Бикипиэдьийэ sahwiki https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Миэдьийэ Аналлаах Ырытыы Кыттааччы Кыттааччы ырытыыта Бикипиэдьийэ Бикипиэдьийэ ырытыыта Билэ Билэ ырытыыта MediaWiki MediaWiki-ни ырытыы Халыып Халыыбы ырытыы Көмө Көмөнү ырытыы Категория Категорияны ырытыы TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 14 2304 382894 283986 2022-08-16T20:03:09Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Art}} [[Категория:Култуура]] [[sah:Категория:Дьоҕур]] bjgej5sj9vepe8ts78lrk7blxerrt5o 0 4347 382884 382156 2022-08-16T19:18:55Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Image:Arabic Numerals.svg|thumb|400px|Уон [[араб сыыппаралара]].]] '''Сыыппара''' диэн [[ахсаан|ахсааны]] суруйар [[бэлиэ]]. [[Категория:Ахсаан| ]] 2wpq5ww33hvhcdrl89mjb6h26qgfvjy 0 7885 382899 369833 2022-08-16T21:11:51Z HalanTul 51 /* Бэлиэ күннэр */ wikitext text/x-wiki '''Атырдьах ыйын 17''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 229-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 230-c күнэ). Сыл бүтүө 136 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|Аргентина}} — Генерал Хосе де Сан-Мартин күнэ. Бу киһи Аргентинаны, Чиилини уонна Перуну босхолообута * {{Флагификация|Габон}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]] (Францияттан, 1960) * {{Флагификация|Боливия}} — Дуоҕа күнэ * {{Флагификация|Индонезия}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]] (Японияттан, 1945) * {{Флагификация|Арассыыйа}} — Арассыыйаҕа салгын флотун күнэ * {{Флагификация|Колумбия}} — Инженер күнэ * {{Флагификация|Словения}} — [[Словения бэлиэ күннэрэ|Прекмурье словеннара ийэ омугу кытта хат холбоспут күннэрэ]] * {{Флагификация|Ямайка}} — Маркус Гарви күнэ. 2012 сыллаахтан Ямайкаттан төрүттээх панафриканист, хара националист [[Маркус Гарви]] төрөөбүт күнүгэр (1887-1940) бэлиэтэнэр * {{Флагификация|Арассыыйа}} — Салабаар күнэ == Түбэлтэлэр == * [[1502]] — [[Христофор Колумб]] [[Гондурас]] сирин [[Испания]] бас билиитинэн биллэрбит. * [[1771]] — Англия учуонайа [[Джозеф Пристли]] [[фотосинтез]] көстүүтүн арыйбыт. Умайыы эбэтэр тыыныы түмүгэр буомурбут салгын күөх үүнээйи дьайыытынан төттөрү тыынарга табыгастаах буоларын бэлиэтии көрбүт. * [[1903]] — Джозеф Пулитцер суруналыыстарга [[Пулитцер бириэмийэтэ|Пулитцер бириэмийэтин]] олохтообут. * [[1908]] — «Фантасмагория» диэн бастакы мультфильм [[Париж]]ка көрдөрүллүбүт. * [[1913]] — Онтарио штатын ([[Канаада]]) үөрэхтээһин департаамена француз тылынан үөрэтиини боппут. * [[1918]] — Бассабыыктар баһылыктарыттан биирдэстэрэ [[Моисей Урицкай]]ы өлөрбүттэр. * [[1934]] — [[ССРС]] суруйааччыларын Бүтүн сойуустааҕы бастакы сийиэстэрэ буолбут. [[Былатыан Ойуунускай]] бырабылыанньа чилиэнинэн талыллыбыт. * [[1945]] — [[Аан дойду иккис сэриитэ]] бүтүүтүгэр [[Индонезия]] тутулуга суоҕун биллэрбит. Бу дойдуну үйэ кэриҥэ баһылаан олорбут [[Нидерланды]] ону билиммэтэх, инньэ гынан 4 сыллаах босхолонуу сэриитэ саҕаламмыт. * [[1955]] сыллаахха саха буруйа суох репрессияламмыт элбэх дьонун ааттарын сырдыкка таһаарбыт учуонай [[Клиорина Ираида Самоновна|Ираида Клиорина]] толору реабилитацияламмыт. Кини бэйэтэ уонтан тахса сыл лааҕырга, ол кэнниттэн көскө олорбута. * [[1977]] — «Арктика» сэбиэскэй атомнай ледокол [[Хотугу полюс]]ка тиийбит. * [[1998]] — Сергей Кириенко салайар РФ бырабыыталыстыбата дефолт (ол аата иэһин кэмигэр төлүүр кыаҕа суоҕун туһунан) биллэрбит уонна солкуобай куурсун өйүүр бэлиитикэтин тохтоппут. [[Арассыыйа]] саамай дириҥ кириисистэриттэн биирдэстэрэ саҕаламмыт. Бу төрүөтүнэн аһара улахан бүддьүөт ороскуота (Госдума сарбыйартан аккаастаммытын түмүгэр) уонна аан дойдуга ньиэп сыаната түһүүтэ, Азияҕа 1997 сыллааҕы кириисис буолбуттар. * [[1999]] — Туурсуйаҕа Измит диэн сиргэ сир хамсааһына буолбут, 17 тыһыынча киһи өлбүт. * [[2009]] — [[Хакасия]]ҕа Саян-Шушенскай быһыкка саахал буолбут, 75 киһи өлбүт. == Төрөөбүттэр == * [[1938]] — [[Негенбля Иван Ефимович|Иван Негенбля]], [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ]], устуоруйа билимин хандьыдаата, публицист. * [[1942]] — [[Муслим Магомаев]] (2008 өлб.), [[ССРС]], [[Азербайджан]] уонна Арассыыйа ырыаһыта, [[ССРС норуодунай артыыһа]]. == Өлбүттэр == * [[1972]] — Байкаалга тыыта түҥнэстэн [[Вампилов Александр Валентинович|Александр Вампилов]] (1937 төр.), драматург. Аҕатын — бүрээт учууталын — панмонголизмҥа буруйдаан 1938 сыллаахха суутунан ытан өлөрбүттэрэ. {{ыйдар}} [[Категория:Атырдьах ыйын 17]] ju6gi5i64tvq8c5ve8qw8dcko7dmnok 382900 382899 2022-08-16T21:21:14Z HalanTul 51 /* Түбэлтэлэр */ wikitext text/x-wiki '''Атырдьах ыйын 17''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 229-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 230-c күнэ). Сыл бүтүө 136 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|Аргентина}} — Генерал Хосе де Сан-Мартин күнэ. Бу киһи Аргентинаны, Чиилини уонна Перуну босхолообута * {{Флагификация|Габон}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]] (Францияттан, 1960) * {{Флагификация|Боливия}} — Дуоҕа күнэ * {{Флагификация|Индонезия}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]] (Японияттан, 1945) * {{Флагификация|Арассыыйа}} — Арассыыйаҕа салгын флотун күнэ * {{Флагификация|Колумбия}} — Инженер күнэ * {{Флагификация|Словения}} — [[Словения бэлиэ күннэрэ|Прекмурье словеннара ийэ омугу кытта хат холбоспут күннэрэ]] * {{Флагификация|Ямайка}} — Маркус Гарви күнэ. 2012 сыллаахтан Ямайкаттан төрүттээх панафриканист, хара националист [[Маркус Гарви]] төрөөбүт күнүгэр (1887-1940) бэлиэтэнэр * {{Флагификация|Арассыыйа}} — Салабаар күнэ == Түбэлтэлэр == * [[1502]] — [[Христофор Колумб]] [[Гондурас]] сирин [[Испания]] бас билиитинэн биллэрбит. * [[1771]] — Англия учуонайа [[Джозеф Пристли]] [[фотосинтез]] көстүүтүн арыйбыт. Умайыы эбэтэр тыыныы түмүгэр буомурбут салгын күөх үүнээйи дьайыытынан төттөрү тыынарга табыгастаах буоларын бэлиэтии көрбүт. * [[1903]] — Джозеф Пулитцер суруналыыстарга [[Пулитцер бириэмийэтэ|Пулитцер бириэмийэтин]] олохтообут. * [[1908]] — «Фантасмагория» диэн бастакы мультфильм [[Париж]]ка көрдөрүллүбүт. * [[1913]] — Онтарио штатын ([[Канаада]]) үөрэхтээһин департаамена француз тылынан үөрэтиини боппут. * [[1914 сыл|1914]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]]: Сталлупонен кыргыһыыта — Пруссияҕа Сталлупонен (билигин Нестеров диэн ааттаах) куорат анныгар генерал Герман фон Франсуа хамаандалаах ньиэмэс аармыйата Пауль фон Ренненкампф хамаандалаах нуучча аармыйатын кыайбыт. Бу улахан суолтата суох эрээри, сэрии илиҥҥи фронугар бастакы кыргыһыы этэ. * [[1918]] — Бассабыыктар баһылыктарыттан биирдэстэрэ [[Моисей Урицкай]]ы өлөрбүттэр. * [[1934]] — [[ССРС]] суруйааччыларын Бүтүн сойуустааҕы бастакы сийиэстэрэ буолбут. [[Былатыан Ойуунускай]] бырабылыанньа чилиэнинэн талыллыбыт. * [[1945]] — [[Аан дойду иккис сэриитэ]] бүтүүтүгэр [[Индонезия]] тутулуга суоҕун биллэрбит. Бу дойдуну үйэ кэриҥэ баһылаан олорбут [[Нидерланды]] ону билиммэтэх, инньэ гынан 4 сыллаах босхолонуу сэриитэ саҕаламмыт. * [[1955]] сыллаахха саха буруйа суох репрессияламмыт элбэх дьонун ааттарын сырдыкка таһаарбыт учуонай [[Клиорина Ираида Самоновна|Ираида Клиорина]] толору реабилитацияламмыт. Кини бэйэтэ уонтан тахса сыл лааҕырга, ол кэнниттэн көскө олорбута. * [[1977]] — «Арктика» сэбиэскэй атомнай ледокол [[Хотугу полюс]]ка тиийбит. * [[1998]] — Сергей Кириенко салайар РФ бырабыыталыстыбата дефолт (ол аата иэһин кэмигэр төлүүр кыаҕа суоҕун туһунан) биллэрбит уонна солкуобай куурсун өйүүр бэлиитикэтин тохтоппут. [[Арассыыйа]] саамай дириҥ кириисистэриттэн биирдэстэрэ саҕаламмыт. Бу төрүөтүнэн аһара улахан бүддьүөт ороскуота (Госдума сарбыйартан аккаастаммытын түмүгэр) уонна аан дойдуга ньиэп сыаната түһүүтэ, Азияҕа 1997 сыллааҕы кириисис буолбуттар. * [[1999]] — Туурсуйаҕа Измит диэн сиргэ сир хамсааһына буолбут, 17 тыһыынча киһи өлбүт. * [[2009]] — [[Хакасия]]ҕа Саян-Шушенскай быһыкка саахал буолбут, 75 киһи өлбүт. == Төрөөбүттэр == * [[1938]] — [[Негенбля Иван Ефимович|Иван Негенбля]], [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ]], устуоруйа билимин хандьыдаата, публицист. * [[1942]] — [[Муслим Магомаев]] (2008 өлб.), [[ССРС]], [[Азербайджан]] уонна Арассыыйа ырыаһыта, [[ССРС норуодунай артыыһа]]. == Өлбүттэр == * [[1972]] — Байкаалга тыыта түҥнэстэн [[Вампилов Александр Валентинович|Александр Вампилов]] (1937 төр.), драматург. Аҕатын — бүрээт учууталын — панмонголизмҥа буруйдаан 1938 сыллаахха суутунан ытан өлөрбүттэрэ. {{ыйдар}} [[Категория:Атырдьах ыйын 17]] 85dwtjcjoaggbuguou3qkvo6ttwbozj 382901 382900 2022-08-16T21:24:08Z HalanTul 51 /* Бэлиэ күннэр */ wikitext text/x-wiki '''Атырдьах ыйын 17''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 229-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 230-c күнэ). Сыл бүтүө 136 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|Аргентина}} — Генерал Хосе де Сан-Мартин күнэ. Бу киһи Аргентинаны, Чиилини уонна Перуну босхолообута * {{Флагификация|Габон}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]] (Францияттан, 1960) * {{Флагификация|Боливия}} — Дуоҕа күнэ * {{Флагификация|Индонезия}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]] (Японияттан, 1945) * {{Флагификация|Колумбия}} — Инженер күнэ * {{Флагификация|Словения}} — [[Словения бэлиэ күннэрэ|Прекмурье словеннара ийэ омугу кытта хат холбоспут күннэрэ]] * {{Флагификация|Ямайка}} — Маркус Гарви күнэ. 2012 сыллаахтан Ямайкаттан төрүттээх панафриканист, хара националист [[Маркус Гарви]] төрөөбүт күнүгэр (1887-1940) бэлиэтэнэр * {{Флагификация|Арассыыйа}} — Салабаар күнэ == Түбэлтэлэр == * [[1502]] — [[Христофор Колумб]] [[Гондурас]] сирин [[Испания]] бас билиитинэн биллэрбит. * [[1771]] — Англия учуонайа [[Джозеф Пристли]] [[фотосинтез]] көстүүтүн арыйбыт. Умайыы эбэтэр тыыныы түмүгэр буомурбут салгын күөх үүнээйи дьайыытынан төттөрү тыынарга табыгастаах буоларын бэлиэтии көрбүт. * [[1903]] — Джозеф Пулитцер суруналыыстарга [[Пулитцер бириэмийэтэ|Пулитцер бириэмийэтин]] олохтообут. * [[1908]] — «Фантасмагория» диэн бастакы мультфильм [[Париж]]ка көрдөрүллүбүт. * [[1913]] — Онтарио штатын ([[Канаада]]) үөрэхтээһин департаамена француз тылынан үөрэтиини боппут. * [[1914 сыл|1914]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]]: Сталлупонен кыргыһыыта — Пруссияҕа Сталлупонен (билигин Нестеров диэн ааттаах) куорат анныгар генерал Герман фон Франсуа хамаандалаах ньиэмэс аармыйата Пауль фон Ренненкампф хамаандалаах нуучча аармыйатын кыайбыт. Бу улахан суолтата суох эрээри, сэрии илиҥҥи фронугар бастакы кыргыһыы этэ. * [[1918]] — Бассабыыктар баһылыктарыттан биирдэстэрэ [[Моисей Урицкай]]ы өлөрбүттэр. * [[1934]] — [[ССРС]] суруйааччыларын Бүтүн сойуустааҕы бастакы сийиэстэрэ буолбут. [[Былатыан Ойуунускай]] бырабылыанньа чилиэнинэн талыллыбыт. * [[1945]] — [[Аан дойду иккис сэриитэ]] бүтүүтүгэр [[Индонезия]] тутулуга суоҕун биллэрбит. Бу дойдуну үйэ кэриҥэ баһылаан олорбут [[Нидерланды]] ону билиммэтэх, инньэ гынан 4 сыллаах босхолонуу сэриитэ саҕаламмыт. * [[1955]] сыллаахха саха буруйа суох репрессияламмыт элбэх дьонун ааттарын сырдыкка таһаарбыт учуонай [[Клиорина Ираида Самоновна|Ираида Клиорина]] толору реабилитацияламмыт. Кини бэйэтэ уонтан тахса сыл лааҕырга, ол кэнниттэн көскө олорбута. * [[1977]] — «Арктика» сэбиэскэй атомнай ледокол [[Хотугу полюс]]ка тиийбит. * [[1998]] — Сергей Кириенко салайар РФ бырабыыталыстыбата дефолт (ол аата иэһин кэмигэр төлүүр кыаҕа суоҕун туһунан) биллэрбит уонна солкуобай куурсун өйүүр бэлиитикэтин тохтоппут. [[Арассыыйа]] саамай дириҥ кириисистэриттэн биирдэстэрэ саҕаламмыт. Бу төрүөтүнэн аһара улахан бүддьүөт ороскуота (Госдума сарбыйартан аккаастаммытын түмүгэр) уонна аан дойдуга ньиэп сыаната түһүүтэ, Азияҕа 1997 сыллааҕы кириисис буолбуттар. * [[1999]] — Туурсуйаҕа Измит диэн сиргэ сир хамсааһына буолбут, 17 тыһыынча киһи өлбүт. * [[2009]] — [[Хакасия]]ҕа Саян-Шушенскай быһыкка саахал буолбут, 75 киһи өлбүт. == Төрөөбүттэр == * [[1938]] — [[Негенбля Иван Ефимович|Иван Негенбля]], [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ]], устуоруйа билимин хандьыдаата, публицист. * [[1942]] — [[Муслим Магомаев]] (2008 өлб.), [[ССРС]], [[Азербайджан]] уонна Арассыыйа ырыаһыта, [[ССРС норуодунай артыыһа]]. == Өлбүттэр == * [[1972]] — Байкаалга тыыта түҥнэстэн [[Вампилов Александр Валентинович|Александр Вампилов]] (1937 төр.), драматург. Аҕатын — бүрээт учууталын — панмонголизмҥа буруйдаан 1938 сыллаахха суутунан ытан өлөрбүттэрэ. {{ыйдар}} [[Категория:Атырдьах ыйын 17]] mw99y73emh5bnqcp3q1wj8wp9hme1ne 382902 382901 2022-08-16T22:40:45Z HalanTul 51 /* Түбэлтэлэр */ wikitext text/x-wiki '''Атырдьах ыйын 17''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 229-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 230-c күнэ). Сыл бүтүө 136 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * {{Флагификация|Аргентина}} — Генерал Хосе де Сан-Мартин күнэ. Бу киһи Аргентинаны, Чиилини уонна Перуну босхолообута * {{Флагификация|Габон}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]] (Францияттан, 1960) * {{Флагификация|Боливия}} — Дуоҕа күнэ * {{Флагификация|Индонезия}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]] (Японияттан, 1945) * {{Флагификация|Колумбия}} — Инженер күнэ * {{Флагификация|Словения}} — [[Словения бэлиэ күннэрэ|Прекмурье словеннара ийэ омугу кытта хат холбоспут күннэрэ]] * {{Флагификация|Ямайка}} — Маркус Гарви күнэ. 2012 сыллаахтан Ямайкаттан төрүттээх панафриканист, хара националист [[Маркус Гарви]] төрөөбүт күнүгэр (1887-1940) бэлиэтэнэр * {{Флагификация|Арассыыйа}} — Салабаар күнэ == Түбэлтэлэр == * [[1502]] — [[Христофор Колумб]] [[Гондурас]] сирин [[Испания]] бас билиитинэн биллэрбит. * [[1771]] — Англия учуонайа [[Джозеф Пристли]] [[фотосинтез]] көстүүтүн арыйбыт. Умайыы эбэтэр тыыныы түмүгэр буомурбут салгын күөх үүнээйи дьайыытынан төттөрү тыынарга табыгастаах буоларын бэлиэтии көрбүт. * [[1903]] — Джозеф Пулитцер суруналыыстарга [[Пулитцер бириэмийэтэ|Пулитцер бириэмийэтин]] олохтообут. * [[1908]] — «Фантасмагория» диэн бастакы [[Ойуулук|ойуулук]] [[Париж]]ка көрдөрүллүбүт. * [[1913]] — Онтарио штатын ([[Канаада]]) үөрэхтээһин департаамена француз тылынан үөрэтиини боппут. * [[1914 сыл|1914]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]]: Сталлупонен кыргыһыыта — Пруссияҕа Сталлупонен (билигин Нестеров диэн ааттаах) куорат анныгар генерал Герман фон Франсуа хамаандалаах ньиэмэс аармыйата Пауль фон Ренненкампф хамаандалаах нуучча аармыйатын кыайбыт. Бу улахан суолтата суох эрээри, сэрии илиҥҥи фронугар бастакы кыргыһыы этэ. * [[1918]] — Бассабыыктар баһылыктарыттан биирдэстэрэ [[Моисей Урицкай]]ы өлөрбүттэр. * [[1934]] — [[ССРС]] суруйааччыларын Бүтүн сойуустааҕы бастакы сийиэстэрэ буолбут. [[Былатыан Ойуунускай]] бырабылыанньа чилиэнинэн талыллыбыт. * [[1945]] — [[Аан дойду иккис сэриитэ]] бүтүүтүгэр [[Индонезия]] тутулуга суоҕун биллэрбит. Бу дойдуну үйэ кэриҥэ баһылаан олорбут [[Нидерланды]] ону билиммэтэх, инньэ гынан 4 сыллаах босхолонуу сэриитэ саҕаламмыт. * [[1955]] сыллаахха саха буруйа суох репрессияламмыт элбэх дьонун ааттарын сырдыкка таһаарбыт учуонай [[Клиорина Ираида Самоновна|Ираида Клиорина]] толору реабилитацияламмыт. Кини бэйэтэ уонтан тахса сыл лааҕырга, ол кэнниттэн көскө олорбута. * [[1977]] — «Арктика» сэбиэскэй атомнай ледокол [[Хотугу полюс]]ка тиийбит. * [[1998]] — Сергей Кириенко салайар РФ бырабыыталыстыбата дефолт (ол аата иэһин кэмигэр төлүүр кыаҕа суоҕун туһунан) биллэрбит уонна солкуобай куурсун өйүүр бэлиитикэтин тохтоппут. [[Арассыыйа]] саамай дириҥ кириисистэриттэн биирдэстэрэ саҕаламмыт. Бу төрүөтүнэн аһара улахан бүддьүөт ороскуота (Госдума сарбыйартан аккаастаммытын түмүгэр) уонна аан дойдуга ньиэп сыаната түһүүтэ, Азияҕа 1997 сыллааҕы кириисис буолбуттар. * [[1999]] — Туурсуйаҕа Измит диэн сиргэ сир хамсааһына буолбут, 17 тыһыынча киһи өлбүт. * [[2009]] — [[Хакасия]]ҕа Саян-Шушенскай быһыкка саахал буолбут, 75 киһи өлбүт. == Төрөөбүттэр == * [[1938]] — [[Негенбля Иван Ефимович|Иван Негенбля]], [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ]], устуоруйа билимин хандьыдаата, публицист. * [[1942]] — [[Муслим Магомаев]] (2008 өлб.), [[ССРС]], [[Азербайджан]] уонна Арассыыйа ырыаһыта, [[ССРС норуодунай артыыһа]]. == Өлбүттэр == * [[1972]] — Байкаалга тыыта түҥнэстэн [[Вампилов Александр Валентинович|Александр Вампилов]] (1937 төр.), драматург. Аҕатын — бүрээт учууталын — панмонголизмҥа буруйдаан 1938 сыллаахха суутунан ытан өлөрбүттэрэ. {{ыйдар}} [[Категория:Атырдьах ыйын 17]] 6e9kgb770xfi3mygh508yupq0q2tnvc 0 10372 382898 382854 2022-08-16T20:13:58Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Infobox Person | name = Жак Картье | image = Jacques Cartier 1851-1852.jpg | caption = | birth_date = [[Ахсынньы 31]], [[1491]] | birth_place = [[Сен-Мало]], [[Франция]] | death_date = [[Балаҕан ыйын 1]], [[1557]] | death_place = [[Сен-Мало]], [[Франция]] | known_for = [[Хоту Америка]] иhигэр сылдьыбыт бастакы [[Эуропа]] киhитэ. [[Канада]]ны [[Франция]]ҕа бас билиннэрбитэ. | occupation = Француз [[навигатор]]а уонна [[чинчийээччи]]тэ }} '''Жак Картье''' (''Jacques Cartier'', [[Ахсынньы 31]], [[1491]] — [[Балаҕан ыйын 1]], [[1557]]) диэн билиҥҥи [[Канада]] сирин [[Франция]]ҕа бас билиннэрбит француз [[чинчийээччи]]тэ. [[Сент Лоренс хомото|Сен Лоренс хомотун]] уонна [[Сент Лоренс өрүс]] кытылларын хаартаҕа бэлиэтээбитэ. {{Bio-stub}} [[Категория:Чинчийээччилэр]] [[Категория:Канада]] [[Категория:Франция]] s6pq18w38l5bwkfj085ei7kzk9zeeoh 0 15755 382903 379211 2022-08-16T23:05:21Z 217.118.64.1 wikitext text/x-wiki '''Клиорина Ираида Самоновна''' — суруйааччы, драматуур, суруналыыс, СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ ([[1994]]), [[Уус Алдан улууһа|Уус Алдан улууһун]] ытык гражданина. [[1915]] сыллаахха билиҥҥи истиилиэн [[кулун тутар 16]] күнүгэр [[Дьокуускай]]га төрөөбүтэ. Аҕата [[Амма улууһа|Аммаҕа]] көскө кэлэ сылдьар Клиорин Самон Маркович (1891—1960), Сэрии сэбин уура сыппытын уонна «Хотугу Манчжурия холбоһуктаах социалистара» диэн тэрилтэ сокуоннайа суох типографиятыгар сыһыаннааҕын иһин Саха сиригэр көскө ыытыллыбыт. Ийэтэ тыа учуутала Клиорина (төрүөҕүнэн Малькова) Антонина Авксентьевна (1893—1971). Аҕата көһүн болдьоҕо бүтүөр дылы ийэтин кытта Уус-Алдаҥҥа (?) [[Кириэс Халдьаайы]]га олорбуттар. [[1917]] с. дьиэ кэргэн [[Благовещенскай]] куоракка көспүттэр, онтон — 1921 сыллаахтан 1932 сыллахха диэри [[Харбиин|Харбииҥҥа]] КВЖД зонатыгар олорбуттар. Онно кистэлэҥ ыччат тэрилтэлэрин үлэтигэр кыттар: 1924 с. — пионерия, 1931 с. — хомсомуол. 