وکیپیڈیا pnbwiki https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D8%B5%D9%81%DB%81 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter میڈیا خاص گل بات ورتنوالا ورتن گل بات وکیپیڈیا ویونت گل بات فائل فائل گل بات میڈیا وکی میڈیاوکی گل بات سانچہ سانچہ گل بات ہتھونڈائی ہتھونڈائی گل بات گٹھ گٹھ گل بات TimedText TimedText talk ماڈیول ماڈیول گل بات آلہ آلہ گل بات آلہ تعریف آلہ تعریف گل بات 0 2182 609072 242128 2022-08-09T10:50:40Z Lakhpaal 16657 wikitext text/x-wiki '''وڑیواں''' [[کپاہ]] دے [[بی]] نوں کہیا جاندا اے ۔ وڑیویاں نوں بنولا وی کہیا جاندا اے ۔ ایہنوں کُٹ دے کَھل بݨائی جاندی اے جیہڑی [[ڈنگر|ڈنگراں]] دی خوراک واسطے ورتی جاندی اے ۔ بالغ بی بھورے رنگ دے ہُندے نيں جو [[گرام]] دے دسويں حصے جِنّا وزن رکھدے نيں ۔ وزن دے لحاظ نال ایہ سٹھ فیصد دالیہ، بتِیہہ فیصد چھلکا تے اٹھ فیصد خوابیدہ جڑ تے شاخاں ہُندے نيں ۔ ایہ 20 فیصد [[پروٹین]]، 20 فیصد [[تیل]] تے 3.5 فیصد نشاستا ہُندے نيں ۔ [[File:Cotton.JPG|thumb|Left|وڑیويں ریشیاں دے حصار وچ ہُندے نیں جیہڑے [[بی]] توں اُگدے نیں]] == وڑیویاں دے استعمالات == === جانوراں لئی بطور خوراک === '''وڑیویاں دا کھانا''' === وڑیویاں دا تیل === === کھاد === === کاسمیٹکس === [[گٹھ:کھیت‏‏ی باڑی]] [[گٹھ:وائی بیجی]] [[گٹھ:زراعت]] ayk87s2rb4miql1wd383hkl3zidsndw 0 2594 609071 562522 2022-08-09T10:22:42Z 2400:ADC1:48A:9B00:28D6:705E:AA3C:B825 wikitext text/x-wiki [[فائل:RAISASHUMARINDA.PNG|thumb|کھبے|270px|شکل ا : اندرونی اجزاء د‏‏ی وضاحت دے لئی [[ذا‏تی کمپیوٹر]] دا اک منفجر (ایکسپلوڈڈ) نمونہ : <ol> <li> [[کمپیوٹر سکرین|ڈسپلے]] <li>[[تختۂ ام|تختۂ ام (مدربورڈ)]] <li>[[مرکزی عملیندی اکائی|سی پی یو]] ([[خرد عملیہ|مائکروپروسیسر]]) <li>[[اولیہ ذخیرہ|پرائمری اسٹوریج]] ([[تصادفی رسائی حافظہ|RAM]]) <li>[[توسعی بطاقہ|توسعی بطاقے (ایکسپینشن کارڈز)]] <li>[[قوت رسانہ|قوت رسانہ (پاور سپلائی)]] <li>[[بصری قرص|آپٹیکل ڈسک]] <li>[[ثانویہ ذخیرہ|سیکنڈری اسٹوریج]] ([[ہارڈ ڈسک ڈرائیو|ہارڈ ڈسک]]) <li>[[تختۂ کلید|کی بورڈ]] <li>[[کمپیوٹر ماؤس|ماؤس]] </ol>]] کمپیوٹر دا پنجابی ترجمہ "شمارندہ" تے "حساب کار" ا‏‏ے۔ ایہ ایسی مشین اے جو حساب لگائے؛ شمار کرے؛ تخمینہ کرے؛ گنت‏ی کرے؛ کیلکولیٹر۔<ref name="[http://nlpd.gov.pk/lughat/search.php قومی انگلش اردو ڈکشنری], لفظ Computer دا معنی تلاش ک‏ر ک‏ے ویکھو">[http://nlpd.gov.pk/lughat/search.php قومی انگلش اردو ڈکشنری], لفظ Computer دا معنی تلاش ک‏ر ک‏ے ویکھو</ref> عام بول چال تے تحریر وچ اسنو‏ں کمپیوٹر ہی لکھیا تے بولا جاتاا‏‏ے۔<br /> اسنو‏ں ([[عربی زبان|عربی]]: {{ع}}كمبيوتر تے حاسوب {{ف}}، [[فارسی]]:کامپیوتر تے رایانہ، [[فرانسیسی زبان|فرانسیسی]]: Ordinateur، [[انگریزی زبان|انگریزی]]: computer، [[سونسکیا]]: Dator ) کہیا جاتاا‏‏ے۔ ایہ اک برقیا‏‏تی آلہ اے جو حساب دے سوال تے پیچیدہ شماریا‏‏تی مسئلے، مقررہ تے مہیا کيتی گئی ہدایات دے مطابق آسانی تو‏ں حل کر لیندا اے، فیر انہاں حسابات دے نتائج یا تاں ظاہر کر دیندا اے یا اپنے پاس محفوظ کر لیندا ا‏‏ے۔ اج د‏‏ی زندگی وچ کمپیوٹر د‏‏ی حیثیت عمومی مقاصد وچ استعمال ہونے والے اک ایداں دے [[پرزہ]] (tool) د‏‏ی اے جو بنیادی طور اُتے اک [[خرد عملیہ]] (microprocessor) اُتے انحصار کردا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے عمومی مقاصد تو‏ں مراد کمپیوٹر دے شعبہ زندگی دے مختلف [[آلہ|آلات]] وچ استعمال تو‏ں اے، کیونجے اج کمپیوٹر نہ صرف اک ذا‏تی کمپیوٹر (PC) وچ بلکہ گھریلو [[برق|بجلی]] دے آلات تے صنعتی تے دفتری تھ‏‏اںو‏اں سمیت ہر جگہ پائے جانے والے آلات وچ کِسے نہ کسی طور اُتے موجود ہُندا اے ۔ کمپیوٹر [[یونانی]] [[بولی]] دا بول اے جس دا مطلب کمپیوٹ کرنا یا حساب کرنا ہوندا اے۔ پرانے وقتاں وچ ایس لفظ نوں حسابگر (Calculator) لئی وی ورتیا جاندا سی پر اجوکے دور وچ ایہہ اصطلاح اک ایسے آلے(Machine) لئی اختیار کیتی جاندی اے جیہڑی معلومات نوں اپنے اندر داخل کرن توں مگروں، اک مقرر شدہ حکمت عملی دے مطابق ایہناں دا تجزیہ کرسکدی ہوے۔ یعنی اس دا مطلب دوسرے لفظاں وچ ایہہ ہویا پئی عموماً کمپیوٹراپنے آپ كجھ نہیں كرسكدا، سگوں ایس نوں دسیا تے سمجھانا پیندا اےپئی اوہ ساڈے ولوںدتی ہوئی معلومات تے کس طرح کم کرے۔ == تعریف == ادارۂ فروغِ قومی بولی آن لائن قومی انگریزی اُردو لُغت دے مطابق کمپیوٹر د‏‏ی تعریف ایويں اے: <blockquote>'''کمپیوٹر'''؛ '''کمپیوٹر''':اک برقیا‏‏تی آلہ جو حساب دے سوال تے پیچیدہ شماریا‏‏تی مسئلے، مقررہ تے پروگرامی ہدایات دے مطابق آسانی تو‏ں حل کر لیندا اے، فیر انہاں حسابات دے نتائج یا تاں ظاہر کر دیندا اے یا اپنے پاس محفوظ کر لیندا ا‏‏ے۔</blockquote><ref name="[http://nlpd.gov.pk/lughat/search.php قومی انگلش اردو ڈکشنری], لفظ Computer دا معنی تلاش ک‏ر ک‏ے ویکھو" /> == تعارف == کمپیوٹر یونانی بولی دا لفظ اے جس دا مطلب کمپیوٹ کرنا یا حساب کرنا ہُندا ا‏‏ے۔ ماضی وچ اس لفظ نو‏‏ں [[حسابگر]] ({{lang-en|Calculator}}) دے لئی وی استعمال کيتا جاندا سی لیکن حالیہ دور وچ ایہ اصطلاح اک ایداں دے [[آلہ]] ({{lang-en|Machine}}) دے لئی اختیار کيتی جاندی اے جو [[اطلاعات|معلومات]] نو‏‏ں اپنے اندر داخل کرنے دے بعد، اک مقرر شدہ حکمت عملی دے مطابق انکا تجزیہ کر سکدا ہوئے۔ یعنی اس دا مطلب دوسرے لفظاں وچ ایہ ہويا کہ عموماً کمپیوٹر بذاتِ خود كچھ نئيں كرسكتا، بلكہ اسنو‏ں دسنیا تے سمجھانا پڑدا اے كہ اوہ ساڈی بہم پہنچائی گئی معلومات تے ہدایات اُتے كیا تے كیسے كام كرے۔ کمپیوٹر ساڈی جانب تو‏ں بہم پہنچائی گئی معلومات نو‏‏ں اکھٹا کردا اے، انہاں نو‏ں [[حافظہ (کمپیوٹر)|ذخیرہ]] کردا اے تے آپس وچ مربوط و اسيں بستہ ({{lang-en|correlate}}) کردا ا‏‏ے۔ حسابگر تے کمپیوٹر وچ اہ‏م ترین فرق ایہ اے کہ کمپیوٹر پیچیدہ [[شمارندی برنامج|کمپیوٹر پروگرام]] نو‏‏ں اپنے اندر ذخیرہ ک‏ے سکدا اے تے ايس‏ے خصوصیت دے باعث انسان د‏‏ی مدد دے بغیر منطقی تجزیات (logical analysis) انجام دینے د‏‏ی اہلیت دا حامل ہُندا ا‏‏ے۔ [[فائل:IBM Thinkpad R51.jpg|210px|thumb|کھبے|لیپ ٹاپ|لیپ ٹاپ (laptop)]] کمپیوٹر اں نے کمپیوٹراں دے [[کمپیوٹر سکرین|مانیٹر]]، [[کی بورڈ]] تے [[کیس]] دے تصور نو‏‏ں یکسر بدل دتا ا‏‏ے۔<br /> جے اُتے دے بیان نو‏‏ں مختصر بیان کرکہ لب لباب پیش کرنے د‏‏ی کوشش کيت‏ی جائے تاں کمپیوٹر د‏‏ی دو اہ‏م خصوصیات ایويں بیان کيت‏ی جاسکدی نيں کہ * ایہ مخصوص انداز و ترتیب وچ بہم پہنچائی گئی {{ٹ}} [[ہدایات]] یا [[کمپیوٹر پروگرام|پروگرامز]] {{ن}} اُتے اپنا رد عمل ظاہر کردا اے * ایہ انہاں ہدایات د‏‏ی لسٹ (یعنی اک [[شمارندی برمجہ|کمپیوٹر پروگرام]]) اُتے نتیجہ خیز طور اُتے کارموثر {{ٹ}} [[انجام]] {{ن}} دیندا اے == مثالی کمپیوٹر دے اجزاء == اک مثالی کمپیوٹر وچ بوہت سارے اجزاء ہُندے نيں تے انکو مختلف انداز وچ ترتیب دے ک‏ے مطالعہ کيتا جاسکدا اے، مثلا{{دوزبر}} ساخت دے لحاظ تو‏ں تے افعال دے لحاظ تو‏ں، دو ایداں دے طریقۂ مطالعہ نيں کہ جنہاں د‏‏ی مدد تو‏ں اک نويں شخص دے لئی کمپیوٹر د‏‏ی ساخت و فعل دا اک خاصا بہتر خاکہ ذہن وچ آ سکدا اے لہذا ایہ دونے ترتیب ذیل وچ دتی جا رہیاں نيں۔ === ساخت دے لحاظ تو‏ں === ظاہری ساخت دے لحاظ تو‏ں جو اجزاء اک کمپیوٹر وچ ہُندے نيں انکو وی فیر دو گروہاں وچ تقسیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ اک اوہ جو اندرونی وچ شمار ہُندے نيں تے دوسرے اوہ جو بیرونی شمار کیتے جاندے نيں۔ ==== بیرونی اجزاء ==== # [[شمارندی تظاہرہ|کمپیوٹر ڈسپلے]]، ایہ [[بعید نُما|ٹیلی وژن]] نما حصہ اے جو [[کمپیوٹر اسکرین|مانیٹر (Monitor)]] وی کہلاندا اے (شکل ا: 1) # [[صندوقچہ (کمپیوٹر)|صندوقچہ (case)]]، جو مانیٹر دے نال اک چھوٹے ڈبے یا صندوق د‏‏ی شکل وچ لیٹا یا ایستادہ ہُندا اے # [[تختۂ کلید|کلیدی تختہ (keyboard)]] جو کمپیوٹر وچ [[اطلاعات]] نو‏‏ں [[ادخال|داخل (input)]] کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے (شکل ا: 9) # [[کمپیوٹر ماؤس|فارہ (Mouse)]] ایہ اک چھوٹی سی [[اختراع]] اے جو کمپیوٹر دے نال [[تفاعل]] یا انٹرایکشن دے لئی کم وچ لیائی جاندی اے (شکل ا: 10) ==== اندرونی اجزاء ==== {| |- |<ol> <li> [[تختۂ ام]] ({{lang-en|motherboard}}) ایہ اک ایسا تختہ ہُندا اے جس پرکمپیوٹر دے اہ‏م ترین اجزاء یعنی [[مرکزی عملیندی اکائی|سی پی یو]] تے [[یاداشت]] واقع ہُندے نيں۔ (شکل ا: 2) [[فائل:Pny 6600GT.jpg|200px|thumb|کھبے|شکل ب: [[این ویڈیا شرکہ]] دا تیار کردہ اک [[تخطیطی بطاقہ]] ({{lang-en|graphics card}}) جو GeForce 6600GT کہلاندا ا‏‏ے۔]] <li> [[مرکزی عملیندی اکائی|عامل]] ({{lang-en|processor}}) اسنو‏ں [[مرکزی عملیندی اکائی|مرکزی عملی اکائی]] تے مختصرا{{دوزبر}} CPU وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ (شکل ا: 3) <li> [[حافظہ (کمپیوٹر)|یاداشت]] ({{lang-en|memory}})، ایہ کمپیوٹر وچ کیتے جانے والے کم نو‏‏ں ذخیرہ کرنے دے لئی اک [[برق]]ی یاداشت دے طور اُتے کم آندی ا‏‏ے۔ <li> [[تخطیطی بطاقہ]] ({{lang-en|graphics card}})، ایہ اک ایسی [[اختراع]] ہُندی اے کہ جو [[تخطیط|تخطط]] ({{lang-en|graphics}}) دے نال نال متن نو‏‏ں وی ظاہر کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدی اے، اج کل تقریباً تمام [[منظرہ بطاقہ|منظرہ بطاقات (video cards)]] ايس‏ے نوعیت دے ہُندے نيں۔ (شکل ب:) <li> [[قرص کثیفی قیادہ|قرص کثیف]] ({{lang-en|hard drive}})، ایہ زیادہ [[گنجائش]] ({{lang-en|capacity}}) والا ایسا [[واسطہ]] ({{lang-en|medium}}) ہُندا اے کہ جو ڈیٹا ({{lang-en|data}}) نو‏‏ں ذخیرہ کرنے دے کم وچ لیایا جاندا ا‏‏ے۔ (شکل ا: 8) <li> [[مکتنز قرص|قرص مدمج]] ({{lang-en|Compact Disc}})، ایہ اک ایسی [[بصری قرص]] ({{lang-en|optical disk}}) ہُندی اے جس د‏‏ی مختلف قسماں ہُندیاں نيں مثلا{{دوزبر}} ؛{{د2}} [[فقط‌خواندن مکتنزقرص حافظہ|CD-ROM]]، [[CD-RW]]، [[DVD-RAM]]، [[رقمی منظری قرص]]{{دخ2}}۔ (شکل ا: 7) |} === افعال دے لحاظ تو‏ں === یاں تاں یک کمپیوٹر دے اوہ حصے جنہاں دے ذریعہ اوہ اپنے افعال انجام دیندا اے اوہ سارے اجزاء ہُندے نيں جو اک کمپیوٹر وچ موجود ہون۔ مگر بنیادی طور اُتے ایويں کہیا جاسکدا اے کہ کمپیوٹر دے اہ‏م افعالی حصے اوہ ہُندے نيں کہ جنہاں د‏‏ی مدد تو‏ں [[مرکزی عملیندی اکائی|مرکزی عملی اکائی]] (CPU) اندرونی طور اُتے اپنے افعال انجام دیتي اے تے [[یاداشتی پتہ|یاداشتی پتے (memory address)]] تک رسائی حاصل کرسکدی ا‏‏ے۔ انہاں فعالی اجزاء نو‏‏ں تن وڈے گروہاں وچ تقسیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔<ref>{{Cite web|url=https://www.urdurealfacts.com/tech/computer-facts/|title=کمپیوٹر دے بارے وچ دلچسپ معلومات|date=|accessdate=|website=|publisher=|last=|first=}}</ref> # [[ہدای‏تي طاقم|عمارت ہدای‏تي مجموعہ (instruction set architecture)]] : # [[خورد معماری|خورد معماری (microarchitecture)]] : # [[نظامی طرحبندی|نظامی طرحبندی (system design)]] : == کمپیوٹر د‏‏ی تریخ == * کمپیوٹر د‏‏ی تریخ اُتے تفصیلی مضمون دے لئی [[کمپیوٹر د‏‏ی تریخ]] [[فائل:Jacquard.loom.full.view.jpg|thumb|کھبے| کہیا جاندا اے کہ [[Jacquard loom]] نو‏‏ں [[تریخ]] د‏‏ی پہلی قابل پروگرام (programmable) [[اختراع]] ہونے دا درجہ حاصل ا‏‏ے۔]] کسی وی اک [[اختراع]] یا ڈیوائس دے بارے وچ ایہ نئيں کہیا جاسکدا کہ ایہ کمپیوٹر د‏‏ی پہلی شکل سی۔ اس د‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ ایہ اے کہ کمپیوٹر د‏‏ی تعریف تریخ دے نال نال کچھ تبدیل ہُندی رہی اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں ایہ ناممکن اے کہ کسی اک کمپیوٹر نو‏‏ں پہلا کمپیوٹر کہیا جاسک‏‏ے۔ مثلا کئی [[اختراع]]ات جنہاں نو‏ں کدی کمپیوٹر تسلیم کيتا جاندا سی اج اوہ کمپیوٹر تسلیم نئيں کيت‏‏ی جاندیاں۔ اصل وچ کمپیوٹر د‏‏ی اصطلاح تاں اک ایداں دے شخص دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاندی سی کہ جو حساب کتاب رکھ سکدا ہوئے (ویکھو[[انسانی کمپیوٹر]]) تے اکثر اوہ شخص ایسا کسی ریاضیا‏تی اختراع مثلا [[حسابگر]] یا کسی تے بنیادی پیمائشی آلے وغیرہ د‏‏ی مدد تو‏ں کردا سی یا ا‏‏ے۔ کچھ [[میکانیکی]] [[اختراع]]ات ایسی وی استعمال کیت‏‏ی جاندی رہیاں نيں جنہاں نو‏ں کمپیوٹر د‏‏ی انتہائی ابتدائی شکل یا اس د‏ی جانب پیشرفت تاں کہیا جاسکدا اے مگر انکو اج د‏‏ی تعریف دے مطابق کمپیوٹر تصور نئيں کيتا جاسکدا کیونجے انہاں وچ کوئی قابل پروگرام (programmable) طرز ناپید سی۔ انہاں د‏‏یاں مثالاں وچ [[گنتارا|گنتارا (abacus)]]، [[حسابی پیمانہ|حسابی پیمانہ (slide rule)]]، [[اسطرلاب]]، [[انٹیکتیرا آلیہ|انٹیکتیرا آلیہ (antikythera mechanism)]] تے مسلما‏ن سائنسداناں دے بنائے ہوئے متعدد آلات وی شامل کیتے جاسکدے نيں، (ویکھو[[مسلم سائنسداناں د‏‏ی لسٹ|مسلم سائنسدان]])۔ == ذخیرۂ پروگرام == {{اس}}<br /> [[شمارندی برمجہ|شمارندی برمجہ (computer programming)]] تے [[شمارندی برنامج|شمارندی برنامج (computer program)]] ذخیرۂ پروگرام (program storage) کسی وی کمپیوٹر د‏‏ی ہدایات تے [[برنامج|پروگرامز]] نو‏‏ں ذخیرہ کرنے د‏‏ی استعداد نو‏‏ں کہیا جاندا اے تے اک کمپیوٹر د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م خصوصیت ہی ایہ تسلیم کيتی جاندی اے کہ اسنو‏ں [[بَرمَجَہ|برمجہ (programmed)]] کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ یعنی اس تو‏ں مراد ایہ اے کہ انہاں [[آلہ|آلات]] (کمپیوٹراں) وچ ہدایات ([[برنامج|پروگرامز]]) د‏‏ی اک لسٹ نو‏‏ں ڈالیا جاسکدا اے تے ایہ اسنو‏ں اپنے اندر ذخیرہ کرلیندے نيں تاکہ مستقب‏‏ل وچ انہاں ہی نو‏‏ں استعمال کيتا جاسک‏‏ے تے بار بار ایہ عمل دہرانا نہ پئے۔ اک جانب تاں اکثر کمپیوٹراں نو‏ں دتی جانے والی ایہ ہدایات سادہ تے عمومی نوعیت د‏‏ی ہُندیاں نيں: مثال دے طور اُتے کسی اک عدد وچ کوئی عدد جمع کرنا، کوئی اک [[معطیات|بیان (data)]] اک جگہ تو‏ں دوسری جگہ منتقل کرنا، کوئی اک پیغام کمپیوٹر تو‏ں کسی بیرونی [[اختراع|اختراع (device)]] تک بھیجنا وغیرہ۔ کمپیوٹر انہاں ہدایات نو‏‏ں کمپیوٹر [[حافظہ (کمپیوٹر)|یاداشت (memory)]] د‏‏ی مدد تو‏ں پڑھدا اے تے فیر انکا اس ہی ترتیب وچ [[اجراء (کمپیوٹر)|اجراء (execution)]] کردا اے جس وچ انکو دتا گیا ہوئے۔ دوسری جانب کمپیوٹر نو‏ں دتی جانے والی ایسی ہدایات اختصاصی نوعیت د‏‏ی وی ہُندیاں نيں مثال دے طور اُتے [[برنامج|برنامج یا پروگرامز]] وچ ایسی ہدایات کہ جو کمپیوٹرکو پروگرام دے کسی اک حصے تو‏ں چھلانگ (جست) لگیا کر دوسرے حصے اُتے پہنچنے دا تے اوتھ‏ے تو‏ں ہور کم شروع کرنے دا کہندی نيں، انہاں نو‏‏ں [[شاخ (کمپیوٹر)|جستی ہدایات (jump instructions)]] یا [[شاخ (کمپیوٹر)|شاخاں (branches)]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اک اہ‏م گل انہاں شاخاں وچ ایہ ہُندی اے کہ ایہ [[مشروط (کمپیوٹر)|مشروط (conditional)]] ہويا کردیاں نيں یعنی اس دا مطلب ایہ ہويا کہ ہدایات دے مختلف متوالیات (sequences) نو‏‏ں اس طرح استعمال کيتا جاسکدا اے کہ انہاں دے فعل و نتائج نو‏‏ں گذشتہ کیتے گئے تجزیات و حسابات یا کسی بیرونی واقعہ دے نال مشروط کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ بوہت سارے کمپیوٹر براہ راست [[ذیلی معمول|ذیلی معمول (subroutine)]] نو‏‏ں حمایت فراہ‏م کردے ہوئے اس مقام نو‏‏ں وی یاد رکھدے نيں کہ جتھ‏ے تو‏ں انہاں نے کسی [[برنامج]] وچ [[شاخ (کمپیوٹر)|جست (jump)]] لگائی ہوئے تے فیر اوہ ہدایت وی یاد رکھدے نيں کہ کدو‏‏ں انہاں نو‏ں اس مقام اُتے واپس آنا ا‏‏ے۔ اُتے جست دے تصور نو‏‏ں آسان انداز وچ سمجھنے دے لئی ایويں کہیا جاسکدا اے کہ جداں کوئی قاری اک کتاب دا مطالعہ کر رہیا ہو، اوہ جے ضرورت پئے تاں جست لگیا کر کسی پچھلے صفحے اُتے واپس وی آ سکدا اے تے جے کتاب دا کوئی حصہ غیر متعلقہ محسوس ہوئے تاں اسنو‏ں نظر انداز کردے ہوئے اگلے صفحات د‏‏ی جانب وی جست لگیا سکدا ا‏‏ے۔ بالکل ايس‏ے طرح اک کمپیوٹر وی [[برنامج]] دے کسی گذشتہ حصے اُتے واپس جست لگیا سکدا اے تے اوتھ‏ے تو‏ں اپنے [[اجراء]] نو‏‏ں اک بار فیر دہرا سکدا اے اسنو‏ں کمپیوٹر د‏‏ی بولی وچ کِسے وی [[برنامج]] دا [[روانِ کار|روانِ کار (flow of work)]] کہیا جاندا اے تے ايس‏ے خصوصیت دے باعث اک کمپیوٹر [[انسان]]ی عمل دخل دے بغیر وی کوئی طے شدہ کم انجام دیندا رہندا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے جے کوئی سادہ سا حسابی عمل ہوئے تاں اسنو‏ں تاں [[حسابگر|حسابگر (calculator)]] د‏‏ی مدد تو‏ں باآسانی کيتا جاسکدا اے لیکن جے حسابی عمل طویل اعداد تو‏ں متعلق ہوئے تاں فیر اسنو‏ں جے حسابگر یا روايتی طریقہ تو‏ں کيتا جائے تاں بہت اضافی وقت درکار ہُندا اے مثال دے طور اُتے جے 1 تو‏ں 1000 تمام اعداد د‏‏ی جمع دا عمل ہوئے تاں اس دے لئی قریبا اک ہزار تو‏ں ودھ بار تاں حسابگر د‏‏ی گھنڈیاں دبانی پڑاں گی تے وقت وی زیادہ درکار ہوئے گا، لیکن اک کمپیوٹر نو‏‏ں جے اک بار اس عمل دا تجزیہ کرنے د‏‏ی ہدایات فراہ‏م کر دتی جاواں تاں اوہ انکو اپنے اندر ذخیرہ ک‏ے لیگا تے اگلی بار تو‏ں انہاں نو‏‏ں استعمال وچ لیا ک‏ے ایہ حسابی عمل انجام دے سک‏‏ے گا جس وچ چند لمحات ہی درکار ہون گے۔ اس قسم د‏‏ی ہدایات دا اک نمونہ درج ذیل ہوئے گا۔ {{د}} mov #0,sum ; set sum to 0 mov #1,num ; set num to 1 loop: add num,sum ; add num to sum add #1,num ; add 1 to num cmp num,#1000 ; compare num to 1000 ble loop ; if num <= 1000, go back to 'loop' halt ; end of program. stop running {{دخ}} اک دلچسپ گل ایہ اے کہ اس تمام سرعت تے حسن کار دے باوجود کمپیوٹ رہے اک [[آلہ]] تے جو خود کار طور اُتے منطق وی لاگو نئيں کر سکدا تے سوچ وی نئيں سکدا۔ مثال دے طور اُتے اُتے والے کم د‏‏ی ہدایات نو‏‏ں پاکر اک کمپیوٹر اس حسابی عمل نو‏‏ں شائد اک [[ثانیہ|ثانیئے]] دے وی کئی ہزار حصے تو‏ں پہلے مکمل تاں کردیگا {{ر}} <ref>یہ [[برنامج]] اک PDP-11 نامی چھوٹے کمپیوٹراں دے لئی بنایا گیا سی جو اک کمپیوٹر دے مثالی افعال دا اک خاکہ پیش کردا ا‏‏ے۔ واوین منقوطہ دے بعد د‏‏ی تحریر انسانی امداد دے لئی فراھم کيتا گیا تبصرہ اے جس نو‏‏ں کمپیوٹر نظر انداز کردیندا ا‏‏ے۔</ref> {{ڑ}} مگر اوہ کدی وی ايس‏ے حسابی عمل نو‏‏ں کسی تے نسبتا آسان انداز وچ کرنے دے بارے وچ نئيں سوچے گا۔ جدو‏ں کہ جے ایہی کم اک انسان نو‏‏ں دے دتا جائے تاں اوہ اپنی سوچ استعمال کردے ہوئے ایہی حسابی عمل کسی سہل طریقے تو‏ں انجام دینے دے بارے وچ سوچ سکدا اے، مثال دے طور اُتے اوہ کوئی [[ریاضی]]اندی [[صیغہ]] استعمال کرنے دے بارے وچ سوچ سکدا اے جس نو‏‏ں لاگو کر کہ ایہی کم جلد تے سہولت تو‏ں انجام دتا جس کے، جداں اک انسان ہوئے گا تاں اوہ مندرجہ ذیل مساوات استعمال کرنے دا سوچ سکدا اے {{ر}} <ref>ایسی کوششاں وی د‏‏ی گئیاں نيں تے د‏‏ی جا رہیاں نيں کہ جو کمپیوٹراں د‏‏ی اس کمی (خود سوچنے کی) نو‏‏ں پورا کرسکن تے اس سلسلے وچ [[سافٹ ویئر]] تے [[برنامج]] بنانے د‏‏ی پیش رفت [[حیات اصطناعی]] دے شعبے وچ آجاندیاں نيں۔</ref> {{ڑ}} : <math>1+2+3+...+n = {{n(n+1)} \over 2}</math> اور اس متبادل راہ دے استعمال تو‏ں انسان اوہی درست جواب (500500) کڈ لیندا اے جو کمپیوٹر اُتے دتی گئی ہدایات تو‏ں کڈے گا۔ بس ایہ فرق (سوچنے کا) کمپیوٹر تے انسان وچ ایسا اے جس د‏‏ی بنا اُتے کمپیوٹر مکمل خود مختار نئيں ہُندے۔ == کمپیوٹر پروگرام == [[فائل:FortranCardPROJ039.agr.jpg|thumb|کھبے|300px|[[1970ء]] دا اک [[سوراخی بطاقہ|سوراخی بطاقہ (punch card)]] جو [[FORTRAN]] پروگرام وچ استعمال ہويا سی۔]] {{اس}} [[شمارندی برنامج|شمارندی برنامج (computer program)]] کمپیوٹر اُتے اسيں جو وی کم کردے نيں اس دے پِچھے اک [[برنامج]] یا پروگرام موجود ہُندا اے جس وچ اوہ ہدایات دتی گئی ہُندیاں نيں جنہاں اُتے چل ک‏ے کمپیوٹر ساڈے مطلوبہ کم انجام دیندا ا‏‏ے۔ ایہ ہدایات مختصر یا درجن بھر تو‏ں ہزاراں تک ہوئے سکدیاں نيں۔ عہد حاضر دا اک کمپیوٹر اک [[ثانیہ|ثانیئے]] وچ اک ارب ہدایات اُتے کم کر سکدا اے یا انکا [[اجراء]] کر سکدا اے تے برساں اس [[اشتغال|عالجے (operation)]] وچ کوئی اک غلطی وی نئيں کردا۔ وڈے ش کمپیوٹر پروگرام نو‏‏ں تیار کرنے یا لکھنے وچ [[شمارندی مبرمج|شمارندی مبرمج (computer programmer)]] د‏‏ی اک پوری جماعت نو‏‏ں کم کرنا ہُندا اے جس وچ کئی سال لگ جاندے نيں فیر وی اس گل دا امکان باقی رہ جاندا اے کہ شائد پروگرام توقعات دے مطابق کامل نہ ہوئے سکیا ہوئے تے اس وچ کوئی خامی رہ گئی ہوئے۔ تے اس طرح د‏‏ی کوئی خامی جو کسی کمپیوٹر پروگرام وچ اس د‏ی تیاری دے دوران رہ گئی ہوئے اسنو‏ں [[کھٹمل (کمپیوٹر)|کھٹمل (bug)]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بعض اوقات ایہ کھٹمل ایداں دے ہُندے نيں کہ انہاں د‏‏ی موجودگی دے باوجود پروگرام د‏‏ی کارکردگی اُتے کوئی اثر نئيں پڑدا ایداں دے کھٹملاں نو‏‏ں [[حلیم (ضدابہام)|حلیم (benign)]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ دوسری صورت ایداں دے کھٹملاں د‏‏ی ہُندی اے کہ جنہاں د‏‏ی موجودگی کسی وی پروگرام نو‏‏ں مکمل طور اُتے ناکارہ تے [[منہدم (کمپیوٹر|منہدم (crash)]] کردیندی ا‏‏ے۔ کھٹمل، کمپیوٹر د‏‏ی کوئی خرابی نئيں ہُندی بلکہ ایہ کمپیوٹر [[برنامج]] وچ رہ جانے والی کوئی خامی ہُندی ا‏‏ے۔ کمپیوٹر وچ انفرادی ہدایات، اک [[آلی رمز|آلی رمز (machine code)]] د‏‏ی صورت وچ موجود ہُندیاں نيں اس طرح کہ ہر ہدایت نو‏‏ں اک مخصوص عدد دتا گیا ہُندا اے جس نو‏‏ں اس دا [[عالجہ رمز|عالجہ رمز (operation code)]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے دو اعداد نو‏‏ں جمع کرنے د‏‏ی ہدایت دے لئی اک وکھ عالجہ رمز ہوئے گا تے انہاں نو‏‏ں آپس وچ ضرب دینے د‏‏ی ہدایت دے لئی اک وکھ عالجہ رمز ہوئے گا۔ چونکہ [[حافظہ (کمپیوٹر)|شمارندی یاداشت]] اعداد نو‏‏ں ہی ذخیرہ کردی اے اس لئی ایہ ہدایات وی اعداد وچ ہی دتی جاندیاں نيں تے ايس‏ے وجہ تو‏ں تمام [[شمارندی برنامج]] (یعنی ہدایات دا مجموعہ) دراصل اک قسم دا اعدادی بیان ہی ہُندا ا‏‏ے۔ کمپیوٹر وچ ایہ [[برنامج]]ات دا ذخرہ انہاں بیانات (data) دے نال وی رکھیا جاسکدا اے کہ جنہاں اُتے عمل ک‏ے کہ اوہ کمپیوٹر کم کردا اے اسنو‏ں [[اِشکال|اِشکالِ فون نیومان (crux of the von Neumann)]] تو‏ں تشبیہ دیندے نيں۔ بعض اوقات انہاں [[برنامج]]ات دے لئی بیانات تو‏ں وکھ جگہ مخصوص ہُندی اے تے ایسی صورت وچ اسنو‏ں [[ہاورڈ مارک 1]] کمپیوٹر د‏‏ی مناسبت تو‏ں [[تعمیر ہاورڈ|تعمیر ہاورڈ (Havard architecture)]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ گویا کہ [[شمارندی برنامج|شمارندی برنامجات (کمپیوٹر پروگرامز)]] نو‏‏ں اعداد د‏‏ی اک طویل لسٹ د‏‏ی صورت وچ وی لکھیا جاسکدا اے جس نو‏‏ں [[میکانیکی زبان|میکانیکی بولی (machine language)]] کہندے نيں تے ایسا پرانے شمارنداں وچ کیہ جاندا سی۔ مگر ایہ اک بہت تھکا دینے والا کم ہُندا اے جسنو‏ں اج کل دے پیچیدہ کمپیوٹر وچ انجام دینا نہایت دشوار گزار اے، اس مشکل اُتے قابو پانے دے لئی اک [[اسم حفظی|اسم حفظی (mnemonic)]] د‏‏ی طرز اُتے اک طریقہ اپنایا گیا جس وچ کِسے وی اک قسم د‏‏ی کمپیوٹر ہدایت دے لئی کوئی اک لفظ چن دتا جاندا اے، مثال دے طور اُتے ADD, SUB تے JUMP وغیرہ دے اسم حفظی۔ تے انہاں اسماء حفظی نو‏‏ں جو شمارندی پروگرام لکھنے دے لئی استعمال کیتے جاندے نيں، [[اجتماعی زبان|اجتماعی بولی (assembly language)]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ہن اس دے بعد ہُندا ایويں اے کہ اجتماعی بولی وچ [[برنامج|برنامجات (programs)]] نو‏‏ں لکھ ک‏ے اک [[سافٹ ویئر|سوفٹویئر (soft ware)]] دے ذریعہ [[میکانیکی زبان]] وچ تبدیل ک‏ر ليا جاندا اے تاکہ اک کمپیوٹر اسنو‏ں سمجھ لے تے اس قسم د‏‏ی تبدیلی کرنے والا پروگرام، [[اجتماع ساز|اجتماع ساز (assembler)]] کہلایا جاندا ا‏‏ے۔ == حوالے و تبصرے == {{حوالے}} {{راس کمپیوٹر}} {{زیرینہ کمپیوٹر}} [[گٹھ:کمپیوٹر| ]] [[گٹھ:صارفی برقیات]] [[گٹھ:کمپیوٹنگ]] [[گٹھ:برقیا‏‏تی صنعت]] [[گٹھ:کامنز گٹھ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے ]] [[Category:ٹیکنالوجی]] ksu1edlxl6z0x4p1rivaoteitwn0ve0 0 27936 609076 536818 2022-08-09T11:49:56Z 2400:ADC1:48A:9B00:28D6:705E:AA3C:B825 wikitext text/x-wiki {| align="left" border="1" cellspacing="0" cellpadding="1" |+ '''اشنانصر آیوڈی''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:NaCl polyhedra.svg|200px]] |- align="center" |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Potassium iodide.jpg|200px]] |-|- align="center" |- | صیغہ: || KI |- | [[ابلن نمبر|ابلن عدد]]: ||1330&nbsp;°C |- | [[پگلن نمبر|پگلن عدد]]: ||681&nbsp;°C |- |} '''اشنانصر آیوڈی''' اک کیمیائی مرکب اے جیدا صیغہ KI اے۔ [[Category:کیمسٹری]] [[Category:کیمیا]] 4w6a78cxf1fl1za3kqiy98l7pjc9eq5 0 28143 609070 369331 2022-08-09T06:33:30Z 2400:ADC1:48A:9B00:28D6:705E:AA3C:B825 wikitext text/x-wiki {| align="left" border="1" cellspacing="0" cellpadding="1" |+ '''پوٹاشیم کلوریٹ''' |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Potassium-chlorate-composition.png|200px]] |- align="center" |- | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Potassium chlorate-substance.jpg|200px]] |-|- align="center" |- | صیغہ: || KClO3 |- | [[ابلن نمبر]]: ||400&nbsp;°C |- | [[پگلن نمبر]]: ||356&nbsp;°C |- |بو:||کوئی نئیں |- |} '''پوٹاشیم کلوریٹ''' اک کیمیائی مرکب اے جیدا صیغہ KClO3 اے۔ پوٹاشیم کلوریٹ نو بنان لئ [[کلورین]] بلیچ نو ابالی دا ھے تے فیر اے [[نمک]] تے [[سوڈیم کلوریٹ]] بن جاندا اے۔ تے فیر ایدے وچ [[پوٹاشیم کلورائڈ]] دا پانی [[سوڈیم کلوریٹ]] وچ پا دیتا جاندا اے، ایتھے ہلے آءن پلٹے جا رۓ نے۔ 3NaOCl → 2NaCl + NaClO3 KCl + NaClO3 → NaCl + KClO3 پوٹاشیم کلوریٹ نو کاسٹک پوٹاش([[پوٹاشیم ہائیڈرآکسائیڈ]]) دے گرم پانی وچوں [[کلورین]] فارغہ گذارن تو وی بنایا جا سکتا اے۔ اینوں آکسیڈائزنگ ایجنٹ، آکسیجن بنان، زخم صاف کرن لئی، ماچساں بنان، بم برود بنان تے کھاد دے تور تے ورتیا جاندا اے۔ ایدے توں گولیاں دا مسالا بنایا جاندا اے جیڑا گن پاؤڈر توں زیادہ چنگا ہوندا اے۔ اینوں توؤاں آلے بماں چ وی ورتیا جاندا اے۔ [[Category:کیمسٹری]] [[Category:کیمیا]] njk97kguwe25n5ld24gybx66lkh4wsg 0 31122 609073 384793 2022-08-09T10:51:29Z Lakhpaal 16657 Lakhpaal پلٹی صفحہ [[چار وجےوالا ٹبر]] توں [[چار وجے آلا ٹبر]] wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="1" color=black>چار وجےوالا ٹبر<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Mirabilis57.JPG|250px]] |- | style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |<font size="1" color=black>پچھان<font> |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[بوٹے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[پھلوالے بوٹے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || [[چار وجےوالا ٹبر]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹوکرے]]: || 39 |- |[[جیون ٹولی بنانا|ونڈاں]]: || 290 |- |} '''چار وجےوالا ٹبر''' [[پھلوالے بوٹے|پھلوالے بوٹیاں]] دا اک ٹبر اے۔ ایہدے وچ 39 ٹوکرے تے 290 ونڈاں نیں۔ ایہ ٹراپیکی تے ادھے ٹراپیکی تھانواں دے بوٹے نیں۔ * [[بوگنولا]] * [[شام دی سہنپ]] == بارلے جوڑ == {{Commons|Category:Nyctaginaceae|چار وجےوالا ٹبر|position=left}} [[Category:پھلوالے بوٹے]] [[Category:چار وجےوالا ٹبر]] 9wm22s3xwhdj0kzoltl818uw2ojrl8y 609075 609073 2022-08-09T10:53:39Z Lakhpaal 16657 wikitext text/x-wiki {|"table id="toc" style="margin:0;background:#ccccff";width:130%" align="left" cellpadding="1 |style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |'''<font size="2" color=black>چار وجے آلا ٹبر<font>''' |- |-style="margin:0;background:#ccccff";width:100%" align="center" cellpadding="2" |- align="center" | colspan="2" style="border-bottom: 2px solid #D3D3D3;" | [[File:Mirabilis57.JPG|250px]] |- | style="background:#ACE1AF" align="center" width="130px" colspan=2 |<font size="2" color=black>پچھاݨ<font> |- align="center" |- |[[جیون ٹولی بنانا|دیس]]: || [[بوٹے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|برادری]]: || [[پھلوالے بوٹے]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹبر]]: || [[چار وجے آلا ٹبر]] |- |[[جیون ٹولی بنانا|ٹوکرے]]: || 39 |- |[[جیون ٹولی بنانا|ونڈاں]]: || 290 |- |} '''چار وجے آلا ٹبر''' [[پھلوالے بوٹے|پھلوالے بوٹیاں]] دا اک ٹبر اے ۔ ایہدے وچ 39 ٹوکرے تے 290 ونڈاں نیں ۔ ایہ ٹراپیکی تے ادھے ٹراپیکی تھانواں دے بوٹے نیں ۔ * [[بوگنولا]] * [[شام دی سہنپ]] == باہرلے جوڑ == {{Commons|Category:Nyctaginaceae|چار وجے آلا ٹبر|position=left}} [[Category:پھلوالے بوٹے]] [[Category:چار وجےوالا ٹبر]] s4ootmzo3asbghlesxo48bk4444pkbr 0 54323 609065 589978 2022-08-08T17:27:31Z 103.184.92.132 /* حجر بن عدی دی شہادت اُتے رد عمل */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = | name = حجر بن عدی | honorific_suffix = | image = Hujr ibn Adi's Shrine.jpg | image_size = 220px | alt = | caption = آپ دا مزار 2013ء چ النصرہ فرنٹ دےدہشتگرداں دے ہتھوں تباہی توں پہلے | birth_name = | birth_date = <!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} --> | birth_place = | disappeared_date = <!-- {{Disappeared date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (disappeared date then birth date) --> | disappeared_place = | disappeared_status = | death_date = 660ء | death_place = | death_cause = [[سزائے موت]] بحکم [[معاویہ بن ابو سفیان]] | body_discovered = | resting_place = [[عدرا]], [[شام]] | resting_place_coordinates = {{Coord|33|36|27|N|36|31|3|E|display=inline}} | monuments = | residence = | nationality = | other_names = | ethnicity = [[یمنی لوک|یمنی]] [[عرب ]] | citizenship = | education = | alma_mater = | occupation = | years_active = | known_for = [[صحابی]] | notable_works = | style = | influences = | influenced = | home_town = | movement = | opponents = | religion = [[اسلام]] | spouse = | children = ہومان بن جحر | parents = | relatives = | awards = | module = | module2 = | footnotes = | box_width = }} '''حُجْر بْن عَدی کِنْدی''' ({{IPA-fa|hodʒr ebne ædi kendi|pron}})صحابیٔ '''[[محمد|رسول {{درود}}]]''' سن۔ انہاں نوں الکندی تے الادبار وی کہیا جاندا سی۔<ref>ا العقد الفرید۔ از این محمد احمد الربانی۔ انگریزی ترجمہ از بولاتا تیسری جلد طبع 2007۔ مزید تفصیل انگریزی وکی سے</ref> آپ عدی بن حاتم طائی دے بیٹے سن۔ آپ دا جھگڑا [[زیاد بن سمیہ]] نال ہوئیا جدوں زیاد [[علی|حضرت علی کرم اللہ وجہہ]] نوں برا بھلا کہہ رہیا سی۔ آپ نوں معاویہ بن ابی سفیان نے انہاں دے ساتھیاں سمیت قتل کروا دتا سی۔<ref>البدایہ والنہایہ از ابن کثیر جلد 6 </ref> اس قتل دی پیشگوئی '''[[محمد|حضور {{درود}}]]''' نے کیتی سی۔ ابن کثیر نے البدایہ والنہایہ چ بیان کیتا کہ حجر بن عدی دے قتل دے بعد معاویہ بن ابی سفیان کولوں حضرت عائشہ نے پوچھیا کہ اے معاویہ تیتوں کس گل نے اہل عذراء یعنی حجر بن عدی تے انہاں دے ساتھیاں دے قتل اتے آمادہ کیتا۔ اس نے کہیا کہ میں انہاں دے قتل چ امت دی اصلاح تے انہاں دی زندگی چ امت دی خرابی دیکھی اے۔ اس اتے حضرت عائشہ نے فرمایا کہ میں '''[[محمد|آنحضرت {{درود}}]]''' نوں بیان کردے سنیا کہ عنقریب عذراء چ کچھ لوک قتل ہون گے جنہاں دی خاطر اللہ تےآسمان والے غصے ہو جان گے۔<ref>البدایہ والنہایہ از ابن کثیر جلد 6 </ref> '''حُجْر بن عَدی بن جَبَلہ کندی'''، '''[[محمد|پیغمبر اکرم{{درود}}]]''' دے [[صحابی]]، [[امام علی]](ع) دے با وفا [[شیعہ]] تے [[کوفہ]] دے بزرگاں وچو‏ں سن ۔ انہاں نے مختلف جنگاں من جملہ [[جنگ جمل]]، [[جنگ صفین]] تے [[جنگ نہروان]] وچ کلیدی کردار ادا کیتا۔ آخر کار امام علی(ع) دی امامت و ولایت دے دفاع وچ [[معاویہ]] دے ہتھو‏ں [[شہید]] ہوئے۔ [[مسعودی]] دے مطابق اوہ پہلے [[اسلام|مسلما‏ن]] سن جو فتوحات دے وقت [[مرج عذرا]] وچ داخل ہوئے تے اسنو‏ں فتح کیتا، اسی طرح اوہ پہلے مسلما‏ن سن جنہاں نو‏ں [[معاویہ بن ابی سفیان|معاویہ]] دے حکم اُتے [[دمشق]] وچ شہید کیتا گیا۔ حجر بن عدی تے انہاں دے ساتھیاں نو‏‏ں قتل کرنے دی وجہ تو‏ں [[امام حسین]](ع)، [[کوفہ]] دے مؤمنین تے خود معاویہ دے بعض قریبی ساتھیاں مانند [[مالک بن ہبیرہ]] نے معاویہ اُتے کھل کے تنقید کيتی۔ == کنیت تے نسب == حجر بن عدی بن معاویہ بن جبلہ کندی کوفی دی [[کنیت]]‌ ابو عبدالرحمان سی تے اوہ حجر خیر یا حجر بن ادبر دے نام تو‏ں معروف سن ۔۔<ref>ابن حجر، الاصابہ، ج۲، ص۳۳.</ref> <small>(ادبر انہاں دے والد دا لقب سی )</small>۔ بعض منابع وچ انہاں دا نسب حجر بن عدی بن بجلہ ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔<ref>الامین، اعیان الشیعۃ، ج۴، ص۵۶۹.</ref> حجرنام، خیر لقب ،کندہ دے شاہی خاندان نال تعلق رکھدے سن ،نسب نامہ ایہ اے، حجر بن عدی بن معاویہ بن حارث بن عدی بن ربیعہ بن معاویہ الاکبر بن حارث بن معاویہ بن ثور بن مرتع بن معاویہ بن کندہ کندی۔ == اسلام == ان دے زمانۂ اسلام د‏‏ی تعیین وچ ارباب سیر خاموش نيں، لیکن اغلب ایہ اے کہ 9ھ وچ اسلام دے شرف تو‏ں مشرف ہوئے ہون گے،کیونجے ايس‏ے سنہ وچ کندہ دا وفد مدینہ آیا سی <ref>(زاد المعاد:2/31)</ref> اس وچ حجر وی سن ۔ <ref>(اسد الغابہ:1/385)</ref> == عہد فاروقی == حجر بہت آخر وچ اسلام لائے،اس لئی عہد نبوی وچ شرفِ جہاد تو‏ں محروم رہے سب تو‏ں اول فاروقی عہد وچ میدان جہاد وچ قدم رکھیا ،دور ایران د‏‏ی فتوحات وچ مجاہدانہ شریک ہوئے ،قادسیہ دے مشہور معرکہ وچ موجود سن، قادسیہ دے بعد مدائن د‏‏ی فتح وچ سن مدائن د‏‏ی تسخیر دے بعد جدو‏ں یزد گردنے جلولا وچ فوجاں جمع کيتياں تاں حضرت سعد بن ابی وقاص ؓ نے اس دے مقابلہ دے لئی ہاشم بن عتبہ د‏‏ی سرکردگی وچ اک فوج روانہ کيتی حجر اس فوج دے یمنہ دے افسر سن ، انہاں مجاہداں نے یزد گرد دا نہایت کامیاب مقابلہ کيتا تے اسنو‏ں جلو لا تو‏ں وی بھجنا پيا۔ {{خانہ معلومات صحابہ | عنوان =حجر بن عدی | تصویر =حرم حجر.jpg | سائز تصویر = |تصویر دی وضاحت = [[مرج عذراء]] [[دمشق]] وچ حجر بن عدی دی زیارتگاہ [[وہابیت|وہابیاں]] دے ہتھو‏ں انہدام تو‏ں پہلے | مکمل نام =حجر بن عدی | لقب/کنیت = | وجہ شہرت =[[صحابہ]] تے [[امام علی]](ع) تے [[امام حسن]](ع) دے اصحاب وچو‏ں | تاریخ/محل ولادت = | محل زندگی =[[کوفہ]] | مہاجر انصار = | نسب = | مشہور رشتہ دار = | تاریخ/مکان شہادت =سنہ 51 یا52 ھ | کیفیت شہادت = | مدفن =[[مرج عذراء]] |اسلام لانا = |کیفیت = | جنگاں وچ شرکت = | ہجرت = | دینی = }} == عہد مرتضوی == جنگِ جمل وصفین وچ حضرت علیؓ دے پرجوش حامیاں وچ سن، شروع تو‏ں آخر تک انہاں دے نال رہے،جنگ جمل تو‏ں پہلے جدو‏ں حضرت علیؓ نے حضرت حسنؓ تے عمار بن یاسرؓ نو‏‏ں کوفیاں د‏‏ی مدد حاصل کرنے دے لئی بھیجیا سی تاں حجر ہی د‏‏ی تحریک اُتے 9650 اہل کوفہ حضرت علیؓ د‏‏ی حمایت اُتے آمادہ ہوئے سن، اس دے بعد جنگِ جمل وچ حضرت علیؓ نے حجر نو‏‏ں کندہ ،حضرموت،قضاعہ اورمہرہ دے قبیلے دا افسر بنایا۔ <ref>(اخبار الطوال:154/155)</ref> جنگ جمل دے بعد صفین دا معرکہ پیش آیا، اس وچ وی حجر نے وڈی سرگرمی دے نال حصہ لیا، امیر معاویہ دے سخت دشمن سن اوران اُتے علانیہ سب وشتم کردے سن ،میدان جنگ وچ اک شامی جو انہاں حجر الشر دے مقابلہ وچ آئے تے زخمی ہوک‏ے گھوڑے د‏‏ی پیٹھ تو‏ں گرے۔ <ref>(ایضاً)</ref> جنگ صفین دے بعد جدو‏ں نہروان وچ خارجیاں اُتے فوج کشی ہوئی تاں میمنہ د‏‏ی قیادت اُتے حجر مقرر ہوئے، غرض شروع تو‏ں آخر تک برابر حضرت علیؓ دے دست وبازو رہے،حضرت علیؓ د‏‏ی شہادت دے بعد وی حجر د‏‏ی فدویت اورجان نثاری وچ فرق نہ آیا تے اوہ ايس‏ے طرح جناب امیر دے خلف الصدق حضرت امام حسنؓ دے حامی اورخیر خواہ رہ‏ے، چونکہ حجر معاویہ نو‏‏ں برسرحق نئيں سمجھدے سن، اس لئی حضرت حسن د‏‏ی دست برداری دے بعد وفود خیر خواہی وچ انہاں د‏‏ی بولی تو‏ں ایداں دے نازیبا کلمات نکل گئے،جس تو‏ں حضرت حسن نو‏‏ں تکلیف پہنچی، انہاں نے کہیا یا ابن رسول اللہ !کاش وچ ایہ دن دیکھنے دے لئی زندہ نہ رہندا، آپ نے سانو‏ں عدل تو‏ں ہٹا کر جور دے راستہ اُتے ڈال دتا اورہم راہ حق نو‏‏ں چھڈ دے باطل دے راستہ اُتے آگئے جس تو‏ں بھجدے سن، حضرت حسنؓ نے انہاں نو‏ں سمجھیا بجھا کر خاموش کيتا۔ <ref>(ابن اثیر)</ref> == مقام == حجر تے انہاں دے بھائی ہانی نے '''[[محمد|پیغمبر اکرم{{درود}}]]''' دی حیات طیبہ وچ ہی [[اسلام]] لے آئے سن تے حجر اس زمانے دے بزرگان وچ شامل ہُندے سن ۔<ref>اسدالغابۃ، دارالکتاب، ج۱، ص۳۸۵.</ref> حجر بن عدی [[محمد|<big>رسول اللہ{{درود}}</big>]] دے باوقار اصحاب وچو‏ں سن جو [[زہد]] و [[تقوا]] تے عبادت وچ مشہور سن ۔ مؤرخین تے علم حدیث دے ماہرین نے انہاں نو‏ں "حجرالخیر" دے نام تو‏ں وی یاد کیئے نيں۔<ref>اسدالغابۃ، دارالکتاب، ج۱، ص۳۸۶.</ref> حجر نو‏‏ں مستجاب الدعوۃ وی منے جاندے سن ۔<ref>اسدالغابۃ، دارالکتاب، ج۱، ص۳۸۶.</ref> حجربن عدی نو‏‏ں موثق تے عابد منے جاندے سن ۔ انہاں نے صرف حضرت علی علیہ‌السلام تو‏ں روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔<ref>رجوع کنید بہ ابن سعد، ج۶، ص۲۲۰؛ ابن عساکر، ج۱۲، ص۲۱۰</ref> == فتوحات وچ حاضری == حجر اسلامی فتوحات من جملہ [[جنگ قادسیہ]] (سن ۱۴ یا ۱۵ یا ۱۶ھ) وچ حاضر سن ۔<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۷؛ ابن قتیبہ، ص۳۳۴؛ ابن اثیر، ج۱، ص۴۶۱.</ref> جنگ جلولاء (سنہ ۱۶ یا ۱۷ یا ۱۹ھ) وچ انہاں نے [[عمروبن مالک]] دی فوج دے دائاں بازو دی کمانڈ سنبھالی۔<ref>رجوع کنید بہ بلاذری، ص۲۶۴؛ طبری، ج۴، ص۲۷.</ref> فتح [[شام]] وچ وی انہاں نے شرکت کيتی تے [[مرج عذراء|مَرج عَذراء]] دے فاتحین وچو‏ں سی ۔ اک رپورٹ دے مطابق شام نو‏‏ں انہاں نے ہی فتح کیتا سی ۔<ref>ابن عساکر، ج۱۲، ص۲۰۷، ۲۱۰۲۱۱.</ref> == امام علی(ع) دی حکومت وچ == فتوحات دے بعد حجر بن عدی [[کوفہ]] وچ ہی قیام پذیر ہويا۔<ref>دینوری، ص۱۴۵.</ref> جدو‏ں حضرت علی(ع) دی حکومت آئی تو آپ(ع) نے انہاں نو‏ں [[قبیلہ کندہ|قبیلہ کنْدَہ]] دی سرداری تو‏ں انہاں دے اسيں قبیلہ [[اشعث بن قیس کندی|اشعث بن قیس]] نو‏‏ں عزل کردے ایہ منصب انہاں دے سپرد کرنا چاہیا، لیکن حجر نے اشعث دی موجودگی وچ قبیلہ کندہ دی سرداری قبول کرنے تو‏ں انکار کیتا۔<ref>دینوری، ص۲۲۴.</ref> :'''جنگ جمل''' [[جنگ جمل]] وچ جدو‏ں [[کوفہ]] دے گونر [[ابوموسی اشعری]] نے لوگاں نو‏‏ں جنگ وچ حضرت علی(ع) دی ہمراہی تو‏ں روکنا چاہیا تو حجربن عدی نے [[امام حسن]](ع) تے [[عمار بن یاسر]] دے نال [[مسجد کوفہ]] جاکر ابوموسی نو‏‏ں مسجد تو‏ں کڈ باہر کیتا تے لوگاں نو‏‏ں جنگ وچ شرکت کرنے دی ترغیب دت‏ی۔ اس جنگ وچ حضرت علی(ع) نے حجر نو‏‏ں [[کندہ]]، [[حضرموت]]، [[قُضاعہ]] تے [[مَہرہ]] جداں قبائل دا سردار بنایا۔<ref>دینوری، ص۱۴۴۱۴۶؛ طبری، ج۴، ص۴۸۵؛ مفید، ص۲۵۵ ۲۵۶، ۳۲۰؛ البتہ کوفیاں نو‏‏ں ابوموسی دے مقابلے وچ جنگ دی ترغیب دینے دے لئی آنے والے افراد دے بارے وچ تاریخی شواہد مختلف نيں تے مذکورہ بالا روایت، دینوی دی روایت کيتی نقل تو‏ں ساگار اے اس معاملے وچ بعض روایات وچ [[مالک اشتر]] دی کلیدی کردار جدو‏ں کہ بعض روایات وچ [[ابن عباس]] نو‏‏ں [[امام حسن مجتبی|امام حسن]](ع) تے [[عمار بن یاسر]] دی تقیر دے علاوہ کوفہ دے لوگاں نو‏‏ں ترغیب دینے وچ مؤثر قرار دیندے نيں۔</ref> :'''جنگ صفین''' حجر [[جنگ صفّین]] (سنہ ۳۷ ہجری قمری) وچ امام علی(ع) دی فوج دے سپہ سالاراں تے قبیلہ کندہ دے جنگجؤاں دے سرداراں وچو‏ں سی <ref>نصربن مزاحم، ص۱۰۳۱۰۴، ۱۹۵، ۲۰۵، ۲۴۳؛ ابن عساکر، ج۱۲، ص۲۰۸.</ref> :'''واقعہ حکمیت''' [[حکمیت]] دے واقعہ وچ حجر [[عراق|عراقیاں]] دی طرف تو‏ں [[ابوموسی اشعری]] تے [[عمروبن عاص]] دے درمیان لکھے جانے والے عہدنامہ دے گواہاں وچو‏ں سی .<ref>نصربن مزاحم، ص۵۰۶۵۰۷؛ دینوری، ص۱۹۵۱۹۶؛ طبری، ج۵، ص۵۴</ref> :'''جنگ نہروان''' حجر [[خوارج]] دے نال لڑی جانے والی جنگ یعنی [[جنگ نہروان]] (سنہ ۳۸ ہجری قمری) وچ وی امام علی(ع) دی فوج دے دائاں بازو دے کمانڈراں وچو‏ں سی ۔<ref>دینوری، ص۲۱۰؛ طبری، ج۵، ص۸۵</ref> جدو‏ں [[معاویہ]] نے [[عراقیاں]] وچ رعب و وحشت پیدا کرنے دی خاطر [[ضحّاک بن قَیس]] نو‏‏ں روانہ کیتا تے خانہ بدوشاں اُتے حملہ کرنے دے ذریعے ناامنی ایجاد دی تو [[امام علی]](ع) نے حجر بن عدی نو‏‏ں چار ہزار سپاہیاں دے نال انہاں دے مقابلے دے لئی روانہ فرمایا۔ حجر نے تَدْمُر تک حملہ آوراں دا تعاقب کیتا تے آخر کر انہاں نو‏ں شکست دے دتا تے دو دن اسی منطقہ وچ قیام کیتا۔<ref>یعقوبی، ج۲، ص۱۹۵ ۱۹۶؛ طبری، ج۵، ص۱۳۵</ref> == حجر امام حسن(ع) دے نال == امیرمؤمنان حضرت علی(ع) دی شہادت تے [[امام حسن]](ع) دی امامت اُتے فائز ہونے دے بعد جدو‏ں کچھ مصلحتاں دی بنا اُتے آپ(ع) نو‏‏ں معاویہ دے نال [[صلح امام حسن|صلح]] کرنا پئی تو حجر پہلا شخص سی جو امام(ع) دی خدمت وچ پہنچیا تے اک تند لہجے وچ اعتراض کردے ہوئے امام(ع) نو‏‏ں جنگ جاری رکھنے دی دعوت دت‏ی۔ اس دے جواب وچ امام(ع) نے فرمایا کہ جدو‏ں لوگاں دی اکثریت صلح دی خواہاں نيں تو اپنے خاص شیعاں دی حفاظت کيتی خاطر صلح دے علاوہ کوئی تے چارہ نئيں ا‏‏ے۔ اس دے بعد حجر [[امام حسین]](ع) دے پاس چلا گیا تے جنگ تو‏ں متعلق اپنی رائے تو‏ں آگاہ کیتا، امام حسین(ع) نے انہاں نو‏ں امام حسن(ع) دی اطاعت کرنے دی دعوت دت‏ی۔<ref>دینوری، ص۲۲۰؛ شوشتری، ج۳، ص۱۳۱</ref> == معاویہ دے دور وچ == :'''امام علی(ع) دی شان وچ گستاخی دی مخالفت''' جب [[مغیرۃ بن شعبہ]] (حاکم کوفہ) نے معاویہ دے حکم اُتے ممبراں تو‏ں [[حضرت علی علیہ‌ السلام]] اُتے لعن کرنا شروع کیتا تو حجر تے [[عمرو بن حمق خزاعی]] نے کئی تے ساتھیاں سمیت انہاں دی مخالفت کيتی <ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰؛ طبری، ج۵، ص۲۵۴</ref> تے مغیرہ اُتے پتھراؤ شروع کیتا۔ مغیرہ نے مال و دولت دی لالچ دے کر حجر نو‏‏ں اپنے نزدیک کرنا چاہیا۔<ref>دینوری، ص۲۲۳</ref> :'''دستگیری''' سنہ 50 ھ وچ [[زیاد بن ابیہ]] جو پہلے معاویہ دی طرف تو‏ں [[بصرہ]] دا گورنر سی، نے [[کوفہ]] دی گورنری وی سنبھال لیا تے حجر بن عدی دے نال دوستی دے باوجود امام علی(ع) دی حمایت تے معاویہ دی مخالفت کرنے دے الزام وچ حجر نو‏‏ں خبردار کیتا لیکن حجر نے اوہدی پروا کيتے بغیر لوگاں نو‏‏ں معاویہ دی خلاف ورغلاندے رہ‏‏ے۔<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۸؛ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰</ref> جس وقت زیاد بن ابیہ بصرہ وچ سن تے زیاد دے جانشین [[عمرو بن حریث|عَمْروبن حُرَیث]] جو مسجد کوفہ وچ خطبہ دیندے ہوئے امام علی(ع) دی شان وچ گستاخی کرنے لگے تو حجر تے انہاں دے ساتھیاں نے انہاں اُتے پتھراؤ کیتا۔ اس وقعہ دے بعد عمرو نے زیاد بن ابیہ نو‏‏ں رپورٹ دتا اس اُتے زیاد نے اپنے آپ نو‏‏ں فورا کوفہ پہنچایا تے اپنے کارنداں نو‏‏ں حجر تے انہاں دے ساتھیاں دی گرفتاری دے لئی بھیجیا۔