Бикипиэдьийэ sahwiki https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Миэдьийэ Аналлаах Ырытыы Кыттааччы Кыттааччы ырытыыта Бикипиэдьийэ Бикипиэдьийэ ырытыыта Билэ Билэ ырытыыта MediaWiki MediaWiki-ни ырытыы Халыып Халыыбы ырытыы Көмө Көмөнү ырытыы Категория Категорияны ырытыы TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 4007 382306 382106 2022-07-28T10:35:19Z Billinghurst 5373 ([[User talk:198.50.183.69|Ырытыы]]) көннөрүүлэрэ: [[Special:Contributions/198.50.183.69|198.50.183.69]] бу торумҥа: [[User:180.251.144.24|180.251.144.24]] төннөрүлүннүлэр wikitext text/x-wiki {{Infobox_Company | company_name = Google, Inc. | company_logo = [[Билэ:Google 2015 logo.svg|250px]] | company_type = [[Аһаҕас компания|Аһаҕас]]<br />{{nasdaq|GOOG}}<br />{{lse|GGEA}} | foundation = <!--Creation: [[Стэнфорд Университета]], [[Калифорния]] (January 1996<br />Incorporation:-->[[Menlo Park, California]] ([[балаҕан ыйын 4]] [[1998]]) | founder = [[Сергей Брин]]<br />[[Ларри Пэйдь]] | location_city = [[Googleplex]], [[Mountain View, California|Mountain View]], [[Калифорния]] | location_country = <br />{{flagicon|U.S.}} United States | area_served = Аан дойду | key_people = [[Эрик Э. Шмидт]]<br /><small>(Салайааччы) & ([[CEO]])</small><br />[[Сергей Брин]]<br /><small>(Technology President)</small><br />[[Ларри Пэйдь]]<br /><small>(Products President)</small> | industry = [[Интернет]], [[Программа оҥоһуута]] | products = See [[list of Google products]] | market cap = Range during 2008 Q2:<br /> [[United States dollar|US$]] 138.37 to 186.89 миллиард | revenue = {{profit}}55.97% [[United States dollar|US$]] 16.593 миллиард (''2007'') | operating_income = {{profit}}30.64% [[United States dollar|US$]] 5.084 миллиард (''2007'') | net_income = {{profit}}25.33% [[United States dollar|US$]] 4.203 миллиард (''2007'') | assets= {{increase}} [[United States dollar|US$]] 25.335 Billion (''2007'') | equity= {{increase}} [[United States dollar|US$]] 22.689 миллиард (''2007'') | num_employees = 20,123 (балаҕан ыйын 30 2008) | company_slogan = [[Don't be evil]] | homepage = [http://www.google.com/ Google.com] }} '''Google Inc.''' [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|Америка Холбоһуктаах Штааттарын]] транснациональнай корпорацията, [[софтуэр]] уонна [[Интэриниэт]] [[программаларын]] айар. <ref>{{Cite journal|last=Brin|first=Sergey|author-link=Sergey Brin|last2=Page|first2=Lawrence|author-link2=Larry Page|year=1998|title=The anatomy of a large-scale hypertextual Web search engine|url=http://infolab.stanford.edu/pub/papers/google.pdf|journal=Computer Networks and ISDN Systems|volume=30|issue=1–7|pages=107–117|citeseerx=10.1.1.115.5930|doi=10.1016/S0169-7552(98)00110-X}}</ref><ref>{{cite journal |last=Barroso |first=L.A. |last2=Dean |first2=J. |last3=Holzle |first3=U. |date=April 29, 2003 |title=Web search for a planet: the google cluster architecture |journal=IEEE Micro |volume=23 |issue=2 |pages=22–28 |doi=10.1109/mm.2003.1196112 |quote=We believe that the best price/performance tradeoff for our applications comes from fashioning a reliable computing infrastructure from clusters of unreliable commodity PCs.|url=https://semanticscholar.org/paper/8db8e53c92af2f97974707119525aa089f6ed53a }}</ref> Google Google бэйэтин программатын нөҥүө кэккэ интернет- сервис уонна бородуукта (см.: сервис уонна Google испииһэгэ) өйүүр уонна бородууксуйаны оҥорон таһаарар. "Улахан чэппиэр» диэн технологическай компаниялартан биирдэстэринэн ааҕыллар. Компания Ларри Пейдьем уонна Сергей Брин төрүттэммитэ. Кини аан бастаан 4 января 1996 года, оттон атырдьах ыйын 19 күнүгэр 2004 сыллаахха бэйэтин акцияларын фондовай рынокка атыылааһыны саҕалаабыта. Оччолорго Ларри Пейдж, Сергей Брин уонна Эрик Шмидт сүүрбэ сыл устата аан дойдуга бииргэ үлэлииргэ сөбүлэспиттэрэ, 2024 сылга диэри. Хампаанньа хара маҥнайгыттан " аан дойду информациятын тэрийии, киһи туһалааҕын уонна туһалааҕын хааччыйыы», официальнайа суох лозунг «Google поломогль» (англ. Don’t be evil). 2003 сыллаахха компания билиҥҥи штаб- квартиратыгар Маунтин- Вью (Калифорния штата) көһөн кэлбитэ. Аан дойду үрдүнэн биир миллиардтан тахса сэрвердээх аан дойду кииннэригэр мөлүйүөнтэн тахса сервери салайар уонна күн аайы биир миллиардтан тахса ыйытыы көрдүүр уонна 24 бөтүүк. Компания сүрүн бородууксуйатынан — көрдүүр- ирдиир системанан быһаччы сибээстээх улахан ас- үөл чыыһылата үлэҕэ киирдэ. Google+онлайн-продукта как почти сервис Гм, социальная сеть Google+. Liogle Chrome, Hangouts сибээстээх фотографиялары уонна программаны кытта үлэлииргэ программа эмиэ баар. Ону таһынан Google Google OS уонна Google glass мобильнай операционнай системаны оҥорорго туттуллар. По данным языке, главный сайт Google — google.com — Интернет сайтыгар саамай кэлим сылдьааччы, оттон элбэх ахсааннаах аан дойдутааҕы сайтар (Google )google.co.in, google.co.uk и т. д.) бастакы сүүһүнэн көстүүгэ, көстөрүн курдук, хас да атын сайтка киирэн Күрүө- хаһаа, Күрүө- хаһаа уонна түөскэ киирэр. 2011 сыл ыам ыйыгар аан бастаан 1 млрд киһини куоһарда.