Мас тардыһыыта

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="sah">
  <siteinfo>
    <sitename>Бикипиэдьийэ</sitename>
    <dbname>sahwiki</dbname>
    <base>https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Миэдьийэ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Аналлаах</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Ырытыы</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Кыттааччы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Кыттааччы ырытыыта</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Бикипиэдьийэ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Бикипиэдьийэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Билэ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Билэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki-ни ырытыы</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Халыып</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Халыыбы ырытыы</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Көмө</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Көмөнү ырытыы</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Категория</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Категорияны ырытыы</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Обсуждение модуля</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Гаджет</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Обсуждение гаджета</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Определение гаджета</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Обсуждение определения гаджета</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Мас тардыһыыта</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5493</id>
    <revision>
      <id>382804</id>
      <parentid>338241</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T19:35:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6128" xml:space="preserve">[[File:Мас-рестлинг - Федор Федоров и Виктор Колибабчук.JPG|thumb|Мас тардыһыыта - Федор Федоров уонна Виктор Колибабчук 2014 с. Россия чемпионатыгар, Москва к.]]

'''Мас тардыһыыта ''' диэн [[сахалар|саха]] былыргыттан күрэхтэһэр [[оонньуу|оонньуута]]. Кэлин ''масреслиҥ'' диэн аатынан [[россия|Арассыыйаҕа]] тарҕанан эрэр.

1990 с. бэттэх мас тардыһыыта дьон болҕомтотун тардар гына олус сайынна, тубуста. Ыһыылаах-хаһыылаах, көрүөхтэн эриэккэс, киһи кэтэһэр [[спордун]] көрүҥэ буолла. Хары баттаһааччы, [[пауэрлифтиҥ]] диэн штанганан дьарыктанар [[нууччалар|нуучча]], [[Хапхаас]] бухатыырдара улаханнык сэҥээрдилэр. Киин регионнар, уобаластар, кыраайдар  бу көрүҥэр күрэхтэһии ыытар буоллулар.

Мас тардыһыыта Россия таһымыгар таҕыста. 2003 с. Россиятааҕы Федерация талыллыбыта, президенинэн [[Александр Акимов|А.К. Акимов]] анаммыта. Бу сылларга 4 төгүл Россия чемпионата ([[москва|Москваҕа]], 2 төгүл [[красноярскай|Красноярскайга]] уонна [[Санкт-Петербург|Санкт Петербурга]] ыытылынна). 2007 с. тохсунньу ыйга Москва куоракка [[Саха Республиката|СР]] Президенэ [[Вячеслав Штыров|В.А. Штыров]] Кубога ыытыллыбыта. Бу күрэхтэһиини 350 тыһыынча киһи көрбүтэ бэлиэтэнэр. Кыайыылааҕынан Саха сириттэн Н.Колодко ааттаммыта.

== Мас тардыһыытыгар бобуулаах албастар ==
&lt;poem&gt;
Мас тардыһыытыгар бобуллар:
а)	өттүгэстии охтуу;
б)	тэбилик хаптаһынтан атаҕы араарыы;
в)	тардыһар маһы туппут сиргиттэн илиини сыҕарытыы;
г)	эмискэ-эмискэ дьигиҥнэтэн тардыһыы;
д)	тардыһар маһы иҥнэри тутан, тэбилик хаптаһыҥҥа эбэтэр сиргэ тирээн тардыһыы;
е)	тардыһар маһы эмискэ ыһыктан кэбиһии;
ж)	хамаанда бэриллиэн иннинэ тардыы;
з)	тардыһыы кэмигэр кэпсэтии, судьуйаны кытта мөккүһүү уо.д.а.
Бобуулаах албастары тутуннахха, быраабыланы кэстэххэ кыттааччыга сэрэтии бэриллэр. Иккис сэрэтии кэнниттэн күрэхтэһииттэн уһуллар.
&lt;/poem&gt;

== Мас Мэхээлэ бирииһэ ==

Саха омук төрүт оонньуутун биир көрүҥүнэн мас тардыһыыта буолар. Ол курдук, сылтан сыл ахсын сайдан, саҥаттан саҥа ааттары таһааран, иэмэх иҥиирдээх, быыппастыгас быччыггнаах, күүстээх боотурдарынан, ыһыылаах-хаһыылаах сүгүрүйээччилэринэн байан иһэр.

[[Уус-Алдан]] улууһун биир биллэр күүстээҕэ [[Мас Мэхээлэ]] аатын үйэтитэр инниттэн уонна мас тардыһыытын салгыы сайынна-рар соруктаах, аан бастаан [[кэптэни|Кэптэнигэ]], [[Лөгөй]] нэһилиэгин дьаһалтатын уонна физкултуура дьиэтин директора А.В.Олесов көҕүлээһиннэринэн 1995—96 сс. үрдүк таһымнаах күрэхтэһиилэр ыытыллыбыттара. Күрэхтэһээччилэр уонна көрөөччүлэр үчүгэй тэрээһинтэн улаханнык астынан тарҕаспыттара. Ити кэмтэн ыла Мас Мэхээлэ бирииһигэр сылын аайы күрэхтэһии ыытыллар.

== XX үйэ 10 чулуу мас тардыһааччылара ==
«Сахаада-спорт» ассоциация талыытынан:
&lt;poem&gt;Гавриил Десяткин 
Петр Каратаев 
Дмитрий Шарин 
Степан Алексеев 
Евгений Сивцев 
Анатолий Баишев 
Андрей Винокуров 
Николай Колодко 
Николай Барашков 
Роман Романов&lt;/poem&gt;

==Тарҕаныыта==
Спорт көрүҥүҥ быһыытынан Арассыыйатааҕы Спорт көрүҥнэрин тиһилигэр 2003 сыллаахха киллэриллибитэ уонна ол сыллаахха Аан Дойдутааҕы Мас тардыһын федерацията олохтоммута.
[[Күүстээх Эр Киһи Федерацията]] 2011 сыллаахха мас тардыһыытын [[Күүстээх киһи]] күрэһин программатыгар киллэрбитэ.&lt;ref name=&quot;redkin&quot;&gt;[http://www.wsfworldcup.org/news/mas-wrestling-new-event-strongman-sport Mas-Wrestling - new event in strongman sport!]&lt;/ref&gt; Оннук программалаах күрэс бастакытын 2013 сыл бэс ыйыгар  [[АХШ]]га ыытыллыбыта.&lt;ref&gt;[http://www.oddehaugen.com/mas-wrestling-usa/ Mas-Wrestling USA]&lt;/ref&gt;

==Быһаарыылар==
{{Быһаарыылар}}
[[Категория:Тустуу]]
[[Категория:Саха оонньуулара]]</text>
      <sha1>hdgbwsoagmyyajsw2eqj4x1h3newvzg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Атырдьах ыйын 14</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7882</id>
    <revision>
      <id>382806</id>
      <parentid>369773</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:31:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бэлиэ күннэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12680" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 14''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 226-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 227-c күнэ). Сыл бүтүө 139 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* Аан дойдуга күлгэри күнэ&lt;ref&gt;https://nationaldaycalendar.com/world-lizard-day-august-14/&lt;/ref&gt;. Барыта 6 тыһыынчаттан тахса күлгэри көрүҥэ баар
* {{Флагификация|Абхазия}} — Аҕа дойдуну көмүскээччилэри ахтар күн. [[1992]] сыллаахха бу күн саҕаламмыт сэриигэ өлбүттэри ахталлар
* {{Флагификация|Ииндийэ}} — Араарыллыы ынырыгын ахтар күн. 1946 сыллаахха бу күн урукку Британия Ииндийэтэ икки доминиоҥҥа араарыллыбыта: Билиҥҥи Ииндийэ уонна Пакистаан (кэлин Пакистаантан Бангладеш арахсыбыта). Бу араарыллыы түмүгэр элбэх ыал төрүт сирдэриттэн көһөргө күһэллибиттэрэ, элбэх киһи атааннаһыы кэмигэр өлбүттэрэ.
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаам утарылаһыытын күнэ]]
* {{Флагификация|Латвия}} — [[Рига]] куорат күнэ (Riga's Svetki)&lt;ref&gt;[https://www.rigassvetki.lv/2020/ru Событие - Rīgas svētki 2020 oficiālā mājas lapa]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Пакистан}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ (Пакистан)|Тутулуга суох буолуу күнэ]]. 1947 сыллаахха Ииндийэттэн арахсан туспа судаарыстыба буолбута
* {{Флагификация|Португалия}} — Португалия [[Коррида]]та үөскээбит күнэ&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/social/2020/08/13/13193365.shtml Какая погода ждет Москву с 14 по 21 августа - Газета.Ru]&lt;/ref&gt;

