Туундара

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="sah">
  <siteinfo>
    <sitename>Бикипиэдьийэ</sitename>
    <dbname>sahwiki</dbname>
    <base>https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Миэдьийэ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Аналлаах</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Ырытыы</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Кыттааччы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Кыттааччы ырытыыта</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Бикипиэдьийэ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Бикипиэдьийэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Билэ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Билэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki-ни ырытыы</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Халыып</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Халыыбы ырытыы</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Көмө</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Көмөнү ырытыы</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Категория</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Категорияны ырытыы</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Обсуждение модуля</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Гаджет</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Обсуждение гаджета</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Определение гаджета</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Обсуждение определения гаджета</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Туундара</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1017</id>
    <revision>
      <id>382779</id>
      <parentid>367083</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T23:25:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1348" xml:space="preserve">'''Туундара''' — айылҕа зуонатын көрүҥэ, маһа суох, ирбэт тоҥноох, өрүс да муора да уута ылбат сирэ. [[Тайҕа]] зонатыттан хотугу сытар. Сирин ньуурун көрүҥүнэн бадарааннаах, кутатыҥы (оттоох), торфянистай (лабыкталаах), таастаах (лишайниктаах) буолар.
[[Билэ:Wrangel Island tundra.jpg|thumb|500px|Врангель арыытыгар баар туундара]] Акаары

== Халлаан туруга ==
Сайына кылгас, кыһына сымнаҕас соҕус буолан баран тыаллаах, буурҕалаах.
акаарыы

== Кыыла-сүөлэ ==
[[Таба]], [[бөрө]], [[саһыл]], [[сиэгэн]], [[чубуку]], [[эһэ]], [[куобах]], [[кырса]], чыс кутуйах бааллар. Көтөрдөртөн: [[туллук]], [[хаар эбэ]] уонна [[куруппааскы]]. Күөллэрэ балыгынан (чыыр, уомул, собо) баайдар.

== Сигэлэр ==
* [http://www.econao.ru/h_flor.htm Илиҥҥи Европа үүнээйитин үөрэтии историята (нууччалыы)]

{{Nature-stub}}
[[Категория:Айылҕа]]</text>
      <sha1>nzwoteho3e5jol4ozl8ezmk69fk2sjx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382780</id>
      <parentid>382779</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T23:37:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1390" xml:space="preserve">'''Туундара''' — айылҕа зуонатын көрүҥэ, маһа суох, ирбэт тоҥноох, өрүс да муора да уута ылбат сирэ. [[Тайҕа]] зонатыттан хотугу сытар. Сирин ньуурун көрүҥүнэн бадарааннаах, кутатыҥы (оттоох), торфянистай (лабыкталаах), таастаах (лишайниктаах) буолар.
[[Билэ:Wrangel Island tundra.jpg|thumb|500px|Врангель арыытыгар баар туундара]] Акаары

== Халлаан туруга ==
Сайына кылгас, кыһына сымнаҕас соҕус буолан баран тыаллаах, буурҕалаах.
акаарыы

== Кыыла-сүөлэ ==
[[Таба]], [[бөрө]], [[саһыл]], [[сиэгэн]], [[чубуку]], [[эһэ]], [[куобах]], [[кырса]], чыс кутуйах бааллар. Көтөрдөртөн: [[туллук]], [[хаар эбэ]] уонна [[куруппааскы]]. Күөллэрэ балыгынан (чыыр, уомул, собо) баайдар.

== Сигэлэр ==
* [http://www.econao.ru/h_flor.htm Илиҥҥи Европа үүнээйитин үөрэтии историята (нууччалыы)]

{{Nature-stub}}
[[Категория:Айылҕа]]
[[Категория:География]]</text>
      <sha1>jvvn9klpi2dx2c0sjxtbqcyywojyb5u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Украина</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4549</id>
    <revision>
      <id>382758</id>
      <parentid>368675</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T16:01:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.29.41.20</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20556" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name =Украина
|conventional_long_name =Україна&lt;br /&gt;
|common_name =Ukraine
|image_flag =Flag of Ukraine.svg
|image_coat =Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg
|image_map =Europe-Ukraine.svg
|national_anthem =Ще не вмерла України{{spaces|2}}&lt;small&gt;([[Украин тыла|Украинныы]])&lt;/small&gt;
|official_languages =[[Украин тыла]]
|demonym =[[Украиннар]]
|capital =[[Киев]] (''Київ'')
|latd=50 |latm=27 |latNS=N |longd=30 |longm=30 |longEW=E
|largest_city =capital
|government_type =[[Semi-presidential system|Semi-presidential]] [[unitary state]]
|leader_title1 =[[President of Ukraine|Президент]]
|leader_name1 =[[Зеленскай Володимир Александрович]]
|leader_title2 =[[Prime Minister of Ukraine|Премьер миниистир]]
|leader_name2 =[[Шмыгаль Денис Анатольевич]]
|leader_title3 =[[Chairman of the Verkhovna Rada|Speaker of the Parliament]]
|leader_name3 = [[Разумков Дмитрий Александрович]]
|sovereignty_type =[[History of the Сэбиэскэй Сойуус (1985-1991)|Independence]]
|sovereignty_note =from the [[Soviet Union]]
|established_event1 =[[Declaration of Independence of Ukraine|Declared]]
|established_date1 =August 24, 1991
|established_event2 =[[Ukrainian referendum, 1991|Referendum]]
|established_date2 =December 1, 1991
|established_event3 =Finalized
|established_date3 =December 26, 1991
|area_rank =44th
|area_magnitude =1 E11
|area_km2 =603,628
|area_sq_mi =233,090 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water =7%
|population_estimate =46,372,700
|population_estimate_year =2008
|population_estimate_rank =27th
|population_census =48,457,102
|population_census_year =2001
|population_density_km2 =77
|population_density_sq_mi =199 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank =115th
|GDP_PPP_year =2007
|GDP_PPP =$321.874 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2004&amp;ey=2008&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=926&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=47&amp;pr.y=4|title=Report for Selected Countries and Subjects&lt;!-- Bot generated title --&gt;}}&lt;/ref&gt; &lt;!--Do not edit--&gt;
|GDP_PPP_rank =29th
|GDP_PPP_per_capita =$6,968&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF) &lt;!--Do not edit--&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank =83rd
|GDP_nominal =$141.644 billion&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; &lt;!--Do not edit--&gt;
|GDP_nominal_rank =45th
|GDP_nominal_year =2007
|GDP_nominal_per_capita =$3,066&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; (IMF) &lt;!--Do not edit--&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank =88th
|HDI_year =2005
|HDI ={{increase}} 0.788
|HDI_rank =76th
|HDI_category =&lt;font color=&quot;#ffcc00&quot;&gt;medium&lt;/font&gt;
|Gini =31
|Gini_year =2006
|currency =[[Гривня]]
|currency_code =UAH
|country_code =UKR
|time_zone =[[Eastern European Time|EET]]
|utc_offset =+2
|time_zone_DST =[[Eastern European Summer Time|EEST]]
|utc_offset_DST =+3
|drives_on                    = right 
|cctld =[[.ua]]
|calling_code =380
}}
'''Украина''' ([[украин тыла|укр]]. ''Україна'', /ukrɑˈjinɑ/), '''Украйиина''' диэн [[Илин Эуропа]] дойдута. Кирбиилэhэр [[Арассыыйа|Арассыыйалыын]] илин, [[Беларусь|Беларусьтуун]] хоту, [[Польша|Польшалыын]], [[Словакия|Словакиялыын]] уонна [[Мадьаар Сирэ|Мадьаар Сириниин]] арҕаа, [[Румыния|Румыниялыын]] уонна [[Молдова|Молдовалыын]] соҕуруулуу-арҕаа, [[Хара байҕал|Хара байҕаллыын]] уонна [[Азов байҕала|Азов байҕалыныын]] соҕуруу. [[Киев]] дойду киин уонна ордук улахан куората.

Украина [[унитар ил]], 24 уобаластаах, биир автономиялаах республикалаах ([[Кырыым]]) уонна икки анал суолталаах куораттаах: Киев уонна [[Севастополь]]. Украина ил тутулунан [[республика]]. Олохтоохторун ахсаана 46,4 млн киhи (олортон 77,8% [[украиннар]]).

== Административнай түҥэтии ==
[[Билэ:Black Sea relief location map with exclusive economic zones.svg|мини|250пкс|Украина территорията хара муораҕа|хаҥас]]

2021 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан Украинаҕа 24 уобалас, 1 автономнай республика ([[Кырыым]]), 136 оройуон уонна 2 ураты суолталаах куорат ([[Киев]] уонна [[Севастополь]]) бааллар).

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width:100%; background:none; text-align=center&quot;
! style=&quot;width:225px&quot;|Украина административнай үллэһигэ
! colspan=&quot;5&quot;|Уобалаһа
|-
| width=&quot;225&quot; align=&quot;center&quot;|{{Ukraine Labelled Map}}
|
* [[Билэ:Coat of Arms of Vinnytsa Oblast.svg|20px]] [[Винница уобалас|Винница]]
* [[Билэ:Volyn coat of arms.svg|20px]] [[Волынь уобалаһа|Луцк]]
* [[Билэ:Smaller Coat of arms of Dnipropetrovsk Oblast.svg|20px]] [[Днепропетровскай уобалас|Днепропетровск]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Donetsk Oblast 1999.svg|20px]] [[Донецк уобалас|Донецк]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Zhytomyr Oblast.svg|20px]] [[Житомир уобалаһа|Житомир]]
* [[Билэ:Karpatska Ukraina-2 COA.svg|20px]] [[Закарпатье уобалас|Ужгород]]
|
* [[Билэ:Coat of arms of Zaporizhia Oblast.svg|20px]] [[Запорожье уобалас|Запорожье]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Ivano-Frankivsk Oblast.svg|20px]] [[Ивано-Франковскай уобалас|Ивано-Франковск]]
* [[Билэ:Herb Kyivskoi oblasti 1.svg|20px]] [[Киев уобалаһа|Киев]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Kirovohrad Oblast.svg|20px]] [[Кировоград уобалас|Кропивницкай]]
* [[Билэ:Coat of Arms Luhansk Oblast.svg|20px]] [[Луганскай уобалас|Луганск]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Lviv Oblast SVG.svg|20px]] [[Львовскай уобалас|Львов]]
|
* [[Билэ:Coat of arms of Mykolaiv Oblast part.svg|20px]] [[Николаев уобалас|Николаев]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Odesa Oblast.svg|20px]] [[Одесса уобалаһа|Одесса]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Poltava Oblast.svg|20px]][[Полтава уобалаһа|Полтава]]
* [[Билэ:Rivne Oblast coat of arms.svg|20px]] [[Ровно уобалас|Ровно]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Sumy Oblast.svg|20px]] [[Сумы уобалас|Сумы]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Ternopil Oblast.svg|20px]] [[Тернополь уобалас|Тернополь]]
|
* [[Билэ:Kharkiv-town-herb.svg|20px]] [[Харьков уобалас|Харьков]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Kherson Oblast.svg|20px]] [[Херсон уобалаһа|Херсон]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Khmelnytskyi Oblast.svg|20px]] [[Хмельницкий уобалас|Хмельницкий]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Cherkasy Oblast.svg|20px]] [[Черкассы уобалас|Черкассы]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Chernivtsi Oblast.svg|20px]] [[Черновцы уобалас|Черновцы]]
* [[Билэ:Coat of Arms of Chernihiv Oblast.svg|20px]] [[Чернигов уобалаһа|Чернигов]]
|-
|
! colspan=&quot;2&quot;|Автономия
! colspan=&quot;2&quot;|Государственнай суолталаах куорат
|-
|
| colspan=&quot;2&quot;|
* [[Билэ:Emblem of Crimea.svg|20px]] [[Кырыым]]
| colspan=&quot;2&quot;|
* [[Билэ:COA of Kyiv Kurovskyi.svg|20px]] [[Киев]]
* [[Билэ:COA of Sevastopol.svg|20px]] [[Севастополь]]
|}

