Vladislav II Jagelonac]]<br/><small>(''Vladislav Jagellonský'')</small>|| [[1490]]–[[1516]]. ||Vladislav II Jagelonac Mlađi, kralj [[Češka|Češke]] (1471-1516), sin poljskog kralja [[Kazimir IV Jagelović|Kazimira IV]] i sinovac kralja Ugarske i Poljske [[Vladislav I.|Vladislava I]]. * tajno se oženio Matijinom udovicom Beatrisom Aragonskom. * prilikom stupanja na presto obećava da će ukinuti kraljevsku stajaću vojsku ([[Crna armada]]) i ubiranje stalnog poreza. * [[Maksimilijan I. Habsburški|Maksimilijan I.]], sin cara Fridriha III, bez borbe zauzima [[Beč]] i austrijske teritorije koje je prethodno osvojio [[Matija Korvin]]. * [[1492]]. - mir sa Maksmilijanom Habsburškim i potvrda ugovora o međusobnom nasleđivanju. * [[1493]]. - [[Bitka na Krbavskom polju]]: hrvatski ban Emerih Derenčenji gine u sukobu sa Osmanlijama. * [[1495]]. - primirje između Ugarske i Osmanlija. * [[1500]]. - [[Papa Aleksandar VI]] odobrava razvod Vladislava II i Beatrise Aragonske; * [[1505]]. - [[Sabor na Rakoškom polju (1505)|Sabor na Rakoškom polju]]: Plemstvo zabranjuje izbor stranca za kralja posle smrti Vladislava II; * [[1516]]. - Pripreme za [[krstaški rat]] protiv Turaka se pretvaraju u seljački ustanak pod vođstvom [[Đerđ Doža|Đerđa Dože]]<ref>Istorija Mađara, str. 175-182, 631-632</ref>; |- | [[Jagelonci]] || [[Ludovik II. Jagelović|Lajoš II Jagelonac]]<br/><small>(''II. Lajos'')</small>|| [[1516]].–[[1526]]. || Bio je i kralj [[Češka|Češke]]; * kralj Ugarske i Češke; * sin Vladislava II i francuske grofice Ane Kandal od Foa. * [[1515]]. - oženjen [[Marija od Ugarske|Marijom]], [[unuka|unukom]] cara Svetog rimskog carstva [[Maksimilijan I. Habsburški|Maksimilijana I.]] * [[1516]]. - nasledio presto kao desetogodišnji dečak zbog čega je osnovano namesništvo od 28 članova među kojima je najuticajniji bio erdeljski vojvoda [[Ivan Zapolja|Jovan Zapolja]]. * [[1521]]. - Osmanlije [[Pad Beograda (1521)|osvajaju Beograd]], [[Šabac]] i gradove [[Srem]]a. * [[1526]]. - [[Mohačka bitka]]: teški poraz u borbi sa [[Osmansko carstvo|Osmanlijama]] i smrt Lajoša II<ref>Istorija Mađara, str. 178,182-183,185-187, 632</ref>; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Ferdinand Habsburški i Janoš Zapolja su bili istovremeno vladari različitih delova Mađarske.''' |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand I, car Svetog rimskog carstva|Ferdinand I.]]<br/><small>(''Ferdinand I. von Habsburg'')</small> || [[1526]].–[[1564]]. || šurak Lajoša II.; bio je i car Svetog rimskog carstva. |- | [[Zapolje]] || [[Ivan Zapolja|Jovan I Zapolja]]<br/><small>(''Szapolyai János'')</small> || [[1526]].–[[1540]] || Vođa mađarskih plemića, koji su se zalagali za domaćeg vladara (kralja). Priznat za kralja od strane mađarskog plemstva i [[Sulejman I|Sulejmana I Veličanstvenog]].(''Szapolyai''.) |- | [[Zapolje]] || [[Jovan II Žigmund Zapolja]]<br/><small>(''Szapolyai János Zsigmond'')</small> || [[1540]]-[[1571]]. || Sin Jovana I Zapolje. Kralj Mađarske i knez [[Transilvanija|Transilvanije]] ''(Erdelj)'' po odobrenju osmanskog sultana. |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Mađarska je bila podeljena na tri dela: [[Habsburška Mađarska|habsburški]] deo koji je bio na severnom i zapadnom delu države, [[Osmanlijska Mađarska|osmanski]] u sredini, i poluvazalnu [[Transilvanija|Transilvaniju]] na istoku, posle [[1562]].''' |- | [[Habsburg]]zi || [[Maksimilijan II, car Svetog rimskog carstva|Maksimilijan II]]<br/><small>(''Maximilian II. von Habsburg'')</small>|| [[1563]].–[[1576]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Rudolf II, car Svetog rimskog carstva|Rudolf II]]<br/><small>(''Rudolf II. von Habsburg'')</small> || [[1572]].–[[1608]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Matija, car Svetog rimskog carstva|Matija II]]<br/><small>(''Matthias von Habsburg'')</small> || [[1608]].–[[1619]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand II, car Svetog rimskog carstva|Ferdinand II]]<br/><small>(''Ferdinand II. von Habsburg'')</small> || [[1618]].–[[1637]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand III, car Svetog rimskog carstva|Ferdinand III]]<br/><small>(''Ferdinand III. von Habsburg'')</small> || [[1625]].–[[1657]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand IV]]<br/><small>(''Ferdinand IV. von Habsburg'')</small> || [[1647]].–[[1654]]. || Vladao ''de facto'' samo godinu dana (1653/1654). Umro u 21. godini od velikih boginja. |- | [[Habsburg]]zi || [[Leopold I, car Svetog rimskog carstva|Leopold I]]<br/><small>(''Leopold I. von Habsburg'')</small> || [[1655]].–[[1705]]. || Vodio [[Veliki turski rat]], osvojio [[Panonska nizija|Panoniju]] od [[Osmansko carstvo|Osmanlija]] ([[Eugen Savojski]]). Sa [[Karlovački mir|Karlovačkim mirom]], Habsburzi postaju glavna sila u Panoniji i šire se prema jugo–istočnoj Europi. |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Pokret za oslobađanje mađarske od Turaka. Habzburzi naseljavaju [[Srbi|Srbe]] ([[1690]].) i [[Nemci|Nemce]] ([[1682]].–[[1699]].) u Južnu Ugarsku.''' |- | [[Habsburg]]zi || [[Joseph I, car Svetog rimskog carstva|Jozef I]]<br/><small>(''Joseph I. von Habsburg'')</small> || [[1687]].–[[1711]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Karlo III]]<br/><small>(''Karl VI.'')</small> || [[1711]].–[[1740]]. || &nbsp; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Velike seobe Nemaca u Mađarsku ([[1720]].–[[1800]].)''' |- | [[Habsburg]]zi || [[Marija Terezija Austrijska|Marija Terezija]]<br/><small>(''Maria Theresia von Habsburg'' ili ''Mária Terézia'')</small> || [[1740]].–[[1780]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Joseph II od Svetog Rimskog Carstva|Jozef II]]<br/><small>(''Joseph II. von Habsburg-Lothringen'')</small>|| [[1780]].–[[1790]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Leopold II, car Svetog rimskog carstva|Leopold II]]<br/><small>(''Leopold II. von Habsburg-Lothringen'' ili ''II. Lipót'')</small> || [[1790]]-[[1792]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Franz II od Svetog Rimskog Carstva|Franc]]<br/><small>(''Franz II. von Habsburg-Lothringen'')</small> || [[1792]].–[[1835]]. || Abdicirao od naslova ''[[Lista njemačkih vladara|rimskog cara]]'' 6. augusta [[1806]]. (kraj [[Sveto Rimsko Carstvo|Svetog rimskog carstva]]). Od 11. augusta [[1804]]. je vladar [[Austrijsko Carstvo|Austrijskog carstva]] (1804–1867). Bio je jedan od pokrovitelja [[Bečki kongres|Bečkog kongresa]]. |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand I od Austrije|Ferdinand V]]<br/><small>(''Ferdinand I. der Gütige'')</small> || [[1835]].–[[1848]]. || Bori se protiv revolucije nikle [[1848]]. (''[[Revolucija 1848–1849.|Proljeće naroda]]''). Mađari pod vodstvom [[Lajos Kossuth|Kossutha]] su proglasili [[Republika|republiku]], stoga je [[Ferdinand I od Austrije|car Ferdinand]] ovlastio generala [[Josip Jelačić|Jelačića]] [[ban]]om Hrvatske u svrhu borbe protiv mađarske revolucije. |- | [[Habsburg]]zi || [[Franc Jozef I]]<br/><small>(''Franz Joseph von Habsburg-Lothringen'' ili ''Ferenc József'')</small> || [[2. decembar]] [[1848]]. – [[21. novembar]] [[1916]]. || Okrunjen 8. juna 1867. u [[Budimpešta|Budimpešti]] kraljem dvojne monarhije [[Austro-Ugarska|Austrije i Ugarske]] (''[[Austro-ugarska nagodba|Ausgleich]]'' [[1867]]). |- | [[Habsburg]]zi || [[Karlo I. Austrijski|Karlo IV]]<br/><small>(''Karl von Habsburg-Lothringen'')</small><br/><small>(''IV. Boldog Károly'')</small> || [[21. novembar]] [[1916]]. – [[13. novembar]] [[1918]]. || &nbsp; |} == Povezano == * [[Mađarske kraljice]] == Reference == {{izvori}} == Literatura == * [[Peter Rokai|P. Rokai]], [[Zoltan Đere|Z. Đere]], [[Tibor Pal|T. Pal]], [[Aleksandar Kasaš|A. Kasaš]], Istorija Mađara, Clio, Beograd 2002. == Spoljašnje veze == * [http://www.magyarorszag.hu/angol/orszaginfo/tortenelem/uralkodok/kiralyok_a.html Mađarski vladari i šefovi države] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040813082356/http://www.magyarorszag.hu/angol/orszaginfo/tortenelem/uralkodok/kiralyok_a.html |date=2004-08-13 }} [[Kategorija:Mađarski vladari|#]] [[Kategorija:Popisi vladara|Mađarski]] [[Kategorija:Historija Mađarske|#]] ml6yc1to9xt817a4pqd229ervpwrw5l 41260274 41260267 2022-07-28T01:28:19Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki Ovo je spisak '''[[Mađarska|mađarskih]] vladara''' od [[Arpad]]a do [[1918]]. Za spisak posle [[1918]]. vidi [[Mađarski šefovi države]]. == Uspon države ([[896]]—[[1000]]) i [[Kraljevina Mađarska]] ([[1000]]—[[1918]]) == {| class="wikitable" |- !style=background:#aadead;| Dinastija !style=background:#ababab;| Vladar !style=background:#efdead;| Razdoblje !style=background:#dfdead;| Napomene |- | [[Arpadi]] || [[Almoš]]<br/><small>(''Álmos'')</small> || oko [[854]]. – oko [[895]]. || Almoš je bio prvi istorijski zabeleženi vođa [[veliki vezir Mađara]], otac Arpada. On je ojačao vrhovnu vlast nad svim od sedam tada postojećih mađarskih plemena. |- | [[Arpadi]] || [[Arpad]]<br/><small>(''Árpád'')</small> || oko [[895.]] – oko [[907.]] || Arpad je doveo [[Mađari|Mađare]] u [[Srednja Evropa|srednju Evropu]]; vladao je zajedno sa [[Kursan]]om ({{Šablon:Jez-hu|Kurszán}}). To je bilo zbog [[Hazari|hazarskog]] načina deobe vlasti, stvarne [[đula]] ({{Šablon:Jez-hu|Gyula}}) čiji je nosilac bio Arpad i duhovne [[kende]] ({{Šablon:Jez-hu|Kende}}) čiji je nosilac bio Kursan. |- | [[Arpadi]] || (<small>vidi napomene</small>) || oko [[907.]] – oko [[955.]] || U ovom razdoblju mađarski narod je bio podeljen na više plemena, koje su vodile različite vođe. Najčešće je najjače pleme vladalo ostalim plemenima ili su u drugim slučajevima koristili savet plemenskih vladara. Mada je već tada uveliko postojala nasledna loza Arpadovih potomaka. Vladar za koga se zna da je vladao oko [[950.]] godine je bio [[Fajs]] ({{Šablon:Jez-hu|Fajsz}}). Ostali iz tog perioda koji su sledili i smenjivali, sa datumima orijentacione prirode, jedan drugog su: * [[Sabolč, vladar Mađarske|Sabolč]] (oko 907. – ?, bez loze) * [[Tarhoš]] (oko 907. – posle 922., Arpadi) * [[Zolta, vladar Mađarske|Zoltan]] (907. – oko 947, Arpadov sin) * [[Fajs]] (948. – 955.) |- | [[Arpadi]] || [[Takšonj]]<br/><small>(''Taksony'')</small> || [[955]]. – [[972]]. || sin [[Zolta, Veliki vezir Mađara|Zoltana]] |- | [[Arpadi]] || [[Gejza|Geza]]<br/><small>(''Géza'')</small> || [[972]].–[[997]]. || Sin [[Takšonj]]a; * [[973]]. - traži hrišćanske [[misionar]]e od [[Car Svetog rimskog carstva|cara Svetog rimskog carstva]] [[Oton I|Otona I]]; * prima hrišćansku veru od [[Benediktinci|benediktinskih]] misionara; * osnivanje prve biskupije u Ugarskoj u [[Veszprém]]u <ref>Istorija Mađara, str. 22-23.</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Sveti Stefan Mađarski|Ištvan I.]]<br/><small>(''Szent István'')</small><br/><small>(''Vajk'')</small> || [[997]].–[[1038]]. || [[Gejza|Gezin]] sin, poslednji veliki vezir Mađara ([[997]]-[[1000]]) i prvi kralj Ugarske ([[1000]]-[[1038]]) * prvobitno poznat pod imenom Vajk, na krštenju dobio ime Stefan (mađ. Ištvan) * na početku vladavine slomio otpor paganske aristokratije; * pomagao hristijanizaciju Ugarske i osnovao deset biskupija među kojima je prvo mesto po rangu imala [[Ostrogon]]ska [[nadbiskupija]]; * [[1000]]. - krunisan za kralja krunom koju je poslao papa [[Silvestar II (papa)|Silvestar II]]; * prisajedinio Ugarskoj [[Banat]], [[Erdelj]] i [[Slavonija|Slavoniju]] (?); * podelio državu na županije (mađ. varmeđe); * doneo prve pisane zakone u Ugarskoj; * sukobio se sa carem [[Konrad II, car Svetog rimskog carstva|Konradom II]] oko krajeva između Fiše i Lajte; * pošto su sinovi poumirali, odredio za naslednika sestrića [[Petar Orseolo|Petra Orseola]] * proglašen za sveca rimokatoličke crkve [[1083]], za sveca pravoslavne crkve [[2000]]. godine <ref>isto, str. 23-32.</ref>; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Borbe između dinastija [[1038]]. – [[1046]].''' |- | Orseolo || [[Petar Orseolo|Petar I]]<br/><small>(''Velencei Péter'')</small><br/><small>(''Pietro Orseolo'')</small> || [[1038]].-[[1041]].|| Stefanov sestrić, sin [[Mletačka republika|mletačkog dužda]] Otona Orseola; * [[1041]]. - proteran iz Ugarske <ref>isto, str. 34</ref>; |- | Aba || [[Šamuel Aba|Samuel]]<br/><small>(''Aba Sámuel'')</small> || [[1041]].–[[1044]]. || Stefanov sestrić; * [[1044]]. - Petar Orseolo proteruje Samuela uz pomoć cara Svetog rimskog carstva [[Henrik III, car Svetog rimskog carstva|Hajnriha III]] <ref>isto.</ref>; |- | Orseolo || [[Petar Orseolo|Petar I]]<br/><small>(''Velencei Péter'')</small><br/><small>(''Pietro Orseolo'')</small> || druga vladavina: [[1044]].-[[1046]].,|| * proteran tokom [[Ustanak Vata|Vatinog ustanka]]<ref>isto, str. 34-35.</ref>; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=3 align=center| ''[[Ustanak Vata]] [[1046]].-[[1047]].'' || '''Povratak proteranih predstavnika dinastije Arpada iz Poljske i Rusije''' |- | [[Arpadovići]] || [[Andrija I od Mađarske|Andrija I]]<br/><small>(''András'')</small><br/><small>(''Endre'')</small> || [[1047]].–[[1061]]. || [[Vazul]]ov sin, * stradao u sukobu sa bratom [[Bela I|Belom]] pokušavajući da presto obezbedi svojim sinovima Salomonu i Davidu <ref>isto, str. 35.</ref>. |- | [[Arpadovići]] || [[Béla I od Mađarske|Bela I]]<br/><small>(''Béla'')</small><br/><small>(''Bajnok'')</small>|| [[1061]].–[[1063]]. || [[Vazul]]ov drugi sin * ugušio pobunu Vatinog sina Januša, poslednju pobunu pagana protiv hristijanizacije Ugarske; * umro, navodno, posle hiljadu dana vladavine <ref>isto, str. 35-36.</ref>. |- | [[Arpadi]] || [[Šolomon Mađarski|Šolomon]]<br/><small>(''Salamon'')</small> || [[1063]].–[[1074]]. || sin [[Andrija I od Mađarske|Andrije I]] * na presto došao uz [[Sveto rimsko carstvo|nemačku]] podršku; oženio [[Judith od Švapske|Juditu Salijsku]]; * morao je izdrži borbu sa braćom od strica Gezom i Ladislavom, sinovima Bele I, koji su uživali [[Vizantija|vizantijsku]] pomoć; * [[1068]]. - [[Bitka kod Kerleša]]: ugarska pobeda nad [[Pečenezi]]ma i [[Kumani]]ma; * [[1074]]. - [[Bitka kod Mođoroda]]: Geza i Ladislav pobedili Salomona koji beži u Austriju; * od [[1075]]. do [[1081]]. je vladao zapadnom Ugarskom iz [[Bratislava|Požuna]]; * [[1081]]. - odrekao se krune u korist Ladislava I; * [[1083]]. - napušta Ugarsku i odlazi u progonstvo<ref>isto, str. 36-38.</ref>. |- | [[Arpadi]] || [[Geza I od Mađarske|Geza I]]<br/><small>(''Géza'')</small> || [[1074]].–[[1077]]. || [[sin]] [[Bela I|Bele I]] * [[Vizantija|vizantijski car]] [[Mihajlo VII Parapinak|Mihailo VII Duka]] ([[1071]]-[[1078]]) mu poslao kraljevsku krunu, osnovu tzv. [[Kruna Svetog Stefana|krune svetog Stefana]]<ref>Istorija Mađara, str. 36-37.</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Ladislav I Sveti|Ladislav I Sveti]]<br/><small>(''Szent László'')</small> || [[1077]].–[[1095]]. || [[sin]] [[Bela I|Bele I]] * [[1068]]. - istakao se u bici kod Kerleša; * doba unutrašnje konsolidacije Ugarske; * početak osvajanja [[Hrvatsko Kraljevstvo|Hrvatske]]; * [[1091]]. - osniva [[Zagrebačka katedrala|Zagrebačku katedralu]] i posvećuje je [[Sveti Stefan Mađarski|Svetom Stefanu]]; * u srednjem veku ideal viteštva u Ugarskoj * kao svetac zaštitnik hrišćanske Ugarske, zaštitnik ženske časti, [[Sekelji|sekeljskih]] graničara i Mađara u [[Dijaspora|dijaspori]]<ref>Istorija Mađara, str. 36-41, 44.</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Koloman]]<br/><small>(''Könyves Kálmán'')</small> || [[1095]].–[[1116]]. || sin [[Geza I od Mađarske|Geze I]]; * prvobitno školovan za [[biskup]]a te je zbog učenosti bio poznat pod nadimkom Knjižar; * [[1097]]. - [[Bitka na Gvozdu]]: pogibija poslednjeg hrvatskog narodnog kralja [[Petar Svačić|Petra Svačića]]; Koloman u [[Biograd na Moru|Biogradu]] krunisan za kralja Hrvatske; * [[1102]]. - prisajedinjenje Hrvatske posle Kolomanovog sporazuma sa hrvatskim plemstvom; * [[1108]]. - osvajanje [[Dalmacija|Dalmacije]]; * početak ugarsko-[[Mletačka republika|mletačkog]] suparništva oko Dalmacije; * stalni sukobi kralja i njegovog brata [[Princ Almoš|Almoša]] koji je na kraju oslepljen sa maloletnim sinom [[Bela II. Slijepi|Belom]]<ref>Istorija Mađara, str. 41-45</ref>. |- | [[Arpadi]] || [[Stjepan II., kralj Ugarske i Hrvatske|Stefan II]]<br/><small>(''II. István'')</small> || [[1116]].–[[1131]]. || sin kralja Kolomana; * [[1116]]-[[1123]]. - rat sa Češkom * [[1127]]-[[1129]]. - rat sa Vizantijom oko [[Beograd]]a i južne granice Ugarske * odredio za naslednika sestrića Šaula<ref>Istorija Mađara, str. 45, 47-50</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Bela II. Slijepi]]<br/><small>(''II. Vak Béla'')</small> || [[1131]].–[[1141]]. || [[sin]] [[Princ Almoš|Almoša]] i sinovac Stefana II; * oženjen [[Jelena Vukanović|Jelenom]], ćerkom raškog [[Veliki župan|velikog župana]] [[Uroš I Vukanović|Uroša I]]; * [[1131]] - Sabor u [[Arad]]u: kraljica [[Jelena Vukanović|Jelena]] naređuje pogubljenje šezdeset osam učesnika u oslepljivanju Bele II; * [[1132]] - [[Bitka na reci Šajo (1132)|Bitka na reci Šajo]]: odbijen upad pretendenta na presto [[Boris Kolomanović|Borisa]], nepriznatog sina kralja Kolomana; * zauzeo [[Rama (oblast)|Ramu]] koja od tada ulazi u kraljevsku titulu ugarskih vladara<ref>Istorija Mađara, str. 49-50</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Gejza II.|Geza II]]<br/><small>(''II. Géza'')</small> || [[1141]].–[[1162]]. || sin Bele II; * tokom njegovog maloletstva državom je upravljala kraljica-majka [[Jelena Vukanović|Jelena]] i njen brat [[Beloš]]; * sukobi sa [[Vizantija|Vizantijom]] oko Srema ([[1150]]-[[1155]]) tokom kojih Geza vojno pomaže svog ujaka [[Uroš II Primislav|Uroša II]]<ref>Istorija Mađara, str. 50-53</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Stjepan III., hrvatsko-ugarski kralj|Stefan III]]<br/><small>(''III. István'')</small> || [[1162]].–[[1172]]. || [[sin]] Geze II; * [[1152]]. - [[otac]] ga imenovao za savladara; * njegov dolazak na presto nije priznao vizantijski car [[Manojlo I Komnin]] koji je podržao kao pretendente Stefanove stričeve [[Ladislav II.|Ladislava II]] i [[Stjepan IV., hrvatsko-ugarski kralj|Stefana IV]]; * [[1167]]. - predao [[Vizantija|Vizantiji]] brata [[Bela III.|Belu]] kao taoca i tzv. [[Belina baština|Belinu baštinu]] ([[Mačva]], Hrvatska, [[Dalmacija]])<ref>Istorija Mađara, str. 53-55, </ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Ladislav II.]]<br/><small>(''II. László'')</small> || [[1162]].–[[1163]]. || sin Bele II; * [[Bizantsko Carstvo|vizantijski]] štićenik i protivkralj; * navodno otrovan po nalogu ostrogonskog nadbiskupa; |- | [[Arpadi]] || [[Stjepan IV., hrvatsko-ugarski kralj|Stefan IV]]<br/><small>(''IV. István'')</small> || [[1163]].- [[1165]]. || sin Bele II; * vizantijski štićenik i protivkralj; * [[1163]]. - odlučno poražen kod [[Sekešfehervar|Stonog Beograda]]; * ubijen u [[Zemun|zemunskoj]] tvrđavi od strane sopstvenih pristalica; |- | [[Arpadi]] || [[Bela III.]]<br/><small>(''III. Nagy Béla'')</small> || [[1172]].–[[1196]]. || sin Geze II; * obrazovan u [[Carigrad]]u; * do [[1180]]. lojalni saveznik [[Bizantsko Carstvo|cara]] [[Manojlo I Komnin|Manojla Komnina]]; * [[1180]]-[[1185]]: rat sa [[Vizantija|Vizantijom]] tokom koga je pomagao [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanju]] i ponovo zauzeo [[Dalmacija|Dalmaciju]], [[Bosna (regija)|Bosnu]], [[Mačva|Mačvu]], [[Beograd]] i [[Браничево (област)|Braničevo]]; * doba unutrašnje konsolidacije Ugarske i snaženja vlasti [[monarh]]a; |- | [[Arpadi]] || [[Emerik, hrvatsko-ugarski kralj|Emerih]]<br/><small>(''Imre'')</small> || [[1196]].–[[1204]]. || sin Bele III; * [[1197]]-[[1203]]. - teški sukobi sa bratom [[Andrija II.|Andrijom]]; * [[1201]]. - vojno pomaže [[Vukan Nemanjić|Vukana Nemanjića]] da privremeno svrgne [[Veliki župan|velikog župana]] [[Stefan Prvovenčani|Stefana]]; Posle toga dodaje Srbiju ugarskoj kraljevskoj tituli; * [[1202]]. - [[Četvrti krstaški rat|krstaši]] za račun Mlečana zauzimaju ugarski [[Zadar]]; |- | [[Arpadi]] || [[Ladislav III.]]<br/><small>(''III. László'')</small> || [[1204]].–[[1205]]. || sin Emeriha i Konstance Aragonske; * [[1204]]. - nasledio presto kao [[Dijete|četvorogodiši dečak]]; * [[1205]]. - umro u progonstvu u [[Beč]]u; |- | [[Arpadi]] || [[Andrija II.]]<br/><small>(''II. Jeruzsálemi András'')</small> || [[1205]].–[[1235]]. || sin Bele III; * dodao svojoj vladarskoj tituli ranije osvojene ruske krajeve, [[Galicija|Galiciju]] i [[Volinija|Voliniju]]; * [[1217]]-[[1218]]. - jedan od predvodnika [[Peti krstaški rat|Petog krstaškog rata]]; * [[1222]]. - [[Zlatna bula (1222)|Zlatnom bulom]]. odriče se brojnih kraljevskih prava u korist krupnog plemstva. |- | [[Arpadi]] || [[Béla IV od Ugarske i Hrvatske|Bela IV]]<br/><small>(''IV. Béla'')</small> || [[1235]].–[[1270]] || sin Andrije II; * kao princ erdeljski knez; * osvojio [[Oltenija|Olteniju]] i [[1233]]. je uvrstio kao ''Kumaniju'' u kraljevsku titulu; * Ugarska pretrpela navalu [[Mongoli|Mongola]] [[1241]]. godine; * ostatak vladavine kralj je podsticao podizanje utvrđenih naselja; * naselio [[Kumani|Kumane]] između [[Pešta|Pešte]] i [[Subotica|Subotice]]; * od [[1261]]. u povremenim sukobima sa sinom Stefanom V kome je morao da prepusti istočnu i južnu Ugarsku; * [[1267]]/[[1268]]. - porazio i zarobio srpskog kralja [[Stefan Uroš I|Stefana Uroša I]] tokom borbi oko Mačvanske banovine<ref>Istorija Mađara, str. 68-79,84-87, 621</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Stjepan V., hrvatsko-ugarski kralj|Stefan V]]<br/><small>(''V. István'')</small> || [[1270]]–[[1272]]. || sin Bele IV; * od [[1245]]. godine [[mladi kralj]] ; * od [[1261]]. godine vladar istočne i južne Ugarske; * [[1266]]. - osvojio [[Vidin]] i dodao Bugarsku ugarskoj kraljevskoj tituli; * [[1272]]. - umro tokom rata sa slavonskim banom Joakimom koji je oteo prestolonaslednika Ladislava IV<ref>Istorija Mađara, str. 87-88, 621</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Ladislav IV. Kumanac]]<br/><small>(''IV. Kun László'')</small> || [[1272]].–[[1290]] || sin Stefana V i Jelisavete, ćerke kumanskog poglavara Sajana; * tokom maloletstva Ladislava IV državom upravljala njegova majka Jelisaveta; * doba feudalne anarhije u Ugarskoj; * [[1280]]/[[1281]]. - [[bitka kod Hodskog jezera]]: porazio pobunjene [[Kumani|Kumane]] koji zatim napuštaju Ugarsku<ref>Istorija Mađara, str. 88-90, 621-622</ref>; |- | [[Arpadi]] || [[Andrija III. Mlečanin]]<br/><small>(''III. Velencei András'')</small> || [[1290]]–[[1301]]. || [[unuk]] [[Andrija II.|Andrije II]] i poslednji vladar iz dinastije Arpada; * neuspeli pokušaji obnove kraljevske vlasti<ref>Istorija Mađara, str. 90-92</ref>; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Početak vladavine nemađarskih dinastija''' |- | [[Pšemislovići]] || [[Vaclav III od Češke|Ladislav V Pšemisl]]<br/><small>(''Václav III.'')</small>|| [[1301]].–[[1305]]. || [[Vaclav III Pšemisl|Vaclav]], češki prestolonaslednik, čukununuk Bele IV; * [[1301]]. - krunisan kao Ladislav V. * [[1305]]. - odrekao se ugarske krune u korist svog rođaka bavarskog vojvode Otona III<ref>Istorija Mađara, str. 93-94, 622</ref>. |- | [[Vitelsbah]] || [[Oton III Vitelsbah|Bela V]]<br/><small>(''Otto III. von Wittelsbach'')</small> || [[1305]].–[[1307]]. || Oton III, [[Bavarska|bavarski]] vojvoda [[1290]].–[[1312]], [[unuk]] [[Bela IV|Bele IV]]; * [[1305]]. - krunisan kao Bela V. * [[1307]]. - zarobio ga i proterao erdeljski vojvoda<ref>Istorija Mađara, str. 94, 622</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Karlo I. Robert]]<br/><small>(''Károly Róbert'')</small> || [[1301]].–[[1342]]. || [[unuk]] napuljskog kralja [[Karlo II Napuljski|Karla II]] po ocu, praunuk Stefana V; * rodonačelnik ugarskih Anžujaca; * [[1301]]. - krunisan u [[Ostrogon]]u uz podršku papstva i katoličke crkve u Ugarskoj; * [[1301]]-[[1310]]. - borba sa drugim pretendentima na presto; * [[1310]]-[[1322]]. - borba protiv osamostaljenih velikaša i snaženje kraljevske vlasti; * [[1330]]. - [[Bitka kod Posade]]: ugarski kralj teško poražen u pokušaju da vazalnu poslušnost nametne vlaškom vojvodi Basarabu I; * [[1335]]. i [[1342]]. - pohodi protiv srpskog kralja [[Stefan Dušan|Stefana Dušana]] sa promenljivim uspehom<ref>Istorija Mađara, str. 92-107</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Ludovik I. Veliki|Lajoš I Veliki]]<br/><small>(''Nagy Lajos'')</small> || [[1342]].–[[1382]]. || sin Karla I Roberta; kralj Poljske (1370-1382); * [[1344]]. [[Vlaška|Vlaški vojvoda]] [[Vladislav I Vlaški|Vlajko]] se privremeno prihvata vazalne obaveze prema ugarskom kralju; * [[1345]]. - ubistvo Lajoševog mlađeg brata Andrije, muža napuljske kraljice [[Jovana I Napuljska|Jovane]]; * [[1346]]. - Mlečani zauzimaju ugarski [[Zadar]]; početak borbi sa [[Mletačka republika|Mletačkom republikom]]; * [[1347]]-[[1348]]. - zauzima [[Napuljsko Kraljevstvo|Napuljsku kraljevinu]] kako bi osvetio bratovljevu smrt i proglašava se za napuljskog kralja; * [[1350]]. - Drugi Lajošev pohod na [[Napulj]]; * [[1358]]. - [[Zadarski mir]]: [[Venecija]] se u korist Ugarske odriče istočne obale [[Jadransko more|Jadranskog mora]]; [[Dubrovačka republika]] priznaje vrhovnu vlast ugarskog kralja; * [[1366]]. - pomaže [[Banovina Bosna|bosanskog bana]] [[Tvrtko I Kotromanić|Tvrtka I Kotromanića]] u borbi sa bratom Vukom; * [[1367]]. osnivanje univerziteta u [[Pečuj]]u; * [[1369]]. - posle kraće okupacije ([[1365]]-[[1369]]), vraća [[Vidin]] caru [[Ivan Stracimir|Ivanu Stracimiru]] koji od tada vlada kao ugarski vazal; * [[1370]]. - nasleđuje svog ujaka [[Kazimierz III od Poljske|Kazimira III]] i postaje kralj Poljske; Ugarska i Poljska u personalnoj uniji ([[1370]]-[[1382]]); [[Moldavija|Moldavski vojvoda]] [[Bogdan Moldavski|Bogdan]] priznaje vrhovnu vlast ugarskog kralja; * [[1373]]. - šalje vojnu pomoć banu Tvrku I i [[Knez Lazar|knezu Lazaru]] protiv [[Nikola Altomanović|Nikole Altomanovića]] koji je ugrožavao [[Dubrovnik]], ugarskog vazala; * [[1377]]. - posle nekoliko neuspešnih pohoda nanosi poraz paganskim [[Litvanci]]ma i osvaja [[Galicija|Galiciju]] i [[Podolija|Podoliju]]; * [[1380]]. - papa mu nudi [[Napuljsko Kraljevstvo|Napuljsku kraljevinu]] koju Lajoš prepušta [[Karlo II. Drački|Karlu Dračkom]]; * [[1381]]. - [[Torinski mir]]: potvrđena prevlast Ugarske na Jadranu i odredbe Zadarskog mira; * Srednjovekovna Ugarska na vrhuncu moći<ref>Istorija Mađara, str. 108-122, 623-625</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Marija, hrvatsko-ugarska kraljica|Marija]]<br/><small>(''Mária'')</small> || [[1382]].–[[1385]]. || ćerka [[Ludovik I. Veliki|Lajoša I Velikog]] i [[Elizabeta Kotromanić|Jelisavete]], ćerke bosanskog bana [[Stjepan II Kotromanić|Stjepana II Kotromanića]]; * [[1372]]. verena sa [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], sinom cara Svetog rimskog carstva [[Karlo IV, car Svetog rimskog carstva|Karla IV Luksemburškog]]; * [[1382]]. - krunisana, po očevoj oporuci, za ''kralja'' Ugarske. * [[1384]]. - [[Jadwiga od Poljske|Jadviga]], Marijina mlađa [[sestra]], krunisana za kraljicu Poljske; formalni raspad ugarsko-poljske personalne unije; * [[1385]]. - svadba Žigmunda i Marije u [[Budim]]u, posle koje mladoženja odlazi u Češku da traži vojnu pomoć od brata, češkog kralja [[Vaclav IV|Vaclava IV]] * jedan deo plemstva krunu nudi napuljskom kralju [[Karlo III Napuljski|Karlu III]]; po Karlovom dolasku u Ugarsku Marija se zvanično odriče krune<ref>Istorija Mađara, str. 122-124, 625</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Karlo II. Drački]]<br/><small>(''Carlo d'Angiò-Durazzo'')</small> || [[1385]].–[[1386]]. || Karlo III Drački, napuljski kralj ([[1382]]-[[1386]]), praunuk [[Stjepan V., hrvatsko-ugarski kralj|Stefana V]]; * [[1385]]. - stigao u Ugarsku i krunisan za kralja 31. decembra kao Karlo II; * [[1386]]. - umro od posledica atentata koji je organizovala kraljica-majka [[Elizabeta Kotromanić|Jelisaveta]]<ref>Istorija Mađara, str. 123-124, 625</ref>; |- | [[Anžuvinci|Anžujci]] || [[Marija, hrvatsko-ugarska kraljica|Marija]]<br/><small>(''Mária'')</small>|| druga vladavina: [[1386]].–[[1395]]. || * [[1386]]. - zarobljena sa majkom kod Gorjana od pristalica napuljskih Anžujaca; * [[1387]]. - [[Elizabeta Kotromanić|Jelisaveta]] ubijena u Novigradu u Dalmaciji; pristalice napuljaca napuštaju Ugarsku; Marija se pridružuje Žigmundu; * [[1387]].-[[1395]]. - zajednička vladavina Žigmunda i Marije; * [[1395]]. - Marija umire posle nesrećnog pada sa [[konj]]a<ref>Istorija Mađara, str. 124-127, 625-626</ref>; |- | [[Luksemburzi]] || [[Žigmund Luksemburški]]<br/><small>(''Sigismund von Luxemburg'')</small>|| [[1387]].–[[1437]]. || suprug kraljice Marije; sin cara Svetog rimskog carstva [[Karlo IV, car Svetog rimskog carstva|Karla IV Luksemburškog]]; bio je i car Svetog rimskog carstva i kralj [[Češka|Češke]] * [[1372]]. - veren sa [[Marija, hrvatsko-ugarska kraljica|Marijom]], ćerkom kralja Lajoša I Velikog; * [[1385]]. - svadba Žigmunda i Marije u [[Budim]]u, posle koje mladoženja odlazi u Češku da traži vojnu pomoć od brata, češkog kralja [[Vaclav IV|Vaclava IV]] * [[1387]]. - krunisan za ugarskog kralja uz pomoć pristalica zatočene Marije; * [[1390]]. - prvi upad [[Osmansko carstvo|Turaka Osmanlija]] u Ugarsku; * [[1394]]. - Žigmund nameće vazalnu pokornost kralju Srba i Bosne [[Stefan Dabiša|Stefanu Dabiši]]; * [[1395]]. - [[Bitka na Rovinama]]: Žigmundov vazal vlaški vojvoda [[Mirča Stariji]] nanosi poraz osmanskom sultanu [[Bajazit I|Bajazitu I]]; * [[1396]]. - [[Bitka kod Nikopolja]]: [[Bajazit I]] odnosi ubedljivu pobedu nad Žigmundom i zapadnim [[Krstaši|krstašima]] i pokorava [[Vidinska Bugarska|Vidinsku Bugarsku]]; * [[1397]]. - Sabor u [[Temišvar]]u: Žigmund kažnjava neverne velikaše i ukida odredbe [[Zlatna bula (1222)|Zlatne bule]] iz [[1222]]. koje plemstvu dozvoljavaju oružan otpor kralju. * [[1401]]. - kralj u zatočeništvu velikaša (28. april - 29. oktobar) * [[1402]].- Žigmund zaključuje sporazum o uzajamnom nasleđivanju sa austrijskim vojvodom [[Albrecht IV Habsburgški|Albertom IV Habsburškim]]. * [[1403]]. - [[Ladislav Napuljski]], sin Karla II Dračkog, krunisan u [[Zadar|Zadru]] za kralja Ugarske; Žigmund pobeđuje pristalice napuljskih Anžujaca; * [[1404]]. - Srpski [[despot]] [[Stefan Lazarević]] postaje ugarski vazal; * [[1405]]. - Ugri prodiru u [[Kraljevina Bosna|Bosnu]], svrgavaju kralja [[Ostoja Kotromanić|Stefana Ostoju]] i na njegovo mesto dovode [[Stefan Tvrtko II Kotromanić|Stefana Tvrtka II]]; * [[1408]]. - Žigmund lično dolazi u Bosnu i vraća Stefana Ostoju na presto; * [[1409]]. - [[Ladislav Napuljski]] prodaje [[Mletačka Republika|Veneciji]] svoja prava na Dalmaciju; Mlečani osvajaju [[Dalmacija|Dalmaciju]] od Ugarske; * [[1411]]. - Žigmund postaje kralj Nemačke; * [[1414]]. - [[1418]]. - [[Sabor u Konstanci]]: Žigmund saziva sabor da bi se zalečila [[Zapadna šizma]]; * [[1415]]. - Sabor u Konstanci osuđuje na smrt zbog [[jeres]]i češkog reformatora [[Jan Hus|Jana Husa]]; * [[1419]]. - postaje kralj Češke posle smrti [[brat]]a [[Vaclav IV|Vaclava IV]]; * [[1419]]-[[1434]]. - Žigmundovi ratovi sa češkim [[Husiti|husitima]] ([[Husitski ratovi]]); * [[1426]]. - [[Sporazum u Tati]]: ugarski kralj odobrava da despota Stefana Lazarevića nasledi njegov sestrić [[Đurađ Branković]]; * [[1433]]. - Žigmund krunisan za [[Sveto rimsko carstvo|cara Svetog rimskog carstva]]; * [[1434]]-[[1436]]. - Žigmundov poslednji boravak u Ugarskoj<ref>Istorija Mađara, str. 122-150, 625-628</ref>; |- | [[Habsburg]]zi || [[Albrecht II. Habsburški|Albert]]<br/><small>(''Albrecht II. Habsburg'')</small>|| [[1437]].–[[1439]]. || Albert V, nadvojvoda [[Austrija|Austrije]] i kralj Nemačke (kao Albert II); [[muž]] [[Elizabeta Luksemburška|Jelisavete]], ćerke kralja Žigmunda Luksemburškog. |- |bgcolor=#c0ffff colspan=3 align=center| Međuvlada || Borba za vlast između Vladislava I i Ladislava V |- | [[Habsburg]]zi || [[Ladislav V. Posmrtni|Ladislav V Posmrče]]<br/><small>(''Ladislaus Postumus'')</small>|| [[1440]].–[[1457]]. || sin kralja Alberta i [[Elizabeta Luksemburška|Jelisavete]], ćerke kralja [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]]; austrijski vojvoda (1440-1457) i kralj [[Češka|Češke]] (1440-1457). * [[1440]]. - rođen nekoliko meseci od očeve smrti zbog čega dobija nadimak ''Posmrče''; ** krunisan [[Kruna Svetog Stefana|krunom sv. Stefana]]; *** deo plemstva bira za kralja poljskog kralja Vladislava III tako da kraljica sa sinom i krunom odlazi u [[Beč]] pod zaštitu [[Friedrich III., car Svetog Rimskog Carstva|Fridriha III Habsburškog]]; * [[1442]]-[[1452]]. - živi u Beču pod starateljstvom [[Friedrich III., car Svetog Rimskog Carstva|Fridriha III]]; * [[1444]]. - posle pogibije Vladislava I [[Bitka kod Varne|kod Varne]] plemstvo prihvata Ladislava V za kralja; Fridrih III zahteva da ugarska kruna postane nasledna u porodici Habsburga što ugarski Državni sabor odbija; * [[1446]]-[[1453]]. - plemstvo bira za regenta u Ladislavovom odsustvu [[Janoš Hunjadi|Janoša Hunjadija]]; * [[1448]]. - [[Kosovska bitka (1448)|Druga bitka na Kosovu polju]]: [[Murat II]] teško porazio Hunjadija; * [[1452]]. - Ladislav V se vraća u Ugarsku, ulogu njegovog staratelja preuzima grof [[Ulrih II Celjski]]; * [[1456]]. - [[Opsada Beograda (1456)|Opsada Beograda]]: [[Janoš Hunjadi]] odbija opsadu koju je započeo osmanski sultan [[Mehmed II Osvajač]]; ** [[11. avgust]]: [[Janoš Hunjadi]] umire u [[Zemun]]u od [[Kuga|kuge]]; *** [[Ladislav Hunjadi]], stariji Janošev sin, odbija da preda Beograd kralju Ladislavu i ubija grofa Ulriha Celjskog; **** Ladislav V u [[Budim]]u osuđuje na smrt Ladislava Hunjadija i zatvara njegovog brata [[Matija Korvin|Matiju]]; početak sukoba kralja i pristalica Hunjadijevih; * [[1457]]. - umire u [[Prag]]u bez naslednika<ref>Istorija Mađara, str. 152-159, 629</ref>; |- | [[Jagelonci]] || [[Vladislav I.]]<br/><small>(''Władysław III Warneńczyk'')</small> || [[1440]]–[[1444]]. || Vladislav III Jagelonac, kralj Poljske ([[1434]]-[[1444]]); * [[1440]]. - pozvan u Ugarsku da preuzme tron pre rođenja [[Ladislav V Posmrče|Ladislava V Posmčeta]]; ** [[Opsada Beograda (1440)|Opsada Beograda]]: prva osmanska opsada ugarskog Beograda; neuspeh i povlačenje [[Murat II|Murata II]]; *** Vladislav krunisan za ugarskog kralja kao Vladislav I; * [[1440]]-[[1442]]. - sukobi pristalica Vladislava I i Ladislava V; kraljica Elizabeta vodi sina u Beč pod zaštitu Fridriha III Habsburškog; * [[1443]]. - [[Duga vojna]]: Vladislav I u društvu [[Janoš Hunjadi|Janoša Hunjadija]] i [[despot]]a [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] prodire na tursku teritoriju sve do [[Sofija|Sofije]], ali se zatim povlači usled nastupajuće zime; * [[1444]]. - Sabor u [[Segedin]]u: Vladislav I odbacuje mir sa Osmanlijama unapred; ** [[Mir u Velikom Varadinu]]: [[Murat II]] odobrava obnovu [[Srpska despotovina|Srpske despotovine]]; *** [[Bitka kod Varne]]: Vladislav I teško poražen i ubijen u sukobu sa Muratom II; **** Ugarski državni sabor prihvata za kralja maloletnog Ladislava V Posmrčeta<ref>Istorija Mađara, str. 152-155, 629</ref>; |- | [[Hunjadi]]|| [[Matija Korvin|Matija I Korvin]]<br/><small>(''Hunyadi Mátyás'')</small> || [[1458]].-[[1490]] || [[sin]] [[Janoš Hunjadi|Janoša Hunjadija]], regenta Ugarske ([[1446]]-[[1453]]); * [[1459]]. - [[Bitka kod Šimontornje]]: pobeda nad velikašima koji su na ugarski presto hteli da dovedu cara Svetog rimskog carstva [[Friedrich III., car Svetog Rimskog Carstva|Fridriha III Habsburškog]]. ** Pad [[Srpska Despotovina|Srpske despotovine]] pod [[Osmansko Carstvo|otomansku vlast]]; * [[1463]]. - Sporazum u [[Viner Nojštat|Bečkom Novom Mestu]] između Matije I i Fridriha III; Sporazum o uzajamnom nasleđivanju u slučaju nedostatka muškog naslednika; Matija otkupljuje [[Kruna Svetog Stefana|krunu sv. Stefana]] od cara; ** Pad [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod [[Osmansko Carstvo|otomansku vlast]]; * [[1465]]. - pokorava češkog velikaša Švehlu koji je vladao severozapadnom Ugarskom; * [[1467]]. - osnivanje univerziteta u [[Bratislava|Požunu]]; * [[1468]]. - kreće u [[krstaški pohod]] protiv [[Husiti|husitskog]] češkog kralja [[Jirži Podjebradski|Jiržija Podjebradskog]]; * [[1469]]. - u [[Olomouc]]u se krunisao za kralja Češke; Podjebradski imenuje za svog naslednika poljskog princa [[Vladislav II.|Vladislava Jagelonca]]; * [[1471]]-[[1478]]. - rat sa [[Jagelonci]]ma koji pretenduju i na ugarski presto; završen bez teritorijalnih izmena; * [[1474]] i [[1477]]. - ugarski odredi pustoše teritorije Fridriha III, ali ugarski kralj ne uspeva da natera cara na reviziju sporazuma u Bečkom Novom Mestu; * [[1476]]. - osvaja turski [[Šabac]]; * od [[1480]]. počinje redovno da se upliće u prilike na [[Apeninsko poluostrvo|Apeninskom poluostrvu]] kao zet napuljskog kralja [[Ferdinand I Napuljski|Ferdinanda I]]; * [[1482]]-[[1487]]. - obnova neprijateljstava sa Fridrihom III; * [[1483]]. - posle nekoliko godina ratovanja sklapa primirje sa sultanom [[Bajazit II|Bajazitom II]]; * [[1485]]. - zauzima [[Beč]] i [[Opava|Opavu]]; * [[1488]]. - [[Ankona]] privremeno prihvata ugarsku vrhovnu vlast; * [[1490]]. - umire u [[Beč]]u od moždane kapi; * za naslednika odredio vanbračnog sina Ivaniša<ref>Istorija Mađara, str. 159-175, 629-631</ref>; |- | [[Jagelonci]] || [[Vladislav II.|Vladislav II Jagelonac]]<br/><small>(''Vladislav Jagellonský'')</small>|| [[1490]]–[[1516]]. ||Vladislav II Jagelonac Mlađi, kralj [[Češka|Češke]] (1471-1516), sin poljskog kralja [[Kazimir IV Jagelović|Kazimira IV]] i sinovac kralja Ugarske i Poljske [[Vladislav I.|Vladislava I]]. * tajno se oženio Matijinom udovicom Beatrisom Aragonskom. * prilikom stupanja na presto obećava da će ukinuti kraljevsku stajaću vojsku ([[Crna armada]]) i ubiranje stalnog poreza. * [[Maksimilijan I. Habsburški|Maksimilijan I.]], sin cara Fridriha III, bez borbe zauzima [[Beč]] i austrijske teritorije koje je prethodno osvojio [[Matija Korvin]]. * [[1492]]. - mir sa Maksmilijanom Habsburškim i potvrda ugovora o međusobnom nasleđivanju. * [[1493]]. - [[Bitka na Krbavskom polju]]: hrvatski ban Emerih Derenčenji gine u sukobu sa Osmanlijama. * [[1495]]. - primirje između Ugarske i Osmanlija. * [[1500]]. - [[Papa Aleksandar VI]] odobrava razvod Vladislava II i Beatrise Aragonske; * [[1505]]. - [[Sabor na Rakoškom polju (1505)|Sabor na Rakoškom polju]]: Plemstvo zabranjuje izbor stranca za kralja posle smrti Vladislava II; * [[1516]]. - Pripreme za [[krstaški rat]] protiv Turaka se pretvaraju u seljački ustanak pod vođstvom [[Đerđ Doža|Đerđa Dože]]<ref>Istorija Mađara, str. 175-182, 631-632</ref>; |- | [[Jagelonci]] || [[Ludovik II. Jagelović|Lajoš II Jagelonac]]<br/><small>(''II. Lajos'')</small>|| [[1516]].–[[1526]]. || Bio je i kralj [[Češka|Češke]]; * kralj Ugarske i Češke; * sin Vladislava II i francuske grofice Ane Kandal od Foa. * [[1515]]. - oženjen [[Marija od Ugarske|Marijom]], [[unuka|unukom]] cara Svetog rimskog carstva [[Maksimilijan I. Habsburški|Maksimilijana I.]] * [[1516]]. - nasledio presto kao desetogodišnji dečak zbog čega je osnovano namesništvo od 28 članova među kojima je najuticajniji bio erdeljski vojvoda [[Ivan Zapolja|Jovan Zapolja]]. * [[1521]]. - Osmanlije [[Pad Beograda (1521)|osvajaju Beograd]], [[Šabac]] i gradove [[Srem]]a. * [[1526]]. - [[Mohačka bitka]]: teški poraz u borbi sa [[Osmansko carstvo|Osmanlijama]] i smrt Lajoša II<ref>Istorija Mađara, str. 178,182-183,185-187, 632</ref>; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Ferdinand Habsburški i Janoš Zapolja su bili istovremeno vladari različitih delova Mađarske.''' |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand I, car Svetog rimskog carstva|Ferdinand I.]]<br/><small>(''Ferdinand I. von Habsburg'')</small> || [[1526]].–[[1564]]. || šurak Lajoša II.; bio je i car Svetog rimskog carstva. |- | [[Zapolje]] || [[Ivan Zapolja|Jovan I Zapolja]]<br/><small>(''Szapolyai János'')</small> || [[1526]].–[[1540]] || Vođa mađarskih plemića, koji su se zalagali za domaćeg vladara (kralja). Priznat za kralja od strane mađarskog plemstva i [[Sulejman I|Sulejmana I Veličanstvenog]].(''Szapolyai''.) |- | [[Zapolje]] || [[Jovan II Žigmund Zapolja]]<br/><small>(''Szapolyai János Zsigmond'')</small> || [[1540]]-[[1571]]. || Sin Jovana I Zapolje. Kralj Mađarske i knez [[Transilvanija|Transilvanije]] ''(Erdelj)'' po odobrenju osmanskog sultana. |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Mađarska je bila podeljena na tri dela: [[Habsburška Mađarska|habsburški]] deo koji je bio na severnom i zapadnom delu države, [[Osmanlijska Mađarska|osmanski]] u sredini, i poluvazalnu [[Transilvanija|Transilvaniju]] na istoku, posle [[1562]].''' |- | [[Habsburg]]zi || [[Maksimilijan II, car Svetog rimskog carstva|Maksimilijan II]]<br/><small>(''Maximilian II. von Habsburg'')</small>|| [[1563]].–[[1576]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Rudolf II, car Svetog rimskog carstva|Rudolf II]]<br/><small>(''Rudolf II. von Habsburg'')</small> || [[1572]].–[[1608]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Matija, car Svetog rimskog carstva|Matija II]]<br/><small>(''Matthias von Habsburg'')</small> || [[1608]].–[[1619]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand II, car Svetog rimskog carstva|Ferdinand II]]<br/><small>(''Ferdinand II. von Habsburg'')</small> || [[1618]].–[[1637]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand III, car Svetog rimskog carstva|Ferdinand III]]<br/><small>(''Ferdinand III. von Habsburg'')</small> || [[1625]].–[[1657]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand IV]]<br/><small>(''Ferdinand IV. von Habsburg'')</small> || [[1647]].–[[1654]]. || Vladao ''de facto'' samo godinu dana (1653/1654). Umro u 21. godini od velikih boginja. |- | [[Habsburg]]zi || [[Leopold I, car Svetog rimskog carstva|Leopold I]]<br/><small>(''Leopold I. von Habsburg'')</small> || [[1655]].–[[1705]]. || Vodio [[Veliki turski rat]], osvojio [[Panonska nizija|Panoniju]] od [[Osmansko carstvo|Osmanlija]] ([[Eugen Savojski]]). Sa [[Karlovački mir|Karlovačkim mirom]], Habsburzi postaju glavna sila u Panoniji i šire se prema jugo–istočnoj Europi. |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Pokret za oslobađanje mađarske od Turaka. Habzburzi naseljavaju [[Srbi|Srbe]] ([[1690]].) i [[Nemci|Nemce]] ([[1682]].–[[1699]].) u Južnu Ugarsku.''' |- | [[Habsburg]]zi || [[Joseph I, car Svetog rimskog carstva|Jozef I]]<br/><small>(''Joseph I. von Habsburg'')</small> || [[1687]].–[[1711]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Karl VI od Svetog Rimskog Carstva|Karlo III]]<br/><small>(''Karl VI.'')</small> || [[1711]].–[[1740]]. || &nbsp; |- |bgcolor=#c0ffff colspan=4 align=center| '''Velike seobe Nemaca u Mađarsku ([[1720]].–[[1800]].)''' |- | [[Habsburg]]zi || [[Marija Terezija Austrijska|Marija Terezija]]<br/><small>(''Maria Theresia von Habsburg'' ili ''Mária Terézia'')</small> || [[1740]].–[[1780]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Joseph II od Svetog Rimskog Carstva|Jozef II]]<br/><small>(''Joseph II. von Habsburg-Lothringen'')</small>|| [[1780]].–[[1790]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Leopold II, car Svetog rimskog carstva|Leopold II]]<br/><small>(''Leopold II. von Habsburg-Lothringen'' ili ''II. Lipót'')</small> || [[1790]]-[[1792]]. || &nbsp; |- | [[Habsburg]]zi || [[Franz II od Svetog Rimskog Carstva|Franc]]<br/><small>(''Franz II. von Habsburg-Lothringen'')</small> || [[1792]].–[[1835]]. || Abdicirao od naslova ''[[Lista njemačkih vladara|rimskog cara]]'' 6. augusta [[1806]]. (kraj [[Sveto Rimsko Carstvo|Svetog rimskog carstva]]). Od 11. augusta [[1804]]. je vladar [[Austrijsko Carstvo|Austrijskog carstva]] (1804–1867). Bio je jedan od pokrovitelja [[Bečki kongres|Bečkog kongresa]]. |- | [[Habsburg]]zi || [[Ferdinand I od Austrije|Ferdinand V]]<br/><small>(''Ferdinand I. der Gütige'')</small> || [[1835]].–[[1848]]. || Bori se protiv revolucije nikle [[1848]]. (''[[Revolucija 1848–1849.|Proljeće naroda]]''). Mađari pod vodstvom [[Lajos Kossuth|Kossutha]] su proglasili [[Republika|republiku]], stoga je [[Ferdinand I od Austrije|car Ferdinand]] ovlastio generala [[Josip Jelačić|Jelačića]] [[ban]]om Hrvatske u svrhu borbe protiv mađarske revolucije. |- | [[Habsburg]]zi || [[Franc Jozef I]]<br/><small>(''Franz Joseph von Habsburg-Lothringen'' ili ''Ferenc József'')</small> || [[2. decembar]] [[1848]]. – [[21. novembar]] [[1916]]. || Sin nadvojvode [[Franjo Karlo Austrijski|Franza Karla]] od [[Habsburg]]a i [[Sofija Bavarska|Sophie]] [[Wittelsbach]]; * [[1848.]] Ustoličenje [[Austrijsko Carstvo|Austrijskog cara]] [[Franc Jozef I|Franca Jozefa]] (2. decembra 1848.) * [[1854]]. [[Franc Jozef I|Franc Jozef]] se ženi sa rodicom [[Elizabeta od Bavarske (carica)|Elisabethom von Wittelsbach]] ([[Beč]], Augustinerkirche, 24. aprila 1854.) * Okrunjen 8. juna 1867. u [[Budimpešta|Budimpešti]] kraljem dvojne monarhije [[Austro-Ugarska|Austrije i Ugarske]] (''[[Austro-ugarska nagodba|Ausgleich]]'' [[1867]]). * Umro na [[Schönbrunn]]u u svojoj 86. godini od [[Upala pluća|upale pluća]] (21. novembra 1916.) |- | [[Habsburg]]zi || [[Karlo I. Austrijski|Karlo IV]]<br/><small>(''Karl von Habsburg-Lothringen'')</small><br/><small>(''IV. Boldog Károly'')</small> || [[21. novembar]] [[1916]]. – [[13. novembar]] [[1918]]. || &nbsp; Sin nadvojvode [[Oton Franjo Austrijski|Otona Franje]] i [[Marija Josipa Saska (1867–1944)|Marije Josipe Saske]]; * [[Karlo I. Austrijski|Karlo IV]] stupa na presto (21. novembra 1916.) * [[Astrova revolucija]] (oktobar 1918.) * [[Primirje Ville Giusti]] (3. novembra 1918.): predaja austro–ugarske armije. * [[Compiegnesko primirje (1918.)|Compiegnesko primirje]] (11. novembra 1918.) * [[Karl Seitz]] osniva [[Republika Austrija|Austrijsku republiku]] (12. novembra 1918.) * [[Austrijski parlament]] donosi [[Habsburški Zakon]] (3. aprila 1919.) s kojim svrgava s prijestolja i protjeruje [[Habsburg|Habsburgovce]]. * [[Mađarska Sovjetska Republika]] (mart/august 1919.) * Stvaranje nove [[Kraljevina Mađarska|Kraljevine Mađarske]] (29. februara 1920.) * [[Ugovor iz Trianona]] (4. juna 1920.) * [[Karlo I. Austrijski|Karlo IV]] odlazi u [[egzil]] (1. novembra 1921.) |} == Povezano == * [[Mađarske kraljice]] == Reference == {{izvori}} == Literatura == * [[Peter Rokai|P. Rokai]], [[Zoltan Đere|Z. Đere]], [[Tibor Pal|T. Pal]], [[Aleksandar Kasaš|A. Kasaš]], Istorija Mađara, Clio, Beograd 2002. == Spoljašnje veze == * [http://www.magyarorszag.hu/angol/orszaginfo/tortenelem/uralkodok/kiralyok_a.html Mađarski vladari i šefovi države] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040813082356/http://www.magyarorszag.hu/angol/orszaginfo/tortenelem/uralkodok/kiralyok_a.html |date=2004-08-13 }} [[Kategorija:Mađarski vladari|#]] [[Kategorija:Popisi vladara|Mađarski]] [[Kategorija:Historija Mađarske|#]] fvbxcu08rftep906oex44hwda1y1h6r 2 205351 41260272 41259695 2022-07-28T01:13:01Z Edgar Allan Poe 29250 /* Općenito */ wikitext text/x-wiki <center> <div style="font-family: Optima, Trebuchet MS, sans-serif"> <div style="background:white; border:thin solid blue; padding:;.1em; margin: 0em 1em 1em 1em"> <div style="border: thick solid #DDDDCC;thin solid yellow"> <div style="border: thin solid blue; padding-top:.6em"> {| style="font-family:Optima, Trebuchet MS, sans-serif;" | <center>[[File:Edgar Allan Poe 2.jpg|96px|link=Korisnik:Edgar Allan Poe]]</center> | <center>[[File:Louis-Michel van Loo 001.jpg|96px|link=Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe]]</center> | <center>[[File:Piet Mondrian and Pétro van Doesburg.jpg|x120px|link=Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi]]</center> | <center>[[File:Benedetto da maiano, incoronazione di ferdinando I d'aragona e sei musici, 1490 ca., 01.JPG|x120px|link=Korisnik:Edgar Allan Poe/Nagrade]]</center> |- | style="margin-top:-.5em" | <center>[[Korisnik:Edgar Allan Poe|Korisnička stranica]]</center> | <center>[[Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe|Razgovor]]</center> | <center>[[Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi|Doprinosi]]</center> | <center>[[Korisnik:Edgar Allan Poe/Nagrade|Nagrade]]</center> |- | colspan=7 | <hr> |- | colspan=7 style="padding:.3em; font-family:Helvetica, Arial, Verdana, sans-serif" | <center>'''Poruku mi možete ostaviti [https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Razgovor_sa_korisnikom:Edgar_Allan_Poe&action=edit&section=new ovdje]'''</center> |} </div> </div> </div> </div> </center> Ovdje se nalazi '''popis članaka koje sam napisao ili nadopunio''' tokom svog rada na ovoj Wikipediji, poredan tematski. ==Književnost== {| style="border-spacing: 2px; border: 1px solid darkgray;" width="100%" |- ! style="border: 1px solid silver; background-color:#AAD0FF;" colspan="5" | '''Književnost''' |- style="text-align: center;" | style="border: 1px solid silver; background-color:#AAD0FF;" width="15%"| '''Općenito''' | style="font-size:smaller; text-align: left" colspan="4"| {{small|1.}} [[Ekspresionizam]] • {{small|2.}} [[Gotička fikcija]] • {{small|3.}} [[Humanizam]] • {{small|4.}} [[Klasicizam]] • {{small|5.}} [[Galgenhumor]] • {{small|6.}} ''[[Nouveau roman]]'' • {{small|7.}} [[Južnjačka gotika]] • {{small|8.}} [[Struja svijesti (književnost)|Struja svijesti]] • {{small|9.}} [[Izgubljeni grad (fikcija)]] |- style="text-align: center;" | style="border: 1px solid silver; background-color:#AAD0FF;" width="15%"| '''Književne nagrade''' | style="font-size:smaller; text-align: left" colspan="4"| {{small|1.}} [[Nagrada Agatha]] • {{small|2.}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Nobelova nagrada za književnost]] • {{small|3.}} [[NIN-ova nagrada]] • {{small|4.}} [[Velika nagrada za teatar Francuske akademije]] |- ! style="border: 1px solid silver; background-color:#AAD0FF;" colspan="5" | '''Nacionalne književnosti''' |- style="text-align: center;" | style="border: 1px solid silver; background-color:#AAD0FF;" width="15%"| '''Općenito''' | style="font-size:smaller; text-align: left"colspan="4"| {{small|1.}} [[Kostarikanska književnost]] |- ! style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" colspan="5" | {{flagicon|ENG}} '''Engleska književnost''' |- style="text-align: center;" | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" width="15%"| '''Autori''' | style="font-size:smaller; text-align: left" colspan="4"| {{small|1.}} [[Douglas Adams]] • {{small|2.}} [[Jane Austen]] • {{small|3.}} [[George Bellairs]] • {{small|4.}} [[Anne Brontë]] • {{small|5.}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Lewis Carroll]] • {{small|6.}} [[Geoffrey Chaucer]] • {{small|7.}} [[Gilbert Keith Chesterton]] • {{small|8.}} [[Agatha Christie]] • {{small|9.}} [[Daniel Defoe]] • {{small|10.}} [[Adrian Conan Doyle]] • {{small|11.}} [[Arthur Conan Doyle]] • {{small|12.}} [[Gervase od Tilburyja]] • {{small|13.}} [[John le Carré]] • {{small|14.}} [[Karoline Leach]] • {{small|15.}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Bertrand Russell]] • {{small|16.}} [[Edgar Wallace]] |- style="text-align: center;" | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" colspan="5"| '''Djela''' |- | style="font-size:smaller; text-align: left" colspan="2" rowspan="2" | # ''[[Titus Andronicus]]'' # ''[[A Christmas Carol]]'' # ''[[Through the Looking-Glass]]'' ("[[The Walrus and the Carpenter]]" • "[[Haddocks' Eyes]]") # ''[[Euclid and his Modern Rivals]]'' # ''[[The Nursery "Alice"]]'' # [[:kategorija:Djela Agathe Christie|djela Agathe Christie]] ([[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Ten Little Niggers]]'') # ''[[The Floating Admiral]]'' # ''[[Animal Farm]]'' # ''[[Our Story (knjiga)|Our Story]]'' # ''[[Born Fighter]]'' # ''[[My Story (Ronnie Kray)|My Story]]'' # ''[[In the Shadow of the Dreamchild]]'' # ''[[A Way of Life: Over Thirty Years of Blood, Sweat and Tears]]'' # ''[[The Constant Gardener]]'' | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" colspan="3"| '''Sherlock Holmes''' |- | style="font-size:smaller; text-align: left" colspan="3" | "[[How Watson Learned the Trick]]" • ''[[The Adventures of Sherlock Holmes]]'' ("[[A Scandal in Bohemia]]" • "[[The Adventure of the Red-Headed League|The Red-Headed League]]" • "[[The Man with the Twisted Lip]]" • "[[The Adventure of the Copper Beeches|The Copper Beeches]]" • "[[The Adventure of the Blue Carbuncle|The Blue Carbuncle]]" • "[[The Adventure of the Speckled Band|The Speckled Band]]" • "[[The Adventure of the Noble Bachelor|The Noble Bachelor]]" • "[[The Boscombe Valley Mystery]]" • "[[A Case of Identity]]" • "[[The Adventure of the Beryl Coronet|The Beryl Coronet]]" • "[[The Adventure of the Engineer's Thumb|The Engineer's Thumb]]" • "[[The Five Orange Pips]]") • ''[[The Memoirs of Sherlock Holmes]]'' ("[[Silver Blaze]]" • "[[The Adventure of the Cardboard Box|The Cardboard Box]]" • "[[The Adventure of the Yellow Face|The Yellow Face]]" • "[[The Adventure of the Stockbroker's Clerk|The Stockbroker's Clerk]]" • "[[The Adventure of the Gloria Scott|The ''Gloria Scott'']]" • "[[The Adventure of the Reigate Squire|The Reigate Squire]]" • "[[The Adventure of the Musgrave Ritual|The Musgrave Ritual]]" • "[[The Adventure of the Crooked Man|The Crooked Man]]" • "[[The Adventure of the Resident Patient|The Resident Patient]]" • "[[The Adventure of the Greek Interpreter|The Greek Interpreter]]" • "[[The Adventure of the Naval Treaty|The Naval Treaty]]" • "[[The Final Problem]]") • ''[[The Return of Sherlock Holmes]]'' ("[[The Adventure of the Empty House|The Empty House]]" • "[[The Adventure of the Norwood Builder|The Norwood Builder]]" • "[[The Adventure of the Dancing Men|The Dancing Men]]" • "[[The Adventure of the Solitary Cyclist|The Solitary Cyclist]]" • "[[The Adventure of the Priory School|The Priory School]]" • "[[The Adventure of Black Peter|Black Peter]]" • "[[The Adventure of Charles Augustus Milverton|Charles Augustus Milverton]]" • "[[The Adventure of the Six Napoleons|The Six Napoleons]]" • "[[The Adventure of the Three Students|The Three Students]]" • "[[The Adventure of the Golden Pince-Nez|The Golden Pince-Nez]]" • "[[The Adventure of the Missing Three-Quarter|The Missing Three-Quarter]]" • "[[The Adventure of the Abbey Grange|The Abbey Grange]]" • "[[The Adventure of the Second Stain|The Second Stain]]") • ''[[His Last Bow]]'' ("[[The Adventure of Wisteria Lodge|Wisteria Lodge]]" • "[[The Adventure of the Red Circle|The Red Circle]]" • "[[The Adventure of the Bruce-Partington Plans|The Bruce-Partington Plans]]" • "[[The Adventure of the Dying Detective|The Dying Detective]]" • "[[The Disappearance of Lady Frances Carfax|Lady Frances Carfax]]" • "[[The Adventure of the Devil's Foot|The Devil's Foot]]" • "[[His Last Bow (priča)|His Last Bow]]") • ''[[The Case-Book of Sherlock Holmes]]'' ("[[The Adventure of the Mazarin Stone|The Mazarin Stone]]" • "[[The Problem of Thor Bridge|Thor Bridge]]" • "[[The Adventure of the Creeping Man|The Creeping Man]]" • "[[The Adventure of the Sussex Vampire|The Sussex Vampire]]" • "[[The Adventure of the Three Garridebs|The Three Garridebs]]" • "[[The Adventure of the Illustrious Client|The Illustrious Client]]" • "[[The Adventure of the Three Gables|The Three Gables]]" • "[[The Adventure of the Blanched Soldier|The Blanched Soldier]]" • "[[The Adventure of the Lion's Mane|The Lion's Mane]]" • "[[The Adventure of the Retired Colourman|The Retired Colourman]]" • "[[The Adventure of the Veiled Lodger|The Veiled Lodger]]" • "[[The Adventure of Shoscombe Old Place|Shoscombe Old Place]]") • ''[[The Valley of Fear]]'' • ''[[A Study in Scarlet]]'' • ''[[The Sign of the Four]]'' • ''[[The Hound of the Baskervilles]]'' ---- {{small|1.}} ''[[The Exploits of Sherlock Holmes]]'' |- style="text-align: center;" | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" colspan="5"| '''Likovi i franšize''' |- style="text-align: center;" | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" width="20%"| '''Sherlock Holmes''' | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" width="20%"| '''Agatha Christie''' | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" width="20%"| '''''Harry Potter''''' | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" width="20%"| '''Carrollova ''Alice''''' | style="border: 1px solid #C8102E; background-color:white; color:#C8102E;" width="20%"| '''Ostalo''' |- style="font-size:smaller; text-align: left" | | # [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Sherlock Holmes]] # [[Dr. Watson]] # [[Sebastian Moran]] # [[Inspektor Lestrade]] # [[Mycroft Holmes]] # [[Profesor Moriarty]] # [[Irene Adler]] # [[Mary Morstan]] ---- # [[Klub Diogenes]] | # [[Hercule Poirot]] # [[Miss Marple]] # [[Tommy i Tuppence]] # [[Viši inspektor Japp]] # [[Arthur Hastings]] # [[Parker Pyne]] # [[Ariadne Oliver]] # [[Gospođica Lemon]] | # [[Sirius Black]] # [[Remus Lupin]] # [[Severus Snape]] # [[Armando Dippet]] # [[Gabrielle Delacour]] # [[Alastor Moody]] # [[Barty Crouch]] # [[Phineas Nigellus Black]] | # [[Jubjub]] # [[Bijeli Skakač (Through the Looking-Glass)|Bijeli Skakač]] # [[Ovca (Through the Looking-Glass)|Ovca]] # [[Crveni Kralj (Through the Looking-Glass)|Crveni Kralj]] # [[Grifon (Alice's Adventures in Wonderland)|Grifon]] # [[Alice (Alice's Adventures in Wonderland)|Alice]] # [[Ludi Šeširdžija]] # [[Gusjenica (Alice's Adventures in Wonderland)|Gusjenica]] | # [[James Bond (lik)]] |} ===Engleska književnost=== {{Navbox generic |titlestyle = color:red; background:white; border:1px solid #EF4135; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi s područja engleske književnosti |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:red;background:white; border:1px solid #EF4135; |belowstyle= text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid #EF4135; |groupstyle = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid #EF4135; |above= |group1 = Pisci |list1= [[Gervase Tilburyski]] • [[Geoffrey Chaucer]] • [[Daniel Defoe]] • [[Jane Austen]] • [[Anne Brontë]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Lewis Carroll]] • [[Arthur Conan Doyle]] • [[Gilbert Keith Chesterton]] • [[Edgar Wallace]] • [[Adrian Conan Doyle]] • [[Agatha Christie]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Bertrand Russell]] • [[George Bellairs]] • [[Douglas Adams]] • [[John le Carré]] • [[Karoline Leach]] |group2 = Djela |list2= ''[[A Christmas Carol]] • [[Through the Looking-Glass]] ''("[[The Walrus and the Carpenter]]" • "[[Haddocks' Eyes]]")'' • [[Euclid and his Modern Rivals]] • [[The Nursery "Alice"]] • [[A Study in Scarlet]] • [[The Sign of the Four]] • [[The Hound of the Baskervilles]] • [[The Floating Admiral]] • ''[[:kategorija:Djela Agathe Christie|Djela Agathe Christie]] ([[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Ten Little Niggers]]'')'' • [[Animal Farm]] • [[The Exploits of Sherlock Holmes]] • [[Our Story (knjiga)|Our Story]] • [[Born Fighter]] • [[A Way of Life: Over Thirty Years of Blood, Sweat and Tears]] • [[My Story (Ronnie Kray)|My Story]] • [[In the Shadow of the Dreamchild]] • [[The Constant Gardener]]'' • "[[How Watson Learned the Trick]]" • ''[[The Adventures of Sherlock Holmes]]'' ("[[A Scandal in Bohemia]]" • "[[The Adventure of the Red-Headed League|The Red-Headed League]]" • "[[The Man with the Twisted Lip]]" • "[[The Adventure of the Copper Beeches|The Copper Beeches]]" • "[[The Adventure of the Blue Carbuncle|The Blue Carbuncle]]" • "[[The Adventure of the Speckled Band|The Speckled Band]]" • "[[The Adventure of the Noble Bachelor|The Noble Bachelor]]" • "[[The Boscombe Valley Mystery]]" • "[[A Case of Identity]]" • "[[The Adventure of the Beryl Coronet|The Beryl Coronet]]" • "[[The Adventure of the Engineer's Thumb|The Engineer's Thumb]]" • "[[The Five Orange Pips]]") • ''[[The Memoirs of Sherlock Holmes]]'' ("[[Silver Blaze]]" • "[[The Adventure of the Cardboard Box|The Cardboard Box]]" • "[[The Adventure of the Yellow Face|The Yellow Face]]" • "[[The Adventure of the Stockbroker's Clerk|The Stockbroker's Clerk]]" • "[[The Adventure of the Gloria Scott|The ''Gloria Scott'']]" • "[[The Adventure of the Reigate Squire|The Reigate Squire]]" • "[[The Adventure of the Musgrave Ritual|The Musgrave Ritual]]" • "[[The Adventure of the Crooked Man|The Crooked Man]]" • "[[The Adventure of the Resident Patient|The Resident Patient]]" • "[[The Adventure of the Greek Interpreter|The Greek Interpreter]]" • "[[The Adventure of the Naval Treaty|The Naval Treaty]]" • "[[The Final Problem]]") • ''[[The Return of Sherlock Holmes]]'' ("[[The Adventure of the Empty House|The Empty House]]" • "[[The Adventure of the Norwood Builder|The Norwood Builder]]" • "[[The Adventure of the Dancing Men|The Dancing Men]]" • "[[The Adventure of the Solitary Cyclist|The Solitary Cyclist]]" • "[[The Adventure of the Priory School|The Priory School]]" • "[[The Adventure of Black Peter|Black Peter]]" • "[[The Adventure of Charles Augustus Milverton|Charles Augustus Milverton]]" • "[[The Adventure of the Six Napoleons|The Six Napoleons]]" • "[[The Adventure of the Three Students|The Three Students]]" • "[[The Adventure of the Golden Pince-Nez|The Golden Pince-Nez]]" • "[[The Adventure of the Missing Three-Quarter|The Missing Three-Quarter]]" • "[[The Adventure of the Abbey Grange|The Abbey Grange]]" • "[[The Adventure of the Second Stain|The Second Stain]]") • ''[[His Last Bow]]'' ("[[The Adventure of Wisteria Lodge|Wisteria Lodge]]" • "[[The Adventure of the Red Circle|The Red Circle]]" • "[[The Adventure of the Bruce-Partington Plans|The Bruce-Partington Plans]]" • "[[The Adventure of the Dying Detective|The Dying Detective]]" • "[[The Disappearance of Lady Frances Carfax|Lady Frances Carfax]]" • "[[The Adventure of the Devil's Foot|The Devil's Foot]]" • "[[His Last Bow (priča)|His Last Bow]]") • ''[[The Case-Book of Sherlock Holmes]]'' ("[[The Adventure of the Mazarin Stone|The Mazarin Stone]]" • "[[The Problem of Thor Bridge|Thor Bridge]]" • "[[The Adventure of the Creeping Man|The Creeping Man]]" • "[[The Adventure of the Sussex Vampire|The Sussex Vampire]]" • "[[The Adventure of the Three Garridebs|The Three Garridebs]]" • "[[The Adventure of the Illustrious Client|The Illustrious Client]]" • "[[The Adventure of the Three Gables|The Three Gables]]" • "[[The Adventure of the Blanched Soldier|The Blanched Soldier]]" • "[[The Adventure of the Lion's Mane|The Lion's Mane]]" • "[[The Adventure of the Retired Colourman|The Retired Colourman]]" • "[[The Adventure of the Veiled Lodger|The Veiled Lodger]]" • "[[The Adventure of Shoscombe Old Place|Shoscombe Old Place]]") • ''[[The Valley of Fear]]'' • ''[[Titus Andronicus]]'' |group3 = Likovi |list3= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid #EF4135; |group1 = Holmes |list1= [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Sherlock Holmes]] • [[Dr. Watson]] • [[Sebastian Moran]] • [[Inspektor Lestrade]] • [[Mycroft Holmes]] • [[Profesor Moriarty]] • [[Irene Adler]] • [[Mary Morstan]] |group2 = ''Harry Potter'' |list2= [[Sirius Black]] • [[Remus Lupin]] • [[Severus Snape]] • [[Armando Dippet]] • [[Gabrielle Delacour]] • [[Alastor Moody]] • [[Barty Crouch]] • [[Phineas Nigellus Black]] |group3 = ''Alice'' |list3= [[Jubjub]] • [[Bijeli Skakač (Through the Looking-Glass)|Bijeli Skakač]] • [[Ovca (Through the Looking-Glass)|Ovca]] • [[Crveni Kralj (Through the Looking-Glass)|Crveni Kralj]] • [[Grifon (Alice's Adventures in Wonderland)|Grifon]] • [[Alice (Alice's Adventures in Wonderland)|Alice]] • [[Ludi Šeširdžija]] • [[Gusjenica (Alice's Adventures in Wonderland)|Gusjenica]] |group4 = Christie |list4= [[Hercule Poirot]] • [[Miss Marple]] • [[Tommy i Tuppence]] • [[Viši inspektor Japp]] • [[Arthur Hastings]] • [[Parker Pyne]] • [[Ariadne Oliver]] • [[Gospođica Lemon]] }} |group4=Ostalo |list4= [[Klub Diogenes]] |below= }} ===Francuska književnost=== {{Navbox generic |titlestyle = color:#FFFFFF; background:#0055A4; border:1px solid #EF4135; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi s područja francuske književnosti |groupstyle = text-align:center; color:#FFFFFF; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:#FFFFFF;background:#0055A4; border:1px solid #EF4135; |belowstyle= text-align:center; color:#FFFFFF; background:#0055A4; border:1px solid #EF4135; |groupstyle = text-align:center; color:#FFFFFF; background:#0055A4; border:1px solid #EF4135; |above= [[Francuska književnost|<span style="color:white">Francuska književnost</span>]] |group1 = Pisci |list1= ''[[La Pléiade]]'' ([[Pierre de Ronsard]] • [[Joachim du Bellay]]) • [[Margarita od Navarre]] • [[Clément Marot]] • [[Théodore-Agrippa d'Aubigné]] • [[Jean de La Fontaine]] • [[Molière]] • [[Alphonse de Lamartine]] • [[Alexandre Dumas (sin)|Alexandre Dumas, ''fils'']] • [[Alexandre Dumas (otac)|Alexandre Dumas, ''père'']] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Victor Hugo]] • [[Sully Prudhomme]] • [[Frédéric Mistral]] • [[Louis Aragon]] • [[Roger Martin du Gard]] • [[Eugène Ionesco]] • [[Jean-Paul Sartre]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Albert Camus]] • [[Jacques Prévert]] • [[François Villon]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[André Malraux]] • [[Jean Genet]] • [[Max Jacob]] • [[François-René de Chateaubriand]] • [[Pierre-Augustin Caron de Beaumarchais]] • [[George Sand]] • [[Paul Claudel]] • [[François Mauriac]] • [[Patrick Modiano]] • [[Romain Rolland]] • [[Claude Simon]] • [[Saint-John Perse]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Jean Anouilh]] |group2 = Djela |list2= ''[[La Chanson de Roland]] • [[Roman de la Rose]] • [[L'Avare ou l'École du mensonge]] • [[Bug-Jargal]] • [[Le Rhin]] • [[Torquemada (drama)|Torquemada]] • [[L'Éducation sentimentale]] • [[Madame Bovary]] • [[Les Rougon-Macquart, Histoire naturelle et sociale d'une famille sous le Second Empire]] ''(''[[Germinal]] • [[Nana (roman)|Nana]]'')'' • [[La Nausée]] • ''[[:Kategorija:Djela Eugènea Ionescoa|djela Eugènea Ionescoa]]'' • [[En attendant Godot]]'' • ''[[À l'échelle humaine]]'' • [[:Kategorija:Djela Andréa Malrauxa|djela Andréa Malrauxa]] • ''[[Le Barbier de Séville]]'' • ''[[Le Mariage de Figaro]]'' • ''[[La Mère coupable]]'' • ''[[Hernani (drama)|Hernani]]'' • "[[Le Bateau ivre]]" • ''[[Les Fleurs du mal]]'' • [[:Kategorija:Djela Jeana Anouilha|djela Jeana Anouilha]] (osim ''Becketa''; [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Antigone]]'') |below= [[Emma Bovary|<span style="color:white">Emma Bovary</span>]] • [[Bérenger|<span style="color:white">Bérenger</span>]] }} ===Ruska književnost=== {{Navbox generic |titlestyle = color:#FFFFFF; background:red; border:1px solid #0039A6; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi s područja ruske književnosti |abovestyle=text-align:center; color:#FFFFFF; background:red; border:1px solid #0039A6; |belowstyle= text-align:center; color:#FFFFFF; background:red; border:1px solid #0039A6; |groupstyle = text-align:center; color:#FFFFFF; background:red; border:1px solid #0039A6; |above= [[Ruska književnost|<span style="color:white">Ruska književnost</span>]] (nedovršeno) |group1 = Pisci |list1= [[Ivan Krilov]] • [[Ivan Gončarov]] • [[Aleksandar Blok]] • [[Isak Babelj]] • [[Andrej Platonov]] • [[Danil Harms]] • [[Mihail Šolohov]] • [[Vladimir Dudincev]] • [[Eduard Limonov]] |group2 = Djela |list2= ''[[Šinelj]] • [[Zločin i kazna]] • [[Tri sestre]]'' |below= }} ===Američka književnost=== {{Navbox generic |titlestyle = color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi s područja američke književnosti |abovestyle=text-align:center; color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |belowstyle= text-align:center; color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |groupstyle = text-align:center; color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |above= |group1 = Pisci |list1= [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Edgar Allan Poe]] ([[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Smrt Edgara Allana Poea|smrt]] • [[Bibliografija Edgara Allana Poea|bibliografija]]) • [[Emily Dickinson]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[William Faulkner]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[H. P. Lovecraft]] ([[:Kategorija:H. P. Lovecraft|kategorija]]) |group2 = Djela |list2= ''[[The Raven]] • [[The Murders in the Rue Morgue]] • [[The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket]] • [[Adventures of Huckleberry Finn]] • [[The Da Vinci Code]] • [[Franz Kafka: The Office Writings]]'' • [[:Kategorija:Djela Williama Faulknera|djela Williama Faulknera]] |below= [[Auguste Dupin|<span style="color:white">C. Auguste Dupin</span>]] • [[Yoknapatawpha|<span style="color:white">Yoknapatawpha</span>]] • [[Obitelj Compson|<span style="color:white">Obitelj Compson</span>]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Ono (lik)|{{color|white|Ono}}]] }} ===Japanska književnost=== {{Navbox generic |titlestyle = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid red; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi s područja japanske književnosti |abovestyle=text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid red; |belowstyle= text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid red; |groupstyle = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid red; |above= |group1 = Pisci |list1= [[Chikamatsu Monzaemon]] • [[Edogawa Ranpo]] • [[Shūji Terayama]] • [[Project Itō]] • [[Sanjūgo Naoki]] |group2 = Djela |list2= "[[Ningen Isu]]" • "[[Rashōmon]]" • ''[[Noruwei no Mori]]'' • ''[[Nihon Ōdai Ichiran]]'' |below= [[Kogorō Akechi|{{color|red|Kogorō Akechi}}]] }} ===Ostalo=== {{Navbox generic |titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Ostali doprinosi s područja književnosti |abovestyle= |belowstyle= |groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |above= |group1 = Afrika |list1= {{Navbox subgroup |group1 = {{nowrap|{{flagicon|ANG}} Angola}} |group1style = background-color:#d81e05; color:yellow; text-align:center; border:1px solid black; |list1=[[José Luandino Vieira]] • [[Pepetela]] |group2 = {{flagicon|GAN}} Gana |group2style = text-align:center; background:yellow; color:black; border: 1px solid black; |list2=[[J. E. Casely Hayford]] |group3 = {{flagicon|TOG}} Togo |group3style = text-align:center; background:#FFCE00; color:#006A4E; border: 1px solid #006A4E; |list3=[[Félix Couchoro]] }} |group2 = Amerike |group2style = |list2= {{Navbox subgroup |group1 = {{nowrap|{{flagicon|BRA}} Brazil}} |group1style = background-color:#FFCC29; color:#3E4095; text-align:center; border:1px solid #00A859; |list1=[[Machado de Assis]] |group2 = {{nowrap|{{flagicon|KUB}} Kuba}} |group2style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid red; |list2=[[Nicolás Guillén]] |group3 = {{nowrap|{{flagicon|VEN}} Venezuela}} |group3style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid #FCD116; |list3=[[Rufino Blanco-Fombona]] |group4 = {{nowrap|{{flagicon|HON}} Honduras}} |group4style = background-color:#0073CF; color:white; text-align:center; border:1px solid silver; |list4=[[Argentina Díaz Lozano]] • [[Froylán Turcios]] • [[Lucila Gamero de Medina]] }} |group3 = Azija |group3style = |list3= {{Navbox subgroup |group1 = {{flagicon|IZR}} Izrael |group1style = text-align:center; color:blue; background:white; border:1px solid blue; |list1= [[Shmuel Yosef Agnon]] |group2 = {{flagicon|KIN}} Kina |group2style = text-align:center; background:#DD0000; color:gold; border: 1px solid silver; |list2= [[Gao Xingjian]] • [[Mo Yan]] |group3 = {{flagicon|SJKOR}} Sjeverna Koreja |group3style = text-align:center; color:white; background:red; border:1px solid #0073CF; |list3=''[[Segi wa tŏburŏ]]'' |group4 = {{flagicon|Kambodža}} Kambodža |group4style = text-align:center; background:blue; color: white; border:1px solid red; |list4=''[[Reamker]]'' • [[Preah Ko i Preah Keo]] • [[Kmerski teatar sjena]] }} |group4 = Europa |group4style = |list4= {{Navbox subgroup |group1 = {{flagicon|AUT}} Austrija |group1style = text-align:center; color:white; background:red; border:1px solid silver; |list1= [[Karl Bruckner]] |group2 = {{flagicon|ČEŠ}} Češka |group2style = text-align:center; color:white; background:#DD0000; border:1px solid #000080; |list2= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background:#DD0000; border:1px solid #000080; |group1 = Pisci |list1= [[Karel Čapek]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Franz Kafka]] • [[Max Brod]] |group2 = Djela |list2= ''[[Der Process]] • ''"[[Vor dem Gesetz]]"'' • ''"[[Die Verwandlung]]"''''}} |group3 = {{flagicon|DAN}} Danska |group3style = text-align:center; background:#D21034; color:white; border: 1px solid silver; |list3=[[Johannes Vilhelm Jensen]] |group4 = {{flagicon|HRV}} Hrvatska |group4style = text-align:center; color:white; background:red; border:1px solid blue; |list4= ''[[U registraturi]]'' |group5 = {{flagicon|IRS}} Irska |group5style = text-align:center; color:white; background:green; border:1px solid silver; |list5= [[Oscar Wilde]] • [[Bram Stoker]] |group6 = {{flagicon|MAĐ}} Mađarska |group6style = color:#FFFFFF;background:#009246; border:1px solid #EF4135; |list6= [[Ferenc Molnár]] |group7 = {{flagicon|NOR}} Norveška |group7style = text-align:center; background:#EF2B2D; color:white; border: 1px solid #002868; |list7= [[Bjørnstjerne Bjørnson]] |group8 = {{flagicon|ŠVE}} Švedska |group8style = text-align:center; color:yellow; background:blue; border:1px solid yellow; |list8= [[Carl Gustaf Verner von Heidenstam]] |group9 = {{flagicon|ITA}} Italija |group9style = text-align:center; color:#FFFFFF; background:#009246; border:1px solid #EF4135; |list9= [[Giacomo Casanova]] • [[Luigi Pirandello]] • [[Dario Fo]] |group10 = {{flagicon|NJE}} Njemačka |group10style = text-align:center; color:#000000; background:#FFCC00; border:1px solid #FF0000; |list10= [[Ernst Theodor Amadeus Hoffmann]] • [[Herta Müller]] |group11 = {{flagicon|EST}} Estonija |group11style = text-align:center; color:white; background:#0072CE; border:1px solid black; |list11= {{Navbox subgroup | groupstyle = ttext-align:center; color:white; background:#0072CE; border:1px solid black; |group1 = Pisci |list1= [[Carl Robert Jakobson]] • [[Johann Voldemar Jannsen]] • [[Friedrich Reinhold Kreutzwald]] |group2 = Djela |list2= ''[[Kalevipoeg]]''}} }} |group5 = Oceanija |group5style = |list5={{Navbox subgroup |group1 = {{nowrap|{{flagicon|AUS}} Australija}} |group1style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid silver; |list1= [[Banjo Paterson]] |group2 = {{nowrap|{{flagicon|FIJ}} Fidži}} |group2style = background-color:#68BFE5; color:white; text-align:center; border:1px solid silver; |list2= [[Vilsoni Hereniko]] }} |group6 = {{nowrap|Antički Rim}} |group6style = text-align:center; color:#E4D96F; background:white; border:1px solid #E4D96F; |list6 = [[Vergilije]] • [[Tit Makcije Plaut]] |below= }} ==Glazba== ===Teorija i terminologija u glazbi=== {{Navbox | name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi | title = Doprinosi s područja teorije i glazbene terminologije | titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | image = | imageleft = | bodyclass = hlist | list1 = ''[[Ballets Russes]]'' • [[Muzička nagrada Léonie Sonning]] • ''[[Musique concrète]]'' • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Novi val]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Synthpop]] • [[Novi romantizam]] |list2={{Navbox subgroup |abovestyle=background-color:#EBF5FF; color:black; text-align:center |above= '''Eurosong''' |list1={{flagicon|ŠVI}} [[Pjesma Eurovizije 1989.|1989.]] • {{flagicon|SFRJ}} [[Pjesma Eurovizije 1990.|1990.]] • {{flagicon|TUR}} [[Pjesma Eurovizije 2004.|2004.]] • {{flagicon|GRČ}} [[Pjesma Eurovizije 2006|2006.]] • {{flagicon|FIN}} [[Pjesma Eurovizije 2007|2007.]] • {{flagicon|SRB}} [[Pjesma Eurovizije 2008.|2008.]] • {{flagicon|NOR}} [[Pjesma Eurovizije 2010.|2010.]] • {{flagicon|NJE}} [[Eurosong 2011|2011.]] • {{flagicon|AZE}} [[Eurosong 2012|2012.]] • {{flagicon|DAN}} [[Eurosong 2014|2014.]]}} }} ===Biografije=== {{Navbox generic |titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi o skladateljima (po razdobljima) |abovestyle= |belowstyle= |groupstyle = |above= |group1 = Barok |group1style = text-align:center; background:#bfb1a3; color:white; border:1px solid silver; |list1= [[Georg Friedrich Händel]] |group2 = Klasicizam |group2style = background:#6495ED; color:white; border:1px solid silver; |list2= [[Jan Václav Stamic]] |group3 = Romantizam |group3style = text-align:center; background:#9955BB; color:white; border:1px solid silver; |list3= [[Vincenzo Bellini]] • [[Johann Strauss mlađi]] • [[Giacomo Meyerbeer]] • [[Cezar Antonovič Kjui]] • [[Davorin Jenko]] • [[Charles-François Gounod]] • [[Gabriel Fauré]] |group4 = XX. stoljeće |group4style = text-align:center; color:black; background:red; border:1px solid black; |list4= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:black; background:red; border:1px solid black; |group1 = Impresionizam |list1= [[Maurice Ravel]] |group3 = Avangarda |list3= [[Pierre Schaeffer]] • [[Olivier Messiaen]] • [[Pierre Boulez]] |group2 = Modernizam |list2= [[Benjamin Britten]] • [[Umberto Giordano]] • [[Erik Satie]] • ''[[Les Six]]'' ([[Georges Auric|Auric]] • [[Louis Durey|Durey]] • [[Arthur Honegger|Honegger]] • [[Darius Milhaud|Milhaud]] • [[Francis Poulenc|Poulenc]] • [[Germaine Tailleferre|Tailleferre]]) • [[Ernesto Nazareth]] {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:black; background:red; border:1px solid black; |group1 = Neoklasicizam |list1= [[Dmitrij Šostakovič]] • [[Igor Stravinski]] |group2 = Ekspresionizam |list2= [[Arnold Schönberg]] • [[Anton Webern]] • [[Alban Berg]] }} |group5 = Ostalo |list5= [[Władysław Szpilman]] • [[Alfi Kabiljo]] }} |below= }} {{Navbox generic |titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi o pop izvođačima |abovestyle= |belowstyle= |groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |above= |group1 = Solisti |list1= [[Ringo Starr]] • [[Jem]] • [[Mark Hollis]] • [[Rob Thomas]] • [[Gloria Estefan]] • [[Celia Cruz]] • [[Hajrudin Varešanović]] • [[Marija Šestić]] • [[Sandra Nurmsalu]] • [[Ott Lepland]] • [[Kurt Calleja]] • [[Petar Nalič]] • [[Dima Bilan]] • [[Aleksej Vorobjov]] • [[Kōji Wada]] • [[Ajumi Mijazaki]] • [[Ai Maeda (pjevačica)|Ai Maeda]] • [[Hitomi Shimatani]] • [[Akiko Shikata]] • [[Yūgo Kanno]] • [[Tōru Kitajima]] ([[:Kategorija:TK from 凛として時雨|diskografija]]) • [[Jelena Tomašević]] • [[Milan Stanković]] • [[Harel Skaat]] • [[K'naan]] • [[Jessy Matador]] • [[Amaury Vassili]] • [[Stereo Mike]] • [[Loukas Giorkas]] • [[Lena Meyer-Landrut]] • [[Frank Schindel]] • [[Andy Knote]] • [[Stefan Raab]] • [[Milli Vanilli]] • [[Gréta Salóme Stefánsdóttir]] • [[Jón Jósep Snæbjörnsson]] • [[Olia Tira]] • [[Ivi Adamou]] • [[Emmelie de Forest]] • [[Daniel Jones]] • [[Darren Hayes]] • [[Knez (pjevač)|Knez]] • [[Hayley Westenra]] • [[Lorde]] • [[Kimbra]] • [[Sinn Sisamouth]] • [[Ros Serey Sothea]] • [[Angélique Kidjo]] |group2 = Bendovi |list2= [[Blue]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Talk Talk]] • [[The Beach Boys]] • [[The Byrds]] • [[Toto (sastav)|Toto]] • [[Regina (bend)|Regina]] • [[Urban Symphony]] • [[maNga]] • [[Glazbena družina Petra Naliča]] • [[A Friend In London]] • [[Aqua Timez]] • [[Ling Tosite Sigure]] • [[EGOIST]] • [[Nothing's Carved in Stone]] • [[Savage Garden]] • [[Nick Cave and the Bad Seeds]] • [[Quasarr]] • [[Moranbong Band]] • [[OMC (bend)|OMC]] • [[U pol’ 9 kod Sabe]] }} === Opus === {{Navbox generic |titlestyle = color:white; background:#E34234; border:1px solid silver; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi vezani uz kompozicije |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:white;background:#E34234; border:1px solid silver; |belowstyle= text-align:center; color:white; background:#E34234; border:1px solid silver; |groupstyle = text-align:center; color:white; background:#E34234; border:1px solid silver; |above= |group1 = Opere |list1= ''[[Trubadur (opera)|Il trovatore]]'' • [[Korejska revolucionarna opera]] (''[[Kkot panŭn ch'ŏnyŏ]]'' • ''[[P'ibada]]'') |group2 = Baleti |list2= ''[[Žar-ptica]] • [[Posvećenje proljeća]] • [[Petruška]]'' |group3 = Instrumentalna djela |list3= ''[[Islamej]] • [[Boléro]]'' |group4 = Himne |list4= "[[Kimigayo]]" • "[[Noble patria, tu hermosa bandera]]" • "[[God Bless Our Homeland Ghana]]" • "[[Advance Australia Fair]]" • "[[Hino Nacional Brasileiro]]" • "[[Aegukka]]" • "[[La Bayamesa]]" • "[[Angola Avante]]" • "[[God Defend New Zealand]]" • "[[Gloria al Bravo Pueblo]]" • "[[Nokor Reach]]" • "[[Pjesma Kmerske Republike]]" • "[[Dap Prampi Mesa Chokchey]]" • "[[Himna Narodne Republike Kampućije]]" • "[[Državna himna Hondurasa]] • "[[L'Aube Nouvelle]]" • "[[God Bless Fiji]]" • "[[Mu isamaa, mu õnn ja rõõm]]" • "[[Himna Estonske Sovjetske Socijalističke Republike]]" |below= }} {{Navbox generic |titlestyle = color:white; background:#E34234; border:1px solid silver; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi vezani uz pop skladbe |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:white;background:#E34234; border:1px solid silver; |belowstyle= text-align:center; color:white; background:#E34234; border:1px solid silver; |groupstyle = text-align:center; color:white; background:#E34234; border:1px solid silver; |above= |group1 = Albumi |list1= ''[[Vrijeme je]] • [[Kad poludimo]] • [[Kad pogledaš me preko ramena]] • [[Sreća (Hari Mata Hari)|Sreća]] • [[Umineko no Naku Koro ni (EP)|Umineko no Naku Koro ni]]'' • ''[[Hotel Nacional (album)|Hotel Nacional]]'' • ''[[Girl You Know It's True (album)|Girl You Know It's True]]'' • [[:Kategorija:Albumi benda Ling tosite sigure|albumi benda Ling tosite sigure]] • [[:Kategorija:Albumi benda Talk Talk|albumi benda Talk Talk]] |group2 = Pjesme |list2= "[[Russians]]" • "[[Wavin' Flag]]" • "[[Manijači]]" • "[[Molitva (pjesma)|Molitva]]" • "[[Rijeka bez imena]]" • "[[Vjerujem u ljubav]]" • "[[I love you mi vida]]" • "[[Lejla]]" • "[[Oro (pjesma)|Oro]]" • "[[Bistra voda]]" • "[[Rändajad]]" • "[[Lane moje]]" • "[[La La Love]]" • "[[Never Forget]]" • "[[Satellite (pjesma Lene Meyer-Landrut)|Satellite]]" • "[[Lost and Forgotten]]" • "[[Ovo je Balkan]]" • "[[Milim]]" • "[[What's Another Year?]]" • "[[Rock me]]" • "[[Lako je sve (pjesma)|Lako je sve]]" • "[[Zauvijek moja]]" • "[[Wadde hadde dudde da?]]" • "[[Love in Rewind]]" • "[[Hold Me Now]]" • "[[We Could Be the Same]]" • "[[Allez Ola]]" • "[[Everybody (pjesma)|Everybody]]" • "[[Refrain]]" • "[[Munja i grom]]" • "[[Korake ti znam]]" • "[[Party for Everybody]]" • "[[Crno i belo]]" • "[[Kuula (pjesma)|Kuula]]" • "[[This is the Night (pjesma Kurta Calleje)|This is the Night]]" • "[[Only Teardrops]]" • "[[Tomorrow (pjesma Gianluce Bezzine)|Tomorrow]]" • "[[Moja ljubavi]]" • "[[Svadbarskim sokakom]]" • [[:Kategorija:Pjesme benda Ling tosite sigure|pjesme benda Ling tosite sigure]] • [[:Kategorija:Pjesme benda Talk Talk|pjesme benda Talk Talk]] • "[[Adio (pjesma)|Adio]]" • "[[How Bizarre (pjesma)|How Bizzare]]" • "[[Cambodia (pjesma)|Cambodia]]" |group4 = Instrumentalna djela |list4= |group3 = OST |list3= "[[Butter-Fly]]" • "[[brave heart]]" • "[[keep On]]" • "[[I wish]]" • "[[Katayoku no Tori]]" • "[[VII (pjesma)|VII]]" |below= }} ==Likovna umjetnost== ===Umjetnici=== {{Navbox generic |titlestyle = text-align:center; color:#702963; background: #DF73FF; border:1px solid #702963; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi vezani uz umjetnike |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:#702963;background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |belowstyle= text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |groupstyle = text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |above= |group1 = Slikari<br>Ilustratori/Crtači |group1style = text-align:center; color:#882D17; background:#CC7722; border:1px solid #882D17; |list1= [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Salvador Dalí]] • [[Egon Schiele]] • [[Gustav Klimt]] • [[Kazimir Maljevič]] • [[Vasilij Kandinski]] • [[Georges Braque]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Piet Mondrian]] • [[Georges Seurat]] • [[John Tenniel]] • [[Isaak Brodskij]] • [[Dmitrij Vrubelj]] • [[Sidney Paget]] • [[Gonzalo Morales Sáurez]] • [[Albert Namatjira]] • [[Paul Signac]] • [[Pedro Américo]] • [[Akira Amano]] • [[Arturo Michelena]] • [[Martín Tovar y Tovar]] |group2 = Kipari<br>Dizajneri |group2style = text-align:center; color:#C04000; background:#FF7E00; border:1px solid #C04000; |list2= [[Auguste Rodin]] • [[Gustav Fabergé]] • [[Petar Karl Fabergé]] • [[Leonid Sherwood]] • [[Yves Saint Laurent]] • [[Jesús Rafael Soto]] |group3 = Arhitekti |group3style = text-align:center; color:#555555; background:#E5E4E2; border:1px solid #555555; |list3= [[Frank Lloyd Wright]] • [[Ibo Bonilla]] • [[Carlos Raúl Villanueva]] |group4 = Fotografi |group4style = text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |list4= [[Félix Nadar]] • [[Alberto Korda]] |below= }} ===Umjetnost=== {{Navbox generic |titlestyle = text-align:center; color:#702963; background: #DF73FF; border:1px solid #702963; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi vezani uz umjetnost |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:#702963;background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |belowstyle= text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |groupstyle = text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |above= |group1 = Slikarstvo |group1style = text-align:center; color:#882D17; background:#CC7722; border:1px solid #882D17; |list1= ''[[Krik]] • [[Nedjeljno poslijepodne na otoku La Grande Jatte]] • [[Kupači kod Asnièresa]] • [[Izbij Bijele Crvenim klinom]] • [[Bijelo na bijelom]] • [[Gospode! Pomozi mi preživjeti ovu smrtonosnu ljubav]] • [[Veliki val kod Kanagawe]] • [[Posvećenje Napoleona I (David)|Posvećenje Napoleona I]] • [[Napoleon I na carskom tronu]] • [[Napoleon u svojoj studiji]] • [[Nedovršeni portret generala Bonapartea]]'' |group2 = Kiparstvo<br>Dizajn |group2style = text-align:center; color:#C04000; background:#FF7E00; border:1px solid #C04000; |list2= ''[[Telefon sa slušalicom od jastoga]] • [[Sofa u obliku usta Mae West]]'' • [[Koh-i-Noor]] • ''[[Senbazuru]]'' • ''[[Gandhijeva tri majmuna]]'' • [[Toranj Juche|Toranj ''Juche'']] • [[Veliki spomenik na brdu Mansu]] |group3 = Arhitektura |group3style = text-align:center; color:#555555; background:#E5E4E2; border:1px solid #555555; |list3= [[Guggenheimov muzej u Bilbau]] • [[Opatija Westminster]] • [[Dvorac Osu]] • [[Dvorac Cape Coast]] • [[Dvorac Elmina]] • [[Elizejska palača]] • ''[[Palais Bourbon]]'' • ''[[Palais Luxembourg]]'' • ''[[Les Invalides]]'' • [[Palača Tuileries]] • [[Rowan Oak]] • [[Trg Kim Il-sunga]] • [[Kongresna dvorana Mansudae]] • [[Međunarodni aerodrom José Martí]] • [[Presidio Modelo]] • [[Aerodrom Quatro de Fevereiro]] • [[Međunarodni aerodrom Simón Bolívar (Venezuela)]] • [[Univerzitetski grad u Caracasu]] • [[Museo de Bellas Artes (Caracas)]] • [[Muzej moderne umjetnosti Jesús Soto]] • [[Kizuna (most)]] • [[Međunarodni aerodrom u Phnom Penhu]] • [[Muzej genocida Tuol Sleng]] • [[El Cajón (brana)]] • [[Vrata bez povratka (Ouidah)]] • [[Musée Honmè]] • [[Međunarodni aerodrom u Nadiju]] • [[Međunarodni aerodrom u Nausoriju]] |group4 = Općenito |group4style = text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |list4= [[De Stijl]] • [[Camp (stil)|Camp]] • [[Salon (Pariz)|Salon]] |below= }} ==Filmska umjetnost== ===Opći pojmovi=== {{Navbox | name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi | title = Doprinosi s područja filmografije | titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | image = | imageleft = | bodyclass = hlist | list1 = [[Ekranizacija]] • [[Production I.G]] • [[noitaminA]] |list2= }} ===Biografije=== {{Navbox generic |titlestyle = color:black; background:white; border:1px solid black; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi o filmašima |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |belowstyle= text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |groupstyle = text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |above= |group1 = Glumci |list1= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid #EF4135; |group1 = {{flagicon|SAD}} Sjedinjene Države |group1style = text-align:center; color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |list1= [[Dean Winters]] • [[Tobin Bell]] • [[Ed O'Neill]] • [[Mariska Hargitay]] • [[Tamara Tunie]] • [[Sam Waterston]] • [[Diane Neal]] • [[B.D. Wong]] • [[Robert Sean Leonard]] • [[Peter Jacobson]] • [[Matt Damon]] • [[Andy García]] • [[Billy Dee Williams]] • [[Robert Forster]] |group2 = {{nowrap|{{flagicon|UK}} Ujedinjeno Kraljevstvo}} | group2style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid #CC0000; |list2= [[Ian Hart]] • [[Emma Watson]] • [[Hugh Fraser]] • [[Philip Jackson]] • [[David Suchet]] • [[Pauline Moran]] • [[Alan Rickman]] • [[David Thewlis]] • [[Linus Roache]] • [[Albert Finney]] • [[Phil Davis]] • [[Rupert Penry-Jones]] • [[Steve Pemberton]] • [[Sam Stockman]] • [[George Rossi]] • [[Hannah Walters]] • [[Johnny Harris]] • [[Ben Bishop]] • [[Christopher Fulford]] • [[Claire Rushbrook]] • [[Alex Jennings]] • [[Eille Norwood]] • [[Arthur Wontner]] • [[Clive Brook]] |group3 = {{nowrap|{{flagicon|AUS}} Australija}} | group3style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid silver; |list3= [[Costas Mandylor]] • [[Chris Hemsworth]] • [[Liam Hemsworth]] • [[Luke Hemsworth]] • [[Mia Wasikowska]] • [[Jesse Spencer]] |group4 = {{flagicon|HRV}} Hrvatska |group4style = text-align:center; color:white; background:red; border:1px solid blue; |list4= [[Duško Gruborović]] |group5 = {{flagicon|RUS}} Rusija |group5style = color:#FFFFFF; background:red; border:1px solid #0039A6; |list5= [[Vasilij Livanov]] • [[Igor Petrenko]] • [[Andrej Panjin]] • [[Stanislav Govoruhin]] |group6 = {{flagicon|FRA}} Francuska |group6style = color:#FFFFFF; background:#0055A4; border:1px solid #EF4135; |list6 = [[Irène Jacob]] |group7 = {{flagicon|JAP}} Japan |group7style = text-align:center; color:red;background:white; border:1px solid #EF4135; |list7= [[Kazuhiro Yamaji]] • [[Ryōhei Kimura]] |group8 = {{nowrap|{{flagicon|KAN}} Kanada}} | group8style = background-color:white; color:red; text-align:center; border-top: 1px solid #FF0000; border-bottom: 1px solid #FF0000; border-left: 1px solid white; border-right: 1px solid white; |list8= [[Matt Frewer]] |group9 = {{nowrap|{{flagicon|VEN}} Venezuela}} | group9style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid #FCD116; |list9= [[Édgar Ramírez]] }} |group2 = Režiseri |list2= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid #EF4135; |group1 = {{flagicon|SAD}} Sjedinjene Države |group1style = text-align:center; color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |list1= [[Bryan Singer]] |group2 = {{nowrap|{{flagicon|UK}} Ujedinjeno Kraljevstvo}} | group2style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid #CC0000; |list2= [[Alfred Hitchcock]] |group3 = {{nowrap|{{flagicon|ITA}} Italija}} | group3style = text-align:center; color:#FFFFFF;background:#009246; border:1px solid #EF4135; |list3= [[Federico Fellini]] |group4 = {{flagicon|HRV}} Hrvatska |group4style = text-align:center; color:white; background:red; border:1px solid blue; |list4= [[Branko Ivanda]] |group5 = {{flagicon|JAP}} Japan |group5style = text-align:center; color:red;background:white; border:1px solid #EF4135; |list5= [[Hirojuki Kakudō]] • [[Itsurô Kawasaki]] • [[Naoyoshi Shiotani]] • [[Katsuyuki Motohiro]] • [[Kiyotaka Suzuki]] |group6 = {{nowrap|{{flagicon|AUS}} Australija}} | group6style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid silver; |list6= [[Peter Weir]] |group7 = {{nowrap|{{flagicon|NZL}} Novi Zeland}} | group7style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid silver; |list7= [[Martin Campbell]] • [[Niki Caro]] }} |group3 = Scenaristi<br>Producenti |list3= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid #EF4135; |group1 = {{flagicon|SAD}} Sjedinjene Države |group1style = text-align:center; color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |list1= [[Peter Blake]] • [[Katie Jacobs]] • [[Paul Attanasio]] • [[Lawrence Kaplow]] |group2 = {{flagicon|JAP}} Japan |group2style = text-align:center; color:red;background:white; border:1px solid #EF4135; |list2= [[Akijoshi Hongo]] • [[Reiko Joshida]] • [[Satoru Nishizono]] • [[Jōji Wada]] • [[Makoto Fukami]] • [[Kōji Yamamoto]] • [[Tō Ubukata]] • [[Jun Kumagai]] |group3 = {{flagicon|KAN}} Kanada |group3style = text-align:center; color:red;background:white; border:1px solid #EF4135; |list3= [[David Shore]] }} |below= }} ===Filmovi i serije=== {{Navbox generic |titlestyle = color:black; background:white; border:1px solid black; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi o filmovima |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |belowstyle= text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |groupstyle = text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |above= |group1 = {{flagicon|SAD}} Sjedinjene Države |group1style = text-align:center; color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |list1= ''[[Psycho]]'' • ''[[The Birds]]'' • ''[[Vertigo]]'' • ''[[Frenzy]]'' • ''[[Marnie]]'' • ''[[Rear Window]]'' • ''[[Rebecca]]'' • ''[[Mr. & Mrs. Smith (1941)|Mr. & Mrs. Smith]]'' • [[The Man Who Knew Too Much (1956)|''The Man Who Knew Too Much'' (1956)]] • ''[[Topaz (1969)|Topaz]]'' • [[Saw (2003)|''Saw'' (2003)]] • ''[[Saw (2004)|Saw]]'' • ''[[Saw II]]'' • ''[[Saw III]]'' • ''[[Saw IV]]'' • ''[[Saw V]]'' • ''[[From Hell (2001)|From Hell]]'' • [[The Count of Monte Cristo (2002)|''The Count of Monte Cristo'' (2002)]] • ''[[Notorious (1946)|Notorious]]'' • [[Sherlock Holmes (film, 1922)|''Sherlock Holmes'' (1922)]] • [[The Return of Sherlock Holmes (film, 1929)|''The Return of Sherlock Holmes'' (1929)]] • [[Sherlock Holmes (film, 1932)|''Sherlock Holmes'' (1932)]] • [[A Study in Scarlet (film, 1933)|''A Study in Scarlet'' (1933)]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[It (film, 2017)|''It'' (2017)]] |group2 = {{nowrap|{{flagicon|UK}} Ujedinjeno Kraljevstvo}} | group2style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid #CC0000; |list2= ''[[Sherlock Holmes and the Case of the Silk Stocking]]'' • [[The Hound of the Baskervilles (film, 2002)|''The Hound of the Baskervilles'' (2002)]] • ''[[Harry Potter and the Philosopher's Stone (2001)|Harry Potter and the Philosopher's Stone]]'' • ''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets (2002)|Harry Potter and the Chamber of Secrets]]'' • ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (2004)|Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]'' • ''[[Harry Potter and the Goblet of Fire (2005)|Harry Potter and the Goblet of Fire]]'' • ''[[Harry Potter and the Order of the Phoenix (2007)|Harry Potter and the Order of the Phoenix]]'' • ''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (2009)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'' • ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1]]'' • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'' • ''[[Agatha]]'' • ''[[The Krays]]'' • [[The Trial (1993)|''The Trial'' (1993)]] • ''[[Borat: Cultural Learnings of America for Make Benefit Glorious Nation of Kazakhstan]]'' • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Murder on the Orient Express (1974)|''Murder on the Orient Express'' (1974)]] • ''[[Murder, She Said]]'' • ''[[Murder Most Foul]]'' • ''[[Murder Ahoy!]]'' • ''[[Murder at the Gallop]]'' • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Sherlock Holmes (2009)|''Sherlock Holmes'' (2009)]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Sherlock Holmes: A Game of Shadows]]'' • [[The Valley of Fear (film, 1916)|''The Valley of Fear'' (1916)]] • [[A Study in Scarlet (film, 1914)|''A Study in Scarlet'' (1914)]] • [[The Hound of the Baskervilles (film, 1921)|''The Hound of the Baskervilles'' (1921)]] • [[The Sign of Four (film, 1923)|''The Sign of Four'' (1923)]] • ''[[The Sleeping Cardinal]]'' • ''[[The Missing Rembrandt]]'' • ''[[The Triumph of Sherlock Holmes]]'' • [[The Sign of Four (film, 1932)|''The Sign of Four'' (1932)]] • [[Silver Blaze (film, 1937)|''Silver Blaze'' (1937)]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Naked (film, 1993)|Naked]]'' • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[The Killing Fields (film)|The Killing Fields]]'' |group3 = {{flagicon|HRV}} Hrvatska |group3style = text-align:center; color:white; background:red; border:1px solid blue; |list3= ''[[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Lea i Darija]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Svećenikova djeca]]'' |group4 = {{flagicon|JAP}} Japan |group4style = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid red; |list4 = [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Digimon Adventure (film)|''Digimon Adventure'' (film)]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Psycho-Pass: The Movie]]'' • ''[[Saraba hakobune]]'' • ''[[Issun-bōshi (film)|Issun-bōshi]]'' |group5 = {{flagicon|NJE}} Njemačka |group5style = text-align:center; color:#000000; background:#FFCC00; border:1px solid #FF0000; |list5 = [[Der Hund von Baskerville (film, 1914)|''Der Hund von Baskerville'' (1914)]] • [[Der Hund von Baskerville (film, 1929)|''Der Hund von Baskerville'' (1929)]] |group6 = {{flagicon|SSSR}} Sovjetski Savez |group6style = text-align:center; color:#FFD700; background:red; border:1px solid #FFD700; |list6 = ''[[Priključenja Šerloka Holmsa i doktora Vatsona]]'' (''[[Šerlok Holms i doktor Vatson]]'' • [[Priključenja Šerloka Holmsa i doktora Vatsona (film)|''Priključenja Šerloka Holmsa i doktora Vatsona'' (film)]] • ''[[Priključenja Šerloka Holmsa i doktora Vatsona: Sobaka Baskervilej|Sobaka Baskervilej]]'' • ''[[Priključenja Šerloka Holmsa i doktora Vatsona: Sokroviša Agri|Sokroviša Agri]]'' • ''[[Priključenja Šerloka Holmsa i doktora Vatsona: Dvadcatij vek načinajecja|Dvadcatij vek načinajecja]]'') • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Desjat negritjat]] {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |group1 = {{flagicon|RUS}} Rusija | group1style =text-align:center; color:#FFFFFF; background:red; border:1px solid #0039A6; |list1 =''[[Savva. Serdce voina]]'' }} |group7 = {{flagicon|FRA}} Francuska |group7style = color:#FFFFFF; background:#0055A4; border:1px solid #EF4135; |list7 = ''[[Espoir, sierra de Teruel]]'' • ''[[Un chant d'amour]]'' • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Z (film)|Z]]'' |group8 = {{nowrap|{{flagicon|NZL}} Novi Zeland}} | group8style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border: 1px solid silver |list8= ''[[Whale Rider]]'' |group9 = {{nowrap|{{flagicon|KAN}} Kanada}} | group9style = background-color:white; color:red; text-align:center; border-top: 1px solid #FF0000; border-bottom: 1px solid #FF0000; border-left: 1px solid white; border-right: 1px solid white; |list9= ''[[The Hound of the Baskervilles (film, 2000)|The Hound of the Baskervilles]]'' • ''[[The Sign of Four (film, 2001)|The Sign of Four]]'' • ''[[The Royal Scandal]]'' • ''[[The Case of the Whitechapel Vampire]]'' |group10 = {{nowrap|{{flagicon|VEN}} Venezuela}} | group10style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid #FCD116; |list10= ''[[Punto y raya]]'' |group11 = {{nowrap|{{flagicon|HON}} Honduras}} | group11style = background-color:#0073CF; color:white; text-align:center; border:1px solid silver; |list11= ''[[Morazán (film)|Morazán]]'' |group12 = {{nowrap|{{flagicon|FIJ}} Fidži}} | group12style = background-color:#68BFE5; color:white; text-align:center; border:1px solid silver; |list12= ''[[The Land Has Eyes]]'' |group13= Likovi |list13 = [[King Kong]] {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:black; background:white; border: 1px solid black; |group1 = ''Star Wars'' |list1 = [[Darth Sidious]] • [[Yoda]] • [[Darth Vader]] • [[Qui-Gon Jinn]] • [[General Grievous]] |group2 = ''Saw'' |list2 = [[Mark Hoffman]] }} }} {{Navbox generic |titlestyle = color:black; background:white; border:1px solid black; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi o serijama |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |belowstyle= text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |groupstyle = text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |above= |group1 = {{flagicon|SAD}} Sjedinjene Države |group1style = text-align:center; color:#FFFFFF; background:#B22234; border:1px solid #3C3B6E; |list1= ''[[Law & Order: Special Victims Unit]] ''([[:Kategorija:Zakon i red: Odjel za žrtve|kategorija]])'' • [[Law & Order: Criminal Intent]] ''([[:Kategorija:Zakon i red: Zločinačke nakane|kategorija]])'' • [[Law & Order]] ''([[:Kategorija:Zakon i red|kategorija]])'' • [[House, M.D.]] ''([[:Kategorija:Dr. House|kategorija]])'' • [[Toro i Pončo]] '' • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[It (miniserija)|''It'' (miniserija)]] |group2 = {{nowrap|{{flagicon|UK}} Ujedinjeno Kraljevstvo}} | group2style = background-color:#1C2D8C; color:white; text-align:center; border:1px solid #CC0000; |list2= ''[[Agatha Christie's Poirot]] • [[The Adventures of Sherlock Holmes (televizijska serija)|The Adventures of Sherlock Holmes]] • [['Allo 'Allo!]] • [[Blackadder]] • [[Whitechapel (serija)|Whitechapel]] ''([[:Kategorija:Whitechapel|kategorija]])'' '' |group3 = {{flagicon|HRV}} Hrvatska |group3style = text-align:center; color:white; background:red; border:1px solid blue; |list3= ''[[Nad lipom 35]]'' |group4 = {{flagicon|JAP}} Japan |group4style = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid red; |list4 = ''[[Digimon Adventure]] ''([[:Kategorija:Digimon Adventure|kategorija]] • [[Popis epizoda Digimon Adventurea|popis epizoda]])'' '' • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Psycho-Pass]]'' ([[:Kategorija:Psycho-Pass|kategorija]] • [[:Kategorija:Epizode animea Psycho-Pass|Epizode - sezona 1]] [ [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] "[[Perfect World]]" • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] "[[Saint's Supper]]" • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] "[[The Gates of Judgment]]" ] / [[:Kategorija:Epizode animea Psycho-Pass 2|2]]) |group5 = {{flagicon|RUS}} Rusija |group5style = text-align:center; color:#FFFFFF; background:red; border:1px solid #0039A6; |list5= [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] ''[[Šerlok Holms (TV serija)|Šerlok Holms]]'' |group6= Likovi |list6 = {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |group1 = ''SVU'' |list1 = [[Donald Cragen]] • [[Melinda Warner]] • [[Casey Novak]] • [[Dani Beck]] • [[Chester Lake]] • [[Elizabeth Donnelly]] • [[Brian Cassidy]] • [[Monique Jeffries]] • [[Kim Greylek]] • [[George Huang]] |group2 = ''L&O'' |list2 = [[Michael Cutter]] • [[Cyrus Lupo]] • [[Connie Rubirosa]] • [[Abbie Carmichael]] • [[Emil Skoda]] • [[Rey Curtis]] • [[Kevin Bernard]] • [[Jack McCoy]] |group3 = ''CI'' |list3 = [[Nola Falacci]] • [[Danny Ross]] • [[Zach Nichols]] |group4 = ''House'' |list4 = [[Gregory House]] • [[James Wilson]] • [[Robert Chase]] • [[Chris Taub]] • [[Lucas Douglas]] • [[Henry Dobson]] • [[John i Blythe House]] • [[Darryl Nolan]] |group5 = ''Whitechapel'' |list5 = [[Emerson Kent]] • [[Finlay Mansell]] • [[Megan Riley]] |group6 = ''[[Digimon]]''<br><small>([[Popis Digimona]])</small> |list6 = [[Taichi Jagami]] • [[Gospodari tame]] ([[Machinedramon]] • [[Piedmon]] • [[Puppetmon]] • [[MetalSeadramon]]) • [[Izzy Izumi]] • [[Devimon]] • [[Whamon]] • [[Phantomon]] • [[Apocalymon]] • [[Andromon]] • [[Datamon]] • [[Bakemon]] • [[Etemon]] • [[Monzaemon]] • [[Digitamamon]] • [[Meramon]] • [[MetalEtemon]] • [[Seadramon]] • [[Myotismon]] • [[VenomMyotismon]] • [[Centarumon]] • [[Piximon]] • [[Ogremon]] • [[Wizardmon]] • [[Shellmon]] • [[Elecmon]] • [[Frigimon]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Leomon]] • [[SaberLeomon]] • [[DemiDevimon]] • [[LadyDevimon]] }} }} ==Strip== {{Navbox | name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi | title = Doprinosi s područja stripa | titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | image = | imageleft = | bodyclass = hlist | list1 = [[Stripovska smrt]] |list2= }} ===Batman=== {{Navbox generic |titlestyle = text-align:center; color:yellow; background:black; border:1px solid yellow; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title=Batman |groupstyle = text-align:center; color:yellow; background:black; border:1px solid yellow; |abovestyle= text-align:center; color:yellow; background:black; border:1px solid yellow; |belowstyle= text-align:center; color:yellow; background:black; border:1px solid yellow; |groupstyle = text-align:center; color:yellow; background:black; border:1px solid yellow; |above= |group1 = Likovi |group1style = text-align:center; color:yellow; background:black; border:1px solid yellow; |list1= [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Batman]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Joker (strip)|Joker]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Penguin]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Riddler]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Mr. Freeze]] • [[Robin]] • [[Catwoman]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Two-Face]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Mad Hatter (DC comics)|Mad Hatter]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Calendar Man]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Scarecrow]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Professor Pyg]] • [[Dollotroni]] • [[Son of Pyg]] • [[Hugo Strange]] |group2 = Autori | group2style = text-align:center; color:yellow; background:black; border:1px solid yellow; |list2= [[Bob Kane]] • [[Bill Finger]] • [[Jerry Robinson]] <!