<ref>[https://prohoster.info/blog/novosti-interneta/google-budet-oficzialno-podderzhivat-chromeos-na-staryh-kompyuterah Google эргэ компьютердарга чоҕу көмүү буолуоҕа]</ref> == Үтүө быһыы == 2004 С. Google коммерческайа суох харда оҥоһуллубута — Google.org (Google Порядин), стартовай капитал 1 млрд доллар. Бу тэрилтэ үлэтин сүрүн хайысхатынан обществоны иһитиннэрии уонна климат уларыйыытын, глобальнай доруобуйа уонна дьадайыы проблемаларын быһаарыыга көмөлөһүү буолар. Кини бастакы бырайыактарыттан биирдэстэрэ гибрид уонна электрическэй транспорт средстволарын уобалас үлэлэрэ буолаллар. 2007 сыллаахха Google спонсор уонна хас да гей-парады Сан- Франция, Нью- Йорка, Дублинаҕа уонна Мадридка. 2008 с. Google «10-100» бырайыагы билиһиннэрдэ, онно бары баҕалаах дьон, онтон эйэ уларыйда уонна киһи ахсаанын хайдах баарынан көмөлөһүөн сөбүн сүүмэрдээтилэр. Куоластааһын саҕаланыытыгар 150 тыһыынчаттан тахса дойдуттан 170 тыһыынчаттан тахса идея киирбитэ. Куоластааһыҥҥа 16 идея кыттыбыт, олортон 5- гэр диэри талыллыбыт, ону олоххо киллэриигэ көмөлөһүүгэ 10 мөл. доллары көрдүбүт. 2010 сыл олунньу ыйыгар Википедияны өйүүргэ хампаанньа 2 мөл. доллары биэрбит. Харчы Викимедиа фондатыгар ыытылынна. Ылыллыбыт үп фондата техническэй инфраструктураҕа инвестициялары киллэрэн туран, энциклопедияны сайыннарыыга уонна өйүүргэ. 22 января 2019 года Пожертвуется корпорация 2 мөл. доллары Wikimed Endomendo уонна 1,1 мөл. доллар в Wikimedationationatiogle, ону сэргэ api Переводчикка Ктнент тылбаас инструмена нөҥүө киирбитин билэбит. Ол туһунан хампаанньа официальнай блогар, сонуннары көрдүүр уонна сонуннары көрдүүр туһунан Вице- Президенэ Бен Гомес иһитиннэрдэ. «Википедия» бырайыагы өйөөһүн уопсай суумата 7,5 мөл. доллартан тахса буолуо. == Өссө маны көр == [http://subscribe.ru/digest/inet/inet/n128945431.html История успеха (нууччалыы)] == Быһаарыылар == [[Категория:АХШ компаниялара]] {{Company-stub}} 0kspsyshlm7zogdog8oxmtrxeyfsqmj 0 4337 382297 382166 2022-07-27T21:22:39Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Ойуу:3munnuk.png|thumb|[[Үс муннук |Үс муннук]]тар холобурдара: 1 — тэҥ өрүттэрдээх, 2 — көнө муннуктардаах, 3 — сыппах муннуктаах]] '''Геометрия''' ({{lang-grc|γεωμετρία}}; γεω/гео = [[сир]], μετρία/метрия = [[кээмэй]]) диэн кээмэй, быhыы, фигуралар холоонноох турууларын уонна куйаар майгыларын үөрэтэр [[математика]] салаата. Былыргыттан сайдыбыт [[Эклид]] классическай элементарнай геометрията "кэрчик" уонна "эргимтэ" диэн сүрүн өйдөбүллэргэ (объектарга) олоҕурар. Кэрчиктэртэн тураллар "үс муннуктар", "параллелограмнар", "трапециялар" уонна да атын геометрия үөрэтэр объектара. Кинилэр уонна төгүрүктэр тустарынан саҥаттан саҥа теоремалары математиктар 2500 сыл устата арыйдылар уонна кинилэр дьиҥнэрин аксиомаларга уонна быhаарыыларга олоҕуран көрдөрдүлэр. Соторутааҕыта бу классическай геометрияны байытан, кэрчиктэртэн эбэтэр эргимтэлэртэн турар "траекториялардаах" эккирэтии процестарын үөрэтии саҕаланна. Бу Эклид классическай элементарнай геометриятыгар эрэ олоҕурар саҥа Эккирэтии элементарнай геометриятын cайдыытыгар саха математиктара элбэхтик үлэлэhэллэр (Г.В.Томский, Элементарная геoметрия преследования. - Paris, Editions du JIPTO, 2005). == Геометрия предмета == Геометрия бэйэ- бэйэлэрин кытта сыһыаран, сыһыаран, сыһыаран " ортоку«,» иһигэр «уонна онтон салгыы; тел. тэҥнээһин туһунан өйдөбүллэр, ону таһынан тел. геометрическай эт- хаан уларыппат,» линия киэҥ«,» туох эрэ уһуна суох буолар «дии санаабыттар. Муҥур уһуга суох, эстракцияны, муҥура суох кээмэйин кытары муҥура суох сыһыаны олохтуур. Геометрическай фигуралары туруоруу, кээмэйдэрэ уонна уларыта тутуу киэҥ сыһыанынан быһаарыллар<ref>[https://need4study.com/articles/7310 Оскуолаҕа геометрияны үөрэтии уратыта]</ref>. Дьиҥнээх предметтэри, геометриялары чинчийэн баран, атын предметтэри аралдьытан, ыйааһын, сибэкки курдук, хардарыта туруулаһан көрөр. Ити олохтоох объектар икки ардыларыгар баараҕай объектар уонна биир уустаах объектар дьүүлгэ тахсалларыгар, киэҥ сирдээх- уоттаах объектар икки ардыларыгар киэҥ сыһыаннаһыылартан туоруурга кыаҕы биэрэр. Чуолаан, геометрия икки ардыларынан ырааҕы ырыта көрөр. == Быһаарыылар == {{Быһаарыылар}} [[Категория:Геометрия| ]] 3deq5387r4ktpg15397peyebwls3g1q 14 5441 382291 24568 2022-07-27T21:12:08Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Категория:География]] [[en:Category:Flags]] s6ihmnfgp075vl6n6klh9ikdmnbd15w 14 5806 382285 26210 2022-07-27T21:04:49Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Категория:Кээмэйдэр]] [[en:Category:Units of area]] p2cw1sgil2q6qrz1daxehjhrqd40yqy 382293 382285 2022-07-27T21:16:35Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Units of area}} [[Категория:Кээмэйдэр]] [[en:Category:Units of area]] bixe1hohy1koxjsm90tp1szaqi04896 14 5807 382284 26211 2022-07-27T21:04:48Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Категория:Техника]] [[en:Category:Units of measurement]] mmmaxp25direw130ktwsz9tjbh3d7lf 382292 382284 2022-07-27T21:16:34Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Units of measure}} [[Категория:Техника]] [[en:Category:Units of measurement]] litn9i6utzf71sfboqw9jn6sd6yl9bf 0 7796 382301 369328 2022-07-27T22:00:57Z HalanTul 51 /* Бэлиэ күннэр */ wikitext text/x-wiki '''От ыйын 28''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 209-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 210-c күнэ). Сыл бүтүө 156 