== Экономиката ==
[[Билэ:Київ - Інститутська вул., 9-а DSCF6510.JPG|мини|[[Украина национальнай баана]]]]

Украина-сайдыылаах научнай уонна промышленнай базалаах судаарыстыба, аан дойдутааҕы эргиэн тэрилтэтин чилиэнэ (ыам ыйын 16 күнүттэн 2008 с.). 2014 сыллаахха the Ecoomistist The Economist таһаарыыга дойду биир бастакы пятеркатыттан биирдэстэрэ.&lt;ref name=index&gt;{{cite web|title=Our crony-capitalism index: Planet Plutocrat |url=http://www.economist.com/news/international/21599041-countries-where-politically-connected-businessmen-are-most-likely-prosper-planet |publisher=The Economist|accessdate=20 March 2014|author=The Economist|authorlink=The Economist|year=2014}}&lt;/ref&gt;

Украина аан дойду рейтинигэр 64 миэстэ буолбута, 2020 с.аан дойду баана буолар&lt;ref&gt;https://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/pdf/db2020/Doing-Business-2020_rankings.pdf&lt;/ref&gt;. Украина аан дойду нолуоктуур систематын рейтинигэр 107 миэстэни ылар. Аан дойдутааҕы баан дааннайдарынан Украинаҕа 28 нолуок, олортон биирдэстэрэ-барыс нолуога, 24 — хамнаска нолуок. Нолуок уопсай ставката 54,9 %&lt;ref&gt;[http://www.pwc.com/gx/en/paying-taxes/data-tables.jhtml PricewaterhouseCoopers]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=В яких міжнародних рейтингах Україна покращила свої позиції в 2019 році|url=https://www.slovoidilo.ua/2020/01/08/infografika/polityka/yakyx-mizhnarodnyx-rejtynhax-ukrayina-pokrashhyla-svoyi-pozycziyi-2019-roczi|website=Слово і Діло|accessdate=2020-01-20|language=uk}}&lt;/ref&gt;.

Украина 10 пууҥҥа айанныыр уонна туризм эйгэтигэр конкуреннаһар кыахтаах рейтиҥҥэ (78 миэстэҕэ диэри) таҕыста.

Советскай кэмҥэ Украина экономиката Сэбиэскэй Союзка уонна дьоһун промышленнай уонна тыа хаһаайыстыбатын компонена дойду экономикатыгар улахан кээмэйинэн буолбута. Сэбиэскэй система ыһыллыаҕыттан ырыынак экэниэмикэтин былааныттан ырыынак экэниэмикэтэ көспүтэ. Көһөрүү процеһа нэһилиэнньэ үгүс араҥатыгар, оттон үп- харчы кирэдьиит политиката 1990 сылтан инфляция үүнүүтүн гиперинфляционнай таһымҥа диэри улаатыннарбыта. 1993 сыллаахха Украина биир халандаар сыл устата инфляция үрдүнэн аан дойду рекордун тиийбитэ&lt;ref&gt;«Interwar Soviet Ukraine»: [http://www.britannica.com/eb/article-30078/Ukraine Encyclopædia Britannica]&lt;/ref&gt;. Саҥа валюта, сиэллээх, 1996 с. сыаналара туруктаммыттара.

Дойду структурнай реформалары олоххо киллэриигэ бытааннык хамсаата. Правительство тутулуга суох буолуутун чөлүгэр түһэрэр правовой база тэрилиннэ, ол да буоллар, Правительствоҕа реформаларга туруктаах буолуу киэҥник тарҕанна уонна нэһилиэнньэ үгүс государственнай тэрилтэлэр приватизациялааһын процеһыттан босхолоннулар.

1999 сыллаахха ВВП 40 %- тан 1991 сыллаахха диэри түстэ&lt;ref&gt;«CIA World Factbook&amp;nbsp;— Ukraine. 2002 edition»: [http://www.faqs.org/docs/factbook/print/up.html] ''CIA''&lt;/ref&gt;, ол гынан баран 2000 сыл саҥатыгар экономика күүстээх үүнүүтүн көрдөрбүтэ-5- тэн 10 %- ҥа диэри үрдээбитэ — бырамыысыланнас оҥорон таһаарыы сылга 10% улаатта&lt;ref&gt;«CIA World Factbook&amp;nbsp;— Ukraine. 2004 edition»: [http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact2004/geos/up.html] ''CIA''&lt;/ref&gt;. Украина 2008 с. экономическай кризистэн улаханнык эмсэҕэлээбитэ уонна сэтинньи ыйга МВФ- га дойдуга $16,5 млрд долларга саппаас кредити биһирээбитэ&lt;ref&gt;«Head of IMF's Resident Representative Office in Ukraine to change his job»: [http://www.interfax.com.ua/eng/main/3243/] Interfax-Ukraine&lt;/ref&gt;.

== Культура ==
[[Билэ:Pysanky2011.JPG|мини|Үгэс буолбут Коллекция [[Писанка|Писанка]]]]
[[Билэ:Міський музей Київ 1911.jpg|мини|[[Украина национальнай художественнай музейа]]]]
Украина култууратын биллиилээх чинчийээччи И. Огенко Украина төрүт култуурата аан дойду аһыллыаҕыттан, ксенофобия суоҕа (атын киһи куттанара) уонна гуманизм суоҕа бэлиэтэммитэ. &quot;Уруулуу үлэ» (хобордооххо) уонна самопознаниеҕа, этэҥҥэ олоруу, олох наадыйыытын хааччахтааһын, духовнай Надежда материальнай- вот тогда и рецептэрин ордорор, ону ааһан атын омук санаатын тарҕатар, пропагандалыыр көҥүл.

Культура сайдыытын тутаах историческай түһүмэҕэ христианство ХІ үйэҕэ ылыллыыта буолла. Кэлин национальнай культура үөскээн, элита оруола биллэ аҕыйаабыта. Бу Украина уустук историческай суолунан, национальнай государство суох өр кэм устата быһаарыллар. Чуолаан, феодал- Боярскай католическай уонна Польша культуратын билэргэ, XVIII үйэ бүтүүтүгэр казактар чыпчааллара руссификацияламмыт буоланнар, Украинскай общество толору национальнай элитата суох сайдыбыта.

Украина култууратын устуоруйалара былыргы норуот үгэстэригэр уонна үгэстэригэр, олохторун- дьаһахтарын тыа сиригэр үксүгэр олоҕураллар. XIX- XX үйэ индустриализациятыттан, олох- дьаһах уларыйыытыттан, образовай чааһа Украина нэһилиэнньэтин» силис тардан &quot; уонна үгэскэ кубулуйбут.

Украинскай култуура да, Украина искусствота Русь искусствотыттан бэйэтин истоктарын ылан, устуоруйатын тухары Руслан Европа да, кэлин да, Россия тендердэрин да быһыытынан сайдан барбыта. Аныгы искусство сайдыыта Украина култуура уонна туризм министерствотыгар баар кэккэ государственнай учреждениелары, концертнай тэрилтэлэри, айар союзтары уонна үөрэх тэрилтэлэрин үлэлэрин- хамнастарын кытта ситимнээх.

Уус- уран литература
Сиһилии: Украина литературата
Украина сиригэр- уотугар бастакы литературнай пааматынньыктар Киев нуучча кэлиитин саҕана кэлэллэр уонна Русь соҕотох официальнай тылынан суруллубуттара. Бастакытынан, &quot;ааспыт сыллар сэһэннэрэ «уонна»Игорев туһунан тыл&quot;героическай сэһэнэ ааҕыллар.

Былыргы суруктарга суруллубут бастакы кинигэлэри учуонайдар ХVI үйэлэргэ биэрэллэр. Ол курдук, XVII в. &quot;лексисъ тылдьытын халыыптаах Лексисъ&quot; диэн суруллубута, ол курдук былыргы тылга туттулла сылдьар. Саха тылын уһулуччулаах пааматынньыга 1556-1561 ПП. XV- XVIII үйэлэргэ Латинскай тылынан литература оҥоһуллар.

Күннүк Уурастыырап тыыннаах Украина тылынан суруллубут «Энеида» поэмата тосту уларыйбыта. Мантан кэлин Украина тылын сайдыыта саҕаланар, ол курдук кэлин Тарас Шевченко, Леся Украинка, Иван Франко уо. д. А. Ол эрээри Украина литературатын сайдыытын харгыстыыр боччумнаах харгыстарынан Россия былааһа буолар, чуолаан Валуевскай циркуляра 1863 сыллаахха Украинскай тылынан кинигэлэри таһаарары боббута.
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:right; margin-right:50px;&quot;
|-
! align=center |[[Иван Котляревский]]&lt;br/&gt;&lt;small&gt;(1769—1838)&lt;/small&gt;
! align=center |[[Тарас Шевченко]]&lt;br/&gt;&lt;small&gt;(1814—1861)&lt;/small&gt;
! align=center |[[Степан Руданский]]&lt;br/&gt;&lt;small&gt;(1834—1873)&lt;/small&gt;
! align=center |[[Иван Франко]]&lt;br/&gt;&lt;small&gt;(1856—1916)&lt;/small&gt;
! align=center |[[Леся Украинка]]&lt;br/&gt;&lt;small&gt;(1871—1913)&lt;/small&gt;
|-
| align=left | '''[[Билэ:Kotlyarevsky.jpg|155px]]'''
| align=left | '''[[Билэ:Taras Shevchenko selfportrait oil 1840-2.jpg|145px]]'''
| align=left | '''[[Билэ:Струни. Портрет Степана Руданського.jpg|138px]]'''
| align=left | '''[[Билэ:Ivan Franko (1898).png|122px]]'''
| align=left | '''[[Билэ:Lesya Ukrainka portrait crop.jpg|132px]]'''
|}

Трагическай этэ ХХ үйэ үгүс Украинскай литератураларын дьылҕалара, чуолаан маассабай репрессивнай дьаһалларга [[СССР|советская власть]] [[Валерьянь Пидмогильная]], &lt;nowiki&gt;[[Евгений Михайлович|Григорий Михайлович/Григорий Косынка] и 1970-х сыллардаахха кэлэ сылдьыбыта ([[[]]&lt;/nowiki&gt; ([Васильев стус]). Маны сэргэ Украина поэттарын кэккэлэригэр ыҥырыы булбуттара [[социалистический реализм|соцреалистической хайысхе]] [[Тичина Павел Григорьевич|П.&amp;nbsp;Тичина]] [[Рыльский Максим Фаддеевич|М.&amp;nbsp;Рыльский]]).

