Бикипиэдьийэ sahwiki https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Миэдьийэ Аналлаах Ырытыы Кыттааччы Кыттааччы ырытыыта Бикипиэдьийэ Бикипиэдьийэ ырытыыта Билэ Билэ ырытыыта MediaWiki MediaWiki-ни ырытыы Халыып Халыыбы ырытыы Көмө Көмөнү ырытыы Категория Категорияны ырытыы TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 1922 сыл 0 6360 383167 382680 2022-08-24T07:53:46Z HalanTul 51 /* Төрөөбүттэр */ wikitext text/x-wiki {{alsonumber|1922}} {{Сыллар|1922}} '''1922''' сыл. == Түбэлтэлэр == === Тохсунньу === * [[Тохсунньу 4]] — Саха сиринээҕи губревком [[Дьокуускай уокуругун улуустара|Дьокуускай уеһыгар]] (киин улуустарга) уонна [[Дьокуускай]]га байыаннай балаһыанньа биллэрбит. * [[Тохсунньу 6]] — [[Москуба]]ҕа Наркомнац коллегията ''Саха автономнай уобалаһын'' тэрийэргэ быһаарбыт. * [[Тохсунньу 10]] — Үрүҥ этэрээттэрэ [[Амма (улуус киинэ)|Амма солобуодатын]] төгүрүктээбиттэр. [[Амма (улуус киинэ)|Амма]] гарнизонугар 382 киһи баара, хамандыырдара — венгр [[Котрус Карл Мартонович|Карл Котрус]]. Осада 4 ый устата буолбут. * [[Тохсунньу 11]] — 14 саастаах [[Канаада]] олохтооҕо Леонард Томпсон аан дойдуга бастакынан [[диабет]]ы утары эми — ''инсулины'' ылбыт. * [[Тохсунньу 21]] — РКП(б) киин кэмитиэтин политбюротун мунньаҕа буолбут, онно Саха уобалаһыгар автономияны биэрэр туһунан боппуруос көтөҕүллүбүт. Политбюро чилиэннэрин ыйытыыга [[Ленин|Владимир Ленин]] ону кытта сөбүлэһэрин биллэрбит. * [[Тохсунньу 23]] — [[Сэбиэттэр Саха сиринээҕи бастакы уйуостааҕы сийиэстэрэ]] саҕаламмыт. Сийиэс тохсунньу 27 күнүгэр түмүктэммитэ. Сийиэскэ Саха сирин автономията, бандьыыттааһыны утары охсуһуу, [[Волга]] тардыытыгар олорор сутаабыт дьоҥҥо көмө уонна экэниэмикэ саҥа бэлиитикэтэ (НЭП) ырытыллыбыттар. === Олунньу === * [[Олунньу 7]] — 5-с Кыһыл знамялаах аармыйа Реввоенсоветын уурааҕынан [[Иннокентий Михайлов]] - Харачаас сахалартан бастакынан Кыһыл Знамя уордьанын ылбыт. [[Амма (улуус киинэ)|Амма солобуодатыттан]] улахан суолталаах илдьити [[Дьокуускай]]га тиэрдэр сэрэхтээх сорудаҕы толоро барбыт үс киһиттэн кини соҕотох ордубут. * [[Олунньу 28]] — Бандьыыттааһын тэнийбитинэн сибээстээн [[Дьокуускай]] куоратыгар осаднай балаһыанньа биллэриллибит. * [[Олунньу 28]] — [[Эгиипэт]] Британияттан тутулуга суоҕун туһунан биллэриллибит. === Кулун тутар === * [[Кулун тутар 2]] — [[Дьокуускай]]га соҕурууттан [[Строд Иван Яковлевич|Иван Строд]] хамандыырдаах 200 киһилээх кыһыл этэрээт кэлбит. * [[Кулун тутар 2]] — [[Чурапчы]] сэлиэнньэтигэр саха интеллигенциятын сийиэһэ саҕаламмыт, [[кулун тутар 12]] күнүгэр түмүктэммит. Сийиэс ''Саха уобалаһын норуотун быстах кэмҥэ салайыыны'' талбыт ([[ВЯОНУ|ВЯОНУ - Временное Якутское областное народное управление]]). Большевиктары утары охсуһарга, [[Саха уобалаһа|Саха уобалаһыттан]] үүрэргэ быһаарыммыттар. * [[Кулун тутар 6]] — [[Каландаришвили Нестор|Нестор Каландаришвили]] уонна кини штабын дьоно [[Табаҕа]] уонна [[Төхтүр_(Хаҥалас_улууһа)|Төхтүр]] икки ардыларыгар тоһуурга түбэһэн өлбүттэр. Сарсыарда 5 чааска Каландаришвили [[Төхтүр]]тэн арахпыт, онтон 9 чааска [[Дьокуускай]]га [[Табаҕа]]ттан илдьит киһи кэлэн быһылаан туһунан биллэрбит. [[Табаҕа]]ттан 8 биэрэстэлээх сиргэ өрүс тас үөһүн (протока) икки кытылыгар оҥоһуллубут тоһуурга 100 кэриҥэ киһилээх, 100-чэ сыарҕалаах эшелон түбэспит. Быыһаммыт дьон сабаҕалааһыннарынан үрүҥ бандьыыттар ахсааннара 300-тэн тахса үһү. * [[Кулун тутар 11]] — [[Дьокуускай]]га кыһыл сэбилэниилээх күүстэр командующайдара [[П.Ф. Савлук]] дьаһалынан [[Саха күбүөрүнэтэ|Саха күбүөрүнэтин]] сорох салайааччылара хаайыллыбыттар — губбюро сэкирэтээрэ [[Лебедев Георгий Иванович|Г.И. Лебедев]], политуправление (губчека?) бэрэстээтэлэ [[Агеев Андрей Васильевич|А.В. Агеев]] уонна штаб начаалынньыга (ревтрибунал бэрэстээтэлэ?) [[Козлов Алексей Григорьевич|А.Г. Козлов]]. Ол туһунан [[Исидор Барахов]] Сиббюроҕа телеграммалаабыт. Хаайыллыбыт дьон диктатордыы толоос дьайыылара, хабыр-кырыктаах сыһыаннара олохтоох дьону бэйэлэрин утары туруорбуттар, ол түмүгэр өрөбөлүүссүйэни утары өрө туруу үоскээбит. Холобура, Козлов [[тохсунньу 2]] күнүнээҕи бирикээһинэн үрүҥнэргэ утарыласпатах олохтоох дьонтон биэстэн биирин расстреллыырга дьаһайбыт эбит. Сотору Саха сиригэр үрдүкү былааһы Ревком ылбыт, бэрэстээтэлэ — [[Былатыан Ойуунускай]], чилиэннэрэ — [[Исидор Барахов]], [[Степан Аржаков]], [[Донской_Семен_Николаевич_(иккис)|Семен Донской]]. * [[Кулун тутар 17]] — Капитан [[Николай Хапилин]] баһылыктаах үрүҥ этэрээт [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥу]] ылбыт. * [[Кулун тутар 26]] — [[Тулагы-Киллэм нэһилиэгэ|Тулагы нэһилиэгин]] туһугар икки күннээх кыргыһыы саҕаламмыт. [[Строд Иван Яковлевич|Иван Строд]] 300 киһилээх кыһыл этэрээтэ 620-ҕэ диэри киһилээх [[Илья Канин]] үрүҥ этэрээтин атакалаабыт. Үрүҥнэртэн 200-чэ киһи өлбүт, кыһыллартан — 32 киһи өлбүт, 35 киһи бааһырбыт. === Муус устар === * [[Муус устар 13]] — [[Каландаришвили Нестор|Каландаришвилины]] кытта тоһуурга ([[кулун тутар 6]] күнүгэр) түбэһэн өлбүттэр тиһиктэрэ бэчээттэммит. * [[Муус устар 18]] — [[Бүлүү улууһа|Бүлүү уеһын]] Хохочой сиригэр [[Орто Бүлүү улууһа|Орто Бүлүүгэ]] баран испит хомсомуол этэрээтэ үрүҥнэр тоһуурдарыгар түбэһэр. 19 киһилээх этэрээттэн икки эрэ киһи тыыннаах хаалар. * [[Муус устар 22]] — [[Дьокуускай]]га хомуньуус баартыйа бюротун бөрөсүүдьүмүн мунньаҕар [[Саха уобалаһа]] мантан инньэ ''Аптанымыйалаах Социалистыы Сэбиэскэй Өрөспүүбүлүкэ'' буоларын туһунан ''Манифест'' ылыныллыбыта. Бу иннинэ [[1920]] сыллаахха Сибиирдээҕи кыһыл былаас быһаарыытынан Саха сирэ бастаан Иркутскай уобалас оройуона буола сылдьыбыта. Онтон бу намыһах статуһу уонна кыһыл террору сөбүлээбэккэ Саха сиригэр утарсыы үөскээбитин иһин (онтон сүрүннэрэ альтернативнай бырабыыталыстыба — [[ВЯОНУ]] — тэриллиитэ), түмүгэр, Саха сирэ бастаан төттөрү уобалас аатын ылбыта, онтон [[Дьокуускай]]га бу манифест ылыллан, аҕыйах хоноот [[муус устар 27]] күнүгэр Саха АССР олохтонуутун туһунан Арассыыйа сүрүн былаастара [[Москуба]]ҕа анал дэкириэт (сокуон) таһаараллар. Онон сибээстээн Сэбиэскэй былааһы утары өрө турбут дьон эйэлээх үлэҕэ көһөр буоллахтарына кинилэргэ ''амнистия'' биллэриллибит. * [[Муус устар 24]] — [[Латвия]]ттан төрүттээх [[Байкалов Карл Карлович|Карл Байкалов]] (дьиҥнээх араспаанньата Некундэ) Саха уобалаһын сэриилэригэр [[Нестор Каландарашвили]] оннугар командующайынан ананан Дьокуускайга кэлэр. Кини кэлбитин кэннэ кыһыл былааһа олохтоохтор өрө турууларын утары хааннаах репрессияны уҕарыппыта, кэккэ эйэлээх миэрэлэри ылбыта. * [[Муус устар 27]] — Бүтүн Сойуустааҕы ЦИК дэкириэтинэн [[Саха АССР]] төрүттэммит — Саха сирин судаарыстыбаннаһа олохтоммут. Бу дэкириэтинэн Саха Сиригэр урукку [[Саха күбүөрүнэтэ|Саха күбүөрүнэтин]] сирдэрэ, Енисей губерниятын Хатанга-Анаабыр оройуона, Киренскай уезд Өлүөхүмэ-Сунтаар буолаһа, [[Хотугу Муустаах далай|Хотугу Муустаах акыйаан]] илиҥҥи кэтирээһин 84 уонна 140 кыраадыстарын ыккардыгар сытар бары арыылара уонна Камчаатка уобалаһын Охуоскай уезда киирбиттэр. === Ыам ыйа === * [[Ыам ыйын 21]] — [[Киллэм (Тулагы-Киллэм нэһилиэгэ)|Киллэмнээҕи]] кыргыһыы буолбут, үрүҥнэр кыайтарбыттар. * [[Ыам ыйын 26]] — ''Автономнай өрөспүүбүлүкэ'' биллэриллибитэ биир ый ааспытын кэннэ [[Дьокуускай]] куоратыттан осаднай балаһыанньа уһуллубут. Саха сиринээҕи Губбюро [[Исидор Барахов]] национальнай бэлиитикэ туһунан тезистэрин ылыммыт. * [[Ыам ыйын 27]] — Саха АССР Өрөпкүөмүн уурааҕынан Саха АССР норуот хамыһаардара (билиҥҥиннэн миниистирдэр) анаммыттара. * [[Ыам ыйын 29]] — Саха АССР Өрөпкүөмүн бөрөсүүдьүмүн уурааҕынан [[Былатыан Ойуунускай]] баһылыктаах бастакы национальнай сэбиэскэй бырабыыталыстыба — [[Саха АССР Совнаркома]] — тэриллибитэ уонна бэс ыйын 1 күнүттэн үлэлиэхтээҕэ этиллибитэ. Совнаркомҥа киирэр норуот хамыһаардара икки хонук эрдэ анаммыттара<ref>{{Кинигэ|ответственный=Л.С. Лепчикова и др.|заглавие=Правительство Республики Саха (Якутия): Вехи истории, 1922-2008|место=Якутск|год=2009|страниц=300|страницы=16}}</ref>. === Бэс ыйа === * [[Бэс ыйын 1]] — ВЦИК дэкириэтигэр олоҕуран, ыам ыйын 29 күннээҕи Саха АССР Өрөпкүөмүн бөрөсүүдьүмүн уурааҕынан [[Былатыан Ойуунускай]] баһылыктаах бастакы национальнай сэбиэскэй бырабыыталыстыба — [[Саха АССР Совнаркома]] — үлэтин саҕалаабыта. * [[Бэс ыйын 10]] — [[Төхтүр нэһилиэгэ (Хаҥалас улууһа)|Төхтүрдээҕи]] кыргыһыы буолбут, үрүҥнэр соҕурууҥҥу бөлөхтөрө урусхалламмыт. * [[Бэс ыйын 14]] — [[Иркутскай]]тан [[Дьокуускай]]га түөрт борохуотунан уопуттаах [[Кыһыл Аармыйа]] чаастара кэлбиттэр — 226 Петроградскай полк 2-с батальона, 7-с Сибиирдээҕи хомуур этэрээт, артиллерия батареята, [[Өлүөнэ]]тээҕи байыаннай флотилия уонна телефоно-строительнай батальон. Кинилэри кытары [[Москуба]]ттан [[Максим Аммосов]] кэлсибит. * [[Бэс ыйын 16]] — [[Ньурба]] сэлиэнньэтигэр Нюрбинка урэҕин өттүттэн 300-чэ кэриҥэ киһилээх үрүҥ этэрээт кэлбит. [[Ньурба]] олохтоохторо 4 күн устата оборона туппуттар. Ол кэннэ кинилэргэ [[З.Г. Пясталов]] хамандыырдаах Сибиир ОГПУ-тун 80-с дивизионун этэрээтэ кэлбит. Пясталов этэрээтэ [[Ньурба]]ны босхолоон баран [[Бүлүү (өрүс)|Бүлүү өрүһүн]] устунан аллара айаннаабыт. * [[Бэс ыйын 21]] — [[Никольскай_(Нам_улууһа)|Никольскай]]дааҕы кыргыһыы буолбут. 226 Петроградскай полк [[Нам улууһа|Нам улууһун]] [[Никольскай_(Нам_улууһа)|Никольскайын]], улуус киинин [[Нам_(улуус_киинэ)|Конта-Креһы]], [[Граф Биэрэгэ (Нам улууһа)|Граф Биэрэгин]] босхолообут. Кыргыһыы түмүгэр үрүҥнэр хотугу бөлөхтөрө урусхалламмыт, 400-кэ тиийэ киһи өлбүт, биир оччо билиэҥҥэ түбэспит. * [[Бэс ыйын 29]] — [[Ефим Курашов]] хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Майа]] сэлиэнньэтин ылбыт. * [[От ыйын 3]] — А.А. Гоголь хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Булуҥ (сэлиэнньэ, Булуҥ улууһа)|Булуҥу]] ылбыт. * [[От ыйын 5]] — Кыһыллар [[Чурапчы]] сэлиэнньэтин ылбыттар. Үрүҥнэр [[Амма_(улуус_киинэ)|аммалыыр]] суолунан күрэммиттэр. * [[От ыйын 8]] — [[Строд Иван Яковлевич|Иван Строд]] хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Бүлүү (куорат)|Бүлүү куоратын]] осадатын устубут. * [[От ыйын 9]] — И.П. Мизин хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Уус-Майа улууһа|Уус-Майа]] сэлиэнньэлэрин [[Петропавловскай (нэһилиэк)|Петропавловскайы]], [[Уус Майа]]ны, Троицкайы босхолообут. === Атырдьах ыйа === * [[Атырдьах ыйын 1]] — "Автономная Якутия" хаһыат маҥнайгы нүөмэрэ тахсыбыт. Билигин "[[Якутия (хаһыат)|Якутия]]" диэн ааттаах. * [[Атырдьах ыйын 12]] — [[Саха АССР]] Совнаркома "Өрөспүүбүлүкэ бары оскуолаларыгар саха тылын киллэрии туһунан" уураах ылыммыт. * [[Атырдьах ыйын 22]] — Норуот хамыһаардарын Сэбиэтэ (Совнарком) оскуолаларга барытыгар саха тылын үөрэтии туһунан Уураах таһаарбыт. * [[Атырдьах ыйын 30]] — [[Владивосток]]тан Лаамы кытылын диэки үрүҥ генерал [[Пепеляев Анатолий Николаевич|Анатолий Пепеляев]] экспедиционнай корпуһа арахпыт. === Балаҕан ыйа === * [[Балаҕан ыйын 5]] — [[Манчаары Баһылай|Манчаары]] культурнай-сырдатар уопсастыба аата "[[Саха омук (уопсастыба)|Саха омук]]" диэҥҥэ уларытыллыбыт. Бэрэстээтэл — [[Леонтьев Василий Никанорович|Василий Леонтьев]]. * [[Балаҕан ыйын 6]] — Үрүҥ генерал [[Пепеляев Анатолий Николаевич|Анатолий Пепеляев]] 650 киһилээх десана [[Айаан|Айааҥҥа]] түспүт. Кинилэргэ корнет [[Михаил Коробейников]] 250 киһилээх өрө турааччылар тобохторун кытары холбоспут. * [[Балаҕан ыйын 16]] — [[А.