1928—1929 сс. [[Сэбиэскэй Сойуус]] уонна [[Кытай]] ыккардыларынааҕы иирсээн кэмигэр политическэй охсуһууга кыттыспыт. Аҕата табаарыстарын кытта түүн [[Хабаровскай]] араадьыйатын истэллэрин харабыллыыр эбит. [[1931]] с. ССРС гражданнарыгар аналлаах Индустриально-железнодорожнай техникум иһинэн 9 кылаастаах орто оскуоланы бүтэрбит. 1932 с. консульство [[Москуба]]ҕа үөрэттэрэ ыыппытын, ол эрээри хомсомуол тус(личнэй) дьыалата суох буолан уонна ВКП (б) устуоруйатын билбэккэ, кыайан киирбэтэх. Общественнай аһылык үнүстүүтүгэр сэкиритээринэн үлэлээбит, онтон 1934 с. ИФЛИ (Москубатааҕы устуоруйа, бөлүһүөпүйэ института) бөлүһүөпүйэ бакылтыатыгар киирбит, онтон 1935 с. хомсомуол киин кэмитиэтэ ГУГБ НКВД Уһук Илиннээҕи салаатыгар контрразведкаҕа үлэҕэ ыыппыт. [[1937]] с. Япония үспүйүөнэ диэн сымыйанан буруйданан хаайыллыбыт, ССРС ОСО НКВД-та от ыйын 23 күнүгэр "сууттаан" 8 сылга лааҕырга ыыппыт. Мордовияҕа "Ийэ дойду таҥнарыахсыттарын дьиэ кэргэттэрэ" («ЧСИР» — членов семей изменников родины) сытар Темниковскай дьахтар лааҕырыгар сыппыт. 23 саастааҕар лааҕырга ньиэрбэтэ тулуйбакка инбэлиит буолбут. 1940 с. «Карлаг» диэн уопсай лааҕырга көһөрбүттэр — Караганда аттыгар. Лааҕырга сытар кэмигэр суруйуунан дьарыктанар буолбут. 1945 с. Москубаҕа икки киинэ уонна хас да ойуулук сценарийын суруйан ыыппыт. "Казахская сюита" сценарийын туһанан кэлин И. Пырьев "Сказание о земле Сибирской" киинэни устубута. 1947 с. босхоломмут, аҕыс сыл оннугар 10,5 сыл хаайыыга олорбут. Босхолонон баран Москубаҕа олороро бобуллубут (101 км). 1947-49 сс. Щелковскай промкомбинакка худуоһунньук-ретушердаабыт. 1948 с. Саха суруйааччыларын сойууһун бэрэстээтэлэ Николай Якутскай көрдөһүүтүнэн [[Урсик]] туһунан "Бастакы кыымнар" (Первые искры) диэн дырааманы суруйууну саҕалаабыт, 1949 с. Дьокуускайга тыйаатырга туруорарга эрэкэмэндээссийэлээбиттэр. 1950 с. муус устар 19 күнүгэр эмиэ урукку буруйун иһин хаайыллыбыт, [[Красноярскай кыраай]] Эбэҥки национальнай уокуругун [[Туру]] бөһүөлэгэр болдьоҕо суох көскө ыытыллыбыт. Манна "Свет Востока" диэн сценарий суруйбута, Эвенкия сайдыытын туһунан "Вторчино рожденные" монографиятын суруйбута. Ону таһынан Сэбиэскэй Сойуус дьоруойун И. Увачан хорсун быһыытын ойуулаан хартыына суруйбута. 1951 с. сценарнай устуудьуйа көҕүлээһининэн Н.Г. Чернышевскай туһунан сценарийы бүтэртэртэрээри Москубаҕа ыҥыран ылбыттар. Кинорежиссер А.П. Довженко, бэйиэт А.А. Сурков уо.д.а. МГБ иннигэр Москубаҕа хаалларар туһунан хадатаайыстыба суруйбуттара да буоллар, суруйааччыны төттөрү этаабынан Красноярскай кыраайга ыыппыттара. [[1954]] с. Москубаҕа төннүбүт. ССРС Үрдүкү суутун байыаннай коллегията 1955 сыллаахха атырдьах ыйын 17 күнүгэр толору реабилитациялаабыт. Бу кэнниттэн көхтөөх суруналыыс, суруйааччы, чинчийээччи уонна быраабы көмүскээччи үлэтэ саҕаламмыт. 1955 сыллаахтан араас сценарий устуудьуйаларын кытта дуогабардаһан үлэлээбитэ. 1956 с. Бүтүн ссойуустааҕы күрэс дьүүллүүр сүбэтэ икки киинэ сценарийын туруорарга эрэкэмэндээссийэлээбитэ, ол эрээри ол үлэлэрэ киэҥ экрааҥҥа тахсыбытахтара. 1958 сыллаахтан суруналыыстыканан дьарыктаныытын саҕалаабыта. 1960 с. "П.Н. Сокольников и его переписка с Л.Н. Толстым" диэн ыстатыйаны бэчээттээн саха бастакы идэтийбит бырааһын аатын сөргүтэр үлэни саҕалаабыта. Саха устуоруйатыгар суруллубут икки дыраамата араадьыаҕа испэктээх буолан тахсыбыттара (Вилюйский Прометей, 1961, Ледовая осада, 1964). 1969 с. Урсик туһунан хомуурунньугу бэчээттэппитэ. 1970 с. "Хроника жизни якутского интеллигента" пьесаны түмүктээбитэ, бу үлэтэ сахалыы тылбаастаммыта. Олоҕун барытын үлэтин Саха сирин кытта ситимнээбитэ. Умунууга хаалбыт саха интэлигиэнсийэтин аатын сөргүтүүгэ бастакы үлэлэри суруйбута. Народник Н. Г. Неустроев-Урсик, быраас П. Н. Сокольников, агроном М. Ф. Слепцов, түмэт дьайыксыт, бэлиитик В. В. Никифоров-Күлүмнүүр ааттарын сөргүппүтэ. Ону таһынан кини хадаатайынан Харбиҥҥа олорон буруйдаммыт дьон реабилитацияламмыттара. Олоҕун тиһэх сылларыгар Польша тиэмэтинэн уонна мемуар суруйуутунан дьарыктаммыта. «История без флёра-2. Тайна кода „Моряки“ — чекистской союзной операции по ликвидации первых якутских большевиков, 1937—1938 гг.» диэн докумуонунан уочарка суруйбута. Бу үлэлэрэ бэчээккэ тахсыбакка хаалбытара, рукописьтара сүппүтүнэн ааҕылла сылдьыбыттара. Ол эрээри, кэлин Саха Национальнай архыыбыгар бэйэтин пуондатыгар харалла сыталлара көстүбүтэ. Чуолкайдана илик сибидиэнньэнэн [[2002]] сыллаахха ахсынньыга Москубаҕа өлбүт. Ханна көмүллүбүтэ биллибэт<ref>http://sakhanews.ru/38587.html Исполняется 95 лет со дня рождения известной правозащитницы, писателя и журналиста Ираиды Клиориной </ref>. === Дьиэ кэргэнэ === * Аҕатын бииргэ төрөөбүтэ Клиорин Захарий Маркович (1881-1930) — Харбииҥҥа олорбут, "Восточное обозрение" диэн нууччалыы хаһыат суруналыыһа. * Таайын уола Клиорин Марк Захарович (1904-1942) — литератор, суруналыыс, тылбаасчыт. * Ийэтинэн эбэтин ииппит уола (аймахтарын оҕото тулаайах хаалбытын ииппит) Николай Захаренко — 1925 сыллаахтан Саха АССР үбүн наркома. * Эбэтин төрөппүт уола Михаил Мальков 1921 с. взвод хамандыыра, Охуоскай эспэдииссийэлиир этэрээтин хамандыырын солбуйааччыта, 1921 с. [[балаҕан ыйын 27]] күнүгэр үрүҥнэр тоһуурдарыгар түбэһэн 23 сааһыгар өлбүт. * Эһэтэ Мальков Авксентий Николаевич, Дьокуускайга почта үлэһитэ, 1915 с. Дьааҥы уокуругар командировкаҕа сылдьан күндү таас туһунан үһүйээни истэн, Муома өрүс салаата Катышка үрэххэ баран чинчийэ сылдьыбыт, Клиорина ахтыытыгар суруйарынан, алмаас булбут, 1915 сыл атырдьах ыйын 13 күнүгэр Дьааҥы полицейскай управлениятыгар ол туһунан сайабылыанньа суруйбут. 1930 сыллаахха "социально-чуждый и опасный элемент" быһыытынан репрессияламмыт, ол эрээри аҕыйах ыйынан хайыыттан таһаарыллыбыт, хотугу оруйуоннарга олорор бырааба быстан, Аммаҕа олорбут. * Балта Тамара Самновна, Аммаҕа 1916 сыл балаҕан ыйын 24 күнүгэр төрөөбүт. {{Биики Домох|Клиорина Ираида Самоновна}} == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} {{rq|cat|img|wikify|style|translate|}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:Чинчийээччилэр]] [[Категория:Суруйааччылар]] [[Категория:Саха устуоруйата]] [[Категория:1915 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:2002 сыллаахха өлбүттэр]] oa1mb82ehpsn2x8upyq9b0jvbdq1gyx 0 41153 382882 339298 2022-08-16T19:10:06Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki === утум === потомственный, наследственный; '''кинилэр утум уус дьон''' все они потомственные мастера. === последовательность === ''ж.'' I. утума-ситимэ; 2. ''(логичность, закономерность)'' утумнаах буолуу; утумнааҕа, биир сүрүннээҕэ. {{омоон}} b0bvcx2o14n6e10d9shlxxizi65e0mu 0 41309 382880 339405 2022-08-16T19:05:44Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki Күн маассата <math>1,985\cdot10^{30}</math> кг, оттон водород атомын маассата — <math>1,674\cdot10^{21}</math> кг тэҥин справочнай литератураҕа булан көрүөххэ сөп. <math>10^{30}</math> диэн суруллуу отут хас биирдиитэ уоҥҥа тэҥнэһэр төгүллээччилээх [[Үөскэм|үөскэми]] көрдөрөр. <math>10</math> чыыһыла <math>0,\ 1,\ 2\ </math> уо.д.а. көрдөрөөччүлээх степенин [[Утум|утумунан]] суруйуохха. Строка буллубут: <math>10^0,\ 10^1,\ 10^2,\ 10^3,\ {.}{.}{.}\ . </math> (1) Бу строкаҕа хас биирдии чыыһыла кэлин чыыһылаттан 10 төгүл кыра. Хаҥас диэки итинник сокуонунан (1) строканы салҕаатахха, <math>10^0</math>  иннинэ кэлэрин суруйабыт, <math>\frac{1}{10} =\frac{1}{10^1} </math> , <math>\frac{1}{10^1} </math> иннинэ <math>\frac{1}{100} =\frac{1}{10^2} </math> чыыһыланы,  <math>\frac{1}{10^2} </math>  иннинэ <math>\frac{1}{10^3} </math>  чыыһыла уо.д.а. Ылабыт: <math>{.}{.}{.},\ \frac{1}{10^3},\ \frac{1}{10^2},\ \frac{1}{10^1},\ 10^0,\ 10^1,\ 10^2,\ 10^3, \ {.}{.}{.}\ .</math> (2) (2) строкаҕа <math>10^0</math> чыыһылаттан уҥа хас биирдии степень көрдөрөөччүтэ кэнниттэн кэлэр степень көрдөрөөччүтүттэн 1-нэн кыра. Ити сокуону чыыһылаларга тарҕата таарыйа, <math>10^0</math> чыыһыла иннигэр [[Мэлдьэхтээх чыыһылалар|мэлдьэхтээх]] көрдөрөөччүлээх степеннэринэн суруйаллар. <math>\frac{1}{10^1}</math>  оннугар <math>10^{-1}</math> суруйаллар, <math>\frac{1}{10^2}</math> оннугар <math>10^{-2}</math> суруйаллар, <math>\frac{1}{10^3}</math> оннугар <math>10^{-3}</math> суруйаллар уо.д.а. Ылаллар: <math>{.}{.}{.},\ 10^{-3},\ 10^{-2},\ 10^{-1},\ 10^0,\ 10^1,\ 10^2,\ 10^3,\ {.}{.}{.}\ .</math> Онон, <math>10^{-1}</math> көрдөрөр <math>\frac{1}{10^1}</math>, <math>10^{-2}</math> көрдөрөр <math>\frac{1}{10^2}</math>, <math>10^{-3}</math> көрдөрөр <math>\frac{1}{10^3}</math> уо.д.а. Итинник сөпсөһүү нуултан ураты ханнык баҕарар степень олоҕор ылыллар. == Быһаарыы == <math>a\neq0 </math> '''уонна <math>n</math> - мэлдьэхтээх бүтүн чыыһыла буоллаҕына, оччоҕо''' '''<math>a^n=\frac{1}{a^{-1}}</math>''' Ити быһаарыынан туһанан, булуоҕуҥ <math>5^{-2}=\frac{1}{5^2}=\frac{1}{25};\ \ (-3)^{-4}=\frac{1}{(-3)^4}=\frac{1}{81};\ \ (-\frac{1}{2})^{-3}=\frac{1}{(-\frac{1}{2})^{3}}=-8.