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * Аан дойдуга [[Гепатиты утары охсуһуу күнэ]] * {{Флагификация|Россия}} — Пиарщик күнэ. Арассыыйаҕа бу идэ 2003 сыллаахха идэлэр испииһэктэригэр киирбитэ. * {{Флагификация|Канаада}} — Улуу аймаһыйыыны ахтар күн. 1755–1764 сс. Британия сэриилэрэ Акадияҕа XVII-XVIII үйэлэргэ көһөн кэлэн олохсуйбут 14 тыһыынча кэриҥэ францууһу күүстэринэн бастаан билиҥҥи АХШ сирдэригэр, онтон сорохторун Британияҕа уонна Францияҕа көһөрбүттэрэ. Ол содулуттан тыһыынчанан киһи өлбүтэ. Акадия диэн билиҥҥи Канаада Саҥа Шотландията, Нью-Брансуик, Принц Эдуард арыыта уонна Хотугу Мэн. * {{Флагификация|Перу}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (Испанияттан, 1821) * {{Флагификация|Сан-Марино}} — Фашизмы кыайыы күнэ * {{Флагификация|Украина}} — Русь сүрэхтэммит күнэ<ref name="Ukr">[http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=668%2F2008 Текст президентского указа № 668/2008 «Про День крещения Киевской Руси»{{ref-uk}}]</ref> * {{Флагификация|Фарер арыылара}} — Олавсока == Түбэлтэлэр == * [[1697]] — Дьокуускайга төрөөбүт хаһаак пятидесятнига [[Атласов Владимир Васильевич|Владимир Атласов]] эспэдииссийэтэ Камчаатка үрэх төрдүгэр түспүт. Камчаатка тумул арыытын Арассыыйаҕа холбооһун саҕаламмыт. * [[1728]] — Дьокуускайга Ыспаас манастыырын архимандрита Феофан таас таҥара дьиэтин [[Сахаларга христианство киириитэ|үлэҕэ киллэрбит]]. * [[1914]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]] саҕаламмыт (1918 сыллаахха сэтинньи 11 күнүгэр түмүктэммитэ) — киһи-аймах устуоруйатыгар уһулуччу бөдөҥ сэбилэниилээх утары турсуулартан биирдэстэрэ. * [[1942]] — [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду улуу сэриитигэр]] улахан чугуйуу кэмигэр [[Иосиф Сталин]] 227 нүөмэрдээх бирикээс таһаарбыт - "Биир да хардыы чугуйума!". * [[1957]] — [[Москуба]]ҕа ''VI Дойдулар ыккардыларынааҕы ыччат уонна устудьуоннар фестиваллара'' саҕаламмыт. Манна 131 дойдуттан 34 тыһыынча киһи кэлбит. Фестиваль сабыллыытыгар толоруллубут "Подмосковные вечера" диэн ырыа [[Сэбиэскэй Сойуус]] аан дойдуга киэҥник биллибитэ. * [[1973]] — [[АХШ]]-ка [[Нью-Йорк]] таһыгар Гиннесс рекордугар киирбит саамай улахан ''Уоткинс-Гленнээҕи Саммэр Дьэм'' (Summer Jam at Watkins Glen) рок-фестиваль буолбут. Манна 600 000 кэриҥэ рок-фанат кэнсиэр көрө кэлбит. * [[1984]] — Лос-Анжелеска (АХШ) [[Сүүрбэ үһүс сайыҥҥы олимпийскай оонньуу|23-с сайыҥҥы олимпийскай оонньуу]] саҕаламмыт. [[Сэбиэскэй Сойуус]] бойкуот биллэрэн бэйэтин уонна социалистыы дойдулар спортсменнарын күрэхтэһиигэ ыыппатаҕа. * [[2005]] — Хотугу Ирландияҕа ''Ирландия Өрөспүүбүлүкэтин Аармыйата'' [[Улуу Британия|Британия]] былааһын утары 30 сыллаах охсуһуутун тохтоторун туһунан ыҥырыы таһаарбыт. == Төрөөбүттэр == * [[1895]] — [[Донской Семен Николаевич (иккис)|Семен Донской-Иккис]] (1938 өлб.) — саха судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэлэ, үөрэҕирии уонна доруобуйа харыстабылын бастакы наркома, сахалыы бастакы учебниктар ааптардара. == Өлбүттэр == * [[1750]] — [[Бах Йоhанн Себастиан|Йоhанн Себастиан Бах]] — [[Германия]] [[композитор]]а уонна [[орган (музыка)|органиhа]]. * [[1938]] — [[Аммосов Максим Кирович|Максим Аммосов]] — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл Казахстааҥҥа үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ Кыргыстааны салайбыта. * [[2018]] — [[Чиряев Николай Константинович|Николай Чиряев]] — [[Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия]] дириэктэрэ, философия билимин кандидата, СӨ үөрэҕириитин туйгуна. * [[2018]] — [[Старостин Егор Гаврильевич|Егор Старостин - Байаҕантай]] — теплофизик, геокриолог учуонай, техническэй билим дуоктара, Хоту дойду физикаҕа-техникаҕа кыһалҕаларын үнүстүүтүн дириэктэрэ, бэйиэт, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ. {{ыйдар}} [[Категория:От ыйын 28]] 56d68i0skvfak380ykanzj6sfxswui1 382303 382301 2022-07-27T22:08:00Z HalanTul 51 /* Бэлиэ күннэр */ wikitext text/x-wiki '''От ыйын 28''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 209-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 210-c күнэ). Сыл бүтүө 156 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * Аан дойдуга [[Гепатиты утары охсуһуу күнэ]] * {{Флагификация|Россия}} — Пиарщик күнэ. Арассыыйаҕа бу идэ 2003 сыллаахха идэлэр испииһэктэригэр киирбитэ. * {{Флагификация|Канаада}} — Улуу аймаһыйыыны ахтар күн. 1755–1764 сс. Британия сэриилэрэ Акадияҕа XVII-XVIII үйэлэргэ көһөн кэлэн олохсуйбут 14 тыһыынча кэриҥэ францууһу күүстэринэн бастаан билиҥҥи АХШ сирдэригэр, онтон сорохторун Британияҕа уонна Францияҕа көһөрбүттэрэ. Ол содулуттан тыһыынчанан киһи өлбүтэ. Акадия диэн билиҥҥи Канаада Саҥа Шотландията, Нью-Брансуик, Принц Эдуард арыыта уонна Хотугу Мэн. * {{Флагификация|Перу}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (Испанияттан, 1821) * {{Флагификация|Сан-Марино}} — Фашизмы кыайыы күнэ * {{Флагификация|Украина}} — Русь сүрэхтэммит күнэ<ref name="Ukr">[http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=668%2F2008 Текст президентского указа № 668/2008 «Про День крещения Киевской Руси»{{ref-uk}}]</ref> * {{Флагификация|Фарер арыылара}} — Олавсока (Олаф күнэ), дойдуга киэҥник бэлиэтэнэр сайыҥҥы бэстибээл. Норвегия хоруола Олаф II Харальдссон бу күн 