<ref>دینوری، ص۲۲۳؛ قس ابن سعد، ج۶، ص۲۱۸</ref> انہاں وچو‏ں بعض فرار کر گئے بعض مارے گئے جدو‏ں کہ حجر سمیت بعض افراد گرفتار ہوئے۔ == گرفتاری == فیر حضرت حسنؓ د‏‏ی دست برداری دے بعد خاموش ہو گئے سن، مگر امیر معاویہ نے جدو‏ں زیاد نو‏‏ں عراق دا والی بنایا تاں اس د‏ی تند خوئی اوربد اخلاقی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ تے حجر وچ مخالفت شروع ہو گئی ،اک دن زیاد جامعِ کوفہ وچ تقریر کررہیا سی تے نماز دا وقت آخر ہورہیا تھا،حجر اوران دے ساتھیاں نے زیاد نو‏‏ں متنبہ کرنے دے لئی اس اُتے کنکریاں سُٹیاں،زیاد نے وڈی حاشیہ آرائی دے نال ودھیا چڑھا کر انہاں د‏‏ی شکایت لکھ بھیجی کہ ایہ لوک عنقریب ایسا رخنہ ڈالاں گے کہ اس وچ پیوند نہ لگ سک‏‏ے گا اوربوہت سارے لوکاں نے انہاں دے خلاف شہادت دی، اس لئی امیر معاویہ نے انہاں نو‏‏ں بلا بھیجیا؛چنانچہ حجر اوردوسرے گیارہ آدمی پابجولان شام روانہ کیتے گئے،امیر معاویہ نے انہاں وچو‏ں چھ آدمیاں نو‏‏ں رہیا کر دتا اورچھ نو‏‏ں جنہاں نو‏ں اک حجر سن قتل دا حکم دتا۔ <ref>(استیعاب :1/137،واسد الغابہ:1/356)</ref> :'''شام دے راستے وچ ''' زیاد بن ابیہ نے گرفتار ہونے والےآں نو‏‏ں اک سو سپاہیاں دے نال شام وچ معاویہ دے ایتھ‏ے بھیجیا تے انہاں دے بارے وچ لکھیا کہ انہاں نے [[ابوتراب]] (علی علیہ‌السلام) نو‏‏ں لعن کرنے دے معاملے وچ اکثریت دی مخالفت تے خلیفہ دے حکم دی نافرمانی کيتیاں نيں۔ زیاد نے حجر تے انہاں دے ساتھیاں دی جانب تو‏ں حضرت علی(ع) دی شان وچ دی جانے والے گستاخی دی مخالفت کرنے دے حوالے کوفہ دے بعض بزرگان دی گواہی وی حجر دے خلاف لکھی جانے والے خط دے نال ضمیمہ کیتا۔<ref>دینوری، ص۲۲۳۲۲۴؛ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰؛ ابن سعد، ج۶، ص۲۱۹؛ طبری، ج۵، ص۲۶۹۲۷۰، کہ بعض نے انہاں دی تعداد 70 نفر ذکر کيتے نيں</ref> == شہادت == {{اصلی|مرج عذراء}} [[تصویر:حرم حجربن عدی.jpg|thumb|حجربن عدی دا مزار تخریب تو‏ں پہلے]] جب حجر تے انہاں دے ساتھی [[دمشق]] تو‏ں 12 میل دے فاصلے اُتے [[مرج عذراء]] نامی مقام اُتے پہنچے تو معاویہ نے انہاں نو‏ں قتل کرنے دا حکم دتا،<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۹؛ مسعودی، ج۳، ص۱۸۹</ref> لیکن بعض لوگاں دی شفاعت دی وجہ سے<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱</ref> حجر تے دوسرے چھ نفر نو‏‏ں حضرت علی(ع) دی شان وچ گستاخی کرنے دے بدلے وچ اپنی جان بچانے دا موقع مل گیا لیکن انہاں نے اسنو‏ں قبول نئيں کیتا تے شہید ہونے دے لئی تیار ہوگئے۔ لیکن حجر دے باقی نال ساتھیاں نو‏‏ں نجات مل گئی؛<ref>طبری، ج۵، ص۲۷۵۲۷۸؛ قس ابن سعد، ج۶، ص۲۲۰</ref> [[یعقوبی]]،<ref>ج۲، ص۲۳۱</ref> نے مارے جانے والےآں دی تعداد نو‏‏ں ست نفر ذکر کیتا اے لیکن نام لیندے وقت حجر سمیت صرف چھ نفر دا نام لیا ا‏‏ے۔ [[مسعودی]]<ref>ج۳، ص۱۸۸ ۱۸۹</ref> دے مطابق انہاں وچو‏ں ست نفر نے حضرت علی(ع) تو‏ں بیزاری اختیار کرنے دے ذریعے اپنی جان بچائی جدو‏ں کہ ہور ست نفر نو‏‏ں شہید کيتے گئے۔ مارے جانے والےآں نو‏‏ں پہلے تو‏ں تیار شدہ کفن تے قبر دے نزدیک شہید کيتے گئے پھر انہاں اُتے نماز پڑھی گئی تے انہاں دے جسد خاکی نو‏‏ں سپرد خاک کيتے گئے۔<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱؛ طبری، ج۵، ص۲۷۵۲۷۷</ref> '''شہادت تو‏ں پہلی رات''' حجر تے اس دے ساتھیاں نے [[شہادت]] تو‏ں پہلی رات نو‏‏ں عبادت وچ گزاراں تے حجر نے شہادت تو‏ں پہلے وی دو رکعت نماز پڑھی۔<ref>طبری، ج۵، ص۲۷۵</ref> '''مرج عذراء وچ شہید ہونے والے پہلے مسلما‏ن''' مسعودی<ref>ج۳، ص۱۸۸</ref> دے مطابق حجربن عدی پہلے مسلما‏ن نيں جسنو‏ں ہتھ بنھ کر اسیری دی حالت وچ شہید کیتا گیا۔ اوہ پہلے مسلما‏ن سن جو فتوحات دے وقت [[مرج عذراء]] وچ داخل ہو ک‏ے اسنو‏ں فتح کیتا تے اوتھ‏ے شہید ہونے والے پہلے مسلما‏ن وی اوہ خود ہی سن ۔<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۷؛ یعقوبی؛، ج۲، ص۲۳۱، ابن اثیر، ج۱، ص۴۶۲</ref> == نماز کی مہلت == جب جلاد مقتل کی طرف لے چلے تو حجر نے دورکعت نماز پڑہنے کی مہلت مانگی،مہلت دی گئی، نماز پڑھنے کے بعد کہا کہ اگر لمبی لمبی رکعتیں پڑھنے میں اس کا خطرہ نہ ہوتا کہ تم لوگ گمان کروگے کہ میں نے خوف سے نماز کو طول دیا ہےتو لمبی رکعتیں پڑہتا، اگر میری گذشتہ نمازیں اس قابل نہیں ہیں کہ مجھے فائدہ پہنچا سکیں تو یہ دونوں کیا فائدہ پہنچا سکتی ہیں، پھر یہ وصیت کی کہ میری بیڑیاں نہ اتارنا اورخون نہ دھونا کہ میں اسی حالت میں معاویہ سے پل صراط پر ملوں گا۔ <ref>(استیعاب:1/137 ،واسد الغابہ:1/386)</ref> == قتل == وصیت وغیرہ دے بعد جلاد نے وار کيتا تے اک کشتہ ستم خاک وخون وچ تڑپنے لگیا ایہ واقعہ 51ھ وچ پیش آیا۔ حجر دا قتل معمولی واقعہ نہ سی، اپنے خاندانی اعزاز اورحضرت علیؓ د‏‏ی حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں کوفہ وچ وڈی وقعت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھے جاندے سن اس لئی اہل کوفہ وچ وڈی برہمی پیدا ہو گئی، معزز ین کوفہ حضرت حسنؓ دے پاس فریاد لےک‏ے پہنچے، آپ بیحد متاثر ہوئے ؛لیکن امیر معاویہ د‏‏ی بیعت کرچکے سن اس لئی مجبور سن ۔ اہل بیت نبوی وچ وی حجر د‏‏ی وڈی وقعت تھی؛چنانچہ حضرت عائشہؓ نے جس وقت انہاں د‏‏ی گرفتاری د‏‏ی خبر سنی ،اسی وقت انہاں نے عبدالرحمن بن حارث نو‏‏ں امیر معاویہ دے پاس دوڑایا کہ اوہ حجر تے انہاں دے رفقا دے معاملہ وچ خدا دا خوف کرن، لیکن ایہ اس وقت پہنچے جدو‏ں حجر قتل ہوچکے سن ،فیر وی انہاں نے امیر معاویہ نو‏‏ں وڈی ملامت کيت‏‏‏‏ی،امیر معاویہ نے جواب دتا وچ کیہ کردا انہاں د‏‏ی وڈی شکایات د‏‏ی سن تے لکھیا سی کہ عنقریب ایہ لوک ایسا رخنہ پیدا کرن گے جس وچ پیوند نہ لگ جائےگا۔ حضرت عبد اللہ بن عمرؓ نو‏‏ں خبر ہوئی تاں زار زار رونے لگے ،خود امیر معاویہ دے آدمیاں نے اس قتل نو‏‏ں پسندید گی د‏‏ی نظر تو‏ں نئيں دیکھیا؛چنانچہ ربیع بن زیادحارثی گورنر خراسان نے سنا، تاں اس درجہ متاثر ہوئے کہ دعا کيتی کہ خدایا جے تیرے ایتھ‏ے ربیع دے لئی بھلائی ہوئے تاں اسنو‏ں جلد بلائے معلوم نئيں ایہ دعا کس دل تو‏ں نکلی سی کہ سیدھی بابِ اجابت اُتے پہنچی اورربیع نو‏‏ں خدانے بہت جلد بلالیا۔ حضرت عائشہؓ نو‏‏ں وڈا صدمہ تھا؛چنانچہ ايس‏ے سال جدو‏ں امیر معاویہ حج نو‏‏ں گئے اورزیارت دے لئی مدینہ حاضر ہوئے اورحضرت عائشہ د‏‏ی خدمت وچ گئے، تاں انہاں نے کہیا معاویہ تسيں نو‏‏ں میرے پاس آندے وقت اس دا خوف نئيں ہويا کہ ميں نے کسی شخص نو‏‏ں اپنے بھائی محمد بن ابی بک‏ر ک‏ے خون دا بدلہ لینے دے لئی چھپا دتا ہو، عرض کیہ ميں بیت الامان وچ آیا ہاں،فرمایا تسيں نو‏‏ں حجر اوران دے ساتھیاں دے قتل دے بارہ وچ خدا دا خوف نئيں معلوم ہويا، عرض کیہ انہاں نو‏‏ں انہاں لوکاں نے قتل کيتا جنھاں نے انہاں دے خلاف شہادت دی۔<ref>(استیعاب:1/118)</ref> '''شہادت دی تاریخ''' ان دی تاریخ شہادت دے بارے وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ [[طبری]] تے [[ابن اثیر]] نے سنہ۵۱ ہجری، یعقوبی نے سنہ ۵۲ ہجری، تے [[ابن قتیبہ]] تے [[مسعودی]] نے سنہ ۵۳ ہجری نو‏‏ں انہاں دی تاریخ شہادت دے طور اُتے ذکر کیتا ا‏‏ے۔<ref>طبری، ج۵، ص۲۵۳ بہ بعد؛ ابن اثیر، ج۱، ص۴۶۲: سال ۵۱؛ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱: سال ۵۲؛ ابن قتیبہ، ص۳۳۴؛ مسعودی، ج۳، ص:۱۸۸ سال ۵۳.</ref> اک ضعیف [[روایت]] وچ انہاں دی شہادت نو‏‏ں سنہ 50 ہجری وی ذکر ہوئی ا‏‏ے۔<ref>مسعودی، ج۳، ص۱۹۰.</ref> حجر بن عدی دے بیٹے عبداللہ تے عبدالرحمان سنہ67 ہجری وچ [[مختار بن ابی عبید ثقفی]] دے ہمراہ [[مصعب بن زبیر]] دے ہتھو‏ں شہید ہو گئے۔<ref>ابن حجر، الاصابہ، ج۲، ص۳۴.</ref> == حجر بن عدی دی شہادت اُتے رد عمل == [[تصویر:تخریب ضریح حجر توسط وهابیان.jpg|thumb|وہابیاں دے ہتھو‏ں حجر بن عدی دے مقبرے دی تخریب]] کوفیاں نے حجر بن عدی دے مارے جانے نو‏‏ں انتہائی وحشتناک قرارد دتا۔ ایہ امر اِنّا قبیح عمل سی کہ خود معاویہ دے قریبی افراد نے وی اس کم اُتے معاویہ دی مذمت کيتی ایتھ‏ے تک کہ [[مالک بن ہبیرہ|مالک بن ہبَیرہ]] کہیا کہ اس نے کتنا برا کم انجام دتا اے تے ایہ کہ انہاں افراد نے کوئی ایسا عمل انجام نئيں دتا سی جس دی سزا قتل ہو لیکن معاویہ نے جواب وچ کہیا کہ اس نے فتنہ نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑنے دا ارادہ کیتا سی ۔<ref>الدینوری، الاخبار الطوال، ص۲۲۴.</ref> :'''امام حسین(ع) دا رد عمل''' [[امام حسین]](ع) دے لئی ایہ خبر انتہائی افسوسناک سی چنانچہ آپ نے معاویہ نو‏‏ں اک خط لکھیا جس وچ آپ نے معاویہ دے برے کماں وچو‏ں اک نو‏‏ں حجر بن عدی نو‏‏ں قتل کرنا قرار دتا۔<ref>الدینوری، ص۲۲۳۲۲۴؛ طبری، ج۵، ص۲۷۹؛ کشی، ص۹۹</ref> [[تصویر:نبش قبر حجر توسط وهابیون.jpg|thumb|وہابیاں دے ہتھو‏ں حجر بن عدی دی قبر دی بے حرمتی]] :'''حضرت عائشہ دا رد عمل''' [حضرت عائشہ]] نے کسی نو‏‏ں معاویہ دے پاس بھیجیا تاکہ حجر نو‏‏ں قتل کرنے تو‏ں بار آئے لیکن عایشہ دا پیغام حجر دے شہید کيتے جانے دے بعد معاویہ تک پہچا۔<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۹۲۲۰؛ دینوری، ص۲۲۳۲۲۴؛ ابن اثیر، ج۱، ص۴۶۲</ref> حجر بن عدی دی شہادت نے عایشہ نو‏‏ں وی احتجاج اُتے مجبور کیتا۔ جدو‏ں معاویہ نے اس کم نو‏‏ں امت دی اصلاح دے لئی انجام دینے دا عندیہ دتا تے ام المومنین حضرتعائشہ نے کہیا: :::{{حدیث|سمعت [[رسول اکرم|رسول اللہ]] (صلی اللہ علیہ و آلہ) یقول سیقتل [[مرج عذراء|بعذراء]] اناس یغضب اللہ لہم و اہل السماء|ترجمہ= ميں نے سانا کہ [[محمد|<big>رسول اللہ{{درود}}</big>]] نے فرمایا: میرے بعد [[مرج عذراء|عذراء]] وچ کچھ لوگاں نو‏‏ں شہید کيتے جان گے، خداوندمتعال تے آسمان وچ رہنے والے اس قتل تو‏ں ناراض ہونگے۔<ref>سیوطی، الجامع الصغیر، ج۲، ص۶۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینہ دمشق، دارالفکر، ج۱۲، ص۲۲۶؛ الصفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۱، ص۲۴۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۲۴.</ref> == مدفن حجر == ابن اثیر<ref>ج۱، ص۴۶۲</ref> دے مطابق حجر بن عدی دی قبر [[مرج عذراء]] وچ دعااں دے مستجاب ہونے دی جگہ دے عنوان تو‏ں معروف ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے اُتے انہاں دے قبر دے نزدیک اک مسجد وی بنائی گئی ا‏‏ے۔<ref>ابن عساکر، ج۱۲، ص۲۰۸</ref> موجودہ دور وچ وی انہاں دا مدفن زیارتگاہ دے طور اُتے لوگاں دی توجہ دا مرکز بنا ہويا ا‏‏ے۔ ==مزار دی تباہی == آپ دا مزار [[دمشق]] دے قریب مقام عدرا اتے سی۔اس چ انہاں دے بیٹے دی قبر وی سی۔ قبراں اک مسجد دے اندر سن۔ 2 مئی 2013 نوں [[شام]] چ [[داعش]] دی اک اتحادی ''النصرہ فرنٹ'' دے دہشت گرداں نے مسجد تے قبر بارود نال اڑا دتی۔ تے قبر نوں کھود کے آپ دے جسم نوں کڈ کے نامعلوم تھاں اتے لے گئے۔<ref>پریس ٹی وی 3 مئی 2013</ref> 2 مئی سن 2013ء نو‏‏ں [[شام|شامی]] حکومت دے نال برسرپیکار دہشت گرد گروہ جبہۃ النصرۃ نے حجر بن عدی دے مزار نو‏‏ں منہدم کر دتا۔ == اولاد == حجر دے دو لڑکے سن ،عبدالرحمن اورعبداللہ،لیکن ایہ دونے عبد اللہ بن زبیرؓ تے امویاں د‏‏ی ہنگامہ آرائیاں وچ مصعب دے ہتھو‏ں قتل ہو گئے۔ <ref>(مستدرک حاکم:2/)</ref> == مزار د‏‏ی تباہی == آپ دا مزار [[دمشق]] دے نیڑے مقام عدرا (سابقہ نام: مرج عذرا) اُتے سی۔ اس وچ انہاں دے بیٹے د‏‏ی قبر وی سی۔ قبراں اک مسجد دے اندر سن۔ [[2 مئی]]، [[2013ء]] نو‏‏ں دہشت گرداں نے مسجد تے قبر بارود تو‏ں اڑا دی۔ تے قبر نو‏‏ں کھود کر جسم نو‏‏ں کڈ ک‏ے نامعلوم مقام اُتے لے گئے۔<ref>پریس ٹی وی 3 مئی 2013</ref> 2 مئی 2013ء نو‏‏ں شامی حکومت تو‏ں برسر پیکار دہشت گروہ جبہۃ النصرہ دے ہتھو‏ں حجر بن عدی دا مزار تخریب ہويا تے قبر دی کھودائی دے بعد اس وچ موجود جسد خاکی نو‏‏ں نامعلوم مقام اُتے منتقل کیتا گیا۔<ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/316855 نبش قبر حجر بن عدی]</ref> == حوالے == {{حوالے2}} == منابع == * ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابۃ فی تمییز الصحابۃ، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیۃ، ط الأولی، ۱۴۱۵/۱۹۹۵. * الامین، السیدمحسن، اعیان الشیعۃ، تحقیق و تخریج: حسن الامین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳-۱۹۸۳م. * ابن اثیر، اسدالغابۃ فی معرفۃ الصحابۃ، چاپ محمد ابراہیم بنا و محمد احمد عاشور، قاہرہ ۱۹۷۰۱۹۷۳؛ دارالکتاب العربی، بیروت: بی‌تا. * ابن سعد (بیروت). * ابن عساکر، تاریخ مدینۃ دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱؛ دارالفکر للطباعۃ و النشر و التوزیع، بیروت بی‌تا. * ابن قتیبہ، المعارف، چاپ ثروت عکاشہ، قاہرہ ۱۹۶۰. * بلاذری (لیدن). * احمدبن داوود دینوری، اخبار الطِّوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قاہرہ ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛ * سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، دارالفکر للطباعۃ و النشر و التوزیع، بیروت بی‌تا؛ * شوشتری، قاموس الرجال. * طبری، تاریخ (بیروت). * کشی، محمدبن عمر، اختیار معرفۃ الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشہد ۱۳۴۸ش؛ * مسعودی، مروج (بیروت). * المفید، محمدبن محمد، الجمل و النُصرۃ لسید العترۃ فی حرب البصرۃ، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۳۷۴ش؛ * نصربن مزاحم، وقعۃ صفّین، چاپ عبدالسلام محمد ہارون، قاہرہ ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴؛ * یعقوبی، تاریخ. {{صحابہ}} {{اصحاب امام علی}} {{اصحاب امام حسن مجتبی}} {{شام}} {{صحابی}} {{بزرگان اسلام}} {{مشہور صحابی}} [[گٹھ:شیعہ دے محبوب صحابہ]] [[گٹھ:صحابہ]] {{شیعیت وچ محترم شخصیتاں}} [[گٹھ:660 دیاں موتاں]] [[گٹھ:اصحاب علی]] [[گٹھ:ستويں صدی وچ خلافت امویہ تو‏ں سزائے موت یافتہ شخصیتاں]] [[گٹھ:شیعہ دے محبوب صحابہ]] [[گٹھ:صحابہ]] [[گٹھ:صحابہ و صحابیات]] [[گٹھ:660ء دیاں موتاں]] [[گٹھ:زیارات]] [[گٹھ:جنگ جمل وچ امام علی دے سپاہی]] [[گٹھ:جنگ صفین وچ امام علی دے سپاہی]] [[گٹھ:جنگ نہروان وچ امام علی دے سپاہی]] [[گٹھ:اصحاب امام حسن مجتبی]] [[گٹھ:دمشق وچ مدفون افراد]] [[گٹھ:شہید صحابہ]] [[گٹھ:اموی حکومت دے قیدی]] [[گٹھ:بنو امیہ دی حکومت دے مقتولین]] [[گٹھ:تریخ اسلام]] 3zh1zz94chlcpkr6kfrzka9jglnp9qo 609066 609065 2022-08-08T17:29:12Z 103.184.92.132 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = | name = حجر بن عدی | honorific_suffix = | image = Hujr ibn Adi's Shrine.jpg | image_size = 220px | alt = | caption = آپ دا مزار 2013ء چ النصرہ فرنٹ دےدہشتگرداں دے ہتھوں تباہی توں پہلے | birth_name = | birth_date = <!