== Түбэлтэлэр ==
* [[1385]] — [[Литва]] улуу кинээһэ [[Ягайло]] Польшаны кытта сирдэрин холбуур туһунан [[Крев унията|Крев униятын]] түһэрсибит.
* [[1775]] — Екатерина II ыраахтааҕы уурааҕынан Запорожскай Сечь суох гыныллыбыт. Польша мөлтөөн, суоһаабат буолбута, Кырыым Арассыыйаҕа холбоммута, Туурсуйаны кытта Күчүк Кайнардьатыыаҕы сөбүлэҥ түһэрсиллибитэ (1774), онон ити эргин улахан байыаннай тэриллии баара ирдэммэт буолбута. Ону таһынан казаактар Арассыыйа бэлиитикэтин утарар дьайыылары оҥоруохтарын сөбө, оҥоролоро да, холобур, сирдэри былдьаһан субу-субу Таврияҕа көһөрүллүбүт сербтэргэ саба түһэллэрэ. Аны Пугачев өрө туруутун хам баттааһын кэнниттэн ыһыллыбыт дьон Запорожьеҕа барар былааннаахтара биллибитэ. 
* [[1822]] — [[Арассыыйа|Арассыыйаҕа]] кистэлэҥ уопсастыбалары бобор, [[масоннар|масон ложаларын]] сабар туһунан ыйаах тахсыбыт. Чиновниктартан барыларыттан батынар сурук ылбыттар.
* [[1848]] — [[Канаада]]ҕа [[ааҥыл тыла]] соҕотох судаарыстыбаннай тыл буоларын туһунан балаһыанньа дьайыыта тохтообут. 
* [[1881]] — ыраахтааҕы [[Александр III]] «Судаарыстыба куттала суох буолуутун уонна уопсастыба чуумпуруутун хааччыйар миэрэлэр тустарынан балаһыанньаны» бигэргэтэн, күбүрүнээтэрдэргэ киэҥ былааһы биэрбитэ. Ол курдук күбүрүнээтэр хаһыаттары сабар, атыы-эргиэн уонна промышленность тэрилтэлэрин, үөрэх тэрилтэлэрин үлэлэрин тохтотор, земстволары уонна куорат дуумаларын үлэлэрин быстах кэмҥэ тохтотор бырааптаммыта. Бу балаһыанньа 1917 сыллаахха дылы үлэлээбитэ.
* [[1900]] — [[Ихэтуань өрө туруута|Ихэтуань өрө туруутун]] саба баттааһын кэмигэр аҕыс дойду холбоһуктаах сэриилэрэ (ол иһигэр Арассыыйа) [[Пекин]]и ылбыттар. Ихэтуань диэн [[Кытай]]га тас дойдулар дьайыыларын утары тэриллибит хамсааһын. Кытай былаастара бастаан саба баттыы сатаабыттара, онтон өйөөбүттэрэ, тиһэҕэр импэрээтэр дьахтар Цыси аҕыс дойду альянсын диэки буолбута. Ол түмүгэр Кытай омук дойдуларыттан өссө күүстээх тутулукка киирбитэ.
* [[1904]] — Нуучча-Дьоппуон сэриитин кэмигэр [[Порт-Артур]]га төгүрүктээһиҥҥэ түбэспит хараабыллары быыһыы баран испит «Рюрик» крейсер тимирдиллибит. Бу крейсергэ аҕабыытынан Халыматтан төрүттээх [[Оконешников Василий Тимофеевич|Василий Оконешников]] сулууспалыы сылдьыбыта, бу кыргыһыыга хорсун быһыыны көрдөрбүтэ. Дьоппуоннарга билиэн түбэһэн баран байыаннай буолбатаҕынан босхоломмута, Петербурга тиийэн сэбилэнии итэҕэстэрин кэпсээбитэ, көмүс биһилэҕинэн наҕараадаламмыта. Кэлин [[Томскай]]га духуобунай училищеҕа учууталлаабыта.
* [[1920]] — [[Оросин Роман Иванович|Роман Оросин]] салайааччылаах контрреволюционнай саагыбары губчека аспытын туһунан телеграмманы [[Максим Аммосов]] Сибревкомҥа уонна Сиббюроҕа ыыппыт. Манан сибээстээн культурнай-сырдатар &quot;[[Саха аймах]]&quot; уопсастыба салайар дьоно &quot;Оросин саагыбарыгар&quot; кыттыбыттарын иһин ыһыллыбыт. Сиббюро бу быһыыны өйөөбөтөх, репрессиялары эрэ туһанар сыыһатын, культурнай-сырдатар уопсастыба Сэбиэскэй былааска да үлэлиэн сөбүн ыйбыт. Ол туһугар бассабыыктар бары бу уопсастыбаҕа киирэн салайааччы оруолун ылыахтаахтар эбит. &quot;[[Саха аймах]]&quot; уопсастыба уокуруктарынан уонна улуустарынан филиаллардааҕа, үөрэҕэ суохтары ааҕарга-суруйарга үөрэтиинэн, литэрэтиирэ уонна драма куруһуоктарын тэрийиинэн дьарыктанара, сырдатыы тиэмэлээх дакылааттары ааҕар биэчэрдэри оҥороро. [[1918]] сыллаахха бу уопсастыба Сэбиэскэй былааһы билиммэтэҕэ.
* [[1920]] — кулун тутар 14 күнүгэр амнистияламмыт [[Өксөкүлээх Өлөксөй|Өксөкүлээҕи]] Саха күбүөрүнэтин чинчийэр подотделын уус-уран литэрэтиирэҕэ сиэксийэтин сэбиэдиссэйинэн анаабыттар.
* [[1921]] — Уруккута [[Кытай]] састаабыгар киирэр ''Танну-Урааҥхай'' ([[Тыва тыла|тыв.]] Таңды Урянхай, [[Нуучча тыла|нууч.]] Урянха́йский край) диэн эрэгийиэн туспа баран ''Танну-Тува'' диэн судаарыстыба буолбут. [[1926]] сыллаахха аата уларыйан ''Тыва Народнай Өрөспүүбүлэкэтэ'' буолбута уонна [[1944]] сыллаахха [[ССРС]] састаабыгар киирбитэ.
* [[1930]] — [[ССРС]]-ка начаалынай үөрэх булгуччулаах буолбут. [[1934]] сылга диэри [[ССРС]] территориятыгар барытыгар начаалынай үөрэх киирбитэ.
* [[1943]] — [[ССРС]]-ка ядернай сэрии сэбин оҥорор сыаллаах лаборатория тэриллибит, лаборатрия салайааччыта — [[Игорь Курчатов]].
* [[1945]] — [[Дьоппуон]] императора Хирохито биир тыла суох бэринии туһунан ыйаах таһаарбыт.
* [[1950]] — кэлин таба иититин сатабыллаахтык тэрийиитинэн аатырбыт киһи, бөдөҥ сопхуос дириэктэрэ, Социалистыы Үлэ дьоруойа буолбут Чурапчыттан төрүттээх [[Кладкин Василий Михайлович|Василий Кладкин]] үп техникумун бүтэрэн Томпо оройуонугар анаммыт, бу күнтэн ыла 7 сыл оройуон үбүн салаатыгар үлэлээбит.
* [[1972]] — [[Саха АССР]] Миниистирдэрин Сэбиэтин уурааҕынан [[Дьокуускай]]га Өрөспүүбүлүкэтээҕи физико-математическай оскуола (РФМШ) тэриллибит, билигин — [[Өрөспүүбүлүкэтээҕи лицей]].
* [[1986]] — [[ССКП]] Киин кэмитиэтэ [[Сибиир]] өрүстэрин соҕуруу эргитэр үлэлэри тохтотор туһунан уураах таһаарбыт. 
* [[1992]] 
** [[Борис Ельцин]] чиэгинэн приватизацияны саҕалыыр ыйаахха илии баттаабыт.
** Грузия аармыйата Абхазияҕа киирбит. Грузин-абхааз сэриитэ саҕаламмыт.
* [[1994]] — [[Хаббл телескоп|Хаббл]] телескоп [[Ураан]] тиэбэстэрин хаартыскаҕа түһэрбит.
* [[2013]] — [[Эгиипэт|Эгиипэккэ]] ыксаллаах быһыы-майгы туруга биллэриллибит. Урукку бэрэсидьиэни Мохамед Морсины өйүүр демонстрааннары куттал суох буолуутун күүстэрэ ытыалаабыттар, сүүһүнэн киһи өлбүт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1919]] — Сунтаар улууһугар [[Попов Леонид Андреевич|Леонид Попов]] төрөөбүт (01.04.1990 өлб.) — суруйааччы, СӨ народнай бэйиэтэ.
* [[1948]] — [[Лугинов Николай Алексеевич|Николай Лугинов]] — саха норуодунай суруйааччыта, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Духуобунас академиятын вице-бэрэсидьиэнэ.

== Өлбүттэр ==
* [[2012]] — [[Сергей Капица]] (1928 төр.), учуонай, &quot;Очевидное — невероятное&quot; биэрии ааптара уонна ыытааччыта.
* [[2018]] — [[Эдуард Успенскай]] (1937 төр.), оҕо суруйааччыта.

