Бикипиэдьийэ sahwiki https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9 MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Миэдьийэ Аналлаах Ырытыы Кыттааччы Кыттааччы ырытыыта Бикипиэдьийэ Бикипиэдьийэ ырытыыта Билэ Билэ ырытыыта MediaWiki MediaWiki-ни ырытыы Халыып Халыыбы ырытыы Көмө Көмөнү ырытыы Категория Категорияны ырытыы TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета 0 4334 382148 278227 2022-07-22T19:45:52Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Математика константата''' диэн суолтата уларыйбат кэриҥ. Үксүн [[реальнай ахсаан]] буолар. [[Категория:Алгебра]] a9i6530qjx540gy5ejcedc4mnv2yi3s 0 4347 382156 278235 2022-07-22T19:51:54Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Image:Arabic Numerals.svg|thumb|400px|Уон [[араб сыыппаралара]].]] '''Сыыппара''' диэн [[ахсаан|ахсааны]] суруйар бэлиэ. [[Категория:Ахсаан| ]] 7mqpr1k1jyb2sgpxjk3n9qi4v7qvn9o 0 4348 382146 381682 2022-07-22T19:44:57Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Алгебра''' диэн [[алгебра структурата|структураны]], [[сыhыан (математика)|сыhыаны]] уонна [[ахсаан|ахсааны]] үөрэтэр [[математика]] салаата. [[Геометрия|Геометрияны]], [[математика анаалиhа|анаалиhы]], [[комбинаторика|комбинаториканы]] уонна [[ахсаан теорията|ахсаан теориятын]] тэҥэ алгебра математика бас салааларыттан биирдэстэрэ буолар. == Классификацията == Алгебраны бу категорияларга арахсар: * [[Элементар алгебра|Элементарнай алгебра]] * [[Линейнай алгебра]] * [[Сурааhын алгебра]] * [[Универсал алгебра|Универсальнай алгебра]] * [[Алгебра ахсаан теорията]] * [[Алгебра геометрията]] * [[Комбинаторика|Алгебра комбинаториката]] == Элементарнай алгебра == Элементарнай алгебра диэн алгебра сүрүн өйдөбүллэрин үөрэтэр салаа. Үксүн бастаан арифметканы үөрэтэн баран биирдэ элементарнай алгебраҕа түһүнэллэр.Арифметикаҕа бастатан туран чыыһылалар уонна борустуой (+, −, ×, ÷)дьайыылар чыыһылалары кытары. Алгебраҕа чыыһылалар буукубаларга '''(a,b,c,x,y''' уонна да атын''')''' уларыйаллар. Маннык туттуу ордук, тоҕо диэтэххэ: * Арифметика сүрүн сокуоннарын тургэнник ылынарга көмөлөһөр (холобур, a+b=b+a), ити сокуон бастакы хардыыта буолар действительнай чыыһыла субуойустубаларын үөрэтэргэ. * Биллибэт чыыһыланы буларга көмөлөһө (холобур, '''x''' чыыһыланы буларга, 3x+1=10, атыннык ax+b=c, ити холобуру көрөн чыыһыла чыыһыланы кытта алтыһан эппиэтэ тахсар). * Көстүү ([[функция]]) диэн өйдөбүлү быһаарар (холобур,"Эһиги '''x''' билет атыылаабыккыт, барыскыт маннык буолар 3x-10 солкуобай, эбэтэр f(x)=3x-10, онно '''f''' - көстүү (функция), уонна '''x''' - чыыһыла"). == Линейнай алгебра == Линейнай алгебра диэн алгебра вектордары, векторнай эбэтэр линейнай куйаардары, линейнай көрдөрүүлэри уонна линейнай суоттааһын систематын үөрэтэр. Линейнай алгебраҕа өссө быһаарааччы (определение) теориятын, матрицалар теорияларын, быһыылар(форма) теорияларын (холобур, түөрт муннуктаах), инвариантнай теорияны (сорҕотун). Аныгы алгебра векторнай куйаары ордук бэлиэтиир. '''Линейнай''', эбэтэр '''векторнай куйаар V (F) F''' хонуу үрдүгэр '''-''' бу аата түөрт бэрээдэктэммит бэлиэлэр '''(V,F,+, ^,)''' ''онно:'' '''V -''' вектор; '''F -''' скаляр; '''V x V ->V -''' элеменнэри хас биирдии паараҕа тэҥниир вектордар уустуктара '''''x,y V''''' ''бэлиэ суос-соҕотох элемена, бэлиэтэнэрэ '''x'''+'''y;''''' '''F x V -> V -''' хас биирдии элемени кытта тэҥниир тас очуостары төгүллээһин λ∈'''F''' уонна хас биирдии элеменна '''x, V''' множествоҕа суос-соҕотох элемент '''V''', бэлиэтэнэрэ λ'''x;''' сороҕор эпэрээссийэлэри маннык аксиом — линейнэй (векторнай) өйтөн астыналлар: # '''x + y = y + x''' ханнык баҕар '''x,y''' ∈ '''V''' (коммутативнай холбооһун); # '''x + (y + z) = (x + y) + z''' ханнык баҕар '''x,y,z''' ∈ '''V''' (ассоциативнай холбооһун); # ''Маннык элемент баар '''θ''' ∈ '''V''', '''x + θ = x''' ханнык баҕар '''x''' ∈ '''V''', чуолаан '''V''' кураанах буолбатах;'' # ханнык ба5ар '''x''' ''∈ '''V''' маннык элемент баар -'''x''' ∈ '''V''', '''x + (-x)=0''';'' # α(β'''x''') = (αβ)'''x''' (скаляр ассоцитивностька төгүллэнэрэ); # '''1 ^, x = x''' ( унитарнай буолуу); # (α + β)'''x =''' α'''x +''' β'''x;''' # α('''x''' + '''y''') = α'''x''' + β'''x.''' Евклид куйаара, аффиннай куйаардар, уонна даҕаны атын геометрияҕа бэриллэр куйаардар, векторга олоҕуран быһаарыллаллар. Векторнай автоморфиза куйаардара хонуу үрдүнэн төгүллээһин туһунан туспа бөлөх олохтууллар. Линейнай алгебраҕа туттуллар '''n'''-най векторнай куйаардар муҥура суох линейнэй куйаарга көһөллөрө функциональнай анализ сорох салааларыгар бэйэтин күлүүһүн булла. Айымньылаах биһилэххэ модулга линейнэй алгебра сүрүн темалара толоруллубаттар. Кольца үрдүнэн суурадаһыннары уонна модуллары уопсай бас билиилэрэ алгебраическай К- теорияҕа үөрэтиллэр. == Уопсай алгебра == Уопсай алгебра араас алгебра систиэмэтин үөрэтиинэн дьарыктанар. Онно объектар операцияларын ис дьиҥиттэн тутулуга суох объектарга көрөллөр. Кини бөлөх теориятын бастакы уочаратыгар уонна колец теориятыгар киирэр. Алгебра систиэмэтин икки көрүҥэр майгынныыр уопсай дьиэлэр: эрэһээҥкэ, категориялаах, универсальнай алгебра, моделлары, полугруппалары уонна квазигруппалары көрүүгэ тириэртилэр. Упорядоченные и топологические алгебры, частично упорядоченные и топологические группы и кольца, также относятся к общей алгебре Уопсай алгебра чопчу кыраныыссата быһаарылла илик. Киниэхэ хонуу теориятын, конечнай бөлөхтөрү, биллэн турар, алгебра Ли киллэриэххэ сөп. === Бөлөх теорията === Кураанах буолбатах '''G''' буукубаҕа киниэхэ бэриллибит бинарнай эпэрээссийэлээх '''G''' x '''G''' ->'''G''' бөлөх диэн ааттанар, балар бары толоруллубут буоллахтарына: # ассоциативнай буолуу: Ɐ('''a,b,c''' ''∈ '''G''') : '''(a''' '''^, b) ^, c = a ^, (b ^, c)''''' # тутулуга суох элемент баар буоллаҕына:Ǝ'''e''' ''∈ G Ɐ'''a''' ∈ '''G''' : '''(e''' '''^, a = a ^, e = a);''''' # Таҥнары элемент баар буоллаҕына:Ɐ'''a''' ''∈ '''G''' Ǝa^-1 ∈ '''G''' : '''(a''' '''^, a^-1 = a^-1, a = e)''''' Бөлөх өйдөбүлэ геометрическай объектарга эквиватизациялааһын формальнай дьүһүнүнэн үөскээбитэ.Галуа теориятыгар, кини уонна бөлөх өйдөбүлүн биэрэн, бөлөхтөр хас биирдии силистээх- мутуктаах тэҥнэбиллэри ойуулуурга туһаналлар.Бөлөхтөр математикаҕа уонна естественнэй наукаларга туһаныллаллар, объектар ис симметрияларын (автоморфизмнар бөлөхтөрүн) ис симметриятыгар үгүстүк туһаналлар. Уопсай алгебра структуралара бары кэриэтэ чааһынай бөлөхтөр. === Төгүрүктэр теориялара === Төгүрүктэр R симбалынан бэлиэтэнэллэр икки бинэрнэй эпэрээсийэлээх: + уонна х (эбии уонна төгүллээһин), аныгыскы дьүһүннээх: # ''Ɐ'''a,b ∈ R (a + b = b + a) -''' коммутатибынас уустуктара;'' # ''Ɐ'''a,b,c ∈ R (a + (b + c)) = ((a + b) + c) -''' ассоциатиибынас уустуктара;'' # Ǝ0 '''''∈ R''' Ɐ'''a ∈ R(a + 0 = 0 + a = a) =''' тутулуга суох элэмиэн уустугу кытта сыһыана;'' # ''Ɐ'''a ∈ R Ǝb ∈ R (a + b = b + a = 0) с'''ин биир уустугурдар элеменнэр баар буолуулара;'' # ''Ɐ'''a,b,c ∈ R (a''' x '''b)''' x '''c = a''' x ('''b''' x '''c''') - төгүллээһин ассоциатыыбынаһа;'' # ''Ɐ'''a,b,c ∈ R {a''' x ('''b + c''') = '''a''' x '''b''' + '''a''' x '''c} { (b + c)''' x '''a = b''' x '''a + c''' х '''a} -''' дистрибутиибынас.'' == Универсальнай алгебра == Универсальнай алгебра сүрүн алгебра анал салаата буолар, дьаныһан туран дьарыктанар алгебра систиэмэтин дьаныһан туран дьарыктанар. Алгебраическай система сүһүөхтэн тутулуга суох үгүс өрүттээх (кыаллар, муҥура суох сыһыылаах) наборунан конечной операциянан уонна конечно сыһыаны көрдөрөр. == Түн былыргы ойуулааһын == Алгебра историята былыргы кэмнэргэ бараллар. Арифметика дьайыылара бэйэлэрин кыра математическай текстэригэр көрсүһэллэр. Өссө 1650 сыллаахха биһи үйэбит иннинэ Египет суруйааччылара бастакы степеннээх тэҥнэбиллэри уонна иккис степеннээх тэҥнэбиллэри быһаарыахтарын сөп этэ, олорго өссө 26 уонна 33 Ринда папируһуттан уонна 6 задача Московскай папирустар сыһыаннаһаллар. Сыал- сорук сымыйа балаһыанньатын быраабылатыгар олоҕурара сабаҕаланар. Бу быраабыла, кырдьык, олус сэдэхтик вавилоняненнар туһаммыттар Вавилон математиктара кыбадыраатынай тэҥнэбиллэри сатаан суоттууллар этэ. Тэҥнэбиллэрин- тэҥнээхтэрин билбэттэрин курдук, үчүгэй коэффициеннаах уонна тэҥнээх эрэ дьыалалаахтар. Араас реконструкцияларынан кавилоҥҥа квадратка быраабылатын билэллэрэ эбэтэр сууманы, араастаһыытын, ону сэргэ силиһин ааҕыы ньымата аныгы формулаҕа толору сөп түбэһэр. Үһүс степенньээх тэҥнэбиллэр эмиэ баар буолаллар. Ону таһынан Вавилоҥҥа ураты тиэрмини киллэрбиттэрэ, ол аата урут биллибэт мүччүргэннээх клинописнай бэлиэлэри, бастакы биллибэт («уста»), иккис биллибэт («кэтитэ»), үһүс биллибэт («дириҥэ»), ону таһынан араас производственнай кээмэйдэри («уста» уонна «туора» айымньылар«,» кээмэйдэр«,» кээмэйдэр «уста», «кэтирин» уонна «түгэхтэр») бэлиэлэринэн туттуллубуттара, атыннык эттэххэ, көннөрү тылга туттуллар буолан, көннөрү тылларга туттуллар. Геометрическай соруктар, терминнэр төһө да кэлбиттэрин иһин, «иэнэ» уонна «уһуна» биир уустаах ааҕыллар. Кыбадыраатынай тэҥнэбиллэри быһаарарга алгебраическай уларыйыылары, биллибэт килбиэннэри эпэрээссийэлиир наада этэ. Инньэ гынан алгебра ньыматынан туһанар бүтүн кылаас соруга анаммыта. Икки өттүттэн хайа да өттүнэн халыып аһыллыбытын кэннэ, греческай математика кризиһи тулуйбута, геометрияны математика төрдүн быһыытынан талан, геометрическай кээмэйдэргэ алгебраическай эпэрээссийэни быһааран биэрбитэ. Геометрическай алгебра иккис кинигэтигэр Евклида, Архимед уонна Аполлоний үлэлэрин билиһиннэрбитэ. Маннык өйдөбүлү үөскэтэр сокуон төһө кыалларынан элбээн, квадратнай суумаҕа тириэрдиэн сөп. Алгебра аан бастаан планиметрияҕа олоҕурбута уонна квадратнай тэҥнэбиллэри быһаарарга аналлаах оҥоһулунна. Маны сэргэ алгебра тэҥнэбиллэригэр куба икки төгүл улаатта уонна үс сиэксийэни тутуу- хабыы, сөптөөх элбэх муннугу тутуу соруктара туруорулуннулар.