В. Панкратов]] хамандыырдаах кыһыл этэрээт [[Верхоянскай]] куоратын ылбыт. Үрүҥнэр [[Өймөкөөн]] диэки күрэммиттэр. === Алтынньы === * [[Алтынньы 11]] — Совнарком дэкириэтинэн саҥа харчы — червонец — киллэриллибит. * [[Алтынньы 19]] — [[Саха АССР]] ревкомун пленарнай мунньаҕа буолбут. [[Пепеляев Анатолий Николаевич|Генерал Пепеляев]] баһылыктаах сэрии [[балаҕан ыйын 8]] күнүгэр [[Айаан]] пордун ылбытын, Саха сиригэр киирбитин уонна киниттэн көмүскэнии туһунан кэпсэппиттэр. [[Якнарревдот]] диэн баартыйата суох олохтоохтортон турар этэрээттэри тэрийэр туһунан быһаарбыттар. * [[Алтынньы 25]] — Иероним Уборевич хамандыырдаах Уһук илин өрөспүүбүлүкэтин аармыйата [[Владивосток]]ка киирбит, манан Арассыыйаҕа Гражданскай сэрии сүрүн кыргыһыылара түмүктэммиттэр. === Сэтинньи === * [[Сэтинньи 1]] — Арассыыйа Федерацията Саха сиригэр [[автономия]] олохтоммутунан сибээстээн [[Түүлээх (табаар)|түүлээҕи]] Арассыыйаҕа ыыппакка оннугар хаалларарга быһаарбыт. * [[Сэтинньи 1]] — [[Осман Импиэрийэтэ|Осман Импиэрийэтин]] бүтэһик султана Мехмед VI бүрүстүөлүттэн батыммыт уонна дойдутуттан көскө барбыт. Инньэ гынан 6 үйэлээх Осман Импиэрийэтэ эһиллибит. * [[Сэтинньи 4]] — [[Эгиипэт|Эгиипэккэ]] ''Ыраахтааҕылар хочолоругар'' [[Британия]] археолога Говард Картер уонна кини дьоно Тутанхамон фараон көмүүтүн булбуттар. Сотору кэминэн гробницаны арыйыыга сылдьыбыт сорох дьон өлбүттэрин кэнниттэн "фараон кырыыһын" туһунан сурах тарҕаммыт. Ол эрээри гробницаны арыйсыбыт дьон баһыйар үксүлэрэ кырдьар саастарыгар диэри тиийбиттэрэ. * [[Сэтинньи 15]] — ВЦИК уурааҕынан Уһук Илиҥҥи өрөспүүбүлүкэ ({{lang-ru|Дальневосточная республика - ДВР}}) РСФСР састаабыгар киирбит. Бу өрөспүүбүлүкэ 1920 сыллаахха Дьоппуону кытары сэриилэспэт туһуттан буфер быһыытынан төрүттэммитэ. * [[Сэтинньи 17]] — Читааҕа кииннээх [[Уһук Илин Өрөспүүбүлүкэтэ|Уһук Илин Өрөспүүбүлүкэтин]] бырабыыталыстыбата Сэбиэскэй Арассыыйалыын сойуустаһар туһунан быһаарыныы ылыммыт. Бу бутуурдаах соҕус түгэн, тоҕо диэтэххэ, икки хонук иннинэ [[сэтинньи 15]] күнүгэр Сэбиэскэй Арассыыйа бырабыыталыстыбата (ВЦИК) өрөспүүбүлүкэни бэйэтигэр уобалас бырааптаах ылар туһунан уураах таһаарбыта. Бу судаарыстыбаҕа Чита куорат таһынан билиҥҥи Бүрээтийэ сирдэрэ, Хабаровскай кыраай (ол иһигэр сахалар олорор Үттэрэ), Приморскай кыраай сирдэрэ киирэллэрэ, оттон былыргыттан Саха сирин кытта ситимнээх [[Охуоскай]], [[Айаан]] байҕал пуортара уонна билиҥҥи [[Магадаан уобалаһа|Магадаан уобалаһын]] байҕалын кытыла бу өрөспүүбүлүкэ "хонтуруоллуур" сирдэрин быһыытынан ааҕыллаллара. Лев Троцкай хомсомуол сийиэһигэр ыччаты «наука гранитын кириҥ» диэн тута киэҥник тарҕаммыт ыҥырыытын таһаарбыт. === Ахсынньы === * [[Ахсынньы 27]] — ''I Бүтүн Саха сиринээҕи сэбиэттэр учредительнай сийиэстэрэ'' саҕаламмыт, [[тохсунньу 19]] күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ [[Саха АССР]] судаарыстыбаннай былааһын үрдүкү уорганнарын төрүттээбиттэрэ. ''[[Саха АССР Киин ситэриилээх кэмитиэтэ]]'' (ЯЦИК) талыллыбыт, бу өрөспүүбүлүкэҕэ үрдүкү былааһы тутар парламент (кини оннугар [[1938]] сыллаахха ''Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтэ'' тэриллибитэ, онтон [[1992]] сыллаахха — [[Ил Түмэн]]). Киин ситэриилээх кэмитиэт бэрэстээтэлинэн [[Былатыан Ойуунускай]] талыллыбыт, кини солбуйааччыта — [[Широких Алексей Дмитриевич|Алексей Широких]]. Ону кытары Саха АССР бырабыыталыстыбата тэриллибит, бэрэстээтэлэ — [[Исидор Барахов]], кини солбуйааччыта — [[Донской Семен Николаевич (бастакы)|Семен Донской-1]]. * [[Ахсынньы 22]] — [[Губревком]] дьаһалынан [[Дьокуускай]]га [[Дьокуускайдааҕы Күбүөрүнэ архыыба|Күбүөрүнэ архыыба]] тэриллибит. * [[Ахсынньы 27]] — ''I Бүтүн Саха сиринээҕи сэбиэттэр учредительнай сийиэстэрэ'' саҕаламмыт, [[тохсунньу 19]] күнүгэр түмүктэммит. Сийиэскэ [[Саха АССР]] судаарыстыбаннай былааһын үрдүкү уорганнарын төрүттээбиттэрэ. ''[[Саха АССР Киин ситэриилээх кэмитиэтэ|Саха АССР Толоруулаах киин кэмитиэтэ]]'' (ЯЦИК) талыллыбыт, бу өрөспүүбүлүкэҕэ үрдүкү былааһы туппут парламент, кини оннугар [[1938]] сыллаахха ''Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтэ'' тэриллибитэ, онтон [[1992]] сыллаахха — [[Ил Түмэн]]. Толоруулаах киин кэмитиэт бэрэстээтэлинэн [[Былатыан Ойуунускай]] талыллыбыт, кини солбуйааччыта — [[Широких Алексей Дмитриевич|Алексей Широких]]. Ону кытары Саха АССР бырабыыталыстыбата тэриллибит, бэрэстээтэлэ — [[Исидор Барахов]], кини солбуйааччыта — [[Донской Семен Николаевич (бастакы)|Семен Донской-1]]. * [[Ахсынньы 29]] — түөрт сэбиэскэй өрөспүүбүлүкэ [[ССРС]] үөскүүрүн туһунан дуогабарга илии баттаабыттар (РСФСР, УССР, БССР, ЗСФСР). * [[Ахсынньы 30]] **[[Верхоянскай]] куоратын үрүҥнэр осадалаан саҕлаабыттар. Осада кэлэр сыл бэс ыйын ортотугар диэри салҕаммыт. ** ССРС диэн биир судаарыстыба үөскээбит. РСФСР, Украина ССР, Белорусия ССР уонна Закавказье СФСР киирбиттэр, киин куоратынан Москуба буолбут, бу түөрт өрөспүүбүлүкэ хаһан баҕарар сойуустан тахсар бырааптаахтара. == Төрөөбүттэр == * [[Дьячковскай Семён Федотович |Семён Федотович Дьячковскай]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, биллиилээх спортсмен. * [[Тохсунньу 3]] — [[Самсонов Владимир Парфеньевич|Владимир Самсонов]] — [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду Улуу сэриитин]] кыттыылааҕа, физика-математика билимин хандьыдаата, 40-тан тахса дьүкээбил уотун уонна магнитосфераны чинчийэр үлэ ааптара. Сэрии кэнниттэн СГУ физика-математика факультетын бүтэрбитэ. * [[Тохсунньу 14]] — [[Колмогоров Василий Андреевич|Василий Колмогоров]] — [[Иккис аан дойду сэриитэ|Иккис аан дойду сэриитин]] кыттыылааҕа, 1961—1977 сылларга ССКП [[Нам улууһа|Намнааҕы]] райкомун сэкирэтээрэ, кэлин [[Саха АССР]] салалтатыгар араас дуоһунастарга үлэлээбитэ, [[Нам улууһа|Нам]] уонна [[Кэбээйи улууһа|Кэбээйи]] улуустарын Ытык киһилэрэ. * [[Кулун тутар 12]] — [[Винокуров Захар Порфирьевич]] (1922—1957) — сахалартан биир бастакы композитор. * [[Муус устар 10]] — [[Габышев Николай Алексеевич]] (1922—1991) — саха сэбиэскэй кэминээҕи суруйааччыта, тылбаасчыт. * [[Муус устар 19]] — [[Данилов Софрон Петрович]] (1922—1993), саха норуодунай суруйааччыта. * [[Ыам ыйын 13]] — [[Степанов Николай Саввич]] (1922—1992), Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа. * [[От ыйын 3]] — [[Докторов Петр Иванович]], экономика билимнэрин кандидата, культура үтүөлээх үлэһитэ. * [[Атырдьах ыйын 23]] — [[Софронов Степан Феоктистович|Феоктист Софронов]] (1980.09.15 өлб.) — хоһоонньут, прозаик, тылбаасчыт. Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреата. * [[Балаҕан ыйын 14]] — [[Иванов Семен Александрович]], 1963—1965 сс. Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэсэдээтэлэ. * [[Ахсынньы 24]] — [[Аргунов Иван Александрович]] — (1922—1988), социолог-учуонай, суруналыыс, история билимнэрин кандидата. * [[Ахсынньы 26]] — [[Кузьмин Ариан Ильич]], космос сардаҥаларын үөрэппит физик-учуонай, билим салайааччыта, СГУ ректора, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа. * [[Ахсынньы 27]] — [[Өлүөхүмэ улууһа|Өлүөхүмэ]] [[Ииннээх|Ииннээҕэр]] [[Кузьмин Ариан Ильич|Ариан Кузьмин]] (06.06.1996 өлб.) — космос сардаҥаларын үөрэппит физик-учуонай, билим салайааччыта, СГУ ректора, Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа. == Өлбүттэр == * [[Оросин Роман Иванович]] (1892—1922) — саха уопсастыбаннай диэйэтэлэ, суруксут. * [[Ыам ыйын 6]] — [[Каландарашвили Нестор]], Саха Сиригэр Гражданскай сэрии кыттыылааҕа. Анархист. Дьокуускайга киирэн иһэн Табаҕа аттыгар тоһуурга түбэһэн өлбүт. * [[Сэтинньи 2]] — [[Ионов Всеволод Михайлович]] (1851—1922) — Украинаҕа Буча ыстаансыйаҕа этнограф, народниктар хамсааһыннарын чилиэнэ өлбүт. Сахалар сиэрдэрин-туомнарын үөрэппит, оскуолалары тэрийээччи уонна педагог быһыытынан биллибит киһи. * [[Сэтинньи 18]] — [[Марсель Пруст]] — [[Франция]] суруйааччыта уонна кириитигэ, [[Сүппүт кэми көрдөөн]] (''À la recherche du temps perdu'') диэн үлэ ааптара буоларынан ордук биллэр. == Литература == * {{книга|автор=Калашников А. А.|заглавие=Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2|место=Дьокуускай|издательство=Бичик|год=2004}} [[Категория:1922]] tlkbd6ow6vrui7hxd7gg48cy37zlr37 Тохсунньу 10 0 7313 383159 374918 2022-08-24T07:01:52Z HalanTul 51 /* Түбэлтэлэр */ wikitext text/x-wiki '''Тохсунньу 10''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 10-с күнэ. Сыл бүтүө 355 күн ([[ордук хонуктаах сыл]]га 356 күн) баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|ХНТ}} — [[ХНТ Генеральнай Ассамблеята|ХНТ Генеральнай Ассамблеятын]] бастакы сиэссийэтин арыллыытын күнэ (1946) * {{Флагификация|Бенин}} — Вуду күнэ. Бу дойдуга Вуду итэҕэлэ (гбе тылларыгар вуду иччи диэн суолталаах) судаарыстыба ылыммыт итэҕэлэ буолан киэҥник бэлиэтэнэр, онон турист бөҕө кэлэр * {{Флагификация|Фолкленд арыылара}} — Маргарет Тэтчер күнэ * {{Флагификация|Багаам арыылара}} — Элбэх баһылаабыт күнэ ({{lang-en|Majority Rule Day}}). Арыыларга 1836 сыллаахха кулуттааһын суох буолбутун үрдүнэн хара тириилээхтэр бырааптара үрүҥ тириилээхтэр бырааптарыттан кыра этэ. 1967 сыллаахха тыҥааһыннаах туруорсуу түмүгэр быыбарга "биир киһи — биир куолас" уонна "элбэх куолас быһаарар" диэн быраабылалар олоххо киирбиттэрэ. Бу дьон санаатын көтөхпүтэ, "биһиги эмиэ тугу эрэ быһаарар кыахтаах эбиппит" диэн санааны бөҕөргөппүтэ, онон түмүгэр 1973 сыллаахха дойду Британияттан тутулуга суох буолбута. == Түбэлтэлэр == * [[Б.э.и. 49 сыл]] — [[Юлий Цезарь]] легионнарын кытары Рубикон үрэҕин туораабыт, [[Рим империята|Рим импиэрийэтигэр]] гражданскай сэрии саҕаламмыт. Сэрии түмүгэр Цезарь диктатор буолбута. * [[9]] — Ван Ман ыраахтааҕы Халлаан [[Арҕаа Хань династията]] түмүктэммитин уонна кини бэйэтин [[Синь династията]] саҕаламмытын туһунан биллэрдэ диэбит. * [[1475]] — Молдавия кинээһэ Стефан III 40 тыһыынчалаах аармыйата [[Осмаан Импиэрийэтэ|Осмаан импиэрийэтин]] 120 тыһыынча киһилээх аармыйатын Васлуй аттынааҕы кыргыһыыга урусхаллаабыт. * [[1696]] — Сибиирдээҕи бирикээс [[Саха Сирэ|Саха уеһын]] уонна [[Дьокуускай|куоратын]] чертежтарын оҥорорго ыйаах таһаарбыт. * [[1702]] (урукку ааҕыынан 1701 сыл ахсынньы 30 к.) — [[Бүөтүр I]] ыраахтааҕы куччатыллыбыт аатынан илии баттыыры, ыраахтааҕы иннинэ тобуктууру уонна кыһын бэргэһэ устары боппут. Бу иннинэ дьон ыраахтааҕыга сурук суруйалларыгар бэйэлэрин сэнэнэн "Ивашка" иҥин диэн ааттанар үгэстэрэ баара. Чинчийээччилэр бу ыйаахтан Арассыыйаҕа киһи дьоһунун өрө тутуу саҕаламмыта, киһи аҕатын аатын суруйар үгэс олохтоммута диэн сыаналыыллар. * [[1863]] — [[Лондон|Лондоҥҥа]] аан дойдуга бастакы метрополитен бастакы лиинийэтэ аһыллыбыт. * [[1870]] — [[АХШ|Америкаҕа]] Джон Д. Рокфеллер Standard Oil диэн [[ньиэп]] хостуур хампаанньаны тэрийбит. Бу хампаанньа биир кэмҥэ ньиэп хостооһунугар аан дойдуга монополист буола сылдьыбыта. Кини арахсыытыгар үөскээбит хампаанньалар [[ExxonMobil]], Chevron, ConocoPhillips уо.д.а. билигин да аан дойдуга саамай улахан ньиэп хостуур тэрилтэлэр ахсааннарыгар киирэллэр. * [[1901]] — [[АХШ]] [[Техас]] штаатыгар Спиндлтоп диэн улахан [[ньиэп]]тээх сир көстүбүт. Техаска ньиэп түрүлгэнэ саҕаламмыт. * [[1920 сыл|1920]] — 1919 сыл [[бэс ыйын 28]] күнүгэр баттаммыт Версааллааҕы сөбүлэҥ олоххо киирбит — [[Наассыйалар Лиигалара]] баар буолбут. Саҥа тэрилтэ тохсунньу 16 күнүгэр Парижка бастакы мунньаҕын ыыппыт. * [[1922]] — Үрүҥ этэрээттэр [[Амма (улуус киинэ)|Амма солобуодатын]] төгүрүктээбиттэр. [[Амма (улуус киинэ)|Амма]] гарнизонугар 382 киһи баара, хамандыырдара — венгр [[Котрус Карл Мартонович|Карл Котрус]]. Осада 4 ый устата буолбут. * [[1923]] — Үрүҥнэр өттүлэриттэн 250-ча киһилээх, кыһыллар өттүлэриттэн 67 киһилээх [[Төҥүлүтээҕи кыргыһыы]] буолбут. Үрүҥнэр Мэҥэ улууһун киинин [[Төҥүлү]]нү ылаары саба түспүттэр даҕаны үс чаас кэриҥэ ытыалаһыы кэнниттэн чугуйбуттар. * [[1945]] — [[Туурак тыла|Туурак тылыгар]] ''алтынньы'', ''сэтинньи'', ''ахсынньы'' уонна ''тохсунньу'' ыйдар ааттара уларытыллыбыттар. * [[1946]] — [[Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ|ХНТ]] Генеральнай Ассамблейатын бастакы мунньаҕа [[Лондон]] куоракка буолбут, онно 51 судаарыстыба кыттыбыт. * [[1950]] — [[ССРС]] геология миниистирин бирикээһинэн Саха сиригэр [[алмаас]] көрдүүр сыаллаах ''Амакы эспэдииссийэтэ'' тэриллибитэ. Эспэдииссийэ маҥнай [[Иркутскай]]га кииннэммитэ, 1953 сыллаахха [[Ньурба]]ҕа көспүтэ. Билигин Амакы эспэдииссийэтин сүрүн баартыйалара [[Айхал]]га уонна [[Удачнай]]га бааллар. * [[1970]] — [[Дьокуускай]]га аан дойдуга бастакы ирбэт тоҥҥо тутуллубут [[Дьокуускайдааҕы ГРЭС|ГРЭС]] үлэҕэ киирбит. * [[2001]] — [[Бикипиэдьийэ]] бастаан тахсыыта («Нупедия» бырайыак иһинэн). 