{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 14]]</text>
      <sha1>ctupb9i8njgs075gbfb3n94tdn8bu7h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382807</id>
      <parentid>382806</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T23:38:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12920" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 14''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 226-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 227-c күнэ). Сыл бүтүө 139 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* Аан дойдуга күлгэри күнэ&lt;ref&gt;https://nationaldaycalendar.com/world-lizard-day-august-14/&lt;/ref&gt;. Барыта 6 тыһыынчаттан тахса күлгэри көрүҥэ баар
* {{Флагификация|Абхазия}} — Аҕа дойдуну көмүскээччилэри ахтар күн. [[1992]] сыллаахха бу күн саҕаламмыт сэриигэ өлбүттэри ахталлар
* {{Флагификация|Ииндийэ}} — Араарыллыы ынырыгын ахтар күн. 1946 сыллаахха бу күн урукку Британия Ииндийэтэ икки доминиоҥҥа араарыллыбыта: Билиҥҥи Ииндийэ уонна Пакистаан (кэлин Пакистаантан Бангладеш арахсыбыта). Бу араарыллыы түмүгэр элбэх ыал төрүт сирдэриттэн көһөргө күһэллибиттэрэ, элбэх киһи атааннаһыы кэмигэр өлбүттэрэ.
* {{Флагификация|Ираан}} — [[Ислаам утарылаһыытын күнэ]]
* {{Флагификация|Латвия}} — [[Рига]] куорат күнэ (Riga's Svetki)&lt;ref&gt;[https://www.rigassvetki.lv/2020/ru Событие - Rīgas svētki 2020 oficiālā mājas lapa]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Пакистан}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ (Пакистан)|Тутулуга суох буолуу күнэ]]. 1947 сыллаахха Ииндийэттэн арахсан туспа судаарыстыба буолбута
* {{Флагификация|Португалия}} — Португалия [[Коррида]]та үөскээбит күнэ&lt;ref&gt;[https://www.gazeta.ru/social/2020/08/13/13193365.shtml Какая погода ждет Москву с 14 по 21 августа - Газета.Ru]&lt;/ref&gt;

== Түбэлтэлэр ==
* [[1385]] — [[Литва]] улуу кинээһэ [[Ягайло]] Польшаны кытта сирдэрин холбуур туһунан [[Крев унията|Крев униятын]] түһэрсибит.
* [[1775]] — Екатерина II ыраахтааҕы уурааҕынан Запорожскай Сечь суох гыныллыбыт. Польша мөлтөөн, суоһаабат буолбута, Кырыым Арассыыйаҕа холбоммута, Туурсуйаны кытта Күчүк Кайнардьатыыаҕы сөбүлэҥ түһэрсиллибитэ (1774), онон ити эргин улахан байыаннай тэриллии баара ирдэммэт буолбута. Ону таһынан казаактар Арассыыйа бэлиитикэтин утарар дьайыылары оҥоруохтарын сөбө, оҥоролоро да, холобур, сирдэри былдьаһан субу-субу Таврияҕа көһөрүллүбүт сербтэргэ саба түһэллэрэ. Аны Пугачев өрө туруутун хам баттааһын кэнниттэн ыһыллыбыт дьон Запорожьеҕа барар былааннаахтара биллибитэ. 
* [[1822]] — [[Арассыыйа|Арассыыйаҕа]] кистэлэҥ уопсастыбалары бобор, [[масоннар|масон ложаларын]] сабар туһунан ыйаах тахсыбыт. Чиновниктартан барыларыттан батынар сурук ылбыттар.
* [[1848]] — [[Канаада]]ҕа [[ааҥыл тыла]] соҕотох судаарыстыбаннай тыл буоларын туһунан балаһыанньа дьайыыта тохтообут. 
* [[1881]] — ыраахтааҕы [[Александр III]] «Судаарыстыба куттала суох буолуутун уонна уопсастыба чуумпуруутун хааччыйар миэрэлэр тустарынан балаһыанньаны» бигэргэтэн, күбүрүнээтэрдэргэ киэҥ былааһы биэрбитэ. Ол курдук күбүрүнээтэр хаһыаттары сабар, атыы-эргиэн уонна промышленность тэрилтэлэрин, үөрэх тэрилтэлэрин үлэлэрин тохтотор, земстволары уонна куорат дуумаларын үлэлэрин быстах кэмҥэ тохтотор бырааптаммыта. Бу балаһыанньа 1917 сыллаахха дылы үлэлээбитэ.
* [[1900]] — [[Ихэтуань өрө туруута|Ихэтуань өрө туруутун]] саба баттааһын кэмигэр аҕыс дойду холбоһуктаах сэриилэрэ (ол иһигэр Арассыыйа) [[Пекин]]и ылбыттар. Ихэтуань диэн [[Кытай]]га тас дойдулар дьайыыларын утары тэриллибит хамсааһын. Кытай былаастара бастаан саба баттыы сатаабыттара, онтон өйөөбүттэрэ, тиһэҕэр импэрээтэр дьахтар Цыси аҕыс дойду альянсын диэки буолбута. Ол түмүгэр Кытай омук дойдуларыттан өссө күүстээх тутулукка киирбитэ.
* [[1904]] — Нуучча-Дьоппуон сэриитин кэмигэр [[Порт-Артур]]га төгүрүктээһиҥҥэ түбэспит хараабыллары быыһыы баран испит «Рюрик» крейсер тимирдиллибит. Бу крейсергэ аҕабыытынан Халыматтан төрүттээх [[Оконешников Василий Тимофеевич|Василий Оконешников]] сулууспалыы сылдьыбыта, бу кыргыһыыга хорсун быһыыны көрдөрбүтэ. Дьоппуоннарга билиэн түбэһэн баран байыаннай буолбатаҕынан босхоломмута, Петербурга тиийэн сэбилэнии итэҕэстэрин кэпсээбитэ, көмүс биһилэҕинэн наҕараадаламмыта. Кэлин [[Томскай]]га духуобунай училищеҕа учууталлаабыта.
* [[1919 сыл|1919]] — Михаил Фрунзе салалталаах Туркестаан фрона Колчак соҕуруу аармыйатын утары Актюбинскай эпэрээһийэтин саҕалаабыт.
* [[1920]] — [[Оросин Роман Иванович|Роман Оросин]] салайааччылаах контрреволюционнай саагыбары губчека аспытын туһунан телеграмманы [[Максим Аммосов]] Сибревкомҥа уонна Сиббюроҕа ыыппыт. Манан сибээстээн культурнай-сырдатар &quot;[[Саха аймах]]&quot; уопсастыба салайар дьоно &quot;Оросин саагыбарыгар&quot; кыттыбыттарын иһин ыһыллыбыт. Сиббюро бу быһыыны өйөөбөтөх, репрессиялары эрэ туһанар сыыһатын, культурнай-сырдатар уопсастыба Сэбиэскэй былааска да үлэлиэн сөбүн ыйбыт. Ол туһугар бассабыыктар бары бу уопсастыбаҕа киирэн салайааччы оруолун ылыахтаахтар эбит. &quot;[[Саха аймах]]&quot; уопсастыба уокуруктарынан уонна улуустарынан филиаллардааҕа, үөрэҕэ суохтары ааҕарга-суруйарга үөрэтиинэн, литэрэтиирэ уонна драма куруһуоктарын тэрийиинэн дьарыктанара, сырдатыы тиэмэлээх дакылааттары ааҕар биэчэрдэри оҥороро. [[1918]] сыллаахха бу уопсастыба Сэбиэскэй былааһы билиммэтэҕэ.
* [[1920]] — кулун тутар 14 күнүгэр амнистияламмыт [[Өксөкүлээх Өлөксөй|Өксөкүлээҕи]] Саха күбүөрүнэтин чинчийэр подотделын уус-уран литэрэтиирэҕэ сиэксийэтин сэбиэдиссэйинэн анаабыттар.
* [[1921]] — Уруккута [[Кытай]] састаабыгар киирэр ''Танну-Урааҥхай'' ([[Тыва тыла|тыв.]] Таңды Урянхай, [[Нуучча тыла|нууч.]] Урянха́йский край) диэн эрэгийиэн туспа баран ''Танну-Тува'' диэн судаарыстыба буолбут. [[1926]] сыллаахха аата уларыйан ''Тыва Народнай Өрөспүүбүлэкэтэ'' буолбута уонна [[1944]] сыллаахха [[ССРС]] састаабыгар киирбитэ.
* [[1930]] — [[ССРС]]-ка начаалынай үөрэх булгуччулаах буолбут. [[1934]] сылга диэри [[ССРС]] территориятыгар барытыгар начаалынай үөрэх киирбитэ.
* [[1943]] — [[ССРС]]-ка ядернай сэрии сэбин оҥорор сыаллаах лаборатория тэриллибит, лаборатрия салайааччыта — [[Игорь Курчатов]].
* [[1945]] — [[Дьоппуон]] императора Хирохито биир тыла суох бэринии туһунан ыйаах таһаарбыт.
* [[1950]] — кэлин таба иититин сатабыллаахтык тэрийиитинэн аатырбыт киһи, бөдөҥ сопхуос дириэктэрэ, Социалистыы Үлэ дьоруойа буолбут Чурапчыттан төрүттээх [[Кладкин Василий Михайлович|Василий Кладкин]] үп техникумун бүтэрэн Томпо оройуонугар анаммыт, бу күнтэн ыла 7 сыл оройуон үбүн салаатыгар үлэлээбит.
* [[1972]] — [[Саха АССР]] Миниистирдэрин Сэбиэтин уурааҕынан [[Дьокуускай]]га Өрөспүүбүлүкэтээҕи физико-математическай оскуола (РФМШ) тэриллибит, билигин — [[Өрөспүүбүлүкэтээҕи лицей]].
* [[1986]] — [[ССКП]] Киин кэмитиэтэ [[Сибиир]] өрүстэрин соҕуруу эргитэр үлэлэри тохтотор туһунан уураах таһаарбыт. 
* [[1992]] 
** [[Борис Ельцин]] чиэгинэн приватизацияны саҕалыыр ыйаахха илии баттаабыт.
** Грузия аармыйата Абхазияҕа киирбит. Грузин-абхааз сэриитэ саҕаламмыт.
* [[1994]] — [[Хаббл телескоп|Хаббл]] телескоп [[Ураан]] тиэбэстэрин хаартыскаҕа түһэрбит.
* [[2013]] — [[Эгиипэт|Эгиипэккэ]] ыксаллаах быһыы-майгы туруга биллэриллибит. Урукку бэрэсидьиэни Мохамед Морсины өйүүр демонстрааннары куттал суох буолуутун күүстэрэ ытыалаабыттар, сүүһүнэн киһи өлбүт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1919]] — Сунтаар улууһугар [[Попов Леонид Андреевич|Леонид Попов]] төрөөбүт (01.04.1990 өлб.) — суруйааччы, СӨ народнай бэйиэтэ.
* [[1948]] — [[Лугинов Николай Алексеевич|Николай Лугинов]] — саха норуодунай суруйааччыта, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Духуобунас академиятын вице-бэрэсидьиэнэ.