</math> <math>0^n</math> этиллии бүтүн мэлдьэхтээх <math>n</math>-ҥа (оннук курдук <math>n=0</math> эмиэ) өйдөбүлэ суох. Өйдөөҥ, <math>n</math> натуральнай эрэ буоллаҕына, этиллии өйдөбүллэнэр уонна суолтата 0 тэҥнэһэр. Пуун иннигэр көрүллүбүт холобурбутугар төннүөҕүҥ. Водород атомын көрдөрөр <math>1,674\cdot10^{21}</math> кг суруллууну билигин биһиги билэбит: <math>1,674\cdot10^{21}</math> кг <math>=1,674\cdot\frac{1}{10^{21}}</math> кг <math>=1,674:10^{21}</math> кг <math>=0,000...1674</math> кг. == Свойстволара == Эһиэхэ биллэр натуральнай көрдөрөөччүлээх степеннар свойстволара ханнык баҕарар бүтүн көрдөрөөччүлээх степеҥҥэ сөптөөхтөр (степень олоҕо 0 тэҥэ суоҕун курдук көрдөххө). Чуолаан: '''''ханнык баҕарар''''' <math>a\neq0</math>''''', ханнык баҕарар''''' <math>m</math> '''''уонна''''' <math>n</math>'''''.''''' <math>a^m\cdot a^n=a^{m+n},</math> <math>a^m: a^n=a^{m-n},</math> <math>(a^m)^n=a^{mn},</math> '''''ханнык баҕарар''''' <math>a\neq0</math>''''',''''' <math>b\neq0</math> '''''уонна ханнык баҕарар бүтүн''''' <math>n</math> <math>(ab)^n=a^nb^n,</math> <math>(\frac{a}{b})^n=\frac{a^n}{b^n}.</math> == 1 холобур == <math>a^{-17}\cdot a^{21}</math> үөскэми уларытыаҕыҥ. Тэҥ олохтоох степеннэри төгүллээһиҥҥэ олоҕун бэйэтинэн хааллараллар, оттон степеннэр көрдөрөөччүлэрин эбэллэр: <math>{\displaystyle a^{-17}\cdot a^{21}} =a^{-17+21}=a^4</math> == 2 холобур == <math>b^2:b^5</math> өлүүнү уларытыаҕыҥ. Тэҥ олохтоох степеннэри төгүллээһиҥҥэ олоҕун бэйэтинэн хааллараллар, оттон түҥэтиллээччи степенин көрдөрөөччүтүттэн түҥэтээччи степенин көрдөрөөччүтүн көҕүрэтэллэр. Онон: <math>{\displaystyle b^{2}: b^{5}} =b^{2-5}=b^{-3}</math> == 3 холобур == <math>(2a^3b^{-5})^{-2}</math> этиллиини судургутуохха. Үөскэми степеҥҥэ таһаарыыга хас биирдии төгуллэһээччини ол степеҥҥэ таһаараллар уонна түмүктэри төгүллүүллэр. Степени степеҥҥэ таһаарыыга олоҕун уруккутунан хааллараллар, оттон степень көрдөрөөччүлэрин төгүллүүллэр. Онон: <math>{\displaystyle (2a^{3}b^{-5})^{-2}} =2^{-2}\cdot (a^3)^{-2}(b^{-5})^{-2}=\frac{1}{4}a^{-6}b^{10}</math> = Чыыһыла бигэргэммит көрүҥэ = Наукаҕа уонна техникаҕа наһаа улахан уонна наһаа кыра ууруктаах чыыһылалар көрсөллөр. Холобур, улахан Сир сабардама бэриллэр - <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000 </math> км³ , оттон кыранан <math>0,0000000003 </math> м тэҥнэһэр уу молекулатын диаметра. <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000 </math> уонна <math>0,0000000003 </math> чыыһылалар хас биирдиилэрин 1 уонна 10 икки ардыларынааҕы чыыһыла үөскэмин быһыытынан уонна 10 чыыһыла степенигэр сөп түбэһэр гына көрдөрүөҕүҥ: <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000=1,083\cdot10^{12}; </math> <math>0,000000003=3\cdot 10^{-10}. </math> Биһиги <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000 </math> уонна <math>0,0000000003 </math> чыыһылалары ''бигэргэммит көрүҥҥэ'' суруйдубут. Итинник көрүҥҥэ ханнык баҕарар ууруктаах чыыһыланы киллэриэххэ сөп. <math>a</math> чыыһыла бигэргэммит көрүҥүнэн <math>a \cdot 10^n</math> суруллуу <math>1\leqslant a<10</math> уонна <math>n</math> - бүтүн чыыһыла буоллахтарына ааттанар. <math>n</math> чыыһыла <math>a</math> ''чыыһыла бэрээдэгинэн'' ааттанар. Холобур <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000 </math> бэрээдэгэ 12 тэҥ, оттон <math>0,0000000003 </math> -10 тэҥ. Чыыһыла бэрээдэгэ ол чыыһыла төһө улаханын эбэтэр кыратын көрдөрөр. == 1 холобур == <math>\alpha=4\ 350 \ 000</math> чыыһыланы бигэргэммит көрүҥүнэн көрдөрүөҕүҥ. Бүтүн чааһыгар биир сыыппара хааларын курдук, <math>\alpha</math> чыыһылаҕа запятойда туруоруоҕуҥ. Түмүгэр <math>4,35</math> ылабыт. <math>6</math> уҥа сыыппараны запятойунан арааран, биһиги <math>\alpha</math> чыыһыланы <math>10^6</math> төгүл кыччатабыт. Ол иһин <math>\alpha</math> <math>4,35</math> чыыһылатааҕар <math>10^6</math> төгүл улахан. Онон: <math>\alpha=4,35\cdot 10^6</math> == 2 холобур == <math>\alpha=0,000508</math> чыыһыланы бигэргэммит көрүҥҥэ киллэриэҕиҥ. Бүтүн чааһыгар нуултан ураты биир сыыппара баарын курдук, <math>\alpha</math> чыыһылаҕа запятойу сыҕарытыаҕыҥ. Түмүгэр <math>5,08</math> буолуо. Запятойу 4 бэлиэнэн уҥа сыҕарытан, биһиги <math>\alpha</math> чыыһыланы <math>10^4</math> төгүл улаатыннардыбыт. Онон: <math>\alpha=5,08:10^4=5,08\cdot\frac{1}{10^4}=5,08\cdot 10^{-4}</math> == 3 холобур == <math>1,701\cdot 10^3 </math> түҥэтэбит <math>3,78\cdot 10^{-2}</math>: <math>(1,701\cdot10^3):(3,78\cdot10^{-2})=\frac{1,701\cdot10^3}{3,78\cdot10^{-2}}</math> Түҥэтээччилээх түҥтиллээччини <math>10^2</math> төгүллээн баран <math>1,701 </math>-ри <math>3,78</math>-ка түҥэттэхпинэ, тахсар: <math>\frac{1,701\cdot10^3}{3,78\cdot10^{-2}}=0,45\cdot10^5=4,5\cdot10^4</math> = Туттуллубут литература = '''Алгебра:''' Орто оск. 8 кыл. учебнига / Ю. Н. Макарычев, Н. Г. Миндюк, К. И. Нешков, С. Б. Суворова. — 1-кы тахсыыта. — Дьокуускай: "Бичик" нац. кинигэ кыһата, 1995. — 240 с. ил. Оҥордо: Федоров Байытаан, ФИИТ-17 [[Категория:Аритметика]] tpeadb01fkfdsxq01akzov3xmkba7an 382881 382880 2022-08-16T19:08:54Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki Күн маассата <math>1,985\cdot10^{30}</math> кг, оттон водород атомын маассата — <math>1,674\cdot10^{21}</math> кг тэҥин справочнай литератураҕа булан көрүөххэ сөп. <math>10^{30}</math> диэн суруллуу отут хас биирдиитэ уоҥҥа тэҥнэһэр төгүллээччилээх [[Үөскэм|үөскэми]] көрдөрөр. <math>10</math> чыыһыла <math>0,\ 1,\ 2\ </math> уо.д.а. көрдөрөөччүлээх степенин [[Утум|утумунан]] суруйуохха. Строка буллубут: <math>10^0,\ 10^1,\ 10^2,\ 10^3,\ {.}{.}{.}\ . </math> (1) Бу строкаҕа хас биирдии чыыһыла кэлин чыыһылаттан 10 төгүл кыра. Хаҥас диэки итинник сокуонунан (1) строканы салҕаатахха, <math>10^0</math>  иннинэ кэлэрин суруйабыт, <math>\frac{1}{10} =\frac{1}{10^1} </math> , <math>\frac{1}{10^1} </math> иннинэ <math>\frac{1}{100} =\frac{1}{10^2} </math> чыыһыланы,  <math>\frac{1}{10^2} </math>  иннинэ <math>\frac{1}{10^3} </math>  чыыһыла уо.д.а. Ылабыт: <math>{.}{.}{.},\ \frac{1}{10^3},\ \frac{1}{10^2},\ \frac{1}{10^1},\ 10^0,\ 10^1,\ 10^2,\ 10^3, \ {.}{.}{.}\ .</math> (2) (2) строкаҕа <math>10^0</math> чыыһылаттан уҥа хас биирдии степень көрдөрөөччүтэ кэнниттэн кэлэр степень көрдөрөөччүтүттэн 1-нэн кыра. Ити сокуону чыыһылаларга тарҕата таарыйа, <math>10^0</math> чыыһыла иннигэр [[Мэлдьэхтээх чыыһылалар|мэлдьэхтээх]] көрдөрөөччүлээх степеннэринэн суруйаллар. <math>\frac{1}{10^1}</math>  оннугар <math>10^{-1}</math> суруйаллар, <math>\frac{1}{10^2}</math> оннугар <math>10^{-2}</math> суруйаллар, <math>\frac{1}{10^3}</math> оннугар <math>10^{-3}</math> суруйаллар уо.д.а. Ылаллар: <math>{.}{.}{.},\ 10^{-3},\ 10^{-2},\ 10^{-1},\ 10^0,\ 10^1,\ 10^2,\ 10^3,\ {.}{.}{.}\ .</math> Онон, <math>10^{-1}</math> көрдөрөр <math>\frac{1}{10^1}</math>, <math>10^{-2}</math> көрдөрөр <math>\frac{1}{10^2}</math>, <math>10^{-3}</math> көрдөрөр <math>\frac{1}{10^3}</math> уо.д.а. Итинник сөпсөһүү нуултан ураты ханнык баҕарар степень олоҕор ылыллар. == Быһаарыы == <math>a\neq0 </math> '''уонна <math>n</math> - мэлдьэхтээх бүтүн чыыһыла буоллаҕына, оччоҕо''' '''<math>a^n=\frac{1}{a^{-1}}</math>''' Ити быһаарыынан туһанан, булуоҕуҥ <math>5^{-2}=\frac{1}{5^2}=\frac{1}{25};\ \ (-3)^{-4}=\frac{1}{(-3)^4}=\frac{1}{81};\ \ (-\frac{1}{2})^{-3}=\frac{1}{(-\frac{1}{2})^{3}}=-8.</math> <math>0^n</math> этиллии бүтүн мэлдьэхтээх <math>n</math>-ҥа (оннук курдук <math>n=0</math> эмиэ) өйдөбүлэ суох. Өйдөөҥ, <math>n</math> натуральнай эрэ буоллаҕына, этиллии өйдөбүллэнэр уонна суолтата 0 тэҥнэһэр. Пуун иннигэр көрүллүбүт холобурбутугар төннүөҕүҥ. Водород атомын көрдөрөр <math>1,674\cdot10^{21}</math> кг суруллууну билигин биһиги билэбит: <math>1,674\cdot10^{21}</math> кг <math>=1,674\cdot\frac{1}{10^{21}}</math> кг <math>=1,674:10^{21}</math> кг <math>=0,000...1674</math> кг. == Свойстволара == Эһиэхэ биллэр натуральнай көрдөрөөччүлээх степеннар свойстволара ханнык баҕарар бүтүн көрдөрөөччүлээх степеҥҥэ сөптөөхтөр (степень олоҕо 0 тэҥэ суоҕун курдук көрдөххө). Чуолаан: '''''ханнык баҕарар''''' <math>a\neq0</math>''''', ханнык баҕарар''''' <math>m</math> '''''уонна''''' <math>n</math>'''''.''''' <math>a^m\cdot a^n=a^{m+n},</math> <math>a^m: a^n=a^{m-n},</math> <math>(a^m)^n=a^{mn},</math> '''''ханнык баҕарар''''' <math>a\neq0</math>''''',''''' <math>b\neq0</math> '''''уонна ханнык баҕарар бүтүн''''' <math>n</math> <math>(ab)^n=a^nb^n,</math> <math>(\frac{a}{b})^n=\frac{a^n}{b^n}.