5 хонугунан туспа [[ситим-сир]] (саайт) буолбут. == Төрөөбүттэр == * [[1908]] — [[Поскачин Роман Михайлович|Роман Поскачин]] — 1943-1958 сылларга [[Дьокуускай]] №2-дээх национальнай орто оскуолатын дириэктэрэ, [[саха тыла|саха тылын]] учебниктарын ааптара, [[РСФСР]] уонна [[Саха АССР]] үтүөлээх учуутала. * [[1911]] — [[Протодьяконов Гавриил Дмитриевич|Гавриил Протодьяконов]] — аатырбыт артиллерист, [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду Улуу сэриитин]] кыттыылааҕа. [[Аҕа Дойду сэриитин уордьана|Аҕа дойду сэриитин I ст. уордьанынан]], үс [[«Хорсунун иһин» мэтээл]]инэн, [[«Сталинград көмүскэлин иһин» мэтээл]]инэн наҕараадаламмыта. [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһун]] ытык киһитэ, кини аата [[Алаҕар нэһилиэгэ (Чурапчы улууһа)|Алаҕар]] орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ. * [[1918]] — [[Тепляков Мартын Пантелеймонович|Мартын Тепляков]] (10.01.1918—30.01.1944) — сэрии иннинэ [[Алдан|Алдаҥҥа]] көмүскэ үлэлээбит Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, [[Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа]]. * [[1931]] — [[Кладкин Василий Михайлович|Василий Кладкин]] (27.05.2003 өлб.) — үчүгэй көрдөрүүтүнэн аатырбыт таба иитэр "Томпо" сопхуос дириэктэрэ, [[Социалистыы Үлэ Дьоруойа]]. Дьиктитэ диэн иккитэ Америкаҕа үөрэммитэ, онтон бастакытын — Үлэ Дьоруойун аатын ыла илигинэ. * [[1935]] — [[Мунхалов Афанасий Петрович|Афанасий Мунхалов]] — РФ норуодунай худуоһунньуга, [[Саха графиктара|график]], [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ|Саха Өрөспүүбүлүкэтин]] (2010) уонна [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһун]] ытык киһилэрэ (2000). * [[1945]] — [[Никитина Мария Иннокентьевна|Мария Никитина]] — СӨ үтүөлээх учуутала, РСФСР норуот үөрэҕириитин туйгуна. * [[1948]] — [[Алексеев Артур Николаевич|Артур Алексеев]] — Саха сирин бэлиитигэ, [[Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтэ|Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин]] X, XI ыҥырыыларын дьокутаата; [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтэ|Саха ССР Үрдүкү Сэбиэтин]] XII ыҥырыытын дьокутаата; Саха Өрөспүүбүлүкэтин [[Ил Түмэн|Ил Түмэнин]] I, II ыҥырыыларын дьокутаата. * [[1951]] — [[Иванов Александр Николаевич, тустуук|Александр Иванов]] — [[көҥүл тустуу]]га [[1976]] сыллааҕы [[Олимпия оонньуулара|Олимпийскай оонньуу]] үрүҥ көмүс призера, норуоттар ардыларынааҕы кылаастаах уонна [[ССРС]] спордун маастара, ССРС 2 төгүллээх көҥүл тустууга чемпиона, 3 төгүллээх призера, [[Дьокуускай ытык дьоно|Дьокуускай куоратын Ытык киһитэ]] (1998), [[Хотугу Сулус (уордьан)|«Хотугу сулус» уордьан]] кавалера (2006). * [[1961]] — [[Еремисов Михаил Николаевич|Михаил Еремисов]] — сүүрүүк спортсмен, супермарафонец. Биир сууккалаах сүүрүүгэ уонна 100 км дистанцияҕа Арассыыйа элбэх төгүллээх призера. Биир сууккалаах сүүрүүгэ 264 км 400 м көрдөрөн СӨ рекордун олохтообута. СӨ үөрэҕириитин туйгуна, [[Үөһээ Бүлүү улууһа|Үөһээ Бүлүү улууһун]], [[Далыр]] нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина. == Өлбүттэр == * [[1778]] — [[Карл Линней]] — [[Швеция|швед]] [[ботаника|ботанига]], [[медицина|эмчитэ]] уонна [[зоология|зоолога]], үүнээйилэр уонна хамсыыр харамайдар систематикаларын айбыт киһи. {{ыйдар}} [[Категория:Тохсунньу 10]] 99bmm6m6l2ecn25ka35zwsjjeha9yia Атырдьах ыйын 23 0 7891 383166 383128 2022-08-24T07:52:01Z HalanTul 51 /* Төрөөбүттэр */ wikitext text/x-wiki '''Атырдьах ыйын 23''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 235-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 236-c күнэ). Сыл бүтүө 130 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|ЮНЕСКО}} — [[Кулутунан эргинии содулуттан суорума суолламмыттары ахтар уонна кулутунан эргиниини суох гыныы аан дойдутааҕы күнэ]] * {{Флагификация|Евросоюз}} — [[Европаҕа сталинизмтан уонна нацизмтан суорума суолламмыттары ахтар күн]] * {{Флагификация|Россия}} — [[Курскай тоҕой кыргыһыытын күнэ]] * {{Флагификация|Армения}} — Тутулуга суох буолуу күнэ. 1990 сыллаахха декларация ылыныллыбыт<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://ru.armeniasputnik.am/society/20200823/24197586/Mechta-obrela-zhizn-rukovodstvo-Armenii-o-vazhnosti-Deklaratsii-nezavisimosti.html|title=Саркисян и Мирзоян назвали важность принятия Декларации независимости Армении|website=ru.armeniasputnik.am|accessdate=2020-08-23}}</ref> * {{Флагификация|Ираан}} — Быраас күнэ * {{Флагификация|Украина}} — [[Украина былааҕын күнэ|Былаах күнэ]] * {{Флагификация|Эсватини}} — Умхланга күнэ, эбэтэр Тростник үҥкүүтэ. Эргэ тахса илик кыргыттар уонна дьахталлар Лудзидзини дэриэбинэҕэ мусталлар * {{Флагификация|Дания}} — Русалка күнэ<ref>[https://ria.ru/20130823/957709280.html Памятник Русалочке в Копенгагене — РИА Новости, 23.08.2013<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> * {{Флагификация|Белоруссия}} — Статистика үлэһиттэрин күнэ. == Түбэлтэлэр == * [[1382]] — Москубаны [[Алтан Ордуу]] баһылыга [[Тохтамыш]] сэриилэриттэн көмүскүүргэ нуучча сирдэригэр аан бастаан [[тэргэн]]нэри туһаммыттар. Ол эрээри үс хонон баран Тохтамыш сэриитигэр киирсэр Суздаль уонна Алын Новгород кинээстэрэ Москуба ааннарын кыргыһыыта суох аһан биэриҥ диэн тылларыгар киллэрбиттэрэ. Онон Москуба бэриммитэ. * [[1552]] — Нуучча ыраахтааҕытын [[Уордаах Уйбаан]] сэриитэ [[Казань]] куораты төгүрүктээбит. * [[1906]] — [[Николай II]] ыраахтааҕы нуучча бааһынайдарыгар 20 мөлүйүөн акр сири атыылыыр туһунан ыйаах таһаарбыт. * [[1913]] — [[Копенһаген|Копенгагеҥҥа]] Ганс Христиан Андерсен остуоруйаларын дьоруойугар Русалкаҕа мэҥэ туруорбуттар. * [[1935]] — [[Москуба]]ҕа Кириэмил башняларын икки бастаах хотойдорун биэс салаалаах сулустарынан солбуйарга Политбюро дьаһайбыт. * [[1939]] — [[Германия]] уонна [[Сэбиэскэй Сойуус]] сэриинэн саба түһүспэт туһунан дуогабар (пакт) түһэрсибиттэр. Дуогабарга Илин Европа дойдуларын үллэстибиттэрэ биллэр. Бу дуогабары туһанан Германия сүрүн өстөөхтөрүн [[Франция]]ны уонна Сэбиэскэй Сойууһу утары биирдиилээн сэриилэһэр кыахтаммыта. Онтон Сэбиэскэй Сойуус сэриигэ бэлэмнэнэр кэми сүүйбүтэ. * [[1942]] — [[Сталинградтааҕы кыргыһыы]] кэмигэр [[Германия|ньиэмэс]] аармыйата [[Волга]] өрүһүн кытылыгар тахсыбыт. * [[1956]] — ССРС Миниистирдэрин Сэбиэтин Уурааҕынан [[Саха государственнай педагогика института|Саха государственнай педагогика институтун]] оннугар [[М._К._Аммосов_аатынан_Хотугулуу-Илиҥҥи_федеральнай_университет|Саха государственнай университета]] тэриллибит. * [[1973]] — [[Швеция]] киин куоратыгар [[Стокhольм]]ҥа табыллыбытах баан халааһына буолбут. Халааччылар 5 күн аманааттары (заложниктары) тутан олорбуттар, ол кэм иһигэр аманааттар атаҕастааччыларын сөбүлээн барбыттар эбит. Бу быһылаан "Стокhольм синдрома" диэн тиэрмини үөскэппит. * [[1989]] — ''Ыллыыр өрөбөлүүссүйэ'': [[Эстония]], [[Латвия]] уонна [[Литва]] 2 мөлүйүөн олохтооҕо [[Вильнюс]] - [[Таллинн]] суолга илиилэринэн тутуһан 600 км усталаах тыыннаах субурҕа оҥорбуттар. * [[2011]] — "[[Өлүөнэ турууктара]]" паарканы ЮНЕСКО-ттан кэлбит эспиэрдэргэ (Соҕуруу Кэриэйэттэн Ке Син Ху, Монголияттан Соранг Го) көрдөрбүттэр. == Төрөөбүттэр == * [[1825]] — [[Маак Ричард Карлович|Ричард Маак]] — 1854—1855 сылларга Бүлүүтээҕи эспэдииссийэ начальнига. * [[1914]] — [[Данилов Софрон Матвеевич|Софрон Данилов]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Саха Сирин уһун үйэлээх олохтооҕо. * [[1922 сыл|1922]] — [[Софронов Степан Феоктистович|Феоктист Софронов]] (1980.09.15 өлб.) — хоһоонньут, прозаик, тылбаасчыт. Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреата. * [[1945]] — [[Власов Василий Михайлович|Василий Власов]] — 1998—2002 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэстээтэлэ. * [[1948]] — [[Ехануров Юрий Иванович|Юрий Ехануров]] — 2005—2006 сылларга [[Украина]] премьер-миниистирэ, 2007—2009 сылларга Украина оборуонатын миниистирэ, Саха сиригэр [[Уус-Майа_улууһа|Уус-Майа]] [[Бэлькичи]]тигэр төрөөбүт, омугунан [[бүрээттэр|бүрээт]]. == Өлбүттэр == * [[1944]] — [[Шавкунов Георгий Иванович|Георгий Шавкунов]] — сэрии иннинэ [[Дьокуускай]]га кэлэн олохсуйбут Сэбиэскэй Союз Дьоруойа. {{ыйдар}} [[Категория:Атырдьах ыйын 23]] gdltkecy5kk8xyowb7p8kuhkv1uqjqg Атырдьах ыйын 24 0 7892 383148 370011 2022-08-23T21:45:39Z HalanTul 51 /* Бэлиэ күннэр */ wikitext text/x-wiki '''Атырдьах ыйын 24''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 236-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл|ордук хонуктаах сылга]] 237-c күнэ). Сыл бүтүө 129 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|Казахстаан}} — Дойду былааҕын күнэ * {{Флагификация|Либерия}} — Былаах күнэ * {{Флагификация|Украина}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (ССРС-тан, [[1991]]) * {{Флагификация|Эстония}} — Пяртель күнэ ({{lang-et|Pärtlipäev}}) * {{Флагификация|США}}: ** Ураты муусука күнэ<ref>[https://nationaldaycalendar.com/international-strange-music-day-august-24/ INTERNATIONAL STRANGE MUSIC DAY - August 24 - National Day Calendar]</ref> ** Баахыла күнэ <ref>[https://nationaldaycalendar.com/national-waffle-day-august-24/ NATIONAL WAFFLE DAY - August 24 - National Day Calendar]</ref> * {{Флагификация|Уругвай}} — Ностальгия түүнэ (1978 сыллаахтан саҕаламмыта, бу түүн араадьыйалар сүрүннээн урукку муусуканы холбууллар) * {{флагификация|Киргизия}} — Ис дьыала сэриилэрин күнэ<ref>[https://mvd.gov.kg/index.php/rus/mass-media/all-news/item/9622-vnutrennie-vojska-mvd-kyrgyzskoj-respubliki-otmechayut-professionalnyj-prazdnik-78-yu-godovshchinu-obrazovaniya Информационный портал МВД КР - Внутренние войска МВД Кыргызской Республики отмечают профессиональный праздник - 78-ю годовщину образования<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> == Түбэлтэлэр == * [[79]] — [[Везувий]] вулкан эстибит. * [[410]] — Аларих хоруоллаах вестготтар [[Рим]]и ылбыттар уонна талаан саҕалаабыттар. 