== Өлбүттэр ==
* [[2012]] — [[Сергей Капица]] (1928 төр.), учуонай, &quot;Очевидное — невероятное&quot; биэрии ааптара уонна ыытааччыта.
* [[2018]] — [[Эдуард Успенскай]] (1937 төр.), оҕо суруйааччыта.

{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 14]]</text>
      <sha1>rogq8t0qsspvwawe9z90z5oyuj0bphj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Билии</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8940</id>
    <revision>
      <id>382797</id>
      <parentid>280471</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:02:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1310" xml:space="preserve">[[Билэ:Efez Celsus Library 5 RB.jpg|thumb|Билии сирэйдэниитэ ([[грек тыла|гректыы]] ''Επιστημη''), [[Селсус библиотеката]] ([[Эфес]], [[Түркийэ]]).]]

'''Билии''' диэн өйдөбүлү маннык быhаарыахха сөп:
# [[Киhи]] үөрэнэн ылар өйдөөһүнэ
# Субъегы теория уонна практика өттүнэн өйдөөһүн
# Чахчы уонна [[информация]]
# Чахчыга эбэтэр ситуацияҕа сигэнэн үөрүйэх буолуу

[[Былатыан]] билиини &quot;тоhоҕостоох дьиҥ өйдөөһүн&quot; диэн аан бастаан быhаарыытыттан ыла билии туhунан [[философия]] мөккүөрдэрэ саҕаланаллар. Онтон ыла билиҥҥээҥҥи дылы билии биир ылыныллыбыт быhаарыыта суох.

Билии когнитив бырассыастар комплекстарыттан үөскүүр: өйдөөһүн, үөрэтии, [[билсии]], тэҥнээhин уонна [[санаа|санааhын]].

== Өссө маны көр ==
* [[Кырдьык]]
* [[Баар чахчы]]

[[Категория:Философия]]</text>
      <sha1>tjh4jl27tmvkazpy6wgajthikqob3sl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Баар чахчы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15187</id>
    <revision>
      <id>382799</id>
      <parentid>382742</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:02:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="409" xml:space="preserve">'''Баар чахчы''' диэн хайа баҕар дьиҥнээхтии баар [[материя]] формата, кини көстүүтэ буолар. Баар чахчы [[баар буолуу]] өйдөбүлүгэр чугас.

== Өссө маны көр ==
* [[Билии]]
* [[Кырдьык]]

{{Nature-stub}}
[[Категория:Айылҕа]]
[[Категория:Метафизика]]</text>
      <sha1>l4azjcxd4wn3oe2d509zfkj3safqegy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кырдьык</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15368</id>
    <revision>
      <id>382798</id>
      <parentid>382741</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T18:02:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="606" xml:space="preserve">[[File:Statue of Truth.jpg|thumb]]

'''Кырдьык''' өйдөбүлэ билигин биир бүтүн быhаарыыта суох. Биир тарҕаммыт быhаарыыта маннык: кырдьык диэн дьиҥнээхтии баар [[мал]], дьиҥнээхтии буолбут түбэлтэ, [[баар чахчы]]. Кырдьык туhунан элбэх [[теория]]лар бааллар. Кинилэр тула философия мөккүөрдэрэ буолаллар.

== Өссө маны көр ==
* [[Билии]]

[[Категория:Метафизика]]</text>
      <sha1>bgjuhlsidm0l778rf08ew5n60sal8xq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Туртас</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19368</id>
    <revision>
      <id>382795</id>
      <parentid>346632</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:44:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2708" xml:space="preserve">[[File:Capreolus capreolus 2 (Marek Szczepanek).jpg|thumb|250px]]

'''Туртас''' ({{lang-ru|косуля}}, {{lang-la|Capreólus capreólus}}), ардыгар ''элик'' дииллэр — [[Табатыҥылар кэргэннэрэ|табатыҥыларга]] киирэр ыыраахтаах туйахтаах кыыл.

Сибииргэ үөскүүр туртаһы сорох ааптардар Европа туртаһыттан туспа көрүҥҥэ араараллар — Сибиир туртаһа ({{lang-la|Capreólus pygárgus}})&lt;ref name=&quot;sssr&quot;&gt;{{кинигэ|автор =|заглавие = Млекопитающие фауны СССР. Часть 2 / Под ред. В. Е. Соколова|место = М|издательство = Издательство Академии наук СССР |год = 1963|страницы = 989—993|страниц = 466|isbn = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{книга|автор = Ellerman J. R., Morrison-Scott T. C.|заглавие = Checklist of palaearctic and indian mammals 1758 to 1946|место = London |издательство = Bulletin of the British Museum (Natural History)|год = 1951|страницы = |страниц = 810|isbn = }}&lt;/ref&gt;. 
Сибиир туртаһа хромосоматын набора Европа туртаһыттан атына дакаастаммыта, кинитээҕэр бөдөҥ буолар. Ол гынан баран морфологията, иммунохимиятын көрдөрүүлэрэ атылыылар&lt;ref&gt;{{ыстатыйа|автор = Штуббе Г., Брухгольц 3.|заглавие = Опыты по гибридизации европейской и сибирской косуль (Capreolus capreolus L. (1758) Х Capreolus pygargus Pall. (1771)|ссылка = |издание = Зоологический журнал |место = |издательство = |год = 1979|том = 58|номер = 9|страницы = 1398—1403}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{ыстатыйа|автор = Граевская Б. М., Золотарева Н. Н., Данилкин А. А., Елфимова С. С.|заглавие = Сравнительное исследование метаболизма европейской (Capreolus capreolus L.) и сибирской (Capreolus pygargus Pall.) косуль|ссылка = |издание = Копытные фауны СССР |место = М.|издательство = |год = 1980|том = |номер = |страницы = 332—333}}&lt;/ref&gt;.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Animal-stub}}

[[Категория:Саха Сирин кыыллара]]
[[Категория:Табалар]]</text>
      <sha1>p93hg49vn8zn3mf52o98it6irex5kcj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Харыс тыл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21254</id>
    <revision>
      <id>382802</id>
      <parentid>327927</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T19:01:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3271" xml:space="preserve">'''Харыс тыл''' ({{lang-ru|эвфемизм}}) — тугу эмэ сирэйинэн ааттырыы, этэри тумнар туһугар туттуллар тыллар бааллар. Оннук тыллары харыс тыллар дэнэр.

Тылы тумнуу бииринэн, урукку кэмҥэ итэҕэлтэн тэптэрэн, куттаныыттан, айыырҕааһынтан тахсар. Туох эмэ аатын тумнуу сиэри тутуһан кыбыстыыттан эбэтэр харыстааһынтан тахсар. Сорох харыс тыллар, харыс тыл буолаллара умнулуннаҕына, иккистээн-үһүстээн тумнуллаллар. Холобур, сорох сирдэргэ, ордук Дьааҥы, [[Булуҥ улууһа|Булуҥ]] диэки, тугэх диэн тылы тумнан, туох эмэ түгэҕин уллуҥаҕа (иһит уллуҥаҕа, күөл уллуҥаҕа), сэп диэни тумнан, тэрил (ат тэрилэ) дииллэр. Оттон ити тумнуллар түгэх, сэп диэннэр төрүт суолталарыттан ураты сахаларга өртөн ыла харыс тыл курдук туттуллар суолталаахтара биллэр.

Бүттүүн тылга биллэр тыллартан ураты олохтоох говордарга эрэ туттуллар харыс тыллар үгэстэр. Сирэйинэн ааттааһыны тумнан, наар харыс тылларынан саҥарыы булчуттар тылларыгар ордук бэлиэ. Булчуттар кыылы бэйэтин эрэ буолбакка, кыыл үгүс миэстэлэрин, булт сэбин-сэбиргэлэрин, булт өйдөбүллэрин харыс тылларынан ааттыыллар.

Итэҕэлтэн төрүөттэнэн үөскээбит харыс тыллар билигин улам умнуллан сүтэн иһэллэр, оттон сиэри тутуһууттан, мараны тумнан туһуттан олоҕурбут харыс тыллар умнуллубаттар. Харыс тыллар барымта дьиҥнээх аатыгар синоним курдук сыһыаннаахтар (стилистическэй синонимнар). Ол гынан баран литературный лексикаҕа киирбэттэрин быһыытынан кэпсэтии тылын иһинэн эрэ көрүллүөхтэрин сөп. 

== Холобурдар ==
* [[Тыы]] — даллыһах
* Тыатааҕы — кырдьаҕас 
* [[Уһун кутурук]] — [[бөрө]] 
* Кытарар — [[уот]]

== Туһаныллыбыт литература ==
* Реформатский, 98-101 Харитонов. Якутский язык, 40
* П.С Афанасьев. Саха билиҥҥи тыла Лексикология
* Нууччалыы бикипиэдьийэ
* Н.К Антонов Саха билиҥҥи тылын лиэксикэтэ 1976

== Өссө маны көр ==
* [[Эвфемизм]]

[[Категория:Тыл үөрэҕэ]]</text>
      <sha1>sr6o4hprdkvvveycfm9ms6zllbs7kiy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эвфемизм</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23137</id>
    <revision>
      <id>382803</id>
      <parentid>343487</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T19:01:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="470" xml:space="preserve">'''Эвфемизм''' ({{lang-ru|эвфемизм}}) — туох эрэ сэби-сэбиргэли, кыылы-сүөлү, киһи ууһуур уорганнарын ытыктаан, харыстаан эбэтэр кыбыстан атын тылынан ааттааһын.