Билиҥҥи Украинаҕа поэттар уонна суруйааччылар түмсүбүттэрэ [[Украина Суруйааччыларын союһа|Украина Суруйааччыларын союһа]]. Саҥа генерация — [[Юрий Андрухович]] [[Сергей Жадан]] [[Александр иранец], [[Юрий Издик]] [[Оксана Забужко]] [Игорь Павлюк] уо. Д.А.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

[[Категория:Украина| ]]
[[Категория:Эуропа дойдулара]]</text>
      <sha1>o5vele3ie06b99ms9ymkph5ijovygol</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бэйэҕэ тиийинии</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5721</id>
    <revision>
      <id>382760</id>
      <parentid>381594</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T16:33:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hasley</username>
        <id>16114</id>
      </contributor>
      <comment>Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/46.183.185.18|46.183.185.18]] ([[User talk:46.183.185.18|talk]]): Cross-wiki spam</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3988" xml:space="preserve">'''Бэйэҕэ тиийинии''' эбэтэр '''суицид''' ([[латыын тыла|лат]]. ''suicidium'') диэн бэйэни [[өлүү|өлөрүнүү]]. Үксүн [[санаа]] тууйуллуутуттан (депрессияттан), [[ыарыы]]ны тулуйумууттан, [[үп-харчы]] күчүмэҕэйдэриттэн уо.д.а. төрүөттэртэн сылтаан буолар. [[Сыл]] аайы аан дойдуга 10-20 мөл [[киhи]] бэйэтигэр тиийинэ сатыыр.&lt;ref&gt;{{web cite |url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1489848 |title=Suicide and psychiatric diagnosis: a worldwide perspective |date=2002-10-01 |publisher=[[World Psychiatry]]}}&lt;/ref&gt;Ол эбэтэр хас 39 [[сөкүүндэ]] аайы.&lt;ref&gt;[http://www.rferl.org/content/article/1071203.html CIS: UN Body Takes On Rising Suicide Rates]&lt;/ref&gt;

== Төрүөттэрэ ==

* Ханнык эмит дойду экономика өттүнэн халыылааҕыттан олохтоохтор үксүлэрэ аас-туор олохтоох буолалларыттан, холобур [[Арассыыйа]] эбэтэр [[Гайана]]
* Эбэтэр аһары [[баай-тот]] олохтон сорох араҥалар олоххо тардыһыылары сүтэриттэн, холобур маннык көстүү [[Дьоппуон]], [[АХШ]], [[Германия]] дойдуларыгар тарҕаммыт, ол кынан баран кинилэр суицид ыарыылара дьадаҥы дойдулартан быдан кыра.
* Дьиэҕэ эбэтэр ыалга [[төрөппүттэр]] [[иһэр-аһыыр]] буоллахтарына.
* [[Итэҕэл фанатиктара]] — [[камикадзэ]], [[террористар]]

Уо.д.а. эгэлгэ араас төрүөт баар.

== Аан дойдутааҕы статистика ==
100 000 киhиэхэ бэйэҕэ тиийинии ахсаанын дойдуларынан ылыллыбыт статистика ([[Аан дойдутааҕы Эт-хаан Тэрилтэтэ|Аан дойдутааҕы Эт-хаан Тэрилтэтин]] 2007 с. тиhигэ)&lt;ref&gt;http://www.who.int/mental_health/prevention/suicide/country_reports/en/index.html&lt;/ref&gt;:
# [[Кытай]] — 56
# [[Литва]] — 42
# [[Беларусь]] — 37
# [[Арассыыйа]] — 36
# [[Казахстан]] — 30
# [[Мадьаар Сирэ]] — 28,5
# [[Латвия]] — 26
# [[Словения]] — 26
# [[Украина]] — 25
# [[Дьоппуон]] — 24

== Саха Сирэ ==
[[Саха Республиката|Саха Сиригэр]] 2003 с. 463 бэйэҕэ тиийинии буолбут, 2004—469, 2005—459. Ордук элбэх бэйэҕэ тиийинии түгэннэрэ 2005 с. [[Эбээн-Бытантай улууһа|Эбээн-Бытантай]], [[Бүлүү улууһа|Бүлүү]], [[Мухтуйа улууһа|Мухтуйа]], [[Чурапчы улууһа|Чурапчы]] уонна [[Таатта улууһа|Таатта]] улуустарыгар буолбуттар. Ордук аҕыйах [[Мирнэй улууhа|Мирнэй]] уонна [[Нүөрүҥгүрү улууһа|Нүөрүҥгүрү]] улуустарыгар. [[Эр киhи|Эр дьон]] [[дьахтар|дьахталлардааҕар]] 4,2 — 4,4 төгүл элбэхтик бэйэҕэ тиийинэн өлөллөр эбит.&lt;ref&gt;http://www.pravda.ru/districts/fareast/yakutsk/26-02-2007/214352-suicid-0&lt;/ref&gt;

== Ылыллыбыт сирэ ==
{{reflist|2}}

== Литература ==
* Шепилов Д. Самоубийства в Якутии (этюд) // Сборник трудов исследовательского общества «Саха-Кэскилэ». Вып. 5. Якутск, 1928.

[[Категория:Бэйэҕэ тиийинии|*]]</text>
      <sha1>rxf531plyzty1uzpm9lgv8bwbzpedbe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төбө</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14814</id>
    <revision>
      <id>382767</id>
      <parentid>326713</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T18:19:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1041" xml:space="preserve">[[Билэ:Bhutan - Flickr - babasteve (17).jpg|мини|Төбө]]
'''Төбө''' — утарытынан өйдөбүлэ «бас»; географияҕа: 1) хайа чыпчаала; 2) уулаах хаспах, [[аппа]], үрүйэ үөһээ өттө, саҕаланар сирэ. Т.к.: добо (бур., монг.) — [[томтор]], ойдом турар үрдэл; тёбё (алтай.) — орой, үрүт; дубэ (маньчж.) — бүтэр уһук, хайа чыпчаала, мас чыпчаала; тубе (перс.) — бас; ойдом хайа (сопка), томтор үрдүлэрэ (көр: түбэ).

== Ылыллыбыт сирэ ==

География Якутии: учеб. для 9-го Кл. сред. шк./ И.И. Жирков [и др.]. – Якутск: Бичик, 2004. -300, [1] с.: ил, карты; 20 см. ISBN 5-7696-1049-2

== Өссө маны көр ==
* [[Төбө уҥуоҕун ниэрбэлэрэ]]
* [[Төбө ыарыыта]]

{{Nature-stub}}
{{rq|cat}}</text>
      <sha1>2ehlipcv2cvffv9h8emj3zlvssi5597</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тумус</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14826</id>
    <revision>
      <id>382772</id>
      <parentid>289426</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T19:49:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="888" xml:space="preserve">'''Тумус''' - утарытынан: көтөр тумса;  [[география]]ҕа: ууга кытыл, [[алаас|алааска]], хонууга сыыр эбэтэр ойуур, хайаҕа таас уо.д.а. кыратык быган, чорбойон турара. 

Тэҥнээ: тумсух (был. түүр.); тумшук (түүр.); тумсык (казах., ккалп., татар.), томшок (башк.), думчук (тыыв.), тумзук (хакас.) — эмиэ итинник өйдөбүллээхтэр.

== Өссө маны көр ==
* [[Тумул]]

== Ылыллыбыт сирэ ==
География Якутии: учеб. для 9-го Кл. сред. шк./ И.И. Жирков [и др.]. – Якутск: Бичик, 2004. -300, [1] с.: ил, карты; 20 см. ISBN 5-7696-1049-2

[[Категория:География]]</text>
      <sha1>tsal1z03y8wbwe9h6amv8vy9pwr4bid</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кырыым</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30873</id>
    <revision>
      <id>382757</id>
      <parentid>382225</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T15:55:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.29.41.20</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4610" xml:space="preserve">[[Билэ:Satellite picture of Crimea, Terra-MODIS, 05-16-2015.jpg|мини|справа|Кырыым куйаартан көстүүтэ]]
'''Кырыым''' (''Crimean'', биитэр Crim , Krim, Крым, Крим), [[Украина]] соҕуруу өттүгэр баар кытыл арыы буолар, [[Хара муора]] хоту өттүгэр баар. Улахан куораттара элбэхтэр, олортон биир биллэр куората — [[Симферополь]]. 2013 сыл түмүгүнэн арыыга 2 500 000 киһи примерно олорор, олортон 50 % [[нууччалар]], 30 % [[украиннар]] уонна ордубут 20 % [[кырыым татаардара]] (сахаларга аймахтыы түүрк омук буолар).&lt;ref&gt;[https://avia-all.ru/publ/160838-otdyh-v-simeize-krym-pljazhi-i-oteli.html Кыната уонна достоиноһа Симеизка сынньаныы]&lt;/ref&gt;

== Айылҕата ==

== Историята ==
Устуоруйатын устата араас дойдуларга бара сылдьыбыта.
[[Осмаан Империята|Осмаан империята]] уһун кэм устата бас билэн олорбута, кэлин, XVIII үйэҕэ Арассыыйа Империята Кырыым сэриитин түмүгэр былдьаабыта.

Сэбиэскэй Сойуус кэмигэр Кырыым РСФСР сорҕото этэ, онтон 1954 сыллаахха [[Хрущев Никита Сергеевич]] көҕүлээһининэн [[Украина|УССР-га]] бэриллибитэ. Украина автономнай өрөспүүбүлүкэ олохтообута. ССРС ыһыллыбытын кэннэ Украина тутулуга суох судаарыстыба буолбута, онон Кырыым эмиэ Арассыыйа сабыдыалыттан тахсыбыта. 2014 сыллаахха тутулуга суох Кырыым өрөспүүбүлүкэтэ олохтоммута уонна сотору буолан баран Арассыыйа састаабыгар киирбитэ.

* [[Кырыым кириизиһэ]]

== Экономиката ==
[[Билэ:Koreiz - beach3.jpg|thumb|Туризм — биир тутаах экономика сектора.]]
Кырыым экономикатын тутаах чаастара — [[туризм]] уонна тыа хаһаайстыбата. Промышленность собуоттара улахан өттө хоту өттүгэр бааллар. Ол, курдук [[Джанкой]]га, [[Красноперекопск]], [[Армянск]] уонна да атын куораттаргар бааллар.

Сүдү суолталаах индустрияларынан ас оҥорооһун, химия переработката, металл уонна электромеханическай үлэлэр, уонна өттүгү оҥоруу буолаллар.&lt;ref name = &quot;CMU&quot;/&gt;

Тыа хаһаайстыбата бурдук аһын, оҕуруот аһын уонна [[Вино|виноны]] оҥорор. Сүөһүттэн [[ынах]], [[куурусса]] уонна [[козалары]] туталлар.&lt;ref name=&quot;CMU&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.kmu.gov.ua/control/en/publish/printable_article?art_id=301361|archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20070121174522/http://www.kmu.gov.ua/control/en/publish/printable_article?art_id=301361|archivedate=2007-01-21 |title=Autonomous Republic of Crimea – Information card |accessdate=February 22, 2007 |work=[[Cabinet of Ministers of Ukraine]] }}&lt;/ref&gt;

=== Энергия ===
Кырыымҥа хас даҕаны [[гаас]] хостонор сирдэрэ бааллар. Россияҕа холбоһуон иннинэ Арҕаа дойдулар уонна [[Украина]] хампаанньалара дьарыктанар этилэр&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.reuters.com/article/2014/03/07/ukraine-crisis-gas-crimea-idUSL6N0M41R320140307 |title=Ukraine's Black Sea gas ambitions seen at risk over Crimea |date={{date|2014-03-07}} |accessdate={{date|2014-03-07}} |first=Henning |last=Gloystein |publisher=Reuters }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.eegas.com/ukraine.htm |title=East European Gas Analysis - Ukrainian Gas Pipelines |publisher=Eegas.com |date=2013-02-09 |accessdate=2014-03-08}}&lt;/ref&gt;.

== Быһаарыылар ==
[[Категория:Кырыым| ]]
[[Категория:Мөккүөрдээх сирдэр]]</text>
      <sha1>6unbl3iz7t71s0fvkl5vkzok8y32p30</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Севастополь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30878</id>
    <revision>
      <id>382756</id>
      <parentid>379544</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T15:54:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.29.41.20</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1675" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
|official_name         = Севастополь
|image_skyline         = Sevastopl view 2.jpg
|imagesize             = 290px
|image_caption         = 
|image_flag            = Sevastopol-flag.gif
|image_shield          = COA of Sevastopol.svg
|image_map             =
|map_caption           = 
|subdivision_type      = [[Дойду]]
|subdivision_name      = {{flagicon|Ukraine}} [[Украина]]
|established_title     = Бастакы ахтыллыыта
|established_date      = 
|leader_party          = 
|leader_title          = [[Баhылык]] уонна [[губернатор]]
|leader_name           = 
|area_total_km2        = 
|population_total      = 343 156
|population_metro      = 
|population_density_km2= 
|population_as_of      = 2013
|population_footnotes  = 
|timezone              =
|utc_offset            = 
|timezone_DST          = 
|utc_offset_DST        = 
|latd = 44 | latm = 36 | lats = 59 |latNS = N
|longd = 33 | longm = 31 |longs = 31 | longEW = E
|elevation_m           = 
|area_code             = 
|blank_name            = 
|blank_info            = 
|website               = [http://sev.gov.ua/ sev.gov.ua]
|footnotes             =
}}

'''Севастополь''' ({{lang-uk|Севастополь}}) диэн [[Украина]] куората. Дьонун ахсаана 343 156 (2013).