800 сыл тухары ким да сэриилээн ылбатах куората таламмытыттан бу саҕанааҕы дьон улаханнык дьулайбыттар. * [[1572]] — [[Варфоломей түүнэ]] буолбут: [[Франция]]ҕа [[итэҕэл]] сэриилэрин кэмигэр [[Париж]]ка [[Католицизм|католиктар]] [[гугеноттар|гугеноттары]] (протестаннары) кэйгэллээһиннэрэ. * [[1873]] — Хива [[Арассыыйа|Арассыыйаттан]] тутулуга суоҕун биллэрбит. * [[1876]] — Орто [[Канаада]] индеецтара резервацияҕа олорорго сөбүлэспиттэр. * [[1904]] — Арассыыйаҕа таһыйары тохтоппуттар. * [[1941]] — [[Адольф Гитлер]] төбөлөрүнэн ыалдьар дьону уонна инбэлиитэри өлөртүүр Германия программатын дьон утарбытын иһин тохтоторго бирикээс таһаарар. Ол эрээри сэрии бүтүөр диэри ыарыһахтары өлөрүү тохтооботоҕо. * [[1944]] — [[Молдавия]] фашистартан босхоломмут. * [[1949]] — [[Хотугу Атлантика сөбүлэҥин тэрилтэтэ|Хотугу Атлантика сөбүлэҥин тэрилтэтин]] (НАТО) тэрийэр туһунан докумуон олоххо киирбит. * [[1954]] — [[АХШ]]-ка хомуньуус баартыйатын боппуттар. * [[1978]] — Саха сиригэр сир аннынааҕы саахаллаах ядернай дэлби тэптэриилэртэн биирдэстэрэ 19 килотонналаах «Кратон-3» оҥоһуллубут. [[Мирнэй улууһа|Мирнэй улууһун]] [[Айхал]] бөһүөлэгиттэн 39 км илин диэки [[Марха (өрүc)|Марха өрүһүн]] кытылыгар 577 метр дириҥҥэ сир хаҕын дириҥник үөрэтэр сыаллаах сейсмозондирование оҥороору дэлби тэптэриллибит. Сыыһа дьаһаныы түмүгэр радиациялаах былыт салгыҥҥа көппүт уонна экспедиционнай лааҕыры бүрүйбүт. Бу кэмҥэ ардыы турар буолан тула өттүннэҕи территория радиациянан киртитиллибит. Лааҕыр дьоно тута күрээбиттэр, оттон Саха сирин дьоно-сэргэтэ бу быһылаан туһунан 12 сылынан биирдэ [[1990]] сыллаахха билбиттэрэ. * [[1990]] — Таджикистан суверенитетын туһунан декларция ылыныллыбыт. * [[1991]] — [[Украина]] тутулуга суох буолуутун биллэрбит. * [[1991]] — [[Горбачев Михаил Сергеевич|М. Горбачёв]] ССКП КК генеральнай сэкиритээрин дуоһунаһыттан бытыммыт уонна Киин кэмитиэт бэйэтин бэйэтэ ыһарыгар ыҥырбыт. * [[1995]] — [[Windows 95]] тахсыбыт. * [[2006]] — [[Астрономия аан дойдутааҕы сойууһа]] [[Плутон]]у Күн тула эргийэр планеталар ахсааннарыттан таһааран, карлик планета ахсааныгар киллэрбит. [[Күн систиэмэтэ|Күн систиэмэтигэр]] аҕыс планета хаалбыт. == Төрөөбүттэр == * [[1858]] — [[Вацлав Серошевскай]] (1945 өлб.) — поляк, этнограф, суруйааччы, публицист. Сахалар тустарынан улахан этнографическай чинчийии («Якуты»/«Сахалар») ааптара. * [[1899]] — [[Хорхе Луис Борхес]] — [[Аргентина]] суруйааччыта. * [[1911]] — [[Борисов Семен Захарович|Семен Борисов]] — Саха сиригэр ил уонна баартыйа биллиилээх диэйэтэлэ, 1939—1941 сылларга көһөрүү наркома. [[Украина|Украинаттан]] уонна [[Белоруссия]]тан дьону көһөрүүнэн дьарыктаммыта, ону кытары кини салайыытынан [[Чурапчылары көһөрүү|Чурапчы көһөрүүтэ]] ааспыта. * [[1921]] — [[Жорницкая Мария Яковлевна|Мария Жорницкая]] (06.09.1995 өлб.) — Саха сиригэр олорор омуктар үҥкүүлэрин чинчийбит устуоруйа билимин хандьыдаата, Саха АССР үтүөлээх артыыһа. * [[1938]] — [[Гаврильев Дмитрий Николаевич|Дмитрий Гаврильев]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, документалист-суруйааччы, Арассыыйа Федерациятын суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, [[Баайаҕа нэһилиэгэ (Таатта улууһа)|Баайаҕа]], итиэннэ Амма улууһун [[Абаҕа (Амма улууһа)|Абаҕа]] нэһилиэктэрин уонна [[Амма улууһа|Амма улууһун]] ытык киһилэрэ. * [[1952]] — [[Аргунов Валерий Георгиевич|Валерий Аргунов]] — устуоруйа билимин хандьыдаата, археолог. == Өлбүттэр == * [[1966]] — [[Лао Шэ]] — биллэр [[Кытай]] прозаига, драматуура, публицист, олоҕо дьиҥнээхтик ойуулуур уонна сатиралаах прозанан биллибитэ. Кытай литэрэтиирэтин биир биллэр маастара. * [[1996]] — [[Биишева, Зайнаб Абдулловна|Зайнаб Биишева]] — [[Башкортостан]] норуодунай суруйааччыта, прозаик, бэйиэт, драматуур, тылбаасчыт. * [[2010]] — [[Сатоси Кон]] — анимацияҕа үлэлээбит [[дьоппуон]] режиссера. {{ыйдар}} [[Категория:Атырдьах ыйын 24]] 53mic16izgqpnkp49veesx8ut10tn4x 383149 383148 2022-08-23T21:50:08Z HalanTul 51 /* Түбэлтэлэр */ wikitext text/x-wiki '''Атырдьах ыйын 24''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 236-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл|ордук хонуктаах сылга]] 237-c күнэ). Сыл бүтүө 129 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|Казахстаан}} — Дойду былааҕын күнэ * {{Флагификация|Либерия}} — Былаах күнэ * {{Флагификация|Украина}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (ССРС-тан, [[1991]]) * {{Флагификация|Эстония}} — Пяртель күнэ ({{lang-et|Pärtlipäev}}) * {{Флагификация|США}}: ** Ураты муусука күнэ<ref>[https://nationaldaycalendar.com/international-strange-music-day-august-24/ INTERNATIONAL STRANGE MUSIC DAY - August 24 - National Day Calendar]</ref> ** Баахыла күнэ <ref>[https://nationaldaycalendar.com/national-waffle-day-august-24/ NATIONAL WAFFLE DAY - August 24 - National Day Calendar]</ref> * {{Флагификация|Уругвай}} — Ностальгия түүнэ (1978 сыллаахтан саҕаламмыта, бу түүн араадьыйалар сүрүннээн урукку муусуканы холбууллар) * {{флагификация|Киргизия}} — Ис дьыала сэриилэрин күнэ<ref>[https://mvd.gov.kg/index.php/rus/mass-media/all-news/item/9622-vnutrennie-vojska-mvd-kyrgyzskoj-respubliki-otmechayut-professionalnyj-prazdnik-78-yu-godovshchinu-obrazovaniya Информационный портал МВД КР - Внутренние войска МВД Кыргызской Республики отмечают профессиональный праздник - 78-ю годовщину образования<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> == Түбэлтэлэр == * [[79]] — [[Везувий]] вулкан эстибит. * [[410]] — Аларих хоруоллаах вестготтар [[Рим]]и ылбыттар уонна талаан саҕалаабыттар. 800 сыл тухары ким да сэриилээн ылбатах куората таламмытыттан бу саҕанааҕы дьон улаханнык дьулайбыттар. * [[1572]] — [[Варфоломей түүнэ]] буолбут: [[Франция]]ҕа [[итэҕэл]] сэриилэрин кэмигэр [[Париж]]ка [[Католицизм|католиктар]] [[гугеноттар|гугеноттары]] (протестаннары) кэйгэллээһиннэрэ. * [[1873]] — Хива [[Арассыыйа|Арассыыйаттан]] тутулуга суоҕун биллэрбит. * [[1876]] — Орто [[Канаада]] индеецтара резервацияҕа олорорго сөбүлэспиттэр. * [[1904]] — Арассыыйаҕа таһыйары тохтоппуттар. * [[1941]] — [[Адольф Гитлер]] төбөлөрүнэн ыалдьар дьону уонна инбэлиитэри өлөртүүр Германия программатын дьон утарбытын иһин тохтоторго бирикээс таһаарар. Ол эрээри сэрии бүтүөр диэри ыарыһахтары өлөрүү тохтооботоҕо. * [[1944]] — [[Молдавия]] фашистартан босхоломмут. * [[1949]] — [[Хотугу Атлантика сөбүлэҥин тэрилтэтэ|Хотугу Атлантика сөбүлэҥин тэрилтэтин]] (НАТО) тэрийэр туһунан докумуон олоххо киирбит. * [[1954]] — [[АХШ]]-ка хомуньуус баартыйатын боппуттар. * [[1978]] — Саха сиригэр сир аннынааҕы саахаллаах ядернай дэлби тэптэриилэртэн биирдэстэрэ 19 килотонналаах «Кратон-3» оҥоһуллубут. [[Мирнэй улууһа|Мирнэй улууһун]] [[Айхал]] бөһүөлэгиттэн 39 км илин диэки [[Марха (өрүc)|Марха өрүһүн]] кытылыгар 577 метр дириҥҥэ сир хаҕын дириҥник үөрэтэр сыаллаах сейсмозондирование оҥороору дэлби тэптэриллибит. Сыыһа дьаһаныы түмүгэр радиациялаах былыт салгыҥҥа көппүт уонна экспедиционнай лааҕыры бүрүйбүт. Бу кэмҥэ ардыы турар буолан тула өттүннэҕи территория радиациянан киртитиллибит. Лааҕыр дьоно тута күрээбиттэр, оттон Саха сирин дьоно-сэргэтэ бу быһылаан туһунан 12 сылынан биирдэ [[1990]] сыллаахха билбиттэрэ. * [[1990]] — Таджикистан суверенитетын туһунан декларция ылыныллыбыт. * [[1991]] — [[Украина]] тутулуга суох буолуутун биллэрбит. * [[1991]] — [[Горбачев Михаил Сергеевич|М. Горбачёв]] ССКП КК генеральнай сэкиритээрин дуоһунаһыттан бытыммыт уонна Киин кэмитиэт бэйэтин бэйэтэ ыһарыгар ыҥырбыт. * [[1995]] — [[Windows 95]] тахсыбыт. * [[2006]] — [[Астрономия аан дойдутааҕы сойууһа]] [[Плутон]]у Күн тула эргийэр планеталар ахсааннарыттан таһааран, карлик планета ахсааныгар киллэрбит. [[Күн систиэмэтэ|Күн систиэмэтигэр]] аҕыс планета хаалбыт. * [[2016]] — [[Италия]] киинигэр сир хамсаабыт, Римҥэ уонна Флоренцияҕа кытта биллибит. 300-чэ киһи өлбүт. == Төрөөбүттэр == * [[1858]] — [[Вацлав Серошевскай]] (1945 өлб.) — поляк, этнограф, суруйааччы, публицист. Сахалар тустарынан улахан этнографическай чинчийии («Якуты»/«Сахалар») ааптара. * [[1899]] — [[Хорхе Луис Борхес]] — [[Аргентина]] суруйааччыта. * [[1911]] — [[Борисов Семен Захарович|Семен Борисов]] — Саха сиригэр ил уонна баартыйа биллиилээх диэйэтэлэ, 1939—1941 сылларга көһөрүү наркома. [[Украина|Украинаттан]] уонна [[Белоруссия]]тан дьону көһөрүүнэн дьарыктаммыта, ону кытары кини салайыытынан [[Чурапчылары көһөрүү|Чурапчы көһөрүүтэ]] ааспыта. * [[1921]] — [[Жорницкая Мария Яковлевна|Мария Жорницкая]] (06.09.1995 өлб.) — Саха сиригэр олорор омуктар үҥкүүлэрин чинчийбит устуоруйа билимин хандьыдаата, Саха АССР үтүөлээх артыыһа. * [[1938]] — [[Гаврильев Дмитрий Николаевич|Дмитрий Гаврильев]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, документалист-суруйааччы, Арассыыйа Федерациятын суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, [[Баайаҕа нэһилиэгэ (Таатта улууһа)|Баайаҕа]], итиэннэ Амма улууһун [[Абаҕа (Амма улууһа)|Абаҕа]] нэһилиэктэрин уонна [[Амма улууһа|Амма улууһун]] ытык киһилэрэ. * [[1952]] — [[Аргунов Валерий Георгиевич|Валерий Аргунов]] — устуоруйа билимин хандьыдаата, археолог. == Өлбүттэр == * [[1966]] — [[Лао Шэ]] — биллэр [[Кытай]] прозаига, драматуура, публицист, олоҕо дьиҥнээхтик ойуулуур уонна сатиралаах прозанан биллибитэ. Кытай литэрэтиирэтин биир биллэр маастара. * [[1996]] — [[Биишева, Зайнаб Абдулловна|Зайнаб Биишева]] — [[Башкортостан]] норуодунай суруйааччыта, прозаик, бэйиэт, драматуур, тылбаасчыт. * [[2010]] — [[Сатоси Кон]] — анимацияҕа үлэлээбит [[дьоппуон]] режиссера. {{ыйдар}} [[Категория:Атырдьах ыйын 24]] 2beis7fv42uomurfdxw5xc2lk457k67 383150 383149 2022-08-23T21:57:45Z HalanTul 51 /* Түбэлтэлэр */ wikitext text/x-wiki '''Атырдьах ыйын 24''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 236-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл|ордук хонуктаах сылга]] 237-c күнэ). Сыл бүтүө 129 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|Казахстаан}} — Дойду былааҕын күнэ * {{Флагификация|Либерия}} — Былаах күнэ * {{Флагификация|Украина}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (ССРС-тан, [[1991]]) * {{Флагификация|Эстония}} — Пяртель күнэ ({{lang-et|Pärtlipäev}}) * {{Флагификация|США}}: ** Ураты муусука күнэ<ref>[https://nationaldaycalendar.com/international-strange-music-day-august-24/ INTERNATIONAL STRANGE MUSIC DAY - August 24 - National Day Calendar]</ref> ** Баахыла күнэ <ref>[https://nationaldaycalendar.com/national-waffle-day-august-24/ NATIONAL WAFFLE DAY - August 24 - National Day Calendar]</ref> * {{Флагификация|Уругвай}} — Ностальгия түүнэ (1978 сыллаахтан саҕаламмыта, бу түүн араадьыйалар сүрүннээн урукку муусуканы холбууллар) * {{флагификация|Киргизия}} — Ис дьыала сэриилэрин күнэ<ref>[https://mvd.gov.kg/index.php/rus/mass-media/all-news/item/9622-vnutrennie-vojska-mvd-kyrgyzskoj-respubliki-otmechayut-professionalnyj-prazdnik-78-yu-godovshchinu-obrazovaniya Информационный портал МВД КР - Внутренние войска МВД Кыргызской Республики отмечают профессиональный праздник - 78-ю годовщину образования<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> == Түбэлтэлэр == * [[79]] — [[Везувий]] вулкан эстибит. * [[410]] — Аларих хоруоллаах вестготтар [[Рим]]и ылбыттар уонна талаан саҕалаабыттар. 800 сыл тухары ким да сэриилээн ылбатах куората таламмытыттан бу саҕанааҕы дьон улаханнык дьулайбыттар. * [[1572]] — [[Варфоломей түүнэ]] буолбут: [[Франция]]ҕа [[итэҕэл]] сэриилэрин кэмигэр [[Париж]]ка [[Католицизм|католиктар]] [[гугеноттар|гугеноттары]] (протестаннары) кэйгэллээһиннэрэ. * [[1873]] — Хива [[Арассыыйа|Арассыыйаттан]] тутулуга суоҕун биллэрбит. * [[1876]] — Орто [[Канаада]] индеецтара резервацияҕа олорорго сөбүлэспиттэр. * [[1904]] — Арассыыйаҕа таһыйары тохтоппуттар. * [[1941]] — [[Адольф Гитлер]] төбөлөрүнэн ыалдьар дьону уонна инбэлиитэри өлөртүүр Германия программатын дьон утарбытын иһин тохтоторго бирикээс таһаарар. Ол эрээри сэрии бүтүөр диэри ыарыһахтары өлөрүү тохтооботоҕо. * [[1944]] — [[Молдавия]] фашистартан босхоломмут. * [[1949]] — [[Хотугу Атлантика сөбүлэҥин тэрилтэтэ|Хотугу Атлантика сөбүлэҥин тэрилтэтин]] (НАТО) тэрийэр туһунан докумуон олоххо киирбит. * [[1954]] — [[АХШ]]-ка хомуньуус баартыйатын боппуттар. * [[1978]] — Саха сиригэр сир аннынааҕы саахаллаах ядернай дэлби тэптэриилэртэн биирдэстэрэ 19 килотонналаах «Кратон-3» оҥоһуллубут. [[Мирнэй улууһа|Мирнэй улууһун]] [[Айхал]] бөһүөлэгиттэн 39 км илин диэки [[Марха (өрүc)|Марха өрүһүн]] кытылыгар 577 метр дириҥҥэ сир хаҕын дириҥник үөрэтэр сыаллаах сейсмозондирование оҥороору дэлби тэптэриллибит. Сыыһа дьаһаныы түмүгэр радиациялаах былыт салгыҥҥа көппүт уонна экспедиционнай лааҕыры бүрүйбүт. Бу кэмҥэ ардыы турар буолан тула өттүннэҕи территория радиациянан киртитиллибит. Лааҕыр дьоно тута күрээбиттэр, оттон Саха сирин дьоно-сэргэтэ бу быһылаан туһунан 12 сылынан биирдэ [[1990]] сыллаахха билбиттэрэ. * [[1981]] — Амур уобалаһыгар Ан-24 сөмүлүөт Ту-16 бомбардировщиктыын харсыбыт, ол түмүгэр 37 киһи өлбүт. Ол эрээри 5 км сууллан баран биир киһи тыыннаах хаалбыт — сүүрбэлээх Лариса Савицкая диэн устудьуону саахал буолбутун кэннэ үһүс күнүгэр булбуттара. * [[1990]] — Таджикистан суверенитетын туһунан декларция ылыныллыбыт. * [[1991]] — [[Украина]] тутулуга суох буолуутун биллэрбит. * [[1991]] — [[Горбачев Михаил Сергеевич|М. Горбачёв]] ССКП КК генеральнай сэкиритээрин дуоһунаһыттан бытыммыт уонна Киин кэмитиэт бэйэтин бэйэтэ ыһарыгар ыҥырбыт. * [[1995]] — [[Windows 95]] тахсыбыт. * [[2006]] — [[Астрономия аан дойдутааҕы сойууһа]] [[Плутон]]у Күн тула эргийэр планеталар ахсааннарыттан таһааран, карлик планета ахсааныгар киллэрбит. [[Күн систиэмэтэ|Күн систиэмэтигэр]] аҕыс планета хаалбыт. * [[2016]] — [[Италия]] киинигэр сир хамсаабыт, Римҥэ уонна Флоренцияҕа кытта биллибит. 