Холобур, [[Эһэ|эһэни]] ытыктаан тыатааҕы дииллэр.

== Өссө маны көр ==
* [[Харыс тыл]]

[[Категория:Тыл үөрэҕэ]]</text>
      <sha1>h4n7kymrt3bkuimra4xhoubmd5kddrn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Animal-stub</title>
    <ns>10</ns>
    <id>26546</id>
    <revision>
      <id>382796</id>
      <parentid>370710</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:47:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="424" xml:space="preserve">{{Stub-meta
| article   = [[кыыл]]га
| category  = кыылга сыһыаннаах
| image     = Tiger head template.gif
| size      = 48
| alt       = [[Кыыл]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Категория:Халыыптар:Ситэ илик ыстатыйалар|{{PAGENAME}}]]
[[Категория:Халыыптар:Кыылга сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйалар|{{PAGENAME}}]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>a2bbhoszn9ahjr7hb72xwotyzu5ivju</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кривий Риҕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30898</id>
    <revision>
      <id>382813</id>
      <parentid>378886</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T04:40:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>147</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:KR_City_collage.png|KR_City_collage.png]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Ellywa|Ellywa]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:KR City collage.png|]].</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1683" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
|official_name         = Кривий Ріг
|image_skyline         =
|imagesize             = 250px
|image_caption         = 
|image_flag            = Banner of Kryvyi Rih.svg
|image_shield          = Coat of Arms of Kryvyy Rih.png
|image_map             =
|map_caption           = 
|subdivision_type      = [[Дойду]]
|subdivision_name      = {{flagicon|Ukraine}} [[Украина]]
|established_title     = Бастакы ахтыллыыта
|established_date      = 1775
|leader_party          = 
|leader_title          = [[Баhылык]] уонна [[губернатор]]
|leader_name           = 
|area_total_km2        = 410
|population_total      = 656 478
|population_metro      = 
|population_density_km2= 1595
|population_as_of      = 2013
|population_footnotes  = 
|timezone              =
|utc_offset            = 
|timezone_DST          = 
|utc_offset_DST        = 
|latd = 47 | latm = 54 | lats = 37 |latNS = N
|longd = 33 | longm = 23 |longs = 30 | longEW = E
|elevation_m           = 84
|area_code             = 
|blank_name            = 
|blank_info            = 
|website               = [http://kryvyirih.dp.ua/ kryvyirih.dp.ua]
|footnotes             =
}}

'''Крывый Риҕ''' ({{lang-uk|Кривий Ріг}}) диэн [[Украина]] куората. Дьонун ахсаана 656 478 (2013).

== Историята ==

== Айылҕата ==

== Географията ==

== Климата ==

== Оройуонунан арахсыыта ==

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Commonscat|Kryvyi Rih}}

{{rq|stub}}
{{Ukraine-geo-stub}}

[[Категория:Украина куораттара]]</text>
      <sha1>7a9ibrvbde1prkae6qbsrbwayi1ls0i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сахалыы оонньуулар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43142</id>
    <revision>
      <id>382805</id>
      <parentid>345586</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T19:35:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22754" xml:space="preserve">== Ыстаҥа ==
Сүүрэн кэлэн икки атахха олбу - солбу уон төгүл түһүөлээн баран, уон биириһигэр икки атахха тэһһэ түһүллэр. Сүүрүүтэ кылыы сүүрүүтүн курдук. тирэнэр атах уллуҥаҕар малтаччы соҕус үктэниллэр. Тирэнэн баран, өттүгү хамсатан, босхо атаҕы инники күүскэ быраҕыллар.

[[Киhи|Киһи]] иннин диэки төҥкөччү соҕус туттан, киэҥник атыллаан ойор. Үрдүк кылаастаах спортсмен икки илиитин тэҥҥэ дайбанар, оттон саҥа саҕалаан эрэр оҕо олбу-солбу дайбаныан сөп. Үгүс киһи наһаа үөһэ эбэтэр сүүрэн эрэр курдук намыһахтык ойор, сототун олус инники быраҕар, атаҕынан тэҥэ суохтук анньынар буолар, ол сыыһа.

== Кылыы ==
Кылыы - сүүрэн кэлэн аҥар атаҕынан уон төгүл ойон баран, уон биириһигэр икки атахха тэҥҥэ түһүллэр. Маҥнайгы сүүрүү 20-30 м уһун буолуон сөп. Тирэнэр атах уллуҥаҕар бүтүннүүтүгэр үктэниллэр, босхо атах тобуга токуйан, биэтэҥнээн - такыҥнаан, ойору күүһүрдэр.

Хайдах эрэ табыйар курдук буолан баран, чэпчэкитик дэгийэн тирэниллэр. Илиини атахха сөп түбэһиннэрэн кэнниттэн инники диэки дайбаныллар. Үчүгэйдик, сатаан кылыйарга туох ханнык иннинэ атах, илии [[Былчыҥ|былчыҥа]] хамсыыра, салгыҥҥа көтүү, тыыныы - барыта сөпкө дьүөрэлэһэрэ наада. Саҥа саҕалаан эрэр кылыыһыт маҥнай наһаа түһүнэн, сүһүөҕэ уйбат буолааччы эбэтэр сүүрэн эрэр курдук намыһахтык баран бүдүрүйэн хаалар. Наһаа үөһээ күөрэйэн кылыйар эмиэ соччото суох.

== Маамыкта быраҕыы ==
Уһук хоту сир уонна Саха сирин соҕуруулуу - илиҥ өттүн аҕыйах ахсааннаах норуоттарыгар киэҥник тарҕаммыт көрүҥ. 15 м ыраахха 1,5 үрдүк остуолбаҕа таба муостаах макет саайыллар.

Үөрэнээччи биир сиргэ туран эрэн эбэтэр сүүрэн кэлэн быаны иилэ быраҕыахтаах. Кыттааччы үстэ холонор кыахтаах. Өскөтүн маамыкта көстөрө уустук буоллаҕына суон соҕус капрон быаны туһаныахха сөп. Быа биир төбөтө уктааланар, иккис төбөтө ону нөҥүө таһаарыллар. Маамыктаны иилистибэт гына төгүрүччү тутан түүрүллэр. Бырахтахха тас дьоҕус иитэ барыта субуруйан, маамыкта сыалга иилистэ түһүөхтээх.

Маамыктаны элбэхтик эрчиллэн таба быраҕар буолуохха сөп. Саха оҕотун мээчигинэн, маһынан таба быраҕарга кыра эрдэҕиттэн үөрэтиэххэ наада. Кэнники төбөтүгэр кыра дьаакырдаах быаны онно - манна быраҕа оонньуохтаах. Ол курдук сыыйа-баайа маамыктаны сатаан тутта үөрэнэр. Маамыктаны [[таба]] быраҕыыга конкус, күрэхтэһии тэрийэн ыытар сөптөөх.

== Кыаһыланыы ==
Итии-куйаас кэмнэргэ [[ынах]] - сүөһү эмиийэ хатан эбэтэр кыымаайы , күлүмэн сиэн, дэлби бааһыран, кыайан ыаппат буолан хаалааччы. Ол иһин тэбиэлэммэтин, улаханнык мөхсүбэтин диэн кэлин атахтарын такымнарын үөһэ өттүнэн быанан кыаһылаан кэбиһэллэр.

Оҕолор элбэх буолан түмүстэхтэринэ «кыаһыланыы» диэн күрэхтэһии тэрийэллэр эбит. Икки бөлөххө арахсаллар. Оонньуу ыытааччы күрэхтэһээччи дьону барыларын атахтарын бэрбээкэйдэриттэн кыаһыланалларыгар этэр. Хаҥас бэрбээкэйдэрин куустаран ылан, иккитэ эрийэ тардан. уҥа атахтарын бэрбээкэйдэригэр аҕалан, сөллүбэт гына ыга баайан кэбиһэллэр. Оччоҕо атахтарын икки арда кыра арыттаах буолар.

Оонньуу ыытааччы 15 - 20 метр сиргэ күрэхтэһэр сир бэлэмниир. Икки бөлөх дьонун тус-туспа субуруччу туруортуур уонна бэлиэтэммит сири эргийэн кэлэн, урут турар икки киһи илиилэрин тэҥҥэ таарыйар. Кыаһылаах киһи, баҕар ойуоккалаан сүүрдүн, баҕар, хаамтын, ол бэйэтиттэн тутулуктаах. Оҕуннаҕына даҕаны туран сүүрүөх тустаах. Урут кэлбит бөлөх дьоно кыайаллар.

Өскөтүн сүүрэн истэҕинэ кыаһыта сөллөр күннээх буоллаҕына, көрө охсон тута бааныахтаах уонна салгыы сүүрүөхтээх. Бу оонньууну билигин кулууптарга, спортзалларга оонньотуохха сөп. Саха оонньууларыттан биир дьикти оонньуу. Кыахтаах эрээри, кыаһылаах буолуу.