-- |group3 = {{flagicon|HRV}} Hrvatska |group3style = text-align:center; color:white; background:red; border:1px solid blue; |list3= ''[[Nad lipom 35]]'' |group4 = {{flagicon|JAP}} Japan |group4style = text-align:center; color:red; background:white; border:1px solid red; |list4 = ''[[Digimon Adventure]] ''([[:Kategorija:Digimon Adventure|kategorija]] • [[Popis epizoda Digimon Adventurea|popis epizoda]])'' '' |group5= Likovi |list5 = {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:black; background:white; border:1px solid black; |group1 = ''SVU'' |list1 = [[Donald Cragen]] • [[Melinda Warner]] • [[Casey Novak]] • [[Dani Beck]] • [[Chester Lake]] • [[Elizabeth Donnelly]] • [[Brian Cassidy]] • [[Monique Jeffries]] • [[Kim Greylek]] • [[George Huang]] |group2 = ''L&O'' |list2 = [[Michael Cutter]] • [[Cyrus Lupo]] • [[Connie Rubirosa]] • [[Abbie Carmichael]] • [[Emil Skoda]] • [[Rey Curtis]] • [[Kevin Bernard]] • [[Jack McCoy]] |group3 = ''CI'' |list3 = [[Nola Falacci]] • [[Danny Ross]] • [[Zach Nichols]] |group4 = ''House'' |list4 = [[Gregory House]] • [[James Wilson]] • [[Robert Chase]] • [[Chris Taub]] • [[Lucas Douglas]] • [[Henry Dobson]] • [[John i Blythe House]] • [[Darryl Nolan]] |group5 = ''Whitechapel'' |list5 = [[Emerson Kent]] • [[Finlay Mansell]] • [[Megan Riley]] |group6 = ''[[Digimon]]''<br><small>([[Popis Digimona]])</small> |list6 = [[Taiči Jagami]] • [[Gospodari tame]] ([[Machinedramon]] • [[Piedmon]] • [[Puppetmon]] • [[MetalSeadramon]]) • [[Izzy Izumi]] • [[Devimon]] • [[Whamon]] • [[Phantomon]] • [[Apocalymon]] • [[Andromon]] • [[Datamon]] • [[Bakemon]] • [[Etemon]] • [[Monzaemon]] • [[Digitamamon]] • [[Meramon]] • [[MetalEtemon]] • [[Seadramon]] • [[Myotismon]] • [[VenomMyotismon]] • [[Centarumon]] • [[Piximon]] • [[Ogremon]] • [[Wizardmon]] • [[Shellmon]] • [[Elecmon]] • [[Frigimon]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Leomon]] • [[SaberLeomon]] • [[DemiDevimon]] • [[LadyDevimon]] }}--> }} ==Prirodne znanosti== ===Općenito=== {{Navbox generic |titlestyle = text-align:center; color:#808080; background: #DCDCDC; border:1px solid #808080; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi vezani uz znanost |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:#702963;background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |belowstyle= text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |groupstyle = text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |above= |group1 = Fizika |group1style = text-align:center; color:#6699CC; background:#73C2FB; border:1px solid #6699CC; |list1= [[Čvor (mjerna jedinica)]] • [[Veber]] • [[Kirchhoffovi zakoni spektroskopije]] • [[Kirchhoffovi zakoni]] • [[Paulijeva jednadžba]] • [[RIKEN]] • [[Laplaceov demon]] |group2 = Kemija |group2style = text-align:center; color:#800080; background:#C9A0DC; border:1px solid #800080; |list2= [[Eksploziv]] • [[Mendeljejevovi predviđeni elementi]] • [[Primordijski elementi]] • [[Arsenatna kiselina]] • [[Orsinijeva bomba]] |group3 = Biologija<br>Medicina |group3style = text-align:center; color:#01796F; background: #50C878; border:1px solid #01796F; |list3= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:#01796F; background: #50C878; border:1px solid #01796F; |group1=Biologija |list1= [[Gušter]] • ''[[Bufo periglenes]]'' • ''[[Doryanthes excelsa]]'' • ''[[Varanus giganteus]]'' • ''[[Phyllopteryx]]'' • ''[[Callocephalon fimbriatum]]'' • ''[[Lycalopex vetulus]]'' • ''[[Bothrops insularis]]'' • ''[[Bletilla striata]]'' • [[Divovska sabljasta antilopa]] • ''[[Laniarius brauni]]'' • [[Pelorus Jack]] • [[Snareski pingvin]] • ''[[Agathis australis]]'' • ''[[Leiopelmatidae]]'' • [[Haastov orao]] • [[Srebrna paprat]] • [[Novozelandski dugorepi šišmiš]] • [[Sisavac iz Saint Bathansa]] • ''[[Icterus icterus]]'' • ''[[Cattleya mossiae]]'' • [[Kuprej]] • ''[[Sphaerocoryne affinis]]'' • [[Ruatanski aguti]] • ''[[Brachylophus]]'' |group2=Medicina |list2= [[Guillain-Barréov sindrom]] }} |group4 = Tehnologija |group4style = text-align:center; color:#B8860B; background:#DAA520; border:1px solid #B8860B; |list4= [[Metalurgija]] • [[Vatreno oružje]] {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:#B8860B; background:#DAA520; border:1px solid #B8860B; |group1=Računalna tehnologija |list1= [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Apple Inc.]] ([[Korisnik:Rjecina2|suradnja]]) • ''[[Crash Twinsanity]] • [[Sly 3: Honor Among Thieves]] • [[The Da Vinci Code (igra)|The Da Vinci Code]]'' • [[HOLMES2]] • [[Japanese Movie Database]] • [[Red Star OS]] }} |group5 = Geografija |group5style = text-align:center; color:#964B00; background:#E1A95F; border:1px solid #964B00; |list5= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:#964B00; background:#E1A95F; border:1px solid #964B00; |group1=Država |list1= [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flag|Benin}} • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flag|Estonija}} • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flag|Fidži}} • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flag|Francuska}} • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flag|Honduras}} • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flag|Kambodža}} • {{flag|Škotska}} • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flag|Venezuela}} |group2=Gradovi |list2= {{nowrap begin}} {{flagicon|ANG}} [[Benguela]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Cabinda (grad)|Cabinda]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Cambambe]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Cuito]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Huambo]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Lobito]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Lubango]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Lucapa]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Malanje]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Namibe]]{{•w}} {{flagicon|AUT}} [[Klosterneuburg]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Waterloo (Belgija)|Waterloo]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Parakou]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Djougou]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Bohicon]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Allada]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Kandi, Benin|Kandi]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Ouidah]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Abomey-Calavi]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Ganvié]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Vratislavice]]{{•w}} {{flagicon|FIJ}} [[Labasa]]{{•w}} {{flagicon|FIJ}} [[Nadi]]{{•w}} {{flagicon|FIJ}} [[Nausori]]{{•w}} {{flagicon|FIJ}} [[Sigatoka]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Besançon]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Colombey-les-Deux-Églises]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Jœuf]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Mérignac]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Vichy]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Ho, Gana|Ho]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Kumasi]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Sekondi-Takoradi]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Tema, Gana|Tema]]{{•w}} {{flagicon|HON}} [[Trujillo, Honduras|Trujillo]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Caprese Michelangelo]]{{•w}} {{flagicon|JAP}} [[Nabari]]{{•w}} {{flagicon|JAP}} [[Satoshō]]{{•w}} {{flagicon|Kambodža}} [[Kampong Cham]]{{•w}} {{flagicon|Kambodža}} [[Sihanoukville]]{{•w}} {{flagicon|Kambodža}} [[Battambang]]{{•w}} {{flagicon|Kambodža}} [[Siem Reap]]{{•w}} {{flagicon|Kambodža}} [[Poipet]]{{•w}} {{flagicon|CRC}} [[San José, Kostarika|San José]]{{•w}} {{flagicon|CRC}} [[Ujarrás]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Baracoa]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Bayamo]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Cienfuegos]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Guantánamo]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Las Tunas (grad)|Las Tunas]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Manzanillo, Kuba|Manzanillo]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Pinar del Río]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Puerto Padre]] {{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Santa Clara, Kuba|Santa Clara]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Voorhout]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Dunedin]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Nelson, Novi Zeland|Nelson]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Waitangi, Northland|Waitangi]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Oranienbaum]]{{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[Ch'ŏngjin]]{{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[Hamhŭng]]{{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[Namp'o]]{{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[P'anmunjŏm]]{{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[Rasŏn]]{{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[Sinŭiju]]{{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[Wŏnsan]] {{nowrap end}} |group3=Ostalo |list3= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:#964B00; background:#E1A95F; border:1px solid #964B00; |group1 = Administracija |list1 = [[Uljanovska oblast]] • [[Provincije Kostarike]] • [[Regioni Francuske]] • [[:Kategorija:Provincije Sjeverne Koreje|Provincije Sjeverne Koreje]] • [[Cabinda (provincija)]] • [[Rossov zavisni teritorij]] • [[Kraljevstvo Novi Zeland]] • [[Regije Novog Zelanda]] ([[Tasman (distrikt)|Tasman]] • [[Otago (regija)|Otago]] • [[Marlborough (regija)|Marlborough]] • [[Southland (regija)|Southland]] • [[Canterbury (regija, Novi Zeland)|Canterbury]] • [[West Coast (regija)|West Coast]]) • [[Scottova baza]] • [[Savezni teritoriji Venezuele]] • [[Obala komaraca]] • [[Departmani Benina]] |group2 = Otoci<br>Poluotoci |list2 = [[Iwo Jima]] • [[Ilha da Queimada Grande]] • [[Isla de la Juventud]] • [[Kermadecovi otoci]] • [[Los Roques (arhipelag)]] • [[Margaritin otok]] • [[Koh Kong (otok)|Koh Kong]] • [[Baia dos Tigres]] • [[Tigrov otok]] • [[Labuđi otoci]] • [[Viti Levu]] • [[Vanua Levu]] • [[Ceva-I-Ra]] • [[Koro (otok)|Koro]] • [[Kadavu]] • [[Taveuni]] • [[Rotuma]] • [[Uea]] • [[Bau (otok)|Bau]] • [[Naissaar]] |group3 = Hidrologija |list3 = [[Arenal]] • [[Crvena Volta (rijeka)|Crvena Volta]] • [[Jezero Bosumtwi|Bosumtwi]] • [[Cascade de Gavarnie]] • [[Parnaíba (rijeka)|Parnaíba]] • [[Taedong]] • [[Korejski zaljev]] • [[Istočnokorejski zaljev]] • [[Tumen (rijeka)|Tumen]] • [[Rajsko jezero]] • [[Laguna de Leche]] • [[Zaljev Guantánamo]] • [[Cookov prolaz]] • [[Slapovi Calandula]] • [[Waikato (rijeka)|Waikato]] • [[Rotorua (jezero)|Rotorua]] • [[Tonlé Sap]] • [[Kwanza]] • [[Cunene]] • [[Lucala]] • [[Sangkae]] • [[Río Coco]] • [[Honduraški zaljev]] • [[Aguán]] • [[Ouémé (rijeka)|Ouémé]] • [[Oti (rijeka)|Oti]] • [[Beninski zaljev]] • [[Couffo (rijeka)|Couffo]] • [[Zou (rijeka)|Zou]] • [[Rewa (rijeka)|Rewa]] • [[Sigatoka (rijeka)|Sigatoka]] • [[Bligh Water]] • [[Valaste (vodopad)]] |group4 = Geologija |list4 = [[Mount Afadjato]] • [[Irazú]] • [[Pico da Neblina]] • [[Sierra Maestra]] • [[Serra da Chela]] • [[Mount Earnslaw]] • [[Južne Alpe]] • [[Pico Bolívar]] • [[Pico Humboldt]] • [[Pico Bonpland]] • [[Roraima (tepui)|Roraima]] • [[Kukenán (tepui)|Kukenán]] • [[Phnom Aural]] • [[Kardamonske planine]] • [[Slonovske planine]] • [[Phnom Kulen]] • [[Morro do Moco]] • [[Cerro Las Minas]] • [[Atakora (planinski lanac)|Atakora]] • [[Mont Sokbaro]] • [[Mont Agou]] • [[Mount Tomanivi]] |group5 = Ostalo |list5 = [[Park Ueno]] • ''[[Outback]]'' • [[Skijalište Masikryong]] • [[Pjongjanško vrijeme]] • [[Močvara Zapata]] • [[Park Johna Lennona]] • ''[[Lluvia de peces]]'' • [[Koraljna obala (Fidži)]] • [[Vanalinn]] }} }} |below= }} ===Znanstvenici=== {{Navbox generic |titlestyle = text-align:center; color:#808080; background: #DCDCDC; border:1px solid #808080; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi vezani uz znanstvenike |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:#702963;background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |belowstyle= text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |groupstyle = text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |above= |group1 = Fizičari |group1style = text-align:center; color:#6699CC; background:#73C2FB; border:1px solid #6699CC; |list1= [[Antoine Henri Becquerel]] • [[Heinrich Rudolf Hertz]] • [[Carl Hellmuth Hertz]] • [[Gustav Ludwig Hertz]] • [[Michael Faraday]] • [[Wilhelm Conrad Röntgen]] • [[Gerardus 't Hooft]] • [[Max Born]] • [[Edward Teller]] • [[Charles-Augustin de Coulomb]] • [[Joseph Henry]] • [[Wilhelm Eduard Weber]] • [[Lise Meitner]] • [[Gustav Robert Kirchhoff]] • [[Igor Kurčatov]] • [[Evangelista Torricelli]] • [[Erwin Schrödinger]] • [[Albert Einstein]] • [[Louis de Broglie]] • [[Wolfgang Pauli]] • [[Jean Baptiste Perrin]] • [[Arthur Holly Compton]] • [[Owen Willans Richardson]] • [[Čandrasekara Venkata Raman]] • [[Charles Thomson Rees Wilson]] • [[Carl David Anderson]] • [[George Paget Thomson]] • [[Victor Franz Hess]] • [[Isidor Isaac Rabi]] • [[Clinton Joseph Davisson]] • [[Aleksandar Prohorov]] • [[Henri Poincaré]] • [[Hideki Yukawa]] • [[Shin'ichirō Tomonaga]] • [[Joshio Nishina]] • [[William Lawrence Bragg]] • [[Brian Schmidt]] • [[William Henry Bragg]] • [[Mark Oliphant]] • [[Jean d'Alembert]] • [[Abdus Salam]] |group2 = Kemičari |group2style = text-align:center; color:#800080; background:#C9A0DC; border:1px solid #800080; |list2= [[Dmitrij Mendeljejev]] • [[Pierre Curie]] • [[Henry Cavendish]] • [[William Ramsay]] • [[Francis William Aston]] • [[Adolf von Baeyer]] • [[Eduard Buchner]] • [[Jacobus Henricus van 't Hoff]] • [[Henri Moissan]] • [[John Warcup Cornforth]] • [[Alan MacDiarmid]] • [[Glenn T. Seaborg]] |group3 = Liječnici |group3style = text-align:center; color:#01796F; background: #50C878; border:1px solid #01796F; |list3= [[Alexander Fleming]] • [[Hakaru Hashimoto]] • [[Tomisaku Kawasaki]] • [[Mikito Takajasu]] • [[Hidejo Noguchi]] • [[Kitasato Shibasaburō]] • [[Howard Florey]] • [[Robin Warren]] • [[Barry J. Marshall]] • [[Elizabeth Blackburn]] • [[Peter C. Doherty]] • [[Frank Macfarlane Burnet]] • [[John Carew Eccles]] • [[Dominique-Jean Larrey]] • [[Carlos Chagas]] • [[Sergej Korsakov]] • [[Arístides Agramonte]] • [[Carlos Finlay]] • [[John Marshall Macdonald]] • [[Baruj Benacerraf]] • [[Jacinto Convit]] • [[Salvador Moncada]] • [[Friedrich Robert Faehlmann]] |group4 = Izumitelji |group4style = text-align:center; color:#B8860B; background:#DAA520; border:1px solid #B8860B; |list4= [[Ferdinand Porsche]] • [[André Citroën]] • [[Gottlieb Daimler]] • [[Eli Whitney]] • [[Humberto Fernández-Morán]] |group5 = Geografi |group5style = text-align:center; color:#964B00; background:#E1A95F; border:1px solid #964B00; |list5= [[Vladimir Tagancev]] |below= }} ==Društvene znanosti== ===Općenito=== {{Navbox generic |titlestyle = text-align:center; color:#808080; background: #DCDCDC; border:1px solid #808080; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi vezani uz društvene znanosti |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:#702963;background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |belowstyle= text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |groupstyle = text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |above= |group1 = Povijest |group1style = text-align:center; color:#800000; background:#C19A6B; border:1px solid #800000; |list1= [[Povijest Europe]] (nedovršeno) {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:#800000; background:#C19A6B; border:1px solid #800000; |group1 = pre-XX vijek. |list1 = [[Banket kestenja]] • [[Osmanski interegnum]] • [[Šogunat Tokugawa]] • [[Kultura Diquis]] • [[Zlatna Obala (danska kolonija)]] • [[Zlatna Obala (portugalska kolonija)]] • [[Zlatna Obala (švedska kolonija)]] • [[Zlatna Obala (nizozemska kolonija)]] • [[Bushrangeri]] • [[Plesna epidemija iz 1518.]] • [[Edikt iz Nantesa]] • [[Edikt iz Fontainebleaua]] • [[Kolonijalni Brazil]] • [[Generalna kapetanija Kuba]] • [[Guvernorat Kuba]] • [[Loango-Angola]] • [[Provincija Venezuela]] • ''[[Klein-Venedig]]'' • [[Funan]] • [[Mračno doba (Kambodža)]] • [[Longvek]] • [[Generalna kapetanija Gvatemala]] • [[Podzemni grad Agongointo-Zoungoudo]] • [[Obala robova]] • [[Kraljevstvo Dahomej]] • [[Carstvo Oyo]] • [[Kralj Dahomeja]] • [[Dahomejski godišnji običaji]] {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:#800000; background:#C19A6B; border:1px solid #800000; |group1 = XVIII. vijek |list1 = [[Savjet drevnih]] • [[Prva Francuska Republika]] • [[Konzulat (Francuska)]] • [[Direktorij (Francuska)]] • [[Komitet javnog spasa]] • [[Jakobinska diktatura]] • [[Termidorska reakcija]] • [[Puč 18. brumairea]] • [[Žirondinci]] • [[Septembarski masakri]] • [[Bijeg u Varennes]] • [[Žirondinski ustavni projekt]] • [[Kraljevstvo Francuska (1791-1792)]] • [[Prva industrijska revolucija]] • [[Vicekraljevstvo Nova Granada]] • [[Generalna kapetanija Venezuela]] • ''[[Kambodžanske kraljevske kronike]]'' |group2 = XIX. vijek |list2 = [[Posvećenje Napoleona I]] • [[Kraljevina Holandija]] • [[Kraljevina Vestfalija]] • [[Burbonska restauracija]] • [[Druga industrijska revolucija]] • [[Monroeova doktrina]] • [[Zlatna Obala (britanska kolonija)]] • [[Pobuna u Eureki]] • [[Julska Monarhija]] • [[Francuska revolucija 1848.]] • [[Druga Francuska Republika]] • [[Dani lipnja]] • [[Predsjednički izbori u Francuskoj 1848.]] • [[Francuski ustavni referendum 1851.]] • [[Referendum o Drugom Francuskom Carstvu 1852.]] • [[Pariški sporazum (1856)]] • [[Pariški kongres (1856)]] • [[Orsinijev atentat]] • [[Bitka kod Sedana (1870)]] • [[Treća Francuska Republika]] • [[Suđenje tridesetorici]] • [[Kriza 16. svibnja 1877.]] • [[Panamski skandali]] • [[Tonkinska afera]] • [[Protektorat Annam]] • [[Kočinkina]] • [[Zastupnički dom (Francuska)]] • [[Predstavnički dom (Francuska)]] • [[Incident u Fashodi]] • [[Predsjednički izbori u Brazilu 1891.]] • [[Ujedinjeno Kraljevstvo Portugala, Brazila i Algarva]] • [[Kraljevina Brazil]] • [[Nezavisnost Brazila]] • [[Brazilsko Carstvo]] • [[Brazilski rat za nezavisnost]] • [[Prva Brazilska Republika]] • [[Desetogodišnji rat]] • [[Mali rat (Kuba)]] • [[Kubanski rat za nezavisnost]] • [[Američka vojna uprava na Kubi]] • [[Tellerov amandman]] • [[Pariški sporazum (1898)]] • [[Novi Zeland (kolonija)]] • [[Ratovi mušketa]] • [[Novozelandski ratovi]] • [[Sewellovo ministarstvo (1856.)]] • [[Vrhovna hunta]] • [[Prva Venezuelanska Republika]] • [[Venezuelanski rat za nezavisnost]] ([[Bitka na jezeru Maracaibo]]) • [[Druga Venezuelanska Republika]] • [[Manifest iz Cartagene]] • [[Divna kampanja]] • [[Dekret o ratu do smrti]] • [[Treća Venezuelanska Republika]] • [[Kongres u Angosturi]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Velika Kolumbija]] • [[Država Venezuela]] • [[Savezni rat]] • [[Sjedinjene Države Venezuele]] • [[Venezuelanska kriza (1895)]] • [[Francuski protektorat u Kambodži]] • [[Tonkin (francuski protektorat)]] • [[Comayagua (provincija)]] • [[Državni udar u Hondurasu 1827.]] • [[Prvi francusko-dahomejski rat]] • [[Drugi francusko-dahomejski rat]] • [[Francuski Dahomej]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Francuska Zapadna Afrika]] • [[Kraljevstvo Fidži]] • [[Fidži (kolonija)]] • ''[[Ärkamisaeg]]'' |group3 = XX. vijek<br>(do 1914.) |list3 = [[Plattov amandman]] • [[Republika Kuba (1902–1959)]] • [[Pacifikacija Kube]] • [[Novi Zeland (dominion)]] • [[Venezuelanska kriza (1902–1903)]] • [[Nizozemsko-venezuelanski rat]] }} |group2 = Prvi svjetski rat<br>(1914. - 1918.) |list2 = {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:#800000; background:#C19A6B; border:1px solid #800000; |group1 = Općenito |list1 = [[Prvi svjetski rat]] • [[Središnje sile]] |group2 = Bitke |list2 = [[Bitka kod Tannenberga (1914.)|Bitka kod Tannenberga]] • [[Cerska bitka]] • [[Kolubarska bitka]] • [[Ofenziva od 100 dana]] • [[Druga bitka na Marni]] • [[Ofenziva Meuse-Argonne]] • [[Bitka na granicama]] • [[Nivelleova ofenziva]] • [[Bitka kod grebena Vimy]] |group3 = Ostalo |list3 = [[Sarajevski atentat]] • [[Oktobarska revolucija]] • [[Mir u Brest-Litovsku]] • [[Ruska revolucija (1917.)|Ruska revolucija 1917.]] • [[Britanski Togoland]] • ''[[Entente Cordiale]]'' • [[Francusko-ruska alijansa]] • [[Anglo-ruska antanta]] • [[Sovjetska Republika Naissaar]] • [[Manifest narodā Estonije]] • [[Njemačka okupacija Estonije u Prvom svjetskom ratu]] }} |group3 = Međuratno razdoblje<br>(1918. - 1939.) |list3 = [[Pariška mirovna konferencija 1919.]] • [[Münchenski sporazum]] • [[Abdikacijska kriza]] • [[Ugovori iz Locarna]] • [[Briand-Cerettijev sporazum]] • [[Briand-Kelloggov pakt]] • [[Kriza 6. veljače 1934.]] • [[Predsjednički izbori u Brazilu 1930.]] • [[Brazilska revolucija 1930.]] • [[Privremena vojna junta (1930)]] • [[Vargasova era]] • [[Pentarhija iz 1933.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Estonski rat za nezavisnost]] • [[Estonska radnička komuna]] • [[Rusko-estonski sporazum iz Tartua]] • [[Vaps (pokret)]] • [[Pokušaj državnog udara u Estoniji 1924.]] • [[Suđenje 149-orki]] • [[Baltička antanta]] • [[Doba šutnje]] |group4 = Drugi svjetski rat<br>(1939. - 1945.) |list4 = {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:#800000; background:#C19A6B; border:1px solid #800000; |group1 = Općenito |list1 = [[Drugi svjetski rat]] • [[Uzroci Drugog svjetskog rata]] • [[Saveznici]] • [[Sile Osovine]] • [[Posljedice Drugog svjetskog rata]] |group2 = Bitke |list2 = [[Operacija Bagration]] • [[Bitka za Francusku]] • [[Bitka kod La Plate]] • [[Saveznička invazija Sicilije]] • [[Operacija Anton|Operacija ''Anton'']] • [[Operacija Dragoon|Operacija ''Dragoon'']] • [[Praški ustanak]] • [[Ljetni rat]] |group3 = Ostalo |list3 = [[Schindlerovi židovi]] • [[Hitlerov pozdrav]] • [[Operacija Valkira]] • [[Vichyevska Francuska]] • [[Republika Slovačka (1939. - 1945.)]] • [[Riomski proces]] • [[Glasovanje o delegaciji punih ustavnih ovlasti Philippeu Pétainu]] • [[Njemačka vojna uprava u Belgiji i sjevernoj Francuskoj]] • [[Njemačka vojna uprava u okupiranoj Francuskoj]] • ''[[Militärverwaltung]]'' • [[Slobodna Francuska]] • [[Apel 18. juna]] • [[Privremena vlada Francuske Republike]] • [[Čehoslovačka vlada u egzilu]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Benešovi dekreti]] • [[Japanska okupacija Kambodže]] • [[Njemačka okupacija Estonije u Drugom svjetskom ratu]] • ''[[Generalbezirk Estland]]'' • [[Estonska samouprava]] • [[Reichskommissariat Ostland|''Reichskommissariat'' Ostland]] • [[Bijeg podmornice Orzeł|Bijeg podmornice ''Orzeł'']] }} |group5 = Hladni rat<br>(1945. - 1991.) |list5 = [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Hladni rat]] • [[Elizejski ugovor]] • [[Nixonov posjet Kini 1972.]] • [[Angolski građanski rat]] • [[Trumanova doktrina]] • [[Socijalistička Republika Rumunjska]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Demokratska Kampućija]] • [[Zapadna Njemačka]] • [[Kostarikanski građanski rat]] • [[Gana (krunska zemlja)]] • [[Neredi u Accri 1948.]] • [[Velika šestorica (Gana)]] • [[Politika bijele Australije]] • [[Ustavna kriza u Australiji 1975.]] • [[Četvrta Francuska Republika]] • [[Peta Francuska Republika]] • [[Maj 1968]] • [[Druga Brazilska Republika]] • [[Državni udar u Brazilu 1964.]] • [[Vojna diktatura u Brazilu]] • [[Brazilska vojna hunta (1969)]] • [[Narodna Republika Koreja]] • [[Sovjetska civilna uprava]] • [[Privremeni narodni komitet za Sjevernu Koreju]] • [[Korejska demilitarizirana zona]] • [[Bitka za Incheon]] • [[Operacija Pokpoong]] • [[Podjela Koreje]] • [[Korejski sporazum o primirju]] • [[Bombaški napad u Rangoonu]] • [[Ubojstva sjekirom u P'anmunjŏmu]] • [[Kasarne Moncada]] • [[Operacija Mongoose]] • [[Operacija Northwoods]] • [[Cubana de Aviación let 455]] • [[Narodna Republika Angola]] • [[Demokratska Narodna Republika Angola]] • [[Republika Cabinda]] • [[Angolski rat za nezavisnost]] • [[Alvorski sporazum]] • [[Češka i Slovačka Federativna Republika]] • [[ANZUS]] • [[Paktomanija]] • ''[[El Trienio Adeco]]'' • [[Četvrta Venezuelanska Republika]] • [[Pakt iz Puntofija]] • [[Državni udar u Venezueli 1958.]] • [[Državni udar u Venezueli 1945.]] • [[Francuska unija]] • [[Francuska zajednica]] • [[Kraljevina Kambodža (1953–1970)]] • [[Bangkoška zavjera]] • [[Operacija Menu]] • [[Operacija Freedom Deal]] • [[Državni udar u Kambodži 1970.]] • [[Kmerska Republika]] • [[Predsjednički izbori u Kambodži 1972.]] • [[Predstavnička skupština kampućijskog naroda]] • [[Santebal]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Kambodžanski genocid]] ([[Kambodžanska polja smrti]] • [[Drvo smrti]] • [[Choeung Ek]] • [[Masakr u Ba Chúcu]]) • [[Narodna Republika Kampućija]] • [[Plan K5]] • [[Država Kambodža]] • [[Kambodžansko-vijetnamski rat]] • [[Koalicijska vlada Demokratske Kampućije]] • [[Pariški mirovni sporazum (1991)]] • [[Državni udar u Hondurasu 1963.]] • [[Državni udar u Hondurasu 1975.]] • [[Honduraška vojna hunta (1956–1957)]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Fudbalski rat]] • [[Sahelsko-beninska unija]] • [[Republika Dahomej]] • [[Državni udar u Dahomeju 1963.]] • [[Predsjedničko vijeće (Dahomej)]] • [[Predsjednički izbori u Dahomeju 1970.]] • [[Državni udar u Dahomeju 1972.]] • [[Narodna Republika Benin]] • [[Pokušaj državnog udara u Beninu 1977.]] • [[Fidži (dominion)]] • [[Državni udari na Fidžiju 1987.]] • [[Operacija Morris Dance]] • [[Estonska vlada u egzilu]] • [[Deklaracija suvereniteta Estonske SSR]] • [[Raspjevana revolucija]] • [[Fosforitni rat]] |group6 = 1990-e<br>XXI. vijek |list6 = [[Crno proljeće (Kuba)]] • [[Opći izbori u Angoli 1992.]] • [[Masakr na Noć vještica]] • [[Pokušaji državnih udara u Venezuel 1992.]] • [[Bolivarska revolucija]] • [[Pokušaj državnog udara u Venezueli 2002.]] • [[Prijelazna uprava Ujedinjenih nacija u Kambodži|UNTAC]] • [[Privremena vlada nacionalnog jedinstva i nacionalnog spasa Kambodže]] • [[Ustavna kriza u Hondurasu 2009.]] • [[Državni udar u Hondurasu 2009.]] • [[UTAGE let 141]] • [[Državni udar na Fidžiju 2000.]] • [[Državni udar na Fidžiju 2006.]] }} |group2 = Pravo<br>Kriminologija |group2style = text-align:center; color:black; background:silver; border:1px solid black; |list2= [[Scotland Yard]] • [[Old Bailey]] • ''[[Volksgerichtshof]]'' • [[Vrhovni sud Kostarike]] • [[Vrhovni sud Gane]] • [[Ustav Australije]] • [[Ustav Gane]] • [[Ustav Francuske (1791)]] • [[Ustav Francuske (1793)]] • [[Ustav Francuske (1795)]] • [[Ustav Francuske (1799)]] • [[Ustav Francuske (1802)]] • [[Ustav Francuske (1804)]] • [[Povelja iz 1814.]] • [[Dopunski akt ustavima Prvog Carstva]] • [[Povelja iz 1830.]] • [[Ustav Francuske (1848)]] • [[Ustav Francuske (1852)]] • [[Francuski ustavni zakoni (1875)]] • [[Ferryjevi zakoni]] • [[Francuski ustavni zakon (1940)]] • [[Francuski ustavni zakon (1945)]] • [[Ustav Francuske (1946)]] • [[Ustav Francuske]] • [[Ustav Brazila]] • [[Ustav Sjeverne Koreje]] • [[Ustav Kube]] • [[Bustamanteov kodeks]] • [[Ustav Angole]] • [[Ustavni sud (Češka)]] • [[Macdonaldova trijada]] • [[Vrhovni sud Novog Zelanda]] • [[Ustav Novog Zelanda]] • [[Panoptikon]] • [[Deklaracija nezavisnosti Novog Zelanda]] • [[Sporazum iz Waitangija]] • [[Vrhovni sud pravde (Venezuela)]] • [[Ustav Venezuele]] • [[Deklaracija nezavisnosti (Venezuela)]] • [[Ustav Kambodže]] • [[Kambodžanski tribunal]] • [[Ustav Hondurasa]] • [[Vrhovni sud pravde (Honduras)]] • [[Ustav Benina]] • [[Kvazisud]] • ''[[modus operandi]]'' • [[Ustav Fidžija]] • [[Zakon o pomirbi, toleranciji i jedinstvu]] • [[Ustav Estonije]] |group3 = Politika |group3style = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |list3= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1 = Općenito |list1 = [[Nacizam]] • ''[[Révolution nationale]]'' • [[Koronelizam]] • ''[[Juche]]'' • ''[[Songun]]'' • ''[[Songbun]]'' • [[Neutralna država]] • [[Čavizam]] • [[Nulta godina (Kambodža)|Nulta godina]] • ''[[Françafrique]]'' |group2 = Posebno |list2 = [[Popis njemačkih ministara obrane]] • [[Premijer Ujedinjenog Kraljevstva]] • [[Hitlerov kabinet]] • [[Premijer Japana]] • ''[[Kokkai]]'' • [[Nacionalna stranka oslobođenja (Kostarika)|PLN]] • [[Stranka građanske akcije|PAC]] • [[Libertarijanski pokret|ML]] • [[Predsjednik Kostarike]] • [[Zakonodavna skupština (Kostarika)]] • [[Predsjednik Gane]] • [[Premijer Gane]] • [[Stranka narodne konvencije|CPP]] • [[Parlament Gane]] • [[Državni savjet (Gana)]] • [[Premijer Australije]] • [[Parlament Australije]] • [[Generalni guverner Australije]] • [[Premijer Francuske]] • [[Predsjednik Francuske]] • [[Francuski parlament]] • [[Senat (Francuska)]] • [[Narodna skupština (Francuska)]] • [[Kongres Francuskog parlamenta]] • [[Predsjednik Brazila]] • ''[[Congresso Nacional]]'' • ''[[Senado Federal]]'' • ''[[Câmara dos Deputados]]'' • [[Premijer Brazila]] • [[Vječni predsjednik republike]] • [[Vrhovna narodna skupština]] • [[Premijer Sjeverne Koreje]] • [[Administrativna podjela Sjeverne Koreje]] • [[Spisak vrhovnih vođa Sjeverne Koreje]] • [[Spisak državnih poglavara Sjeverne Koreje]] • ''[[Ch'ŏndogyo Ch'ŏngudang]]'' • [[Predsjednik Kube]] • [[Premijer Kube]] • [[Nacionalna skupština narodne sile]] • [[Predsjednik Angole]] • [[Potpredsjednik Angole]] • [[Premijer Angole]] • [[Narodna skupština (Angola)]] • [[Generalni guverner Novog Zelanda]] • [[Premijer Novog Zelanda]] • [[Parlament Novog Zelanda]] • [[Predstavnički dom (Novi Zeland)]] • [[Zakonodavno vijeće (Novi Zeland)]] • [[Laburistička stranka Novog Zelanda]] • [[Zelena stranka Aotearoe Novog Zelanda]] • [[Prvo Novi Zeland]] • [[Kolonijalni tajnik Novog Zelanda]] • [[Predsjednik Venezuele]] • [[Narodna skupština (Venezuela)]] • [[Demokratska akcija (Venezuela)]] • [[Parlament Kambodže]] • [[Senat (Kambodža)]] • [[Narodna skupština (Kambodža)]] • [[Kralj Kambodže]] • [[Premijer Kambodže]] • [[Liberalna stranka (Kambodža)]] • [[Demokratska stranka (Kambodža)]] • [[Sangkum]] • [[Komunistička partija Kampućije]] • [[Nacionalni kongres (Honduras)]] • [[Predsjednik Hondurasa]] • [[Narodna skupština (Benin)]] • [[Predsjednik Benina]] • [[Premijer Benina]] • [[Conseil de l'Entente]] • [[Partija narodne revolucije Benina]] • [[Predsjednik Fidžija]] • [[Premijer Fidžija]] • [[Parlament Fidžija]] • [[Senat (Fidži)]] • [[Predstavnički dom (Fidži)]] • [[Veliko vijeće poglavica]] • [[Guverner Fidžija]] • [[Generalni guverner Fidžija]] • [[Administrativna podjela Fidžija]] • [[Premijer Kraljevstva Fidži]] • [[Ratu]] • [[Glavni ministar Fidžija]] • [[Zakonodavno vijeće (Fidži)]] • ''[[Riigikogu]]'' • [[Premijer Estonije]] • ''[[Riigihoidja]]'' • [[Komunistička partija Estonije]] }} |group4 = Vojna znanost |group4style = text-align:center; color:#556B2F; background:#6B8E23; border:1px solid #556B2F; |list4= [[Regia Marina]] • [[Royal Navy]] • [[Vojska Kostarike]] • ''[[Maréchal de France]]'' • ''[[École spéciale militaire de Saint-Cyr]]'' • [[Korejska narodna armija]] • [[USS Pueblo (AGER-2)]] • ''[[Movimiento 26 de Julio]]'' • [[Oružane snage Angole]] • [[Kubanske revolucionarne oružane snage]] • ''[[Generalissimus]]'' • [[Khmer Issarak]] • [[Dahomejske Amazonke]] • [[Oružane snage Republike Fidži]] |group5 = Lingvistika |group5style = text-align:center; color:black; background: white; border:1px solid black; |list5 = [[Joruba jezik]] • [[Fon jezik]] • [[Fidžijski jezik]] • [[Fidžijski hindski jezik]] • [[Rotumanski jezik]] |group6 = Ostalo |group6style = text-align:center; color:#808080; background: #DCDCDC; border:1px solid #808080; |list6= [[Kultura Sovjetskoga Saveza]] • [[Centar za obiteljske evidencije]] • [[Stair House]] • [[David Livingstone Centre]] • [[Psihijatrijska bolnica Broadmoor]] • [[The Blind Beggar]] • [[Oni (folklor)]] • ''[[Hanami]]'' • [[Tri mudra majmuna]] • ''[[The Strand Magazine]]'' • [[221B Baker Street]] • [[Museo Nacional de Costa Rica]] • [[Mekatelyu]] • [[Nacionalni park Tortuguero]] • [[Nacionalni park Poás]] • [[Waakye]] • [[Ganci]] • [[Sveučilište u Adelaideu]] • [[Sveučilište u Melbourneu]] • [[Marianne]] • [[Čudovište iz Rajskog jezera]] • ''[[Rodong Sinmun]]'' • [[Korejska centralna novinska agencija]] • [[Festival Arirang]] • [[Vargaška tragedija]] • [[Kambodžanski riel]] • [[Novi ljudi]] • [[Nacionalni autonomni univerzitet Hondurasa]] • [[Naša Gospa od Suyape]] • [[Zapadnoafrički CFA franak]] • [[Srednjoafrički CFA franak]] • [[Chupa Chups]] • [[Univerzitet na Fidžiju]] • [[Fidžijski dolar]] • [[Nacionalni park Sigatoka Sand Dunes]] • ''[[Cibi]]'' • [[Estonska marka]] • ''[[Postimees]]'' • [[Zastava Estonske Sovjetske Socijalističke Republike]] |below= }} ===Biografije=== {{Navbox generic |titlestyle = text-align:center; color:#808080; background: #DCDCDC; border:1px solid #808080; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Doprinosi vezani uz društvene znanosti |groupstyle = text-align:center; color:red; border:1px solid silver; |abovestyle=text-align:center; color:#702963;background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |belowstyle= text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |groupstyle = text-align:center; color:#702963; background:#DF73FF; border:1px solid #702963; |above= |group1 = Povijest |group1style = text-align:center; color:#800000; background:#C19A6B; border:1px solid #800000; |list1= [[Slavko Goldstein]] |group2 = Pravo<br>Kriminologija |group2style = text-align:center; color:black; background:silver; border:1px solid black; |list2= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:black; background:silver; border:1px solid black; |group1 = Pravo |list1 = [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Roland Freisler]] • [[Clarence Darrow]] • [[Moisés Vieites]] • [[Antonio Sánchez de Bustamante y Sirvén]] |group2 = Kriminologija |list2 = [[Vlado Černozemski]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Braća Kray]] • [[George Cornell]] • [[Jack McVitie]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Leopold i Loeb]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Jack Trbosjek]] ([[:Kategorija:Jack Trbosjek|kategorija /uz izuzetke/]]) • [[Igor Guzenko]] • [[Issei Sagawa]] • [[Charles Augustus Howell]] • [[Charlotte Corday]] • [[Charles-Henri Sanson]] • [[Felice Orsini]] • [[Sante Geronimo Caserio]] • [[Leonard Read]] }} |group3 = Politika |group3style = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |list3= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1 = Amerike |list1 = {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1 = {{flagicon|SAD}} Sjedinjene Države |list1 =[[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Harry S. Truman]] • [[William H. Seward]] • [[William Jennings Bryan]] • [[Harvey Milk]] • [[Dan White]] • [[George Moscone]] • [[Frank B. Kellogg]] • [[Fiorello H. La Guardia]] |group2 = {{flagicon|KAN}} Kanada |list2= [[Lester B. Pearson]] • [[Pierre Trudeau]] |group3 = {{flagicon|Kostarika}} Kostarika |list3= [[Juan Mora Fernández]] • [[José María Castro Madriz]] • [[Federico Tinoco Granados]] • [[Otilio Ulate Blanco]] • [[José Figueres Ferrer]] • [[Rafael Ángel Calderón Guardia]] • [[Laura Chinchilla]] • [[Óscar Arias]] |group4 = {{flagicon|Brazil}} Brazil |list4= [[Deodoro da Fonseca]] • [[Pedro I od Brazila]] • [[Pedro II od Brazila]] • [[Arthur Bernardes]] • [[Venceslau Brás]] • [[Washington Luís]] • [[Júlio Prestes]] • [[Getúlio Vargas]] • [[Plínio Salgado]] • [[João Goulart]] • [[Humberto Castelo Branco]] • [[Artur da Costa e Silva]] • [[Ernesto Geisel]] |group5 = {{flagicon|Kuba}} Kuba |list5= [[Carlos Saladrigas Zayas]] • [[Ramón Zaydín]] • [[Anselmo Alliegro y Milá]] • [[Félix Lancís Sánchez]] • [[Tomás Estrada Palma]] • [[Ramón Grau]] • [[Gerardo Machado]] • [[Camilo Cienfuegos]] |group6 = {{flagicon|Venezuela}} Venezuela |list6= [[José Antonio Páez]] • [[Cristóbal Mendoza]] • [[Francisco de Miranda]] • [[Rómulo Gallegos]] • [[Rafael Urdaneta]] • [[Juan Vicente Gómez]] • [[Cipriano Castro]] • [[Rafael Caldera]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Rómulo Betancourt]] |group7 = {{flagicon|HON}} Honduras |list7= [[Juan Orlando Hernández]] • [[Dionisio de Herrera]] • [[Francisco Morazán]] • [[José Francisco Zelaya]] • [[Francisco Ferrera]] • [[Ramón Villeda Morales]] • [[Julio Lozano Díaz]] • [[Oswaldo López Arellano]] • [[Juan Alberto Melgar]] • [[Manuel Zelaya]] • [[Roberto Micheletti]] }} |group2 = Europa |list2= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1={{flagicon|UK}} Ujedinjeno Kraljevstvo |list1=[[Edward VIII.]] • [[George VI.]] • [[Herbert Henry Asquith]] • [[Clement Attlee]] • [[Tom Driberg]] • [[Robert Boothby, baron Boothby]] • [[Arnold Wienholt Hodson]] • [[Spencer Perceval]] |group2 = {{flagicon|SSSR}} Sovjetski Savez |list2 = [[Nikita Hruščov]] • [[Jurij Andropov]] • [[Konstantin Černjenko]] • [[Andrej Gromijko]] • [[Vjačeslav Molotov]] {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1 = {{flagicon|RUS}} Rusija |list1 = [[Boris Jeljcin]] |group2 = {{flagicon|GRU}} Gruzija |list2 = [[Eduard Ševarnadze]] |group3 = {{flagicon|EST}} Estonija |list3 = [[Jaan Anvelt]] • [[Karl Kark]] • [[Konstantin Päts]] • [[Jaan Tõnisson]] • [[Kaarel Eenpalu]] • [[Jüri Uluots]] • [[Hjalmar Mäe]] • [[Johannes Vares]] • [[Jüri Ratas]] • [[Alar Karis]] }} |group3 = {{flagicon|FRA}} Francuska |list3 = [[Charles de Gaulle]] • [[Philippe de Gaulle]] • [[Pierre Laval]] • [[Adolphe Thiers]] • [[Louis Barthou]] • [[Jean Monnet]] • [[Philippe d'Orléans, grof od Pariza|Philippe d'Orléans]] • [[Emmanuel Joseph Sieyès]] • [[Roger Ducos]] • [[Jean-Paul Marat]] • [[Louis Antoine de Saint-Just]] • [[Camille Desmoulins]] • [[Joséphine de Beauharnais]] • [[Joseph Fouché]] • [[Lucien Bonaparte]] • [[Élisa Bonaparte]] • [[Louis Bonaparte]] • [[Napoléon Louis Bonaparte]] • [[Jérôme Bonaparte]] • [[François Guizot]] • [[Lazare Carnot]] • [[Louis-Mathieu Molé]] • [[Victor de Broglie (1785–1870)|Victor de Broglie]] • [[Louis Blanc]] • [[Alexis de Tocqueville]] • [[Louis Eugène Cavaignac]] • [[Eugénie de Montijo]] • [[Napoléon Eugène Louis Bonaparte]] • [[Louis Jules Trochu]] • [[Patrice de Mac Mahon]] • [[Louis Auguste Blanqui]] • [[Léon Gambetta]] • [[Marie François Sadi Carnot]] • [[Jules Grévy]] • [[Albert de Broglie]] • [[Jules Armand Dufaure]] • [[William Henry Waddington]] • [[Jules Ferry]] • [[Jean Casimir-Perier]] • [[Charles Dupuy]] • [[Félix Faure]] • [[Émile Loubet]] • [[Raymond Poincaré]] • [[Aristide Briand]] • [[Paul Deschanel]] • [[Alexandre Millerand]] • [[Gaston Doumergue]] • [[Paul Doumer]] • [[Édouard Herriot]] • [[Pierre-Étienne Flandin]] • [[André Tardieu]] • [[Édouard Daladier]] • [[Albert Lebrun]] • [[André Maginot]] • [[Léon Blum]] • [[Vincent Auriol]] • [[René Coty]] • [[Alain Poher]] • [[Valéry Giscard d'Estaing]] |group4 = {{flagicon|NJE}} Njemačka |list4 = [[Konrad Adenauer]] (suradnja) {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1 = {{flagicon|NJE|empire}} Njemačko Carstvo |list1 = |group2 = {{flagicon|NJE}} Weimarska Republika |list2 = [[Wilhelm Cuno]] • [[Gustav Stresemann]] • [[Wilhelm Marx]] • [[Joseph Wirth]] • [[Philipp Scheidemann]] • [[Gustav Bauer]] • [[Konstantin Fehrenbach]] • [[Hans Luther]] • [[Hugo Haase]] • [[Kurt von Schleicher]] |group3 = {{flagicon|NJE|Nazi}} Treći Reich |list3 = [[Heinrich Himmler]] • [[Lutz Graf Schwerin von Krosigk]] • [[Martin Bormann]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Joseph Goebbels]] • [[Edmund Veesenmayer]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Hermann Göring]] • [[Walther Funk]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Reinhard Heydrich]] • [[Karl-Siegmund Litzmann]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Alfred Rosenberg]] |group4 = {{flagicon|DDR}} Istočna Njemačka |list4 = [[Walter Ulbricht]] }} |group5 = {{flagicon|ITA}} Italija |list5 = [[Giovanni Giolitti]] |group6 = {{flagicon|ŠPA}} Španjolska |list6 = [[Francisco Franco]] |group7 = {{flagicon|POLJ}} Poljska |list7 = [[Wojciech Jaruzelski]] • [[Bronisław Komorowski]] |group8 = {{flagicon|ŠVE}} Švedska |list8 = [[Olof Palme]] |group9 = {{flagicon|AUT}} Austrija |list9 = [[Karl Renner]] |group10 = {{flagicon|GRČ}} Grčka |list10 = [[Ioannis Metaxas]] |group12 = {{flagicon|Austro-Ugarska}} Austro-Ugarska |list12 = [[Marija Terezija|Maria Theresia]] • [[Josip II., car Svetog Rimskog Carstva|Joseph II.]] • [[Leopold II., car Svetog Rimskog Carstva|Leopold II.]] • [[Karlo VI., car Svetog Rimskog Carstva|Karl VI.]] • [[Franjo I., car Svetog Rimskog Carstva|Franz I.]] • [[Franjo II., car Svetog Rimskog Carstva|Franz II.]] • [[Ferdinand I. Austrijski|Ferdinand I.]] • [[Franjo Josip I.|Franz Joseph I.]] (dopuna) • [[Aleksandar Drašković]] • [[Sofija Chotek]] • [[Marie-Louise od Austrije]] |group13 = {{flagicon|SRB}} Srbija |list13 = [[Ilija Garašanin]] • [[Milan Nedić]] • [[Aleksandar I. Karađorđević]] |group14 = {{flagicon|MAĐ}} Mađarska |list14 = [[Lajos Kossuth]] • [[Károly Khuen-Héderváry]] • [[Miklós Horthy]] |group15 = {{flagicon|FIN}} Finska |list15 = [[Jaana Pelkonen]] • [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]] |group16 = {{flagicon|RUM}} Rumunjska |list16 = [[Ion Antonescu]] • [[Nicolae Ceauşescu]] |group17 = {{flagicon|ČEŠ}} Češka |list17 = [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Edvard Beneš]] }} |group3= Azija i<br>Oceanija |list3= [[Kir Mlađi]] {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1 = {{flagicon|JAP}} Japan |list1 = [[Hirohito]] • [[Itō Hirobumi]] • [[Hideki Tōjō]] • [[Hara Takashi]] • [[Tsuyoshi Inukai]] • [[Keisuke Okada]] • [[Fumio Gotō]] • [[Yasuo Fukuda]] • [[Eisaku Satō]] • [[Car Taishō]] • [[Minamoto no Yoritomo]] • [[Yasuhiro Nakasone]] |group2 = {{flagicon|Kina}} Kina |list2 = [[Pu Yi]] |group3 = {{flagicon|VIJ}} Vijetnam |list3 = [[Hồ Chí Minh]] |group4 = {{flagicon|Tajvan}} Republika Kina/Tajvan |list4 = [[Sun Jat-sen]] • [[Chiang Kai-shek]] |group5 = {{flagicon|Indija}} Indija |list5 = [[Jawaharlal Nehru]] |group6 = [[File:Flag of Korea 1882.svg|22px|border]] Koreja |list6 = [[Sunjong od Koreje]] {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1= {{flagicon|Sjeverna Koreja}} Sjeverna Koreja |list1 = [[Kim Il-sung]] • [[Kim Jong-il]] • [[Kim Yŏng-nam]] • [[Kim Il (političar)|Kim Il]] |group2 = {{flagicon|Južna Koreja}} Južna Koreja |list2 = }} |group7 = {{flagicon|IZR}} Izrael |list7 = [[Menahem Begin]] |group8 = {{flagicon|Kambodža}} Kambodža |list8 = [[Norodom Sihanouk]] • [[Norodom Sihamoni]] • [[Ponhea Yat]] • [[Ang Duong]] • [[Norodom od Kambodže]] • [[Sisowath od Kambodže]] • [[Sisowath Monivong]] • [[Sơn Ngọc Thành]] • [[Penn Nouth]] • [[Nuon Chea]] • [[Ieng Sary]] • [[Pol Pot]] • [[Khieu Samphan]] • [[Kang Kek Iew]] • [[Hun Sen]] |group9 = {{flagicon|Jordan}} Jordan |list9 = [[Hussein I., kralj Jordana|Hussein I.]] |group12 = {{flagicon|AUS}} Australija |list12 = [[Edmund Barton]] • [[Ben Chifley]] • [[Harold Holt]] • [[John Curtin]] • [[Robert Menzies]] • [[Gough Whitlam]] • [[John Kerr]] • [[Malcolm Fraser]] • [[Stanley Bruce]] |group11 = {{flagicon|NZL}} Novi Zeland |list11 = [[Patsy Reddy]] • [[William Hobson]] • [[James Busby]] • [[Henry Sewell]] • [[Alfred Domett]] • [[John Ballance]] • [[Richard Seddon]] • [[Michael Joseph Savage]] • [[Peter Fraser (novozelandski političar)|Peter Fraser]] |group10 = {{flagicon|Mjanmar}} Mjanmar |list10 = [[U Thant]] |group13 = {{flagicon|FIJ}} Fidži |list13 = [[Seru Epenisa Cakobau]] • [[Kamisese Mara]] • [[Sitiveni Rabuka]] • [[Timoci Bavadra]] • [[Penaia Ganilau]] • [[Josefa Iloilo]] • [[Frank Bainimarama]] • [[Jioji Konrote]] • [[Epeli Nailatikau]] }} |group4= Afrika |list4= {{Navbox subgroup | groupstyle = text-align:center; color:white; background: black; border:1px solid silver; |group1= {{flagicon|EGI}} Egipat |list1= [[Gamal Abdel Nasser]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Anwar Sadat]] • [[Hosni Mubarak]] |group2= {{flagicon|ANG}} Angola |list2= [[Agostinho Neto]] • [[Lopo do Nascimento]] • [[Fernando José de França Dias Van-Dúnem]] • [[José Eduardo dos Santos]] • [[Jonas Savimbi]] • [[João Lourenço]] |group3= {{flagicon|SOM}} Somalija |list3= [[Mohamed Siad Barre]] |group4= {{flagicon|ZIM}} Zimbabve |list4= [[Robert Mugabe]] |group5={{flagicon|TOG}} Togo |list5= [[Faure Gnassingbé]] |group6={{flagicon|CIV}} Obala Bjelokosti |list6=[[Félix Houphouët-Boigny]] |group7={{flagicon|Gvineja}} Gvineja |list7= [[Ahmed Sékou Touré]] |group8={{flagicon|GAN}} Gana |list8= [[Samia Nkrumah]] • [[John Dramani Mahama]] • [[John Atta Mills]] • [[John Agyekum Kufuor]] • [[Jerry Rawlings]] • [[Hilla Limann]] • [[Fred Akuffo]] • [[Ignatius Kutu Acheampong]] • [[Edward Akufo-Addo]] • [[Nii Amaa Ollennu]] • [[Akwasi Afrifa]] • [[Joseph Arthur Ankrah]] • [[Kofi Abrefa Busia]] • [[Nana Akufo-Addo]] |group9={{flagicon|BEN}} Benin |list9= [[Gangnihessou]] • [[Dakodonou]] • [[Houegbadja]] • [[Hangbè]] • [[Agaja]] • [[Ghézo]] • [[Béhanzin]] • [[Agoli-Agbo]] • [[Toffa I]] • [[Sourou-Migan Apithy]] • [[Hubert Maga]] • [[Justin Ahomadégbé-Tomêtin]] • [[Christophe Soglo]] • [[Émile Derlin Zinsou]] • [[Mathieu Kérékou]] • [[Thomas Boni Yayi]] • [[Patrice Talon]] }} }} |group4 = Vojna znanost |group4style = text-align:center; color:#556B2F; background:#6B8E23; border:1px solid #556B2F; |list4= {{Navbox subgroup | groupstyle =text-align:center; color:#556B2F; background:#6B8E23; border:1px solid #556B2F; |group1= {{flagicon|SAD}} Sjedinjene Države |list1= [[Douglas MacArthur]] • [[Omar Bradley]] |group2= {{flagicon|UK}} Ujedinjeno Kraljevstvo |list2= [[Andrew Cunningham]] • [[Harold Alexander]] • [[Jean Conan Doyle]] • [[John Jellicoe]] • [[Bernard Freyberg]] |group3= {{flagicon|FRA}} Francuska |list3= [[Philippe Pétain]] • [[Louis Franchet d'Esperey]] • [[Joseph Jacques Césaire Joffre]] • [[Ferdinand Foch]] • [[Gilbert du Motier, markiz de La Fayette]] • [[Joachim Murat]] • [[Michel Ney]] • [[Pierre-Charles Villeneuve]] • [[Georges Ernest Boulanger]] • [[Robert Nivelle]] • [[François Darlan]] • [[Henri Giraud]] • [[Maxime Weygand]] • [[Maurice Gamelin]] • [[Bob Denard]] |group4= {{flagicon|ITA}} Italija |list4= [[Alfredo Guzzoni]] • [[Angelo Iachino]] |group5= {{flagicon|POLJ}} Poljska |list5= [[Edward Rydz-Śmigły]] |group6= {{flagicon|VIJ}} Vijetnam |list6= [[Võ Nguyên Giáp]] |group7= {{flagicon|NJE}} Njemačka |list7= {{Navbox subgroup | groupstyle =text-align:center; color:#556B2F; background:#6B8E23; border:1px solid #556B2F; |group1={{flagicon|NJE|empire}} Njemačko Carstvo |list1= [[Alfred von Schlieffen]] • [[Erich Ludendorff]] • [[Erich von Falkenhayn]] • [[August von Mackensen]] • [[Reinhard Scheer]] • [[Franz von Hipper]] • [[Colmar Freiherr von der Goltz]] • [[Alfred von Tirpitz]] • [[Adolf von Seckendorff]] |group2={{flagicon|NJE|Nazi}} Treći Reich |list2= [[Karl Dönitz]] • [[Wilm Hosenfeld]] • [[Friedrich Paulus]] • [[Erich von Manstein]] • [[Wilhelm Keitel]] }} |group8= {{flagicon|Austro-Ugarska}} Austro-Ugarska |list8= [[Oskar Potiorek]] • [[Conrad von Hötzendorf]] • [[Alois Hitler]] |group9= {{flagicon|JAP}} Japan |list9= [[Isoroku Jamamoto]] • [[Princ Akihito Komatsu]] • [[Takamori Saigō]] |group10= {{flagicon|SRB}} Srbija |list10= [[Pavle Jurišić Šturm]] |group11= {{flagicon|RUS}} Rusija |list11={{Navbox subgroup | groupstyle =text-align:center; color:#556B2F; background:#6B8E23; border:1px solid #556B2F; |group1={{flagicon|RUS}} Rusko Carstvo |list1= [[Aleksej Brusilov]] • [[Pjotr Wrangel]] • [[Nikolaj Judenič]] |group2={{flagicon|SSSR}} Sovjetski Savez |list2= [[Georgij Žukov]] • [[Konstantin Rokosovski]] • [[Nikolaj Kuznjecov]] }} |group12= {{flagicon|SJKOR}} Sjeverna Koreja |list12= [[Nam Il]] |group13= {{flagicon|EST}} Estonija |list13 = [[Johan Laidoner]] • [[Ain-Ervin Mere]] }} |group5 = Filozofi |group5style = text-align:center; color:#6699CC; background:#73C2FB; border:1px solid #6699CC; |list5= [[Baruch de Spinoza]] • [[Émile Durkheim]] • [[Jean-François Lyotard]] • [[Jacques Derrida]] • [[Louis Althusser]] • [[José Ortega y Gasset]] • [[Jeremy Bentham]] |group6 = Ostalo |group6style = text-align:center; color:#808080; background: #DCDCDC; border:1px solid #808080; |list6= [[David Livingstone]] • [[Oskar Schindler]] • [[Emilie Schindler]] • [[Wallis Simpson]] • [[Alice Pleasance Liddell]] • [[Ottla Kafka]] • [[Sadako Sasaki]] • [[Peter Turkson]] • [[Theodosia Okoh]] • [[Joan Sutherland]] • [[Maria Letizia Ramolino]] • [[Jan Palach]] • [[Pedro Álvares Cabral]] • [[Bernhard Schwarz]] • [[Michel Wieviorka]] • [[Carlos Manuel de Céspedes]] • [[Elián González]] • [[Diogo Cão]] • [[Paulo Dias de Novais]] • [[Irene Sáez]] • [[Anthelme Mangin]] • [[Dith Pran]] • [[Sydney Schanberg]] • [[Charles Delaunay]] • [[Poe Toaster]] • [[Virginia Eliza Clemm Poe]] • [[Lempira (vođa Lenka)|Lempira]] • [[Udre Udre]] • [[Aleksandar Langfang]] |below= }} ==Sport== {{Navbox generic |titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi |title= Općenito o sportu (po sportovima) |groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |belowstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = [[File:Football pictogram.svg|20px]] Nogomet |list1= {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = Reprezentacije |list1= {{nowrap begin}} {{flagicon|ANG}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Angole|Angola]] {{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Australije|Australija]] {{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Benina|Benin]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|FRA}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Francuske|Francuska]] {{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Gane|Gana]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|HON}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Hondurasa|Honduras]] {{•w}} {{flagicon|Kambodža}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Kambodže|Kambodža]] {{•w}} {{flagicon|CRC}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Kostarike|Kostarika]] {{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Kube|Kuba]] {{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Poljske|Poljska]] {{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Ukrajine|Ukrajina]] {{•w}} {{flagicon|VEN}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Venezuele|Venezuela]] {{•w}} {{flagicon|FIJ}} [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Fidžija|Fidži]] {{nowrap end}} |group2 = Klubovi |list2= {{nowrap begin}} {{flagicon|ENG}} [[Arsenal FC]] {{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Fulham FC]] {{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[4.25]] {{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[Pyongyang City SC]] {{nowrap end}} |group3 = Lige |list3= {{nowrap begin}} {{flagicon|FRA}} [[Ligue 1]] {{nowrap end}} |group4 = Prvenstva |list4= {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[FIFA Svjetsko prvenstvo|Svjetsko prvenstvo]] |list1= {{nowrap begin}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|FRA|1830}} [[FIFA Svjetsko prvenstvo 1938|1938.]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|BRA|1889a}} [[FIFA Svjetsko prvenstvo 1950|1950.]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|FRA}} [[FIFA Svjetsko prvenstvo 1998|1998.]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|BRA}} [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2014|2014.]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|RUS}} [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2018.|2018.]] {{nowrap end}} {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = Finala |list1= {{nowrap begin}} [[Nizozemska - Zapadna Njemačka (finale Svjetskog prvenstva u nogometu 1974.)|1974.]] {{•w}} [[Brazil - Francuska (finale FIFA Svjetskog prvenstva 1998)|1998.]] {{•w}} [[Italija - Francuska (finale Svjetskog prvenstva u nogometu 2006.)|2006.]] {{•w}} [[Francuska – Hrvatska (finale FIFA Svjetskog prvenstva 2018.)|2018.]] {{nowrap end}} }} |group2 = [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[UEFA Euro|Europsko prvenstvo]] |list2= {{nowrap begin}} {{flagicon|POLJ}} / {{flagicon|UKR}} [[UEFA Euro 2012|2012.]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|FRA}} [[UEFA Euro 2016.|2016.]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|EU}} [[UEFA Euro 2020.|2020.]] {{nowrap end}} |group3 = Olimpijske igre |list3= |group4 = Kup nacija |list4 = {{nowrap begin}} {{flagicon|GAN}} [[Afrički kup nacija 1963.|1963.]] {{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Afrički kup nacija 1978.|1978.]] {{•w}} {{flagicon|GAN}} / {{flagicon|Nigerija}} [[Afrički kup nacija 2000.|2000.]] {{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Afrički kup nacija 2008.|2008.]] {{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|ANG}} [[Afrički kup nacija 2010.|2010.]] {{nowrap end}} |group5 = [[AFC Azijski kup|Azijski kup]] |list5 = {{nowrap begin}} &nbsp; {{nowrap end}} }} |group5 = Ostalo |list5= {{nowrap begin}} [[FIFA 100]] {{•w}} [[Australija - Američka Samoa (kvalifikacijska utakmica za FIFA Svjetsko prvenstvo 2002)|Australija 31:0 Američka Samoa]] {{•w}} [[Nagrade FIFA Svjetskog prvenstva]] {{•w}} [[Trofej Artemio Franchi]] {{•w}} [[Urugvaj - Brazil (finalna runda FIFA Svjetskog prvenstva 1950)|''Maracanaço'']] {{•w}} ''[[Brazil - Njemačka (polufinale FIFA Svjetskog prvenstva 2014)|Mineiraço]]'' {{•w}} [[Portugal - Sjeverna Koreja (četvrtfinale FIFA Svjetskog prvenstva 1966)|Portugal 5:3 Sjeverna Koreja]] {{•w}} [[Maskote FIFA Svjetskih prvenstava]] {{nowrap end}} {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = Suci |list1= {{nowrap begin}} {{flagicon|ARG}} [[Néstor Pitana]] {{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Frank De Bleeckere]] {{•w}} {{flagicon|UZB}} [[Ravšan Irmatov]] {{nowrap end}} |group2 = Stadioni |list2 = {{nowrap begin}} [[Estadio Nacional de Costa Rica (2011)]] {{•w}} [[Stadion Ohene Djan|Ohene Djan]] {{•w}} [[Stadion Baba Yara|Baba Yara]] {{•w}} [[Stade de France]] {{•w}} [[Estádio 11 de Novembro]] {{•w}} [[Stade de l'Amitié]] {{nowrap end}} }} }} |group2 = [[File:Ice hockey pictogram.svg|20px]] Hokej na ledu |list2= {{nowrap begin}} {{flagicon|KAN}} [[Hokej na ledu na ZOI 2010. - muškarci]] {{nowrap end}} |group3 = [[File:Handball pictogram.svg|20px]] Rukomet |list3= {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = Reprezentacije |list1= {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = EHF |list1= {{nowrap begin}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|FRA}} [[Francuska rukometna reprezentacija|Francuska]] {{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Srpska rukometna reprezentacija|Srbija]] {{•w}} {{flagicon|UK}} [[Rukometna reprezentacija Ujedinjenog Kraljevstva|Ujedinjeno Kraljevstvo]] {{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Rukometna reprezentacija Mađarske|Mađarska]] {{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Rukometna reprezentacija Španjolske|Španjolska]] {{•w}} {{flagicon|FIN}} [[Rukometna reprezentacija Finske|Finska]] {{•w}} {{flagicon|BJE}} [[Rukometna reprezentacija Bjelorusije|Bjelorusija]] {{•w}} {{flagicon|MAK}} [[Rukometna reprezentacija Makedonije|Makedonija]] {{•w}} {{flagicon|CG}} [[Rukometna reprezentacija Crne Gore|Crna Gora]] {{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Rukometna reprezentacija Slovenije|Slovenija]] {{•w}} {{flagicon|AUT}} [[Rukometna reprezentacija Austrije|Austrija]] {{•w}} {{flagicon|BIH}} [[Rukometna reprezentacija Bosne i Hercegovine|Bosna i Hercegovina]] {{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Rukometna reprezentacija Islanda|Island]] {{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Rukometna reprezentacija Češke|Češka]] {{•w}} {{flagicon|SLK}} [[Rukometna reprezentacija Slovačke|Slovačka]] {{nowrap end}} |group2 = AHF |list2= {{nowrap begin}} {{flagicon|JKO}} [[Rukometna reprezentacija Južne Koreje|Južna Koreja]] {{•w}} {{flagicon|KAT}} [[Rukometna reprezentacija Katara|Katar]] {{•w}} {{flagicon|SAU}} [[Rukometna reprezentacija Saudijske Arabije|Saudijska Arabija]] {{•w}} {{flagicon|JAP}} [[Rukometna reprezentacija Japana|Japan]] {{•w}} {{flagicon|UAE}} [[Rukometna reprezentacija Ujedinjenih Arapskih Emirata|Ujedinjeni Arapski Emirati]] {{•w}} {{flagicon|SJKOR}} [[Rukometna reprezentacija Sjeverne Koreje|Sjeverna Koreja]] {{nowrap end}} |group3 = CAHB |list3= {{nowrap begin}} {{flagicon|TUN}} [[Rukometna reprezentacija Tunisa|Tunis]] {{•w}} {{flagicon|EGI}} [[Rukometna reprezentacija Egipta|Egipat]] {{•w}} {{flagicon|ALŽ}} [[Rukometna reprezentacija Alžira|Alžir]] {{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Rukometna reprezentacija Angole|Angola]] {{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Rukometna reprezentacija Benina|Benin]] {{•w}} {{flagicon|COD}} [[Rukometna reprezentacija Demokratske Republike Kongo|DR Kongo]] {{nowrap end}} |group4 = OCHF |list4= {{nowrap begin}} {{flagicon|AUS}} [[Rukometna reprezentacija Australije|Australija]] {{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Rukometna reprezentacija Novog Zelanda|Novi Zeland]] {{•w}} {{flagicon|Cookovi Otoci}} [[Rukometna reprezentacija Cookovog Otočja|Cookovi Otoci]] {{•w}} {{flagicon|Nova Kaledonija}} [[Rukometna reprezentacija Nove Kaledonije|Nova Kaledonija]] {{•w}} {{flagicon|FIJ}} [[Rukometna reprezentacija Fidžija|Fidži]] {{nowrap end}} |group5 = PATHF |list5= {{nowrap begin}} {{flagicon|ČIL}} [[Čileanska rukometna reprezentacija|Čile]] {{•w}} {{flagicon|ARG}} [[Rukometna reprezentacija Argentine|Argentina]] {{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Rukometna reprezentacija Brazila|Brazil]] {{•w}} {{flagicon|HON}} [[Rukometna reprezentacija Hondurasa|Honduras]] {{•w}} {{flagicon|CRC}} [[Rukometna reprezentacija Kostarike|Kostarika]] {{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Rukometna reprezentacija Kube|Kuba]] {{•w}} {{flagicon|VEN}} [[Rukometna reprezentacija Venezuele|Venezuela]] {{nowrap end}} }} |group2 = Klubovi |list2= {{flagicon|FRA}} [[Montpellier HB]] |group3 = Prvenstva |list3= {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] [[Svjetsko prvenstvo u rukometu za muškarce|Svjetsko prvenstvo]] |list1= {{flagicon|NJE|Nazi}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Njemačka 1938.|1938.]] • {{flagicon|ŠVE}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Švedska 1954.|1954.]] • {{flagicon|FRA}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Francuska 1970.|1970.]] • {{flagicon|FRA}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Francuska 2001.|2001.]] • {{flagicon|HRV}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Hrvatska 2009.|2009.]] <small>(osim dvorana)</small> • {{flagicon|ŠVE}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Švedska 2011.|2011.]] • {{flagicon|ŠPA}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Španjolska 2013.|2013.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|Katar}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Katar 2015.|2015.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|FRA}} [[Svjetsko prvenstvo u rukometu - Francuska 2017.|2017.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|DAN}} / {{flagicon|NJE}} [[IHF Svjetsko prvenstvo 2019.|2019.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|EGI}} [[IHF Svjetsko prvenstvo 2021.|2021.]] |group2 = [[Europsko prvenstvo u rukometu|Europsko prvenstvo]] |list2= {{flagicon|POR}} [[Europsko prvenstvo u rukometu - Portugal 1994.|1994.]] • {{flagicon|AUT}} [[Europsko prvenstvo u rukometu - Austrija 2010.|2010.]] • {{flagicon|SRB}} [[Europsko prvenstvo u rukometu - Srbija 2012.|2012.]] • {{flagicon|DAN}} [[Europsko prvenstvo u rukometu - Danska 2014.|2014.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|POLJ}} [[Europsko prvenstvo u rukometu - Poljska 2016.|2016.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|HRV}} [[Europsko prvenstvo u rukometu - Hrvatska 2018.|2018.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|AUT}}{{flagicon|NOR}}{{flagicon|ŠVE}} [[EHF Euro 2020.|2020.]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|MAĐ}}{{flagicon|SLK}} [[EHF Euro 2022.|2022.]] |group3 = [[Rukomet na Olimpijskim igrama|Olimpijske igre]] |list3= {{flagicon|SAD}} [[Rukomet na OI 1996. - muškarci|1996. (M)]] • {{flagicon|KIN}} [[Rukomet na OI 2008. - muškarci|2008. (M)]] • {{flagicon|UK}} [[Rukomet na Olimpijadi 2012. - muškarci|2012. (M)]] • {{flagicon|BRA}} [[Rukomet na Olimpijadi 2016. - muškarci|2016. (M)]] • {{flagicon|JAP}} [[Rukomet na Olimpijadi 2020. – Muškarci|2020. (M)]] |group4 = [[Oceanijski kup nacija (rukomet)|Oceanijsko prvenstvo]] |list4= {{flagicon|NZL}} [[Oceanijski kup nacija - Novi Zeland 2010.|2010.]] • {{flagicon|AUS}} [[Oceanijski kup nacija 2012 (rukomet)|2012.]] |group5 = [[Afrički rukometni kup nacija|Afričko prvenstvo]] |list5= {{flagicon|ANG}} [[Afrički rukometni kup nacija - Angola 2008.|2008.]] }} |group4 = Ostalo |list4= [[Rivalstvo Francuske i Hrvatske u rukometu]] • [[IHF-ov igrač godine]] • [[IHF]] }} |group4 = [[File:Tennis pictogram.svg|20px]] Tenis |list4= {{flagicon|UK}} [[Wimbledon 2009.]] • {{flagicon|UK}} [[Wimbledon 2011.]] |group5 = [[File:Basketball pictogram.svg|20px]] Košarka |list5= [[FIBA EuroBasket]] • "[[Havlicek je ukrao loptu!]]" • [[FIBA Kuća slavnih]] ([[Lista članova FIBA Kuće slavnih|članovi]]) {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; |group1 = Reprezentacije |list1 = {{flagicon|BEN}} [[Košarkaška reprezentacija Benina|Benin]] • {{flagicon|HON}} [[Košarkaška reprezentacija Hondurasa|Honduras]] • [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|SAD}} "[[Muška olimpijska košarkaška reprezentacija Sjedinjenih Američkih Država iz 1992.|Dream Team]]" |group2 = Klubovi |list2 = [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|SAD}} [[Boston Celtics]] ([[Spisak igrača Boston Celticsa|igrači]]) }} | group6 = [[File:Rugby union pictogram.svg|20px]] Ragbi | list6 = {{nowrap begin}} {{flagicon|NZL}} [[Ragbi reprezentacija Novog Zelanda|Novi Zeland]] • {{flagicon|FIJ}} [[Ragbi reprezentacija Fidžija|Fidži]] ([[Ragbi sedam reprezentacija Fidžija|ragbi sedam]]) {{nowrap end}} |below = {{flagicon|SRB}} [[Srbija na OI 2008.]] }} ===Sportaši=== {{Navbox | name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi | title = Doprinosi o sportašima | titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | image = | imageleft = | bodyclass = hlist | group1 = [[File:Athletics pictogram.svg|20px]] Atletika | list1 = {{nowrap begin}} {{flagicon|ANG}} [[João N'Tyamba]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Jack Metcalfe]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Roman Šebrle]]{{•w}} {{flagicon|JAM}} [[Usain Bolt]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Dayron Robles]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Peter Snell]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Andrej Silnov]]{{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Primož Kozmus]] {{nowrap end}} | group2 = [[File:Boxing pictogram.svg|20px]] Boks | list2 = {{nowrap begin}} {{flagicon|GAN}} [[Clement Quartey]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Eddie Blay]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Prince Amartey]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Teófilo Stevenson]]{{•w}} {{flagicon|VEN}} [[Francisco Rodríguez (boksač, rođen 1945.)|Francisco Rodríguez]] {{nowrap end}} | group3 = [[File:F1 pictogram.svg|20px]] Formula 1 | list3 = {{nowrap begin}} {{flagicon|AUS}} [[Jack Brabham]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Alan Jones]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Nelson Piquet]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Alain Prost]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Denny Hulme]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Bruce McLaren]] {{nowrap end}} | group4 = [[File:Basketball pictogram.svg|20px]] Košarka | list4 = {{nowrap begin}} {{flagicon|BRA}} [[Nenê]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Leandro Barbosa]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Oscar Schmidt]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Anderson Varejão]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Tiago Splitter]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Jan Veselý]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Tony Parker]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Joakim Noah]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Boris Diaw]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Nicolas Batum]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Pape Sy]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Sean Marks]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Steven Adams]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Danny Ainge]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Red Auerbach]]{{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|SAD}} [[Larry Bird]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Chuck Cooper (košarkaš)|Chuck Cooper]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Bob Cousy]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[John Havlicek]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Tom Heinsohn]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Dennis Johnson]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[K. C. Jones]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Sam Jones (košarkaš)|Sam Jones]]{{•w}} [[Datoteka:LinkFA-star.png|14px]] {{flagicon|SAD}} [[Kevin McHale (košarkaš)|Kevin McHale]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Robert Parish]]{{•w}} {{flagicon|VEN}} [[Greivis Vásquez]] {{nowrap end}} | group5 = [[File:Fencing pictogram.svg|20px]] Mačevanje | list5 = {{nowrap begin}} {{flagicon|KUB}} [[Ramón Fonst]]{{•w}} {{flagicon|VEN}} [[Rubén Limardo]] {{nowrap end}} | group6 = [[File:Swimming pictogram.svg|20px]] Plivanje | list6 = {{nowrap begin}} {{flagicon|AUS}} [[Ian Thorpe]]{{•w}} {{flagicon|CRC}} [[Claudia Poll]]{{•w}} {{flagicon|CRC}} [[Silvia Poll]] {{nowrap end}} | group7 = [[File:Rugby union pictogram.svg|20px]] Ragbi | list7 = {{nowrap begin}} {{flagicon|NZL}} [[Jonah Lomu]] {{nowrap end}} | group8 = [[File:Alpine skiing pictogram.svg|20px]] Skijanje | list8 = {{nowrap begin}} {{flagicon|GAN}} [[Kwame Nkrumah-Acheampong]] {{nowrap end}} | group9 = [[File:Tennis pictogram.svg|20px]] Tenis | list9 = {{nowrap begin}} {{flagicon|FRA}} [[Yannick Noah]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[René Lacoste]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Marion Bartoli]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Richard Gasquet]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Anthony Wilding]] {{nowrap end}} }} {{Navbox | name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi | titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | title = Doprinosi o rukometašima | listclass = hlist | group1 = Europa | list1 = {{nowrap begin}} {{flagicon|AUT}} [[Thomas Bauer]]{{•w}} {{flagicon|BJE}} [[Sjargej Rutenka]]{{•w}} {{flagicon|BJE}} [[Jurij Šaucou]]{{•w}} {{flagicon|BJE}} [[Mihail Jakimovič]]{{•w}} {{flagicon|CG}} [[Veselin Vujović]]{{•w}} {{flagicon|CG}} [[Žarko Marković]]{{•w}} {{flagicon|CG}} [[Rade Mijatović]]{{•w}} {{flagicon|CG}} [[Miloš Vujović]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Filip Jícha]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Jan Filip (rukometaš)|Jan Filip]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Ondřej Zdráhala]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Daniel Kubeš]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[David Juříček]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Flemming Ladefoged Hansen|Flemming Hansen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Søren Stryger]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Kasper Hvidt]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Jan Eiberg Jørgensen|Jan Jørgensen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Lasse Svan Hansen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Michael Damgaard]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Allan Damgaard]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Rasmus Lauge Schmidt]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Nikolaj Jacobsen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Magnus Landin]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Mathias Gidsel]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Anders Eggert]]{{•w}} {{flagicon|HRV}} [[Marko Mamić]]{{•w}} {{flagicon|HRV}} [[Igor Karačić]]{{•w}} {{flagicon|HRV}} [[Zlatko Saračević]]{{•w}} {{flagicon|HRV}} [[Alvaro Načinović]]{{•w}} {{flagicon|HRV}} [[Ivan Martinović]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Guðjón Valur Sigurðsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Þórir Ólafsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Ólafur Stefánsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Aron Pálmarsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Alexander Petersson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Dagur Sigurðsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Snorri Steinn Guðjónsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Guðmundur Guðmundsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Kristján Andrésson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Ómar Ingi Magnússon]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Viktor Gísli Hallgrímsson]]{{•w}} {{flagicon|LAT}} [[Dainis Krištopāns]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[László Nagy]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Gábor Császár]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Máté Lékai]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Timuzsin Schuch]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Bence Bánhidi]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[József Éles]]{{•w}} {{flagicon|MAK}} [[Filip Lazarov]]{{•w}} {{flagicon|MAK}} [[Naumče Mojsovski]]{{•w}} {{flagicon|MAK}} [[Dejan Manaskov]]{{•w}} {{flagicon|MAK}} [[Stojanče Stoilov]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Kay Smits]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Luc Steins]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Christian Berge]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Sander Sagosen]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Frank Løke]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Kent Robin Tønnesen]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Torbjørn Bergerud]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Christian O'Sullivan]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Bjarte Myrhol]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Kristian Bjørnsen]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Magnus Abelvik Rød]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Magnus Jøndal]]{{•w}} {{flagicon|NOR}} [[Håvard Tvedten]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Hans Theilig]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Henning Fritz]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Daniel Stephan]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Uwe Gensheimer]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Andreas Wolff]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Tobias Reichmann]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Thomas Knorr]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Volker Zerbe]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Christian Sprenger]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Florian Kehrmann]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Stefan Kretzschmar]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Fabian Wiede]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Timo Kastening]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Hendrik Pekeler]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Christian Schwarzer]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Michael Kraus (rukometaš)|Michael Kraus]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Johannes Golla]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Sławomir Szmal]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Krzysztof Lijewski]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Marcin Lijewski]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Bartosz Jurecki]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Michał Jurecki]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Mariusz Jurkiewicz]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Mariusz Jurasik]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Carlos Resende]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Alfredo Quintana]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Dmitrij Kovaljev]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Konstantin Igropulo]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Timur Dibirov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Dmitrij Torgovanov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Eduard Kokšarov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Vasilij Kudinov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Denis Krivošljikov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Sergej Pogorelov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Dmitrij Žitnjikov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Valerij Gopin]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Sergej Kosorotov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Vladimir Maksimov (rukometaš)|Vladimir Maksimov]]{{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Dragan Gajić]]{{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Uroš Zorman]]{{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Vid Kavtičnik]]{{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Jure Dolenec]]{{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Aleš Pajovič]]{{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Blaž Janc]]{{•w}} {{flagicon|SLO}} [[Tettey Banfro]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Momir Ilić]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Dragan Škrbić]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Mladen Bojinović]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Jovica Cvetković]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Žarko Šešum]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Arpad Šterbik]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Darko Stanić]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Rastko Stojković]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Ivan Nikčević]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Petar Nenadić]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Alberto Entrerríos]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Raúl Entrerríos]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Julen Aguinagalde]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Rafael Guijosa]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Viran Morros]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Talant Dujšebajev]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Andrei Xepkin]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Iker Romero]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Jaume Fort Mauri]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[David Barrufet]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Alex Dujšebajev]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Daniel Dujšebajev]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Jordi Ribera]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Ferrán Solé]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Jorge Maqueda]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Roberto García Parrondo]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Gonzalo Pérez de Vargas]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Mateo Garralda]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Enric Masip]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Aleix Gómez]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Gedeón Guardiola]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Stefan Lövgren]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Magnus Wislander]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Ola Lindgren]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Staffan Olsson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Ljubomir Vranješ]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Peter Gentzel]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Magnus Andersson (rukometaš)|Magnus Andersson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Johan Jakobsson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Tomas Svensson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Tobias Karlsson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Kim Andersson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Johan Petersson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Erik Hajas]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Pierre Thorsson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Jerry Tollbring]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Niclas Ekberg]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Albin Lagergren]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Jesper Nielsen]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Jim Gottfridsson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Hampus Wanne]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Andreas Palicka]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Yngve Lamberg]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Dalibor Doder]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Per Carlén]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Oscar Bergendahl]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI|size=16px}} [[Andy Schmid]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI|size=16px}} [[Marc Baumgartner]]{{•w}} {{flagicon|UK}} [[Steven Larsson]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Oleg Velikij]] {{nowrap end}} {{Navbox subgroup | groupstyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | listclass = hlist |group1 = {{flagicon|FRA}} Francuska |list1= {{nowrap begin}} [[Thierry Omeyer]]{{•w}} [[Nikola Karabatić]]{{•w}} [[Daniel Narcisse]]{{•w}} [[Didier Dinart]]{{•w}} [[Jérôme Fernandez]]{{•w}} [[Luc Abalo]]{{•w}} [[Claude Onesta]]{{•w}} [[Guillaume Gille]]{{•w}} [[Joël Abati]]{{•w}} [[Guillaume Joli]]{{•w}} [[William Accambray]]{{•w}} [[Bruno Martini (rukometaš)|Bruno Martini]]{{•w}} [[Grégory Anquetil]]{{•w}} [[Jackson Richardson]]{{•w}} [[Olivier Girault]]{{•w}} [[Andrej Golić]]{{•w}} [[Patrick Cazal]]{{•w}} [[Stéphane Stoecklin]]{{•w}} [[Bertrand Gille]]{{•w}} [[Michaël Guigou]]{{•w}} [[Cédric Sorhaindo]]{{•w}} [[Sébastien Bosquet]]{{•w}} [[Xavier Barachet]]{{•w}} [[Mathieu Grébille]]{{•w}} [[Cyril Dumoulin]]{{•w}} [[Kentin Mahé]]{{•w}} [[Cédric Burdet]]{{•w}} [[Franck Junillon]]{{•w}} [[Laurent Puigségur]]{{•w}} [[Daouda Karaboué]]{{•w}} [[Samuel Honrubia]]{{•w}} [[Frédéric Volle]]{{•w}} [[Kevynn Nyokas]]{{•w}} [[Grégoire Detrez]]{{•w}} [[Arnaud Bingo]]{{•w}} [[Bertrand Roiné]]{{•w}} [[Sébastien Ostertag]]{{•w}} [[Alain Portes]]{{•w}} [[Daniel Costantini]]{{•w}} [[Denis Lathoud]]{{•w}} [[Stéphane Plantin]]{{•w}} [[Christian Gaudin]]{{•w}} [[Philippe Gardent]]{{•w}} [[Patrice Canayer]]{{•w}} [[Pascal Mahé]]{{•w}} [[Cédric Paty]]{{•w}} [[Sylvain Nouet]]{{•w}} [[Thimothey N'Guessan]]{{•w}} [[Valentin Porte]]{{•w}} [[Igor Anić]]{{•w}} [[Vincent Gérard]]{{•w}} [[Olivier Nyokas]]{{•w}} [[Ludovic Fabregas]]{{•w}} [[Benoît Kounkoud]]{{•w}} [[Théo Derot]]{{•w}} [[Nedim Remili]]{{•w}} [[Adrien Dipanda]]{{•w}} [[Dika Mem]]{{•w}} [[Raphaël Caucheteux]]{{•w}} [[Melvyn Richardson]]{{•w}} [[Hugo Descat]]{{•w}} [[Guéric Kervadec]]{{•w}} [[Philippe Debureau]]{{•w}} [[Nicolas Tournat]]{{•w}} [[Yann Genty]]{{•w}} [[Romain Lagarde]]{{•w}} [[Dylan Nahi]]{{•w}} [[Aymeric Minne]] {{nowrap end}} }} | group2 = Afrika | list2 = {{nowrap begin}} {{flagicon|ALŽ}} [[Salah Bouchekriou]]{{•w}} {{flagicon|ALŽ}} [[Salim Nedjel Hammou]]{{•w}} {{flagicon|ALŽ}} [[Messaoud Berkous]]{{•w}} {{flagicon|EGI}} [[Hassan Mustafa]]{{•w}} {{flagicon|EGI}} [[Husein Zaki]]{{•w}} {{flagicon|EGI}} [[Ahmed al-Ahmar]]{{•w}} {{flagicon|EGI}} [[Jahia Omar]]{{•w}} {{flagicon|COD}} [[Gauthier Mvumbi]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Wael Jallouz]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Issam Tej]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Wissem Hmam]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Amine Bannour]] {{nowrap end}} | group3 = Azija i Oceanija | list3 = {{nowrap begin}} {{flagicon|AUS}} [[Bevan Calvert]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Ognjen Matić]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Taip Ramadani]]{{•w}} {{flagicon|BHR}} [[Husein al-Sajad]]{{•w}} {{flagicon|JKO}} [[Kyung-Shin Yoon]]{{•w}} {{flagicon|JKO}} [[Jae-Won Kang]] {{nowrap end}} | group4 = Amerike | list4 = {{nowrap begin}} {{flagicon|ARG}} [[Eduardo Gallardo]]{{•w}} {{flagicon|ČIL}} [[Rodrigo Salinas Muñoz]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Rafael Capote]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Rolando Uríos]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Carlos Pérez (rukometaš)|Carlos Pérez]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Roberto Julián Duranona]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Julio Fis]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Frankis Marzo]] {{nowrap end}} }} {{Navbox | name = Korisnik:Edgar Allan Poe/Doprinosi | titlestyle = background-color:#AAD0FF; color:black; text-align:center; border:1px solid silver; | title = Doprinosi o nogometašima | groupstyle = background-color:#AAD0FF; text-align:center; border:1px solid silver; | listclass = hlist | group1 = Europa | list1 = {{nowrap begin}} {{flagicon|ALB}} [[Lorik Cana]]{{•w}} {{flagicon|ALB}} [[Armando Sadiku]]{{•w}} {{flagicon|AUT}} [[Alessandro Schöpf]]{{•w}} {{flagicon|AUT}} [[Aleksandar Dragović]]{{•w}} {{flagicon|AUT}} [[Stefan Lainer]]{{•w}} {{flagicon|AUT}} [[Michael Gregoritsch]]{{•w}} {{flagicon|AUT}} [[Christoph Baumgartner]]{{•w}} {{flagicon|AUT}} [[Saša Kalajdžić]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Kevin De Bruyne]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Marouane Fellaini]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Romelu Lukaku]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Dries Mertens]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Divock Origi]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Jan Vertonghen]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Axel Witsel]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Radja Nainggolan]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Toby Alderweireld]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Michy Batshuayi]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Yannick Carrasco]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Eden Hazard]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Adnan Januzaj]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Nacer Chadli]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Thomas Meunier]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Thibaut Courtois]]{{•w}} {{flagicon|BEL}} [[Thorgan Hazard]]{{•w}} {{flagicon|BUG}} [[Dimitar Berbatov]]{{•w}} {{flagicon|CG}} [[Mirko Vučinić]]{{•w}} {{flagicon|CG}} [[Predrag Mijatović]]{{•w}} {{flagicon|CG}} [[Boban Bajković]]{{•w}} {{flagicon|CG}} [[Dragoslav Jevrić]]{{•w}} {{flagicon|ČSSR}} [[Oldřich Nejedlý]]{{•w}} {{flagicon|ČSSR}} [[Antonín Panenka]]{{•w}} {{flagicon|ČSSR}} [[Josef Masopust]]{{•w}} {{flagicon|ČSSR}} [[Ivo Viktor]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Václav Pilař]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Petr Jiráček]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Jan Laštůvka]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Tomáš Hübschman]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Petr Čech]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Tomáš Rosický]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Jan Koller]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Karel Poborský]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Tomáš Necid]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Milan Škoda]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Patrik Schick]]{{•w}} {{flagicon|ČEŠ}} [[Tomáš Holeš]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Nicklas Bendtner]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Michael Krohn-Dehli]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Yussuf Poulsen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Christian Eriksen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Simon Kjær]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Mathias Jørgensen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Nicolai Jørgensen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Lasse Schöne]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Pierre-Emile Højbjerg]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Mikkel Damsgaard]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Andreas Christensen]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Joakim Mæhle]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Kasper Dolberg]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Martin Braithwaite]]{{•w}} {{flagicon|DAN}} [[Thomas Delaney]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Bobby Charlton]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Kevin Keegan]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Paul Ince]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Gary Lineker]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Geoff Hurst]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Gordon Banks]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Peter Shilton]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[David Seaman]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Glen Johnson]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Danny Welbeck]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Theo Walcott]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[John Terry]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Steven Gerrard]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Gary Neville]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Owen Hargreaves]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Ashley Young]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Ashley Cole]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Joleon Lescott]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Wayne Rooney]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Sol Campbell]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Daniel Sturridge]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Raheem Sterling]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Luke Shaw]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Eric Dier]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Jamie Vardy]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Marcus Rashford]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Harry Kane]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Jesse Lingard]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Kieran Trippier]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Jordan Henderson]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Harry Maguire]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Dele Alli]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Jude Bellingham]]{{•w}} {{flagicon|ENG}} [[Bukayo Saka]]{{•w}} {{flagicon|FIN}} [[Joel Pohjanpalo]]{{•w}} {{flagicon|FIN}} [[Lukáš Hrádecký]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Fabien Barthez]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Lilian Thuram]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Marcus Thuram]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Patrick Vieira]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Thierry Henry]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Alou Diarra]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Claude Makélélé]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Florent Malouda]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Vikash Dhorasoo]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Alain Giresse]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Didier Deschamps]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Raymond Kopa]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Marius Trésor]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Marcel Desailly]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Luis Fernández]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Aimé Jacquet]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Nicolas Anelka]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Bixente Lizarazu]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Youri Djorkaeff]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Jean Vincent (fudbaler)|Jean Vincent]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Sylvain Wiltord]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Hugo Lloris]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Manuel Amoros]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Robert Pirès]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Franck Ribéry]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[David Trézéguet]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Raymond Domenech]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Samir Nasri]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Jérémy Ménez]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Yohan Cabaye]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Laurent Blanc]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Éric Abidal]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Olivier Giroud]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Blaise Matuidi]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Paul Pogba]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Moussa Sissoko]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Mathieu Valbuena]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Dimitri Payet]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Kingsley Coman]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Patrice Evra]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Antoine Griezmann]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Kylian Mbappé]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Benjamin Pavard]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Raphaël Varane]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Samuel Umtiti]]{{•w}} {{flagicon|FRA}} [[Presnel Kimpembe]]{{•w}} {{flagicon|GRČ}} [[Sokratis Papastatopulos]]{{•w}} {{flagicon|GRČ}} [[Jorgos Karagunis]]{{•w}} {{flagicon|GRČ}} [[Kostas Fortunis]]{{•w}} {{flagicon|GRČ}} [[Teofanis Gekas]]{{•w}} {{flagicon|GRČ}} [[Andreas Samaris]]{{•w}} {{flagicon|GRČ}} [[Konstantinos Mitroglu]]{{•w}} {{flagicon|GRČ}} [[Lazaros Hristodulopulos]]{{•w}} {{flagicon|GRČ}} [[José Holebas]]{{•w}} {{flagicon|IRS}} [[Sean St Ledger]]{{•w}} {{flagicon|IRS}} [[Ciaran Clark]]{{•w}} {{flagicon|IRS}} [[Wes Hoolahan]]{{•w}} {{flagicon|IRS}} [[Robbie Brady]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Gylfi Sigurðsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Birkir Bjarnason]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Birkir Már Sævarsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Jón Daði Böðvarsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Arnór Ingvi Traustason]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Kolbeinn Sigþórsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Ragnar Sigurðsson]]{{•w}} {{flagicon|ISL}} [[Alfreð Finnbogason]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Gianluigi Buffon]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Antonio Cassano]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Mario Balotelli]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Riccardo Montolivo]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Antonio Nocerino]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Alessandro Diamanti]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Roberto Di Matteo]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Antonio Di Natale]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Andrea Pirlo]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Claudio Marchisio]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Graziano Pellè]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Emanuele Giaccherini]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Éder (italijanski fudbaler)|Éder]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Giorgio Chiellini]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Leonardo Bonucci]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Andrea Barzagli]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Marco Parolo]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Lorenzo Insigne]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Mattia De Sciglio]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Simone Zaza]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Matteo Darmian]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Manuel Locatelli]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Matteo Pessina]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Federico Chiesa]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Andrea Belotti]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Jorge Luiz Frello Filho|Jorginho]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Federico Bernardeschi]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Domenico Berardi]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Gianluigi Donnarumma]]{{•w}} {{flagicon|ITA}} [[Leonardo Spinazzola]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Gábor Király]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Zoltán Stieber]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Ádám Szalai]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Balázs Dzsudzsák]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Zoltán Gera]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[Attila Fiola]]{{•w}} {{flagicon|MAĐ}} [[András Schäfer]]{{•w}} {{flagicon|MAK}} [[Ivan Tričkovski]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Edwin van der Sar]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Dirk Kuijt]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Ruud van Nistelrooij]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Marco van Basten]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Wesley Sneijder]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Giovanni van Bronckhorst]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Robin van Persie]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Bert van Marwijk]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Jetro Willems]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Arjen Robben]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Stefan de Vrij]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Jasper Cillessen]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Memphis Depay]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Leroy Fer]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Klaas-Jan Huntelaar]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Ron Vlaar]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Daley Blind]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Georginio Wijnaldum]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Patrick Kluivert]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Maarten Stekelenburg]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Wout Weghorst]]{{•w}} {{flagicon|NIZ}} [[Denzel Dumfries]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Miroslav Klose]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Jens Lehmann]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Michael Ballack]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Sami Khedira]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Marco Reus]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Arne Friedrich]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Philipp Lahm]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Marko Marin]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Lukas Podolski]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Jürgen Klopp]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Mario Gómez]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Manuel Neuer]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} {{nowrap|[[Bastian Schweinsteiger]]}}{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Thomas Müller]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Mats Hummels]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[André Schürrle]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Joachim Löw]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Shkodran Mustafi]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Jérôme Boateng]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Julian Draxler]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Joshua Kimmich]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Jonas Hector]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Robin Gosens]]{{•w}} {{flagicon|NJE}} [[Leon Goretzka]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Bartosz Bosacki]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Łukasz Fabiański]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Artur Boruc]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Tomasz Kuszczak]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Mariusz Lewandowski]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Piotr Giza]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Ireneusz Jeleń]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Jakub Błaszczykowski]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Włodzimierz Smolarek]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Robert Lewandowski]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Arkadiusz Milik]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Kamil Glik]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Grzegorz Krychowiak]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Thiago Cionek]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Jan Bednarek]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Karol Linetty]]{{•w}} {{flagicon|POLJ}} [[Kacper Kozłowski (fudbaler)|Kacper Kozłowski]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Képler Laveran Lima Ferreira|Pepe]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[José Mourinho]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Luís Figo]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Silvestre Varela]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Hélder Postiga]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[João Moutinho]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Bruno Alves]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Renato Sanches]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Ricardo Quaresma]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Éder (portugalski fudbaler)|Éder]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Rui Patrício]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Raphaël Guerreiro]]{{•w}} {{flagicon|POR}} [[Diogo Jota]]{{•w}} {{flagicon|RUM}} [[Mircea Lucescu]]{{•w}} {{flagicon|RUM}} [[Răzvan Raţ]]{{•w}} {{flagicon|RUM}} [[Ciprian Marica]]{{•w}} {{flagicon|RUM}} [[Bogdan Stancu]]{{•w}} {{flagicon|RUM}} [[Vlad Chiricheș]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Roman Pavljučenko]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Konstantin Zirjanov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Andrej Aršavin]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Dmitri Torbinski]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Alan Dzagojev]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Roman Širokov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Aleksandar Kokorin]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Aleksandar Keržakov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Vasilij Berezucki]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Aleksej Berezucki]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Sergej Ignaševič]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Denis Glušakov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Denis Čerišev]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Artem Dzjuba]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Fjodor Smolov]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Mário Fernandes (fudbaler)|Mário Fernandes]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Daler Kuzjajev]]{{•w}} {{flagicon|RUS}} [[Aleksej Mirančuk]]{{•w}} {{flagicon|SJI}} [[Gareth McAuley]]{{•w}} {{flagicon|SJI}} [[Niall McGinn]]{{•w}} {{flagicon|SMK}} [[Ezđan Alioski]]{{•w}} {{flagicon|SLK}} [[Ondrej Duda]]{{•w}} {{flagicon|SLK}} [[Vladimír Weiss (fudbaler rođen 1989.)|Vladimír Weiss III]]{{•w}} {{flagicon|SLK}} [[Marek Hamšík]]{{•w}} {{flagicon|SLK}} [[Martin Dúbravka]]{{•w}} {{flagicon|SLK}} [[Juraj Kucka]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Milan Jovanović]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Marko Pantelić]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Miloš Krasić]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Zdravko Kuzmanović]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Vladan Lukić]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Ilija Petković]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Filip Kasalica]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Dragan Stojković]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Branislav Ivanović]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Boško Janković]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Vlada Avramov]]{{•w}} {{flagicon|SRB}} [[Aleksandar Mitrović (fudbaler)|Aleksandar Mitrović]]{{•w}} {{flagicon|ŠKO}} [[Callum McGregor]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Juan Gutiérrez Moreno|Juanito]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[David de Gea]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Cesc Fàbregas]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Javier Clemente]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[David Silva]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Jesús Navas]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Xabi Alonso]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Gerard Piqué]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Sergio Ramos]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Jordi Alba]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Álvaro Morata]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Nolito]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Nacho (fudbaler rođen 1990.)|Nacho]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Diego Costa]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Iago Aspas]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Isco]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Koke (fudbaler rođen 1992.)|Koke]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[José Antonio Reyes]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Gerard Moreno (fudbaler)|Gerard Moreno]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Aymeric Laporte]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Pablo Sarabia]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Ferran Torres]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Pedri]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Mikel Oyarzabal]]{{•w}} {{flagicon|ŠPA}} [[Rodri (fudbaler, rođen 1996.)|Rodri]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Viktor Claesson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Andreas Isaksson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Olof Mellberg]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Sebastian Larsson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Zlatan Ibrahimović]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Andreas Granqvist]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Ola Toivonen]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Ludwig Augustinsson]]{{•w}} {{flagicon|ŠVE}} [[Emil Forsberg]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Blerim Džemaili]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Ludovic Magnin]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Admir Mehmedi]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Haris Seferović]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Granit Xhaka]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Xherdan Shaqiri]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Breel Embolo]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Fabian Schär]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Stephan Lichtsteiner]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Ricardo Rodríguez (fudbaler)|Ricardo Rodríguez]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Steven Zuber]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Josip Drmić]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Yann Sommer]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Manuel Akanji]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Ruben Vargas]]{{•w}} {{flagicon|ŠVI}} [[Denis Zakaria]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Nihat Kahveci]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Semih Şentürk]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Volkan Demirel]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Uğur Boral]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Hamit Altıntop]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Emre Mor]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Ozan Tufan]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Burak Yılmaz]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Merih Demiral]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Çağlar Söyüncü]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Ahmet Yılmaz Çalık]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[Halil Dervişoğlu]]{{•w}} {{flagicon|TUR}} [[İrfan Kahveci]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Andrij Ševčenko]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Andrij Pjatov]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Oleksandr Šovkovski]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Bohdan Šust]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Andrij Vorobjej]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Anatolij Timoščuk]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Oleh Husjev]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Maksim Kalinjičenko]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Oleksij Bjelik]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Vjačeslav Ševčuk]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Andrij Jarmolenko]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Roman Jaremčuk]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Ruslan Malinovskij]]{{•w}} {{flagicon|UKR}} [[Artem Dovbik]]{{•w}} {{flagicon|WAL}} [[Hal Robson-Kanu]]{{•w}} {{flagicon|WAL}} [[Neil Taylor (fudbaler)|Neil Taylor]]{{•w}} {{flagicon|WAL}} [[Ashley Williams (fudbaler)|Ashley Williams]]{{•w}} {{flagicon|WAL}} [[Sam Vokes]]{{•w}} {{flagicon|WAL}} [[Joe Allen (fudbaler rođen 1990.)|Joe Allen]]{{•w}} {{flagicon|WAL}} [[Kieffer Moore]]{{•w}} {{flagicon|WAL}} [[Connor Roberts (fudbaler, rođen 1995.)|Connor Roberts]] {{nowrap end}} | group2 = Afrika | list2 = {{nowrap begin}} {{flagicon|ANG}} [[Luís Oliveira Gonçalves]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Flávio da Silva Amado|Flávio]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Akwá]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Manucho]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Nando Rafael]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Rui Marques]]{{•w}} {{flagicon|ANG}} [[Gilberto (angolski fudbaler)|Gilberto]]{{•w}} {{flagicon|ALŽ}} [[Abdelmoumene Djabou]]{{•w}} {{flagicon|ALŽ}} [[Islam Slimani]]{{•w}} {{flagicon|ALŽ}} [[Yacine Brahimi]]{{•w}} {{flagicon|ALŽ}} [[Sofiane Feghouli]]{{•w}} {{flagicon|ALŽ}} [[Rafik Halliche]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Stéphane Sessègnon]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Moussa Latoundji]]{{•w}} {{flagicon|BEN}} [[Oumar Tchomogo]]{{•w}} {{flagicon|EGI}} [[Mohamed Salah]]{{•w}} {{flagicon|EGI}} [[Ahmed Fathi]]{{•w}} {{flagicon|EGI}} [[Essam al-Hadari]]{{•w}} {{flagicon|Zlatna Obala}} [[Arthur Wharton]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Sammy Adjei]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Samuel Kuffour]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Stephen Appiah]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Kevin-Prince Boateng]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Emmanuel Frimpong]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Tony Yeboah]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Abedi Pele]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Asamoah Gyan]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Sulley Muntari]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[Richard Kingson]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[André Ayew]]{{•w}} {{flagicon|GAN}} [[John Boye]]{{•w}} {{flagicon|CMR}} [[Joël Matip]]{{•w}} {{flagicon|CMR}} [[Roger Milla]]{{•w}} {{flagicon|MAR}} [[Aziz Bouhaddouz]]{{•w}} {{flagicon|MAR}} [[Khalid Boutaïb]]{{•w}} {{flagicon|MAR}} [[Youssef En-Nesyri]]{{•w}} {{flagicon|Nigerija}} [[Joseph Yobo]]{{•w}} {{flagicon|Nigerija}} [[Ahmed Musa]]{{•w}} {{flagicon|Nigerija}} [[Victor Moses]]{{•w}} {{flagicon|NGA}} [[Oghenekaro Etebo]]{{•w}} {{flagicon|CIV}} [[Didier Drogba]]{{•w}} {{flagicon|CIV}} [[Wilfried Bony]]{{•w}} {{flagicon|CIV}} [[Gervinho]]{{•w}} {{flagicon|SEN}} [[Ibrahima Gueye]]{{•w}} {{flagicon|SEN}} [[M'Baye Niang]]{{•w}} {{flagicon|SEN}} [[Sadio Mané]]{{•w}} {{flagicon|SEN}} [[Moussa Wagué]]{{•w}} {{flagicon|TOG}} [[Kossi Agassa]]{{•w}} {{flagicon|TOG}} [[Alaixys Romao]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Ferjani Sassi]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Yassine Meriah]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Wahbi Khazri]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Dylan Bronn]]{{•w}} {{flagicon|TUN}} [[Fakhreddine Ben Youssef]] {{nowrap end}} | group3 = Azija i Oceanija | list3 = {{nowrap begin}} {{flagicon|AUS}} [[Tim Cahill]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Mark Schwarzer]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Archie Thompson]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Harry Kewell]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Mile Jedinak]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Mark Bresciano]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Aziz Behich]]{{•w}} {{flagicon|AUS}} [[Daniel Arzani]]{{•w}} {{flagicon|FIJ}} [[Roy Krishna]]{{•w}} {{flagicon|FIJ}} [[Esala Masi]]{{•w}} {{flagicon|IRN}} [[Reza Gučan-Nežad]]{{•w}} {{flagicon|IRN}} [[Karim Ansarifard]]{{•w}} {{flagicon|JAP}} [[Hidetoshi Nakata]]{{•w}} {{flagicon|JAP}} [[Keisuke Honda]]{{•w}} {{flagicon|JAP}} [[Shinji Okazaki]]{{•w}} {{flagicon|JKO}} [[Koo Ja-cheol]]{{•w}} {{flagicon|JKO}} [[Lee Keun-ho]]{{•w}} {{flagicon|JKO}} [[Son Heung-min]]{{•w}} {{flagicon|JKO}} [[Hong Myeong-bo]]{{•w}} {{flagicon|JKO}} [[Kim Young-gwon]]{{•w}} {{flagicon|NZL}} [[Shane Smeltz]]{{•w}} {{flagicon|SAU}} [[Salman Al-Faradž]]{{•w}} {{flagicon|SAU}} [[Fahad Al-Muvallad]]{{•w}} {{flagicon|SAU}} [[Salem Al-Davsari]]{{•w}} {{flagicon|Sjeverna Koreja}} [[Ji Yun-Nam]]{{•w}} {{flagicon|Sjeverna Koreja}} [[Pak Sŭng-jin]]{{•w}} {{flagicon|Sjeverna Koreja}} [[Ri Dong-un]]{{•w}} {{flagicon|Sjeverna Koreja}} [[Yang Sŭng-kuk]] {{nowrap end}} | group4 = Amerike | list4 = {{nowrap begin}} {{flagicon|HON}} [[Noel Valladares]]{{•w}} {{flagicon|HON}} [[Carlo Costly]]{{•w}} {{flagicon|HON}} [[Maynor Figueroa]]{{•w}} {{flagicon|HON}} [[José Cardona]]{{•w}} {{flagicon|HON}} [[Porfirio Armando Betancourt]]{{•w}} {{flagicon|HON}} [[Gilberto Yearwood]]{{•w}} {{flagicon|HON}} [[Wilson Palacios]] {{•w}} {{flagicon|HON}} [[Milton Palacios]] {{•w}} {{flagicon|HON}} [[Jerry Palacios]] {{•w}} {{flagicon|HON}} [[Johnny Palacios]] {{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Paulo Wanchope]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Joel Campbell]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Walter Centeno]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Rolando Fonseca]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Óscar Duarte]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Marco Ureña]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Bryan Ruiz]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Celso Borges]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Giancarlo González]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Christian Bolaños]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Michael Umaña]]{{•w}} {{flagicon|Kostarika}} [[Kendall Waston]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Tomás Fernández]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[José Magriñá]]{{•w}} {{flagicon|KUB}} [[Héctor Socorro]]{{•w}} {{flagicon|MEX}} [[Oribe Peralta]]{{•w}} {{flagicon|MEX}} [[Rafael Márquez]]{{•w}} {{flagicon|MEX}} [[Andrés Guardado]]{{•w}} {{flagicon|MEX}} [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]]{{•w}} {{flagicon|MEX}} [[Giovani dos Santos]]{{•w}} {{flagicon|MEX}} [[Hirving Lozano]]{{•w}} {{flagicon|MEX}} [[Edson Álvarez]]{{•w}} {{flagicon|PAN}} [[Felipe Baloy]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Clint Dempsey]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[John Anthony Brooks|John Brooks]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Jermaine Jones]]{{•w}} {{flagicon|SAD}} [[Julian Green]]{{•w}} {{flagicon|TIT}} [[Dwight Yorke]] {{flagicon|ARG}} [[Diego Maradona]]{{•w}} {{flagicon|ARG}} [[Marcos Rojo]]{{•w}} {{flagicon|ARG}} [[Ezequiel Garay]]{{•w}} {{flagicon|ARG}} [[Gabriel Mercado]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Dida]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Adriano]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Kaká]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Pelé]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Marcelo]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Oscar (fudbaler rođen 1991)|Oscar]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[David Luiz]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Fernandinho (fudbaler)|Fernandinho]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Thiago Silva]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Willian Borges da Silva|Willian]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Hulk (fudbaler)|Hulk]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Zico]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Leônidas da Silva]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Leovegildo Lins da Gama Júnior|Júnior]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Philippe Coutinho]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Paulinho]]{{•w}} {{flagicon|BRA}} [[Renato Augusto]]{{•w}} {{flagicon|ČIL}} [[Alexis Sánchez]]{{•w}} {{flagicon|ČIL}} [[Jean Beausejour]]{{•w}} {{flagicon|ČIL}} [[Jorge Valdívia]]{{•w}} {{flagicon|ČIL}} [[Charles Aránguiz]]{{•w}} {{flagicon|ČIL}} [[Mauricio Pinilla]]{{•w}} {{flagicon|ČIL}} [[Gonzalo Jara]]{{•w}} {{flagicon|ČIL}} [[Marcelo Díaz]]{{•w}} {{flagicon|EKV}} [[Enner Valencia]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Mario Yepes]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Pablo Armero]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Teófilo Gutiérrez]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[James Rodríguez]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Juan Guillermo Cuadrado|Juan Cuadrado]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Jackson Martínez]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Juan Fernando Quintero|Juan Quintero]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Carlos Sánchez Moreno|Carlos Sánchez]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Faryd Mondragón]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Yerry Mina]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Carlos Bacca]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Mateus Uribe]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Luis Muriel]]{{•w}} {{flagicon|KOL}} [[Radamel Falcao]]{{•w}} {{flagicon|PAR}} [[José Luis Chilavert]]{{•w}} {{flagicon|PER}} [[Christian Cueva]]{{•w}} {{flagicon|PER}} [[André Carrillo]]{{•w}} {{flagicon|PER}} [[Paolo Guerrero]]{{•w}} {{flagicon|PER}} [[Teófilo Cubillas]]{{•w}} {{flagicon|URU}} [[Maximiliano Pereira|Maxi Pereira]]{{•w}} {{flagicon|URU}} [[José Giménez]]{{•w}} {{flagicon|URU}} [[Pedro Rocha]]{{•w}} {{flagicon|VEN}} [[Juan Arango]]{{•w}} {{flagicon|VEN}} [[Rafael Dudamel]]{{•w}} {{flagicon|VEN}} [[Salomón Rondón]] {{nowrap end}} }} k6q3og28vcmquvy8nde0v308bv33db4 0 210445 41260252 41218040 2022-07-27T20:43:07Z 5Invisible- 176337 wikitext text/x-wiki {{drugo značenje2|Farma}} {{Infokutija TV emisija |naziv_emisije = Farma |slika=[[Datoteka:Farm1Ser-Logo.jpg|200px]] |srodna = ''[[The Farm (TV serija)|The Farm]]'' (globalna franšiza) |početak=2009 |kraj =2016 |status = Završeno |zemlja={{flagcountry|SRB}} |kanal = [[RTV Pink]] |jezik = [[srpski jezik|srpski]] |žanr = [[rijaliti šou]] |voditelj = [[Ognjen Amidžić]], [[Aleksandra Jeftanović]] i [[Dušica Jakovljević]] }} '''''Farma''''' je [[Srbija|srpski]] [[rijaliti šou]] koji se od 2009. do 2016. emitovao na programu [[RTV Pink]]. Predstavlja srpsku varijantu TV-serije [[The Farm (TV serija)|''The Farm'']], te je napravljena po licenci švedske produkcijske kompanije [[Strix]]. U selu [[Lisović]], [[opština Barajevo]], na preko dva [[hektar]]a zemlje je izgrađena farma zajedno sa pomoćnim objektima kao što su: [[svinjac]], [[štala]], [[senik]], radionica, bašta, [[kokošinjac]] i [[tor (građevina)|tor]], smešta se dvadesetak poznatih ličnosti koje se za nešto duže od tri meseca bore za nagradu od 100.000 [[euro|evra]], i na kojem će živeti bez [[električna struja|struje]], tekuće vode, hraneći sebe biljkama koje će sami i uzgajati, i mlekom i mesom domaćih životinja o kojima sami brinu. Do danas su emitovane [[Prva sezona Farme|prva]], [[Druga sezona Farme|druga]], [[Treća sezona Farme|treća]] , [[Četvrta sezona Farme|četvrta]], peta, šesta i sedma sezona i sve su [[VIP]] formata. == Sezona 1 == * '''Početak:''' 20 Septembar 2009. * '''Kraj:''' 23 Decembar 2009. * '''Trajanje:''' 95 dana. * '''Nagrada:''' € 100.000 * '''Pobednik:''' Milan Topalović, "Topalko" === Učesnici === {| class=wikitable |- ! Ime i prezime ! Grad ! Zanimanje ! Godine |- | {{flagicon|Srbija}} [[Ana Nikolić]] | [[Paraćin]], [[Srbija]] | Pevačica | 30 |- | {{flagicon|Srbija}} Svetlana Tanasić, "Big Mama" | [[Beograd]], [[Srbija]] | Pevačica, Učesnik Zvezda Granda 4 | 45 |- | {{flagicon|Srbija}} Boško Ničić | [[Zaječar]], [[Srbija]] | Gradonačelnik Zaječara | 49 |- | {{flagicon|Crna Gora}} Branko Babović | [[Nikšić]], [[Crna Gora]] | Glumac | 50 |- | {{flagicon|Srbija}} Dragica Radosavljević, "Cakana" | [[Kosovo]] | Pevačica | 51 |- | {{flagicon|Hrvatska}} Slavica Tripunović, "Dajana" | [[Vukovar]], [[Hrvatska]] | Poslednja Miss [[Jugoslavija]] 1990 & Pevačica | 37 |- | {{flagicon|Srbija}} Maja Nikolić | [[Niš]], [[Srbija]] | Pevačica | 34 |- | {{flagicon|Hrvatska}} Marina Perazić | [[Rijeka]], [[Hrvatska]] | Pevačica & učesnik u Farmi 2 Hrvatska | 51 |- | {{flagicon|Srbija}} Marko Djurovski | [[Beograd]], [[Srbija]] | Pevač | 26 |- | {{flagicon|Crna Gora}} Igor Lazić, "Nigor" | [[Kotor]], [[Crna Gora]] | Muzičar | 38 |- | {{flagicon|Srbija}} Nikola Hadži Nikolić | [[Beograd]], [[Srbija]] | Muzičar | 35 |- | {{flagicon|Srbija}} Olja Crnogorac | [[Beograd]], [[Srbija]] | Model | 25 |- | {{flagicon|Srbija}} Zoran Radojković, "Pile" | [[Beograd]], [[Srbija]] | TV voditelj | 40 |- | {{flagicon|Srbija}} Aleksandar Jovanović, "Sale" | [[Beograd]], [[Srbija]] | Novinar & Učesnik u prvom VIP Velikom Bratu | 41 |- | {{flagicon|Srbija}} Sandra Obradović | [[Požarevac]], [[Srbija]] | Model | 19 |- | {{flagicon|Srbija}} Saša Ćurčić | [[Beograd]], [[Srbija]] | Bivši fudbaler & pobednik prvog VIP Velikog brata | 37 |- | {{flagicon|BIH}} Tanja Đurović | [[Bosna i Hercegovina]] | TV voditelj | 28 |- | {{flagicon|MKD}} Tijana Dapčević | [[Skopje]], [[Republika Makedonija|Macedonia]] | Pevačica & pobednik prve sezone emisije Plesom do snova | 33 |- | {{flagicon|Srbija}} Tomislav Jovanović, "Toma" | [[Beograd]], [[Srbija]] | Muzičar, Vođa grupe "Blek Panters" | 51 |- | {{flagicon|Srbija}} Milan Topalović, "Topalko" | [[Trudovo]], [[Srbija]] | Učesnik Zvezde Granda 4 | 33 |- | {{flagicon|Srbija}} Snežana Mišković, "Viktorija" | [[Vučitrn]], [[Srbija]] | Pevačica | 50 |- |} == Sezona 2 == * '''Početak:''' 14 Mart 2010 * '''Kraj:''' 26 Jun 2010 * '''Trajanje:''' 105 dana * '''Nagrada:''' € 100.000 * '''Pobednik: '''Miloš Bojanić == Sezona 3 == * '''Početak:''' 12 Septembar 2010. * '''Kraj:''' 30 Decembar 2010. * '''Trajanje:''' 109 dana. * '''Nagrada:''' € 100.000 * '''Pobednik:''' Katarina "Kaća" Živković == Sezona 4 == * '''Početak:''' 19 Mart 2013 * '''Kraj:''' 07 Juli 2013 * '''Trajanje:''' 110 dana * '''Nagrada:''' € 50.000 * '''Pobednik:''' Sulejman Haljevac, "Memo" == Sezona 5 == * '''Početak:''' 01 Septembar 2013 * '''Kraj:''' 30 Septembar 2013 * '''Trajanje:''' 121 dana * '''Nagrada:''' € 50.000 * '''Pobednik:''' Jelena Golubović == Sezona 6 == * '''Početak:''' 27. Avgust 2015 * '''Kraj:''' 30 Decembar 2015 * '''Trajanje:''' 126 dana * '''Nagrada:''' € 50.000 * '''Pobednik:''' Stanija Dobrojević == Sezona 7 == * '''Početak:''' 15.Februar 2016 * '''Kraj:''' 29.Jun 2016 * '''Trajanje:''' 136 dana * '''Nagrada:''' € 50.000 * '''Pobednik:''' Jelena Golubović {| {{prettyinfobox}} style="float: right; margin: 0 0 1em 1em; width: 20em; border-collapse: collapse; font-size: 95%; clear: right" cellpadding="4" border="1" | [[Prva sezona Farme]] — pobednik [[Milan Topalović Topalko]] | [[Druga sezona Farme]] — pobednik [[Miloš Bojanić]] | [[Treća sezona Farme]] — pobednica [[Katarina Živković]] | [[Četvrta sezona Farme]] — pobednik [[Sulejman Haljevac "Memo"]] | [[Peta sezona Farme]] — pobednica [[Jelena Golubović]] | [[Šesta sezona Farme]] — pobednica [[Stanija Dobrojević]] |Sedma sezona Farme - pobednica Jelena Golubović |} == Spoljašnje veze == * [http://www.farma.rtvpink.com/ Zvanična prezentacija] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130326030341/http://farma.rtvpink.com/ |date=2013-03-26 }} * [http://www.mondo.rs/s156369/Rijaliti_TV/FARMA-_Topalkova_godina_uspeha.html/ Topalkova godina uspeha, Mondo] * [http://www.farma.in.rs/ Sajt sa forumom o farmi] * [http://www.blic.rs/Zabava/Vesti/195728/Milos-Bojanic-kuci-nosi-100000-evra Miloš Bojanić kući nosi 100000 evra („Blic“, 27. jun 2010)] * [http://pressonline.rs/sr/vesti/dzet_set_svet/story/146180/Katarina+%C5%BDivkovi%C4%87+pobednica+tre%C4%87eg+serijala+Farme!.html/ Katarina Živković pobednica trećeg serijala Farme!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110102064424/http://www.pressonline.rs/sr/vesti/dzet_set_svet/story/146180/Katarina+%C5%BDivkovi%C4%87+pobednica+tre%C4%87eg+serijala+Farme!.html |date=2011-01-02 }} * [http://www.farmasrbija.net/ Farma Srbija - Najnovije vesti] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130305053120/http://www.farmasrbija.net/ |date=2013-03-05 }} {{Pobednici Farme (Srbija)}} [[Kategorija:The Farm]] eevziwiiiju8f44pqnrl3qd1884v4jf 0 218115 41260241 41107525 2022-07-27T17:13:32Z 212.200.181.199 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Bulgarian boza.jpg|mini|150px|Boza iz Bugarske]] '''Boza''' je osvežavajuće [[bezalkoholno piće]] koje se dobija fermentacijom vodenog rastvora [[kukuruz]]a - [[proja|projinog]] [[brašno|brašna]], [[šećer]]a i [[kvasac|kvasca]]. Pije se hladna, boja je žućkasta, tečnost je zamućena kao gusti sok. Zanatlija koji pravi bozu se naziva bozadžija. [[Datoteka:Radomir-Bozadjia.JPG|mini|levo|220px|Spomenik bozadžiji, [[Radomir]], [[Bugarska]]]]Bila je obavezni artikal, pored [[limun]]ade, u [[poslastičarnica]]ma orijentalnog tipa koje su držali Makedonci [[Albanci]] [[Goranac|Goranci]] U tim poslastičarnicama su se mogli dobiti i [[slatkiš]]i orijentalnog tipa, jako slatki, kao što su [[tulumbe]], [[tufahije]], [[ćeten halva]], [[baklava]], [[kadaif]] ... Kada bi se pomešala po principu pola-pola sa limunadom dobijalo bi se piće po nazivu „špricer“. Ali naravno to nije bio onaj pravi [[špricer]] od [[vino|vina]] i [[Sodadžija|soda vode]]. Danas se u nekim samoposlugama može kupiti flaširana boza u plastičnim [[litar]]skim flašama. == Vanjske veze == [http://kuvar.krstarica.com/c/deserti/kolaci/kadaif/ Recept za pripremu kadaifa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090418205316/http://kuvar.krstarica.com/c/deserti/kolaci/kadaif/ |date=2009-04-18 }} * [http://prijatno-recepti.blogspot.com/2009/04/boza.html Recept za pripremu boze] * [http://www.posnajela.rs/2014/10/boza/ Boza recept] {{Commonscat|Boza}} [[Kategorija:Turcizmi]] [[Kategorija:Bezalkoholna pića]] [[Kategorija:Fermentisana pića]] [[Kategorija:Bosanska kuhinja]] pc9mvsk98eib3v1no62rbs8yjhs09o5 41260245 41260241 2022-07-27T19:34:16Z Vipz 151311 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/212.200.181.199|212.200.181.199]] ([[User talk:212.200.181.199|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Bulgarian boza.jpg|mini|150px|Boza iz Bugarske]] '''Boza''' je osvežavajuće [[bezalkoholno piće]] koje se dobija fermentacijom vodenog rastvora [[kukuruz]]a - [[proja|projinog]] [[brašno|brašna]], [[šećer]]a i [[kvasac|kvasca]]. Pije se hladna, boja je žućkasta, tečnost je zamućena kao gusti sok. Zanatlija koji pravi bozu se naziva bozadžija. [[Datoteka:Radomir-Bozadjia.JPG|mini|levo|220px|Spomenik bozadžiji, [[Radomir]], [[Bugarska]]]]Bila je obavezni artikal, pored [[limun]]ade, u [[poslastičarnica]]ma orijentalnog tipa koje su držali [[Albanci]] i [[Goranac|Goranci]]. U tim poslastičarnicama su se mogli dobiti i [[slatkiš]]i orijentalnog tipa, jako slatki, kao što su [[tulumbe]], [[tufahije]], [[ćeten halva]], [[baklava]], [[kadaif]] ... Kada bi se pomešala po principu pola-pola sa limunadom dobijalo bi se piće po nazivu „špricer“. Ali naravno to nije bio onaj pravi [[špricer]] od [[vino|vina]] i [[Sodadžija|soda vode]]. Danas se u nekim samoposlugama može kupiti flaširana boza u plastičnim [[litar]]skim flašama. == Vanjske veze == [http://kuvar.krstarica.com/c/deserti/kolaci/kadaif/ Recept za pripremu kadaifa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090418205316/http://kuvar.krstarica.com/c/deserti/kolaci/kadaif/ |date=2009-04-18 }} * [http://prijatno-recepti.blogspot.com/2009/04/boza.html Recept za pripremu boze] * [http://www.posnajela.rs/2014/10/boza/ Boza recept] {{Commonscat|Boza}} [[Kategorija:Turcizmi]] [[Kategorija:Bezalkoholna pića]] [[Kategorija:Fermentisana pića]] [[Kategorija:Bosanska kuhinja]] 0hy31ypyvp0vnn2kwxhvemobwslxy98 41260246 41260245 2022-07-27T19:37:41Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Bulgarian boza.jpg|mini|150px|Boza iz Bugarske]] '''Boza''' je osvežavajuće [[bezalkoholno piće]] koje se dobija fermentacijom vodenog rastvora [[kukuruz]]a - [[proja|projinog]] [[brašno|brašna]], [[šećer]]a i [[kvasac|kvasca]]. Pije se hladna, boja je žućkasta, tečnost je zamućena kao gusti sok. [[Datoteka:Radomir-Bozadjia.JPG|mini|levo|220px|Spomenik bozadžiji, [[Radomir]], [[Bugarska]]]] Zanatlija koji pravi bozu se naziva bozadžija. Bila je obavezni artikal, pored [[limun]]ade, u [[poslastičarnica]]ma orijentalnog tipa koje su držali [[Albanci]] i [[Goranci]]. U tim poslastičarnicama su se mogli dobiti i [[slatkiš]]i orijentalnog tipa, jako slatki, kao što su [[tulumbe]], [[tufahije]], [[ćeten halva]], [[baklava]], [[kadaif]], itd. Kada bi se pomešala po principu pola-pola sa limunadom dobijalo bi se piće po nazivu „špricer“. Ali naravno to nije bio onaj pravi [[špricer]] od [[vino|vina]] i [[Sodadžija|soda vode]]. Danas se u nekim samoposlugama može kupiti flaširana boza u plastičnim [[litar]]skim flašama. == Vanjske veze == [http://kuvar.krstarica.com/c/deserti/kolaci/kadaif/ Recept za pripremu kadaifa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090418205316/http://kuvar.krstarica.com/c/deserti/kolaci/kadaif/ |date=2009-04-18 }} * [http://prijatno-recepti.blogspot.com/2009/04/boza.html Recept za pripremu boze] * [http://www.posnajela.rs/2014/10/boza/ Boza recept] {{Commonscat|Boza}} [[Kategorija:Turcizmi]] [[Kategorija:Bezalkoholna pića]] [[Kategorija:Fermentisana pića]] [[Kategorija:Bosanska kuhinja]] gvqvyt0r4vzvfrhxxuu357kcx2525gb 0 228889 41260292 5001307 2022-07-28T09:26:35Z 62.4.40.46 Ispravka wikitext text/x-wiki '''Humska eparhija''' je nekadašnja eparhija [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]]. == Episkopi == Humsku eparhiju je osnovao [[Sveti Sava]] za [[Hum|Humsku oblast]] i [[Trebinje]] (današnju [[Hercegovina|Hercegovinu]]) [[1219]], sa sjedištem u manastiru [[Manastir Svete Bogorodice|Sv. Bogorodice]] u [[Ston]]u, u dubrovačkom primorju. Prvi episkop Humske eparhije bio je [[Episkop Ilarion|Ilarion]], a od njegovih nasljednika poznati su: * Sava, sin kralja [[Stefan Prvovenčani|Stefana Prvovenčanog]] (do [[1264]]), * [[Episkop Jevstatije|Jevstatije]] (oko [[1300]]), * [[Episkop Jovan|Jovan]] (oko [[1305]]) i * [[Episkop Danilo|Danilo]] ([[1316]]—[[1324]]), hagiograf i potonji [[Arhiepiskopija pećka|arhiepiskop pećki]]. == Arondacija == Poslije smrti [[Kralj Milutin|kralja Milutina]] ([[1321]]), za vrijeme borbe između [[Stefan Dečanski|Stefana Dečanskog]] i Konstantina oko prestola, uspio je bosanski ban da zavlada [[Hum]]om, te je Danilo izbjegao iz Stona i nastanio se u manastiru Sv. Apostola, zvanom Petrov manastir, kod današnjeg Bijelog Polja na [[Lim (reka)|Limu]], gdje je dobio i potrebne zemlje za izdržavanje. Poslije Danila postavljen je za episkopa humskog [[Episkop Stefan|Stefan]] ([[1324]]), ali on nije mogao zauzeti svoj presto u Stonu, koji je ostao u bosanskim rukama. Stoga je njemu kralj [[Stefan Dečanski]] ustupio na uživanje [[Petrov manastir na Limu]], gdje je osnovana [[Limska episkopija]] kasnije nazvana i Petrovskom. Za prvog bosanskog kralja [[Stefan Tvrtko I|Tvrtka I]], kada je i [[manastir Mileševo]] došao pod bosansku vlast, osnovana je za Hum i [[Bosna|Bosnu]] posebna mitropolija u [[Manastir Mileševo|Mileševu]], kojoj je neko vrijeme pripadala i [[Dabarska episkopija]]. U 15. vijeku, kada je [[Stefan Vukčić Kosača]] dobio naziv „hercega od Svetog Save“ i Hum je dobio ime Hercegovina, od tada se i ova eparhija naziva Hercegovačka. Prije [[Pad kraljevine Bosne pod otomansku vlast|pada Hercegovine]] pod tursku vlast, poznata su imena dva humska (mileševska) episkopa. Prvi je onaj što je 1377. godine krunisao Tvrtka I u Mileševi, a drugi je David koji se pominje 1466. i 1471. godine. == Vidi još == * [[Eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska]] * [[Episkop humski]] == Literatura == * Narodna enciklopedija (1927 g.), članak [[Radoslav Grujić|Radoslava Grujića]] [[Kategorija:Bivše eparhije Srpske pravoslavne crkve]] [[Kategorija:Eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska]] avnevjwww71ouzmdjttobemc71981od 0 239019 41260293 40973346 2022-07-28T09:58:30Z Boja02 108864 wikitext text/x-wiki {{drugo značenje2|Na zapadu ništa novo}} {{Infokutija film | tip = c/b | naslov = All Quiet on the Western Front | slika = All Quiet on the Western Front (1930 film) poster.jpg | opis = filmski poster | režija = [[Lewis Milestone]] | producent = [[Carl Laemmle, Jr.]] | based on = {{based on|''[[Na zapadu ništa novo]]''|[[Erich Maria Remarque]] }} | scenario = [[Maxwell Anderson]] (adaptacija i dijalozi)<br />[[George Abbott]] (scenario)<br />[[Del Andrews]] (adaptacija)<br />[[C. Gardner Sullivan]] (nadzornik sinopsisa)<br />Lewis Milestone (van špice) | uloge = [[Louis Wolheim]]<br />[[Lew Ayres]] | muzika = David Broekman | fotografija = [[Arthur Edeson]] | montaža = Edgar Adams | distributer = [[Universal Studios]] | premijera = {{Film date|1930|4|21|df=y}} | trajanje = 138 min. | zemlja = {{flag|Sjedinjene Države}} | jezik = engleski | budžet = 1,2 mil. $<ref>[http://boxofficemojo.com/movies/?id=allquietonthewesternfront.htm Box Office Information for ''All Quiet on the Western Front.''] [[Box Office Mojo]]. pristup 13. IV 2012.</ref> | bruto = 3,000.000 $<ref>[http://www.movieguy247.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1155:all-quiet-on-the-western-front&catid=48:these-are-some-classic-flicks&Itemid=28 ''All Quiet on the Western Front'', Overview]. Movie Guy 24/7. pristup 14. IV 2013</ref> <small>(iznajmljivanja)</small> }} '''''All Quiet on the Western Front''''' (na [[engleski|engleskom]], doslovno: "Sve mirno na Zapadnom frontu" <ref>Originalni engleski prijevod književnog predloška, zadržan u filmu.</ref>), poznatiji kao '''''Na zapadu ništa novo''''' je [[SAD|američki]] crno-bijeli [[ratni film]] snimljen 1930. u režiji [[Lewis Milestone|Lewisa Milestonea]]. Predstavlja adaptaciju znamenitog romana ''[[Na zapadu ništa novo]]'' njemačkog književnika [[Erich Maria Remarque|Ericha Maria Remarquea]]. Radnja se događa za vrijeme [[Prvi svjetski rat|prvog svjetskog rata]] na [[Zapadni front (prvi svjetski rat)|Zapadnom frontu]] i prati grupu mladih [[Njemačko Carstvo|njemačkih]] vojnika koji su izloženi gladi, oskudici i strahotama [[rovovski rat|rovovskog ratovanja]]. Protagonist, čiji lik tumači [[Lew Ayres]], je gimnazijalac koji se iz osjećaja patriotske dužnosti prijavio u vojsku, ali koji tokom godina svjedoči kako se fronta nimalo ne pomiče, a svi njegovi prijatelji i poznanici ginu ili bivaju osakaćeni na jezive načine. Snimljen kao jedna od najprestižnijih produkcija u Hollywoodu svog vremena, ''All Quiet on the Western Front'' je predstavljao trijumf za režisera Milestonea koji je u filmu uspješno riješio niz problema vezanih uz relativnu novu [[zvučni film|zvučnu]] tehnologiju i omogućio Hollywoodu da se tematski i žanrovski odmakne od [[mjuzikl|mjuzikala]] i komornih filmova koji su dominirali tadašnjim repertoarom. Scenario je bio izuzetno vjeran književnom predlošku, a autentični, i za tadašnje standarde brutalno naturalistični prikaz ratne stvarnosti je omogućen i zbog sudjelovanja niza njemačkih veterana zaposlenih u tadašnjem Hollywoodu. Usprkos "teške" teme i depresivnog tona, ''All Quiet on the Western Front'' je pogodio ukus američke publike i njene tadašnje [[pacifizam|pacifističke]] stavove, te postao najveći komercijalni hit godine. Iste je godine nagrađen i [[Oscar za najbolji film|Oscarom za najbolji film]]. Danas se smatra jednim od klasika antiratnog filma, odnosno filma uopće. Njegov antiratni sadržaj, s druge strane, nije jednako dočekan u svim zemljama, te je ''All Quiet on the Western Front'' bio jedan od rijetkih tadašnjih hollywoodskih filmova suočenih s bojkotom i cenzurom u raznim zemljama. U [[weimarska Njemačka|weimarskoj Njemačkoj]] su [[NSDAP|nacisti]] organizirali bacanje dimnih bombi u publiku za vrijeme projekcija, a nakon dolaska na vlast 1933. zabranili. Slične je zabrane dobio i u nizu država kao što su [[Austrija]] i [[Francuska]], a koje su povučene tek decenijama kasnije. == Uloge == {{div col}} * [[Richard Alexander (glumac)|Richard Alexander]] ... Westhus * [[Ben Alexander (actor)|Ben Alexander]] ... Franz Kemmerich * [[Lew Ayres]] ... Paul Bäumer * [[William Bakewell]] ... Albert Kropp * [[Edmund Breese]] ... Herr Meyer * G. Pat Collins ... Poručnik Bertinck * [[Owen Davis, Jr.]] ... Peter * Russell Gleason ... Müller * [[Harold Goodwin (američki glumac)|Harold Goodwin]] ... Detering * [[Scott Kolk]] ... Leer * [[Arnold Lucy]] ... Professor Kantorek * [[Beryl Mercer]] ... Frau Bäumer, Paulova mjaka * [[Walter E. Rogers]] ... Behn * [[Slim Summerville]] ... Tjaden * [[Louis Wolheim]] ... Stanislaus Katczinsky * [[John Wray (actor)|John Wray]] ... Himmelstoss * [[Arthur Gardner (producent)|Arthur Gardner]] ... učenik (posljednji danas živući član glumačke postave i ekipe filma) {{div col end}} == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commonscategory}} * {{IMDb title|0020629|All Quiet on the Western Front}} * {{tcmdb title|67079|All Quiet on the Western Front}} * {{Allmovie title|1579|All Quiet on the Western Front}} * {{Rotten-tomatoes|1000642-all_quiet_on_the_western_front|All Quiet on the Western Front}} * [http://www.americanrhetoric.com/moviespeeches.htm Two speeches from the film in text, audio, video] from AmericanRhetoric.com {{Lewis Milestone}} {{Oscar za najbolji film}} {{Commonscat|All Quiet on the Western Front (1930 film)}} {{DEFAULTSORT:All Quiet On The Western Front}} [[Kategorija:Filmovi 1930.]] [[Kategorija:Američki filmovi]] [[Kategorija:Ratni filmovi]] [[Kategorija:Epski filmovi]] [[Kategorija:Filmovi o Prvom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Dobitnici Oscara za najbolji film]] [[Kategorija:Authority control 2]] esc4gsbvwl8b7ypmc730fq6fup8bo94 0 243304 41260224 40993478 2022-07-27T13:18:00Z 79.175.106.34 Dodatne informacije o poreklu wikitext text/x-wiki {{Infokutija Filmska biografija |ime = Rajko Grlić |zanimanje = |slika = Rajko Grilić 280508.jpg |veličina = |opis = |ime_po_rođenju = |datum_rođenja = {{Birth date and age|1947|9|2|df=y}} |mjesto_rođenja = [[Zagreb]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNR Jugoslavija]] |datum_smrti = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD|df=y}} --> |mjesto_smrti = |nadimak = |nacionalnost = [[Hrvati|Hrvat]] |državljanstvo = [[Hrvatska]] |supružnik = |partner = |roditelji = [[Danko Grlić]]<br />[[Eva Grlić]] |djeca = |rodbina = [[Vesna Domany Hardy]]<br /><small>(polusestra)</small> |javna_funkcija = |znameniti_filmovi = {{ubl|''[[Bravo maestro]]''|''[[Samo jednom se ljubi]]''|''[[Karaula (film)|Karaula]]''}} |znamenite_serije = |period = |žanr = |uticaj_od = |uticaj_na = |nagrade = |URL = }} '''Rajko Grlić''', ([[Zagreb]], [[2. 9.]] [[1947]]), [[Jugoslaveni|jugoslavenski]] i [[Hrvati|hrvatski]] filmski režiser jevrejsko-hrvatsko-srpskog podtjekla. Grlić je napravio svoj prvi amaterski film sa 14 godina, prvi nagrađeni profesionalni film sa 27. Studirao je u [[Prag]]u od [[1967]]. do [[1971]]. godine, uronjen u intelektualna i politička previranja tadašnjeg [[Praško proljeće|Praškog proljeća]] kao član studenskog štrajkačkog komiteta Praškog univerziteta u vrijeme [[sovjet]]ske okupacije. Grlić je autor kultnih filmova kao što su: [[Samo jednom se ljubi]], [[Bravo maestro]], [[U raljama života]], [[Za sreću je potrebno troje]]. U trenutku raspada Jugoslavije završavao je film [[Čaruga]], a snimanje Karanovićeve Virdžine, čiji je bio producent, prekidala su prva puškaranja u Dalmatinskoj Zagori. Poslije raspada Jugoslavije odlazi u [[SAD]], tačnije u [[Los Angeles]], da uradi dugo odlaganu Fulbrajtovu stipendiju. Vraća se, pa opet odlazi da predaje na njujorškom univerzitetu. Zatim prelazi na Univerzitet u [[Ohajo]] gde je profesor i dan danas. 1994. godine u Istri, osnovao je filmsku školu – Imaginarnu akademiju. Bila je to škola za talentovane mlade ljude od [[Kazahstan]]a preko [[Beograd]]a, [[Tirana|Tirane]], [[Sarajevo|Sarajeva]], od [[Peru]]a i [[Australija|Australije]]. Iz ove Imaginarne akademije izrastao je [[Međunarodni filmski festival Motovun]]. [[2000]] godine, stvara dugometražni dokumentarac o izborima u Hrvatskoj pod nazivom Novo, novo vrijeme. Film, sniman od novembra 1999. do februara 2000. godine, je najambiciozniji dokumentražni projekat ikada rađen u Hrvatskoj. <ref name="danas">{{Citiranje www|naslov=“Rane” su možda najbolji regionalni film devedesetih|url=http://www.danas.org/content/transcript/824843.html|autorlink=|prezime=|ime=|koautori=|urednik=|izdavač=Radijo Slobodna Evropa|format=|rad=|stranice=|dan=|mjesec=|godina=7. 8. 2004|preuzeto=16. 8. 2015|arhivurl=|arhivdatum=|citat= }}</ref> == Biografija == Rajko Grlić je rođen 2. 9. 1947 u Zagrebu u obitelji [[Marksizam|marksističkog]] [[filozof]]a [[Danko Grlić|Danka Grlića]] i novinarke-spisateljice [[Eva Grlić|Eve Izrael-Grlić]]. Grlićeva obitelj s očeve strane su [[Podunavski Nemci|podunavski Njemci]]. Obitelj Grlić (''izvorno Gerlich'') je došla u naše krajeve iz današnje [[Njemačka|Njemačke]] tj. [[Schwarzwald]]a u doba kraljice [[Maria Theresia|Marije Terezije]] i [[Habsburška Monarhija|Habsburške Monarhije]]. Nastanili su se u [[Podunavlje|podunavlju]], a prezime su promijenili u 17. stoljeću preseljenjem iz [[Banat]]a u Zagreb.<ref name="jl">{{Citiranje www|naslov=ISPOVIJEST REDATELJA RAJKA GRLIĆA 'Pizdarija je kad danas vele da se nije smjelo slaviti Božić. Čak smo ga i mi ateisti slavili'|url=http://www.jutarnji.hr/mi-nemamo-tradiciju--imamo-umijece-samounistenja/1398978/|autorlink=|prezime=Silobrčić|ime=Dobroslav|koautori=|urednik=|izdavač=Jutarnji list|format=|rad=|stranice=|dan=|mjesec=|godina=16. 8. 2015|preuzeto=16. 8. 2015|arhivurl=|arhivdatum=|citat=''Obitelj Gerlich je došla u naše krajeve iz Njemačke. - Gerlichi su Donau-Švabe, Nijemci. To nema veze sa Srbima. Prezime su promijenili u Zagrebu. Tatina familija, Gerlich, čita se Gerlih, došli su iz Schwarzwalda u doba Marije Terezije. Bili su tada poštari, željezničari... Onda je jedan poštar Gerlich, u 19. stoljeću premješten u Zagreb pa je čak postao direktor pošte. Pradjed i djed su rođeni u Zagrebu. Ako su me htjeli praviti Srbinom onda su morali posegnuti za rodnim listom majke moga oca. Ona je bila Cekic. Njen otac je bio Veliki župan Like i Korduna, Sudac sudbenog stola Hrvatske.... Pravoslavni Hrvati, kako su oni sebe zvali.'' }}</ref> Grlićeva majka je podrijetlom iz sarajevske [[Jevreji u Bosni i Hercegovini|židovske]] obitelji.<ref>Ognjen Kraus, 1998, str. 258</ref><ref>Snješka Knežević, 2011, str. 117</ref><ref name="blic">{{Citiranje www|naslov=U Beograd rado dolazim|url=http://www.blic.rs/Kultura/48182/U-Beograd--rado-dolazim|autorlink=|prezime=Šuvar|ime=Mira|koautori=|urednik=|izdavač=Blic|format=|rad=|stranice=|dan=|mjesec=|godina=6. 7. 2008|preuzeto=17. 4. 2014|arhivurl=|arhivdatum=|citat=''Moj otac Danko potječe iz stare zagrebačke porodice. Njegovi su preci došli iz Banata u 17. stoljeću. Moja majka Eva potiče iz židovske porodice iz Sarajeva. - U medijima vas počnu proglašavati četnikom ili Židovom koji se izmotava, svrstavati u paletu nepoćudnih osoba. A upućivane su i razne prijetnje mojoj obitelji.'' }}</ref> Polubrat je [[Vesna Domany Hardy|Vesne Domany Hardy]], koja je kćer njegove majke Eve iz njena prvog braka s [[Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije|partizanskim]] borcem [[Rudolf Domani|Rudolfom Domanijem]]. Prvi kratki amaterski film uradio je [[1963]]. U trogodišnjem razdoblju Grlić je uradio šest amaterskih filmova i dobio više od dvadeset nagrada na amaterskim jugoslovenskim filmskim festivalima. Grlić je diplomirao nakon dvije godine pohađanja škole "Radio i televizijskog novinarstva" u Zagrebu. Za to vrijeme je radio oko dvije godine kao voditelj na omladinskom TV showu za "TV Zagreb". [[1966]] završava srednju školu u Zagrebu. Kao glumac Rajko je proveo dvije godine sa Studentim eksperimentalnim kazalištem (SEK), nastupajući u dvije predstave, Ars longa vita brevis i Viet-rock. Putovao je s tim produkcijama širom bivše Jugoslavije, [[Italija|Italije]], [[Njemačka|Njemačke]], [[Poljska|Poljske]], [[Čehoslovačka|Čehoslovačke]], [[Bugarska|Bugarske]] i [[Turska|Turske]]. Iste godine Grlić je počeo studirati filozofiju na Sveučilištu u Zagrebu. Objavljuje svoj prvi profesionalni kratki film ''Prolazak'' na kojem je bio ujedno i redatelj i scenarist u produkciji [[Zagreb film]]a. U periodu od 1966 do [[1970]] objavljuje nekoliko priča i pjesama u zagrebačkim književnim časopisima: "Umjetnost i mi", "Razlog" i "Telegram". [[1967]] Grlić postaje student režije na FAMU , Akademija umjetnosti - Fakultet za film i televiziju, u [[Prag]]u, [[Češka]], bivša [[Čehoslovačka]]. Na FAMU, u klasi profesora https://en.wikipedia.org/wiki/Elmar_Klos on je napravio četiri kratka filma i dvije televizijske produkcije. ''Mi iz Praga'' je bio njegov prvi profesionalni televizijski dokumentarac objavljen kao redatelj i scenarist, također u produkciji [[TV Zagreb]]a. Tokom sovjetske okupacije Čehoslovačke, Grlić je bio član štrajkačkog odbora na FAMU. ''Svaki čovjek je dobar čovjek u hrđavom svijetu'', je njegov jednosatni TV dokumentarac snimljen [[1969]] u produkciji TV Zagreba ali mu je bilo zabranjeno javno prikazivanje. ''Sve jedno drugo pojede'' je sljedeći kratki film kojeg je napisao i režirao Grlić. Producent filma je bio FAS, Zagreb. Primio je nagradu [[TV Beograd]]a za "Najbolji jugoslovenski kratki film 1971", kao i šest drugih nagrada. Također je prikazivan širom svijeta na nekoliko velikih festivala kratkog filma u [[Oberhausen]]u, [[Bilbao|Bilbau]] i ostalim. ''Predgovor'' je bio polusatni film u produkciji TV Beograda koji je ujedno bio njegov projekat za tezu. ''Pohvale'' je dokumentarac u šest dijelova u produkciji TV Zagreba kojem je bilo zabranjeno javno prikazivanje. [[1972]] Grlić radi na filmu [[Društvena igra (film)|Društvena igra]], gdje je bio koscenarist sa [[Srđan Karanović|Srđanom Karanovićem]]. To je bio njegov ​​prvi rad na scenariju za dugometražni igrani film. Film je režirao Karanović a producirao ga je beogradski Film danas. Premijerno je izveden u Quenzin de Realisatuer na filmskom festivalu u [[Cannes]]u. Od [[1972]] do [[1974]] radi na Akademiji dramske umjetnosti u Zagrebu kao profesor filmske montaže i režije.<ref name="bio">{{Citiranje www|naslov=Biography: Rajko Grlić|url=http://www.rajkogrlic.com/biography/|autorlink=|prezime=|ime=|koautori=|urednik=|izdavač=rajkogrlic.com|format=|rad=|stranice=|dan=|mjesec=|godina=|preuzeto=|arhivurl=|arhivdatum=|citat= }}</ref> Zbog svojeg židovskog podrijetla i principa koje nije htio pogaziti, Rajko je tokom [[1990]]-ih i [[Rat u Hrvatskoj|rata u Hrvatskoj]] u hrvatskim medijima bio proglašavan [[Četnici|četnikom]] i Židovom "''koji se izmotava''". Nakon prijetnji upućenih njegovoj familiji, odlučio se sa suprugom i kćerkom preseliti u [[Sjedinjene Američke Države|Ameriku]].<ref name="blic"/> [[2015]] godine, u intervju za Jutarnji list, Grlić se deklarirao kao [[Ateizam|ateist]]. Trenutno živi na relaciji Amerika - Hrvatska.<ref name="jl"/> == Filmska karijera == 1974. objavljuje svoj prvi igrani film [[Kud puklo da puklo]] u produkciji [[Jadran film]]a i [[Croatia film]]a, Zagreb, u režiji Grlića i ko-autora Srđana Karanovića i Alexa Koenigsmarka. Zatim slijedi ''Reci mi priču'' (Pričaj mi priču), kratki igrani film režisera i scenariste Grlića u produkciji [[Adria film]]a, Zagreb. ''Pitka voda i sloboda'', je kratki dokumentarni film koji je producirao, napisao i režirao Grlić. Film je bio zabranjen za javno prikazivanje.<ref name="bio"/> == Citati == {{citat|Da, "[[Čaruga (film)|Čaruga]]" je bio proglašen [[Četnici|četničkim]] filmom, u Puli. Jedan činovnik HRT-a me u direktnom TV prijenosu pitao "sad kad ste napravili ovaj četnički film, koji je vaš sljedeći projekt"? - To danas zvuči ako šala, ali tada to nije bila šala. No, prije desetak godina je "Čaruga" proglašen "prvim hrvatskim filmom". Čudna vremena...<ref name="jl"/>|Rajko Grlić 2015 godine u intervju za Jutarnji list.}} {{citat|Neki strahovi, neki simboli vremena koji se pojavljuju strašno liče na simbole koji su se jednom ranije pojavljivali, u kriznim ekonomskim vremenima. Čitava ta "Kuharica" je znana, pitanje je do kada će netko trošiti tu kuharicu. Sve mi se čini jednodimenzionalno. Posljedice su strašne po ljude koji žive u tom crno-bijelom svijetu... No, tako nije samo u Hrvatskoj, ali kod nas se događa u sirovom obliku. Populistički nacionalizam postoji i u Americi, [[Sarah Pallin]] i [[Donald Trump|Trumpovi]] su i tamo. To su gluposti. To je ista retorika, isti pristup svijetu.<ref name="jl"/>|Rajko Grlić 2015 godine u intervju za Jutarnji list.}} {{citat|Imam pravo govoriti o Hrvatskoj. Ja ne poznajem ljepšu zemlju na svijetu. A ta zemlja ima svoju nesreću od historije i tih nezavršenih priča.. Sve je u vremenu... Englesku travu jednostavno napraviš: posiješ, šišaš i tako 500 godina. A kod nas sve traje 30, 40 godina... pa onda ponovno ispočetka... Mi nemamo tradiciju. Imamo umijeće samouništenja.<ref name="jl"/>|Rajko Grlić 2015 godine u intervju za Jutarnji list.}} {{citat|Ja sam iz ateističke familije koja je slavila Božić. Pizdarija je kad danas vele da se nije smjelo slaviti Božić. Čak smo ga i mi, ateisti, slavili.<ref name="jl"/>|Rajko Grlić 2015 godine u intervju za Jutarnji list.}} == Filmografija == {| class="wikitable" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! Godina!! Naziv filma/serije |- |align=center|2016||[[Ustav Republike Hrvatske (film)|Ustav Republike Hrvatske]] |- |align=center|2009||[[Neka ostane među nama]] |- |align=center|2006|| [[Karaula (film)|Karaula]] |- |align=center|2005 || [[Roberto und Paolo - Zwei Leben fürs Theater]] |- |align=center|2001 ||[[Novo, novo vrijeme (film)|Novo, novo vrijeme]] |- |align=center|2000 || [[Josephine (film)|Josephine]] |- |align=center|1998||[[Pitka voda i sloboda III]] |- |align=center|1991|| [[Čaruga (film)|Čaruga]] |- |align=center|1991 ||[[Parizi - Istra]] |- |align=center|1989||[[Đavolji raj]] |- |align=center|1986|| [[Pitke vode i slobode II]] |- |align=center|1985 ||[[Za sreću je potrebno troje]] |- |align=center|1985 ||[[To nije moj život, to je samo privremeno]] |- |align=center|1984 ||[[U raljama života]] |- |align=center|1984||[[Štefica Cvek u raljama života]] |- |align=center|1982||[[Zagreb (film)|Zagreb]] |- |align=center|1968 ||[[Stvar srca]] |- |align=center|1981 || [[Samo jednom se ljubi]] |- |align=center|1981||[[Plava laguna Poreč]] |- |align=center|1978|| [[Bravo maestro]] |- |align=center|1976 ||[[Žestoke priče]] |- |align=center|1974||[[Kud puklo da puklo]] |- |align=center|1974|| [[Pohvale]] |- |align=center|1973 ||[[Pričam ti priču]] |- |align=center|1972 ||[[Čovjek u rđavom svijetu]] |- |align=center|1972 ||[[Svaki je čovjek dobar]] |- |align=center|1971||[[Mi iz Praga]] |- |align=center|1971||[[Sve jedno drugo pojede]] |- |align=center|1970 ||[[Vypravej mi neco hezkého]] |} == Nagrade == * [[1987]]. [[Pitke vode i slobode]] – Bronzani zmaj – Filmski festival u Krakovu * [[1986]]. [[Za sreću je potrebno troje]] – Festival mediteranskog filma u Valenciji * [[1989]]. [[Đavolji raj]] – najbolja režija – Međunarodni filmski festival u Tokiju * [[2007]]. [[Karaula (film)|Karaula]] – najbolja režija – Srebrni delfin – Festroia – Troia međunarodni filmski festival * [[2007]]. Karaula – Zlatni delfin - Festroia – Troia međunarodni filmski festival * [[2007]]. Karaula – Nagrada FIPRESCI - Festroia – Troia međunarodni filmski festival * [[2010]]. [[Neka ostane među nama]] – najbolja režija – Međunarodni filmski festival u Karlovim Varima * [[2011]]. Neka ostane među nama – Specijalna nagrada žirija - Festroia – Troia međunarodni filmski festival == Reference == {{reflist}} == Literatura == * {{Citiranje knjige|last=Kraus|first=Ognjen|title=Dva stoljeća povijesti i kulture Židova u Zagrebu i Hrvatskoj|year=1998|publisher=Židovska općina Zagreb|location=Zagreb|isbn=953-96836-2-9|ref=harv}} * {{Citiranje knjige|last=Snješka Knežević|first=Aleksander Laslo|title=Židovski Zagreb|year=2011|publisher=AGM, Židovska općina Zagreb|location=Zagreb|isbn=978-953-174-393-8|ref=harv}} {{Rajko Grlić}} {{Zlatna arena za režiju}} {{Lista potpisnika Deklaracije o zajedničkom jeziku}} {{Normativna kontrola}} {{Lifetime|1947||Grlić, Rajko}} [[Kategorija:Hrvatski filmski režiseri]] [[Kategorija:Jugoslavenski filmski režiseri]] [[Kategorija:Hrvatski filmski producenti]] [[Kategorija:Jugoslavenski filmski producenti]] [[Kategorija:Dobitnici nagrade Vladimir Nazor]] [[Kategorija:Hrvatski Židovi]] [[Kategorija:Jugoslavenski Jevreji]] [[Kategorija:Hrvatski ateisti]] [[Kategorija:Jugoslavenski ateisti]] [[Kategorija:Nijemci u Hrvatskoj]] [[Kategorija:Nijemci u Jugoslaviji]] [[Kategorija:Biografije, Zagreb]] lcapoe2zge3wd0uarz0er58innm5f4l 41260225 41260224 2022-07-27T13:27:43Z Edgar Allan Poe 29250 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/79.175.106.34|79.175.106.34]] ([[User talk:79.175.106.34|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:178.221.185.51|178.221.185.51]] wikitext text/x-wiki {{Infokutija Filmska biografija |ime = Rajko Grlić |zanimanje = |slika = Rajko Grilić 280508.jpg |veličina = |opis = |ime_po_rođenju = |datum_rođenja = {{Birth date and age|1947|9|2|df=y}} |mjesto_rođenja = [[Zagreb]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNR Jugoslavija]] |datum_smrti = <!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD|df=y}} --> |mjesto_smrti = |nadimak = |nacionalnost = [[Hrvati|Hrvat]] |državljanstvo = [[Hrvatska]] |supružnik = |partner = |roditelji = [[Danko Grlić]]<br />[[Eva Grlić]] |djeca = |rodbina = [[Vesna Domany Hardy]]<br /><small>(polusestra)</small> |javna_funkcija = |znameniti_filmovi = {{ubl|''[[Bravo maestro]]''|''[[Samo jednom se ljubi]]''|''[[Karaula (film)|Karaula]]''}} |znamenite_serije = |period = |žanr = |uticaj_od = |uticaj_na = |nagrade = |URL = }} '''Rajko Grlić''', ([[Zagreb]], [[2. 9.]] [[1947]]), [[Jugoslaveni|jugoslavenski]] i [[Hrvati|hrvatski]] filmski režiser. Grlić je napravio svoj prvi amaterski film sa 14 godina, prvi nagrađeni profesionalni film sa 27. Studirao je u [[Prag]]u od [[1967]]. do [[1971]]. godine, uronjen u intelektualna i politička previranja tadašnjeg [[Praško proljeće|Praškog proljeća]] kao član studenskog štrajkačkog komiteta Praškog univerziteta u vrijeme [[sovjet]]ske okupacije. Grlić je autor kultnih filmova kao što su: [[Samo jednom se ljubi]], [[Bravo maestro]], [[U raljama života]], [[Za sreću je potrebno troje]]. U trenutku raspada Jugoslavije završavao je film [[Čaruga]], a snimanje Karanovićeve Virdžine, čiji je bio producent, prekidala su prva puškaranja u Dalmatinskoj Zagori. Poslije raspada Jugoslavije odlazi u [[SAD]], tačnije u [[Los Angeles]], da uradi dugo odlaganu Fulbrajtovu stipendiju. Vraća se, pa opet odlazi da predaje na njujorškom univerzitetu. Zatim prelazi na Univerzitet u [[Ohajo]] gde je profesor i dan danas. 1994. godine u Istri, osnovao je filmsku školu – Imaginarnu akademiju. Bila je to škola za talentovane mlade ljude od [[Kazahstan]]a preko [[Beograd]]a, [[Tirana|Tirane]], [[Sarajevo|Sarajeva]], od [[Peru]]a i [[Australija|Australije]]. Iz ove Imaginarne akademije izrastao je [[Međunarodni filmski festival Motovun]]. [[2000]] godine, stvara dugometražni dokumentarac o izborima u Hrvatskoj pod nazivom Novo, novo vrijeme. Film, sniman od novembra 1999. do februara 2000. godine, je najambiciozniji dokumentražni projekat ikada rađen u Hrvatskoj. <ref name="danas">{{Citiranje www|naslov=“Rane” su možda najbolji regionalni film devedesetih|url=http://www.danas.org/content/transcript/824843.html|autorlink=|prezime=|ime=|koautori=|urednik=|izdavač=Radijo Slobodna Evropa|format=|rad=|stranice=|dan=|mjesec=|godina=7. 8. 2004|preuzeto=16. 8. 2015|arhivurl=|arhivdatum=|citat= }}</ref> == Biografija == Rajko Grlić je rođen 2. 9. 1947 u Zagrebu u obitelji [[Marksizam|marksističkog]] [[filozof]]a [[Danko Grlić|Danka Grlića]] i novinarke-spisateljice [[Eva Grlić|Eve Izrael-Grlić]]. Grlićeva obitelj s očeve strane su [[Podunavski Nemci|podunavski Njemci]]. Obitelj Grlić (''izvorno Gerlich'') je došla u naše krajeve iz današnje [[Njemačka|Njemačke]] tj. [[Schwarzwald]]a u doba kraljice [[Maria Theresia|Marije Terezije]] i [[Habsburška Monarhija|Habsburške Monarhije]]. Nastanili su se u [[Podunavlje|podunavlju]], a prezime su promijenili u 17. stoljeću preseljenjem iz [[Banat]]a u Zagreb.<ref name="jl">{{Citiranje www|naslov=ISPOVIJEST REDATELJA RAJKA GRLIĆA 'Pizdarija je kad danas vele da se nije smjelo slaviti Božić. Čak smo ga i mi ateisti slavili'|url=http://www.jutarnji.hr/mi-nemamo-tradiciju--imamo-umijece-samounistenja/1398978/|autorlink=|prezime=Silobrčić|ime=Dobroslav|koautori=|urednik=|izdavač=Jutarnji list|format=|rad=|stranice=|dan=|mjesec=|godina=16. 8. 2015|preuzeto=16. 8. 2015|arhivurl=|arhivdatum=|citat=''Obitelj Gerlich je došla u naše krajeve iz Njemačke. - Gerlichi su Donau-Švabe, Nijemci. To nema veze sa Srbima. Prezime su promijenili u Zagrebu. Tatina familija, Gerlich, čita se Gerlih, došli su iz Schwarzwalda u doba Marije Terezije. Bili su tada poštari, željezničari... Onda je jedan poštar Gerlich, u 19. stoljeću premješten u Zagreb pa je čak postao direktor pošte. Pradjed i djed su rođeni u Zagrebu. Ako su me htjeli praviti Srbinom onda su morali posegnuti za rodnim listom majke moga oca. Ona je bila Cekic. Njen otac je bio Veliki župan Like i Korduna, Sudac sudbenog stola Hrvatske.... Pravoslavni Hrvati, kako su oni sebe zvali.'' }}</ref> Grlićeva majka je podrijetlom iz sarajevske [[Jevreji u Bosni i Hercegovini|židovske]] obitelji.<ref>Ognjen Kraus, 1998, str. 258</ref><ref>Snješka Knežević, 2011, str. 117</ref><ref name="blic">{{Citiranje www|naslov=U Beograd rado dolazim|url=http://www.blic.rs/Kultura/48182/U-Beograd--rado-dolazim|autorlink=|prezime=Šuvar|ime=Mira|koautori=|urednik=|izdavač=Blic|format=|rad=|stranice=|dan=|mjesec=|godina=6. 7. 2008|preuzeto=17. 4. 2014|arhivurl=|arhivdatum=|citat=''Moj otac Danko potječe iz stare zagrebačke porodice. Njegovi su preci došli iz Banata u 17. stoljeću. Moja majka Eva potiče iz židovske porodice iz Sarajeva. - U medijima vas počnu proglašavati četnikom ili Židovom koji se izmotava, svrstavati u paletu nepoćudnih osoba. A upućivane su i razne prijetnje mojoj obitelji.'' }}</ref> Polubrat je [[Vesna Domany Hardy|Vesne Domany Hardy]], koja je kćer njegove majke Eve iz njena prvog braka s [[Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije|partizanskim]] borcem [[Rudolf Domani|Rudolfom Domanijem]]. Prvi kratki amaterski film uradio je [[1963]]. U trogodišnjem razdoblju Grlić je uradio šest amaterskih filmova i dobio više od dvadeset nagrada na amaterskim jugoslovenskim filmskim festivalima. Grlić je diplomirao nakon dvije godine pohađanja škole "Radio i televizijskog novinarstva" u Zagrebu. Za to vrijeme je radio oko dvije godine kao voditelj na omladinskom TV showu za "TV Zagreb". [[1966]] završava srednju školu u Zagrebu. Kao glumac Rajko je proveo dvije godine sa Studentim eksperimentalnim kazalištem (SEK), nastupajući u dvije predstave, Ars longa vita brevis i Viet-rock. Putovao je s tim produkcijama širom bivše Jugoslavije, [[Italija|Italije]], [[Njemačka|Njemačke]], [[Poljska|Poljske]], [[Čehoslovačka|Čehoslovačke]], [[Bugarska|Bugarske]] i [[Turska|Turske]]. Iste godine Grlić je počeo studirati filozofiju na Sveučilištu u Zagrebu. Objavljuje svoj prvi profesionalni kratki film ''Prolazak'' na kojem je bio ujedno i redatelj i scenarist u produkciji [[Zagreb film]]a. U periodu od 1966 do [[1970]] objavljuje nekoliko priča i pjesama u zagrebačkim književnim časopisima: "Umjetnost i mi", "Razlog" i "Telegram". [[1967]] Grlić postaje student režije na FAMU , Akademija umjetnosti - Fakultet za film i televiziju, u [[Prag]]u, [[Češka]], bivša [[Čehoslovačka]]. Na FAMU, u klasi profesora https://en.wikipedia.org/wiki/Elmar_Klos on je napravio četiri kratka filma i dvije televizijske produkcije. ''Mi iz Praga'' je bio njegov prvi profesionalni televizijski dokumentarac objavljen kao redatelj i scenarist, također u produkciji [[TV Zagreb]]a. Tokom sovjetske okupacije Čehoslovačke, Grlić je bio član štrajkačkog odbora na FAMU. ''Svaki čovjek je dobar čovjek u hrđavom svijetu'', je njegov jednosatni TV dokumentarac snimljen [[1969]] u produkciji TV Zagreba ali mu je bilo zabranjeno javno prikazivanje. ''Sve jedno drugo pojede'' je sljedeći kratki film kojeg je napisao i režirao Grlić. Producent filma je bio FAS, Zagreb. Primio je nagradu [[TV Beograd]]a za "Najbolji jugoslovenski kratki film 1971", kao i šest drugih nagrada. Također je prikazivan širom svijeta na nekoliko velikih festivala kratkog filma u [[Oberhausen]]u, [[Bilbao|Bilbau]] i ostalim. ''Predgovor'' je bio polusatni film u produkciji TV Beograda koji je ujedno bio njegov projekat za tezu. ''Pohvale'' je dokumentarac u šest dijelova u produkciji TV Zagreba kojem je bilo zabranjeno javno prikazivanje. [[1972]] Grlić radi na filmu [[Društvena igra (film)|Društvena igra]], gdje je bio koscenarist sa [[Srđan Karanović|Srđanom Karanovićem]]. To je bio njegov ​​prvi rad na scenariju za dugometražni igrani film. Film je režirao Karanović a producirao ga je beogradski Film danas. Premijerno je izveden u Quenzin de Realisatuer na filmskom festivalu u [[Cannes]]u. Od [[1972]] do [[1974]] radi na Akademiji dramske umjetnosti u Zagrebu kao profesor filmske montaže i režije.<ref name="bio">{{Citiranje www|naslov=Biography: Rajko Grlić|url=http://www.rajkogrlic.com/biography/|autorlink=|prezime=|ime=|koautori=|urednik=|izdavač=rajkogrlic.com|format=|rad=|stranice=|dan=|mjesec=|godina=|preuzeto=|arhivurl=|arhivdatum=|citat= }}</ref> Zbog svojeg židovskog podrijetla i principa koje nije htio pogaziti, Rajko je tokom [[1990]]-ih i [[Rat u Hrvatskoj|rata u Hrvatskoj]] u hrvatskim medijima bio proglašavan [[Četnici|četnikom]] i Židovom "''koji se izmotava''". Nakon prijetnji upućenih njegovoj familiji, odlučio se sa suprugom i kćerkom preseliti u [[Sjedinjene Američke Države|Ameriku]].<ref name="blic"/> [[2015]] godine, u intervju za Jutarnji list, Grlić se deklarirao kao [[Ateizam|ateist]]. Trenutno živi na relaciji Amerika - Hrvatska.<ref name="jl"/> == Filmska karijera == 1974. objavljuje svoj prvi igrani film [[Kud puklo da puklo]] u produkciji [[Jadran film]]a i [[Croatia film]]a, Zagreb, u režiji Grlića i ko-autora Srđana Karanovića i Alexa Koenigsmarka. Zatim slijedi ''Reci mi priču'' (Pričaj mi priču), kratki igrani film režisera i scenariste Grlića u produkciji [[Adria film]]a, Zagreb. ''Pitka voda i sloboda'', je kratki dokumentarni film koji je producirao, napisao i režirao Grlić. Film je bio zabranjen za javno prikazivanje.<ref name="bio"/> == Citati == {{citat|Da, "[[Čaruga (film)|Čaruga]]" je bio proglašen [[Četnici|četničkim]] filmom, u Puli. Jedan činovnik HRT-a me u direktnom TV prijenosu pitao "sad kad ste napravili ovaj četnički film, koji je vaš sljedeći projekt"? - To danas zvuči ako šala, ali tada to nije bila šala. No, prije desetak godina je "Čaruga" proglašen "prvim hrvatskim filmom". Čudna vremena...<ref name="jl"/>|Rajko Grlić 2015 godine u intervju za Jutarnji list.}} {{citat|Neki strahovi, neki simboli vremena koji se pojavljuju strašno liče na simbole koji su se jednom ranije pojavljivali, u kriznim ekonomskim vremenima. Čitava ta "Kuharica" je znana, pitanje je do kada će netko trošiti tu kuharicu. Sve mi se čini jednodimenzionalno. Posljedice su strašne po ljude koji žive u tom crno-bijelom svijetu... No, tako nije samo u Hrvatskoj, ali kod nas se događa u sirovom obliku. Populistički nacionalizam postoji i u Americi, [[Sarah Pallin]] i [[Donald Trump|Trumpovi]] su i tamo. To su gluposti. To je ista retorika, isti pristup svijetu.<ref name="jl"/>|Rajko Grlić 2015 godine u intervju za Jutarnji list.}} {{citat|Imam pravo govoriti o Hrvatskoj. Ja ne poznajem ljepšu zemlju na svijetu. A ta zemlja ima svoju nesreću od historije i tih nezavršenih priča.. Sve je u vremenu... Englesku travu jednostavno napraviš: posiješ, šišaš i tako 500 godina. A kod nas sve traje 30, 40 godina... pa onda ponovno ispočetka... Mi nemamo tradiciju. Imamo umijeće samouništenja.<ref name="jl"/>|Rajko Grlić 2015 godine u intervju za Jutarnji list.}} {{citat|Ja sam iz ateističke familije koja je slavila Božić. Pizdarija je kad danas vele da se nije smjelo slaviti Božić. Čak smo ga i mi, ateisti, slavili.<ref name="jl"/>|Rajko Grlić 2015 godine u intervju za Jutarnji list.}} == Filmografija == {| class="wikitable" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! Godina!! Naziv filma/serije |- |align=center|2016||[[Ustav Republike Hrvatske (film)|Ustav Republike Hrvatske]] |- |align=center|2009||[[Neka ostane među nama]] |- |align=center|2006|| [[Karaula (film)|Karaula]] |- |align=center|2005 || [[Roberto und Paolo - Zwei Leben fürs Theater]] |- |align=center|2001 ||[[Novo, novo vrijeme (film)|Novo, novo vrijeme]] |- |align=center|2000 || [[Josephine (film)|Josephine]] |- |align=center|1998||[[Pitka voda i sloboda III]] |- |align=center|1991|| [[Čaruga (film)|Čaruga]] |- |align=center|1991 ||[[Parizi - Istra]] |- |align=center|1989||[[Đavolji raj]] |- |align=center|1986|| [[Pitke vode i slobode II]] |- |align=center|1985 ||[[Za sreću je potrebno troje]] |- |align=center|1985 ||[[To nije moj život, to je samo privremeno]] |- |align=center|1984 ||[[U raljama života]] |- |align=center|1984||[[Štefica Cvek u raljama života]] |- |align=center|1982||[[Zagreb (film)|Zagreb]] |- |align=center|1968 ||[[Stvar srca]] |- |align=center|1981 || [[Samo jednom se ljubi]] |- |align=center|1981||[[Plava laguna Poreč]] |- |align=center|1978|| [[Bravo maestro]] |- |align=center|1976 ||[[Žestoke priče]] |- |align=center|1974||[[Kud puklo da puklo]] |- |align=center|1974|| [[Pohvale]] |- |align=center|1973 ||[[Pričam ti priču]] |- |align=center|1972 ||[[Čovjek u rđavom svijetu]] |- |align=center|1972 ||[[Svaki je čovjek dobar]] |- |align=center|1971||[[Mi iz Praga]] |- |align=center|1971||[[Sve jedno drugo pojede]] |- |align=center|1970 ||[[Vypravej mi neco hezkého]] |} == Nagrade == * [[1987]]. [[Pitke vode i slobode]] – Bronzani zmaj – Filmski festival u Krakovu * [[1986]]. [[Za sreću je potrebno troje]] – Festival mediteranskog filma u Valenciji * [[1989]]. [[Đavolji raj]] – najbolja režija – Međunarodni filmski festival u Tokiju * [[2007]]. [[Karaula (film)|Karaula]] – najbolja režija – Srebrni delfin – Festroia – Troia međunarodni filmski festival * [[2007]]. Karaula – Zlatni delfin - Festroia – Troia međunarodni filmski festival * [[2007]]. Karaula – Nagrada FIPRESCI - Festroia – Troia međunarodni filmski festival * [[2010]]. [[Neka ostane među nama]] – najbolja režija – Međunarodni filmski festival u Karlovim Varima * [[2011]]. Neka ostane među nama – Specijalna nagrada žirija - Festroia – Troia međunarodni filmski festival == Reference == {{reflist}} == Literatura == * {{Citiranje knjige|last=Kraus|first=Ognjen|title=Dva stoljeća povijesti i kulture Židova u Zagrebu i Hrvatskoj|year=1998|publisher=Židovska općina Zagreb|location=Zagreb|isbn=953-96836-2-9|ref=harv}} * {{Citiranje knjige|last=Snješka Knežević|first=Aleksander Laslo|title=Židovski Zagreb|year=2011|publisher=AGM, Židovska općina Zagreb|location=Zagreb|isbn=978-953-174-393-8|ref=harv}} {{Rajko Grlić}} {{Zlatna arena za režiju}} {{Lista potpisnika Deklaracije o zajedničkom jeziku}} {{Normativna kontrola}} {{Lifetime|1947||Grlić, Rajko}} [[Kategorija:Hrvatski filmski režiseri]] [[Kategorija:Jugoslavenski filmski režiseri]] [[Kategorija:Hrvatski filmski producenti]] [[Kategorija:Jugoslavenski filmski producenti]] [[Kategorija:Dobitnici nagrade Vladimir Nazor]] [[Kategorija:Hrvatski Židovi]] [[Kategorija:Jugoslavenski Jevreji]] [[Kategorija:Hrvatski ateisti]] [[Kategorija:Jugoslavenski ateisti]] [[Kategorija:Nijemci u Hrvatskoj]] [[Kategorija:Nijemci u Jugoslaviji]] [[Kategorija:Biografije, Zagreb]] es65xiz3ioxuhaenihrrvuzd1at3vei 10 253207 41260227 41073140 2022-07-27T14:09:32Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Pictogram voting neutral.svg|15px|link=|alt=]]&nbsp;{{{1|'''neutralan'''}}}<noinclude> [[Kategorija:Slikovni šabloni]] </noinclude> lyukafyjqpb72fwtkgmnwzeqsxycul9 0 253326 41260256 40898398 2022-07-27T21:09:35Z 109.245.36.155 wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 2em; width: 20em; font-size: 90%;" cellspacing="3" |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: larger;" | '''Geografija Rusije''' |- | colspan="2" style="padding: 1em 0; text-align: center;" | [[Datoteka:Russia 87.74494E 66.20034N.jpg|250px|Rusija]] |- style="vertical-align: top;" |'''Kontinent''' |style="padding-right: 1em;" | [[Evropa]] i [[Azija]] |- style="vertical-align: top;" |'''Koordinate''' |style="padding-right: 1em;" | {{coor dm|60||N|100||E|type:country|SGŠ|IGD}} |- style="vertical-align: top;" |'''Površina'''<br />&nbsp;-kopno<br />&nbsp;-voda |style="padding-right: 1em;" | 17.075.200 km&sup2;<br />16.995.800 km&sup2;<br />79.400 km&sup2; |- style="vertical-align: top;" |'''Granice''' |style="padding-right: 1em;" | [[Kazahstan]],<br /> [[Estonija]],<br /> [[Letonija]],<br /> [[Litvanija]],<br /> [[Belorusija]],<br /> [[Turska]],<br /> [[Gruzija]],<br /> [[Azerbejdžan]],<br /> [[Severna Koreja]],<br /> [[Kina]],<br /> [[Mongolija]],<br /> [[Poljska]],<br /> [[Norveška]]<br /> i [[Finska]] |- style="vertical-align: top;" |'''Najviša tačka''' |style="padding-right: 1em;" | [[Elbrus]]<br />5.642 m |- style="vertical-align: top;" |'''Najniža tačka''' |style="padding-right: 1em;" | [[Kaspijsko jezero|Kaspijsko more]]<br />- 28 m |- style="vertical-align: top;" |'''Najduža reka''' |style="padding-right: 1em;" | [[Volga]] 3.692 km |- style="vertical-align: top;" |'''Najveće jezero''' |style="padding-right: 1em;" | [[Bajkalsko jezero]] 31.500 km&sup2; |} '''[[Rusija]]''' je najveća, po površini, država na svetu koja se nalazi u [[Evropa|Evropi]] i [[Azija|Aziji]]. Evropski deo Rusije uključuje samo Ruske teritorije zapadno od planine [[Ural (planina)|Ural]]. Rusija nema povoljnu klimu (ponekad je previše hladno, ponekad previše suvo), pa je [[poljoprivreda]] ove zemlje manje razvijena. Rusiji pripadaju najdublje jezero na svetu, najduža reka, kao i najviša planina u [[Evropa|Evropi]]. Klima je slična kao klima [[Severna Amerika|Severne Amerike]]. Rusija se obično deli na zapadni evropski (oko 3.500.000 km²) i istočni azijski deo - [[Sibir]] (13.500.000 km²). Prirodnu granicu ovih dveju delova čini [[Ural (planina)|planina Ural]], koja se prostire u smeru sever - jug u dužini od oko 2.100 km od [[Severni ledeni okean|Severnog ledenog okeana]] do granice sa [[Kazahstan]]om. Rusija ima 37.000 kilometara morske obale i izlazi na tri okeana: [[Atlantski okean|Atlantski]], [[Severni ledeni okean|Severni ledeni]] i [[Tihi okean]]. Najveća ostrva i arhipelazi su: [[Nova Zemlja]], [[Zemlja Franje Josifa|Zemlja Franca Jozefa]], [[Novosibirska ostrva]], [[Sahalin]], [[Kurilska ostrva]] itd. Većina predela Rusije su ravnice, koje su na jugu [[stepa|stepe]], dok su na severu šumovite. Na krajnjem severu su predeli [[tundra|tundri]]. Pored Urala, planine Rusije su: [[Kavkaske planine|Kavkaz]] (vrh [[Elbrus]] je sa 5.642 metara najviši vrh Rusije i Evrope), [[Altajske planine|Altaj]] i vulkani na [[Kamčatka|Kamčatki]]. U Rusiji je najveće slatkovodno jezero po zapremini na svetu - [[Bajkalsko jezero]]. Najveće reke Rusije su [[Volga]] i [[Don]] u evropskom delu, i [[Ob (reka u Rusiji)|Ob]], [[Irtiš]], [[Jenisej]], [[Lena (reka)|Lena]] i [[Amur]] u azijskom. === Evropska Rusija === Najveći deo evropskog dela Rusije zauzima [[Istočnoevropska nizija|Istočnoevropska ravnica]], sa nizijskim [[reljef]]om koji samo ponegde prelazi u uzvišenja (Valdajska i Srednjeruska na zapadu, Privolžje uz srednji tok [[Volga|Volge]]) čiji vrhovi ne prelaze 200 - 400 m. Kroz ovu niziku protiče [[Volga]] (3.688 km), privredni i kulturalno najvažnija reka Rusije. Prevladava kontinentalna [[klima]] koja na krajnjem severu prelazi u polarnu, a u uskom pojasu crnomorskog priobalja u mediteransku. Od severa prema jugu ređaju se pojasevi crnogorične [[šuma|šume]], mešane šume, prelazne šumsko-stepske zone, i [[stepa]] pokrivena plodnom [[crnica|crnicom]] (černozemom). Uz obale [[Kaspijsko jezero|Kaspijskog mora]] zbog jakog isparavanja prisutna je i [[polupustinja]]. Na krajnjem jugu evropske Rusije granicu sa [[Gruzija|Gruzijom]] i [[Azerbejdžan]]om čini planina [[Kavkaske planine|Kavkaz]] sa najvišom tačkom Rusije, [[Elbrus]]om (5.633 m). === Sibir i Daleki istok === {{poseban članak|Sibir|Ruski daleki istok}} Na zapadu Sibira prostire se velika [[Zapadnosibirska nizija|Zapadnosibirska ravnica]] kroz koju protiče najduža ruska reka [[Ob (reka u Rusiji)|Ob]] (sa [[Irtiš]]em 5.568 km, 5. na svetu). Između reke [[Jenisej]] na zapadu [[Lena (reka)|Lene]] na istoku nalazi se Srednjesibirska visoravan sa vrhovima do 1.700 m. Srednjejakutska ravnica kroz koju protiče Lena deli ovu visoravan od planinskih lanaca istočnog Sibira. Na jugu i istoku Sibira do obala [[Tihi okean|Tihog okeana]] prevladava planinski reljef sa lancima čiji su vrhovi uglavnom iznad 2.000 m ([[Beluha]] u Altajskom lancu - 4.506 m, [[Ključevskaja Sopka]] na [[Kamčatka|Kamčatki]] - 4.750 m). Ovde se nalazi i najveće i najdublje rusko jezero - [[Bajkalsko jezero|Bajkalsko]] (31.500 km&sup2;, dubina 1.637 m, najdublje na svetu). Klima većeg dela Sibira je vrlo oštra kontinentalna koja na severu prelazi u polarnu, a na većim nadmorskim visinima u planinsku. Prevladavaju guste crnogorične šume - tajge, sa zonama oskudne vegetacije - [[tundra]]ma - i zonama trajnog [[led]]a na krajnjem severu. [[Ruski daleki istok]] ima monsunsku klimu. === Galerija ruskih predela === <gallery> Datoteka:Yaroslavl-Oblast-Landscape-001.jpg|Prizor iz okoline Jaroslava Datoteka:Landscape view in Circumpolar Urals.jpg|Subpolarni Ural Datoteka:Archangelsk taiga.JPG|Tajga kod Arhangelska zimi Datoteka:Saltinskoe gorge.jpg|Klanac u Dagestanu na Kavkazu Datoteka:26_swiatoinos.jpg|Obala jezera Bajkal Datoteka:2006-07 altaj steppe.jpg|Spepa u podnožju Altajskih planina Datoteka:Vasyugan.jpg|Reka Vasjugan u Sibiru Datoteka:Avachinsky_Volcano.jpg|Vulkan na Kamčatki </gallery> === Flora i fauna === <gallery> Datoteka:Betula Forest.jpg|Brezova šuma u Rusiji Datoteka:Larix sibirica Urals.jpg|Sibirski ariš Datoteka:Medved mzoo.jpg|Mrki medved Datoteka:Panthera tigris altaica - Pries.jpg|Sibirki tigar </gallery> === Transport === Velike udaljenosti i često surovi klimatski uslovi veoma su uticali su na razvoj transportne infrastrukture u Rusiji. U prevozu robe, a i putnika još uvek dominantnu ulogu ima [[železnica]]. Železnička mreža ima 87.000 km pruga u javnoj upotrebi i 63.000 km industrijskih pruga. Udeo železnice u ukupnom prevozu robe je 83,2%, a putnika 40,9%. U Rusiji se nalazi i najduža svetska železnička pruga, 9.289 km duga [[Transsibirska železnica]] koja povezuje Moskvu i [[Vladivostok]] na [[Tihi okean|Tihom okeanu]]. Iako je putna infrastruktura u prilično lošem stanju, bez savremenih [[auto-put]]eva, [[putni prevoz]] je u usponu. [[Automobil]] je danas u Rusiji sve manje statusni simbol, posebno u velikim gradovima što dovodi do velikih gužvi i jedne od najvećih stopa smrtnosti u drumskim saobraćajnim nesrećama u Evropi. [[Vazdušni prevoz]] je u stalnom porastu pa ima dominantnu ulogu u putničkom prevozu na relacijama većim od 1.500 km. Najveće avionske kompanije su [[Aeroflot]], zatim [[S7 erlajns]], [[Pulkovo]] i [[Kraser|KrasEr]]. === Granice === [[Datoteka:Map of Russia-sr.svg|desno|500p|Mapa Rusije]] Na zapadu Rusija graniči sa (od severa prema jugu): * [[Norveška|Norveškom]] * [[Finska|Finskom]] * [[Estonija|Estonijom]] * [[Letonija|Letonijom]] * [[Belorusija|Belorusijom]] * [[Ukrajina|Ukrajinom]] Ruska enklava [[Kalinjingradska oblast]] graniči i sa [[Litvanija|Litvanijom]] i [[Poljska|Poljskom]]. Na jugu graniči sa (od zapada prema istoku): * [[Abhazija|Abhazijom]]¹ * [[Gruzija|Gruzijom]] * [[Južna Osetija|Južnom Osetijom]]¹ * [[Azerbejdžan]]om * [[Kazahstan]]om * [[Kina|Kinom]] * [[Mongolija|Mongolijom]] * [[Severna Koreja|Severnom Korejom]] * [[Japan]]om (morska granica) ¹<small>Suverenitet ovih teritorija je sporan, ali ga Rusija priznaje.</small> Na istoku graniči sa [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] (morska granica). {{Commonscat|Geography of Russia}} {{Teme Evrope|Geografija}} {{Geografija Azije}} [[Kategorija:Geografija Rusije| ]] [[Kategorija:Rusija]] [[Kategorija:Geografija Azije po državama|Rusija]] [[Kategorija:Geografija Evrope po državama|Rusija]] [[Kategorija:Geografija po državama|Rusija]] nzqe6cioc0uxij3h9r2etobcvbglnfu 41260257 41260256 2022-07-27T21:11:54Z 109.245.36.155 wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 2em; width: 20em; font-size: 90%;" cellspacing="3" |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: larger;" | '''Geografija Rusije''' |- | colspan="2" style="padding: 1em 0; text-align: center;" | [[Datoteka:Russia 87.74494E 66.20034N.jpg|250px|Rusija]] |- style="vertical-align: top;" |'''Kontinent''' |style="padding-right: 1em;" | [[Evropa]] i [[Azija]] |- style="vertical-align: top;" |'''Koordinate''' |style="padding-right: 1em;" | {{coor dm|60||N|100||E|type:country|SGŠ|IGD}} |- style="vertical-align: top;" |'''Površina'''<br />&nbsp;-kopno<br />&nbsp;-voda |style="padding-right: 1em;" | 17.075.200 km&sup2;<br />16.995.800 km&sup2;<br />79.400 km&sup2; |- style="vertical-align: top;" |'''Granice''' |style="padding-right: 1em;" | [[Kazahstan]],<br /> [[Estonija]],<br /> [[Letonija]],<br /> [[Litvanija]],<br /> [[Belorusija]],<br /> [[Ukrajina]],<br /> [[Gruzija]],<br /> [[Azerbejdžan]],<br /> [[Severna Koreja]],<br /> [[Kina]],<br /> [[Mongolija]],<br /> [[Poljska]],<br /> [[Norveška]]<br /> i [[Finska]] |- style="vertical-align: top;" |'''Najviša tačka''' |style="padding-right: 1em;" | [[Elbrus]]<br />5.642 m |- style="vertical-align: top;" |'''Najniža tačka''' |style="padding-right: 1em;" | [[Kaspijsko jezero|Kaspijsko more]]<br />- 28 m |- style="vertical-align: top;" |'''Najduža reka''' |style="padding-right: 1em;" | [[Volga]] 3.692 km |- style="vertical-align: top;" |'''Najveće jezero''' |style="padding-right: 1em;" | [[Bajkalsko jezero]] 31.500 km&sup2; |} '''[[Rusija]]''' je najveća, po površini, država na svetu koja se nalazi u [[Evropa|Evropi]] i [[Azija|Aziji]]. Evropski deo Rusije uključuje samo Ruske teritorije zapadno od planine [[Ural (planina)|Ural]]. Rusija nema povoljnu klimu (ponekad je previše hladno, ponekad previše suvo), pa je [[poljoprivreda]] ove zemlje manje razvijena. Rusiji pripadaju najdublje jezero na svetu, najduža reka, kao i najviša planina u [[Evropa|Evropi]]. Klima je slična kao klima [[Severna Amerika|Severne Amerike]]. Rusija se obično deli na zapadni evropski (oko 3.500.000 km²) i istočni azijski deo - [[Sibir]] (13.500.000 km²). Prirodnu granicu ovih dveju delova čini [[Ural (planina)|planina Ural]], koja se prostire u smeru sever - jug u dužini od oko 2.100 km od [[Severni ledeni okean|Severnog ledenog okeana]] do granice sa [[Kazahstan]]om. Rusija ima 37.000 kilometara morske obale i izlazi na tri okeana: [[Atlantski okean|Atlantski]], [[Severni ledeni okean|Severni ledeni]] i [[Tihi okean]]. Najveća ostrva i arhipelazi su: [[Nova Zemlja]], [[Zemlja Franje Josifa|Zemlja Franca Jozefa]], [[Novosibirska ostrva]], [[Sahalin]], [[Kurilska ostrva]] itd. Većina predela Rusije su ravnice, koje su na jugu [[stepa|stepe]], dok su na severu šumovite. Na krajnjem severu su predeli [[tundra|tundri]]. Pored Urala, planine Rusije su: [[Kavkaske planine|Kavkaz]] (vrh [[Elbrus]] je sa 5.642 metara najviši vrh Rusije i Evrope), [[Altajske planine|Altaj]] i vulkani na [[Kamčatka|Kamčatki]]. U Rusiji je najveće slatkovodno jezero po zapremini na svetu - [[Bajkalsko jezero]]. Najveće reke Rusije su [[Volga]] i [[Don]] u evropskom delu, i [[Ob (reka u Rusiji)|Ob]], [[Irtiš]], [[Jenisej]], [[Lena (reka)|Lena]] i [[Amur]] u azijskom. === Evropska Rusija === Najveći deo evropskog dela Rusije zauzima [[Istočnoevropska nizija|Istočnoevropska ravnica]], sa nizijskim [[reljef]]om koji samo ponegde prelazi u uzvišenja (Valdajska i Srednjeruska na zapadu, Privolžje uz srednji tok [[Volga|Volge]]) čiji vrhovi ne prelaze 200 - 400 m. Kroz ovu niziku protiče [[Volga]] (3.688 km), privredni i kulturalno najvažnija reka Rusije. Prevladava kontinentalna [[klima]] koja na krajnjem severu prelazi u polarnu, a u uskom pojasu crnomorskog priobalja u mediteransku. Od severa prema jugu ređaju se pojasevi crnogorične [[šuma|šume]], mešane šume, prelazne šumsko-stepske zone, i [[stepa]] pokrivena plodnom [[crnica|crnicom]] (černozemom). Uz obale [[Kaspijsko jezero|Kaspijskog mora]] zbog jakog isparavanja prisutna je i [[polupustinja]]. Na krajnjem jugu evropske Rusije granicu sa [[Gruzija|Gruzijom]] i [[Azerbejdžan]]om čini planina [[Kavkaske planine|Kavkaz]] sa najvišom tačkom Rusije, [[Elbrus]]om (5.633 m). === Sibir i Daleki istok === {{poseban članak|Sibir|Ruski daleki istok}} Na zapadu Sibira prostire se velika [[Zapadnosibirska nizija|Zapadnosibirska ravnica]] kroz koju protiče najduža ruska reka [[Ob (reka u Rusiji)|Ob]] (sa [[Irtiš]]em 5.568 km, 5. na svetu). Između reke [[Jenisej]] na zapadu [[Lena (reka)|Lene]] na istoku nalazi se Srednjesibirska visoravan sa vrhovima do 1.700 m. Srednjejakutska ravnica kroz koju protiče Lena deli ovu visoravan od planinskih lanaca istočnog Sibira. Na jugu i istoku Sibira do obala [[Tihi okean|Tihog okeana]] prevladava planinski reljef sa lancima čiji su vrhovi uglavnom iznad 2.000 m ([[Beluha]] u Altajskom lancu - 4.506 m, [[Ključevskaja Sopka]] na [[Kamčatka|Kamčatki]] - 4.750 m). Ovde se nalazi i najveće i najdublje rusko jezero - [[Bajkalsko jezero|Bajkalsko]] (31.500 km&sup2;, dubina 1.637 m, najdublje na svetu). Klima većeg dela Sibira je vrlo oštra kontinentalna koja na severu prelazi u polarnu, a na većim nadmorskim visinima u planinsku. Prevladavaju guste crnogorične šume - tajge, sa zonama oskudne vegetacije - [[tundra]]ma - i zonama trajnog [[led]]a na krajnjem severu. [[Ruski daleki istok]] ima monsunsku klimu. === Galerija ruskih predela === <gallery> Datoteka:Yaroslavl-Oblast-Landscape-001.jpg|Prizor iz okoline Jaroslava Datoteka:Landscape view in Circumpolar Urals.jpg|Subpolarni Ural Datoteka:Archangelsk taiga.JPG|Tajga kod Arhangelska zimi Datoteka:Saltinskoe gorge.jpg|Klanac u Dagestanu na Kavkazu Datoteka:26_swiatoinos.jpg|Obala jezera Bajkal Datoteka:2006-07 altaj steppe.jpg|Spepa u podnožju Altajskih planina Datoteka:Vasyugan.jpg|Reka Vasjugan u Sibiru Datoteka:Avachinsky_Volcano.jpg|Vulkan na Kamčatki </gallery> === Flora i fauna === <gallery> Datoteka:Betula Forest.jpg|Brezova šuma u Rusiji Datoteka:Larix sibirica Urals.jpg|Sibirski ariš Datoteka:Medved mzoo.jpg|Mrki medved Datoteka:Panthera tigris altaica - Pries.jpg|Sibirki tigar </gallery> === Transport === Velike udaljenosti i često surovi klimatski uslovi veoma su uticali su na razvoj transportne infrastrukture u Rusiji. U prevozu robe, a i putnika još uvek dominantnu ulogu ima [[železnica]]. Železnička mreža ima 87.000 km pruga u javnoj upotrebi i 63.000 km industrijskih pruga. Udeo železnice u ukupnom prevozu robe je 83,2%, a putnika 40,9%. U Rusiji se nalazi i najduža svetska železnička pruga, 9.289 km duga [[Transsibirska železnica]] koja povezuje Moskvu i [[Vladivostok]] na [[Tihi okean|Tihom okeanu]]. Iako je putna infrastruktura u prilično lošem stanju, bez savremenih [[auto-put]]eva, [[putni prevoz]] je u usponu. [[Automobil]] je danas u Rusiji sve manje statusni simbol, posebno u velikim gradovima što dovodi do velikih gužvi i jedne od najvećih stopa smrtnosti u drumskim saobraćajnim nesrećama u Evropi. [[Vazdušni prevoz]] je u stalnom porastu pa ima dominantnu ulogu u putničkom prevozu na relacijama većim od 1.500 km. Najveće avionske kompanije su [[Aeroflot]], zatim [[S7 erlajns]], [[Pulkovo]] i [[Kraser|KrasEr]]. === Granice === [[Datoteka:Map of Russia-sr.svg|desno|500p|Mapa Rusije]] Na zapadu Rusija graniči sa (od severa prema jugu): * [[Norveška|Norveškom]] * [[Finska|Finskom]] * [[Estonija|Estonijom]] * [[Letonija|Letonijom]] * [[Belorusija|Belorusijom]] * [[Ukrajina|Ukrajinom]] Ruska enklava [[Kalinjingradska oblast]] graniči i sa [[Litvanija|Litvanijom]] i [[Poljska|Poljskom]]. Na jugu graniči sa (od zapada prema istoku): * [[Abhazija|Abhazijom]]¹ * [[Gruzija|Gruzijom]] * [[Južna Osetija|Južnom Osetijom]]¹ * [[Azerbejdžan]]om * [[Kazahstan]]om * [[Kina|Kinom]] * [[Mongolija|Mongolijom]] * [[Severna Koreja|Severnom Korejom]] * [[Japan]]om (morska granica) ¹<small>Suverenitet ovih teritorija je sporan, ali ga Rusija priznaje.