Кубическай тэҥнэбиллэри быһаарыытын Архимед үлэтигэр («О шаре и цилинре» уонна «коноидах и сфероидах") суруллубут,уопсай тэҥнэбили чинчийбит киһи x³ + ax + b = 0. Туспа садаачалар коническай сеченияларынан суоттаналлар. Арифметикаҕа олоҕурбут алгебра соһуччу көһүү, чопчу бэлиэтээһиннэри киллэрбит Диофан үлэтигэр таҕыста: биллибэт чыыһыланы кини — «чыыһыла» диэн ааттаабыт, биллибэт истиэпэн иккиһин — «түөрт муннук», үссүһүн — «куб», төрдүһүн — «квадрато-квадрат», бэссиһин — «квадрато-куб», алтыһын — «кубо-куб». Ону тэҥэ көҥүл чилиэнин, мэлдьэһиилээх чыыһыланы (эбэтэр ааҕыы) уонна тэҥниир бэлиэтин көрдөрбүтэ. Диофант ааҕааччы биир өттүттэн тэҥнэбиллэри атын уонна тэҥ кээмэйдэри аҕыйатыы быраабылатын билэрэ уонна туһанара. Үһүс уонна төрдүс степеннээх тэҥнэбиллэри чинчийэн. Онус үйэҕэ Диофант суруйбут «Арифметиката», арабскай тылга тылбаастаммыта, онтон уон алтыс үйэҕэ арҕаа Европаҕа, Ферм уонна Виет үлэлэригэр дьайбыта. Диофант толкуйун Эйлер, Якоби уонна Пуанкаре курдук учуонайдар үлэлэригэр көрүөххэ сөп, уонна сүүрбэһис үйэ саҕаланыытыгар дылы кини суола эмиэ көстөр. [[Категория:Алгебра| ]] 7vaceu3n0o4vl2rmsbro8ktjlma46ir 0 4393 382152 377297 2022-07-22T19:49:40Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki {{Double image stack|right|First Equation Ever.png|First Equation Ever.svg|200|The first equation to ever be written, by [[Robert Recorde]], who invented the equality sign, in its original form and in modern mathematic syntax.}} '''Тэҥнэбил''' диэн [[математика]] бигэргэтиитэ, бэлиэлэринэн суруллар, бу курдук: <math>2 + 3 = 5</math>. == Өссө маны көр == * [[Функция]] [[Категория:Алгебра]] qcz8rxhwgdfhqmll1z73htcmli32r2g 0 11792 382158 307451 2022-07-22T21:27:04Z HalanTul 51 wikitext text/x-wiki '''Кугаевскай Павел Леонидович''', 10(23).07.1912—10.12.1964 — РСФСР уонна Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала. == Олоҕун олуктара == * [[1912]] сыл [[от ыйын 23]] [[Нам улууһа|Нам улууһун]] [[Хатыҥ Арыы|Хатыҥ Арыытыгар]] төрөөбүт. * 1930 с. — Бүлүүтээҕи педтехникуму бүтэрбит. * 1930—1944 сс. — Бүлүү оройуонун, [[Бүлүү (куорат)|Бүлүү]] куоратын оскуолаларыгар учууталлаабыт (математика учуутала, завуч). * 1944 с. сайыныгар дьиэ кэргэнин кытта Ньурба оройуонугар көһөн, Ньурба 1 №-дээх орто оскуолатыгар 20-чэ сыл учууталлаабыт. == Наҕараадалара уонна ытык ааттара == * «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» мэтээл (1946) * Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала (1947) * «Бочуот Знага» уордьан (1956) * РСФСР оскуолатын үтүөлээх учуутала (1962) == Сигэлэр == [http://nlib.sakha.ru/Resoures/Data/Bibl_Assist/Calendar/2002/7_23.html Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):90 лет со дня рождения П. Л. Кугаевского, заслуженного учителя школ РСФСР и ЯАССР] {{bio-stub}} [[Категория:Дьон алпаабытынан]] [[Категория:1912 сыллаахха төрөөбүттэр]] [[Категория:От ыйын 23 күнүгэр төрөөбүттэр]] [[Категория:Нам улууһугар төрөөбүттэр]] [[Категория:1964 сыллаахха өлбүттэр]] [[Категория:Ахсынньы 10 күнүгэр өлбүттэр]] [[Категория:РСФСР оскуолатын үтүөлээх учууталлара]] [[Категория:Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учууталлара]] ck1md7pbg1e42le8tmvxi7f4zli1pqk 0 41156 382154 377298 2022-07-22T19:50:22Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Функция''' (уларыта тутуу) математикаҕа - иккилии элеменнэр икки ардыларыгар сөп түбэһэр быраабыла, Ол быраабыланнан - бастакы төгуллээччиттэн хас биирдии элэмиэҥҥэ, иккис множестыбаттан биир эрэ элэмиэн тэҥнэһэр. Математика өйдөбүлүнэн функция аргыстыыр өйдөбүлүнэн хайдах биир кэриҥ иккис кэриҥ бэриллиитэ быһаарарын. Ол курдук биир ый значенията ол кэннэ кэлэр ый значениятын быьаарарын курдук. <math>x</math> хас биирдии суолтатыгар <math>y</math> биир эрэ суолтата туhааннаhар буоллаҕына, <math>y</math> уларыйааччы <math>x</math> уларыйааччыттан тутулуга функция дэнэр. Тутулуга суох <math>x</math> уларыйааччыны атыннык аргумент дииллэр, оттон тутулуктаах <math>y</math> уларыйааччыны бу аргумент функцията дииллэр. тутулуга суох уларыйааччы буолуон сөптөөх бары суолталара функция чэрчитин үөскэтэллэр. Координаталаах хаптал аргумент суолтатыгар тэҥ абсциссалаах уонна функция туhааннаах суолтатыгар тэҥ ординаталаах бары точкаларын түмсээнэ функция графига дэнэр. === Остуоруйа === «Функция» диэн тиэрмин бастыҥ туттубут киһи Готфрид