1030 сыллаахха кыргыһыыга охтубут эбит, кэлин Сибэтиэй Олаф диэн аатынан биллибитэ == Түбэлтэлэр == * [[1697]] — Дьокуускайга төрөөбүт хаһаак пятидесятнига [[Атласов Владимир Васильевич|Владимир Атласов]] эспэдииссийэтэ Камчаатка үрэх төрдүгэр түспүт. Камчаатка тумул арыытын Арассыыйаҕа холбооһун саҕаламмыт. * [[1728]] — Дьокуускайга Ыспаас манастыырын архимандрита Феофан таас таҥара дьиэтин [[Сахаларга христианство киириитэ|үлэҕэ киллэрбит]]. * [[1914]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]] саҕаламмыт (1918 сыллаахха сэтинньи 11 күнүгэр түмүктэммитэ) — киһи-аймах устуоруйатыгар уһулуччу бөдөҥ сэбилэниилээх утары турсуулартан биирдэстэрэ. * [[1942]] — [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду улуу сэриитигэр]] улахан чугуйуу кэмигэр [[Иосиф Сталин]] 227 нүөмэрдээх бирикээс таһаарбыт - "Биир да хардыы чугуйума!". * [[1957]] — [[Москуба]]ҕа ''VI Дойдулар ыккардыларынааҕы ыччат уонна устудьуоннар фестиваллара'' саҕаламмыт. Манна 131 дойдуттан 34 тыһыынча киһи кэлбит. Фестиваль сабыллыытыгар толоруллубут "Подмосковные вечера" диэн ырыа [[Сэбиэскэй Сойуус]] аан дойдуга киэҥник биллибитэ. * [[1973]] — [[АХШ]]-ка [[Нью-Йорк]] таһыгар Гиннесс рекордугар киирбит саамай улахан ''Уоткинс-Гленнээҕи Саммэр Дьэм'' (Summer Jam at Watkins Glen) рок-фестиваль буолбут. Манна 600 000 кэриҥэ рок-фанат кэнсиэр көрө кэлбит. * [[1984]] — Лос-Анжелеска (АХШ) [[Сүүрбэ үһүс сайыҥҥы олимпийскай оонньуу|23-с сайыҥҥы олимпийскай оонньуу]] саҕаламмыт. [[Сэбиэскэй Сойуус]] бойкуот биллэрэн бэйэтин уонна социалистыы дойдулар спортсменнарын күрэхтэһиигэ ыыппатаҕа. * [[2005]] — Хотугу Ирландияҕа ''Ирландия Өрөспүүбүлүкэтин Аармыйата'' [[Улуу Британия|Британия]] былааһын утары 30 сыллаах охсуһуутун тохтоторун туһунан ыҥырыы таһаарбыт. == Төрөөбүттэр == * [[1895]] — [[Донской Семен Николаевич (иккис)|Семен Донской-Иккис]] (1938 өлб.) — саха судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэлэ, үөрэҕирии уонна доруобуйа харыстабылын бастакы наркома, сахалыы бастакы учебниктар ааптардара. == Өлбүттэр == * [[1750]] — [[Бах Йоhанн Себастиан|Йоhанн Себастиан Бах]] — [[Германия]] [[композитор]]а уонна [[орган (музыка)|органиhа]]. * [[1938]] — [[Аммосов Максим Кирович|Максим Аммосов]] — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл Казахстааҥҥа үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ Кыргыстааны салайбыта. * [[2018]] — [[Чиряев Николай Константинович|Николай Чиряев]] — [[Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия]] дириэктэрэ, философия билимин кандидата, СӨ үөрэҕириитин туйгуна. * [[2018]] — [[Старостин Егор Гаврильевич|Егор Старостин - Байаҕантай]] — теплофизик, геокриолог учуонай, техническэй билим дуоктара, Хоту дойду физикаҕа-техникаҕа кыһалҕаларын үнүстүүтүн дириэктэрэ, бэйиэт, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ. {{ыйдар}} [[Категория:От ыйын 28]] lcbco11hvtourqa3l1q8zhx8il7cm7p 382304 382303 2022-07-27T22:25:20Z HalanTul 51 /* Түбэлтэлэр */ wikitext text/x-wiki '''От ыйын 28''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 209-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 210-c күнэ). Сыл бүтүө 156 күн баар. == Бэлиэ күннэр == * Аан дойдуга [[Гепатиты утары охсуһуу күнэ]] * {{Флагификация|Россия}} — Пиарщик күнэ. Арассыыйаҕа бу идэ 2003 сыллаахха идэлэр испииһэктэригэр киирбитэ. * {{Флагификация|Канаада}} — Улуу аймаһыйыыны ахтар күн. 1755–1764 сс. Британия сэриилэрэ Акадияҕа XVII-XVIII үйэлэргэ көһөн кэлэн олохсуйбут 14 тыһыынча кэриҥэ францууһу күүстэринэн бастаан билиҥҥи АХШ сирдэригэр, онтон сорохторун Британияҕа уонна Францияҕа көһөрбүттэрэ. Ол содулуттан тыһыынчанан киһи өлбүтэ. Акадия диэн билиҥҥи Канаада Саҥа Шотландията, Нью-Брансуик, Принц Эдуард арыыта уонна Хотугу Мэн. * {{Флагификация|Перу}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (Испанияттан, 1821) * {{Флагификация|Сан-Марино}} — Фашизмы кыайыы күнэ * {{Флагификация|Украина}} — Русь сүрэхтэммит күнэ<ref name="Ukr">[http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=668%2F2008 Текст президентского указа № 668/2008 «Про День крещения Киевской Руси»{{ref-uk}}]</ref> * {{Флагификация|Фарер арыылара}} — Олавсока (Олаф күнэ), дойдуга киэҥник бэлиэтэнэр сайыҥҥы бэстибээл. Норвегия хоруола Олаф II Харальдссон бу күн 1030 сыллаахха кыргыһыыга охтубут эбит, кэлин Сибэтиэй Олаф диэн аатынан биллибитэ == Түбэлтэлэр == * [[1540]] — Англия хоруола Генрих VIII бэһистээн ойохтоммут, уонна ол күн бэйэтин бастыҥ көмөлөһөөччүтүн Томас Кромвель диэн канцлеры таҥнарыыга күтүрээн баһын быстарбыт. Кромвель Англияны сайыннарбыт уһулуччулаах ил дьайыксыта этэ, кэлин хоруол бу киһитин аһыйбыта, алҕас өлөттөрбүтүн билиммитэ. * 1656 — Иккис Хотугу сэрии: Варшава иһин кыргыһыы саҕаламмыт. * [[1697]] — Дьокуускайга төрөөбүт хаһаак пятидесятнига [[Атласов Владимир Васильевич|Владимир Атласов]] эспэдииссийэтэ Камчаатка үрэх төрдүгэр түспүт. Камчаатка тумул арыытын Арассыыйаҕа холбооһун саҕаламмыт. * [[1728]] — Дьокуускайга Ыспаас манастыырын архимандрита Феофан таас таҥара дьиэтин [[Сахаларга христианство киириитэ|үлэҕэ киллэрбит]]. * [[1794]] — Француз өрөбөлүүссүйэтэ: [[Максимилиан Робеспьер]] уонна [[Луи Антуан де Сен-Жюст]] гильотинаҕа өлбүттэр. * [[1808]] — [[Махмуд II]] [[Осмаан