</small> Na istoku graniči sa [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] (morska granica). {{Commonscat|Geography of Russia}} {{Teme Evrope|Geografija}} {{Geografija Azije}} [[Kategorija:Geografija Rusije| ]] [[Kategorija:Rusija]] [[Kategorija:Geografija Azije po državama|Rusija]] [[Kategorija:Geografija Evrope po državama|Rusija]] [[Kategorija:Geografija po državama|Rusija]] k4q4trp86mc3bff7g4kq53tnfxn8uau 0 257492 41260249 41260189 2022-07-27T20:32:01Z Alekol 2231 /* Jul/Juli/Srpanj */ wikitext text/x-wiki {{Godina nav|2022}} {{Godina u drugim kalendarima|2022}} Godina '''2022''' ('''[[Rimski brojevi|MMXXII]]''') je [[redovna godina koja počinje u subotu]]. == Događaji == === Januar/Siječanj === * [[1. 1.]] - Na snazi je Regionalno sveobuhvatno ekonomsko partnerstvo 15 zemalja Azije i Pacifika, najveći trgovinski blok na svetu. * [[4. 1.]] - Cijena plina skočila preko 30% u Europi (peterostruko u godinu dana); u plinovodu Yamal tok plina je obrnut već 15 dana. * 4. 1. - Kosovo zabranjuje rudarenje kriptovaluta zbog nestašice struje. * 4. 1. - Nagli porast broja registrovanih sa koronom u regionu. * [[5. 1.]] - Protesti u [[Kazahstan]]u povodom poskupljenja goriva prerastaju u nerede. Vlada je podnela ostavku, kao i predsednik Saveta bezbednosti, bivši predsednik Nazarbajev - red se uspostavlja uz pomoć ruskih trupa. * 5. 1. - Ministarstvo finansija SAD uvelo sankcije Miloradu Dodiku i banjalučkoj ATV zbog "koruptivnih aktivnosti" i pretnje stabilnosti i teritorijalnoj celovitosti BiH. * 5. 1. - [[Novak Đoković]] stigao u Melbourne nakon što je, kontroverzno, dobio medicinsko izuzeće od obavezne vakcinisanosti - viza mu je poništena, što je oboreno na sudu 10-og, u međuvremenu je u pritvoru za imigrante. * 5. 1. - Severna Koreja testirala hipersoničnu raketu - izvodi još šest različitih testova ovog meseca. * [[6. 1.]] - Ruski vojnici došli u nedavno napuštenu francusku bazu u [[Timbuktu]]u. * [[10. 1.]] - Američko-ruski razgovori u Ženevi: teme su ruske trupe na ukrajinskoj granici i ruski zahtevi NATO-u. * [[11. 1.]] - Zaplijenjeno pola tone kokaina u tovaru banana namijenjenom crnogorskom trgovačkom lancu "Voli". * [[14. 1.]] - Odlukom ministra za imigraciju, Đokoviću je ponovo oduzeta australska viza - federalni sud odbija žalbu, deportovan je 16-og. * [[15. 1.]] - Erupcija podvodnog vulkana Hunga Tonga - manji cunami i pepeo na [[Tonga|Tongi]]. * 16. 1. - Referendum o promeni Ustava Srbije, u delu o pravosuđu: 60,3% je "za", izlaznost 30,1%. Deo opozicije tvrdi da je bilo prevara. * [[19. 1.]] - Vladajuća koalicija "Crno na bijelo", Građanskog pokreta URA i Saveza građana Civis, podnijela je Skupštini Crne Gore Inicijativu 31 poslanika, uključujući iz DPS, za izglasavanje nepovjerenja Vladi premijera Zdravka Krivokapića. * [[20. 1.]] - Vlada Srbije povukla rudarske dozvole Rio Tintu. * 20. 1. - Bitka u al-Hasaki na istoku Sirije: istovremeni napad Islamske Države na zatvor i pobuna zatvorenika - slede višednevne borbe sa kurdskim SDF, zatvor je uništen a 2 - 3 hiljade zatvorenika je pobeglo ili nestalo. * [[21. 1.]] - Rusija traži povlačenje NATO trupa iz Bugarske i Rumunije, u okviru vraćanja na situaciju iz 1997. * 21. 1. - MUP Srbije objavljuje da se sprema atentat na predsednika Vučića, od strane grupe Radoja Zvicera. * [[24. 1.]] - Vojni udar u Burkini Faso - u zemlji je sigurnosna kriza od 2015. usled napada islamističkih militanata. * [[27. 1.]] - SAD odbijaju ruski zahtev da Ukrajina ne bude nikada primljena u NATO. * [[29. 1.]] - Talijanski predsjednik [[Sergio Mattarella]] je reizabran, pošto je umoljen da pristane na to radi stabilnosti. * [[30. 1.]] - Završen ''Australian Open'': [[Rafael Nadal]] je osvojio rekordnu 21. titulu, mešovite dublove su dobili [[Kristina Mladenovic]] i [[Ivan Dodig]], [[Petra Marčinko]] među juniorkama. === Februar/Veljača === * [[2. 2.]] - Vrhunac omikronovog talasa u Srbiji: 7-dnevni prosek registrovanih slučajeva 19.288 (vrhunac hospitalizacija 14. 2., 7-dnevni prosek 4.513). * [[3. 2.]] - Racija američkih specijalaca u Atmehu na severozapadu Sirije: lider ID Abu Ibrahim al-Qurayshi se digao u vazduh sa svojom porodicom. * [[4. 2.]] - Izglasano nepovjerenje crnogorskoj vladi [[Zdravko Krivokapić|Zdravka Krivokapića]], glasovima "Crno na bijelo" i opozicije. Tri dana kasnije i predsjedniku Skupštine Aleksi Bečiću. * 4. 2. - NATO zaključio "aktivnost budnosti" ''Neptune Strike 2022'' u Jadranu, u kojoj je učestvovao i nosač aviona '' USS Harry S. Truman''<ref>[https://sfn.nato.int/newsroom/news-archive/2022/nato-concludes-vigilance-activity-neptune-strike-2022 NATO Concludes Vigilance Activity Neptune Strike 2022]. sfn.nato.int Feb 5 2022</ref> (u posjeti Splitu od 11-og). * 4. 2. - Predstavljen izgled [[Hrvatska i euro|hrvatskih kovanica eura]], sporni prijedlog rješenja sa kunom ubrzo povučen. * 4. 2. - Sastanak [[Xi Jinping|Xi]] - Putin u Pekingu: kritikuju "negativan uticaj" SAD u Evropi i Azijsko-pacifičkom regionu, Kina podržava Rusiju u ukrajinskoj krizi. * [[4. 2.|4]] - [[20. 2.]] - Zimske olimpijske igre u Pekingu. * [[5. 2.]] - [[Argentina]] pristupa kineskoj inicijativi [[Pojas i put]]. * [[6. 2.]] - Platinski jubilej, 70 godina vladavine britanske kraljice [[Elizabeta II|Elizabete II]]. * 6. 2. - ''Freedom Convoy'': proglašeno vanredno stanje u gradu [[Ottawa]], gde su kamioni i pešaci okupljeni od 29. 1., u protestu zbog obaveznog vakcinisanja, uz neprekidne sirene, izgrede i saobraćajni kolaps. * 6 - 7. 2. - Ruska klizačica Kamila Valijeva (15) izvela četvorostruki skok, ali ceremonija dodele medalja je otkazana zbog nedozvoljene supstance. * [[10. 2.]] - Započinju rusko-beloruske vojne vežbe u Belorusiji. * [[15. 2.]] - Kiša od 258 mm izaziva klizišta u brazilskom gradu [[Petrópolis]], 217+ stradalih. * [[17. 2.]] - Francuska i evropski saveznici najavljuju povlačenje trupa iz [[Mali]]ja. * [[18. 2.]] - U [[Donjecka Narodna Republika|Donjeckoj]] i [[Luganska Narodna Republika|Luganskoj]] separatističkoj republici objavili evakuaciju civila u Rusiju, jer Ukrajina navodno planira ofanzivu. Prethodnih dana su pojačana granatiranja, danas se izveštava o eksplozijama automobila u Donjecku i gasovoda kod Luganska. Sutradan proglašavaju mobilizaciju. * 18. 2. - Engleska i Vels pogođeni olujom Eunice, najjačom od 1987, pogađa i druge zemlje oko Severnog mora i Baltika. * [[19. 2.]] - Uhićen ministar graditeljstva Darko Horvat. * [[20. 2.]] - Velika brana etiopskog preporoda: elektrana je proizvela prvu struju. * [[21. 2.]] - Putin objavio priznanje Donjecke i Luganske republike. Predviđeno je slanje ruske vojske kao mirovnjaka na te teritorije. * [[23. 2.]] - Ukrajina je izglasala uvođenje vanrednog stanja, a lideri donbaskih republika su zatražili pomoć od Rusije u "odbijanju agresije". [[Datoteka:UK-MOD-Ukraine-2022-02-28.jpg|mini|250px|[[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|Ruska invazija na Ukrajinu]]: ruski prodori do kraja februara]] * [[24. 2.]] - Rusija započela [[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|"specijalnu vojnu operaciju" za "demilitarizaciju i denacifikaciju Ukrajine"]]. Putin preti "posledicama većim nego ikad u istoriji" onima koji bi se umešali. Nakon udara po vojnoj infrastrukturi došlo je do prodora sa severa, severoistoka i juga. Zauzeto je [[Zmijsko ostrvo]] blizu ušća Dunava, nakon široko publikovanog prkosa ukrajinskog garnizona. * [[25. 2.]] - Ruske trupe na severnoj periferiji Kijeva, vodi se borba za aerodrom Hostomel. Putin poziva ukrajinsku vojsku da zbaci "narkomansku neonacističku" vlast. * [[27. 2.]] - Putin povisio gotovost strateških snaga zbog sankcija i "pretećih izjava" lidera NATO zemalja; EU će plaćati kupovinu i dostavu oružja Ukrajini, zatvoren je vazdušni prostor za ruske avione. * [[28. 2.]] - Prvi pregovori na granici Ukrajine i Belorusije, raketni napad na Harkov, Turska zatvara Moreuze, u skladu sa Konvencijom iz Montreauxa. === Mart/Ožujak === * [[2. 3.]] - Ruske snage su zauzele [[Herson]] i okružile [[Mariupolj]], priznaju 498 mrtvih od početka invazije. Generalna skupština UN osudila rusku invaziju na Ukrajinu sa 141-im glasom za (uključujući Srbiju), pet protiv (Belorusija, S. Koreja, Eritreja i Sirija) i 35 uzdržanih. Niz zemalja je prijavio Međunarodnom krivičnom sudu zločine u Ukrajini. * [[4. 3.]] - Ruske snage su zauzele nuklearnu elektranu Zaporožje, kod Energodara; bilo je vatre u zgradi za obuku (najveća NE u Evropi, nominalni kapacitet 5.700 MW). * [[7. 3.]] - Misija EUFOR Althea saopštila da je u BiH raspoređeno dodatnih 500 pripadnika. * [[8. 3.]] - SAD i UK zabranjuju uvoz ruske nafte - cena barela je preko 120 dolara. Cena [[nikl]]a je udvostručena od početka rata, kao i cena prirodnog gasa; cena pšenice je veća oko 50%. UNHCR kaže da je Ukrajinu napustilo dva miliona ljudi. * [[9. 3.]] - Bolnica za majku i dete u [[Mariupolj]]u teško oštećena u ruskom napadu - grad je granatiran više dana, što sprečava evakuaciju civila. * 9. 3. - Na Korzici izbijaju neredi sedam dana pošto je nacionalista Yvan Colonna izboden u zatvoru (umire 21. 3.) * 9. 3. - Konzervativac [[Yoon Suk-yeol]] izabran za predsednika Južne Koreje. * [[10. 3.]] - Dron iz pravca Ukrajine pao na zagrebački Jarun u 23 sata. * [[11. 3.]] - [[Gabriel Boric]] je novi predsjednik [[Čile]]a. * [[14. 3.]] - Raketni napad na bazu Javorov, zapadno od Lavova. * 14. 3. - Iranska revolucionarna garda raketirala okolinu američkog konzulata u iračkom Irbilu, navodni izraelski centar, iz odmazde za udar u Siriji u kome su stradali njeni članovi. * 14. 3. - Kineski južni grad Shenzhen je u lokdaunu, ograničen je pristup Šangaju, veliki porast i na severoistoku, mada su cifre relativno male. Ozbiljnija je situacija u Hong Kongu. * [[15. 3.]] - Rusija objavila napuštanje [[Savjet Evrope|Savjeta Evrope]], pre nego što je ovo telo to izglasalo. * [[16. 3.]] - Pogođeno pozorište u Mariupolju, u čijem skloništu se nalazio jedan broj ljudi. * [[18. 3.]] - U Turskoj otvoren [[Most Çanakkale 1915]] ili Dardanelski most, kod mesta [[Lapseki]] - to je sa 2.023 m najduži [[viseći most]] na svetu. * 18 - [[20. 3.]] - U Beogradu održano Svetsko prvenstvo u dvoranskoj atletici. [[Ivana Španović|Ivana Vuleta]] (ex Španović) osvojila zlato u skoku u dalj. * [[19. 3.]] - Puštena u saobraćaj brza pruga Beograd - Novi Sad, deo pruge do Budimpešte. * [[21. 3.]] - China Eastern Airlines Flight 5735: avion se srušio kod [[Wuzhou]]a - 132 mrtvih. * [[22. 3.]] - Ukrajinske snage povratile Makarov kod Kijeva i potisnule ruske snage. * [[24. 3.]] - Severna Koreja testirala do sada najveću interkontinentalnu raketu, Hwasong-17. * 24. 3. - NATO objavljuje da će postaviti četiri nove borbene grupe, od 40.000 ljudi u Slovačkoj, Mađarskoj, Rumuniji i Bugarskoj. * [[25. 3.]] - Rusko ministarstvo odbrane izjavljuje da će preneti fokus na Donbas. * [[27. 3.]] - [[94. dodjela Oscara]]: najbolji film je ''[[CODA (film)|CODA]]'', uz još dve nagrade; "[[Dina (2021.)|Dina]]" 6 nagrada od 10 nominacija; ''[[The Power of the Dog (film)|The Power of the Dog]]'' jedna od 12; ''[[Belfast (film)|Belfast]]'' i ''[[West Side Story (2021)|West Side Story]]'' po jedna od 7. [[Will Smith]] ošamario [[Chris Rock|Chrisa Rocka]]. * [[29. 3.]] - U padu helikoptera misije MONUSCO u DR Kongu ima osam poginulih, uključujući potpukovnika Dejana Stanojevića iz Srbije. * mart - Počeo toplotni talas u Indiji, mesec je najtopliji od 1900. === April/Travanj === * [[1. 4.]] - Nesreća u rudniku "Soko", kod [[Sokobanjska Moravica|Sokobanje]], osam rudara stradalo u gušenju metanom. * 1. 4. - Rusija od danas traži isplatu gasa rubljama za zemlje koje ne smatra prijateljskim. * 1. 4. - Ukrajinske snage su povratile [[Buča|Buču]] kod Kijeva, narednih dana se izveštava o ubistvu stotina ljudi za vreme ruske okupacije. * [[3. 4.]] - Predsednički i vanredni parlamentarni izbori u Srbiji i lokalni izbori. [[Aleksandar Vučić]] reizabran sa 58,54 % (+2,5 procentna poena u odnosu na 2017). [[Srpska napredna stranka|SNS]] 120 mandata (-68), Ujedinjena Srbija 38 (novi), SPS-JS 32 (=)... Izjednačeno u beogradskoj skupštini. * 3. 4. - Izbori u Mađarskoj: [[Viktor Orbán|Orbánov]] [[Fidesz]] pojačao većinu za dva mandata. * 3. 4. - Pakistanska ustavna kriza: po savetu premijera [[Imran Khan|Imrana Khana]] je raspušten parlament u kome se pripremao njegov opoziv - Ustavni sud to ocenjuje neustavnim i Khanu je izglasano nepoverenje 10-og. * [[8. 4.]] - Železnička stanica u [[Kramatorsk]]u pogođena raketama - 50 mrtvih. * 8. 4. - Počinju poplave u Južnoj Africi, naročito oko [[Durban]]a - preko 440 mrtvih. * [[12. 4.]] - Visoki predstavnik Šmit suspendovao Zakon o nepokretnoj imovini Republike Srpske. * [[14. 4.]] - Potonula krstarica "Moskva", zastavni brod ruske Crnomorske flote. * [[17. 4.]] - Uhapšena bivša predsednica Vrhovnog suda Crne Gore Vesna Medenica - sumnja na stvaranje kriminalne organizacije i protivzakonit uticaj. * [[18. 4.]] - Ukrajina javlja da je počela ruska ofanziva u Donbasu. Ruske snage su većim delom zauzele Mariupolj, s izuzetkom kompleksa čeličane Azovstal. * [[19. 4.]] - Objavljeno da je potpisan sigurnosni sporazum između Kine i [[Solomonski Otoci|Solomonskih Otoka]]. * [[20. 4.]] - Pet miliona izbeglica iz Ukrajine i 7,1 milion raseljenih, od 44 miliona stanovnika. * [[22. 4.]] - Zemljotres uveče kod [[Berkovići|Berkovića]], jedna osoba poginula u [[Stolac|Stocu]]. [[Datoteka:Dritan Abazovic, December 2020.jpg|mini|120px|[[Dritan Abazović]]]] * [[24. 4.]] - Predsednički izbori u Francuskoj: [[Emmanuel Macron|Macron]] dobija reizbor u drugom krugu, pobedom nad [[Marine Le Pen|Le Pen]] sa 58,5% glasova. * 24. 4. - Izbori u Sloveniji: najviše mandata dobija zeleno-liberalni Pokret Svoboda biznismena [[Robert Golob|Roberta Goloba]]. * [[25. 4.]] - [[Elon Musk]] dogovorio kupovinu [[Twitter]]a za 44 milijarde dolara. * 25 - 26. 4. - Eksplozije u otcepljenom moldavskom regionu [[Pridnjestrovlje]]: srušen radio predajnik, pucano na ministarstvo državne sigurnosti. * [[27. 4.]] - [[Gazprom]] prekinuo isporuke gasa Poljskoj i Bugarskoj, zbog neplaćanja rubljama. * [[28. 4.]] - [[Dritan Abazović]] je novi premijer Crne Gore. === Maj/Svibanj === * [[4. 5.]] - Federalna rezerva SAD diže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena kako bi suzbila inflaciju. * [[5. 5.]] - Lokalni izbori u UK: Konzervativci izgubili dosta mesta; [[Sinn Féin]] je najveća stranka u Severnoj Irskoj, ali unionisti imaju 37 mandata prema 36 za nacionaliste, od 90. * [[6. 5.]] - Havanski hotel "Saratoga" teško oštećen u eksploziji gasa, 32 mrtvih. * [[9. 5.]] - Masovni protesti na Šri Lanci zbog teške ekonomske situacije: ostavku daje premijer Mahinda Rajapaksa, inače brat predsednika. * 9. 5. - Predsednički izbori na Filipinima: Ferdinand [[Bongbong Marcos]], sin [[Ferdinand Marcos|nekadašnjeg diktatora]], odnosi ubedljivu pobedu nad potpredsednicom Leni Robredo; za novu potpredsednicu je izabrana [[Sara Duterte]], kćerka [[Rodrigo Duterte|odlazećeg predsednika]]. * 9. 5. - Biden potpisao Zakon o najmu i zajmu za vojnu pomoć Ukrajini. * [[11. 5.]] - Krah [[stablecoin]]a ''terra'': vrednost je pala na 35 američkih centi sa jednog dolara, pošto je novac povlačen brže od automatskog stabilizatora. Krah kriptovaluta do kraja juna obara vrednost tržišta sa tri na jedan bilion dolara. * [[13. 5.]] - Umro predsednik [[Ujedinjeni Arapski Emirati|Ujedinjenih Arapskih Emirata]] i emir Abu Dhabija [[Khalifa bin Zayed Al Nahyan]], nasleđuje ga polubrat [[Mohamed bin Zayed Al Nahyan|Mohamed]] (faktički još od 2014). * 13. 5. - Severna Koreja potvrdila prvu smrt od kovida, već kroz nekoliko dana se govori o milion ljudi sa "groznicom". * 10 - 14. 5. - Pesma Evrovizije u Torinu: pobedila je ukrajinska numera, a [[Konstrakta]] je peta. * maj - Niz zemalja registruje slučajeve [[Majmunske boginje|majmunskih boginja]]. * 16. 5. - Bitka za Harkov: Ukrajina javlja da su njene trupe stigle do ruske granice (deset dana kasnije se izveštava o granatiranju grada). * 16. 5. - Talas vrućine u Indiji: temperature u New Delhiju i do 49 stepeni. Indijska vlada je zabranila izvoz pšenice. * 16 - 17. 5. - Nove lažne dojave o bombama u Srbiji: škole, studentski domovi, tržni centri, mostovi... * [[17. 5.]] - Prekinut otpor u mariupoljskoj čeličani Azovstal, 264 ranjenih vojnika je evakuisano/zarobljeno (poslednja grupa 20-og, ukupno 2.439 boraca). Fokus borbi je na [[Severodonjeck]]u. * [[18. 5.]] - Finska i Švedska aplicirale za članstvo u NATO, turski predsednik Erdoğan postavlja uslove. * [[21. 5.]] - Izbori u Australiji: konzervativna koalicija [[Scott Morrison|Scotta Morrisona]] gubi većinu, novi premijer je laburist [[Anthony Albanese]]. * [[22. 5.]] - Sukob policije i Torcide na autocesti kod Zagreba, policija otvarala vatru. * [[24. 5.]] - Srpska pravoslavna crkva priznaje autokefalnost [[Makedonska pravoslavna crkva – Ohridska arhiepiskopija|Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije]], objavio patrijarh Porfirije na zajedničkoj liturgiji u Skoplju. * 24. 5. - U školi u [[Uvalde, Texas]] ubijeno 19 đaka i dve učiteljice. * [[29. 5.]] - Telefonski razgovor Vučić - Putin, dogovoreno snabdevanje gasom uz povoljnu cenu. * [[31. 5.]] - EU dogovorila embargo na rusku naftu koja se prevozi morem, 2/3 uvoza. === Jun/Juni/Lipanj === * [[1. 6.]] - Europska komisija odobrila pristupanje Hrvatske eurozoni. * 1. 6. - ''Depp v. Heard'': porota u Virdžiniji presudila da je [[Amber Heard]] defamirala [[Johnny Depp|Johnnyja Deppa]] * [[6. 6.]] - Otkazana poseta ruskog ino. ministra Sergeja Lavrova Srbiji, pošto susedne zemlje nisu dozvolile prelet. * [[10. 6.]] - Poseta kancelara [[Olaf Scholz|Olafa Scholza]] Beogradu, tokom balkanske turneje. * [[13. 6.]] - Pad berzi širom sveta nakon veće od očekivane majske inflacije u SAD, pale su i kriptovalute a dolar jača (očekuje se povećanje kamatne stope). * 13. 6. - Konflikt u Kivuu, na istoku DR Kongo: pokret M23 je zauzeo grad Bunagana, kongoanske vlasti optužuju [[Ruanda|Ruandu]] za podršku. * [[14. 6.]] - Uništene skoro sve ploče na [[Partizansko groblje u Mostaru|Partizanskom groblju u Mostaru]]. * 14. 6. - [[Otok Hans]] između danskog Grenlanda i Kanade podijeljen napola, čime je završen "Whisky rat". * [[17. 6.]] - U Srbiji registrovan prvi slučaj "majmunskih boginja". * [[19. 6.]] - Parlamentarni izbori u Francuskoj, drugi krug: preds. Macron izgubio većinu. * 19. 6. - [[Gustavo Petro]] je prvi levičar izabran za predsednika [[Kolumbija|Kolumbije]]. * [[22. 6.]] - Zemljotres u afganskoj provinciji Paktika sa velikim brojem žrtava. * [[23. 6.]] - Ukrajina i Moldova dobijaju status kandidata za EU. * [[24. 6.]] - ''Dobbs v. Jackson Women's Health Organization'': Vrhovni sud SAD presudio da ustav ne garantuje pravo na abortus i da savezne države mogu uvesti restrikcije - oborena presuda u ''[[Roe vs. Wade]]'' iz 1973. * 24. 6. - Ukrajina povlači poslednje trupe iz [[Sjeverodonjeck]]a. * 25. 6. - 5. 7. - [[Mediteranske igre]] u Oranu, Alžir * 28 - 30. 6. - Samit NATO u Madridu: Švedska i Finska pozvane u članstvo, nakon sporazuma sa Turskom; usvojen novi strateški koncept. * [[30. 6.]] - Ruske snage se povukle sa [[Zmijsko ostrvo|Zmijskog ostrva]]. * jun - jul - Toplinski val u regiji: u Kninu 28. 6. izmjereno 40,4 stupnjeva, lipanjski rekord. === Jul/Juli/Srpanj === [[Datoteka:Webb's First Deep Field.tif|mini|Webbovo Prvo duboko polje]] * [[3. 7.]] - Ukrajinske snage se povukle iz [[Lisičansk]]a, tako da je cela [[Luganska oblast]] pod ruskom kontrolom - [[Luganska Narodna Republika|Luganska NR]]. * [[4. 7.]] - Izvanredno stanje zbog suše u pet sjevernih talijanskih regiona; rijeka [[Po]] je skoro presušila. * [[5. 7.]] - Ministar financija [[Zdravko Marić]] podnio ostavku. * 5. 7. - Protesti u Skoplju protiv francuskog predloga za rešenje makedonsko-bugarskog spora postaju nasilni, povređeno je 47 policajaca. * [[7. 7.]] - Britanski premijer [[Boris Johnson]] podneo ostavku, nakon niza skandala koji su doveli do ostavke velikog broja članova vlade. * [[8. 7.]] - Ubijen bivši japanski premijer [[Shinzō Abe]]. * 8. 7. - Denver Nuggetsi produžili ugovor sa [[Nikola Jokić|Nikolom Jokićem]] za 264 miliona dolara. * 8 - 17. 7. - U sukobu bandi u haićanskom glavnom gradu [[Port-au-Prince]]u, četvrt [[Cité Soleil]], ubijeno 209 ljudi * [[9. 7.]] - Ekonomska kriza na Šri Lanci: gomila upala u predsedničku palatu i zapalila premijerovu kuću - obojica najavljuju ostavke. [[Datoteka:Bridge Moracica, Montenegro 06.jpg|mini|Most Moračica na autuputu u Crnoj Gori]] * [[12. 7.]] - Objavljene prve slike dobijene sa [[Svemirski teleskop James Webb|svemirskog teleskopa James Webb]]. * 12. 7. - Dolar i euro oko pariteta: povećane kamate u SAD su potakle rast dolara, dok se u eurozoni očekuje recesija zbog energetske krize. * [[13. 7.]] - Otvorena prva dionica prvog autoputa u Crnoj Gori: Smokovac kod Podgorice – Mateševo kod Kolašina, 41 km. * 13. 7. - Veliki požar između Vodica i Šibenika, na preko 3.000 ha. * 15 - 24. 7. - Svetski šampionat u atletici u [[Eugene, Oregon]]. [[Sandra Perković]] osvojila srebro. * [[16. 7.]] - Ukrajinski avion sa oružjem iz Srbije za Bangladeš pao kod Kavale u Grčkoj. * [[17. 7.]] - Situacija sa nedopuštenom Vučićevom posetom Jasenovcu. * [[19. 7.]] - Talas vrućine u zapadnoj Evropi: rekordnih 40 C u Engleskoj. ** Požari u južnoj Evropi, u gašenju na slovenskom Krasu učestvuju i ekipe iz susednih zemalja, npr. hrvatski kanader. * 19. 7. - Počinju pristupni pregovori [[Pristupanje Albanije Europskoj uniji|Albanije]] i [[Pristupanje Sjeverne Makedonije Europskoj uniji|S. Makedonije]] sa [[Europska unija|EU]]. [[Datoteka:Pelješac bridge - Most Pelješac - Croatia - 2022-06-16.jpg|mini|[[Pelješki most]]]] * [[21. 7.]] - Talijanski premijer [[Mario Draghi]] je podnio ostavku nakon što je u koaliciji izgubio potporu [[Pokret pet zvijezda|M5S]], kao i [[Severna liga (Italija)|Lige]] i [[Naprijed Italija|Forza Italia]] (izvanredni izbori u rujnu). Državni dug zemlje iznosi preko 2.700 milijardi eura, preko 150% GDP * 21. 7. - Europska centralna banka podiže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena - kraj osam godina negativnih stopa, inflacija u eurozoni je 8,6%. * [[22. 7.]] - U Istanbulu potpisan ukrajinsko-ruski sporazum o izvozu žita preko Crnog mora. * [[23. 7.]] - WHO objavljuje širenje majmunskih boginja međunarodnom vanrednošću. * [[26. 7.]] - Otvoren [[Pelješki most]]: dugačak je 2.404 metra, dva centralna pilona, visine 222 m iznad morskog dna obuhvataju plovidbeni kanal od 200 × 55 m. * [[27. 7.]] - Visoki predstavnik Christian Schmidt nametnuo je tehničke izmjene Izbornog zakona BiH. * 27. 7. - Isporuka ruskog gasa preko Severnog toka je prepolovljena na 20% kapaciteta. == Predviđeni događaji == * 15 - 21. 8. - Evropski šampionat u atletici u Minhenu * 1 - 18. 9. - EuroBasket 2022 u Nemačkoj, Češkoj, Italiji i Gruziji. * 5. 9. - Cijene u Hrvatskoj označene u kunama i eurima. * 12 - 18. 9. - [[EuroPride]] u Beogradu * [[25. 9.]] - Vanredni izbori u Italiji. * [[2. 10.]] - Generalni izbori u Brazilu. * oktobar? - Izbori u BiH. * oktobar - Popis stanovništva u Srbiji. * [[8. 11.]] - Sredomandatni izbori u SAD. * novembar? - XX Nacionalni kongres [[KP Kine]]. * [[21. 11.]] - [[18. 12.]] - U Kataru se održava Svetsko prvenstvo u fudbalu. === Nepoznati datumi === * Popis stanovništva na Kosovu. * Planirano gašenje nuklearne energije u Nemačkoj. * Referendum o nezavisnosti [[Federalne Države Mikronezije|mikronezijske]] države [[Chuuk (savezna država)|Chuuk]]? == Rođenja == == Smrti == {{glavni članak|:Kategorija:Umrli 2022.}} === Januar/Siječanj === * [[2. 1.]] - [[Richard Leakey]], kenijski antropolog, političar (* [[1944]]) * [[3. 1.]] - [[Vladan Živković]], glumac (* [[1941]]) * [[6. 1.]] - [[Peter Bogdanovich]], filmski režiser (* [[1939]]) * 6. 1. - [[Sidney Poitier]], glumac (* [[1927]]) * [[7. 1.]] - [[Anatolij Kvašnjin]], bivši ruski načelnik generalštaba (* [[1946]]) * [[9. 1.]] - [[Toshiki Kaifu]], bivši japanski premijer (* [[1931]]) * 9. 1. - [[Bob Saget]], glumac, komičar (* [[1956]]) * [[11. 1.]] – [[David Sassoli]], italijanski novinar i političar, predsjednik EP (* [[1956]].) * [[12. 1.]] - [[Stjepan Lamza]], nogometaš (* [[1940]]) * 12. 1. - [[Ronnie Spector]], pjevačica ''The Ronettes'' (* [[1943]]) * < 14. 1. - [[Petar Đorđević]], slikar (* [[1943]]) * [[14. 1.]] - [[Nikša Bareza]], dirigent (* [[1936]]) * [[15. 1.]] - [[Nino Cerruti]], modni kreator (* [[1930]]) * [[16. 1.]] - [[Ibrahim Boubacar Keïta]], bivši predsednik Malija (* [[1945]]) * [[19. 1.]] - [[Hardy Krüger]], glumac (* [[1928]]) * 19. 1. - [[Radovan Beli Marković]], književnik (* [[1947]]) * [[20. 1.]] - [[Meat Loaf]], pevač, glumac (* [[1947]]) * [[22. 1.]] - [[Aki Rahimovski]], pjevač "Parnog valjka" (* [[1955]]) * 22. 1. - [[Željko Mavrović (glumac)|Željko Mavrović]], glumac (* [[1947]]) * [[23. 1.]] - [[Lavrentije Trifunović]], episkop šabački (* [[1935]]) * [[24. 1.]] - [[Greta Ferušić]], bosanska arhitektica, preživjela Auschwitz (* [[1924]]) * [[25. 1.]] - [[Stevan K. Pavlović]], istoričar (* [[1933]]) * [[27. 1.]] - [[Nedjeljko Mihanović]], hrvatski književnik i političar, član suradnik HAZU (* [[1930]]) * 27. 1. - [[Svetozar Livada]], filozof, sociolog (* [[1928]]) * [[29. 1.]] - [[Srećko Lorger]], književnik, novinar (* [[1944]]) * 29. 1. - Ksenija Vučić, novinarka, prva supruga AV (* [[1968]]) * [[30. 1.]] - [[Zvonimir Šeparović]], hrvatski pravnik i političar (* [[1928]]) * [[31. 1.]] - [[Daniel Rukavina]], imunolog, član HAZU (* [[1937]]) * 31. 1. - Petar Tutavac, keksar "Domaćice" i "Plazme" (* [[1934]]) === Februar/Veljača === * [[2. 2.]] - [[Monica Vitti]], glumica (* [[1931]]) * 2. 2. - [[Velja Pavlović]], novinar, TV voditelj na Studio B (* [[1953]]) * [[4. 2.]] - [[Vesna Malohodžić]], glumica (* [[1948]]) * [[5. 2.]] - [[Ana Došen-Dobud]], spisateljica, pedagoginja (* [[1920]]) * [[6. 2.]] - [[Predrag Vranešević]], član "Laboratorije zvuka" (* [[1946]]) * [[7. 2.]] - [[Douglas Trumbull]], režiser, supervizor specijalnih efekata (* [[1942]]) * [[8. 2.]] - [[Borivoj Dovniković]], filmski redatelj, animator (* [[1930]]) * 8. 2. - [[Luc Montagnier]], virolog, nobelovac (* [[1932]]) * [[9. 2.]] - [[Milan Vlajčić]], novinar, filmski kritičar (* [[1939]]) * 9. 2. - [[Snežana Pantić]], karatistkinja (* [[1978]]) * [[10. 2.]] - [[Eduard Kukan]], slovački diplomata, izaslanik za Balkan (* [[1939]]) * [[10. 2.]] - [[Luc Montagnier]], francuski virolog, dobitnik Nobelove nagrade za fiziologiju i medicinu (* 1932) * [[12. 2.]] - [[Ivan Reitman]], filmski režiser (* [[1946]]) * 12. 2. - [[Stevan Tontić]], pesnik (* [[1946]]) * [[14. 2.]] - [[Bora Ivkov]], šahovski velemajstor (* [[1933]]) * [[18. 2.]] - [[Oliver Antić]], srpski pravnik i političar (* [[1950]]) * [[19. 2.]] - [[Gary Brooker]], frontmen Procol Haruma (* [[1945]]) === Mart/Ožujak === * [[13. 3.]] - [[Igor Mandić]], književnik kritičar, novinar (* [[1939]]) * [[15. 3.]] - [[Nikola Štedul]], hrvatski emigrant (* [[1937]]) * [[21. 3.]] - [[Vesna Bosanac]], ratna ravnateljica vukovarske bolnice (* [[1949]]) * [[22. 3.]] - [[Milovan Vitezović]], književnik (* [[1944]]) * [[23. 3.]] - [[Madeleine Albright]], bivši državni sekretar SAD (* [[1937]]) * [[26. 3.]] - [[Milivoj Karakašević]], stonoteniser (* [[1948]]) === April/Travanj === * [[2. 4.]] - [[Estelle Harris]], glumica (* [[1928]]) * 2. 4. - [[Mirjana Majurec]], glumica (* [[1952]]) * [[3. 4.]] - [[Snežana Nikšić]], glumica (* [[1943]]) * [[4. 4.]] - [[Petar Skansi]], košarkaš i trener (* [[1943]]) * [[5. 4.]] - [[Dejan Mijač]], pozorišni reditelj, akademik SANU (* [[1934]]) * [[6. 4.]] - [[Vladimir Žirinovski]], ruski političar (* [[1946]]) * [[7. 4.]] - [[Dušan Čkrebić]], društveno-politički radnik SR Srbije (* [[1927]]) * [[12. 4.]] - [[Zvonimir Janko]], matematičar, član HAZU (* [[1932]]) * [[13. 4.]] - [[Michel Bouquet]], glumac (* [[1925]]) * [[15. 4.]] - [[Liz Sheridan]], glumica (* [[1929]]) * [[19. 4.]] - [[Kane Tanaka]], japanska superstogodišnjakinja (* [[1903]]) * [[21. 4.]] - [[Mwai Kibaki]], bivši predsednik Kenije (* [[1931]]) * [[23. 4.]] - [[Orrin Hatch]], američki političar (* [[1934]]) === Maj/Svibanj === * [[1. 5.]] - [[Ivica Osim]], fudbaler, trener (* [[1941]]) * [[2. 5.]] - [[Đuro Seder]], slikar, akademik HAZU (* [[1927]]) * [[3. 5.]] - [[Stanislav Šuškevič]], prvi predsednik Belorusije (* [[1934]]) * [[8. 5.]] - [[Fred Ward]], glumac (* [[1942]]) * [[10. 5.]] - [[Leonid Kravčuk]], prvi predsednik Ukrajine (* [[1934]]) * [[17. 5.]] - [[Vangelis]], kompozitor, muzičar (* [[1943]]) * 17. 5. - [[Igor Starović]], pevač "Divljeg kestena" (* [[1964]]) * [[26. 5.]] - [[Ray Liotta]], glumac (* [[1954]]) * [[27. 5.]] - [[Angelo Sodano]], bivši državni tajnik Vatikana i dekan kolegija kardinala (* [[1927]])) * [[28. 5.]] - [[Bujar Nishani]], bivši predsednik Albanije (* [[1966]]) === Jun/Juni/Lipanj === * [[9. 6.]] - [[Julee Cruise]], američka kantautorka (* [[1956]]) * [[12. 6.]] - [[Philip Baker Hall]], glumac (* [[1931]]) * [[17. 6.]] - [[Jean-Louis Trintignant]], glumac (* [[1930]]) * [[21. 6.]] - [[Dragan Tomić (političar)|Dragan Tomić]], bivši srpski političar (* [[1936]]) * [[26. 6.]] - [[Margaret Keane]], američka slikarka (* [[1927]]) === Jul/Juli/Srpanj === * [[2. 7.]] - [[Peter Brook]], kazališni redatelj (* [[1925]]) * [[6. 7.]] - [[James Caan]], glumac (* [[1940]]) * [[20. 7.]] - [[Viktor Žmegač]], književni teoretičar, muzikolog, akademik HAZU (* [[1929]]) * [[21. 7.]] - [[Nikola Radmanović]], fudbaler, trener (* [[1969]]) * [[24. 7.]] - [[David Warner]], glumac (* [[1941]]) * [[25. 7.]] - [[Paul Sorvino]], glumac (* [[1939]]) * 25. 7. - [[David Trimble]], severnoirski političar, nobelovac za mir (* [[1944]]) == Nobelove nagrade == === Veze === [[Godišnji kalendar]] == Reference == {{izvori}} {{Commonscat}} [[Kategorija:2022| ]] h0f7j3pig5j3tjuf4lyrzjan2jr00bk 41260255 41260249 2022-07-27T21:08:41Z Alekol 2231 /* Jul/Juli/Srpanj */ wikitext text/x-wiki {{Godina nav|2022}} {{Godina u drugim kalendarima|2022}} Godina '''2022''' ('''[[Rimski brojevi|MMXXII]]''') je [[redovna godina koja počinje u subotu]]. == Događaji == === Januar/Siječanj === * [[1. 1.]] - Na snazi je Regionalno sveobuhvatno ekonomsko partnerstvo 15 zemalja Azije i Pacifika, najveći trgovinski blok na svetu. * [[4. 1.]] - Cijena plina skočila preko 30% u Europi (peterostruko u godinu dana); u plinovodu Yamal tok plina je obrnut već 15 dana. * 4. 1. - Kosovo zabranjuje rudarenje kriptovaluta zbog nestašice struje. * 4. 1. - Nagli porast broja registrovanih sa koronom u regionu. * [[5. 1.]] - Protesti u [[Kazahstan]]u povodom poskupljenja goriva prerastaju u nerede. Vlada je podnela ostavku, kao i predsednik Saveta bezbednosti, bivši predsednik Nazarbajev - red se uspostavlja uz pomoć ruskih trupa. * 5. 1. - Ministarstvo finansija SAD uvelo sankcije Miloradu Dodiku i banjalučkoj ATV zbog "koruptivnih aktivnosti" i pretnje stabilnosti i teritorijalnoj celovitosti BiH. * 5. 1. - [[Novak Đoković]] stigao u Melbourne nakon što je, kontroverzno, dobio medicinsko izuzeće od obavezne vakcinisanosti - viza mu je poništena, što je oboreno na sudu 10-og, u međuvremenu je u pritvoru za imigrante. * 5. 1. - Severna Koreja testirala hipersoničnu raketu - izvodi još šest različitih testova ovog meseca. * [[6. 1.]] - Ruski vojnici došli u nedavno napuštenu francusku bazu u [[Timbuktu]]u. * [[10. 1.]] - Američko-ruski razgovori u Ženevi: teme su ruske trupe na ukrajinskoj granici i ruski zahtevi NATO-u. * [[11. 1.]] - Zaplijenjeno pola tone kokaina u tovaru banana namijenjenom crnogorskom trgovačkom lancu "Voli". * [[14. 1.]] - Odlukom ministra za imigraciju, Đokoviću je ponovo oduzeta australska viza - federalni sud odbija žalbu, deportovan je 16-og. * [[15. 1.]] - Erupcija podvodnog vulkana Hunga Tonga - manji cunami i pepeo na [[Tonga|Tongi]]. * 16. 1. - Referendum o promeni Ustava Srbije, u delu o pravosuđu: 60,3% je "za", izlaznost 30,1%. Deo opozicije tvrdi da je bilo prevara. * [[19. 1.]] - Vladajuća koalicija "Crno na bijelo", Građanskog pokreta URA i Saveza građana Civis, podnijela je Skupštini Crne Gore Inicijativu 31 poslanika, uključujući iz DPS, za izglasavanje nepovjerenja Vladi premijera Zdravka Krivokapića. * [[20. 1.]] - Vlada Srbije povukla rudarske dozvole Rio Tintu. * 20. 1. - Bitka u al-Hasaki na istoku Sirije: istovremeni napad Islamske Države na zatvor i pobuna zatvorenika - slede višednevne borbe sa kurdskim SDF, zatvor je uništen a 2 - 3 hiljade zatvorenika je pobeglo ili nestalo. * [[21. 1.]] - Rusija traži povlačenje NATO trupa iz Bugarske i Rumunije, u okviru vraćanja na situaciju iz 1997. * 21. 1. - MUP Srbije objavljuje da se sprema atentat na predsednika Vučića, od strane grupe Radoja Zvicera. * [[24. 1.]] - Vojni udar u Burkini Faso - u zemlji je sigurnosna kriza od 2015. usled napada islamističkih militanata. * [[27. 1.]] - SAD odbijaju ruski zahtev da Ukrajina ne bude nikada primljena u NATO. * [[29. 1.]] - Talijanski predsjednik [[Sergio Mattarella]] je reizabran, pošto je umoljen da pristane na to radi stabilnosti. * [[30. 1.]] - Završen ''Australian Open'': [[Rafael Nadal]] je osvojio rekordnu 21. titulu, mešovite dublove su dobili [[Kristina Mladenovic]] i [[Ivan Dodig]], [[Petra Marčinko]] među juniorkama. === Februar/Veljača === * [[2. 2.]] - Vrhunac omikronovog talasa u Srbiji: 7-dnevni prosek registrovanih slučajeva 19.288 (vrhunac hospitalizacija 14. 2., 7-dnevni prosek 4.513). * [[3. 2.]] - Racija američkih specijalaca u Atmehu na severozapadu Sirije: lider ID Abu Ibrahim al-Qurayshi se digao u vazduh sa svojom porodicom. * [[4. 2.]] - Izglasano nepovjerenje crnogorskoj vladi [[Zdravko Krivokapić|Zdravka Krivokapića]], glasovima "Crno na bijelo" i opozicije. Tri dana kasnije i predsjedniku Skupštine Aleksi Bečiću. * 4. 2. - NATO zaključio "aktivnost budnosti" ''Neptune Strike 2022'' u Jadranu, u kojoj je učestvovao i nosač aviona '' USS Harry S. Truman''<ref>[https://sfn.nato.int/newsroom/news-archive/2022/nato-concludes-vigilance-activity-neptune-strike-2022 NATO Concludes Vigilance Activity Neptune Strike 2022]. sfn.nato.int Feb 5 2022</ref> (u posjeti Splitu od 11-og). * 4. 2. - Predstavljen izgled [[Hrvatska i euro|hrvatskih kovanica eura]], sporni prijedlog rješenja sa kunom ubrzo povučen. * 4. 2. - Sastanak [[Xi Jinping|Xi]] - Putin u Pekingu: kritikuju "negativan uticaj" SAD u Evropi i Azijsko-pacifičkom regionu, Kina podržava Rusiju u ukrajinskoj krizi. * [[4. 2.|4]] - [[20. 2.]] - Zimske olimpijske igre u Pekingu. * [[5. 2.]] - [[Argentina]] pristupa kineskoj inicijativi [[Pojas i put]]. * [[6. 2.]] - Platinski jubilej, 70 godina vladavine britanske kraljice [[Elizabeta II|Elizabete II]]. * 6. 2. - ''Freedom Convoy'': proglašeno vanredno stanje u gradu [[Ottawa]], gde su kamioni i pešaci okupljeni od 29. 1., u protestu zbog obaveznog vakcinisanja, uz neprekidne sirene, izgrede i saobraćajni kolaps. * 6 - 7. 2. - Ruska klizačica Kamila Valijeva (15) izvela četvorostruki skok, ali ceremonija dodele medalja je otkazana zbog nedozvoljene supstance. * [[10. 2.]] - Započinju rusko-beloruske vojne vežbe u Belorusiji. * [[15. 2.]] - Kiša od 258 mm izaziva klizišta u brazilskom gradu [[Petrópolis]], 217+ stradalih. * [[17. 2.]] - Francuska i evropski saveznici najavljuju povlačenje trupa iz [[Mali]]ja. * [[18. 2.]] - U [[Donjecka Narodna Republika|Donjeckoj]] i [[Luganska Narodna Republika|Luganskoj]] separatističkoj republici objavili evakuaciju civila u Rusiju, jer Ukrajina navodno planira ofanzivu. Prethodnih dana su pojačana granatiranja, danas se izveštava o eksplozijama automobila u Donjecku i gasovoda kod Luganska. Sutradan proglašavaju mobilizaciju. * 18. 2. - Engleska i Vels pogođeni olujom Eunice, najjačom od 1987, pogađa i druge zemlje oko Severnog mora i Baltika. * [[19. 2.]] - Uhićen ministar graditeljstva Darko Horvat. * [[20. 2.]] - Velika brana etiopskog preporoda: elektrana je proizvela prvu struju. * [[21. 2.]] - Putin objavio priznanje Donjecke i Luganske republike. Predviđeno je slanje ruske vojske kao mirovnjaka na te teritorije. * [[23. 2.]] - Ukrajina je izglasala uvođenje vanrednog stanja, a lideri donbaskih republika su zatražili pomoć od Rusije u "odbijanju agresije". [[Datoteka:UK-MOD-Ukraine-2022-02-28.jpg|mini|250px|[[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|Ruska invazija na Ukrajinu]]: ruski prodori do kraja februara]] * [[24. 2.]] - Rusija započela [[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|"specijalnu vojnu operaciju" za "demilitarizaciju i denacifikaciju Ukrajine"]]. Putin preti "posledicama većim nego ikad u istoriji" onima koji bi se umešali. Nakon udara po vojnoj infrastrukturi došlo je do prodora sa severa, severoistoka i juga. Zauzeto je [[Zmijsko ostrvo]] blizu ušća Dunava, nakon široko publikovanog prkosa ukrajinskog garnizona. * [[25. 2.]] - Ruske trupe na severnoj periferiji Kijeva, vodi se borba za aerodrom Hostomel. Putin poziva ukrajinsku vojsku da zbaci "narkomansku neonacističku" vlast. * [[27. 2.]] - Putin povisio gotovost strateških snaga zbog sankcija i "pretećih izjava" lidera NATO zemalja; EU će plaćati kupovinu i dostavu oružja Ukrajini, zatvoren je vazdušni prostor za ruske avione. * [[28. 2.]] - Prvi pregovori na granici Ukrajine i Belorusije, raketni napad na Harkov, Turska zatvara Moreuze, u skladu sa Konvencijom iz Montreauxa. === Mart/Ožujak === * [[2. 3.]] - Ruske snage su zauzele [[Herson]] i okružile [[Mariupolj]], priznaju 498 mrtvih od početka invazije. Generalna skupština UN osudila rusku invaziju na Ukrajinu sa 141-im glasom za (uključujući Srbiju), pet protiv (Belorusija, S. Koreja, Eritreja i Sirija) i 35 uzdržanih. Niz zemalja je prijavio Međunarodnom krivičnom sudu zločine u Ukrajini. * [[4. 3.]] - Ruske snage su zauzele nuklearnu elektranu Zaporožje, kod Energodara; bilo je vatre u zgradi za obuku (najveća NE u Evropi, nominalni kapacitet 5.700 MW). * [[7. 3.]] - Misija EUFOR Althea saopštila da je u BiH raspoređeno dodatnih 500 pripadnika. * [[8. 3.]] - SAD i UK zabranjuju uvoz ruske nafte - cena barela je preko 120 dolara. Cena [[nikl]]a je udvostručena od početka rata, kao i cena prirodnog gasa; cena pšenice je veća oko 50%. UNHCR kaže da je Ukrajinu napustilo dva miliona ljudi. * [[9. 3.]] - Bolnica za majku i dete u [[Mariupolj]]u teško oštećena u ruskom napadu - grad je granatiran više dana, što sprečava evakuaciju civila. * 9. 3. - Na Korzici izbijaju neredi sedam dana pošto je nacionalista Yvan Colonna izboden u zatvoru (umire 21. 3.) * 9. 3. - Konzervativac [[Yoon Suk-yeol]] izabran za predsednika Južne Koreje. * [[10. 3.]] - Dron iz pravca Ukrajine pao na zagrebački Jarun u 23 sata. * [[11. 3.]] - [[Gabriel Boric]] je novi predsjednik [[Čile]]a. * [[14. 3.]] - Raketni napad na bazu Javorov, zapadno od Lavova. * 14. 3. - Iranska revolucionarna garda raketirala okolinu američkog konzulata u iračkom Irbilu, navodni izraelski centar, iz odmazde za udar u Siriji u kome su stradali njeni članovi. * 14. 3. - Kineski južni grad Shenzhen je u lokdaunu, ograničen je pristup Šangaju, veliki porast i na severoistoku, mada su cifre relativno male. Ozbiljnija je situacija u Hong Kongu. * [[15. 3.]] - Rusija objavila napuštanje [[Savjet Evrope|Savjeta Evrope]], pre nego što je ovo telo to izglasalo. * [[16. 3.]] - Pogođeno pozorište u Mariupolju, u čijem skloništu se nalazio jedan broj ljudi. * [[18. 3.]] - U Turskoj otvoren [[Most Çanakkale 1915]] ili Dardanelski most, kod mesta [[Lapseki]] - to je sa 2.023 m najduži [[viseći most]] na svetu. * 18 - [[20. 3.]] - U Beogradu održano Svetsko prvenstvo u dvoranskoj atletici. [[Ivana Španović|Ivana Vuleta]] (ex Španović) osvojila zlato u skoku u dalj. * [[19. 3.]] - Puštena u saobraćaj brza pruga Beograd - Novi Sad, deo pruge do Budimpešte. * [[21. 3.]] - China Eastern Airlines Flight 5735: avion se srušio kod [[Wuzhou]]a - 132 mrtvih. * [[22. 3.]] - Ukrajinske snage povratile Makarov kod Kijeva i potisnule ruske snage. * [[24. 3.]] - Severna Koreja testirala do sada najveću interkontinentalnu raketu, Hwasong-17. * 24. 3. - NATO objavljuje da će postaviti četiri nove borbene grupe, od 40.000 ljudi u Slovačkoj, Mađarskoj, Rumuniji i Bugarskoj. * [[25. 3.]] - Rusko ministarstvo odbrane izjavljuje da će preneti fokus na Donbas. * [[27. 3.]] - [[94. dodjela Oscara]]: najbolji film je ''[[CODA (film)|CODA]]'', uz još dve nagrade; "[[Dina (2021.)|Dina]]" 6 nagrada od 10 nominacija; ''[[The Power of the Dog (film)|The Power of the Dog]]'' jedna od 12; ''[[Belfast (film)|Belfast]]'' i ''[[West Side Story (2021)|West Side Story]]'' po jedna od 7. [[Will Smith]] ošamario [[Chris Rock|Chrisa Rocka]]. * [[29. 3.]] - U padu helikoptera misije MONUSCO u DR Kongu ima osam poginulih, uključujući potpukovnika Dejana Stanojevića iz Srbije. * mart - Počeo toplotni talas u Indiji, mesec je najtopliji od 1900. === April/Travanj === * [[1. 4.]] - Nesreća u rudniku "Soko", kod [[Sokobanjska Moravica|Sokobanje]], osam rudara stradalo u gušenju metanom. * 1. 4. - Rusija od danas traži isplatu gasa rubljama za zemlje koje ne smatra prijateljskim. * 1. 4. - Ukrajinske snage su povratile [[Buča|Buču]] kod Kijeva, narednih dana se izveštava o ubistvu stotina ljudi za vreme ruske okupacije. * [[3. 4.]] - Predsednički i vanredni parlamentarni izbori u Srbiji i lokalni izbori. [[Aleksandar Vučić]] reizabran sa 58,54 % (+2,5 procentna poena u odnosu na 2017). [[Srpska napredna stranka|SNS]] 120 mandata (-68), Ujedinjena Srbija 38 (novi), SPS-JS 32 (=)... Izjednačeno u beogradskoj skupštini. * 3. 4. - Izbori u Mađarskoj: [[Viktor Orbán|Orbánov]] [[Fidesz]] pojačao većinu za dva mandata. * 3. 4. - Pakistanska ustavna kriza: po savetu premijera [[Imran Khan|Imrana Khana]] je raspušten parlament u kome se pripremao njegov opoziv - Ustavni sud to ocenjuje neustavnim i Khanu je izglasano nepoverenje 10-og. * [[8. 4.]] - Železnička stanica u [[Kramatorsk]]u pogođena raketama - 50 mrtvih. * 8. 4. - Počinju poplave u Južnoj Africi, naročito oko [[Durban]]a - preko 440 mrtvih. * [[12. 4.]] - Visoki predstavnik Šmit suspendovao Zakon o nepokretnoj imovini Republike Srpske. * [[14. 4.]] - Potonula krstarica "Moskva", zastavni brod ruske Crnomorske flote. * [[17. 4.]] - Uhapšena bivša predsednica Vrhovnog suda Crne Gore Vesna Medenica - sumnja na stvaranje kriminalne organizacije i protivzakonit uticaj. * [[18. 4.]] - Ukrajina javlja da je počela ruska ofanziva u Donbasu. Ruske snage su većim delom zauzele Mariupolj, s izuzetkom kompleksa čeličane Azovstal. * [[19. 4.]] - Objavljeno da je potpisan sigurnosni sporazum između Kine i [[Solomonski Otoci|Solomonskih Otoka]]. * [[20. 4.]] - Pet miliona izbeglica iz Ukrajine i 7,1 milion raseljenih, od 44 miliona stanovnika. * [[22. 4.]] - Zemljotres uveče kod [[Berkovići|Berkovića]], jedna osoba poginula u [[Stolac|Stocu]]. [[Datoteka:Dritan Abazovic, December 2020.jpg|mini|120px|[[Dritan Abazović]]]] * [[24. 4.]] - Predsednički izbori u Francuskoj: [[Emmanuel Macron|Macron]] dobija reizbor u drugom krugu, pobedom nad [[Marine Le Pen|Le Pen]] sa 58,5% glasova. * 24. 4. - Izbori u Sloveniji: najviše mandata dobija zeleno-liberalni Pokret Svoboda biznismena [[Robert Golob|Roberta Goloba]]. * [[25. 4.]] - [[Elon Musk]] dogovorio kupovinu [[Twitter]]a za 44 milijarde dolara. * 25 - 26. 4. - Eksplozije u otcepljenom moldavskom regionu [[Pridnjestrovlje]]: srušen radio predajnik, pucano na ministarstvo državne sigurnosti. * [[27. 4.]] - [[Gazprom]] prekinuo isporuke gasa Poljskoj i Bugarskoj, zbog neplaćanja rubljama. * [[28. 4.]] - [[Dritan Abazović]] je novi premijer Crne Gore. === Maj/Svibanj === * [[4. 5.]] - Federalna rezerva SAD diže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena kako bi suzbila inflaciju. * [[5. 5.]] - Lokalni izbori u UK: Konzervativci izgubili dosta mesta; [[Sinn Féin]] je najveća stranka u Severnoj Irskoj, ali unionisti imaju 37 mandata prema 36 za nacionaliste, od 90. * [[6. 5.]] - Havanski hotel "Saratoga" teško oštećen u eksploziji gasa, 32 mrtvih. * [[9. 5.]] - Masovni protesti na Šri Lanci zbog teške ekonomske situacije: ostavku daje premijer Mahinda Rajapaksa, inače brat predsednika. * 9. 5. - Predsednički izbori na Filipinima: Ferdinand [[Bongbong Marcos]], sin [[Ferdinand Marcos|nekadašnjeg diktatora]], odnosi ubedljivu pobedu nad potpredsednicom Leni Robredo; za novu potpredsednicu je izabrana [[Sara Duterte]], kćerka [[Rodrigo Duterte|odlazećeg predsednika]]. * 9. 5. - Biden potpisao Zakon o najmu i zajmu za vojnu pomoć Ukrajini. * [[11. 5.]] - Krah [[stablecoin]]a ''terra'': vrednost je pala na 35 američkih centi sa jednog dolara, pošto je novac povlačen brže od automatskog stabilizatora. Krah kriptovaluta do kraja juna obara vrednost tržišta sa tri na jedan bilion dolara. * [[13. 5.]] - Umro predsednik [[Ujedinjeni Arapski Emirati|Ujedinjenih Arapskih Emirata]] i emir Abu Dhabija [[Khalifa bin Zayed Al Nahyan]], nasleđuje ga polubrat [[Mohamed bin Zayed Al Nahyan|Mohamed]] (faktički još od 2014). * 13. 5. - Severna Koreja potvrdila prvu smrt od kovida, već kroz nekoliko dana se govori o milion ljudi sa "groznicom". * 10 - 14. 5. - Pesma Evrovizije u Torinu: pobedila je ukrajinska numera, a [[Konstrakta]] je peta. * maj - Niz zemalja registruje slučajeve [[Majmunske boginje|majmunskih boginja]]. * 16. 5. - Bitka za Harkov: Ukrajina javlja da su njene trupe stigle do ruske granice (deset dana kasnije se izveštava o granatiranju grada). * 16. 5. - Talas vrućine u Indiji: temperature u New Delhiju i do 49 stepeni. Indijska vlada je zabranila izvoz pšenice. * 16 - 17. 5. - Nove lažne dojave o bombama u Srbiji: škole, studentski domovi, tržni centri, mostovi... * [[17. 5.]] - Prekinut otpor u mariupoljskoj čeličani Azovstal, 264 ranjenih vojnika je evakuisano/zarobljeno (poslednja grupa 20-og, ukupno 2.439 boraca). Fokus borbi je na [[Severodonjeck]]u. * [[18. 5.]] - Finska i Švedska aplicirale za članstvo u NATO, turski predsednik Erdoğan postavlja uslove. * [[21. 5.]] - Izbori u Australiji: konzervativna koalicija [[Scott Morrison|Scotta Morrisona]] gubi većinu, novi premijer je laburist [[Anthony Albanese]]. * [[22. 5.]] - Sukob policije i Torcide na autocesti kod Zagreba, policija otvarala vatru. * [[24. 5.]] - Srpska pravoslavna crkva priznaje autokefalnost [[Makedonska pravoslavna crkva – Ohridska arhiepiskopija|Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije]], objavio patrijarh Porfirije na zajedničkoj liturgiji u Skoplju. * 24. 5. - U školi u [[Uvalde, Texas]] ubijeno 19 đaka i dve učiteljice. * [[29. 5.]] - Telefonski razgovor Vučić - Putin, dogovoreno snabdevanje gasom uz povoljnu cenu. * [[31. 5.]] - EU dogovorila embargo na rusku naftu koja se prevozi morem, 2/3 uvoza. === Jun/Juni/Lipanj === * [[1. 6.]] - Europska komisija odobrila pristupanje Hrvatske eurozoni. * 1. 6. - ''Depp v. Heard'': porota u Virdžiniji presudila da je [[Amber Heard]] defamirala [[Johnny Depp|Johnnyja Deppa]] * [[6. 6.]] - Otkazana poseta ruskog ino. ministra Sergeja Lavrova Srbiji, pošto susedne zemlje nisu dozvolile prelet. * [[10. 6.]] - Poseta kancelara [[Olaf Scholz|Olafa Scholza]] Beogradu, tokom balkanske turneje. * [[13. 6.]] - Pad berzi širom sveta nakon veće od očekivane majske inflacije u SAD, pale su i kriptovalute a dolar jača (očekuje se povećanje kamatne stope). * 13. 6. - Konflikt u Kivuu, na istoku DR Kongo: pokret M23 je zauzeo grad Bunagana, kongoanske vlasti optužuju [[Ruanda|Ruandu]] za podršku. * [[14. 6.]] - Uništene skoro sve ploče na [[Partizansko groblje u Mostaru|Partizanskom groblju u Mostaru]]. * 14. 6. - [[Otok Hans]] između danskog Grenlanda i Kanade podijeljen napola, čime je završen "Whisky rat". * [[17. 6.]] - U Srbiji registrovan prvi slučaj "majmunskih boginja". * [[19. 6.]] - Parlamentarni izbori u Francuskoj, drugi krug: preds. Macron izgubio većinu. * 19. 6. - [[Gustavo Petro]] je prvi levičar izabran za predsednika [[Kolumbija|Kolumbije]]. * [[22. 6.]] - Zemljotres u afganskoj provinciji Paktika sa velikim brojem žrtava. * [[23. 6.]] - Ukrajina i Moldova dobijaju status kandidata za EU. * [[24. 6.]] - ''Dobbs v. Jackson Women's Health Organization'': Vrhovni sud SAD presudio da ustav ne garantuje pravo na abortus i da savezne države mogu uvesti restrikcije - oborena presuda u ''[[Roe vs. Wade]]'' iz 1973. * 24. 6. - Ukrajina povlači poslednje trupe iz [[Sjeverodonjeck]]a. * 25. 6. - 5. 7. - [[Mediteranske igre]] u Oranu, Alžir * 28 - 30. 6. - Samit NATO u Madridu: Švedska i Finska pozvane u članstvo, nakon sporazuma sa Turskom; usvojen novi strateški koncept. * [[30. 6.]] - Ruske snage se povukle sa [[Zmijsko ostrvo|Zmijskog ostrva]]. * jun - jul - Toplinski val u regiji: u Kninu 28. 6. izmjereno 40,4 stupnjeva, lipanjski rekord. === Jul/Juli/Srpanj === [[Datoteka:Webb's First Deep Field.tif|mini|Webbovo Prvo duboko polje]] * [[3. 7.]] - Ukrajinske snage se povukle iz [[Lisičansk]]a, tako da je cela [[Luganska oblast]] pod ruskom kontrolom - [[Luganska Narodna Republika|Luganska NR]]. * [[4. 7.]] - Izvanredno stanje zbog suše u pet sjevernih talijanskih regiona; rijeka [[Po]] je skoro presušila. * [[5. 7.]] - Ministar financija [[Zdravko Marić]] podnio ostavku. * 5. 7. - Protesti u Skoplju protiv francuskog predloga za rešenje makedonsko-bugarskog spora postaju nasilni, povređeno je 47 policajaca. * [[7. 7.]] - Britanski premijer [[Boris Johnson]] podneo ostavku, nakon niza skandala koji su doveli do ostavke velikog broja članova vlade. * [[8. 7.]] - Ubijen bivši japanski premijer [[Shinzō Abe]]. * 8. 7. - Denver Nuggetsi produžili ugovor sa [[Nikola Jokić|Nikolom Jokićem]] za 264 miliona dolara. * 8 - 17. 7. - U sukobu bandi u haićanskom glavnom gradu [[Port-au-Prince]]u, četvrt [[Cité Soleil]], ubijeno 209 ljudi * [[9. 7.]] - Ekonomska kriza na Šri Lanci: gomila upala u predsedničku palatu i zapalila premijerovu kuću - obojica najavljuju ostavke. [[Datoteka:Bridge Moracica, Montenegro 06.jpg|mini|Most Moračica na autuputu u Crnoj Gori]] * [[12. 7.]] - Objavljene prve slike dobijene sa [[Svemirski teleskop James Webb|svemirskog teleskopa James Webb]]. * 12. 7. - Dolar i euro oko pariteta: povećane kamate u SAD su potakle rast dolara, dok se u eurozoni očekuje recesija zbog energetske krize. * [[13. 7.]] - Otvorena prva dionica prvog autoputa u Crnoj Gori: Smokovac kod Podgorice – Mateševo kod Kolašina, 41 km. * 13. 7. - Veliki požar između Vodica i Šibenika, na preko 3.000 ha. * 15 - 24. 7. - Svetski šampionat u atletici u [[Eugene, Oregon]]. [[Sandra Perković]] osvojila srebro. * [[16. 7.]] - Ukrajinski avion sa oružjem iz Srbije za Bangladeš pao kod Kavale u Grčkoj. * [[17. 7.]] - Situacija sa nedopuštenom Vučićevom posetom Jasenovcu. * [[19. 7.]] - Talas vrućine u zapadnoj Evropi: rekordnih 40 C u Engleskoj. ** Požari u južnoj Evropi, u gašenju na slovenskom Krasu učestvuju i ekipe iz susednih zemalja, npr. hrvatski kanader. * 19. 7. - Počinju pristupni pregovori [[Pristupanje Albanije Europskoj uniji|Albanije]] i [[Pristupanje Sjeverne Makedonije Europskoj uniji|S. Makedonije]] sa [[Europska unija|EU]]. [[Datoteka:Pelješac bridge - Most Pelješac - Croatia - 2022-06-16.jpg|mini|[[Pelješki most]]]] * [[21. 7.]] - Talijanski premijer [[Mario Draghi]] je podnio ostavku nakon što je u koaliciji izgubio potporu [[Pokret pet zvijezda|M5S]], kao i [[Severna liga (Italija)|Lige]] i [[Naprijed Italija|Forza Italia]] (izvanredni izbori u rujnu). Državni dug zemlje iznosi preko 2.700 milijardi eura, preko 150% GDP * 21. 7. - Europska centralna banka podiže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena - kraj osam godina negativnih stopa, inflacija u eurozoni je 8,6%. * [[22. 7.]] - U Istanbulu potpisan ukrajinsko-ruski sporazum o izvozu žita preko Crnog mora. * [[23. 7.]] - WHO objavljuje širenje majmunskih boginja međunarodnom vanrednošću. * [[26. 7.]] - Otvoren [[Pelješki most]]: dugačak je 2.404 metra, dva centralna pilona, visine 222 m iznad morskog dna obuhvataju plovidbeni kanal od 200 × 55 m. * [[27. 7.]] - Visoki predstavnik Christian Schmidt nametnuo je tehničke izmjene Izbornog zakona BiH. * 27. 7. - Isporuka ruskog gasa preko Severnog toka je prepolovljena na 20% kapaciteta. == Predviđeni događaji == * 15 - 21. 8. - Evropski šampionat u atletici u Minhenu * 1 - 18. 9. - EuroBasket 2022 u Nemačkoj, Češkoj, Italiji i Gruziji. * 5. 9. - Cijene u Hrvatskoj označene u kunama i eurima. * 12 - 18. 9. - [[EuroPride]] u Beogradu * [[25. 9.]] - Vanredni izbori u Italiji. * [[2. 10.]] - Generalni izbori u Brazilu. * oktobar? - Izbori u BiH. * oktobar - Popis stanovništva u Srbiji. * [[8. 11.]] - Sredomandatni izbori u SAD. * novembar? - XX Nacionalni kongres [[KP Kine]]. * [[21. 11.]] - [[18. 12.]] - U Kataru se održava Svetsko prvenstvo u fudbalu. === Nepoznati datumi === * Popis stanovništva na Kosovu. * Planirano gašenje nuklearne energije u Nemačkoj. * Referendum o nezavisnosti [[Federalne Države Mikronezije|mikronezijske]] države [[Chuuk (savezna država)|Chuuk]]? == Rođenja == == Smrti == {{glavni članak|:Kategorija:Umrli 2022.}} === Januar/Siječanj === * [[2. 1.]] - [[Richard Leakey]], kenijski antropolog, političar (* [[1944]]) * [[3. 1.]] - [[Vladan Živković]], glumac (* [[1941]]) * [[6. 1.]] - [[Peter Bogdanovich]], filmski režiser (* [[1939]]) * 6. 1. - [[Sidney Poitier]], glumac (* [[1927]]) * [[7. 1.]] - [[Anatolij Kvašnjin]], bivši ruski načelnik generalštaba (* [[1946]]) * [[9. 1.]] - [[Toshiki Kaifu]], bivši japanski premijer (* [[1931]]) * 9. 1. - [[Bob Saget]], glumac, komičar (* [[1956]]) * [[11. 1.]] – [[David Sassoli]], italijanski novinar i političar, predsjednik EP (* [[1956]].) * [[12. 1.]] - [[Stjepan Lamza]], nogometaš (* [[1940]]) * 12. 1. - [[Ronnie Spector]], pjevačica ''The Ronettes'' (* [[1943]]) * < 14. 1. - [[Petar Đorđević]], slikar (* [[1943]]) * [[14. 1.]] - [[Nikša Bareza]], dirigent (* [[1936]]) * [[15. 1.]] - [[Nino Cerruti]], modni kreator (* [[1930]]) * [[16. 1.]] - [[Ibrahim Boubacar Keïta]], bivši predsednik Malija (* [[1945]]) * [[19. 1.]] - [[Hardy Krüger]], glumac (* [[1928]]) * 19. 1. - [[Radovan Beli Marković]], književnik (* [[1947]]) * [[20. 1.]] - [[Meat Loaf]], pevač, glumac (* [[1947]]) * [[22. 1.]] - [[Aki Rahimovski]], pjevač "Parnog valjka" (* [[1955]]) * 22. 1. - [[Željko Mavrović (glumac)|Željko Mavrović]], glumac (* [[1947]]) * [[23. 1.]] - [[Lavrentije Trifunović]], episkop šabački (* [[1935]]) * [[24. 1.]] - [[Greta Ferušić]], bosanska arhitektica, preživjela Auschwitz (* [[1924]]) * [[25. 1.]] - [[Stevan K. Pavlović]], istoričar (* [[1933]]) * [[27. 1.]] - [[Nedjeljko Mihanović]], hrvatski književnik i političar, član suradnik HAZU (* [[1930]]) * 27. 1. - [[Svetozar Livada]], filozof, sociolog (* [[1928]]) * [[29. 1.]] - [[Srećko Lorger]], književnik, novinar (* [[1944]]) * 29. 1. - Ksenija Vučić, novinarka, prva supruga AV (* [[1968]]) * [[30. 1.]] - [[Zvonimir Šeparović]], hrvatski pravnik i političar (* [[1928]]) * [[31. 1.]] - [[Daniel Rukavina]], imunolog, član HAZU (* [[1937]]) * 31. 1. - Petar Tutavac, keksar "Domaćice" i "Plazme" (* [[1934]]) === Februar/Veljača === * [[2. 2.]] - [[Monica Vitti]], glumica (* [[1931]]) * 2. 2. - [[Velja Pavlović]], novinar, TV voditelj na Studio B (* [[1953]]) * [[4. 2.]] - [[Vesna Malohodžić]], glumica (* [[1948]]) * [[5. 2.]] - [[Ana Došen-Dobud]], spisateljica, pedagoginja (* [[1920]]) * [[6. 2.]] - [[Predrag Vranešević]], član "Laboratorije zvuka" (* [[1946]]) * [[7. 2.]] - [[Douglas Trumbull]], režiser, supervizor specijalnih efekata (* [[1942]]) * [[8. 2.]] - [[Borivoj Dovniković]], filmski redatelj, animator (* [[1930]]) * 8. 2. - [[Luc Montagnier]], virolog, nobelovac (* [[1932]]) * [[9. 2.]] - [[Milan Vlajčić]], novinar, filmski kritičar (* [[1939]]) * 9. 2. - [[Snežana Pantić]], karatistkinja (* [[1978]]) * [[10. 2.]] - [[Eduard Kukan]], slovački diplomata, izaslanik za Balkan (* [[1939]]) * [[10. 2.]] - [[Luc Montagnier]], francuski virolog, dobitnik Nobelove nagrade za fiziologiju i medicinu (* 1932) * [[12. 2.]] - [[Ivan Reitman]], filmski režiser (* [[1946]]) * 12. 2. - [[Stevan Tontić]], pesnik (* [[1946]]) * [[14. 2.]] - [[Bora Ivkov]], šahovski velemajstor (* [[1933]]) * [[18. 2.]] - [[Oliver Antić]], srpski pravnik i političar (* [[1950]]) * [[19. 2.]] - [[Gary Brooker]], frontmen Procol Haruma (* [[1945]]) === Mart/Ožujak === * [[13. 3.]] - [[Igor Mandić]], književnik kritičar, novinar (* [[1939]]) * [[15. 3.]] - [[Nikola Štedul]], hrvatski emigrant (* [[1937]]) * [[21. 3.]] - [[Vesna Bosanac]], ratna ravnateljica vukovarske bolnice (* [[1949]]) * [[22. 3.]] - [[Milovan Vitezović]], književnik (* [[1944]]) * [[23. 3.]] - [[Madeleine Albright]], bivši državni sekretar SAD (* [[1937]]) * [[26. 3.]] - [[Milivoj Karakašević]], stonoteniser (* [[1948]]) === April/Travanj === * [[2. 4.]] - [[Estelle Harris]], glumica (* [[1928]]) * 2. 4. - [[Mirjana Majurec]], glumica (* [[1952]]) * [[3. 4.]] - [[Snežana Nikšić]], glumica (* [[1943]]) * [[4. 4.]] - [[Petar Skansi]], košarkaš i trener (* [[1943]]) * [[5. 4.]] - [[Dejan Mijač]], pozorišni reditelj, akademik SANU (* [[1934]]) * [[6. 4.]] - [[Vladimir Žirinovski]], ruski političar (* [[1946]]) * [[7. 4.]] - [[Dušan Čkrebić]], društveno-politički radnik SR Srbije (* [[1927]]) * [[12. 4.]] - [[Zvonimir Janko]], matematičar, član HAZU (* [[1932]]) * [[13. 4.]] - [[Michel Bouquet]], glumac (* [[1925]]) * [[15. 4.]] - [[Liz Sheridan]], glumica (* [[1929]]) * [[19. 4.]] - [[Kane Tanaka]], japanska superstogodišnjakinja (* [[1903]]) * [[21. 4.]] - [[Mwai Kibaki]], bivši predsednik Kenije (* [[1931]]) * [[23. 4.]] - [[Orrin Hatch]], američki političar (* [[1934]]) === Maj/Svibanj === * [[1. 5.]] - [[Ivica Osim]], fudbaler, trener (* [[1941]]) * [[2. 5.]] - [[Đuro Seder]], slikar, akademik HAZU (* [[1927]]) * [[3. 5.]] - [[Stanislav Šuškevič]], prvi predsednik Belorusije (* [[1934]]) * [[8. 5.]] - [[Fred Ward]], glumac (* [[1942]]) * [[10. 5.]] - [[Leonid Kravčuk]], prvi predsednik Ukrajine (* [[1934]]) * [[17. 5.]] - [[Vangelis]], kompozitor, muzičar (* [[1943]]) * 17. 5. - [[Igor Starović]], pevač "Divljeg kestena" (* [[1964]]) * [[26. 5.]] - [[Ray Liotta]], glumac (* [[1954]]) * [[27. 5.]] - [[Angelo Sodano]], bivši državni tajnik Vatikana i dekan kolegija kardinala (* [[1927]])) * [[28. 5.]] - [[Bujar Nishani]], bivši predsednik Albanije (* [[1966]]) === Jun/Juni/Lipanj === * [[9. 6.]] - [[Julee Cruise]], američka kantautorka (* [[1956]]) * [[12. 6.]] - [[Philip Baker Hall]], glumac (* [[1931]]) * [[17. 6.]] - [[Jean-Louis Trintignant]], glumac (* [[1930]]) * [[21. 6.]] - [[Dragan Tomić (političar)|Dragan Tomić]], bivši srpski političar (* [[1936]]) * [[26. 6.]] - [[Margaret Keane]], američka slikarka (* [[1927]]) === Jul/Juli/Srpanj === * [[2. 7.]] - [[Peter Brook]], kazališni redatelj (* [[1925]]) * [[6. 7.]] - [[James Caan]], glumac (* [[1940]]) * [[20. 7.]] - [[Viktor Žmegač]], književni teoretičar, muzikolog, akademik HAZU (* [[1929]]) * [[21. 7.]] - [[Nikola Radmanović]], fudbaler, trener (* [[1969]]) * [[24. 7.]] - [[David Warner]], glumac (* [[1941]]) * [[25. 7.]] - [[Paul Sorvino]], glumac (* [[1939]]) * 25. 7. - [[David Trimble]], severnoirski političar, nobelovac za mir (* [[1944]]) * [[26. 7.]] - [[Branko Cvejić]], glumac (* [[1946]]) * 26. 7. - [[James Lovelock]], ekologist (* [[1919]]) == Nobelove nagrade == === Veze === [[Godišnji kalendar]] == Reference == {{izvori}} {{Commonscat}} [[Kategorija:2022| ]] jsyoe8tpnjzzqlj9jnexj9xnwmd0yl3 0 1361940 41260283 31929145 2022-07-28T08:17:04Z Gliwi 135182 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Wörth an der Isar.png]] → [[File:DEU Wörth an der Isar COA.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{Grad u Nemačkoj | naziv = Vert an der Izar | izvorni_naziv = ''Wörth an der Isar'' | slika = | opis_slike = | gradska_zastava = | grb = DEU Wörth an der Isar COA.svg | država = [[Njemačka]] | pokrajina = [[Bavarska]] | lokacija = | osnivanje = | stanovništvo = 2.409<ref>Broj stanovnika po [http://web.archive.org/web/20100919050210/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/AdministrativeUebersicht,templateId=renderPrint.psml njem. Saveznom zavodu za statistiku]. [http://web.archive.org/web/20100827050647/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/GV2000VJ/2Q__30062010__Auszug,property=file.xls Stanje] 30. 6. 2010.</ref> | gustina = 498 | aglomeracija = | površina = 4,8 | gšir = 48.61667 | gduž = 12.35 | nadmorska_visina = 369 | registarska_oznaka = LA | pozivni_broj = 08702 | poštanski_kod = 84109 | dan_grada = | veb-strana = [http://www.woerth-isar.de/ www.woerth-isar.de] | gradonačelnik = ''Daniel Sporer'' | stranka = CSU/ Freie Wählerschaft | ije = da }} '''Vert an der Izar''' ({{jez-nem|Wörth an der Isar}}) je opština u [[Njemačka|njemačkoj]] saveznoj državi [[Bavarska]]. Jedno je od 35 opštinskih središta okruga [[Okrug Landshut|Landshut]]. Prema procjeni iz 2010. u opštini je živjelo 2.409 stanovnika. Posjeduje regionalnu šifru (''AGS'') 9274191. == Geografski i demografski podaci == [[Datoteka:Wörth an der Isar in LA.svg|mini|levo|250px|Položaj opštine u okrugu Landshut]] Vert an der Izar se nalazi u saveznoj državi [[Bavarska]] u okrugu Landshut. Opština se nalazi na nadmorskoj visini od 369 metara. Površina opštine iznosi 4,8&nbsp;km². U samom mjestu je, prema procjeni iz 2010. godine, živjelo 2.409 stanovnika. Prosječna gustina stanovništva iznosi 498 stanovnika/km². == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{BergerGeographischeNamenInDeutschland}} * {{FulbrookConciseHistoryOfGermany}} * {{ShawUrbanHistoricalGeography}} * {{HomeGermany}} * {{HammDemographicChange}} * {{BerghahnModernGermany}} * {{KleinerAtlas}} * {{GrosserAtlas}} {{refend}} == Vidi još == {{refbegin|2}} * [[Njemačka]] * [[Njemačke pokrajine]] * [[Popis gradova u Njemačkoj]] * [[Nemački jezik]] * [[Nemci]] * [[Institucije Savezne Republike Nemačke]] {{refend}} == Vanjske veze == {{portal|Nemačka}} {{Commonscat|Wörth an der Isar}} * [http://www.woerth-isar.de/ Zvanični sajt opštine] {{de}} * [http://www.destatis.de/ Nem. Savezni zavod za statistiku] {{de}} * [http://www.staedtetag.de Stalna konferencija gradova i opština] {{de}} * [http://www.kommon.de/ KommOn] - Informacioni sistem gradova, opština i okruga. {{de}} {{Nezavisni gradovi i opštine u okrugu Landshut}} l0ncrttc5i9vbvs4vubs8vdgp3m0xjz 0 1407466 41260258 40954635 2022-07-27T21:25:57Z 93.41.116.176 Preveo nepotreban ostatak na portugalskome wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | tip = c/b | naslov = Caiçara | slika = Caiçara.jpg | opis = poster za film | režija = [[Adolfo Celi]]<br />[[Tom Payne (režiser)|Tom Payne]]<br />[[John Waterhouse (režiser)|John Waterhouse]] | producent = [[Alberto Cavalcanti]] | scenario = Alberto Cavalcanti<br />Adolfo Celi<br />[[Ruggero Jacobbi]] | uloge = [[Eliane Lage]]<br />[[Mário Sérgio]]<br />[[Célia Biar]]<br />[[Carlos Vergueiro]]<br />Adolfo Celi | fotografija = H. E. Fowle | montaža = [[Oswald Hafenrichter]] | distributer = | premijera = {{film date|1950|11|1|df=yes}} | trajanje = 92 min. | zemlja = {{flagcountry|BRA}} | jezik = portugalski | budget = }} '''''Caiçara''''' je [[brazil]]ski crno-bijeli [[dramski film]] snimljen 1950. u režiji [[Adolfo Celi|Adolfa Celija]], [[Tom Payne (režiser)|Toma Paynea]] i [[John Waterhouse (režiser)|Johna Waterhousea]]. Protagonistica, čiji lik tumači [[Eliane Lage]], je mlada djevojka problematične prošlosti koja, u nastojanju da sredi svoj život, pristaje na brak zbog koga će se preseliti na izolirani otok. Kritičari su u filmu pronašli dosta sličnosti sa američkim klasičnim horor-filmom ''[[I Walked With Zombie]]'', prije svega zbog korištenja motiva [[vudu]]a i "egzotične" muzike. == Uloge == * [[Eliane Lage]] ... Marina * [[Carlos Vergueiro]] ... Manuel * [[Mário Sérgio (actor)|Mário Sérgio]] ... Alberto * [[Abilio Pereira de Almeida]] ... José Amaro * [[Maria Joaquina da Rocha]] ... Felicidade * [[Adolfo Celi]] ... Genovês * [[Vera Sampaio]] * [[Célia Biar]] * [[Renato Consorte]] * [[Luiz Calderaro]] * [[José Mauro de Vasconcelos]] * [[Zilda Barbosa]] ... Direktorica sirotišta == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze == * {{imdb title|id=0184322|title=Caiçara}} {{Tom Payne}} {{DEFAULTSORT:Caicara}} [[Kategorija:Brazilski filmovi]] [[Kategorija:Dramski filmovi]] [[Kategorija:Authority control 2]] 5kmxdg5jqtowpfa9j6bppa0vovszkq3 0 1504571 41260277 41096195 2022-07-28T02:31:00Z CommonsDelinker 806 Datoteka/fajl Bandera_Absentee_Shawnee.PNG je uklonjen/a jer ga/ju je na [[:commons:|Ostavi]] obrisao Missvain sa razlogom: Copyright violation; see [[:c:Commons:Licensing|]] ([[:c:COM:CSD#F1|F1]]): The website and marketing for the tribe states this is c wikitext text/x-wiki '''Absentee Shawnee''' (Ginetéwi Sawanógi, Absentee; na svome jeziku sebe nazivaju Li-Si-Wi-Nwi), jedna od skupina [[Shawnee]] Indijanaca koja se [[1845]]. <ref>{{Cite web |title=Absentee Shawnee Tribe |url=http://www.astribe.com/CulturalPreservation.html |access-date=2014-08-06 |archivedate=2007-04-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070410152402/http://www.astribe.com/CulturalPreservation.html |deadurl=yes }}</ref> odvojila od ostatka plemena i odselila na [[Indijanski Teritorij]], današnja [[Oklahoma]]. Njihovi preci pripadali su skupinama [[Hathawekela]], [[Kispoko]]tha i [[Piqua]]. Godine [[1904]]. njihov broj na području Oklahome iznosio je 459. Naziv Ginetéwi Sawanógi, kako bilježi Gatschet (1879) dolazi od ostalih Shawneeja, a ime Ginetéwi njihov je naziv za rijeku [[Canadian]] na kojoj su tada živjeli. Godine [[1936]]. Pleme se organiziralo kao &quot;Absentee Shawnee Tribe of Indians of Oklahoma&quot; == Literatura == * Frederick Webb Hodge, Handbook of American Indians North of Mexico == Izvori == {{reflist}} == Vanjske poveznice == * [http://www.astribe.com/ Absentee Shawnee Tribe] * [http://www.rootsweb.ancestry.com/~itsac/absentee-shawnee.htm Absentee Shawnee] * [http://www.astribe.com/Government.html Absentee Shawnee Tribe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090204060649/http://www.astribe.com/Government.html |date=2009-02-04 }} [[Kategorija:Shawnee]] [[Kategorija:Indijanci, Oklahoma]] [[Kategorija:Indijanska plemena]] k5no5jji42t8706p5t1izwdo0mkpd1k 0 2333770 41260222 41187504 2022-07-27T12:00:59Z Acquamarina 173498 dodao nove odjeljke s citatima wikitext text/x-wiki {{Naselje u Italiji | naziv = Altolia | izvorni_naziv = | država = {{flag|Italija}} [[Italija]] | regija = [[Sicilija]] | okrug = [[Messina (provincija)|Messina]] | slika = | opis_slike = | grb = | gradska_zastava = | osnivanje = | stanovništvo = 204 | godina_stanovništvo = 2015 | aglomeracija = | godina_aglomeracija = | gustina = | površina = | vremenska_zona = | poštanski_kod = | pozivni_broj = | registarska_oznaka = | ostalo1l = | ostalo1 = | veb-strana = | gradonačelnik = | stranka = | gšir = 38.07616 | gduž = 15.44603 | nadmorska_visina = 282 | geonameid = 2525648 }} '''Altolia''' je naselje u [[Italija|Italiji]] u provinciji [[Messina (provincija)|Messina]], u regiji [[Sicilija]]. Prema proceni iz [[2015]]. u naselju je živelo 204 stanovnika.<ref name="GeoNames">{{GeoNames}}</ref><ref name="Istat">{{Istat}}</ref> Naselje se nalazi na [[Nadmorska visina|nadmorskoj visini]] od 282 m. Selo se nalazi na granici s općinom Scaletta Zanclea, na visokim brežuljcima s pogledom na dolinu potoka Giampilieri. ==Novija povijest== Različiti potresi koji su se dogodili u Messini 1783, 1854 i 1908. godine nisu posebno oštetili grad, osim što se srušio drveni strop Majke Crkve. Godine 1940. izgrađena je pokrajinska cesta koja od Marine Giampilieri vodi do sela, prolazeći kroz Giampilieri Superiore i Molino, zamjenjujući staru stazu za mazge koja je uz korito potoka stigla do Altolije. Dana 1. listopada 2009. nažalost je skočio na naslovnice zbog poplava i klizišta, koji su koštali 37 žrtava zajedno s Giampilieri Superiore, Giampilieri Marina, Molino, Briga Marina, Briga Superiore i Scaletta Zanclea.<ref> [https://www.parentesionline.it/1990/12/03/i-reportage-di-parentesi-i-nostri-reportage-giampi-molino-altolia/ I nostri reportage – Giampilieri, Molino, Altolia], Parentesionline.it, Messina, 1990</ref> == Infrastruktura i javni prijevoz == [[File:ME 01280.jpg|thumb|160px|left|Altolia 2021]] Do sela Altolia može se doći pokrajinskom cestom 33 Altolia koja, počevši od križanja Giampilieri Marina, prelazi preko Giampilieri Superiore i, prolazeći kroz čvorište Molino, konačno stiže do sela. Manju održivost predstavljaju uličice i stepenice. Altolia je povezana sa središtem grada s dvije ATM autobusne linije: linija br. 2 (Altolia - Željeznička stanica Giampilieri - Briga superiore - Terminal ZIR) i linija br. 1 Shuttle 100 (Giampilieri superiore - Glavna željeznička stanica - Torre Faro).<ref> [https://www.atmmessinaspa.it/linea.php?tipo=1&lin=2 2 Altolia - Briga - Terminal ZIR], atmmessinaspa.it, Messina, 2021</ref> == Izleti == Povremeno se organiziraju izleti uz stručno vodstvo u Pizzo Pietralunga na 790 m nadmorske visine. Rutu karakteriziraju guste kestenove šume, stoljetne terase i panoramski prozori s pogledom na tjesnac. Panorama koja obuhvaća sela Altolia, Scaletta i Itala je fantastična. Zapravo, vrh se nalazi točno na razvođu triju dolina. Nizbrdo se nalaze brojni "dammusi", drevni mlinovi s kupolastim ili bačvastim krovom. U nekima se još vidi spremnik za prešanje, spremnik za mošt i otvor iz kojeg se točilo grožđe.<ref> [https://www.youtube.com/watch?v=eR0925U-Fuw Altolia, trekking alla scoperta di un glorioso passato], tempostretto TV, Messina, 2021</ref> == Vidi još == * [[Italijanski jezik]] * [[Italijani]] == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{MoliternoEncyclopediaOfContemporaryItalianCulture}} * {{ArmieroNatureAndHistoryInModernItaly}} * {{GuicciardiniHistoryOfItaly}} * {{DomenicoRegionsOfItaly}} * {{AveryNewCenturyItalianRenaissanceEncyclopedia}} * {{CoppaDictionaryOfModernItalianHistory}} {{refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Altolia}} {{Wikiatlas|Italy}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/it.html by the CIA Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709111211/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/it.html |date=2017-07-09 }} * [http://www.trenitalia.it/en/index.html Italian Railways] * [http://www.parks.it/Eindex.html Italian National and Regional Parks] * [http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/History_of_Italy:_Primary_Documents History of Italy: Primary Documents] * [http://www.fastionline.org/ List and maps of archaeological sites in Italy] * [http://vlib.iue.it/hist-italy/Index.html WWW-VL: History: Italy] at IUE {{Italijanska provincija Messina}} {{Spisak provincija u Italiji}} {{Naselje-Italija-začetak}} [[Kategorija:Naselja u provinciji Messina]] [[Kategorija:Wikiprojekat geografija/Naselja u Italiji]] p1arrc4lwowefitko1cohqmhw911424 0 4545244 41260281 41260202 2022-07-28T03:10:15Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki {{TOC right}} {{Glavni članak|Osmansko Carstvo|Istorija Osmanskog carstva}} Ovo je '''Hronologija Osmanskog carstva''' odnosno lista glavnih događaja u istoriji [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]]. <br/> Ono se po običaju stvara [[1299]]. s [[Osman I|Osman–begom]] i postepenim osvajanjem [[Bizantsko carstvo|Bizantskog carstva]] a nestaje [[1922]]. kada [[Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] stvara [[Turska|Republiku Tursku]].<br/> Ovaj članak je dopuna glavnih članaka [[Osmansko carstvo]] i [[Istorija Osmanskog carstva]]. Za jasniji pogled na stvaranju Osmanove dinastije i carstva valja također proširiti pogled na članke: [[Bizantsko carstvo]], [[Turkijski narodi]], [[Oguzi]], [[Seldžuci]], [[Rumski Sultanat]], [[Križarski ratovi]], [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučki sultanat]]. ==Turkijsko doba (1071–1299)== *[[1071]]. [[Bitka kod Mancikerta]] (26. augusta): [[Seldžučka Monarhija|Seldžuci]] pod vodstvom [[Alp-Arslan]]a iznenada pobijaju [[Bizantsko Carstvo|vizantisku vojsku]]{{efn|Turci su bili vrlo sposobni [[Konjica|konjušari]], služili su se [[Sulica|džilitom]] a nadasve su bili opasni [[Luk (oružje)|strijelci]]. S time su u ta doba napredovali u brzini i u taktiktici na bojišnici protiv armija koje su se još uvijek temeljile na [[Pješadija|pješadiju]] (po uzoru [[Rimska vojska|rimske vojske]] na primjer). Na početku (za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]]) su turski napadi često upotrebljavali tekniku ''[[Gazi|ghāze]]'' (ista riječ znači i «sveti rat» kao [[Džihad]]), to jeste strategiju kratkog napada sa lakom konjicom da bi uništili strateške točke kod neprijatelja (zgrade ili skladišta, vojnu opremu, konje, prehranu, izviđače...), potom su se povlačili da bi nešto kasnije i iznenada opet napali na isti način, sve do konačnog direktnog sukoba i prodora. Kasnije će funkciju ghāze preuzeti jedinica [[Akindžije|akindžija]]. Stoga u [[Hronologija Osmanskog carstva#Zlatno doba (1453–1566)|zlatnom dobu carstva]] će se osmanska vojna strategija preoblikovati. Taktika ghāze će ostati, ali će veliki napadi imati češće oblik opsade i pohoda u kojim se kreće jedan naoružani grad. Na pohodu je išao i sultan, koji je bio prvi vojvoda odmah ispred [[Veliki vezir|velikog vezira]]. Taj običaj će trajati do 16. stoljeća ([[Mehmet II]], [[Selim I|Selim]], [[Sulejman I|Sulejman]]) pa i nešto kasnije ([[Murat IV]]) mada od 17. stoljeća sultani sve češće stanuju na [[Topkapi Saraj|dvoru]] i bave se dvorskim i stambolskim doživljajima.}}. Turci (Seldžuci) ulaze u [[Anadolija|Anadoliju]]. Grčki [[Konya|Ikonion]] je novi glavni grad seldžučke Anadolije. *[[1092]]. Seldžučko carstvo pod [[Malik-šah I|Malik-šah]]om dostiže vrhunac svog teritorijalnog proširenja. *[[1095]] – [[1111]]. U seldžučkoj Perziji ([[Tus (Iran)|Tus]]) književnik [[Al-Gazali|al-Ghazāli]] razvija pravac [[Sufizam|tasavuf]]a, što će kasnije bit prvobitna crta turskog [[Sunizam|sunizma]]. *[[1171]]. Dolazak prvih [[Republika Genova|đenovljanskih]] trgovaca na [[Beyoğlu|Peru]]. *[[1204]]. [[Četvrti križarski rat]]. [[Mletačka Republika|Venecijanski]] trgovci se nastanjuju na [[Beyoğlu|Peru]], jako bitna trgovačka postaja prema Istoku{{efn|[[Križarski ratovi]] će stvoriti nepoverenje i otvoreno neprijateljstvo između Latina i [[Bizantsko Carstvo|Grka]]. To stanje je se pogoršalo kada je Francusko-Venecijanska koalicija napala [[Konstantinopolj|Carigrad]] (1204) koji je držao uzurpator [[Aleksije III Anđeo]] i stvorila [[Latinsko Carstvo]], okupirajući dio Trakije i Makedonije i stvarajući u Grčkoj razne feudalne države. Vizantinci su se podjelili na tri države: [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezundsko carstvo]], [[Epirska Despotovina|Epirsku kneževinu]] i [[Nikejsko carstvo]]. Ovo poslednje je predstavljalo nastavak carske vizantinske tradicije. Godine 1261. godine [[Mihajlo VIII Paleolog]] je ponovo zauzeo Carigrad ali obnovljena imperija više nije imala nikakav karakter univerzalnosti. U 13. stoljeću [[Bizantsko Carstvo|Bizantinsko carstvo]] je država puna pukotina koja pokušava se braniti napada sa svih strana.}}. [[Mletačka Republika]] počijne prva teritorijalna osvajanja na [[Egejsko more|Egejskom moru]]<ref>{{cite book|last1=Davies|first1=Siriol|last2=Davis|first2=Jack L.|year=2007|title=Between Venice and Istanbul : colonial landscapes in early modern Greece|url=https://www.google.fr/books/edition/Between_Venice_and_Istanbul/YoZlbnrH2SEC?hl=fr&gbpv=1&dq=venetian+colony+in+istanbul&pg=PA151&printsec=frontcover|location=Princeton|publisher= American School of Classical Studies at Athens|pages=260|ref = SiriolDavies}}</ref>. [[Datoteka:Turkish bow Boeheim.jpg|thumb|right|190px|Turski luk.]] *[[1220]] – [[1340]]: [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napadi na istočnu i jugoistočnu Europu, na Kavkaz, [[Kijevska Rusija|Rusiju]] i [[Horezmijska Monarhija|Perziju]]. *[[1274]]. [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarsku]]. *[[1277]]. [[Bitka kod Elbistana]] blizu [[Kahramanmaraş|Maraša]] (15. aprila), između mongolskog [[Ilhanidska Monarhija|Ilkanat]]a ([[Pervane]]) i [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Mamelučka pobjeda. *Oko [[1280.]]/[[1281]]. Smrt [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], njegov sin [[Osman I|Osman]] postaje [[beg]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]]{{efn|Poslije smrti [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], dolazi na vlast njegov sin [[Osman I|Osman]] i postaje [[beg]] ili [[emir]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i još uvijek [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]] na formalnoj razini. [[Turci]] su tada već bili [[Muhamed]]ske [[Vjera|vjeroispovjesti]] jer su prešli u [[Islam]] za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]] ([[10. vijek|10. stoljeće]])}}. *[[1285]]. Drugi [[Mongolsko Carstvo|mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Kraljevinu Bugarsku]]. *[[1288]]. Osman–beg osvaja [[Tvrđava Karadžahisar|tvrđavu Karadžahisar]] ({{Šablon:Jez-tur|Karacahisar Kalesi}}) kod [[Eskişehir]]a. **Prijateljstvo sa [[Šeik Edebali|šeikom Edebalijem]] (''[[Osmanov san]]''). **Potom Osman napada İnegöl (Ἀγγελόκωμις), [[Bilecik]] (Βηλοκώμα) i Yarhisar. ==Hronologija== [[Datoteka:Anatolia1300.png|thumb|left|thumb|250px|Stanje Anadoije 1300.]] *'''[[1299]]'''. [[Osman I|Osman ''Gazi'']] osniva [[Osmansko carstvo]], postaje [[sultan]]. Te godine je zapravo proglašen za [[Kan (titula)|khan]]a plemena [[Pleme Kaji|Kayı]]. Glavni grad je [[Söğüt]]. *[[1302]]. [[Bitka kod Bafeona]] (27. jun 1302.) teški poraz bizantinske vojske protiv osmanovih Turaka. Prvi događaj potkrijepljen dokazima o životu Osmana<ref>{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}</ref>. *[[1304]]. Katalonski plaćenici pod imenom [[Almogaveri]] se bore protiv [[Osmanlije|Osmanlija]] u službi [[Bizantsko Carstvo|Vizantije]] ([[Roger de Flor]]{{efn|[[Roger de Flor]] ([[Brindisi]], oko 1267 – [[Edirne|Adrianopolis]], 1305), [[Templari|vitez templar]] i plaćenik u službi kraljeva [[Kruna Aragona|Aragone]].}}). ** Osman zauzima [[Osmaneli|Lefke]], Akhisar, Koçhisar, Marmaracık i [[Yenişehir (Bursa)|Yenişehir]] (sjeverozapadna Anadolija). *[[1307]]. Nakon smrti rumskog sultana [[Mesud II|Mesuda II.]] (ubijen od [[Mongolsko Carstvo|Mongola]]), nestaje [[Rumski Sultanat]]. [[Datoteka:Orhan I area map.png|thumb|right|190px|<center>Orhanove zemlje</center>]] *[[1317]]. Osman–beg opseda [[Bursa|Prusu]] (Προύσα). Napadi u više navrata (''[[Gazi|ghaza]]''). *[[1320]] – [[1331]]: za vrijeme vezirata [[Alaeddin–beg|Alaeddin–bega]] pojavljuje se vojna jedinica [[Janjičari|Janjičara]] («novi vojnici»). *[[1324]]. [[Uzbeg Khan]]{{efn|[[Uzbeg Khan]] (1282–1341), khan [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]].}} napada [[Trakija|Trakiju]]. *[[1326]]. Osmanlije zauzimaju [[Bursa|Prusu]]<ref>{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}</ref> (6. april), koja postaje novi glavni grad osmanske države. ** Smrt [[Osman I|Osmana]] i [[Orhan I|Orhanovo]] ustoličenje. *[[1327]]. Prvi [[Orhan I|Orhanov]] novac iskovan u Bursi<ref>{{cite book|last=Şevket|first=Pamuk|year=2000|title= A Monetary History of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=Htk3Wn789EQC&printsec=frontcover&hl=fr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=276|ref = Şevket Pamuk|loc=str. 21}}</ref> (srebrena [[Akča]]). Do 1477. Osmanlije se služe srebrenom kovanicom, koja će bit dosta stabilno sredstvo u trgovini prvog carstva<ref>{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}</ref>. *[[1331]]. Osmanlije zauzimaju staru bizantinsku [[İznik|Nikeju]] (Νίκαια) koja postaje novi turski glavni grad<ref>{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}</ref>. *[[1334]] – [[1335]]. Turci osvajaju Kareški Begluk{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Karesi Beyliği}} u okolici [[Balıkesir]]a.}}<ref>{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}</ref>. *[[1337]]. Drugi napad [[Uzbeg Khan|Uzbega khana]] na [[Trakija|Trakiju]]. **Osmanlije zauzimaju [[Nikomedija|Nikomediju]] (Νικομήδεια, [[İzmit]])<ref>{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}</ref>. *[[1346]]. [[Orhan I|Orhan]] se ženi [[Teodora Kantakouzene|Teodorom]], kći [[Jovan VI Kantakuzin|Jovana Kantakuzina]], i s njom dobija sina [[Princ Halil|Halila]]. * [[1346]] – [[1353]]: [[Crna smrt]]{{efn|U roku desetak godina zbog zaraze umrlo je 26–30% od svjetskog stanovništva, a u nekim krajevima čak 70% ([[Venecija]], [[Toskana]], [[Bremen (grad)|Bremen]]). Demografsko opadanje stanovništva će prouzrokovati između 14. i 15. stoljeća velike promjene na društveno–političkoj razini i na polju kulture i vjere. Na strani Anadolije i Balkana, imamo isto snažno opadanje stanovništva, no glavna posljedica kuge će bit slabljenje ideologije [[Križarski ratovi|Križarskih ratova]], čemu slijedi slabljenje feudalnog sistema, i rast građanske klase u Europi. Zaključno: Osmanlije lakše napreduju u ratovima, dok u Europi niču filozofsko–kulturalni smijerovi i tehnološke inovacije koje će unaprijediti Europu u 18. i 19. stoljeću.}}. Zaraza stiže u [[Konstantinopolj]] i na [[Beyoğlu|Peru]] (jesen 1347). *[[1352]]. Orhan daje trgovačke povlastice [[Republika Genova|Đenovljanima]]. [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]], Orhanov najstariji sin, zauzima tvrđavu Cippe ({{Šablon:Jez-tur|Çimpe Kalesi}}{{efn|''Çimpe Kalesi'': 40°29'44.9"N 26°44'04.5"E}}). Dakle, <u>Osmanlije prelaze [[Dardaneli|Dardanele]]</u> i početak Osmanskog osvajanja [[Trakija|Trakije]]. *[[1354]]. Osmanlije zauzimaju [[Ankara|Ankaru]] i [[Galipolje]]. *[[1357]]. Prestolonaslednik [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]] umire. Početak mira sa [[Vizantija|Viznatijom]]. *[[1359]]. Princ [[Murat I|Murat]] napada [[Trakija|Trakiju]]. * oko [[1360]]. Murad stvara ''[[Kapikulu]]'', profesionalni vojni odjel sastavljen od robova uzvišene porte. Vjerojatno isti Murad je stvaralac sistema ''[[Danak u krvi|devširma]]''<ref>{{harvnb|Bozarslan|2013|p=64}}</ref>. *[[1361]]. Princ Murat zauzima [[Jedrene]]. *[[1362]]. Smrt [[Orhan I|Orhana]] i ustoličenje [[Murat I|sultana Murata]]. Stvaranje [[Janjičari|Janjičara]], što omogućuje karijere strancima u [[Osmanska vojska|Osmanskoj vojsci]]<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}</ref>. Glavni grad carstva postaje [[Edirne|Jedrene]]. **[[1362.]]/[[1365]]. Nastaje [[Rumelijski pašaluk]]{{efn|[[Rumelijski pašaluk]] se na turskom zove ''Rumeli Eyaleti'' (Ejalet Rumelije) ili ''Rumeli Beylerbeyliği'' (Beglerbegluk Rumelije). To je bila velika pokrajina turskog carstva u Europi. Osmanlije su ju nazvale ''[[Rumelija|Rumeli]]'' (zemlja Rûma) gdje riječ «Rûm» obilježava «narode Rima». Glavni grad pokrajine je bio u [[Edirne|Jedrenama]] (1362–1530), [[Sofija|Sofiji]] (1530–1836) i u [[Bitola|Manastiru]] (1836–1867).}} ili {{Šablon:Jez-tur|Rumeli Eyaleti}}, što je ime cjelokupne pokrajine Osmanskog carstva u jugoistočnoj Europi. * [[1364]]. [[Čandarli Halil Hajredin-paša|Čandarli Halil-paša]] postaje [[Veliki vezir]] (1364–1387) sultana Murata: uspon [[Porodica Čandarli|porodice Čandarli]], titula Velikog vezira se jedno vrijeme nasljeđuje<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}</ref>. [[Datoteka:Yenceri 4.jpg|thumb|right|190px|<center>[[Janjičari]]</center>]] *[[1367]]. Turci osvajaju bugarsku tvrđavu [[Burgas]]{{efn|{{Šablon:Jez-lat|Develtum}}, {{Šablon:Jez-gr|Pirgos}}}}. Nešto kasnije će u Burgasu sagraditi tvrđavu koja će se zvati ''Boğaz kale''. *[[1371]]. Muratova pobeda u [[Bitka na Marici|Maričkoj bici]]. Cijela [[Makedonija (region)|Makedonija]] i djelovi [[Peloponez]]a padaju pod tursku vlast. *[[1373]]. Osmanlije osvajaju bugarski grad [[Jambol]]. Jedna mala otporna strana grada će ostati naoružana i samostalna. *[[1375]]-[[1380]]. Osmanlije prisajedinjuju delove Germijane{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Germiyanoğulları Beyliği}} okolica [[Kütahya|Kütahye]].}} i Hamidilije{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Hamitoğulları Beyliği}} okolica [[Antalya|Antalye]] i Korkutelija.}}. *[[1382]]. Turci osvajaju [[Bitola|Monastir]]. *[[1383]]. Turci osvajaju [[Ser]] u grčkoj Makedoniji. *[[1385]]. [[Osmanlije]] zauzimaju [[Sofija|Sofiju]]. ** U osvojenom bugarskom [[Blagoevgrad]]u{{efn|{{Šablon:Jez-gr|Σκαπτοπάρα}}, {{Šablon:Jez-bg|Gorna Džumaja}}, {{Šablon:Jez-tur|Cuma-i Bâlâ}}}} većina stanovništva prelazi u islam. ** [[1386]]. Osmanlije zauzimaju [[Niš]] nakon opsade koja je trajala 25 dana. *[[1386]]. [[Bitka kod Pločnika]] kod [[Prokuplje|Prokuplja]] ([[Lazar Hrebeljanović]]). Prvi poraz Turaka na Balkanu. Suvremenici proslavljuju Srbe. *[[1387]]. Osmanlije osvajaju [[Kavala|Kavalu]]. *[[1388]]. [[Bitka kod Bileće]] (27 august). Drugi poraz Turaka ovaj put od strane [[Kraljevina Bosna|Bosanaca]] ([[Vlatko Vuković]]). **Turci osvajaju okolicu male bugarske utvrde [[Ruse]]. *[[1389]]. [[Bitka na Kosovu]]. Smrt sultana [[Murat I|Murata]] ([[Miloš Obilić]]?) i ustoličenje [[Bajazit I|sultana Bajazita]]. ** Osmanlije osvajaju bugarsku luku [[Varna|Varnu]]. *[[1389]]-[[1390]]. Bajazit osvaja zapadnu Anadoliju i kneževine Menteše{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Menteşeoğulları Beyliği}} u okolici [[Milas]]a.}}, [[Aydın]], Saruhan{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Saruhanoğulları Beyliği}}, okolica [[Manisa|Manise]].}}, Germijanu, i Hamidiliju. *[[1391]]. Prvi turski napad na [[Konstantinopolj]]. Bez uspjeha. *[[1392]]. Turci osvajaju [[Skoplje]] ({{Šablon:Jez-tur|Üsküb}}). *[[1393]]. Turci osvajaju bugarsko [[Veliko Tarnovo]]. *[[1394]]-[[1402]]. Bajazitova [[Opsada Carigrada (1394–1402)|opsada Konstantinopolja]] ([[Manojlo II Paleolog]], [[Jovan VII Paleolog]], [[Jean II Le Meingre]]). Bez uspjeha. [[Datoteka:Tamerlan2.jpg|thumb|right|190px|<center>[[Timur]]</center>]] *[[1395]]. Bajazitov pohod na [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarsku]] i [[Vlaška|Vlašku]]. [[Bitka na Rovinama]] ([[17. maj]]a), pobjeda vlaškog vojvode [[Mirča I Stariji|Mirče Velikog]] nad Turcima. *[[1396]]. <u>[[Bitka kod Nikopolja]]</u> (25. septembra). Osmanska pobeda i pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]]. **Turci osvajaju [[Vidin]] i uspostavljaju [[Vidinski sandžak]]. **Bugarski car [[Jovan Stracimir]] je uhićen nakon bitke i zatočen u [[Bursa|Bursi]], gdje su ga zadavili. ** Turci osvajaju bugarski [[Silistra|Drastar]] (1396/1400). *[[1397]]. [[Konstantin II Stratimirović]] pruža otpor i nastavlja carstvo kao vojvoda [[Vidinska Bugarska|Vidinskog carstva]] zadnji ostatak [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]]. * [[1402]]. [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Agore]] protiv Tatara ([[28. jul]]a). [[Bajazit I|Bajazit]] pada u zarobljeništvo. [[Timur]] stvara [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]]{{efn|Sa Tamerlanom se stvara velika država u centralnoj Aziji. Na strani jugo–istočne Europe, najbitnije posljedice su usporavanje turskih ratova i Turske imperije, a na dugoročnoj razini opadaju ostaci srednjovjekovnih država, tako da će Osmanslijama bit lakše kada budu krenule u nove napade. [[Bizantsko Carstvo|država Bizantija]] ostaje vrlo krhka.}}. ** Padom Osmanskog carstva pod Tatarima, Balkanske države su pod manjem pritisku, stoga se stvara [[Srpska Despotovina]] pod [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]]. ** [[Konstantin II Stratimirović]] stupa u savezništvo u protuosmansku svrhu zajedno sa srpskim despotom [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i sa [[Mirča I Stariji|Mirčom]] knezom [[Vlaška|Vlaške]]. * [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|Građanski rat u Anadoliji]] (1402–1413) *[[1403]]. [[Bajazid I|Bajazit]] izvršio samoubistvo u Akšehiru blizu [[Konya|Konye]] ([[8. mart]]a)<ref>[[Konstantin Mihailović]], ''Janičarove uspomene ili Turska hronika'', [1490—1501]. Prvo izdanje: 1865; Beograd, SANU, 1959.</ref>. ** U [[Kneževina Albanija|Kneževini Albaniji]] dolazi na vlast [[Nikita Topija]], zadnji vladar [[Kroja|Kroje]]. Krojsko plemstvo masovno prihvaća [[Mletačka Republika|mletačku vlast]]. *[[1403]]-[[1413]]: doba tzv. [[Osmanski interegnum|Osmanskog interegnuma]], rat između Bajazitovih sinova: [[Isa Čelebija]], [[Sulejman Čelebija]], [[Musa Čelebija]], [[Mehmed I|Mehmed Čelebija]]. **Sulejman Čelebija u [[Edirne|Jedrenu]] vlada nad Bugarskom i Trakijom, njegov saveznik je [[Vuk Lazarević]]; **Isa Čelebija je samostalni knez u [[Bursa|Bursi]]; **Mehmed stvara novu kneževinu u [[Amasya|Amasiji]], njegov saveznik je [[Stefan Lazarević]] pa Stefanov sin [[Đurađ Branković|Đurađ]]; **Musa, Bajazitov sin zarobljen zajedno sa ocem, biva oslođen i vraća se u osvajanje carstva, njegov saveznik je [[Mirča I Stariji|Mirča I]]. *[[1404]]. U [[Kraljevina Bosna|Kraljevini Bosni]] unutarnja borba između [[Tvrtko II|Tvrtka II.]] i pro–ugarskog [[Stjepan Ostoja|Stjepana Ostoje]]. *[[1405]]. Smrt [[Timur]]a u dalekom mjestu Otrar, današnji južni [[Kazahstan]] (8. februara, bolest). Njegov nasljednik je unuk [[Halil Sultan|khan Halil]], međutim [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]] brzo ulazi u razdoblje stagnacije i nestabilnost. **[[Prvi skadarski rat]] (1405–1412). [[Mletačka republika]] napada [[Zeta|Zetu]] [[Balšići|Balšića]]. Rat ostaje neriješen, ali Venecija počinje se širiti po [[Jadransko more|Jadranu]]. *[[1406]]. [[Čandarli Ali Paša]] umire. Sulejman Čelebija bez najpovjerenijeg suradnika. Postaje sve više politički usamljen. **Mehmetove pristaše usmrćuju Isu Čelebiju u jednom [[hamam]]u u [[Eskişehir]]u. *[[1408]]. [[Žigmund Luksemburški]] osniva [[Zmajski red]] za borbu protiv Turaka. **Osmanlije osvajaju [[Sivas]] u Anadoliji. *[[1410]]. [[Bitka kod Kosmidiona]] (15. juna). Pobeda Sulejmana nad Musom. **Osmanlije osvajaju [[Manisa|Manisu]]. *[[1411]]. Ubojstvo Sulejmana Čelebije (17. februara). **[[Žigmund Luksemburški]] postaje «Rex Romanorum» (21. jula){{efn|[[Žigmund Luksemburški]], kralj [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske, Hrvatske i Dalmacje]], postaje «Rex Romanorum» (21. jula) tj. [[Rimsko-njemački kralj]] ili kralj njemačkih feudalnih država. Počinje kratko razdoblje (1411–1437) u kojem je [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarska]] centar moći u Europi. Žigmund vodi aktivnu politiku u Hrvatskoj i u Bosni, pa i na jugu Balkana. Naročito protiv Turaka.