== Тоҕус былас суһуоҕу өрүү ==
[[Олоҥхо|Олоҥхоҕо]] этиллэринэн, тоҕус былас суһуохтаах Туналҕаннаах Ньуурдаах Туйаарыма Куо диэн күн бүгүнүгэр диэри уос номоҕо оҥостон, былыргы да, аныгы да ырыаларга ыллыыллар. Кыыс оҕо суһуоҕа төһөнөн уһун, намылхай да, соччонон кини өссө киэркэйэр, дууһалыын ырааһырар.

Былыргы биһиги өбүгэлэрбитбаай дьону кинилэр кыыстарын суһуоҕунан сыаналыыллара үһү. Улахан баай дьон кыыстарын баттаҕын тоҕус суһуох гына өрөллөрө. Оттон орто баай кыыһын баттаҕын сэттэ суһуох гына өрөллөр эбит. Сөбүгэр баайдаах дьон кыыстарын баттаҕын үс суһуох гына өрөллөрө дииллэр.

Оонньуу ыытааччы тоҕустуу киһилээх икки бөлөҕү тэрийэр. Бөлөхтөргө биирдиилэригэр төгүрүк иини биэрэллэр. Хас биирдии төгүрүк иигэ биир метр уһуннаахх сүүрбэ сэттэ сүмэх баттаҕы, сиэли, быаны ([[таҥас]] ыйыыр быа өрөргө ордук) сөллүбэт гына уһуктарыттан баайталаан кэбиһэллэр. Төгүрүк иилэри уунан тиийэр сиригэр биэтэҥнии турар гына ыйыыллар.

Оонньууну ыытааччы икки бөлөҕү төгүрүк иилэртэн уон метр тэйиччи субуруччу туруорар. Бөлөхтөртөн биирдии киһи сүүрэн тиийэн үс сүмэҕи кытаанах гына өрүөхтээх. Өрөн бүтэрээт, эргиллэн кэлэн, бэйэтин бөлөҕүн киһитин ытыһын тыастаахтык охсуохтаах, оччоҕо ол киһитэ суһуох өрө сүүрүөхтээх. Икки бөлөх дьоно суһуохтарын өрөн бүппүттэрин кэннэ, оонньуу ыытааччы хайа бөлөх төһө үчүгэйдик, кытаанахтык суһуохтары өрбүтүн уонна хайалара урут бүтэрэноннуларыгар турбуттарын бэлиэтиир.

Урут бүтэрбит гынан баран, суһуохтарын мөлтөхтүк өрбүт бөлөх кыайтарыылааҕынан ааҕыллар.

Суһуох өрүүтүн ханнык баҕарар саастаах дьон оонньуохтарын сөп.

== Мас тардыһыы ==
[[Сахалар]]га ким күүстээҕин билэргэ ханна да буоллун: дьиэ иһигэр, таһырдьа, муостаҕа, хонууга, хаарга - [[Мас тардыһыыта|мас тардыһаллара]]. Сороҕор быа эмиэ тардыһар буолаллара. Дьигиҥнэтэн тардыы, биэрбитэ буолан иһэн эмискэ төлө тардыы, маһы эрийии, туора төҥкөйүү уо.д.а. араас албас баара.

Кырдьаҕастар этэллэринэн, түөр уоҥҥа чугаһыыр албас баара эбитэ үһү. Мас тардыһыыта кэнники спорт көрүҥэ буолбутугар, соччо сөбө суох быраабыланы олохтооннор, бу киирсии көрөргө интириэһэ сүтэн хаалбыта.

Билигин сорох албас көҥүллэнэн, тирэнэр маска атаҕы араастык сыҕарыҥнатар буоланнар, мас тардыһыы наһаа кэрэхсэнэр күрэхтэһии буолла. Мас тардыһааччы урут кылгас, босхо хаптаһыҥҥа тирэнэн олорон, утарылаһааччытын сороҕор өрө тэбэн кэбиһэр этэ. Аныгы быраабыланан атах хамсыыра көҥүллэнэн, былчыҥы сөптөөх кэмҥэ сатаан күүрдэр, булугас, түргэн өйдөөх, олус сэргэх киһи кыайар буолан эрэр. Ардыгар алҕас хотторуу эмиэ баар. Ол аата бу спортка сөптөөх бэлэмнэнии наада. Тура күүһү быһаарсарга, кэпсэтии быһыытынан билигин да араас албаһы туттубакка тардыһыы эмиэ көҥллэниэх тустаах.

Тардыһыы ыытыллар сирэ 4 м уһун, 2 м кэтит көнө муоста буолар. ортотугар 2 м уһуннаах, 20-25 см кэтиттээх, 3-4 см халыҥ тирэх мас туруоруллар. Тардыһар мас төгүрүк, суона 2,3-3,5 см, уһуна 50 см кээмэйдээх тиит эбэтэр хатыҥ буолар. Сэрэбиэй кэнниттэн маһы ис эбэтэр тас өттүнэн ылыллар. Төлөрүппэт гына аҥар илиини үөһээттэн, аҥар илиини алларааттан тутуллар. Судьуйа хамаандатынан утарылаһааччылар бэйэ бэйэлэрин тардан ыла сатыыллар. Маһы төлө ыыппыт киһи хотторор.

Мас тардыһыы спорт биир ыарахан көрүҥэ буолар. Икки тэҥ киһи өр баҕайы ыгыстан олороро сүрэх үлэтигэр, хаан эргииригэр, сис иҥииригэр улахан буорулаах. Холобур, ыараханы көтөҕүүгэ 20-30 сөкүүндэттэн уһуннук ыгыстар олох сатаммат диэн дакаастаммыта ыраатта. Ол иһин мас тардыһыы кыргыттарга, дьахталларга спорт көрүҥүнэн киирбэт.Саастаах эр дьону да мас тардыһыннарар табыллыбат. Эдэр да дьон тоҥ иҥиирдэринэн тардыһаллара сыыһа. Эти - хааны үчүгэйдик ититэн, ордук сиһи имитэн баран киирсиллэр.

Мас тардыһыыга эрчиллии ньымата диэн былыр да, аны да суох. Ол гынан баран сиһэ, атаҕа күүстээх, илиитин табаҕайа, тарбаҕа сайдыбыт киһи тардыһыык буолара чахчы.

Ыарахан атлетикаҕа ити былчыҥы сайыннарар сөптөөх ньыма үөскээбитэ ыраатта. Холобур, табаҕайы, тарбах былчыҥын эрчийэргэ икки бууттаах гиирэни ыйаан баран эрийэн таһаара оонньуур тренажеры киһи бэйэтэ ханна баҕарар оҥостуон сөп.

Атах күүһүн сайыннарарга нэдиэлэҕэ иккитэ муҥутаан көтөҕөр ыйааһыҥҥыттан 80-90% штангаҕа ууран баран, биэс-алта төгүл төхтөрүйэн, иккилиитэ - үстүүтэ хатылаан, санныга сүгэ сылдьан дириҥник олоро олоро турар сөп. Бу эрчиллиини 3-4 ый оҥордоххо, атах биллэ сэниэлэнэр.

Сис күүһүн сайыннарарга ыарахан ыйааһыннаах штанганы атаҕынан, сиһинэн өрө тардыалааһын эбэтэр санныга ууран баран төҥкөйө-төҥкөйө төттөрү кэдэрийии көмөлөһөр. Эмиэ хас да ыйы быһа нэдиэлэҕэ иккилиитэ дьарыктаныахха наада. Хатылааһын, төхтүрүйүү ахсаана эмиэ били үөһээ этиллибитин курдук.

Аны былчыҥы күүрдэн, олорон эбэтэр туран эрэн ыарахан, хамсаабат эттиги тарда сатааһын( изометрическэй үлэ) улахан көдьүүстээх. Оскуола оҕото туран эрэн тардыһа, сосуһа оонньууртан, хомуур канат тардыһыыттан, хааһах хостоһууттан саҕалаан үөрэниэхтээх. Үрдүкү кылааска күрэхтэһии, конкурс тэрийэн ыытыахха син. Иккилии буолан тардыһар бэрт көхтөөх буолааччы. Тардыһыы техникатын, практикатын субу баар диэн киһи кыайан чопчу этэн үөрэппэт. Элбэх киирсии, күрэхтэһии түмүгэр халбархай, былчыҥынан, атаҕынан сатаан оонньуур буола үөрэниллэр. Хас биирдии утарылаһааччы туспалааҕын учуоттаан туттар албас наада. Дьэ ол эрээри мас тардыһыы сүрүн техниката - атаҕы эрдэ көннөрбөккө, сис күүһүн ыһыктыбакка тэбинии, сөпкө тыыныы, эмискэ түллэр түргэн күүһү туттуу, утарылаһааччы албаһын таба туһаныы.

Мас тардыһыытыгар бобуулаах албастар

1. [[Мас]] тардыһыытыгар бобуллар:

а) өттүгэстии охтуу

б) тэбилик хаптаһынтан атаҕы араарыы

в) тардыһар маһы туппут сиргиттэн илиини сыҕарытыы

г) эмискэ эмискэ дьигиҥнэтэн тардыы

д) тардыһар маһы иҥнэри тутан, тэбилик хаптаһыҥҥа эбэтэр сиргэ тирээн тардыы

е) тардыһар маһы эмискэ ыһыктан кэбиһии

ж) хамаанда бэриллиэн иннинэ тардыы

з) тардыһыы кэмигэр кэпсэтии, судьуйаны кытта мөккүһүү уо.д.а.

2. Бобуулаах албастары тутуннахха, быраабыланы кэстэххэ кыттааччыга сэрэтии бэриллэр. Иккис сэрэтии кэнниттэн күрэхтэһииттэн уһуллар.