Вильгельм [[:ru:Лейбниц,_Готфрид_Вильгельм|Лейбниц]]. Онтон [[:ru:Бернулли,_Иоганн|Иоганн Бернулли]] Лейбницка сурукка билигин туттар суолтабытыгар быһаарыыны биэрбит. Бастаан функция өйдөбүлэ аналитическай представление өйдобүлүгэр тэҥнэьэр этэ. Ол кэннэ сана ойдобүл киирэр [[:ru:Эйлер,_Леонард|Эйлерынан]] (1751 сыллаахха) онтон [[:ru:Лакруа,_Сильвестр_Франсуа|Лакруаннан]] (1806 сыллаахха) билиҥҥи көстүүтүн курдук. Оннук курдук 1834 сыллаахха [[:ru:Лобачевский,_Николай_Иванович|Лобачевскыйыннан]] уонна [[:ru:Лежён-Дирихле,_Петер_Густав|Дирихленнан]] билиҥҥи суолтатын булар. Гынан баран числовой функция эрэ. XIX ҥйэ бүтүүтэ функция суолтата числовой система рамкатыттан улаатар. Бастаан функция суолтата векторнай функция диэҥҥэ тарханар, онтон [[:ru:Фреге,_Фридрих_Людвиг_Готлоб|Фреге]] логическай функциялары киллэрэр (1879). Онтон теория множеств кэнниттэн [[:ru:Дедекинд,_Юлиус_Вильгельм_Рихард|Дедекинд]] уонна [[:ru:Пеано,_Джузеппе|Пеано]] билиҥҥи универсальнай суолтатын быьааран киллэрбиттэрэ. === Функция бэриллэр ньымалара === ==== Аналитическай ньыма ==== Функцияны аналитическай выражение курдук биэриэххэ соп. Оннук гыннаххына кинини форма тэннэьии дьуорэлэьиитин курдук көрдөрөллөр. Биир формуланнан бэриллибит функция: [[Билэ:Функция, заданная одной формулой.svg|раамката_суох|302x302пкс]] Кэрчиктэринэн бэриллибит функция: [[Билэ:Кусочно-заданная функция.svg|раамката_суох]] Биллибэт чыыьылалаах функция: [[Билэ:Неявно заданная функция.svg|раамката_суох|398x398пкс]] ==== Графическай ньыма ==== Функцияны график курдук эмиэ кордоруоххэ соп. Холобур [[Билэ:График фугкции.svg|раамката_суох|159x159пкс]] - n уларыйа сылдьар функцията. Оччоҕуна кини графига множество точек в (n+1)-мернай пространстываҕа маннык буолар. [[Билэ:Множество точек графика функции.svg|раамката_суох]] Бу множества точек гипеповерхность диэн ааттанар. == Литература == * Функция. Математический энциклопедический словарь/Гл. ред. Ю. В. Прохоров. — М.: «Большая российская энциклопедия», 1995. * ''Клейн Ф.'' Общее понятие функции. В кн.: Элементарная математика с точки зрения высшей. Т. 1. М.—Л., 1933. * ''И. А. Лавров, Л. Л. Максимова.'' Часть I. Теория множеств // Задачи по теории множеств, математической логике и теории алгоритмов. — 3-е изд. — <abbr>М.</abbr>: Физматлит, 1995. — С. 13—21. — 256 с. — <nowiki>ISBN 5-02-014844-X</nowiki>. * ''Дж. Л. Келли.'' Глава 0. Предварительные сведения // Общая топология. — 2-е изд. — <abbr>М.</abbr>: Наука, 1981. — С. 19—27. — 423 с. * ''А. Н. Колмогоров.'' Что такое функция // «Квант» : науч.-поп. физ.-мат. журн. — <abbr>М.</abbr>: «Наука», 1970. — № 1. — С. 27—36. — ISSN 0130-2221. * ''Виленкин Н.'' Как возникло и развивалось понятие функции // «Квант» : науч.-поп. физ.-мат. журн. — <abbr>М.</abbr>: «Наука», 1977. — № 7. — С. 41—45. — ISSN 0130-2221. == Өссө маны көр == * [[Тэҥнэбил]] [[Категория:Функции]] [[Категория:Алгебра]] {{DEFAULTSORT:Функция_(математика)}} nadbni5hsszlmvv9i02r5h1dximx2eg 0 41294 382144 348510 2022-07-22T19:36:59Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Функция]]<ref name=":0">[[Функция]] Бикипиэдьийэ аһаҕас билии</ref>— [[математика]]<ref>[[Математика]]. Бикипиэдьийэ аһаҕас билии.</ref> биир сүрүн өйдөбүлэ. ''Функция<ref name=":0" /> диэн'' <math>y</math> ''уларыйааччы '''<math>x</math>''' уларыйааччыттан тутулуга'' (манна '''<math>x</math>''' хас биирдии суолтатыгар '''<math>y</math>''' биир эрэ.. суолтата туhааннаhар) аттанарын санатабыт. <math>x</math> — ''[[тутулугар суох уларыйааччы]] (переменная - мат. термин) эбэтэр аргумент'', оттон '''<math>y</math> —''' ''[[тутулуктаах уларыйааччы]]'' дэнэр. '''<math>y</math>''' ''уларчыйааччыны'' '''<math>x</math>''' ''уларыйааччыттан функция<ref name=":0" />'' диэххэ сөп. Тутулуктаах уларыйааччы суолталарын ''функция суолталара'' диэн ааттыыллар. '''<math>y</math>''' уларыйааччы '''<math>x</math>''' уларыйааччыттан тутулуга функция<ref name=":0" /> буоллаҕына, ону кылгастык <math>y=f(x)</math> диэн суруйаллар (ааҕыллар: '''<math>y</math>'''-тэҥ '''<math>x</math>'''-тэн '''f'''-кэ). <math>f(x)</math> символынан аргумент суолтата '''<math>x</math>'''-кэ тэҥэр функция<ref name=":0" /> туhааннаах суолтатын бэлиэтииллэр. ===== Холобур ===== Функция <math>y=2x^2- 6</math> формуланан бириллэр буоллун. Оччоҕо <math>f(x)=2x^2- 6</math> диэн суруйуохха сөп. '''<math>x</math>''' суолталара <math>1,2,5,-3</math> тэҥэр функция<ref name=":0" /> туhааннаах суолталарын, а.э., <math>f(1), f(2.5), f(-3)</math> буолуоҕуҥ: <math>f(1) = 2 \centerdot 1^2 - 6 = -4</math>''';''' <math>f(2,5) = 2 \centerdot 2,5^2 - 6 = 6,5</math>; <math>f(-3) = 2 \centerdot (-3)^2 - 6 = 12</math>. <math>y = f(x)</math> диэн суруйууга <math>f</math> оннугар атын да буквалары: <math>g, \varphi</math> уо.