}}. *[[1413]]. [[Bitka kod sela Čamorlu]] (5. jula). [[Mehmed I|Princ Mehmed]] (zajedno sa [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i [[Đurađ Branković|Đurđom Brankovićem]]) pobeđuje [[Musa Čelebija|Musu]] kod Sofije. Ujedinjuje osmanske teritorije. Musa je ozlijeđen i potom ubijen u borbi. Počinje [[Mehmed I|Mehmedov]] sultanat. *[[1415]]. [[Mehmed I|Princ Mehmed]] na čelu vojnog pohoda odlazi u Anadoliju. Sukob sa [[Mletačka Republika|Venecijom]]. **Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]]. *[[1416]]. [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka di Galipolja]]. Venecijanska pobjeda i venecijanska nadmoć nad Egejskom moru. **Pobuna [[Šeik Bedreddin|Šeika Bedredina]] u [[Anadolija|Anadoliji]] i [[Rumelija|Rumeliji]] protiv stari carskih ustanova, uključujući protiv sultanata (ljeto/jesen)<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}</ref>. *[[1418]]. Pohod [[Mehmed I|princa Mehmeda]] na Džanik ({{Šablon:Jez-tur|Canik}}, [[Samsun]]). *[[1419]]. Turci osvajaju [[Constanța|Constanțu]]. *[[1420]]. Osmanlije osvajaju [[Konya|Ikonion]] u Anadoliji. *[[1421]]. Smrt Mehmeda. Ustoličenje 17–godišnjeg [[Murat II|Murata II]] u [[Bursa|Bursi]]<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=3}}</ref>. *[[1422]]. Konačni pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]] ([[Konstantin II Bugarski|Konstantin II.]]) *[[1423]]. Osmanlije osvajaju [[Volos]] u Grčkoj. *[[1424]]. Mirovni ugovor Murata II sa [[Mletačka Republika|Venecijom]]. **Osmanlije osvajaju [[Fethiye|Makre]] ([[Poluotok Teke|Teke]], jugozapadna Anadolija). *[[1425]]. Osmanlije osvajaju [[Aydın]]. *[[1426]]. Turci osvajaju [[Izmir]]. *[[1428]]. Mirovni ugovor sa [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarskom]]. **Osmanlije osvajaju [[Kütahya|Kotyaion]] u [[Frigija|Frigiji]]. *[[1430]]. Turci osvajaju [[Solun]]. U napadu na grad upotrebljavaju topove, stoga prvi tragovi vatrenog oružija kod Turaka (ili možda nešto ranije, u 1420–im godinama). **Osmanlije osvajaju [[Janjina|Janjinu]] u grčkom [[Epir (region)|Epiru]]. * [[1435]]. [[Srpska Despotovina|Srpski despot]] [[Đurađ Branković]], nadajući se u savezništvo sa Osmanlijama, vijenča 16–godišnju kćeri [[Mara Branković|Maru]] (''Despina Hatun'') za sultana [[Murat II|Murata II]] (4. septembra)<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}</ref> *[[1438]]. Pohod Murata na [[Transilvanija|Erdelj]]: prolaz kroz [[Đerdapska klisura|Gvozdena vrata]], napadi na [[Sibiu]], [[Sighișoara|Sighișoaru]], [[Mediaș, Mediaș|Mediaș]] i [[Brašov]]<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}</ref>. Preko 70.000<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}</ref> osoba je [[Ropstvo|zarobljeno]]. Prvi put se spominje ''[[Danak u krvi|devširme]]''. *[[1439]]. Murat osvaja [[Smederevo]]; prvi pad [[Srpska Despotovina|Srbije]]. *[[1441]] – [[1442]]. Sa zapovjedništva u [[Beogradska tvrđava|Beogradu]] [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] napada [[Smederevski sandžak]]<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=20}}</ref>. ** [[Šahbedin|Šehabettin–paša]], [[beglerbeg]] [[Rumelija|Rumelije]], gradi utvrdu na [[Avala|Avali]] ([[Žrnov|Žrnovan]])<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=20}}</ref>. ** [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] odnosi pobedu nad Osmanlijama u [[Transilvanija|Erdelju]]. *[[1444]]. [[Murat II]] [[Abdikacija|abdicira]] u korist mladog sina [[Mehmed II|Mehmeda]]. Pokušaj mirnog prelaza vlasti s oca na sina. No Mehmed II je još vrlo mlad (12 godina). **[[Bitka kod Varne]] (10. novembar). Velika bitka, puno žrtava. Smrt [[Vladislav I.|Vladislava Jagelovića]], viteza i [[Kraljevina Poljska (1385–1569)|kralja Poljske]] na bojišnici. Osmanska pobjeda. Propast [[Varninski križarski rat|Varninskog savezništva]] i odlučujuća pobjeda Osmanlija. [[Bizantsko Carstvo|Bizantija]] je pri kraju. [[Datoteka:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|center|450px|<center>Širenje Osmanskog carstva od 1307. do 1683.</center>]] *[[1446]]. [[Murat II]] po drugi put na prestolu umjesto sina Mehmeda. *[[1448]]. [[Kosovska bitka (1448)|Druga kosovska bitka]] (17–20. oktobra): poraz [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Mađara]] ([[Janoš Hunjadi]])<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=37}}</ref>. *[[1450]]. [[Opsada Kroje]]: [[Opsada Kroje (1450)|Prva opsada Kroje]]. Pobjeda Lješke lige ([[Skenderbeg]]). ** Murat II izgrađuje [[Jedrenski saraj]] ({{Šablon:Jez-tur|Edirne Sarayı}}). *[[1451]]. Smrt [[Murat II|Murata II]] ([[3. februar]], bolest); ustoličenje [[Mehmed II|Mehmeda II]] ([[18. februar]]a) *[[1453]]. [[Mehmed II|Mehmed]] [[Pad Carigrada (1453)|opseda Carigrad]] ([[6. april]]-[[29. maj]]). Pad [[Karaköy|Pere]]. **Velika seoba Bizantinaca na Zapad{{efn|Bizantinska diaspora: [[Firentinsko Vojvodstvo|Toskana]], [[Mletačka Republika|Venecija]], [[Papinska Država|Rim]]. Među ostalim broje se [[Pleton]], [[Teodor Gaza]], [[Juraj Trapezuntski]], [[Visarion]], [[Jovan Argiropul]], [[Andronik Kalist]], [[Konstantin Laskaris]], što su ključne figure [[Humanizam|humanističke revolucije]].}}. **''Byzantion'' (Βυζάντιον) odnosno ''Nova Roma'' odnosno ''Constantinopolis'' postaje osmanski grad (''Kostantiniyye'') i novo središte osmanskog dvora. **Mehmed II naređuje da [[Čandarli Halil–paša]] bude uhićen i pogubljen (10. jula): prvi veliki vezir likvidiran od strane jednog sultana. Pad porodice [[Čandarli]]. **Od tada sultanovi službenici su sve više zarobljenici iz [[Danak u krvi|devširma]]. **Centralizacija odluka pod Mehmedom II. [[Datoteka:Siege constantinople bnf fr2691.jpg|thumb|right|270px|<center>[[Pad Carigrada (1453)|Opsada Konstantinopolja]]</center>]] **Pokolj i nasilje nad stanovništvom Carigrada{{efn|U osvojenom Carigradu preživjeli Bizantinci bivaju zarobljeni (sluge, devširme, harem...). Većina starog Carigrada je srušena ([[Crkva Svetih apostola (Carigrad)|Crkva Svetih apostola]], [[Džamija Ðul|Hagia Theodosia]], [[Hipodrom u Carigradu|Hipodrom]], [[Palača Blaherne]]). Glavne crkve postaju džamije ([[Aja Sofija]], [[Arapska Džamija]], [[Džamija Eski Imaret]], [[Crkva Hora|Džamija Karije]], [[Džamija Kalenderhane]] i dr.).}} **''[[Kapitolacije Osmanskog carstva|Kapitolacija]]'' odnosno ugovor sa Genovom i Venecijom. *[[1458]]. Turci osvajaju [[Atena|Atenu]] (august 1458){{efn|Zadnji vojvoda Atene (Francesco II Acciaiuoli) se predaje sultanu. Ulazak Mehmeda II u Atenu (august 1458).}}<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=160}}</ref>, grčki grad ulazi u dugo razdoblje propadanja. **U Istanbulu sultan Mehmed II sagrađuje [[Ejup Sultan Džamija|Ejup Sultan Džamiju]] na mjesto gdje je po običaju oko 669. godine poginuo u borbi [[Abu Ajub al-Ansari|Ejup]], suputnik [[Muhamed]]a. U džamiji se čuvao [[Osmanov mač]] i obavljalo ustoličenje sultana. Nešto kasnije Ejup Sultan Džamija će postati jedno od svetih mjesta islama. **[[Dubrovačka Republika]] sklapa ugovor s Osmanskim carstvom o plaćanju danka. Dubrovnik je faktički samostalna republika ali plaća godišnji danak sultanu (do 1808.). *[[1459]]. Predaja [[Smederevo|Smedereva]] (jun). Pad srednjovekovne [[Despotovina Srbija|Despotovine Srbije]]. *[[1461]]. Osmanlije osvajaju [[Trabzon]]. Pad [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezuntskog carstva]] ([[Mahmud-paša Anđelović]]; 15. august) i konačni kraj carstva [[Dinastija Komnina|dinastije Komnina]]<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=195}}</ref>. *[[1462]]. [[Mehmed II|Sultan Mehmed]] pokorava [[Vlaška|Vlašku]] (leto). **Napad na [[Opština Târgoviște, Dâmbovița|Târgoviște]] (jun 1462): [[Vlad Țepeș]] bezuspješno pokušava ubiti [[Mehmed II|Mehmeda II]]. **[[Isa-beg Isaković]] počinje izgradnju [[Sarajevo|Saraybosne]]. *[[1463]]. Pad srednjovekovne [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod tursku vlast. Smrt [[Stjepan Tomašević|Stjepana Tomaševića]]. **Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1463/1469). *[[1464]]. Opadanje zdravlja [[Mehmed II|Mehmeta II]]<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=233}}</ref>. *[[1466]]. [[Opsada Kroje (1466–1467)|Druga opsada Kroje]]. Pobjeda Lješko-venecijanske koalicije ([[Skenderbeg]]). **Turci izgrađuju tvrđavu [[Elbasan]]. *[[1467]]. [[Opsada Kroje (1467)|Treća opsada Kroje]]. Pobjeda [[Skenderbeg]]a. *[[1468]]. Turci osvajaju [[Mostar]]. *[[1472]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]]. ** [[Nikola Iločki|Miklós Újlaki]] postaje kralj Bosne<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=232}}</ref> po nalogu ugarskog kralja [[Matija Korvin|Matyaša Hunyadija]]. Privremena obnova [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] sa centrom u [[Jajce|Jajcu]]. ** Česti osmanski napadi [[Jajce]]<ref>{{harvnb|Babinger|1978|p=232}}</ref>. *[[1473]]. Osmanlije osvajaju [[Mersin]] *[[1475]]. Turci osvajaju [[Feodosija|Feodosiju]] na [[Krim]]u. ** Turski upad u [[Azov]]. *[[1477]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]]. [[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|thumb|right|120px|<center>[[Mehmed II|Mehmed II Osvajač (''Fatih'')]]</center>]] ** Prve zlatne turske kovanice<ref>{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}</ref>. Turska trgovina se služi zlatnim, srebrnim i bakrenim novcem<ref>{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}</ref> mada često za zlatnu kovanicu se upotrebljavao venecijanski [[Zecchino|dukat]]{{efn|Tzv. ''Zecchino'' ili ''ducato d'oro''.}}<ref>{{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/coin/Ottoman-Empire|title=Britannica: Ottoman Empire, Coin.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}</ref><ref>{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=60; 90}}</ref>. *[[1478]]. Umire [[Uzun Hasan]] {{efn|Uzun Hasan (1423–1478), vladar [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]].}}, zadnji vladar Saveza [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]]. Otvara se prostor za proširenje [[Safavidska Monarhija|Safavida]] u Perziji i Osmanlija u Anadoliji. **Mehmed II [[Opsada Skadra (1478)|opseda Skadar]] u Albaniji. Turska pobjeda. **Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1478/1479). **[[Opsada Kroje (1478)|Četvrta opsada Kruje]]. Osmanska pobjeda i konačni pad Albanije. *[[1480]]. [[Osmanska invazija Otranta|Napad na Otranto]], u južnoj Italiji. '''<<<''' *[[1481]]. [[Mehmed II|Mehmed]] umire (3. maja), vjerovatno otrovan od sina Bajazita{{sfn|Encyclopedia|2009|loc=str. 368}}. **[[Bajazit II]], sin Mehmeda II i [[Gülbahar (žena Mehmeda II.)|Gülbahar Hatun]], stupa na presto (20. maja) **Borba između braće za presto. [[Bajazit II|Sultan Bazajit]] pobjeđuje nad [[Sultan Cem|sultanom Džemom]], koji bježi na Zapad. *Osmanlije osvajaju [[Kalamata|Kalamatu]] u Grčkoj. * [[1483]]. Osmanlije osvajaju poslednje ostatke zemlje hercega od sv. Save ([[Hercegovina]]). * [[1484]]-[[1491]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1485–1491)|Rat sa egipatskim Mamelucima]] između Anadolije i Sirije. Na kraju stanje ostaje neriješeno, ali [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučka država]] slabi. * [[1492]]. Sultan Bajazit II prima i priziva španjolske Jevreje ([[Sefardi]]) u Osmansko carstvo, nakon što su ih katolički kraljevi prognali iz [[Kraljevina Kastilja|Kraljevine Kastilje]] i [[Kraljevina Aragon|Kraljevine Aragone]] ([[Alhambrijski ukaz]], 31. marta 1492.)<ref name="Jewish Encyclopedia">{{en}} {{cite web|last1=Jacobs|first1=Joseph|last2=Montgomery|first2=Mary W.|year=|title= Jewish Encyclopedia: Turkey|url=https://jewishencyclopedia.com/articles/14546-turkey|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}</ref>. Iste godine šalje admirala Kemala Reisa {{efn|Kemāl Reʾīs (1451–1511), osmanski admiral.}} da bi brodom doveo Sefarde u Osmansko carstvo. Jevreji će postati među glavnim trgovcima carstva{{efn|Turci su bili sjajni ratnici, ali slabiji trgovci. Potom je sultanska politika težila da se drugim narodima prepuste djelatnosti u kojim su odlikovali. Trgovinom su se većinom bavili [[Jevreji]]<ref name="Jewish Encyclopedia"/>, [[Armenci]] i [[Grci]].}}. **Turci osvajaju [[Amasya|Amasiju]]. * [[1493]]. [[Sefardi]] uvode prvi [[Tiskarstvo|tiskarski stroj]] u Istanbulu. Tiskaju knjige na latinskom, grčkom, talijanskom, sirijskom i jevrejskom jeziku, dok im je bilo zabranjeno tiskati na arapskom i na turskom<ref name="Jewish Encyclopedia"/>. **[[Krbavska bitka]]. Napad [[Akindžije|Akindžija]] i turska brza pobjeda. * [[1497]]-[[1499]]. [[Poljsko–otomanski rat (1485–1503)|Rat sa Poljskom]]. Turksa pobjeda, [[Bukovina]] i [[Moldavija]] postaju turski vazali. * [[1499]]. Osmanlije osvajaju Crnu Goru odnosno [[Zeta (država)|Zetu]] ([[Đurađ Crnojević]]). ** Turci osvajaju okolicu [[Makarska|Makarske]]. ** Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]]. * [[1499]]-[[1503]]. [[Mletačko-osmanski rat (1499–1503)|Rat sa Venecijom]]. Osmanska pobjeda, Turci osvajaju [[Koroni]] i [[Metoni]] na jugu Grčke. * [[1500]] – [[1545]]. Godine službe [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina Barbarose]]: Osmanlije postaju sila na [[Sredozemno more|Sredozemnom moru]]. [[Datoteka:Uppsala Mecca painting.jpg|thumb|right|200px|<center>[[Meka]]</center>]] *[[1501]]. Turci osvajaju [[Drač]] u Albaniji. *[[1503]]. Zadnji turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]]. *[[1512]]. [[Selim I]] (42 godine) prisiljava svog oca [[Bajazit II|sultana Bajazita II]] da abdicira (24. aprila). Počinje sultanat Selima I. *[[1514]]. Selim nanosi poraz [[Ismail I|šahu Ismailu]] u [[Bitka kod Čaldirana|bitci kod Čaldirana]]. Turska pobjeda i proširenje prema istoku. Osmanlije osvajaju [[Erzurum]] u istočnoj Anadoliji. *[[1515]]. Osmanlije osvajaju [[Kayseri|Kajsareju]] u Anadoliji. *[[1516]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1516–1517)|Drugi osmansko–mamelučki rat]]. Pad [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Turci osvajaju [[Antiohija|Antiohiju]], [[Homs]], [[Alep|Halab]], [[Damask|Dimašk]], [[Beirut]]. **[[Hajrudin Barbarosa]] i [[Oruk Barbarosa]] osvajaju [[Alžir (grad)|Alžir]] (najdalja turska granica na zapadu). *[[1517]]. Turci osvajaju [[Jeruzalem]]. **Turci osvajaju [[Kairo]] i [[Egipat]]. **Turci osvajaju [[Meka|Meku]] i [[Medina|Medinu]]. Sultan [[Selim I|Selim]] postaje [[halifa]]. Rađanje Osmanskog kalifata (1517–1924). *[[1520]]. Smrt [[Selim I|sultana Selima]] (21. septembram, vjerojatno zbog zaraze); 26–godišnji [[Sulejman I|šehzade Sulejman]], sin [[Ajše Hafsa Sultan|Hafse]] i Selima, stupa na presto (30. septembra) [[Datoteka:EmperorSuleiman.jpg|thumb|right|120px|<center>[[Sulejman I|Sulejman Veličanstveni]]</center>]] **Robinja [[Rokselana|Aleksandra]], poklon od [[Ibrahim-paša Pargalija|Ibrahim-paše Pargalije]], postaje konkubina sultana Sulejmana. *[[1521]]. Ugarski [[Pad Beograda (1521|Beograd osvojen]] (29. augusta). *[[1526]]. <u>[[Mohačka bitka|Bitka kod Mohača]]</u> (29. avgusta). Nestanak [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske]] i [[Hrvatska u personalnoj uniji s Mađarskom|Hrvatske]], Osmansko carstvo zauzima [[Panonija|Panoniju]]. *[[1527]]. Turci zauzimaju [[Benkovac]], zadnja granica na sjevero-zapadu [[Rumelija|Rumelije]]. **[[Austrijsko–turški rat (1527-1528)|Austrijsko–turški rat]]. Početak izravnih ratnih sukoba između Beča i Istanbula. Austrijska pobjeda ([[Jovan Nenad]]). ** [[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]], teški sukobi mornarica po [[Egejsko more|Egejskom]], [[Jonsko more|Jonskom]] i [[jadransko more|Jadranskom moru]] ([[Andrea Doria]], [[Hajrudin Barbarosa]]). *[[1529]]. [[Sulejman I|Sulejman]] zauzima [[Budim]] (8. septembra). **[[Opsada Beča 1529.|Opsada Beča]] (26. septembra-16. oktobra). Austrijska pobjeda i povlačenje Osmanlija. **Turci zauzimaju [[Odesa|Odesu]]. *[[1530]]. Turci osvajaju grad Diu u [[Gujarat]]u, u zapadnoj Indiji ([[Mustafa Bayram]]). *[[1532]]. Novi ratni pohod Sulejmana na Austriju. **[[Osmansko-persijski rat (1532–1555)|Osmansko-persijski rat]] (1532–1555) *[[1534]]. Turci osvajaju [[Bagdad]]. *[[1535]]. Turci osvajaju [[Basra|Basru]]. *[[1537]]. Rat sa Venecijom. **Sulejman u Albaniji. [[Opsada Krfa (1537)|Opsada Krfa]], turski pokušaj propada. **Osmanlije upadaju u [[Apulija|Apuliju]] (jula). **[[Bitka kod Klisa 1537.|Bitka kod Klisa]]. Turska pobjeda i pad [[Klis]]a ([[Petar Kružić]])<ref>{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=34295|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Kružić, Petar|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}</ref>. *[[1538]]. Turci osvajaju [[Aden]] i [[Sana (Jemen)|Sanu]] na jugu [[Arabija|Arapskog poluotoka]]. **Turci osvajaju [[Kišinjev]] i [[Bender, Moldavija|Bender]]. **Osmanlije osvajaju [[Mosul]]. *[[1539]]. Osvajanje [[Herceg-Novi|Herceg-Novog]] (10. avgusta). *[[1540]]. [[Mletačka Republika|Venecija]] je poražena na moru ([[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]]), gubi brojne otoke na [[Dalmacija|Jadranskoj obali]], na [[Jonsko more|Jonskom]] i [[Egejsko more|Egejskom moru]]. ** Özdemir–paša{{efn|Özdemir–paša, [[Mameluci|Mameluk]] [[Čerkezi|čerkeškog]] podrijetla, namjesnik [[Jemen|Jemenskog Ejaleta]].}} uvodi piće [[Kava|kavu]] na turskim prostorima. *[[1541]]. Ratni pohod Sulejmana na [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]], pripajanje Ugarske. ** [[Habsburg|Habsburški]] napad na [[Budimska palača|Budimsku tvrđavu]] ([[Wilhelmom von Roggendorfom]], 4. maja). Turska obrana i dolazak u pomoć sa juga sultana [[Sulejman I|Sulejmana]] sa vojskom. Osmanlije konačno zauzimaju [[Budim]] i sultan stvara [[Budimski vilajet]]<ref>{{hu}} {{cite web |url=https://hu.dbpedia.org/page/Buda_ostroma_(1541)|title=Buda ostroma (1541)|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} </ref>. **[[1541]] – [[1579]]: godine službe [[Mehmed-paša Sokolović|Sokollu Mehmed–paše]] i [[Lala Mustafa-paša|Lala Mustafa-paše]]. Vrhunac osmanske vojne sile i zlatno doba osmanske države. [[Datoteka:1566-The Funeral of Sultan Suleyman the Magnificent-right.jpg|thumb|right|150px|<center>Pogrebna povorka sultana Sulejmana 1566.</center>]] *[[1543]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Džamija Šehzade|Džamiju Šehzade]] (1543–1548) u [[Istanbul]]u. *[[1544]]. Turski upad u [[Miskolc]]. *[[1545]]. Primirje između Sulejmana i [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]]. *[[1548]]. Ratni pohod Sulejmana na Iran, pad [[Van, Turska|Vana]] (25. avgusta). *[[1550]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Sulejmanije džamija|Sulejmanije džamiju]] (1550–1557) u [[Istanbul]]u. *[[1551]]. Turci osvajaju otok [[Gozo]] i grad [[Tripoli|Trablus]] u Libiji. *[[1557]]. Turci osvajaju [[Massava|Massavu]] na obali istočne Afrike. *[[1558]]. Smrt [[Rokselana|sultanije Hurem]], najdraže sultanu Sulejmanu. *[[1559]]. Građanski rat između Sulejmanovih sinova [[Selim II|Selima]] i [[Šehzade Bajezid|Bajazita]]. *[[1562]]. Mir sa carem [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinandom]] (1. jula). *[[1566]]. [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] (5. august-7. septembar). [[Nikola Šubić Zrinski|Nikola Zrinski]] brani Siget (2.500 protiv 90.000)<ref>{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=67474|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Zrinski, Nikola IV.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}</ref>. **Smrt [[Sulejman I|sultana Sulejmana]] (5/6. septembar; bolest). Turski časnici prikrivaju smrt sultana za četrdeset i dva dana i njegovo tijelo je potajno zakopano u [[Szigetvar]]u<ref>[[Turski jezik|tur]]. {{cite web|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: SÜLEYMAN I|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}</ref>. **Ustoličenje [[Selim II|Selima II.]] (24. septembra), sin Sulejmana i [[Rokselana|Hürreme]]. **Turci zauzimaju otok [[Hios]] od [[Republika Genova|Republike Genove]]. * [[1566]] – [[1656]]: ''[[Sultanat žena]]'' ({{Šablon:Jez-tur|Kadınlar saltanatı}}) ** [[1566]] – [[1603]]: godine [[Sultanija Safije|sultanije Safije]], strašno mudra i moćna žena na [[Topkapi Saraj|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Murat III|Murata III.]] [[Datoteka:Ottoman Empire Detailed.png|thumb|right|350px|<center>Osmansko carstvo 1593.</center>]] *[[1568]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Selimija|Selimiju džamiju]] (1568–1574) u [[Edirne|Jedrenu]]. **[[Habsburg|Habsburzi]] plaćaju godišnji danak Osmanlijama. * [[1569]]. Pohod Osmanlija protiv [[Rusko Carstvo|Rusa]]; plan kanal Don-Volga i opsada [[Astrahan]]a. ** Veliki požar u [[Istanbul]]u. * [[1570]]. [[Kneževina Transilvanija]] je vazal Osmanskog carstva. Najsjevernija točka Osmanskog prostora su [[Košice]]. * [[1570]] – [[1573]]. [[Ciparski rat]] između Osmanskog carstva i [[Mletačka Republika|Republike Venecije]]. ** [[Opsada Famaguste]] (1570/1571) na [[Kipar|Kipru]]. [[Lala Mustafa-paša]] osvaja tvrđavu, pokolj stanovništva i ubojstvo generala [[Marco Antonio Bragadin|Bragadina]] (17. augusta 1571.)<ref>{{harvnb|Zorzi|2020|p=351}}</ref>. * [[1571]]. Stvaranje [[Sveta liga (1571)|Svete lige]] protiv Osmanlija. ** [[Bitka kod Lepanta]]{{efn|[[Naupakt|Ναύπακτος]], ''Lepanto'', ''İnebahtı''.}} (7. oktobra). Teški poraz Turaka. * [[1574]]. [[Osvajanje Tunisa (1574.)|Osvajanje Tunisa]]. Turci oduzimaju grad Tunis [[Špansko Carstvo|Španskom carstvu]] ([[Uludž Ali]] i [[Džigalazade Jusuf Sinan-paša|Jusuf Sinan-paša]]). ** Smrt [[Selim II|Selima II.]] (udes) i dolazak na vlast [[Murat III|Murata III.]], sin [[Sultanija Nurbanu|Nurbane]] i Selima II. Carstvo se suočava sa prvim finansijskim poteškoćama i sa rastom nezadovoljstva u društvu (1574–1595). * [[1577]]. Turci osvajaju [[Džibuti]]. ** [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijski rat]]. *[[1579]]. [[Mehmed-paša Sokolović]] je usmrćen (11. oktobra) od strane jednog vojnika ([[Janjičari|Janjičara]]?) u još nejasnim okolnostima. U njegovoj spomen ostaje [[Džamija Mehmed-paše Sokolovića]] (sagr. 1571/1572, [[Mimar Sinan]]) i još mnogo čega {{efn|[[Mehmed-paša Sokolović]] je bio vrstan vojnik i vojvoda, sultanov savjetnik, upravnik i mecena. Vjerom musliman, oženio je [[Esmehan Sultan]] (1545–1585), kćer sultana [[Selim II|Selima II.]] i sultanije [[Sultanija Nurbanu|Nurbanu]]. Imali su dvoje djece: Sultanzade Ibrahim Han i Safiye Hanim-Sultan.}}. Kraj sjajnog doba Sultana Sulejmana. * [[1580]]. [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] imenovan za velikog vezira. * [[1583]]. Smrt [[Sultanija Nurbanu|sultanije Nurbanu]], jedna od najpoštovanijih žena svog vremena. * [[1585]]. Turci osvajaju [[Kars]] i [[Tabriz]]. ** Počinje monetarna nestabilnost Osmanskog carstva, glavni uzroci su fiskalne, ekonomske i političke poteškoće dok se istovremeno svijetska tržišta proširavaju i ubrzavaju (usp. Europski [[kolonijalizam]]). To monetarno slabljenje traje do 1690. [[Akča]] postepeno nestaje s tržišta dok sve više ini novac kruži po Osmanskom carstvu<ref>{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}</ref>. * [[1588]]. Osmanlije zauzimaju Karadağ ([[Arasbaran]], na granici sa [[Iran]]om). * [[1589]]. Ustanak [[Janjičari|janičara]] u Carigradu (3. aprila) ({{Šablon:Jez-tur|Beylerbeyi Vakası}}). * [[1590]]. Kraj [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijskog rata]]. Turska pobjeda. [[Istanbulski ugovor (1590)|Istanbulski ugovor]]. Turci osvajaju veći dio [[Kavkaz]]a i neke djelove sjeverozapadne [[Perzija|Perzije]] ([[Gruzija]], [[Azerbejdžan]], [[Luristan|Luristān]], [[Dagestan]], [[Kurdistan]], [[Huzestan|Khūzestān]], [[Kirkuk|Šahrizor]]...) * [[1593]]. Pobuna [[Spahija]] i [[Segban]]a u Istanbulu (27. januara). [[Pobuna Dželalija]] ({{Šablon:Jez-tur|Celalî ayaklanmaları}}). [[Datoteka:Mosque of Sultan Achmet.jpg|thumb|right|230px|<center>[[Džamija sultana Ahmeta]]</center>]] **[[1593]] – [[1606]]: [[Dugi rat]] između [[Habsburg]]a i Osmanlija; ** [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] opet imenovan za velikog vezira; ** [[Bitka kod Siska]] (22. juna 1593): austrijska pobjeda protiv Turaka. * [[1595]]. Prirodna smrt [[Murat III|Murata III.]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]]. Ustoličenje 29–godišnjeg [[Mehmed III|Mehmeda III.]], sin [[Sultanija Safija|Safije]] i Murata III. * [[1603]]. [[Spahija|Spahijska]] buna. Smrt [[Mehmed III|Mehmeda III]] (22. decembra); [[Ahmed I]] stupa na presto (23. decembra). * [[1604]]. [[Sultanija Safija]] (baka sultana Ahmeda) je otjerana sa dvora. * [[1605]] – [[1651]]: godine [[Sultanija Kosem|sultanije Kosem]], podrijetlom [[Grci|Grkinja]], jako moćna žena na [[Topkapi Saray|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Ahmed I|Ahmeda I.]] Rodila je mnogo djece, među kojim i dva sultana: [[Murat IV]] i [[Ibrahim I|Ibrahim ''Ludi'']]. * [[1606]]. [[Žitvanski mir]]. Pravo katolika da grade crkve u Osmanskom carstvu. Tursko teritorijalno proširenje u [[Panonija|Panoniji]]. Ukidanje godišnjeg danka koje su Habsburzi plaćali Osmanlijama. [[Krimski Kanat]] postaje turski vazal. * [[1609]]. Izgrađivanje [[Džamija sultana Ahmeta|Džamije sultana Ahmeta]] (1609–1616) * [[1617]]. Smrt [[Ahmed I|Ahmeda I]] (bolest) * [[1617]]-[[1623]]. Kriza Sultanata. Unutrašnji nemiri: vladavina sultana [[Mustafa I|Mustafe]], psihološki nestabilna osoba. ** [[Mustafa I]] (sin [[Halime Sultan|Halime]] i Ahmeda I.) je prvi sultan koji faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|carskog dvorca]] te većinu vremena provodi u [[kafes]]u. *[[Moldavski rat magnata]]. Osmansko carstvo podržava [[Kneževina Moldavija|Kneževinu Moldaviju]] protiv [[Poljsko-Litvanska Unija|Poljsko-Litvanska Unije]]. *[[1618]]. Sultan Mustafa je odložen, na presto stupa njegov unuk mladi [[Osman II]], sin [[Mahfiruz Sultan|Mahfiruze]] i Ahmeda I. * [[1622]]. Ubojstvo 18–godišnjeg sultana [[Osman II|Osmana II.]] (pobuna Janjičara). Povratak na vlast [[Mustafa I|Mustafe]]. Međutim Mustafa je manje važna pojava na dvorcu. Stvarnu moć drže veliki vezir [[Kara Davut-paša]] i [[Sultanija Halime]]. **[[Pobuna Abaza Mehmed–paše]]. * [[1623]]. Na vlast [[Murat IV|sultan Murat IV]] (rexit 1623–1640), sin [[Sultanija Kosem|Sultanije Kosem]] i Ahmeda I. **[[Osmansko–safavidski rat (1623–1639)|Osmansko–safavidski rat]] (1623–1639) na istoku. **[[Pobuna Abaza Mehmed–paše|Druga pobuna Abaza Mehmed–paše]]. * [[1630]] – [[1672]]: Putovanja [[Evliya Çelebi|Evlije Čelebije]] ([[Hrvatska]], [[Hercegovina]], [[Kosovo]], [[Albanija]], [[Atena], [[Holandija (regija)|Holandija]], [[Beč]], [[Krit]], [[Baku]], [[Krimski Kanat]], [[Sirija]], [[Palestina]], [[Čerkezija]]). * [[1638]]. [[Murat IV|Murat IV]] ponovo osvaja [[Bagdad]] (novembar/decembar) * [[1640]] – [[1648]]. Vladavina [[Ibrahim I|sultana Ibrahima]], psihopatološki slučaj. Najdublja turska politička kriza u 17. stoljeću. Najmoćnija osoba na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]] je zapravo Ibrahimova majka, [[Sultanija Kosem|sultanija Kösem]]. ** Sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|Topkapija]] i većinu vremena provodi u [[harem]]u. Priča se o 280 konkubina<ref>{{en}} {{cite web|last=Dash|first=Mike|url=https://www.smithsonianmag.com/history/the-ottoman-empires-life-or-death-race-164064882/|title=The Ottoman Empire’s Life-or-Death Race|date=22. 03. 2012|accessdate = 15. 03. 2022}}</ref><ref>{{harvnb|Rank|2020}}</ref>. Sultan je od njih dobio mnogo djece. * [[1645]]-[[1669]]. [[Kandijski rat]] protiv [[Mletačka Republika|Venecije]]: Osmanlije osvajaju otok [[Krit]], Venecija učvršćuje položaj u [[Dalmacija|Dalmaciji]]. * [[1648]]. Velika narodna pobuna protiv vlasti, u [[Istanbul]]u i u Osmanskom carstvu pod vodstvom [[Janjičari|Janjičara]] i [[Ulema]]. Veliki vezir [[Hezarpare Ahmed–paša]] je pogubljen (8. augusta, zadavljen i rastrgan u parčad od naroda) a potom i sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] (18. augusta, zadavljen). * [[1648]]. Na presto stupa [[Mehmed IV|Mehmed IV ''Lovac'']], sin Ibrahima I. * [[1651]]. Prva pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]]. * [[1656]]. Veliki vezir postaje [[Mehmed-paša Ćuprilić]] (vezirat 1656–1661). Preokrenuo Kandijski rat. Privremeni oporavak i stabilizacija carstva. **[[1656]]-[[1683]]. Doba [[Ćuprilići|Ćuprilića]]. * [[1657]]-[[1658]]. Druga pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]] (†1659) * [[1660]]. [[Kneževina Transilvanija]] privremeno pada pod izravnu Osmansku vlast. Osmansko carstvo u centru Europe. * [[1661]]. [[Kuga]] * [[Veliki turski rat]] (1662–1699) ** [[Habsburško-turski rat (1663–1664)|Habsburško-turski rat]] ([[Nikola VII. Zrinski|Nikola VII. Zrinski]]) * [[1668]]. Turci ponovo osvajaju [[Basra|Basru]]. [[Datoteka:Turkish siege of Vienna - 1683.png|thumb|right|280px|<center>[[Opsada Beča 1683.|Opsada Beča]]</center>]] * [[1682]]. Pohod Mehmeda na Beograd. * [[1683]]. [[Opsada Beča (1683)|Druga opsada Beča]]. Nakon dva mjeseca, vojne snage [[Sveta liga|Svete lige]] pod vodstvom [[Jan III. Sobjeski|Jana Sobjeskog]] odbija napad Turske armije (po procjeni: 200.000 ljudi<ref>{{de}} {{cite web|year=|title= Wien Geschichte Wiki: Zweite Türkenbelagerung (1683)|url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Zweite_T%C3%BCrkenbelagerung_(1683)|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}</ref>) na [[Kahlenberg]]u. Bit će to zapravo zadnji turski napad na centralnu Europu. ** Veliki vezir [[Kara Mustafa-paša]] biva pogubljen u [[Beograd]]u po izravnom naredbom sultana Mehmeda IV ([[25.12.|25. 12.]] [[1683]]). * 1683 – 1687: godine vladavine [[Gülnuş Sultan|sultanije Gülnuš]], podrijetlo [[Grci|Grkinja]] sa venecijanskog [[Krit]]a, vrlo moćna žena na dvoru i mecena. Bila je žena [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i rodila je šestoro djece od kojih su dva postala sultani ([[Mustafa II]] i [[Ahmed III]]). ** [[Osmansko carstvo]] dostiže vrhunac svoga teritorijalnog proširenja ([[Mehmed IV]], 1683). * [[1686]]. [[Opsada Budima (1686)|Opsada Budima]]. Vojvoda [[Karlo V, vojvoda od Lorene|Karlo od Lorene]] osvoja [[Obuda|Óbudu]], [[Budim]] i [[Pešta|Peštu]] za kuću [[Habsburg]]<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.budapest.com/city_guide/general_information/history.en.html|title=budapest.com – Budapest History|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} </ref>. * [[1687]]. [[Jegen Osman-paša]] i [[Janjičari]] skidaju sa vlasti sultana [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] (8. novembra). Na presto stupa njegov polubrat [[Sulejman II]]. ** [[Eugen Savojski]], austrijski vojvoda francusko–talijanskog podrijetla, vodi teške pobjede nad Turcima u [[Veliki turski rat|Austrijsko–turskom ratu]]: [[Bitka kod Mohača 1687.|Bitka kod Mohača]]. ** [[Krimske bitke|Prva ofenziva na Krim]] (2. maja). [[Rusko Carstvo|Ruski]] napad na [[Krimski Tatari|Krimski Kanat]] (osmanski vazal). Pobjeda Krimskih tatara. Krimski kanat ostaje nezavisan. Osmansko širenje u Europi se zaustavlja. Kraj saveza između Krimskog kanata, Francuske i [[Imre Thököly|Imrea Thökölyja]]. * [[1689]]. Napad [[Sulejman II|Sulejmana]] na austrijsku granicu. ** [[Bitka kod Niša (1689)|Bitka kod Niša]] (24. septembra), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]]). * [[1691]]. Smrt [[Sulejman II|Sulejmana]]. Dolazak na presto njegovog polubrata [[Ahmed II|Ahmeta II.]] (sin [[Ibrahim I|Ibrahima I.]]) ** [[Bitka kod Slankamena]] (19. augusta), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]])<ref>{{de}} {{cite web |url=https://web.archive.org/web/20120328114744/http://www.badische-heimat.de/neu/projekte/texte/salankamen.pdf|title=Der Türkenlouis und die Schlacht von Salankamen, 19. August 1691|last=|first=|date= |website=https://badische-heimat.de/ |publisher=Badische Heimat |accessdate=27. 07. 2022 |quote=}} </ref>. * [[1695]]. Smrt [[Ahmed II|Ahmeda II.]], stupa na presto [[Mustafa II]], sin [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]]. * [[1697]]. [[Bitka kod Sente]] ([[Eugen Savojski|princ Eugen]]) i Pohod na Sarajevo (isto princ Eugen). * [[1699]]. [[Karlovački mir|Mir u Karlovcima]] sa Austrijom (26. januara). * [[1703]]. [[Jedrenska pobuna]] ([[Janjičari]]) zbog [[Karlovački mir|Karlovačkog mira]]. Vojska maršira na [[Istanbul]]. Ubojstvo [[Šejh-ul-islam|šejhulislama]] [[Feyzullah Efendi|Feyzullaha Efendije]] i svrgavanje sa trona sultana [[Mustafa II|Mustafe II.]] **[[Mustafa II]] se odriče prestola u korist brata [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (isto sin sultanije [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]]). * [[1709]]. [[Egzil]] švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]], sultan ga prima na dvor. * [[1710]]. [[Rusko-turski rat (1710–1711)|Kampanja rijeke Pruth]], osmanski pohod na [[Moldavija (regija)|Moldaviju]] ([[Baltadži Mehmed Paša]]) * [[1711]]. [[Mirovni ugovor iz Pruta|Mir iz Pruta]] (21. jula). Osmanska pobjeda. * [[1713]]. Sultan [[Ahmed III|Ahmed]] proteruje švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] sa dvora i potpisuje ugovor o miru sa Rusijom. [[Mir iz Jedrena (1713)|Mir iz Jedrena]] (23. juna): uspostavlja mir sa [[Rusko Carstvo|Rusijom]] koji će trajati 25 godina. * [[1714]]. [[Mletačko-osmanski rat (1714–1718)|Drugi Morejski rat]] (1714–1718). Osmanska pobjeda nad [[Mletačka Republika|Venecijom]]. * [[1716]]. [[Austrijsko-turski rat (1716–1718)|Austrijsko-turski rat]] (1716–1718) ** [[Bitka kod Petrovaradina]] ([[Eugen Savojski]], 5. august). Teški poraz Osmanlija, vezir [[Silahdar Damat Ali-paša|Ali-paša]] je ubijen u bitci. * [[1717]]. [[Opsada Beograda (1717)|Opsada Beograda]] ([[Eugen Savojski]]), Halil-paša bezuspješno predvodi vojsku na Beograd. * [[1718]]. [[Požarevački mir|Mir u Požarevcu]]. Turska se odriče [[Temišvar]]a, [[Smederevo|Smedereva]] i [[Beograd]]a. ** Počinje tzv. ''[[Doba lala]]'' (1718-1730), razdoblje mira i stabilnosti. ** Potpisan trgovački ugovor između Austrije i Turske: slobodan uvoz austrijske robe osim oružja i municije, Austrija dobija pravo na konzule u većim trgovačkim mjestima. I turski trgovci, pretežno [[Grci]] i [[Cincari]], dobijaju povlastice u habsburškim zemljama. [[Datoteka:Sultan ahmed III.jpeg|thumb|right|130px|<center>[[Ahmed III.]]</center>]] * Sultanat [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (1703–1730) i vezirat [[Nevšehirli Damat Ibrahim-paša|Nevšehirlije Ibrahim-paše]] (1718–1730). * [[1720]]. [[Seyyid Vehbi]] i [[Abdülcelil Levni]] sastavljaju knjigu ''[[Surname-i Vehbi]]''; ** Prvi sastav [[mehter]] muzike dolazi na Zapad, po nalogu sultana Ahmeda III. u počast Poljske. * [[1721]]. Putovanje veleposlanika [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi|Mehmeda Čelebije]] u [[Kraljevina Francuska|Kraljevinu Francusku]]. Njegov izvještaj sultanu će bit značajan za prve reforme carstva. * [[1723]]. Počinje [[Osmansko–hotački rat (1726–1727)|rat s Iranom]], Osmanlije zauzimaju [[Gruzija|Gruziju]] i [[Gandža (grad)|Gandžu]]. * [[1724]]. [[Carigradski ugovor (1724.)|Carigradski ugovor]]: podjela zemalja [[Safavidska Monarhija|Safavidske Perzije]]. Geopolitičko nadmetanje između Rusije i Turske. * [[1726]]. Otvorena prva [[Štamparstvo|štamparija]] u [[Istanbul]]u ([[Ibrahim Muteferika]]). * [[1727]]. Hamadanski sporazum s [[Hotakijska Monarhija|Hotakidima]]: Osmansko Carstvo pripaja zapadni Iran. * [[1729]]. Ulazi u tok nova kovanica pod nazivom «Zer-i mahbub». * [[1730]]. Pobuna [[Janjičari|janičara]] pod [[Patrona Halil|Patronom Halilom]]. Pobuna svrgava sultana [[Ahmed III|Ahmeda III.]] Stupanje na presto [[Mahmud I|Mahmuda I]], sin [[Mustafa II|Mustafe II.]] (septembar). ** Početak [[Osmansko-persijski rat (1730-1735)|Osmansko-perzijskog rata]] napadom [[Nadir Šah|Nadir Šaha]], povlačenje osmanske vojske koja je poražena u bitci kod [[Malajer]]a (zapadni Iran). *[[1739]]. [[Bitka kod Grocke|Pobeda Turaka kod Grocke]]. **Kraj [[Rusko-turski rat (1735–1739)|Rusko-turskog rata]]. Austrija vraća Turcima [[Kraljevina Srbija (1718–1739)|Kraljevinu Srbiju]], [[Oltenija|Malu Vlašku]], [[Posavina|sjevernu Bosnu]] i južni [[Banat]]. Osmanlije gube [[Azov]]. [[Niški sporazum (1739)|Niški sporazum]] i [[Beogradski mir]]. *[[1744]]. [[Emir]] [[Muhamed ibn Saud]] i [[imam]] [[Muhamed ibn Abdul Vahab]] stvaraju [[Emirat Dirija]] na [[Arabija|Arapskom poluotoku]]. *[[1754]]. Smrt sultana [[Mahmud I|Mahmuda]] (bolest), bio je mecena i mudar vladar. Sultan nije imao djece. Stupa na vlast [[Osman III]], njegov brat. *[[1755]]. Sagrađena [[Nuruosmanije džamija]] u [[Istanbul]]u. *[[1757]]. Smrt sultana [[Osman III|Osmana III.]] Kao i njegov brat i Osman III je ostao bez djece. **Stupa na vlast [[Mustafa III]], sin [[Ahmed III|Ahmeda III.]] i vrlo solidan vladar{{efn|[[Mustafa III]] je sultan koji jako brine za pravdom, poduzima niz koraka kako bi povećao prosperitet [[Istanbul]]a, stabilizira novac, izgrađuje velike žitnice, održava akvadukte i uspostavlja strogu fiskalnu politiku.}}. *[[1768]]-[[1774]]. [[Rusko-turski rat (1768—1774)|Rusko-turski rat]]. Rusija dobija [[Kerč]], [[Yeni-Kale]], [[Kabardsko-Balkarska|Kabardiju]]. Osmanlije gube [[Krimski Kanat]]. *[[1770]]. Pobeda u pomorskoj bici kod [[Çeşme|Češme]] ispred [[Hios]]a (5–7 juli 1770). Ruska pobjeda nad Turcima. *[[1774]]. Ponižavajući [[Kučukkainardžijski mir|Mir u Kučuk-Kainardži]] (10-21. juli). Turska priznaje pravo Rusiji da drži u [[Istanbul]]u svog predstavnika i da će štititi hrišćansku veru i crkve. Rusija dobija slobodan izlaz na [[Crno more]], jer dobija tvrđave na obali [[Azovsko more|Azovskog mora]], područje između rijeka [[Dnjepar (rijeka)|Dnjepar]] i [[Južni Bug|Bug]], te plovidbene i trgovačke povlastice u Osmanskom Carstvu<ref name="britannicaabdulhamid1">{{en}} {{cite web |url=https://www.britannica.com/biography/Abdulhamid-I|title=Britannica: Abdülhamid I. Ottoman sultan|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} </ref>. **Smrt [[Mustafa III|Mustafe III.]] (srčani udar, 21. januara). Dolazak na vlast njegovog brata [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]]. *[[1775]]. Osmansko carstvo predaje [[Bukovina|Bukovinu]] [[Habsburg|Habsburzima]]. *[[1783]]. [[Rusko Carstvo|Rusija]] pripaja Krim ([[Krimski Kanat]], osmanski) i planirala podijeliti Osmansko carstvo. *[[1787]]. Novi [[Rusko-turski rat (1787–1792)|rat Rusije i Turske]]. Ruska pobjeda. [[Rusko carstvo]] pripaja sebi [[Edisan|Jedisan]] ([[Odesa]], [[Nikolajev]]). *[[1788]]-[[1791]]. [[Austrijsko-turski rat (1787–1791)|Tursko-Austrijski rat]]. Austrijska pobjeda. *[[1789]]. Austrijanci su [[Opsada Beograda (1789)|osvojili Beograd]] ([[Ernst Gideon von Laudon|Ernst von Laudon]]): [[Kočina krajina|Austrijska Srbija]] (1788–1792). **Smrt 64–godišnjeg sultana [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]] (7. aprila), bio je dobronamjeran vladar sa velikim interesom za državne poslove i naklonjen reformama<ref name="britannicaabdulhamid1"/>. **Stupanje [[Selim III|Selima III.]] na vlast. Energičan vladar koji nastaje za reformama. Prvi pokušaj reforme usred propasti imperije. *[[1791]]. [[Svištovski mir|Mir u Svištovu]] (4. avgust). Turska amnestija u Crnoj Gori, Bosni, Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji. **[[Mirovni ugovor iz Jašija|Mir u Jašiju]]. Rusija vraća Turskoj [[Besarabija|Besarabiju]] i [[Moldavija|Moldaviju]]. **Sultan [[Selim III]] odlučuje uvesti teže promjene u carstvu. Njegova glavna [[reforma]] uvodi novu vojnu postrojbu lojalnu [[sultan]]u, jedinicu [[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]] (''Nizâm-ı Cedîd''). Vrlo brzo će najveća prijetnja novom poretku postati [[janjičari]]. *[[1794]]. Turski sultani objavljuje povlastice [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] i uvodi knežinsku samoupravu. * [[1798]]. Francuski general [[Napoleon I Bonaparte|Bonaparte]] vodi [[Egipatska kampanja|pohod na Egipat]] (1798–1801). Osmansko carstvo gubi [[Egipat]]. * [[1800]]. [[Selim III|Sultan Selim]] se miri sa [[Janičari]]ma. * [[1800]]-[[1804]]. Janičarska vladavina u [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] (''dahije''). * [[1804]]-[[1813]]. [[Prvi srpski ustanak]]. Srpska pobuna protiv Dahija, pojava vojvode [[Karađorđe|Đorđa Petrovića]]: <u>[[Srpska revolucija (1804–1835)|Srpski ustanak]]</u>. * [[1805]]. U Egiptu nastaje nova samostalna [[dinastija Muhameda Alija]]. * [[1806]]. [[Rusko-turski rat (1806–1812)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u [[Moldavija|Moldaviji]]. ** [[Incident u Jedrenu (1806)|Incident u Jedrenu]]. Sukob između sultanovih jedinica ''[[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]]'' i jedne koalicije balkanskih velikana, [[Ajan|ajana]]{{efn|''Ajanat'' je bio institucija koja je neformalno ostavila trag u Osmanskom carstvu dugo vremena sve do 18. veka i perioda Tanzimata. To su bili provincijski magnati, bivši upravnici ili ljudi koji su bili donekle ugledni i poštovani. Poslije nekog vremena, ti uglednici su dodati u sistem. Najistaknutiji među njima bili su bivši vladari.}} i [[Janjičari|janičarskih]] garnizona u [[Trakija|Trakiji]] (ljeto): da bi izbjegao novi [[građanski rat]] i nered, sultan napušta nacrt reformi i mijenja vladu. * [[1807]]. [[Pobuna jamaka]]. Državni udar u Osmanskom carstvu ([[Kabakçı Mustafa]]). **Sultan [[Selim III]] je svrgnut i zatvoren od strane ustanka [[Janjičari|janjičara]]. [[Datoteka:Battle of Navarino-Auguste Mayer mg 0598.jpg|thumb|right|190px|<center>[[Bitka kod Navarina]]</center>]] * [[1808]]. [[Tilsitski mir|Mir u Tilzitu]]. Prekid neprijateljstva. **Drugi državni udar u Osmanskom carstvu ([[Alemdar Mustafa–paša]], 21. juna). Alemdar Mustafa, [[ajan]] [[Ruse|Ruščuka]] i jaki zagovornik reformi, skuplja vojsku od 40.000 ljudi i kreće na Carigrad sa svrhom ponovnog uspostavljanja [[Selim III|Selima III.]], ali je došao prekasno. **Sultan [[Selim III]], veliki reformator i mecena, je ubijen (28. jula) po naredbi rođaka, budućeg sultana [[Mustafa IV|Mustafe IV.]] **Treći državni udar [[Alemdar Mustafa–paša|Alemdara Mustafe–paše]] (novembar). Sultan [[Mustafa IV]] je pogubljen u Istanbulu (17. novembra) po naređenju sultana [[Mahmud II|Mahmuda II]]. **Stupanje na presto [[Mahmud II|Mahmud II ''Adlija'']]. * [[1812]]. [[Bukureštanski mir 1812.|Mir u Bukureštu]]. Likvidacija prvog ustanka u Srbiji i turska pobjeda. * [[1814]]. [[Hadži-Prodanova buna|Srpska pobuna]] pod vodstvom [[Hadži Prodan Gligorijević|Hadži-Prodana]] ([[Požega (Srbija)|Požega]], [[Kragujevac]], [[Jagodina]]). Turci uspijevaju ugušiti pobunu. * [[1815]]-[[1830]]. [[Drugi srpski ustanak]] pod vodstvom [[Miloš Obrenović|Miloša Obrenovića]]. Srpska pobjeda, Istanbul gubi kontrolu nad [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]]. **U šumi kod [[Радовање (Велика Плана)|Radovanja]] ubojstvo [[Karađorđe|Petrovića]] po naredbi [[Miloš Obrenović|Obrenovića]] ([[25.7.|25. 7.]] [[1817.]]). *[[1821]]. Ustanak [[Heterija|Heterije]] u Rumuniji i [[Dunavske kneževine|Dunavskim kneževinama]]. <u>[[Grčki rat za nezavisnost|Grčki ustanak]]</u>. [[Datoteka:Sultan Mahmud II.jpg|thumb|right|190px|<center>[[Mahmud II.]] i potreba [[Tanzimat|reformi]]</center>]] **[[1822]]. [[Pokolj na Hiosu]] (oko 25.000 mrtvih) * [[1826]]. [[Rusko-turski rat (1828–1829)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u Grčkoj. **[[Incident u dobar čas]]: sultan [[Mahmud II.]] raspušta vojni odred [[Janjičari|Janjičara]] (15. juna). * [[1827]]. [[Navarinska bitka|Bitka kod Navarina]]{{efn|[[Pylos|Πύλος]]}} (20. okt. 1827). Pobjeda koalicije (Engleska, Francuska, Rusija) protiv Osmanske mornarice. * [[1829]]. [[Sporazum u Jedrenama|Mir u Jedrenu]]. Porta priznaje autonomna prava Vlaške, Moldavije i Srbije. * [[1839]]-[[1841]]. [[Drugi osmansko-egipatski rat|Građanski rat]] između [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] i [[Muhamed Ali od Egipta|Muhamed-Alije]], valije Egipta. **Smrt sultana [[Mahmud II|Mahmuda II.]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 1. jula). Stupanje na presto njegovog sina [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]]. Abdulmedžid je uvjereni reformator i nastavlja nacrt oca. Imat će oko četrdeset sinova i kćeri, svi zadnji sultani Osmanskog carstva će biti njegovi sinovi. **Počinje razdoblje velikih reformi (<u>'''''[[Tanzimat|Tanzimât]]'''''</u> [[1839]]–[[1876]]) * [[1853]]-[[1856]]. [[Krimski rat|Rusko-turski rat na Krimu]]. Osmanska pobjeda u savezništvu sa Englezima i Francuzima. * [[1856]]. [[Pariški sporazum (1856)|Pariski mir]]. Samostalnost [[Dunavske kneževine|Dunavskih kneževina]]. [[Rusko carstvo|Rusija]] predaje [[Besarabija|Besarabiju]] [[Kneževina Moldavija|Kneževini Moldaviji]]. * [[1859]]. Nastaju [[Ujedinjene Kneževine Moldavija i Vlaška]], samostalna država koja je formalno vazal Osmanskog carstva. * [[1861]]. Smrt [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 25. juna). [[Abdul Aziz|Sultan Abdulaziz]] (polubrat Abdulmedžida) stupa na presto. * [[1865]]. Liberalni turski pokret [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]], zagovaraju veća građanska prava. * [[1866]]. [[Kretski ustanak (1866–1869)|Kretski ustanak]] (21. augusta; [[Michail Korakas|Korakas]], [[Gavriil Marinakis|Marinakis]]) * [[1870]]. Ukaz sultana [[Abdul Aziz I|Abdulaziza]] uspostavlja [[Bugarska egzarhija|Bugarsku egzarhiju]]. Prvi bugarski egzarh je [[Antim I]]. Antim je u stvari vođa nacije u [[Bugarski narodni preporod|Bugarskom preporodu]]. * [[1872]]. [[Midhat-paša]] postaje [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|veliki vezir]] (31. jula), podržava reforme. * [[1875]]. Pobuna Srba u [[Nevesinje|Nevesinju]], stoga slijedi [[Bosansko-hercegovački ustanak|Ustanak u Bosni i Hercegovini]]. * [[1876]]. [[Aprilski ustanak]] u [[Edirne Eyaleti|Jedrenskom pašaluku]] ([[Hristo Botev|Botev]], [[Georgi Benkovski|Benkovski]], [[Ilarion Dragostinov|Dragostinov]], [[Panajot Volov|Volov]]). Bugarski ustanak ugušen od Osmanske vojske. **Vlada uvodi prvi [[Ustav Osmanskog Carstva]] (23. aprila), uz podršku pokreta [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]] i po nacrtu bivšeg velikog vezira [[Midhat-paša|Midhat-paše]]. **[[Abdul Aziz|Abdulaziz]] zbačen sa prestola (30 i 31. maj). **Ustoličenje [[Murat V|Mehmeda Murata V.]], sin Abdulmedžida. Murat V nastoji za demokratskim reformama u carstvu. Kratki sultanant [[Murat V|Murata V]] (93 dana). **Bivši sultan [[Abdul Aziz|Abdulaziz]] vrši [[samoubistvo]] na [[Çırağan Sarayı|Çırağan Saraju]] u [[Istanbul]]u (4. juna)<ref>{{cite book|last=Davis|first=Fanny|year=1970|title= The Palace of Topkapi in Istanbul |url=https://archive.org/details/palaceoftopkapii00davi/mode/2up|location= New York|publisher= Scribner|pages=306|ref = Davis}}</ref>. ** [[Crnogorsko-turski rat]] (18. juna). ** Sultan [[Murat V]] je svrgnut sa prijestola (29/31 augusta) od strane vezira [[Mithat–paša|Mithat–paše]]. ** Njemu slijedi despotska vladavina sultana [[Abdul Hamid II|Abdulhamida]] ([[1878]]–[[1908]]). ** Reformator [[Mithat–paša]] je postavljen za velikog vezira (19. decembra, drugi mandat). ** Prvi ustav Osmanskog carstva{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Kânûn-ı Esâsî}}, prvi turski ustav 1876.}} ([[Krikor Odian]]) po europskom modelu (23. decembar). * [[1877]]-[[1878]]. [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda. ** [[Rumunski rat za nezavisnost]] ([[Karol I Rumunski|Karol von Hohenzollern-Sigmaringen]], [[Nikolaj Nikolaevič Romanov (1831–1891)|Nikolaj Nikolaevič]], [[Nikolai Stoletov|Stoletov]]): april 1877 – mart 1878. * [[1877]]. [[Osman Nuri-paša|Osman-paša]] predaje [[Pleven|Plevnu]] Rusima. * [[1878]]. Vojska [[Sulejman Husnu–paša|Sulejman-paše]] razbijena kod [[Edirne|Jedrena]] (20. januara). Potpisano [[Primirje u Jedrenu (1878)|primirje u Jedrenu]] (31. januara). [[Sanstefanski mir]] (23. februara). <u>[[Berlinski kongres]]</u> (jun). Teritorija Otomanskog carstva je okrnjena. Turska gubi [[Batumi|Batum]], [[Kars]], [[Ardahan]]. ** Pobjeda Crnogoraca u [[Crnogorsko-turski rat|u ratu protiv Osmanskog carstva]] (19. februar, [[Nikola I Petrović Njegoš|Nikola Petrović]]). Turska priznaje samostalnost [[Knjaževina Crna Gora|Crnogorske knjaževine]]. **nastaje [[Kneževina Bugarska]]. **[[Austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine 1878|Austrijska okupacija Bosne]]. Bosna je turska teritorija ali Austrija drži administraciju. **Sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] ukida ustav i uspostavlja reakcionarni i policijski režim (17. februar). * [[1881]]. Osnovana [[Administracija za osmanski javni dug]]. **Nastaje [[Kraljevina Rumunija]] (13. marta) * [[1884]]. [[Midhat-paša]] je zatvoren u [[Taif]]u gdje su ga zadavili njegovi čuvari (8. maja). * [[1895]]. [[Hamidijski masakri|Pokolj Jermena]] u Anadoliji ([[Erzurum]], [[Diyarbakir]]): po procijenama između 80.000 i 300.000 osoba. * [[1897]]. [[Grčko-turski rat (1897)|Grčko-turski rat]]. Osmanska pobjeda, Sjeverna [[Tesalija]] i [[Solun|Tesaloniki]] ostaju turske zemlje. **[[Kritski ustanak]] (1897–1898). Stvaranje [[Kretska Država|Kretske Države]] i protjeravanje Turaka sa otoka. * [[1903]]. [[Ilindanski ustanak|Ilindenski ustanak]] makedonskog stanovništva. Turci ugušuju pobunu. * [[1905]]. [[Perzijska ustavna revolucija]] protiv [[Kadžari (dinastija)|Kadžarske dinastije]]. ** [[Perzijski ustav 1906.|Perzijski ustav]] (1906). Istovremeno, osmanski napad na [[Perzija|Perziju]] 1906. godine. Abdulmadžid–paša, valija [[Bagdad]]a, vodi napad na perzijske pogranične gradove (Bahīk, Muhābād, Urmia). ** Osmansko carstvo broji nešto više od 20.368.485 stanovnika. * [[1908]]. Početak [[Mladoturci|Mladoturske revolucije]], liberalni pokret ali radikalniji naspram [[Mlade Osmanlije|Mladim Osmanlijama]]. **[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarsko carstvo]] pripaja [[Bosna i Hercegovina|Bosnu]] (7. oktobra). **Otvara se [[Bosanska kriza]], stvara se tajno društvo [[Mlada Bosna]]. * [[1909]]. [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] pokušao da izvrši [[Kontrarevolucija|kontrarevolucionarni]] udar bez uspeha. **[[Incident od 31. marta]]; sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] je svrgnut (13. april); **Stupa na presto sultan [[Mehmed V]]. Vlada kao marioneta [[Veliki vezir|visira]] [[Mehmed Talat-paša|Talat-paše]], [[Ismail Enver]]a, i [[Ahmed Džemal]]a. **Vraćanje pređašnjeg Ustava: konstitucionalni režim pod [[Mehmed V|Mehmedom V.]] (''Ustavni sultanat'') koji se ubrzo pretvara u autoritarni režim. * [[1911]]. [[Italijansko-turski rat]] za Libiju i Egejske otoke. [[Kraljevina Italija]] osvaja [[Kirenaika|Kirenaiku]] i [[Fezan]] ([[Libija]]), [[Dodekanez]] i [[Egejsko more|Egejske otoke]]. * [[1912]]. [[Prvi balkanski rat]] (oktobra). [[Londonska konferencija (1912–1913)|Mirovni ugovor u Londonu]]. * [[1913]]. Novo pokretanje rata (januar). [[Drugi balkanski rat]]. Poraz i potvrda odredaba [[Londonski mir (1913)|Londonskog primirja]]. Osmansko carstvo konačno gubi [[Rumelija|Rumeliju]]. Turska odlazi sa Balkana. ** nastaje [[Kneževina Albanija]]. * [[1914]] – [[1918]]. [[Prvi svetski rat]]. **[[Sarajevski atentat]] (jun 1914.), [[Julski ultimatum]]; Austrijski pohod na Srbiju (početak augusta 1914.) **Turska izjavljuje svoju neutralnost u ratu (13. avgusta). **Turska vlada naređuje da se zatvore moreuze i naređuje da se miniraju obale. **Turska ulazi u rat na strani [[Centralne sile|Centralnih sila]] (29. oktobra). **Turska 3. Armija je razbijena u [[Bitka kod Sarikamiša|bitci kod Sarikamiša]] (decembar 1914 – januar 1915.) od strane Rusa ([[Kavkaska kampanja]]). * [[1915]]. [[Galipoljska operacija|Bitka na Dardanelima]]. Veliki poraz Turske. **[[Galipoljska operacija|Bitka kod Galipolja]] (1915–1916): katastrofalan poraz [[Antanta|Antante]]. **Na [[Solunski front|Solunskom frontu]] bori se i 20. Turski korpus ([[Abdul Kerim-paša]]). **[[Armenski genocid]] ([[Mehmed Talat-paša|Talat-paša]]): početak 1915. – januar 1917. Po procijenama ubijeno između 600.000 i 1.500.000 Armenaca. **[[Genocid nad Asircima]] (februar 1915 – 1920): po procijenama ubijeno između 275.000 i 500.000 [[Asirci|Kaldejskih Asiraca]]. * [[1916]]. [[Sporazum Sykes-Picot|Sajks-Pikotov sporazum]] (16. maja) [[Antanta|Antante]] o podeli Turskih teritorija. * [[1918]]. Kraj rata. **[[Mir u Brest-Litovsku]] (3. marta). Pobjeda [[Centralne sile|Centralnih sila]] nad [[Rusko Carstvo|Ruskom carstvom]] (Vidi: [[Boljševici]] i [[Ruska revolucija]]). Rusija izlazi iz rata. Samostalnost država u istočnoj Europi. **Stvaranje [[Republika Armenija (1918–1920)|Republike Armenije]] (28. maja). **[[Batumski ugovor]] (4. jun) između Osmanskog carstva i kavkaških država. **Smrt sultana [[Mehmed V|Mehmeda V.]] u [[Palata Jildiz|Jildiz Palači]] (3. jula; imao je 73 godina, cijeli život je proveo u palači Yıldız). Sultan postaje [[Mehmed VI|Mehmed VI ''Vahidedin'']] (4. jula) **[[Bitka kod Bakua]] (august – septembar 1918): Osmansko-Azerbejdžanska pobjeda Komunističkog [[Baku]]a podržanog od [[Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika|Ruskih Sovijeta]]. **[[Solunsko primirje]] (29. septembra). [[Kraljevina Bugarska]] se predaje. **<u>[[Primirje iz Mudrosa]]</u> (30. oktobra). Turska na ostrvu [[Limnos]] potpisuje kapitulaciju i predaje svoje snage Englezima. **[[Primirje kod Ville Giusti]] (3. novembra). [[Austro-Ugarska]] se predaje. **[[Primirje s Njemačkom 1918.|Primirje kod Compiègnea]] (11. novembra). Njemačka se predaje. Kraj Prvoj svijetskog rata. [[Datoteka:AbdulmecidII.jpg|thumb|right|130px|<center>Zadnji osmanski vladar, [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II.]]</center>]] * [[1918]]–[[1919]]. [[Pariška mirovna konferencija (1919)|Versajska mirovna konferencija]] (18. decembar-16. januar 1919) * [[1920]]. <u>[[Sporazum u Sèvresu|Sporazum u Sevresu]]</u>. Razoružavanje celokupne Turske vojske. Rasap Osmanskog carstva. Odstup od teritorija carstva u korist Grčke, Italije, Britanije i Francuske. Pobuna generala [[Kemal Atatürk|Kemala Mustafe Ataturka]]. ** Stvaranje [[Velika narodna skupština Turske|Velike narodne skupštine Turske]]{{efn|[[Velika narodna skupština Turske]], {{Šablon:Jez-tur|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}.}} (23. april). * [[1921]]. Turska proglašava nezavisnost i prisajedinjenje Bosfora i Dardanela{{efn|Vidi kasnije: [[Konvencija iz Montreauxa 1936.|Konvencija iz Montreauxa]] (1936)}}. ** [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Rat sa Grcima]]. Poraz Grka kod Inone{{efn|''İnönü Muharebesi''.}} (januar/april 1921.). Povlačenje Grka. * [[1922]]. Kraj Osmanskog carstva ('''[[1.11.|1. novembar]] [[1922]]''') i početak Republike do danas. Velika narodna skupština Turske ukida sultanat. Zajednička vlada [[Abdul Medžid II|Abdulmedžida]] i [[Kemal Atatürk|Kemala Ataturka]]. Abdulmedžid nosi samo titulu [[halifa|halife]] (19. novembra). Bivši sultan [[Mehmed VI|Mehmed VI]] odlazi u [[egzil]] na [[Malta|Maltu]] i potom u [[Kraljevina Italija|Italiju]] ([[Ligurija]]). * [[1923]]. Kemal Mustafa Ataturk proglašava Republiku (mart). * [[1924]]. Ukidanje Osmanskog kalifata (3. marta). Zadnji je [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II]]. Istog dana Osmanska porodica odlazi u [[egzil]] u [[Švicarska|Švicarsku]], pa u [[Francuska|Francusku]]. == Vanjske poveznice == * {{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/summary/Ottoman-Empire-Timeline|title=Britannica: Ottoman Empire Timeline|date=|accessdate = 15. 03. 2022}} == Vidi još == * [[Osmansko Carstvo]] * [[Istorija Osmanskog carstva]] * [[Osmanska dinastija]]: **[[Spisak sultana Osmanskog carstva|Sultani]], **[[Lista sultanija Osmanskog carstva|Sultanije]], **[[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Veliki veziri]]. == Bilješke == {{notelist|2|}} == Izvori == {{reflist|2|}} == Bibliografija == * {{cite book|last1=Ágoston|first1=Gábor|last2=Masters|first2=Bruce|year=2009|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=QjzYdCxumFcC&printsec=frontcover&hl=fr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|location=New York|publisher=Facts On File|pages=650|ref = Encyclopedia}} * {{cite book|last=Ágoston|first=Gábor|year=2005|title=Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire|url=https://www.google.fr/books/edition/Guns_for_the_Sultan/dNqzjfWABSAC?hl=fr&gbpv=1&dq=Guns+for+the+Sultan:+Military+Power+and+the+Weapons+Industry+in+the+Ottoman+Empire&printsec=frontcover|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=277|ref = Agoston}} * {{cite book|last=Babinger|first=Franz|year=1978|title=Mehmed the Conqueror and His Time|url=https://www.google.fr/books/edition/Mehmed_the_Conqueror_and_His_Time/CeVwEAAAQBAJ?hl=fr&gbpv=1&dq=venetian+colony+in+istanbul&pg=PA256&printsec=frontcover|location=Princeton|publisher=Princeton University Press|pages=549|ref=Babinger}} * {{cite book|last=Bozarslan|first=Hamit|year=2013|title= Histoire de la Turquie. De l'Empire à nos jours|url=https://www.google.fr/books/edition/Histoire_de_la_Turquie/7zwqEAAAQBAJ?hl=fr&gbpv=1&dq=hamit+bozarslan&printsec=frontcover|location= Paris|publisher= Éditions Tallandier|pages=589|ref = Bozarslan}} * {{cite book|last1=Erickson|first1=‎Edward J.|last2=Uyar|first2=Mesut|year=2009|title= A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk|url=https://www.google.fr/books/edition/A_Military_History_of_the_Ottomans/JgfNBKHG7S8C?hl=fr&gbpv=1&dq=A+Military+History+of+the+Ottomans:+From+Osman+to+Ataturk&printsec=frontcover|location= Santa Barbara (CA, USA), Denver (CO, USA), Oxford (UK)|publisher= ABC–CLIO |pages=379|ref = Erickson}} * {{cite book|last1=Murphey|first1=Rhoads|year=1999|title= Ottoman Warfare, 1500-1700|url=https://books.google.com/books?id=dGs0soIEJEUC|location= New Brunswick (NJ, USA) / UK|publisher= Rutgers University Press / Routledge|pages=278|ref = Murphey}} * {{cite book|last=Rank|first=Scott|year=2020|title= History's 9 Most Insane Rulers|url=https://www.google.fr/books/edition/History_s_9_Most_Insane_Rulers/hxDADwAAQBAJ?hl=fr&gbpv=1&dq=History%27s+9+Most+Insane+Rulers&printsec=frontcover|location= Washington D.C.|publisher= Regnery History|pages=320|ref =Rank}} * {{cite book|last1=Shaw|first1=Stanford|last2=Kural Shaw|first2=Ezel|year=2010|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.fr/books?id=E9-YfgVZDBkC&printsec=frontcover&hl=fr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=|ref = Shaw}} * {{cite book|last=Zorzi|first=Alvise|year=2000|title= La repubblica del Leone. Storia di Venezia|location= Milano|publisher= Bompiani|pages=762|ref = Zorzi}} [[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]] 121jcl2um7swdurv49zbc5dpwpj9dxh 0 4561427 41260253 40949616 2022-07-27T20:52:05Z 5Invisible- 176337 wikitext text/x-wiki {{Ažuriranje}} {{Sređivanje}} {{Fudbalski klub (SR)| ime = FK Lester siti| slika = | puno ime = Leicester City Football Club | nadimak = ''Lisice'' (The Foxes)<br />''Plavi'' (The Blues)| osnovan = [[1884]]. (''kao Lester Fosi'') | stadion = [[King Pauer stadion]],<br />[[Lester]], [[Engleska]]| kapacitet = 32.312<ref name="stadion">{{cite web | url = http://www.stadiumguide.com/kingpowerstadium/ | title = King Pauer stadion | format = | work = www.stadiumguide.com | accessdate = 31. 1. 2013.}}</ref> | vlasnik = [[King Pauer]] internešnel | direktor = {{flagicon|TAJ}} [[Vičaj Rakšrijaksorn]]| menadžer = {{flagicon|ITA}} [[Klaudio Ranijeri]] | liga = [[Premijer liga]]| sezona = 2015/16. | pozicija = Premijer liga, 1. | pattern_la1 = _lcfc1920h | pattern_b1 = _lcfc1920h | pattern_ra1 = _lcfc1920h | pattern_sh1 = _lcfc1920h | pattern_so1 = _lcfc1920h | leftarm1 = 0101E8 | body1 = 0101E8 | rightarm1 = 0101E8 | shorts1 = FFFFFF | socks1 = 0101E8 | pattern_la2 = | pattern_b2 = _lcfc1920t | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = _lcfc1920t | pattern_so2 = _color_3_stripes_black | leftarm2 = FEAFCF | body2 = FEAFCF | rightarm2 = FEAFCF | shorts2 = 000000 | socks2 = FEAFCF | pattern_la3 = _adidastiro19b | pattern_b3 = _adidastiro19b | pattern_ra3 = _adidastiro19b | pattern_sh3 = _lcfc201920t | pattern_so3 = _3_stripes_white | leftarm3 = 1F1F1F | body3 = 1F1F1F | rightarm3 = 1F1F1F | shorts3 = 1F1F1F | socks3 = 000000 }} '''FK Lester siti''' ({{jez-eng|Leicester City Football Club}}) je [[Engleska|engleski]] [[fudbal]]ski klub iz [[Lester]]a. Nekadašnji šampion [[Premijer liga|Premijer lige]], za sezonu 2015/16. Klub je osnovan [[1884]]. kao ''Lester Fosi'' ({{jez-eng|Leicester Fosse}}), a nakon završetka [[Prvi svetski rat|Prvog svetskog rata]] obnovljen je [[1919]]. kao ''Lester siti''. Svoje domaće utakmice od [[2002]]. igra na [[King Pauer stadion]]u (do [[2011]]. ''Vokers stadion''), koji je zamenio stari stadion [[Filbert strit stadion|Filbert strit]], dom Sauthemptona od [[1891]]. godine. Klub ima šest titula [[Druga liga Engleske u fudbalu|Druge divizije]] i jednu [[Prva fudbalska liga Engleske|Prve fudbalske lige]] (3. liga). Lester siti je osvojio [[Engleski Liga kup|Liga kup Engleske]] tri puta i dva puta bio finalista, [[FA Komjuniti šild|FA Četiri šild]] [[1971]]. godine, a četiri puta je bio finalista [[FA kup]]a. Od ulaska u ''Fudbalsku ligu'' [[1894]]. Lester je samo jednu sezonu (2008/09) proveo izvan prva dva ranga engleskog fudbala. == Uspesi == ==== Ligaški ==== * '''[[Prva liga Engleske u fudbalu|Prva liga Engleske]]''' (''današnja '''[[Premijer liga]]''''') ** '''Prvak (1):''' [[Premijer liga 2015/16.|2015/16]]. ** '''Viceprvak (1):''' 1928/29. ** '''Treće mesto (1):''' 1927/28. * '''[[Druga liga Engleske u fudbalu|Druga divizija Engleske]]''' (''današnji '''[[Druga liga Engleske u fudbalu|Čempionšip]]''''') ** '''Prvak (7):''' 1924/25, 1936/37, 1953/54, 1956/57, 1970/71, 1979/80, 2013/14. ** '''Viceprvak (2):''' 1907/08, 2002/03. ** '''Pobednik plej-ofa (2):''' 1993/94, 1995/96. * '''[[Prva fudbalska liga Engleske]]''' (''treći rang'') ** '''Prvak (1):''' 2008/09. ==== Kup ==== * '''[[FA kup]]''' ** '''Finalista (4):''' 1948/49, 1960/61, 1962/63., 1968/69. * '''[[Engleski Liga kup|Liga kup Engleske]]''' ** '''Osvajač (3):''' 1963/64., 1996/97., 1999/00. ** '''Finalista (2):''' 1964/65., 1998/99. * '''[[FA Komjuniti šild|FA Čeriti šild]]''' (''današnji FA Komjuniti šild'') ** '''Osvajač (1):''' 1971. == Ligaška istorija Lester sitija == Od ulaska u ''Fudbalsku ligu'' [[1894]]. Lester je veći deo svoje istorije proveo prebacujući se između dve najviše lige u fudbalskom sistemu u Engleskoj. Samo jednu sezonu je proveo izvan prva dva ranga engleskog fudbala: sezonu 2008/09. su igrali u Prvoj fudbalskoj ligi (3. liga), pošto su prethodne sezone ispali iz Čempionšipa, ali su se kao prvaci u toj sezoni brzo vratili u viši rang. {| class="wikitable" |- style="vertical-align: top;" | * 1894–1908 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1908–1909 [[Prva liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (1L) * 1909–1925 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1925–1935 [[Prva liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (1L) * 1935–1937 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1937–1939 [[Prva liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (1L) | * 1946–1954 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1954–1955 [[Prva liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (1L) * 1955–1957 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1957–1969 [[Prva liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (1L) * 1969–1971 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1971–1978 [[Prva liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (1L) | * 1978–1980 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1980–1981 [[Prva liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (1L) * 1981–1983 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1983–1987 [[Prva liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (1L) * 1987–1992 [[Druga liga Engleske u fudbalu|2. divizija]] (2L) * 1992–1994 [[Druga liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (2L) | * 1994–1995 [[Premijer liga]] (1L) * 1995–1996 [[Druga liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (2L) * 1996–2002 [[Premijer liga]] (1L) * 2002–2003 [[Druga liga Engleske u fudbalu|1. divizija]] (2L) * 2003–2004 [[Premijer liga]] (1L) * 2004–2008 [[Druga liga Engleske u fudbalu|Čempionšip]] (2L) | * 2008–2009 [[Prva fudbalska liga Engleske|1. fudbalska liga]] (3L) * 2009–2014 [[Druga liga Engleske u fudbalu|Čempionšip]] (2L) * 2014– [[Premijer liga]] (1L) |} <small> 1L = Prvi stepen ligaškog fudbalsko sistema; 2L = Drugi stepen ligaškog fudbalskog sistema; 3L = Treći stepen ligaškog fudbalskog sistema.</small> * Sezone provedene u prvom stepenu ligaškog fudbalskog sistema: 48 * Sezone provedene u drugom stepenu ligaškog fudbalskog sistema: 62 * Sezone provedene u trećem stepenu ligaškog fudbalskog sistema: 1 * Sezone provedene u četvrtom stepenu ligaškog fudbalskog sistema: 0 == Stadion == [[Datoteka:WalkerStadium.jpg|mini|desno|300p|King Pauer stadion.]] {{Glavni|King Pauer stadion}} U svojim ranim godinama, Lester je igrao na brojnim terenima, ali od ulaska u ''Fudbalsku ligu'' [[1894]]. su igrali samo na dva. Današnji [[King Pauer stadion]] je dom Lester sitija od [[2002]]. godine, a do [[2011]]. nosio je ime ''Vokers stadion'', po tadašnjem sponzoru. Kapacitet stadiona je 32.312 sedećih mesta.<ref name="stadion"/> Prva utakmica na novom stadionu je odigrana [[4. avgust]]a [[2002]]., to je bila prijateljska protiv španskog [[FK Atletik Bilbao|Atletik Bilbaa]], utakmica je završena rezultatom 1:1, a istorijski prvi gol je postigao igrač Bilbaa [[Tiko (fudbalo)|Tiko]] u 59. minutu, dok je izjednačujući gol [[Džordan Stjuart|Džordana Stjuarta]] u 92. minutu bio prvi gol Lestera na novom stadionu.<ref>[http://www.eldia.es/2002-08-05/jornada/jornada15.htm Empate del Athletic Bilbao], www.eldia.es, 5. 8. 2002.</ref> Od [[1891]]. do [[2002]]. dom Sauthemptona je bio stadion [[Filbert strit stadion|Filbert strit]], koji je nakon prelaska Lester sitija na novi stadion srušen [[2003]]. godine. == Lester siti u evropskim takmičenjima == {| class="wikitable" ! Sezona ! Takmičenje ! Kolo ! Država ! Klub ! Rezultat ! UEFA<br />koef. |- |[[Kup pobednika kupova u fudbalu 1961/62.|1961/62.]] |[[Kup pobednika kupova u fudbalu|Kup pobednika kupova]] |Kv. |{{flagicon|SJI}} |[[FK Glenavon|Glenavon]] |4:1, 3:1 | rowspan="2"|5.0 |- | | |Osmina finala |{{flagicon|ŠPA|1945}} |[[FK Atletiko Madrid|Atletiko Madrid]] |1:1, 0:2 |- |[[kup UEFA 1997/98.|1997/98.]] |[[UEFA liga Evrope|UEFA kup]] | 1. kolo |{{flagicon|ŠPA}} |[[FK Atletiko Madrid|Atletiko Madrid]] |1:2, 0:2 | rowspan="1"|0.0 |- |[[kup UEFA 2000/01.|2000/01.]] |UEFA kup | 1. kolo |{{flagicon|SRJ}} |[[FK Crvena zvezda|Crvena zvezda]] |1:1, 1:3 | rowspan="1"|1.0 |} Ukupan UEFA koeficijent: '''6.0''' == Reference == {{reflist}} == Spoljašnje veze == {{Commonscat|Leicester City F.C.}} * [http://www.lcfc.com/ Zvaničan sajt kluba] * [http://www.historicalkits.co.uk/Leicester_City/Leicester_City.htm Oprema Lester sitija kroz istoriju] * [http://www.foxestalk.co.uk/forums/ Forum navijača Lester sitija] [[Kategorija:Fudbalski ili nogometni klubovi u Engleskoj|L]] h3x7ctde1pep5hy5t1zi4dj8hms0z4s 0 4600627 41260298 40968350 2022-07-28T11:34:53Z SrpskiAnonimac 101643 SrpskiAnonimac je premjestio stranicu [[Ravna Gora (TV serija)]] na [[Ravna gora (TV serija)]] preko preusmjeravanja wikitext text/x-wiki {{Infokutija02 TV | naziv_emisije = Ravna Gora | slika = Ravna Gora poster.jpg | opis = promotivni poster | žanr = [[historijski film|istorijska]] [[ratni film|ratna]] drama | kreator = [[Radoš Bajić]] | scenario = [[Radoš Bajić]] | režija = [[Radoš Bajić]] | uloge = [[Mirko Babić]]<br />[[Radoslav Milenković]]<br />[[Olga Odanović]]<br />[[Marko Baćović]]<br />[[Nikola Ranđelović]]<br />[[Stojan Đorđević]]<br />[[Nenad Okanović]]<br />[[Nebojša Glogovac]]<br /> [[Nenad Jezdić]] <br />[[Milorad Mandić]] <br /> [[Dragan Bjelogrlić]]<br />[[Aleksandar Filimonović]]<br /> [[Lazar Ristovski]] | zemlja = {{flag|Srbija}} | jezik = [[Srpski jezik|Srpski]] | br_epizoda = 10 | br_sezona = 1 | trajanje = ~ 60 min. po epizodi | studio = Contrast Studios | mreža = [[Radiotelevizija Srbije]] ([[RTS 1]]) | početak = [[10. novembar]] [[2013]]. | kraj = [[12. januar]] [[2014]]. | slijedi = ''[[Za kralja i otadžbinu]]'' (2015) | website = http://ravnagora.tv/ }} '''''Ravna Gora''''' je [[Srbijanci|srpska]] [[Dramska serija|igrana televizijska serija]] emitovana na programu RTS krajem 2013. i početkom 2014. godine. Tvorac serije je [[Radoš Bajić]], koji je za nju napisao scenario i potpisao režiju.<ref>[http://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:386441-Rados-Bajic-Ravna-gora-ce-promeniti-Srbiju Ravna gora], Pristupljeno 24. 4. 2013.</ref> Originalno je zamišljena kao prvi deo trodelnog ciklusa pod naslovom '''''Dramska trilogija 1941 - 1945''''', a koji se trebao baviti istorijom Srbije i [[Srbi|srpskog]] naroda za vreme [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|Drugog svetskog rata]], a sa posebnim naglaskom na [[četničko-partizanski sukob]]. Prvi deo je radnjom bio smešten neposredno posle [[Aprilski rat|Aprilskog rata]] 1941. godine i sloma [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]], te prikazivao kako se u Srbiji stvaraju dva suparnička pokreta otpora protiv nemačke okupacije - [[JVUO|četnici]] pod vodstvom [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]] (koga glumi [[Nebojša Glogovac]]) i [[NOVJ|partizani]] pod vodstvom [[Josip Broz Tito|Josipa Broza Tita]] (koga glumi [[Dragan Bjelogrlić]]). Serija je izazvala veliku pažnju u samoj Srbiji,<ref>{{cite web|url = http://www.telegraf.rs/vesti/875981-prvu-epizodu-ravne-gore-gledalo-skoro-tri-miliona-gledalaca |title=Prvu epizodu Ravne gore gledalo skoro tri miliona gledalaca!|publisher=telegraf.rs|date= |accessdate=12. 11. 2013.}}</ref>, ali i velike kontroverze u susednim državama, gde se često optuživala za [[istorijski revizionizam]], odnosno pokušaje da se sa pozicija [[srpski nacionalizam|srpskog nacionalizma]] rehabilitira četnički pokret. Protiv serije se okrenuo i deo srpskih medija, ali i istoričara koji su je kritikovali zbog istorijskih netačnosti i "proizvoljnog" scenarija.<ref>{{cite web|url = http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/drustvo/aktuelno.290.html:472798-Ravna-gora-i-dalje-ceka-istinu |title=Ravna gora i dalje čeka istinu|publisher=telegraf.rs|date= |accessdate=06. 12. 2014.}}</ref><ref>{{cite web|url = http://www.telegraf.rs/vesti/921551-pogledajte-17-istorijskih-gresaka-u-seriji-ravna-gora |title=POGLEDAJTE: 17 istorijskih grešaka u seriji Ravna gora! |publisher=telegraf.rs|date= |accessdate=06. 12. 2014.}}</ref><ref>{{cite web|url = http://www.kurir.rs/17-istorijskih-gresaka-u-seriji-ravna-gora-clanak-1181989 |title=ZA SADA 26: Čitaoci Kurira otkrili još 9 istorijskih grešaka u Ravnoj gori!|publisher=telegraf.rs|date= |accessdate=06. 12. 2014.}}</ref> Snimanje serije je posle prve sezone bilo prekinuto<ref>{{cite web|url = http://www.telegraf.rs/jetset/352722-cica-draza-na-cekanju-prekinuto-snimanje-serije-ravna-gora-foto-video |title=ČIČA DRAŽA NA ČEKANJU: Prekinuto snimanje serije "Ravna gora"!|publisher=telegraf.rs|date= |accessdate=06. 12. 2014.}}</ref> Bajić je umesto dve planirane sezone 2015. godine kao nastavak snimio celovečernji film pod naslovom ''[[Za kralja i otadžbinu]]'' <ref>{{cite web|url = http://www.blic.rs/Kultura/Vesti/514398/Rados-Bajic-Feljton-o-Drazi-ce-biti-medijska-bomba-vraca-se-Radasin |title=Radoš Bajić: Feljton o Draži će biti medijska bomba, vraća se Radašin|publisher=blic.rs|date= |accessdate=4. 12. 2014}}</ref><ref>{{cite web|url = http://www.blic.rs/Zabava/Vesti/470231/Nedeljko-Bajic-za-Blic-Vracamo-Radasina-i-Drazu-na-televiziju |title=Nedeljko Bajić za "Blic": Vraćamo Radašina i Dražu na televiziju|publisher=blic.rs|date= |accessdate=4. 12. 2014}}</ref>. == Spisak epizoda == Spisak epizoda i datum premijernog emitovanja: {| class="wikitable" |- ! style="background:#ccf;"|<small>Br. ep.</small> ! style="background:#ccf;"|<small>Naziv epizode</small> ! style="background:#ccf;"|<small>Premijerno emitovanje</small> |- style="background:#ADC1E9; text-align:center;" | colspan="6" | ''Prva sezona'' |- | align=center|'''1''' | '''''Napad''''' | [[10. novembar]] [[2013]]. |- | align=center|'''2''' | '''''Slom''''' | [[17. novembar]] [[2013]]. |- | align=center|'''3''' | '''''Sunovrat''''' | [[24. novembar]] [[2013]]. |- | align=center|'''4''' | '''''Pukovnik''''' | [[1. decembar]] [[2013]]. |- | align=center|'''5''' | '''''Kama''''' | [[8. decembar]] [[2013]]. |- | align=center|'''6''' | '''''Drina''''' | [[15. decembar]] [[2013]]. |- | align=center|'''7''' | '''''Tara''''' | [[22. decembar]] [[2013]]. |- | align=center|'''8''' | '''''Tito''''' | [[29. decembar]] [[2013]]. |- | align=center|'''9''' | '''''Naboj''''' | [[5. januar]] [[2014]]. |- | align=center|'''10''' | '''''Ravna gora''''' | [[12. januar]] [[2014]]. |} == Uloge == <table border=0><tr valign=> <td> {{Spisak glumaca}} |- | colspan=2 | <center>'''''istorijske uloge'''''</center> |- | [[Petre Arsovski]] || [[armijski general]] [[Dušan Simović]] |- | [[Lazar Ristovski]] || [[brigadni general]] [[Borivoje Mirković]] |- | [[Nebojša Glogovac]] || [[pukovnik]] [[Dragoljub Mihailović]] |- | [[Dragan Bjelogrlić]] || [[Josip Broz Tito]] |- | [[Irfan Mensur]] || [[Doktor nauka|dr]] [[Vlatko Maček]] |- | [[Momir Bradić]] || dr [[Slobodan Jovanović]] |- | [[Branko Jerinić]] || armijski general [[Bogoljub Ilić]] |- | [[Atila Giric]] || dr [[Ivan Andres]] |- | [[Đorđe Živadinović]] || [[kralj]] [[Petar II Karađorđević]] |- | [[Vladan Dujović]] || major [[Živan Knežević]] |- | [[Feđa Stojanović]] || armijski general [[Milan Nedić]] |- | [[Ljubiša Milišić]] || [[Milan Aćimović]] |- | [[Ratko Polič|Radko Polič]] || [[potpukovnik]] [[Rudolf Ukmar]] |- | [[Aleksandar Filimonović]] || [[Slobodan Penezić Krcun]] |- | [[Aleksandar Đurica]] || [[major]] [[Aleksandar Mišić]] |- | [[Jelena Žigon]] || [[Živojin Mišić#Brak sa Lujzom i porodica|Lujza Mišić]] |- | [[Nada Macanković]] || Jovanka Mišić |- | [[Danica Todorović]] || Milena Mišić |- | [[Nenad Jezdić]] || major [[Mirko Stanković]] |- | [[Milorad Mandić|Milorad Mandić Manda]] || kapetan [[Milenko Uzelac|Milenko Uzelac - Taras]] |- | [[Ivan Vučković]] || major [[Miodrag Palošević]] |- | [[Nedeljko Bajić (glumac)|Nedeljko Bajić]] || kapetan Petar Dejanović |- | [[Ljubiša Ristović]] || narednik Božidar Perović |- | [[Radoje Čupić]] || batler Radenko |- | [[Borivoje Božanić]] || Miša Simović |- | [[Nela Mihailović]] || Jelica Hristić Nedić |- | [[Nebojša Kundačina]] || Božidar Nedić |- | [[Milena Jakšić]] || [[Davorjanka Paunović Zdenka]] |- | [[Helena Petrović]] || [[Veselinka Malinska]] |- | [[Nenad Heraković]] || [[Milovan Đilas]] |- | [[Aleksandar Trnčić]] || [[Aleksandar Ranković]] |- | [[Saša Joksimović]] || [[Koča Popović]] |- | [[Boris Pingović]] || [[Ivan Milutinović]] |} <td> {{Spisak glumaca}} |- | colspan=2 | <center>'''''ostale uloge'''''</center> |- | [[Ljiljana Stjepanović]] || Vidosava Janjić Vida |- | [[Radoslav Milenković]] || Stanoje Taralić |- | [[Slobodan Ninković]] || Nikodije Janjić Kode |- | [[Marko Baćović]] || Svetolik Taralić |- | [[Olga Odanović]] || Živana Taralić |- | [[Mirko Babić]] || Obrad Taralić |- | [[Nenad Okanović]] || Milisav Janjić |- | [[Stojan Đorđević]] || Žarko Taralić |- | [[Nikola Ranđelović]] || Vukadin Taralić |- | [[Miroljub Trošić]] || ovčar |- | [[Jelena Ivanišević]] || Stana Taralić |- | [[Tamara Popović]] || Marica Janjić |- | [[Nina Mrđa]] || Radmila Taralić |- | [[Aleksandar Srećković]] || [[ađutant]] [[kapetan]] Kastratović |- | [[Miloš Timotijević]] || kaplar Čuturić |- | [[Dejan Tončić]] || [[potporučnik]] Josić |- | [[Miloš Biković]] || poručnik Garić |- | [[Duško Premović]] || majstor |- | [[Ivan Zablaćanski]] || vojnik veze |- | [[Igor Đorđević]] || učitelj Živadin |} </table> == Istorijska netačnost == * Prvi telop o lokaciji gde se radnja dešava je napisan da je Beograd u Srbiji međutim u tom periodu Srbija je bila deo [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] i pod tim imenom nije postojala. * Prvi dan nemačkog bombardovanja Beograda, [[6. april]] [[1941]]. je predstavljen kao radni dan, dok je to bila nedelja. * Pošto je serija snimana u leto, vide se olistala stabla, dok je u realnosti [[Aprilski rat]] vođen u rano proleće. Vreme je takođe sunčano, a zapravo su se smenjivali kiša i susnežica. * Ađutant generala [[Borivoje Mirković|Bore Mirkovića]] bio je kapetan prve klase Slavko Stebrnjak, dok je u seriji nazvan prezimenom Kastratović. U stvarnosti ađutant Bore Mirkovića je emigrirao iz zemlje, dok je u seriji ostao i pridružio se žandarmerijskoj grupi policijske uprave pri [[Komesarska uprava Milana Aćimovića|Komesarskoj upravi]] Milana Aćimovića. * Pukovnik [[Dragoljub Mihailović]], centralna ličnost serije, prikazan je od početka kako nosi bradu, iako je počeo da je pušta tek nakon [[Operacija Mihailović|sloma ustanka u Srbiji]] i početka nemačkih potera, zime 1941/1942. Osim tridesetak vojnika jugoslovenske vojske, pravog pukovnika Mihailovića je pratilo i oko tridesetak četnika dobojskog vojvode Mitra. * Akademik [[Slobodan Jovanović]] u prvoj epizodi serije oslovljava [[Vinston Čerčil|Vinstona Čerčila]] sa "[[Ser (titula)|ser]]", iako je on tu titulu dobio tek [[1953]]. godine. * General Bora Mirković u seriji je prikazan kako nosi sablju, iako oficiri piloti KJ nisu nosili sablje već oficirske bodeže, takođe kao [[brigadni general]] na rukavima je trebalo da ima jednu generalsku šestokraku rozetnu dok u seriji ima tri koje su oznake za [[armijski general|armijskog generala]]. * U sceni u štabu koji se nalazio u [[Han Pijesak|Han Pijesku]], vezista zove [[aerodrom Batajnica]], koji je izgrađan posle Drugog svetskog rata. Predratni aerodrom se nalazio u Zemunu. Takođe u sceni nedostaje pomoćnik vrhovnog komandanta vojvoda [[Petar Bojović]] jer je poznato da je učestvovao tokom Aprilskog rata i nalazio se uvek uz mladog kralja Petra II. * Nemački oficir i lekar koji ispituju potpukovnika Ukmara nose kape i epolete [[Vermaht]]a, ali imaju oko vrata oznake [[Vafen-SS]]-a. * Kapetan Uzelac nosi automat [[MP 40]] koji isto nije bio u inventaru jugoslovenske vojske. * Vojnik Milisav nosi mitraljez [[MG 34]], koji isto nije bio u inventaru jugoslovenske vojske * 21. april, scena u kojoj vojnik razgovara sa majorom Mirkom Stankovićem, kaže da Draža ne jede meso jer je petak i posti, dok je u stvarnosti [[21. april]] 1941. bio ponedeljak. * Masakri Srba u istočnoj Bosni nisu počeli sve do [[maj]]a 1941. kada je Mihailović već bio u Srbiji. * Nemci već u maju kupe taoce u selu [[Planinica (Mionica)|Planinica]], i ako su u stvarnosti došli u to selo tek decembra 1941. - [[Operacija Mihailović]]. U tom selu je izbio prvi sukob između četnika i partizana. Među seljacima u Planinici nije bilo komunista. * Nemci do juna meseca nisu streljali komuniste nije ih ni hapsila policija. * U šestoj epizodi se pojavljuje kamion FAP koji je prvi put proizveden 1953. godine. * U sedmoj epizodi je prikazan Draža sa odredom kako od 2. do [[6. maj]]a boravi u Zaovinama, a on se zapravo [[3. maj]]a sukobio sa Nemcima i posle povukao na istok. * U sedmoj epizodi u kafani u Zaovinama Draža potporučnika Meškovića oslovljava sa "Poručniče". * U osmoj epizodi [[Josip Broz Tito]] stiže maja 1941. u Zemun nemačkom ratnom lokomotivom iz [[1942]]. godine. U Zemunu se vide ustaški grb, iako Zemun nije bio deo [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] sve do jeseni 1941. * Tita u Zemunu nije dočekao [[Slobodan Penezić Krcun]], već [[Vladislav S. Ribnikar]]. Nije ga dočekala ni [[Veselinka Malinska]]. [[Davorjanka Paunović Zdenka]] je sa njim došla iz [[Zagreb]]a. Krcun nije imao automobil, jer je vozački ispit položio posle rata. Veselinka Maslinska i [[Jaša Rajter|Joahim Jaša Rajter]] su ispratili Tita na oslobođenu teritoriju. * Tito nije držao sastanke Politbiroa van [[Muzej 4. juli|Ribnikareve kuće]]. * U devetoj epizodi, dok se pukovnik Mihailović kreće kroz šumu sa grupom boraca, u uglu ekrana se precizira da se radnja dešava u [[Kaluđerske Bare|Kaluđerskim Barama]] na planini [[Maljen]]. Kaluđerske Bare su na planini [[Tara (planina)|Tari]]. * Deveta epizoda prikazuje kako major [[Miodrag Palošević|Palošević]] stiže na Ravnu goru, a Draža prvo ide u [[Struganik]], a u stvari su njih dvojica zajedno stigli na Ravnu goru 11. maja. * U desetoj epizodi, Vojnik Milisav nosi mitraljez [[ZB Vz. 26]], a ne više MG 34, kao do sada. * U desetoj epizodi, [[Aleksandar Mišić|Aleksandar Aca Mišić]], boluje od reume i koristi štap dok u stvarnosti je bolovao od bolesnog srca i nije nosio štap. * Supruga Ace Mišića, Milena Mišić dobro je poznavala Dražu, dok ga u seriji naziva sa "neki pukovnik Mihajlović" i plaši ga se. Ona je kasnije bila četnički kurir. * Poslednja scena u kojoj vojnici se nalaze na Ravnoj gori predstavlja u stvari [[Tara (planina)|Taru]], a ne Ravnu goru. == Prijem == Udruženje dramskih pisaca Srbije je dodelilo Radošu Bajiću specijalnu Povelju za doprinos slobodi stvaralaštva u tumačenju novije srpske istorije.<ref>{{cite web|url = http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/125/Dru%C5%A1tvo/1487923/Rado%C5%A1u+Baji%C4%87u+priznanje+dramskih+pisaca.html |title=Radošu Bajiću priznanje dramskih pisaca|publisher=RTS|date= |accessdate=8. 1. 2014.}}</ref> == Reference == {{reflist}} == Spoljašnje veze == * {{IMDb naslov|id=2216964|title=Ravna Gora}} * [http://www.rts.rs/page/rts/ci/rts+predstavlja/%D0%A0%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B0+%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B0.html Ravna gora] {{TVSvijek|2013|2014|Ravna Gora}} [[Kategorija:Srpske TV-serije]] [[Kategorija:TV-serije o Drugom svjetskom ratu]] 3oz40jph0fxvk18guht5eizgr1xodtl 4 4651284 41260273 41259696 2022-07-28T01:14:32Z Edgar Allan Poe 29250 wikitext text/x-wiki {| width=75% valign="top" style="background:#0072CE; color: white; border-right-width:2px; border-bottom-width:2px; border: Solid black 1px; text-align: center; font-size: 160%; margin: 0 auto" | Wikiprojekt države - '''Estonija''' |} {| id="mp-upper" style="width: 100%; margin:4px 0 0 0; background:none; border-spacing: 0px;" | class="MainPageBG" style="width:50%; border:1px solid black; background:white; vertical-align:top; color:#000;" | {| id="mp-left" style="vertical-align:top; background:white;" ! style="padding:2px;" | <h2 id="mp-tfa-h2" style="margin:3px; background:#0072CE; font-size:120%; font-weight:bold; border:1px solid black; text-align:left; color:white; padding:0.2em 0.4em;">[[File:Coat of arms of Estonia.svg|20px]] Članci koje treba napisati</h2> |- | style="color:#000;" | <div id="mp-tfa" style="padding:2px 5px"> {|class="wikitable sortable" |- bgcolor=lightblue | <div align="center"><small>'''Broj'''</small></div> || <div align="center">'''Članak'''</div> || <div align="center">Članak na drugom jeziku</div> || <div align="center">Opis</div> || <div align="center">Riješeno </div> |- | '''1.''' || {{nowrap|"[[Mu isamaa, mu õnn ja rõõm]]"}} || {{nowrap|[[w:en:Mu isamaa, mu õnn ja rõõm]]}} || himna || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''2.''' || [[Predsjednik Estonije]] || [[w:en:President of Estonia]] || politika || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''3.''' || [[Premijer Estonije]] || [[w:en:Prime Minister of Estonia]] || politika || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''4.''' || [[Riigikogu]] || [[w:en:Riigikogu]] || politika || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''5.''' || [[Ustav Estonije]] || [[w:en:Constitution of Estonia]] || pravo || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''6.''' || [[Manifest narodā Estonije]] || {{nowrap|[[w:en:Estonian Declaration of Independence]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''7.''' || [[Jüri Ratas]] || [[w:en:Jüri Ratas]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''8.''' || [[Aesti]] || [[w:en:Aesti]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''9.''' || [[Vojvodstvo Estonija (1219–1346)]] || [[w:en:Duchy of Estonia (1219–1346)]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''10.''' || {{nowrap|[[Vojvodstvo Estonija (1561–1721)]]}} || [[w:en:Duchy of Estonia (1561–1721)]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''11.''' || [[Terra Mariana]] || [[w:en:Terra Mariana]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''12.''' || [[Vojvodstvo Livonija]] || [[w:en:Duchy of Livonia]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''13.''' || [[Švedska Livonija]] || [[w:en:Swedish Livonia]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''14.''' || [[Ärkamisaeg]] || [[w:en:Estonian national awakening]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''15.''' || {{nowrap|[[Njemačka okupacija Estonije u Prvom svjetskom ratu]]}} || {{nowrap|[[w:en:German occupation of Estonia during World War I]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''16.''' || [[Estonski rat za nezavisnost]] || [[w:en:Estonian War of Independence]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''17.''' || [[Rusko-estonski sporazum iz Tartua]] || [[w:en:Treaty of Tartu (Russian–Estonian)]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''18.''' || [[Estonska gubernija]] || [[w:en:Governorate of Estonia]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''19.''' || [[Autonomna estonska gubernija]] || [[w:en:Autonomous Governorate of Estonia]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''20.''' || [[Carl Robert Jakobson]] || [[w:en:Carl Robert Jakobson]] || pisac || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''21.''' || [[Estonska marka]] || [[w:en:Estonian mark]] || valuta || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''22.''' || [[Marie Under]] || [[w:en:Marie Under]] || spisateljica || <div align="center"></div> |- | '''23.''' || ''[[Kalevipoeg]]'' || [[w:en:Kalevipoeg]] || književnost || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''24.''' || [[Konstantin Päts]] || [[w:en:Konstantin Päts]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''25.''' || [[Edgar Savisaar]] || [[w:en:Edgar Savisaar]] || političar || <div align="center"></div> |- | '''26.''' || [[Estonska vlada u egzilu]] || [[w:en:Estonian government-in-exile]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''27.''' || [[Jüri Uluots]] || [[w:en:Jüri Uluots]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''28.''' || {{nowrap|[[Njemačka okupacija Estonije u Drugom svjetskom ratu]]}} || {{nowrap|[[w:en:German occupation of Estonia during World War II]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''29.''' || [[Deklaracija suvereniteta Estonske SSR]] || [[w:en:Estonian Sovereignty Declaration]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''30.''' || [[Raspjevana revolucija]] || [[w:en:Singing Revolution]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''31.''' || [[Johannes Käbin]] || [[w:en:Johannes Käbin]] || političar || <div align="center"></div> |- | '''32.''' || [[Komunistička partija Estonije]] || [[w:en:Communist Party of Estonia]] || politika || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''33.''' || [[Anton Hansen Tammsaare]] || [[w:en:Anton Hansen Tammsaare]] || pisac || <div align="center"></div> |- | '''34.''' || [[Paul Keres]] || [[w:en:Paul Keres]] || šahist || <div align="center"></div> |- | '''35.''' || [[Kristjan Raud]] || [[w:en:Kristjan Raud]] || slikar || <div align="center"></div> |- | '''36.''' || [[Arvo Pärt]] || [[w:en:Arvo Pärt]] || kompozitor || <div align="center"></div> |- | '''37.''' || [[Baltička antanta]] || [[w:en:Baltic Entente]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''38.''' || [[Fudbalska ili nogometna reprezentacija Estonije]] || [[w:en:Estonia national football team]] || sport || <div align="center"></div> |- | '''39.''' || [[Rukometna reprezentacija Estonije]] || [[w:en:Estonia national handball team]] || sport || <div align="center"></div> |- | '''40.''' || [[Košarkaška reprezentacija Estonije]] || [[w:en:Estonia national basketball team]] || sport || <div align="center"></div> |- | '''41.''' || [[Andres Oper]] || [[w:en:Andres Oper]] || sportaš || <div align="center"></div> |- | '''42.''' || [[Martin Reim]] || [[w:en:Martin Reim]] || sportaš || <div align="center"></div> |- | '''43.''' || [[Dvorac Toompea]] || [[w:en:Toompea Castle]] || arhitektura || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''44.''' || [[Zamak Kuressaare]] || [[w:en:Kuressaare Castle]] || arhitektura || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''45.''' || [[Vanalinn]] || [[w:en:Vanalinn]] || arhitektura || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''46.''' || [[Hiiumaa]] || [[w:en:Hiiumaa]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''47.''' || [[Muhu]] || [[w:en:Muhu]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''48.''' || [[Suur Munamägi]] || [[w:en:Suur Munamägi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''49.''' || [[Čudsko-pskovsko jezero]] || [[w:en:Lake Peipus]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''50.''' || [[Kohtla-Järve]] || [[w:en:Kohtla-Järve]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |} </div> |} | style="border:1px solid transparent;" | | class="MainPageBG" style="width:50%; border:1px solid black; background:white; vertical-align:top;"| {| id="mp-right" style="width:100%; vertical-align:top; background:white;" ! style="padding:2px;" | <h2 id="mp-itn-h2" style="margin:3px; background:#0072CE; font-size:120%; font-weight:bold; border:1px solid black; text-align:left; color:white; padding:0.2em 0.4em;">[[File:Coat of arms of Estonia.svg|20px]] Članci koje treba nadopuniti</h2> |- | style="color:#000; padding:2px 5px;" | <div id="mp-itn"> * <s>'''[[Estonija]]''' :Glavni članak, kojeg bi valjalo stilski dotjerati i upotpuniti neke podatke</s> <s> * '''[[Estonski jezik]]''' :Nadopuniti, srediti šablon * '''[[Tallinn]]''' :Nadopuniti, ubaciti šablon, ažurirati </s> </div> |} |} {| id="mp-upper" style="width: 100%; margin:4px 0 0 0; background:none; border-spacing: 0px;" | class="MainPageBG" style="width:50%; border:1px solid black; background:white; vertical-align:top; color:#000;" | {| id="mp-left" style="vertical-align:top; background:white;" ! style="padding:2px;" | <h2 id="mp-tfa-h2" style="margin:3px; background:#0072CE; font-size:120%; font-weight:bold; border:1px solid black; text-align:left; color:white; padding:0.2em 0.4em;">[[File:Coat of arms of Estonia.svg|20px]] Dodatni članci</h2> |- | style="color:#000;" | <div id="mp-tfa" style="padding:2px 5px"> Ovdje će se unositi oni članci koji nisu na popisu iznad, a napisani su u sklopu sređivanja članaka o Estoniji. Svaki suradnik koji napiše ili zna da je takav članak napisan može u tablicu dodati podatke. {|class="wikitable sortable" |- bgcolor=lightblue | <div align="center"><small>'''Broj'''</small></div> || <div align="center">'''Članak'''</div> || <div align="center">Članak na drugom jeziku</div> || <div align="center">Opis</div> || <div align="center">Riješeno </div> |- | '''1.''' || [[Riigihoidja]] || [[w:en:President-Regent]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''2.''' || [[Eurosong 2002.]] || {{nowrap|[[w:en:Eurovision Song Contest 2002]]}} || muzika || <div align="center"></div> |- | '''3.''' || [[Tanel Padar]] || [[w:en:Tanel Padar]] || muzičar || <div align="center"></div> |- | '''4.''' || [[Dave Benton]] || [[w:en:Dave Benton]] || muzičar || <div align="center"></div> |- | '''5.''' || [[Soul Militia]] || [[w:en:Soul Militia]] || muzičari || <div align="center"></div> |- | '''6.''' || {{nowrap|[[Valaste (vodopad)]]}} || [[w:en:Valaste Waterfall]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''7.''' || [[Okruzi Estonije]] || {{nowrap|[[w:en:Counties of Estonia]]}} || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''8.''' || [[Pärnu (okrug)]] || [[w:en:Pärnu County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''9.''' || [[Harju]] || [[w:en:Harju County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''10.''' || [[Tartu (okrug)]] || [[w:en:Tartu County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''11.''' || [[Ida-Viru]] || [[w:en:Ida-Viru County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''12.''' || [[Jõhvi‎]] || [[w:en:Jõhvi‎]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''13.''' || [[Jõgeva (okrug)]] || [[w:en:Jõgeva County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''14.''' || [[Jõgeva]] || [[w:en:Jõgeva]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''15.''' || [[Pedja]] || [[w:en:Pedja River]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''16.''' || [[Emajõgi‎]] || [[w:en:Emajõgi‎]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''17.''' || [[Lääne-Viru]] || [[w:en:Lääne-Viru County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''18.''' || [[Võrtsjärv]] || [[w:en:Võrtsjärv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''19.''' || [[Viljandi (okrug)]] || [[w:en:Viljandi County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''20.''' || [[Viljandi]] || [[w:en:Viljandi]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''21.''' || [[Viljandsko jezero]] || [[w:en:Lake Viljandi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''22.''' || [[Saare]] || [[w:en:Saare County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''23.''' || [[Hiiu]] || [[w:en:Hiiu County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''24.''' || [[Kärdla]] || [[w:en:Kärdla]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''25.''' || [[Vormsi]] || [[w:en:Vormsi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''26.''' || [[Lääne]] || [[w:en:Lääne County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''27.''' || [[Haapsalu]] || [[w:en:Haapsalu]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''28.''' || [[Rapla (okrug)‎]] || [[w:en:Rapla County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''29.''' || [[Rapla]] || [[w:en:Rapla]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''30.''' || {{nowrap|[[Zapadnoestonski arhipelag]]}} || {{nowrap|[[w:en:West Estonian archipelago]]}} || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''31.''' || [[Vigala]] || [[w:en:Vigala (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''32.''' || [[Võru (okrug)]] || [[w:en:Võru County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''33.''' || [[Võru]] || [[w:en:Võru]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''34.''' || [[Järva]] || [[w:en:Järva County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''35.''' || [[Tamula]] || [[w:en:Tamula]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''36.''' || [[Viirelaid]] || [[w:en:Viirelaid]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''37.''' || [[Kasari (rijeka)]] || [[w:en:Kasari (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''38.''' || [[Kesselaid]] || [[w:en:Kesselaid]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''39.''' || [[Paide]] || [[w:en:Paide]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''40.''' || [[Valga (okrug)]] || [[w:en:Valga County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''41.''' || [[Valga, Estonija]] || [[w:en:Valga, Estonia]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''42.''' || [[Võilaid]] || [[w:en:Võilaid]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''43.''' || [[Muhu (parohija)]] || [[w:en:Muhu Parish]] || naselje || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''44.''' || [[Pedeli]] || [[w:en:Pedeli]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''45.''' || [[Suurlaid]] || [[w:en:Suurlaid]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''46.''' || [[Põlva (okrug)]] || [[w:en:Põlva County]] || administracija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''47.''' || [[Rakvere]] || [[w:en:Rakvere]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''48.''' || [[Soolikaoja]] || [[w:et:Soolikaoja]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''49.''' || [[Põlva]] || [[w:en:Põlva]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''50.''' || [[Orajõgi]] || [[w:en:Orajõgi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''51.''' || [[Väike Emajõgi]] || [[w:en:Väike Emajõgi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''52.''' || [[Pühajärv]] || [[w:en:Pühajärv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''53.''' || [[Abruka]] || [[w:en:Abruka]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''54.''' || [[Püssi]] || [[w:en:Püssi]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''55.''' || [[Kassari]] || [[w:en:Kassari]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''56.''' || [[Purtse]] || [[w:en:Purtse (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''57.''' || [[Kohtla]] || [[w:et:Kohtla jõgi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''58.''' || [[Kiviõli]]|| [[w:en:Kiviõli]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''59.''' || [[Vilsandi]] || [[w:en:Vilsandi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''60.''' || [[Kõinastu]] || [[w:en:Kõinastu]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''61.''' || [[Väinameri]] || [[w:en:Väinameri]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''62.''' || [[Sillamäe]] || [[w:en:Sillamäe]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''63.''' || [[Vohilaid]] || [[w:en:Vohilaid]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''64.''' || [[Zaljev Matsalu]] || [[w:en:Matsalu Bay]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''65.''' || [[Sõtke]] || [[w:en:Sõtke (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''66.''' || [[Rannamõisa (rijeka)]] || [[w:et:Rannamõisa jõgi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''67.''' || [[Maardu]] || [[w:en:Maardu]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''68.''' || [[Tamsalu]] || [[w:en:Tamsalu]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''69.''' || [[Põltsamaa]] || [[w:en:Põltsamaa]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''70.''' || [[Põltsamaa (rijeka)]] || [[w:en:Põltsamaa (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''71.''' || [[Pühajõgi]] || [[w:en:Pühajõgi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''72.''' || [[Orissaare]] || [[w:en:Orissaare]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''73.''' || [[Elva, Estonija]] || [[w:en:Elva, Estonia]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''74.''' || [[Elva (rijeka)]] || [[w:en:Elva (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''75.''' || [[Selja]] || [[w:en:Selja River]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''76.''' || [[Toila]] || [[w:en:Toila]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''77.''' || [[Otepää]] || [[w:en:Otepää]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''78.''' || [[Hulja (grad)]] || [[w:en:Hulja]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''79.''' || [[Karepa]] || [[w:en:Karepa]] || naselje || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''80.''' || [[Otepää Valgjärv]] || [[w:en:Otepää Valgjärv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''81.''' || [[Paldiski]] || [[w:en:Paldiski]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''82.''' || [[Pakri (poluotok)]] || [[w:en:Pakri Peninsula]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''83.''' || [[Paldiski zaljev]] || [[w:et:Paldiski laht]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''84.''' || [[Pakri]] || [[w:en:Pakri Islands]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''85.''' || [[Ugaunija]] || [[w:en:Ugandi County]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''86.''' || [[Keila, Estonija]] || [[w:en:Keila]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''87.''' || [[Keila (rijeka)]] || [[w:en:Keila (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''88.''' || [[Vasalemma]] || [[w:en:Vasalemma River]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''89.''' || [[Saue]] || [[w:en:Saue]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''90.''' || [[Kohila]] || [[w:en:Kohila]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''91.''' || [[Kiisa]] || [[w:en:Kiisa]] || naselje || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''92.''' || [[Lohusalu (poluotok)]] || [[w:et:Lohusalu poolsaar]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''93.''' || [[Kloogaranna]] || [[w:en:Kloogaranna]] || naselje || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''94.''' || [[Lahepere (zaljev)]] || [[w:en:Lahepere laht]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''95.''' || [[Prirodni rezervat Pakri]] || [[w:et:Pakri hoiuala]] || ekologija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''96.''' || [[Tapa, Estonija]] || [[w:en:Tapa, Estonia]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''97.''' || [[Valgejõgi‎]] || [[w:en:Valgejõgi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''98.''' || [[Loksa]] || [[w:en:Loksa]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''99.''' || [[Hara (zaljev)]] || [[w:en:Hara Bay]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''100.''' || [[Porkuni]] || [[w:en:Lake Porkuni]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''101.''' || [[Pärispea (poluotok)]] || [[w:en:Pärispea peninsula]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''102.''' || [[Nacionalni park Lahemaa]] || [[w:en:Lahemaa National Park]] || ekologija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''103.''' || [[Väike-Maarja]] || [[w:en:Väike-Maarja]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''104.''' || [[Lohusalu (zaljev)]] || [[w:et:Lohusalu laht]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''105.''' || [[Vääna (rijeka)]] || [[w:en:Vääna (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''106.''' || [[Laulasmaa]] || [[w:en:Laulasmaa]] || naselje || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''107.''' || [[Tjesnac Irbe]] || [[w:en:Irbe Strait]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''108.''' || [[Türi]] || [[w:en:Türi]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''109.''' || [[Laagri]] || [[w:en:Laagri]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''110.''' || [[Pääsküla]] || [[w:en:Pääsküla River]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''111.''' || [[Kunda (rijeka)]] || [[w:en:Kunda (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''112.''' || [[Kunda]] || [[w:en:Kunda, Estonia]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''113.''' || [[Livonsko bratstvo mača]] || {{nowrap|[[w:en:Livonian Brothers of the Sword]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''114.''' || [[Märjamaa]] || [[w:en:Märjamaa]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''115.''' || [[Rummu]] || [[w:en:Rummu]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''116.''' || [[Tõrva]] || [[w:en:Tõrva]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''117.''' || [[Õhne]] || [[w:en:Õhne]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''118.''' || [[Veisjärv]] || [[w:en:Veisjärv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''119.''' || [[Kehra]] || [[w:en:Kehra]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''120.''' || [[Jägala]] || [[w:en:Jägala (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''121.''' || [[Karijärv (jezero)]] || [[w:en:Karijärv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''122.''' || [[Keeri (jezero)]] || [[w:en:Lake Keeri]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''123.''' || [[Pirita (rijeka)]] || [[w:en:Pirita (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''124.''' || [[Pandivere (visoravan)]] || [[w:en:Pandivere Upland]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''125.''' || [[Ülemiste]] || [[w:en:Lake Ülemiste]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''126.''' || [[Ruhnu]] || [[w:en:Ruhnu]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''127.''' || [[Vaskjala]] || [[w:en:Vaskjala Reservoir]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''128.''' || [[Paunküla]] || [[w:en:Paunküla Reservoir]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''129.''' || [[Võhma]] || [[w:en:Võhma]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''130.''' || [[Räpina (jezero)]] || [[w:en:Räpina paisjärv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''131.''' || [[Kallaste]] || [[w:en:Kallaste]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''132.''' || [[Räpina]] || [[w:en:Räpina]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''133.''' || [[Võhandu]] || [[w:en:Võhandu]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''134.''' || [[Antsla]] || [[w:en:Antsla]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''135.''' || [[Sindi, Estonija]] || [[w:en:Sindi, Estonia]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''136.''' || [[Jõksi]] || [[w:en:Jõksi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''137.''' || [[Otepää (visoravan)]] || [[w:en:Otepää Upland]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''138.''' || [[Lihula]] || [[w:en:Lihula]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''139.''' || [[Vagula]] || [[w:en:Lake Vagula]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''140.''' || [[Kariste (jezero)]] || [[w:et:Kariste järv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''141.''' || [[Abja-Paluoja]] || [[w:en:Abja-Paluoja]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''142.''' || [[Halliste]] || [[w:en:Halliste (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''143.''' || [[Navesti (rijeka)]] || [[w:en:Navesti (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''144.''' || [[Karksi-Nuia]] || [[w:en:Karksi-Nuia]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''145.''' || [[Tarbja (jezero)]] || [[w:et:Tarbja järv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''146.''' || [[Biskupija Ösel-Wiek]] || [[w:en:Bishopric of Ösel–Wiek]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''147.''' || [[Humalaste]] || [[w:et:Humalaste jõgi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''148.''' || [[Kilingi-Nõmme]] || [[w:en:Kilingi-Nõmme]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''149.''' || [[Sakala (visoravan)]] || [[w:en:Sakala Upland]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''150.''' || [[Reiu]] || [[w:en:Reiu]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''151.''' || [[Mõisaküla]] || [[w:en:Mõisaküla]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''152.''' || [[Suure-Jaani]] || [[w:en:Suure-Jaani]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''153.''' || [[Sonda, Estonija]] || [[w:en:Sonda, Estonia]] || naselje || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''154.''' || [[Kõrvemaa]] || [[w:en:Kõrvemaa]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''155.''' || [[Narva-Jõesuu]] || [[w:en:Narva-Jõesuu]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''156.''' || [[Paikuse]] || [[w:en:Paikuse]] || naselje || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''157.''' || [[Mustvee (rijeka)]] || [[w:en:Mustvee River]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''158.''' || [[Mustvee]] || [[w:en:Mustvee]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''159.''' || [[Haanja (visoravan)]] || [[w:en:Haanja Upland]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''160.''' || [[Baltička željeznica]] || [[w:et:Balti raudtee]] || promet || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''161.''' || [[Emumägi]] || [[w:en:Emumägi]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''162.''' || [[Kanepi]] || [[w:en:Kanepi]] || naselje || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''163.''' || [[Erastvere]] || [[w:en:Lake Erastvere]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''164.''' || [[Ahja]] || [[w:en:Ahja (river)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''165.''' || {{nowrap|[[Sovjetska Republika Naissaar]]}} || {{nowrap|[[w:et:Naissaare Nõukogude Vabariik]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''166.''' || [[Naissaar]] || [[w:en:Naissaar]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''167.''' || [[Nootamaa]] || [[w:en:Nootamaa]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''168.''' || [[Tagamõisa (poluotok)]] || [[w:et:Tagamõisa poolsaar]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''169.''' || [[Nacionalni park Vilsandi]] || [[w:en:Vilsandi National Park]] || ekologija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''170.''' || [[Kärla]] || [[w:en:Kärla]] || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''171.''' || [[Karujärv]] || [[w:en:Karujärv]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''172.''' || [[Nasva (Saare)]] || {{nowrap|[[w:en:Nasva, Saare County]]}} || grad || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''173.''' || [[Nasva (rijeka)]] || [[w:en:Nasva (stream)]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''174.''' || [[Mullutu-Suurlaht]] || [[Mullutu-Suurlaht]] || geografija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''175.''' || ''[[Postimees]]'' || [[w:en:Postimees]] || mediji || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''176.''' || [[Johann Voldemar Jannsen]] || [[w:en:Johann Voldemar Jannsen]] || publicist || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''177.''' || [[Friedrich Robert Faehlmann]] || [[w:en:Friedrich Robert Faehlmann]] || naučnik || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''178.''' || [[Friedrich Reinhold Kreutzwald]] || {{nowrap|[[w:en:Friedrich Reinhold Kreutzwald]]}} || pisac || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''179.''' || [[Estonska radnička komuna]] || {{nowrap|[[w:en:Commune of the Working People of Estonia]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''180.''' || [[Jaan Anvelt]] || [[w:en:Jaan Anvelt]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''181.''' || [[Vaps (pokret)]] || [[w:en:Vaps Movement]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''182.''' || {{nowrap|[[Pokušaj državnog udara u Estoniji 1924.]]