== Историята ==

== Айылҕата ==

== Географията ==

== Климата ==

== Оройуонунан арахсыыта ==

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Commonscat|Sevastopol}}

{{rq|stub}}
{{Ukraine-geo-stub}}
[[Категория:Украина куораттара]]</text>
      <sha1>1o163b8ixiutkmso2m01ettdytgfvci</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Манджгаладзе Эроси Акакиевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37482</id>
    <revision>
      <id>382761</id>
      <parentid>382752</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T16:57:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4336" xml:space="preserve">[[File:Erosi manjghaladze.jpg|thumb|Эроси Манджгаладзе]]
'''Эроси Акакиевич Манджгаладзе''' ({{lang-ka|ეროსი მანჯგალაძე}}; [[1925]]–[[1982]]) — грузинскай сэбиэскэй артыыс уонна [[спорт]]ивнай  комментатор.  [[Грузинскай ССР]] народнай артыыһа (1961).

Эроси Манджгаладзе [[1925]] сыллаахха [[кулун тутар 3]] күнүгэр Грузинскай ССР Самтредскай оройуонун Ганири сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Аан бастаан алта саастааҕар сыанаҕа тахсыбыта. 1941 сыллаахха Тбилиситээҕи Ш. Руставели аатынан театральнай институкка киирбитэ. Д.А. Алексидзе кини учуутала этэ. 1942-1943 сылларга үөрэҕин быыһыгар Грузия араадьыйатыгар дикторынан уонна спортивнай комментаторынан үлэлээбитэ. 

1947 сыллаахха театральнай институту бүтэрбитэ. 1948 сыллаахха Ш. Руставели аатынан Грузинскай академическай театр труппатыгар ылыллыбыта.  Гоу уонна Д’Юссо суруйууларыгаргар «Дириҥ силистэр» («Глубокие корни») спектакльга Брет оруолун оонньоон театрга аан бастаан айар үлэҕэ холоммута. 1956 сыллаахха  [[ССКП]] кэккэтигэр киирбитэ.  [[1958]] сыллаахха  киинэҕэ аан бастаан уһуллубута. Эроси Манджгаладзе [[Тбилиси]] куоракка олорбута. 

[[1982]] сыллаахха [[тохсунньу 26]] күнүгэр өлбүтэ.  

==Театрга Оонньообут оруоллара==
* Лопес манаах (Д. Флетчер «Испанский священник») 
* Эдип ыраахтааҕы (Софокл «Царь Эдип») 
* Папаша Жан (Ю. Фучик «Люди, будьте бдительны!»)  
* Зимзимо (Г. Сундукяна «Пэпо» ) 
* Иван Грознай (В. Соловьёв «Великий государь» ) 
* Апракуне (Вакели «Деловой человек» )  
* Живот (Б. Нушич «Доктор философии» ) 
* Тариэль Голуа (Л. Киачели)  
* Кваркваре Тутабари ( П. Какабадзе) 
* Боцо (Г. Хухашвили «Дети моря» ) 
==Киинэҕэ оонньообут оруоллара==
* 1959 — Прошедшее лето — Александр
* 1961 — Костры горят — Хосро
* 1962 — Куклы смеются — Севериан Цевцевадзе
* 1965 — Простите, вас ожидает смерть — Датико (главная роль)
* 1966 — Встреча с прошлым — Варден
* 1967 — Как солдат от войска отстал — священник Амвроси
* 1967 — Мой друг Нодар — Савле
* 1969 — Бабушки и внучата — зубной врач
* 1971 — Ожерелье для моей любимой — Дулдурум, дядя Бахадура
* 1973 — Похищение луны — Гвандж Апакидзе
* 1973 — Мелодии Верийского квартала — Ага Геркови
* 1973 — Я и мои соседи — сосед семьи Гоги
* 1974 — Ночной визит — начальник УВД
* 1976 — Городок Анара — Перус Саликашвили
* 1977 — Древо желания — Бумбула
* 1978 — Кваркваре — Какута
* 1981 — Тифлис-Париж и обратно — генерал Шервашидзе

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1925 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:1982 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Грузия]]</text>
      <sha1>e20gvdp1tyeixm2n50mj50p9qlaal16</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арифметическай прогрессия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41133</id>
    <revision>
      <id>382764</id>
      <parentid>382513</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T17:47:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5282" xml:space="preserve">==Утумнар ==
Ууруктаах чорбохтоммот чыыһылалары, улаатан иһэллэрин курдук, субуруччу суруйоҕуҥ. Маҥнайгы чыыhыла – 2, иккис – 4, үhүc – 6, төдүс -8 ... Оччоҕо манны кутум тахсар:

&lt;math&gt;2; 4; 6; 8; ... .&lt;/math&gt;

Бу [[Утум|утумҥа]] бэhис миэстэҕэ 10 чыыhыла, онуска 20 чыыhыла, сүүhүскэ 200 чыыhыла туруохтааҕа көстөн турар. Уопсайынан, ханнык баҕарар n [[натуральнай чыыhылаҕа]] туhаанаhар ууруктаах чорбохтоммот чыыhыла 2n тэҥ.

Өссө биир утумна көрүөҕүҥ. 1 чыыhыла ахсаанньыктаах сөптөөх бытарыктары, куччаан иhэллэрин курдук, субуруччу суруйуоҕүҥ: &lt;math&gt;\frac{1}{2}&lt;/math&gt;; &lt;math&gt;\frac{1}{3}&lt;/math&gt;; &lt;math&gt;\frac{1}{4}&lt;/math&gt;; &lt;math&gt;\frac{1}{5}&lt;/math&gt;; &lt;math&gt;\frac{1}{6}&lt;/math&gt;; … .

Ханнык баҕарар n натуральнай чыыhылаҕа туhааннарhар бытарык &lt;math&gt;\frac{1}{n + 1}&lt;/math&gt; тэҥ. Кырдьык, алтыс миэтэҕэ &lt;math&gt;\frac{1}{7}&lt;/math&gt; бытарык туруохтаах, отутуска - &lt;math&gt;\frac{1}{31}&lt;/math&gt; бытары, тыhыынчаhыска - &lt;math&gt;\frac{1}{1001}&lt;/math&gt; бытарык.

Утуму үөскэтэр чыыhылалар туhааннааҕынан утум маҥнайгы, иккис, үhүс, төрдүс… ''чилиэннэрэ'' дэнэллэр. Утум чилиэннэрин үксүн ол чилиэннэр кэриэкэ нүөмэрдэрин көрдөрөр индекстээх букваларынан бэлиэтииллэр. 

Холобур, &lt;math&gt;a_1&lt;/math&gt;''', &lt;math&gt;a_2&lt;/math&gt;, &lt;math&gt;a_3&lt;/math&gt;, &lt;math&gt;a_4&lt;/math&gt;''' … (“a биирис, а иккис, а үhүc, а төрдүс” … диэн ааҕаллар). Уопсайынан, утум n нүөмэрдээх чилиэнэн, этэллэрин курдук, утум n-ис члиэнин, аn диэн бэлиэтииллэр. Утуму бэйэтин (a&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;) диэн бэлиэтиир буолуохпут.

Утум бүтэр ахсааннаах чилиэннээх буолуон сөп. Оннук утум бүтэр утум диэн ааттанар. Холобур, икки сыыппаралаах чыыhылалартан турар

&lt;math&gt;10; 11; 12; 13; ...; 98; 99&lt;/math&gt; утум – бүтэр утум.

Утуму биэрэргэ, утум ханнык баҕарар нүөмэрдээх чилиэнин хайдах булары ыйыахха наада.

Утуму үгүстүк ол ''утум n-ис чилиэнин [[Формула|формулатынан]] биэрэллэр.'' Холобур, ууруктаах чорбохтоммот чыыhылалар утумнарын &lt;math&gt;a_n = 2n&lt;/math&gt; формуланан биэриэххэ сөп, 1-гэ тэҥ ахсаанньыктаах сөптөөх бытарыктар утумнарын –

&lt;math&gt;b_n&lt;/math&gt;'''= &lt;math&gt;\frac{1}{n + 1}&lt;/math&gt;''' формуланан. Атын холобурдары аҕалыаҕыҥ.

==1 холобур. ==
Утум '''&lt;math&gt;y_n = n^2 - 3n&lt;/math&gt;''' формуланан бэриллэр буоллун. n оннугар 1, 2, 3, 4, 5… натуральнай чыыhылалары туруортаан, ылабыт:

'''&lt;math&gt;y_1 = -2,&lt;/math&gt;'''   '''&lt;math&gt;y_2 = -2,&lt;/math&gt;&lt;math&gt;y_3 = 0,&lt;/math&gt; &lt;math&gt;y_4 = 4,&lt;/math&gt; &lt;math&gt;y_5 = 10,&lt;/math&gt; … .'''

Бу утум маннык саҕаланар: '''-2; -2; 0; 4; 10; …'''

==2 холобур. ==
Утум &lt;math&gt;x_n = (-1)^n \centerdot 10&lt;/math&gt; формуланан бэриллэр буоллун. Утум чорбохтонор нүөмэрдээх бары чилиэннэрэ – 10-ҥа тэҥнэр, оттон чорбохтоммот нүөмэрдээхтэрэ 10-ҥа тэҥнэр:

&lt;math&gt;x_1 = -10;  x_2 = 10; x_3 = -10; x_4 = 10, ... .&lt;/math&gt;

Онон маннык саҕаланар: '''&lt;math&gt;-10; 10; -10; 10; -10; ...&lt;/math&gt;''' &lt;math&gt;.&lt;/math&gt; 

Утум ханнык баҕарар чилиэнин, ханныктан эрэ саҕалаан, ол иннинээҕи (биир эбэтэр хас да) чилиэннэр көмөлөрүнэн этэр формула [[:ru:Рекуррентная_формула|''рекуррентнай'' формула]] дэнэр (''recurro'' – төҥнүөххэ диэн латинскай тылтан). 

== Xос быһаарыы ==
* Алгебра 9 кылаас. Автордара Ю. Н. Макарычев, Н. Г. Миндюк, К.И. Нешков, С. Б. Суворова. Нууччалыыттан сахалыы тыбаастата И.Г. Егоров.

== Туhаныллыбыт сирдэр ==
* [[Утум]]
* [[Формула]]
* [[Натуральнай чыыhылаҕа]]

Ысттатыйаны суруйда Анисимов Александр Николаевич 
ФИИТ-17

== Өссө маны көр ==
* [[Геометрическай прогрессия]]

[[Категория:Аритметика]]</text>
      <sha1>n4mxh9f26l9kv68izyjksujxq4qg9wf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төбө уҥуоҕун ниэрбэлэрэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41135</id>
    <revision>
      <id>382766</id>
      <parentid>339048</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T18:19:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6964" xml:space="preserve">'''[[Төбө]] уҥуоҕун ньиэрбэлэрэ''' ({{lang-la|nervi craniales}}) — мэйииттэн тахсар уон икки паара ньиэрбэ. Кинилэри римскэй сыыппараларынан бэлиэтииллэр, тус бэйэ ааттаахтар. 1997 с. Сан-Паулга ылыллыбыт анатомичекай терминлогия быьыытынан — төбө уҥуоҕун ньиэрбэлэрэ диэн өйдөбул сөптөөх буолар. Ол эрэн араас источниктарга төбө уҥуоҕун уонна мэйии ньиэрбэлэрэ диэхтэрин сөп.