д.а. туттуохха сөп диэн бэлиэтиэҕиҥ. [[Тутулуга суох уларыйааччы]] бары суолталара ''функция<ref name=":0" /> чэрчтин'' үөскэтэллэр. [[Тутулуктаах уларыйааччы]] ылар бары суолталара ''функция суолталарын түмсээнин үөскэтэллэр''. Функция<ref name=":0" /> формуланан бэриллибит уонна чэрчитэ ыйыллыбатах буоллаҕына, функция чэрчитэ аргумент ол формула оруннаах буолар бары суолталарыттан турар диэн ааҕаллар. Холобур, <math>f(x) = 5x + x^2</math> функция<ref name=":0" /> чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ; <math>g(x)={2 \over x+3}</math> функция чэрчитэ — <math>-3</math>-тэн атын бары чыыhылалар түмсээннэрэ. Дьиҥнээх процеhы көрдөрөр функция чэрчитэ процесс барар чопчу усулуобуйатыттан тутулуктаах. Холобур, тимир сүрүнү ититиигэ сүрүн <math>l</math> уhунун t температураттан тутулуга <math>l=l_0(1+\alpha t)</math> формуланан бэриллэр, манна <math>l_0</math> — cүрүн бастааҥҥы уhуна, <math>\alpha</math> — линейнэй уhааhын коэффициена. Бу формула t бары суолтатыгар оруннаах. Ол эрэн <math>l=f(t)</math> функция<ref name=":0" /> чэрчитинэн линейнэй уhааhын сокуона туолар аҕыйах уонунан эрэ ааҕыллар кыраадыстаах арыт буолар. ''Функция <ref name=":0" />графига диэн координаталаах хаптал аргумент суолталарыгар тэҥ абсциссалардаах уонна функция<ref name=":0" /> туhааннаах суолталарыгар тэҥ ординаталардаах точкаларын түмсээнэ ааттанарын санатабыт.'' Линейнэй функцияны, а.э., <math>y=kx +b</math> формуланан бэриллэр функцияны<ref name=":0" />, манна <math>k,b</math> — хайа эрэ чыыhылалар; көнө пропорцияланыыны — линейнэй функция <math>y=kx</math> формуланан бэриллэр быстах түбэлтэтин, манна <math>k\neq0</math>; түҥнэри пропорцияланыыны—<math>y={k \over x}</math> функцияны<ref name=":0" />, манна <math>k\neq0</math>. <math>y=kx +b</math> функция<ref name=":0" /> чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ, оттон графига — көнө сурааhын. <math>k\neq0</math> буоллаҕына, соҕотох <math>b</math> чыыhыла. Түҥнэри пропорцияланыы холобура: <math>U</math> күүрүүтэ уларыйбат ток <math>I</math> күүhүн аhарааччы <math>R</math> утарсыытыттан тутулуга <math>(I={U \over R})</math>, биир тэҥник хамсыыр эттик <math>s</math> ырааҕы барарыгар <math>t</math> бириэмэ <math>\upsilon</math> түргэнтэн тутулуга <math>(t={s \over \upsilon})</math>. Оссө биир функцияны<ref name=":0" />, чуолаан эттэххэ, <math>y=|x|</math> формуланан бэриллэр функцияны<ref name=":0" />, көрүөскөҕүҥ. <math>|x|</math> этиллин ханнык баҕарар <math>x</math>-кэ оруннаах, онон бу фнкция чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ. <math>x\geqslant0</math> буоллаҕына, <math>|x|=x, x<0</math> буоллаҕына, <math>|x|=-x</math>. Онон <math>y=|x|</math> функцияны маннык суруйуохха сөп:<blockquote><math>f(n) = \begin{cases} x, \text{ өскө }x\geqslant0\text{ буоллаҕына,} \\ -x, \text{ өскө }x<0\text{ буоллаҕына.} \end{cases}</math></blockquote>Бу функция<ref name=":0" /> графига <math>[0;+\infty)</math> арыкка <math>y=x</math> функция графигыныын сөп түбэсиhэр, оттон <math>(-\infty;0]</math> арыкка <math>-y=-x</math> функция графигыныын. График сардаҥаттан турар: олор координаталар саҕаланыыларыттан тахсаллар уонна <math>I, II</math> координаталаах муннуктар биссектрисалара буолаллар. =''Хос быhаарыы''= <references /> = Туһаныллыбыт сирдэр = * "Алгебра 9 кылаас" — Автордар: Ю.Н.Макарычев, Н.Г.Миндюк, К.И.Нешков, С.Б.Суворова. Нууччалыыттан сахалыы тылбаастаата И.Г.Егоров. — Дь., "Бичик", 1995. Ыстатыйаны суруйда Маймага Айтаал БА-ФИИТ-18 <br /> [[Категория:Математика]] jxl822ho7k7auelwcg69mssebure5zu 382153 382144 2022-07-22T19:49:58Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Функция]]<ref name=":0">[[Функция]] Бикипиэдьийэ аһаҕас билии</ref>— [[математика]]<ref>[[Математика]]. Бикипиэдьийэ аһаҕас билии.</ref> биир сүрүн өйдөбүлэ. ''Функция<ref name=":0" /> диэн'' <math>y</math> ''уларыйааччы '''<math>x</math>''' уларыйааччыттан тутулуга'' (манна '''<math>x</math>''' хас биирдии суолтатыгар '''<math>y</math>''' биир эрэ.. суолтата туhааннаhар) аттанарын санатабыт. <math>x</math> — ''[[тутулугар суох уларыйааччы]] (переменная - мат. термин) эбэтэр аргумент'', оттон '''<math>y</math> —''' ''[[тутулуктаах уларыйааччы]]'' дэнэр. '''<math>y</math>''' ''уларчыйааччыны'' '''<math>x</math>''' ''уларыйааччыттан функция<ref name=":0" />'' диэххэ сөп. Тутулуктаах уларыйааччы суолталарын ''функция суолталара'' диэн ааттыыллар. '''<math>y</math>''' уларыйааччы '''<math>x</math>''' уларыйааччыттан тутулуга функция<ref name=":0" /> буоллаҕына, ону кылгастык <math>y=f(x)</math> диэн суруйаллар (ааҕыллар: '''<math>y</math>'''-тэҥ '''<math>x</math>'''-тэн '''f'''-кэ). <math>f(x)</math> символынан аргумент суолтата '''<math>x</math>'''-кэ тэҥэр функция<ref name=":0" /> туhааннаах суолтатын бэлиэтииллэр. ===== Холобур ===== Функция <math>y=2x^2- 6</math> формуланан бириллэр буоллун. Оччоҕо <math>f(x)=2x^2- 6</math> диэн суруйуохха сөп. '''<math>x</math>''' суолталара <math>1,2,5,-3</math> тэҥэр функция<ref name=":0" /> туhааннаах суолталарын, а.