Былыргы түүр бичигэ

Бикипиэдьийэ sahwiki https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Миэдьийэ Аналлаах Ырытыы Кыттааччы Кыттааччы ырытыыта Бикипиэдьийэ Бикипиэдьийэ ырытыыта Билэ Билэ ырытыыта MediaWiki MediaWiki-ни ырытыы Халыып Халыыбы ырытыы Көмө Көмөнү ырытыы Категория Категорияны ырытыы TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета Былыргы түүр бичигэ 0 1150 383063 370344 2022-08-20T13:59:00Z Minorax 17017 /* Бэлиэлэр таблицалара */ vva wikitext text/x-wiki '''Былыргы түүр бичигэ (Орхон-Енисей бичигэ)''' диэн [[Орто Азия|Орто Азияҕа]] [[түүр тыллара|түүр тылларынан]] биһиги эрабыт иннинэ [[V]]-с үйэттэн биһиги эрабыт [[X]] үйэтигэр дылы туттуллубут сурук-бичик. Билиҥҥи чинчийэччилэргэ бастаан [[Орхон]] уонна [[Енисей]] өрүстэр кытылларыгар көстүбүттэр. Сороҕар рунанан сурук дииллэр, былыргы германскай руналарга майгынныырын иһин (сорох руналар ойуутунан эрэ буолбакка, суолтатынан эмиэ сөп түбэсиһэллэр). [[Image:Orkhon.svg|thumb|150px|''Теҥри (Таҥара)'' диэн тыл былыргы түүр бичигинэн]] == Сурук тутула == Хойукку сайдыбыт кэмигэр ([[VIII]] үйэҕэ) 38 [[буукуба|буукубаттан]] уонна тыл араарар бэлиэттэн турар эбит. Сурук хайысхата сытыары, уҥаттан хаҥас.  == Бэлиэлэр таблицалара == {| class="wide" border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" |+ Былыргы түүр алпаабыта (классический период) ! colspan="3" align="center" | Туттуллуута || colspan="2" align="center"|Бэлиэлэр || colspan="4" align="center" | Транслитерация уонна транскрипция |- align="center" | colspan="3" rowspan="4" | аһаҕас дорҕооннор|| colspan="2"|[[Image:Old Turkic letter A.svg|20px]]|| colspan="2" |A || colspan="2" |{{IPA|/a/}}, {{IPA|/e/}} |- align="center" | colspan="2" |[[Image:Old Turkic letter I.svg|20px]]|| colspan="2" |I || colspan="2" |{{IPA|/ɯ/}}, {{IPA|/i/}}, {{IPA|/j/}} |- align="center" | colspan="2" |[[Image:Old Turkic letter O.svg|20px]]|| colspan="2" |O || colspan="2" |{{IPA|/u/}}, {{IPA|/o/}}, {{IPA|/w/}} |- align="center" | colspan="2" |[[Image:Old Turkic letter U.svg|20px]]|| colspan="2" |U || colspan="2" |{{IPA|/ø/}}, {{IPA|/y/}}, {{IPA|/w/}} |- align="center" | rowspan="23" | Бүтэй дорҕооннор|| rowspan="16" |сочетающиеся|| rowspan="9" |(¹) — кэлин, (²) — илин аһаҕас дорҕооннору кытта || [[Image:Old Turkic letter B1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter B2.svg|20px]]||B¹ ||{{IPA|/b/}}|| B²|| {{IPA|/b/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter D1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter D2.svg|20px]] || D¹|| {{IPA|/d/}}|| D²|| {{IPA|/d/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter G1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter G2.svg|20px]] || G¹ ||{{IPA|/g/}}|| G² ||{{IPA|/g/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter L1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter L2.svg|20px]] || L¹ ||{{IPA|/l/}}|| L² ||{{IPA|/l/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter N1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter N2.svg|20px]] || N¹ ||{{IPA|/n/}}|| N² ||{{IPA|/n/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter R1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter R2.svg|20px]] || R¹ ||{{IPA|/r/}}|| R² ||{{IPA|/r/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter S1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter S2.svg|20px]] || S¹ ||{{IPA|/s/}}||S²|| {{IPA|/s/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter T1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter T2.svg|20px]] || T¹ ||{{IPA|/t/}}||T²|| {{IPA|/t/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter Y1.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter Y2.svg|20px]] || Y¹ ||{{IPA|/ʤ/}} ||Y²|| {{IPA|/ʤ/}} |- align="center" | только с (¹) — Q только с (²) — K || [[Image:Old Turkic letter Q.