}} || {{nowrap|[[w:en:1924 Estonian coup d'état attempt]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''183.''' || [[Karl Kark]] || [[w:et:Karl Kark]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''184.''' || [[Suđenje 149-orki]] || [[w:en:Trial of the 149]] || pravo || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''185.''' || [[Doba šutnje]] || [[w:en:Era of Silence]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''186.''' || [[Jaan Tõnisson]] || [[w:en:Jaan Tõnisson]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''187.''' || [[Kaarel Eenpalu]] || [[w:en:Kaarel Eenpalu]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''188.''' || [[Johan Laidoner]] || [[w:en:Johan Laidoner]] || oficir || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''189.''' || ''[[Generalbezirk Estland]]'' || [[w:en:Generalbezirk Estland]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''190.''' || [[Estonska samouprava]] || [[w:en:Estonian Self-Administration]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''191.''' || [[Hjalmar Mäe]] || [[w:en:Hjalmar Mäe]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''192.''' || [[Karl-Siegmund Litzmann]] || [[w:en:Karl-Siegmund Litzmann]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''193.''' || [[Reichskommissariat Ostland|''Reichskommissariat'' Ostland]] || [[w:en:Reichskommissariat Ostland]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''194.''' || [[Ain-Ervin Mere]] || [[w:en:Ain-Ervin Mere]] || oficir || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''195.''' || [[Bijeg podmornice Orzeł|Bijeg podmornice ''Orzeł'']] || [[w:en:Orzeł incident]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''196.''' || [[Ljetni rat]] || [[w:en:Summer War]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''197.''' || {{nowrap|[[Zastava Estonske Sovjetske Socijalističke Republike]]}} || {{nowrap|[[w:en:Flag of the Estonian Soviet Socialist Republic]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''198.''' || {{nowrap|"[[Himna Estonske Sovjetske Socijalističke Republike]]"}} || {{nowrap|[[w:en:Anthem of the Estonian Soviet Socialist Republic]]}} || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''199.''' || [[Johannes Vares]] || [[w:en:Johannes Vares]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''200.''' || [[Alar Karis]] || [[w:en:Alar Karis]] || političar || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''201.''' || [[Kaja Kallas]] || [[w:en:Kaja Kallas]] || političarka || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''202.''' || [[Reli Estonija]] || [[w:en:Rally Estonia]] || sport || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''203.''' || [[Fosforitni rat]] || [[w:en:Phosphorite War]] || historija || <div align="center">{{za}}</div> |- | '''204.''' || || || || <div align="center"></div> |- | '''205.''' || || || || <div align="center"></div> |} </div> |} | style="border:1px solid transparent;" | | class="MainPageBG" style="width:50%; border:1px solid black; background:white; vertical-align:top;"| {| id="mp-right" style="width:100%; vertical-align:top; background:white;" ! style="padding:2px;" | <h2 id="mp-itn-h2" style="margin:3px; background:#0072CE; font-size:120%; font-weight:bold; border:1px solid black; text-align:left; color:white; padding:0.2em 0.4em;">[[File:Coat of arms of Estonia.svg|20px]] Poslovi kategorizacije i stilizacije</h2> |- | style="color:#000; padding:2px 5px;" | <div id="mp-itn"> *'''[[:Kategorija:Estonija]]''' :Sve članke u ovoj kategoriji valjalo bi propisno kategorizirati. Nekoliko novih kategorija svakako se može i treba otvoriti, članci koji su u glavnoj kategoriji, a mogu u potkategorije tamo trebaju i biti postavljeni. *'''Šabloni''' :Na sve pripadajuče članke, valjalo bi dodati šablone koji se koriste za te vrste članaka (šablon o gradovima za gradove, političarima za političate, ''etc.'') kako bi se povećala kvaliteta postojećih članaka. </div> |} |} {| id="mp-upper" style="width:100%; margin:4px 0 0 0; background:none; border-spacing: 0px;" | class="MainPageBG" style="width:100%; border:1px solid black; background:white; vertical-align:top; color:#000;" | {| id="mp-left" style="vertical-align:top; background:white;" ! style="padding:2px;" | <h2 id="mp-tfa-h2" style="margin:3px; width:100%; background:#0072CE; font-size:120%; font-weight:bold; border:1px solid black; text-align:left; color:white; padding:0.2em 0.4em;">[[File:Coat of arms of Estonia.svg|20px]] Dodatno, zahtjevi, želje, ...</h2> |- | style="color:#000;" | <div id="mp-tfa" style="padding:2px 5px; width:100%"> Ovdje se mogu unositi sve vrste želja, zahtjeva i zamolbi koje bi bilo koji suradnik imao prema sudionicima na projektu, a vezane su za Estoniju. </div> |} |} __NOTOC__ __NOEDITSECTION__ [[Kategorija:Wikiprojekt države|Estonija]] j5zp52x5vdnerhvenec1kym37324s50 0 4660721 41260259 41079586 2022-07-27T21:37:02Z 2A00:23C6:4A94:4B01:A10C:AD24:E628:F78E /* Računarski inženjering hardvera */ wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Toshiba HD-A1 motherboard 20081026.jpg|thumb|The [[Matična ploča]] koristi se u tipičnom [[Lični računar|personalnom računaru]]. Rezultat računarskog inženjerskog napora.]] '''Računalno''' ili '''računarsko inženjerstvo''' je disciplina koja objedinjuje nekoliko oblasti [[Elektrotehnika|elektrotehnike]] i [[Informatika|računarstva]] potrebne za razvoj računarskog [[Hardver|hardvera]] i softvera.<ref><cite class="citation book">IEEE Computer Society; ACM (December 12, 2004). </cite></ref> Računarski inženjering obično ima obuku u [[Elektronsko inženjerstvo|elektronskom inženjerstvu]] (ili [[elektrotehnika]]), [[Softverski dizajn|dizajnu softvera]], i hardver-softver integraciji umesto samo [[Inženjering softvera|softverskom inženjerstvu]] ili elektrotehnici. Računarski inženjeri su uključeni u mnogim hardverskim i softverskim aspekatima računarstva, od dizajna pojedinca [[Mikrokontroler|mikrokontrolera]], [[Mikroprocesor|mikroprocesora]], [[Lični računar|ličnih računara]], i [[Superračunar|superračunara]], do dizajna kola. Ovo polje inženjeringa ne samo da fokusira na to kako sami računarski sistemi rade, nego i kako se integrišu u veću sliku.<ref><cite class="citation web">Trinity College Dublin. </cite></ref> Uobičajeni zadaci koji se odnose na računarske inženjere uključuju pisanje softvera i [[Firmver|firmvera]] za [[Ugrađeni sistem|ugrađene]] [[Mikrokontroler|mikrokontrolere]], projektovanje VLSI čipova, projektovanje analognih senzora, projektovanje izmešanih signala [[Štampana ploča|štampanih ploča]], i projektovanje [[Operativni sistem|operativnog sistema]]. Računarski inženjeri su takođe pogodni za istraživanja [[Robotika|robotike]], koja se oslanja u velikoj meri na upotrebu digitalnih sistema za kontrolu i nadzor električnih sistema kao što su [[Elektromotor|motori]], [[Computer-mediated communication|komunikacija]], i [[Senzor|senzori]]. U mnogim institucijama, računarski inženjerski studenti mogu da biraju oblasti u detaljnoj studiji u njihovoj juniorskoj i seniorskoj godini, jer puna širina znanja se koristi u izradi i primeni računara van domašaja jedne diplome. Druge institucije mogu zahtevati od inženjeringa studenata da završe jednu godinu glavnog inženjeringa pre proglašenja računarskog inženjeringa kao svoj primarni fokus.<ref><cite class="citation web">[http://www.registrar.clemson.edu/html/changeMjr_Curr.htm "Changing Majors @ Clemson"]. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://freshmanengineering.uark.edu/2041.php "Declaring a College of Engineering Major"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141012182736/http://freshmanengineering.uark.edu/2041.php |date=2014-10-12 }}. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://www.cmu.edu/me/undergraduate/degree-requirements.html "Degree Requirements"]. </cite></ref> == Istorija == Prvi računarsko-inženjerski program u Sjedinjenim Državama je osnovan na [[Case Western Reserve University]] 1972. godine. Od 2015. godine, bilo je 238 ABET akreditovanih računarskih inženjerskih programa u SAD.<ref><cite class="citation web">[http://main.abet.org/aps/accreditedprogramsearch.aspx "Find an ABET-Accredited Program | ABET"]. ''main.abet.org''<span class="reference-accessdate">. </span></cite></ref> U Evropi, akreditacija računarske inženjerske škole vrši se različitim agencijama dela [[EQANIE]] mreže. Zbog povećanja zahteva za zapošljavanje inženjera koji istovremeno mogu da projektuju hardver, [[softver]], firmvare, i upravljati svim oblicima računarskih sistema koji se koriste u industriji, neke tercijarne ustanove širom sveta nude diplomu generalno pod nazivom računarski inženjer. I u računarskom inženjeringu i elektronskom inženjeringu programi obuhvataju analogni i digitalni dizajn kola u svoje nastavne planove. Kao i kod većine inženjerskih disciplina, ima solidno znanje [[Matematika|matematike]] i nauke koje je neophodno za računarske inženjere. == Rad == Postoje dve glavne specijalnosti u računarskoj tehnici: softver i hardver. === Računarski softver inženjering === Računarski softverski inženjeri razvijaju, dizajn, i test softvera. Neki softverski inženjeri dizajniraju, izgrađuju i održavaju računarske programe za preduzeća. Neki podešavaju mreže kao što su "[[Intranet]]" za preduzeća. Drugi ili instalirajju novi softver ili nadogradnju računarskih sistema. Računarski softverski inženjeri mogu da rade u dizajnu aplikacija. Ovo uključuje projektovanje i kodiranje novih programa i aplikacija da zadovolje potrebe poslovanja ili pojedinca. Računarski softverski inženjeri mogu da rade kao honorarci i prodaju svoje softverske proizvode / aplikacije na preduzeća / lica.<ref name="C.S.E."><cite class="citation web">[https://web.archive.org/web/20130726002354/http://www.bls.gov/k12/computers04.htm "Computer Software Engineer"]. </cite></ref> === Računarski hardver inženjering === Većina istraživanja računarskih hardver inženjera, razvoj, projektovanje i testiranje razne računarske opreme. To može da varira od ploče i mikroprocesora do rutera. Neka postojeća ažuriranja računarske opreme da bude efikasniji rad sa novim softverom. Većina računarskih hardver inženjera rade u istraživačkim laboratorijama i high-tech proizvodnih preduzeća. Neki rade i za federalnu vladu. Prema BLS, 95% od računarskih hardver inženjera rade u gradskim oblastima. Oni uglavnom rade puno radno vreme. Za oko 33% njihovog rada potrebno je više od 40 sati nedeljno. Srednja plata za zaposlene kvalifikovane računarske hardverske inženjere (2012) bila je $ 100.920 godišnje ili $ 48.52 na sat. Računarski hardver inženjeri održavaju 83,300 radnih mesta u 2012. godini. <ref name="CHE"><cite class="citation web">[http://www.bls.gov/ooh/architecture-and-engineering/computer-hardware-engineers.htm "Computer Hardware Engineers"]. </cite></ref> == Specijalna područja == Postoje mnoge specijalne oblasti u oblasti računarske tehnike. === Kodiranje, kriptografija, i zaštita informacija === Računarski inženjeri rade na kodiranju, kriptografiji, i zaštiti informacija da razviju nove metode za zaštitu raznih informacija, kao što su digitalne slike i muzika, fragmentacija, autorskih prava i drugih oblika sabotaže. Primeri uključuju rad na bežičnim komunikacijama, multi-antenski sistemi, optički prenos i [[digitalni vodeni žig]]. <ref name="SCCC"><cite class="citation web">[http://www.careercornerstone.org/pdf/compeng/compeng.pdf "Computer Engineering Overview"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120916035940/http://www.careercornerstone.org/pdf/compeng/compeng.pdf |date=2012-09-16 }} (PDF). </cite></ref> === Komunikacije i bežične mreže === Oni koji se fokusiraju na komunikaciju i bežičnim mrežama, rad dostignuća u telekomunikacionim sistemima i mrežama (posebno bežične mreže), modulacija i greške kontrole kodiranje, i teorije informacija. Mreža dizajna velike brzine, potiskivanje smetnji i modulacija, dizajn i analiza [[Kvar sistema|kvara sistema]], i skladištenje i prenos šeme su svi delovi ove specijalnosti. <ref name="SCCC" /> === Prevodioci i operativni sistemi === Ova specijalnost se fokusira na [[Kompajler|kompajlere]] i projektovanje i razvoj [[Operativni sistem|operativnih sistema]]. Inženjeri u ovoj oblasti razvijaju novi operativni sistem arhitekture, tehnike analize programa, kao i nove tehnike kako bi se uverili u kvalitet. Primeri rada u ovoj oblasti podrazumeva post link vremena razvoja kod transformacija algoritama i novi razvoj operativnog sistema. <ref name="SCCC" /> === Računarska nauka i inženjering === Računarska nauka i inženjeriing su relativno nove discipline. Prema Sloan Career Cornerstone Center, pojedinci koji rade u ovoj oblasti, "računarske metode se primenjuju na formulisanje i rešavanje kompleksnih matematičkih problema u inženjeringu i fizičke i društvene nauke. Primeri uključuju dizajn aviona, obradu plazmi nanometarskih funkcija na poluprovodničke ploče , [[VLSI]] dizajn kola, sistemi za detekciju radara, transporta jona kroz biološke kanale, i još mnogo toga ". <ref name="SCCC" /> === Računarske mreže, mobilno računarstvo, i distribuirani sistemi === U ovoj disciplini, inženjeri grade integrisana okruženja za računarstvo, komunikacije i pristup informacijama. Primeri uključuju deljenje-kanalne bežične mreže, [[prilagodljivo upravljanje resursima]] u različitim sistemima, i poboljšanje kvaliteta usluga u mobilnim i ATM okruženju. Neki drugi primeri su rad na sistemima bežične mreže i klasterima žičanih sistema. <ref name="SCCC" /> === Računarski sistemi: arhitektura, paralelno procesiranje, i pouzdanost === Inženjeri koji rade u računarskim sistemima rade na istraživačkim projektima koji omogućavaju pouzdane računarske sisteme, sigurane i visokih performansi. Projekti kao što su projektovanje procesa za multi-prošireno i paralelno procesiranje su uključeni u ovoj oblasti. Drugi primeri rada u ovoj oblasti uključuju razvoj novih teorija, algoritama i drugih alata koji dodaju performansu računarskim sistemima.<ref name="SCCC" /> === Računarska vizija i robotika === U ovoj disciplini, računarski inženjeri se fokusiraju na razvoj [[Vizuelno senzorska tehnologija|vizuelno senzorske tehnologije]] da oseti atmosferu, predstavljanje okruženja, i manipulaciju životne sredine. Okupljene trodimenzionalne informacije se zatim sprovode da obavljaju različite zadatke. Ovo uključuje, unapređenje ljudskih modeliranja, slike komunikacije i ljudsko računarskog interfejsa, kao i uređaje kao što su specijalne namene kamera sa raznovrsnim senzorima vida. <ref name="SCCC" /> === Ugrađeni sistemi === [[Datoteka:Oxygen_devices.svg|right|thumb|Primeri uređaja koji koriste ugrađene sisteme.]] Pojedinci koji rade u ovoj oblasti projektovanja tehnologije za poboljšanje brzine, pouzdanosti i performanse sistema. Ugrađeni sistemi se mogu naći u mnogim uređajima od malog FM radio šatla. Prema Sloan Cornerstone Career Center, u toku dešavanja u ugrađenim sistemima uključuju "automatizovana vozila i oprema za obavljanje traganja i spašavanja, automatske sisteme prevoza i koordinaciju ljudskog-robota za popravku opreme u prostoru." <ref name="SCCC" /> === Integrisana kola, VLSI dizajn, testiranje i CAD === Ova specijalnost računarskog inženjerstva zahteva adekvatno znanje elektronike i električnih sistema. Inženjeri koji rade u ovoj oblasti rada na unapređenju brzine, pouzdanosti i energetske efikasnosti sledeće generacije veoma-velikih integrisanih ([[VLSI]]) kola i mikrosistema. Primer ovog specijaliteta je urađen na smanjenju potrošnje energije u VLSI algoritmima i arhitekture.<ref name="SCCC" /> === Signal, slika i obrada govora === Računarski inženjeri u ovoj oblasti razvijaju poboljšanja u ljudskoj računarskoj interakciji, uključujući i prepoznavanje i sintezu govora, medicinska i naučna snimanja, ili komunikacione sisteme. Drugi rad u ovoj oblasti uključuje računarske vizije razvoja, kao što su priznavanje ljudskih karakteristika lica.<ref name="SCCC" /> == Edukacija == Većina nezahtevnih računarskih inženjerskih poslova zahtevaju najmanje diplomu u računarskom inženjeringu. Ponekad diploma iz [[Elektrotehnika|elektrotehnike]] je prihvaćena, zbog sličnosti dva polja. Zato što hardvarski inženjeri obično rade sa računarskim softverskim sistemima, pozadina u programiranju obično je potrebna. Prema BLS, "glavni računarski inženjering je sličan elektrotehnici, ali sa nekim kursevima računarske nauke dodaju nastavnom planu i programu". <ref name="CHE" /> Neke velike firme ili specijalizovani poslovi zahtevaju diplomu magistra. Takođe je važno za računarske inženjere da održe korak sa brzim napretkom u tehnologiji. Zbog toga, mnogi i dalje uče tokom svoje karijere. == Izgled posla u Sjedinjenim Američkim Državama == === Računarsko softversko inženjerstvo === Prema podacima američkog biroa za statistiku rada (BLS), "računarske aplikacije softverskih inženjera i računarski sistemi softverskih inženjera su projektovani da budu među bržim prosečnim gajenim zanimanja od 2012. do 2022. godine".<ref name="C.S.E." /> BLS rizveštava očekivani rast od 22% za programere od 2012. do 2022. godine<ref>http://www.bls.gov/ooh/computer-and-information-technology/software-developers.htm Retrieved 10/01/2014</ref>(manje od 2010 do 2020 procene od 30%).<ref name="CSE2"><cite class="citation web">[http://www.bls.gov/ooh/computer-and-information-technology/software-developers.htm "Software Developers"]. </cite></ref> Pored toga, rastuća zabrinutost zbog sajber bezbednosti dodatno stavlja računarski softverski inženjering visoko iznad prosečne stope rasta za sva polja. Međutim, neki od radova biće angažovani u stranim zemljama. Zbog toga, rast posla neće biti tako brz kao u poslednjoj deceniji, kao poslovi koji bi otišli na računarske softverske inženjere u Sjedinjenim Američkim Državama, umesto da idu na softverske inženjere u zemljama kao što su Indija.<ref name="C.S.E." /> بغياب=== Računarski inženjering hardvera === Prema [[BLS]], "zapošljavanje računarskog hardver inženjera očekuje se da će se povećati samo 7% od 2012. do 2022. (" sporiji od proseka "u njihovim sopstvenim rečima u poređenju sa drugim zanimanjima) i dole od 9 odsto u BLS 2010. do 2020. godine proceniti. " Danas, računarski hardver je nekako jednak elektronskom i računarskom inženjerstvu (ECE) i podeljen je na brojne potkategorije, najznačajnija od njih je ugrađen dizajn sistema<ref name="CHE" /> اييغيغيغيغيحب ابادبعبعلابدبببس. ز زادا عببعللععلعلعللععلعللععلعععلبابيغغيغيبعبعبععبعببععععبعببءذعفذعقذغقلذلتعتدادعبادعبادعبدععبعلبعللع == Slična zanimanja i oblasti == * [[Programiranje]] * [[Elektrotehnika]] * [[Razvoj softvera]] * [[Systems analyst|Sistemski analitičar]] == Reference == {{reflist|30em}} {{Softverski inženjering}} {{Commonscat|Computer hardware}} [[Kategorija:Elektrotehnika]] [[Kategorija:Elektronsko inžinjerstvo]] [[Kategorija:Inženjerske discipline]] [[Kategorija:Grane elektronike]] fag216bzr2gvygpg93o969i5qnbni4e 41260260 41260259 2022-07-27T21:53:39Z Vipz 151311 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/2A00:23C6:4A94:4B01:A10C:AD24:E628:F78E|2A00:23C6:4A94:4B01:A10C:AD24:E628:F78E]] ([[User talk:2A00:23C6:4A94:4B01:A10C:AD24:E628:F78E|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Toshiba HD-A1 motherboard 20081026.jpg|thumb|The [[Matična ploča]] koristi se u tipičnom [[Lični računar|personalnom računaru]]. Rezultat računarskog inženjerskog napora.]] '''Računalno''' ili '''računarsko inženjerstvo''' je disciplina koja objedinjuje nekoliko oblasti [[Elektrotehnika|elektrotehnike]] i [[Informatika|računarstva]] potrebne za razvoj računarskog [[Hardver|hardvera]] i softvera.<ref><cite class="citation book">IEEE Computer Society; ACM (December 12, 2004). </cite></ref> Računarski inženjering obično ima obuku u [[Elektronsko inženjerstvo|elektronskom inženjerstvu]] (ili [[elektrotehnika]]), [[Softverski dizajn|dizajnu softvera]], i hardver-softver integraciji umesto samo [[Inženjering softvera|softverskom inženjerstvu]] ili elektrotehnici. Računarski inženjeri su uključeni u mnogim hardverskim i softverskim aspekatima računarstva, od dizajna pojedinca [[Mikrokontroler|mikrokontrolera]], [[Mikroprocesor|mikroprocesora]], [[Lični računar|ličnih računara]], i [[Superračunar|superračunara]], do dizajna kola. Ovo polje inženjeringa ne samo da fokusira na to kako sami računarski sistemi rade, nego i kako se integrišu u veću sliku.<ref><cite class="citation web">Trinity College Dublin. </cite></ref> Uobičajeni zadaci koji se odnose na računarske inženjere uključuju pisanje softvera i [[Firmver|firmvera]] za [[Ugrađeni sistem|ugrađene]] [[Mikrokontroler|mikrokontrolere]], projektovanje VLSI čipova, projektovanje analognih senzora, projektovanje izmešanih signala [[Štampana ploča|štampanih ploča]], i projektovanje [[Operativni sistem|operativnog sistema]]. Računarski inženjeri su takođe pogodni za istraživanja [[Robotika|robotike]], koja se oslanja u velikoj meri na upotrebu digitalnih sistema za kontrolu i nadzor električnih sistema kao što su [[Elektromotor|motori]], [[Computer-mediated communication|komunikacija]], i [[Senzor|senzori]]. U mnogim institucijama, računarski inženjerski studenti mogu da biraju oblasti u detaljnoj studiji u njihovoj juniorskoj i seniorskoj godini, jer puna širina znanja se koristi u izradi i primeni računara van domašaja jedne diplome. Druge institucije mogu zahtevati od inženjeringa studenata da završe jednu godinu glavnog inženjeringa pre proglašenja računarskog inženjeringa kao svoj primarni fokus.<ref><cite class="citation web">[http://www.registrar.clemson.edu/html/changeMjr_Curr.htm "Changing Majors @ Clemson"]. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://freshmanengineering.uark.edu/2041.php "Declaring a College of Engineering Major"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141012182736/http://freshmanengineering.uark.edu/2041.php |date=2014-10-12 }}. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://www.cmu.edu/me/undergraduate/degree-requirements.html "Degree Requirements"]. </cite></ref> == Istorija == Prvi računarsko-inženjerski program u Sjedinjenim Državama je osnovan na [[Case Western Reserve University]] 1972. godine. Od 2015. godine, bilo je 238 ABET akreditovanih računarskih inženjerskih programa u SAD.<ref><cite class="citation web">[http://main.abet.org/aps/accreditedprogramsearch.aspx "Find an ABET-Accredited Program | ABET"]. ''main.abet.org''<span class="reference-accessdate">. </span></cite></ref> U Evropi, akreditacija računarske inženjerske škole vrši se različitim agencijama dela [[EQANIE]] mreže. Zbog povećanja zahteva za zapošljavanje inženjera koji istovremeno mogu da projektuju hardver, [[softver]], firmvare, i upravljati svim oblicima računarskih sistema koji se koriste u industriji, neke tercijarne ustanove širom sveta nude diplomu generalno pod nazivom računarski inženjer. I u računarskom inženjeringu i elektronskom inženjeringu programi obuhvataju analogni i digitalni dizajn kola u svoje nastavne planove. Kao i kod većine inženjerskih disciplina, ima solidno znanje [[Matematika|matematike]] i nauke koje je neophodno za računarske inženjere. == Rad == Postoje dve glavne specijalnosti u računarskoj tehnici: softver i hardver. === Računarski softver inženjering === Računarski softverski inženjeri razvijaju, dizajn, i test softvera. Neki softverski inženjeri dizajniraju, izgrađuju i održavaju računarske programe za preduzeća. Neki podešavaju mreže kao što su "[[Intranet]]" za preduzeća. Drugi ili instalirajju novi softver ili nadogradnju računarskih sistema. Računarski softverski inženjeri mogu da rade u dizajnu aplikacija. Ovo uključuje projektovanje i kodiranje novih programa i aplikacija da zadovolje potrebe poslovanja ili pojedinca. Računarski softverski inženjeri mogu da rade kao honorarci i prodaju svoje softverske proizvode / aplikacije na preduzeća / lica.<ref name="C.S.E."><cite class="citation web">[https://web.archive.org/web/20130726002354/http://www.bls.gov/k12/computers04.htm "Computer Software Engineer"]. </cite></ref> === Računarski hardver inženjering === Većina istraživanja računarskih hardver inženjera, razvoj, projektovanje i testiranje razne računarske opreme. To može da varira od ploče i mikroprocesora do rutera. Neka postojeća ažuriranja računarske opreme da bude efikasniji rad sa novim softverom. Većina računarskih hardver inženjera rade u istraživačkim laboratorijama i high-tech proizvodnih preduzeća. Neki rade i za federalnu vladu. Prema BLS, 95% od računarskih hardver inženjera rade u gradskim oblastima. Oni uglavnom rade puno radno vreme. Za oko 33% njihovog rada potrebno je više od 40 sati nedeljno. Srednja plata za zaposlene kvalifikovane računarske hardverske inženjere (2012) bila je $ 100.920 godišnje ili $ 48.52 na sat. Računarski hardver inženjeri održavaju 83,300 radnih mesta u 2012. godini. <ref name="CHE"><cite class="citation web">[http://www.bls.gov/ooh/architecture-and-engineering/computer-hardware-engineers.htm "Computer Hardware Engineers"]. </cite></ref> == Specijalna područja == Postoje mnoge specijalne oblasti u oblasti računarske tehnike. === Kodiranje, kriptografija, i zaštita informacija === Računarski inženjeri rade na kodiranju, kriptografiji, i zaštiti informacija da razviju nove metode za zaštitu raznih informacija, kao što su digitalne slike i muzika, fragmentacija, autorskih prava i drugih oblika sabotaže. Primeri uključuju rad na bežičnim komunikacijama, multi-antenski sistemi, optički prenos i [[digitalni vodeni žig]]. <ref name="SCCC"><cite class="citation web">[http://www.careercornerstone.org/pdf/compeng/compeng.pdf "Computer Engineering Overview"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120916035940/http://www.careercornerstone.org/pdf/compeng/compeng.pdf |date=2012-09-16 }} (PDF). </cite></ref> === Komunikacije i bežične mreže === Oni koji se fokusiraju na komunikaciju i bežičnim mrežama, rad dostignuća u telekomunikacionim sistemima i mrežama (posebno bežične mreže), modulacija i greške kontrole kodiranje, i teorije informacija. Mreža dizajna velike brzine, potiskivanje smetnji i modulacija, dizajn i analiza [[Kvar sistema|kvara sistema]], i skladištenje i prenos šeme su svi delovi ove specijalnosti. <ref name="SCCC" /> === Prevodioci i operativni sistemi === Ova specijalnost se fokusira na [[Kompajler|kompajlere]] i projektovanje i razvoj [[Operativni sistem|operativnih sistema]]. Inženjeri u ovoj oblasti razvijaju novi operativni sistem arhitekture, tehnike analize programa, kao i nove tehnike kako bi se uverili u kvalitet. Primeri rada u ovoj oblasti podrazumeva post link vremena razvoja kod transformacija algoritama i novi razvoj operativnog sistema. <ref name="SCCC" /> === Računarska nauka i inženjering === Računarska nauka i inženjeriing su relativno nove discipline. Prema Sloan Career Cornerstone Center, pojedinci koji rade u ovoj oblasti, "računarske metode se primenjuju na formulisanje i rešavanje kompleksnih matematičkih problema u inženjeringu i fizičke i društvene nauke. Primeri uključuju dizajn aviona, obradu plazmi nanometarskih funkcija na poluprovodničke ploče , [[VLSI]] dizajn kola, sistemi za detekciju radara, transporta jona kroz biološke kanale, i još mnogo toga ". <ref name="SCCC" /> === Računarske mreže, mobilno računarstvo, i distribuirani sistemi === U ovoj disciplini, inženjeri grade integrisana okruženja za računarstvo, komunikacije i pristup informacijama. Primeri uključuju deljenje-kanalne bežične mreže, [[prilagodljivo upravljanje resursima]] u različitim sistemima, i poboljšanje kvaliteta usluga u mobilnim i ATM okruženju. Neki drugi primeri su rad na sistemima bežične mreže i klasterima žičanih sistema. <ref name="SCCC" /> === Računarski sistemi: arhitektura, paralelno procesiranje, i pouzdanost === Inženjeri koji rade u računarskim sistemima rade na istraživačkim projektima koji omogućavaju pouzdane računarske sisteme, sigurane i visokih performansi. Projekti kao što su projektovanje procesa za multi-prošireno i paralelno procesiranje su uključeni u ovoj oblasti. Drugi primeri rada u ovoj oblasti uključuju razvoj novih teorija, algoritama i drugih alata koji dodaju performansu računarskim sistemima.<ref name="SCCC" /> === Računarska vizija i robotika === U ovoj disciplini, računarski inženjeri se fokusiraju na razvoj [[Vizuelno senzorska tehnologija|vizuelno senzorske tehnologije]] da oseti atmosferu, predstavljanje okruženja, i manipulaciju životne sredine. Okupljene trodimenzionalne informacije se zatim sprovode da obavljaju različite zadatke. Ovo uključuje, unapređenje ljudskih modeliranja, slike komunikacije i ljudsko računarskog interfejsa, kao i uređaje kao što su specijalne namene kamera sa raznovrsnim senzorima vida. <ref name="SCCC" /> === Ugrađeni sistemi === [[Datoteka:Oxygen_devices.svg|right|thumb|Primeri uređaja koji koriste ugrađene sisteme.]] Pojedinci koji rade u ovoj oblasti projektovanja tehnologije za poboljšanje brzine, pouzdanosti i performanse sistema. Ugrađeni sistemi se mogu naći u mnogim uređajima od malog FM radio šatla. Prema Sloan Cornerstone Career Center, u toku dešavanja u ugrađenim sistemima uključuju "automatizovana vozila i oprema za obavljanje traganja i spašavanja, automatske sisteme prevoza i koordinaciju ljudskog-robota za popravku opreme u prostoru." <ref name="SCCC" /> === Integrisana kola, VLSI dizajn, testiranje i CAD === Ova specijalnost računarskog inženjerstva zahteva adekvatno znanje elektronike i električnih sistema. Inženjeri koji rade u ovoj oblasti rada na unapređenju brzine, pouzdanosti i energetske efikasnosti sledeće generacije veoma-velikih integrisanih ([[VLSI]]) kola i mikrosistema. Primer ovog specijaliteta je urađen na smanjenju potrošnje energije u VLSI algoritmima i arhitekture.<ref name="SCCC" /> === Signal, slika i obrada govora === Računarski inženjeri u ovoj oblasti razvijaju poboljšanja u ljudskoj računarskoj interakciji, uključujući i prepoznavanje i sintezu govora, medicinska i naučna snimanja, ili komunikacione sisteme. Drugi rad u ovoj oblasti uključuje računarske vizije razvoja, kao što su priznavanje ljudskih karakteristika lica.<ref name="SCCC" /> == Edukacija == Većina nezahtevnih računarskih inženjerskih poslova zahtevaju najmanje diplomu u računarskom inženjeringu. Ponekad diploma iz [[Elektrotehnika|elektrotehnike]] je prihvaćena, zbog sličnosti dva polja. Zato što hardvarski inženjeri obično rade sa računarskim softverskim sistemima, pozadina u programiranju obično je potrebna. Prema BLS, "glavni računarski inženjering je sličan elektrotehnici, ali sa nekim kursevima računarske nauke dodaju nastavnom planu i programu". <ref name="CHE" /> Neke velike firme ili specijalizovani poslovi zahtevaju diplomu magistra. Takođe je važno za računarske inženjere da održe korak sa brzim napretkom u tehnologiji. Zbog toga, mnogi i dalje uče tokom svoje karijere. == Izgled posla u Sjedinjenim Američkim Državama == === Računarsko softversko inženjerstvo === Prema podacima američkog biroa za statistiku rada (BLS), "računarske aplikacije softverskih inženjera i računarski sistemi softverskih inženjera su projektovani da budu među bržim prosečnim gajenim zanimanja od 2012. do 2022. godine".<ref name="C.S.E." /> BLS rizveštava očekivani rast od 22% za programere od 2012. do 2022. godine<ref>http://www.bls.gov/ooh/computer-and-information-technology/software-developers.htm Retrieved 10/01/2014</ref>(manje od 2010 do 2020 procene od 30%).<ref name="CSE2"><cite class="citation web">[http://www.bls.gov/ooh/computer-and-information-technology/software-developers.htm "Software Developers"]. </cite></ref> Pored toga, rastuća zabrinutost zbog sajber bezbednosti dodatno stavlja računarski softverski inženjering visoko iznad prosečne stope rasta za sva polja. Međutim, neki od radova biće angažovani u stranim zemljama. Zbog toga, rast posla neće biti tako brz kao u poslednjoj deceniji, kao poslovi koji bi otišli na računarske softverske inženjere u Sjedinjenim Američkim Državama, umesto da idu na softverske inženjere u zemljama kao što su Indija.<ref name="C.S.E." /> === Računarski inženjering hardvera === Prema [[BLS]], "zapošljavanje računarskog hardver inženjera očekuje se da će se povećati samo 7% od 2012. do 2022. (" sporiji od proseka "u njihovim sopstvenim rečima u poređenju sa drugim zanimanjima) i dole od 9 odsto u BLS 2010. do 2020. godine proceniti. " Danas, računarski hardver je nekako jednak elektronskom i računarskom inženjerstvu (ECE) i podeljen je na brojne potkategorije, najznačajnija od njih je ugrađen dizajn sistema<ref name="CHE" /> == Slična zanimanja i oblasti == * [[Programiranje]] * [[Elektrotehnika]] * [[Razvoj softvera]] * [[Systems analyst|Sistemski analitičar]] == Reference == {{reflist|30em}} {{Softverski inženjering}} {{Commonscat|Computer hardware}} [[Kategorija:Elektrotehnika]] [[Kategorija:Elektronsko inžinjerstvo]] [[Kategorija:Inženjerske discipline]] [[Kategorija:Grane elektronike]] nelhbciy2x09fmr03ecpgl839u62xei 41260261 41260260 2022-07-27T22:02:05Z 2A00:23C6:4A94:4B01:17B:1768:1CAB:2924 /* Signal, slika i obrada govora */ wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Toshiba HD-A1 motherboard 20081026.jpg|thumb|The [[Matična ploča]] koristi se u tipičnom [[Lični računar|personalnom računaru]]. Rezultat računarskog inženjerskog napora.]] '''Računalno''' ili '''računarsko inženjerstvo''' je disciplina koja objedinjuje nekoliko oblasti [[Elektrotehnika|elektrotehnike]] i [[Informatika|računarstva]] potrebne za razvoj računarskog [[Hardver|hardvera]] i softvera.<ref><cite class="citation book">IEEE Computer Society; ACM (December 12, 2004). </cite></ref> Računarski inženjering obično ima obuku u [[Elektronsko inženjerstvo|elektronskom inženjerstvu]] (ili [[elektrotehnika]]), [[Softverski dizajn|dizajnu softvera]], i hardver-softver integraciji umesto samo [[Inženjering softvera|softverskom inženjerstvu]] ili elektrotehnici. Računarski inženjeri su uključeni u mnogim hardverskim i softverskim aspekatima računarstva, od dizajna pojedinca [[Mikrokontroler|mikrokontrolera]], [[Mikroprocesor|mikroprocesora]], [[Lični računar|ličnih računara]], i [[Superračunar|superračunara]], do dizajna kola. Ovo polje inženjeringa ne samo da fokusira na to kako sami računarski sistemi rade, nego i kako se integrišu u veću sliku.<ref><cite class="citation web">Trinity College Dublin. </cite></ref> Uobičajeni zadaci koji se odnose na računarske inženjere uključuju pisanje softvera i [[Firmver|firmvera]] za [[Ugrađeni sistem|ugrađene]] [[Mikrokontroler|mikrokontrolere]], projektovanje VLSI čipova, projektovanje analognih senzora, projektovanje izmešanih signala [[Štampana ploča|štampanih ploča]], i projektovanje [[Operativni sistem|operativnog sistema]]. Računarski inženjeri su takođe pogodni za istraživanja [[Robotika|robotike]], koja se oslanja u velikoj meri na upotrebu digitalnih sistema za kontrolu i nadzor električnih sistema kao što su [[Elektromotor|motori]], [[Computer-mediated communication|komunikacija]], i [[Senzor|senzori]]. U mnogim institucijama, računarski inženjerski studenti mogu da biraju oblasti u detaljnoj studiji u njihovoj juniorskoj i seniorskoj godini, jer puna širina znanja se koristi u izradi i primeni računara van domašaja jedne diplome. Druge institucije mogu zahtevati od inženjeringa studenata da završe jednu godinu glavnog inženjeringa pre proglašenja računarskog inženjeringa kao svoj primarni fokus.<ref><cite class="citation web">[http://www.registrar.clemson.edu/html/changeMjr_Curr.htm "Changing Majors @ Clemson"]. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://freshmanengineering.uark.edu/2041.php "Declaring a College of Engineering Major"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141012182736/http://freshmanengineering.uark.edu/2041.php |date=2014-10-12 }}. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://www.cmu.edu/me/undergraduate/degree-requirements.html "Degree Requirements"]. </cite></ref> == Istorija == Prvi računarsko-inženjerski program u Sjedinjenim Državama je osnovan na [[Case Western Reserve University]] 1972. godine. Od 2015. godine, bilo je 238 ABET akreditovanih računarskih inženjerskih programa u SAD.<ref><cite class="citation web">[http://main.abet.org/aps/accreditedprogramsearch.aspx "Find an ABET-Accredited Program | ABET"]. ''main.abet.org''<span class="reference-accessdate">. </span></cite></ref> U Evropi, akreditacija računarske inženjerske škole vrši se različitim agencijama dela [[EQANIE]] mreže. Zbog povećanja zahteva za zapošljavanje inženjera koji istovremeno mogu da projektuju hardver, [[softver]], firmvare, i upravljati svim oblicima računarskih sistema koji se koriste u industriji, neke tercijarne ustanove širom sveta nude diplomu generalno pod nazivom računarski inženjer. I u računarskom inženjeringu i elektronskom inženjeringu programi obuhvataju analogni i digitalni dizajn kola u svoje nastavne planove. Kao i kod većine inženjerskih disciplina, ima solidno znanje [[Matematika|matematike]] i nauke koje je neophodno za računarske inženjere. == Rad == Postoje dve glavne specijalnosti u računarskoj tehnici: softver i hardver. === Računarski softver inženjering === Računarski softverski inženjeri razvijaju, dizajn, i test softvera. Neki softverski inženjeri dizajniraju, izgrađuju i održavaju računarske programe za preduzeća. Neki podešavaju mreže kao što su "[[Intranet]]" za preduzeća. Drugi ili instalirajju novi softver ili nadogradnju računarskih sistema. Računarski softverski inženjeri mogu da rade u dizajnu aplikacija. Ovo uključuje projektovanje i kodiranje novih programa i aplikacija da zadovolje potrebe poslovanja ili pojedinca. Računarski softverski inženjeri mogu da rade kao honorarci i prodaju svoje softverske proizvode / aplikacije na preduzeća / lica.<ref name="C.S.E."><cite class="citation web">[https://web.archive.org/web/20130726002354/http://www.bls.gov/k12/computers04.htm "Computer Software Engineer"]. </cite></ref> === Računarski hardver inženjering === Većina istraživanja računarskih hardver inženjera, razvoj, projektovanje i testiranje razne računarske opreme. To može da varira od ploče i mikroprocesora do rutera. Neka postojeća ažuriranja računarske opreme da bude efikasniji rad sa novim softverom. Većina računarskih hardver inženjera rade u istraživačkim laboratorijama i high-tech proizvodnih preduzeća. Neki rade i za federalnu vladu. Prema BLS, 95% od računarskih hardver inženjera rade u gradskim oblastima. Oni uglavnom rade puno radno vreme. Za oko 33% njihovog rada potrebno je više od 40 sati nedeljno. Srednja plata za zaposlene kvalifikovane računarske hardverske inženjere (2012) bila je $ 100.920 godišnje ili $ 48.52 na sat. Računarski hardver inženjeri održavaju 83,300 radnih mesta u 2012. godini. <ref name="CHE"><cite class="citation web">[http://www.bls.gov/ooh/architecture-and-engineering/computer-hardware-engineers.htm "Computer Hardware Engineers"]. </cite></ref> == Specijalna područja == Postoje mnoge specijalne oblasti u oblasti računarske tehnike. === Kodiranje, kriptografija, i zaštita informacija === Računarski inženjeri rade na kodiranju, kriptografiji, i zaštiti informacija da razviju nove metode za zaštitu raznih informacija, kao što su digitalne slike i muzika, fragmentacija, autorskih prava i drugih oblika sabotaže. Primeri uključuju rad na bežičnim komunikacijama, multi-antenski sistemi, optički prenos i [[digitalni vodeni žig]]. <ref name="SCCC"><cite class="citation web">[http://www.careercornerstone.org/pdf/compeng/compeng.pdf "Computer Engineering Overview"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120916035940/http://www.careercornerstone.org/pdf/compeng/compeng.pdf |date=2012-09-16 }} (PDF). </cite></ref> === Komunikacije i bežične mreže === Oni koji se fokusiraju na komunikaciju i bežičnim mrežama, rad dostignuća u telekomunikacionim sistemima i mrežama (posebno bežične mreže), modulacija i greške kontrole kodiranje, i teorije informacija. Mreža dizajna velike brzine, potiskivanje smetnji i modulacija, dizajn i analiza [[Kvar sistema|kvara sistema]], i skladištenje i prenos šeme su svi delovi ove specijalnosti. <ref name="SCCC" /> === Prevodioci i operativni sistemi === Ova specijalnost se fokusira na [[Kompajler|kompajlere]] i projektovanje i razvoj [[Operativni sistem|operativnih sistema]]. Inženjeri u ovoj oblasti razvijaju novi operativni sistem arhitekture, tehnike analize programa, kao i nove tehnike kako bi se uverili u kvalitet. Primeri rada u ovoj oblasti podrazumeva post link vremena razvoja kod transformacija algoritama i novi razvoj operativnog sistema. <ref name="SCCC" /> === Računarska nauka i inženjering === Računarska nauka i inženjeriing su relativno nove discipline. Prema Sloan Career Cornerstone Center, pojedinci koji rade u ovoj oblasti, "računarske metode se primenjuju na formulisanje i rešavanje kompleksnih matematičkih problema u inženjeringu i fizičke i društvene nauke. Primeri uključuju dizajn aviona, obradu plazmi nanometarskih funkcija na poluprovodničke ploče , [[VLSI]] dizajn kola, sistemi za detekciju radara, transporta jona kroz biološke kanale, i još mnogo toga ". <ref name="SCCC" /> === Računarske mreže, mobilno računarstvo, i distribuirani sistemi === U ovoj disciplini, inženjeri grade integrisana okruženja za računarstvo, komunikacije i pristup informacijama. Primeri uključuju deljenje-kanalne bežične mreže, [[prilagodljivo upravljanje resursima]] u različitim sistemima, i poboljšanje kvaliteta usluga u mobilnim i ATM okruženju. Neki drugi primeri su rad na sistemima bežične mreže i klasterima žičanih sistema. <ref name="SCCC" /> === Računarski sistemi: arhitektura, paralelno procesiranje, i pouzdanost === Inženjeri koji rade u računarskim sistemima rade na istraživačkim projektima koji omogućavaju pouzdane računarske sisteme, sigurane i visokih performansi. Projekti kao što su projektovanje procesa za multi-prošireno i paralelno procesiranje su uključeni u ovoj oblasti. Drugi primeri rada u ovoj oblasti uključuju razvoj novih teorija, algoritama i drugih alata koji dodaju performansu računarskim sistemima.<ref name="SCCC" /> === Računarska vizija i robotika === U ovoj disciplini, računarski inženjeri se fokusiraju na razvoj [[Vizuelno senzorska tehnologija|vizuelno senzorske tehnologije]] da oseti atmosferu, predstavljanje okruženja, i manipulaciju životne sredine. Okupljene trodimenzionalne informacije se zatim sprovode da obavljaju različite zadatke. Ovo uključuje, unapređenje ljudskih modeliranja, slike komunikacije i ljudsko računarskog interfejsa, kao i uređaje kao što su specijalne namene kamera sa raznovrsnim senzorima vida. <ref name="SCCC" /> === Ugrađeni sistemi === [[Datoteka:Oxygen_devices.svg|right|thumb|Primeri uređaja koji koriste ugrađene sisteme.]] Pojedinci koji rade u ovoj oblasti projektovanja tehnologije za poboljšanje brzine, pouzdanosti i performanse sistema. Ugrađeni sistemi se mogu naći u mnogim uređajima od malog FM radio šatla. Prema Sloan Cornerstone Career Center, u toku dešavanja u ugrađenim sistemima uključuju "automatizovana vozila i oprema za obavljanje traganja i spašavanja, automatske sisteme prevoza i koordinaciju ljudskog-robota za popravku opreme u prostoru." <ref name="SCCC" /> === Integrisana kola, VLSI dizajn, testiranje i CAD === Ova specijalnost računarskog inženjerstva zahteva adekvatno znanje elektronike i električnih sistema. Inženjeri koji rade u ovoj oblasti rada na unapređenju brzine, pouzdanosti i energetske efikasnosti sledeće generacije veoma-velikih integrisanih ([[VLSI]]) kola i mikrosistema. Primer ovog specijaliteta je urađen na smanjenju potrošnje energije u VLSI algoritmima i arhitekture.<ref name="SCCC" /> === Signal, slika i obrada govora === Računarski inženjeri u ovoj oblasti razvijaju poboljšanja u ljudskoj računarskoj interakciji, uključujući i prepoznavanje i sintezu govora, medicinska i naučna snimanja, ili komunikacione sisteme. Drugi rad u ovoj oblasti uključuje računarske vizije razvoja, kao što su priznavanje ljudskih karakteristika lica.<ref name="SCCC" /> وبزي بلقبه من كل شيء انا انا و انا انا ما انا احب الي احب ان انا لال ر. تت و ت ا ا. ار ار. زز ر. انا ر ا ر ر ا ت. ت تت تت ت ا ادت دا از ردا ر لا ا ا ا. انا. انا ر ا. لا. انا. ا ا ا ا ا اء == Edukacija == Većina nezahtevnih računarskih inženjerskih poslova zahtevaju najmanje diplomu u računarskom inženjeringu. Ponekad diploma iz [[Elektrotehnika|elektrotehnike]] je prihvaćena, zbog sličnosti dva polja. Zato što hardvarski inženjeri obično rade sa računarskim softverskim sistemima, pozadina u programiranju obično je potrebna. Prema BLS, "glavni računarski inženjering je sličan elektrotehnici, ali sa nekim kursevima računarske nauke dodaju nastavnom planu i programu". <ref name="CHE" /> Neke velike firme ili specijalizovani poslovi zahtevaju diplomu magistra. Takođe je važno za računarske inženjere da održe korak sa brzim napretkom u tehnologiji. Zbog toga, mnogi i dalje uče tokom svoje karijere. == Izgled posla u Sjedinjenim Američkim Državama == === Računarsko softversko inženjerstvo === Prema podacima američkog biroa za statistiku rada (BLS), "računarske aplikacije softverskih inženjera i računarski sistemi softverskih inženjera su projektovani da budu među bržim prosečnim gajenim zanimanja od 2012. do 2022. godine".<ref name="C.S.E." /> BLS rizveštava očekivani rast od 22% za programere od 2012. do 2022. godine<ref>http://www.bls.gov/ooh/computer-and-information-technology/software-developers.htm Retrieved 10/01/2014</ref>(manje od 2010 do 2020 procene od 30%).<ref name="CSE2"><cite class="citation web">[http://www.bls.gov/ooh/computer-and-information-technology/software-developers.htm "Software Developers"]. </cite></ref> Pored toga, rastuća zabrinutost zbog sajber bezbednosti dodatno stavlja računarski softverski inženjering visoko iznad prosečne stope rasta za sva polja. Međutim, neki od radova biće angažovani u stranim zemljama. Zbog toga, rast posla neće biti tako brz kao u poslednjoj deceniji, kao poslovi koji bi otišli na računarske softverske inženjere u Sjedinjenim Američkim Državama, umesto da idu na softverske inženjere u zemljama kao što su Indija.<ref name="C.S.E." /> === Računarski inženjering hardvera === Prema [[BLS]], "zapošljavanje računarskog hardver inženjera očekuje se da će se povećati samo 7% od 2012. do 2022. (" sporiji od proseka "u njihovim sopstvenim rečima u poređenju sa drugim zanimanjima) i dole od 9 odsto u BLS 2010. do 2020. godine proceniti. " Danas, računarski hardver je nekako jednak elektronskom i računarskom inženjerstvu (ECE) i podeljen je na brojne potkategorije, najznačajnija od njih je ugrađen dizajn sistema<ref name="CHE" /> == Slična zanimanja i oblasti == * [[Programiranje]] * [[Elektrotehnika]] * [[Razvoj softvera]] * [[Systems analyst|Sistemski analitičar]] == Reference == {{reflist|30em}} {{Softverski inženjering}} {{Commonscat|Computer hardware}} [[Kategorija:Elektrotehnika]] [[Kategorija:Elektronsko inžinjerstvo]] [[Kategorija:Inženjerske discipline]] [[Kategorija:Grane elektronike]] 0eki7bx1678d6ymhshy7hhgcb7dab64 41260262 41260261 2022-07-27T22:02:14Z Savh 21817 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/2A00:23C6:4A94:4B01:17B:1768:1CAB:2924|2A00:23C6:4A94:4B01:17B:1768:1CAB:2924]] ([[User talk:2A00:23C6:4A94:4B01:17B:1768:1CAB:2924|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:Vipz|Vipz]] wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Toshiba HD-A1 motherboard 20081026.jpg|thumb|The [[Matična ploča]] koristi se u tipičnom [[Lični računar|personalnom računaru]]. Rezultat računarskog inženjerskog napora.]] '''Računalno''' ili '''računarsko inženjerstvo''' je disciplina koja objedinjuje nekoliko oblasti [[Elektrotehnika|elektrotehnike]] i [[Informatika|računarstva]] potrebne za razvoj računarskog [[Hardver|hardvera]] i softvera.<ref><cite class="citation book">IEEE Computer Society; ACM (December 12, 2004). </cite></ref> Računarski inženjering obično ima obuku u [[Elektronsko inženjerstvo|elektronskom inženjerstvu]] (ili [[elektrotehnika]]), [[Softverski dizajn|dizajnu softvera]], i hardver-softver integraciji umesto samo [[Inženjering softvera|softverskom inženjerstvu]] ili elektrotehnici. Računarski inženjeri su uključeni u mnogim hardverskim i softverskim aspekatima računarstva, od dizajna pojedinca [[Mikrokontroler|mikrokontrolera]], [[Mikroprocesor|mikroprocesora]], [[Lični računar|ličnih računara]], i [[Superračunar|superračunara]], do dizajna kola. Ovo polje inženjeringa ne samo da fokusira na to kako sami računarski sistemi rade, nego i kako se integrišu u veću sliku.<ref><cite class="citation web">Trinity College Dublin. </cite></ref> Uobičajeni zadaci koji se odnose na računarske inženjere uključuju pisanje softvera i [[Firmver|firmvera]] za [[Ugrađeni sistem|ugrađene]] [[Mikrokontroler|mikrokontrolere]], projektovanje VLSI čipova, projektovanje analognih senzora, projektovanje izmešanih signala [[Štampana ploča|štampanih ploča]], i projektovanje [[Operativni sistem|operativnog sistema]]. Računarski inženjeri su takođe pogodni za istraživanja [[Robotika|robotike]], koja se oslanja u velikoj meri na upotrebu digitalnih sistema za kontrolu i nadzor električnih sistema kao što su [[Elektromotor|motori]], [[Computer-mediated communication|komunikacija]], i [[Senzor|senzori]]. U mnogim institucijama, računarski inženjerski studenti mogu da biraju oblasti u detaljnoj studiji u njihovoj juniorskoj i seniorskoj godini, jer puna širina znanja se koristi u izradi i primeni računara van domašaja jedne diplome. Druge institucije mogu zahtevati od inženjeringa studenata da završe jednu godinu glavnog inženjeringa pre proglašenja računarskog inženjeringa kao svoj primarni fokus.<ref><cite class="citation web">[http://www.registrar.clemson.edu/html/changeMjr_Curr.htm "Changing Majors @ Clemson"]. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://freshmanengineering.uark.edu/2041.php "Declaring a College of Engineering Major"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141012182736/http://freshmanengineering.uark.edu/2041.php |date=2014-10-12 }}. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://www.cmu.edu/me/undergraduate/degree-requirements.html "Degree Requirements"]. </cite></ref> == Istorija == Prvi računarsko-inženjerski program u Sjedinjenim Državama je osnovan na [[Case Western Reserve University]] 1972. godine. Od 2015. godine, bilo je 238 ABET akreditovanih računarskih inženjerskih programa u SAD.<ref><cite class="citation web">[http://main.abet.org/aps/accreditedprogramsearch.aspx "Find an ABET-Accredited Program | ABET"]. ''main.abet.org''<span class="reference-accessdate">. </span></cite></ref> U Evropi, akreditacija računarske inženjerske škole vrši se različitim agencijama dela [[EQANIE]] mreže. Zbog povećanja zahteva za zapošljavanje inženjera koji istovremeno mogu da projektuju hardver, [[softver]], firmvare, i upravljati svim oblicima računarskih sistema koji se koriste u industriji, neke tercijarne ustanove širom sveta nude diplomu generalno pod nazivom računarski inženjer. I u računarskom inženjeringu i elektronskom inženjeringu programi obuhvataju analogni i digitalni dizajn kola u svoje nastavne planove. Kao i kod većine inženjerskih disciplina, ima solidno znanje [[Matematika|matematike]] i nauke koje je neophodno za računarske inženjere. == Rad == Postoje dve glavne specijalnosti u računarskoj tehnici: softver i hardver. === Računarski softver inženjering === Računarski softverski inženjeri razvijaju, dizajn, i test softvera. Neki softverski inženjeri dizajniraju, izgrađuju i održavaju računarske programe za preduzeća. Neki podešavaju mreže kao što su "[[Intranet]]" za preduzeća. Drugi ili instalirajju novi softver ili nadogradnju računarskih sistema. Računarski softverski inženjeri mogu da rade u dizajnu aplikacija. Ovo uključuje projektovanje i kodiranje novih programa i aplikacija da zadovolje potrebe poslovanja ili pojedinca. Računarski softverski inženjeri mogu da rade kao honorarci i prodaju svoje softverske proizvode / aplikacije na preduzeća / lica.<ref name="C.S.E."><cite class="citation web">[https://web.archive.org/web/20130726002354/http://www.bls.gov/k12/computers04.htm "Computer Software Engineer"]. </cite></ref> === Računarski hardver inženjering === Većina istraživanja računarskih hardver inženjera, razvoj, projektovanje i testiranje razne računarske opreme. To može da varira od ploče i mikroprocesora do rutera. Neka postojeća ažuriranja računarske opreme da bude efikasniji rad sa novim softverom. Većina računarskih hardver inženjera rade u istraživačkim laboratorijama i high-tech proizvodnih preduzeća. Neki rade i za federalnu vladu. Prema BLS, 95% od računarskih hardver inženjera rade u gradskim oblastima. Oni uglavnom rade puno radno vreme. Za oko 33% njihovog rada potrebno je više od 40 sati nedeljno. Srednja plata za zaposlene kvalifikovane računarske hardverske inženjere (2012) bila je $ 100.920 godišnje ili $ 48.52 na sat. Računarski hardver inženjeri održavaju 83,300 radnih mesta u 2012. godini. <ref name="CHE"><cite class="citation web">[http://www.bls.gov/ooh/architecture-and-engineering/computer-hardware-engineers.htm "Computer Hardware Engineers"]. </cite></ref> == Specijalna područja == Postoje mnoge specijalne oblasti u oblasti računarske tehnike. === Kodiranje, kriptografija, i zaštita informacija === Računarski inženjeri rade na kodiranju, kriptografiji, i zaštiti informacija da razviju nove metode za zaštitu raznih informacija, kao što su digitalne slike i muzika, fragmentacija, autorskih prava i drugih oblika sabotaže. Primeri uključuju rad na bežičnim komunikacijama, multi-antenski sistemi, optički prenos i [[digitalni vodeni žig]]. <ref name="SCCC"><cite class="citation web">[http://www.careercornerstone.org/pdf/compeng/compeng.pdf "Computer Engineering Overview"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120916035940/http://www.careercornerstone.org/pdf/compeng/compeng.pdf |date=2012-09-16 }} (PDF). </cite></ref> === Komunikacije i bežične mreže === Oni koji se fokusiraju na komunikaciju i bežičnim mrežama, rad dostignuća u telekomunikacionim sistemima i mrežama (posebno bežične mreže), modulacija i greške kontrole kodiranje, i teorije informacija. Mreža dizajna velike brzine, potiskivanje smetnji i modulacija, dizajn i analiza [[Kvar sistema|kvara sistema]], i skladištenje i prenos šeme su svi delovi ove specijalnosti. <ref name="SCCC" /> === Prevodioci i operativni sistemi === Ova specijalnost se fokusira na [[Kompajler|kompajlere]] i projektovanje i razvoj [[Operativni sistem|operativnih sistema]]. Inženjeri u ovoj oblasti razvijaju novi operativni sistem arhitekture, tehnike analize programa, kao i nove tehnike kako bi se uverili u kvalitet. Primeri rada u ovoj oblasti podrazumeva post link vremena razvoja kod transformacija algoritama i novi razvoj operativnog sistema. <ref name="SCCC" /> === Računarska nauka i inženjering === Računarska nauka i inženjeriing su relativno nove discipline. Prema Sloan Career Cornerstone Center, pojedinci koji rade u ovoj oblasti, "računarske metode se primenjuju na formulisanje i rešavanje kompleksnih matematičkih problema u inženjeringu i fizičke i društvene nauke. Primeri uključuju dizajn aviona, obradu plazmi nanometarskih funkcija na poluprovodničke ploče , [[VLSI]] dizajn kola, sistemi za detekciju radara, transporta jona kroz biološke kanale, i još mnogo toga ". <ref name="SCCC" /> === Računarske mreže, mobilno računarstvo, i distribuirani sistemi === U ovoj disciplini, inženjeri grade integrisana okruženja za računarstvo, komunikacije i pristup informacijama. Primeri uključuju deljenje-kanalne bežične mreže, [[prilagodljivo upravljanje resursima]] u različitim sistemima, i poboljšanje kvaliteta usluga u mobilnim i ATM okruženju. Neki drugi primeri su rad na sistemima bežične mreže i klasterima žičanih sistema. <ref name="SCCC" /> === Računarski sistemi: arhitektura, paralelno procesiranje, i pouzdanost === Inženjeri koji rade u računarskim sistemima rade na istraživačkim projektima koji omogućavaju pouzdane računarske sisteme, sigurane i visokih performansi. Projekti kao što su projektovanje procesa za multi-prošireno i paralelno procesiranje su uključeni u ovoj oblasti. Drugi primeri rada u ovoj oblasti uključuju razvoj novih teorija, algoritama i drugih alata koji dodaju performansu računarskim sistemima.<ref name="SCCC" /> === Računarska vizija i robotika === U ovoj disciplini, računarski inženjeri se fokusiraju na razvoj [[Vizuelno senzorska tehnologija|vizuelno senzorske tehnologije]] da oseti atmosferu, predstavljanje okruženja, i manipulaciju životne sredine. Okupljene trodimenzionalne informacije se zatim sprovode da obavljaju različite zadatke. Ovo uključuje, unapređenje ljudskih modeliranja, slike komunikacije i ljudsko računarskog interfejsa, kao i uređaje kao što su specijalne namene kamera sa raznovrsnim senzorima vida. <ref name="SCCC" /> === Ugrađeni sistemi === [[Datoteka:Oxygen_devices.svg|right|thumb|Primeri uređaja koji koriste ugrađene sisteme.]] Pojedinci koji rade u ovoj oblasti projektovanja tehnologije za poboljšanje brzine, pouzdanosti i performanse sistema. Ugrađeni sistemi se mogu naći u mnogim uređajima od malog FM radio šatla. Prema Sloan Cornerstone Career Center, u toku dešavanja u ugrađenim sistemima uključuju "automatizovana vozila i oprema za obavljanje traganja i spašavanja, automatske sisteme prevoza i koordinaciju ljudskog-robota za popravku opreme u prostoru." <ref name="SCCC" /> === Integrisana kola, VLSI dizajn, testiranje i CAD === Ova specijalnost računarskog inženjerstva zahteva adekvatno znanje elektronike i električnih sistema. Inženjeri koji rade u ovoj oblasti rada na unapređenju brzine, pouzdanosti i energetske efikasnosti sledeće generacije veoma-velikih integrisanih ([[VLSI]]) kola i mikrosistema. Primer ovog specijaliteta je urađen na smanjenju potrošnje energije u VLSI algoritmima i arhitekture.<ref name="SCCC" /> === Signal, slika i obrada govora === Računarski inženjeri u ovoj oblasti razvijaju poboljšanja u ljudskoj računarskoj interakciji, uključujući i prepoznavanje i sintezu govora, medicinska i naučna snimanja, ili komunikacione sisteme. Drugi rad u ovoj oblasti uključuje računarske vizije razvoja, kao što su priznavanje ljudskih karakteristika lica.<ref name="SCCC" /> == Edukacija == Većina nezahtevnih računarskih inženjerskih poslova zahtevaju najmanje diplomu u računarskom inženjeringu. Ponekad diploma iz [[Elektrotehnika|elektrotehnike]] je prihvaćena, zbog sličnosti dva polja. Zato što hardvarski inženjeri obično rade sa računarskim softverskim sistemima, pozadina u programiranju obično je potrebna. Prema BLS, "glavni računarski inženjering je sličan elektrotehnici, ali sa nekim kursevima računarske nauke dodaju nastavnom planu i programu". <ref name="CHE" /> Neke velike firme ili specijalizovani poslovi zahtevaju diplomu magistra. Takođe je važno za računarske inženjere da održe korak sa brzim napretkom u tehnologiji. Zbog toga, mnogi i dalje uče tokom svoje karijere. == Izgled posla u Sjedinjenim Američkim Državama == === Računarsko softversko inženjerstvo === Prema podacima američkog biroa za statistiku rada (BLS), "računarske aplikacije softverskih inženjera i računarski sistemi softverskih inženjera su projektovani da budu među bržim prosečnim gajenim zanimanja od 2012. do 2022. godine".<ref name="C.S.E." /> BLS rizveštava očekivani rast od 22% za programere od 2012. do 2022. godine<ref>http://www.bls.gov/ooh/computer-and-information-technology/software-developers.htm Retrieved 10/01/2014</ref>(manje od 2010 do 2020 procene od 30%).<ref name="CSE2"><cite class="citation web">[http://www.bls.gov/ooh/computer-and-information-technology/software-developers.htm "Software Developers"]. </cite></ref> Pored toga, rastuća zabrinutost zbog sajber bezbednosti dodatno stavlja računarski softverski inženjering visoko iznad prosečne stope rasta za sva polja. Međutim, neki od radova biće angažovani u stranim zemljama. Zbog toga, rast posla neće biti tako brz kao u poslednjoj deceniji, kao poslovi koji bi otišli na računarske softverske inženjere u Sjedinjenim Američkim Državama, umesto da idu na softverske inženjere u zemljama kao što su Indija.<ref name="C.S.E." /> === Računarski inženjering hardvera === Prema [[BLS]], "zapošljavanje računarskog hardver inženjera očekuje se da će se povećati samo 7% od 2012. do 2022. (" sporiji od proseka "u njihovim sopstvenim rečima u poređenju sa drugim zanimanjima) i dole od 9 odsto u BLS 2010. do 2020. godine proceniti. " Danas, računarski hardver je nekako jednak elektronskom i računarskom inženjerstvu (ECE) i podeljen je na brojne potkategorije, najznačajnija od njih je ugrađen dizajn sistema<ref name="CHE" /> == Slična zanimanja i oblasti == * [[Programiranje]] * [[Elektrotehnika]] * [[Razvoj softvera]] * [[Systems analyst|Sistemski analitičar]] == Reference == {{reflist|30em}} {{Softverski inženjering}} {{Commonscat|Computer hardware}} [[Kategorija:Elektrotehnika]] [[Kategorija:Elektronsko inžinjerstvo]] [[Kategorija:Inženjerske discipline]] [[Kategorija:Grane elektronike]] nelhbciy2x09fmr03ecpgl839u62xei 2 4665760 41260278 41260211 2022-07-28T02:57:13Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki Pozdrav svima! Dobrodošli u ured vašeg Inokosnog organa. Pridružio sam se [[Srpskohrvatska Wikipedia|Srpskohrvatskoj Wikipediji]] kada je točno imala 454.760 članaka na [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]] od kojih su neki <del>357 (tj. 0,07%)</del> 369 (0,08%) [[Wikipedia:Izabrani članci|izabrani]]. <br/> 11.05.2022: 390 izabranih; ukupno 456.578 članaka na srpskohrvatskoj Wikipediji. <br/> ==Rabota== <small> * ''[[Zapadno-istočni Divan]]'' * [[Johann Wolfgang von Goethe|Jovan Vukohod Gothe]] iz [[Frankfurt am Main|Frankonovurda]] * [[Honoré de Balzac|Honorije Balsakić]] * [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Hungarorum Regnum]] {{za}} * [[Smederevo|Semendire]] * [[Lista turcizama u srpskohrvatskom jeziku]] {{za}} i [[Turcizam]] * [[Giacomo Leopardi]] {{za}} * [[Vuk Stefanović Karadžić|Wolf Stefanssohn Karatschitz]] * [[Turski jezik]] * [[Hronologija Osmanskog carstva|Vremeplov Osmanskog carstva]] | [[Osmansko Carstvo]] | [[Istorija Osmanskog carstva]] </small> ==Turska književnost== <small> * '''[[Turska književnost]]''' * <nowiki>[[Kategorija:Turska književnost]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Turski pisci]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Turski pjesnici]]</nowiki> * [[Arapska poezija]] ; [[Perzijska književnost]] ;[[Arapska književnost]] ; [[Kuran]] ::: [[Muhamed Šemsudin Hafiz|Hafiz]] | [[Firdusi]] (''[[Šahname]]'') | [[Sanai]] (''Hakim Abul-Madžd Madždud ibn Adam Sanai Gaznavi'') | [[Atar Nišapuri]] | [[Sadi]] (''[[Bostan (Sadi)|Bostan]]'', ''[[Golestan (Sadi)|Golestan]]'') | [[Nezami Gandžavi]] | [[Omar Hajjam]] | [[Abu Said]] (1350-1335) | [[Baba Taher]] | [[Baba Afzal]] (''Afdal al-Din Kashani'') | [[Al-Mutanabi]] | [[Imrul Kajs]] | [[Adi Ibn Zayd]] | [[Al-Hansa]] | [[Samaval ibn Adiya]] (''Samaw al ibn Adiya'') | [[Ibn Batuta]] | [[Al-Džahiz]] | [[Al-Tabari]] | [[Rabija od Basre]] | [[al-Hariri]] | [[Al-Gazali]] | [[Ibn Quzman]] | [[Jakut al-Hamavi]] | [[Ibn Khallikan]] | [[Halil Džubran]] | [[Rudaki]] | [[Farohi]] | [[Ibn Rušd]] | [[Ibn Sina]] * [[Religija]] : [[Sufizam]] * <nowiki>[[Kategorija:Mitološki arhetipovi]]</nowiki> </small> ___________________________________ <small> * [[Lütfi Paşa]] * [[Aşık Çelebi]] * [[Mehmet Fuad Köprülü]] * [[Mehmet Köprülü]] * [[Junus-paša]] * [[Safija Sultanija]] </small> ___________________________________ <small> * sultan [[Mustafa III]] (1717–1774, vlad. 1757–21. i januar 1774) * sultan [[Selim III]] (1761–1808, vlad. 1789–1807) * sultan [[Murat IV]] (1612–1640, vlad. 1623–1640) * sultan [[Osman II]] (1604–1622, vlad. 1618–1622) * sultan [[Ahmed I]] (1590–1617, vlad. 1603–1617) * sultan [[Sulejman I]] (1494–1566, vlad. 1520–1566) * sultan [[Selim I]] (1470–1520, vlad. 1512–1520) * sultan [[Bajazid II]] (1447–1512, vlad. 1481–1512) </small> ___________________________________ ==Turska književnost (nastavak)== <small> * [[Mahmud al-Kašgari]] (1008-1105) {{tick|13}} * [[Jusuf Has Hadžib]] (+1085?) {{tick|13}} : ''[[Kutadgu Bilig]]'' (1069/70.) {{tick|13}} * [[Šeik Edebali]] (1206–1326) {{za}} {{tick|13}} * [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]] (1351–1422) {{za}} (nedostaje izvora ; slika turbeta ; A. Bom.) * proširenje : [[Darir]] (14. stolj.) {{za}} {{tick|13}}, [[Ebul Hasan Bekri]], [[Ibn Arabi]] * ''[[Osmanov san]]'' (''Osman Gazi'nin rüyası'') {{za}} (malo preciznije u izvorima ; kategorije) * '''[[Rumi]]''' * [[Hacı Bektaş-ı Veli]] (1209-1271) * '''[[Sultan Valad]]''' (1226-1312) {{za}} * [[Ašik-paša|Aşık Paşa]] (1272-1333) * [[Yunus Emre]] (1238-1321) {{za}} {{tick|13}} * [[Imadadin Nasimi|Imādud-Dīn Nasīmī]] (1369-1417) * [[Ahmed Bican Yazıcıoğlu]] (?–1466) * [[Aşıkpaşazade|Âşıkpaşazâde]] (oko 1400–1484) * [[Mahmud Paša Abogović|Adni]] (1420-1474) {{tick|13}} * [[Ahmed Paşa]] (1426-1497) * [[Zeynep Hatun]] (1430?-1474) * [[Ališer Navoj]] (1441-1501) * [[Sultan Cem]] (1459-1495) {{tick|13}} * [[Suzi Çelebi]] (oko 1455-1524) {{za}} * ''[[Dede Korkut]]'' {{za}} (dodati) * [[Nešri]] (oko 1450-1520) (klica) * [[Uzun Firdevsi]] (1453-1512) * [[Latifi|Latîfî]] (16. stoljeće) * [[Guvahi|Güvahî]] (um. 1526) {{za}} (klica) * [[Afitabi]], [[Makami]], [[Munirî]] * [[Kemalpaşazade]] (1469-1534) {{za}} (puno toga nedostaje...) * [[Priştineli Mesihi]] (1470-1512) {{za}} {{tick|13}} * [[Zati]] (1471-1546) {{za}} (nedostaje izvora...) * [[Revani]] (1475-1524) {{za}} {{tick|13}} * [[Isa Necati]] (fl. 1480-1509) * [[Lütfi Paşa]] (1488-1564) * '''[[Fuzuli]]''' (1495-1556) * [[Taşlıcalı Yahya]] (1498-1582) * [[Seydi Ali Reis]] (1498–1563) * [[Hayali]] (c. 1500 – 1557) {{za}} (izvori, još podataka, djela) * [[Mihri Hatun]] (1460 - 1506) {{za}} (dopuniti) * [[Ali Çelebi]] (1510-1572) * [[Dukakinoğlu Ahmed]] (1514-1515) * '''[[Aşık Çelebi]]''' (1520-1572) * '''[[Baki (pisac)|Bâḳî]]''' (1526-1600) * [[Gelibolulu Mustafa Ali]] (1541–1600) * [[Hubbi Hatun]] (fl. 1550-1590) * [[K̲h̲ayali Mehmed Bey]] (+1556) * [[Nefi]] (1572-1636) {{za}} * [[Abdullah Bosnevi]] (1584–1644) {{za}} {{tick|13}} (dopuniti) * '''[[Evlija Čelebija|Evliya Çelebi]]''' (1611-1685) : ''[[Seyahatname]]'' {{za}} * [[Katip Çelebi]] (1609-1657) * [[Mustafa Naima|Naîmâ]] (1655-1716) * [[Sari Mehmet Paša]] (1656-1717) * [[Neşati]] (+1674) * [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi]] (oko 1670–1732) * [[Mehmed Raşid]] (1670–1735) {{za}} * [[Osman-aga Temišvarski]] (1671-1725) * [[Seyyid Vehbi]] (1674-1736) {{za}} (nedostaje izvora) * [[Ibrahim Muteferika]] (1674—1745) {{za}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) * ''[[Karađoz|Karađoz i Hadživat]]'' (''Karagöz ve Hacivat'') * ''[[Nasredin hodža]]'' * ''[[Keloğlan]]'' {{za}} * [[Nezim Frakulla]] (oko 1680–1760), [[Sulejman Naibi]], [[Hasan Zyko Kamberi]], [[Shahin Frashëri]], [[Dalip Frashëri]] ([[Bejtadži]]) * [[Ahmed Ibrahim Resmi]] (1700-1780) * [[Aziz Efendi]] (1749-1798) * '''[[Şeyh Galip|Şeyh Gâlib]]''' (1757-1799) {{za}} (nedostaju izvori) * [[Umihana Čuvidina]] (oko 1794 - oko 1870) * [[Ahmed Cevdet Paşa]] (1822-1895) * [[Ibrahim Şinasi]] (1826 – 1871) * [[Sami Frašeri]] (1850-1904) {{tick|13}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) * [[Ahmet Mithat]] (1844-1912), turski roman * [[Namik Kemal]] (1840-1888) {{za}} (nedostaje izvora) * [[Ebüzziya Mehmed Tevfik]] (1849 – 1913) * [[Bursali Mehmet Tahir]] (1861 – 1925) * [[Halid Ziya Uşaklıgil]] (1866 – 1945) * [[Mehmet Akif Ersoy]] (1873–1936): ''[[Safahat]]'' (1911-1933) * [[Ömer Seyfettin]] (1884-1920) * [[Mehmet Fuad Köprülü]] (1890-1966) * [[Ismail Habip Sevük]] (1892-1954) * [[Recaizade Mahmud Ekrem]] (1847-1913) * [[Selma Rıza]] (1872—1931) {{za}} * [[Ziya Gökalp]] (1876-1924) * [[Halide Edib Adıvar]] (1884 – 1964) * [[Mithat Cemal Kuntay]] (1885 - 1956) * [[Cevat Şakir Kabaağaçlı]] (1886 – 1973) * [[Abdülhak Şinasi Hisar]] (1887 – 1963) * [[Refik Halit Karay]] (1889 – 1965) * [[Reşat Nuri Güntekin]] (1889 – 1956) * '''[[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]''' (1889-1974) {{za}} {{tick|13}} * [[Peyami Safa]] (1899–1961) * [[Falih Rıfkı Atay]] (1894–1971) * [[Mladoturci|Genç Türkler]] (1908-1922) i [[Mladoturska revolucija]] * '''[[Nazım Hikmet]]''' (1902-1963) * [[Ahmet Hamdi Tanpınar]] (1901-1962) * '''[[Sait Faik Abasıyanık]]''' (1906 – 1954) * [[Sabahattin Ali]] (1907 – 1948) {{za}} * [[Kemal Tahir]] (1910 – 1973) * '''[[Orhan Kemal]]''' (1914 – 1970) * [[Fazıl Hüsnü Dağlarca]] (1914 – 2008) * ''[[Garip]]'' : [[Orhan Veli]] (1914 – 1950), [[Oktay Rifat]] (1914 – 1988), [[Melih Cevdet]] (1915 – 2002) * '''[[Tevfik Fikret]]''' (1867-1915) * [[Yusuf Atılgan]] (1921 – 1989) * [[Vüs'at Orhan Bener]] (1922 - 2005) * '''[[Yaşar Kemal]]''' (1923-2015) * [[Fakir Baykurt]] (1929 – 1999) * [[Adalet Ağaoğlu]] (1929 – 2020) * [[Bilge Karasu]] (1930 - 1995) {{za}} {{tick|13}} * [[Furuzan Yerdelen]] (1932) {{za}} (nedostaju izvori, stilski je drven clanak) * [[Yılmaz Güney]] (1937-1984) {{tick|13}} * [[Mehmet Eroğlu]] (1948) {{za}} {{tick|13}} * [[Nobelova nagrada za književnost|nobelovac]] '''[[Orhan Pamuk]]''' (1952) * [[Elif Šafak|Elif Şafak]] (1971) {{tick|13}} (dopuniti bio, popraviti stil teksta) * [[Murathan Mungan]] (1955) * [[Oguz Atay|Oğuz Atay]] (1934-1977) * [[Irfan Orga]] (1908-1970) * [[Latife Tekin]] (1957) * [[Ayşe Sarısayın]] (1957) * [[Hasan Ali Toptaş]] (1958) * [[Fethiye Cetin]] (1950) * [[Zülfü Livaneli]] (1946) * [[İhsan Oktay Anar]] (1960) * [[Duran Çetin]] (1964) {{za}} (klica...) * [[Mehmet Murat İldan]] (1965) * [[Seyhan Kurt]] (1971) {{za}} (izvori...) * [[Murat Uyurkulak]] (1972) * [[Çiler İlhan]] (1972) * [[Birgül Oğuz]] (1981) * [[Sine Ergün]] (1982) {{za}} {{tick|13}} * [[Burhan Sönmez]] (1965) </small> ==Osmanska povijest== <small> * [[Mehmed II]] | [[Sulejman I]] | [[Mehmed-paša Sokolović]] | * [[Spisak sultana Osmanskog carstva|Spisak sultana]]{{tick|13}} | [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Spisak sadrazama]] | [[Lista sultanija Osmanskog carstva|Spisak sultanija]] {{tick|13}}{{tick|13}} (izvori...) * <nowiki>[[Kategorija:Osmansko Carstvo]]</nowiki> * [[Hronologija Osmanskog carstva]] | * [[Osman I]] | [[Orhan]] | [[Dursun Fakih]] | * [[Osmanska vojska]] | [[Danak u krvi|devşirme]] | [[Janjičari]] | [[Sejmeni]] | [[Spahija]] | [[Akindžije]] | [[Bašibozuk]] | * [[Doba lala]] {{za}} {{tick|13}} | * [[Mahmud-paša Anđelović|Veli Mahmud-paša]] | [[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] | [[Mustafa Fazıl Paşa]] | [[Isa-beg Isaković]] | [[Lala Mustafa-paša]] | [[Hajrudin Barbarosa]] | [[Ibrahim-paša Pargalija]] | [[Koča Sinan-paša]] | [[Hekimoglu Ali-paša]] | [[Čandarli Halil Hajredin-paša]] | [[Alejdin-paša]] | [[Zagan-paša]] | [[Sulejman Baltaoğlu]] | * [[Ćuprilići]] {{za}} {{tick|13}} | [[Zurnazen Mustafa Paşa]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarif]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarifat Libanonske planine]] {{za}} {{tick|13}} {{tick|13}} | <br/> <br/> [[Bitka kod Mancikerta]] | [[Prvi križarski rat]] | [[Opsada Nikomedije]] | [[Bitka na Kosovu]] | [[Lazar Hrebeljanović]] | [[Bitka kod Nikopolja]] | [[Timur]] | [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Ancyre]] | [[Osmanski interegnum]] | [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka kod Galipolja]] | [[Pad Carigrada (1453)|Opsada Kostantinopole]] | [[Opsada Kroje]]{{za}}{{tick|13}} | [[Kroja]] | [[Skenderbeg]] | [[Opsada Beograda (1456)|Opsada Beograda]] | [[Opsada Beča 1529.|Prva opsada Beča]] | [[Mohačka bitka]] | [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] | [[Bitka kod Lepanta]] | <br/> [[Opsada Beča 1683.|Druga psada Beča]] | [[Bitka kod Sente]] | [[Bitka kod Petrovaradina]] | <br/> [[Prvi srpski ustanak]] | [[Drugi srpski ustanak]] | [[Ali-paša Janjinski]] | [[Husein Gradaščević]] | [[Ali-paša Rizvanbegović]] | [[Veliki bosanski ustanak]] | [[Grčki rat za nezavisnost|Grčka revolucija]] | [[Bosansko-hercegovački ustanak]] | [[Albanski ustanak 1912.|Albanski ustanak]] | <br/> [[Arhitektura]]: [[Hovsep Aznavur]] | [[Kolyu Ficheto]] | [[Mimar Kasemi]] | [[Kegham Kavafyan]] | [[Mimar Kemaleddin]] | [[Sarkis Lole]] | [[Antoine Ignace Melling]] | [[Mimar Hayruddin]] | [[Matrakçı Nasuh]] | [[Xenophon Paionidis]] | [[Sedefkar Mehmed Agha]] | [[Atik Sinan]] | [[Mimar Sinan]] | [[Vedat Tek]] | [[Alexander Vallaury]] | [[Krikor Amira Balyan]] | [[Garabet Amira Balyan]] | [[Nigoğayos Balyan]] | [[Sarkis Balyan]] | <br/> [[Osmansko Carstvo]] | [[Hronologija Osmanskog carstva]] | [[Neoosmanizam]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Veliki vezir]] {{tick|13}} | [[Abdülcelil Levni]] | [[Joseph von Hammer-Purgstall]] </small> ==Geografija i ostalo== <small> [[Popis gradova u Turskoj]] {{tick|13}} | Kategorija:Gradovi u Turskoj | [[Istanbul]] | [[Sredozemno more]] | [[Arnavutköy]] | [[Izmir]] | [[Ankara]] | [[Bursa]] | [[Adana]] | [[Gaziantep]] | [[Antalya]] | [[Diyarbakır]] | [[Amasya]] | [[Söğüt]] | [[İznik]] | [[İzmit]] | [[Mersin]] | [[Van]] | [[Kayseri]] | [[Üsküdar]] | [[Sinop]] | [[Trabzon]] | [[Şanlıurfa]] | [[Malatya]] | [[Kahramanmaraş]] | [[Samsun]] | [[Gebze]] | [[Antiohija|Antakya]] | [[Tokat]] | [[Jedrene]] | [[Fetihiye]] | [[Denizli]] | [[Pamukkale]] | [[Bodrum]] | [[Çeşme]] | [[Manisa]] | [[İskenderun]] | [[Karaman]] | [[Osmaniye]] | [[Kars]] | [[Rize]] | [[Erzincan]] | [[Aksaray]] | [[Merzifon]] | [[Kütahya]] | [[Via Egnatia]] | [[Via Militaris]] | [[Via Pontica]] | [[Strata Diocletiana]] | [[Kültepe|Kaneš]] | [[Tarhuntassa]] | [[Hattusa]] | [[Poluotok Teke]] {{za}} {{tick|13}} | [[Arnavutköy (okrug)]] {{za}} | [[Anatolska ploča]] | [[Anatolija]] | [[Ararat]] | [[Beşiktaş]] | [[Galata|Karaköy]] | [[Beyoğlu|Pera]] | [[Maslak]] | [[Levent]] | [[Rumelija]] | [[Dardaneli]] | [[Bosfor]] | [[Zlatni rog]].<br/> [[Bajazitova džamija]] | [[Edirnekapı]] | [[Yenikapı]] | [[Yedikule]] (''Yaldızlıkapı'', ''Altınkapı'', ''Porta Aurea'')<br/> [[Selimija]] | [[Bursa]] | [[Cumalıkızık]] | [[Safranbolu]] | [[Diyarbakırska tvrđava]] | [[Hevselski vrtovi]] | [[Velika džamija i bolnica u Divriğiju]] | [[Hattusa]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Sulejmanije džamija]] | [[Manisa]] | [[Amasya]] | [[Kuşadası]] | <br/> [[Letoon]] | [[Arslantepe]] | [[Afrodizija]] | [[Ani (grad)|Ani]] | [[Ksantos]] | [[Çatalhöyük]] | [[Nemrut]] | [[Ararat]] | [[Efes]] | [[Göbekli Tepe]] | [[Hijerapolis]] | [[Pamukkale]] | [[Hipodrom u Carigradu]] | [[Aja Sofija]] | [[Milet]] | [[Pergam]] | [[Kos (otok)|Kos]] | [[Santorini]] | [[Minojska erupcija]] | [[Eresos]] | [[Sinop]] | [[Lampsak]] | [[Kizik]] | [[Tars]] | [[Bitinija]] | [[Pont]] | [[Trakija]] | [[Alkej]] | <br/> [[Hatun]]{{za}} | [[Aja Sofija]] | [[Biblioteka Celsa]] | [[Džamija sultana Ahmeta|Sultanahmetova džamija]] | [[Džamija Bajazita I.|Yildirimova džamija]] | [[Göreme]] | [[Pergamska biblioteka]] | [[Wilusa]] ili [[Troja]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Harem]] | [[Hipodrom u Carigradu|Konstantinov hipodrom]] | [[Zmijski stub]] | [[Yedikule]] | [[Dolmabahçe Saraj]] | [[Kula Galata]] {{za}}{{tick|13}}| [[Zelena grobnica]] | <br/> '''[[Turski jezik]]''' | [[Turska]] | [[Turkijski jezici]] | [[Staroanatolski turski jezik]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Oguzi]] {{za}} </small> ==Politika i povijest 19. i 20. stoljeća:== <small> '''[[Tanzimat]]''' | [[Nahda]] | [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]] | [[Sanstefanski mir]] | '''[[Mlade Osmanlije]]''' {{za}} {{tick|13}} | '''[[Mladoturci]]''' | [[Panturkizam]] | [[Kolonijalizam]] | <br/> [[Prvi balkanski rat]] i [[Drugi balkanski rat]] | [[Prvi svjetski rat]] | [[Armenski genocid]] | [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Grčko-turski rat]] | '''[[Turski rat za nezavisnost|Turska revolucija]]''' | <br/> '''[[Kemal Atatürk]]''' | [[İsmet İnönü]] | [[Kemalizam]] {{za}} | '''[[Ataturkove reforme]]''' | [[Sporazum u Sèvresu]] | [[Velika narodna skupština Turske]] {{za}} | [[Republikanska narodna stranka|Stranka CHP]] | [[Zakon o prezimenu (Turska)]] (1934) {{za}} {{tick|13}} | <br/> [[Adnan Menderes]] | [[Celâl Bayar]] | [[Cemal Gürsel]] | [[Fahri Korutürk]] | [[Kenan Evren]] | [[Süleyman Demirel]] | [[Sivi vukovi]] | [[Abdullah Çatlı]] | [[Alparslan Türkeş]] | [[Državni udar u Turskoj]] | [[Državni udar u Turskoj 1960.|Državni udar 1960.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1971.|Državni udar 1971.]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.|Državni udar 1980.]] | [[Navodni državni udar u Turskoj 1993.|Državni udar 1993.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1997.|Državni udar 1997.]] | [[Državni udar u Turskoj 2016.|Državni udar 2016.]] | [[Millî Görüş]] | <br/> [[Necmettin Erbakan]] | [[Recep Tayyip Erdoğan]] | [[Stranka pravde i razvoja (Turska)|Stranka AKP]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.]] | ''[[Ugovor o zapošljavanju između Zapadne Njemačke i Turske|Ugovor o gastarbajterima]]'' {{za}} | </small> ==[[Stil]]== <small> [[Anti-heroj]] | [[Ašik]] | [[Biografija]] | [[Divan (književnost)]] {{za}} | [[Divan (razvrstavanje)]] {{za}} | [[Gazel]] | [[Hadis]] | [[Hagiografija]] | [[Hikaye]] {{za}} | [[Historiografija]] | [[Kaligrafija]] | [[Kaside]] | [[Makam]] | [[Mawize]] | [[Mesnevija|Mesnevi]]{{tick|13}} | [[Metrika]] | [[Muhammes]] | [[Münacaat]] | [[Muraba]] | [[Müstezat]] | [[Naat]] | [[Nasib (književnost)|Nasib]] | [[Novela]] | [[Oda]] | [[Parodija]] | [[Poezija]] | [[Pripovijetka]] | [[Roman]] | [[Satira]] | [[Stih]] | [[Teatar sjena]] | [[Tughra]] | [[Tuyugh]] | [[Putopis]] | </small> == Šablon:Turska književnost == Nacrt za '''[[Šablon:Turska književnost]]''' : <br/> {{Navbox | basestyle = background:#e20e0e;color:#fff;{{box-shadow border|a|black|1px}} | name = Turska književnost | title = [[:Turska književnost|{{color|white|Turska književnost}}]] | image = <!-- [[Datoteka:*]] --> | bodyclass = hlist | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | group1 = Turkijsko doba | list1 = * [[Mahmud al-Kašgari]] * [[Jusuf Has Hadžib]] * ''[[Kutadgu Bilig]]'' * ''[[Dede Korkut]]'' |group2 = Osmanska književnost |list2 = {{Navbox|child|evenodd=swap | group1 = Rano–osmansko doba | list1 = * [[Šeik Edebali]] * [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]] * [[Darir]] * [[Ibn Arabi]] * ''[[Osmanov san]]'' * [[Rumi]] * [[Sultan Valad]] * [[Ašik-paša|Aşık Paşa]] * [[Yunus Emre]] | group2 = Zlatno doba | list2 = * [[Mahmud-paša Anđelović|Adni]] * [[Sultan Cem]] * [[Nešri]] * [[Kemalpaşazade]] * [[Priştineli Mesihi|Mesihi]] * [[Suzi Çelebi]] * [[Guvahi|Güvahî]] * [[Revani]] * [[Hayâlî]] * [[Zati]] * [[Mihri Hatun]] | group3 = Suton | list3 = * [[Nefi]] * [[Abdullah Bosnevi]] * [[Evliya Çelebi]] * [[Seyyid Vehbi]] * [[Mehmed Raşid]] * [[Osman-aga Temišvarski|Temeşvarlı Osman Ağa]] | group4 = Opadanje | list4 = * [[Şeyh Galip]] * [[Ibrahim Muteferika]] * [[Sami Frashëri]] * [[Namık Kemal]] }} | group3 = Republikansko doba | list3 = * [[Selma Rıza]] * [[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]] * [[Sabahattin Ali]] * [[Bilge Karasu]] * [[Yılmaz Güney]] * [[Füruzan]] * [[Mehmet Eroğlu]] * [[Orhan Pamuk]] * [[Elif Şafak]] * [[Duran Çetin]] * [[Sine Ergün]] * [[Seyhan Kurt]] }}<noinclude> [[Kategorija:Književni šabloni]] <noinclude> ==Alati== {| class="wikitable" |- style="background:*ccf;" |- | <small> * <nowiki>[[Kategorija:Filozofski romani]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Šabloni po strukama]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Jezični šabloni]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_book]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_AV_media]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_conference]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_encyclopedia]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_magazine]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_map]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_news]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_podcast]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_web]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_thesis]]</nowiki> <nowiki>{{cite web |url= |title= |last= |first= |date= |website= |publisher= |access-date=01. 01. 1900 |quote=}} </ref></nowiki><br/> <nowiki>{{cite book|last= |first= |year= |title= |url= |location= |publisher= |pages= |ref = }}</nowiki><br/> <nowiki><ref name="abc"></nowiki><br/> <nowiki><ref name="abc"/></nowiki><br/> </small> |} * [https://commons.wikimedia.org/wiki/Accueil Commons] == Nagrade == {| style="float: left; background:transparent; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em" |- |{{barnstar-rad i trud|Nagrada za rad i trud|Orijentolog}} | <gallery>Image:Wiki_medal.jpg|<center>'''Wiki medalja'''</br>Za albanske, turske i druge književne teme [[User:Igor Windsor|Igor Windsor]]</center></gallery> |{{Wikipedia:CEE Proljeće 2022/spomenica}} |} {{clear}} <div style="float:right; border:thin solid green; background-color:*f9f9f9"> {{Currentdate}} Ovaj ogranak Wikipedija projekta ima : '''<div id="articlecount" style="font-size:85%;">[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}}]] {{plural:{{NUMBEROFARTICLES}}|članak|članka|članaka}} na [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]]</div> </div>''' ==<big>'''''Reference'''''</big> (pa da!)