э., <math>f(1), f(2.5), f(-3)</math> буолуоҕуҥ: <math>f(1) = 2 \centerdot 1^2 - 6 = -4</math>''';''' <math>f(2,5) = 2 \centerdot 2,5^2 - 6 = 6,5</math>; <math>f(-3) = 2 \centerdot (-3)^2 - 6 = 12</math>. <math>y = f(x)</math> диэн суруйууга <math>f</math> оннугар атын да буквалары: <math>g, \varphi</math> уо.д.а. туттуохха сөп диэн бэлиэтиэҕиҥ. [[Тутулуга суох уларыйааччы]] бары суолталара ''функция<ref name=":0" /> чэрчтин'' үөскэтэллэр. [[Тутулуктаах уларыйааччы]] ылар бары суолталара ''функция суолталарын түмсээнин үөскэтэллэр''. Функция<ref name=":0" /> формуланан бэриллибит уонна чэрчитэ ыйыллыбатах буоллаҕына, функция чэрчитэ аргумент ол формула оруннаах буолар бары суолталарыттан турар диэн ааҕаллар. Холобур, <math>f(x) = 5x + x^2</math> функция<ref name=":0" /> чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ; <math>g(x)={2 \over x+3}</math> функция чэрчитэ — <math>-3</math>-тэн атын бары чыыhылалар түмсээннэрэ. Дьиҥнээх процеhы көрдөрөр функция чэрчитэ процесс барар чопчу усулуобуйатыттан тутулуктаах. Холобур, тимир сүрүнү ититиигэ сүрүн <math>l</math> уhунун t температураттан тутулуга <math>l=l_0(1+\alpha t)</math> формуланан бэриллэр, манна <math>l_0</math> — cүрүн бастааҥҥы уhуна, <math>\alpha</math> — линейнэй уhааhын коэффициена. Бу формула t бары суолтатыгар оруннаах. Ол эрэн <math>l=f(t)</math> функция<ref name=":0" /> чэрчитинэн линейнэй уhааhын сокуона туолар аҕыйах уонунан эрэ ааҕыллар кыраадыстаах арыт буолар. ''Функция <ref name=":0" />графига диэн координаталаах хаптал аргумент суолталарыгар тэҥ абсциссалардаах уонна функция<ref name=":0" /> туhааннаах суолталарыгар тэҥ ординаталардаах точкаларын түмсээнэ ааттанарын санатабыт.'' Линейнэй функцияны, а.э., <math>y=kx +b</math> формуланан бэриллэр функцияны<ref name=":0" />, манна <math>k,b</math> — хайа эрэ чыыhылалар; көнө пропорцияланыыны — линейнэй функция <math>y=kx</math> формуланан бэриллэр быстах түбэлтэтин, манна <math>k\neq0</math>; түҥнэри пропорцияланыыны—<math>y={k \over x}</math> функцияны<ref name=":0" />, манна <math>k\neq0</math>. <math>y=kx +b</math> функция<ref name=":0" /> чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ, оттон графига — көнө сурааhын. <math>k\neq0</math> буоллаҕына, соҕотох <math>b</math> чыыhыла. Түҥнэри пропорцияланыы холобура: <math>U</math> күүрүүтэ уларыйбат ток <math>I</math> күүhүн аhарааччы <math>R</math> утарсыытыттан тутулуга <math>(I={U \over R})</math>, биир тэҥник хамсыыр эттик <math>s</math> ырааҕы барарыгар <math>t</math> бириэмэ <math>\upsilon</math> түргэнтэн тутулуга <math>(t={s \over \upsilon})</math>. Оссө биир функцияны<ref name=":0" />, чуолаан эттэххэ, <math>y=|x|</math> формуланан бэриллэр функцияны<ref name=":0" />, көрүөскөҕүҥ. <math>|x|</math> этиллин ханнык баҕарар <math>x</math>-кэ оруннаах, онон бу фнкция чэрчитэ — бары чыыhылалар түмсээннэрэ. <math>x\geqslant0</math> буоллаҕына, <math>|x|=x, x<0</math> буоллаҕына, <math>|x|=-x</math>. Онон <math>y=|x|</math> функцияны маннык суруйуохха сөп:<blockquote><math>f(n) = \begin{cases} x, \text{ өскө }x\geqslant0\text{ буоллаҕына,} \\ -x, \text{ өскө }x<0\text{ буоллаҕына.} \end{cases}</math></blockquote>Бу функция<ref name=":0" /> графига <math>[0;+\infty)</math> арыкка <math>y=x</math> функция графигыныын сөп түбэсиhэр, оттон <math>(-\infty;0]</math> арыкка <math>-y=-x</math> функция графигыныын. График сардаҥаттан турар: олор координаталар саҕаланыыларыттан тахсаллар уонна <math>I, II</math> координаталаах муннуктар биссектрисалара буолаллар. =''Хос быhаарыы''= <references /> = Туһаныллыбыт сирдэр = * "Алгебра 9 кылаас" — Автордар: Ю.Н.Макарычев, Н.Г.Миндюк, К.И.Нешков, С.Б.Суворова. Нууччалыыттан сахалыы тылбаастаата И.Г.Егоров. — Дь., "Бичик", 1995. Ыстатыйаны суруйда Маймага Айтаал БА-ФИИТ-18 <br /> [[Категория:Алгебра]] 8tttc73osc9q408vb1lnb4sxmwypnw5 0 41330 382142 339297 2022-07-22T19:36:57Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki === үөскэм === ''мат.'' произведение. [[Категория:Математика]] 2gi374215hlkh1d1t59gc6ddjnkyqxs 382157 382142 2022-07-22T19:52:18Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki === үөскэм === ''мат.'' произведение. [[Категория:Аритметика]] 2bzty0nz7wt7dlm0zntml26dp8mjkyw 0 41342 382147 342806 2022-07-22T19:45:21Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Виет пуормулалара''' ({{lang-ru|Формулы Виета}}) — ол аата, [[:ru:Многочлен|элбэх чилиэн]] коэффициеннарын уонна кини [[:ru:Корень_многочлена|кореньнарын]] холбуу баайар. Бу пуормуларынан элбэх чилиэн кореньнарын сөптөөҕүн бэрибэккэлииргэ олус учугэй буолар, өссө биэриллибит кореньнарынан элбэх чилиэннээҕи айарга тутталлар. == Историята == Бу тэннэһиилэр [[Франсуа Виет]] үлэтигэр бааллар этэ. Ол эрээри Виет ууруктаах кэриҥнэри эрэ көрөр этэ, ол иһин уопсай көрүнүгэр пуормуланы көрдөрөр кыах суох этэ киниэхэ^[1]. == Чопчулааһын == Өскөтүн <math>c_1,c_2,...,c_n</math>- элбэх чилиэн<math>x^n + a_1x^{n-1} + a_2x^{n-2} + ...