</math> === 1 холобур === <math>a^{-17}\cdot a^{21}</math> үөскэми уларытыаҕыҥ. Тэҥ олохтоох степеннэри төгүллээһиҥҥэ олоҕун бэйэтинэн хааллараллар, оттон степеннэр көрдөрөөччүлэрин эбэллэр: <math>{\displaystyle a^{-17}\cdot a^{21}} =a^{-17+21}=a^4</math> === 2 холобур === <math>b^2:b^5</math> өлүүнү уларытыаҕыҥ. Тэҥ олохтоох степеннэри төгүллээһиҥҥэ олоҕун бэйэтинэн хааллараллар, оттон түҥэтиллээччи степенин көрдөрөөччүтүттэн түҥэтээччи степенин көрдөрөөччүтүн көҕүрэтэллэр. Онон: <math>{\displaystyle b^{2}: b^{5}} =b^{2-5}=b^{-3}</math> === 3 холобур === <math>(2a^3b^{-5})^{-2}</math> этиллиини судургутуохха. Үөскэми степеҥҥэ таһаарыыга хас биирдии төгуллэһээччини ол степеҥҥэ таһаараллар уонна түмүктэри төгүллүүллэр. Степени степеҥҥэ таһаарыыга олоҕун уруккутунан хааллараллар, оттон степень көрдөрөөччүлэрин төгүллүүллэр. Онон: <math>{\displaystyle (2a^{3}b^{-5})^{-2}} =2^{-2}\cdot (a^3)^{-2}(b^{-5})^{-2}=\frac{1}{4}a^{-6}b^{10}</math> == Чыыһыла бигэргэммит көрүҥэ == Наукаҕа уонна техникаҕа наһаа улахан уонна наһаа кыра ууруктаах чыыһылалар көрсөллөр. Холобур, улахан Сир сабардама бэриллэр - <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000 </math> км³ , оттон кыранан <math>0,0000000003 </math> м тэҥнэһэр уу молекулатын диаметра. <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000 </math> уонна <math>0,0000000003 </math> чыыһылалар хас биирдиилэрин 1 уонна 10 икки ардыларынааҕы чыыһыла үөскэмин быһыытынан уонна 10 чыыһыла степенигэр сөп түбэһэр гына көрдөрүөҕүҥ: <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000=1,083\cdot10^{12}; </math> <math>0,000000003=3\cdot 10^{-10}. </math> Биһиги <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000 </math> уонна <math>0,0000000003 </math> чыыһылалары ''бигэргэммит көрүҥҥэ'' суруйдубут. Итинник көрүҥҥэ ханнык баҕарар ууруктаах чыыһыланы киллэриэххэ сөп. <math>a</math> чыыһыла бигэргэммит көрүҥүнэн <math>a \cdot 10^n</math> суруллуу <math>1\leqslant a<10</math> уонна <math>n</math> - бүтүн чыыһыла буоллахтарына ааттанар. <math>n</math> чыыһыла <math>a</math> ''чыыһыла бэрээдэгинэн'' ааттанар. Холобур <math>1\ 083\ 000\ 000\ 000 </math> бэрээдэгэ 12 тэҥ, оттон <math>0,0000000003 </math> -10 тэҥ. Чыыһыла бэрээдэгэ ол чыыһыла төһө улаханын эбэтэр кыратын көрдөрөр. === 1 холобур === <math>\alpha=4\ 350 \ 000</math> чыыһыланы бигэргэммит көрүҥүнэн көрдөрүөҕүҥ. Бүтүн чааһыгар биир сыыппара хааларын курдук, <math>\alpha</math> чыыһылаҕа запятойда туруоруоҕуҥ. Түмүгэр <math>4,35</math> ылабыт. <math>6</math> уҥа сыыппараны запятойунан арааран, биһиги <math>\alpha</math> чыыһыланы <math>10^6</math> төгүл кыччатабыт. Ол иһин <math>\alpha</math> <math>4,35</math> чыыһылатааҕар <math>10^6</math> төгүл улахан. Онон: <math>\alpha=4,35\cdot 10^6</math> === 2 холобур === <math>\alpha=0,000508</math> чыыһыланы бигэргэммит көрүҥҥэ киллэриэҕиҥ. Бүтүн чааһыгар нуултан ураты биир сыыппара баарын курдук, <math>\alpha</math> чыыһылаҕа запятойу сыҕарытыаҕыҥ. Түмүгэр <math>5,08</math> буолуо. Запятойу 4 бэлиэнэн уҥа сыҕарытан, биһиги <math>\alpha</math> чыыһыланы <math>10^4</math> төгүл улаатыннардыбыт. Онон: <math>\alpha=5,08:10^4=5,08\cdot\frac{1}{10^4}=5,08\cdot 10^{-4}</math> === 3 холобур === <math>1,701\cdot 10^3 </math> түҥэтэбит <math>3,78\cdot 10^{-2}</math>: <math>(1,701\cdot10^3):(3,78\cdot10^{-2})=\frac{1,701\cdot10^3}{3,78\cdot10^{-2}}</math> Түҥэтээччилээх түҥтиллээччини <math>10^2</math> төгүллээн баран <math>1,701 </math>-ри <math>3,78</math>-ка түҥэттэхпинэ, тахсар: <math>\frac{1,701\cdot10^3}{3,78\cdot10^{-2}}=0,45\cdot10^5=4,5\cdot10^4</math> == Туттуллубут литература == '''Алгебра:''' Орто оск. 8 кыл. учебнига / Ю. Н. Макарычев, Н. Г. Миндюк, К. И. Нешков, С. Б. Суворова. — 1-кы тахсыыта. — Дьокуускай: "Бичик" нац. кинигэ кыһата, 1995. — 240 с. ил. Оҥордо: Федоров Байытаан, ФИИТ-17 [[Категория:Аритметика]] juik9u549j49jm0b5ir7z8ztuip58gv 0 41455 382885 339712 2022-08-16T19:29:35Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[эр киһи]], кыыл-сүөл атыырын сиэмэтэ [[en:Sperm]] oj6yi0s6ot5p6o227pcrokv2rb02e9m 0 43025 382889 345059 2022-08-16T19:44:52Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki Теория множеств [[Категория:Математика]] rvtuz32uv6nwjw8q492n66o93ybozrj 0 43075 382891 345299 2022-08-16T19:48:40Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Америка]] омугар баар буола сылдьыбыт компания {{Company-stub}} [[Категория:Көмпүүтэр]] 8sq3wm5id727t230lirb1dvp5j7dheh 0 43082 382893 345359 2022-08-16T20:00:28Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Клермон-Ферран''' ({{lang-fr|Clermont-Ferrand}}) — [[Франция]] [[куорат]]а. {{Geo-stub}} 6mm98vjjga2rct1xadmdtbn6gjai6re 0 43268 382892 346104 2022-08-16T19:51:50Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[ый]], [[туман]], [[хаар]], [[чааскы]], [[килиэп]], [[таҥас]] {{Lang-stub}} [[Категория:Тыллар]] pweguhlk0ae568oetb4hiwqynyceblg 0 43617 382886 378157 2022-08-16T19:33:28Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Mr. Potato Head''', [[Mattel]] corporation. {{омоон}} {{rq|wikify}} [[Категория:Оонньуур]] quujj5c37xpojhkd17jm7iwakee0upo 0 44049 382887 348675 2022-08-16T19:37:23Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki сахалыы хоһоону ырытыы {{Sakha-language-stub}} [[Категория:Саха тыла]] qnp4img9tvftompdqtziucj2bckumwo 0 47953 382897 382874 2022-08-16T20:12:04Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Сырдыына уонна сэттэ дьибэрдэр''' ({{lang-en|Snow White and the Seven Dwarfs}}), Уолт Дисней бэйэтэ уонна [[Walt Disney]] бастакы толору оҥоһуллубут мультига буолар [[1937]] сыллаахха. Бастакы көстүүтэ [[Лос Анджелес]] куоратка буолар. Сүжетка Сырдыына тыаҕа [[дьибэр]]дэри көссөр, куһаҕан Ыраахтааҕы дьахтарыттан куотан. {{Film-stub}} gixlihfyx7e2a6v2p40gofkf5jdpxbu 0 48841 382883 373734 2022-08-16T19:17:25Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''<u>Чоп (точка геом.)</u>''' — [[математика]] үөрэҕин фундаментальнай (олохсуйбут), аксиома систиэмэтинэн бэриллэр барымтата буолар. Чобу [[геометрия]]<nowiki/>ҕа, ахсаан аналиһыгар, ахсаан атын да туһумэхтэригэр, ахсаан куйаарын араарыллыбат элеменын быһыытыана көруөххэ сөп.   Ол гынан баран ахсаан араас туһумэхтэригэр чоп өйдөбүлэ уратылаһыан сөп. Систиэмэлэр координаттарын куйаарыгар чоп бэйэтин координаттарын хомуурдарынан бэриллэр уонна үксүгэр кинини кытта сөп түбэһэр. Ол гынан баран ,чоп өйдөбулэ куйаарга координаттар систиэмэлэрэ суох туттуллар (холобур, топологуйага эбэтэр графалар теорияларыгар) . Уопсайынан эттэххэ, геометрическай чоптор, координаттартан ураты ханннык даҕаны кээмэй характеристикаларыгар суох(уһуна, иэҥэ, кэриҥэ о.д.а). Ахсаан чопчу уобаластарыгар сорох көрүҥнэрэ анал уратылардаах уонна ааттардаах буолуохтарын сөп. Холобур, ураты чоптор, предельнэй чоптор, критическэй чоптор уо.д.а. Физикаҕа материальнай чоп өйдөбүлэ киллэриллэр, киниэхэ ыйааһын тустаах суолтата уонна динамическай характеристиката эбии суруллар(кетүү тургэнэ, тургэтээһинэ о.д.а суруллар). '''<u>Евклидовай геометрия чобо</u>'''            [[Эклид|Евклид]] бэйэтин “Саҕалааһыннарыгар” бастакы аксиоманан чобу «чаастара суох барымта» быһыытынан быһаарбыта. Евклидовай геометрия аныгы аксиоматикатыгар чоп бэйэтин уратыларынан – аксиомаларынан бэриллэр маҥнайгы өйдөбүл буолар.            Талыллыбыт координаттар систиэмэлэригэр иккитэ мээрэйдэнэр евклид куйаарын ханнык баҕарар чобун действительнэй чыыһылалар бэрээдэктэммит паараларын (х; у) быһыытынан көрүөххэ сөп. Ол курдук, евклид куйаарын (өссө векторнай эбэтэр аффиннай куйаардар) n- чобун n чыыһылалар кортежтарын (а1, а2, ..., аn) көрүөххэ сөп.            Евклидовай геометрияҕа үгүс барымталар быһаарыллыбыт [[аксиома]]<nowiki/>ларга эппиэттиир муҥура суох чоптар хомуурдарыттан тураллар. Холобур, көнө сурааһын – бу бүтэн биэрбэт уһуктаах чоптар көрүҥнэрэ манна с1...сn уонна d – констаннар, онтон n – куйаар размерноһа. Бу курдук хапталы, ньууру, кэрчиги уонна да атын өйдөбүллэри бэлиэтиир маарынныыр констукциялар бааллар. Биир эрэ чоптан турар көнө сегменэ «вырожденнай кэрчик» диэн ааттанар.            Чоптары кытта сибээстээх, чоптар уонна барымталар суолталарыгар эбэн, Евклид икки ханнык баҕарар чоп көнө сурааһынынан холбонуохтарын сөп диэн бүтэһиктээх санаатын (идеятын) эппитэ. Ити санаата, оччотооҕу кэмҥэ биллэр бары геометрическэй өйдөбүллэри өйдүүргэ көмөлөспүтэ. Ол гынан баран, Евклид чоптар тустарынан постулата толору даҕаны, чопчу быһаарыллыбыт да буолбатах этэ. Ол курдук, кини быһаарыыларыгар (аксиомаларыгар) тирэҕирбэт, чоптары көнөҕө бэрээдэктээһин, чопчу быһаарыллыбыт чоптар бааллар диэн балаһыанньалардаах этэ. Евклид систиэмэтин кэҥэтиилэрэ ити итэҕэстэри туораталлар, суох гыналлар. '''<u>Чоп кээмэйэ</u>''' Туох баар кээмэй уопсай быһаарыытыгар чоп нуль-най барымта буолар, ол гынан баран кээмэй араас торумугар араастаан ойууланар. Биэктэрнэй куйаар Биэктэрнэй куйаар кээмэйэ – диэн линейинэй баһаамтан тутулуга суох муҥутуур улахан кээмэйэ. Биир чоптан турар биэктэрнэй куйаарга (нулевой биэктэр буолуохтаах),   линейинэй баһаамтан тутулуга суох. Нулубуой биэктэр бэйэтэ бэйэтигэр линейно тутулуга суох буолбат, тоҕо диэтэххэ кинини нулубуой оҥорор нетривиальнай линейнэй комбинация баар. Топологическай кээмэй. Сүрүн ыстатыйа: учуонай Лебег кээмэйэ. Х топологическай куйаар топологическай кээмэйэ n   муҥутуур аҕыйах суолтатын курдук быһаарыллар. Онон Х хас биирдии бүтэһиктээх аһаҕас бүрүөһүнэ Х бүтэһиктээх аһаҕас бүрүөһүнэ буолар. Онно биир даҕаны чоп n +1 элеменнэртэн элбэххэ киирбэт. Итинник муҥутуур аҕыйах n суох буоллаҕына, куйаар кээмэйэ бүтэр уһуга суох бүрүйүүлээх дииллэр. Бүрүйүү кээмэйигэр тэҥнээн көрдөххө чоп нульмернай буолар, тоҕо диэтэххэ куйаар хас биирдии аһаҕас бүрүйүүтэ биир аһаҕас множествоттан турар чуолкайдааһыннаах. Хаусдорфов кээмэйэ. Сүрүн ыстатыйа: учуонай Хаусдорфов кээмэйэ. Х метрическэй куйаар буоллун.  S ⊂ X и d ∈ [0, ∞)  буоллаҕына, Хаусдорф множествота d-мернэй  S куйаарга δ ≥ 0 чыыһылалар множестволарын инфимума буолар. Онно хас   биирдии   i ∈ I сөп түбэһэр метрикпокрывающай  Sсri > 0  проиндексированнай хомуур баар. Х метрическэй куйаарга Хаусдорфов кээмэйэ маннык быһаарыллар: чоп  Хаусдорф кээмэйинэн 0 буолар, тоҕо диэтэххэ кини биир хайа баҕарар радиус сфератынан бүрүллүбүт буолуон сөп. '''<u>Чобо суох геометрия.