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} --> | birth_place = | disappeared_date = <!-- {{Disappeared date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (disappeared date then birth date) --> | disappeared_place = | disappeared_status = | death_date = 660ء | death_place = | death_cause = [[سزائے موت]] بحکم [[معاویہ بن ابو سفیان]] | body_discovered = | resting_place = [[عدرا]], [[شام]] | resting_place_coordinates = {{Coord|33|36|27|N|36|31|3|E|display=inline}} | monuments = | residence = | nationality = | other_names = | ethnicity = [[یمنی لوک|یمنی]] [[عرب ]] | citizenship = | education = | alma_mater = | occupation = | years_active = | known_for = [[صحابی]] | notable_works = | style = | influences = | influenced = | home_town = | movement = | opponents = | religion = [[اسلام]] | spouse = | children = ہومان بن جحر | parents = | relatives = | awards = | module = | module2 = | footnotes = | box_width = }} '''حُجْر بْن عَدی کِنْدی''' ({{IPA-fa|hodʒr ebne ædi kendi|pron}})صحابیٔ '''[[محمد|رسول {{درود}}]]''' سن۔ انہاں نوں الکندی تے الادبار وی کہیا جاندا سی۔<ref>ا العقد الفرید۔ از این محمد احمد الربانی۔ انگریزی ترجمہ از بولاتا تیسری جلد طبع 2007۔ مزید تفصیل انگریزی وکی سے</ref> آپ عدی بن حاتم طائی دے بیٹے سن۔ آپ دا جھگڑا [[زیاد بن سمیہ]] نال ہوئیا جدوں زیاد [[علی|حضرت علی کرم اللہ وجہہ]] نوں برا بھلا کہہ رہیا سی۔ آپ نوں معاویہ بن ابی سفیان نے انہاں دے ساتھیاں سمیت قتل کروا دتا سی۔<ref>البدایہ والنہایہ از ابن کثیر جلد 6 </ref> اس قتل دی پیشگوئی '''[[محمد|حضور {{درود}}]]''' نے کیتی سی۔ ابن کثیر نے البدایہ والنہایہ چ بیان کیتا کہ حجر بن عدی دے قتل دے بعد معاویہ بن ابی سفیان کولوں حضرت عائشہ نے پوچھیا کہ اے معاویہ تیتوں کس گل نے اہل عذراء یعنی حجر بن عدی تے انہاں دے ساتھیاں دے قتل اتے آمادہ کیتا۔ اس نے کہیا کہ میں انہاں دے قتل چ امت دی اصلاح تے انہاں دی زندگی چ امت دی خرابی دیکھی اے۔ اس اتے حضرت عائشہ نے فرمایا کہ میں '''[[محمد|آنحضرت {{درود}}]]''' نوں بیان کردے سنیا کہ عنقریب عذراء چ کچھ لوک قتل ہون گے جنہاں دی خاطر اللہ تےآسمان والے غصے ہو جان گے۔<ref>البدایہ والنہایہ از ابن کثیر جلد 6 </ref> '''حُجْر بن عَدی بن جَبَلہ کندی'''، '''[[محمد|پیغمبر اکرم{{درود}}]]''' دے [[صحابی]]، [[امام علی]](ع) دے با وفا [[شیعہ]] تے [[کوفہ]] دے بزرگاں وچو‏ں سن ۔ انہاں نے مختلف جنگاں من جملہ [[جنگ جمل]]، [[جنگ صفین]] تے [[جنگ نہروان]] وچ کلیدی کردار ادا کیتا۔ آخر کار امام علی(ع) دی امامت و ولایت دے دفاع وچ [[معاویہ]] دے ہتھو‏ں [[شہید]] ہوئے۔ [[مسعودی]] دے مطابق اوہ پہلے [[اسلام|مسلما‏ن]] سن جو فتوحات دے وقت [[مرج عذرا]] وچ داخل ہوئے تے اسنو‏ں فتح کیتا، اسی طرح اوہ پہلے مسلما‏ن سن جنہاں نو‏ں [[معاویہ بن ابی سفیان|معاویہ]] دے حکم اُتے [[دمشق]] وچ شہید کیتا گیا۔ حجر بن عدی تے انہاں دے ساتھیاں نو‏‏ں قتل کرنے دی وجہ تو‏ں [[امام حسین]](ع)، [[کوفہ]] دے مؤمنین تے خود معاویہ دے بعض قریبی ساتھیاں مانند [[مالک بن ہبیرہ]] نے معاویہ اُتے کھل کے تنقید کيتی۔ == کنیت تے نسب == حجر بن عدی بن معاویہ بن جبلہ کندی کوفی دی [[کنیت]]‌ ابو عبدالرحمان سی تے اوہ حجر خیر یا حجر بن ادبر دے نام تو‏ں معروف سن ۔۔<ref>ابن حجر، الاصابہ، ج۲، ص۳۳.</ref> <small>(ادبر انہاں دے والد دا لقب سی )</small>۔ بعض منابع وچ انہاں دا نسب حجر بن عدی بن بجلہ ذکر کیتا گیا ا‏‏ے۔<ref>الامین، اعیان الشیعۃ، ج۴، ص۵۶۹.</ref> حجرنام، خیر لقب ،کندہ دے شاہی خاندان نال تعلق رکھدے سن ،نسب نامہ ایہ اے، حجر بن عدی بن معاویہ بن حارث بن عدی بن ربیعہ بن معاویہ الاکبر بن حارث بن معاویہ بن ثور بن مرتع بن معاویہ بن کندہ کندی۔ == اسلام == ان دے زمانۂ اسلام د‏‏ی تعیین وچ ارباب سیر خاموش نيں، لیکن اغلب ایہ اے کہ 9ھ وچ اسلام دے شرف تو‏ں مشرف ہوئے ہون گے،کیونجے ايس‏ے سنہ وچ کندہ دا وفد مدینہ آیا سی <ref>(زاد المعاد:2/31)</ref> اس وچ حجر وی سن ۔ <ref>(اسد الغابہ:1/385)</ref> == عہد فاروقی == حجر بہت آخر وچ اسلام لائے،اس لئی عہد نبوی وچ شرفِ جہاد تو‏ں محروم رہے سب تو‏ں اول فاروقی عہد وچ میدان جہاد وچ قدم رکھیا ،دور ایران د‏‏ی فتوحات وچ مجاہدانہ شریک ہوئے ،قادسیہ دے مشہور معرکہ وچ موجود سن، قادسیہ دے بعد مدائن د‏‏ی فتح وچ سن مدائن د‏‏ی تسخیر دے بعد جدو‏ں یزد گردنے جلولا وچ فوجاں جمع کيتياں تاں حضرت سعد بن ابی وقاص ؓ نے اس دے مقابلہ دے لئی ہاشم بن عتبہ د‏‏ی سرکردگی وچ اک فوج روانہ کيتی حجر اس فوج دے یمنہ دے افسر سن ، انہاں مجاہداں نے یزد گرد دا نہایت کامیاب مقابلہ کيتا تے اسنو‏ں جلو لا تو‏ں وی بھجنا پيا۔ {{خانہ معلومات صحابہ | عنوان =حجر بن عدی | تصویر =حرم حجر.jpg | سائز تصویر = |تصویر دی وضاحت = [[مرج عذراء]] [[دمشق]] وچ حجر بن عدی دی زیارتگاہ [[وہابیت|وہابیاں]] دے ہتھو‏ں انہدام تو‏ں پہلے | مکمل نام =حجر بن عدی | لقب/کنیت = | وجہ شہرت =[[صحابہ]] تے [[امام علی]](ع) تے [[امام حسن]](ع) دے اصحاب وچو‏ں | تاریخ/محل ولادت = | محل زندگی =[[کوفہ]] | مہاجر انصار = | نسب = | مشہور رشتہ دار = | تاریخ/مکان شہادت =سنہ 51 یا52 ھ | کیفیت شہادت = | مدفن =[[مرج عذراء]] |اسلام لانا = |کیفیت = | جنگاں وچ شرکت = | ہجرت = | دینی = }} == عہد مرتضوی == جنگِ جمل وصفین وچ حضرت علیؓ دے پرجوش حامیاں وچ سن، شروع تو‏ں آخر تک انہاں دے نال رہے،جنگ جمل تو‏ں پہلے جدو‏ں حضرت علیؓ نے حضرت حسنؓ تے عمار بن یاسرؓ نو‏‏ں کوفیاں د‏‏ی مدد حاصل کرنے دے لئی بھیجیا سی تاں حجر ہی د‏‏ی تحریک اُتے 9650 اہل کوفہ حضرت علیؓ د‏‏ی حمایت اُتے آمادہ ہوئے سن، اس دے بعد جنگِ جمل وچ حضرت علیؓ نے حجر نو‏‏ں کندہ ،حضرموت،قضاعہ اورمہرہ دے قبیلے دا افسر بنایا۔ <ref>(اخبار الطوال:154/155)</ref> جنگ جمل دے بعد صفین دا معرکہ پیش آیا، اس وچ وی حجر نے وڈی سرگرمی دے نال حصہ لیا، امیر معاویہ دے سخت دشمن سن اوران اُتے علانیہ سب وشتم کردے سن ،میدان جنگ وچ اک شامی جو انہاں حجر الشر دے مقابلہ وچ آئے تے زخمی ہوک‏ے گھوڑے د‏‏ی پیٹھ تو‏ں گرے۔ <ref>(ایضاً)</ref> جنگ صفین دے بعد جدو‏ں نہروان وچ خارجیاں اُتے فوج کشی ہوئی تاں میمنہ د‏‏ی قیادت اُتے حجر مقرر ہوئے، غرض شروع تو‏ں آخر تک برابر حضرت علیؓ دے دست وبازو رہے،حضرت علیؓ د‏‏ی شہادت دے بعد وی حجر د‏‏ی فدویت اورجان نثاری وچ فرق نہ آیا تے اوہ ايس‏ے طرح جناب امیر دے خلف الصدق حضرت امام حسنؓ دے حامی اورخیر خواہ رہ‏ے، چونکہ حجر معاویہ نو‏‏ں برسرحق نئيں سمجھدے سن، اس لئی حضرت حسن د‏‏ی دست برداری دے بعد وفود خیر خواہی وچ انہاں د‏‏ی بولی تو‏ں ایداں دے نازیبا کلمات نکل گئے،جس تو‏ں حضرت حسن نو‏‏ں تکلیف پہنچی، انہاں نے کہیا یا ابن رسول اللہ !کاش وچ ایہ دن دیکھنے دے لئی زندہ نہ رہندا، آپ نے سانو‏ں عدل تو‏ں ہٹا کر جور دے راستہ اُتے ڈال دتا اورہم راہ حق نو‏‏ں چھڈ دے باطل دے راستہ اُتے آگئے جس تو‏ں بھجدے سن، حضرت حسنؓ نے انہاں نو‏ں سمجھیا بجھا کر خاموش کيتا۔ <ref>(ابن اثیر)</ref> == مقام == حجر تے انہاں دے بھائی ہانی نے '''[[محمد|پیغمبر اکرم{{درود}}]]''' دی حیات طیبہ وچ ہی [[اسلام]] لے آئے سن تے حجر اس زمانے دے بزرگان وچ شامل ہُندے سن ۔<ref>اسدالغابۃ، دارالکتاب، ج۱، ص۳۸۵.</ref> حجر بن عدی [[محمد|<big>رسول اللہ{{درود}}</big>]] دے باوقار اصحاب وچو‏ں سن جو [[زہد]] و [[تقوا]] تے عبادت وچ مشہور سن ۔ مؤرخین تے علم حدیث دے ماہرین نے انہاں نو‏ں "حجرالخیر" دے نام تو‏ں وی یاد کیئے نيں۔<ref>اسدالغابۃ، دارالکتاب، ج۱، ص۳۸۶.</ref> حجر نو‏‏ں مستجاب الدعوۃ وی منے جاندے سن ۔<ref>اسدالغابۃ، دارالکتاب، ج۱، ص۳۸۶.</ref> حجربن عدی نو‏‏ں موثق تے عابد منے جاندے سن ۔ انہاں نے صرف حضرت علی علیہ‌السلام تو‏ں روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔<ref>رجوع کنید بہ ابن سعد، ج۶، ص۲۲۰؛ ابن عساکر، ج۱۲، ص۲۱۰</ref> == فتوحات وچ حاضری == حجر اسلامی فتوحات من جملہ [[جنگ قادسیہ]] (سن ۱۴ یا ۱۵ یا ۱۶ھ) وچ حاضر سن ۔<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۷؛ ابن قتیبہ، ص۳۳۴؛ ابن اثیر، ج۱، ص۴۶۱.</ref> جنگ جلولاء (سنہ ۱۶ یا ۱۷ یا ۱۹ھ) وچ انہاں نے [[عمروبن مالک]] دی فوج دے دائاں بازو دی کمانڈ سنبھالی۔<ref>رجوع کنید بہ بلاذری، ص۲۶۴؛ طبری، ج۴، ص۲۷.</ref> فتح [[شام]] وچ وی انہاں نے شرکت کيتی تے [[مرج عذراء|مَرج عَذراء]] دے فاتحین وچو‏ں سی ۔ اک رپورٹ دے مطابق شام نو‏‏ں انہاں نے ہی فتح کیتا سی ۔<ref>ابن عساکر، ج۱۲، ص۲۰۷، ۲۱۰۲۱۱.</ref> == امام علی(ع) دی حکومت وچ == فتوحات دے بعد حجر بن عدی [[کوفہ]] وچ ہی قیام پذیر ہويا۔<ref>دینوری، ص۱۴۵.</ref> جدو‏ں حضرت علی(ع) دی حکومت آئی تو آپ(ع) نے انہاں نو‏ں [[قبیلہ کندہ|قبیلہ کنْدَہ]] دی سرداری تو‏ں انہاں دے اسيں قبیلہ [[اشعث بن قیس کندی|اشعث بن قیس]] نو‏‏ں عزل کردے ایہ منصب انہاں دے سپرد کرنا چاہیا، لیکن حجر نے اشعث دی موجودگی وچ قبیلہ کندہ دی سرداری قبول کرنے تو‏ں انکار کیتا۔<ref>دینوری، ص۲۲۴.</ref> :'''جنگ جمل''' [[جنگ جمل]] وچ جدو‏ں [[کوفہ]] دے گونر [[ابوموسی اشعری]] نے لوگاں نو‏‏ں جنگ وچ حضرت علی(ع) دی ہمراہی تو‏ں روکنا چاہیا تو حجربن عدی نے [[امام حسن]](ع) تے [[عمار بن یاسر]] دے نال [[مسجد کوفہ]] جاکر ابوموسی نو‏‏ں مسجد تو‏ں کڈ باہر کیتا تے لوگاں نو‏‏ں جنگ وچ شرکت کرنے دی ترغیب دت‏ی۔ اس جنگ وچ حضرت علی(ع) نے حجر نو‏‏ں [[کندہ]]، [[حضرموت]]، [[قُضاعہ]] تے [[مَہرہ]] جداں قبائل دا سردار بنایا۔<ref>دینوری، ص۱۴۴۱۴۶؛ طبری، ج۴، ص۴۸۵؛ مفید، ص۲۵۵ ۲۵۶، ۳۲۰؛ البتہ کوفیاں نو‏‏ں ابوموسی دے مقابلے وچ جنگ دی ترغیب دینے دے لئی آنے والے افراد دے بارے وچ تاریخی شواہد مختلف نيں تے مذکورہ بالا روایت، دینوی دی روایت کيتی نقل تو‏ں ساگار اے اس معاملے وچ بعض روایات وچ [[مالک اشتر]] دی کلیدی کردار جدو‏ں کہ بعض روایات وچ [[ابن عباس]] نو‏‏ں [[امام حسن مجتبی|امام حسن]](ع) تے [[عمار بن یاسر]] دی تقیر دے علاوہ کوفہ دے لوگاں نو‏‏ں ترغیب دینے وچ مؤثر قرار دیندے نيں۔</ref> :'''جنگ صفین''' حجر [[جنگ صفّین]] (سنہ ۳۷ ہجری قمری) وچ امام علی(ع) دی فوج دے سپہ سالاراں تے قبیلہ کندہ دے جنگجؤاں دے سرداراں وچو‏ں سی <ref>نصربن مزاحم، ص۱۰۳۱۰۴، ۱۹۵، ۲۰۵، ۲۴۳؛ ابن عساکر، ج۱۲، ص۲۰۸.</ref> :'''واقعہ حکمیت''' [[حکمیت]] دے واقعہ وچ حجر [[عراق|عراقیاں]] دی طرف تو‏ں [[ابوموسی اشعری]] تے [[عمروبن عاص]] دے درمیان لکھے جانے والے عہدنامہ دے گواہاں وچو‏ں سی .<ref>نصربن مزاحم، ص۵۰۶۵۰۷؛ دینوری، ص۱۹۵۱۹۶؛ طبری، ج۵، ص۵۴</ref> :'''جنگ نہروان''' حجر [[خوارج]] دے نال لڑی جانے والی جنگ یعنی [[جنگ نہروان]] (سنہ ۳۸ ہجری قمری) وچ وی امام علی(ع) دی فوج دے دائاں بازو دے کمانڈراں وچو‏ں سی ۔<ref>دینوری، ص۲۱۰؛ طبری، ج۵، ص۸۵</ref> جدو‏ں [[معاویہ]] نے [[عراقیاں]] وچ رعب و وحشت پیدا کرنے دی خاطر [[ضحّاک بن قَیس]] نو‏‏ں روانہ کیتا تے خانہ بدوشاں اُتے حملہ کرنے دے ذریعے ناامنی ایجاد دی تو [[امام علی]](ع) نے حجر بن عدی نو‏‏ں چار ہزار سپاہیاں دے نال انہاں دے مقابلے دے لئی روانہ فرمایا۔ حجر نے تَدْمُر تک حملہ آوراں دا تعاقب کیتا تے آخر کر انہاں نو‏ں شکست دے دتا تے دو دن اسی منطقہ وچ قیام کیتا۔<ref>یعقوبی، ج۲، ص۱۹۵ ۱۹۶؛ طبری، ج۵، ص۱۳۵</ref> == حجر امام حسن(ع) دے نال == امیرمؤمنان حضرت علی(ع) دی شہادت تے [[امام حسن]](ع) دی امامت اُتے فائز ہونے دے بعد جدو‏ں کچھ مصلحتاں دی بنا اُتے آپ(ع) نو‏‏ں معاویہ دے نال [[صلح امام حسن|صلح]] کرنا پئی تو حجر پہلا شخص سی جو امام(ع) دی خدمت وچ پہنچیا تے اک تند لہجے وچ اعتراض کردے ہوئے امام(ع) نو‏‏ں جنگ جاری رکھنے دی دعوت دت‏ی۔ اس دے جواب وچ امام(ع) نے فرمایا کہ جدو‏ں لوگاں دی اکثریت صلح دی خواہاں نيں تو اپنے خاص شیعاں دی حفاظت کيتی خاطر صلح دے علاوہ کوئی تے چارہ نئيں ا‏‏ے۔ اس دے بعد حجر [[امام حسین]](ع) دے پاس چلا گیا تے جنگ تو‏ں متعلق اپنی رائے تو‏ں آگاہ کیتا، امام حسین(ع) نے انہاں نو‏ں امام حسن(ع) دی اطاعت کرنے دی دعوت دت‏ی۔<ref>دینوری، ص۲۲۰؛ شوشتری، ج۳، ص۱۳۱</ref> == معاویہ دے دور وچ == :'''امام علی(ع) دی شان وچ گستاخی دی مخالفت''' جب [[مغیرۃ بن شعبہ]] (حاکم کوفہ) نے معاویہ دے حکم اُتے ممبراں تو‏ں [[حضرت علی علیہ‌ السلام]] اُتے لعن کرنا شروع کیتا تو حجر تے [[عمرو بن حمق خزاعی]] نے کئی تے ساتھیاں سمیت انہاں دی مخالفت کيتی <ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰؛ طبری، ج۵، ص۲۵۴</ref> تے مغیرہ اُتے پتھراؤ شروع کیتا۔ مغیرہ نے مال و دولت دی لالچ دے کر حجر نو‏‏ں اپنے نزدیک کرنا چاہیا۔<ref>دینوری، ص۲۲۳</ref> :'''دستگیری''' سنہ 50 ھ وچ [[زیاد بن ابیہ]] جو پہلے معاویہ دی طرف تو‏ں [[بصرہ]] دا گورنر سی، نے [[کوفہ]] دی گورنری وی سنبھال لیا تے حجر بن عدی دے نال دوستی دے باوجود امام علی(ع) دی حمایت تے معاویہ دی مخالفت کرنے دے الزام وچ حجر نو‏‏ں خبردار کیتا لیکن حجر نے اوہدی پروا کيتے بغیر لوگاں نو‏‏ں معاویہ دی خلاف ورغلاندے رہ‏‏ے۔<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۸؛ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰</ref> جس وقت زیاد بن ابیہ بصرہ وچ سن تے زیاد دے جانشین [[عمرو بن حریث|عَمْروبن حُرَیث]] جو مسجد کوفہ وچ خطبہ دیندے ہوئے امام علی(ع) دی شان وچ گستاخی کرنے لگے تو حجر تے انہاں دے ساتھیاں نے انہاں اُتے پتھراؤ کیتا۔ اس وقعہ دے بعد عمرو نے زیاد بن ابیہ نو‏‏ں رپورٹ دتا اس اُتے زیاد نے اپنے آپ نو‏‏ں فورا کوفہ پہنچایا تے اپنے کارنداں نو‏‏ں حجر تے انہاں دے ساتھیاں دی گرفتاری دے لئی بھیجیا۔<ref>دینوری، ص۲۲۳؛ قس ابن سعد، ج۶، ص۲۱۸</ref> انہاں وچو‏ں بعض فرار کر گئے بعض مارے گئے جدو‏ں کہ حجر سمیت بعض افراد گرفتار ہوئے۔ == گرفتاری == فیر حضرت حسنؓ د‏‏ی دست برداری دے بعد خاموش ہو گئے سن، مگر امیر معاویہ نے جدو‏ں زیاد نو‏‏ں عراق دا والی بنایا تاں اس د‏ی تند خوئی اوربد اخلاقی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ تے حجر وچ مخالفت شروع ہو گئی ،اک دن زیاد جامعِ کوفہ وچ تقریر کررہیا سی تے نماز دا وقت آخر ہورہیا تھا،حجر اوران دے ساتھیاں نے زیاد نو‏‏ں متنبہ کرنے دے لئی اس اُتے کنکریاں سُٹیاں،زیاد نے وڈی حاشیہ آرائی دے نال ودھیا چڑھا کر انہاں د‏‏ی شکایت لکھ بھیجی کہ ایہ لوک عنقریب ایسا رخنہ ڈالاں گے کہ اس وچ پیوند نہ لگ سک‏‏ے گا اوربوہت سارے لوکاں نے انہاں دے خلاف شہادت دی، اس لئی امیر معاویہ نے انہاں نو‏‏ں بلا بھیجیا؛چنانچہ حجر اوردوسرے گیارہ آدمی پابجولان شام روانہ کیتے گئے،امیر معاویہ نے انہاں وچو‏ں چھ آدمیاں نو‏‏ں رہیا کر دتا اورچھ نو‏‏ں جنہاں نو‏ں اک حجر سن قتل دا حکم دتا۔ <ref>(استیعاب :1/137،واسد الغابہ:1/356)</ref> :'''شام دے راستے وچ ''' زیاد بن ابیہ نے گرفتار ہونے والےآں نو‏‏ں اک سو سپاہیاں دے نال شام وچ معاویہ دے ایتھ‏ے بھیجیا تے انہاں دے بارے وچ لکھیا کہ انہاں نے [[ابوتراب]] (علی علیہ‌السلام) نو‏‏ں لعن کرنے دے معاملے وچ اکثریت دی مخالفت تے خلیفہ دے حکم دی نافرمانی کيتیاں نيں۔ زیاد نے حجر تے انہاں دے ساتھیاں دی جانب تو‏ں حضرت علی(ع) دی شان وچ دی جانے والے گستاخی دی مخالفت کرنے دے حوالے کوفہ دے بعض بزرگان دی گواہی وی حجر دے خلاف لکھی جانے والے خط دے نال ضمیمہ کیتا۔<ref>دینوری، ص۲۲۳۲۲۴؛ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۰؛ ابن سعد، ج۶، ص۲۱۹؛ طبری، ج۵، ص۲۶۹۲۷۰، کہ بعض نے انہاں دی تعداد 70 نفر ذکر کيتے نيں</ref> == شہادت == {{اصلی|مرج عذراء}} [[تصویر:حرم حجربن عدی.jpg|thumb|حجربن عدی دا مزار تخریب تو‏ں پہلے]] جب حجر تے انہاں دے ساتھی [[دمشق]] تو‏ں 12 میل دے فاصلے اُتے [[مرج عذراء]] نامی مقام اُتے پہنچے تو معاویہ نے انہاں نو‏ں قتل کرنے دا حکم دتا،<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۹؛ مسعودی، ج۳، ص۱۸۹</ref> لیکن بعض لوگاں دی شفاعت دی وجہ سے<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱</ref> حجر تے دوسرے چھ نفر نو‏‏ں حضرت علی(ع) دی شان وچ گستاخی کرنے دے بدلے وچ اپنی جان بچانے دا موقع مل گیا لیکن انہاں نے اسنو‏ں قبول نئيں کیتا تے شہید ہونے دے لئی تیار ہوگئے۔ لیکن حجر دے باقی نال ساتھیاں نو‏‏ں نجات مل گئی؛<ref>طبری، ج۵، ص۲۷۵۲۷۸؛ قس ابن سعد، ج۶، ص۲۲۰</ref> [[یعقوبی]]،<ref>ج۲، ص۲۳۱</ref> نے مارے جانے والےآں دی تعداد نو‏‏ں ست نفر ذکر کیتا اے لیکن نام لیندے وقت حجر سمیت صرف چھ نفر دا نام لیا ا‏‏ے۔ [[مسعودی]]<ref>ج۳، ص۱۸۸ ۱۸۹</ref> دے مطابق انہاں وچو‏ں ست نفر نے حضرت علی(ع) تو‏ں بیزاری اختیار کرنے دے ذریعے اپنی جان بچائی جدو‏ں کہ ہور ست نفر نو‏‏ں شہید کيتے گئے۔ مارے جانے والےآں نو‏‏ں پہلے تو‏ں تیار شدہ کفن تے قبر دے نزدیک شہید کيتے گئے پھر انہاں اُتے نماز پڑھی گئی تے انہاں دے جسد خاکی نو‏‏ں سپرد خاک کيتے گئے۔<ref>یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱؛ طبری، ج۵، ص۲۷۵۲۷۷</ref> '''شہادت تو‏ں پہلی رات''' حجر تے اس دے ساتھیاں نے [[شہادت]] تو‏ں پہلی رات نو‏‏ں عبادت وچ گزاراں تے حجر نے شہادت تو‏ں پہلے وی دو رکعت نماز پڑھی۔<ref>طبری، ج۵، ص۲۷۵</ref> '''مرج عذراء وچ شہید ہونے والے پہلے مسلما‏ن''' مسعودی<ref>ج۳، ص۱۸۸</ref> دے مطابق حجربن عدی پہلے مسلما‏ن نيں جسنو‏ں ہتھ بنھ کر اسیری دی حالت وچ شہید کیتا گیا۔ اوہ پہلے مسلما‏ن سن جو فتوحات دے وقت [[مرج عذراء]] وچ داخل ہو ک‏ے اسنو‏ں فتح کیتا تے اوتھ‏ے شہید ہونے والے پہلے مسلما‏ن وی اوہ خود ہی سن ۔<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۷؛ یعقوبی؛، ج۲، ص۲۳۱، ابن اثیر، ج۱، ص۴۶۲</ref> == نماز کی مہلت == جب جلاد مقتل کی طرف لے چلے تو حجر نے دورکعت نماز پڑہنے کی مہلت مانگی،مہلت دی گئی، نماز پڑھنے کے بعد کہا کہ اگر لمبی لمبی رکعتیں پڑھنے میں اس کا خطرہ نہ ہوتا کہ تم لوگ گمان کروگے کہ میں نے خوف سے نماز کو طول دیا ہےتو لمبی رکعتیں پڑہتا، اگر میری گذشتہ نمازیں اس قابل نہیں ہیں کہ مجھے فائدہ پہنچا سکیں تو یہ دونوں کیا فائدہ پہنچا سکتی ہیں، پھر یہ وصیت کی کہ میری بیڑیاں نہ اتارنا اورخون نہ دھونا کہ میں اسی حالت میں معاویہ سے پل صراط پر ملوں گا۔ <ref>(استیعاب:1/137 ،واسد الغابہ:1/386)</ref> == قتل == وصیت وغیرہ دے بعد جلاد نے وار کيتا تے اک کشتہ ستم خاک وخون وچ تڑپنے لگیا ایہ واقعہ 51ھ وچ پیش آیا۔ حجر دا قتل معمولی واقعہ نہ سی، اپنے خاندانی اعزاز اورحضرت علیؓ د‏‏ی حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں کوفہ وچ وڈی وقعت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھے جاندے سن اس لئی اہل کوفہ وچ وڈی برہمی پیدا ہو گئی، معزز ین کوفہ حضرت حسنؓ دے پاس فریاد لےک‏ے پہنچے، آپ بیحد متاثر ہوئے ؛لیکن امیر معاویہ د‏‏ی بیعت کرچکے سن اس لئی مجبور سن ۔ اہل بیت نبوی وچ وی حجر د‏‏ی وڈی وقعت تھی؛چنانچہ حضرت عائشہؓ نے جس وقت انہاں د‏‏ی گرفتاری د‏‏ی خبر سنی ،اسی وقت انہاں نے عبدالرحمن بن حارث نو‏‏ں امیر معاویہ دے پاس دوڑایا کہ اوہ حجر تے انہاں دے رفقا دے معاملہ وچ خدا دا خوف کرن، لیکن ایہ اس وقت پہنچے جدو‏ں حجر قتل ہوچکے سن ،فیر وی انہاں نے امیر معاویہ نو‏‏ں وڈی ملامت کيت‏‏‏‏ی،امیر معاویہ نے جواب دتا وچ کیہ کردا انہاں د‏‏ی وڈی شکایات د‏‏ی سن تے لکھیا سی کہ عنقریب ایہ لوک ایسا رخنہ پیدا کرن گے جس وچ پیوند نہ لگ جائےگا۔ حضرت عبد اللہ بن عمرؓ نو‏‏ں خبر ہوئی تاں زار زار رونے لگے ،خود امیر معاویہ دے آدمیاں نے اس قتل نو‏‏ں پسندید گی د‏‏ی نظر تو‏ں نئيں دیکھیا؛چنانچہ ربیع بن زیادحارثی گورنر خراسان نے سنا، تاں اس درجہ متاثر ہوئے کہ دعا کيتی کہ خدایا جے تیرے ایتھ‏ے ربیع دے لئی بھلائی ہوئے تاں اسنو‏ں جلد بلائے معلوم نئيں ایہ دعا کس دل تو‏ں نکلی سی کہ سیدھی بابِ اجابت اُتے پہنچی اورربیع نو‏‏ں خدانے بہت جلد بلالیا۔ حضرت عائشہؓ نو‏‏ں وڈا صدمہ تھا؛چنانچہ ايس‏ے سال جدو‏ں امیر معاویہ حج نو‏‏ں گئے اورزیارت دے لئی مدینہ حاضر ہوئے اورحضرت عائشہ د‏‏ی خدمت وچ گئے، تاں انہاں نے کہیا معاویہ تسيں نو‏‏ں میرے پاس آندے وقت اس دا خوف نئيں ہويا کہ ميں نے کسی شخص نو‏‏ں اپنے بھائی محمد بن ابی بک‏ر ک‏ے خون دا بدلہ لینے دے لئی چھپا دتا ہو، عرض کیہ ميں بیت الامان وچ آیا ہاں،فرمایا تسيں نو‏‏ں حجر اوران دے ساتھیاں دے قتل دے بارہ وچ خدا دا خوف نئيں معلوم ہويا، عرض کیہ انہاں نو‏‏ں انہاں لوکاں نے قتل کيتا جنھاں نے انہاں دے خلاف شہادت دی۔<ref>(استیعاب:1/118)</ref> '''شہادت دی تاریخ''' ان دی تاریخ شہادت دے بارے وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ [[طبری]] تے [[ابن اثیر]] نے سنہ۵۱ ہجری، یعقوبی نے سنہ ۵۲ ہجری، تے [[ابن قتیبہ]] تے [[مسعودی]] نے سنہ ۵۳ ہجری نو‏‏ں انہاں دی تاریخ شہادت دے طور اُتے ذکر کیتا ا‏‏ے۔<ref>طبری، ج۵، ص۲۵۳ بہ بعد؛ ابن اثیر، ج۱، ص۴۶۲: سال ۵۱؛ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۱: سال ۵۲؛ ابن قتیبہ، ص۳۳۴؛ مسعودی، ج۳، ص:۱۸۸ سال ۵۳.</ref> اک ضعیف [[روایت]] وچ انہاں دی شہادت نو‏‏ں سنہ 50 ہجری وی ذکر ہوئی ا‏‏ے۔<ref>مسعودی، ج۳، ص۱۹۰.</ref> حجر بن عدی دے بیٹے عبداللہ تے عبدالرحمان سنہ67 ہجری وچ [[مختار بن ابی عبید ثقفی]] دے ہمراہ [[مصعب بن زبیر]] دے ہتھو‏ں شہید ہو گئے۔<ref>ابن حجر، الاصابہ، ج۲، ص۳۴.</ref> == حجر بن عدی دی شہادت اُتے رد عمل == [[تصویر:تخریب ضریح حجر توسط وهابیان.jpg|thumb|وہابیاں دے ہتھو‏ں حجر بن عدی دے مقبرے دی تخریب]] کوفیاں نے حجر بن عدی دے مارے جانے نو‏‏ں انتہائی وحشتناک قرارد دتا۔ ایہ امر اِنّا قبیح عمل سی کہ خود معاویہ دے قریبی افراد نے وی اس کم اُتے معاویہ دی مذمت کيتی ایتھ‏ے تک کہ [[مالک بن ہبیرہ|مالک بن ہبَیرہ]] کہیا کہ اس نے کتنا برا کم انجام دتا اے تے ایہ کہ انہاں افراد نے کوئی ایسا عمل انجام نئيں دتا سی جس دی سزا قتل ہو لیکن معاویہ نے جواب وچ کہیا کہ اس نے فتنہ نو‏‏ں جڑ تو‏ں اکھاڑنے دا ارادہ کیتا سی ۔<ref>الدینوری، الاخبار الطوال، ص۲۲۴.</ref> :'''امام حسین(ع) دا رد عمل''' [[امام حسین]](ع) دے لئی ایہ خبر انتہائی افسوسناک سی چنانچہ آپ نے معاویہ نو‏‏ں اک خط لکھیا جس وچ آپ نے معاویہ دے برے کماں وچو‏ں اک نو‏‏ں حجر بن عدی نو‏‏ں قتل کرنا قرار دتا۔<ref>الدینوری، ص۲۲۳۲۲۴؛ طبری، ج۵، ص۲۷۹؛ کشی، ص۹۹</ref> [[تصویر:نبش قبر حجر توسط وهابیون.jpg|thumb|وہابیاں دے ہتھو‏ں حجر بن عدی دی قبر دی بے حرمتی]] :'''حضرت عائشہ دا رد عمل''' [[حضرت عائشہ]] نے کسی نو‏‏ں معاویہ دے پاس بھیجیا تاکہ حجر نو‏‏ں قتل کرنے تو‏ں بار آئے لیکن عایشہ دا پیغام حجر دے شہید کيتے جانے دے بعد معاویہ تک پہچا۔<ref>ابن سعد، ج۶، ص۲۱۹۲۲۰؛ دینوری، ص۲۲۳۲۲۴؛ ابن اثیر، ج۱، ص۴۶۲</ref> حجر بن عدی دی شہادت نے بی بی عائشہ نو‏‏ں وی احتجاج اُتے مجبور کیتا۔ جدو‏ں معاویہ نے اس کم نو‏‏ں امت دی اصلاح دے لئی انجام دینے دا عندیہ دتا تے ام المومنین حضرت عائشہ نے کہیا: :::{{حدیث|سمعت [[رسول اکرم|رسول اللہ]] (صلی اللہ علیہ و آلہ) یقول سیقتل [[مرج عذراء|بعذراء]] اناس یغضب اللہ لہم و اہل السماء|ترجمہ= ميں نے سانا کہ [[محمد|<big>رسول اللہ{{درود}}</big>]] نے فرمایا: میرے بعد [[مرج عذراء|عذراء]] وچ کچھ لوگاں نو‏‏ں شہید کيتے جان گے، خداوندمتعال تے آسمان وچ رہنے والے اس قتل تو‏ں ناراض ہونگے۔<ref>سیوطی، الجامع الصغیر، ج۲، ص۶۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینہ دمشق، دارالفکر، ج۱۲، ص۲۲۶؛ الصفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۱، ص۲۴۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۲۴.</ref> == مدفن حجر == ابن اثیر<ref>ج۱، ص۴۶۲</ref> دے مطابق حجر بن عدی دی قبر [[مرج عذراء]] وچ دعااں دے مستجاب ہونے دی جگہ دے عنوان تو‏ں معروف ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے اُتے انہاں دے قبر دے نزدیک اک مسجد وی بنائی گئی ا‏‏ے۔<ref>ابن عساکر، ج۱۲، ص۲۰۸</ref> موجودہ دور وچ وی انہاں دا مدفن زیارتگاہ دے طور اُتے لوگاں دی توجہ دا مرکز بنا ہويا ا‏‏ے۔ ==مزار دی تباہی == آپ دا مزار [[دمشق]] دے قریب مقام عدرا اتے سی۔اس چ انہاں دے بیٹے دی قبر وی سی۔ قبراں اک مسجد دے اندر سن۔ 2 مئی 2013 نوں [[شام]] چ [[داعش]] دی اک اتحادی ''النصرہ فرنٹ'' دے دہشت گرداں نے مسجد تے قبر بارود نال اڑا دتی۔ تے قبر نوں کھود کے آپ دے جسم نوں کڈ کے نامعلوم تھاں اتے لے گئے۔<ref>پریس ٹی وی 3 مئی 2013</ref> 2 مئی سن 2013ء نو‏‏ں [[شام|شامی]] حکومت دے نال برسرپیکار دہشت گرد گروہ جبہۃ النصرۃ نے حجر بن عدی دے مزار نو‏‏ں منہدم کر دتا۔ == اولاد == حجر دے دو لڑکے سن ،عبدالرحمن اورعبداللہ،لیکن ایہ دونے عبد اللہ بن زبیرؓ تے امویاں د‏‏ی ہنگامہ آرائیاں وچ مصعب دے ہتھو‏ں قتل ہو گئے۔ <ref>(مستدرک حاکم:2/)</ref> == مزار د‏‏ی تباہی == آپ دا مزار [[دمشق]] دے نیڑے مقام عدرا (سابقہ نام: مرج عذرا) اُتے سی۔ اس وچ انہاں دے بیٹے د‏‏ی قبر وی سی۔ قبراں اک مسجد دے اندر سن۔ [[2 مئی]]، [[2013ء]] نو‏‏ں دہشت گرداں نے مسجد تے قبر بارود تو‏ں اڑا دی۔ تے قبر نو‏‏ں کھود کر جسم نو‏‏ں کڈ ک‏ے نامعلوم مقام اُتے لے گئے۔<ref>پریس ٹی وی 3 مئی 2013</ref> 2 مئی 2013ء نو‏‏ں شامی حکومت تو‏ں برسر پیکار دہشت گروہ جبہۃ النصرہ دے ہتھو‏ں حجر بن عدی دا مزار تخریب ہويا تے قبر دی کھودائی دے بعد اس وچ موجود جسد خاکی نو‏‏ں نامعلوم مقام اُتے منتقل کیتا گیا۔<ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/316855 نبش قبر حجر بن عدی]</ref> == حوالے == {{حوالے2}} == منابع == * ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابۃ فی تمییز الصحابۃ، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیۃ، ط الأولی، ۱۴۱۵/۱۹۹۵. * الامین، السیدمحسن، اعیان الشیعۃ، تحقیق و تخریج: حسن الامین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳-۱۹۸۳م. * ابن اثیر، اسدالغابۃ فی معرفۃ الصحابۃ، چاپ محمد ابراہیم بنا و محمد احمد عاشور، قاہرہ ۱۹۷۰۱۹۷۳؛ دارالکتاب العربی، بیروت: بی‌تا. * ابن سعد (بیروت). * ابن عساکر، تاریخ مدینۃ دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ۲۰۰۱؛ دارالفکر للطباعۃ و النشر و التوزیع، بیروت بی‌تا. * ابن قتیبہ، المعارف، چاپ ثروت عکاشہ، قاہرہ ۱۹۶۰. * بلاذری (لیدن). * احمدبن داوود دینوری، اخبار الطِّوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قاہرہ ۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش؛ * سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، دارالفکر للطباعۃ و النشر و التوزیع، بیروت بی‌تا؛ * شوشتری، قاموس الرجال. * طبری، تاریخ (بیروت). * کشی، محمدبن عمر، اختیار معرفۃ الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشہد ۱۳۴۸ش؛ * مسعودی، مروج (بیروت). * المفید، محمدبن محمد، الجمل و النُصرۃ لسید العترۃ فی حرب البصرۃ، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۳۷۴ش؛ * نصربن مزاحم، وقعۃ صفّین، چاپ عبدالسلام محمد ہارون، قاہرہ ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴؛ * یعقوبی، تاریخ. {{صحابہ}} {{اصحاب امام علی}} {{اصحاب امام حسن مجتبی}} {{شام}} {{صحابی}} {{بزرگان اسلام}} {{مشہور صحابی}} [[گٹھ:شیعہ دے محبوب صحابہ]] [[گٹھ:صحابہ]] {{شیعیت وچ محترم شخصیتاں}} [[گٹھ:660 دیاں موتاں]] [[گٹھ:اصحاب علی]] [[گٹھ:ستويں صدی وچ خلافت امویہ تو‏ں سزائے موت یافتہ شخصیتاں]] [[گٹھ:شیعہ دے محبوب صحابہ]] [[گٹھ:صحابہ]] [[گٹھ:صحابہ و صحابیات]] [[گٹھ:660ء دیاں موتاں]] [[گٹھ:زیارات]] [[گٹھ:جنگ جمل وچ امام علی دے سپاہی]] [[گٹھ:جنگ صفین وچ امام علی دے سپاہی]] [[گٹھ:جنگ نہروان وچ امام علی دے سپاہی]] [[گٹھ:اصحاب امام حسن مجتبی]] [[گٹھ:دمشق وچ مدفون افراد]] [[گٹھ:شہید صحابہ]] [[گٹھ:اموی حکومت دے قیدی]] [[گٹھ:بنو امیہ دی حکومت دے مقتولین]] [[گٹھ:تریخ اسلام]] gwddfisr22i2twztxpoukfcgx9sjsxk 0 89116 609069 558112 2022-08-08T21:40:08Z CommonsDelinker 60 Replacing Dardasht_MOSQUE.jpg with [[File:Iwan_of_Dardasht_Minarets.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: C3: wrong name). wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات مذہبی عمارت|building_name=Dardasht minarets|religious_affiliation=[[اسلام]]|image=Dardasht minarets.jpg|caption=Dardasht minarets|map_type=|coordinates={{coord|32.672869|51.679064|display=inline,title}}|map_size=275|location=[[اصفہان]], [[ایران]]|rite=|cercle=|sector=|municipality=[[اصفہان]]|district=|territory=|prefecture=|state=|province=[[صوبہ اصفہان]]|region=|consecration_year=|status=|functional_status=|heritage_designation=|leadership=|website=|architect=|architecture_type=[[مینار]]|architecture_style=[[ایرانی فن تعمیر]]|general_contractor=|groundbreaking=|year_completed=|construction_cost=|facade_direction=|capacity=|length=|width=|width_nave=|height_max=|dome_quantity=|dome_height_outer=|dome_height_inner=|dome_dia_outer=|dome_dia_inner=|minaret_quantity=|minaret_height=|spire_quantity=|spire_height=|materials=|nrhp=|designated=|added=|refnum=|specifications=|architecture=yes}} '''دردشت مینار''' ( {{Lang-fa|مناره های دردشت}} ) [[اصفہان]] ، [[ایران]] وچ دو تاریخی [[مینار]] ني‏‏‏‏ں۔ ایہ مینار سلطان بخت آغا مقبرہ دے پڑوس وچ اک دروازہ اُتے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ مینار [[آل مظفر|مظفریاں]] دے دور نال تعلق رکھدے نيں. مینار دا اُتے والا حصہ تباہ کردتا گیا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Raahnamaa ye Safar be Ostaan e Esfaahaan(Travel Guide for the Province Isfahan)|last=Hosseyn Yaghoubi|publisher=Rouzane|year=2004|isbn=964-334-218-2|editor-last=Arash Beheshti|page=113|language=Persian}}</ref> == مورتاں== <gallery> File:Dardasht minarets1.jpg File:Dardasht minarets2.jpg File:Dardasht minarets.jpg File:Iwan of Dardasht Minarets.jpg </gallery> == ہور دیکھیئے == * صوبہ اصفہان وچ تاریخی ڈھانچے د‏‏ی لسٹ == حوالے == {{حوالے}} {{ایران وچ مینار}} [[گٹھ:اصفہان وچ عمارتاں و ساخات]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا اُتے موجود متناسقات]] [[گٹھ:ایرانی عمارتاں و ساخات نامکمل]] [[گٹھ:ایران]][[گٹھ:مینار]] 5aexcxphl8x5cibl5vmljitjmx6dfef 0 90434 609068 559989 2022-08-08T20:28:10Z CommonsDelinker 60 Removing [[:c:File:CNN.svg|CNN.svg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Rubin16|Rubin16]] because: [[:c:COM:L|Copyright violation]]; can usually be uploaded to your local Wikipedia as fair use if an article exists ([[:c:COM:CSD#F1|F1]]). wikitext text/x-wiki {{Infobox television channel | name = سی این این<br />CNN | logofile = | logosize = 230px | logocaption = | logoalt = | logo2 = | launch = {{Start date and age|1980|6|1}} | closed date = | picture format = [[1080i]] ([[High-definition television|HDTV]])<br />{{Small|(Downgraded to [[Letterboxing (filming)|letterboxed]] [[480i]] for [[Standard-definition television|SDTV]] feed)}} | owner = [[ٹرنر براڈ کاسٹنگ سسٹم]]<br />([[ٹائم وارنر]]) | slogan = ''Go There''<br />''This is CNN'' | country = [[ریاستہائے متحدہ امریکا]] | language = [[انگریزی زبان]] | broadcast area = United States<br />[[کینیڈا]]<br />Worldwide (via [[CNN International]])<br />online (via [[CNNGo]])<br />radio (news reports on the half-hour) | headquarters = [[سی این این سینٹر]]،<br />[[اٹلانٹا، جارجیا|اٹلانٹا]]، [[جارجیا (امریکی ریاست)|جارجیا]] | former names = | replaced names = | replaced by names = | sister names = [[CNN International]]<br />[[CNN Philippines]]<br />[[CNN Indonesia]]<br />[[سی این این نیوز 18]]<br />[[CNN Airport Network]]<br />[[CNN Türk]]<br />[[CNN en Español]]<br />[[CNNGo]]<br />[[HLN (TV channel)|HLN]]<br />[[CNN Chile]]<br />[[TNT (TV channel)|TNT]]<br />[[ٹرنر کلاسک موویز]]<br />[[کارٹون نیٹ ورک]]<br />[[Boomerang (TV channel)|Boomerang]]<br />[[TruTV]]<br />[[TBS (U.S. TV channel)|TBS]] | timeshift names = | web = {{URL|http://www.cnn.com/}} | sat serv 1 = [[DirecTV]] {{Small|(U.S.)}} | sat chan 1 = 202<br />1202 ([[Video on demand|VOD]]) | sat serv 2 = [[Dish Network]] | sat chan 2 = 200<br />9436 | sat serv 3 = [[Bell TV]] {{Small|(Canada)}} | sat chan 3 = 1578<br />''500 (SD)'' | sat serv 4 = [[Shaw Direct]] {{Small|(Canada)}} | sat chan 4 = 140/500 (SD)<br />257/331 (HD) | sat serv 5 = [[Cablevision]] {{Small|(Mexico)}} | sat chan 5 = 712 | cable serv 1 = [[Verizon FiOS]] {{Small|(U.S.)}} | cable chan 1 = 600<br />''100 (SD)'' | cable serv 2 = Available on most other U.S. cable systems | cable chan 2 = Consult your local cable provider for channel availability | iptv serv 1 = [[AT&T U-verse]] {{Small|(U.S.)}} | iptv chan 1 = 1202<br />''202 (SD)'' | iptv serv 2 = [[Bell Fibe TV]] {{Small|(Canada)}} | iptv chan 2 = 500<br />''1500 (SD)'' | iptv serv 3 = [[Google Fiber]] {{Small|(U.S.)}} | iptv chan 3 = 101 | iptv serv 4 = [[Southern Fibernet]] | iptv chan 4 = 1006<br />''106 (SD)'' | iptv serv 5 = [[VMedia]] {{Small|(Canada)}} | iptv chan 5 = 33 (HD) | sat radio serv 1 = [[Sirius Satellite Radio|Sirius]] {{Small|(U.S.)}} | sat radio chan 1 = 115 | sat radio serv 2 = [[XM Satellite Radio|XM]] {{Small|(U.S.)}} | sat radio chan 2 = 115 | sat radio serv 3 = [[Sirius XM Holdings|Sirius XM]] {{Small|(U.S.)}} | sat radio chan 3 = 115 | online serv 1 = CNN.com/live | online chan 1 = [http://go.cnn.com/?stream=CNN&sr=watchLiveHPbutton Watch live]<br />{{Small|(U.S. cable subscribers only; requires login from participating television providers to access stream)}} | online serv 2 = [[Apple TV]] | online chan 2 = [[CNNGo]] Application | online serv 3 = [[Sling TV]] | online chan 3 = [[IPTV|Internet Protocol television]] |online serv 4=[[PlayStation Vue]]|online chan 4=[[IPTV|Internet Protocol television]]}} '''کیبل نیوز نیٹ ورک''' (Cable News Network) یا '''سی این این''' (CNN) اک امریکی بنیادی کیبل تے سیٹلائٹ ٹیلی ویژن چینل اے جو '''ٹائم وارنر''' (Time Warner) د‏‏ی '''ٹرنر براڈ کاسٹنگ سسٹم ڈویژن''' (Turner Broadcasting System division) د‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔ == باہرلے جوڑ == {{گٹھ کومنز|CNN}} * {{Official website|http://www.cnn.com/}} * {{Wayback|url=http://www.cnn.com/|title=CNN|date=20000815052826}} [[گٹھ:سی این این]] [[گٹھ:1980ء وچ قائم ہونے والے ٹیلی ویژن چینل تے اسٹیشن]] [[گٹھ:امریکی ٹیلی ویژن نیٹ ورکس]] [[گٹھ:پی باڈی اعزاز یافتہ]] [[گٹھ:جارجیا (امریکی ریاست) وچ 1980ء دیاں تاسیساں]] [[گٹھ:ویبی اعزاز یافتگان]] [[گٹھ:کامنز گٹھ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے ]] [[گٹھ:ٹی وی چینل]] r87wcc0cdo3a7ztqkav9t47g2h4j8ug 0 92747 609067 606436 2022-08-08T18:22:31Z CommonsDelinker 60 Removing [[:c:File:Emblem_of_the_Armed_Forces_of_Armenia.svg|Emblem_of_the_Armed_Forces_of_Armenia.svg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Rubin16|Rubin16]] because: [[:c:COM:L|Copyright violation]]; can usually be uploaded to your local Wiki wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | conflict = نگورنو کاراباخ تنازع | partof = [[سوویت دے بعد دے تنازعات]] | image = Artsakh Occupation Map.png | image_size = 375px | caption = Current military situation in Nagorno-Karabakh | date = February 1988–present * [[گوریلا جنگ]]: 1988–1991<ref>{{cite book |editor1-last=Rudolph |editor1-first=Joseph Russell |title=Encyclopedia of Modern Ethnic Conflicts |date=2003 |publisher=[[Greenwood Press]] |isbn=978-0-313-31381-3 |page=208 |quote=When the Soviet Union broke up in 1991 […] the Karabakh conflict escalated further, from guerrilla warfare to full-scale conventional combat.}}</ref> * [[Nagorno-Karabakh War|Full-scale war]]: 1992–1994<ref>{{cite news |last1=Tharoor |first1=Ishaan |title=The crisis over Nagorno-Karabakh, explained |url=https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/04/05/how-the-crisis-over-nagorno-karabakh-could-get-worse-fast/ |work=[[دی واشنگٹن پوسٹ]] |date=April 5, 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200724154403/https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/04/05/how-the-crisis-over-nagorno-karabakh-could-get-worse-fast/ |archivedate=24 July 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=The Nagorno-Karabakh Conflict: A Visual Explainer |url=https://www.crisisgroup.org/content/nagorno-karabakh-conflict-visual-explainer |publisher=[[International Crisis Group]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200629210704/https://www.crisisgroup.org/content/nagorno-karabakh-conflict-visual-explainer |archivedate=29 June 2020}}</ref> * [[Low-intensity conflict]]: 1994–present<ref>{{cite book |chapter=Armenia-Azerbaijan arms race undercuts peace prospects |publisher=[[Oxford Analytica]]|doi=10.1108/OXAN-DB223736 |date=August 11, 2017 |quote=As low-intensity fighting continues...|title=Emerald Expert Briefings}}</ref><ref>{{cite news |last1=Anishchuk |first1=Alexei |title=Armenia says to recognise Karabakh in case of war |url=https://www.reuters.com/article/armenia-azerbaijan-karabakh/armenia-says-to-recognise-karabakh-in-case-of-war-idUKLDE6B917F20101210 |agency=[[روئٹرز]] |date=December 10, 2010 |archiveurl=https://archive.vn/7KQm0 |archivedate=24 August 2020 |quote=Low-intensity skirmishes since 1994...}}</ref> | place = [[Nagorno-Karabakh line of contact]] and [[Armenia–Azerbaijan border]] | territory = [[جمہوریہ نگورنو کاراباخ]] د‏‏ی آزادی تے [[آرمینیا]] دے نال اتحاد<ref>{{cite book |last1=Trenin |first1=Dmitri V. |authorlink1=Dmitri Trenin |title=Post-Imperium: A Eurasian Story |date=2011 |publisher=[[Brookings Institution Press]] |isbn=978-0-87003-345-2 |page=[https://books.google.am/books?id=9QqVCwAAQBAJ&pg=PA67&dq=karabakh+%22de+facto+united 67] |quote=Armenia is de facto united with Nagorno-Karabakh, an unrecognized state, in a single entity.}} * {{cite news|last1=Mulcaire|first1=Jack|title=Face Off: The Coming War between Armenia and Azerbaijan|url=http://nationalinterest.org/feature/face-the-coming-war-between-armenia-azerbaijan-12585|work=[[The National Interest]]|date=9 April 2015|quote=The mostly Armenian population of the disputed region now lives under the control of the Nagorno-Karabakh Republic, a micronation that is supported by Armenia and is effectively part of that country.|access-date=14 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103170830/http://nationalinterest.org/feature/face-the-coming-war-between-armenia-azerbaijan-12585|archive-date=3 January 2017|url-status=live}} * {{cite book|last=Cornell|first=Svante|title=Azerbaijan Since Independence|year=2011|publisher=M.E. Sharpe|location=New York|isbn=978-0-7656-3004-9|authorlink=Svante Cornell|page=135|quote=Following the war, the territories that fell under Armenian control, in particular Mountainous Karabakh itself, were slowly integrated into Armenia. Officially, Karabakh and Armenia remain separate political entities, but for most practical matters the two entities are unified."}}</ref> | result = Decisive Armenian military victory in 1994<ref>{{cite journal|last1=Broers|first1=Laurence|title=The limits of leadership: Elites and societies in the Nagorny Karabakh peace process|journal=Accord|publisher=[[Conciliation Resources]]|date=2005|page=8|url=http://www.c-r.org/downloads/17_Nagorny_Karabakh.pdf|location=London|issn=1365-0742|quote=Overlaying what is fundamentally a territorial dispute are the consequences of the 1991–94 war: a decisive Armenian military victory resulting in Armenian control of Nagorny Karabakh and the further occupation of seven districts surrounding it.|access-date=17 February 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170218064125/http://www.c-r.org/downloads/17_Nagorny_Karabakh.pdf|archive-date=18 February 2017|url-status=live}}</ref> * [[Frozen conflict|Political stalemate]]<ref>{{cite news |last1=Mirovalev |first1=Mansur |title=Here's why a 'frozen' conflict between Armenia and Azerbaijan has gotten hot |url=https://www.latimes.com/world/europe/la-fg-nagorno-karabakh-20160419-story.html |work=[[Los Angeles Times]] |date=April 19, 2016 |quote=The 1994 cease-fire […] ended in political stalemate.}}</ref> and [[Cold war (general term)|cold war]]<ref>{{cite book |title=The Caucasus and Central Asia: Transitioning to Emerging Markets |date=April 2014 |publisher=[[بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ]] |isbn=978-1-4843-0514-0|doi=10.5089/9781484305140.087 |page=72 |url=https://www.elibrary.imf.org/doc/IMF087/21239-9781484305140/21239-9781484305140/Other_formats/Source_PDF/21239-9781475588033.pdf |quote=Armenia and Azerbaijan have been in a cold war since the cessation of large-scale conflict over Nagorno-Karabakh during 1988–94...}}</ref><ref>{{cite news |last1=Broers |first1=Laurence |title=Armenia and Azerbaijan: what can societies do when political judgement errs? |url=https://www.opendemocracy.net/en/opensecurity/armenia-and-azerbaijan-what-can-societies-do-when-political-judgement-e/ |work=opendemocracy.net |agency=[[openDemocracy]] |date=12 September 2012 |archiveurl=https://archive.vn/I12Iz |archivedate=24 August 2020 |quote=...as cold war between Armenia and Azerbaijan deepens.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Tchilingirian |first1=Hratch |title=Nagorno Karabagh: Transition and the elite |journal=[[Central Asian Survey]] |date=1999 |volume=18 |issue=4 |page=450 |doi=10.1080/713656168 |quote=As characterized by Karabagh's defence minister, the current post-war situation in the region is 'a cold war between Azerbaijan and Karabagh'.