Импиэрийэтэ|Осмаан импиэрийэтин]] султаана уонна ислаам халииба буолбут. * [[1914]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]] саҕаламмыт (1918 сыллаахха сэтинньи 11 күнүгэр түмүктэммитэ) — киһи-аймах устуоруйатыгар уһулуччу бөдөҥ сэбилэниилээх утары турсуулартан биирдэстэрэ. * [[1942]] — [[Аҕа дойду Улуу сэриитэ|Аҕа дойду улуу сэриитигэр]] улахан чугуйуу кэмигэр [[Иосиф Сталин]] 227 нүөмэрдээх бирикээс таһаарбыт - "Биир да хардыы чугуйума!". * [[1957]] — [[Москуба]]ҕа ''VI Дойдулар ыккардыларынааҕы ыччат уонна устудьуоннар фестиваллара'' саҕаламмыт. Манна 131 дойдуттан 34 тыһыынча киһи кэлбит. Фестиваль сабыллыытыгар толоруллубут "Подмосковные вечера" диэн ырыа [[Сэбиэскэй Сойуус]] аан дойдуга киэҥник биллибитэ. * [[1973]] — [[АХШ]]-ка [[Нью-Йорк]] таһыгар Гиннесс рекордугар киирбит саамай улахан ''Уоткинс-Гленнээҕи Саммэр Дьэм'' (Summer Jam at Watkins Glen) рок-фестиваль буолбут. Манна 600 000 кэриҥэ рок-фанат кэнсиэр көрө кэлбит. * [[1976 сыл|1976]] — Таншань куоракка (КНР) XX үйэҕэ саамай элбэх киһи өлүүлээх сир хамсааһына буолбут. * [[1984]] — Лос-Анжелеска (АХШ) [[Сүүрбэ үһүс сайыҥҥы олимпийскай оонньуу|23-с сайыҥҥы олимпийскай оонньуу]] саҕаламмыт. [[Сэбиэскэй Сойуус]] бойкуот биллэрэн бэйэтин уонна социалистыы дойдулар спортсменнарын күрэхтэһиигэ ыыппатаҕа. * [[1988]] — ССРС-ка миитиннэри, демонстрациялары, хаамыылары ким баҕарар тэрийэрэ көҥүллэммит. * [[1994]] — [[Молдова|Молдова]]ҕа конституция ылыныллыбыт. * [[2005]] — Хотугу Ирландияҕа ''Ирландия Өрөспүүбүлүкэтин Аармыйата'' [[Улуу Британия|Британия]] былааһын утары 30 сыллаах охсуһуутун тохтоторун туһунан ыҥырыы таһаарбыт. == Төрөөбүттэр == * [[1895]] — [[Донской Семен Николаевич (иккис)|Семен Донской-Иккис]] (1938 өлб.) — саха судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай диэйэтэлэ, үөрэҕирии уонна доруобуйа харыстабылын бастакы наркома, сахалыы бастакы учебниктар ааптардара. == Өлбүттэр == * [[1750]] — [[Бах Йоhанн Себастиан|Йоhанн Себастиан Бах]] — [[Германия]] [[композитор]]а уонна [[орган (музыка)|органиhа]]. * [[1938]] — [[Аммосов Максим Кирович|Максим Аммосов]] — сэбиэскэй судаарыстыба уонна баартыйа диэйэтэлэ. Саха сирэ өрөспүүбүлүкэ буоларыгар сүҥкэн оруоллаах. Биэс сыл Казахстааҥҥа үлэлээбитэ, өлүөн иннинэ Кыргыстааны салайбыта. * [[2018]] — [[Чиряев Николай Константинович|Николай Чиряев]] — [[Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия]] дириэктэрэ, философия билимин кандидата, СӨ үөрэҕириитин туйгуна. * [[2018]] — [[Старостин Егор Гаврильевич|Егор Старостин - Байаҕантай]] — теплофизик, геокриолог учуонай, техническэй билим дуоктара, Хоту дойду физикаҕа-техникаҕа кыһалҕаларын үнүстүүтүн дириэктэрэ, бэйиэт, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ. {{ыйдар}} [[Категория:От ыйын 28]] tmmoetgsodg3cwcxxz5b71s7k6zrjh0 0 11643 382302 342923 2022-07-27T22:02:06Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Гоголь.jpg|300px|thumb|right|Орулуос]] [[File:Bucephala clangula MHNT.ZOO.2010.11.19.6.jpg|thumb| ''Bucephala clangula'']] '''Орулуос''' (обыкновеный гоголь, ''Bucephala clanguna'') — куһугурас сытыы тыастаах кынаттаах үрүҥ ала дьүһүннээх орто үөл [[Кустар|кус]]. == Өссө маны көр == == Туһаныллыбыт сирдэр == * ''Справочник-определитель уток РС(Я)'', А. Г. Ларионов, Г. П. Ларионов, Дьокуускай, ЯФ из-ва СО РАН, 2001 [[Категория:Кустар]] 4vhlsk0xdrmn6zgkuy3ir25ks92qjv7 14 13884 382286 161013 2022-07-27T21:04:50Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Категория:Кээмэйдэр]] [[en:Category:Units of mass]] 4m324dim895tiva4wsa1f9h8tyiv0q1 382294 382286 2022-07-27T21:16:36Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Units of mass}} [[Категория:Кээмэйдэр]] [[en:Category:Units of mass]] chqtfficvb8abh3oxbuhqusoj960d2u 0 14620 382279 287046 2022-07-27T19:57:38Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Compass Rose English South.svg|thumb|200px]] '''Илин''' ({{lang-ru|восток}}) — хайысха, сир-халлаан [[Күн (сулус)|күн]] тахсар диэки өттө. Билиҥҥи каарталарга үксүн каарта [[уҥа]] өттө буолар. Утарыта — [[арҕаа]]. Илин сахалыы бэлиэтэ — '''И''', аан дойдуга — '''E''' (''east'' диэнтэн). Күн тэҥнэһиитин кэмигэр [[Күн (сулус)|Күн]] чопчу илинтэн тахсар. == Ылыллыбыт сирэ == География Якутии: учеб. для 9-го Кл. сред. шк./ И.И. Жирков [и др.]. – Якутск: Бичик, 2004. -300, [1] с.: ил, карты; 20 см. ISBN 5-7696-1049-2 {{Хайысхалар}} [[Категория:География]] t3ab45ahvz6z2lzblkb71b8furq0k93 0 14800 382280 315570 2022-07-27T19:57:38Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Compass Rose English South.svg|thumb|200px]] '''Соҕуруу''' — күнүс күн саамай үрдүктүк тахсар өттүнээҕи саҕах хайысхата. == Ылыллыбыт сирэ == География Якутии: учеб. для 9-го Кл. сред. шк./ И.И. Жирков [и др.]. — Якутск: Бичик, 2004. — 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. ISBN 5-7696-1049-2 {{Хайысхалар}} [[Категория:География]] gumgm8or434swkepufwa8r2z2ivszk4 0 14816 382300 381589 2022-07-27T21:32:15Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Төгүрүк''' - географияҕа: 1) ии курдук эргимтэ; 2) түү мээчик курдук көрүҥ. Т.к.: тегелек ([[Туркмен тыла|туркм.]]); тоголок ([[Кыргыз тыла|кирг.]]) — мээчик курдук, шар курдук көрүҥнээх; тёгрёк, тугурик, тугрик ([[Монгуол тыла|монг.]]) — эргимтэ, эргиир, сыр харчы көрүҥэ. == Өссө маны көр == * [[Эргимтэ]] == Ылыллыбыт сирэ == География Якутии: учеб. для 9-го Кл. сред. шк./ И.