</u>''' Геометрия, топология үгүс хайысхаларыгар чоп өйдөбүлэ фундаментальнай буолар, ол гынан баран чоп өйдөбүлүттэн аккаастанар  ахсаан концепциялара бааллар. Холобур, некоммуникативнай геометрия уонна чобо суох топология {en}. Бу сыһыаннарга "чобо суох куйаар" үгүс элбэх курдук быһаарыллыбат. Ол оннугар үгүс элбэхтэн турар биллэр функциональнай куйаар: быыстала суох, биир күдьүс көрдөрөр алгебра эбэтэр баһаам элбэх алгебрата, ханнык эрэ тутул (алгебраическай эбэтэр логическай) нөҥүө быһаарыллар. Итинник тутуллар, чопчулаан эттэххэ, "бу чоп иһинээҕи суолтаны ылыныы" операцията быһаарыллыбатах буоларын курдук, функциялар биллэр-көстөр куйаардарын түмэллэр. Итинник тутуллары чинчийиилэр Альфред Уайтхед сорох үлэлэригэр бааллар. '''<u>Чоп маассата  уонна Дирак дельта-пуунсуйата.</u>''' Сүрүн ыстатыйа: Дельта-пуунсуйа. Физика уонна ахсаан сорох теорияларыгар ненулевой маассалаах эбэтэр сэрээттээх чоп курдук абстрактнай барымтаны туһанар барыстаах (бу ордук ненулевой сэрээттээх чоп курдук электроннардаах классическай электродинамикаҕа тарҕаммыт). Дирак дельта-пуунсуйата эбэтэр &-пуунсуйа, вещественнай уларыйа сылдьар пуунсуйа буолбатах, кини түмүллүбүт пуунсуйа курдук быһаарыллар: дифференцируйданар пуунсуйалар куйаардарыгар тохтообокко барар линейнэй пуунсуйунаал буолар. Кини x=0 чопка эрэ нуулга тэҥнэспэт, тоҕо диэн онно кини интеграла ханнык баҕарар тулаҕа x=0 1 тэҥ буолуохтаах. Дельта-пуунсуйа физическэй интерпретацията олус үчүгэй чоптан турар маасса эбэтэр чоптаах сэрээт курдук буолар. Бу пуунсуйаны аангылыйа теоретик-физигэ  Пол Дирак олохтообута. Биллэрэр бэлиэлэри оҥорор көстүүгэ кинини үксүн соҕотох импульснай бэлиэ (эбэтэр пуунсуйа) диэн ааттыыллар. Дирак &-пуунсуйатын дискретнэй  аналогынан Кронекер бэлиэтэ буолар. Бу үксүгэр түмүктүүр уобаласка быһаарыллар уонна 0, 1 суолталары ылынар. [[Категория:Геометрия]] ijb9ywji1osdj5muxz8073r5j2p6tuz 0 49160 382895 379979 2022-08-16T20:03:57Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Bio-stub}} [[Категория:Искусство]] jbfp0ihe70rub24xa6h8xijz3xb2a42 0 49531 382896 379980 2022-08-16T20:05:13Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Bio-stub}} [[Категория:Франция]] shu0ccf3wdek5q203idsbdb7zc1kl9f 0 49669 382888 379832 2022-08-16T19:42:56Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki Үрүйэ, [[сир]] аата {{delete}} {{Nature-stub}} tu91bhmpov8ytxt0el799037t31vcta 0 49697 382890 379727 2022-08-16T19:46:57Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki дорообо {{Sakha-language-stub}} [[Категория:Саха тыла]] s41h1iifmbzq41v4rajtklwsb7l25ub 10 50188 382878 2022-08-16T18:58:39Z Ymblanter 4562 'Замок Эренберг, Бад-Раппенау, Баден-Вюртемберг, Германия' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki Замок Эренберг, Бад-Раппенау, Баден-Вюртемберг, Германия fphnkm0zvqtbrzg6sbecd7hns2wb4nt 10 50189 382879 2022-08-16T18:59:04Z Ymblanter 4562 'Bad Rappenau - Heinsheim - Burg Ehrenberg - Ansicht von Norden (1).jpg' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki Bad Rappenau - Heinsheim - Burg Ehrenberg - Ansicht von Norden (1).jpg 8pvwtgz7tla36ne3tsylwbw33qehlwl 0 50190 382904 2022-08-17T05:28:07Z Stenko07 22298 Суруналыыс Крылов Николай Александрович wikitext text/x-wiki Николай Александрович Крылов Саха АССР. Россия уонна саха суруналыыһа. Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996), суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004). Төрөөбүт кэмэ 1946 сыл ыам ыйын 1 күнэ Төрөөбүт сирэ ССРС, Саха АССР, Бүлүү оройуона, Бүлүү куората Гражданствота ССРС Россия Идэтэ историк, история учуутала, суруналыыс, телевидения редактора Наҕараадалара Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996), суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004). «Честь, достоинство, профессионализм» диэн Россия Суруналыыстарын союһун Үрдүкү бэлиэтэ (2021). Биография 1946 сыллаахха ыам ыйын 1 күнүгэр Саха АССР Бүлүү оройуонун Бүлүү куоратыгар төрөөбүтэ. 1963 сыллаахха Бүлүүтээҕи Райпромбыткомбинатка столярынан үлэлээбитэ. 1965 сыллаахха Бүлүү оройуонунааҕы «Октябрь суола» хаһыат фотокорреспондена. 1974 сыллаахха Бүлүү оройуонун Чернышевскайдааҕы орто оскуола историяҕа учуутала. 1976 сыллаахха М. К. Аммосов аатынан Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай университеты бүтэрэн историк, история учуутала идэтин ылар. 1978 сыл - Бүлүү оройуонунааҕы «Октябрь суола» хаһыакка сурук уонна маассабай үлэ салаатын сэбиэдиссэйэ. 1983 сыл – Саха АССР ГОСТЕЛЕРАДИО-тын арҕаа улуустарга үлэлиир аналлаах корреспондена. 1987 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Социалистическая Якутия» хаһыат аналлаах корреспондена. 1989 сыл - ССРС норуодунай депутата А.С. Борисов көмөлөһөөччү- сэкэрэтээрэ. Политолог-суруналыыс. 1990 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» уонна «Советы Якутии» хаһыаттар аналлаах корреспонденнара. 1993 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» хаһыат идеологияҕа салаатын корреспондена. 2002 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» хаһыат промышленноска салаатын редактора. 1983 сыл, алтынньыттан – ССРС суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ. 1984 сыллаахха ССРС Киин телевидениятын анал куурустарыгар үөрэммитэ уонна “ телевидения редактора ” диэн идэни ылбыта. 1993-1998 сылларга «Сахаалмазпрофинвест» үп хампаанньатын пресс-сэкэрэтээрэ. УОПСАСТЫБАННАЙ ҮЛЭТЭ Сэбиэскэй кэм ыччата буолан, оччотооҕу оҕону иитии бары кэрдииһин толору ааспыта. Пионерскай дружина этэрээтин салайааччытыттан автономияны тэрийсибит Степан Аржаков аатынан биллэр-көстөр совхоз комсомольскай тэрилтэтин киин отделениетын комитетын сэкэрэтээринэн, үлэ коллективтарыгар агитаторынан, пропагандиһынан үлэлээбитэ. «Знание» уопсастыба чилиэнэ этэ. 1991 сыллаахха “Саха кэскилэ” уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэстэбиитэлин быһыытынан Алма-Ата куоракка ыытыллыбыт “Киһи быраабын көмүскээһиҥҥэ Аан дойдутааҕы конгреска” кыттыыны ылбыта. 2009 сыллаахтан Бүлүү улууһун «Олох суола» хаһыатын селькордарыгар ( биир оҕоҕо, биир улахан киһиэхэ) бэйэтин анал бириэмийэтин анаан туттарар. Итини таһынан суруналыыс Н.А.Крылов уонна Сталинград иһин кыргыһыы кыттыылааҕа, сэрииттэн «Слава» уордьан үһүс истиэпэнэ уордьаннаах кэлбит аҕата Егоров Александр Гаврильевич анал бириэмийэлэрин Чернышевскай уонна 1 Күүлэт орто оскуолаларын бүтэрэр оҕолор сыл аайы ылар чиэстэнэллэр. 2018 сыллаахтан өрөспүүбүлүкэҕэ саҥаны-сонуну киллэрэр уопсастыбаннай хамсааһыннары өйүүр «Илин» диэн уопсастыбаннай тэрилтэ хос бэрэстээтэлинэн үлэлиир. Россия суруналыыстарын сойууһун Дьокуускайдааҕы салаатын 14-с сьеһин делегатынан талыллыбыта. Айар үлэтэ Николай Крылов – дьон-сэргэ ортотугар улахан сэҥээриини ылар, киэҥ сабыдыаллаах буолар үгүс ыстатыйалар автордара. Ол курдук, айылҕа харыстабылын, аармыйаҕа дедовщина, Аҕа дойду көмүскэлин иһин сэрии кэмигэр «үлэ фронугар» кыһалҕаны көрсүбүт ыччаттар, Сангаар шахталарыгар умса быраҕыллыбыт кыргыттар тустарынан, алмаас промышленноһын, айылҕа гаастаах сирдэрин туһаҕа таһаарыы, Арктика кыһалҕаларын туһунан бэрт элбэх суруйуулардаах. «Саха сирэ» хаһыат промышленноска салаатын редакторынан үлэлии сылдьан өрөспүүбүлүкэ промышленнай сайдыытын олохтоохтук, киэҥник, туруулаһан сырдаппыта. 1990 сыллаахха Ньурба театрын кытта Тыва республикатын Кызыл куоратыгар « Сибиир уонна Дальнай Восток национальнай театрдарын Бастакы фестивалыгар” кыттыыны ылан, суруналыыстартан соҕотоҕун фестиваль лауреата буолары ситиспитэ. 2011 сыллаахха Өрөспүүбүлүкэтээҕи пресс-кииҥҥэ «Слава Прометеям Якутии!», «Алмаас арылы кустуга», “Айылҕа алыптаах эйгэтэ» диэн тус бэйэтин фотобыыстапкалара арыллыбыттара. Өрөспүүбүлүкэҕэ газ промышленноһа төрүттэммитэ 55 сыла уонна газовиктар бөһүөлэктэрэ Кыһыл Сыыр үөскээбитэ 50 сыла туоларынан сибээстээн эмиэ итинник быыстапкалара туруоруллубуттара. Эмиэ ити сыл Дьокуускайга Д. К. Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан опера уонна балет театрыгар Хомус (варган) муусукатын Сэттис Норуоттар икки ардыларынааҕы Конгреһыгар анаммыт сэдэх фотобыыстапката туруоруллубута. Ол быыстапкаҕа киирбит үлэлэрин Хомус (варган) Норуоттар икки ардыларынааҕы түмэлигэр бэлэхтээбитэ. 1991 сыллаахха Сэбиэскэй Сойуус Геройа Н.С. Степановка аналлаах «Төлөнүллүбүт иэс» диэн телекиинэтэ эфиргэ таһаарыллыбыта уонна билиҥҥэ диэри көрдөрүллэ сылдьар. 2019 сыллаахха «Сулус хойутаан булбут геройдара» диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бүлүү улууһуттан төрүттээх Сэбиэскэй Сойуус Геройдарыгар аналлаах телекиинэтэ таһаарыллыбыта. 2019-2020 сыллардаахха «Саха сирэ», «Ил Тумэн», Бүлүү улууһун «Олох суола», Кэбээйи «Дабаан» диэн хаһыаттарыгар Аҕа Дойду иһин сэрии тематыгар элбэх суруйуулара бэчээттэммиттэрэ. Николай Крылов – кинигэлэр автордара 1995 сыл - Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экономическай сайдыытыгар аналлаах «Саха – цивилизация на полюсе холода» диэн Россия Тас дойдуларга дьыалатын министиэристибэтин «Международная жизнь» сурунаалын анал таһаарыытын бэлэмнээн Москваҕа нууччалыы уонна английскайдыы тылларынан таһааттарбыта. 2002 сыл- уһулуччулаах юрист, Саха Өрөспүүбүлүкэтин прокурорунан, Үрдүкү Суутун бэрэстээтэлинэн үлэлээбит киһи туһунан «Николай Каратаев» диэн бастакы кинигэтэ тахсыбыта. 2005 сыл- «Төлөнүллүбүт иэс” («Исполненный святой долг») Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Н.С. Степанов туһунан. Бу кинигэ 2022 сыллаахха иккиһин эбиллэн, тупсарыллан Владивостокка “Дальпресс” издательствоҕа бэчээттэммитэ. 2006 сыл - «Илин эҥээр кэскилэ» («Светлые дали Заречья») Улуу Өлүөнэ уҥуоругар магистральнай газопровод туоратыллыбытын туһунан. 