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter K.svg|20px]] || Q ||{{IPA|/q/}} || K|| {{IPA|/k/}} |- align="center" | rowspan="6" |с любыми гласными|| colspan="2" |[[Image:Old Turkic letter CH.svg|20px]] || colspan="2" | -Ç || colspan="2" |{{IPA|/ʧ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[Image:Old Turkic letter M.svg|20px]] || colspan="2" | -M|| colspan="2" | {{IPA|/m/}} |- align="center" | colspan="2" | [[Image:Old Turkic letter P.svg|20px]] || colspan="2" | -P|| colspan="2" | {{IPA|/p/}} |- align="center" | colspan="2" | [[Image:Old Turkic letter SH.svg|20px]] || colspan="2" | -Ş || colspan="2" |{{IPA|/ʃ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[Image:Old Turkic letter Z.svg|20px]] || colspan="2" | -Z || colspan="2" |{{IPA|/z/}} |- align="center" | colspan="2" | [[Image:Old Turkic letter NG.svg|20px]] || colspan="2" | -NG || colspan="2" |{{IPA|/ŋ/}} |- align="center" | rowspan="7" |сочетания || rowspan="3" | + гласный || colspan="2"|[[Image:Old Turkic letter ICH.svg|20px]] || colspan="2" | IÇ, ÇI, Ç || colspan="2" |{{IPA|/iʧ/}}, {{IPA|/ʧi/}}, {{IPA|/ʧ/}} |- align="center" | colspan="2" | [[Image:Old Turkic letter IQ.svg|20px]] || colspan="2" | IQ, QI, Q|| colspan="2" | {{IPA|/ɯq/}}, {{IPA|/qɯ/}}, {{IPA|/q/}} |- align="center" | [[Image:Old Turkic letter OQ.svg|20px]] || [[Image:Old Turkic letter UK.svg|20px]] ||OQ, UQ, QO, QU, Q||{{IPA|/oq/}}, {{IPA|/uq/}}, {{IPA|/qo/}}, {{IPA|/qu/}}, {{IPA|/q/}}||ÖK, ÜK, KÖ, KÜ, K||{{IPA|/øk/}}, {{IPA|/yk/}}, {{IPA|/kø/}}, {{IPA|/ky/}}, {{IPA|/k/}} |- align="center" | rowspan="4" |+ согласный ||colspan="2" | [[Image:Old Turkic letter NCH.svg|20px]] || colspan="2" | -NÇ|| colspan="2" | {{IPA|/nʧ/}} |- align="center" | colspan="2" |[[Image:Old Turkic letter NY.svg|20px]] || colspan="2" | -NY || colspan="2" |{{IPA|/nʤ/}} |- align="center" | colspan="2" |[[Image:Old Turkic letter LT.svg|20px]] || colspan="2" | -LT|| colspan="2" | {{IPA|/lt/}}, {{IPA|/ld/}} |- align="center" | colspan="2" |[[Image:Old Turkic letter NT.svg|20px]] || colspan="2" | -NT || colspan="2" |{{IPA|/nt/}}, {{IPA|/nd/}} |- align="center" | colspan="3" | тыллары араарар бэлиэ || colspan="2" | [[Image:Old Turkic letter SEP.svg|20px]] || colspan="4" |суох |- align="center" | colspan="9" |(-) — тыл кэннигэр эрэ суруллаллар |} == Ааҕыы холобура == [[Image:Old turkic letter I.png|15px]][[Image:Old turkic letter R2.png|15px]][[Image:Old turkic letter NG.png|15px]][[Image:Old turkic letter T2.png|15px]] — уруһуйданыыта (уҥаттан хаҥас ааҕыллар) '''T²NGR²I''' — транслитерация (эпиграфическай) '''/teŋri/''' — транскрипция ([[:ru:МФА]]) '''teñri''' — транслитерация (билиҥҥи түүр латиницата) == Сурук историята == Бу бичигинэн саамай былыргы суруктар ([[V]]—[[III]] б.э.и. үйэлэргэ) Кыргызтаҥҥа Иссык диэн сиргэ көстүбүттэрэ. — көр. [[Иссык суруга|Иссык суруга]], [[Талас|Талас]], [[Балыкчи|Балыкчи]] о.д.а.). [[Image:Kyzyl orkhon inscription.jpg|thumb|150px|[[Тыва Республиката|Тыва]] киинэ Кызыл куоракка баар таас]] Сурук хантан төрүттэммитэ чуолкай биллибэт. Элбэх бэлиэлэрэ [[Тамга|тамгаалары]] кытта майгыннаһалларын көрөллөр. Сорох бэлиэлэр (буукубалара сытыы муннуктаахтара, сурук хайысхата, фонетиката) эргэ семитическэй суруктарга чугаһатар курдуктар: библосс уонна [[Финикийская письменность|финикийэ]] суруктарыгар. Бастаан, саҥа чинчиллэн эрдэҕинэ улахан итэҕэтиитэ суох да буоллар согдийскэй төгүрүк сурукка, эбэтэр оннооҕор кытай суругун фонетикатын бэлиэлэригэр чугаһаталлара. Кэнники сорох чинчийээччилэр [[кхароштхи|кхароштхи]] суругуттан тахсыбыт буолуон сөп дииллэр, эбэтэр ити икки сурук биир төрдүлээхтэр диэн буолар. Монголлар кимэн киириилэрин кэмигэр ([[XIII]] үйэ) алфавит арабицаннан уонна атын түүр суруктарынан уларытыллыбыт. Былыргы түүр бичигиттэн атын руна суруктар тахсаллар - холобур, [[болгар руналара]], [[Хазар каганата|Хазар каганатын]] Саркел диэн сирин суруга, [[мадьаар руналара]] о.д.