== Күлүүстэһии ==
Утарылаһар дьон ойоҕосторунан тураллар, аҥар атахтарын хатыйа тутан тирэнсэн баран , орто тарбахтарынан ыга ылсан тардыһаллар.

Миэстэтиттэн хамсаабыт, тарбаҕын төлө ыыппыт эбэтэр сулбу тардыбыт киһи хотторор. Атын илиинэн тардыһыахха эмиэ сөп. Бу сүнньүнэн күүһү быһаарсар киирсии буолар.

Оонньуу ыытааччы 2 м 50 см эбэтэр 3 метрдээх сир уһугар сурааһын тардар. Күрэхтэһэр дьон - икки киһи тардыллыбыт сурааһыннар истэригэр киирэн тураллар. Уҥа илиилэрин ортоку тарбахтарынан тардыһаары ыгыта тутуһан тураллар. Оонньуу ыытааччыта &quot;Чэ!&quot; - диирин кытта иккиэн тэҥҥэ сыыйа тардыһыахтаахтар. Тарбаҕар, илиитигэр күүстээх күрэхтэһээччи утарылаһааччытын бэйэтин кэннигэр баар сурааһыҥҥа диэри соһон аҕаллаҕына уонна ол состорон иһээччитэ сурааһыны атаҕынан таарыйдаҕына кыайыылааҕынан тахсар. Өскөтүн тардыһыы кэмигэр утарылаһааччы ортоку тарбаҕынан тардыспыта буола сылдьан көннөрөн, ыһыктан кэбистэҕинэ, ол киһи кыайтарыылааҕынан ааҕыллар. Бу оонньууну былыр күүстээх дьон оонньууллара үһү. Онтон билиҥҥи кэмҥэ спортивнай көрүҥҥэ киллэрэн хамаанданан күрэхтэһиэххэ сөп.

== Оҕустар харсыһыылара ==
Өбүгэлэрбит кыстыктан көһөн, сайылыктарыгар киириилэрэ туспа биир кэрэ бырааһынньык буолара. Атыыр оҕус айаатааһына, оҕолор үөрбүт-көппүт аймалҕаннара, күөрэгэй ырыата, айылҕа, киһи - [[Ынах|сүөһү]] үөрүүтэ - барыта биир тыын буолара.

Атыыр оҕустары харсыһыннарыы сайылык иһигэр биир дьикти түгэн этэ. Оҕустар харсыһан бүттэхтэринэ аны оҕолор харсыһа оонньууллара.

Оҕолор оҕустары үтүктэн, айаатыы-айаатыы буору ытыстарынан хаһыйан, тобуктаан сылдьан кынчыаттаһан кэлээт, төбө-төбөлөрүттэн тирэһээт, харсыспытынан бараллара. Харсыһар кэмнэригэр оонньууну ыытааччы үс метр сири мээрэйдиир уонна ортотунан сурааһын тардар. Икки харсыһар оҕолору ол сурааһын икки ардыгар туруорар, төбөлөрүн холботон баран: &quot;Чэ!&quot; - диэн хамаандалыыр. Харсыһааччылар эмискэ төбөҕө түһүө суохтаахтар.

Өскөтүн бастакы оҕо иккис оҕону сурааһыныттан 1 м 50 см тэйиччи үтүрүйэн илтэҕинэ, оччоҕуна иккис оҕо кыайтарбытынан ааҕыллар.

Бу оонньууну улахан да дьон оонньуохтарын сөп.

== Куобах ==
[[Куобах]] - турар сиртэн эбэтэр чугастан сүүрэн кэлэн, икки атаҕынан тэҥҥэ тирэнэн, тохтообокко эрэ уон биирдэ ойуу. Тирэнэр кэмҥэ киһи тобуга бокуйар, икки илиитэ кэннин диэки буолар. Ойор киһи атаҕын күүскэ, түргэнник көннөрөн, илиитин иннин диэки эрчимнээхтик дайбаан саҕалыыр.

Көтүү кэмигэр атаҕы кумуччу тутуллар. Куобахтааһын икки суол көрүҥнээх: атаҕынан утары соҕус тирэнэн, дэгэйэн барыы эбэтэр батары түһүөлээн, атах күүһүнэн тирэнэн силлиргэччи ойуу. Саҥа саҕалааччы сүрүн алҕаһа диэн, илиитин сатаан хамсаппат. Хас ойуу кэнниттэн спортсмен илиитин маятник курдук хамсатан, олус түргэнник кэннин диэки илдьэ охсуохтаах. Сорох олус төҥкөччү туттан, умса хоруйа түһэрин эмиэ маҥнайгыттан ыйан, сатаан тирэнэрин ситиһиэххэ наада.

== Сигэлэр ==
Федорова А.С., 2011., Саха төрүт оонньуулара. НКИ &quot;Бичик&quot; РС(Я), 20011.

[[Категория:Саха оонньуулара| ]]</text>
      <sha1>my34pzgycze19v6iw4fs8hoiqkyj8x9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rumbleverse</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50174</id>
    <revision>
      <id>382793</id>
      <parentid>382792</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T14:34:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2666</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q110028426]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136" xml:space="preserve">'''Rumbleverse''' - оонньуу, [[Epic Games]] Атырдьах ыйын 18 күнүгэр 2022 сыллаахха таһаарар.</text>
      <sha1>tsw3lri390pl5yisesz6ds6q33o5xxd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382794</id>
      <parentid>382793</parentid>
      <timestamp>2022-08-13T17:01:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="218" xml:space="preserve">'''Rumbleverse''' - оонньуу, [[Epic Games]] Атырдьах ыйын 18 күнүгэр 2022 сыллаахха таһаарар.

{{омоон}}

[[Категория:Көмпүүтэр оонньуулара]]</text>
      <sha1>2bpn3havpoelbrvb44vn78gobumao8k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-17 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50175</id>
    <revision>
      <id>382800</id>
      <timestamp>2022-08-13T18:34:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ymblanter</username>
        <id>4562</id>
      </contributor>
      <comment>'Volvo PV544 B18 производства 1961 года, Дюльмен, Северный Рейн - Вестфалия, Германия' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136" xml:space="preserve">Volvo PV544 B18 производства 1961 года, Дюльмен, Северный Рейн - Вестфалия, Германия</text>
      <sha1>sv3ovugbpebcedodl98j124nj8nqz9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-17</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50176</id>
    <revision>
      <id>382801</id>
      <timestamp>2022-08-13T18:34:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ymblanter</username>
        <id>4562</id>
      </contributor>
      <comment>'Dülmen, Merfeld, Volvo PV 544 B18 -- 2021 -- 0075-9.jpg' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" xml:space="preserve">Dülmen, Merfeld, Volvo PV 544 B18 -- 2021 -- 0075-9.jpg</text>
      <sha1>2mi47pwt7u9usco5myi7o6iht15vos0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тутааччы күнэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50177</id>
    <revision>
      <id>382808</id>
      <timestamp>2022-08-14T00:31:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>''''Тутааччы күнэ''' — тутууга сыһыаннаах идэлээхтэргэ аналлаах күн. Атырдьах ыйын иккис баскыһыанньатыгар Арассыыйаҕа уонна сорох урукку Сойуус өрөспүүбүлүкэлэригэр бэлиэтэнэр.   Бу күнү 1955 сыллаахха [[балаҕан ыйын 6]] Хрущёв Никита С...' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="964" xml:space="preserve">'''Тутааччы күнэ''' — тутууга сыһыаннаах идэлээхтэргэ аналлаах күн. Атырдьах ыйын иккис баскыһыанньатыгар Арассыыйаҕа уонна сорох урукку Сойуус өрөспүүбүлүкэлэригэр бэлиэтэнэр. 

Бу күнү 1955 сыллаахха [[балаҕан ыйын 6]] [[Хрущёв Никита Сергеевич|Никита Хрущев]] көҕүлээһининэн ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмэ анаабыта. Хрущев Жигулёвскай ГЭС тутуутугар сылдьан тутааччылар үлэлэрин сөхпүт, онтон сылтаан бу ыйааҕы таһааттарбыт. Аан бастаан ССРС-ка 1966 сыллаахха атырдьах ыйын 12 күнүгэр бэлиэтэммитэ.

[[Категория:Бэлиэ күннэр]]</text>
      <sha1>9ja8bpn1usj9q94suiyhf7kn0f7jhwi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382809</id>
      <parentid>382808</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T00:38:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2908" xml:space="preserve">'''Тутааччы күнэ''' — тутууга сыһыаннаах идэлээхтэргэ аналлаах күн. Атырдьах ыйын иккис баскыһыанньатыгар Арассыыйаҕа уонна сорох урукку Сойуус өрөспүүбүлүкэлэригэр бэлиэтэнэр. 

Бу күнү 1955 сыллаахха [[балаҕан ыйын 6]] [[Хрущёв Никита Сергеевич|Никита Хрущев]] көҕүлээһининэн ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмэ анаабыта. Хрущев Жигулёвскай ГЭС тутуутугар сылдьан тутааччылар үлэлэрин сөхпүт, онтон сылтаан бу ыйааҕы таһааттарбыт. Аан бастаан ССРС-ка 1966 сыллаахха атырдьах ыйын 12 күнүгэр бэлиэтэммитэ.