300-чэ киһи өлбүт. == Төрөөбүттэр == * [[1858]] — [[Вацлав Серошевскай]] (1945 өлб.) — поляк, этнограф, суруйааччы, публицист. Сахалар тустарынан улахан этнографическай чинчийии («Якуты»/«Сахалар») ааптара. * [[1899]] — [[Хорхе Луис Борхес]] — [[Аргентина]] суруйааччыта. * [[1911]] — [[Борисов Семен Захарович|Семен Борисов]] — Саха сиригэр ил уонна баартыйа биллиилээх диэйэтэлэ, 1939—1941 сылларга көһөрүү наркома. [[Украина|Украинаттан]] уонна [[Белоруссия]]тан дьону көһөрүүнэн дьарыктаммыта, ону кытары кини салайыытынан [[Чурапчылары көһөрүү|Чурапчы көһөрүүтэ]] ааспыта. * [[1921]] — [[Жорницкая Мария Яковлевна|Мария Жорницкая]] (06.09.1995 өлб.) — Саха сиригэр олорор омуктар үҥкүүлэрин чинчийбит устуоруйа билимин хандьыдаата, Саха АССР үтүөлээх артыыһа. * [[1938]] — [[Гаврильев Дмитрий Николаевич|Дмитрий Гаврильев]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, документалист-суруйааччы, Арассыыйа Федерациятын суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, [[Баайаҕа нэһилиэгэ (Таатта улууһа)|Баайаҕа]], итиэннэ Амма улууһун [[Абаҕа (Амма улууһа)|Абаҕа]] нэһилиэктэрин уонна [[Амма улууһа|Амма улууһун]] ытык киһилэрэ. * [[1952]] — [[Аргунов Валерий Георгиевич|Валерий Аргунов]] — устуоруйа билимин хандьыдаата, археолог. == Өлбүттэр == * [[1966]] — [[Лао Шэ]] — биллэр [[Кытай]] прозаига, драматуура, публицист, олоҕо дьиҥнээхтик ойуулуур уонна сатиралаах прозанан биллибитэ. Кытай литэрэтиирэтин биир биллэр маастара. * [[1996]] — [[Биишева, Зайнаб Абдулловна|Зайнаб Биишева]] — [[Башкортостан]] норуодунай суруйааччыта, прозаик, бэйиэт, драматуур, тылбаасчыт. * [[2010]] — [[Сатоси Кон]] — анимацияҕа үлэлээбит [[дьоппуон]] режиссера. {{ыйдар}} [[Категория:Атырдьах ыйын 24]] ayv5em5z4kk7a8046y6r2pndjduyapz 1702 0 8485 383160 379261 2022-08-24T07:04:44Z HalanTul 51 /* Туох буолбута */ wikitext text/x-wiki {{сыллар|1702}} '''1702''' сыл. == Туох буолбута == * ''Чөчүүй'' буолоска (билиҥҥи [[Иркутскай уобалас]] территориятыгар) 106 бааһынай ыала казна суотугар 98 десятина бурдук ыспыттар уонна хомуйбуттар. * [[Витим]] өрүс төрдүгэр 17 бааһынай ыала 14 десятина казна суотугар бурдук ыспыттар. * [[Дьокуускай|Дьокуускайтан]] [[Камчатка|Камчаткаҕа]] ''Тимофей Кобелевы'' солбуйа ''Михаил Зиновьев'' ыытыллыбыт. Онно тиийэн баран кини ''Нижнекамчатскай'' острогу туппут уонна камчадалларга дьаһаак кинигэтин олохтообут. * [[Тохсунньу 10]] (урукку ааҕыынан 1701 сыл ахсынньы 30 к.) — [[Бүөтүр I]] ыраахтааҕы куччатыллыбыт аатынан илии баттыыры, ыраахтааҕы иннинэ тобуктууру уонна кыһын бэргэһэ устары боппут. Бу иннинэ дьон ыраахтааҕыга сурук суруйалларыгар бэйэлэрин сэнэнэн "Ивашка" иҥин диэн ааттанар үгэстэрэ баара. Чинчийээччилэр бу ыйаахтан Арассыыйаҕа киһи дьоһунун өрө тутуу саҕаламмыта, киһи аҕатын аатын суруйар үгэс олохтоммута диэн сыаналыыллар. == Төрөөбүттэр == == Өлбүттэр == * [[Алтынньы 28]] — [[Джон Локк]] — ''[[Либерализм]] аҕата'' диэн биллэр [[Англия]] бөлүһүөгэ уонна физигэ. == Ылыллыбыт сирэ == * '''''Якутия''''', хроника, факты, события. 1632 - 1917. Якутск, 2002 г. [[Категория:1702| ]] gz73upp0gwfsp5yw5pk3xhei0rm293n Бүлүүтээҕи педагогика кэллиэһэ 0 13239 383152 114464 2022-08-24T00:33:22Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:ВилюйскоеПедучилище.JPG|300px|thumb|right|Бүлүүтээҕи Чернышевскай Н.Г. аатынан педагогика училищета]] '''Бүлүүтээҕи Чернышевскай Н.Г. аатынан педагогика кэллиэһэ''' (Вилюйский профессионально–педагогический колледж им. Н.Г. Чернышевского) — Бүлүү куоракка баар учууталлары бэлэмниир орто анал үөрэх кыһата. [[1922]] сыллаахха [[Бүлүү (куорат)|Бүлүүтээҕи]] 2-с үктэллээх оскуола Наркомпрос кэллиэгийэтин быһаарыытынан педагогика диэкки эниэлээх II үктэл оскуола буолбута<ref>СӨ НА, ф.82, оп.1, ед.хр. 67, л. 201</ref>. [[1927]] сыллаахха педагогика техникумҥа кубулуппуттара. Маҥнайгы дириэктэринэн [[Казан]] духуобунай академияны бүтэрбит [[Новиков Петр Васильевич|Петр Новиков]] буолбута. [[1929]] сыллаахха техникумҥа [[Чернышевскай Николай Гаврилович|Чернышевскай Н.Г.]] аатын иҥэрбиттэрэ. [[1937]] сылтан педагогика училищета буолбута. 2002 сыллаахтан кэллиэс буолбута. Атахха туруу кытаанаах сылларыгар дириэктэрдээбиттэрэ Эверстов Г.И. (1936 - 1939), Гутин И.Л. (1940 - 1942), Эверстов М.И. (1945 - 1950), [[Багдарыын Сүлбэ|Иванов М.С. - Багдарыын Сүлбэ]] (1958 - 1974). Билигин училище бэлэмниир алын кылаасстар учууталларын, норуот култууратын учууталларын, оскуола иннинээҕи иитээччилэри. Элбэх саха интеллигенция бэрэстэбиитэллэрин бэлэмнээн таһаарбыта. Олор ортологугар Социалист Үлэ Дьоруойдара Семенов Г.Т., [[Бессонов Георгий Евдокимович|Бессонов Г.Е.]], [[Кондаков Николай Алексеевич]] — Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа. == Ылыллыбыт сирэ == * ''Энциклопедия Якутии''. Якутск, 2000. [[Категория:Анал орто үөрэх тэрилтэлэрэ]] [[Категория:Үөрэх тэрилтэлэрэ]] [[Категория:Бүлүү улууһа]] ncybdyknmypwzl0pkt1b9kseyw27zog 383153 383152 2022-08-24T00:35:14Z HalanTul 51 HalanTul [[Бүлүүтээҕи педагогика училищета]] сирэй аатын маннык [[Бүлүүтээҕи педагогика кэллиэһэ]] уларыппыт wikitext text/x-wiki [[Ойуу:ВилюйскоеПедучилище.JPG|300px|thumb|right|Бүлүүтээҕи Чернышевскай Н.Г. аатынан педагогика училищета]] '''Бүлүүтээҕи Чернышевскай Н.Г. аатынан педагогика кэллиэһэ''' (Вилюйский профессионально–педагогический колледж им. Н.Г. Чернышевского) — Бүлүү куоракка баар учууталлары бэлэмниир орто анал үөрэх кыһата. [[1922]] сыллаахха [[Бүлүү (куорат)|Бүлүүтээҕи]] 2-с үктэллээх оскуола Наркомпрос кэллиэгийэтин быһаарыытынан педагогика диэкки эниэлээх II үктэл оскуола буолбута<ref>СӨ НА, ф.82, оп.1, ед.хр. 67, л. 201</ref>. [[1927]] сыллаахха педагогика техникумҥа кубулуппуттара. Маҥнайгы дириэктэринэн [[Казан]] духуобунай академияны бүтэрбит [[Новиков Петр Васильевич|Петр Новиков]] буолбута. [[1929]] сыллаахха техникумҥа [[Чернышевскай Николай Гаврилович|Чернышевскай Н.Г.]] аатын иҥэрбиттэрэ. [[1937]] сылтан педагогика училищета буолбута. 2002 сыллаахтан кэллиэс буолбута. Атахха туруу кытаанаах сылларыгар дириэктэрдээбиттэрэ Эверстов Г.И. (1936 - 1939), Гутин И.Л. (1940 - 1942), Эверстов М.И. (1945 - 1950), [[Багдарыын Сүлбэ|Иванов М.С. - Багдарыын Сүлбэ]] (1958 - 1974). Билигин училище бэлэмниир алын кылаасстар учууталларын, норуот култууратын учууталларын, оскуола иннинээҕи иитээччилэри. Элбэх саха интеллигенция бэрэстэбиитэллэрин бэлэмнээн таһаарбыта. Олор ортологугар Социалист Үлэ Дьоруойдара Семенов Г.Т., [[Бессонов Георгий Евдокимович|Бессонов Г.Е.]], [[Кондаков Николай Алексеевич]] — Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа. == Ылыллыбыт сирэ == * ''Энциклопедия Якутии''. Якутск, 2000. [[Категория:Анал орто үөрэх тэрилтэлэрэ]] [[Категория:Үөрэх тэрилтэлэрэ]] [[Категория:Бүлүү улууһа]] ncybdyknmypwzl0pkt1b9kseyw27zog Хаппырыас 0 15371 383168 341250 2022-08-24T07:59:57Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Prunus padus IMG 3315.jpg|thumb|250px]] [[Билэ:Apis mellifera - Prunus padus - Keila.jpg|мини]] '''Хаппырыас''' эбэтэр '''көннөрү хаппырыас''' ({{lang-lat|Padus avium Miller}}, {{lang-ru|Черемуха обыкновенная}}) - Саха сиригэр [[өрүс]]тэр [[хочо]]лорунан үүнэр [[көрүҥ]]. Хаппырыас үрдүгэ 10 м тахсыбат. Сороҕор элбэх [[лабаа]]лаах [[сэппэрээк]] быһыытынан көстөр. Умнаһа уонна эргэ лабаалара харатыҥы сиэрэй хатырыктаах. Саҥа лабаалар хараҥа кыһыллар, быйылгы лабаалара түүлээхтэр<ref>Деревья и кустарники Якутии, П. Тимофеев, Бичик, 2003 ISBN 5-7696-1569-9</ref>. Хаппырыастар уустара (род Черемуха) 20-чэ көрүҥнээх, Хотугу полушариеҕа үүнэллэр. [[Сибиир]]гэ Көннөрү хаппырыас эрэ үүнэр. === Эбии көр === * [[Харас]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Саха сирин үүнээйилэрэ]] b6y0nanzun90pmw09p20h1ruh4dgqmd Йена 0 17065 383146 382952 2022-08-23T19:33:23Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Булкуйума|Иэн}} {{Infobox Currency | image_1 = | image_title_1 = Йена манньыаттара | iso_code = JPY | using_countries = {{JPN}} | inflation_rate = −1.3% | inflation_source_date = ''[http://www.stat.go.jp/english/index.htm The Statistics Bureau and the Director-General for Policy Planning]'', 2010 Feb. est. | subunit_ratio_1 = 1/100 | subunit_name_1 = sen | subunit_ratio_2 = 1/1000 | subunit_name_2 = rin | symbol = [[¥]] | no_plural = Y | used_coins = [[1 yen coin|¥1]], [[5 yen coin|¥5]], [[10 yen coin|¥10]], ¥50, ¥100, [[500 yen coin|¥500]] | used_banknotes = ¥1000, ¥2000, ¥5000, ¥10000 | banknote_article = Banknotes of the Japanese yen | issuing_authority = [[Дьоппуон баана]] | issuing_authority_website = www.boj.or.jp | printer = National Printing Bureau | printer_website = www.npb.go.jp | mint = [[Japan Mint]] | mint_website = www.mint.go.jp }} '''Йена''' ({{lang-ja|円}}) (Бэлиэтэ: '''¥'''; [[ISO 4217|кода]]: '''JPY''') диэн [[Дьоппуон]] [[валюта]]та. Аан дойду омук валютатын баhаарын үһүс суолталаах валютата, [[АХШ доллара|АХШ долларын]] уонна [[эуро]] кэннилэриттэн. Аан дойду биир улахан [[резерв валюта]]та буолар, АХШ долларын, эуро уонна [[буунта стерлиҥ]] кэннилэриттэн. == Устуоруйата == == Манньыаттар == == Банкноталар == == Омуктар икки ардыларынааҕы резерв валюта быhыытынан == {{Reserve currencies}} == Валюта курсун устуоруйата == Бу табыл [[АХШ доллара|АХШ долларыгар]] хас йена киирбитин көрдөрөр (ыйдааҕы, орто).<ref>Bank of Japan: [http://www.boj.or.jp/en/type/stat/dlong/fin_stat/rate/cdab0780.csv "Foreign Exchange Rates."] 2006.</ref> {| class="wikitable" |- ! rowspan="2" | Сыла ! colspan="12" | Ыйа |- ! Тох !! Олу !! Кул !! Муу !! Ыам !! Бэс !! От !! Аты !! Бал !! Алт !! Сэт !! Ахс |- ! 1949–71 | colspan="12" |'''360''' |- ! 1972 | colspan="12" | 308 |- ! 1973 | 301.15 || 270.00 || 265.83 || 265.50 || 264.95 || 265.30 || 263.45 || 265.30 || 265.70 || 266.68 || 279.00 || 280.00 |- ! 1974 | 299.00 || 287.60 || 276.00 || 279.75 || 281.90 || 284.10 || 297.80 || 302.70 || 298.50 || 299.85 || 300.10 || 300.95 |- ! 1975 | 297.85 || 286.60 || 293.80 || 293.30 || 291.35 || 296.35 || 297.35 || 297.90 || 302.70 || 301.80 || 303.00 || 305.15 |- ! 1976 | 303.70 || 302.25 || 299.70 || 299.40 || 299.95 || 297.40 || 293.40 || 288.76 || 287.30 || 293.70 || 296.45 || 293.00 |- ! 1977 | 288.25 || 283.25 || 277.30 || 277.50 || 277.30 || 266.50 || 266.30 || 267.43 || 264.50 || 250.65 || 244.20 || 240.00 |- ! 1978 | 241.74 || 238.83 || 223.40 || 223.90 || 223.15 || 204.50 || 190.80 || 190.00 || 189.15 || 176.05 || 197.80 || 195.10 |- ! 1979 | 201.40 || 202.35 || 209.30 || 219.15 || 219.70 || 217.00 || 216.90 || 220.05 || 223.45 || 237.80 || 249.50 || 239.90 |- ! 1980 | 238.80 || 249.80 || 249.70 || 238.30 || 224.40 || 218.15 || 226.85 || 219.20 || 212.00 || 211.75 || 216.75 || 203.60 |- ! 1981 | 205.20 || 208.85 || 211.40 || 215.00 || 223.50 || 225.75 || 239.75 || 228.75 || 231.55 || 233.35 || 214.15 || 220.25 |- ! 