И. Жирков [и др.]. – Якутск: Бичик, 2004. -300, [1] с.: ил, карты; 20 см. ISBN 5-7696-1049-2 [[Категория:География]] [[Категория:Геометрия]] jrel06yer6fpwhcsqx95abeo2zknspf 0 14887 382278 315572 2022-07-27T19:57:37Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Compass Rose English South.svg|thumb|200px]] '''Хоту''' — 1) сүүрүктээх [[уу]] ([[өрүс]], [[үрэх]]) хайа боруодаларын суурайарыттан үөскээбит устаты киэҥ хотоол; 2) ходуһа, мэччирэҥ буолуон сөптөөх өрүс, үрэх, күөл кытылын оттоох сирэ. == Ылыллыбыт сирэ == География Якутии: учеб. для 9-го кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. — Якутск: «Бичик», 2004. — 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. — ISBN 5-7696-1049-2 {{Хайысхалар}} [[Категория:География]] l4maxugfhx64udepypujuku6oandfk2 0 17552 382283 114184 2022-07-27T20:57:53Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Муҥур сүөм''' — эргэрбит уста кээмэйэ: [[эрбэх|эрбэҕи]] көнөтүк, оттон [[сөмүйэ]]тин ортоку сүһүөҕүнэн токутан баран атыччы тутуллар (13 см кэриҥэ)<ref>Саха тылыгар кылгас көмө тылдьыт. И. К. Попов, 2004 ISBN 5-7696-2088-9</ref>. == Өссө маны көр == * [[Сүөм]] == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Кээмэйдэр]] gub06f1njwti1qp0f6vi7dufr2n56wm 0 22035 382305 311420 2022-07-27T23:14:42Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki {{тупсарарга|2014-09-26}} '''Мастаах улууһа''' — Саха сиригэр Бүлүү өрүс тардыытынан баар буола сылдьыбыт улуус. [[1929]] сыллаахха алтынньы 14 күнүгэр тахсыбыт ЦИК уурааҕынан Бүлүү уокуругун улуустарын бөдөҥсүтэргэ Бүлүү улууһугар холбоммута. Билигин сирдэрэ [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улуугар]] киирэллэр, нэһилиэктэрэ Бүлүү улууһун хотугу өттүгэр бааллар. 1927 сыллааҕы биэрэпис дааннайыгар маннык нэһилиэктэрдээх диэн суруллубут: * Дьооху (Жахутский) * Бастакы Күүлэт * Иккис Күүлэт * Кыргыдай * Модут * Иккис Тоҕус * Төрдүс Тоҕус * Төҥүргэстээх * Хагырский * Халбаакы == Туһаныллыбыт сирдэр == * [[Багдарыын Сүлбэ]], Топонимика, Дьокуускай, 2004. [[Категория:Үөскүү сылдьыбыт улуустар]] 8ce7328y45sth9vdbiqq58e5qgsjrer 0 22551 382289 286724 2022-07-27T21:09:49Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Бэлиэ|%}} '''Бырыһыан''' ({{lang-la|«pro centum»}} - сүүскэ) — сүүс гыммыт биир өлүүскэтэ. {{Symbol|%}} бэлиэнэн бэлиэтэнэр. Туох эрэ өлүүскэтин көрдөрөргө туттуллар. Холобур, 500 киилэттэн 17 % диэн 5 киилэлээх 17 өлүүскэтэ, ол аата 85 кг. Маннык эмиэ туттуохха сөп: 500 киилэ 200 бырыһыана 1000 кг тэҥнэһэр. * 0 % = 0; * 0,07 % = 0,0007; * 45,1 % = 0,451; * 100 % = 1; * 200 % = 2. == Өссө маны көр == * [[Промилле]] [[Категория:Аритметика]] [[Категория:Бэлиэлэр]] 1nxjups4jti4abfantncphav9v97ql9 0 23658 382290 360981 2022-07-27T21:12:03Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Flag of North Macedonia.svg|мини|Makedonija Былаах]] '''Былаах''' диэн символ быһыытынан туттуллар өҥнөөх таҥас, үксүнэн геометрическай фигура быһыытынан оҥоһуллар. Бастаан былаах 2000 сыл аннараа өттүгэй [[Кытай]]га үөскээбит. Былаахтар араастара: * '''Ил былаах''' дойду эбэтэс нация символа. АХШ национальнай былааҕа сулустардаах уонна полоскалардаах, Великобритания былааҕа "Джек Союһа" диэн ааттаах, онтон Россия былааҕа триколор буолар. * Сорох республикалар, штаттар, куораттар уонна дэриэбинэлэр эмиэ былаахтаах буолаллар. Ол курдук, Саха сирин былааҕа халлан күөх уонна ортотунан маҥан төкүнүк баар, уонна аллараа өттүнэн күөх өҥнөөх полоскалардаах. * Хараабыллар былаахтара эмиэ атын атын. Ол курдук, байыаннай хараабыллар былаахтара дьон хараабылларын былаахтарыттан ураты. * Былаахтар өссө сороҕор ханнык эмит хампаанньаны, спортивнай хамаанданы, оскуоланы, полтическай партияны уратытарга туттуллар. ==Өссө маны көр== * [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин былааҕа]] [[Категория:Былаахтар| ]] 79ejla9z5u28b90wzjrzv5fli67aghz 0 23715 382281 315569 2022-07-27T19:57:40Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Compass Rose English South.svg|thumb|200px]] '''Арҕаа''' ({{lang-ru|запад}}) — хайысха, сир-халлаан [[Күн (сулус)|күн]] киирэр диэки өттө. Каарталарга каарта [[хаҥас]] өттө. Утарыта — [[илин]]. == Ылыллыбыт сирэ == География Якутии: учеб. для 9-го Кл. сред. шк./ И.И. Жирков [и др.]. — Якутск: Бичик, 2004. — 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. ISBN 5-7696-1049-2 {{Хайысхалар}} [[Категория:География]] 2blahvru9w4lbspcjmzdp0lzcdkbykl 0 23739 382287 261335 2022-07-27T21:05:08Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Гектаар''' ([[СИ сыһыарыылара|гекто-]], [[ар]]), эбэтэр '''Га''' (ГА) — иэн единицата, 100 м өрүттээх квадраат иэнигэр тэҥнэһэр: 1 га = 10 000 [[Квадратнай миэтэрэ|м²]] = 100 [[ар]] = 100 [[Ар|сотка]] = 0,01 [[Квадратнай километр|км²]]<ref name="brit">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/259196/hectare Britannica, unit of measurement]</ref>. [[Арассыыйа|Арассыыйаҕа]] гектаар сир иэнин кээмэйдииргэ сүрүн единиицэ. == Быһаарыылар == {{быһаарыылар}} [[Категория:Сир]] [[Категория:Иэн]] [[Категория:Иэн кээмэйдэрэ]] aj1armcalgen0fw4tb7hbfhsikwqdas 10 25803 382282 315573 