== Почта мааркаларыгар ==
&lt;gallery widths=150 heights=180 caption=&quot;[[Почта маарката]]&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1953.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 40 коп.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1954.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 60 коп.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1955.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 1 рубль.&lt;/small&gt;
Билэ:USSR stamp 1951 CPA 1653.jpg|«[[Великие стройки коммунизма]]»: [[Каховская ГЭС]], [[Южно-Украинский канал|Южно-Украинский]] и [[Северо-Крымский канал|Северо-Крымский]] каналы, номинал 20 коп.&lt;/small&gt;
Билэ:Сталинградская ГЭС.jpg|«Великие стройки коммунизма»: [[Сталинградская ГЭС|Сталинградская гидроэлектростанция (1951—1956)]], номинал 40 коп.&lt;/small&gt;
Билэ:Volgo-Don-Stalingrad.jpg|«Великие стройки коммунизма»: [[Волго-Донской канал|Волго-Донской судоходный канал]] и сеть оросительных каналов в Ростовской области и южных районах Сталинградской области, номинал 30 коп.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1657.jpg|«Великие стройки коммунизма»: [[Куйбышевская ГЭС|Куйбышевская гидроэлектростанция (1950—1955)]], номинал 1 рубль.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1656.jpg|«Великие стройки коммунизма»: [[Главный Туркменский канал|Главный Туркменский канал (1951—1957)]], номинал 60 коп.&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;

[[Категория:Бэлиэ күннэр]]</text>
      <sha1>8pcecarjank7pyj0qgr53o4j1u773mg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382810</id>
      <parentid>382809</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T00:42:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2619" xml:space="preserve">'''Тутааччы күнэ''' — тутууга сыһыаннаах идэлээхтэргэ аналлаах күн. Атырдьах ыйын иккис баскыһыанньатыгар Арассыыйаҕа уонна сорох урукку Сойуус өрөспүүбүлүкэлэригэр бэлиэтэнэр. 

Бу күнү 1955 сыллаахха [[балаҕан ыйын 6]] [[Хрущёв Никита Сергеевич|Никита Хрущев]] көҕүлээһининэн ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмэ анаабыта. Хрущев Жигулёвскай ГЭС тутуутугар сылдьан тутааччылар үлэлэрин сөхпүт, онтон сылтаан бу ыйааҕы таһааттарбыт. Аан бастаан ССРС-ка 1966 сыллаахха атырдьах ыйын 12 күнүгэр бэлиэтэммитэ.

== Почта мааркаларыгар ==
&lt;gallery widths=150 heights=180 caption=&quot;[[Почта маарката]]&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1953.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 40 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1954.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 60 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1955.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 1 солк.&lt;/small&gt;
Билэ:USSR stamp 1951 CPA 1653.jpg|«Великие стройки коммунизма»: [[Каховскай ГЭС]], Соҕуруу Украина уонна Хотугу Кырыым ханааллара, номинал 20 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Сталинградская ГЭС.jpg|«Великие стройки коммунизма»: Сталинград гидроэлектростанцията (1951—1956)]], номинала 40 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Volgo-Don-Stalingrad.jpg|«Великие стройки коммунизма»: Волга-Дон ханаала уонна Ростовской уобалаһын уонна Сталинград уобалаһын соҕуруу орйуоннарын нүөлсүтэр ханааллара, номинал 30 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1657.jpg|«Великие стройки коммунизма»: Куйбышевскай гидроэлектростанция (1950—1955), номинал 1 солк.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1656.jpg|«Великие стройки коммунизма»: Главный Туркменский канал (1951—1957), номинал 60 х.&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;

[[Категория:Бэлиэ күннэр]]</text>
      <sha1>9er9yh7n46apfxvqzs2fabhth3zngas</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382811</id>
      <parentid>382810</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T00:46:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3539" xml:space="preserve">'''Тутааччы күнэ''' — тутууга сыһыаннаах идэлээхтэргэ аналлаах күн. Атырдьах ыйын иккис баскыһыанньатыгар Арассыыйаҕа уонна сорох урукку Сойуус өрөспүүбүлүкэлэригэр бэлиэтэнэр. 

Бу күнү 1955 сыллаахха [[балаҕан ыйын 6]] [[Хрущёв Никита Сергеевич|Никита Хрущев]] көҕүлээһининэн ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмэ анаабыта. Хрущев Жигулёвскай ГЭС тутуутугар сылдьан тутааччылар үлэлэрин сөхпүт, онтон сылтаан бу ыйааҕы таһааттарбыт. Аан бастаан ССРС-ка 1966 сыллаахха атырдьах ыйын 12 күнүгэр бэлиэтэммитэ.

2011 сыллаахха Арассыыйа Федерациятын эрэгийэннэрин сайдыытын министиэристибэтин быһаарыытынан Тутааччы күнэ Арассыыйаҕа бырааһынньык быһыытынан бигэргэтиллибитэ&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=537908# День строителя обрёл федеральный статус.] «[[Вести.ру]]» // vesti.ru (14 августа 2011 года)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Иван Юрченко''. [http://www.kp.ru/online/news/954879/ День строителя стал федеральным праздником. — Работников отрасли поздравил Дмитрий Медведев.] Газета «[[Комсомольская правда]]» // kp.ru (14 августа 2011 года)&lt;/ref&gt;.

== Почта мааркаларыгар ==
&lt;gallery widths=150 heights=180 caption=&quot;[[Почта маарката]]&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1953.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 40 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1954.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 60 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1955.jpg|&lt;small&gt;«День строителя», 1956, номинал 1 солк.&lt;/small&gt;
Билэ:USSR stamp 1951 CPA 1653.jpg|«Великие стройки коммунизма»: [[Каховскай ГЭС]], Соҕуруу Украина уонна Хотугу Кырыым ханааллара, номинал 20 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Сталинградская ГЭС.jpg|«Великие стройки коммунизма»: Сталинград гидроэлектростанцията (1951—1956)]], номинала 40 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Volgo-Don-Stalingrad.jpg|«Великие стройки коммунизма»: Волга-Дон ханаала уонна Ростовской уобалаһын уонна Сталинград уобалаһын соҕуруу орйуоннарын нүөлсүтэр ханааллара, номинал 30 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1657.jpg|«Великие стройки коммунизма»: Куйбышевскай гидроэлектростанция (1950—1955), номинал 1 солк.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1656.jpg|«Великие стройки коммунизма»: Главный Туркменский канал (1951—1957), номинал 60 х.&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр]]</text>
      <sha1>053yanct25g1hrtxkcbrnxdzrr976ph</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382812</id>
      <parentid>382811</parentid>
      <timestamp>2022-08-14T00:47:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Почта мааркаларыгар */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3529" xml:space="preserve">'''Тутааччы күнэ''' — тутууга сыһыаннаах идэлээхтэргэ аналлаах күн. Атырдьах ыйын иккис баскыһыанньатыгар Арассыыйаҕа уонна сорох урукку Сойуус өрөспүүбүлүкэлэригэр бэлиэтэнэр. 

Бу күнү 1955 сыллаахха [[балаҕан ыйын 6]] [[Хрущёв Никита Сергеевич|Никита Хрущев]] көҕүлээһининэн ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бөрөсүүдьүмэ анаабыта. Хрущев Жигулёвскай ГЭС тутуутугар сылдьан тутааччылар үлэлэрин сөхпүт, онтон сылтаан бу ыйааҕы таһааттарбыт. Аан бастаан ССРС-ка 1966 сыллаахха атырдьах ыйын 12 күнүгэр бэлиэтэммитэ.

2011 сыллаахха Арассыыйа Федерациятын эрэгийэннэрин сайдыытын министиэристибэтин быһаарыытынан Тутааччы күнэ Арассыыйаҕа бырааһынньык быһыытынан бигэргэтиллибитэ&lt;ref&gt;[http://www.vesti.ru/doc.html?id=537908# День строителя обрёл федеральный статус.] «[[Вести.ру]]» // vesti.ru (14 августа 2011 года)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Иван Юрченко''. [http://www.kp.ru/online/news/954879/ День строителя стал федеральным праздником. — Работников отрасли поздравил Дмитрий Медведев.] Газета «[[Комсомольская правда]]» // kp.ru (14 августа 2011 года)&lt;/ref&gt;.

== Почта мааркаларыгар ==
&lt;gallery widths=150 heights=180 caption=&quot;[[Почта маарката]]&quot; class=&quot;center&quot;&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1953.jpg|&lt;small&gt;«Тутааччы күнэ», 1956, номинал 40 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1954.jpg|&lt;small&gt;«Тутааччы күнэ», 1956, номинал 60 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1955.jpg|&lt;small&gt;«Тутааччы күнэ», 1956, номинал 1 солк.&lt;/small&gt;
Билэ:USSR stamp 1951 CPA 1653.jpg|«Хомуньууһум улуу тутуулара»: [[Каховскай ГЭС]], Соҕуруу Украина уонна Хотугу Кырыым ханааллара, номинал 20 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Сталинградская ГЭС.jpg|«Хомуньууһум улуу тутуулара»: Сталинград гидроэлектростанцията (1951—1956)]], номинала 40 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Volgo-Don-Stalingrad.jpg|«Хомуньууһум улуу тутуулара»: Волга-Дон ханаала уонна Ростовской уобалаһын уонна Сталинград уобалаһын соҕуруу орйуоннарын нүөлсүтэр ханааллара, номинал 30 х.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1657.jpg|«Хомуньууһум улуу тутуулара»: Куйбышевскай гидроэлектростанция (1950—1955), номинал 1 солк.&lt;/small&gt;
Билэ:Stamp of USSR 1656.jpg|«Хомуньууһум улуу тутуулара»: Туркмения сүрүн ханаала (1951—1957), номинал 60 х.&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Бэлиэ күннэр]]</text>
      <sha1>mlpfs7bmozook3p4ciuc43d38xrq82p</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>