1982 | 228.45 || 235.20 || 248.30 || 236.30 || 243.70 || 255.55 || 256.65 || 259.60 || 269.40 || 277.40 || 253.45 || 235.30 |- ! 1983 | 238.40 || 235.55 || 239.30 || 237.70 || 238.60 || 239.80 || 241.50 || 246.75 || 236.10 || 233.65 || 234.20 || 232.00 |- ! 1984 | 234.74 || 233.28 || 224.75 || 226.30 || 231.63 || 237.45 || 245.45 || 241.70 || 245.40 || 245.30 || 246.50 || 251.58 |- ! 1985 | 254.78 || 259.00 || 250.70 || 251.40 || 251.78 || 248.95 || 236.65 || 237.10 || 216.00 || 211.80 || 202.05 || 200.60 |- ! 1986 | 192.65 || 180.45 || 179.65 || 168.10 || 172.05 || 163.95 || 154.15 || 156.05 || 153.63 || 161.45 || 162.20 || 160.10 |- ! 1987 | 152.30 || 153.15 || 145.65 || 139.65 || 144.15 || 146.75 || 149.25 || 142.35 || 146.35 || 138.55 || 132.45 || 122.00 |- ! 1988 | 127.18 || 128.12 || 124.50 || 124.82 || 124.80 || 132.20 || 132.53 || 134.97 || 134.30 || 125.00 || 121.85 || 125.90 |- ! 1989 | 129.13 || 127.15 || 132.55 || 132.49 || 142.70 || 143.95 || 138.40 || 144.28 || 139.35 || 142.15 || 142.90 || 143.40 |- ! 1990 | 144.40 || 148.52 || 157.65 || 159.08 || 151.75 || 152.85 || 147.50 || 144.50 || 137.95 || 129.35 || 132.75 || 135.40 |- ! 1991 | 131.40 || 131.95 || 140.55 || 137.42 || 137.97 || 138.15 || 137.83 || 136.88 || 132.95 || 131.00 || 130.07 || 125.25 |- ! 1992 | 125.78 || 129.33 || 133.05 || 133.38 || 128.33 || 125.55 || 127.30 || 123.42 || 119.25 || 123.35 || 124.75 || 124.65 |- ! 1993 | 124.30 || 117.85 || 115.35 || 111.10 || 107.45 || 106.51 || 105.60 || 104.18 || 105.10 || 108.23 || 108.82 || 111.89 |- ! 1994 | 109.55 || 104.30 || 102.80 || 102.38 || 104.38 || &nbsp; 98.95 || &nbsp; 99.93 || &nbsp; 99.57 || &nbsp; 98.59 || &nbsp; 97.37 || &nbsp; 98.98 || &nbsp; 99.83 |- ! 1995 | &nbsp; 98.58 || &nbsp; 96.93 || &nbsp; 88.38 || &nbsp; 83.77 ||'''&nbsp; 83.19'''|| &nbsp; 84.77 || &nbsp; 88.17 || &nbsp; 97.46 || &nbsp; 98.18 || 101.90 || 101.66 || 102.91 |- ! 1996 | 106.92 || 104.58 || 106.49 || 104.29 || 108.37 || 109.88 || 107.13 || 108.40 || 111.45 || 113.27 || 113.44 || 115.98 |- ! 1997 | 122.13 || 120.88 || 123.97 || 126.92 || 116.43 || 114.30 || 117.74 || 119.39 || 121.44 || 120.29 || 127.66 || 129.92 |- ! 1998 | 127.34 || 126.72 || 133.39 || 131.95 || 138.72 || 139.95 || 143.79 || 141.52 || 135.72 || 116.09 || 123.83 || 115.20 |- ! 1999 | 115.98 || 120.32 || 119.99 || 119.59 || 121.37 || 120.87 || 115.27 || 110.19 || 105.66 || 104.89 || 102.42 || 102.08 |- ! 2000 | 106.90 || 110.27 || 105.29 || 106.44 || 107.30 || 105.40 || 109.52 || 106.43 || 107.75 || 108.81 || 111.07 || 114.90 |- ! 2001 | 116.38 || 116.44 || 125.27 || 124.06 || 119.06 || 124.27 || 124.79 || 118.92 || 119.29 || 121.84 || 123.98 || 131.47 |- ! 2002 | 132.94 || 133.89 || 132.71 || 127.97 || 123.96 || 119.22 || 119.82 || 117.97 || 121.79 || 122.48 || 122.44 || 119.37 |- ! 2003 | 119.21 || 117.75 || 119.02 || 119.46 || 118.63 || 119.82 || 120.11 || 117.13 || 110.48 || 108.99 || 109.34 || 106.97 |- ! 2004 | 105.88 || 109.08 || 103.95 || 110.44 || 109.56 || 108.69 || 111.67 || 109.86 || 110.92 || 105.87 || 103.17 || 103.78 |- ! 2005 | 103.58 || 104.58 || 106.97 || 105.87 || 108.17 || 110.37 || 112.18 || 111.42 || 113.28 || 115.67 || 119.46 ||117.48 |- ! 2006 | 117.18 || 116.35 || 117.47 || 114.32 || 111.85 || 114.66 || 114.47 || 117.23 || 117.91 || 118.01 || 117.23 || 115.57 |- ! 2007 | 120.59 || 120.49 || 117.29 || 118.81 || 120.77 || 122.64 || 121.56 || 116.74 || 115.01 || 115.77 || 111.24 || 112.28 |- ! 2008 | 107.60 || 107.18 || 100.83 || 102.41 || 104.11 || 106.86 || 106.76 || 109.24 || 106.71 || 100.20 || &nbsp; 95.01|| &nbsp; 90.28 |- ! 2009 |89.51||97.87||98.31||97.67||96.45||96.61||94.37||94.90||91.27||90.37||&nbsp;||&nbsp; |- ! rowspan="2" | Сыла ! colspan="12" | Ыйа |- ! Тох !! Олу !! Кул !! Муу !! Ыам !! Бэс !! От !! Аты !! Бал !! Алт !! Сэт !! Ахс |- |} {{Exchange Rate|JPY|CNY|KRW}} == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == {{Commons}} {{Money-stub}} [[Категория:Валюта]] [[Категория:Дьоппуон экономиката]] isdd26dmeefpz9nhhitz449977m22wf Киис отоно 0 21211 383161 283685 2022-08-24T07:33:19Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Empetrum nigrum a2.jpg|Киичэрэ|thumb]] '''Киичэрэ''' эбэтэр '''Киис отоно''', '''Киис хараҕа''' ({{lang-ru|шикша сибирская, водяника}}, {{lang-la|Émpetrum}}) - сииктээх ойуурга, [[маар|маарга]], [[туундара|туундараҕа]] үүнэр, бытархай хара отонноох, сэппэрээктиҥи үүнээйи<ref>Саха тылын быһаарыылаах улахан тылдьыта. IV туом, Новосибирскай, Наука, 2007</ref>. == Өссө маны көр == * [[Киис тиҥилэҕэ]] * [[Киис кутуруга]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Саха сирин үүнээйилэрэ]] onj338hez02l921x56d61ajd4vwwsgd Софронов Степан Феоктистович 0 36127 383162 320960 2022-08-24T07:47:28Z HalanTul 51 2021‎ с. муус устар 6 к. [[кыттааччы:Sandaara Gavrileva]] суруйбут [[Софронов Степан Феоктистович – Феоктист Софронов (1922-1980)]] ыстатыйата холбонно wikitext text/x-wiki '''Софронов Степан Феоктистович''' (1922.08.23 - 1980.09.15) - хоһоонньут, прозаик, тылбаасчыт. Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреата. 1963 сылтан [[Сэбиэскэй Социалистыы Республикалар Сойуустара|ССРС]] СС (Суруйааччылар Союзтарын) чилиэнэ. Кини атырдьах ыйын 23 күнүгэр 1922 сыллаахха [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһугар]] Одьулуун нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чурапчытааҕы педучилищены, Дьокуускайдааҕы педагогическай үнстүтүүтү бүтэрбитэ. Москубаҕа А.М. Горькай аатынан литературнай үнстүтүүккэ үөрэммитэ. Саха сиринээҕи кинигэ кыһатыгар оҕо литературатын редакторынан, кэлин “Эдэр коммунист” хаһыакка отдел сэбиэдиссэйинэн, оройуоннааҕы “Саҥа олох” хаһыат редакциятыгар эппиэттиир секретарынан, Мугудай, Дириҥ, Чурапчы орто оскуолаларыгар учууталынан, РайОНО-ҕа методическай кабинет сэбиэдиссэйинэн, Чурапчытааҕы кыраайы үөрэтэр музей дириэктэринэн үлэлээбитэ. == Айар үлэтэ == Уус-уран литератураҕа киириитин, институкка үөрэнэ сылдьан, А.С.Пушкин “Салтаан саар туһунан остуоруйатын” тылбаастааһынтан саҕалаабыта. Онтон кэлин нуучча классическай уонна советскай поэзиятын уонтан тахса кинигэтин тылбаастаабыта, ааҕааччы киэҥ биһирэбилин ылбыта. Олор истэригэр А.С.Пушкин “Руслан уонна Людмила”, “Полтава”, Н.А.Некрасов “Нуучча сиригэр ким учугэйдик олорор”, “Саша” диэн улахан поэмаларын, А.Недогонов “Сельсовет үрдүнэн былаах” диэн бэйэтин кэмигэр аатырбыт айымньытын, М.Горькай “Фома Гордеевын”, “Артамоновтар дьыалаларын” , “Мин университеттарым” суруйууларын, о.д.а. тылбаастаабыта. Кини бэйэтин хоһоонноро 1947-тан бэчээттэнэн барбыттара. “Оччугуй отчут” диэн бастакы кинигэтэ 1960 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта. Итинтэн салгыы “Сибиэтэ сэһэнэ”, “Бэлэх”, “Бугун”, “Москва зоопаркатыгар”, “Дьоллоох дойдубар”, “Күндү чыычаахтарбар” , “Күн орто кэнниттэн” диэн кинигэлэр тахсыбыттара. 1977 сыллаахха “Киэн туттар дьоммут” очеркаларын хомуурунньуга бэчээттэммитэ. Бу кинигэтин иһин, суруйааччы, Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреатынан буолбута. Хомоҕой тыллаах-өстөөх поэт, уус-уран тылбаас маастара Феоктист Софронов биир очерк, 7 хоһоон уонна 13 уус-уран тылбаас кинигэлэрин курдук баай ис хоһоонноох литературнай нэһилиэстибэни хаалларбыта. Билигин бу айымньылар сутэн-оһон, эргэрэн, букатын суохтар. 1947 сылтан саҕалаан бэчээттэммитэ. "Оччугуй отчут" диэн бастакы кинигэтэ 1960 сыллаахха тахсыбыта. С. Софронов үгүс ньуучча айымньытын саха тылыгар тылбаастаабыта: [[Александр Пушкин|А. Пушкинтан]] "Полтава", "Руслан и Людмила" уонна "Сказка о царе Салтане", М. Лермонтовтан "Бородино", Н. Некрасовтан "Кому на Руси жить хорошо" уонна "Саша", А. Недогоновтан "Флаги над сельсоветом", [[Максим Горькай|М. Горькайтан]] "Дело Артамоновых" уонна "Фома Гордеев" . А. Твардовскай "За далью - даль" диэн поэматын тылбаастыырга үлэлээбитэ. "Киэн туттар дьоммут" диэн кинигэтин иһин [[Эрилик Эристиин аатынан литератуураҕа бириэмийэ|Эрилик Эристиин аатынан литератуураҕа бириэмийэнэн]] наҕараадаламмыта. ==Кинигэлэр== * Оччугуй отчут. - Дьокуускай, 1960. * Бүгүн. Хоhооннор, поэма. - Дьокуускай, 1963. * Москва зоопаркатыгар. - Дьокуускай, 1965. * Сибиэтэ сэhэнэ. - Дьокуускай, 1969. * Бэлэх. - Дьокуускай, 1972. * Дьоллоох дойдубар. Хоhооннор. - Дьокуускай, 1974. * Киэн туттар дьоммут. Очеркалар. - Дьокуускай, 1977. * Көмүс чыычаахтарбар. Хоhооннор. - Дьокуускай, 1978. * Күн орто кэнниттэн. Хоhооннор, поэма. - Дьокуускай, 1981. ==Сигэлэр== * [http://nlib.sakha.ru/resoures/data/Inquirys/Writer/Union_writers/Sofronov_St.html Софронов Степан Феоктистович] === Кини туһунан === - Аржакова А.Р."Талааннаах тылбаасчыт, поэт, очеркист, Софронов С.Ф. - Феоктист Софронов" 2015 с. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] 5vgpvqpd9m5f0o2pre2ccfscyjwfnl9 383164 383162 2022-08-24T07:49:51Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki '''Софронов Степан Феоктистович''' (1922.08.23 - 1980.09.15) - хоһоонньут, прозаик, тылбаасчыт. Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреата. 1963 сылтан [[Сэбиэскэй Социалистыы Республикалар Сойуустара|ССРС]] СС (Суруйааччылар Союзтарын) чилиэнэ. Кини атырдьах ыйын 23 күнүгэр 1922 сыллаахха [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһугар]] Одьулуун нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чурапчытааҕы педучилищены, Дьокуускайдааҕы педагогическай үнстүтүүтү бүтэрбитэ. Москубаҕа А.М. Горькай аатынан литературнай үнстүтүүккэ үөрэммитэ. Саха сиринээҕи кинигэ кыһатыгар оҕо литературатын редакторынан, кэлин “Эдэр коммунист” хаһыакка отдел сэбиэдиссэйинэн, оройуоннааҕы “Саҥа олох” хаһыат редакциятыгар эппиэттиир секретарынан, Мугудай, Дириҥ, Чурапчы орто оскуолаларыгар учууталынан, РайОНО-ҕа методическай кабинет сэбиэдиссэйинэн, Чурапчытааҕы кыраайы үөрэтэр музей дириэктэринэн үлэлээбитэ. == Айар үлэтэ == Уус-уран литератураҕа киириитин, институкка үөрэнэ сылдьан, А.С.Пушкин “Салтаан саар туһунан остуоруйатын” тылбаастааһынтан саҕалаабыта. Онтон кэлин нуучча классическай уонна советскай поэзиятын уонтан тахса кинигэтин тылбаастаабыта, ааҕааччы киэҥ биһирэбилин ылбыта. Олор истэригэр А.С.Пушкин “Руслан уонна Людмила”, “Полтава”, Н.А.Некрасов “Нуучча сиригэр ким учугэйдик олорор”, “Саша” диэн улахан поэмаларын, А.Недогонов “Сельсовет үрдүнэн былаах” диэн бэйэтин кэмигэр аатырбыт айымньытын, М.Горькай “Фома Гордеевын”, “Артамоновтар дьыалаларын” , “Мин университеттарым” суруйууларын, о.д.а. тылбаастаабыта. Кини бэйэтин хоһоонноро 1947-тан бэчээттэнэн барбыттара. “Оччугуй отчут” диэн бастакы кинигэтэ 1960 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта. Итинтэн салгыы “Сибиэтэ сэһэнэ”, “Бэлэх”, “Бугун”, “Москва зоопаркатыгар”, “Дьоллоох дойдубар”, “Күндү чыычаахтарбар” , “Күн орто кэнниттэн” диэн кинигэлэр тахсыбыттара. 1977 сыллаахха “Киэн туттар дьоммут” очеркаларын хомуурунньуга бэчээттэммитэ. Бу кинигэтин иһин, суруйааччы, Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреатынан буолбута. Хомоҕой тыллаах-өстөөх поэт, уус-уран тылбаас маастара Феоктист Софронов биир очерк, 7 хоһоон уонна 13 уус-уран тылбаас кинигэлэрин курдук баай ис хоһоонноох литературнай нэһилиэстибэни хаалларбыта. Билигин бу айымньылар сутэн-оһон, эргэрэн, букатын суохтар. 