== Ньиэрбэлэр ааттара ==
I паара — сыты билэр ньиэрбэ (лат. nervus olfactorius)

II паара — көрөр ньиэрбэ (лат. nervus opticus)

III паара —хараҕы хамсатар ньиэрбэ (лат. nervus oculomotorius)

IV паара — булуокабай ньиэрбэ (лат. nervus trochlearis)

V паара — тройничнай ньиэрбэ (лат. nervus trigeminus)

VI паара — тэйитэр ньиэрбэ (лат. nervus abducens)

VII паара — сирэй ньиэрбэтэ (лат. nervus facialis)

VIII паара — преддверно-улитковай ньиэрбэ (лат. nervus vestibulocochlearis)

IX паара — тыл-бэлэс ньиэрбэ (лат. nervus glossopharyngeus)

Х паара — мэлээриҥнэс ньиэрбэ (лат. nervus vagus)

XI паара —эбии ньиэрбэ (лат. nervus accessorius)

XII паара — тыл аннынаанны ньиэрбэ (лат. nervus hypoglossus)

== Ниэрбэлэр аналлара ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!'''Ниэрбэ'''
!'''[[Иннервация]] майгыта'''
!'''[[Иннервация]] органа'''
!'''Пуунсуйа'''
|-
|III паара
|Хамсатар
|Халтаһа таһаарар былчыҥ, [[харах]] үөһээҥи, алларааҥы уонна ортоку көнө былчыҥнара, харах алларааҥы иҥнэри былчыҥа
|Харах хамсатааһын, халтаһа таһаараһын
|-
|III паара
|[[Парасимпатическай ниэрбинэй систиэмэ|Парасимпатическай]]
|Харах иччитин синьэтэр былчыҥ ({{lang-la|sphincter pupillae}}), кыламан былчыҥа ({{lang-la|ciliaris}})
|Харах иччитин синьэтээһин уонна харах аккомодациятын оҥорооһун
|-
|III паара
|Хамсатар, [[Конергенция|конвергенционнай]]
|Харах ортоку көнө былчыҥнара
|[[Конергенция|Конвергенция]]
|-
|IV паара
|Хамсатар
|Харах алларааҥы иҥнэри былчыҥа (лат. ''m.obliquus superior'')
|Хараҕы туора уонна аллараа илдьээһин
|-
|V паара
|Этинэн-хаанынан билиии
|Сирэй
|Таһынааҕы ньуурунан билии, дириҥ этинэн-хаанынан билиии
|-
|V паара
|Хамсатар
|Ыстыыр былчыҥнар
|Ыстааһын
|-
|VI паара
|Хамсатар
|туора көнө былчыҥ({{lang-la|rectus lateralis}})
|Харах мөкүнүгэүн туора илдьии
|-
|VII паара
|Хамсатар
|Сирэй былчыҥнара
|Сирэйи туттуу
|-
|VII,IX,X пааралар
|Этинэн-хаанынан билиии
|Тыл
|Амтан билии
|-
|VII паара
|[[Парасимпатическай ниэрбинэй систиэмэ|Парасимпатическай]]
|Харах уутун былчархайа, аллараа сыҥаах аннынааҕы уонна тыл аннынааҕы сил былчархайа
|Харах уутун, сили таһаарыы
|-
|VIII паара
|Этинэн-хаанынан билиии
|Иһинээҕи кулгаах (истэр уонна вестибулярнай рецептордар)
|Тыаһы, саҥан итии уонна вестибулярный аппараат үэтэ
|-
|IX, Х, XI паралар
|Хамсатар
|Сымнҕас таҥалай, бэлэс уонна куолай былчыҥнара
|Ыстааһын, куолас, дорҕооннору этэргэ саҥа органнарын үлэлэрэ, ону тэҥэ кинилэр балапыанньалара
|-
|IX пара
|[[Парасимпатическай ниэрбинэй систиэмэ|Парасимпатическое]]
|Кулгаах таһынааҕы былчархай
|Сил таһаарыы
|-
|IX, X пааралар
|Этинэн-хаанынан билиии
|Айах, ортоку уонна иһинээҕи кулгаах
|Ыйыллыбыт уобаластар Уопсай билимтиэлэрэ
|-
|X паара
|[[Парасимпатическай ниэрбинэй систиэмэ|Парасимпатическай]]
|Сурэх, тыҥа, бронхалар, куртах, оһоҕос кылааккай былчыҥнара
|Сүрэх ритмэ, куртах-оһоҕос куолаҕай былчархайын араарыллыылара , бронхалар кылааккай былчыҥнарын тонуһа
|-
|XI паара
|Хамсатар
|Трапеция бьыылаах , түөс уҥуох-хомурҕан-сосцевиднай былчыҥнара (лат. ''m.sternocleidomastoideus'')
|Төбө эргийиитэ, сарын, көҕүс хаптаҕай уҥуоҕун уонна хомурҕан таһаарыта, сарын курун кэннигэр тлдьии уонна көҕүс хаптаҕай уҥуоҕун ис тоҥоһуутугар илдьии
|-
|XII паара
|Хамсатар
|Тыл былчыҥнара уонна айах төгүрк былчыҥнара
|Тыл хамсатыытта, ыйытааьын
|}

== Туhаныллыбыт литература ==
* Привес М. Г., Лысенков Н. К. Анатомия человека. — 11-е переработанное и дополненное. — Гиппократ. — 704 с. — 5000 экз. — ISBN 5-8232-0192-3.
* Андреева Н. Г., Обухов Д. К., Демьяненко Г. П., Каменская В. Г. Морфология нервной системы: Учеб. пособие / В. П. Бабминдра. — Изд-во Ленингр. ун-та, 1985. — 160 с. — 4000 экз.

* Сапин М.Р., Никитюк Д.Б., Ревазов В.С. Анатомия человека. В двух томах. Т.1 /Под ред. М.Р. Сапина -Издание пятое, переработанное и дополненное.- М: Медицина, 2001.- 640 с.- 20000 экз.</text>
      <sha1>190y4okoai5lq9u16lc98p1bd7fms65</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Функция</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41156</id>
    <revision>
      <id>382770</id>
      <parentid>382508</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T19:36:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6953" xml:space="preserve">{{Манна көһөрөргө|Функция. Функция чэрчитэ, суолталарын түмсээнэ}}
'''Функция''' (уларыта тутуу) [[математика]]ҕа — иккилии элеменнэр икки ардыларыгар сөп түбэһэр быраабыла, Ол быраабыланнан — бастакы төгуллээччиттэн хас биирдии элэмиэҥҥэ, иккис множестыбаттан биир эрэ элэмиэн тэҥнэһэр.

Математика өйдөбүлүнэн функция аргыстыыр өйдөбүлүнэн хайдах биир кэриҥ иккис кэриҥ бэриллиитэ быһаарарын.

Ол курдук биир ый значенията ол кэннэ кэлэр ый значениятын быьаарарын курдук.

&lt;math&gt;x&lt;/math&gt; хас биирдии суолтатыгар &lt;math&gt;y&lt;/math&gt; биир эрэ суолтата туhааннаhар буоллаҕына, &lt;math&gt;y&lt;/math&gt;  уларыйааччы &lt;math&gt;x&lt;/math&gt; уларыйааччыттан тутулуга функция дэнэр. Тутулуга суох &lt;math&gt;x&lt;/math&gt; уларыйааччыны атыннык аргумент дииллэр, оттон тутулуктаах &lt;math&gt;y&lt;/math&gt; уларыйааччыны бу аргумент функцията дииллэр. тутулуга суох уларыйааччы буолуон сөптөөх бары суолталара функция чэрчитин үөскэтэллэр.

Координаталаах хаптал аргумент суолтатыгар тэҥ абсциссалаах уонна функция туhааннаах суолтатыгар тэҥ ординаталаах бары точкаларын түмсээнэ функция графига дэнэр.

== Остуоруйа ==
«Функция» диэн тиэрмин бастыҥ туттубут киһи Готфрид Вильгельм [[:ru:Лейбниц,_Готфрид_Вильгельм|Лейбниц]]. Онтон [[:ru:Бернулли,_Иоганн|Иоганн Бернулли]] Лейбницка сурукка билигин туттар суолтабытыгар быһаарыыны биэрбит.

Бастаан функция өйдөбүлэ аналитическай представление өйдобүлүгэр тэҥнэьэр этэ. Ол кэннэ сана ойдобүл киирэр [[:ru:Эйлер,_Леонард|Эйлерынан]] (1751 сыллаахха) онтон [[:ru:Лакруа,_Сильвестр_Франсуа|Лакруаннан]] (1806 сыллаахха) билиҥҥи көстүүтүн курдук. Оннук курдук 1834 сыллаахха [[:ru:Лобачевский,_Николай_Иванович|Лобачевскыйыннан]] уонна [[:ru:Лежён-Дирихле,_Петер_Густав|Дирихленнан]] билиҥҥи суолтатын булар. Гынан баран числовой функция эрэ.

XIX ҥйэ бүтүүтэ функция суолтата числовой система рамкатыттан улаатар. Бастаан функция суолтата векторнай функция диэҥҥэ тарханар, онтон [[:ru:Фреге,_Фридрих_Людвиг_Готлоб|Фреге]] логическай функциялары киллэрэр (1879). Онтон теория множеств кэнниттэн [[:ru:Дедекинд,_Юлиус_Вильгельм_Рихард|Дедекинд]] уонна [[:ru:Пеано,_Джузеппе|Пеано]] билиҥҥи универсальнай суолтатын быьааран киллэрбиттэрэ. 

== Функция бэриллэр ньымалара ==

=== Аналитическай ньыма ===
Функцияны аналитическай выражение курдук биэриэххэ соп. Оннук гыннаххына кинини форма тэннэьии дьуорэлэьиитин курдук көрдөрөллөр.

Биир формуланнан бэриллибит функция:

[[Билэ:Функция, заданная одной формулой.svg|раамката_суох|302x302пкс]]

Кэрчиктэринэн бэриллибит функция:

[[Билэ:Кусочно-заданная функция.svg|раамката_суох]]

Биллибэт чыыьылалаах функция:

[[Билэ:Неявно заданная функция.svg|раамката_суох|398x398пкс]]

=== Графическай ньыма ===
Функцияны график курдук эмиэ кордоруоххэ соп. Холобур [[Билэ:График фугкции.svg|раамката_суох|159x159пкс]] — n уларыйа сылдьар функцията. Оччоҕуна кини графига множество точек в (n+1)-мернай пространстываҕа маннык буолар.
[[Билэ:Множество точек графика функции.svg|раамката_суох]]
Бу множества точек гипеповерхность диэн ааттанар.

== Литература ==

* Функция. Математический энциклопедический словарь/Гл. ред. Ю. В. Прохоров. — М.: «Большая российская энциклопедия», 1995.
* ''Клейн Ф.'' Общее понятие функции. В кн.: Элементарная математика с точки зрения высшей. Т. 1. М.—Л., 1933.
* ''И. А. Лавров, Л. Л. Максимова.'' Часть I. Теория множеств // Задачи по теории множеств, математической логике и теории алгоритмов. — 3-е изд. — &lt;abbr&gt;М.&lt;/abbr&gt;: Физматлит, 1995. — С. 13—21. — 256 с. — &lt;nowiki&gt;ISBN 5-02-014844-X&lt;/nowiki&gt;.
* ''Дж. Л. Келли.'' Глава 0. Предварительные сведения // Общая топология. — 2-е изд. — &lt;abbr&gt;М.&lt;/abbr&gt;: Наука, 1981. — С. 19—27. — 423 с.
* ''А. Н. Колмогоров.'' Что такое функция // «Квант» : науч.-поп. физ.-мат. журн. — &lt;abbr&gt;М.&lt;/abbr&gt;: «Наука», 1970. — № 1. — С. 27—36. — ISSN 0130-2221.
* ''Виленкин Н.'' Как возникло и развивалось понятие функции // «Квант» : науч.-поп. физ.-мат. журн. — &lt;abbr&gt;М.&lt;/abbr&gt;: «Наука», 1977. — № 7. — С. 41—45. — ISSN 0130-2221.