а. Былыргы түүр суругун туһунан бастаан Петр I саҕана биллибитэ. Дьиҥнээх научнай чинчийии [[XIX үйэ]] бүтүүтүгэр саҕаламмыта. [[Алтынньы 25 күнэ|Алтынньы 25 күнүгэр]] [[1893]] сыллаахха суругу [[Дания]] лингвиһа [[Вильгельм Томсен|Вильгельм Томсен]] аныгы дьонтон бастакыннан аахпыта. Бастакы ааҕыллыбыт тыл — '''[[Таҥара|Теҥри]]''' (Таҥара). ==Тэнийиитэ== Былыргыттан хаалбыт көстүбүт суруктар [[Россия|Россия]], [[Казахстан|Казахстан]], [[Кыргызстан|Кыргызстан]], [[Кытай|Кытай]] уонна [[Монголия|Монголия]] сирдэригэр бааллар. ==Өссө көрүҥ== *[http://www.obib.de/Schriften/AlteSchriften/alte_schriften.php?Runen/Orkhon/Runen.html~Text Köktürkische Schrift, Türkische Runen] *[http://gokturkanitlari.appspot.com/ Orkhon Inscriptions complete text] [[Category:түүр тыллара]] 95h4p39v81dhihkfhhnz82703c4qah4 Секс 0 9445 383081 382451 2022-08-21T01:49:30Z 87.202.39.212 wikitext text/x-wiki '''Сиэкис''' ({{lang-en|sex}}) — ити эр [[киһи]] уонна [[дьахтар]] оҥорор оһуобай дьайыыта, кыарсыыта. [[Эр киһи]] уонна дьахтар ирсэллэр, оччоҕуна дьахтар хат буолуон сөп. [[Билэ:Sexual_intercourse_dp.jpg|мини|Sexual intercourse dp]] {{Nature-stub}} [[Категория:Киһи анатомията]] qmh1sfptnjxi5ssh5hq9914g2uj1zx6 Чертов Юрий Алексеевич 0 12710 383074 75300 2022-08-20T22:57:02Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:Чертов.jpg|200px|thumb|right|Чертов Юрий Алексеевич]] '''Юрий Алексеевич Чертов''' — Саха сиригэр айбыт-туппут нуучча суруйааччыта, СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ. Арассыыйа суруйааччыларын холбоһуктарын чилиэнэ. == Олоҕун олуктара == * [[1934]] сыл [[балаҕан ыйын 13]] күнүгэр Сталинград куоракка төрөөбүтэ. * Саха сиригэр [[1958]] сылтан олорбута. * [[СГУ|Саха Ил университетын]] уонна ССКП КК Үрдүкү партия оскуолатын бүтэрбитэ. * Саха сиригэр кэлээт [["Индигирзолото"]] комбинаатка оробуочайдаабыта. * [[Өймөкөөн улууһа|Өймөкөөн оройуон]] хаһыатын литература сотруднига. * [[Саха АССР]] Радио уонна телевидение комитетын корреспондена. * [["Полярная звезда"]] сурунаал сүрүн редактора. * [[1998]] сыл [[атырдьах ыйын 21]] күнүгэр өлбүтэ. == Айымньылара == * «Что человек может», проза хомуурунньуга, 1974 сыл. * «Четвертый директор», роман * «… И никто иной», пьеса * «Золото», пьеса * «Длинная ночь», пьеса [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1934 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Балаҕан ыйын 13 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1998 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Атырдьах ыйын 21 күнүгэр өлбүттэр]] 66311kfxav88a0umqitccca9n9hzvo3 Түөлбэ уруу-аймах тиэрминнэрэ 0 29030 383072 339848 2022-08-20T19:40:14Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Манна көһөрөргө|Сүөк оҕото|Тэһэҕэс уола}} Бу тиһиккэ түөлбэлэринэн туттуллар уруу-аймах тиэрминнэрэ киирэллэр. * [[Аҕараан]] * [[Аһы куҥаа]] * [[Баача]] * [[Балты, балыс]] * [[Браат]] * [[Браатньык]] * [[Братан]] * [[Булуунньа]] - * [[Доҕор]] * [[Дьаһыыкка]] * [[Дьаһыырка]] * [[Дьахтар]] * [[Илгэх]] * [[Иҥэрээн]] * [[Йахтар]] * [[Көс]] * [[Кулун тойтоҕо]] * [[Куралай]] * [[Күтүө]] * [[Күтүөмэ]] * [[Кырдьаҕас аҕа]] - эһэ * [[Кырдьаҕас ийэ]] - эбэ * [[Кыыс]] * [[Майтал]] - ойох * [[Махата]] - ойох * [[Наамын]] * [[Ньээньэ]] * [[Одьолуун]] * [[Өһүк]] - чугас аймах * [[Сиэн]] * [[Суодьаҥ]] * [[Сүөк оҕото]] - көрсүүттэн төрөөбүт оҕо * [[Сүтүөр]] - хаан уруу буолбатах, кииринньэҥ аймах, холобур ''сүтүөр ийэ''. * [[Сыган]] - элбэх суолталаах * [[Сыганчар]] - эһэлэрэ эбэтэр эбэлэрэ бииргэ төрөөбүт дьон бэйэ-бэйэлэригэр. * [[һыбаат]] * [[Таай]] - хос суолталаах, атын дэгэттээх * [[Таайыбына]] - таай оннугар туттуллар * [[Таай эдьий]] * [[Толоон оҕото]] * [[Тулаайах]] - сүрүн өйдөбүлүттэн ураты өссө кэргэнэ өлбүт киһини ааттыыллар * [[Түннүк оҕото]] * [[Тэһэҕэс уола]] * [[Убай]] * [[Урдус]] * [[Хаан аймах]] * [[Ханыы]] * [[Хат эбэ]] * [[Хат эһэ]] * [[Ытыт]] * [[Ыччат]] * [[Эбэ]] * [[Эдьий]] * [[Эмгэн]] * [[Эр оҕо]] * [[Эчээ]] * [[Эчээкэ]] [[Категория:Тиһиликтэр]] ap9gqike4dahnaa98e6sivv58pkdl5v Сүөк оҕото 0 29066 383071 311229 2022-08-20T19:31:51Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{көһөрөргө|Түөлбэ уруу-аймах тиэрминнэрэ}} '''Сүөк оҕото''' эбэтэр '''толоон оҕото''' - булумньу оҕо, көрсүү оҕото<ref>Диалектологический словарь якутского языка. 1976</ref>. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Өссө маны көр == * [[Тэһэҕэс уола]] [[Категория:Уруу-аймах]] [[Категория:Төрүччү]] 03hs5n62rijtf79pa5buistf27gpgoj Тэһэҕэс уола 0 29077 383070 311228 2022-08-20T19:31:51Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{көһөрөргө|Түөлбэ уруу-аймах тиэрминнэрэ}} '''Тэһэҕэс уола''' - булумньу [[уол]], көрсүү уола<ref>Диалектологический словарь якутского языка. 1976</ref>. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Өссө маны көр == * [[Сүөк оҕото]] [[Категория:Уруу-аймах]] o2ts0bv8u9rxxp3njg7uidde41esi3y Филипп Киркоров 0 38132 383064 381312 2022-08-20T16:54:37Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Philipp_Kirkorov_at_NWJ2015.jpg|thumb]] '''Филипп Бедросович Киркоров''' ({{lang-bg|Филипп Бедрос Киркоров}}, [[1967]]– ) — [[Россия]] народнай артыыһа, биллиилээх эстрада ырыаһыта, композитор уонна продюсер. 1967 сыллаахха муус устар ый 30 күнүгэр [[Варна]] куоракка [[Болгария]]ҕа төрөөбүт. Аҕата ырыаьыт буолан уол 5 сааһыттан гастрольга элбэхтэ сылдьыбыт. 1984 сыллаахха Филипп Гнесин аатынан Государственнай [[музыка]] училищетыгар үөрэнэ киирбит. Ону 1988 сыллаахха кыһыл дипломунан бүтэрбит. Киркоров 1985 сыллаахха аан бастаан болгарскай тылынан «Алеша» диэн ырыаны толорон күөх экраҥҥа тахсан биллиини ылбыта. 1987 сыллаахха муусукаан быһыытынан үлэтин саҕалаабыта. Аҕыс төгүллээх «Овация» бириэмийэ кыайыылааҕа, биэс төгүл «World Music Awards» наҕарааданы Россия саамай биллэр ырыаьытынан ылбыт, элбэх төгүллээх «Золотой граммофон», «Стопудовый хит», «Серебряная калоша»бириэмийэлэр кыайыылаа5а<ref>[https://mufm.me/artist/filipp-kirkorov-laaqg Биллэр- көстөр ырыалар Филипп Киркоров.]</ref>. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [https://www.kirkorov.ru/ Официальнай саайта] {{Bio-stub}} [[Категория:1967 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:Ырыаһыттар]] 072r7ei3ahspyl0okx20ujq72ociyy0 383065 383064 2022-08-20T16:55:45Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Philipp_Kirkorov_at_NWJ2015.jpg|thumb]] '''Филипп Бедросович Киркоров''' ({{lang-bg|Филипп Бедрос Киркоров}}, [[1967]]– ) — [[Россия]] народнай артыыһа, биллиилээх эстрада ырыаһыта, композитор уонна продюсер. 1967 сыллаахха муус устар ый 30 күнүгэр [[Варна]] куоракка [[Болгария]]ҕа төрөөбүт. Аҕата ырыаьыт буолан уол 5 сааһыттан гастрольга элбэхтэ сылдьыбыт. 1984 сыллаахха Филипп Гнесин аатынан Государственнай [[музыка]] училищетыгар үөрэнэ киирбит. Ону 1988 сыллаахха кыһыл дипломунан бүтэрбит. Киркоров 1985 сыллаахха аан бастаан болгарскай тылынан «Алеша» диэн ырыаны толорон күөх экраҥҥа тахсан биллиини ылбыта. 1987 сыллаахха муусукаан быһыытынан үлэтин саҕалаабыта. Аҕыс төгүллээх «Овация» бириэмийэ кыайыылааҕа, биэс төгүл «World Music Awards» наҕарааданы Россия саамай биллэр ырыаьытынан ылбыт, элбэх төгүллээх «Золотой граммофон», «Стопудовый хит», «Серебряная калоша»бириэмийэлэр кыайыылаа5а<ref>[https://mufm.me/artist/filipp-kirkorov-laaqg Биллэр- көстөр ырыалар Филипп Киркоров.]</ref>. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} == Сигэлэр == * [https://www.kirkorov.ru/ Официальнай саайта] {{Bio-stub}} {{Song-stub}} [[Категория:1967 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:Ырыаһыттар]] fqrybuug1vnqivd3rkdo0w5kgo4kl8r Бучча туруута 0 48845 383073 374857 2022-08-20T19:52:05Z 2A02:587:C26D:6400:A178:63DD:304:1473 wikitext text/x-wiki '''Бучча туруута''' (Эрекция), диэн эр киһи [[бучча]]та үллэрин, хаан киириитэ буоларын этэллэр. Бучча туруута сүрүннээн [[көҕүйүү]] биир көрүҥэ буолар. [[File:White erect human penis.jpg|thumb|White erect human penis]] swdvx77vd97jsspzeorsf160yzb4mil 383083 383073 2022-08-21T06:33:58Z CommonsDelinker 147 Removing [[:c:File:White_erect_human_penis.jpg|White_erect_human_penis.