== * [[Izvori]] {{reflist}} == Vanjske veze == * [https://vukajlija.com/ Leksikografski zavod] как я люблю naš [[:wikt:Glavna strana|vikiriječnik]] :P [[Kategorija:User sh]] f1rehi1xoncg4qs5bs77zkqr7ges9om 41260280 41260278 2022-07-28T03:02:14Z Inokosni organ 160059 /* Šablon:Turska književnost */ wikitext text/x-wiki Pozdrav svima! Dobrodošli u ured vašeg Inokosnog organa. Pridružio sam se [[Srpskohrvatska Wikipedia|Srpskohrvatskoj Wikipediji]] kada je točno imala 454.760 članaka na [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]] od kojih su neki <del>357 (tj. 0,07%)</del> 369 (0,08%) [[Wikipedia:Izabrani članci|izabrani]]. <br/> 11.05.2022: 390 izabranih; ukupno 456.578 članaka na srpskohrvatskoj Wikipediji. <br/> ==Rabota== <small> * ''[[Zapadno-istočni Divan]]'' * [[Johann Wolfgang von Goethe|Jovan Vukohod Gothe]] iz [[Frankfurt am Main|Frankonovurda]] * [[Honoré de Balzac|Honorije Balsakić]] * [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Hungarorum Regnum]] {{za}} * [[Smederevo|Semendire]] * [[Lista turcizama u srpskohrvatskom jeziku]] {{za}} i [[Turcizam]] * [[Giacomo Leopardi]] {{za}} * [[Vuk Stefanović Karadžić|Wolf Stefanssohn Karatschitz]] * [[Turski jezik]] * [[Hronologija Osmanskog carstva|Vremeplov Osmanskog carstva]] | [[Osmansko Carstvo]] | [[Istorija Osmanskog carstva]] </small> ==Turska književnost== <small> * '''[[Turska književnost]]''' * <nowiki>[[Kategorija:Turska književnost]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Turski pisci]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Turski pjesnici]]</nowiki> * [[Arapska poezija]] ; [[Perzijska književnost]] ;[[Arapska književnost]] ; [[Kuran]] ::: [[Muhamed Šemsudin Hafiz|Hafiz]] | [[Firdusi]] (''[[Šahname]]'') | [[Sanai]] (''Hakim Abul-Madžd Madždud ibn Adam Sanai Gaznavi'') | [[Atar Nišapuri]] | [[Sadi]] (''[[Bostan (Sadi)|Bostan]]'', ''[[Golestan (Sadi)|Golestan]]'') | [[Nezami Gandžavi]] | [[Omar Hajjam]] | [[Abu Said]] (1350-1335) | [[Baba Taher]] | [[Baba Afzal]] (''Afdal al-Din Kashani'') | [[Al-Mutanabi]] | [[Imrul Kajs]] | [[Adi Ibn Zayd]] | [[Al-Hansa]] | [[Samaval ibn Adiya]] (''Samaw al ibn Adiya'') | [[Ibn Batuta]] | [[Al-Džahiz]] | [[Al-Tabari]] | [[Rabija od Basre]] | [[al-Hariri]] | [[Al-Gazali]] | [[Ibn Quzman]] | [[Jakut al-Hamavi]] | [[Ibn Khallikan]] | [[Halil Džubran]] | [[Rudaki]] | [[Farohi]] | [[Ibn Rušd]] | [[Ibn Sina]] * [[Religija]] : [[Sufizam]] * <nowiki>[[Kategorija:Mitološki arhetipovi]]</nowiki> </small> ___________________________________ <small> * [[Lütfi Paşa]] * [[Aşık Çelebi]] * [[Mehmet Fuad Köprülü]] * [[Mehmet Köprülü]] * [[Junus-paša]] * [[Safija Sultanija]] </small> ___________________________________ <small> * sultan [[Mustafa III]] (1717–1774, vlad. 1757–21. i januar 1774) * sultan [[Selim III]] (1761–1808, vlad. 1789–1807) * sultan [[Murat IV]] (1612–1640, vlad. 1623–1640) * sultan [[Osman II]] (1604–1622, vlad. 1618–1622) * sultan [[Ahmed I]] (1590–1617, vlad. 1603–1617) * sultan [[Sulejman I]] (1494–1566, vlad. 1520–1566) * sultan [[Selim I]] (1470–1520, vlad. 1512–1520) * sultan [[Bajazid II]] (1447–1512, vlad. 1481–1512) </small> ___________________________________ ==Turska književnost (nastavak)== <small> * [[Mahmud al-Kašgari]] (1008-1105) {{tick|13}} * [[Jusuf Has Hadžib]] (+1085?) {{tick|13}} : ''[[Kutadgu Bilig]]'' (1069/70.) {{tick|13}} * [[Šeik Edebali]] (1206–1326) {{za}} {{tick|13}} * [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]] (1351–1422) {{za}} (nedostaje izvora ; slika turbeta ; A. Bom.) * proširenje : [[Darir]] (14. stolj.) {{za}} {{tick|13}}, [[Ebul Hasan Bekri]], [[Ibn Arabi]] * ''[[Osmanov san]]'' (''Osman Gazi'nin rüyası'') {{za}} (malo preciznije u izvorima ; kategorije) * '''[[Rumi]]''' * [[Hacı Bektaş-ı Veli]] (1209-1271) * '''[[Sultan Valad]]''' (1226-1312) {{za}} * [[Ašik-paša|Aşık Paşa]] (1272-1333) * [[Yunus Emre]] (1238-1321) {{za}} {{tick|13}} * [[Imadadin Nasimi|Imādud-Dīn Nasīmī]] (1369-1417) * [[Ahmed Bican Yazıcıoğlu]] (?–1466) * [[Aşıkpaşazade|Âşıkpaşazâde]] (oko 1400–1484) * [[Mahmud Paša Abogović|Adni]] (1420-1474) {{tick|13}} * [[Ahmed Paşa]] (1426-1497) * [[Zeynep Hatun]] (1430?-1474) * [[Ališer Navoj]] (1441-1501) * [[Sultan Cem]] (1459-1495) {{tick|13}} * [[Suzi Çelebi]] (oko 1455-1524) {{za}} * ''[[Dede Korkut]]'' {{za}} (dodati) * [[Nešri]] (oko 1450-1520) (klica) * [[Uzun Firdevsi]] (1453-1512) * [[Latifi|Latîfî]] (16. stoljeće) * [[Guvahi|Güvahî]] (um. 1526) {{za}} (klica) * [[Afitabi]], [[Makami]], [[Munirî]] * [[Kemalpaşazade]] (1469-1534) {{za}} (puno toga nedostaje...) * [[Priştineli Mesihi]] (1470-1512) {{za}} {{tick|13}} * [[Zati]] (1471-1546) {{za}} (nedostaje izvora...) * [[Revani]] (1475-1524) {{za}} {{tick|13}} * [[Isa Necati]] (fl. 1480-1509) * [[Lütfi Paşa]] (1488-1564) * '''[[Fuzuli]]''' (1495-1556) * [[Taşlıcalı Yahya]] (1498-1582) * [[Seydi Ali Reis]] (1498–1563) * [[Hayali]] (c. 1500 – 1557) {{za}} (izvori, još podataka, djela) * [[Mihri Hatun]] (1460 - 1506) {{za}} (dopuniti) * [[Ali Çelebi]] (1510-1572) * [[Dukakinoğlu Ahmed]] (1514-1515) * '''[[Aşık Çelebi]]''' (1520-1572) * '''[[Baki (pisac)|Bâḳî]]''' (1526-1600) * [[Gelibolulu Mustafa Ali]] (1541–1600) * [[Hubbi Hatun]] (fl. 1550-1590) * [[K̲h̲ayali Mehmed Bey]] (+1556) * [[Nefi]] (1572-1636) {{za}} * [[Abdullah Bosnevi]] (1584–1644) {{za}} {{tick|13}} (dopuniti) * '''[[Evlija Čelebija|Evliya Çelebi]]''' (1611-1685) : ''[[Seyahatname]]'' {{za}} * [[Katip Çelebi]] (1609-1657) * [[Mustafa Naima|Naîmâ]] (1655-1716) * [[Sari Mehmet Paša]] (1656-1717) * [[Neşati]] (+1674) * [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi]] (oko 1670–1732) * [[Mehmed Raşid]] (1670–1735) {{za}} * [[Osman-aga Temišvarski]] (1671-1725) * [[Seyyid Vehbi]] (1674-1736) {{za}} (nedostaje izvora) * [[Ibrahim Muteferika]] (1674—1745) {{za}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) * ''[[Karađoz|Karađoz i Hadživat]]'' (''Karagöz ve Hacivat'') * ''[[Nasredin hodža]]'' * ''[[Keloğlan]]'' {{za}} * [[Nezim Frakulla]] (oko 1680–1760), [[Sulejman Naibi]], [[Hasan Zyko Kamberi]], [[Shahin Frashëri]], [[Dalip Frashëri]] ([[Bejtadži]]) * [[Ahmed Ibrahim Resmi]] (1700-1780) * [[Aziz Efendi]] (1749-1798) * '''[[Şeyh Galip|Şeyh Gâlib]]''' (1757-1799) {{za}} (nedostaju izvori) * [[Umihana Čuvidina]] (oko 1794 - oko 1870) * [[Ahmed Cevdet Paşa]] (1822-1895) * [[Ibrahim Şinasi]] (1826 – 1871) * [[Sami Frašeri]] (1850-1904) {{tick|13}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) * [[Ahmet Mithat]] (1844-1912), turski roman * [[Namik Kemal]] (1840-1888) {{za}} (nedostaje izvora) * [[Ebüzziya Mehmed Tevfik]] (1849 – 1913) * [[Bursali Mehmet Tahir]] (1861 – 1925) * [[Halid Ziya Uşaklıgil]] (1866 – 1945) * [[Mehmet Akif Ersoy]] (1873–1936): ''[[Safahat]]'' (1911-1933) * [[Ömer Seyfettin]] (1884-1920) * [[Mehmet Fuad Köprülü]] (1890-1966) * [[Ismail Habip Sevük]] (1892-1954) * [[Recaizade Mahmud Ekrem]] (1847-1913) * [[Selma Rıza]] (1872—1931) {{za}} * [[Ziya Gökalp]] (1876-1924) * [[Halide Edib Adıvar]] (1884 – 1964) * [[Mithat Cemal Kuntay]] (1885 - 1956) * [[Cevat Şakir Kabaağaçlı]] (1886 – 1973) * [[Abdülhak Şinasi Hisar]] (1887 – 1963) * [[Refik Halit Karay]] (1889 – 1965) * [[Reşat Nuri Güntekin]] (1889 – 1956) * '''[[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]''' (1889-1974) {{za}} {{tick|13}} * [[Peyami Safa]] (1899–1961) * [[Falih Rıfkı Atay]] (1894–1971) * [[Mladoturci|Genç Türkler]] (1908-1922) i [[Mladoturska revolucija]] * '''[[Nazım Hikmet]]''' (1902-1963) * [[Ahmet Hamdi Tanpınar]] (1901-1962) * '''[[Sait Faik Abasıyanık]]''' (1906 – 1954) * [[Sabahattin Ali]] (1907 – 1948) {{za}} * [[Kemal Tahir]] (1910 – 1973) * '''[[Orhan Kemal]]''' (1914 – 1970) * [[Fazıl Hüsnü Dağlarca]] (1914 – 2008) * ''[[Garip]]'' : [[Orhan Veli]] (1914 – 1950), [[Oktay Rifat]] (1914 – 1988), [[Melih Cevdet]] (1915 – 2002) * '''[[Tevfik Fikret]]''' (1867-1915) * [[Yusuf Atılgan]] (1921 – 1989) * [[Vüs'at Orhan Bener]] (1922 - 2005) * '''[[Yaşar Kemal]]''' (1923-2015) * [[Fakir Baykurt]] (1929 – 1999) * [[Adalet Ağaoğlu]] (1929 – 2020) * [[Bilge Karasu]] (1930 - 1995) {{za}} {{tick|13}} * [[Furuzan Yerdelen]] (1932) {{za}} (nedostaju izvori, stilski je drven clanak) * [[Yılmaz Güney]] (1937-1984) {{tick|13}} * [[Mehmet Eroğlu]] (1948) {{za}} {{tick|13}} * [[Nobelova nagrada za književnost|nobelovac]] '''[[Orhan Pamuk]]''' (1952) * [[Elif Šafak|Elif Şafak]] (1971) {{tick|13}} (dopuniti bio, popraviti stil teksta) * [[Murathan Mungan]] (1955) * [[Oguz Atay|Oğuz Atay]] (1934-1977) * [[Irfan Orga]] (1908-1970) * [[Latife Tekin]] (1957) * [[Ayşe Sarısayın]] (1957) * [[Hasan Ali Toptaş]] (1958) * [[Fethiye Cetin]] (1950) * [[Zülfü Livaneli]] (1946) * [[İhsan Oktay Anar]] (1960) * [[Duran Çetin]] (1964) {{za}} (klica...) * [[Mehmet Murat İldan]] (1965) * [[Seyhan Kurt]] (1971) {{za}} (izvori...) * [[Murat Uyurkulak]] (1972) * [[Çiler İlhan]] (1972) * [[Birgül Oğuz]] (1981) * [[Sine Ergün]] (1982) {{za}} {{tick|13}} * [[Burhan Sönmez]] (1965) </small> ==Osmanska povijest== <small> * [[Mehmed II]] | [[Sulejman I]] | [[Mehmed-paša Sokolović]] | * [[Spisak sultana Osmanskog carstva|Spisak sultana]]{{tick|13}} | [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Spisak sadrazama]] | [[Lista sultanija Osmanskog carstva|Spisak sultanija]] {{tick|13}}{{tick|13}} (izvori...) * <nowiki>[[Kategorija:Osmansko Carstvo]]</nowiki> * [[Hronologija Osmanskog carstva]] | * [[Osman I]] | [[Orhan]] | [[Dursun Fakih]] | * [[Osmanska vojska]] | [[Danak u krvi|devşirme]] | [[Janjičari]] | [[Sejmeni]] | [[Spahija]] | [[Akindžije]] | [[Bašibozuk]] | * [[Doba lala]] {{za}} {{tick|13}} | * [[Mahmud-paša Anđelović|Veli Mahmud-paša]] | [[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] | [[Mustafa Fazıl Paşa]] | [[Isa-beg Isaković]] | [[Lala Mustafa-paša]] | [[Hajrudin Barbarosa]] | [[Ibrahim-paša Pargalija]] | [[Koča Sinan-paša]] | [[Hekimoglu Ali-paša]] | [[Čandarli Halil Hajredin-paša]] | [[Alejdin-paša]] | [[Zagan-paša]] | [[Sulejman Baltaoğlu]] | * [[Ćuprilići]] {{za}} {{tick|13}} | [[Zurnazen Mustafa Paşa]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarif]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarifat Libanonske planine]] {{za}} {{tick|13}} {{tick|13}} | <br/> <br/> [[Bitka kod Mancikerta]] | [[Prvi križarski rat]] | [[Opsada Nikomedije]] | [[Bitka na Kosovu]] | [[Lazar Hrebeljanović]] | [[Bitka kod Nikopolja]] | [[Timur]] | [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Ancyre]] | [[Osmanski interegnum]] | [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka kod Galipolja]] | [[Pad Carigrada (1453)|Opsada Kostantinopole]] | [[Opsada Kroje]]{{za}}{{tick|13}} | [[Kroja]] | [[Skenderbeg]] | [[Opsada Beograda (1456)|Opsada Beograda]] | [[Opsada Beča 1529.|Prva opsada Beča]] | [[Mohačka bitka]] | [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] | [[Bitka kod Lepanta]] | <br/> [[Opsada Beča 1683.|Druga psada Beča]] | [[Bitka kod Sente]] | [[Bitka kod Petrovaradina]] | <br/> [[Prvi srpski ustanak]] | [[Drugi srpski ustanak]] | [[Ali-paša Janjinski]] | [[Husein Gradaščević]] | [[Ali-paša Rizvanbegović]] | [[Veliki bosanski ustanak]] | [[Grčki rat za nezavisnost|Grčka revolucija]] | [[Bosansko-hercegovački ustanak]] | [[Albanski ustanak 1912.|Albanski ustanak]] | <br/> [[Arhitektura]]: [[Hovsep Aznavur]] | [[Kolyu Ficheto]] | [[Mimar Kasemi]] | [[Kegham Kavafyan]] | [[Mimar Kemaleddin]] | [[Sarkis Lole]] | [[Antoine Ignace Melling]] | [[Mimar Hayruddin]] | [[Matrakçı Nasuh]] | [[Xenophon Paionidis]] | [[Sedefkar Mehmed Agha]] | [[Atik Sinan]] | [[Mimar Sinan]] | [[Vedat Tek]] | [[Alexander Vallaury]] | [[Krikor Amira Balyan]] | [[Garabet Amira Balyan]] | [[Nigoğayos Balyan]] | [[Sarkis Balyan]] | <br/> [[Osmansko Carstvo]] | [[Hronologija Osmanskog carstva]] | [[Neoosmanizam]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Veliki vezir]] {{tick|13}} | [[Abdülcelil Levni]] | [[Joseph von Hammer-Purgstall]] </small> ==Geografija i ostalo== <small> [[Popis gradova u Turskoj]] {{tick|13}} | Kategorija:Gradovi u Turskoj | [[Istanbul]] | [[Sredozemno more]] | [[Arnavutköy]] | [[Izmir]] | [[Ankara]] | [[Bursa]] | [[Adana]] | [[Gaziantep]] | [[Antalya]] | [[Diyarbakır]] | [[Amasya]] | [[Söğüt]] | [[İznik]] | [[İzmit]] | [[Mersin]] | [[Van]] | [[Kayseri]] | [[Üsküdar]] | [[Sinop]] | [[Trabzon]] | [[Şanlıurfa]] | [[Malatya]] | [[Kahramanmaraş]] | [[Samsun]] | [[Gebze]] | [[Antiohija|Antakya]] | [[Tokat]] | [[Jedrene]] | [[Fetihiye]] | [[Denizli]] | [[Pamukkale]] | [[Bodrum]] | [[Çeşme]] | [[Manisa]] | [[İskenderun]] | [[Karaman]] | [[Osmaniye]] | [[Kars]] | [[Rize]] | [[Erzincan]] | [[Aksaray]] | [[Merzifon]] | [[Kütahya]] | [[Via Egnatia]] | [[Via Militaris]] | [[Via Pontica]] | [[Strata Diocletiana]] | [[Kültepe|Kaneš]] | [[Tarhuntassa]] | [[Hattusa]] | [[Poluotok Teke]] {{za}} {{tick|13}} | [[Arnavutköy (okrug)]] {{za}} | [[Anatolska ploča]] | [[Anatolija]] | [[Ararat]] | [[Beşiktaş]] | [[Galata|Karaköy]] | [[Beyoğlu|Pera]] | [[Maslak]] | [[Levent]] | [[Rumelija]] | [[Dardaneli]] | [[Bosfor]] | [[Zlatni rog]].<br/> [[Bajazitova džamija]] | [[Edirnekapı]] | [[Yenikapı]] | [[Yedikule]] (''Yaldızlıkapı'', ''Altınkapı'', ''Porta Aurea'')<br/> [[Selimija]] | [[Bursa]] | [[Cumalıkızık]] | [[Safranbolu]] | [[Diyarbakırska tvrđava]] | [[Hevselski vrtovi]] | [[Velika džamija i bolnica u Divriğiju]] | [[Hattusa]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Sulejmanije džamija]] | [[Manisa]] | [[Amasya]] | [[Kuşadası]] | <br/> [[Letoon]] | [[Arslantepe]] | [[Afrodizija]] | [[Ani (grad)|Ani]] | [[Ksantos]] | [[Çatalhöyük]] | [[Nemrut]] | [[Ararat]] | [[Efes]] | [[Göbekli Tepe]] | [[Hijerapolis]] | [[Pamukkale]] | [[Hipodrom u Carigradu]] | [[Aja Sofija]] | [[Milet]] | [[Pergam]] | [[Kos (otok)|Kos]] | [[Santorini]] | [[Minojska erupcija]] | [[Eresos]] | [[Sinop]] | [[Lampsak]] | [[Kizik]] | [[Tars]] | [[Bitinija]] | [[Pont]] | [[Trakija]] | [[Alkej]] | <br/> [[Hatun]]{{za}} | [[Aja Sofija]] | [[Biblioteka Celsa]] | [[Džamija sultana Ahmeta|Sultanahmetova džamija]] | [[Džamija Bajazita I.|Yildirimova džamija]] | [[Göreme]] | [[Pergamska biblioteka]] | [[Wilusa]] ili [[Troja]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Harem]] | [[Hipodrom u Carigradu|Konstantinov hipodrom]] | [[Zmijski stub]] | [[Yedikule]] | [[Dolmabahçe Saraj]] | [[Kula Galata]] {{za}}{{tick|13}}| [[Zelena grobnica]] | <br/> '''[[Turski jezik]]''' | [[Turska]] | [[Turkijski jezici]] | [[Staroanatolski turski jezik]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Oguzi]] {{za}} </small> ==Politika i povijest 19. i 20. stoljeća:== <small> '''[[Tanzimat]]''' | [[Nahda]] | [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]] | [[Sanstefanski mir]] | '''[[Mlade Osmanlije]]''' {{za}} {{tick|13}} | '''[[Mladoturci]]''' | [[Panturkizam]] | [[Kolonijalizam]] | <br/> [[Prvi balkanski rat]] i [[Drugi balkanski rat]] | [[Prvi svjetski rat]] | [[Armenski genocid]] | [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Grčko-turski rat]] | '''[[Turski rat za nezavisnost|Turska revolucija]]''' | <br/> '''[[Kemal Atatürk]]''' | [[İsmet İnönü]] | [[Kemalizam]] {{za}} | '''[[Ataturkove reforme]]''' | [[Sporazum u Sèvresu]] | [[Velika narodna skupština Turske]] {{za}} | [[Republikanska narodna stranka|Stranka CHP]] | [[Zakon o prezimenu (Turska)]] (1934) {{za}} {{tick|13}} | <br/> [[Adnan Menderes]] | [[Celâl Bayar]] | [[Cemal Gürsel]] | [[Fahri Korutürk]] | [[Kenan Evren]] | [[Süleyman Demirel]] | [[Sivi vukovi]] | [[Abdullah Çatlı]] | [[Alparslan Türkeş]] | [[Državni udar u Turskoj]] | [[Državni udar u Turskoj 1960.|Državni udar 1960.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1971.|Državni udar 1971.]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.|Državni udar 1980.]] | [[Navodni državni udar u Turskoj 1993.|Državni udar 1993.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1997.|Državni udar 1997.]] | [[Državni udar u Turskoj 2016.|Državni udar 2016.]] | [[Millî Görüş]] | <br/> [[Necmettin Erbakan]] | [[Recep Tayyip Erdoğan]] | [[Stranka pravde i razvoja (Turska)|Stranka AKP]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.]] | ''[[Ugovor o zapošljavanju između Zapadne Njemačke i Turske|Ugovor o gastarbajterima]]'' {{za}} | </small> ==[[Stil]]== <small> [[Anti-heroj]] | [[Ašik]] | [[Biografija]] | [[Divan (književnost)]] {{za}} | [[Divan (razvrstavanje)]] {{za}} | [[Gazel]] | [[Hadis]] | [[Hagiografija]] | [[Hikaye]] {{za}} | [[Historiografija]] | [[Kaligrafija]] | [[Kaside]] | [[Makam]] | [[Mawize]] | [[Mesnevija|Mesnevi]]{{tick|13}} | [[Metrika]] | [[Muhammes]] | [[Münacaat]] | [[Muraba]] | [[Müstezat]] | [[Naat]] | [[Nasib (književnost)|Nasib]] | [[Novela]] | [[Oda]] | [[Parodija]] | [[Poezija]] | [[Pripovijetka]] | [[Roman]] | [[Satira]] | [[Stih]] | [[Teatar sjena]] | [[Tughra]] | [[Tuyugh]] | [[Putopis]] | </small> == Šablon:Turska književnost == Nacrt za '''[[Šablon:Turska književnost]]''' : <br/> {{Navbox | basestyle = background:#e20e0e;color:#fff;{{box-shadow border|a|black|1px}} | name = Turska književnost | title = [[:Turska književnost|{{color|white|Turska književnost}}]] | image = <!-- [[Datoteka:*]] --> | bodyclass = hlist | state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> | group1 = Turkijsko doba | list1 = * [[Mahmud al-Kašgari]] * [[Jusuf Has Hadžib]] * ''[[Kutadgu Bilig]]'' * ''[[Dede Korkut]]'' |group2 = Osmanska književnost |list2 = {{Navbox|child|evenodd=swap | group1 = Rano–osmansko doba | list1 = * [[Šeik Edebali]] * [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]] * [[Darir]] * [[Ibn Arabi]] * ''[[Osmanov san]]'' * [[Rumi]] * [[Sultan Valad]] * [[Ašik-paša|Aşık Paşa]] * [[Yunus Emre]] | group2 = Zlatno doba | list2 = * [[Mahmud-paša Anđelović|Adni]] * [[Sultan Cem]] * [[Nešri]] * [[Kemalpaşazade]] * [[Priştineli Mesihi|Mesihi]] * [[Suzi Çelebi]] * [[Guvahi|Güvahî]] * [[Revani]] * [[Hayâlî]] * [[Zati]] * [[Mihri Hatun]] | group3 = Suton | list3 = * [[Nefi]] * [[Abdullah Bosnevi]] * [[Evliya Çelebi]] * [[Seyyid Vehbi]] * [[Mehmed Raşid]] * [[Osman-aga Temišvarski|Temeşvarlı Osman Ağa]] | group4 = Opadanje | list4 = * [[Ibrahim Muteferika]] * [[Şeyh Galip]] * [[Sami Frashëri]] * [[Namık Kemal]] }} | group3 = Republikansko doba | list3 = * [[Selma Rıza]] * [[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]] * [[Sabahattin Ali]] * [[Bilge Karasu]] * [[Yılmaz Güney]] * [[Füruzan]] * [[Mehmet Eroğlu]] * [[Orhan Pamuk]] * [[Elif Şafak]] * [[Duran Çetin]] * [[Sine Ergün]] * [[Seyhan Kurt]] }}<noinclude> [[Kategorija:Književni šabloni]] <noinclude> ==Alati== {| class="wikitable" |- style="background:*ccf;" |- | <small> * <nowiki>[[Kategorija:Filozofski romani]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Šabloni po strukama]]</nowiki> * <nowiki>[[Kategorija:Jezični šabloni]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_book]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_AV_media]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_conference]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_encyclopedia]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_magazine]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_map]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_news]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_podcast]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_web]]</nowiki> * <nowiki>[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_thesis]]</nowiki> <nowiki>{{cite web |url= |title= |last= |first= |date= |website= |publisher= |access-date=01. 01. 1900 |quote=}} </ref></nowiki><br/> <nowiki>{{cite book|last= |first= |year= |title= |url= |location= |publisher= |pages= |ref = }}</nowiki><br/> <nowiki><ref name="abc"></nowiki><br/> <nowiki><ref name="abc"/></nowiki><br/> </small> |} * [https://commons.wikimedia.org/wiki/Accueil Commons] == Nagrade == {| style="float: left; background:transparent; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em" |- |{{barnstar-rad i trud|Nagrada za rad i trud|Orijentolog}} | <gallery>Image:Wiki_medal.jpg|<center>'''Wiki medalja'''</br>Za albanske, turske i druge književne teme [[User:Igor Windsor|Igor Windsor]]</center></gallery> |{{Wikipedia:CEE Proljeće 2022/spomenica}} |} {{clear}} <div style="float:right; border:thin solid green; background-color:*f9f9f9"> {{Currentdate}} Ovaj ogranak Wikipedija projekta ima : '''<div id="articlecount" style="font-size:85%;">[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}}]] {{plural:{{NUMBEROFARTICLES}}|članak|članka|članaka}} na [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]]</div> </div>''' ==<big>'''''Reference'''''</big> (pa da!)== * [[Izvori]] {{reflist}} == Vanjske veze == * [https://vukajlija.com/ Leksikografski zavod] как я люблю naš [[:wikt:Glavna strana|vikiriječnik]] :P [[Kategorija:User sh]] 85vfe9wjbaiyaezcjne7mhir3v5hnep 0 4669505 41260289 41259883 2022-07-28T08:56:56Z 87.116.161.13 /* Sukobi sa ljotićevcima */ wikitext text/x-wiki :''Ovaj članak se odnosi na oružane formacije u sastavu [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] koje su nastale legalizovanjem nekadašnjih pripadnika četničkih odreda [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]] kod marionetske [[Vlada narodnog spasa Milana Nedića|Nedićeve vlade u Srbiji]] u okupiranoj Kraljevini [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|Jugoslaviji tokom drugog svetskog rata]]. Za ostale četničke formacije i širi kontekst v. [[Četnici]]'' {{Infookvir vojna postrojba |naziv= Legalizovani četnici |slika= [[File:Legalizovani četnici u Srbiji 1942.jpg|250px]] |opis slike= Legalizovani četnici u Srbiji 1942. |osnovana datum= novembar i decembar 1941. |ukinuta datum= mart 1943. |period= |država= {{flagicon|Kraljevina Jugoslavija}} [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|Kraljevina Jugoslavija pod okupacijom Sila Osovine]] |odanost= {{flagicon image|Flag of the Government of National Salvation 2.png}} [[Nedićeva Srbija]] |grana= [[Srpska državna straža]] |vrsta= |uloga= |specijalizacija= |veličina= 20 odreda |zapovjedna struktura= |vojarna oznaka= |sjedište= |nadimak= |zaštitnik= |geslo= |boje= |marš= |maskota= |obljetnica= |oprema= |oprema oznaka= |bitke= Proterivanje [[partizan]]a iz Srbije u decembru 1941. |bitke oznaka= |odlikovanja= |raspuštena= mart 1943. |zapovjednik= |istaknuti zapovjednici= [[Predrag Raković]] <br> [[Miloje Mojsilović]] <br> [[Miloš Glišić]] <br> [[Manojlo Korać]] <br>[[Božidar Ćosović]] <br> [[Mašan Đurović]] <br> Mirko Tomašević <br> Todor Dobrić |simbol raspoznavanja= |simbol raspoznavanja oznaka= |simbol raspoznavanja 2= |simbol raspoznavanja 2 oznaka= |simbol raspoznavanja 3= |simbol raspoznavanja 3 oznaka= |simbol raspoznavanja 4= |simbol raspoznavanja 4 oznaka= |zrakoplov lovac= |zrakoplov bombarder= |zrakoplov ostali= |zrakoplov borbeni= |zrakoplov helikopter= |zrakoplov presretač= |zrakoplov izviđački= |zrakoplov patrolni= |zrakoplov školski= |zrakoplov transportni= }} '''Legalizovani četnici''' je naziv oružanih formacija u sastavu [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] koje su nastale legalizovanjem nekadašnjih pripadnika četničkih odreda - [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Jugoslovenske vojske u otadžbini]] (JVuO) kod marionetske [[Vlada narodnog spasa Milana Nedića|Nedićeve vlade u Srbiji]] u okupiranoj Kraljevini [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|Jugoslaviji tokom drugog svetskog rata]]. Formiranje ovih formacija je počelo u novembru i decembru 1941. godine, a poslednja dva odreda legalizovanih četnika su raspuštena u martu 1943. Kada je došlo do konačnog sloma ustanka u Srbiji, u dva talasa, prvom tokom novembra i decembra 1941. i drugom početkom 1942. godine, najveći broj pripadnika četničkih jedinica, tj. JVuO (ukupno oko 20 četničkih odreda) legalizovao se kod Vlade Nacionalnog Spasa Milana Nedića, formalno u sastavu [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]]. Na taj način je deo JVuO uspešno izbegao uništenje tokom ofanzive nemačkih trupa na ustanike za razliku od komunističkih formacija (partizana) koje su bile razbijene i proterane iz Srbije. Legalizacija je imala pozitivne strane u tome što je doprinela da se sačuva ljudstvo i naoružanje dela ustanika, ali je imala i negativne posledice u opadanju borbenog duha i discipline i potpunog odbijanja naređenja dobijenih od strane JVuO za koju su praktično postali neupotrebljivi. Nakon sloma ustanka došlo je do odmazde za događaje u ustanku koja je u najvećoj meri bila usmerena na partizane i njihove simpatizere. U njihovim surovim progonima su u decembru 1941. aktivno učešće uzeli i odredi legalizovanih četnika koji su hvatali na terenu pripadnike komunističkih formacija i najčešće ih predavali Nemcima koji su ih streljali. Partizanska propaganda je uporno zanemarivala činjenicu da su u pitanju bili legalizovani četnici i neprestano krivila četnike Draže Mihailovića za stradanje partizana i njihovih simpatizera u Srbiji u decembru 1941. Tokom 1942. legalizovani četnici su se sukobljavali i sa ljotićevcima i sa četnicima Draže Mihailovića. Legalizovani četnici su na osnovu početnih izveštaja o kolaboracionizmu inicijalno bili kritikovani od strane saveznika, ali su kritike uskoro bile potisnute posle izveštaja o aktivnostima ovih jedinica usmerenih protiv formacija sila osovine i ljotićevaca. Britanci su u suštini smatrali "legalizaciju" uspešnom obmanom. == Legalizacija kod Vlade Nacionalnog Spasa u Srbiji == === Prvi talas legalizacije u novembru i decembru 1941. === {{citiranje|U početku još u decembru [1941. godine] video sam jasno ovo: Ljotićevci naslanjajući se na Nemce imaju za cilj da najpre sa nama sarađuju dok se unište komunisti, pa posle pomoću Nemaca da likvidiraju i našu organizaciju i naše odrede. Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i Ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali »saveznici«.<ref>[http://www.znaci.net/00001/4_14_1_209.htm Извештај Раковића Михаиловићу од децембра 1942, - [[Зборник докумената и података о народноослободилачком рату југословенских народа]], том XIV (четнички документи), књига 1, Војноиздавачки завод, Београд] {{Wayback|url=http://www.znaci.net/00001/4_14_1_209.htm |date=20120307190850 }}, Приступљено 24. 4. 2013.</ref>|Izvještaj [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]] [[Dragoljub Mihailović|Draži Mihailoviću]] iz decembra 1942.}} {{citiranje|Ovom akcijom je [[Milan Nedić|Nedić]] uspeo da spase sve Mihailovićeve četničke odrede na terenu gde je imala da otpočne velika nemačka vojna akcija i koji su se ovako bili pretvorili u pomoćne trupe srpske vlade. Nedić je smatrao da je potrebno da ostane na terenu živa srpska nacionalna snaga, bez obzira da li su to njegove stvarne pristalice ili pripadnici pokreta otpora Mihailovića. Za pretsednika vlade su to sve bili Srbi koji se bore za opstanak srpskog naroda.<ref>Станислав Краков, Генерал Милан Недић, Књига прва: На оштрици ножа, Минхен, Штампарија Искра, 1963, стр. 281</ref>| [[Stanislav Krakov]] o legalizaciji Mihailovićevih četnika}} Nakon sloma ustanka u Srbiji krajem 1941. dolazi do legalizacije najvećeg dela jedinica četnika pod komandom Draže Mihailovića koja je bila sprovođena u dva talasa. Prvi talas je bio u periodu novembar/decembar 1941. kada su sljedeće četničke jedinice prihvatile legalizaciju kod srpske marionetske vlade: * Ljubićki odred pod komandom [[Predrag Raković|Rakovića]] *Požeški odred pod komandom [[Miloš Glišić|Glišića]] i [[Vučko Ignjatović|Ignjatovića]] *Užičko-požeški odred pod komandom Manojla Koraća *Crnogorski odred pod komandom Nikole Mladenovića *Odredi pod komandom Vojislava Pantelića u Loznici, odred kapetana Radovana Stojanovića, odred [[Živojin Lazović|Živana Lazovića]] u beogradskom okrugu, odred kapetana Borivoja Rajkovića u [[Kosjerić]]u, [[Nikola Kalabić|Nikole Kalabića]] i drugi<ref>{{harv|Borković|1979a|p=270}}</ref><ref>{{harv|Petranović|1992|p=271}}</ref><ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=122}}</ref> Prvi talas legalizacije snaga pod Mihailovićevom komandom uslijedio je nakon sastanka održanog na [[Ravna gora|Ravnoj gori]], 30. novembra 1941. godine, kome su, pored samog Mihailovića, prisustvovali komandanti odredâ, uglavnom onih sa područja [[Zapadna Srbija|zapadne Srbije]]. Činjenica da zapisnik sa samog sastanka nije pronađen i gotovo je izvjesno da nije ni vođen, upućuje na zaključak da je Mihailović instrukciju, tj. naredbu o legalizaciji svojim komandantima prenio usmenim putem. Za sastanak se naknadno saznalo iz sekundarnih izvora, tj. iz svjedočenja prisutnih oficira ili iz depeša upućenih Mihailoviću. Tako je [[Miloš Glišić]] (major vojske Kraljevine Jugoslavije, načelnik štaba Požeškog četničkog odreda, kao ratni zločinac osuđen na smrt), na suđenju u vezi sa sastankom četničkih komandanata od 30. novembra, izjavio sljedeće: "Na Ravnoj gori sa Dražom je održano savetovanje komandanata odreda. Na ovom savetovanju Draža je naredio da se stupa u vezu sa Nedićevim odredima, radi popravljanja situacije. Rekao je da odredi i dalje ostaju pod njegovom komandom i da je ovo samo privremeno rešenje."<ref>Izdajnik i ratni zločinac Draža Mihailović pred sudom, Stenografske beleške, Beograd, 1946, str. 68</ref><ref>{{harv|Borković|1979a|p=267}}</ref> Takođe, iz opširnog pisma koje je decembra 1942. kapetan Raković poslao Mihailoviću, može se zaključiti da je sastanak održan krajem novembra 1941.<ref>Zbornik NOR-a, XIV/1, Beograd, 1981, str. 766-767</ref><ref>{{harv|Radanović|2015|p=61}}</ref> Legalizovani Mihailovićevi četnički odredi postali su dio Nedićevih pomoćnih trupa, sa statusom sličnim onom [[Četnici Koste Pećanca|četničkih odreda Koste Pećanca]], koji su se krajem avgusta 1941. pridružili snagama Nedićeve vlade. Jednom naredbom generala Badera, datiranom 10. aprila 1942, svi odredi [[Srpski dobrovoljački korpus|dobrovoljaca]], kao i svi Pećančevi i legalizirani Mihailovićevi četnici stavljeni su pod komandu njemačkih posadnih divizija na raznim područjima. Dati su im specijalni brojevi (D-1 do D-19 dobrovoljačkim jedinicama, C-20 do C-38 »samostalnim četnicima«, tj. legaliziranim Mihailovićevim četnicima i C-39 do C-101 četničkim odredima Koste Pećanca) i njihovu je aktivnost trebalo strogo kontrolirati: dodijeljena su im posebna područja s kojih ne smiju pokrenuti bez njemačkog naređenja; sve operacije ovih jedinica, još uvijek pod Nedićevom komandom, trebalo je unaprijed prijaviti njemačkim oblasnim ili okružnim komandama na čijem su području stacionirane; svi ti odredi moraju prilikom operacija imati njemačkog oficira za vezu; svi zahtjevi za municiju, koji su Nijemcima stizali preko srpske vlade, trebalo je od tada podnositi izravno njemačkoj oblasnoj ili okružnoj komandi kod koje je odred lociran.<ref>{{harv|Tomasevich|1979|p=183-184}}</ref> Major [[Manojlo Korać]], bivši Pećančev oficir, inače zapovjednik jedne od četničkih kolona za [[Napad četnika na Užičku republiku|napad na partizanske snage u Užicu]], 31. oktobra 1941, nakon legalizacije je postao okružni načelnik u Užicu, a istovremeno je bio komandant Grupe užičko-požeških odreda. U toj, po karakteru i suštini, kvislinškoj formaciji, proljeća 1942. će boraviti i sam Draža Mihailović, kada je odlučio da napusti Srbiju, da bi se uputio za [[Crna Gora|Crnu Goru]], gdje će se, pod zaštitom [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]], nalaziti sve do maja 1943. Britanski kapetan [[Bil Hadson]], koga je Mihailović "''ostavio na cedilu''" prilikom [[Operacija Mihailović|njemačkog udara na Ravnu goru]], javlja svojoj centrali u [[Kairo|Kairu]] da "''kada je Mihailović krenuo u Crnu Goru rano iduće godine, njegov štab je mogao da nastavi put bez velike teškoće, legalizujući se kao deo Požeškog korpusa''."<ref>Zbornik NOR-a, XIV/1, str. 55</ref><ref>{{harv|Stupar|2015|p=124}}</ref> Pored navedenih četničkih odreda, legalizovao se i odred pod komandom majora [[Ljubomir Jovanović Patak|Ljube Jovanovića Patka]], kasnijeg komandanta Timočkog korpusa. Jovanović je postao komandant Srpske državne straže u [[Zaječar]]u, gdje su, kao legalni, raspoređeni brojni Mihailovićevi oficiri. Među njima su bili kapetan Vladimir Komarčević (kasnije komandant Kolubarskog korpusa), zatim [[Neško Nedić]], budući komandant Valjevskog korpusa, te poručnik Miloš Radosavljević. Poručnik Toma Aleksić je raspoređen na službu u [[Zlot (Bor)|Zlot]], kapetan Mirić u [[Žagubica|Žagubicu]], dok je kapetan Toma Obradović dobio raspored u [[Knjaževac]]. U [[Valjevo|Valjevu]] su na službi u vojnim formacijama Nedićevog režima bili major Ljubomir Vojteh, komandant Valjevskog četničkog odreda i kapetan Selimir Popović.<ref>Zbornik NOR-a, XIV/1, str. 232</ref><ref>{{harv|Stupar|2015|p=124-125}}</ref> Krajem 1941. [[Božidar Ćosović]] je legalizovao njegov ''Javorski četnički odred'' koji je bio preimenovan u ''Javorski samostalni četnički odred'' kodnog naziva C-37.<ref>{{harv|Живковић|2017|p=374}}</ref> Pošto Ćosović nije izvršavao naređenja nadležne njemačke komande, njegov je odred rasformiran jula 1942. godine, ali je Ćosović zadržao oružje, postao ponovo ilegalan i imao brojne oružane sukobe sa okupatorskim snagama, kao i sa [[Muslimanska milicija Sandžaka|Sandžačkom muslimanskom milicijom.]] Ponašanje pripadnika odreda pod Ćosovićevom komandom je bilo ispod svake kritike, obzirom da je lokalno stanovništvo bilo pljačkano, premlaćivano i ubijano. U nemilosti su bili čak i oficiri [[Srpska državna straža|SDS]]-a delegirani u njegovu štabu.<ref>{{harv|Живковић|2017|p=375}}</ref> Vrhovna komanda JVuO će Ćosovića (kao i Mašana Đurovića, ali i mnoge druge), zbog progona Mihailovićevih četnika za račun okupatora, samovolje i brojnih drugih prestupa, staviti pod [[Crne trojke|slovo "Z"]] i sredinom 1943. godine će obojica biti likvidirani od strane ravnogorskih četnika. Božidar Ćosović-Javorski je, barem zvanično, pripadao odredima generala Mihailovića znatno duže od Mašana Đurovića.<ref>{{harv|Живковић|2017|p=1040-1041}}</ref> Jeličko-moravički četnički odred kojim je komandovao Miloje Mojsilović se legalizovao 9. novembra 1941. i od tada nad ovim odredom Draža Mihailović nije imao komandu, a okupaciona vlast je preko svoje štampe navodila ovaj odred kao prvi primer propasti vojske pod Mihailovićevom organizacijom.{{sfn|Давидовић|Тимотијевић|2006|p=413}} Kroz legalizaciju dijela četničkih odreda kod Nedićeve vlade, Mihailovićev pokret je uspješno izbjegao uništenje tokom njemačke ofanzive protiv ustanika, za razliku od komunističkih snaga koje su bile potpuno razbijene i uništene ili protjerane iz Srbije.<ref>{{harv|Dear|Foot|1995|p=1299}}: "By partially 'legalizing' itself with the Nedic regime, it had managed to escape destruction in the German offensive which chased the Partisans out of Serbia"</ref> S jedne strane, Nedić je dobijao nove snage za borbu protiv pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta, a s druge strane, Mihailović je spasavao svoje odrede od uništenja u jeku zime, progona i nemačkih represalija. Udruženim snagama mogli su zavesti četničku strahovladu i iskorenjivanje zaostalih grupa partizana, pojedinaca i njihovih simpatizera i jataka.<ref>{{harv|Petranović|1992|p=271}}</ref> U proljeće 1942. sjedište JVuO i njihove glavne aktivnosti su bili prenijeti u Crnu Goru i Bosnu, dok je u Srbiji ostalo oko 20 legalizovanih četničkih odreda u službi Nedićeve vlade.<ref>{{cite book|title=Tokovi revolucije|url=https://books.google.com/books?id=BhjjAAAAMAAJ|year=1986|publisher=Institut za istoriju radničkog pokreta Srbije|page=294|quote=У пролеће 1942. седиште четничке организације и деловања пребачено је у Црну Гору и Босну. У Србији је остало око 20 легализованих четничких одреда у служби Недићеве владе.}}</ref> Pored legalizovanih četnika, na terenu su i dalje postojali i ilegalni četnički odredi pod komandom [[Dragoslav Račić|Račića]], [[Dragutin Keserović|Keserovića]], [[Velimir Piletić|Piletića]] i drugih a koje su Nemci progonili.<ref>{{harv|Petranović|1997|p=231}}: "... илегални четнички одреди које су Немци прогонили (Рачића, Кесеровића, Пилетића и других)."</ref> === Drugi talas legalizacije početkom 1942. === [[Datoteka:Smotra četnika.jpg|minijatura|Nemački okupator za vreme vršenja smotre legalnih četnika u Srbiji.]] Tokom drugog talasa legalizacije koji se desio početkom 1942. marionetska vlada u Srbiji je čak osnivala nove četničke odrede kao već legalizovane, kao ''Ribnički odred'' u Valjevskom kraju.<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=121}}</ref> Najveći broj četničkih odreda legalizovanih u drugom talasu je prvo bio ilegalan i pod komandom Draže Mihailovića, a zatim legalizovan. ''Požeški četnički odred'' pod komandom majora [[Miloš Glišić|Miloša Glišića]] je bio preimenovan u ''Sandžački vojni četnički odred'' kada je bio legalizovan kod Vlade nacionalnog spasa.<ref>{{harv|Живковић|2017|p=XXV}}: "... Додајмо и да се легализовани четнички одред мајора Глишића, при влади Mилана Недића, такође звао „Санџачки војни четнички одред“ "</ref> Ilegalni ''Suvoplaninski četnički odred'' pod komandom Mašana Đurovića sa 520 vojnika je bio legalizovan i preimenovan u ''Ibarski četnički odred'' kodnog naziva C-54 i bio je sastavljen od nekoliko bataljona čije je sedište bilo prvo u [[Raška (grad)|Raškoj]], a zatim u [[Јошаничка Бања|Jošaničkoj Banji]].<ref>{{harv|Живковић|2017|pp=260, 371}}</ref> Broj vojnika koji su pripadali ovom odredu je narastao na više od 1.200 vojnika i oficira do početka 1942.<ref>{{harv|Живковић|2017|p=371}}</ref> Tokom februara i marta 1942. godine, Draža Mihailović je sa Đurovićem vodio veoma žustru prepisku.<ref>https://www.rastko.rs/istorija/delo/13229</ref> Pri štabu vojvode Đurovića u Raškoj, angažovan je bio i artiljerijski poručnik (kasnije kapetan) Dragor Pavlović, komandant Deževske brigade JVuO, koji se u Ibarskom četničkom odredu legalizovao krajem 1941.<ref>{{harv|Живковић|2017|p=380}}</ref> Đurović je, 1. juna 1942. godine, uhvatio britanskog kapetana Kristija Lorensa (Christie Lawrence), četničkog poručnika Dimitrija Cvetkovića i još nekolicinu četnika, odveo ih za [[Beograd]], te predao Njemcima.<ref>Zbornik NOR-a, XIV, knj. 1, str. 438</ref><ref>{{harv|Stupar|2015|p=274}}</ref> Do avgusta 1942, Njemci su u potpunosti ustrojili Ibarski četnički odred, koji je tada brojao tačno 1000 ljudi - 90 oficira i 910 podoficira i boraca. Njemački bezbjedonosni organi bilježe da Đurović pod svojom komandom ima "''najveću naoružanu jedinicu u srpskom prostoru''", tj. u [[Područje Vojnog zapovednika Srbije|okupiranoj Srbiji]].<ref>Istorijski arhiv Beograda, BDS, Đ-334, Mašan Đurović, 41–42.</ref> Odred je pokrivao prostor studeničkog, deževskog i kosovskomitrovačkog sreza. ''Golijsko-Sjenički četnički odred'' pod komandom poručnika Mirka Tomaševića je bio legalizovan i pripojen Ibarskom četničkom odredu kao njegov Peti bataljon.<ref>{{harv|Живковић|2017|p=371}}</ref> Takođe, legalizovan je bio i ''Kolašinski četnički odred'' pod komandom vojvode Todora Dobrića, sastavljen od izbeglica iz [[Ibarski Kolašin|Ibarskog Kolašina]].<ref>{{harv|Живковић|2017|p=374}}</ref> Iz izvještaja kvislinške administracije može se nazrijeti obim legalizacije četničkih odreda. Naime, žandarmerijski major [[Milan Kalabić]], načelnik Okruga kragujevačkog 14. februara 1942, navodi da se u oružanim odredima Vlade narodnog spasa na području Šumadije „''nalazi poglavito ono ljudstvo koje je bilo ili naklonjeno pukovniku Mihailoviću, ili je aktivno učestvovalo u njegovim odredima. Naročito je velik broj oficira. Postoje i čitavi odredi koji su kompletni prešli iz organizacije Draže Mihailovića u Srpsku oružanu silu''“. Ističe se kako Mihailovićevi četnici imaju ličnu mržnju protiv partizana, te da "''stupaju u borbu protiv komunista sa naročitom strašću''".<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta (knjiga I), Beograd 1999., str. 213-215</ref><ref>http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html</ref> Uvidom u još jedan dopis upućen iz načelstva kragujevačkog okruga (ovoga puta iz juna 1942. godine), postaje jasno do kog stupnja su ravnogorski četnici, nakon legalizacije, bili integrisani u [[Kolaboracija|kolaboracionističke]] oružane formacije. Naime, u dokumentu se navode podaci o štabu koji je bio smješten u manastiru Voljavči, a koji je oformio Nikola Kalabić sa nekolicinom oficira iz [[Šumadija|Šumadije]]: "''U jednoj kolibi nalazi se radio-stanica; tu se nalaze oficiri - major Palošević, kapetan Dušan Smiljanić, kapetan Marko Muzikravić, potporučnik Živadin Pavlović i Nikola Kalabić. Sa sobom imaju oko 30 vojnika koji vrše kurirsku službu, brinu se za bezbednost i nabavku namirnica; na dan 14. juna održan je u pomenutoj kolibi sastanak, konferencija delegata iz svih okolnih odreda Srpske državne straže (SDS) koji su uglavnom bili ranije u sastavu odmetničkog odreda D. Mihailovića''".<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta (knjiga I), Beograd 1999., str. 220</ref><ref>{{harv|Томанић|2017|p=112}}</ref> Legalizovani četnici su formalno bili u sastavu [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] sve do decembra 1942.<ref name=":0">{{harv|Seton-Watson|1961|p=126}}:"...and operated with the title of 'legal Chetniks' until December 1942, when they were formally incorporated into Nedic's own armed forces."</ref> Naredbom generala [[Paul Bader|Paula Badera]], nemačkog opunomoćenog komandanta u Srbiji, izdatom 10. aprila 1942. legalizovani četnici su stavljeni pod komandu nemačkih posadnih divizija na pojedinim područjima, a prilikom svake operacije su bili u obavezi da imaju nemačke oficire za vezu dok su municiju dobijali direktno od Nemaca, a ne od Nedića.<ref>Србија у кризи, Михајло Марковић, Пешић и Синови, 2010, str. 250</ref> Konačno, u Baderovoj izjavi od 7. decembra 1942. se navodi: "''Oko 10.000 četnika se borilo na našoj strani''".<ref>Arhiv VII, NAW-N-T-312, r. 468, s. 8057753-56</ref><ref>{{harv|Stupar|2015|p=126}}</ref> === Legalizacija partizana === Izvestan broj partizana je po slomu ustanka takođe bio legalizovan u odredima Milana Nedića, a najviše u odredima Dimitrija Ljotića zbog čega će se kasnije dodatno rasplamsati građanski rat.<ref>[https://www.cacakmuzej.org.rs/files/nmcacak_zbornik_35.pdf ДРУГИ СВЕТСКИ РАТ У ЧАЧАНСКОМ КРАЈУ - СУПРОТСТАВЉЕНА ТУМАЧЕЊА], ЗБОРНИК РАДОВА НАРОДНОГ МУЗЕЈА XXXV, Горан ДАВИДОВИЋ, Милош ТИМОТИЈЕВИЋ, 2005, 199 - 249 str</ref> Pojedini pripadnici partizanskih jedinica su se stavili i u direktnu službu Nemaca sa kojima su učestvovali u akcijama otkrivanja ilegalnih četnika Draže Mihailovića.<ref>[https://www.cacakmuzej.org.rs/files/nmcacak_zbornik_35.pdf ДРУГИ СВЕТСКИ РАТ У ЧАЧАНСКОМ КРАЈУ - СУПРОТСТАВЉЕНА ТУМАЧЕЊА], ЗБОРНИК РАДОВА НАРОДНОГ МУЗЕЈА XXXV, Горан ДАВИДОВИЋ, Милош ТИМОТИЈЕВИЋ, 2005, 199 - 249 str</ref> Broj četnika i civila koji su na ovaj način izgubili život nije nikada konačno utvrđen. Samo u Takovu je aktivnostima ove grupe Nemcima predato 300 i u smrt oterano preko 300 pristalica Draže Mihailovića.<ref>[https://www.cacakmuzej.org.rs/files/nmcacak_zbornik_35.pdf ДРУГИ СВЕТСКИ РАТ У ЧАЧАНСКОМ КРАЈУ - СУПРОТСТАВЉЕНА ТУМАЧЕЊА], ЗБОРНИК РАДОВА НАРОДНОГ МУЗЕЈА XXXV, Горан ДАВИДОВИЋ, Милош ТИМОТИЈЕВИЋ, 2005, 199 - 249 str</ref> === Borbeno angažovanje legalizovanih četnika === ==== Progon i hvatanje partizana i njihovih simpatizera ==== {{Main|Zločini četnika nad partizanima u Srbiji 1941.}} [[File:Legalni četnici sprovode Stevana Borotu i Josipa Majera na pogubljenje.jpg|thumb|desno|200px|Legalizovani četnici [[Budimir Bosiljčić|Budimira Bosiljčića]] sprovode [[Stevan Borota|Stevana Borotu]] i [[Josif Majer|Josifa Majera]] na pogubljenje]] Legalizovani četnici su tokom decembra 1941. surovo progonili partizanske formacije iz Srbije.{{sfn|Давидовић|Тимотијевић|2006|p=13}} Legalizovani četnici su zarobili [[Momčilo Mole Radosavljević|Momčila Radosavljevića]], prvog komandanta Čačanskog partizanskog odreda i [[Ratko Mitrović|Ratka Mitrovića]], političkog komesara tog odreda i predali su ih okupatorima koji su ih streljali, dok su Radoslava Azanjca, sekretara okružnog komiteta [[SKOJ]]-a za [[Čačak]], legalizovani četnici zarobili i streljali.{{sfn|Давидовић|Тимотијевић|2006|pp=34, 55, 67}} Miroljuba Matijevića koji je takođe bio sekretar OK SKOJ-a za Čačak su legalizovani četnici zarobili i predali Nemcima koji su ga streljali u [[Banjički logor|logoru na Banjici]].{{sfn|Давидовић|Тимотијевић|2006|p=70}} Legalizovani četnici su zarobili i Milana Batu Jankovića, istaknutog čačanskog komunistu koji je bio predsednik Odbora za borbu protiv pete kolone u Čačku 1941. godine, da bi ga zatim usmrtili.{{sfn|Давидовић|Тимотијевић|2006|p=156}} Legalizovani četnici su predali okupatorima 449 zarobljenih partizana i njihovih pristalica iz čačanskog kraja, koje su ovi nakon toga likvidirali.{{sfn|Давидовић|Тимотијевић|2006|p=436}}<ref>[http://www.znaci.net/00001/38_26.htm Радисав С. Недовић, Пантелија М. Васовић, Затамњена истина, Чачак, 2006.], стр. 124-151.</ref> Legalizovani četnici Požeškog četničkog odreda pod komandom Manojla Koraća su 18. i 19. decembra 1941. godine uhvatili 30 poimenice poznatih boraca Ariljskog bataljona i predali ih Nemcima, koji su zarobljenike streljali u Užicu 28. decembra iste godine.<ref>Arhiv Jugoslavije, DK, 110, f. 411, s. 691-922</ref><ref>{{harv|Radanović|2015|p=66}}</ref> Žandarmerijski major (u januaru 1942. unaprijeđen u čin potpukovnika) Manojlo Korać, čovjek od Mihailovićevog povjerenja, čiju će komandu priznavati sve do hapšenja od strane [[Gestapo]]a u decembru 1942. godine,<ref>Sima Begović, Logor Banjica 1941-1944, knjiga II, Institut za savremenu istoriju, Beograd, 1989, str. 8</ref> istovremeno je bio i Pećančev okružni vojvoda. U izvještaju koji je uputio Nedićevoj vladi 23. novembra iste godine, Korać daje bilans svojih aktivnosti iz prethodnih deset mjeseci, otkako je na čelu okruga Užičkog: "''Od kada sam 5. januara 1942. godine Pećančevim dekretom postavljen za okružnog komandanta četničkih odreda uhapšeno je 1195 političkih krivaca, od toga streljano 92, predato Nemcima radi streljanja u Beogradu 50 lica, upućeno u koncentracioni logor u Beogradu 414 lica''."<ref>http://istorijanisa.wikidot.com/rame-uz-rame-sa-nemackim-oruzanim-odredima</ref> U memoarskom spisu objavljenom 2015. godine pod nazivom "''Između Draže i Nedića''", Korać je fenomenu legalizacije četničkih odreda posvetio posebnu pažnju.<ref>https://www.pogledi.rs/pretplata-na-knjigu-potpukovnik-manojlo-korac-izmedju-draze-i%E2%80%88nedica.html</ref> Četnici vojvode Budimira Bosiljčića, koji je priznavao komandu [[Kosta Pećanac|Koste Pećanca]], uhvatili su krajem 1941. i početkom 1942. godine veći broj partizana u Tamnavi i predali ih Nemcima. Poznata su imena 19 partizana, stanovnika tamnavskih sela, koji su ubijeni u nemačkim logorima u [[Norveška|Norveškoj]], koje su uhvatili Bosiljčićevi četnici. Najveći broj (5) bili su stanovnici [[Banjani (Ub)|Banjana]], sela u kome je živeo Bosiljčić. Bosiljčićevi četnici su marta 1943. u selu Brgulama kod [[Ub]]a uhvatili šestočlanu [[Jevreji|jevrejsku]] porodicu koja je pobegla iz Beograda kako bi izbegla odvođenje u logor. Uhapšeni Jevreji su predati Nemcima. Bosiljčić je 1943. pristupio JVuO i imenovan je za oficira pri štabu Valjevskog korpusa.<ref>{{harv|Radanović|2015|p=66}}</ref> Legalizovani četnici na području [[Kraljevo|Kraljeva]], [[Ушће (Краљево)|Ušća]] i [[Raška (grad)|Raške]] početkom decembra 1941. započeli su hvatanje boraca [[Kraljevački partizanski odred|Kraljevačkog]] i Kopaoničkog partizanskog odreda. Zarobljeni partizani su predavani Pećančevom vojvodi Mašanu Đuroviću koji je organizovao dva sprovođenja zarobljenika i njihovu predaju Nemcima u [[Niš]]u. Prva grupa brojala je 24 zarobljenika i sprovedena je 15. decembra, dok je druga grupa brojala 48 zarobljenika i sprovedena je 19. decembra. Zarobljeni partizani postali su zatočenici nemačkog [[Logor Crveni krst|logora na Crvenom krstu]] u Nišu. Većina je stradala tokom 1942. godine, dok je manji deo uspeo da preživi proboj iz logora 12. februara 1942.<ref>Miroslav M. Milovanović, Nemački koncentracioni logor na Crvenom krstu u Nišu i streljanja na Bubnju, Beograd-Niš, 1983, str. 102-103</ref><ref>{{harv|Radanović|2015|p=66-67}}</ref> Sve u svemu, od kraja novembra 1941. do proljeća 1942, širom zapadne, sjeverozapadne i [[Centralna Srbija|centralne Srbije]], legalizovani ravnogorski četnici su učestvovali, samostalno ili u saradnji sa četničkim odredima i grupama koje su prethodnih mjeseci prihvatile ingerenciju kvislinške vlade, u pravom lovu na partizane, kao i na njihove pomagače i simpatizere. Na ovaj način uhvaćeno je nekoliko hiljada ljudi. Ubrzo po zarobljavanju, četnici su strijeljali više stotina partizana, dok su većinu predali njemačkom okupatoru.<ref>http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html</ref> ==== Sukobi sa ljotićevcima ==== Ubrzo po legalizaciji započeli su sukobi između ilegalnih četnika sa legalizovanim četnicima i ljotićevcima. Krajem maja 1942. u blizini Čačka, [[Predrag Raković]] je organizovao napad na Budimira Nikića i njegovu pratnju, kojom prilikom je Nikić ranjen, dok su četvorica njegovih saradnika ubijeni.<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=167}}</ref> Krajem juna 1942. još jedan pripadnik ljotićevaca, sveštenik Dragutin Bulić je bio napadnut i ubijen od strane četnika pod Rakovićevom komandom na pijaci u Čačku.<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=167}}</ref> U isto vrijeme, u [[Gornji Milanovac|Gornjem Milanovcu]] se desio sličan događaj. Poslije odlaska majora [[Milan Kalabić|Milana Kalabića]] (koji je bio dio ilegalne strukture JVuO, ali istovremeno i načelnik okruga, tj. pod ingerencijom Nedićeve vlade; otac [[Nikola Kalabić|Nikole Kalabića]]) sa oko 200 ljudi pod svojom komandom u [[Požarevac]], u grad je došao kapetan Rajko Terzić. Počev od aprila 1942, Terzić je hapsio pripadnike i simpatizere ilegalnih četnika i prosljeđivao ih Njemcima koji su ih ubijali ili slali u koncentracione logore u Njemačkoj. Ilegalni četnici su se ubrzo osvetili i ubili Terzića u njegovoj kancelariji.<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=167}}</ref> Prema nekim nepotvrđenim navodima, Terzić će posthumno od strane Njemaca biti odlikovan ordenom [[Željezni križ|Gvozdenog krsta]]. == Raspuštanje == Nemačke vojne i obaveštajne strukture su uspele da shvate suštinu procesa legalizacije dok je [[Abwehr]] uključio proces legalizacije u njegovu analizu situacije u Srbiji objavljenu u decembru 1941. Već 20. decembra 1941. u Abwehru shvataju i primećuju da ostaci poraženih Mihailovićevih četničkih grupacija pokušavaju da se pridruže Pećančevim četnicima pa zato insistiraju da "sve Mihailovićeve pristalice treba tretirati kao pobunjenike i nikako drugačije".<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=122}}</ref> Nemački general August Majsner je bio sumnjičav prema legalizovanim četnicima još od kada je došao u Srbiju početkom 1942. Mnogi legalizovani četnički odredi su se u suštini ponašali kao ilegalni četnici, a neki su čak i pripojili sebi novoosnovane legalne četničke odrede.<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=192}}</ref> Pošto su Nemci očekivali da bi Saveznici mogli da organizuju invaziju svojih trupa na jugoslovensku obalu Jadranskog mora, odlučili su da u drugoj polovini 1942. godine razoružaju legalizovane četnike, kako one Mihailovićeve, tako i Pećančeve.<ref>{{harv|Đuković|1982|p=54}}: "Кад су у другој половини 1942. године разоружани четници Косте Пећанца и легализовани четници Драже Михаиловића, ..."</ref> Zbog toga su nemačke okupacione vlasti organizovale njihovo razoružavanje, zarobljavanje ili ponovno naoružavanje drugačijim oružjem. Ponovno naoružavanje je bilo organizovano tako da su Nemci oduzimali četnicima njihovo oružje koje je koristilo standardnu municiju i zamenjivali ga oružjem sa nestandardnom municijom koja kada se potroši jedino može da se nabavi od Nemaca. Neke četničke jedinice su bile jednostavno razoružane i raspuštene, a neke razoružane i odvedene u [[Logor Staro sajmište|koncentracioni logor na Starom Sajmištu]] ili u [[Koncentracioni logor Mauthauzen|Mathauzuen]].<ref>{{harv|Dimitrijević|2020|p=193}}</ref> Posljednja dva legalizovana četnička odreda (Pećančev kojim je komandovao Mašan Đurović i Mihailovićev pod komandom potpukovnika Momčila Matića) bila su raspuštena sredinom marta 1943. godine.<ref>{{harv|Tomasevich|1979|p=184}}</ref><ref>{{harv|Kazimirović|1995|p=994}}: "Последња два легализована Михаиловићева одреда распуштена су у марту 1943. године."</ref> Ukupno je oko 12.000 legaliziranih Pećančevih i Mihailovićevih četnika bilo raspušteno, mnogo njihovih oficira uhapšeno, te poslano u zarobljeničke logore u Njemačkoj. == Tumačenja == Posleratna propaganda je uporno isticala da su za stradanje partizana u decembru 1941. krivi četnici Draže Mihailovića, uprkos činjenici da odgovornost leži na komandantima i jedinicama koje su se legalizovale kod Milana Nedića, ili grupe koje su bile nezavisne od Mihailovića poput one pod komandom Bože Javorca.<ref>ДРУГИ СВЕТСКИ РАТ У ЧАЧАНСКОМ КРАЈУ - СУПРОТСТАВЉЕНА ТУМАЧЕЊА, ЗБОРНИК РАДОВА НАРОДНОГ МУЗЕЈА XXXV, Горан ДАВИДОВИЋ, Милош ТИМОТИЈЕВИЋ, 2005, 199 - 249 str</ref> [[Stanislav Krakov]] u emigraciji piše: „Nedić je po svaku cenu hteo da spase Mihailovićeve odrede u Zapadnoj Srbiji od uništenja prilikom nemačke ofanzive. Već i ranije, on je bio u kontaktu s većinom baš tih četničkih komandanata u Zapadnoj Srbiji, jer ih je snabdevao oružjem i municijom u njihovoj borbi protiv komunista, te je tu vrlo brzo i efikasno bio postignut sporazum između Nedićevih i Mihailovićevih oficira. Svi četnički odredi na ugroženom terenu imali su da se u roku od nekoliko dana pre početka nemačke akcije «legalizuju», tj. da se stave Nediću na raspoloženje, stvarno ili fiktivno, te da se vode kao njegove jedinice; da budu snabdevene njegovim objavama i da, isto kao i ljudstvo oružanih odreda, odnosno dobrovoljci, primaju sve potrebe u municiji, hrani i novcu od predsednika srpske vlade.“<ref>{{harv|Краков|1963|p=280}}</ref> U početku su izveštaji o kolaboracionizmu "legalizovanih" četnika izazvali kritike koje su ubrzo potisnute posle aktivnosti ovih jedinica usmerenih protiv formacija [[Sile Osovine|sila Osovine]] i dobrovoljaca [[Dimitrije Ljotić|Dimitrija Ljotića]].<ref>{{harv|Đuretić|1993|p=304}}: "The reports about the collaborationism in Serbia were through the "legalized" units (with Nedic) received, at the beginning, with criticism, to be soon suppressed by the anti-fascist "assertion" of these forces fighting against Ljotic's volunteers."</ref> Na suđenju, Mihailović je isticao da je odobrio legalizaciju nekih četničkih jedinica kao najbolji način da se infiltriraju u snage Sila osovine.<ref>{{harv|Heilbrunn|1956|p=117}}: ".. Mihailovitch pointed out that he approved of legalization as the best means for infiltration"</ref> Britanci su u suštini smatrali "legalizaciju" uspešnom obmanom.<ref>{{harv|Wheeler|1980|p=282}}: "As is apparent from the admiring tone of Hudson's despatch, he - and the British in general - tended to regard "legalization" as a good ruse."</ref> U septembru 1942. [[Zaharije Ostojić]] referiše Mihailoviću i obrazlaže pozitivne i negativne posledice legalizacije ističući da je sa jedne strane legalizacijom spašeno ljudstvo i oružje, ali sa druge strane je do značajnog opadanja borbenog duha i discipline legalizovanih jedinica koje uopšte ne izvršavaju naređenja organa JVuO za koju su "potpuno izgubljeni".<ref>Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavija, Vojnoistorijski institut, 1981, str 601</ref> Naime, prema Ostojićevim navodima, došlo je do toga da je "''borbeni duh opao, disciplina takođe. Plate su donele kocku i pijančenja, starešinama su se osladili Nedićevi činovi''", a nisu bili retki ni "''prijateljstva ni lumperaj sa okupatorom''."<ref>Kosta Nikolić, Istorija ravnogorskog pokreta (knjiga I), Beograd 1999., str. 222.</ref> == Reference == {{Reflist|30em}} == Izvori == {{refbegin|3}} * {{cite book|ref=harv|last=Dimitrijević|first=Bojan B.|title= Vojska Nedićeve Srbije oružane snage srpske vlade 1941-1945|edition=3.|url=https://issuu.com/novo-videlo/docs/nedic_-_copy |year=2020|publisher=Službeni glasnik|isbn=978-86-519-1811-0}} * {{cite book|ref=harv|last=Давидовић|first=Горан|editor=Драган Драшковић|others=Радомир Ристић|title=Kraljevo oktobra 1941. - zbornik radova|year=2003|publisher=Народни Музеј Краљево, Историјски Архив Краљево|chapter=Чачани на опсади Краљева октобра 1941}} * {{cite book|ref=harv|last=Jončić|first=Koča|title=Narodni ustanak i borbe za Kraljevo 1941. godine: zbornik radova naučnog skupa|url=https://books.google.com/books?id=aUsrAAAAMAAJ|year=1985|publisher=Narodna knj.}} * {{cite book|ref=harv|last=Seton-Watson|first=Hugh|title=The East European Revolution|url=https://books.google.com/books?id=ConiAAAAMAAJ|year=1961|publisher=Praeger}} * {{cite book|ref=harv|last=Heilbrunn|first=Otto|title=The Soviet secret services|url=https://books.google.com/books?id=6xc-AQAAIAAJ|year=1956|publisher=Frederick A. Praeger}} * {{cite book|ref=harv|last=Wheeler|first=Mark C.|title=Britain and the war for Yugoslavia, 1940-1943|url=https://books.google.com/books?id=3aB4AAAAIAAJ|year=1980|publisher=East European Monographs &#91;sic&#93;|isbn=978-0-914710-57-8}} * {{cite book|ref=harv|last1=Dear|first1=Ian|last2=Foot|first2=Michael Richard Daniell|title=The Oxford companion to World War II|url=https://books.google.com/books?id=nj0OAQAAMAAJ|year=1995|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-866225-9}} * {{cite book|ref=harv|last=Đuretić|first=Veselin|title=Demolition of Serbs in the 20th Century: Background of the Currentdram in Dismembered Yogoslavia|url=https://books.google.com/books?id=uI1pAAAAMAAJ|year=1993|publisher=Great Lakes Graphics}} * {{cite book|ref=harv|last=Краков|first=Станислав|title=Генерал Милан Недић, Књига прва: На оштрици ножа|url=https://issuu.com/novo-videlo/docs/stanislav-krakov-general-milan-nedi |year=1963|publisher=Штампарија Искра|location=Минхен|id=}} * {{Cite book| ref=harv| last=Borković| first = Milan|authorlink = Милан Борковић| title = Kontrarevolucija u Srbiji. Kvislinška uprava u Srbiji 1941—1944 (knjiga 1)|year=1979a| url = http://znaci.net/00001/154.htm| publisher = | location = Beograd|id=}} * {{cite book|ref=harv|last=Đuković|first=Isidor|title=Prva šumadijska brigada|url=https://books.google.com/books?id=4Nd5AAAAIAAJ|year=1982|publisher=Narodna knjiga}} * {{Cite book| ref=harv| last=Petranović| first = Branko|authorlink = Бранко Петрановић| title = Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945|year=1992| url = http://znaci.net/00001/92.htm| publisher = Vojnoizdavački i novinski centar| location = Beograd|id=}} * {{cite book | ref=harv |last=Petranović |first=Branko |author-link= |date=1997 |title= Istoričar i njegova epoha |location= |publisher=Универзитет Црне Горе |isbn=}} * {{cite book|ref=harv|last=Kazimirović|first=Vasa|title=Srbija i Jugoslavija: 1914-1945|url=https://books.google.com/books?id=onlpAAAAMAAJ|year=1995|publisher=Prizma}} * {{cite book|ref=harv|last=Живковић|first=Милутин Д.|title=Санџак 1941–1943|url=|year=2017|publisher=Филозофски Факултет, Универзитет у Београду|isbn=}} * {{cite book|ref=harv|last=Radanović|first=Milan|title=Kazna i zločin: Snage kolaboracije u Srbiji|year=2015|url= https://www.academia.edu/45434289/KAZNA_i_ZLO%C4%8CIN_Snage_kolaboracije_u_Srbiji_Drugo_dopunjeno_izdanje|publisher=Rosa Luxemburg Stiftung|location=Beograd|isbn=978-86-88745-15-4}} * {{cite book|ref=harv|last=Tomasevich|first=Jozo|title=Četnici u Drugom svjetskom ratu 1941-1945|url=https://books.google.rs/books/about/%C4%8Cetnici_u_drugom_svjetskom_ratu_1941_19.html?id=GvUCAAAAMAAJ&redir_esc=y|year=1979|publisher=Sveučilišna naklada Liber|location=Zagreb|isbn=}} * {{cite book|ref=harv|last=Stupar|first=Dušan|title=Draža - Istina o četnicima, Ravnogorsko četništvo 1941–1945|url=|year=2015|publisher=Vukotić media|isbn=}} * {{cite journal|last=Томанић|first=Борис|date=2017.|title=Горска гарда Њ. в. краља Петра Другог у орашачком срезу. Формација, борбе, злочини|url=http://www.isi.mod.gov.rs/multimedia/dodaci/vig_1_2017_1554881807.pdf |journal=Војноисторијски гласник|publisher=Институт за стратегијска истраживања - Одељење за војну историју Министарства одбране Републике Србије|volume=1|pages=112}} * {{cite book|ref=harv|last1=Давидовић|first1=Горан|last2=Тимотијевић|first2= Милош |author-link= |date= 2006 |title= ОСВЕТЉАВАЊЕ ИСТИНЕ ДОКУМЕНТА ЗА ПОЛИТИЧКУ И ВОЈНУ ИСТОРИЈУ ЧАЧКА 1938-1941 КЊИГА ПРВА |url=https://arhivcacak.org.rs/wp-content/uploads/doc/osvetljavanje-istine.pdf |location=Чачак-Краљево |publisher=Народни музеј Чачак, Историјски архив Чачак, Народни музеј Краљево |page= |isbn=}} {{refend}} {{DEFAULTSORT:Legalizovani cetnici}} [[Kategorija:Četnici| ]] [[Kategorija:Historija Jugoslavije]] [[Kategorija:Istorija Srbije]] eq3pwdsobh2tw89y4jseurqwmnoi4se 2 4673057 41260228 41259812 2022-07-27T14:19:34Z Vipz 151311 /* Glumice, plesačice, izvođačice */ wikitext text/x-wiki <div style="margin-bottom: .75em; border: 1px solid #d01010;"> {{Korisnik:Vipz/Wikiprojekt žene u crvenom/zaglavlje}} <div style="padding: 0 10px 10px 10px;"> <div style="float: right;">__TOC__</div> ==Indeks članaka koje treba napraviti== Ovo je indeks neophodnih i predloženih članaka koje nemamo (u crvenom) ili koje treba nadograditi i održavati (u plavom). Tablice su raspoređene po naučnim oblastima. Pet je stupaca odvojeno za praćenje napretka svakog stvorenog članka: začetak, nepotpun, doraditi, dobar, izabran. Ocjeniti napredak članka može svaki sudionik wikiprojekta. Ova je lista sastavljena prema različitim izvorima, kao što je [[meta:List of biographies of women every Wikipedia should have|lista biografija o ženama koje bi svaka Wikipedija trebala imati]], popis članaka iz [[:en:Wikipedia:WikiProject Women in Red/Redlist index|indeksa istoimenog projekta sa Engleske Wikipedije]], te podkategorije [[meta:100wikidays/CEE women|CEE Women]] (žene iz centralne i istočne Europe) iz godišnjeg proljetnog uređivačkog maratona CEE Spring. Novi prijedlozi se mogu dodavati na dnu tablice. ==Glumice, plesačice, izvođačice== {| class="wikitable sortable" style="text-align: center;" ! rowspan="2"|Broj !! rowspan="2"|Naziv !! rowspan="2"|Detaljnije na !! rowspan="2"|Država !! colspan="5"|Napredak |- ! začetak !! nepotpun !! doraditi !! dobar !! izabran |- | 1. || [[Sarah Bernhardt]] || [[:en:Sarah Bernhardt|en]] || {{flagicon|Francuska}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 2. || [[Marlene Dietrich]] || [[:en:Marlene Dietrich|en]] || {{flagicon|Nemačka}} || || || || || {{urađeno|}} |- | 3. || [[Marilyn Monroe]] || [[:en:Marilyn Monroe|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 4. || [[Lillian Gish]] || [[:en:Lillian Gish|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 5. || [[Mary Pickford]] || [[:en:Mary Pickford|en]] || {{flagicon|Kanada}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 6. || [[Gloria Swanson]] || [[:en:Gloria Swanson|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 7. || [[Claudette Colbert]] || [[:en:Claudette Colbert|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 8. || [[Joan Crawford]] || [[:en:Joan Crawford|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 9. || [[Bette Davis]] || [[:en:Bette Davis|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 10. || [[Jane Fonda]] || [[:en:Jane Fonda|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 11. || [[Judy Garland]] || [[:sr:Džudi Garland|sr]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 12. || [[Whoopi Goldberg]] || [[:en:Whoopi Goldberg|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 13. || [[Katharine Hepburn]] || [[:en:Katharine Hepburn|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 14. || [[Grace Kelly]] || [[:en:Grace Kelly|en]] || {{flagicon|SAD}} || || {{nije urađeno|}} || || || |- | 15. || [[Barbara Stanwyck]] || [[:en:Barbara Stanwyck|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 16. || [[Meryl Streep]] || [[:sr:Meril Strip|sr]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 17. || [[Elizabeth Taylor]] || [[:en:Elizabeth Taylor|en]] || {{flagicon|UK}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 18. || [[Shirley Temple]] || [[:en:Shirley Temple|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 19. || [[Mae West]] || [[:en:Mae West|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 20. || [[Asta Nielsen]] || [[:en:Asta Nielsen|en]] || {{flagicon|Danska}} || || {{nije urađeno|}} || || || |- | 21. || [[Brigitte Bardot]] || [[:en:Brigitte Bardot|en]] || {{flagicon|Francuska}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 22. || [[Audrey Hepburn]] || [[:en:Audrey Hepburn|en]] || {{flagicon|UK}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 23. || [[Vivien Leigh]] || [[:en:Vivien Leigh|en]] || {{flagicon|UK}} || || || {{nije urađeno|}} || || |- | 24. || [[Gina Lollobrigida]] || [[:en:Vivien Leigh|en]] || {{flagicon|Italija}} || || || {{nije urađeno|}} || || |- | 25. || [[Sophia Loren]] || [[:en:Sophia Loren|en]] || {{flagicon|Italija}} || || {{nije urađeno|}} || || || |- | 26. || [[Ingrid Bergman]] || [[:en:Ingrid Bergman|en]] || {{flagicon|Švedska}} || || || {{nije urađeno|}} || || |- | 27. || [[Greta Garbo]] || [[:en:Greta Garbo|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 28. || [[Marian Anderson]] || [[:en:Marian Anderson|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || || |- | 29. || [[Cyd Charisse]] || [[:en:Cyd Charisse|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 30. || [[Isadora Duncan]] || [[:en:Isadora Duncan|en]] || {{flagicon|SAD}} || || {{nije urađeno|}} || || || |} </div> </div> isb9axeu1ic7jcec63a46edsbq7kxmw 41260229 41260228 2022-07-27T14:27:49Z Vipz 151311 /* Glumice, plesačice, izvođačice */ wikitext text/x-wiki <div style="margin-bottom: .75em; border: 1px solid #d01010;"> {{Korisnik:Vipz/Wikiprojekt žene u crvenom/zaglavlje}} <div style="padding: 0 10px 10px 10px;"> <div style="float: right;">__TOC__</div> ==Indeks članaka koje treba napraviti== Ovo je indeks neophodnih i predloženih članaka koje nemamo (u crvenom) ili koje treba nadograditi i održavati (u plavom). Tablice su raspoređene po naučnim oblastima. Pet je stupaca odvojeno za praćenje napretka svakog stvorenog članka: začetak, nepotpun, doraditi, dobar, izabran. Ocjeniti napredak članka može svaki sudionik wikiprojekta. Ova je lista sastavljena prema različitim izvorima, kao što je [[meta:List of biographies of women every Wikipedia should have|lista biografija o ženama koje bi svaka Wikipedija trebala imati]], popis članaka iz [[:en:Wikipedia:WikiProject Women in Red/Redlist index|indeksa istoimenog projekta sa Engleske Wikipedije]], te podkategorije [[meta:100wikidays/CEE women|CEE Women]] (žene iz centralne i istočne Europe) iz godišnjeg proljetnog uređivačkog maratona CEE Spring. Novi prijedlozi se mogu dodavati na dnu tablice. ==Glumice, plesačice, izvođačice== {| class="wikitable sortable" style="text-align: center;" ! rowspan="2"|Broj !! rowspan="2"|Naziv !! rowspan="2"|Detaljnije na !! rowspan="2"|Država !! colspan="5"|Napredak |- ! začetak !! nepotpun !! doraditi !! dobar !! izabran |- | 1. || [[Sarah Bernhardt]] || [[:en:Sarah Bernhardt|en]] || {{flagicon|Francuska}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 2. || [[Marlene Dietrich]] || [[:en:Marlene Dietrich|en]] || {{flagicon|Nemačka}} || || || || || {{urađeno|}} |- | 3. || [[Marilyn Monroe]] || [[:en:Marilyn Monroe|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 4. || [[Lillian Gish]] || [[:en:Lillian Gish|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 5. || [[Mary Pickford]] || [[:en:Mary Pickford|en]] || {{flagicon|Kanada}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 6. || [[Gloria Swanson]] || [[:en:Gloria Swanson|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 7. || [[Claudette Colbert]] || [[:en:Claudette Colbert|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 8. || [[Joan Crawford]] || [[:en:Joan Crawford|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 9. || [[Bette Davis]] || [[:en:Bette Davis|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 10. || [[Jane Fonda]] || [[:en:Jane Fonda|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 11. || [[Judy Garland]] || [[:sr:Džudi Garland|sr]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 12. || [[Whoopi Goldberg]] || [[:en:Whoopi Goldberg|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 13. || [[Katharine Hepburn]] || [[:en:Katharine Hepburn|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 14. || [[Grace Kelly]] || [[:en:Grace Kelly|en]] || {{flagicon|SAD}} || || {{nije urađeno|}} || || || |- | 15. || [[Barbara Stanwyck]] || [[:en:Barbara Stanwyck|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 16. || [[Meryl Streep]] || [[:sr:Meril Strip|sr]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 17. || [[Elizabeth Taylor]] || [[:en:Elizabeth Taylor|en]] || {{flagicon|UK}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 18. || [[Shirley Temple]] || [[:en:Shirley Temple|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 19. || [[Mae West]] || [[:en:Mae West|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 20. || [[Asta Nielsen]] || [[:en:Asta Nielsen|en]] || {{flagicon|Danska}} || || {{nije urađeno|}} || || || |- | 21. || [[Brigitte Bardot]] || [[:en:Brigitte Bardot|en]] || {{flagicon|Francuska}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 22. || [[Audrey Hepburn]] || [[:en:Audrey Hepburn|en]] || {{flagicon|UK}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 23. || [[Vivien Leigh]] || [[:en:Vivien Leigh|en]] || {{flagicon|UK}} || || || {{nije urađeno|}} || || |- | 24. || [[Gina Lollobrigida]] || [[:en:Vivien Leigh|en]] || {{flagicon|Italija}} || || || {{nije urađeno|}} || || |- | 25. || [[Sophia Loren]] || [[:en:Sophia Loren|en]] || {{flagicon|Italija}} || || {{nije urađeno|}} || || || |- | 26. || [[Ingrid Bergman]] || [[:en:Ingrid Bergman|en]] || {{flagicon|Švedska}} || || || {{nije urađeno|}} || || |- | 27. || [[Greta Garbo]] || [[:en:Greta Garbo|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || {{urađeno|}} || |- | 28. || [[Marian Anderson]] || [[:en:Marian Anderson|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || || |- | 29. || [[Cyd Charisse]] || [[:en:Cyd Charisse|en]] || {{flagicon|SAD}} || {{nije urađeno|}} || || || || |- | 30. || [[Isadora Duncan]] || [[:en:Isadora Duncan|en]] || {{flagicon|SAD}} || || {{nije urađeno|}} || || || |- | 31. || [[Fanny Elssler]] || [[:en:Fanny Elssler|en]] || {{flagicon|Austrija}} || || || || || |- | 32. || [[Margot Fonteyn]] || [[:en:Margot Fonteyn|en]] || {{flagicon|UK}} || || || || || |- | 33. || [[Tamara Karsavina]] || [[:en:Tamara Karsavina|en]] || {{flagicon|Rusija}} || || || || || |- | 34. || [[Jenny Lind]] || [[:en:Jenny Lind|en]] || {{flagicon|Švedska}} || || || || || |- | 35. || [[Birgit Nilsson]] || [[:en:Birgit Nilsson|en]] || {{flagicon|Švedska}} || || || || || |- | 36. || [[Ana Pavlova]] || [[:en:Ana Pavlova|en]] || {{flagicon|Rusija}} || || {{nije urađeno|}} || || || |- | 37. || [[Leontyne Price]] || [[:en:Leontyne Price|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || || |- | 38. || [[Renata Scotto]] || [[:en:Renata Scotto|en]] || {{flagicon|Italija}} || || || || || |- | 39. || [[Beverly Sills]] || [[:en:Beverly Sills|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || || |- | 40. || [[Marie Taglioni]] || [[:en:Marie Taglioni|en]] || {{flagicon|Švedska}} || || || || || |- | 41. || [[Maria Tallchief]] || [[:en:Maria Tallchief|en]] || {{flagicon|SAD}} || || || || || |} </div> </div> mi9yp3j6rki4egx38b41g3u5lherld0 0 4673153 41260226 41260221 2022-07-27T13:43:06Z Vipz 151311 /* Estonija */ wikitext text/x-wiki [[File:Öised laulupeod 88 (65).jpg|thumb|320px|Spontani prosvjedi pjesmom tokom [[Laulupidu|Estonskog festivala pjesme]] [[1988.]] godine bili su početak Raspjevane revolucije, koja je po tim događajima i dobila svoje ime.]] '''Raspjevana revolucija''' ([[estonski]]: ''laulev revolutsioon''; [[latvijski]]: ''dziesmotā revolūcija''; [[litvanski]]: ''dainuojanti revoliucija'') je uobičajeni naziv za događaje koji su doveli do obnove suvereniteta [[Estonija|Estonije]], [[Latvija|Latvije]] i [[Litva|Litve]], triju [[Baltičke države|baltičkih država]] pod sovjetskom kontrolom, usred [[Raspad Sovjetskog Saveza|raspada Sovjetskog Saveza]].<ref>*{{cite book | last=Thomson | first=Clare | title=The Singing Revolution: A Political Journey through the Baltic States | location=London | publisher=Joseph | year=1992 | isbn=0-7181-3459-1 }}</ref><ref>{{cite journal | last=Ginkel | first=John |date=September 2002 | title=Identity Construction in Latvia's "Singing Revolution": Why inter-ethnic conflict failed to occur | journal=Nationalities Papers | volume=30| issue=3| pages=403–433 | doi=10.1080/0090599022000011697| s2cid=154588618 }}</ref> Sam termin skovao je estonski aktivist i umjetnik [[Heinz Valk]] u novinskom članku objavljenom tjedan dana nakon spontanih masovnih demonstracija pjevanjem koje su u [[10. lipnja|10.]] i [[11. lipnja]] [[1988.]] godine održane na [[Pjevačko polje (Tallinn)|Pjevačkom polju]], mjestu održavanja [[Laulupidu|Estonskog festivala pjesme]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nI73PdnqQlcC|title=Between Utopia and Disillusionment: A Narrative of the Political Transformation in Eastern Europe|first=Henri|last=Vogt|date=1 January 2005|publisher=Berghahn Books| isbn=9781571818959 |access-date=1 January 2022|via=Google Books}}</ref> Nedugo nakon ovih događaja, sve su tri republike proglasile i dobile priznanje svoje nezavisnosti od Sovjetskog Saveza. == Pozadina == Tijekom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], tri [[baltičke države]] [[Sovjetska aneksija baltičkih država|okupirane]] su i pripojene [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] za vrijeme [[Staljin]]a, prvo [[1940.]] godine, a onda ponovo [[1944.]] godine. Situacija se nije značajno mijenjala tokom desetljeća; Zapad u pravilu nije priznavao sovjetsku okupaciju baltičkih država, dok su sovjetske vlasti sustavno gušile bilo kakve pokrete i ideje o reuspostavi suvereniteta triju baltičkih država. Represija je oslabila nakon [[Staljin]]ove smrti, ali nije potpuno nestala, sve do [[1985.]] godine, kada je tadašnji sovjetski čelnik [[Mihail Gorbačov]] predstavio političko-ekonomske mjere ''[[glasnost]]'' i ''[[perestrojka|perestrojku]]''. Cilj ovih mjera bio je stimulirati propadajuću sovjetsku ekonomiju i potaknuti produktivnost, posebice na području potrošačkih dobara, liberalizacije korporativnih biznisa i jačanja uslužne ekonomije. ''Glasnost'' je, pak, dokinula državnu cenzuru i političku represiju, što je, jasno, dovelo do "buđenja" u neruskim sovjetskim republikama. Dotad službeno nepriznati problemi koje je službena Moskva držala tajnima konačno su obznanjeni javnosti, što je dovelo do nezadovoljstva na Baltiku. U kombinaciji s [[Sovjetsko-afganistanski rat|ratom u Afaganistanu]] i ranijom [[Černobilska katastrofa|nuklearnom katastrofom u Černobilu]], nezadovoljstvo je izraženo na vrlo javan, eksplozivan i politički eksponiran način. Estonci su se brinuli oko [[Demografska prijetnja|demografske prijetnje]] svom nacionalnom identitetu koja je došla u vidu velikog priliva stranih radnika koji su trebali raditi na velikim sovjetskim razvojnim projektima poput rudarenja [[fosfat]]a (vidi: [[Fosforitni rat]]).<ref>''Estonia and the Estonians'', Toivo U. Raun, Hoover Press, 2001, p. 223</ref> Pristup emigrantskim zajednicama sa Zapada kao i, posebno u Estoniji, jačanje neformalnih odnosa s [[Finska|Finskom]] te pristup finskoj televiziji (koja je stanovništu Sovjetskog Saveza pokazala kako izgleda život na Zapadu), dodatno su doprinijele jačanju nezadovoljstva u Sovjetskom Savezu te su dovele do sve češćih demonstracija uslijed popuštanja državne represije u drugoj polovici [[1980e|1980-ih]] godina. Masovne demonstracije protiv Sovjetskog Saveza započele su nakon što je [[Moskva]] odbila uzeti u obzir nacionalne senzibilitete svojih saveznih republika. Moskva se, naime, nadala da će neruski narodi htjeti ostati u Sovjetskom Savezu unatoč činjenici da su svi njihovi državni i nacionalni simboli sustavno uklanjani, međutim situacija se toliko pogoršala da su već [[1989.]] godine započele kampanje za aktivno odvajanje neruskih država iz Sovjetskog Saveza. == Estonija == [[File:Öised laulupeod 88 (66).jpg|thumb|320px|[[Laulupidu|Estonski festival pjesme]] [[1988.]] godine bio je kulminacija Raspjevane revolucije u Estoniji.]] Plan sovjetske vlade da eksploatira [[fosforit]] u [[Lääne-Viru|okrugu Lääne-Viru]] s potencijalno katastrofalnim učincima za okoliš i društvo obznanjen je u veljači [[1987.]] godine. To je započelo tzv. [[Fosforitni rat]], glasnu kampanju za zaštitu okoliša usmjernu protiv djelovanja sovjetske vlade.<ref>[http://www.estonica.org/en/Phosphorite_War/ Phosphorite War] Estonica. Ecyclopaedia about Estonia</ref> Dana [[23. kolovoza]] [[1987.]] godine, aktivistička grupacija [[MRP-AEG]] održala je [[sastanak u Hirveparku]] u [[Vanalinn|staroj jezgri]] [[Tallinn]]a, tražeći javno objavljivanje i osudu tajnog protokola [[Pakt Ribbentrop-Molotov|pakta Ribbentrop-Molotov]]; na prosvjedu je bilo između dvije i pet tisuća ljudi.<ref>{{cite book |title=Estonia: identity and independence |last= Subrenat |first=Jean-Jacques |year=2004 |publisher=Rodopi |isbn=978-0-8108-4904-4 |page=228 |url=https://books.google.com/books?id=kBZlHdp7tdcC&pg=RA1-PA228&dq=%22Hirvepark+meeting%22 }}</ref><ref>{{cite book |title=Historical dictionary of Estonia |last=Miljan |first=Toivo |year=2004 |publisher=Scarecrow Press |isbn=978-0-8108-4904-4 |page=399 |url=https://books.google.com/books?id=xeXwMDZbTBoC&pg=PA399&dq=%22Hirvepark+meeting%22 }}</ref> Serijal "Pet domoljubnih pjesama" [[Alo Mattiisen|Ala Mattiisena]] premijerno je izveden na Pop festivalu u [[Tartu]]u u svibnju [[1988.]] godine.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.estonica.org/en/The_Singing_Revolution/|title=Estonica.org - The Singing Revolution|website=www.estonica.org|language=en|access-date=2018-04-19}}</ref> U lipnju iste godine održan je festival u staroj jezgri Tallinna, a nakon službenog dijela festivala, sudionici su se preselili na [[Pjevačko polje (Tallinn)|Pjevačko polje]] i spontano počeli pjevati domoljubne pjesme.<ref>{{Cite news|url=http://www.onthisdeity.com/10th-june-1988-%E2%80%93%C2%A0the-singing-revolution/|title=10th June 1988 – the Singing Revolution|work=Dorian Cope presents On This Deity|access-date=2018-04-19|language=en-US}}</ref> Mattiisenov serijal pjesama ponovo je javno izveden na ljetnom rock festivalu u [[Tallinn]]u, održanom krajem kolovoza [[1988.]] godine.<ref>{{Cite web|url=http://www.rocksummer.ee/en/history/1988-|title=1988 – Rock Summer I - Rock Summer|website=www.rocksummer.ee|language=en|access-date=2018-04-19}}</ref> U rujnu iste godine održan je i [[Laulupidu|Estonski festival pjesme]], koji je bio kulminacija ovih događanja.<ref name=":0" /> U tom je periodu [[Trivimi Velliste]], čelnik Društva estonske baštine, prvi javno iskazao težnje ka obnovom estonskog suvereniteta.<ref>{{Cite web|title = Estonica.org - Song of Estonia|url = http://www.estonica.org/en/Song_of_Estonia/|website = Estonica.org|access-date = 2016-02-15}}</ref> U studenom iste godine Vrhovni sovjet Estonske SSR izdao je [[Deklaracija suvereniteta Estonske SSR|Deklaraciju suvereniteta Estonske SSR]], što je bio prvi formalni čin prema obnovi suvereniteta.<ref name=":1" /> Godinu dana kasnije, [[23. kolovoza]] [[1989.]] godine, organiziran je tzv. [[Baltički put]], neprekinuti ljudski lanac koji je išao od [[Tallinn]]a do [[Vilnius]]a.<ref name=":1">{{Cite news|url=https://www.nonviolent-conflict.org/estonias-singing-revolution-1986-1991/|title=Estonia's Singing Revolution (1986-1991) {{!}} ICNC|date=2016-02-25|work=ICNC|access-date=2018-04-19|language=en-US}}</ref> Tzv. Raspjevana revolucija trajala je ukupno četiri godine, a obilježio ju je niz protesta raznih oblika. Revoluciju su predvodile tri različite skupine: Društvo estonske baštine, Narodni front i Nacionalna stranka nezavisnosti. Društvo estonske baštine, osnovano [[1987.]] godine, fokusiralo se na širenje svijesti o estonskoj historiji kako bi dobilo podršku za sticanje nezavisnosti od Sovjeta. Narodni front, osnovan [[1988.]] godine, želio je reorganizirati Estoniju kao samoupravnu jedinicu u sklopu labave sovjetske konfederacije. Nacionalna stranka nezavisnosti, osnovana također [[1988.]] godine, bila je radikalnija i zahtijevala je potpunu nezavisnost od Sovjetskog Saveza.<ref>{{Cite web |title=Estonia's Singing Revolution (1986-1991) |url=https://www.nonviolent-conflict.org/estonias-singing-revolution-1986-1991/ |access-date=2022-04-06 |website=ICNC |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=You are being redirected... |url=https://tavaana.org/en/case-studies/Singing_Revolution_En |access-date=2022-04-06 |website=tavaana.org|date=24 August 2019 }}</ref> Tokom [[1991.]] godine, dok su službena Moskva i sovjetska vojska pokušali zaustaviti estonski napredak, novoizabrane estonske vlasti proglasile su obnovu estonske državnosti i potpunu nezavisnost od Sovjetskog Saveza. Velika grupa nenaoružanih prosvjednika okupila se oko zgrade parlamenta, radijskih i televizijskih postaja kako bi ih zaštitila od eventualnog napada sovjetske vojske; srećom, do napada nikada nije ni došlo. Ovakvim je djelovanjem Estonija uspjela ostvariti svoju nezavisnost bez ijedne prolivene kapi krvi.<ref>{{Cite web|url=http://www.stateofworldliberty.org/report/results.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100930180917/http://www.stateofworldliberty.org/report/results.html|url-status=dead|title=State of World Liberty|archivedate=30 September 2010|accessdate=1 January 2022}}</ref> Nezavisnost je službeno proglašena kasno tokom poslijepodneva [[20. kolovoza]] [[1991.]] godine, nakon što je postignut dogovor između nekolicine političkih stranaka. Sljedećeg su jutra, prema izvještaju estonske televizije, sovjetske trupe pokušale zauzeti [[Televizijski toranj u Tallinnu|tallinnski TV toranj]], ali bez uspjeha.<ref>{{Cite web|url=https://etv.err.ee/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080214015907/http://www.etv.ee/index.php?0536408|url-status=dead|title=ETV|archivedate=14 February 2008|website=Etv.err.ee|accessdate=1 January 2022}}</ref> Istovremeno, [[Kolovoški puč|komunistički pokušaj puča]] u Sovjetskom Savezu propeo je usred masovnih prodemokratskih prosvjeda na čijem je čelu bio [[Boris Jeljcin]]. Dana [[22. kolovoza]] [[1991.]] godine [[Island]] je postao prva zemlja koja je priznala nezavisnost Estonije. Danas se na zidu zgrade Ministarstva vanjskih poslova nalazi spomen ploča koja komemorira ovaj događaj, dok se samo Ministarstvo nalazi na adresi Islandski trg 1. Tekst na ploči napisan je na [[islandski|islandskom]], [[estonski|estonskom]] i [[engleski|engleskom]]. Neke druge zemlje uopće nisu bile priznale sovjetsku okupaciju Estonije, tako da je proces priznanja bio čisto formalan.<ref>{{cite book|last1=Chen|first1=Ti-Chiang Chen|title=The international law of recognition|date=1951|publisher=Рипол Классик|isbn=9785875231827|page=157|url=https://books.google.com/books?id=3g8KAwAAQBAJ}}</ref><ref>{{cite web|author1=Toomas Hendrik Ilves|author-link=Toomas Hendrik Ilves|title=President of the Republic at the State Dinner hosted by President T. E. Mary McAleese and Dr. Martin McAleese, Dublin, Republic of Ireland, 14 April 2008|url=http://president.ee/en/official-duties/speeches/2625-president-of-the-republic-at-the-state-dinner-hosted-by-president-t-e-mary-mcaleese-and-dr-martin-mcaleese-14-april-2008-dublin-republic-of-ireland/index.html|website=President Republic of Estonia|publisher=Estonia|access-date=20 April 2015|quote=The President of Estonia Toomas Hendrik Ilves said: "... ... we are thankful that Ireland never recognised the illegal annexation of Estonia by the Soviet Union after the Second World War. We will never forget John McEvoy, Estonia’s honorary consul in Dublin from 1938 to 1960.|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151223062704/https://president.ee/en/official-duties/speeches/2625-president-of-the-republic-at-the-state-dinner-hosted-by-president-t-e-mary-mcaleese-and-dr-martin-mcaleese-14-april-2008-dublin-republic-of-ireland/index.html|archive-date=23 December 2015}}</ref> == Latvija == == Litva == == Značajne protestne pjesme == * "[[Baltik se budi!]]" ({{lang-lt|Bunda jau Baltija}}, {{lang-lv|Atmostas Baltija}}, {{lang-et|Ärgake, Baltimaad}}) ([[Estonija]]/[[Latvija]]/[[Litva]]) * "Brīvību Baltijai"<ref name="uzd"/> ([[Latvija]]) (sh. "Sloboda za Baltik") * "Dzimtā valoda"<ref name="uzd"/> ([[Latvija]]) (sh. "Materinji jezik") * ''[[Lāčplēsis (rock opera)|Lāčplēsis]]'' ([[Latvija]]) (sh. "Ubojica medvjeda") * "Manai Tautai"<ref name="uzd">{{cite web|url=http://www.uzdevumi.lv/ExerciseRun/RunExercise?exerciseId=62c3eab0-edcb-4ed4-bcb2-5b8950581565&parentType=VirtualSchool&parentId=4193|title=Latvijas neatkarības atjaunošana|language=lv|access-date=29 March 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130522204140/http://www.uzdevumi.lv/ExerciseRun/RunExercise?exerciseId=62c3eab0-edcb-4ed4-bcb2-5b8950581565&parentType=VirtualSchool&parentId=4193|archive-date=22 May 2013}}</ref> ([[Latvija]]) (sh. "Mojoj naciji") * "Gaismas pils"<ref name="Kudiņš">{{cite journal |last=Kudiņš |first=Jānis |year=2019 |title= Phenomenon of the Baltic singing revolution in 1987-1991: Three Latvian songs as historical symbols of non-violent resistance |url=http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/1450-9814/2019/1450-98141926027K.pdf |journal=Muzikologija |issue=26 |pages=27–39 |access-date=November 18, 2020 |doi=10.2298/MUZ1926027K|doi-access=free }}</ref> ([[Latvija]]) (sh. "Dvorac svjetlosti") * "Pūt, Vējiņi!"<ref name="Kudiņš"/> – latvijska verzija [[Livonci|livonske]] vjenčane narodne pjesme ("Pūgõ tūļ"), a koja se često koristila kao neslužbena zamjena za [[Dievs, svētī Latviju!|državnu himnu]] za vrijeme sovjetskog doba. ([[Latvija]]) (sh. "Pušite, vjetrovi!") * "[[Saule, Pērkons, Daugava]]"<ref name="Kudiņš"/> ([[Latvija]]) (sh. "Sunce, grom, [[Daugava]]") * "Ei ole üksi ükski maa"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Nijedna zemlja nije sama") * "[[Eestlane olen ja eestlaseks jään]]"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Ja sam Estonac i ostat ću Estonac") * "Isamaa ilu hoieldes"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Ljepota domovine") * "Sind surmani"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) * "Mingem üles mägedele"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Idemo u planine") * "Laisvė" (originalni izv. Eurika Masytė) ([[Litva]]) (sh. "Sloboda") * "Palaimink Dieve mus" ([[Litva]]) (sh. "Bog nas blagoslovio") * "Dėl Tos Dainos" ([[Litva]]) (sh. "Za tu pjesmu") * "Pabudome ir kelkimės" ([[Litva]]) (sh. "Probudili smo se, sada ustanimo") * "Kokia nuostabi, Lietuva esi" (originalni izv. Kipras Mašanauskas) ([[Litva]]) (sh. "Kako si čudesna, Litvo") * "Šaukiu aš tautą" (originalni izv. Vytautas Kernagis) ([[Litva]]) (sh. "Pozivam naciju") * "Tėvyne dainų ir artojų" (originalni izv. Rondo) ([[Litva]]) (sh. "Domovine pjesme i sinova zemlje") * "Mano mylimoji / per pasaulio sniegą ..." (originalni izv. Gintarė Jautakaitė) ([[Litva]]) (sh. "Moja voljena / Kroz svjetski snijeg") * "Broli, neverk"! ([[Litva]]) (sh. "Brate, ne plači") == Vidi i == * [[Baltički put]] * [[Raspad Sovjetskog Saveza]] == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commons category}} * [http://lietuviu-bendruomene.org/lithuania.html A Lithuanian history, including information about Bloody Sunday] * [http://www.tallinn-life.com/tallinn/estonian-singing-revolution Tallinn-Life: ''A Brief Guide to the Estonian Singing Revolution''] * [https://web.archive.org/web/20111114094618/http://www.okupatsioon.ee/en/lists/47-aadu-jogisoo Aadu Jogiaas: Disturbing soviet transmissions in August 1991] Museum of Occupations * [http://www.singingrevolution.com ''The Singing Revolution'', US documentary film of the Estonian Singing Revolution] * [http://nvdatabase.swarthmore.edu/content/estonians-campaign-independence-singing-revolution-1987-1991 General information about The Singing Revolution] * [http://www.artsci.washington.edu/newsletter/Dec13/Baltics.asp Washington Newsletter - When Songs Trumped Rifles] * [https://www.youtube.com/watch?v=15lKhXhKljc Singing Revolution Cantata performance at UIC pavilion, Chicago, IL, Summer, 2015] {{Hladni rat}} {{Authority control}} [[Kategorija:Hladni rat]] [[Kategorija:SSSR]] [[Kategorija:1988]] [[Kategorija:Historija Estonije]] [[Kategorija:Historija Latvije]] [[Kategorija:Historija Litvanije]] 44j15bdbxnkvieuv8tly0zi42nhx959 41260268 41260226 2022-07-28T00:38:47Z Edgar Allan Poe 29250 /* Latvija */ wikitext text/x-wiki [[File:Öised laulupeod 88 (65).jpg|thumb|320px|Spontani prosvjedi pjesmom tokom [[Laulupidu|Estonskog festivala pjesme]] [[1988.]] godine bili su početak Raspjevane revolucije, koja je po tim događajima i dobila svoje ime.]] '''Raspjevana revolucija''' ([[estonski]]: ''laulev revolutsioon''; [[latvijski]]: ''dziesmotā revolūcija''; [[litvanski]]: ''dainuojanti revoliucija'') je uobičajeni naziv za događaje koji su doveli do obnove suvereniteta [[Estonija|Estonije]], [[Latvija|Latvije]] i [[Litva|Litve]], triju [[Baltičke države|baltičkih država]] pod sovjetskom kontrolom, usred [[Raspad Sovjetskog Saveza|raspada Sovjetskog Saveza]].<ref>*{{cite book | last=Thomson | first=Clare | title=The Singing Revolution: A Political Journey through the Baltic States | location=London | publisher=Joseph | year=1992 | isbn=0-7181-3459-1 }}</ref><ref>{{cite journal | last=Ginkel | first=John |date=September 2002 | title=Identity Construction in Latvia's "Singing Revolution": Why inter-ethnic conflict failed to occur | journal=Nationalities Papers | volume=30| issue=3| pages=403–433 | doi=10.1080/0090599022000011697| s2cid=154588618 }}</ref> Sam termin skovao je estonski aktivist i umjetnik [[Heinz Valk]] u novinskom članku objavljenom tjedan dana nakon spontanih masovnih demonstracija pjevanjem koje su u [[10. lipnja|10.]] i [[11. lipnja]] [[1988.]] godine održane na [[Pjevačko polje (Tallinn)|Pjevačkom polju]], mjestu održavanja [[Laulupidu|Estonskog festivala pjesme]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nI73PdnqQlcC|title=Between Utopia and Disillusionment: A Narrative of the Political Transformation in Eastern Europe|first=Henri|last=Vogt|date=1 January 2005|publisher=Berghahn Books| isbn=9781571818959 |access-date=1 January 2022|via=Google Books}}</ref> Nedugo nakon ovih događaja, sve su tri republike proglasile i dobile priznanje svoje nezavisnosti od Sovjetskog Saveza. == Pozadina == Tijekom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], tri [[baltičke države]] [[Sovjetska aneksija baltičkih država|okupirane]] su i pripojene [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] za vrijeme [[Staljin]]a, prvo [[1940.]] godine, a onda ponovo [[1944.]] godine. Situacija se nije značajno mijenjala tokom desetljeća; Zapad u pravilu nije priznavao sovjetsku okupaciju baltičkih država, dok su sovjetske vlasti sustavno gušile bilo kakve pokrete i ideje o reuspostavi suvereniteta triju baltičkih država. Represija je oslabila nakon [[Staljin]]ove smrti, ali nije potpuno nestala, sve do [[1985.]] godine, kada je tadašnji sovjetski čelnik [[Mihail Gorbačov]] predstavio političko-ekonomske mjere ''[[glasnost]]'' i ''[[perestrojka|perestrojku]]''. Cilj ovih mjera bio je stimulirati propadajuću sovjetsku ekonomiju i potaknuti produktivnost, posebice na području potrošačkih dobara, liberalizacije korporativnih biznisa i jačanja uslužne ekonomije. ''Glasnost'' je, pak, dokinula državnu cenzuru i političku represiju, što je, jasno, dovelo do "buđenja" u neruskim sovjetskim republikama. Dotad službeno nepriznati problemi koje je službena Moskva držala tajnima konačno su obznanjeni javnosti, što je dovelo do nezadovoljstva na Baltiku. U kombinaciji s [[Sovjetsko-afganistanski rat|ratom u Afaganistanu]] i ranijom [[Černobilska katastrofa|nuklearnom katastrofom u Černobilu]], nezadovoljstvo je izraženo na vrlo javan, eksplozivan i politički eksponiran način. Estonci su se brinuli oko [[Demografska prijetnja|demografske prijetnje]] svom nacionalnom identitetu koja je došla u vidu velikog priliva stranih radnika koji su trebali raditi na velikim sovjetskim razvojnim projektima poput rudarenja [[fosfat]]a (vidi: [[Fosforitni rat]]).<ref>''Estonia and the Estonians'', Toivo U. Raun, Hoover Press, 2001, p. 223</ref> Pristup emigrantskim zajednicama sa Zapada kao i, posebno u Estoniji, jačanje neformalnih odnosa s [[Finska|Finskom]] te pristup finskoj televiziji (koja je stanovništu Sovjetskog Saveza pokazala kako izgleda život na Zapadu), dodatno su doprinijele jačanju nezadovoljstva u Sovjetskom Savezu te su dovele do sve češćih demonstracija uslijed popuštanja državne represije u drugoj polovici [[1980e|1980-ih]] godina. Masovne demonstracije protiv Sovjetskog Saveza započele su nakon što je [[Moskva]] odbila uzeti u obzir nacionalne senzibilitete svojih saveznih republika. Moskva se, naime, nadala da će neruski narodi htjeti ostati u Sovjetskom Savezu unatoč činjenici da su svi njihovi državni i nacionalni simboli sustavno uklanjani, međutim situacija se toliko pogoršala da su već [[1989.]] godine započele kampanje za aktivno odvajanje neruskih država iz Sovjetskog Saveza. == Estonija == [[File:Öised laulupeod 88 (66).jpg|thumb|320px|[[Laulupidu|Estonski festival pjesme]] [[1988.]] godine bio je kulminacija Raspjevane revolucije u Estoniji.]] Plan sovjetske vlade da eksploatira [[fosforit]] u [[Lääne-Viru|okrugu Lääne-Viru]] s potencijalno katastrofalnim učincima za okoliš i društvo obznanjen je u veljači [[1987.]] godine. To je započelo tzv. [[Fosforitni rat]], glasnu kampanju za zaštitu okoliša usmjernu protiv djelovanja sovjetske vlade.<ref>[http://www.estonica.org/en/Phosphorite_War/ Phosphorite War] Estonica. Ecyclopaedia about Estonia</ref> Dana [[23. kolovoza]] [[1987.]] godine, aktivistička grupacija [[MRP-AEG]] održala je [[sastanak u Hirveparku]] u [[Vanalinn|staroj jezgri]] [[Tallinn]]a, tražeći javno objavljivanje i osudu tajnog protokola [[Pakt Ribbentrop-Molotov|pakta Ribbentrop-Molotov]]; na prosvjedu je bilo između dvije i pet tisuća ljudi.<ref>{{cite book |title=Estonia: identity and independence |last= Subrenat |first=Jean-Jacques |year=2004 |publisher=Rodopi |isbn=978-0-8108-4904-4 |page=228 |url=https://books.google.com/books?id=kBZlHdp7tdcC&pg=RA1-PA228&dq=%22Hirvepark+meeting%22 }}</ref><ref>{{cite book |title=Historical dictionary of Estonia |last=Miljan |first=Toivo |year=2004 |publisher=Scarecrow Press |isbn=978-0-8108-4904-4 |page=399 |url=https://books.google.com/books?id=xeXwMDZbTBoC&pg=PA399&dq=%22Hirvepark+meeting%22 }}</ref> Serijal "Pet domoljubnih pjesama" [[Alo Mattiisen|Ala Mattiisena]] premijerno je izveden na Pop festivalu u [[Tartu]]u u svibnju [[1988.]] godine.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.estonica.org/en/The_Singing_Revolution/|title=Estonica.org - The Singing Revolution|website=www.estonica.org|language=en|access-date=2018-04-19}}</ref> U lipnju iste godine održan je festival u staroj jezgri Tallinna, a nakon službenog dijela festivala, sudionici su se preselili na [[Pjevačko polje (Tallinn)|Pjevačko polje]] i spontano počeli pjevati domoljubne pjesme.<ref>{{Cite news|url=http://www.onthisdeity.com/10th-june-1988-%E2%80%93%C2%A0the-singing-revolution/|title=10th June 1988 – the Singing Revolution|work=Dorian Cope presents On This Deity|access-date=2018-04-19|language=en-US}}</ref> Mattiisenov serijal pjesama ponovo je javno izveden na ljetnom rock festivalu u [[Tallinn]]u, održanom krajem kolovoza [[1988.]] godine.<ref>{{Cite web|url=http://www.rocksummer.ee/en/history/1988-|title=1988 – Rock Summer I - Rock Summer|website=www.rocksummer.ee|language=en|access-date=2018-04-19}}</ref> U rujnu iste godine održan je i [[Laulupidu|Estonski festival pjesme]], koji je bio kulminacija ovih događanja.