2022-07-27T20:15:12Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {| align="center" style="background: lightcyan; margin-center: 15px; text-align: center; margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" id="toc" cellspacing="0" |+ <span style="font-size: large;">'''Хайысхалар'''</span> |- | | '''[[Хоту]]''' | |- | '''[[Арҕаа]]''' | [[Билэ:Compass rose simple plain.svg|80px]] | '''[[Илин]]''' |- | | '''[[Соҕуруу]]''' | |} <noinclude> [[Категория:Бикипиэдьийэ:Халыыптар|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 1z87tqxkrqkp5jeqnyyziw3i0zkq0pe 6 26726 382295 291436 2022-07-27T21:20:17Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Ойуу | Ойуу туһунан = Үс муннук | Ааптара = биллибэт | Айыллыбыт кэмэ = 04.05.2013 | Источнига = http://ru.wikipedia.org/wiki/3_(число) }} [[Категория:Геометрия]] 9kuygcb17zbvve6bzjalutdskx43vvj 0 26727 382296 293764 2022-07-27T21:22:36Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Evolution3glyph.png|300px|thumb|right|Үс ахсаан глифа]] '''3''' ('''үс''') — дьиҥ ахсаан, 2 уонна 4 икки ардыларыгар турар ахсаан. == [[Математика]]ҕа == [[Ойуу:3munnuk.png|thumb|[[Үс муннук |Үс муннук]]тар холобурдара: 1 — тэҥ өрүттэрдээх, 2 — көнө муннуктардаах, 3 — сыппах муннуктаах]] * 2-с судургу ахсаан * Фибоначчи 4-с ахсаана * 10³ — тыһыынча * 2³ = 8 * 3³ = 27 * 1/3 — үс гыммыт биирэ * 13 — [[Уон үс (ахсаан)|уон үс]] * 30 — [[Отут (ахсаан)|отут]] * 300 — [[Үс сүүс (ахсаан)|үс сүүс]] * Үс муннук — геометрия эттигэ * Биир көнө сурааһыҥҥа сыппат үс чоп нөҥүө биир эрэ [[хаптал]]ы ыытыахха сөп * Ахсаан үскэ түҥэтиллэр сибикитэ: ханнык баҕар ахсаан үскэ түҥэтиллэр, өскөтүн кини сыыппараларын суумата үскэ түҥэтиллэр буоллаҕына == Билимҥэ == * Литий атомнай нүөмэрэ. * [[Сир]] — [[Күн]]тэн үһүс планета буолар. == Атын эйгэлэргэ == * [[Бурятия]] [[Арассыыйа субъектарын кодтара|кода]]. * [[Егор Борисов]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин ''үһүс'' президенэ. * [[Кулун тутар]] — [[сыл]] үһүс ыйа. * [[Багдарыын Сүлбэ]] «Үс… [[Сэттэ (ахсаан)|Сэттэ]]… [[Тоҕус (ахсаан)|Тоҕус]]…» диэн кинигэлээх. <gallery widths=200px> Ойуу:Gerb Churapcha ulus.png|Чурапчы улууһун дьаралыга, <br />үс хатыҥ сэбирдэҕэ Ойуу:Soviet Union-1930-Coin-0.03.jpg|3 харчы, ССРС 1930 сыл Билэ:Soviet Union-1961-Bill-3-Obverse.jpg|3 солкуобай, [[ССРС]] 1961 сыл Ойуу:3Kopeks1977.PNG|3 харчы, ССРС 1977 сыл </gallery> == Саха фольклоругар == === Таабырыннар === * [[Биир (ахсаан)|Биир]] сүүрэр, атын сытар, ''үһүс'' тоҥхолдьуйар баар үһү (''[[өрүс]], [[кытыл]], [[Хомус (от)|хомус]]''). <!-- Саха итэҕэлигэр--> {{Number-stub}} [[Категория:Ахсаан]] 4cqswler9bzdhmnddpiomqmgjjafcxr 0 26734 382298 291458 2022-07-27T21:24:11Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Evolution2glyph.png|300px|thumb|right|Икки ахсаан глифа]] '''2''' ('''икки''') — дьиҥ ахсаан, 1 уонна 3 икки ардыларыгар турар ахсаан. == Математикаҕа == * 2 — судургу ахсааннартан аччыгыйдара * 2 факториала: 2! = 2 == Билимҥэ == * Гелий атомнай нүөмэрэ. * [[Венера]] — [[Күн]]тэн иккис планета буолар == Историяҕа == * Иккис Аан дойду сэриитэ (1939—1945) == Атын эйгэлэргэ == * [[Башкортостан]] [[Арассыыйа субъектарын кодтара|кода]] * [[Вячеслав Штыров]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин ''иккис'' президенэ * [[Олунньу]] — [[сыл]] иккис ыйа <gallery widths=200px> Ойуу:2Kopek1933.PNG|2 харчы, ССРС 1933 сыл Ойуу:Soviet Union-1988-Coin-0.02.jpg|2 харчы, [[ССРС]] 1988 сыл </gallery> == Саха фольклоругар == ==== Таабырыннар ==== * ''Икки'' [[хайа]] икки ардыгар көмүс [[Кытах (иһит)|кытах]] эргийэр үһү (''[[күн]]'') {{Number-stub}} [[Категория:Ахсаан]] n2gbqswhld5yfyi3jqwyqtmq589ku1a 0 26741 382299 291479 2022-07-27T21:27:21Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Тыһыынча''' — дьиҥ ахсаан 1000, уон сүүс, 10³. == Араас эйгэлэргэ == * [[1000 сыл]] * ''Тыһыынча'' солкуобай — [[РСФСР]], [[ССРС]], [[Россия]], [[Белоруссия]], [[Таджикистан]] харчыта * ''Тыһыынча'' тенге — [[Казахстан]] харчыта * ''Тыһыынча'' (оонньуу) — [[хаарты]] оонньуута <gallery widths=200px> Билэ:1000roubles1923b.jpg|Тыһыынча солкуобай, [[ССРС]] 1923 Ойуу:SUR 1000 1991 F.jpg|Тыһыынча солкуобай, [[ССРС]] 1991 </gallery> == Саха фольклоругар == ==== Таабырыннар ==== * [[Биир (ахсаан)|Биир]] маныыһыт ''тыһыынчанан'' [[Ынах|ынаҕы]] маныыр үһү (''[[ый]] уонна [[сулус]]тар'') <!-- Саха итэҕэлигэр--> {{Number-stub}} [[Категория:Ахсаан]] [[en:1000 (number)]] ns63h6xpz861vezo3b83mh3lu7652gh 0 43809 382288 349014 2022-07-27T21:06:44Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Билэ:Gewichtmaße1.jpg|уҥа|мини|Ыйааһын биирдэмнэрэ дойдуларынан, 1848 с. таабыл]] '''Муунта''' ({{Lang-la|pondus}} диэнтэн — ыйааһын, гиирэ<ref name="dict1">[http://dictionary.reference.com/browse/pound Pound term definition] {{ref-en}}</ref>, {{lang-ru|фунт}}) — [[Кээмэй биирдэмэ|маасса кээмэйэ]]. Былыргыттан Европа дойдуларыгар туттуллар, ол эрээри тус-туһунан дойдуларга, ону ааһан араас феодаалларга тус туһунан ыйааһыннаах эбит, онон [[XVIII үйэ]] саҥатыгар диэри Европаҕа сүүстэн тахса араас муунта баара<ref>Ирина Винокурова. Хлебная метрология // [[Техника — молодёжи]]. — 2011. — № 7 (июль). — С. 50.</ref>. == Ааҥыл муунтата == Уруккуттан Улуу Британияҕа киирэр дойдуларга билигин да туттуллар ([[Ааҥыл тыла|аҥ.]]