== Өссө маны көр ==
* [[Тэҥнэбил]]

[[Категория:Функции]]
[[Категория:Алгебра]]
{{DEFAULTSORT:Функция_(математика)}}</text>
      <sha1>qwy7u874x8xmhkew768mnvrp9n2zq44</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Функция. Функция чэрчитэ, суолталарын түмсээнэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41294</id>
    <revision>
      <id>382771</id>
      <parentid>382509</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T19:36:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7855" xml:space="preserve">{{Көһөрөргө|Функция}}

[[Функция]]&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[[Функция]] Бикипиэдьийэ аһаҕас билии&lt;/ref&gt;— [[математика]]&lt;ref&gt;[[Математика]]. Бикипиэдьийэ аһаҕас билии.&lt;/ref&gt; биир сүрүн өйдөбүлэ. ''Функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; диэн'' &lt;math&gt;y&lt;/math&gt; ''уларыйааччы '''&lt;math&gt;x&lt;/math&gt;''' уларыйааччыттан тутулуга'' (манна '''&lt;math&gt;x&lt;/math&gt;''' хас биирдии суолтатыгар '''&lt;math&gt;y&lt;/math&gt;''' биир эрэ суолтата туhааннаhар) аттанарын санатабыт.

&lt;math&gt;x&lt;/math&gt; — ''[[тутулугар суох уларыйааччы]] (переменная — мат. термин) эбэтэр аргумент'', оттон '''&lt;math&gt;y&lt;/math&gt; —''' ''[[тутулуктаах уларыйааччы]]'' дэнэр. '''&lt;math&gt;y&lt;/math&gt;''' ''уларчыйааччыны'' '''&lt;math&gt;x&lt;/math&gt;''' ''уларыйааччыттан функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;'' диэххэ сөп. Тутулуктаах уларыйааччы суолталарын ''функция суолталара'' диэн ааттыыллар.

'''&lt;math&gt;y&lt;/math&gt;''' уларыйааччы '''&lt;math&gt;x&lt;/math&gt;''' уларыйааччыттан тутулуга функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; буоллаҕына, ону кылгастык &lt;math&gt;y=f(x)&lt;/math&gt; диэн суруйаллар (ааҕыллар: '''&lt;math&gt;y&lt;/math&gt;'''-тэҥ '''&lt;math&gt;x&lt;/math&gt;'''-тэн '''f'''-кэ). &lt;math&gt;f(x)&lt;/math&gt; символынан аргумент суолтата '''&lt;math&gt;x&lt;/math&gt;'''-кэ тэҥэр функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; туhааннаах суолтатын бэлиэтииллэр.

== Холобур ==
Функция &lt;math&gt;y=2x^2- 6&lt;/math&gt; формуланан бириллэр буоллун. Оччоҕо &lt;math&gt;f(x)=2x^2- 6&lt;/math&gt; диэн суруйуохха сөп. '''&lt;math&gt;x&lt;/math&gt;''' суолталара &lt;math&gt;1,2,5,-3&lt;/math&gt; тэҥэр функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; туhааннаах суолталарын, а.э., &lt;math&gt;f(1), f(2.5), f(-3)&lt;/math&gt; буолуоҕуҥ:

 &lt;math&gt;f(1) = 2 \centerdot 1^2 - 6 = -4&lt;/math&gt;''';'''
 &lt;math&gt;f(2,5) = 2 \centerdot 2,5^2 - 6 = 6,5&lt;/math&gt;;
 &lt;math&gt;f(-3) = 2 \centerdot (-3)^2 - 6 = 12&lt;/math&gt;.

&lt;math&gt;y = f(x)&lt;/math&gt; диэн суруйууга &lt;math&gt;f&lt;/math&gt; оннугар атын да буквалары: &lt;math&gt;g, \varphi&lt;/math&gt; уо.д.а. туттуохха сөп диэн бэлиэтиэҕиҥ.

[[Тутулуга суох уларыйааччы]] бары суолталара ''функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; чэрчтин'' үөскэтэллэр. [[Тутулуктаах уларыйааччы]] ылар бары суолталара ''функция суолталарын түмсээнин үөскэтэллэр''.

Функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; формуланан бэриллибит уонна чэрчитэ ыйыллыбатах буоллаҕына, функция чэрчитэ аргумент ол формула оруннаах буолар бары суолталарыттан турар диэн ааҕаллар. Холобур, &lt;math&gt;f(x) = 5x + x^2&lt;/math&gt;  функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ; &lt;math&gt;g(x)={2 \over x+3}&lt;/math&gt; функция чэрчитэ — &lt;math&gt;-3&lt;/math&gt;-тэн атын бары чыыhылалар түмсээннэрэ.

Дьиҥнээх процеhы көрдөрөр функция чэрчитэ процесс барар чопчу усулуобуйатыттан тутулуктаах. Холобур, тимир сүрүнү ититиигэ сүрүн &lt;math&gt;l&lt;/math&gt; уhунун t температураттан тутулуга &lt;math&gt;l=l_0(1+\alpha t)&lt;/math&gt; формуланан бэриллэр, манна &lt;math&gt;l_0&lt;/math&gt; — cүрүн бастааҥҥы уhуна, &lt;math&gt;\alpha&lt;/math&gt; — линейнэй уhааhын коэффициена. Бу формула t бары суолтатыгар оруннаах. Ол эрэн &lt;math&gt;l=f(t)&lt;/math&gt; функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; чэрчитинэн линейнэй уhааhын сокуона туолар аҕыйах уонунан эрэ ааҕыллар кыраадыстаах арыт буолар.

''Функция &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;графига диэн координаталаах хаптал аргумент суолталарыгар тэҥ абсциссалардаах уонна функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; туhааннаах суолталарыгар тэҥ ординаталардаах точкаларын түмсээнэ ааттанарын санатабыт.''

Линейнэй функцияны, а.э., &lt;math&gt;y=kx +b&lt;/math&gt; формуланан бэриллэр функцияны&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;, манна &lt;math&gt;k,b&lt;/math&gt; — хайа эрэ чыыhылалар; көнө пропорцияланыыны — линейнэй функция &lt;math&gt;y=kx&lt;/math&gt; формуланан бэриллэр быстах түбэлтэтин, манна &lt;math&gt;k\neq0&lt;/math&gt;; түҥнэри 

пропорцияланыыны—&lt;math&gt;y={k \over x}&lt;/math&gt; функцияны&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;, манна &lt;math&gt;k\neq0&lt;/math&gt;.

&lt;math&gt;y=kx +b&lt;/math&gt; функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ, оттон графига — көнө сурааhын. &lt;math&gt;k\neq0&lt;/math&gt; буоллаҕына, соҕотох &lt;math&gt;b&lt;/math&gt; чыыhыла.

Түҥнэри пропорцияланыы холобура: &lt;math&gt;U&lt;/math&gt; күүрүүтэ уларыйбат ток &lt;math&gt;I&lt;/math&gt; күүhүн аhарааччы &lt;math&gt;R&lt;/math&gt; утарсыытыттан тутулуга &lt;math&gt;(I={U \over R})&lt;/math&gt;, биир тэҥник хамсыыр эттик &lt;math&gt;s&lt;/math&gt; ырааҕы барарыгар &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; бириэмэ &lt;math&gt;\upsilon&lt;/math&gt; түргэнтэн тутулуга &lt;math&gt;(t={s \over \upsilon})&lt;/math&gt;.

Оссө биир функцияны&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;, чуолаан эттэххэ, &lt;math&gt;y=|x|&lt;/math&gt; формуланан бэриллэр функцияны&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;, көрүөскөҕүҥ.

&lt;math&gt;|x|&lt;/math&gt; этиллин ханнык баҕарар &lt;math&gt;x&lt;/math&gt;-кэ оруннаах, онон бу фнкция чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ. &lt;math&gt;x\geqslant0&lt;/math&gt; буоллаҕына, &lt;math&gt;|x|=x, x&lt;0&lt;/math&gt; буоллаҕына, &lt;math&gt;|x|=-x&lt;/math&gt;. Онон &lt;math&gt;y=|x|&lt;/math&gt; функцияны маннык суруйуохха сөп:&lt;blockquote&gt;&lt;math&gt;f(n) = \begin{cases} x,  \text{ өскө }x\geqslant0\text{ буоллаҕына,} \\ -x,  \text{ өскө }x&lt;0\text{ буоллаҕына.} \end{cases}&lt;/math&gt;&lt;/blockquote&gt;Бу функция&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; графига &lt;math&gt;[0;+\infty)&lt;/math&gt; арыкка &lt;math&gt;y=x&lt;/math&gt; функция графигыныын сөп түбэсиhэр, оттон &lt;math&gt;(-\infty;0]&lt;/math&gt; арыкка &lt;math&gt;-y=-x&lt;/math&gt; функция графигыныын. График сардаҥаттан турар: олор координаталар саҕаланыыларыттан тахсаллар уонна &lt;math&gt;I, II&lt;/math&gt; координаталаах муннуктар биссектрисалара буолаллар.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Туһаныллыбыт сирдэр ==
* &quot;Алгебра 9 кылаас&quot; — Автордар: Ю.Н.Макарычев, Н.Г.Миндюк, К.И.Нешков, С.Б.Суворова. Нууччалыыттан сахалыы тылбаастаата И.Г.Егоров. —  Дь., &quot;Бичик&quot;, 1995.

Ыстатыйаны суруйда Маймага Айтаал БА-ФИИТ-18

[[Категория:Алгебра]]</text>
      <sha1>mb284ned00r6ur296hyvdfyd8yhr6ll</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Геометрическай прогрессия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41296</id>
    <revision>
      <id>382763</id>
      <parentid>382245</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T17:47:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8761" xml:space="preserve">{{DISPLAYTITLE:Геометрическай прогрессия}}

== Геометрическай прогрессия быһаарыыта. Геометрическай прогрессия n-ис чилиэнин формулата ==
2 чыыһыла натуральнай көрдөрөөччүлэрдээх степеннэрэ чилиэннэрдээх [[Утум|утуму]]&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;[[Утум]]. Бикипиэдьийэ аһаҕас билии.&lt;/ref&gt; көрүөҕүҥ: &lt;math&gt;2;\ 2^2;\ 2^3;\ 2^4;\ 2^5;\ 2^6;\ ...\ .&lt;/math&gt;

Бу утум&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; хас биирдии чилиэнэ, иккистэн саҕалаан, ол иннинээҕи чилиэни 2-гэ төгүллээн ылыллар. Бу утум&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; - ''геометрическай прогрессия''&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;[[:ru:Прогрессия|Прогрессия]]. Бикипиэдьийэ аһаҕас билии.&lt;/ref&gt; холобура.

Быһаарыы. '''Геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; диэн хас биирдии чилиэнэ, иккистэн саҕалаан, ол иннинээҕи чилиэн мэлдьи биир чыыһылаҕа төгүллэммитигэр тэҥ буолар, нультан атын чыыһылалар утумнара&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ааттанар.'''

Атыннык эттэххэ, &lt;math&gt;(b_n)&lt;/math&gt; утум&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;, ханнык баҕарар натуральнай ''n''-ҥэ &lt;math&gt;b_n\neq0&lt;/math&gt; уонна &lt;math&gt;b_{n+1}=b_n \centerdot q&lt;/math&gt; усулуобуйалар туолар буоллахтарына (манна ''q'' - хайа эрэ чыыһыла), - геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Холобур, нь чыыһыла натуральнай степеннэрин утумун&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; &lt;math&gt;(b_n)&lt;/math&gt; диэн бэлиэтиэҕиҥ. Бу түбэлтэҕэ ханнык баҕарар натуральнай ''n''-ҥэ &lt;math&gt;b_{n+1}=b_n \centerdot 2&lt;/math&gt; тэҥнэһии сөптөөх (манна ''q''=2).

Геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; быһаарыытыттан тахсар: прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ханнык баҕарар чилиэнин, иккистэн саҕалаан, ол иннинээҕи чилиэҥҥэ сыһыана ''q'' тэҥ, а.э., ханнык баҕарар натуральнай ''n''-ҥэ &lt;math&gt;\frac{b_{n+1}}{b_n}=q&lt;/math&gt; тэҥнэһии сөптөөх.

''q''  чыыһыла ''геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; көрдөрүгэ'' дэнэр.

Геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; көрдөрүгэ нульга тэҥэ суоҕа дьэҥкэ.

Геометрическай прогрессияны&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; биэрэргэ, прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; маҥнайгы чилиэнин уонна көрдөрүгүн ыйыахха эрэ наада.

Холобурда аҕалыаҕыҥ.

&lt;math&gt;b_1=1&lt;/math&gt; уонна &lt;math&gt;q=0,1&lt;/math&gt; буоллаҕына, &lt;math&gt;1;\ 0,1;\ 0,01;\ 0,001;\ 0,0001;\ \ldots&lt;/math&gt; геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; тахсар.

&lt;math&gt;b_1=-5&lt;/math&gt; уонна &lt;math&gt;q=2&lt;/math&gt; усулуобуйаларынан &lt;math&gt;-5;\ -10;\ -20;\ -40;\ -80;\ \ldots&lt;/math&gt; геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; бэриллэр.

&lt;math&gt;b_1=2&lt;/math&gt; уонна &lt;math&gt;q=-3&lt;/math&gt; буоллаҕына &lt;math&gt;2;\ -6;\ 18;\ -54;\ 162;\ \ldots&lt;/math&gt; геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ылыллар.

&lt;math&gt;b_1=8&lt;/math&gt; уонна &lt;math&gt;q=1&lt;/math&gt; буоллаҕына, &lt;math&gt;8;\ 8;\ 8;\ 8;\ 8;\ \ldots&lt;/math&gt; геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; тахсар.

Геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; маҥнайгы чилиэнэ уонна көрдөрүгэ биллэр буоллаҕына, прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; иккис, үһүс уо.д.а. ханнык баҕарар чилиэнин утуу-субуу булуохха сөп:
 &lt;math&gt;b_2=b_1q&lt;/math&gt;,

 &lt;math&gt;b_3=b_2q=(b_1q)q=b_1q^2&lt;/math&gt;, 

 &lt;math&gt;b_4=b_3q=(b_1q^2)q=b_1q^3&lt;/math&gt;, 

 &lt;math&gt;b_5=b_4q=(b_1q^3)q=b_1q^4&lt;/math&gt;.
Ситинник гынан, булабыт: &lt;math&gt;b_6=b_1q^5&lt;/math&gt;, &lt;math&gt;b_7=b_1q^6\ \ldots&lt;/math&gt; Уопсайынан, &lt;math&gt;b_n&lt;/math&gt;-һи буларга, &lt;math&gt;b_1&lt;/math&gt;-һи &lt;math&gt;q^{n-1}&lt;/math&gt;-гэр төгүллүөххэ наада, а.э., &lt;math&gt;b_n=b_1q^{n-1}&lt;/math&gt;.

Биһиги ''геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; n-ис чилиэнин [[Формула|формулатынан]]''&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;[[Формула]]. Бикипиэдьийэ аһаҕас билии.&lt;/ref&gt; ыллыбыт.

Задачалары бу формуланы&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; туттан суоттааһын холобурдарын көрүөҕүҥ.

=== Холобурдар ===
'''1 холобур.''' Геометрическай прогрессияҕа&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; &lt;math&gt;b_1=12,8&lt;/math&gt; уонна &lt;math&gt;q=\frac{1}{4}&lt;/math&gt;. &lt;math&gt;b_7&lt;/math&gt; булуоҕуҥ.

Геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ''n-''ис чилиэнин формулатынан&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; &lt;math&gt;b_7=12,8\centerdot\left ( \frac{1}{4} \right )^6=\frac{128}{10}\centerdot\frac{1}{4^6}=\frac{2^7}{10\centerdot
2^{12}}=\frac{1}{2^5\centerdot10}=\frac{1}{320}&lt;/math&gt;.

'''2 холобур.''' &lt;math&gt;b_1=162&lt;/math&gt;, &lt;math&gt;b_3=18&lt;/math&gt; буоллаҕына, &lt;math&gt;(b_n)&lt;/math&gt; геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ахсыс чилиэнин булуоҕуҥ.

Геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; маҥнайгы, үһүс чилиэннэрэ биллэринэн прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; көрдөрүгүн буолуохха сөп. &lt;math&gt;b_3=b_1q^2&lt;/math&gt;, онон &lt;math&gt;q^2=\frac{b_3}{b_1}=\frac{18}{162}=\frac{1}{9}&lt;/math&gt;. &lt;math&gt;q^2=\frac{1}{9}&lt;/math&gt; тэҥнэбили суоттаан, ылабыт: &lt;math&gt;q=\frac{1}{3}&lt;/math&gt; эбэтэр &lt;math&gt;q=-\frac{1}{3}&lt;/math&gt;. 

Иннэ гынан, задача усулуобуйатыгар сөп түбэһэр икки прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; баар.

&lt;math&gt;q=\frac{1}{3}&lt;/math&gt; буоллаҕына, &lt;math&gt;b_8=b_1q^7=162\centerdot\left ( \frac{1}{3} \right )^7=\frac{2\centerdot3^4}{3^7}=\frac{2}{27}&lt;/math&gt;.

&lt;math&gt;q=-\frac{1}{3}&lt;/math&gt; буоллаҕына, &lt;math&gt;b_8=b_1q^7=162\centerdot\left (-\frac{1}{3} \right )^7=-\frac{2\centerdot3^4}{3^7}=-\frac{2}{27}&lt;/math&gt;.

Задача икки тахсыылаах: &lt;math&gt;b_8=\frac{2}{27}&lt;/math&gt; эбэтэр &lt;math&gt;b_8=-\frac{2}{27}&lt;/math&gt;.

'''3 холобур.''' Носуос хас обордоҕун ахсын иһиккэ баар салгын 20%-на көҕүрүүр. Иһит иһигэр салгын баттааһына бастаан рт. ост. 760 мм буоллаҕына, носуос алтата оборбутун кэннэ салгын баттааһына төһө буолбутун булуоҕуҥ.

Носуос хас обордоҕун ахсын иһиккэ баар салгын 80%-на хаалар. Носуос хас обордоҕун ахсын иһит иһигэр салгын баттааһына төһө буолбутун билэргэ салгын ол иннинээҕи оборуу кэнниттэн баттааһынын 0,8-гэ төгүллүөххэ наада.

Онон маҥнайгы чилиэнэ 760-ҥа тэҥ, көрдөрүгэ 0,8-гэ тэҥ геометрическай прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; тахсар. Носуос алтата оборбутун кэннэ иһит иһигэр салгын баттааһына (рт.ост.мм) төһө буолбутун көрдөрөр чыыһыла - прогрессия&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; сэттис чилиэнэ. Бу чыыһыла тэҥ: &lt;math&gt;760\centerdot(0,8)^6&lt;/math&gt;.

Суоттааһыннары оҥорон, ылабыт: &lt;math&gt;760\centerdot(0,8)^6\approx200&lt;/math&gt;.

== Хос быһаарыы ==
&lt;references /&gt;

==Туһаныллыбыт сирдэр ==
* Алгебра 9 кылаас. Автордара Ю. Н. Макарычев, Н. Г. Миндюк, К.И. Нешков, С. Б. Суворова. Нууччалыыттан сахалыы тыбаастата И.Г. Егоров.
Ыстатыйаны суруйда Егоров Алексей ФИИТ-17

== Өссө маны көр ==
* [[Арифметическай прогрессия]]

[[Категория:Математика]]</text>
      <sha1>3c8xsujuyt79zk6csn73a1o267qfhp5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ромео уонна Джульетта</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43668</id>
    <revision>
      <id>382762</id>
      <parentid>382744</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T17:02:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1512" xml:space="preserve">'''«Роме́о уонна Джулье́тта»''' ({{lang-en|Romeo and Juliet}}) — [[Уильям Шекспир]] трагедията, английскай тылынан суруллубут, Верона диэн куоракка өстүһэр Монтекки уонна Капулетти уустартан сылдьар бэйэ бэйэлэрин таптыыр эдэр уол уонна кыыс туһунан айымньы.

Бу айымньы 1594-1595 сыллардаахха суруллубут. Бастаан автора 1591 сылтан саҥалаан суруйуохтаах этэ, гынан баран Шекспир суруйарын көһөрбүтүн кэннэ икки сыл курдук буолан биирдэ үлэтэ бүппүтэ.

Кырдьык остуоруйа буолара биллибэт, ол эрээри итальянскай историческай бэлиэлэрэ, ол бэриэмэ олоҕун матыыптара бу Верона куорат тапталга ылларбыт эдэр олохтоохторун туһунан кэпсээн дьиҥнээх буолуон сөп диэн санатар.

Аан дойдуга биллибит айыы, бу матыыптарынан элбэх киинэ, пьеса, балет туруоруллубута. Билигин даҕаны киэҥ биллиилээх уонна элбэх киһи таптаан ааҕар.

[[Категория:Айымньылар]]</text>
      <sha1>l7e2za614uvrzm932rjxzbkeei2k5y2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төбө ыарыыта</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44502</id>
    <revision>
      <id>382765</id>
      <parentid>350618</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T18:18:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9314" xml:space="preserve">'''[[Төбө]] ыарыыта''' ({{lang-la|Cephalalgia}}) – тебе ыарыытынан сирэйдэнэр араас ыарыы уонна патологическай турук специфическайа суох симптомнара буолар. Ордук элбэхтик первичнай (бастааццы) тебе ыарыыта — тебе куурэн ыарыыта уонна [[:ru:Мигрень|мигрень]] (цефалгия бары керуцнэриттэн 95-98%):

Первичнай тебе ыарыытын диагноьа сабагаларыынынан, [[:ru:Анамнез|анамнез]], физикальнай уонна неврологическай керуу, уонна да атын эбии чинчийиилэр ыарыы органическай биричиинэтин быьаарбаттар, ол эбэтэр тебе ыарыытын вторичнай характера себе суогун быьаарар. Вторичнай тебе ыарыыта диэн термин ханнык эмит ыарыыны кытта сибээстээх эбэтэр онтон уескээбит туругу быьаарарга туттуллар.

Киьи доруобуйатыгар куттала суох ыарыыттан сагалаан олоххо кутталы уескэтиэн септеех араас теруттээх тебе ыарыытын арааьа буолунай.

Тебе ыарыыта [[:ru:Мозг|мэйии]] нервнай тыкаанын ыарыыта буолбатах, того диэтэххэ онно ыарыы рецептордара суохтар.

== Классификация ==
Билиҥҥи кэмҥэ ордук 1988 сыллаахха тебе ыарыытын международнай уопсастыбатын классификационнай комитета киллэрбит тебе ыарыытын, краниальнай невралгия, сирэй ыарыытын классификацията туттуллар. 2004 сыллаахха бэчээттэммит классификация иккис версията Доруобуйа харыстабылын Аан дойдутаагы организациятын себулэҥин ылбыта. Онтон ураты өссө да атын классификациялар элбэхтэр. Бастаан тебе ыарыытын 1951 сыллаахха системалаан холонон кербуттэрэ. 1962 сыллаахха итинник классификацияны АХШ национальнай институттара оцорбуттара. Ол курдук сорогор төбө ыарыытын уөскээбит төрүетүнэн классификациялыыллар.