+ a_n</math> кореньнара, оччоҕуна коэфициеннара <math>a_1,...,a_n</math> [[:ru:Симметрический_многочлен|симметричнай элбэх чилиэн]] кореньнарын буолаллар^[2], ол эбэтэр: <math>a_1 = -(c_1+c_2+...+c_n)</math> <math>a_2 = c_1c_2+c_1c_3+...+c_1c_n+c_2c_3+...+c_{n-1}c_n</math> <math>a_3 = -(c_1c_2c_3+c_1c_2c_4+...+c_{n-2}c_{n-1}c_n)</math> <math>a_{n-1} = (-1)^{n-1}(c_1c_2...c_{n-1}+c_1c_2...c_{n-2}c_n+...+c_2c_3...c_n)</math> <math>a_{n} = (-1)^nc_1c_2...c_n</math> Ол эбэтэр,туох баар кыаллар <math>k</math> кореньнан төгүллэри суумалара тэҥнэһэр <math>(-1)^ka_k</math>. Өскөтүн элбэх чилиэн улахан коэффициента <math>a_0\neq1</math> , оччоҕуна Виет пуормулатын туттарга эрдэттэн туох баар коэффициеннары барытын <math>a_0</math>-га түҥэтиэххэ наада(бу элбэх чилиэн кореньнарын суолтарыгар оруол онньообот). Бу түбэлтэҕэ Виет пуормулалара туох баар коэффициэнт уонна кини самаай улахан коэффициэныгар [[:ru:Соотношение|отношенияҕа]] этии биэрэллэр. Өскөтүн элбэх чилиэн кореньнара целочисленнай буоллахтарына, кинилэр көҥүл чыыһыла түҥэтээччитэ буолар, ити бүтэһик Виет пуормулаттан тахсан кэлэр. == Дакаастабыл == <math>a_0=1</math> диэн аахтахха, элбэх чилиэн кореньнарыгар араарыттан, дакаастабыл тэҥнэһии дьүүллээһиттэн тахсар. <math>x^n + a_1x^{n-1} + a_2x^{n-2} + ...+ a_n=(x-c_1)(x-c_2)...(x-c_n)</math> Коэффициеннары биир <math>x</math> истиэпэҥнэ тэҥнээтэххэ([[:ru:Единственность|Түмсүлээһин теоремата]]), Виет пуормуларын ылабыт. == Хос быһаарыы == # '''↑''' ''Florian Cajori.'' A History of Mathematics. — 5th edition. — 1991. # '''↑''' Алгебра многочленов, 1980, с. 26-28. == Литература == * ''Винберг Э. Б.'' Алгебра многочленов. Учебное пособие для студентов-заочников III—IV курсов физико-математических факультетов педагогических институтов. — <abbr>М.</abbr>: Просвещение, 1980. * ''Weisstein, Eric W.'' [http://mathworld.wolfram.com/VietasFormulas.html Vieta's Formulas] / From MathWorld--A Wolfram Web Resource (англ.) * ''Hazewinkel, Michiel, ed.'' (2001), [http://www.encyclopediaofmath.org/index.php?title=p/v096630 "Viète theorem"], Encyclopedia of Mathematics, Springer, <nowiki>ISBN 978-1-55608-010-4</nowiki> (англ.) * ''Funkhouser, H. Gray'' (1930), "A short account of the history of symmetric functions of roots of equations", American Mathematical Monthly (Mathematical Association of America) 37 (7): 357–365, doi:10.2307/2299273, JSTOR 2299273 (англ.) * Саха тылыгар тылбаастыыр сайт - http://sakhatyla.ru/translate?q=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0 [[Категория:Алгебра]] 1kxok87wq9x96jb4oloe8fwbc5wqi4b 0 42769 382155 348559 2022-07-22T19:51:23Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''[[Сардаҥа]]''' (геометрияҕа) биитэр '''көнө аҥаара''' - көнө сурааһын баһа, биир хайысхаҕа сытар,  бэриллибит туочукаттан ону таһынан бары туочукаттан турар буолуон сөп. Ханнык баҕара көнө сурааһыҥҥа сытар туочука, сурааһыны икки сардаҥа гына аҥаардыыр. Хас биирдии көнө сурааһыҥҥа, О туочука хас да туочукаҕа хайытар кыахтаах, биир чаҕылхай О туочука гына уонна икки көнө аҥаардыы гына, өскөтүн О туочука икки көнө сурааһын туочукаларыгар сытар буоллаҕына, хас да эбии өрүттэрдиин ситимнэспит буолуохтаах. О туочукаттан саҕаланар сардаҥа, өскөтүн А туочуканы бэйэтигэр илдьэ сылдьар буоллаҕына, "ОА сардаҥа" биитэр [ОА) диэн бэлиэтэнэр. Хас биирдии эбии өрүт О туочукаҕа саҕаланар аһаҕас сардаҥа диэн ааттанар. Аһаҕас сардаҥа уонна кини саҕаланыыта, О туочуканы кытта сыстар түгэнигэр - О туочука саҕаланыылаах сардаҥа диэн ааттанар. Сардаҥаны өссө ааттыахтарын сөп муҥура суох көнө чыыһылалар арыттарын. Ханнык баҕара көнө сурааһыҥҥа сытар туочука, көнөнү икки аҥардыы көнө гына хайытар, ол эбэтэр икки бас гына. Хас биирдии биһириир а чыыһыла бэриллибит О туочукалаах сардаҥаҕа, үөскүөн сөп соҕотох а уонна О туочукаттан тэйиччи А туочука. Хас биирдии бас иккис сардаҥа эбии сардаҥата диэн ааттаныан сөп. '''Терминология.''' Кенө сурааһын, сардаҥа уонна быһыы сурун терминологията Якоб Штейнерынан 1833 сыллаахха олохтоммута. [[Категория:Геометрия]] gk3epxvqhm7wsl1rgs8sqzuudb5ekp8 0 43045 382150 377672 2022-07-22T19:48:49Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki '''Теоре́ма Кро́некера — Капе́лли''' — линейнай алгебраическай система сөп түбэһиитин критерийэ. [[Категория:Алгебра]] ou0pm0zhsw37sk3fxl6gi1b6p2krok1 0 43098 382143 345400 2022-07-22T19:36:58Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki Переменная - мат. термин [[Категория:Математика]] cqrkvpw9u8mh8og7vsdr6lesfc8expo 382151 382143 2022-07-22T19:49:06Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki Переменная - мат. термин [[Категория:Алгебра]] ov3it7u8o5p2zg4zgrflmmxujh8sax9 0 47909 382159 377975 2022-07-23T08:47:25Z 180.251.149.7 wikitext text/x-wiki '''State Grid Corporation of China''', Кытай биир улахан тэрилтэтэ, дойду үрдүнэн уонна 74 омук сиригэр элетричество остуолбаларын бас билээччи, уонна уоту оҥорооччу. Биир барыһы генерируйдуур тэрилтэ. Аатырбыт элитнай [[Fortuna 500]] компоненыгар киирэр. [[Terna Group]] [[FGC UES]] {{Company-stub}} d3mkbaa3fybjbhogcv816zv5l69i2y0 0 50088 382137 2022-07-22T18:09:29Z 85.132.101.156 Утаарыы: [[Гипертоническай кризис]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Гипертоническай кризис]] 1vsqwd262y8pvy8pfll9d10hgdkop7h 0 50089 382138 2022-07-22T18:16:43Z 85.132.101.156 ''''Гипертоническай кризис''' - киһи эбэтэр кыыл давленията аһары үрдээн [[тымыр]] тэстэр куттала үөскүүр. Гипертоническай кризис Аан Дойдуга 24% киһи өлүүтүн уонна кыыллар 12% өлүүтүн биричиинэтэ буолар. Дьон нормальнай давленията: * 110-130 д...' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''Гипертоническай кризис''' - киһи эбэтэр кыыл давленията аһары үрдээн [[тымыр]] тэстэр куттала үөскүүр. Гипертоническай кризис Аан Дойдуга 24% киһи өлүүтүн уонна кыыллар 12% өлүүтүн биричиинэтэ буолар. Дьон нормальнай давленията: * 110-130 диэн буолар, DIA - 77-90 тэҥнэһэр Кутталлаах давления, ол эрэн киһи өлүүтүгэр тириэрдибэт: * 131-139 диэн буолар, DIA - 90-110 тэҥнэһэр Дьон өлөр куттала, ол эбэтэр гипертоническай кризис саҕаламмыта: * 141 уонна онтон үрдүк, DIA - 110 уонна үрдүк. Бу маннык үрдүк давленияҕа киһи органнара алдьанар, тымыр тэстэр куттала үөскүүр, [[инсульт]] шанса 80% үрдүүр. == Эбии маны көр == * [[гипотензия]] (гипотония) [[ru:Гипертонический криз]] ma71nw0vxsxn7cgyq23k6y24oehc171 382139 382138 2022-07-22T18:17:59Z 85.132.101.156 wikitext text/x-wiki '''Гипертоническай кризис''' - киһи эбэтэр кыыл давленията аһары үрдээн [[тымыр]] тэстэр куттала үөскүүр. Гипертоническай кризис Аан Дойдуга 24% киһи өлүүтүн уонна кыыллар 12% өлүүтүн биричиинэтэ буолар. Дьон нормальнай давленията: * 110-130 диэн буолар, DIA - 77-90 тэҥнэһэр Кутталлаах давления, ол эрэн киһи өлүүтүгэр тириэрдибэт: * 131-139 диэн буолар, DIA - 90-110 тэҥнэһэр Дьон өлөр куттала, ол эбэтэр гипертоническай кризис саҕаламмыта: * 141 уонна онтон үрдүк, DIA - 110 уонна үрдүк. Бу маннык үрдүк давленияҕа киһи органнара алдьанар, тымыр тэстэр куттала үөскүүр, [[инсульт]] шанса 80% үрдүүр. == Эбии маны көр == * [[гипотензия]] (гипотония) - давления аһары түһүүтэ. * [[метопролол]] - давления түһэрэр эм. [[ru:Гипертонический криз]] ectger6vmzhsl867f7x8gx68cr41q2m 0 50090 382140 2022-07-22T18:30:42Z 85.132.101.156 ''''Гипотензия''' (ол эбэтэр '''гипотония''') - киһи эбэтэр кыыл давленията аһары түһүүтэ. Ол араас биричиинэттэн буолуон сөп. [[Гипертоническай кризис]] курдук куттала суох. Киһи намыһах давлениялаах уһуннук олоруон сөп. Дьарыктаныахтаах, с...' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''Гипотензия''' (ол эбэтэр '''гипотония''') - киһи эбэтэр кыыл давленията аһары түһүүтэ. Ол араас биричиинэттэн буолуон сөп. [[Гипертоническай кризис]] курдук куттала суох. Киһи намыһах давлениялаах уһуннук олоруон сөп. Дьарыктаныахтаах, салгыҥҥа уһуннук сылдьыахтаах. Күнүс уута кэлэн утуйар - гипотония биир биричиинэтэ буолар. Гипотензиялаах киһи [[метопролол]] иһиэ суохтаах - истэҕэ өлүөн сөп. [[ru:Артериальная гипотензия]] ayp0buwtjx8nbtomprgh9xkpklfdswx 0 50091 382141 2022-07-22T18:34:53Z 85.132.101.156 ''''Метопролол''' ('''Metoprolol''') - давления түһэрэр эм буолар, адреноблокатор группатыгар киирэр. [[Гипертоническай кризис]] кэмигэр дьону быыһыыр эм буолар. [[ru:Метопролол]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki '''Метопролол''' ('''Metoprolol''') - давления түһэрэр эм буолар, адреноблокатор группатыгар киирэр. [[Гипертоническай кризис]] кэмигэр дьону быыһыыр эм буолар. [[ru:Метопролол]] ffhobs021tx0dyiec8nnsjxfi68zzz1 14 50092 382145 2022-07-22T19:44:39Z 216.234.200.179 '[[en:Category:Algebra]]' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна wikitext text/x-wiki [[en:Category:Algebra]] c6d01j3h7ivmi31qw3v5z90k9bsu3rt 382149 382145 2022-07-22T19:47:37Z 216.234.200.179 wikitext text/x-wiki [[Категория:Математика]] [[en:Category:Algebra]] mpneo976kbpsuhkshkvnolvv06r41dq