2017 сыл - «Васильев Семен Митрофанович») Социалистическай Үлэ Дьоруойа, аламаас промышленноһын экскаваторщиктарын биригэдьиирин туһунан. 2019 сыл - «Человек, опередивший свое время» Саха сириттэн бастакы Үлэ Дьоруойа П.Х. Староватов туһунан. Итини таһынан «Лючинцы на рубеже веков», «Цветы, опаленные огнем», «Сүүрбэһис үйэ сүдү киһитэ”, «Учитель ученических признаний», «Үйэлээх өйдөбүнньүк» диэн, онтон да атын кинигэлэр тахсалларыгар кыттыыны ылбыта. Билинии уонна наҕараадалар * Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996); * Суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004); * «Честь, достоинство, профессионализм» диэн Россия Суруналыыстарын союһун Үрдүкү бэлиэтэ (2021); * «Ветеран Труда» (2000) мэтээл; * «Гражданская доблесть» (2003) анал бэлиэ; * «100 лет Союзу журналистов России» (2019) мэтээл; * Бүлүү улууһун (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) Ытык олохтооҕо; * Бүлүү куоратын (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) Ытык олохтооҕо; *Чернышевскай нэһилиэг ин (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Бүлүү улууһа) Ытык олохтооҕо; * ССРС уонна России Суруналыыстарын сойууһун Бочуоттаах Грамоталара * «Журналисты России XX-XXI» диэн Москваҕа бэчээттэммит справочнай –энциклопедическай таһаарыыга киллэриллибитэ (2013) г. * Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруналыыстарын сойууһун анал бэлиэлэрэ «Золотое перо» уонна «Благодарность за вклад в развитии печати и СМИ Республики Саха (Якутия)». * Өрөспүүбүлүкэ норуотун хаһаайыстыбатын араас салааларын Бочуоттаах бэлиэлэрэ. * Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үөһээ Бүлүү оройуонун Бочуотун Кинигэтигэр киллэриллибитэ (2006). 7h718hd1qbi8f7b7lth5qec98vuzwzd 382905 382904 2022-08-17T06:28:13Z HalanTul 51 HalanTul [[Крылов николай александрович]] сирэй аатын маннык [[Крылов Николай Александрович]] уларыппыт wikitext text/x-wiki Николай Александрович Крылов Саха АССР. Россия уонна саха суруналыыһа. Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996), суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004). Төрөөбүт кэмэ 1946 сыл ыам ыйын 1 күнэ Төрөөбүт сирэ ССРС, Саха АССР, Бүлүү оройуона, Бүлүү куората Гражданствота ССРС Россия Идэтэ историк, история учуутала, суруналыыс, телевидения редактора Наҕараадалара Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996), суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004). «Честь, достоинство, профессионализм» диэн Россия Суруналыыстарын союһун Үрдүкү бэлиэтэ (2021). Биография 1946 сыллаахха ыам ыйын 1 күнүгэр Саха АССР Бүлүү оройуонун Бүлүү куоратыгар төрөөбүтэ. 1963 сыллаахха Бүлүүтээҕи Райпромбыткомбинатка столярынан үлэлээбитэ. 1965 сыллаахха Бүлүү оройуонунааҕы «Октябрь суола» хаһыат фотокорреспондена. 1974 сыллаахха Бүлүү оройуонун Чернышевскайдааҕы орто оскуола историяҕа учуутала. 1976 сыллаахха М. К. Аммосов аатынан Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай университеты бүтэрэн историк, история учуутала идэтин ылар. 1978 сыл - Бүлүү оройуонунааҕы «Октябрь суола» хаһыакка сурук уонна маассабай үлэ салаатын сэбиэдиссэйэ. 1983 сыл – Саха АССР ГОСТЕЛЕРАДИО-тын арҕаа улуустарга үлэлиир аналлаах корреспондена. 1987 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Социалистическая Якутия» хаһыат аналлаах корреспондена. 1989 сыл - ССРС норуодунай депутата А.С. Борисов көмөлөһөөччү- сэкэрэтээрэ. Политолог-суруналыыс. 1990 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» уонна «Советы Якутии» хаһыаттар аналлаах корреспонденнара. 1993 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» хаһыат идеологияҕа салаатын корреспондена. 2002 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» хаһыат промышленноска салаатын редактора. 1983 сыл, алтынньыттан – ССРС суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ. 1984 сыллаахха ССРС Киин телевидениятын анал куурустарыгар үөрэммитэ уонна “ телевидения редактора ” диэн идэни ылбыта. 1993-1998 сылларга «Сахаалмазпрофинвест» үп хампаанньатын пресс-сэкэрэтээрэ. УОПСАСТЫБАННАЙ ҮЛЭТЭ Сэбиэскэй кэм ыччата буолан, оччотооҕу оҕону иитии бары кэрдииһин толору ааспыта. Пионерскай дружина этэрээтин салайааччытыттан автономияны тэрийсибит Степан Аржаков аатынан биллэр-көстөр совхоз комсомольскай тэрилтэтин киин отделениетын комитетын сэкэрэтээринэн, үлэ коллективтарыгар агитаторынан, пропагандиһынан үлэлээбитэ. «Знание» уопсастыба чилиэнэ этэ. 1991 сыллаахха “Саха кэскилэ” уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэстэбиитэлин быһыытынан Алма-Ата куоракка ыытыллыбыт “Киһи быраабын көмүскээһиҥҥэ Аан дойдутааҕы конгреска” кыттыыны ылбыта. 2009 сыллаахтан Бүлүү улууһун «Олох суола» хаһыатын селькордарыгар ( биир оҕоҕо, биир улахан киһиэхэ) бэйэтин анал бириэмийэтин анаан туттарар. Итини таһынан суруналыыс Н.А.Крылов уонна Сталинград иһин кыргыһыы кыттыылааҕа, сэрииттэн «Слава» уордьан үһүс истиэпэнэ уордьаннаах кэлбит аҕата Егоров Александр Гаврильевич анал бириэмийэлэрин Чернышевскай уонна 1 Күүлэт орто оскуолаларын бүтэрэр оҕолор сыл аайы ылар чиэстэнэллэр. 2018 сыллаахтан өрөспүүбүлүкэҕэ саҥаны-сонуну киллэрэр уопсастыбаннай хамсааһыннары өйүүр «Илин» диэн уопсастыбаннай тэрилтэ хос бэрэстээтэлинэн үлэлиир. Россия суруналыыстарын сойууһун Дьокуускайдааҕы салаатын 14-с сьеһин делегатынан талыллыбыта. Айар үлэтэ Николай Крылов – дьон-сэргэ ортотугар улахан сэҥээриини ылар, киэҥ сабыдыаллаах буолар үгүс ыстатыйалар автордара. Ол курдук, айылҕа харыстабылын, аармыйаҕа дедовщина, Аҕа дойду көмүскэлин иһин сэрии кэмигэр «үлэ фронугар» кыһалҕаны көрсүбүт ыччаттар, Сангаар шахталарыгар умса быраҕыллыбыт кыргыттар тустарынан, алмаас промышленноһын, айылҕа гаастаах сирдэрин туһаҕа таһаарыы, Арктика кыһалҕаларын туһунан бэрт элбэх суруйуулардаах. «Саха сирэ» хаһыат промышленноска салаатын редакторынан үлэлии сылдьан өрөспүүбүлүкэ промышленнай сайдыытын олохтоохтук, киэҥник, туруулаһан сырдаппыта. 1990 сыллаахха Ньурба театрын кытта Тыва республикатын Кызыл куоратыгар « Сибиир уонна Дальнай Восток национальнай театрдарын Бастакы фестивалыгар” кыттыыны ылан, суруналыыстартан соҕотоҕун фестиваль лауреата буолары ситиспитэ. 2011 сыллаахха Өрөспүүбүлүкэтээҕи пресс-кииҥҥэ «Слава Прометеям Якутии!», «Алмаас арылы кустуга», “Айылҕа алыптаах эйгэтэ» диэн тус бэйэтин фотобыыстапкалара арыллыбыттара. Өрөспүүбүлүкэҕэ газ промышленноһа төрүттэммитэ 55 сыла уонна газовиктар бөһүөлэктэрэ Кыһыл Сыыр үөскээбитэ 50 сыла туоларынан сибээстээн эмиэ итинник быыстапкалара туруоруллубуттара. Эмиэ ити сыл Дьокуускайга Д. К. Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан опера уонна балет театрыгар Хомус (варган) муусукатын Сэттис Норуоттар икки ардыларынааҕы Конгреһыгар анаммыт сэдэх фотобыыстапката туруоруллубута. Ол быыстапкаҕа киирбит үлэлэрин Хомус (варган) Норуоттар икки ардыларынааҕы түмэлигэр бэлэхтээбитэ. 1991 сыллаахха Сэбиэскэй Сойуус Геройа Н.С. Степановка аналлаах «Төлөнүллүбүт иэс» диэн телекиинэтэ эфиргэ таһаарыллыбыта уонна билиҥҥэ диэри көрдөрүллэ сылдьар. 2019 сыллаахха «Сулус хойутаан булбут геройдара» диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бүлүү улууһуттан төрүттээх Сэбиэскэй Сойуус Геройдарыгар аналлаах телекиинэтэ таһаарыллыбыта. 2019-2020 сыллардаахха «Саха сирэ», «Ил Тумэн», Бүлүү улууһун «Олох суола», Кэбээйи «Дабаан» диэн хаһыаттарыгар Аҕа Дойду иһин сэрии тематыгар элбэх суруйуулара бэчээттэммиттэрэ. Николай Крылов – кинигэлэр автордара 1995 сыл - Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экономическай сайдыытыгар аналлаах «Саха – цивилизация на полюсе холода» диэн Россия Тас дойдуларга дьыалатын министиэристибэтин «Международная жизнь» сурунаалын анал таһаарыытын бэлэмнээн Москваҕа нууччалыы уонна английскайдыы тылларынан таһааттарбыта. 2002 сыл- уһулуччулаах юрист, Саха Өрөспүүбүлүкэтин прокурорунан, Үрдүкү Суутун бэрэстээтэлинэн үлэлээбит киһи туһунан «Николай Каратаев» диэн бастакы кинигэтэ тахсыбыта. 2005 сыл- «Төлөнүллүбүт иэс” («Исполненный святой долг») Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Н.С. Степанов туһунан. Бу кинигэ 2022 сыллаахха иккиһин эбиллэн, тупсарыллан Владивостокка “Дальпресс” издательствоҕа бэчээттэммитэ. 2006 сыл - «Илин эҥээр кэскилэ» («Светлые дали Заречья») Улуу Өлүөнэ уҥуоругар магистральнай газопровод туоратыллыбытын туһунан. 2017 сыл - «Васильев Семен Митрофанович») Социалистическай Үлэ Дьоруойа, аламаас промышленноһын экскаваторщиктарын биригэдьиирин туһунан. 2019 сыл - «Человек, опередивший свое время» Саха сириттэн бастакы Үлэ Дьоруойа П.Х. Староватов туһунан. Итини таһынан «Лючинцы на рубеже веков», «Цветы, опаленные огнем», «Сүүрбэһис үйэ сүдү киһитэ”, «Учитель ученических признаний», «Үйэлээх өйдөбүнньүк» диэн, онтон да атын кинигэлэр тахсалларыгар кыттыыны ылбыта. Билинии уонна наҕараадалар * Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996); * Суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004); * «Честь, достоинство, профессионализм» диэн Россия Суруналыыстарын союһун Үрдүкү бэлиэтэ (2021); * «Ветеран Труда» (2000) мэтээл; * «Гражданская доблесть» (2003) анал бэлиэ; * «100 лет Союзу журналистов России» (2019) мэтээл; * Бүлүү улууһун (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) Ытык олохтооҕо; * Бүлүү куоратын (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) Ытык олохтооҕо; *Чернышевскай нэһилиэг ин (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Бүлүү улууһа) Ытык олохтооҕо; * ССРС уонна России Суруналыыстарын сойууһун Бочуоттаах Грамоталара * «Журналисты России XX-XXI» диэн Москваҕа бэчээттэммит справочнай –энциклопедическай таһаарыыга киллэриллибитэ (2013) г. * Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруналыыстарын сойууһун анал бэлиэлэрэ «Золотое перо» уонна «Благодарность за вклад в развитии печати и СМИ Республики Саха (Якутия)». * Өрөспүүбүлүкэ норуотун хаһаайыстыбатын араас салааларын Бочуоттаах бэлиэлэрэ. * Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үөһээ Бүлүү оройуонун Бочуотун Кинигэтигэр киллэриллибитэ (2006). 