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Jon Kolbert|Jon Kolbert]] because: [[:c:COM:WEBHOST|Personal photo]] by non-contributors ([[:c:COM:CSD#F10|F10]]). wikitext text/x-wiki '''Бучча туруута''' (Эрекция), диэн эр киһи [[бучча]]та үллэрин, хаан киириитэ буоларын этэллэр. Бучча туруута сүрүннээн [[көҕүйүү]] биир көрүҥэ буолар. q06lozd88qhjrcnit0bwv8h2prj9x8k Алексеев Иван Николаевич 0 50219 383082 383056 2022-08-21T04:18:02Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki '''Алексеев Иван Николаевич''' — экэнэмиис, бэлиитикэ диэйэтэлэ, САССР үбүн миниистирэ (1974-88), САССР Үрдүкү Сэбиэтин алта ыҥырыытын дьокутаата, РСФСР үтүөлээх экэнэмииһэ, Дьокуускай уонна Гринвель (Миссисипи штаат, АХШ) куораттар ытык олохтоохторо. [[1920-с|1920]] сыллаахха [[атырдьах ыйын 20]] күнүгэр Арҕаа Хаҥалас улууһун I Дьөккөн нэһилиэгэр төрөөбүт. Аҕата эрдэ өлөн, ийэтэ соҕотоҕун 9 оҕону туруорбут. 1938 с. Дьокуускайдааҕы финансовай-кредитнай техникумҥа киирбит. 1941 с. Нам райисполкомун райфинотделыгар нолуок иниспиэктэринэн үлэтин саҕалаабыт. 1942 с. атырдьах ыйыгар аармыйаҕа ыҥырыллыбыт. Харьков анныгар төгүрүктээһиҥҥэ түбэһэ сылдьыбыт, Донбаһы, Орелу, Белгороды босхолооһуҥҥа кыттыбыт, Карелия моойугар кыргыспыт, Выборг куораты ылсыбыт, сэрии бүтэригэр Прибалтикаҕа, Илиҥҥи Пруссияҕа, хотугу Польшаҕа сэриилэспит. Сэриини Кенигсберга бүтэрбит. Хаста да ыараханнык бааһыра сылдьыбыт. Сэриитэн төннөн баран наркомфин ревизорунан, Верхоянскайга райфинотдел сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. 1954 с. Ленинградка Үрдүкү финансовай оскуоланы бүтэрбит.  1999 с. өлбүт. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1920 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:Атырдьах ыйын 20 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:1999 сыллаахха өлбүттэр]] japkqty8e7218fmasg60tyoajm6bjas Халыып:Potd/2022-08-24 (sah) 10 50220 383066 2022-08-20T18:53:43Z Ymblanter 4562 'Воскресенская церковь, Славянск, Донецкая область, Украина' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki Воскресенская церковь, Славянск, Донецкая область, Украина 0ix4vbfpu45135g4j0bxva1hcxpngb1 Халыып:Potd/2022-08-24 10 50221 383067 2022-08-20T18:53:59Z Ymblanter 4562 'Slovyansk Voskresenska church.jpg' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki Slovyansk Voskresenska church.jpg khnbwkksbpokvcazw2ncwjq436612w0 Халыып:Potd/2022-08-25 (sah) 10 50222 383068 2022-08-20T18:54:13Z Ymblanter 4562 'Даир-е Гячин, Кум, Иран' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki Даир-е Гячин, Кум, Иран osq519nhffkfuslrio8o66wah9mli5z Халыып:Potd/2022-08-25 10 50223 383069 2022-08-20T18:54:39Z Ymblanter 4562 'تصویر سراسرنما از بام کاروانسرای دیرگچین استان قم، معماری برجای مانده از دوره ساسانی.jpg' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki تصویر سراسرنما از بام کاروانسرای دیرگچین استان قم، معماری برجای مانده از دوره ساسانی.jpg brwiid3hf7i7k33vg2okmohuaox12jt Федоров Иван Афанасьевич 0 50224 383075 2022-08-20T23:02:29Z HalanTul 51 ''''Федоров Иван Афанасьевич''' (1918-1993) — лүөччүк, авиация полковнига, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа. Сэриигэ өстөөх 2 сөмүлүөтүн суулларбыта. Арҕаа Хаҥалас III Маалдьаҕар нэһилиэгэр Х...' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''Федоров Иван Афанасьевич''' (1918-1993) — лүөччүк, авиация полковнига, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа. Сэриигэ өстөөх 2 сөмүлүөтүн суулларбыта. Арҕаа Хаҥалас III Маалдьаҕар нэһилиэгэр Харыйалаах диэн арыыга төрөөбүт. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1918 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:1993 сыллаахха өлбүттэр]] 201nvjo15vr269jsl7rerx9b9p33s0l 383076 383075 2022-08-20T23:11:58Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki '''Федоров Иван Афанасьевич''' (1918-1993) — лүөччүк, авиация полковнига, сахалартан бастакы истребитель-лүөччүк, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа. Сэриигэ өстөөх 2 сөмүлүөтүн суулларбыта. Арҕаа Хаҥалас III Маалдьаҕар нэһилиэгэр Харыйалаах диэн арыыга атырдьах ыйын 21 күнүгэр төрөөбүт.  === Наҕараадалара уонна билинии бэлиэлэрэ === * Кыһыл Сулус уордьан икки төгүллээх кавалера * Аҕа дойду сэриитин II сүһүөхтээх уордьана, * СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. === Аатын үйэтитии === Хаҥалас улууһун Чапаево оскуолата кини аатын сүгэр. 2018 сыллаахха Хаҥалас улууһун Чкалов сэлиэнньэтигэр МЧС аатыттан киниэхэ аналлаах сэргэ туруорбуттара. 