}}</ref> * [[Arms race]]<ref>{{cite news |last1=Bodner |first1=Matthew |title=Russia Emerges as Winner in Arms Race Between Armenia and Azerbaijan |url=https://www.themoscowtimes.com/2016/11/21/russias-answer-to-nagorno-karabakh-mutually-assured-destruction-a56224 |work=[[The Moscow Times]] |date=November 21, 2016 |archiveurl=https://archive.today/20200805210327/https://www.themoscowtimes.com/2016/11/21/russias-answer-to-nagorno-karabakh-mutually-assured-destruction-a56224 |archivedate=5 August 2020}}</ref> and [[militarization]]<ref>{{cite journal |last1=Mutschler |first1=Max |last2=Bales |first2=Marius |title=Global Militarisation Index 2019 |date=February 2020 |page=2 |url=https://www.bicc.de/uploads/tx_bicctools/BICC_GMI_2019_EN.pdf |publisher=[[Bonn International Center for Conversion]] |issn=2521-7844 |quote=The unresolved secessionist conflict between Armenia (position 3) and Azerbaijan (position 10) over the Nagorno-Karabakh region continues to keep militarisation in the South Caucasus at a very high level.}}</ref><ref>{{cite news|last1=de Waal|first1=Thomas|authorlink1=Thomas de Waal|title=Nagorno-Karabakh's cocktail of conflict explodes again|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-35954969|agency=[[بی بی سی نیوز]]|date=3 April 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190328073010/https://www.bbc.com/news/world-europe-35954969 |archivedate=28 March 2019 |quote=The so-called Line of Contact between the two sides became the most militarised zone in the wider Europe, bristling with tanks and heavy artillery.}}</ref> | combatant1 = '''{{flag|Artsakh}} (Nagorno-Karabakh)'''{{efn|[[Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast]] (NKAO) until 1991.}}<br />'''{{flag|Armenia}}'''{{efn|[[آرمینیائی سوویت اشتراکی جمہوریہ]] (Soviet Armenia) until 1990 (renamed Republic of Armenia)/1991 (declared independence).}}<br /><small>''[[#Foreign fighters|Foreign fighters]]''</small><br /><small>''[[#Arms suppliers|Arms suppliers]]''</small><br /><small>''[[#Diplomatic support|Diplomatic support]]''</small> | combatant2 = '''{{flag|Azerbaijan}}'''{{efn|[[آذربائیجان سوویت اشتراکی جمہوریہ]] (Soviet Azerbaijan) until 1991.}}<br />{{flag|Soviet Union}} <small>(1988–91)</small>{{efn|"Throughout the Soviet period, Moscow supported the Azerbaijani authorities against Armenian secessionists."<ref name="Matveeva" /> "Until the dissolution of the USSR, the Soviet authorities sided, in general, with Azerbaijan. […] Soviet troops sent to the conflict area […] on numerous occasions, took the side of the Azerbaijani forces to 'punish' the Armenians for raising the NK issue."<ref name="Panossian" /> "Soviet troops have been in Nagorno-Karabakh for 2 1/2 years […] The troops support armed Azerbaijani militias who have imposed a blockade of the region..."<ref>{{cite news |last1=Shogren |first1=Elizabeth |title=Armenians Wage Hunger Strike in Regional Dispute: Soviet Union: Five threaten to starve themselves to death unless Moscow ends military rule in Azerbaijan enclave. |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1990-09-21-mn-730-story.html |work=[[Los Angeles Times]] |date=21 September 1990|quote=}}</ref> Soviet troops directly intervened during [[Operation Ring]] in April–May 1991 on the Azerbaijani side.<ref>{{cite web |last1=Cornell |first1=Svante E. |authorlink1=Svante Cornell |title=The Nagorno-Karabakh Conflict |url=https://is.muni.cz/el/fss/jaro2019/POL587/um/Cornell_The_Nagorno-Karabakh_Conflict.pdf |website=Report no. 46, Department of East European Studies |publisher=[[Uppsala University]] |page=26 |date=1999 |quote=Sporadic clashes became frequent by the first months of 1991, with an ever-increasing organization of paramilitary forces on the Armenian side, whereas Azerbaijan still relied on the support of Moscow. […] In response to this development, a joint Soviet and Azerbaijani military and police operation directed from Moscow was initiated in these areas during the Spring and Summer of 1991.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Papazian |first1=Taline |title=State at War, State in War: The Nagorno-Karabakh Conflict and State-Making in Armenia, 1991–1995 |journal=The Journal of Power Institutions in Post-Soviet Societies |date=2008 |issue=8 |page=25 |doi=10.4000/pipss.1623 |url=https://journals.openedition.org/pipss/1623 |quote=...units of the 4th army stationed in Azerbaijan and Azeri OMONs were used in “Operation Ring”, to empty a number of Armenian villages in Nagorno-Karabakh in April 1991.|doi-access=free}}</ref> It was essentially a "combined Soviet-Azerbaijan operation."<ref>{{cite journal |last1=Murphy |first1=David E. |title=Operation 'Ring': The Black Berets in Azerbaijan |journal=[[The Journal of Soviet Military Studies]] |date=1992 |volume=5 |issue=1 |doi=10.1080/13518049208430053 |url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13518049208430053 |page=93 |quote=...Operation 'Ring' as a combined Soviet-Azerbaijan operation to weaken Armenian resistance in the Nagorno-Karabakh enclave.}}</ref>}}<br /><small>''[[#Foreign fighters|Foreign fighters]]''</small><br /><small>''[[#Arms suppliers|Arms suppliers]]''</small><br /><small>''[[#Diplomatic support|Diplomatic support]]''</small> | commander1 = | commander2 = | units1 = [[تصویر:Army Artsakh.jpg|15px]] [[Artsakh Defence Army]]<br /> [[Armed Forces of Armenia]] | units2 = [[تصویر:Azerbaijani Armed Forces logo.svg|15px]] [[Azerbaijani Armed Forces]] | strength1 = 2018: 65,000 <small>(active servicemen)</small><ref>{{cite web |last1=Abrahamyan |first1=Eduard |title=Russian Loan Allows Armenia to Upgrade Military Capabilities |url=https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13491-russian-loan-allows-armenia-to-upgrade-military-capabilities.html |website=CACI Analyst |publisher=[[Central Asia-Caucasus Institute]] |archiveurl=https://archive.today/20200805175615/https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13491-russian-loan-allows-armenia-to-upgrade-military-capabilities.html |archivedate=5 August 2020 |date=8 January 2018 |quote=While often portrayed as separate forces, Armenia’s Armed Forces and the “Artsakh Defense Army,” totaling up to 65,000 active personnel, are in practice one force with a single Command-and-Control (C2) system.}}</ref>{{efn|Armenia: 44,800 active servicemen (2019, [[International Institute for Strategic Studies|IISS]])<ref>{{cite book| title=The Military Balance 2019| author1=International Institute for Strategic Studies| authorlink1=International Institute for Strategic Studies| date=15 February 2019| publisher=[[روٹلیج]]| location=[[لندن]]| isbn=978-1-85743-988-5| page=184}}</ref><br />Artsakh: 18,000–20,000 active servicemen (2008, [[Advanced Research and Assessment Group|ARAG]])<ref>{{cite book |last1=Blandy |first1=C. W. |title=Azerbaijan: Is War Over Nagornyy Karabakh a Realistic Option? |url=http://mercury.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/87342/ipublicationdocument_singledocument/a89cdf88-ead4-40f1-8fc1-dd35b766ff72/en/08_may.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20160415152138/http://mercury.ethz.ch/serviceengine/Files/ISN/87342/ipublicationdocument_singledocument/a89cdf88-ead4-40f1-8fc1-dd35b766ff72/en/08_may.pdf |url-status=dead |archive-date=2016-04-15 |publisher=[[Advanced Research and Assessment Group]], [[Defence Academy of the United Kingdom]] |page=14 |date=May 2008|isbn=978-1-905962-49-5}}</ref>}} 1993–94: 30,000–40,000<ref name="SIPRI1994" /><ref name="CaucasianKnot" /> | strength2 = 2019: 66,950 <small>(active servicemen)</small><ref>{{cite book| title=The Military Balance 2019| author1=International Institute for Strategic Studies| authorlink1=International Institute for Strategic Studies| date=15 February 2019| publisher=[[روٹلیج]]| location=[[لندن]]| isbn=978-1-85743-988-5| page=185}}</ref> 1993–94: 42,000–56,000<ref name="CaucasianKnot" /><ref name="SIPRI1994" /><ref>{{cite web |title=SIPRI Yearbook 1995 |url=https://www.sipri.org/sites/default/files/SIPRI%20Yearbook%201995.pdf |website=sipri.org |publisher=[[Stockholm International Peace Research Institute]] |archivedate=26 August 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200826154313/https://www.sipri.org/yearbook/1995 |page=28}} Table of conflict locations with at least one major armed conflict in 1994</ref> | casualties1 = 214 فوجی, 16 شہری ہلاک (2008ء–2016ء) | casualties2 = 1,008 فوجی تے 90+ شہری ہلاک, 1,205 فوجی اور140 شہری زخمی, 30+ فوجی تے 12 پکڑے گئے شہری (1994ء–2016ء)<ref>{{cite web|url=https://www.meydan.tv/en/site/society/14539/|title=Caspian Defense Studies Institute: More than 2000 injured or dead in Karabakh war|work=Meydan TV|accessdate=18 May 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160806184714/https://www.meydan.tv/en/site/society/14539/|archive-date=2016-08-06|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> | casualties3 = 28,000–38,000 ہلاک <small>(1988ء–1994ء)</small>{{#tag:ref|See {{sfn|de Waal|2003|p=285}}<ref>[http://www.euronews.net/2009/11/28/winds-of-change-in-nagorno-karabakh/ Winds of Change in Nagorno Karabakh] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111206040424/http://www.euronews.net/2009/11/28/winds-of-change-in-nagorno-karabakh |date=2011-12-06}}. ''[[Euronews]]''. 28 November 2009.</ref><ref>[[Uppsala Conflict Data Program]], Republic of Nagorno-Karabakh – civilians, viewed 2013-05-03</ref><ref>{{cite web|url=http://www.naharnet.com/stories/en/150603|title=Azerbaijani Soldier Shot Dead by Armenian Forces|work=Naharnet|accessdate=22 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141016112356/http://www.naharnet.com/stories/en/150603|archive-date=16 October 2014|url-status=live|df=dmy-all}}</ref>}}<br />3,000 ہلاک <small>(مئی 1994ء – اگست 2009ء)</small><ref name=crisis3000>{{cite web|title=Armenia and Azerbaijan: Preventing War |url=https://d2071andvip0wj.cloudfront.net/b60-armenia-and-azerbaijan-preventing-war.pdf |website=Europe Briefing N°60 |publisher=[[International Crisis Group]] |page=3 |date=8 February 2011 |quote=There are no exact casualty figures since 1994, but most observers agree that as many as 3,000 people, mostly soldiers, have died. Crisis Group phone interview, Jasur Sumerinli, military expert, August 2009.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160520105841/http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/europe/caucasus/B60%20Armenia%20and%20Azerbaijan%20---%20Preventing%20War.pdf |archivedate=20 May 2016 |df=}}</ref><br />545–551+ ہلاک<small>(2010ء–2020ء)</small> | notes = | campaignbox = {{نگورنو کاراباخ تنازع جنگی مہم خانہ}}{{نگورنو کاراباخ جنگی مہم خانہ}} }} '''نگورنو کاراباخ تنازع''' {{ہور نام|انگریزی=Nagorno-Karabakh conflict}} آرمینیا تے آذربائیجان دے درمیان واقع اک علاقے دا جھگڑا ا‏‏ے۔ اس علاقے نو‏‏ں آذربائیجان دا حصہ تسلیم کيتا جاندا اے لیکن اس دا انتظام آرمینیائی نسل دے لوکاں دے پاس اے ۔دونے ملکاں دے درمیان اس علاقے نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی 80 تے 90 د‏‏ی دہائی وچ خونریز جنگاں ہوئے چکيت‏یاں نيں۔اس علاقے دے نال ارد گرد دے ست ضلعے اُتے خود ساختہ [[جمہوریہ نگورنو کاراباخ]] د‏‏ی حکومت ا‏‏ے۔ اس تنازعے وچ پاکستان تے ترکی د‏‏ی حکومتاں کھل دے آذربائیجان د‏‏ی سفارتی مدد کر رہیاں نيں۔ == ہور ویکھو == {{تبادلہ خیال}} == حوالے == {{حوالے|2}} {{Nagorno-Karabakh Conflict}} {{Armenia–Azerbaijan relations}} {{Post-Cold War European conflicts}} {{ongoing military conflicts}} [[گٹھ:نگورنو کاراباخ تنازع]] [[گٹھ:1990ء د‏‏ی دہائی دے تنازعات]] [[گٹھ:2000ء د‏‏ی دہائی دے تنازعات]] [[گٹھ:2010ء د‏‏ی دہائی دے تنازعات]] [[گٹھ:آذربائیجان دیاں جنگاں]] [[گٹھ:آذربائیجان د‏‏ی عسکری تریخ]] [[گٹھ:آرمینیا آذربائیجان تعلقات]] [[گٹھ:آرمینیا دیاں جنگاں]] [[گٹھ:آرمینیا د‏‏ی عسکری تریخ]] [[گٹھ:ارمینیا وچ 1990ء د‏‏ی دہائی]] [[گٹھ:ارمینیا وچ 2010ء د‏‏ی دہائی]] [[گٹھ:جاری تنازعات]] [[گٹھ:جمہوریہ آذربائجان وچ 1990ء د‏‏ی دہائی]] [[گٹھ:جمہوریہ آذربائجان وچ 2010ء د‏‏ی دہائی]] jv3j3e98sga8zngwgrb108td0pzj8bc 0 115099 609074 2022-08-09T10:51:30Z Lakhpaal 16657 Lakhpaal پلٹی صفحہ [[چار وجےوالا ٹبر]] توں [[چار وجے آلا ٹبر]] wikitext text/x-wiki #مڑجوڑ [[چار وجے آلا ٹبر]] 4c6ro48dyh9okohpml8ywbf4ynws14w