&nbsp;<span lang="en" style="font-style:italic;">pound</span>).  Хас да муунта баара (тройскай, лондон муунтата, башеннай уо.д.а.). Билигин ааҥыл муунтата: * (ааҥыл кээмэйдэрэ) = 16 [[унция]] = 7000 [[гран]]; * ([[Метр системата|метр]] тиһигэ) = 0,45359237 кг. Билигин [[Аан дойдутааҕы метрология сокуонун тэрилтэтэ]] ({{lang-ru|Международная организация законодательной метрологии, МОЗМ}}) муунтаны «билигин туһаныллар сиригэр түргэнник туһаныллыбат буолуохтаах, оттон туһаныллыбат сиригэр киллэриллиэ суохтаах» диэн сүбэлиир<ref>[http://www.fundmetrology.ru/depository/04_IntDoc_all/MD2.pdf#page=29 Международный документ МОЗМ D2. Узаконенные (официально допущенные к применению) единицы измерений. Приложение В].</ref>. == Муунта Арассыыйаҕа == Муунта Арассыыйаҕа 1918 сыллаахха диэри миэтэрэ тиһигэ киирэ илигинэ туттуллара. Биир муунта 96 [[Золотник (единица измерения)|золотникка]] тэҥнэһэрэ. [[1747|1747 сыллаахтан]] эталон ыйааһын этэ. «Кээмэй уонна ыйааһын аан дойдутааҕы миэтэрэ тиһигин киллэрии туһунан» дэкириэтинэн [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] 1918 сыллаахха муунтаны тохтоппута. Бу муунтаны атыы-эргиэн ыйааһынын нуучча муунтата дииллэрэ. Ону таһынан аптека эбэтэр нюрнберг муунтата диэн баара. 1893 сыллааҕы Атыы-эргиэн устаабынан 1 аптека муунтата = ⁷/₈, эбэтэр 0,875 муунтаҕа тэҥнэһэрэ. * 1 нуучча муунтата = 32 [[Лот (единица измерения)|лот]] = 96 [[Золотник (единица измерения)|золотник]] = 9216 доля = ¹/₄₀ [[Пуд|буут]]; * 1 аптека муунтата = 12 [[унция]] = 96 [[Аптекарская драхма|драхма]] = 288 [[Скрупул|скрупула]] = 5760 [[Гран|аптека грана]]. Миэтэрэ тиһигин кытта сыһыан<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/09/Таблицы%20для%20перевода%20метрических%20(десятичных)%20мер%20в%20русские%20и%20русских%20—%20в%20метрические Таблицы для перевода метрических (десятичных) мер в русские и русских — в метрические]</ref>: * 1 г = 0,23442557 золотник; * 1 г = 22,504855 доля; * 1 кг = 2,441933 муунта; * 1 кг = 2 муунта 42 золотник 40,855 доля; * 1 квинталь (центнер) = 6 буут 4,1933 муунта; * 1 т = 61 буут 1,933 муунта. Миллиграмм, грамм уонна килограмм аптека ыйааһыннарын кытта сыһыаннара: * 1 мг = 0,016075 гран; * 1 г = 16,08 гран; * 1 кг = 2 муунта 9 унция 4 драхма; * 1 аптека грана = 62,2088 мг; * 1 драхма = 3,732527 г; * 1 унция = 29,860215 г; * 1 аптека муунтата = 0,358322 кг. == Атын муунталар == * Австрия муунтата 0,56001 кг <small>(Баварияҕа эмиэ туттуллара)</small> * Амстердам муунтата 0,4941 кг * Венеция муунтата 0,477 кг * Дания муунтата 0,496 кг * Былыргы Риим муунтата (libra) 0,32745 кг * Испания муунтата 0,451 кг * Каролинг муунтата 0,408 кг<ref>{{Кинигэ|автор=Kahnt Helmut|часть=Karlspfund|ссылка часть=|заглавие=Das große Münzlexicon von A bis Z|оригинал=|ссылка=|викитека=|ответственный=|издание=1. Auflage|место=Regenstauf|издательство=Battenberg Verlag|год=2005|volume=|seite=216—217|columns=|alleseiten=|серия=|isbn=3-89441-550-9|тираж=|ref=Kahnt}}</ref> * Португалия муунтата 0,459 кг * Нуучча артиллериятын муунтата 0,4914 кг * [[Ливр|Франця муунтата (ливр)]] 0,489505 кг * Швеция муунтата 0,425076 кг * Ливония/Ганза муунтата<ref>{{статья|автор=Казакова&nbsp;{{comment|Н.&nbsp;А.|Наталья Александровна}}|заглавие=Из истории сношений Новгорода с Ганзой в XV веке|оригинал=|ссылка=http://unis.shpl.ru/Pages/Search/BookCard.aspx?Id=2100099|автор издания=[[Институт истории АН СССР|Институт истории Академии наук СССР]]|издание=Исторические записки|ответственный=Ответ. ред. акад. Б. Д. Греков|тип=журнал|место=Б. м.|издательство=Издательство Академии наук СССР|год=1949|месяц=|число=|том=28|выпуск=|номер=|страницы=111—137|язык=ru|ref=Казакова Н. А.|archiveurl=|archivedate=}}</ref> 0,4847 кг * Нюрнберг (аптека муунтатыттан атын) муунтата 0,5095 кг <small>(атыы-эргиэн кээмэйин быһыытынан орто Германияҕа уонна артиллерияҕа киин Европаҕа)</small> * Пруссия муунтата 0,467711 кг <small>(Кёльн маркатыттан төрүттээх уонна алын Германияҕа уонна Рейн уобаластарыгар тарҕаммыт)</small> Миэтэрэ тиһигин туһанар Европа сорох дойдуларыгар «'''миэтэрэ муунтата'''» ({{Lang-de|Pfund}}, {{Lang-fr|livre}}, {{Lang-nl|pond}}) диэн кээмэй туһаныллар, чопчу 0,5 киилэҕэ тэҥ. == Эбии көр == * [[Либра]] == Быһаарыылар == {{Быһаарыылар}} == Литэрэтиирэ == * ''Вилинов Ю. А., Шишков С. М.'' Рыболовные грузила или невольничья пайка? // Мелитопольский краеведческий журнал, №7, 2016, с. 69-72. * Каменцева Е. И., Устюгов Н. В. [http://www.krotov.info/history/11/1/kamenzeva_00.htm Русская метрология]. Изд. 2-е. — М.: Высшая школа, 1975. — 328 с. [[Категория:Ыйааһыны кээмэйдиир кэрчиктэр]] gsojd2v7v61vx3cvz3d4lw8zj483f12 10 50117 382276 2022-07-27T18:17:45Z Ymblanter 4562 'Седлоклювый ябиру, дельта Окаванго, Ботсвана' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki Седлоклювый ябиру, дельта Окаванго, Ботсвана s4heom13v37hay50x05fqams1ejvix0 10 50118 382277 2022-07-27T18:18:25Z Ymblanter 4562 'Jabirú africano (Ephippiorhynchus senegalensis), delta del Okavango, Botsuana, 2018-07-31, DD 11.jpg' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki Jabirú africano (Ephippiorhynchus senegalensis), delta del Okavango, Botsuana, 2018-07-31, DD 11.jpg dp2are2qoyh1tp7rj36jqihtm1gd2nc