=== МКГБ-2 ===
Төбө ыарыытын уөрэтэр Международнай ассоциация бэчээттээбит «Төбө ыарыытын международнай классификацията» кичэллээхтик толкуйдаан оҥоьуллубут төбө ыарыытын иерархичнай классификацията буолар. Кини төбө ыарыытын төруөтэ буолбут патологияны быһаарар сиһилии диагностическай критерийдар испиэһэктириттэн турар. МКГБ бастакы версията 1988 сыллаахха бэчээттэммитэ, билиҥҥи версия – МКГБ – 2 2004 сыллаахха тахсыбыта.

МКГБ-2 элбэх таһымнаах испииһэк буолар (хас биирдии төбө ыарыытыгар ураты нуөмэр иҥэриллэр). Бастакы таһымца 13 сурун тебе ыарыытын группата киирсэр. Ыарыы бастакы 4 группата первичнай төбө ыарыытын курдук классификацияламмытар; 5-тэн 12 группага дылы вторичнай төбө ыарыылара киирбиттэр, бутэһик икки группага краниальнай невралгиялар, центральнай уонна первичнай сирэй ыарыылара киирэллэр.

МКГБ -2 ордук толору классификация эрээри, сорох төбө ыарыытын быһаарыытыгар хатыланар диагностическай критерий туттуллар (суруннээн манна первичнай тебе ыарыыта киирсэр). Уонна бу классификацияга тебе ыарыыта төһө элбэхтик үөскуурун быһаарарга сыыппаранан кодировката уонна төбө теһе куускэ ыалдьарын степенэ быһаарыллыбатахтар, итини эмтиир быраас быһаарыытыгар хаалларбыттар.

=== NIH ===
АХШ доруобуйа харыстабылын национальнай институттара оҥорбут төбө ыарыыларын классификацията сорох төбө ыарыыларын кылгас быһаарыытыттан турар.

Бу классификацияга тебе ыарыыларын 5 эрэ категориятын кылгас быһаарыыта киирбит. Первичнай төбө ыарыытыгар органическай уонна структурнай ыарыылары кытта сибээһэ суох ыарыылар киирбиттэр. Бу классификациянан төбө ыарыылара сосудистай, миогеннай, цервикогеннай, чопчу рецептордарга механическай дьайыы тумугэр уөскээбит уонна инфекционнай төруттээх ыарыыларга арахсар.

=== Патогенетическай классификация ===
үөскээбит төруетунэн төбө ыарыытын 6 керуҥҥэ араараллар, ол иһигэр патогенетическай фактордар холбоммут булкаас төбө ыарыыта уонна туохтан үөскээбитэ биллибэт төбө ыарыыта –[[:ru:Психалгия|психалгия]] киирэллэр.

== Этиология ==
Доруобуйаҕа куттала суох төбө ыарыытыттан саҕалаан олоххо кутталллаах эҥин араас биричиинэн уөскээбит 200-тэн тахса тебе ыарыытын арааһа баар. Ыарыы симптомун быһаарыы уонна неврологическай көруу төбө ыарыытын төруөтун быһааран, сөптөөх эмтээһини аныырга эбэтэр өссө эбии чинчийиини оҥорор наадатын ыйаллар.

=== первичнай төбө ыарыылара ===
Первичнай төбө ыарыылара, ол курдук төбө куурэн ыарыыта эбэтэр [[:ru:Мигрень|мигрень]] ордук тарҕаммыт [[:ru:Головная_боль|цефалгия]] формаларыгар киирсэллэр. Этиллибит төбө ыарыылара специфическай черталардаахтар, холобур, [[:ru:Мигрень|мигрень]] үксугэр төбө биир аҥаарын тэһэ кэйэн ыалдьар хотуолатар күүстээх ыарыылаах. [[:ru:Мигрень|Мигрень]] ыарыыта уксугэр 3 чаастаан 3 куҥҥэ дылы уһуур. Первичнай төбө ыарыытын сэдэх формаларыгар тройничнай ньиэрбэ невралгията (сирэй тэьитэ кэйэн ыарыыта), кластернай төбө ыарыыта (сотору-сотору тебе тэьэ кэйэн ыарыыта) уонна гемикрания континуа (төбөгө чопчу биир сиргэ локализованнай төбө өр ыарыыта).

=== вторичнай төбө ыарыылара ===
Төбө ыарыыта төбө эбэтэр моой хайа багарар өттун патологиятын түмүгэр уөскуен сөп. Сорох вторичнай төбө ыарыылара куттала суохтар (холобур, цервикогеннай тебе ыарыыта – моой былчыҥнарын сыыһа улэтин түмүгэр үөскуур ыарыы). Абузуснай төбө ыарыыта аһары элбэх төбө ыарыытын суох оҥорор препараттары иһии ыарыы өссө күүһүрэригэр түмүгэр уөскуөн сөп,

Цефалгияны кытта атын симптомнар төбө ыарыытын ыҥырар кутталлаах патологическай процесс баарын көрдөрөр буолуохтарын сөп. 

[[Категория:Неврология]]
[[Категория:Синдромнар]]</text>
      <sha1>8hl0h16eszvfge1m8f0v9qzjn6g07fm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Полиметалл Интернешнл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46164</id>
    <revision>
      <id>382754</id>
      <parentid>358466</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T13:47:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>180.251.150.181</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="294" xml:space="preserve">'''Полиметалл Интернешнл''', Арассыыйа иккис улахан [[кыһыл көмүс]] хостуур тэрилтэтэ уонна Аан Дойду биир улахан тэрилтэтэ. Салалтата - Саинт Петерсбург.

{{company-stub}}</text>
      <sha1>p91ltnl913wkrd6ck9oswyvtzhxa6qn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>NLB banka Podgorica</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50111</id>
    <revision>
      <id>382755</id>
      <parentid>382431</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T13:50:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>180.251.150.181</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120" xml:space="preserve">'''NLB banka Podgorica''', [[Хара Хайа]] коммеческай баана.

{{company-stub}}

[[RZD]] [[ŽPCG]]</text>
      <sha1>gh32mr45ecv7wgf6qn7zem130pdj6e9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-13 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50161</id>
    <revision>
      <id>382781</id>
      <parentid>382699</parentid>
      <timestamp>2022-08-12T07:50:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="176" xml:space="preserve">Саһархай атахтаах [[Лоокуут|лоокуут]], Джамайка-Бэй айылҕа харыстыыр сир, [[Нью Йорк|Нью-Йорк]], АХШ</text>
      <sha1>9e7wpgb10htaz76zfcgvteq9ucxjnxv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гривня</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50166</id>
    <redirect title="Украина ҕрывньата" />
    <revision>
      <id>382759</id>
      <timestamp>2022-08-11T16:03:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.29.41.20</ip>
      </contributor>
      <comment>Утаарыы: [[Украина ҕрывньата]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" xml:space="preserve">#перенаправление [[Украина ҕрывньата]]</text>
      <sha1>doyod7urpwvjvknqo363bs6bkbou515</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-15 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50167</id>
    <revision>
      <id>382768</id>
      <timestamp>2022-08-11T18:45:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ymblanter</username>
        <id>4562</id>
      </contributor>
      <comment>'Бенгальский тигр, национальный парк Канха, Мадхья-Прадеш, Индия' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116" xml:space="preserve">Бенгальский тигр, национальный парк Канха, Мадхья-Прадеш, Индия</text>
      <sha1>8sv0o7dlkv6kok3y94ixjusmiocp5hz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-15</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50168</id>
    <revision>
      <id>382769</id>
      <timestamp>2022-08-11T18:45:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ymblanter</username>
        <id>4562</id>
      </contributor>
      <comment>'Bengal tiger (Panthera tigris tigris) female 3.jpg' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" xml:space="preserve">Bengal tiger (Panthera tigris tigris) female 3.jpg</text>
      <sha1>885gxab2nleuz0x9y4cuy35k8oul53p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wawa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50169</id>
    <revision>
      <id>382773</id>
      <timestamp>2022-08-11T21:23:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>62.212.239.22</ip>
      </contributor>
      <comment>''''Wawa''' - [[АХШ]] биир бөдөҥ [[АЗС]] тэрилтэтэ, массыыналары бензинынан хааччыйар уонна эбиитин Америкаҕа биир бөдөҥ фастфуд рестораннары бас билээччи. Сүрүннээн точкалара Пенсильвания, Мэриленд, Нью Йорк, Вирджиния, Калифорния штаттарыг...' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="471" xml:space="preserve">'''Wawa''' - [[АХШ]] биир бөдөҥ [[АЗС]] тэрилтэтэ, массыыналары бензинынан хааччыйар уонна эбиитин Америкаҕа биир бөдөҥ фастфуд рестораннары бас билээччи. Сүрүннээн точкалара Пенсильвания, Мэриленд, Нью Йорк, Вирджиния, Калифорния штаттарыгар үлэлиир.

[[en:Wawa (company)]]</text>
      <sha1>4xiyrfl64pundssvr0t1ususg60uwgh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382774</id>
      <parentid>382773</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T21:35:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="489" xml:space="preserve">'''Wawa''' - [[АХШ]] биир бөдөҥ [[АЗС]] тэрилтэтэ, массыыналары бензинынан хааччыйар уонна эбиитин Америкаҕа биир бөдөҥ фастфуд рестораннары бас билээччи. Сүрүннээн точкалара Пенсильвания, Мэриленд, Нью Йорк, Вирджиния, Калифорния штаттарыгар үлэлиир.

{{Company-stub}}

[[en:Wawa (company)]]</text>
      <sha1>i21k091lasqmxwm50kdeozad2crs9gj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Buffalo Wild Wings</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50170</id>
    <revision>
      <id>382775</id>
      <timestamp>2022-08-11T22:43:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>62.212.239.22</ip>
      </contributor>
      <comment>''''Buffalo Wild Wings''' - [[АХШ]] сетевой ресторана, сүрүннээн кууруссаттан уонна бизон эттэриттэн ас деликатес оҥорон атыылыыллар.  [[ru:Buffalo Wild Wings]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="247" xml:space="preserve">'''Buffalo Wild Wings''' - [[АХШ]] сетевой ресторана, сүрүннээн кууруссаттан уонна бизон эттэриттэн ас деликатес оҥорон атыылыыллар.

[[ru:Buffalo Wild Wings]]</text>
      <sha1>hwvmmqt54dd8coe773pfd321x5bmvv5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382777</id>
      <parentid>382775</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T23:18:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="265" xml:space="preserve">'''Buffalo Wild Wings''' - [[АХШ]] сетевой ресторана, сүрүннээн кууруссаттан уонна бизон эттэриттэн ас деликатес оҥорон атыылыыллар.

{{Company-stub}}

[[ru:Buffalo Wild Wings]]</text>
      <sha1>mzbusmrk8rg8r8yevjj3pqlyy9sk0cv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mr. Sandy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50171</id>
    <revision>
      <id>382776</id>
      <timestamp>2022-08-11T22:46:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>62.212.239.22</ip>
      </contributor>
      <comment>''''Mr. Sandy''' (Мистэр Сэнди) - [[АХШ]] сетевой ресторана, франчайзинг ньыматынан үлэлиир, 14 омук сиригэр 755 точкалаах.  [[ru:Mr. Sandy]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="218" xml:space="preserve">'''Mr. Sandy''' (Мистэр Сэнди) - [[АХШ]] сетевой ресторана, франчайзинг ньыматынан үлэлиир, 14 омук сиригэр 755 точкалаах.

[[ru:Mr. Sandy]]</text>
      <sha1>4fs3rcpp57lhtkjlw9u8uud6s6385p9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382778</id>
      <parentid>382776</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T23:18:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236" xml:space="preserve">'''Mr. Sandy''' (Мистэр Сэнди) - [[АХШ]] сетевой ресторана, франчайзинг ньыматынан үлэлиир, 14 омук сиригэр 755 точкалаах.

{{Company-stub}}

[[ru:Mr. Sandy]]</text>
      <sha1>c0mj013fudoest3e785zrp6jdk45rym</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>