2018 сыллаахха атырдьах ыйын 21 Өрөспүүбүлүкэ байыаннай комиссариатыгар (Октябрьскай уул., 22) өйдөбүнньүк хаптаһын арыллыбыта. === Бэйэтин суруйуулара === * Встречи с интересными людьми : (воспоминания) / И. А. Федоров. – Якутск : Бичик, 1993. – 101, [3] с. : ил. * С мечтою о небе : записки летчика-инструктора / И. А. Федоров ; [автор вступительной статьи В. Н. Абрамов]. – 2-е перераб., доп. изд. – Якутск : Кн. изд-во, 1989. – 132, [2] с. : фот., портр. * Это было недавно, это было давно… / И. А. Федоров ; [составитель Р. В. Федорова ; предисловие С. Лето]. – Якутск : Бичик, 2008. – 236, [3] с., [4] л. ил. : ил., портр. === Кини туһунан суруйуулар === * Саха норуотун эрэллээх уола / И. П. Заморщиков // Саха сирэ. – 2003. – От ыйын 24 күнэ. – С. 3. * Сахаттан бастакы истребитель-лүөччүк : [төрөөбүтэ 100 сылыгар] / Раиса Федорова // Кыым. – 2018. – От ыйын 19 күнэ. – С. 31. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1918 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:1993 сыллаахха өлбүттэр]] 448qckb8x0fxb68cz6iv896ohaw6ppo 383077 383076 2022-08-20T23:26:06Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki '''Федоров Иван Афанасьевич''' (1918-1993) — лүөччүк, авиация полковнига, сахалартан бастакы истребитель-лүөччүк, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа. Сэриигэ өстөөх 2 сөмүлүөтүн суулларбыта. == Олоҕун олуктара == Арҕаа Хаҥалас III Маалдьаҕар нэһилиэгэр Харыйалаах диэн арыыга атырдьах ыйын 21 күнүгэр төрөөбүт. 1936-1938 сыллардаахха оруйуонугар физкультура уонна спорт кэмитиэтин бэрэстээтэлэ. 1940 сыллаахха Москуба уобалаһын физкультураҕа уонна спорка техникумун бүтэрбит уонна Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыт. Ачинскайдааҕы пилоттар оскуолаларын бүтэрэн баран 1941 сыл алтынньытыттан ахсынньыга диэри 3-с Белорусскай фронт 240-с истребительнай-авиационнай дивизитятыгар сулууспалаабыт, 43 бойобуой көтүүнү оҥорбут. Тус бэйэтэ икки өстөөх сөмүлүөтүн суулларбыт. 1943 сылтан 1945 сылга диэри Бирмскай байыаннай авиация пилоттарын оскуолатыгар инструктордаабыт. Сэрии бүппүтүн кэннэ ССРС байыаннай салгын сэриилэригэр сулууспатын салҕаабыт. 1955 с. байыаннай салгын академиятын бүтэрбит. Онтон Одесса, Забайкалье байыаннай уокуруктарыгар сулууспалаабыт. 1966 с. Саха АССР военкома буолбут. Кини военкомнуурун саҕана Саха сирин оскуолаларыгар начаалынай байыаннай бэлэмнэнии уруоктара киирбиттэрэ. ССКП обкуомун чилиэнинэн, САССР Үрдүкү сэбиэтин 7 уонна 8 ыҥырыыларын дьокутаатына талыллан үлэлээбитэ. === Наҕараадалара уонна билинии бэлиэлэрэ === * Кыһыл Сулус уордьан икки төгүллээх кавалера * Аҕа дойду сэриитин II сүһүөхтээх уордьана, * СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. === Аатын үйэтитии === Хаҥалас улууһун Чапаево оскуолата кини аатын сүгэр. 2018 сыллаахха Хаҥалас улууһун Чкалов сэлиэнньэтигэр МЧС аатыттан киниэхэ аналлаах сэргэ туруорбуттара. 2018 сыллаахха атырдьах ыйын 21 Өрөспүүбүлүкэ байыаннай комиссариатыгар (Октябрьскай уул., 22) өйдөбүнньүк хаптаһын арыллыбыта. === Бэйэтин суруйуулара === * Встречи с интересными людьми : (воспоминания) / И. А. Федоров. – Якутск : Бичик, 1993. – 101, [3] с. : ил. * С мечтою о небе : записки летчика-инструктора / И. А. Федоров ; [автор вступительной статьи В. Н. Абрамов]. – 2-е перераб., доп. изд. – Якутск : Кн. изд-во, 1989. – 132, [2] с. : фот., портр. * Это было недавно, это было давно… / И. А. Федоров ; [составитель Р. В. Федорова ; предисловие С. Лето]. – Якутск : Бичик, 2008. – 236, [3] с., [4] л. ил. : ил., портр. === Кини туһунан суруйуулар === * Саха норуотун эрэллээх уола / И. П. Заморщиков // Саха сирэ. – 2003. – От ыйын 24 күнэ. – С. 3. * Сахаттан бастакы истребитель-лүөччүк : [төрөөбүтэ 100 сылыгар] / Раиса Федорова // Кыым. – 2018. – От ыйын 19 күнэ. – С. 31. * В военкомате установили мемориальную доску первому якутскому летчику-истребителю Ивану Федорову. – Текст : электронный // «YASIA.RU» : сетевое издание. – URL: http://ysia.ru/v-voenkomate-ustanovili-memorialnuyu-dosku-pervomu-yakutskomu-letchiku-istrebitelyu-ivanu-fedorovu/ (дата обращения: 27.03.2019). * В память о заслугах первого летчика-истребителя из Якутии Ивана Федорова изготовили сэргэ. – Текст : электронный // YASIA.RU : сетевое издание. – URL: http://ysia.ru/v-pamyat-o-zaslugah-pervogo-letchika-istrebitelya-iz-yakutii-ivana-fedorova-izgotovleno-serge/ (дата обращения: 27.03.2019). * Династия авиаторов Федоровых : [о семье полковника И. А. Федорова] / Раиса Федорова // Якутия. – 2003. – 15 августа. – С. 21. * Любимый и родной / Р. В. Федорова. – Якутск : Медиа-холдинг «Якутия», 2010. – 32 с., [4] л. ил., портр. – (Из поколения победителей). * Мемориальная доска первому якутскому летчику-истребителю Ивану Федорову // Забота-Арчы. – 2018. – 23 августа. – С. 2. * Мечта сбылась — еду на фронт : [о военном комиссаре Якутии И. А. Федорове] / И. Е. Негенбля // Международный аэропорт «Якутск». – 2016. – №. 2. – С. 22-23. * О военном наставнике молодежи республики : [воспоминание] // Время диктатуры закона / Н. И. Сомов. – Якутск : Сахаполиграфиздат, 2000. – С. 304-307. * Обнимая небо. – Текст : электронный // Якутия : интернет газета. – URL: http://gazetayakutia.ru/obnimaya-nebo/ (дата обращения: 26.03.2019). * Полковник авиации Иван Федоров : (воспоминания однополчан, друзей и родственников к 80-летию со дня рождения) / авторы-составители: П. И. Докторов, Р. М. Кривогорницын, Р. В. Федорова. – Якутск : Бичик, 1998. – 156 с. * С мечтой о небе : [биография и воспоминания о первом летчике-истребителе Якутии, полковнике авиации И. А. Федорове] / Петр Докторов // Якутия. – 2008. – 21 августа. – С. 3. * Федоров Иван Афанасьевич. – Текст : электронный // ПомниПро : электронный мемориал. – URL: http://pomnipro.ru/memorypage83443 (дата обращения: 27.03.2019). * Человек живет среди нас, пока о нем помнят : [памяти военного комиссара РС(Я) И. А. Федорова] / Петр Токарев // Якутия. – 2003. – 16 августа. – С. 5. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1918 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:1993 сыллаахха өлбүттэр]] 9xurmzjjah6wg8bvk09so1yctitg9ca 383078 383077 2022-08-20T23:31:20Z HalanTul 51 /* Олоҕун олуктара */ wikitext text/x-wiki '''Федоров Иван Афанасьевич''' (1918-1993) — лүөччүк, авиация полковнига, сахалартан бастакы истребитель-лүөччүк, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа. Сэриигэ өстөөх 2 сөмүлүөтүн суулларбыта. == Олоҕун олуктара == [[Арҕаа Хаҥалас]] [[Үһүс Маалдьаҕар нэһилиэгэ|III Маалдьаҕар нэһилиэгэр]] Харыйалаах диэн арыыга атырдьах ыйын 21 күнүгэр төрөөбүт. 1936-1938 сыллардаахха оруйуонугар физкультура уонна спорт кэмитиэтин бэрэстээтэлэ. 1940 сыллаахха Москуба уобалаһын физкультураҕа уонна спорка техникумун бүтэрбит уонна Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыт. Ачинскайдааҕы пилоттар оскуолаларын бүтэрэн баран 1941 сыл алтынньытыттан ахсынньыга диэри 3-с Белорусскай фронт 240-с истребительнай-авиационнай дивизиятыгар сулууспалаабыт, 43 бойобуой көтүүнү оҥорбут. Тус бэйэтэ икки өстөөх сөмүлүөтүн суулларбыт. 1943 сылтан 1945 сылга диэри Бирмскай байыаннай авиация пилоттарын оскуолатыгар инструктордаабыт. Сэрии бүппүтүн кэннэ ССРС байыаннай салгын сэриилэригэр сулууспатын салҕаабыт. 1955 с. байыаннай салгын академиятын бүтэрбит. Онтон Одесса, Забайкалье байыаннай уокуруктарыгар сулууспалаабыт. 1966 с. Саха АССР военкома буолбут. Кини военкомнуурун саҕана Саха сирин оскуолаларыгар начаалынай байыаннай бэлэмнэнии уруоктара киирбиттэрэ. ССКП обкуомун чилиэнинэн, САССР Үрдүкү сэбиэтин 7 уонна 8 ыҥырыыларын дьокутаатына талыллан үлэлээбитэ. === Наҕараадалара уонна билинии бэлиэлэрэ === * Кыһыл Сулус уордьан икки төгүллээх кавалера * Аҕа дойду сэриитин II сүһүөхтээх уордьана, * СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. <ref>[http://moiyakutsk.ru/fedorov-ivan-afanasevich/ «Память Якутска. Мемориальные доски»]</ref> === Аатын үйэтитии === Хаҥалас улууһун Чапаево оскуолата кини аатын сүгэр. 2018 сыллаахха Хаҥалас улууһун Чкалов сэлиэнньэтигэр МЧС аатыттан киниэхэ аналлаах сэргэ туруорбуттара. 