7h718hd1qbi8f7b7lth5qec98vuzwzd 382907 382905 2022-08-17T06:29:09Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki Николай Александрович Крылов Саха АССР. Россия уонна саха суруналыыһа. Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996), суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004). Төрөөбүт кэмэ 1946 сыл ыам ыйын 1 күнэ Төрөөбүт сирэ ССРС, Саха АССР, Бүлүү оройуона, Бүлүү куората Гражданствота ССРС Россия Идэтэ историк, история учуутала, суруналыыс, телевидения редактора Наҕараадалара Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996), суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004). «Честь, достоинство, профессионализм» диэн Россия Суруналыыстарын союһун Үрдүкү бэлиэтэ (2021). Биография 1946 сыллаахха ыам ыйын 1 күнүгэр Саха АССР Бүлүү оройуонун Бүлүү куоратыгар төрөөбүтэ. 1963 сыллаахха Бүлүүтээҕи Райпромбыткомбинатка столярынан үлэлээбитэ. 1965 сыллаахха Бүлүү оройуонунааҕы «Октябрь суола» хаһыат фотокорреспондена. 1974 сыллаахха Бүлүү оройуонун Чернышевскайдааҕы орто оскуола историяҕа учуутала. 1976 сыллаахха М. К. Аммосов аатынан Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай университеты бүтэрэн историк, история учуутала идэтин ылар. 1978 сыл - Бүлүү оройуонунааҕы «Октябрь суола» хаһыакка сурук уонна маассабай үлэ салаатын сэбиэдиссэйэ. 1983 сыл – Саха АССР ГОСТЕЛЕРАДИО-тын арҕаа улуустарга үлэлиир аналлаах корреспондена. 1987 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Социалистическая Якутия» хаһыат аналлаах корреспондена. 1989 сыл - ССРС норуодунай депутата А.С. Борисов көмөлөһөөччү- сэкэрэтээрэ. Политолог-суруналыыс. 1990 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» уонна «Советы Якутии» хаһыаттар аналлаах корреспонденнара. 1993 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» хаһыат идеологияҕа салаатын корреспондена. 2002 сыл - Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Саха сирэ» хаһыат промышленноска салаатын редактора. 1983 сыл, алтынньыттан – ССРС суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ. 1984 сыллаахха ССРС Киин телевидениятын анал куурустарыгар үөрэммитэ уонна “ телевидения редактора ” диэн идэни ылбыта. 1993-1998 сылларга «Сахаалмазпрофинвест» үп хампаанньатын пресс-сэкэрэтээрэ. УОПСАСТЫБАННАЙ ҮЛЭТЭ Сэбиэскэй кэм ыччата буолан, оччотооҕу оҕону иитии бары кэрдииһин толору ааспыта. Пионерскай дружина этэрээтин салайааччытыттан автономияны тэрийсибит Степан Аржаков аатынан биллэр-көстөр совхоз комсомольскай тэрилтэтин киин отделениетын комитетын сэкэрэтээринэн, үлэ коллективтарыгар агитаторынан, пропагандиһынан үлэлээбитэ. «Знание» уопсастыба чилиэнэ этэ. 1991 сыллаахха “Саха кэскилэ” уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэстэбиитэлин быһыытынан Алма-Ата куоракка ыытыллыбыт “Киһи быраабын көмүскээһиҥҥэ Аан дойдутааҕы конгреска” кыттыыны ылбыта. 2009 сыллаахтан Бүлүү улууһун «Олох суола» хаһыатын селькордарыгар ( биир оҕоҕо, биир улахан киһиэхэ) бэйэтин анал бириэмийэтин анаан туттарар. Итини таһынан суруналыыс Н.А.Крылов уонна Сталинград иһин кыргыһыы кыттыылааҕа, сэрииттэн «Слава» уордьан үһүс истиэпэнэ уордьаннаах кэлбит аҕата Егоров Александр Гаврильевич анал бириэмийэлэрин Чернышевскай уонна 1 Күүлэт орто оскуолаларын бүтэрэр оҕолор сыл аайы ылар чиэстэнэллэр. 2018 сыллаахтан өрөспүүбүлүкэҕэ саҥаны-сонуну киллэрэр уопсастыбаннай хамсааһыннары өйүүр «Илин» диэн уопсастыбаннай тэрилтэ хос бэрэстээтэлинэн үлэлиир. Россия суруналыыстарын сойууһун Дьокуускайдааҕы салаатын 14-с сьеһин делегатынан талыллыбыта. Айар үлэтэ Николай Крылов – дьон-сэргэ ортотугар улахан сэҥээриини ылар, киэҥ сабыдыаллаах буолар үгүс ыстатыйалар автордара. Ол курдук, айылҕа харыстабылын, аармыйаҕа дедовщина, Аҕа дойду көмүскэлин иһин сэрии кэмигэр «үлэ фронугар» кыһалҕаны көрсүбүт ыччаттар, Сангаар шахталарыгар умса быраҕыллыбыт кыргыттар тустарынан, алмаас промышленноһын, айылҕа гаастаах сирдэрин туһаҕа таһаарыы, Арктика кыһалҕаларын туһунан бэрт элбэх суруйуулардаах. «Саха сирэ» хаһыат промышленноска салаатын редакторынан үлэлии сылдьан өрөспүүбүлүкэ промышленнай сайдыытын олохтоохтук, киэҥник, туруулаһан сырдаппыта. 1990 сыллаахха Ньурба театрын кытта Тыва республикатын Кызыл куоратыгар « Сибиир уонна Дальнай Восток национальнай театрдарын Бастакы фестивалыгар” кыттыыны ылан, суруналыыстартан соҕотоҕун фестиваль лауреата буолары ситиспитэ. 2011 сыллаахха Өрөспүүбүлүкэтээҕи пресс-кииҥҥэ «Слава Прометеям Якутии!», «Алмаас арылы кустуга», “Айылҕа алыптаах эйгэтэ» диэн тус бэйэтин фотобыыстапкалара арыллыбыттара. Өрөспүүбүлүкэҕэ газ промышленноһа төрүттэммитэ 55 сыла уонна газовиктар бөһүөлэктэрэ Кыһыл Сыыр үөскээбитэ 50 сыла туоларынан сибээстээн эмиэ итинник быыстапкалара туруоруллубуттара. Эмиэ ити сыл Дьокуускайга Д. К. Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан опера уонна балет театрыгар Хомус (варган) муусукатын Сэттис Норуоттар икки ардыларынааҕы Конгреһыгар анаммыт сэдэх фотобыыстапката туруоруллубута. Ол быыстапкаҕа киирбит үлэлэрин Хомус (варган) Норуоттар икки ардыларынааҕы түмэлигэр бэлэхтээбитэ. 1991 сыллаахха Сэбиэскэй Сойуус Геройа Н.С. Степановка аналлаах «Төлөнүллүбүт иэс» диэн телекиинэтэ эфиргэ таһаарыллыбыта уонна билиҥҥэ диэри көрдөрүллэ сылдьар. 2019 сыллаахха «Сулус хойутаан булбут геройдара» диэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бүлүү улууһуттан төрүттээх Сэбиэскэй Сойуус Геройдарыгар аналлаах телекиинэтэ таһаарыллыбыта. 2019-2020 сыллардаахха «Саха сирэ», «Ил Тумэн», Бүлүү улууһун «Олох суола», Кэбээйи «Дабаан» диэн хаһыаттарыгар Аҕа Дойду иһин сэрии тематыгар элбэх суруйуулара бэчээттэммиттэрэ. Николай Крылов – кинигэлэр автордара 1995 сыл - Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экономическай сайдыытыгар аналлаах «Саха – цивилизация на полюсе холода» диэн Россия Тас дойдуларга дьыалатын министиэристибэтин «Международная жизнь» сурунаалын анал таһаарыытын бэлэмнээн Москваҕа нууччалыы уонна английскайдыы тылларынан таһааттарбыта. 2002 сыл- уһулуччулаах юрист, Саха Өрөспүүбүлүкэтин прокурорунан, Үрдүкү Суутун бэрэстээтэлинэн үлэлээбит киһи туһунан «Николай Каратаев» диэн бастакы кинигэтэ тахсыбыта. 2005 сыл- «Төлөнүллүбүт иэс” («Исполненный святой долг») Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Н.С. Степанов туһунан. Бу кинигэ 2022 сыллаахха иккиһин эбиллэн, тупсарыллан Владивостокка “Дальпресс” издательствоҕа бэчээттэммитэ. 2006 сыл - «Илин эҥээр кэскилэ» («Светлые дали Заречья») Улуу Өлүөнэ уҥуоругар магистральнай газопровод туоратыллыбытын туһунан. 2017 сыл - «Васильев Семен Митрофанович») Социалистическай Үлэ Дьоруойа, аламаас промышленноһын экскаваторщиктарын биригэдьиирин туһунан. 2019 сыл - «Человек, опередивший свое время» Саха сириттэн бастакы Үлэ Дьоруойа П.Х. Староватов туһунан. Итини таһынан «Лючинцы на рубеже веков», «Цветы, опаленные огнем», «Сүүрбэһис үйэ сүдү киһитэ”, «Учитель ученических признаний», «Үйэлээх өйдөбүнньүк» диэн, онтон да атын кинигэлэр тахсалларыгар кыттыыны ылбыта. Билинии уонна наҕараадалар * Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ (1996); * Суруналыыстыка эйгэтигэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата (2004); * «Честь, достоинство, профессионализм» диэн Россия Суруналыыстарын союһун Үрдүкү бэлиэтэ (2021); * «Ветеран Труда» (2000) мэтээл; * «Гражданская доблесть» (2003) анал бэлиэ; * «100 лет Союзу журналистов России» (2019) мэтээл; * Бүлүү улууһун (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) Ытык олохтооҕо; * Бүлүү куоратын (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ) Ытык олохтооҕо; *Чернышевскай нэһилиэг ин (Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, Бүлүү улууһа) Ытык олохтооҕо; * ССРС уонна России Суруналыыстарын сойууһун Бочуоттаах Грамоталара * «Журналисты России XX-XXI» диэн Москваҕа бэчээттэммит справочнай –энциклопедическай таһаарыыга киллэриллибитэ (2013) г. * Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруналыыстарын сойууһун анал бэлиэлэрэ «Золотое перо» уонна «Благодарность за вклад в развитии печати и СМИ Республики Саха (Якутия)». * Өрөспүүбүлүкэ норуотун хаһаайыстыбатын араас салааларын Бочуоттаах бэлиэлэрэ. * Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үөһээ Бүлүү оройуонун Бочуотун Кинигэтигэр киллэриллибитэ (2006). [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:Суруналыыстар]] 5ael9dbm0d5fczg5njd29xouuhtstel 0 50191 382906 2022-08-17T06:28:13Z HalanTul 51 HalanTul [[Крылов николай александрович]] сирэй аатын маннык [[Крылов Николай Александрович]] уларыппыт wikitext text/x-wiki #утаарыы [[Крылов Николай Александрович]] tjzsbl1r7jdi791c4cleyululvpumeo