<ref name=":0" /> U tom je periodu [[Trivimi Velliste]], čelnik Društva estonske baštine, prvi javno iskazao težnje ka obnovom estonskog suvereniteta.<ref>{{Cite web|title = Estonica.org - Song of Estonia|url = http://www.estonica.org/en/Song_of_Estonia/|website = Estonica.org|access-date = 2016-02-15}}</ref> U studenom iste godine Vrhovni sovjet Estonske SSR izdao je [[Deklaracija suvereniteta Estonske SSR|Deklaraciju suvereniteta Estonske SSR]], što je bio prvi formalni čin prema obnovi suvereniteta.<ref name=":1" /> Godinu dana kasnije, [[23. kolovoza]] [[1989.]] godine, organiziran je tzv. [[Baltički put]], neprekinuti ljudski lanac koji je išao od [[Tallinn]]a do [[Vilnius]]a.<ref name=":1">{{Cite news|url=https://www.nonviolent-conflict.org/estonias-singing-revolution-1986-1991/|title=Estonia's Singing Revolution (1986-1991) {{!}} ICNC|date=2016-02-25|work=ICNC|access-date=2018-04-19|language=en-US}}</ref> Tzv. Raspjevana revolucija trajala je ukupno četiri godine, a obilježio ju je niz protesta raznih oblika. Revoluciju su predvodile tri različite skupine: Društvo estonske baštine, Narodni front i Nacionalna stranka nezavisnosti. Društvo estonske baštine, osnovano [[1987.]] godine, fokusiralo se na širenje svijesti o estonskoj historiji kako bi dobilo podršku za sticanje nezavisnosti od Sovjeta. Narodni front, osnovan [[1988.]] godine, želio je reorganizirati Estoniju kao samoupravnu jedinicu u sklopu labave sovjetske konfederacije. Nacionalna stranka nezavisnosti, osnovana također [[1988.]] godine, bila je radikalnija i zahtijevala je potpunu nezavisnost od Sovjetskog Saveza.<ref>{{Cite web |title=Estonia's Singing Revolution (1986-1991) |url=https://www.nonviolent-conflict.org/estonias-singing-revolution-1986-1991/ |access-date=2022-04-06 |website=ICNC |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=You are being redirected... |url=https://tavaana.org/en/case-studies/Singing_Revolution_En |access-date=2022-04-06 |website=tavaana.org|date=24 August 2019 }}</ref> Tokom [[1991.]] godine, dok su službena Moskva i sovjetska vojska pokušali zaustaviti estonski napredak, novoizabrane estonske vlasti proglasile su obnovu estonske državnosti i potpunu nezavisnost od Sovjetskog Saveza. Velika grupa nenaoružanih prosvjednika okupila se oko zgrade parlamenta, radijskih i televizijskih postaja kako bi ih zaštitila od eventualnog napada sovjetske vojske; srećom, do napada nikada nije ni došlo. Ovakvim je djelovanjem Estonija uspjela ostvariti svoju nezavisnost bez ijedne prolivene kapi krvi.<ref>{{Cite web|url=http://www.stateofworldliberty.org/report/results.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100930180917/http://www.stateofworldliberty.org/report/results.html|url-status=dead|title=State of World Liberty|archivedate=30 September 2010|accessdate=1 January 2022}}</ref> Nezavisnost je službeno proglašena kasno tokom poslijepodneva [[20. kolovoza]] [[1991.]] godine, nakon što je postignut dogovor između nekolicine političkih stranaka. Sljedećeg su jutra, prema izvještaju estonske televizije, sovjetske trupe pokušale zauzeti [[Televizijski toranj u Tallinnu|tallinnski TV toranj]], ali bez uspjeha.<ref>{{Cite web|url=https://etv.err.ee/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080214015907/http://www.etv.ee/index.php?0536408|url-status=dead|title=ETV|archivedate=14 February 2008|website=Etv.err.ee|accessdate=1 January 2022}}</ref> Istovremeno, [[Kolovoški puč|komunistički pokušaj puča]] u Sovjetskom Savezu propeo je usred masovnih prodemokratskih prosvjeda na čijem je čelu bio [[Boris Jeljcin]]. Dana [[22. kolovoza]] [[1991.]] godine [[Island]] je postao prva zemlja koja je priznala nezavisnost Estonije. Danas se na zidu zgrade Ministarstva vanjskih poslova nalazi spomen ploča koja komemorira ovaj događaj, dok se samo Ministarstvo nalazi na adresi Islandski trg 1. Tekst na ploči napisan je na [[islandski|islandskom]], [[estonski|estonskom]] i [[engleski|engleskom]]. Neke druge zemlje uopće nisu bile priznale sovjetsku okupaciju Estonije, tako da je proces priznanja bio čisto formalan.<ref>{{cite book|last1=Chen|first1=Ti-Chiang Chen|title=The international law of recognition|date=1951|publisher=Рипол Классик|isbn=9785875231827|page=157|url=https://books.google.com/books?id=3g8KAwAAQBAJ}}</ref><ref>{{cite web|author1=Toomas Hendrik Ilves|author-link=Toomas Hendrik Ilves|title=President of the Republic at the State Dinner hosted by President T. E. Mary McAleese and Dr. Martin McAleese, Dublin, Republic of Ireland, 14 April 2008|url=http://president.ee/en/official-duties/speeches/2625-president-of-the-republic-at-the-state-dinner-hosted-by-president-t-e-mary-mcaleese-and-dr-martin-mcaleese-14-april-2008-dublin-republic-of-ireland/index.html|website=President Republic of Estonia|publisher=Estonia|access-date=20 April 2015|quote=The President of Estonia Toomas Hendrik Ilves said: "... ... we are thankful that Ireland never recognised the illegal annexation of Estonia by the Soviet Union after the Second World War. We will never forget John McEvoy, Estonia’s honorary consul in Dublin from 1938 to 1960.|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151223062704/https://president.ee/en/official-duties/speeches/2625-president-of-the-republic-at-the-state-dinner-hosted-by-president-t-e-mary-mcaleese-and-dr-martin-mcaleese-14-april-2008-dublin-republic-of-ireland/index.html|archive-date=23 December 2015}}</ref> == Latvija == [[File:Baltic Way in Latvia near Krekava.jpeg|320px|thumb|Dio [[Baltički put|Baltičkog puta]], fotografija iz [[Latvija|Latvije]].]] Situacija u Latviji bila je vrlo slična kao i u Estoniji, a liberalizacija političke represije u [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] dovela je do jačanja trećeg [[Latvijski narodni preporod|latvijskog narodnog preporoda]], koji je svoj vrhunac doživio - također - sredinom [[1988.]] godine. Kao i u Estoniji, situacija je prvotno eskalirala oko ekoloških razloga, ali već [[1986.]] godine, kada su planovi sovjetske vlade da izgradi još jednu [[hidroelektrana|hidroelektranu]] na najvećoj latvijskoj rijeci, [[Daugava|Daugavi]], kao i [[metro]] u [[Riga|Rigi]], postali javno poznati. Kako bi oba projekta imala katastrofalne posljedice za okoliš, mediji su pozvali narod na pobunu, što je rezultiralo osnivanjem Kluba za zaštitu okoliša u veljači [[1987.]] godine; klub će ubrzo prerasti u jedan od najutjecajnijih pokreta na podrčju Latvije te u glavnog proponenta latvijske nezavisnosti. Dana [[14. lipnja]] [[1987.]] godine, na obljetnicu [[Junske deportacije|Junskih deportacija]] ([[1941.]]), udruga za ljudska prava [[Helsinki-86]], osnovana godinu ranije, organizirala je masovno polaganje cvijeća na [[Spomenik slobodi (Riga)|Spomenik slobodi]] u [[Riga|Rigi]], što se smatra početkom trećeg narodnog preporoda. Neki izvori smatraju, ipak, da je preporod započeo već [[1985.]] godine tokom [[Festival latvijske pjesme i plesa|Festivala pjesme i plesa]], kada su zborovi zahtijevali izvođenje domoljubne pjesme "[[Gaismas pils]]", čijim je prijenosom uživo na televiziji dirigirao Moskvi omraženi dirigent [[Haralds Mednis]].<ref>{{cite web|url=http://kulturaskanons.lv/en/1/7/92/|title=JĀZEPS VĪTOLS'S "GAISMAS PILS": a ballad for mixed choir|work=Latvian Cultural Canon|access-date=28 March 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130318070536/http://www.kulturaskanons.lv/en/1/7/92/|archive-date=18 March 2013}}</ref> Značajan događaj bio je i kongres Saveza pisaca iz [[1988.]] godine, na kojem su sudionici raspravljali o latvijskom suverenitetu, očivanju [[latvijski|latvijskog jezika]], ali i po prvi puta javno obznanili tajni protokol pakta Ribbentrop-Molotov. Kongres je dodatno uzburkao javnost i dao poticaj pokretu za obnovu latvijskog suvereniteta. Tokom ljeta [[1988.]] godine došlo je do osnivanja [[Latvijski narodni front|Latvijskog narodnog fronta]] (koji će brojati enormnih 200,000 članova), [[Latvijski nacionalni pokret za nezavisnost|Latvijskog nacionalnog pokreta za nezavisnost]] te radikalnog [[Građanski kongres|Građanskog kongresa]], tri ključne udruge koje će predvoditi mirnu borbu za nezavisnost Latvije. Prvi masovni prosvjedi u tada još uvijek [[Latvijska SSR|Latvijskoj SSR]] održani su [[7. listopada]] [[1988.]] godine, a Latvijci su također sudjelovali i u realizaciji [[Baltički put|Baltičkoh puta]] u kolovozu [[1989.]] godine. Na izborima za Vrhovni sovjet održanima u ožujku [[1990.]] godine, pobornici nezavisnosti osvojili su većinu. Dana [[4. svibnja]] iste godine, Vrhovni je sovjet usvojio dokument znan pod naslovom "[[O obnovi nezavisnosti Republike Latvije]]", koji je pozivao na obnovu latvijskog suvereniteta i Ustava iz [[1922.]] godine. Ipak, za razliku od Estonije, situacija u Latviji nije prošla potpuno mirno, s obzirom da su komunisti u siječnju [[1991.]] godine uz pomoć vojske pokušali srušiti zakonito izabrani Vrhovni sovjet. Latvijski prosvjednici uspjeli su zaustaviti sovjetske trupe da preuzmu strateške pozicije, a ovi su sukobi danas znani kao "[[Barikādes|Barikade]]". Nakon neuspješnog komunističkog puča u kolovozu, Latvija je promptno reagirala te je [[21. kolovoza]] [[1991.]] godine proglasila kako je proces obnove nezavisnosti započet [[4. svibnja]] [[1990.]] godine dovršen te je proglašena nezavisna i suverena [[Republika Latvija]]. == Litva == == Značajne protestne pjesme == * "[[Baltik se budi!]]" ({{lang-lt|Bunda jau Baltija}}, {{lang-lv|Atmostas Baltija}}, {{lang-et|Ärgake, Baltimaad}}) ([[Estonija]]/[[Latvija]]/[[Litva]]) * "Brīvību Baltijai"<ref name="uzd"/> ([[Latvija]]) (sh. "Sloboda za Baltik") * "Dzimtā valoda"<ref name="uzd"/> ([[Latvija]]) (sh. "Materinji jezik") * ''[[Lāčplēsis (rock opera)|Lāčplēsis]]'' ([[Latvija]]) (sh. "Ubojica medvjeda") * "Manai Tautai"<ref name="uzd">{{cite web|url=http://www.uzdevumi.lv/ExerciseRun/RunExercise?exerciseId=62c3eab0-edcb-4ed4-bcb2-5b8950581565&parentType=VirtualSchool&parentId=4193|title=Latvijas neatkarības atjaunošana|language=lv|access-date=29 March 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130522204140/http://www.uzdevumi.lv/ExerciseRun/RunExercise?exerciseId=62c3eab0-edcb-4ed4-bcb2-5b8950581565&parentType=VirtualSchool&parentId=4193|archive-date=22 May 2013}}</ref> ([[Latvija]]) (sh. "Mojoj naciji") * "Gaismas pils"<ref name="Kudiņš">{{cite journal |last=Kudiņš |first=Jānis |year=2019 |title= Phenomenon of the Baltic singing revolution in 1987-1991: Three Latvian songs as historical symbols of non-violent resistance |url=http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/1450-9814/2019/1450-98141926027K.pdf |journal=Muzikologija |issue=26 |pages=27–39 |access-date=November 18, 2020 |doi=10.2298/MUZ1926027K|doi-access=free }}</ref> ([[Latvija]]) (sh. "Dvorac svjetlosti") * "Pūt, Vējiņi!"<ref name="Kudiņš"/> – latvijska verzija [[Livonci|livonske]] vjenčane narodne pjesme ("Pūgõ tūļ"), a koja se često koristila kao neslužbena zamjena za [[Dievs, svētī Latviju!|državnu himnu]] za vrijeme sovjetskog doba. ([[Latvija]]) (sh. "Pušite, vjetrovi!") * "[[Saule, Pērkons, Daugava]]"<ref name="Kudiņš"/> ([[Latvija]]) (sh. "Sunce, grom, [[Daugava]]") * "Ei ole üksi ükski maa"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Nijedna zemlja nije sama") * "[[Eestlane olen ja eestlaseks jään]]"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Ja sam Estonac i ostat ću Estonac") * "Isamaa ilu hoieldes"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Ljepota domovine") * "Sind surmani"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) * "Mingem üles mägedele"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Idemo u planine") * "Laisvė" (originalni izv. Eurika Masytė) ([[Litva]]) (sh. "Sloboda") * "Palaimink Dieve mus" ([[Litva]]) (sh. "Bog nas blagoslovio") * "Dėl Tos Dainos" ([[Litva]]) (sh. "Za tu pjesmu") * "Pabudome ir kelkimės" ([[Litva]]) (sh. "Probudili smo se, sada ustanimo") * "Kokia nuostabi, Lietuva esi" (originalni izv. Kipras Mašanauskas) ([[Litva]]) (sh. "Kako si čudesna, Litvo") * "Šaukiu aš tautą" (originalni izv. Vytautas Kernagis) ([[Litva]]) (sh. "Pozivam naciju") * "Tėvyne dainų ir artojų" (originalni izv. Rondo) ([[Litva]]) (sh. "Domovine pjesme i sinova zemlje") * "Mano mylimoji / per pasaulio sniegą ..." (originalni izv. Gintarė Jautakaitė) ([[Litva]]) (sh. "Moja voljena / Kroz svjetski snijeg") * "Broli, neverk"! ([[Litva]]) (sh. "Brate, ne plači") == Vidi i == * [[Baltički put]] * [[Raspad Sovjetskog Saveza]] == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commons category}} * [http://lietuviu-bendruomene.org/lithuania.html A Lithuanian history, including information about Bloody Sunday] * [http://www.tallinn-life.com/tallinn/estonian-singing-revolution Tallinn-Life: ''A Brief Guide to the Estonian Singing Revolution''] * [https://web.archive.org/web/20111114094618/http://www.okupatsioon.ee/en/lists/47-aadu-jogisoo Aadu Jogiaas: Disturbing soviet transmissions in August 1991] Museum of Occupations * [http://www.singingrevolution.com ''The Singing Revolution'', US documentary film of the Estonian Singing Revolution] * [http://nvdatabase.swarthmore.edu/content/estonians-campaign-independence-singing-revolution-1987-1991 General information about The Singing Revolution] * [http://www.artsci.washington.edu/newsletter/Dec13/Baltics.asp Washington Newsletter - When Songs Trumped Rifles] * [https://www.youtube.com/watch?v=15lKhXhKljc Singing Revolution Cantata performance at UIC pavilion, Chicago, IL, Summer, 2015] {{Hladni rat}} {{Authority control}} [[Kategorija:Hladni rat]] [[Kategorija:SSSR]] [[Kategorija:1988]] [[Kategorija:Historija Estonije]] [[Kategorija:Historija Latvije]] [[Kategorija:Historija Litvanije]] gt821srdh85q6mmvxucyibdo6h2mfxg 41260296 41260268 2022-07-28T11:03:08Z Edgar Allan Poe 29250 /* Litva */ wikitext text/x-wiki [[File:Öised laulupeod 88 (65).jpg|thumb|320px|Spontani prosvjedi pjesmom tokom [[Laulupidu|Estonskog festivala pjesme]] [[1988.]] godine bili su početak Raspjevane revolucije, koja je po tim događajima i dobila svoje ime.]] '''Raspjevana revolucija''' ([[estonski]]: ''laulev revolutsioon''; [[latvijski]]: ''dziesmotā revolūcija''; [[litvanski]]: ''dainuojanti revoliucija'') je uobičajeni naziv za događaje koji su doveli do obnove suvereniteta [[Estonija|Estonije]], [[Latvija|Latvije]] i [[Litva|Litve]], triju [[Baltičke države|baltičkih država]] pod sovjetskom kontrolom, usred [[Raspad Sovjetskog Saveza|raspada Sovjetskog Saveza]].<ref>*{{cite book | last=Thomson | first=Clare | title=The Singing Revolution: A Political Journey through the Baltic States | location=London | publisher=Joseph | year=1992 | isbn=0-7181-3459-1 }}</ref><ref>{{cite journal | last=Ginkel | first=John |date=September 2002 | title=Identity Construction in Latvia's "Singing Revolution": Why inter-ethnic conflict failed to occur | journal=Nationalities Papers | volume=30| issue=3| pages=403–433 | doi=10.1080/0090599022000011697| s2cid=154588618 }}</ref> Sam termin skovao je estonski aktivist i umjetnik [[Heinz Valk]] u novinskom članku objavljenom tjedan dana nakon spontanih masovnih demonstracija pjevanjem koje su u [[10. lipnja|10.]] i [[11. lipnja]] [[1988.]] godine održane na [[Pjevačko polje (Tallinn)|Pjevačkom polju]], mjestu održavanja [[Laulupidu|Estonskog festivala pjesme]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nI73PdnqQlcC|title=Between Utopia and Disillusionment: A Narrative of the Political Transformation in Eastern Europe|first=Henri|last=Vogt|date=1 January 2005|publisher=Berghahn Books| isbn=9781571818959 |access-date=1 January 2022|via=Google Books}}</ref> Nedugo nakon ovih događaja, sve su tri republike proglasile i dobile priznanje svoje nezavisnosti od Sovjetskog Saveza. == Pozadina == Tijekom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], tri [[baltičke države]] [[Sovjetska aneksija baltičkih država|okupirane]] su i pripojene [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] za vrijeme [[Staljin]]a, prvo [[1940.]] godine, a onda ponovo [[1944.]] godine. Situacija se nije značajno mijenjala tokom desetljeća; Zapad u pravilu nije priznavao sovjetsku okupaciju baltičkih država, dok su sovjetske vlasti sustavno gušile bilo kakve pokrete i ideje o reuspostavi suvereniteta triju baltičkih država. Represija je oslabila nakon [[Staljin]]ove smrti, ali nije potpuno nestala, sve do [[1985.]] godine, kada je tadašnji sovjetski čelnik [[Mihail Gorbačov]] predstavio političko-ekonomske mjere ''[[glasnost]]'' i ''[[perestrojka|perestrojku]]''. Cilj ovih mjera bio je stimulirati propadajuću sovjetsku ekonomiju i potaknuti produktivnost, posebice na području potrošačkih dobara, liberalizacije korporativnih biznisa i jačanja uslužne ekonomije. ''Glasnost'' je, pak, dokinula državnu cenzuru i političku represiju, što je, jasno, dovelo do "buđenja" u neruskim sovjetskim republikama. Dotad službeno nepriznati problemi koje je službena Moskva držala tajnima konačno su obznanjeni javnosti, što je dovelo do nezadovoljstva na Baltiku. U kombinaciji s [[Sovjetsko-afganistanski rat|ratom u Afaganistanu]] i ranijom [[Černobilska katastrofa|nuklearnom katastrofom u Černobilu]], nezadovoljstvo je izraženo na vrlo javan, eksplozivan i politički eksponiran način. Estonci su se brinuli oko [[Demografska prijetnja|demografske prijetnje]] svom nacionalnom identitetu koja je došla u vidu velikog priliva stranih radnika koji su trebali raditi na velikim sovjetskim razvojnim projektima poput rudarenja [[fosfat]]a (vidi: [[Fosforitni rat]]).<ref>''Estonia and the Estonians'', Toivo U. Raun, Hoover Press, 2001, p. 223</ref> Pristup emigrantskim zajednicama sa Zapada kao i, posebno u Estoniji, jačanje neformalnih odnosa s [[Finska|Finskom]] te pristup finskoj televiziji (koja je stanovništu Sovjetskog Saveza pokazala kako izgleda život na Zapadu), dodatno su doprinijele jačanju nezadovoljstva u Sovjetskom Savezu te su dovele do sve češćih demonstracija uslijed popuštanja državne represije u drugoj polovici [[1980e|1980-ih]] godina. Masovne demonstracije protiv Sovjetskog Saveza započele su nakon što je [[Moskva]] odbila uzeti u obzir nacionalne senzibilitete svojih saveznih republika. Moskva se, naime, nadala da će neruski narodi htjeti ostati u Sovjetskom Savezu unatoč činjenici da su svi njihovi državni i nacionalni simboli sustavno uklanjani, međutim situacija se toliko pogoršala da su već [[1989.]] godine započele kampanje za aktivno odvajanje neruskih država iz Sovjetskog Saveza. == Estonija == [[File:Öised laulupeod 88 (66).jpg|thumb|320px|[[Laulupidu|Estonski festival pjesme]] [[1988.]] godine bio je kulminacija Raspjevane revolucije u Estoniji.]] Plan sovjetske vlade da eksploatira [[fosforit]] u [[Lääne-Viru|okrugu Lääne-Viru]] s potencijalno katastrofalnim učincima za okoliš i društvo obznanjen je u veljači [[1987.]] godine. To je započelo tzv. [[Fosforitni rat]], glasnu kampanju za zaštitu okoliša usmjernu protiv djelovanja sovjetske vlade.<ref>[http://www.estonica.org/en/Phosphorite_War/ Phosphorite War] Estonica. Ecyclopaedia about Estonia</ref> Dana [[23. kolovoza]] [[1987.]] godine, aktivistička grupacija [[MRP-AEG]] održala je [[sastanak u Hirveparku]] u [[Vanalinn|staroj jezgri]] [[Tallinn]]a, tražeći javno objavljivanje i osudu tajnog protokola [[Pakt Ribbentrop-Molotov|pakta Ribbentrop-Molotov]]; na prosvjedu je bilo između dvije i pet tisuća ljudi.<ref>{{cite book |title=Estonia: identity and independence |last= Subrenat |first=Jean-Jacques |year=2004 |publisher=Rodopi |isbn=978-0-8108-4904-4 |page=228 |url=https://books.google.com/books?id=kBZlHdp7tdcC&pg=RA1-PA228&dq=%22Hirvepark+meeting%22 }}</ref><ref>{{cite book |title=Historical dictionary of Estonia |last=Miljan |first=Toivo |year=2004 |publisher=Scarecrow Press |isbn=978-0-8108-4904-4 |page=399 |url=https://books.google.com/books?id=xeXwMDZbTBoC&pg=PA399&dq=%22Hirvepark+meeting%22 }}</ref> Serijal "Pet domoljubnih pjesama" [[Alo Mattiisen|Ala Mattiisena]] premijerno je izveden na Pop festivalu u [[Tartu]]u u svibnju [[1988.]] godine.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.estonica.org/en/The_Singing_Revolution/|title=Estonica.org - The Singing Revolution|website=www.estonica.org|language=en|access-date=2018-04-19}}</ref> U lipnju iste godine održan je festival u staroj jezgri Tallinna, a nakon službenog dijela festivala, sudionici su se preselili na [[Pjevačko polje (Tallinn)|Pjevačko polje]] i spontano počeli pjevati domoljubne pjesme.<ref>{{Cite news|url=http://www.onthisdeity.com/10th-june-1988-%E2%80%93%C2%A0the-singing-revolution/|title=10th June 1988 – the Singing Revolution|work=Dorian Cope presents On This Deity|access-date=2018-04-19|language=en-US}}</ref> Mattiisenov serijal pjesama ponovo je javno izveden na ljetnom rock festivalu u [[Tallinn]]u, održanom krajem kolovoza [[1988.]] godine.<ref>{{Cite web|url=http://www.rocksummer.ee/en/history/1988-|title=1988 – Rock Summer I - Rock Summer|website=www.rocksummer.ee|language=en|access-date=2018-04-19}}</ref> U rujnu iste godine održan je i [[Laulupidu|Estonski festival pjesme]], koji je bio kulminacija ovih događanja.<ref name=":0" /> U tom je periodu [[Trivimi Velliste]], čelnik Društva estonske baštine, prvi javno iskazao težnje ka obnovom estonskog suvereniteta.<ref>{{Cite web|title = Estonica.org - Song of Estonia|url = http://www.estonica.org/en/Song_of_Estonia/|website = Estonica.org|access-date = 2016-02-15}}</ref> U studenom iste godine Vrhovni sovjet Estonske SSR izdao je [[Deklaracija suvereniteta Estonske SSR|Deklaraciju suvereniteta Estonske SSR]], što je bio prvi formalni čin prema obnovi suvereniteta.<ref name=":1" /> Godinu dana kasnije, [[23. kolovoza]] [[1989.]] godine, organiziran je tzv. [[Baltički put]], neprekinuti ljudski lanac koji je išao od [[Tallinn]]a do [[Vilnius]]a.<ref name=":1">{{Cite news|url=https://www.nonviolent-conflict.org/estonias-singing-revolution-1986-1991/|title=Estonia's Singing Revolution (1986-1991) {{!}} ICNC|date=2016-02-25|work=ICNC|access-date=2018-04-19|language=en-US}}</ref> Tzv. Raspjevana revolucija trajala je ukupno četiri godine, a obilježio ju je niz protesta raznih oblika. Revoluciju su predvodile tri različite skupine: Društvo estonske baštine, Narodni front i Nacionalna stranka nezavisnosti. Društvo estonske baštine, osnovano [[1987.]] godine, fokusiralo se na širenje svijesti o estonskoj historiji kako bi dobilo podršku za sticanje nezavisnosti od Sovjeta. Narodni front, osnovan [[1988.]] godine, želio je reorganizirati Estoniju kao samoupravnu jedinicu u sklopu labave sovjetske konfederacije. Nacionalna stranka nezavisnosti, osnovana također [[1988.]] godine, bila je radikalnija i zahtijevala je potpunu nezavisnost od Sovjetskog Saveza.<ref>{{Cite web |title=Estonia's Singing Revolution (1986-1991) |url=https://www.nonviolent-conflict.org/estonias-singing-revolution-1986-1991/ |access-date=2022-04-06 |website=ICNC |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=You are being redirected... |url=https://tavaana.org/en/case-studies/Singing_Revolution_En |access-date=2022-04-06 |website=tavaana.org|date=24 August 2019 }}</ref> Tokom [[1991.]] godine, dok su službena Moskva i sovjetska vojska pokušali zaustaviti estonski napredak, novoizabrane estonske vlasti proglasile su obnovu estonske državnosti i potpunu nezavisnost od Sovjetskog Saveza. Velika grupa nenaoružanih prosvjednika okupila se oko zgrade parlamenta, radijskih i televizijskih postaja kako bi ih zaštitila od eventualnog napada sovjetske vojske; srećom, do napada nikada nije ni došlo. Ovakvim je djelovanjem Estonija uspjela ostvariti svoju nezavisnost bez ijedne prolivene kapi krvi.<ref>{{Cite web|url=http://www.stateofworldliberty.org/report/results.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100930180917/http://www.stateofworldliberty.org/report/results.html|url-status=dead|title=State of World Liberty|archivedate=30 September 2010|accessdate=1 January 2022}}</ref> Nezavisnost je službeno proglašena kasno tokom poslijepodneva [[20. kolovoza]] [[1991.]] godine, nakon što je postignut dogovor između nekolicine političkih stranaka. Sljedećeg su jutra, prema izvještaju estonske televizije, sovjetske trupe pokušale zauzeti [[Televizijski toranj u Tallinnu|tallinnski TV toranj]], ali bez uspjeha.<ref>{{Cite web|url=https://etv.err.ee/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080214015907/http://www.etv.ee/index.php?0536408|url-status=dead|title=ETV|archivedate=14 February 2008|website=Etv.err.ee|accessdate=1 January 2022}}</ref> Istovremeno, [[Kolovoški puč|komunistički pokušaj puča]] u Sovjetskom Savezu propeo je usred masovnih prodemokratskih prosvjeda na čijem je čelu bio [[Boris Jeljcin]]. Dana [[22. kolovoza]] [[1991.]] godine [[Island]] je postao prva zemlja koja je priznala nezavisnost Estonije. Danas se na zidu zgrade Ministarstva vanjskih poslova nalazi spomen ploča koja komemorira ovaj događaj, dok se samo Ministarstvo nalazi na adresi Islandski trg 1. Tekst na ploči napisan je na [[islandski|islandskom]], [[estonski|estonskom]] i [[engleski|engleskom]]. Neke druge zemlje uopće nisu bile priznale sovjetsku okupaciju Estonije, tako da je proces priznanja bio čisto formalan.<ref>{{cite book|last1=Chen|first1=Ti-Chiang Chen|title=The international law of recognition|date=1951|publisher=Рипол Классик|isbn=9785875231827|page=157|url=https://books.google.com/books?id=3g8KAwAAQBAJ}}</ref><ref>{{cite web|author1=Toomas Hendrik Ilves|author-link=Toomas Hendrik Ilves|title=President of the Republic at the State Dinner hosted by President T. E. Mary McAleese and Dr. Martin McAleese, Dublin, Republic of Ireland, 14 April 2008|url=http://president.ee/en/official-duties/speeches/2625-president-of-the-republic-at-the-state-dinner-hosted-by-president-t-e-mary-mcaleese-and-dr-martin-mcaleese-14-april-2008-dublin-republic-of-ireland/index.html|website=President Republic of Estonia|publisher=Estonia|access-date=20 April 2015|quote=The President of Estonia Toomas Hendrik Ilves said: "... ... we are thankful that Ireland never recognised the illegal annexation of Estonia by the Soviet Union after the Second World War. We will never forget John McEvoy, Estonia’s honorary consul in Dublin from 1938 to 1960.|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151223062704/https://president.ee/en/official-duties/speeches/2625-president-of-the-republic-at-the-state-dinner-hosted-by-president-t-e-mary-mcaleese-and-dr-martin-mcaleese-14-april-2008-dublin-republic-of-ireland/index.html|archive-date=23 December 2015}}</ref> == Latvija == [[File:Baltic Way in Latvia near Krekava.jpeg|320px|thumb|Dio [[Baltički put|Baltičkog puta]], fotografija iz [[Latvija|Latvije]].]] Situacija u Latviji bila je vrlo slična kao i u Estoniji, a liberalizacija političke represije u [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] dovela je do jačanja trećeg [[Latvijski narodni preporod|latvijskog narodnog preporoda]], koji je svoj vrhunac doživio - također - sredinom [[1988.]] godine. Kao i u Estoniji, situacija je prvotno eskalirala oko ekoloških razloga, ali već [[1986.]] godine, kada su planovi sovjetske vlade da izgradi još jednu [[hidroelektrana|hidroelektranu]] na najvećoj latvijskoj rijeci, [[Daugava|Daugavi]], kao i [[metro]] u [[Riga|Rigi]], postali javno poznati. Kako bi oba projekta imala katastrofalne posljedice za okoliš, mediji su pozvali narod na pobunu, što je rezultiralo osnivanjem Kluba za zaštitu okoliša u veljači [[1987.]] godine; klub će ubrzo prerasti u jedan od najutjecajnijih pokreta na podrčju Latvije te u glavnog proponenta latvijske nezavisnosti. Dana [[14. lipnja]] [[1987.]] godine, na obljetnicu [[Junske deportacije|Junskih deportacija]] ([[1941.]]), udruga za ljudska prava [[Helsinki-86]], osnovana godinu ranije, organizirala je masovno polaganje cvijeća na [[Spomenik slobodi (Riga)|Spomenik slobodi]] u [[Riga|Rigi]], što se smatra početkom trećeg narodnog preporoda. Neki izvori smatraju, ipak, da je preporod započeo već [[1985.]] godine tokom [[Festival latvijske pjesme i plesa|Festivala pjesme i plesa]], kada su zborovi zahtijevali izvođenje domoljubne pjesme "[[Gaismas pils]]", čijim je prijenosom uživo na televiziji dirigirao Moskvi omraženi dirigent [[Haralds Mednis]].<ref>{{cite web|url=http://kulturaskanons.lv/en/1/7/92/|title=JĀZEPS VĪTOLS'S "GAISMAS PILS": a ballad for mixed choir|work=Latvian Cultural Canon|access-date=28 March 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130318070536/http://www.kulturaskanons.lv/en/1/7/92/|archive-date=18 March 2013}}</ref> Značajan događaj bio je i kongres Saveza pisaca iz [[1988.]] godine, na kojem su sudionici raspravljali o latvijskom suverenitetu, očivanju [[latvijski|latvijskog jezika]], ali i po prvi puta javno obznanili tajni protokol pakta Ribbentrop-Molotov. Kongres je dodatno uzburkao javnost i dao poticaj pokretu za obnovu latvijskog suvereniteta. Tokom ljeta [[1988.]] godine došlo je do osnivanja [[Latvijski narodni front|Latvijskog narodnog fronta]] (koji će brojati enormnih 200,000 članova), [[Latvijski nacionalni pokret za nezavisnost|Latvijskog nacionalnog pokreta za nezavisnost]] te radikalnog [[Građanski kongres|Građanskog kongresa]], tri ključne udruge koje će predvoditi mirnu borbu za nezavisnost Latvije. Prvi masovni prosvjedi u tada još uvijek [[Latvijska SSR|Latvijskoj SSR]] održani su [[7. listopada]] [[1988.]] godine, a Latvijci su također sudjelovali i u realizaciji [[Baltički put|Baltičkoh puta]] u kolovozu [[1989.]] godine. Na izborima za Vrhovni sovjet održanima u ožujku [[1990.]] godine, pobornici nezavisnosti osvojili su većinu. Dana [[4. svibnja]] iste godine, Vrhovni je sovjet usvojio dokument znan pod naslovom "[[O obnovi nezavisnosti Republike Latvije]]", koji je pozivao na obnovu latvijskog suvereniteta i Ustava iz [[1922.]] godine. Ipak, za razliku od Estonije, situacija u Latviji nije prošla potpuno mirno, s obzirom da su komunisti u siječnju [[1991.]] godine uz pomoć vojske pokušali srušiti zakonito izabrani Vrhovni sovjet. Latvijski prosvjednici uspjeli su zaustaviti sovjetske trupe da preuzmu strateške pozicije, a ovi su sukobi danas znani kao "[[Barikādes|Barikade]]". Nakon neuspješnog komunističkog puča u kolovozu, Latvija je promptno reagirala te je [[21. kolovoza]] [[1991.]] godine proglasila kako je proces obnove nezavisnosti započet [[4. svibnja]] [[1990.]] godine dovršen te je proglašena nezavisna i suverena [[Republika Latvija]]. == Litva == [[File:1990 01 12 GorbačiovasŠiauliuose10.jpg|320px|thumb|Mirni prosvjed u [[Šiauliai]]ju, održan tokom posjeta [[Mihail Gorbačov|Mihaila Gorbačova]] [[1990.]] godine.]] Kao i u ostalim baltičkim državama, otvoreni otpor sovjetskoj vlasti bio je rijedak, a iako je kulminirao u istom periodu kao i u [[Estonija|Estoniji]] i [[Latvija|Latviji]], otpor u [[Litva|Litvi]] započeo je najranije, već početkom [[1970e|1970-ih]] godina, kada je došlo do prosvjeda u [[Kaunas]]u tokom [[1972.]] godine. Ipak, tek su u drugoj polovici [[1980e|1980-ih]] počela aktivnija protestna djelovanja protiv sovjetskih vlasti. Brojni su glazbenici, kao i u ostalim zemljama, izvodili domoljubne pjesme ili su u svoje pjesme ubacivali stihove patriotskih pjesnika poput [[Bernardas Brazdžionis|Bernardasa Brazdžionisa]] ili [[Justinas Marcinkevičius|Justinasa Marcinkevičiusa]]. Tokom [[1987.]], festival [[Roko maršas]] također je podizao svijest o nacionalnom pitanju među publikom. Iste godine došlo je i do osnivanja brojnih udruga, dobar dio kojih se bavio zaštitom okoliša. Dana [[3. lipnja]] [[1988.]] godine osnovan je društveno-politički pokret [[Sąjūdis]]. Među inicijatorima pokreta bili su mnogi ekološki aktivisti poput [[Zigmas Vaišvila|Zigmasa Vaišvile]] i [[Gintaras Songaila|Gintarasa Songaile]]. Iako je Sąjūdis inicijalno podržavao režim, već je početkom jeseni [[1988.]] godine postao otvorena opozicija [[Komunistička partija Litve|partiji]]. Aktivne suverenističke organizacije ubrzo su počele organizirati prosvjede diljem zemlje. Najpoznatiji među njima dogodio se [[28. listopada]] [[1988.]], a bio je toliko intenzivan da je nasilno prekinut. Narod je bio bijesan na nasilnu reakciju države i naknadna javna reakcija dovela je do niza ostavki u KP Litve, među kojima je bila i ona čelnika [[Ringaudas Songaila|Ringaudasa Songaile]], tako da su na čelo partije došli umjereniji članovi.<ref>{{Cite web|url=https://www.delfi.lt/a/81678163|title=Anapilin iškeliavusio sovietinės Lietuvos vadovo klystkeliai: po "bananų baliaus" tapo visų užmiršta praeities šmėkla|website=Delfi.lt|access-date=1 January 2022}}</ref> Jedna od prvih odluka nove vlasti bila je ona o povratku [[Katedrala u Vilniusu|Katedrale u Vilniusu]], koja je dotad bila prenamijenjena u muzej likovne umjetnosti, [[Katolička crkva|Katoličkoj crkvi]]. [[Tautiška giesmė|Himna Litve]], kao i [[Zastava Litve|nacionalna trobojnica]] ponovo su legalizirani [[18. studenog]] [[1988.]] godine, zamijenivši tako [[Zastava Litvanske Sovjetske Socijalističke Republike|zastavu]] i [[Himna Litvanske Sovjetske Socijalističke Republike|himnu Litvanske SSR]]. Uslijedilo je i priznanje [[litvanski jezik|litvanskog jezika]] kao službenog, čime je on postao jedini službeni jezik u zemlji.<ref>{{Cite web|url=https://vki.lrv.lt/lt/naujienos/1988-m-lapkricio-18-m-lietuviu-kalbai-grazintas-valstybines-kalbos-statusas|title=1988 m. lapkričio 18 m. lietuvių kalbai grąžintas valstybinės kalbos statusas|website=Vki.lrv.lt|access-date=1 January 2022}}</ref> Iako je potonja odluka bila ključna za uklanjanje nekih prosovjetskih čelnika iz vrha partije, izazvala je negodovanje među zajednicama u kojima su se govorili [[poljski]] i [[ruski jezik]]. Sljedeći potez bilo je obnavljanje brojnih nacionalnih spomenika, koji su ponovno postavljani tokom [[1988.]] i [[1989.]] godine. Tokom [[1989.]] godine, mnoge nacionalne organizacije odvojile su se od centralnih organizacija u sklopu Sovjetskog Saveza, a partija je do kraja godine pristala organizirati slobodne izbore u Litvi [[1990.]] godine, koje je očekivano izgubila. Posljedično, Litva je [[11. ožujka]] [[1990.]] godine postala prva baltička država koja je [[Akt o ponovnoj uspostavi Države Litvanije|proglasila nezavisnost od Sovjetskog Saveza]]; istovremeno, Latvija i Estonija tvrdile su kako je sovjetska okupacija od samog početka bila nelegalna te kako je potreban period tranzicije prije ostvarivanja pune nezavisnosti, što je kulminiralo nakon propasti [[Kolovoški puč|Kolovoškog puča]] [[1991.]] godine. Zbog te činjenice, većina zapadnih zemalja - uz izuzetak [[Island]]a - imala je zadršku oko priznanja litvanske nezavisnosti na samom početku. Odgovor sovjetske vojske na proglašenje nezavisnosti bio je oštar. Dana [[13. siječnja]] [[1991.]] godine, četrnaest mirnih prosvjednika u [[Vilnius]]u preminulo je, a na stotine ih je ozlijeđeno prilikom obrane televizijskog tornja i zgrade [[Seimas|Parlamenta]] od sovjetskih trupa i tenkova. U suvremenoj litvanskoj historiografiji, ovaj se događaj naziva [[Januarska događanja|Krvava nedjelja]]. Litvanci su uspješno obranili svoju nezavisnost, međutim međunarodna priznanja nezavisne Litve uslijedila su tek od kolovoza [[1991.]] godine. == Značajne protestne pjesme == * "[[Baltik se budi!]]" ({{lang-lt|Bunda jau Baltija}}, {{lang-lv|Atmostas Baltija}}, {{lang-et|Ärgake, Baltimaad}}) ([[Estonija]]/[[Latvija]]/[[Litva]]) * "Brīvību Baltijai"<ref name="uzd"/> ([[Latvija]]) (sh. "Sloboda za Baltik") * "Dzimtā valoda"<ref name="uzd"/> ([[Latvija]]) (sh. "Materinji jezik") * ''[[Lāčplēsis (rock opera)|Lāčplēsis]]'' ([[Latvija]]) (sh. "Ubojica medvjeda") * "Manai Tautai"<ref name="uzd">{{cite web|url=http://www.uzdevumi.lv/ExerciseRun/RunExercise?exerciseId=62c3eab0-edcb-4ed4-bcb2-5b8950581565&parentType=VirtualSchool&parentId=4193|title=Latvijas neatkarības atjaunošana|language=lv|access-date=29 March 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130522204140/http://www.uzdevumi.lv/ExerciseRun/RunExercise?exerciseId=62c3eab0-edcb-4ed4-bcb2-5b8950581565&parentType=VirtualSchool&parentId=4193|archive-date=22 May 2013}}</ref> ([[Latvija]]) (sh. "Mojoj naciji") * "Gaismas pils"<ref name="Kudiņš">{{cite journal |last=Kudiņš |first=Jānis |year=2019 |title= Phenomenon of the Baltic singing revolution in 1987-1991: Three Latvian songs as historical symbols of non-violent resistance |url=http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/1450-9814/2019/1450-98141926027K.pdf |journal=Muzikologija |issue=26 |pages=27–39 |access-date=November 18, 2020 |doi=10.2298/MUZ1926027K|doi-access=free }}</ref> ([[Latvija]]) (sh. "Dvorac svjetlosti") * "Pūt, Vējiņi!"<ref name="Kudiņš"/> – latvijska verzija [[Livonci|livonske]] vjenčane narodne pjesme ("Pūgõ tūļ"), a koja se često koristila kao neslužbena zamjena za [[Dievs, svētī Latviju!|državnu himnu]] za vrijeme sovjetskog doba. ([[Latvija]]) (sh. "Pušite, vjetrovi!") * "[[Saule, Pērkons, Daugava]]"<ref name="Kudiņš"/> ([[Latvija]]) (sh. "Sunce, grom, [[Daugava]]") * "Ei ole üksi ükski maa"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Nijedna zemlja nije sama") * "[[Eestlane olen ja eestlaseks jään]]"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Ja sam Estonac i ostat ću Estonac") * "Isamaa ilu hoieldes"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Ljepota domovine") * "Sind surmani"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) * "Mingem üles mägedele"<ref name="uzd"/> ([[Estonija]]) (sh. "Idemo u planine") * "Laisvė" (originalni izv. Eurika Masytė) ([[Litva]]) (sh. "Sloboda") * "Palaimink Dieve mus" ([[Litva]]) (sh. "Bog nas blagoslovio") * "Dėl Tos Dainos" ([[Litva]]) (sh. "Za tu pjesmu") * "Pabudome ir kelkimės" ([[Litva]]) (sh. "Probudili smo se, sada ustanimo") * "Kokia nuostabi, Lietuva esi" (originalni izv. Kipras Mašanauskas) ([[Litva]]) (sh. "Kako si čudesna, Litvo") * "Šaukiu aš tautą" (originalni izv. Vytautas Kernagis) ([[Litva]]) (sh. "Pozivam naciju") * "Tėvyne dainų ir artojų" (originalni izv. Rondo) ([[Litva]]) (sh. "Domovine pjesme i sinova zemlje") * "Mano mylimoji / per pasaulio sniegą ..." (originalni izv. Gintarė Jautakaitė) ([[Litva]]) (sh. "Moja voljena / Kroz svjetski snijeg") * "Broli, neverk"! ([[Litva]]) (sh. "Brate, ne plači") == Vidi i == * [[Baltički put]] * [[Raspad Sovjetskog Saveza]] == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commons category}} * [http://lietuviu-bendruomene.org/lithuania.html A Lithuanian history, including information about Bloody Sunday] * [http://www.tallinn-life.com/tallinn/estonian-singing-revolution Tallinn-Life: ''A Brief Guide to the Estonian Singing Revolution''] * [https://web.archive.org/web/20111114094618/http://www.okupatsioon.ee/en/lists/47-aadu-jogisoo Aadu Jogiaas: Disturbing soviet transmissions in August 1991] Museum of Occupations * [http://www.singingrevolution.com ''The Singing Revolution'', US documentary film of the Estonian Singing Revolution] * [http://nvdatabase.swarthmore.edu/content/estonians-campaign-independence-singing-revolution-1987-1991 General information about The Singing Revolution] * [http://www.artsci.washington.edu/newsletter/Dec13/Baltics.asp Washington Newsletter - When Songs Trumped Rifles] * [https://www.youtube.com/watch?v=15lKhXhKljc Singing Revolution Cantata performance at UIC pavilion, Chicago, IL, Summer, 2015] {{Hladni rat}} {{Authority control}} [[Kategorija:Hladni rat]] [[Kategorija:SSSR]] [[Kategorija:1988]] [[Kategorija:Historija Estonije]] [[Kategorija:Historija Latvije]] [[Kategorija:Historija Litvanije]] hcyigwba8dew6qdbr6i1nddqaw66fnl 0 4673211 41260230 2022-07-27T15:41:32Z Drenisa 132817 Napravljeno prevođenjem stranice "[[:en:Special:Redirect/revision/1100020741|Illyrian education]]" wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Nicolas_Ren%C3%A9_le_Jeune_Jollain%2C_Pyrrhus_enfant_pr%C3%A9sent%C3%A9_%C3%A0_Glaucias.jpg/220px-Nicolas_Ren%C3%A9_le_Jeune_Jollain%2C_Pyrrhus_enfant_pr%C3%A9sent%C3%A9_%C3%A0_Glaucias.jpg|mini| [[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite. <ref group="Nathaniel Hooke (1770) The Roman History, from the Building of Rome to the Ruin of the Commonwealth, Volume 1">Nathaniel Hooke (1770) The Roman History, from the Building of Rome to the Ruin of the Commonwealth, Volume 1, s. 600</ref> <ref group="Charls Knight (1857) The English Cyclopædia: A New Dictionary of Universal Knowledge. Biography, Volume 4, s.1023">Charls Knight (1857) The English Cyclopædia: A New Dictionary of Universal Knowledge. Biography, Volume 4, s.1023 </ref>]] [[Datoteka:Teuta.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Teuta.jpg/220px-Teuta.jpg|mini| Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/IllyrianFootmanNoHelmet.jpg/220px-IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini| Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i skolstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture . Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]] : istorijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća pre nove ere., kada je ilirska kultura počela cvjetati, <ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|access-date=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima. {{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == ; Porodično obrazovanje ; Osnovno obrazovanje ; Palaestra ; Gimnazija ; Ephebos == ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === aaaa aaa aaaa aaaa aaaa aa aaa Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru . {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === aaa aaa aaaa aaaa aaaaa aaaaa aaaaa aaaaa aaa Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (olovke). Na svom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|access-date=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg/220px-Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]], <ref>In the Eastern Orthodox Church he is known as ''Saint Jerome of Stridonium'' or ''Blessed Jerome''. "Blessed" in this context does not have the sense of being less than a saint, as it does in the West.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]] . Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). aa aaa aaaaa aaaaa aaaaaa aaaaa aaaa aaa Sveti Jeronim, dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture. <ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|access-date=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. On nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo. <ref name=":3" /> On samo preporučuje Bibliju kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. On se zalaže protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima". <ref name=":3" /> On zaista preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se." <ref name=":3" /> On je zagovornik [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom. . ." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == [[Kategorija:CS1 Albanian-language sources (sq)]] [[Kategorija:CS1 Croatian-language sources (hr)]] [[Kategorija:CS1 French-language sources (fr)]] 2f7lbvqjay5f6pwz2spn5gvop7dab6e 41260231 41260230 2022-07-27T15:42:52Z Drenisa 132817 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Nicolas_Ren%C3%A9_le_Jeune_Jollain%2C_Pyrrhus_enfant_pr%C3%A9sent%C3%A9_%C3%A0_Glaucias.jpg/220px-Nicolas_Ren%C3%A9_le_Jeune_Jollain%2C_Pyrrhus_enfant_pr%C3%A9sent%C3%A9_%C3%A0_Glaucias.jpg|mini| [[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite. <ref group="Nathaniel Hooke (1770) The Roman History, from the Building of Rome to the Ruin of the Commonwealth, Volume 1">Nathaniel Hooke (1770) The Roman History, from the Building of Rome to the Ruin of the Commonwealth, Volume 1, s. 600</ref> <ref group="Charls Knight (1857) The English Cyclopædia: A New Dictionary of Universal Knowledge. Biography, Volume 4, s.1023">Charls Knight (1857) The English Cyclopædia: A New Dictionary of Universal Knowledge. Biography, Volume 4, s.1023 </ref>]] [[Datoteka:Teuta.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Teuta.jpg/220px-Teuta.jpg|mini| Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/IllyrianFootmanNoHelmet.jpg/220px-IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini| Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i skolstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture . Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]] : istorijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća pre nove ere., kada je ilirska kultura počela cvjetati, <ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|access-date=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima. {{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == ; Porodično obrazovanje ; Osnovno obrazovanje ; Palaestra ; Gimnazija ; Ephebos == ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === aaaa aaa aaaa aaaa aaaa aa aaa Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru . {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (olovke). Na svom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|access-date=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg/220px-Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]], <ref>In the Eastern Orthodox Church he is known as ''Saint Jerome of Stridonium'' or ''Blessed Jerome''. "Blessed" in this context does not have the sense of being less than a saint, as it does in the West.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]] . Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). Sveti Jeronim, dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture. <ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|access-date=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. On nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo. <ref name=":3" /> On samo preporučuje Bibliju kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. On se zalaže protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima". <ref name=":3" /> On zaista preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se." <ref name=":3" /> On je zagovornik [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom. . ." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == [[Kategorija:CS1 Albanian-language sources (sq)]] [[Kategorija:CS1 Croatian-language sources (hr)]] [[Kategorija:CS1 French-language sources (fr)]] tc85zenam1hpgror8lypoibpcihjf00 41260232 41260231 2022-07-27T15:45:54Z Drenisa 132817 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Nicolas_Ren%C3%A9_le_Jeune_Jollain%2C_Pyrrhus_enfant_pr%C3%A9sent%C3%A9_%C3%A0_Glaucias.jpg/220px-Nicolas_Ren%C3%A9_le_Jeune_Jollain%2C_Pyrrhus_enfant_pr%C3%A9sent%C3%A9_%C3%A0_Glaucias.jpg|mini| [[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite. <ref>Nathaniel Hooke (1770) The Roman History, from the Building of Rome to the Ruin of the Commonwealth, Volume 1, s. 600</ref> <ref>Charls Knight (1857) The English Cyclopædia: A New Dictionary of Universal Knowledge. Biography, Volume 4, s. 1023 </ref>]] [[Datoteka:Teuta.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Teuta.jpg/220px-Teuta.jpg|mini| Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/IllyrianFootmanNoHelmet.jpg/220px-IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini| Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i skolstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture . Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]] : istorijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća pre nove ere., kada je ilirska kultura počela cvjetati, <ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|access-date=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima. {{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == * Porodično obrazovanje * Osnovno obrazovanje * Palaestra * Gimnazija * Ephebos == ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru . {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (olovke). Na svom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|access-date=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|veza=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg/220px-Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]], <ref>In the Eastern Orthodox Church he is known as ''Saint Jerome of Stridonium'' or ''Blessed Jerome''. "Blessed" in this context does not have the sense of being less than a saint, as it does in the West.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]] . Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). Sveti Jeronim, dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture. <ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|access-date=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. On nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo. <ref name=":3" /> On samo preporučuje Bibliju kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. On se zalaže protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima". <ref name=":3" /> On zaista preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se." <ref name=":3" /> On je zagovornik [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom. . ." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == [[Kategorija:CS1 Albanian-language sources (sq)]] [[Kategorija:CS1 Croatian-language sources (hr)]] [[Kategorija:CS1 French-language sources (fr)]] bt414a17cszxiirl3xlib0zktcvg4r2 41260233 41260232 2022-07-27T15:51:11Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|mini|[[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite.]] [[Datoteka:Teuta.jpg|mini|Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini|Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i školstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture. Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]]: historijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća prije nove ere, kada je ilirska kultura počela cvjetati,<ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|access-date=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima.{{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == * Porodično obrazovanje * Osnovno obrazovanje * Palaestra * Gimnazija * Ephebos == Ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru. {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (olovke). Na svom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|access-date=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]],<ref>U Istočnoj pravoslavnoj crkvi poznat je kao "Sveti Jeronim Stridonski" ili "Blaženi Jeronim". "Blaženi" u ovom kontekstu nema smisao biti manje od sveca, kao što je to slučaj na Zapadu.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]]. Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). Sveti Jeronim dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture.<ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|access-date=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. Nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo.<ref name=":3" /> Preporučuje Bibliju samo kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. Zalaže se protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima".<ref name=":3" /> Preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se."<ref name=":3" /> Zagovornik je [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == {{izvori}} [[Kategorija:CS1 Albanian-language sources (sq)]] [[Kategorija:CS1 Croatian-language sources (hr)]] [[Kategorija:CS1 French-language sources (fr)]] 25xr93q8z8zel32w1vey5155wmrt19u 41260234 41260233 2022-07-27T15:51:50Z Vipz 151311 Vipz je premjestio stranicu [[Obrazovanje starih Iliria]] na [[Obrazovanje starih Ilira]]: Tipografska greška. wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|mini|[[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite.]] [[Datoteka:Teuta.jpg|mini|Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini|Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i školstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture. Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]]: historijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća prije nove ere, kada je ilirska kultura počela cvjetati,<ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|access-date=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima.{{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == * Porodično obrazovanje * Osnovno obrazovanje * Palaestra * Gimnazija * Ephebos == Ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru. {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (olovke). Na svom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|access-date=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]],<ref>U Istočnoj pravoslavnoj crkvi poznat je kao "Sveti Jeronim Stridonski" ili "Blaženi Jeronim". "Blaženi" u ovom kontekstu nema smisao biti manje od sveca, kao što je to slučaj na Zapadu.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]]. Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). Sveti Jeronim dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture.<ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|access-date=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. Nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo.<ref name=":3" /> Preporučuje Bibliju samo kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. Zalaže se protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima".<ref name=":3" /> Preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se."<ref name=":3" /> Zagovornik je [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == {{izvori}} [[Kategorija:CS1 Albanian-language sources (sq)]] [[Kategorija:CS1 Croatian-language sources (hr)]] [[Kategorija:CS1 French-language sources (fr)]] 25xr93q8z8zel32w1vey5155wmrt19u 41260237 41260234 2022-07-27T15:53:08Z Vipz 151311 dodana kategorija [[:Kategorija:Iliri|Iliri]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|mini|[[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite.]] [[Datoteka:Teuta.jpg|mini|Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini|Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i školstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture. Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]]: historijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća prije nove ere, kada je ilirska kultura počela cvjetati,<ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|access-date=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima.{{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == * Porodično obrazovanje * Osnovno obrazovanje * Palaestra * Gimnazija * Ephebos == Ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru. {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (olovke). Na svom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|access-date=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]],<ref>U Istočnoj pravoslavnoj crkvi poznat je kao "Sveti Jeronim Stridonski" ili "Blaženi Jeronim". "Blaženi" u ovom kontekstu nema smisao biti manje od sveca, kao što je to slučaj na Zapadu.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]]. Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). Sveti Jeronim dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture.<ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|access-date=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. Nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo.<ref name=":3" /> Preporučuje Bibliju samo kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. Zalaže se protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima".<ref name=":3" /> Preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se."<ref name=":3" /> Zagovornik je [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == {{izvori}} [[Kategorija:CS1 Albanian-language sources (sq)]] [[Kategorija:CS1 Croatian-language sources (hr)]] [[Kategorija:CS1 French-language sources (fr)]] [[Kategorija:Iliri]] bgzcyg1x1q2q4vv9sr53ljzpn27x58h 41260238 41260237 2022-07-27T15:55:26Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|mini|[[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite.]] [[Datoteka:Teuta.jpg|mini|Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini|Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i školstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture. Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]]: historijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća prije nove ere, kada je ilirska kultura počela cvjetati,<ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|accessdate=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima.{{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == * Porodično obrazovanje * Osnovno obrazovanje * Palaestra * Gimnazija * Ephebos == Ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru. {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (olovke). Na svom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|accessdate=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]],<ref>U Istočnoj pravoslavnoj crkvi poznat je kao "Sveti Jeronim Stridonski" ili "Blaženi Jeronim". "Blaženi" u ovom kontekstu nema smisao biti manje od sveca, kao što je to slučaj na Zapadu.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]]. Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). Sveti Jeronim dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture.<ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|accessdate=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. Nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo.<ref name=":3" /> Preporučuje Bibliju samo kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. Zalaže se protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima".<ref name=":3" /> Preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se."<ref name=":3" /> Zagovornik je [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == {{izvori}} [[Kategorija:CS1 Albanian-language sources (sq)]] [[Kategorija:CS1 Croatian-language sources (hr)]] [[Kategorija:CS1 French-language sources (fr)]] [[Kategorija:Iliri]] kq89fu27v7kva7q0lvry467aafjsz64 41260239 41260238 2022-07-27T15:55:42Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|mini|[[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite.]] [[Datoteka:Teuta.jpg|mini|Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini|Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i školstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture. Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]]: historijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća prije nove ere, kada je ilirska kultura počela cvjetati,<ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|accessdate=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima.{{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == * Porodično obrazovanje * Osnovno obrazovanje * Palaestra * Gimnazija * Ephebos == Ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru. {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (olovke). Na svom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|accessdate=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]],<ref>U Istočnoj pravoslavnoj crkvi poznat je kao "Sveti Jeronim Stridonski" ili "Blaženi Jeronim". "Blaženi" u ovom kontekstu nema smisao biti manje od sveca, kao što je to slučaj na Zapadu.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]]. Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). Sveti Jeronim dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture.<ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|accessdate=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. Nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo.<ref name=":3" /> Preporučuje Bibliju samo kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. Zalaže se protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima".<ref name=":3" /> Preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se."<ref name=":3" /> Zagovornik je [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == {{izvori}} [[Kategorija:Iliri]] moz6bm8ioofo8xh4pi6b5x33xsu9bh8 41260240 41260239 2022-07-27T16:08:17Z Drenisa 132817 /* Mark Lugari */ wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nicolas_René_le_Jeune_Jollain,_Pyrrhus_enfant_présenté_à_Glaucias.jpg|mini|[[Pir Epirski|Kralj Pir]] je, kao dijete, doveden pred [[Glauk|Glaukiju]], [[Kraljevina Ilirija|kralja Ilirije]] i njegove žene Beroiu radi zaštite.]] [[Datoteka:Teuta.jpg|mini|Moderna statua ilirske kraljice [[Teuta|Teute]]]] [[Datoteka:IllyrianFootmanNoHelmet.jpg|mini|Moderni crtež lagano opremljenog Ilira]] '''Obrazovanje starih Ilira''' je pojam iz područja povijesti školstva i [[Pedagogija|pedagoške misli]] koji označava ukupnost oblika, organizacija i obrazovnih ustanova u [[Ilirija|Iliriji]] i kod [[Iliri|Ilira]]. Ilirsko obrazovanje i školstvo u prvim je periodima bilo pod uticajem grčkog obrazovanja, dok je kasnije bilo pod uticajem rimske kulture. Na osnovu najnovijih naučnih istraživanja i otkrića u različitim aspektima [[Ilirologija|ilirologije]]: historijskom, arheološkom, epigrafskom, lingvističkom, paleografskom itd., postalo je moguće bolje sažimati ilirski obrazovni sistem. Ilirsko obrazovanje proteže se kroz vremenski period između 8. stoljeća prije nove ere, kada je ilirska kultura počela cvjetati,<ref>{{Cite book|last=Mountain|first=Harry|title=The Celtic Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=HhEUZs5yibUC&|accessdate=16 January 2011|date=1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-892-5|page=83}}</ref> i 7. stoljeća n.e., kada se Iliri posljednji put spominju u povijesnim izvorima.{{Sfn|Schaefer|2008}} Općenito se može reći da se obrazovanje kod Ilira razvijalo počevši od nivoa porodičnog i neformalnog obrazovanja ka organiziranom, institucionalnom i formalnom obrazovnom sistemu. {{Sfn|Rexhepi|Demaj|2009}} == Ilirski obrazovni sistem == * Porodično obrazovanje * Osnovno obrazovanje * Palaestra * Gimnazija * Ephebos == Ilirski prosvjetitelji == === Kratillus Mahata === Kratillus Mahata, bio je gimnaziarh iz ilirskog grada Nikaje koji je živeo u 3. veku pre nove ere. Njegovo ime se spominje u natpisu pronađenom u ilirskom zamku Klos u Malakasteru. {{Sfn|Anamali|1976}} Ovdje je identificiran ilirski grad Nikaia, a tokom arheoloških iskopavanja pronađen je natpis iz 3. vijeka prije nove ere u kojem se, pored glavnih funkcionera grada, spominje i gimnaziarh po imenu Cratillus, sin Machatas, koji je zadužen za obrazovanja i vojno-fizičke obuke omladine. Da bi se ova činjenica dodatno dokazala, pronađen je natpis iz drugog veka u grčkom gradu [[Oropos|Oroposu]], gde je mladić iz grada Nikaje prvi uvršten među pobednike festivala Amphiaraos . „Bila je to čast i za gradsku gimnaziju u kojoj se pripremao šampion.“ {{Sfn|Ceka|1987}} === Mark Lugari === Mark Lugari je bio učitelj iz grada [[Apolonija (Ilirija)|Apolonije]] koji je živeo krajem 3. i početkom 2. veka pre nove ere. Tokom arheoloških iskopavanja u grobnici učitelja Marka Lugarija otkriveni su alati za pisanje koje su tada koristili učenici škole. {{Sfn|Dedja|2003}} Na pojasu ovog učitelja visio je kožni držač, u čije su rupe ubačeni listovi papirusa ili pergamenta, skupljeni u cilindrični oblik. Na kraju je bila metalna udica za hvatanje lignji i držanje olovke (stylo). Na ovom nadgrobnom spomeniku klesar je uklesao i diptih (četvorougaonu ploču za pisanje). Na ovaj način su data oba načina na koja je pisana u to vrijeme. Oba oblika su bila skupa za početnike. Stoga su najpraktičniji bili voskom obojeni četvorougaoni stolovi na kojima su slova izgrebana vrhom olovke. {{Sfn|Çomo|1986}} === Niketa iz Remezijane === '''Niketa''' (oko 335–414) je bio episkop Remezijane, (današnja [[Bela Palanka]], [[Srbija]] ), koja se tada nalazila u [[Rimsko Carstvo|rimskoj]] provinciji Dakija Mediterana . <ref>{{Cite web|url=https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/en/apost_letters/2000/documents/hf_jp-ii_apl_20000720_unione-romania-roma.html|title=Letter of Pope John Paul II for the third centenary of the union of the Greek-Catholic Church of Romania with the Church of Rome|accessdate=2022-06-12}}</ref> Prema pouzdanim izvorima arheo-muzikologije, uključujući one britanske, francuske i italijanske, Niketa je napisao: "Ja sam Dardanac" ( {{Јез-лат|“Dardanus sum”}} ). <ref>Dr Shaban Sinani & Eduard Zaloshnja (2004) Albanski kodeksi - The Codices of Albania. pages 161 - 170 in International Conference "Church Archives & Libraries" Collection of works from International conference Kotor 17th – 18th April 2002. Kotor 2004 (English & Montenegrin)</ref> Niketa je promovisao [[Latinski jezik|latinsku]] sakralnu muziku za upotrebu tokom [[Misa|euharistijskog bogosluženja]] i navodno je komponovao niz liturgijskih himni, među kojima neki naučnici iz dvadesetog veka ubrajaju glavnu latinsku [[Hrišćanstvo|hrišćansku]] [[Himan|himnu]] hvale, ''Te Deum'', koja se tradicionalno pripisuje [[Ambrozije Milanski|Ambroziju]] i [[Augustin|Avgustinu]] . Pretpostavlja se da je misionar barbarskog [[Tračani|tračkog plemena]] Besija . <ref>Schram, 1994</ref> Sačuvani su dugački odlomci njegovog glavnog doktrinarnog djela, ''Uputstva za kandidate za krštenje'', u šest knjiga. Oni pokazuju da je on naglašavao ortodoksnu poziciju u trinitarnoj doktrini. Oni sadrže izraz „ zajedništvo svetaca “ o vjeri u mističnu vezu koja spaja i žive i mrtve u određenoj nadi i ljubavi. Nema dokaza o prethodnoj upotrebi ovog izraza, koji je od tada igrao centralnu ulogu u formulacijama hrišćanske vere. Njegov [[Kalendar svetaca|praznik]] kao [[Svetac|sveca]] je 22. juna. <ref>''Martyrologium Romanum''. Libreria Editrice Vaticana 2001. {{ISBN|88-209-7210-7}}</ref> <ref>Gross, Ernie. ''This Day In Religion''. New York:Neal-Schuman Publications, 1990. {{ISBN|1-55570-045-4}}.</ref> === Jeronim od Stridona === [[Datoteka:Domenico_Ghirlandaio_-_St_Jerome_in_his_study.jpg|mini| ''Sveti Jeronim u svojoj radnoj sobi'' (1480), [[Domenico Ghirlandaio]]]] '''Jeronim''' ( /dʒ ə ˈ r oʊ m / ; {{Јез-лат|Eusebius Sophronius Hieronymus}} ; Greek ; c. 342 – c. 347. – 30. septembra 420.), poznat i kao '''Jeronim od Stridona''', bio je kršćanski [[Prezbiter|svećenik]], [[Duhovnik|ispovjednik]], [[Teologija|teolog]] i istoričar; on je opšte poznat kao '''Sveti Jeronim''' . Jeronim je rođen u Stridonu ( [[Ilirik]] ), selu blizu [[Emona|Emone]] na granici [[Dalmacija (rimska provincija)|Dalmacije]] i [[Panonija|Panonije]] . {{Sfn|Scheck|2008}} {{Sfn|Ward|1950}} Najpoznatiji je po svom prijevodu većine Biblije na [[Latinski jezik|latinski]] (prijevod koji je postao poznat kao [[Vulgata]] ) i svojim komentarima cijele Biblije. Jeronim je pokušao da stvori prijevod [[Stari zavjet|Starog zavjeta]] zasnovan na hebrejskoj verziji, a ne na [[Septuaginta|Septuaginti]], kao što [[Vetus Latina|su se prije njega izvodili latinski prijevodi Biblije]] . Njegova lista spisa je opsežna, a pored biblijskih dela, pisao je polemičke i istorijske eseje, uvek iz perspektive teologa. Jeronim je bio poznat po svojim učenjima o kršćanskom moralnom životu, posebno onima koji su živjeli u kosmopolitskim centrima kao što je Rim. U mnogim slučajevima usmjerio je svoju pažnju na živote žena i identificirao kako žena odana Isusu treba živjeti svoj život. Ovaj fokus je proizašao iz njegovih bliskih pokroviteljskih odnosa sa nekoliko istaknutih ženskih asketa koje su bile članice bogatih senatorskih porodica . {{Sfn|Williams|2006}} Zbog Jeronimovog rada, [[Katolička crkva]] ga priznaje kao [[Svetac|sveca]] i [[Crkveni naučitelj|doktora]] Crkve, te kao sveca u [[Pravoslavna crkva|Istočnoj pravoslavnoj crkvi]],<ref>U Istočnoj pravoslavnoj crkvi poznat je kao "Sveti Jeronim Stridonski" ili "Blaženi Jeronim". "Blaženi" u ovom kontekstu nema smisao biti manje od sveca, kao što je to slučaj na Zapadu.</ref> [[Luteranizam|Luteranskoj crkvi]] i [[Anglikanska zajednica|Anglikanskoj zajednici]]. Njegov praznik je 30. septembar ( [[gregorijanski kalendar]] ). Sveti Jeronim dao je doprinos i na polju obrazovanja, pedagogije i kulture.<ref>{{Citation|title=Petite vie de Saint Jérôme}}.</ref> <ref name=":3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cdrkAAAAMAAJ&q=The+History+of+Pedagogy+compayre|title=The History of Pedagogy|accessdate=2022-06-12}}</ref> Kao hrišćanski učenjak, detaljno je opisao svoju pedagogiju devojaka u brojnim pismima tokom svog života. Nije vjerovao da tijelo treba trenirati, te se stoga zalagao za post i mrtvljenje kako bi se tijelo pokorilo.<ref name=":3" /> Preporučuje Bibliju samo kao materijal za čitanje, sa ograničenim izlaganjem, i upozorava protiv muzičkih instrumenata. Zalaže se protiv dopuštanja djevojkama da komuniciraju s društvom i da imaju "naklonosti prema jednom od svojih pratilaca nego prema drugima".<ref name=":3" /> Preporučuje učenje abecede blokovima od slonovače umjesto pamćenja, tako da će "ona tako učiti igrajući se."<ref name=":3" /> Zagovornik je [[Potkrepljenje|pozitivnog potkrepljenja]], izjavljujući: „Nemojte je koriti zbog poteškoća koje može imati u učenju. Naprotiv, ohrabrite je pohvalom." <ref name=":3" /> == Vidi također == * [[Ilirik]] * [[Ilirologija]] * [[Ilirska umjetnost]] * [[Kraljevina Ilirija|Ilirsko kraljevstvo]] == Reference == {{izvori}} [[Kategorija:Iliri]] jni86v4wt2xym892jiq3690n145so6v 0 4673213 41260242 2022-07-27T17:14:19Z SrpskiAnonimac 101643 Preusmjereno na [[Kukuruz]] wikitext text/x-wiki #Redirect [[Kukuruz]] pzjsraup3b57roav9dlxfoalupltwg8 0 4673214 41260244 2022-07-27T19:20:10Z SrpskiAnonimac 101643 Preusmjereno na [[Rosales]] wikitext text/x-wiki #Redirect [[Rosales]] 6f6r076boxqnls5jyp4gm6qbdjfhdsu 6 4673215 41260269 2022-07-28T01:09:18Z Edgar Allan Poe 29250 {{Infoslika |Opis=[[Karikatura]] "Sitta kah!", objavljena [[1987.]] godine |Izvor=https://kultuur.err.ee/653219/sada-eesti-motet-sitta-kah |Datum=[[8. svibnja]] [[1987.]] |Autor=© [[Priit Pärn]] |Objašnjenje=[[Poštena upotreba|Pravedna uporaba]] za sliku Sitta_kah!.jpg. Iako fotografija podliježe zaštiti autorskih prava, ja smatram kako ju također za ovu stranicu pokriva američki zakon o pravednoj uporabi i to iz razloga: # to je ilustracija važne scene iz priče; # ono uvelike doprinosi članku… wikitext text/x-wiki == Sažetak == {{Infoslika |Opis=[[Karikatura]] "Sitta kah!", objavljena [[1987.]] godine |Izvor=https://kultuur.err.ee/653219/sada-eesti-motet-sitta-kah |Datum=[[8. svibnja]] [[1987.]] |Autor=© [[Priit Pärn]] |Objašnjenje=[[Poštena upotreba|Pravedna uporaba]] za sliku Sitta_kah!.jpg. Iako fotografija podliježe zaštiti autorskih prava, ja smatram kako ju također za ovu stranicu pokriva američki zakon o pravednoj uporabi i to iz razloga: # to je ilustracija važne scene iz priče; # ono uvelike doprinosi članku [[Fosforitni rat]]; # ono ne ograničava vlasnikovu mogućnost da prodaje ili distribuira bilo kakve materijale vezane uz priču na bilo koji način; # nijedan slobodni primjerak trenutačno nije dostupan; # slika je nužna kako bi ilustrirala članak; # slika će se koristiti samo u članku [[Fosforitni rat]]; # korištenje u drugim člancima nije opravdano; }} == Licenciranje == {{Poštena upotreba umjetnina}} l8uuwghfo2qumygxb0ppzvx8752i21t 0 4673216 41260270 2022-07-28T01:10:43Z Edgar Allan Poe 29250 Nova stranica: [[File:Sitta_kah!.jpg|thumb|320px|thumb|Karikatura "Samo govna!" ({{lang-et|Sitta kah!}}) [[Priit Pärn|Priita Pärna]] objavljena je [[8. svibnja]] [[1987.]] godine usred Fosforitnog rata. Danas je ona vjerojatno najpoznatija karikatura u historiji Estonije.]] '''Fosforitni rat''' ([[estonski]]: ''Fosforiidisõda'') naziv je za kampanju za zaštitu okolišta iz [[1987.]] godine koja se dogodila u [[Estonska SSR|Estonskoj SSR]] povodom objavljivanja plana sovjetske vlade o ek… wikitext text/x-wiki [[File:Sitta_kah!.jpg|thumb|320px|thumb|Karikatura "Samo govna!" ({{lang-et|Sitta kah!}}) [[Priit Pärn|Priita Pärna]] objavljena je [[8. svibnja]] [[1987.]] godine usred Fosforitnog rata. Danas je ona vjerojatno najpoznatija karikatura u historiji Estonije.]] '''Fosforitni rat''' ([[estonski]]: ''Fosforiidisõda'') naziv je za kampanju za zaštitu okolišta iz [[1987.]] godine koja se dogodila u [[Estonska SSR|Estonskoj SSR]] povodom objavljivanja plana sovjetske vlade o eksploataciji [[fosforit]]a u [[Okruzi Estonije|okrugu]] [[Lääne-Viru]]. Bio je to prvi ekstenzivni protestni pokret u Estonskoj SSR, a koji se danas smatra početkom [[Raspjevana revolucija|procesa obnove estonske državnosti]].<ref>[http://www.estonica.org/en/Phosphorite_War/ Phosphorite War] Estonica. Ecyclopaedia about Estonia</ref> Pokret je bio uspješan u ostavarivanju svojih temeljnih ciljeva (službena [[Moskva]] odustala je od svog plana), ali je imao i značajan utjecaj na događaje koji će dobiti naziv [[Raspjevana revolucija]].<ref name="laar">{{cite book|title=Estonia: identity and independence|editor=Subrenat, Jean-Jacques|editor-link=Jean-Jacques Subrenat|publisher=Rodopi|isbn=90-420-0890-3|location=New York |year=2004 |url=https://books.google.com/books?id=kBZlHdp7tdcC&dq=phosphorite+war&pg=RA1-PA227}}</ref><ref name="miljan">{{cite book|last=Miljan|first=Toivo|title=Historical dictionary of Estonia|publisher=Scarecrow Press|location=Oxford|year=2004|pages=558|isbn=9780810865716|url=https://books.google.com/books?id=XKWRct15XfkC&q=phosphate+war}}</ref><ref name="vogt">{{cite book|last=Vogt|first=Henri|title=Between Utopia and disillusionment : a narrative of the political transformation in Eastern Europe|publisher=Berghahn Books|location=New York; Oxford|year=2005|pages=333|url=https://books.google.com/books?id=nI73PdnqQlcC&dq=phosphorite+war&pg=PA20 |isbn=1-57181-895-2}}</ref> [[Zaštita okoliša]] postala je tema u [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] nakon [[Černobilska katastrofa|katastrofe u Černobilju]] [[1986.]] godine. Otvaranje te teme bila je direktna posljedica politike ''[[glasnost]]i'' koju je inicirao sovjetski čelnik [[Mihail Gorbačov]]. Mediji su masovno izvještavali o onečšićenju [[Ladoga|jezera Ladoga]] i [[Bajkalsko jezero|Bajkalskog jezera]], a revolt [[Latvija]]ca protiv izgradnje dodadne [[hidroelektrana|hidroelektrane]] na rijeci [[Daugava|Daugavi]] postao je jedna od glavnih tema u zemlji. U [[Estonija|Estoniji]], najveći je problem bio plan sovjetske vlade da otvori niz rudnika [[fosforit]]a u [[Okruzi Estonije|okrugu]] [[Lääne-Viru]]. Pripreme za ovaj projekt počele su još [[1970e|1970-ih]] godina, a sredinom [[1980e|1980-ih]] bile su gotove tako da su planirani rudnici gotovo postali stvarnost nedaleko od grada [[Rakvere]]a. Iako je rudnik trebao zaposliti oko 10,000 radnika, ekološka katastrofa i zagađenje vode bile su neizbježne. Uz to, to bi dovelo i do značajnog povećanja broja ruskih radnika u Estoniji, a populacija Rakverea bi se popela s dvadeset na čak pedeset tisuća. Planovi i izgradnja rudnika bili su državna tajna sve do [[1987.]] godine, kada je estonska javnost doznala za njih.<ref name=miljan/><ref name=vogt/> Početkom te godine ispostavilo se da su planovi već u poodmakloj fazi te da je ekslopatacija trebala započeti u drugoj polovici [[1990e|1990-ih]].<ref name=miljan/> Ove informacije izazvale su bijes lokalnog stanovništva. Mediji, koji su se postepeno oslobađali od državne kontrole i cenzure, podržali su narodni otpor prema rudnicima fosforita. Vodstvo Estonske SSR našlo se na udaru kritika jer su sve ovo skrivali od javnosti. Narod je zahtijevao da se svi planovi zaustave, a sve je kulminiralo u proljeće [[1987.]] godine, kada su studenti organizirali dva mirna prosvjeda u [[Tartu]]u, noseći prosvjedne plakate i majice.<ref name=laar/> Važan događaj zbio se i [[8. svibnja]] [[1987.]] godine, kada je [[Priit Pärn]] u časopisu ''[[Sirp ja Vasar]]'' ([[srpskohrvatski]]: ''Srp i čekić'') objavio karikaturu naslova "Samo govna!" ({{lang-et|Sitta kah!}}), koji je prikazivao seljaka kako lopatom po polju razbacuje [[gnjojivo]] u obliku Estonije. Karikatura je postala tema debate diljem zemlje te je danas vjerojatno najpoznatija karikatura u historiji Estonije.<ref name="ap">{{cite news|url=http://www.ap3.ee/Default2.aspx?PaperArticle=1&code=3568/new_eri_artiklid_356805|title=Priit Pärn - Botaanik kunstimaailmas|last=Kolk|first=Tiina|date=2007-04-27|work=[[Äripäev]]|language=Estonian|accessdate=2009-10-22}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="lohmus">{{cite journal|last=Lõhmus|first=Maarja|year=2004|title=An effect of meaning-breaker: Analysis of the cartoon 'Just shit'|journal=[[Semiotica]]|volume=150|issue=1|pages=257–282|url=https://www.etis.ee/ShowFile.aspx?FileVID=3446|access-date=2009-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20120219025735/https://www.etis.ee/ShowFile.aspx?FileVID=3446|archive-date=2012-02-19|url-status=dead}}</ref> Ipak, bili su uspješni. Takozvani Fosforitni rat oslabio je u drugoj polovici [[1987.]] godine<ref name="raudsep">{{cite journal|last=Raudsep|first=Rein|year=1997|title=Kümme aastat fosforiidisõjast|journal=[[Eesti Loodus]]|issue=7|language=Estonian|url=http://www.loodusajakiri.ee/eesti_loodus/EL/vanaweb/9707/soda.html|access-date=2009-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20120224024623/http://www.loodusajakiri.ee/eesti_loodus/EL/vanaweb/9707/soda.html|archive-date=2012-02-24|url-status=dead}}</ref> kada su estonske vlasti, nakon velikog pritiska javnosti, postigle dogovor sa službenom [[Moskva|Moskvom]] o obustavi izgradnje rudnika.<ref name="epl">{{cite news|url=http://www.epl.ee/artikkel/387332|archive-url=https://web.archive.org/web/20080426080205/http://www.epl.ee/artikkel/387332|url-status=dead|archive-date=2008-04-26|title=Fosforiidisõda päästis Kirde-Eesti looduse pöördumatust hävingust|last=Laurisaar|first=Riho|date=2007-05-26|work=[[Eesti Päevaleht]]|language=Estonian|accessdate=2009-10-22}}</ref> Tada je, također, postalo jasno da ekonomski krahirani [[Sovjetski Savez]] uopće ne može priuštiti izgradnju novih rudnika. == Reference == {{reflist}} 1l9tbk4hir83fdnhiajhotv74lctdwb 41260271 41260270 2022-07-28T01:12:04Z Edgar Allan Poe 29250 + 4 kategorije pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[File:Sitta_kah!.jpg|thumb|320px|thumb|Karikatura "Samo govna!" ({{lang-et|Sitta kah!}}) [[Priit Pärn|Priita Pärna]] objavljena je [[8. svibnja]] [[1987.]] godine usred Fosforitnog rata. Danas je ona vjerojatno najpoznatija karikatura u historiji Estonije.]] '''Fosforitni rat''' ([[estonski]]: ''Fosforiidisõda'') naziv je za kampanju za zaštitu okolišta iz [[1987.]] godine koja se dogodila u [[Estonska SSR|Estonskoj SSR]] povodom objavljivanja plana sovjetske vlade o eksploataciji [[fosforit]]a u [[Okruzi Estonije|okrugu]] [[Lääne-Viru]]. Bio je to prvi ekstenzivni protestni pokret u Estonskoj SSR, a koji se danas smatra početkom [[Raspjevana revolucija|procesa obnove estonske državnosti]].<ref>[http://www.estonica.org/en/Phosphorite_War/ Phosphorite War] Estonica. Ecyclopaedia about Estonia</ref> Pokret je bio uspješan u ostavarivanju svojih temeljnih ciljeva (službena [[Moskva]] odustala je od svog plana), ali je imao i značajan utjecaj na događaje koji će dobiti naziv [[Raspjevana revolucija]].<ref name="laar">{{cite book|title=Estonia: identity and independence|editor=Subrenat, Jean-Jacques|editor-link=Jean-Jacques Subrenat|publisher=Rodopi|isbn=90-420-0890-3|location=New York |year=2004 |url=https://books.google.com/books?id=kBZlHdp7tdcC&dq=phosphorite+war&pg=RA1-PA227}}</ref><ref name="miljan">{{cite book|last=Miljan|first=Toivo|title=Historical dictionary of Estonia|publisher=Scarecrow Press|location=Oxford|year=2004|pages=558|isbn=9780810865716|url=https://books.google.com/books?id=XKWRct15XfkC&q=phosphate+war}}</ref><ref name="vogt">{{cite book|last=Vogt|first=Henri|title=Between Utopia and disillusionment : a narrative of the political transformation in Eastern Europe|publisher=Berghahn Books|location=New York; Oxford|year=2005|pages=333|url=https://books.google.com/books?id=nI73PdnqQlcC&dq=phosphorite+war&pg=PA20 |isbn=1-57181-895-2}}</ref> [[Zaštita okoliša]] postala je tema u [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] nakon [[Černobilska katastrofa|katastrofe u Černobilju]] [[1986.]] godine. Otvaranje te teme bila je direktna posljedica politike ''[[glasnost]]i'' koju je inicirao sovjetski čelnik [[Mihail Gorbačov]]. Mediji su masovno izvještavali o onečšićenju [[Ladoga|jezera Ladoga]] i [[Bajkalsko jezero|Bajkalskog jezera]], a revolt [[Latvija]]ca protiv izgradnje dodadne [[hidroelektrana|hidroelektrane]] na rijeci [[Daugava|Daugavi]] postao je jedna od glavnih tema u zemlji. U [[Estonija|Estoniji]], najveći je problem bio plan sovjetske vlade da otvori niz rudnika [[fosforit]]a u [[Okruzi Estonije|okrugu]] [[Lääne-Viru]]. Pripreme za ovaj projekt počele su još [[1970e|1970-ih]] godina, a sredinom [[1980e|1980-ih]] bile su gotove tako da su planirani rudnici gotovo postali stvarnost nedaleko od grada [[Rakvere]]a. Iako je rudnik trebao zaposliti oko 10,000 radnika, ekološka katastrofa i zagađenje vode bile su neizbježne. Uz to, to bi dovelo i do značajnog povećanja broja ruskih radnika u Estoniji, a populacija Rakverea bi se popela s dvadeset na čak pedeset tisuća. Planovi i izgradnja rudnika bili su državna tajna sve do [[1987.]] godine, kada je estonska javnost doznala za njih.<ref name=miljan/><ref name=vogt/> Početkom te godine ispostavilo se da su planovi već u poodmakloj fazi te da je ekslopatacija trebala započeti u drugoj polovici [[1990e|1990-ih]].<ref name=miljan/> Ove informacije izazvale su bijes lokalnog stanovništva. Mediji, koji su se postepeno oslobađali od državne kontrole i cenzure, podržali su narodni otpor prema rudnicima fosforita. Vodstvo Estonske SSR našlo se na udaru kritika jer su sve ovo skrivali od javnosti. Narod je zahtijevao da se svi planovi zaustave, a sve je kulminiralo u proljeće [[1987.]] godine, kada su studenti organizirali dva mirna prosvjeda u [[Tartu]]u, noseći prosvjedne plakate i majice.<ref name=laar/> Važan događaj zbio se i [[8. svibnja]] [[1987.]] godine, kada je [[Priit Pärn]] u časopisu ''[[Sirp ja Vasar]]'' ([[srpskohrvatski]]: ''Srp i čekić'') objavio karikaturu naslova "Samo govna!" ({{lang-et|Sitta kah!}}), koji je prikazivao seljaka kako lopatom po polju razbacuje [[gnjojivo]] u obliku Estonije. Karikatura je postala tema debate diljem zemlje te je danas vjerojatno najpoznatija karikatura u historiji Estonije.<ref name="ap">{{cite news|url=http://www.ap3.ee/Default2.aspx?PaperArticle=1&code=3568/new_eri_artiklid_356805|title=Priit Pärn - Botaanik kunstimaailmas|last=Kolk|first=Tiina|date=2007-04-27|work=[[Äripäev]]|language=Estonian|accessdate=2009-10-22}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="lohmus">{{cite journal|last=Lõhmus|first=Maarja|year=2004|title=An effect of meaning-breaker: Analysis of the cartoon 'Just shit'|journal=[[Semiotica]]|volume=150|issue=1|pages=257–282|url=https://www.etis.ee/ShowFile.aspx?FileVID=3446|access-date=2009-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20120219025735/https://www.etis.ee/ShowFile.aspx?FileVID=3446|archive-date=2012-02-19|url-status=dead}}</ref> Ipak, bili su uspješni. Takozvani Fosforitni rat oslabio je u drugoj polovici [[1987.]] godine<ref name="raudsep">{{cite journal|last=Raudsep|first=Rein|year=1997|title=Kümme aastat fosforiidisõjast|journal=[[Eesti Loodus]]|issue=7|language=Estonian|url=http://www.loodusajakiri.ee/eesti_loodus/EL/vanaweb/9707/soda.html|access-date=2009-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20120224024623/http://www.loodusajakiri.ee/eesti_loodus/EL/vanaweb/9707/soda.html|archive-date=2012-02-24|url-status=dead}}</ref> kada su estonske vlasti, nakon velikog pritiska javnosti, postigle dogovor sa službenom [[Moskva|Moskvom]] o obustavi izgradnje rudnika.<ref name="epl">{{cite news|url=http://www.epl.ee/artikkel/387332|archive-url=https://web.archive.org/web/20080426080205/http://www.epl.ee/artikkel/387332|url-status=dead|archive-date=2008-04-26|title=Fosforiidisõda päästis Kirde-Eesti looduse pöördumatust hävingust|last=Laurisaar|first=Riho|date=2007-05-26|work=[[Eesti Päevaleht]]|language=Estonian|accessdate=2009-10-22}}</ref> Tada je, također, postalo jasno da ekonomski krahirani [[Sovjetski Savez]] uopće ne može priuštiti izgradnju novih rudnika. == Reference == {{reflist}} {{Authority control}} [[Kategorija:1987]] [[Kategorija:Estonska Sovjetska Socijalistička Republika]] [[Kategorija:Ekološke manifestacije]] [[Kategorija:Protesti]] 4sbut8mrumdd50khw66172hr03zbcpl 41260295 41260271 2022-07-28T10:08:40Z Vipz 151311 wikitext text/x-wiki [[File:Sitta_kah!.jpg|thumb|320px|thumb|Karikatura "Samo govna!" ({{lang-et|Sitta kah!}}) [[Priit Pärn|Priita Pärna]] objavljena je [[8. svibnja]] [[1987]]. godine usred Fosforitnog rata. Danas je ona vjerojatno najpoznatija karikatura u historiji Estonije.]] '''Fosforitni rat''' ([[estonski]]: ''Fosforiidisõda'') naziv je za kampanju za zaštitu okoliša iz [[1987]]. godine koja se dogodila u [[Estonska SSR|Estonskoj SSR]] povodom objavljivanja plana sovjetske vlade o eksploataciji [[fosforit]]a u [[Okruzi Estonije|okrugu]] [[Lääne-Viru]]. Bio je to prvi ekstenzivni protestni pokret u Estonskoj SSR, a koji se danas smatra početkom [[Raspjevana revolucija|procesa obnove estonske državnosti]].<ref>[http://www.estonica.org/en/Phosphorite_War/ Phosphorite War] Estonica. Ecyclopaedia about Estonia</ref> Pokret je bio uspješan u ostvarivanju svojih temeljnih ciljeva (službena [[Moskva]] odustala je od svog plana), ali je imao i značajan utjecaj na događaje koji će dobiti naziv [[Raspjevana revolucija]].<ref name="laar">{{cite book|title=Estonia: identity and independence|editor=Subrenat, Jean-Jacques|editor-link=Jean-Jacques Subrenat|publisher=Rodopi|isbn=90-420-0890-3|location=New York |year=2004 |url=https://books.google.com/books?id=kBZlHdp7tdcC&dq=phosphorite+war&pg=RA1-PA227}}</ref><ref name="miljan">{{cite book|last=Miljan|first=Toivo|title=Historical dictionary of Estonia|publisher=Scarecrow Press|location=Oxford|year=2004|pages=558|isbn=9780810865716|url=https://books.google.com/books?id=XKWRct15XfkC&q=phosphate+war}}</ref><ref name="vogt">{{cite book|last=Vogt|first=Henri|title=Between Utopia and disillusionment : a narrative of the political transformation in Eastern Europe|publisher=Berghahn Books|location=New York; Oxford|year=2005|pages=333|url=https://books.google.com/books?id=nI73PdnqQlcC&dq=phosphorite+war&pg=PA20 |isbn=1-57181-895-2}}</ref> [[Zaštita okoliša]] postala je tema u [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] nakon [[Černobilska katastrofa|katastrofe u Černobilju]] [[1986]]. godine. Otvaranje te teme bila je direktna posljedica politike ''[[glasnost]]i'' koju je inicirao sovjetski čelnik [[Mihail Gorbačov]]. Mediji su masovno izvještavali o onečšićenju [[Ladoga|jezera Ladoga]] i [[Bajkalsko jezero|Bajkalskog jezera]], a revolt [[Latvija]]ca protiv izgradnje dodatne [[hidroelektrana|hidroelektrane]] na rijeci [[Daugava|Daugavi]] postao je jedna od glavnih tema u zemlji. U [[Estonija|Estoniji]], najveći je problem bio plan sovjetske vlade da otvori niz rudnika [[fosforit]]a u [[Okruzi Estonije|okrugu]] [[Lääne-Viru]]. Pripreme za ovaj projekt počele su još [[1970e|1970-ih]] godina, a sredinom [[1980e|1980-ih]] bile su gotove tako da su planirani rudnici gotovo postali stvarnost nedaleko od grada [[Rakvere]]a. Iako je rudnik trebao zaposliti oko 10,000 radnika, ekološka katastrofa i zagađenje vode bile su neizbježne. Uz to, to bi dovelo i do značajnog povećanja broja ruskih radnika u Estoniji, a populacija Rakverea bi se popela s dvadeset na čak pedeset tisuća. Planovi i izgradnja rudnika bili su državna tajna sve do [[1987]]. godine, kada je estonska javnost doznala za njih.<ref name=miljan/><ref name=vogt/> Početkom te godine ispostavilo se da su planovi već u poodmakloj fazi te da je eksploatacija trebala započeti u drugoj polovici [[1990e|1990-ih]].<ref name=miljan/> Ove informacije izazvale su bijes lokalnog stanovništva. Mediji, koji su se postepeno oslobađali od državne kontrole i cenzure, podržali su narodni otpor prema rudnicima fosforita. Vodstvo Estonske SSR našlo se na udaru kritika jer su sve ovo skrivali od javnosti. Narod je zahtijevao da se svi planovi zaustave, a sve je kulminiralo u proljeće [[1987]]. godine, kada su studenti organizirali dva mirna prosvjeda u [[Tartu]]u, noseći prosvjedne plakate i majice.<ref name=laar/> Važan događaj zbio se i [[8. svibnja]] [[1987]]. godine, kada je [[Priit Pärn]] u časopisu ''[[Sirp ja Vasar]]'' ([[srpskohrvatski]]: ''Srp i čekić'') objavio karikaturu naslova "Samo govna!" ({{lang-et|Sitta kah!}}), koji je prikazivao seljaka kako lopatom po polju razbacuje [[gnjojivo]] u obliku Estonije. Karikatura je postala tema debate diljem zemlje te je danas vjerojatno najpoznatija karikatura u historiji Estonije.<ref name="ap">{{cite news|url=http://www.ap3.ee/Default2.aspx?PaperArticle=1&code=3568/new_eri_artiklid_356805|title=Priit Pärn - Botaanik kunstimaailmas|last=Kolk|first=Tiina|date=2007-04-27|work=[[Äripäev]]|language=Estonian|accessdate=2009-10-22}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="lohmus">{{cite journal|last=Lõhmus|first=Maarja|year=2004|title=An effect of meaning-breaker: Analysis of the cartoon 'Just shit'|journal=[[Semiotica]]|volume=150|issue=1|pages=257–282|url=https://www.etis.ee/ShowFile.aspx?FileVID=3446|accessdate=2009-10-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219025735/https://www.etis.ee/ShowFile.aspx?FileVID=3446|archivedate=2012-02-19|url-status=dead}}</ref> Ipak, bili su uspješni. Takozvani Fosforitni rat oslabio je u drugoj polovici [[1987]]. godine<ref name="raudsep">{{cite journal|last=Raudsep|first=Rein|year=1997|title=Kümme aastat fosforiidisõjast|journal=[[Eesti Loodus]]|issue=7|language=Estonian|url=http://www.loodusajakiri.ee/eesti_loodus/EL/vanaweb/9707/soda.html|accessdate=2009-10-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120224024623/http://www.loodusajakiri.ee/eesti_loodus/EL/vanaweb/9707/soda.html|archivedate=2012-02-24|url-status=dead}}</ref> kada su estonske vlasti, nakon velikog pritiska javnosti, postigle dogovor sa službenom [[Moskva|Moskvom]] o obustavi izgradnje rudnika.<ref name="epl">{{cite news|url=http://www.epl.ee/artikkel/387332|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426080205/http://www.epl.ee/artikkel/387332|url-status=dead|archivedate=2008-04-26|title=Fosforiidisõda päästis Kirde-Eesti looduse pöördumatust hävingust|last=Laurisaar|first=Riho|date=2007-05-26|work=[[Eesti Päevaleht]]|language=Estonian|accessdate=2009-10-22}}</ref> Tada je, također, postalo jasno da ekonomski krahirani [[Sovjetski Savez]] uopće ne može priuštiti izgradnju novih rudnika. == Reference == {{reflist}} {{Authority control}} [[Kategorija:1987]] [[Kategorija:Estonska Sovjetska Socijalistička Republika]] [[Kategorija:Ekološke manifestacije]] [[Kategorija:Protesti]] 0twy4nzxtna8vafaybz9pv8lzjfhh57 0 4673217 41260279 2022-07-28T03:00:29Z Inokosni organ 160059 Nova stranica: '''Šejh Galip''' ([[Istanbul]], [[1757]] – [[1799]]) bio je turski pjesnik i [[Misticizam|mistik]]. {{Infokutija pisac | ime = | slika = | širina_slike = | opis = | datum_rođenja = [[1757.]] | mjesto_rođenja = [[Istanbul]] | datum_smrti = [[3. 1.|3. januara]] [[1799.]] | mjesto_smrti = [[Istanbul]] | zanimanje = | jezik = [[Osmanski turski jezik|Osmanski turski]] | nacionalnost = | žanr = | pokret = [[Divan (književnost)|Divanska književnost]] | znamenita_djel… wikitext text/x-wiki '''Šejh Galip''' ([[Istanbul]], [[1757]] – [[1799]]) bio je turski pjesnik i [[Misticizam|mistik]]. {{Infokutija pisac | ime = | slika = | širina_slike = | opis = | datum_rođenja = [[1757.]] | mjesto_rođenja = [[Istanbul]] | datum_smrti = [[3. 1.|3. januara]] [[1799.]] | mjesto_smrti = [[Istanbul]] | zanimanje = | jezik = [[Osmanski turski jezik|Osmanski turski]] | nacionalnost = | žanr = | pokret = [[Divan (književnost)|Divanska književnost]] | znamenita_djela = <div> * ''Divan'' * ''Hüsn-ü Aşk'' * </div> | uticaj_od= | uticaj_na = | potpis= }} == Život == Njegovo ime je Mehmet a poznat je po imenima Şeyh Galip ili Şeyh Gâlib ili još Galib Mehmed Esad Dede. Rođen je [[1757.]] godine u [[Istanbul]]u, u kući u blizini kapije Mevlevihane, njegov otac je bio Mustafa Seyyid (ili Mustafa Reşid) a majka Emine Hanım. Prvo obrazovanje je dobio od oca, pa je zatim pratio predavanja jezika i književnosti od šejha Hüseyin Dede i od hodže Neşet Efendije te je počeo pisati pjesme u ranoj mladosti pod pseudonimima Esed i Galip. U dobi od 24. godina je napisao dovoljno pjesama da bi sastavio [[Divan (književnost)|divan]], kojeg zaključiti ([[1195]]. <br/> Radio je kao službenik na sultanovom dvoru, ali je u dobi od 26 godina otišao u [[Konya|Konyu]] kako bi pod vodstvom duhovnog učitelja Celebi Seyyid Ebubekir Efendija prošao tisućudnevnu sufijsko iskušenje poznato kao ''çile'' (چله). Zahvaljujući svom znanju i sposobnostima izabran je za nasljednika Ali Nutka efendije i imenovan [[1791.]] šejhom derviške lože Galata [[Mevlevije|Mevlevi]] u kojoj će služiti narednih osam godina. Iste godine je se preselio u [[Sütlüce]].<br/> Šejh Galip je autor koji je se držao do tradicije divanske poezije, iako se kod njega pojavljuje stil koji anticipira nadahnuće [[Simbolizam (književnost)|simbolizma]] u [[Turska književnost|turskoj književnosti]]. Krećući se na tlu [[Sufizam|sufističke filozofije]], Šejh Galip je odigrao veliku ulogu u razvoju divanske književnosti sa svojim brojnim invencijama i metaforama, i u nekom smislu već naslutio puteve modernog ljeposlovlja.<br/> Umro je [[3. 1.|3. januara]] [[1799.]] u [[Istanbul]]u u 42. godini života.<br/> Galipov divan je tiskan kao litografija [[1837.]] godine i nema drugog izdanja osim tog, a nije u cijelosti preveden ni objavljen na [[Turski jezik|suvremenom turskom]]. == Djela == * ''Divan'' * ''Hüsn-ü Aşk'' * ''Şerh-i Cezîre-i Mesnevî'' * ''Es-Sohbetü's-Sâfiyye'' * ''Zübde-i alem'' == Spoljašne veze == == Bilješke == {{notelist|2|}} == Izvori == {{reflist|2|}} == Bibliografija == [[Kategorija:Turski pjesnici]] my0untq6b5zyub84mddehchv6osdiub 0 4673218 41260286 2022-07-28T08:47:53Z Akul59 131397 Nova stranica wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Slovačkoj |mesto = Fintice |originalni_naziv = Fintice |slika = Slovakia Fintice 7.JPG |opis_slike = |kraj = [[Prešovski kraj|Prešovski]] |okrug = [[Okrug Prešov|Prešov]] |populacija = 2167<ref name="populacija" /> |nadm visina = 271 |poštanski_kod = 082 16 |pozivni_broj = (+421) 51 |registarska_oznaka = PO |gšir = 49.052222 |gduž = 21.284167 |popis = 1.1.2021 }} '''Fintice''' ({{jez-svk|Fintice}}) je naseljeno mjesto u [[okrug Prešov|okrugu Prešov]], u [[Prešovski kraj|Prešovskom kraju]], [[Slovačka|Slovačka Republika]]. == Stanovništvo == Prema podacima o broju stanovnika iz 2021. godine naselje je imalo 2167 stanovnika.<ref name="populacija" /> == Reference == {{reflist|refs= <ref name="populacija">{{Cite web |url=https://www.scitanie.sk/obyvatelia/zakladne-vysledky/pocet-obyvatelov/OK/SK0417/OB |title=Obyvatelia - Základné výsledky |language=sk |date= |website=www.scitanie.sk |publisher= Statistički zavod Republike Slovačke|access-date=2022-07-12}}</ref> }} == Spoljašnje veze == * {{Commons category-inline|Fintice}} * {{Zvanični veb-sajt}} * [http://www.e-obce.sk/ Krajevi i okruzi u Slovačkoj] {{sk}} {{klica-selo-Slovačka}} {{Okrug Prešov}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Okrug Prešov]] [[Kategorija:Prešovski kraj]] rlvmllcuod5v0jcl13s5cnl8bf84ury 0 4673219 41260299 2022-07-28T11:34:53Z SrpskiAnonimac 101643 SrpskiAnonimac je premjestio stranicu [[Ravna Gora (TV serija)]] na [[Ravna gora (TV serija)]] preko preusmjeravanja wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Ravna gora (TV serija)]] 2t09x73c5v8ixx8z11egubxsggmy9o9