1947 сылтан саҕалаан бэчээттэммитэ. "Оччугуй отчут" диэн бастакы кинигэтэ 1960 сыллаахха тахсыбыта. С. Софронов үгүс ньуучча айымньытын саха тылыгар тылбаастаабыта: [[Александр Пушкин|А. Пушкинтан]] "Полтава", "Руслан и Людмила" уонна "Сказка о царе Салтане", М. Лермонтовтан "Бородино", Н. Некрасовтан "Кому на Руси жить хорошо" уонна "Саша", А. Недогоновтан "Флаги над сельсоветом", [[Максим Горькай|М. Горькайтан]] "Дело Артамоновых" уонна "Фома Гордеев" . А. Твардовскай "За далью - даль" диэн поэматын тылбаастыырга үлэлээбитэ. "Киэн туттар дьоммут" диэн кинигэтин иһин [[Эрилик Эристиин аатынан литератуураҕа бириэмийэ|Эрилик Эристиин аатынан литератуураҕа бириэмийэнэн]] наҕараадаламмыта. ==Кинигэлэр== * Оччугуй отчут. - Дьокуускай, 1960. * Бүгүн. Хоhооннор, поэма. - Дьокуускай, 1963. * Москва зоопаркатыгар. - Дьокуускай, 1965. * Сибиэтэ сэhэнэ. - Дьокуускай, 1969. * Бэлэх. - Дьокуускай, 1972. * Дьоллоох дойдубар. Хоhооннор. - Дьокуускай, 1974. * Киэн туттар дьоммут. Очеркалар. - Дьокуускай, 1977. * Көмүс чыычаахтарбар. Хоhооннор. - Дьокуускай, 1978. * Күн орто кэнниттэн. Хоhооннор, поэма. - Дьокуускай, 1981. ==Сигэлэр== * [http://nlib.sakha.ru/resoures/data/Inquirys/Writer/Union_writers/Sofronov_St.html Софронов Степан Феоктистович] === Кини туһунан === - Аржакова А.Р."Талааннаах тылбаасчыт, поэт, очеркист, Софронов С.Ф. - Феоктист Софронов" 2015 с. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] [[Категория:Атырдьах ыйын 23 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1922 сыллаахха төрөөбүттэр]] 9p8c71l8fgggs44bkilp3q7xg6iu5uw 383165 383164 2022-08-24T07:50:32Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki '''Софронов Степан Феоктистович''' (1922.08.23 - 1980.09.15) - хоһоонньут, прозаик, тылбаасчыт. Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреата. 1963 сылтан [[Сэбиэскэй Социалистыы Республикалар Сойуустара|ССРС]] СС (Суруйааччылар Союзтарын) чилиэнэ. Кини [[атырдьах ыйын 23]] күнүгэр [[1922 сыл|1922]] сыллаахха [[Чурапчы улууһа|Чурапчы улууһугар]] Одьулуун нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чурапчытааҕы педучилищены, Дьокуускайдааҕы педагогическай үнстүтүүтү бүтэрбитэ. Москубаҕа А.М. Горькай аатынан литературнай үнстүтүүккэ үөрэммитэ. Саха сиринээҕи кинигэ кыһатыгар оҕо литературатын редакторынан, кэлин “Эдэр коммунист” хаһыакка отдел сэбиэдиссэйинэн, оройуоннааҕы “Саҥа олох” хаһыат редакциятыгар эппиэттиир секретарынан, Мугудай, Дириҥ, Чурапчы орто оскуолаларыгар учууталынан, РайОНО-ҕа методическай кабинет сэбиэдиссэйинэн, Чурапчытааҕы кыраайы үөрэтэр музей дириэктэринэн үлэлээбитэ. == Айар үлэтэ == Уус-уран литератураҕа киириитин, институкка үөрэнэ сылдьан, А.С.Пушкин “Салтаан саар туһунан остуоруйатын” тылбаастааһынтан саҕалаабыта. Онтон кэлин нуучча классическай уонна советскай поэзиятын уонтан тахса кинигэтин тылбаастаабыта, ааҕааччы киэҥ биһирэбилин ылбыта. Олор истэригэр А.С.Пушкин “Руслан уонна Людмила”, “Полтава”, Н.А.Некрасов “Нуучча сиригэр ким учугэйдик олорор”, “Саша” диэн улахан поэмаларын, А.Недогонов “Сельсовет үрдүнэн былаах” диэн бэйэтин кэмигэр аатырбыт айымньытын, М.Горькай “Фома Гордеевын”, “Артамоновтар дьыалаларын” , “Мин университеттарым” суруйууларын, о.д.а. тылбаастаабыта. Кини бэйэтин хоһоонноро 1947-тан бэчээттэнэн барбыттара. “Оччугуй отчут” диэн бастакы кинигэтэ 1960 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта. Итинтэн салгыы “Сибиэтэ сэһэнэ”, “Бэлэх”, “Бугун”, “Москва зоопаркатыгар”, “Дьоллоох дойдубар”, “Күндү чыычаахтарбар” , “Күн орто кэнниттэн” диэн кинигэлэр тахсыбыттара. 1977 сыллаахха “Киэн туттар дьоммут” очеркаларын хомуурунньуга бэчээттэммитэ. Бу кинигэтин иһин, суруйааччы, Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ лауреатынан буолбута. Хомоҕой тыллаах-өстөөх поэт, уус-уран тылбаас маастара Феоктист Софронов биир очерк, 7 хоһоон уонна 13 уус-уран тылбаас кинигэлэрин курдук баай ис хоһоонноох литературнай нэһилиэстибэни хаалларбыта. Билигин бу айымньылар сутэн-оһон, эргэрэн, букатын суохтар. 1947 сылтан саҕалаан бэчээттэммитэ. "Оччугуй отчут" диэн бастакы кинигэтэ 1960 сыллаахха тахсыбыта. С. Софронов үгүс ньуучча айымньытын саха тылыгар тылбаастаабыта: [[Александр Пушкин|А. Пушкинтан]] "Полтава", "Руслан и Людмила" уонна "Сказка о царе Салтане", М. Лермонтовтан "Бородино", Н. Некрасовтан "Кому на Руси жить хорошо" уонна "Саша", А. Недогоновтан "Флаги над сельсоветом", [[Максим Горькай|М. Горькайтан]] "Дело Артамоновых" уонна "Фома Гордеев" . А. Твардовскай "За далью - даль" диэн поэматын тылбаастыырга үлэлээбитэ. "Киэн туттар дьоммут" диэн кинигэтин иһин [[Эрилик Эристиин аатынан литератуураҕа бириэмийэ|Эрилик Эристиин аатынан литератуураҕа бириэмийэнэн]] наҕараадаламмыта. ==Кинигэлэр== * Оччугуй отчут. - Дьокуускай, 1960. * Бүгүн. Хоhооннор, поэма. - Дьокуускай, 1963. * Москва зоопаркатыгар. - Дьокуускай, 1965. * Сибиэтэ сэhэнэ. - Дьокуускай, 1969. * Бэлэх. - Дьокуускай, 1972. * Дьоллоох дойдубар. Хоhооннор. - Дьокуускай, 1974. * Киэн туттар дьоммут. Очеркалар. - Дьокуускай, 1977. * Көмүс чыычаахтарбар. Хоhооннор. - Дьокуускай, 1978. * Күн орто кэнниттэн. Хоhооннор, поэма. - Дьокуускай, 1981. ==Сигэлэр== * [http://nlib.sakha.ru/resoures/data/Inquirys/Writer/Union_writers/Sofronov_St.html Софронов Степан Феоктистович] === Кини туһунан === - Аржакова А.Р."Талааннаах тылбаасчыт, поэт, очеркист, Софронов С.Ф. - Феоктист Софронов" 2015 с. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:Саха биллиилээх дьоно]] [[Категория:Саха суруйааччылара]] [[Категория:Атырдьах ыйын 23 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1922 сыллаахха төрөөбүттэр]] ogqhfpz1eop91nwy1h75ul4rqzbt3i3 Курнатовскай Виктор Константинович 0 40888 383151 342892 2022-08-23T23:09:39Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki '''Курнатовскай Виктор Константинович''' ([[бэс ыйын 16]] к. [[1868]], [[Рига]] – [[балаҕан ыйын 19]] к. [[1912]], [[Париж]]), идэтийбит революционер, социал-демократ, 24 сыл эмиграцияҕа, сыылкаҕа (ол иһигэр Дьокуускайга), хаайыыларга, хаатыргаҕа сылдьыбыт. Быраас дьиэ-кэргэниттэн төрүттээх, дворянин. [[Санкт-Петербург]] университиэтигэр үөрэммит, 1887 сыллаахха норуот-сомоҕо тэрээһиннэригэр кыттыбытын иһин үөрэҕиттэн уһуллубут. 1888 сыллаахха Московскай университиэткэ туттарсыбыт, [[марксизм]] куруһуогун салайбыт.1889 с университиэттэн уһуллубут уонна Шенкурскайга [[Архангельскай уобалас|Архангельскай]] губернияҕа ыытыллыбыт. 1892 с [[Швейцария]]ҕа эмиграциялаабыт, онно Цюрихскай политехническай институтун бутэрбит (1896). «Освобождение труда» диэн марксисткай группа улэтигэр кыттыыны ылбыт. 1897 сыллаахха Россияҕа төннүүтүгэр кыраныыссаҕа тутуллубут уонна [[Минусинскай]]га утаарыллыбыт. Сыылкатын Ивановкаҕа уонна Ермаковскайга атаарбыт (1897-1900). 1898 сыллаахха Гусев сахарнай заводугар технигынан үлэлээбит. Сыылкаҕа сылдьан [[Ленин Владимир Ильич|Ленины]] кытта билсибит. Атырдьах ыйын 20-22 күннэригэр 1899 сыллаахха, Минусинскайга 17 марксист сыылынайдар мунньахтарын кыттыылааҕа уонна Ленин суруйбут «Российкай социал-демократтар утарсыылара» диэн «кредо экономистары» утары суруллубут үлэҕэ илии баттаабыт. 1900 сыл бүтүүтэ [[Тифлис]]ка социал-демократическай түмсүүнү салайбыт. 1901 сыллаахха кулун тутар 21 күнүгэр 2,5 сылга хаайыллыбыт уонна 4 сылга Илин-сибииргэ сыылкаҕа ыыттыллыбыт. 1903 с. балаҕан ыйыгар Александровскай пересыльнай хаайыыга кэлбит, 1903 сыллаахха сэтинньи ыйга [[Дьокуускай]] куоракка ыытыллыбыт.1904 сыллаахха [[олунньу 18]] күнүттэн [[кулун тутар 7]] күнүгэр диэри А.А. Костюшко-Валюжаниһы кытта саалаах-сэбиргэллээх 56 политссыльнайдар бастаанньаларын салайбыт, ол иһин киниттэн дворянин аатын соппуттара уонна 12 сылга хаатырга үлэтигэр ыыппыттар. 1904с. олунньу 18 күнүгэр Ф.П. Романов диэн саха киһитин 2 этээстээх дьиэтигэр баррикада оҥостубуттар. Кинилэр маннык ирдэбиллэри туруорсубуттар: ссылка срога бүттэҕинэ политссыльнайдары Россияҕа төттөрү ыытыы, свиданияны көҥүллээһин, административнай санкциялары суох гыныы. Романовестары олохтоох нэһилиэнньэ өйөөбөтөх. Кинилэр дьиэлэрин городовойдар, казактар уонна байыаннайдар төгүрүйбүттэр. Ытыалааһын түмүгэр 1 киһи өлбүт уонна 3 сыылкалаахтар бааһырбыттар. Кулун тутар 7 күнүгэр губернатортан байыаннайдар тыыппаттарын туһунан гарантияны тутан бараннар бырачыастааччылар былааска бэриммиттэр. Бары сууттаммыт политссыльнайдар 1905 сыллаахха алтынньы 17 күнүгэр Манифест көмөтүнэн босхоломмуттар. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:Бэс ыйын 16 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1868 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 19 күнүгэр өлбүттэр]] [[Категория:1912 сыллаахха өлбүттэр]] r3i87uoytyozctbcs19yjmegfqf5n83 Вектор (геометрия) 0 43096 383145 383010 2022-08-23T19:30:23Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Атын суолталара|Вектор}} бу ыстатыйа — вектор геометрига понятията. Об общем понятии вектора в математике см. [[Вектор (математика)]]. Вектор {\displaystyle {\overrightarrow {AB}}} \overrightarrow {AB} В геометрии вектор — направленный отрезок прямой, то есть отрезок, для которого указано, какая из его граничных точек является началом, а какая — концом[1]. Вектор с началом в точке {\displaystyle A} A и концом в точке {\displaystyle B} B принято обозначать как {\displaystyle {\overrightarrow {AB}}} \overrightarrow {AB}. Векторы также могут обозначаться малыми латинскими буквами со стрелкой (иногда — чёрточкой) над ними, например {\displaystyle {\vec {a}}} {\vec {a}}. Другой распространённый способ записи: выделение символа вектора жирным шрифтом: {\displaystyle \mathbf {a} } {\mathbf {a}}. Вектор в геометрии естественно сопоставляется переносу (параллельному переносу), что, очевидно, проясняет происхождение его названия (лат. vector, несущий). Итак, каждый направленный отрезок однозначно определяет собой какой-то параллельный перенос плоскости или пространства: скажем, вектор {\displaystyle {\overrightarrow {AB}}} \overrightarrow {AB} естественно определяет перенос, при котором точка {\displaystyle A} A перейдет в точку {\displaystyle B} B, также и обратно, параллельный перенос, при котором {\displaystyle A} A переходит в {\displaystyle B} B, определяет собой единственный направленный отрезок {\displaystyle {\overrightarrow {AB}}} \overrightarrow {AB} (единственный — если считать равными все направленные отрезки одинакового направления и длины — то есть рассматривать их как свободные векторы; действительно, при параллельном переносе все точки смещаются в одинаковом направлении на одинаковое расстояние, так что в таком понимании {\displaystyle {\overrightarrow {A_{1}B_{1}}}={\overrightarrow {A_{2}B_{2}}}={\overrightarrow {A_{3}B_{3}}}=\dots } \overrightarrow {A_{1}B_{1}}=\overrightarrow {A_{2}B_{2}}=\overrightarrow {A_{3}B_{3}}=\dots ). Интерпретация вектора как переноса позволяет естественным и интуитивно очевидным способом ввести операцию сложения векторов — как композиции (последовательного применения) двух (или нескольких) переносов; то же касается и операции умножения вектора на число. {{rq|wikify|stub|translate}} [[Категория:Геометрия]] 6mcur49f41zxxp3nowoxuxxl52a2the Иэн 0 44003 383147 382515 2022-08-23T19:33:24Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Булкуйума|Йена}} '''Иэн''' — икки кээмэйдээх (хаптаҕай эбэтэр имиллибит) [[геометрия фигурата|геометрия фигуратын]] ахсаанынан кээмэйэ. Ханнык баҕарар геометрическай фигура '''иэнин''' мээрэйдээһин диэн — иэнэ мээрэйдэнэр фигураҕа хас квадратнай единица баарын булуу буолар. Геометрическай фигуралар иэннэрин мээрэйдииргэ ити фигуралары тэҥнээн көрөр туспа мээрэйдэр баар буолуохтаахтар. Оннук мээрэйдэринэн метргэ дуу, дециметргэ дуу, сантиметрга дуу, миллиметрга дуу тэҥ өрүттээх квадраттар буолаллар. Улахан иэннэри мээрэйдииргэ километрга тэҥ өрүттээх квадрат мээрэй буолуон сөп. Ханнык эмэ уста единицата өрүттээх квадрат квадратнай единица диэн ааттанар. Онон ''квадратнай метр'', ''квадратнaй сантиметр'', ''квадратнай километр'' о. д. а. диэн единицалар бааллар, ол мээрэй единицата буолар квадрат өрүтүн метринэн дуу, сантиметрынан дуу, километрынан дуу мээрэйдииртэн тутулуктаах. ==Палетка== Ханнык эмэ фигура иэнин адьас туочунандык мээрэйдиир наадата суох эбэтэр иэнэ мээрэйдэнэр фигура кытыыта токур линиянан чэрчилэммит буоллаҕына, кини иэнин мээрэйдээһиҥҥэ ''палетка'' диэн оһуобай прибор туттуллар. Палетка — масштабтаах квадратнай сетка. Кини квадратын өрүтэ хайа талбыт, холобур 1 см, өрүттээх буолуон сөп. Палетканы курдары көстөр пластинкаттан оҥороллор. Бу пластинка мээрэйдэнэр фигура үрдүгэр саба ууруллар. Бастаан бэриллибит фигура иһигэр сытар бүтүн квадраттары ааҕыллар. Онтон фигура контура быһа охсон ааһар квадраттарын ааҕыллар. Ситэтэ суох квадраттар биир квадрат аҥарынан ааҕыллаллар. Онон иэнэ мээрэйдэнэр фигураҕа барыта хас квадрат баарын суоттаан таһаарыллар. Палетка көмөтүнэн иэннэри ити курдук мээрэйдээһин туочунайа суох, сылаалаах. Ол иһин практикаҕа иэннэри ордук туочунайдык булар тупсаҕай ньымалар туттуллаллар. Ол ньымалар кэрчиктэр усталарын сатаан мээрэйдээһиҥҥэ уонна туспа формулалары туһаныыга олохтоноллор. ==Көнө-муннук иэнэ== Көнө-муннук олоҕор уонна үрдүгэр биирдии сантиметрдаах кэрчиктэри бэлиэтиэҕиҥ уонна бэлиэтэммит точкалартан көнө-муннук өрүттэригэр параллельнай буолар гына көнөлөрдө ыытыаҕыҥ. Оччоҕо көнө-муннук квадраттар сеткаларынан (палетканан сабар курдук) сабыллар. Маннык палекткаҕа хас квадрат киирэрин, о.