2018 сыллаахха атырдьах ыйын 21 Өрөспүүбүлүкэ байыаннай комиссариатыгар (Октябрьскай уул., 22) өйдөбүнньүк хаптаһын арыллыбыта. === Бэйэтин суруйуулара === * Встречи с интересными людьми : (воспоминания) / И. А. Федоров. – Якутск : Бичик, 1993. – 101, [3] с. : ил. * С мечтою о небе : записки летчика-инструктора / И. А. Федоров ; [автор вступительной статьи В. Н. Абрамов]. – 2-е перераб., доп. изд. – Якутск : Кн. изд-во, 1989. – 132, [2] с. : фот., портр. * Это было недавно, это было давно… / И. А. Федоров ; [составитель Р. В. Федорова ; предисловие С. Лето]. – Якутск : Бичик, 2008. – 236, [3] с., [4] л. ил. : ил., портр. === Кини туһунан суруйуулар === * Саха норуотун эрэллээх уола / И. П. Заморщиков // Саха сирэ. – 2003. – От ыйын 24 күнэ. – С. 3. * Сахаттан бастакы истребитель-лүөччүк : [төрөөбүтэ 100 сылыгар] / Раиса Федорова // Кыым. – 2018. – От ыйын 19 күнэ. – С. 31. * В военкомате установили мемориальную доску первому якутскому летчику-истребителю Ивану Федорову. – Текст : электронный // «YASIA.RU» : сетевое издание. – URL: http://ysia.ru/v-voenkomate-ustanovili-memorialnuyu-dosku-pervomu-yakutskomu-letchiku-istrebitelyu-ivanu-fedorovu/ (дата обращения: 27.03.2019). * В память о заслугах первого летчика-истребителя из Якутии Ивана Федорова изготовили сэргэ. – Текст : электронный // YASIA.RU : сетевое издание. – URL: http://ysia.ru/v-pamyat-o-zaslugah-pervogo-letchika-istrebitelya-iz-yakutii-ivana-fedorova-izgotovleno-serge/ (дата обращения: 27.03.2019). * Династия авиаторов Федоровых : [о семье полковника И. А. Федорова] / Раиса Федорова // Якутия. – 2003. – 15 августа. – С. 21. * Любимый и родной / Р. В. Федорова. – Якутск : Медиа-холдинг «Якутия», 2010. – 32 с., [4] л. ил., портр. – (Из поколения победителей). * Мемориальная доска первому якутскому летчику-истребителю Ивану Федорову // Забота-Арчы. – 2018. – 23 августа. – С. 2. * Мечта сбылась — еду на фронт : [о военном комиссаре Якутии И. А. Федорове] / И. Е. Негенбля // Международный аэропорт «Якутск». – 2016. – №. 2. – С. 22-23. * О военном наставнике молодежи республики : [воспоминание] // Время диктатуры закона / Н. И. Сомов. – Якутск : Сахаполиграфиздат, 2000. – С. 304-307. * Обнимая небо. – Текст : электронный // Якутия : интернет газета. – URL: http://gazetayakutia.ru/obnimaya-nebo/ (дата обращения: 26.03.2019). * Полковник авиации Иван Федоров : (воспоминания однополчан, друзей и родственников к 80-летию со дня рождения) / авторы-составители: П. И. Докторов, Р. М. Кривогорницын, Р. В. Федорова. – Якутск : Бичик, 1998. – 156 с. * С мечтой о небе : [биография и воспоминания о первом летчике-истребителе Якутии, полковнике авиации И. А. Федорове] / Петр Докторов // Якутия. – 2008. – 21 августа. – С. 3. * Федоров Иван Афанасьевич. – Текст : электронный // ПомниПро : электронный мемориал. – URL: http://pomnipro.ru/memorypage83443 (дата обращения: 27.03.2019). * Человек живет среди нас, пока о нем помнят : [памяти военного комиссара РС(Я) И. А. Федорова] / Петр Токарев // Якутия. – 2003. – 16 августа. – С. 5. [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1918 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:1993 сыллаахха өлбүттэр]] oic9ggwlvk40qvrx5406k1jurp3w47g Joom 0 50225 383079 2022-08-20T23:47:14Z 2601:14D:4A00:4B00:5A4:4D61:294F:1787 ''''Joom''' - [[Латвия]] интернет маркетплейса буолар, сүрүннээн Кытайтан, Индияттан уонна Турцияттан табаар таһар 75 омук сиригэр. [[ru:Joom]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''Joom''' - [[Латвия]] интернет маркетплейса буолар, сүрүннээн Кытайтан, Индияттан уонна Турцияттан табаар таһар 75 омук сиригэр. [[ru:Joom]] 587mquavhc5mzxiouhq3wpu0340zh0d Postbank 0 50226 383080 2022-08-21T00:11:37Z 2601:14D:4A00:4B00:5A4:4D61:294F:1787 ''''PostBank''' (урукку аата Deutsche PostBank) - [[Германия]] биир улахан баана. [[Deutsche Bank]] конгломератка киирэр. [[de:Postbank]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''PostBank''' (урукку аата Deutsche PostBank) - [[Германия]] биир улахан баана. [[Deutsche Bank]] конгломератка киирэр. [[de:Postbank]] f3s411yukvec1bulcjjum2vk7vz74wl