э. көнө-муннук иэнин буларга кини олоҕун устатын көрдөрөр чыыһыланы көнө-муннук үрдүгүн көрдөрөр чыыһылаҕа төгүллүөххэ наада. Кылгастык бу курдук этиллэр: көнө-муннук иэнэ кини олоҕо үрдүгэр төгүллэммит үөскэмигэр тэҥ. == Литература == * {{книга|автор=Никитин Н. Н.|заглавие=Геометрия: 6-8 кылаастарга үөрэнэр кинигэ|место=Якутск|издательство=Саха сиринээҕи кинигэ издательствота|год=1963}} [[Категория:Геометрия]] [[Категория:Кээмэй]] s0t3jycv2f9kdv0525vrf676rdsrdn6 Софронов Степан Феоктистович – Феоктист Софронов (1922-1980) 0 47498 383163 366751 2022-08-24T07:48:43Z HalanTul 51 хос суруллубут ыстатыйа. Иһинээҕитэ көһөрүлүннэ wikitext text/x-wiki #утаарыы [[Софронов Степан Феоктистович]] bai848lrnjk3plgnpa1d8o0uf0z8dp7 ЛНР 0 49388 383156 382075 2022-08-24T03:31:50Z Dostojewskij 9124 Билэ wikitext text/x-wiki [[Билэ:Flag of the Luhansk People's Republic.svg|thumb|]] [[Билэ:Location of Lugansk People's Republic.png|thumb|]] '''ЛНР''' (сахалыы: Луганск Дьон Республиката, нучч: Луганская Народная Республика), [[Донбасс]] сиригэр [[Арассыыйа]] көмөтүнэн уонна үбүлээһинэн, ону таһынан [[Украина]]ны утары сэрии ыытыллар түмүгүнэн үөскээбит террористическай территориалар буолаллар. Олунньу 22 күнүгэр 2022 [[Арассыыйа]] ЛНР туспа көҥүл судаарыстыба курдук билиммитэ<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202202220001 Указ Президента Российской Федерации № 72 «О признании Луганской Народной Республики»] от 21 февраля 2022 года</ref>. Ол курдук [[ДНР]] эмиэ итинник статус ылбыта. == Быһаарыылар == fv6c2fowspyu9rwbdbssna5mksbg59f Kaspi Bank 0 49820 383138 383087 2022-08-23T19:04:29Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Kaspi Bank''' (Каспи Банк), [[Казахстан]] биир бөдөҥ баана. == Конкуреннара == * [[Jusan Bank]] * [[ЦентрКредит]] (Bank CenterCredit) * [[Halyk Bank]] {{Company-stub}} [[ru:Kaspi Bank]] 6fgyw8koq873isfhh80zp4uwlofiwqz АПӨТ 0 50211 383137 383035 2022-08-23T19:03:43Z EmausBot 2666 Бот: исправление двойного перенаправления на [[Америка пуочта өҥөтүн тэрилтэтэ]] wikitext text/x-wiki #утаарыы [[Америка пуочта өҥөтүн тэрилтэтэ]] 6tdgx8m6g9hfworwo0449hvje0flu23 Joom 0 50225 383135 383079 2022-08-23T19:00:13Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Joom''' - [[Латвия]] [[интернет]] маркетплейса буолар, сүрүннээн [[Кытай]]тан, [[Индия]]ттан уонна [[Турция]]ттан табаар таһар 75 омук сиригэр. {{Company-stub}} [[ru:Joom]] 9qo9wvdei5595aam0vyvlhtqb70c07t 383178 383135 2022-08-24T09:27:31Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q60851537]] wikitext text/x-wiki '''Joom''' - [[Латвия]] [[интернет]] маркетплейса буолар, сүрүннээн [[Кытай]]тан, [[Индия]]ттан уонна [[Турция]]ттан табаар таһар 75 омук сиригэр. {{Company-stub}} 0s20g1bi8n8m80t3un8mnmuwbfl6gb6 Postbank 0 50226 383136 383080 2022-08-23T19:01:05Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''PostBank''' (урукку аата Deutsche PostBank) - [[Германия]] биир улахан баана. [[Deutsche Bank]] конгломератка киирэр. {{Company-stub}} [[de:Postbank]] d07x6y95j565uvc7rdjcoir9xker289 383177 383136 2022-08-24T09:27:30Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q708835]] wikitext text/x-wiki '''PostBank''' (урукку аата Deutsche PostBank) - [[Германия]] биир улахан баана. [[Deutsche Bank]] конгломератка киирэр. {{Company-stub}} iizb3h5ppyzwxj05ze2uq4jgdbtlt3y Jusan Bank 0 50227 383139 383088 2022-08-23T19:04:30Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Jusan Bank''' - [[Казахстан]] үһүс улахан баана капитализациятынан. [[First Heartland Securities]] диэн харчы конгломератыгар киирэр. == Конкуреннара == * [[Kaspi Bank]] * [[ЦентрКредит]] * [[ForteBank]] * [[Отбасы банк]] * [[Bank RBK]] {{Company-stub}} [[ru:First Heartland Jusan Bank]] qzhzdcso22we7fb1vphtxg04fayarmm 383176 383139 2022-08-24T09:27:29Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q25485074]] wikitext text/x-wiki '''Jusan Bank''' - [[Казахстан]] үһүс улахан баана капитализациятынан. [[First Heartland Securities]] диэн харчы конгломератыгар киирэр. == Конкуреннара == * [[Kaspi Bank]] * [[ЦентрКредит]] * [[ForteBank]] * [[Отбасы банк]] * [[Bank RBK]] {{Company-stub}} pta2bn0jw39hx2egi4lai54plx5f3m8 Bank RBK 0 50228 383140 383089 2022-08-23T19:04:31Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Bank RBK''' - [[Казахстан]] кыракый региональнай баана, сүрүннээн [[Алматы]] куоратка үлэлиир. {{Company-stub}} [[ru:Bank RBK]] 3oee1qv4no3d9tft8x08br14e0va4bo 383175 383140 2022-08-24T09:27:29Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q21843640]] wikitext text/x-wiki '''Bank RBK''' - [[Казахстан]] кыракый региональнай баана, сүрүннээн [[Алматы]] куоратка үлэлиир. {{Company-stub}} b0uq5rxlsf4ruh0h365evlz0u0gmx7u ForteBank 0 50229 383141 383090 2022-08-23T19:04:33Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''ForteBank''' - [[Казахстан]] баана. Биир улахан баан буолар капитализациятынан. {{Company-stub}} [[ru:ForteBank]] sapy8l2okxu5sb2606x00tr5naki2fh 383174 383141 2022-08-24T09:27:28Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q1336498]] wikitext text/x-wiki '''ForteBank''' - [[Казахстан]] баана. Биир улахан баан буолар капитализациятынан. {{Company-stub}} njth1a7z0ui57nqp6u4dhao8rb1zo8u Discover Financial Services 0 50230 383142 383091 2022-08-23T19:04:34Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Discover Financial Services''' - [[АХШ]] [[кредитнай карта]] биэрэр баана буолар. Америкаҕа 50 мөллүйүөн киһи кини кредитнай картатын туһанар. Discover Financial Services тэрилтэ [[Sears]] иһигэр холбонор. [[Fortuna 500]] компонеҥҥа холбонор. {{Company-stub}} [[ru:Discover Financial Services]] jcoujy2wh1vs73zwwjxnyjrk0b4949v 383173 383142 2022-08-24T09:27:27Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q5281775]] wikitext text/x-wiki '''Discover Financial Services''' - [[АХШ]] [[кредитнай карта]] биэрэр баана буолар. Америкаҕа 50 мөллүйүөн киһи кини кредитнай картатын туһанар. Discover Financial Services тэрилтэ [[Sears]] иһигэр холбонор. [[Fortuna 500]] компонеҥҥа холбонор. {{Company-stub}} 1wsymbaktyedws4mhahur9u0zpxum49 МИР (төлөбүр системата) 0 50231 383143 383092 2022-08-23T19:04:36Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''МИР''' - [[Арассыыйа]] төлөбүр системата буолар, сүрүннээн эмитент бааннар кини нөҥүө харчы хамсаталлар. Американскай [[MasterCard]] курдук аналога буолар. {{Money-stub}} [[ru:Мир (платёжная система)]] bnn8g32v7o3gxd3g7m71theyrudi1dj 383172 383143 2022-08-24T09:27:26Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q25396138]] wikitext text/x-wiki '''МИР''' - [[Арассыыйа]] төлөбүр системата буолар, сүрүннээн эмитент бааннар кини нөҥүө харчы хамсаталлар. Американскай [[MasterCard]] курдук аналога буолар. {{Money-stub}} 3g7grj8k94uwvcd4svfeszzx3lls555 Ана Мена Рохас 0 50237 383144 383116 2022-08-23T19:10:40Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | Name = Ана Мена | Img = Premios Goya 2020 - Ana Mena.jpg | Img_capt = | Background = solo_singer | Birth_name = {{lang-es|Ana Mena Rojas}} | Born = {{birth date|1997|02|25}} Естепона, [[Испания]] | Died = | Origin = | Instrument = [[Ырыаһыт]] | Genre = Поп | Occupation = [[Ырыаһыт]] | Years_active = 2006- | Associated_acts = | Label = | URL = [http://www.anamenamusic.com/ www.anamenamusic.com] }} '''Ана Мена''' — [[Испания]] [[ырыаһыт]]а. == Дискографията == * ''Index'' (2018) {{Bio-stub}} {{Song-stub}} [[Категория:Испания]] [[Категория:Ырыаһыттар]] rkxvo982vhvmfw57bthredpzmlk8qbo Бүлүүтээҕи педагогика училищета 0 50242 383154 2022-08-24T00:35:14Z HalanTul 51 HalanTul [[Бүлүүтээҕи педагогика училищета]] сирэй аатын маннык [[Бүлүүтээҕи педагогика кэллиэһэ]] уларыппыт wikitext text/x-wiki #утаарыы [[Бүлүүтээҕи педагогика кэллиэһэ]] sp8kf73auy5vxzcpyjvswjce32poej4 Pixar 0 50243 383155 2022-08-24T02:19:23Z 2601:14D:4A00:4B00:5A4:4D61:294F:1787 ''''Pixar''' (Сахалыы '''Пиксар''') - [[АХШ]] киинэ уонна мультик устар тэрилтэтэ, Аан Дойдуга биир улахан. [[Nasdaq]] индекска оонньонор үрдүк технологиянан туттарын иһин. [[Walt Disney]] конгломератка киирэр 80% акцията, 20% көҥүл эргийэр. [[ru:Pixar]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''Pixar''' (Сахалыы '''Пиксар''') - [[АХШ]] киинэ уонна мультик устар тэрилтэтэ, Аан Дойдуга биир улахан. [[Nasdaq]] индекска оонньонор үрдүк технологиянан туттарын иһин. [[Walt Disney]] конгломератка киирэр 80% акцията, 20% көҥүл эргийэр. [[ru:Pixar]] pyhkpal71uyj2j28haandpv1e673gu8 383171 383155 2022-08-24T09:27:25Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q127552]] wikitext text/x-wiki '''Pixar''' (Сахалыы '''Пиксар''') - [[АХШ]] киинэ уонна мультик устар тэрилтэтэ, Аан Дойдуга биир улахан. [[Nasdaq]] индекска оонньонор үрдүк технологиянан туттарын иһин. [[Walt Disney]] конгломератка киирэр 80% акцията, 20% көҥүл эргийэр. jxcxuzgtb8h8t567pcuibgzart9trsv Лайтер (мультик) 0 50244 383157 2022-08-24T04:14:54Z 2601:14D:4A00:4B00:5A4:4D61:294F:1787 ''''Лайтер''' (Lightyear) - [[Pixar]] айбыт мультига, сүрүн герой [[Базз Лайтер]] [[ru:Базз Лайтер (мультфильм)]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''Лайтер''' (Lightyear) - [[Pixar]] айбыт мультига, сүрүн герой [[Базз Лайтер]] [[ru:Базз Лайтер (мультфильм)]] l0g8od4xqca8zsgwbl164qcz1oy2j89 383170 383157 2022-08-24T09:27:24Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q104409060]] wikitext text/x-wiki '''Лайтер''' (Lightyear) - [[Pixar]] айбыт мультига, сүрүн герой [[Базз Лайтер]] g6vhgikcwvijpgn55ioic50yo7knm9j Базз Лайтер 0 50245 383158 2022-08-24T04:17:06Z 2601:14D:4A00:4B00:5A4:4D61:294F:1787 ''''Базз Лайтер''' (Buzz Lightyear) - элбэх мультикка көстөр мультик геройа, франшиза лицензиятынан [[Walt Disney]] уонна [[Pixar]] тэрилтэлэргэ тиксэр. [[ru:Базз Лайтер]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''Базз Лайтер''' (Buzz Lightyear) - элбэх мультикка көстөр мультик геройа, франшиза лицензиятынан [[Walt Disney]] уонна [[Pixar]] тэрилтэлэргэ тиксэр. [[ru:Базз Лайтер]] gchdple3h3pw6nfokefki1djm9se7kq 383169 383158 2022-08-24T09:27:23Z EmausBot 2666 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q1986193]] wikitext text/x-wiki '''Базз Лайтер''' (Buzz Lightyear) - элбэх мультикка көстөр мультик геройа, франшиза лицензиятынан [[Walt Disney]] уонна [[Pixar]] тэрилтэлэргэ тиксэр. 1yv316uo8xm0r01g36ljafz77ktho02