سانچہ:چونواں مضمون

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="pnb">
  <siteinfo>
    <sitename>وکیپیڈیا</sitename>
    <dbname>pnbwiki</dbname>
    <base>https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D8%B5%D9%81%DB%81</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">میڈیا</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">گل بات</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ورتنوالا</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ورتن گل بات</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وکیپیڈیا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ویونت گل بات</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل گل بات</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">میڈیا وکی</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">میڈیاوکی گل بات</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچہ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچہ گل بات</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ہتھونڈائی</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ہتھونڈائی گل بات</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">گٹھ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">گٹھ گل بات</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڈیول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڈیول گل بات</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">آلہ</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">آلہ گل بات</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">آلہ تعریف</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">آلہ تعریف گل بات</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>سانچہ:چونواں مضمون</title>
    <ns>10</ns>
    <id>49954</id>
    <revision>
      <id>609009</id>
      <parentid>604557</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T15:49:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1050" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
==امام حسین ابن علی ابن ابی طالب==
'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}} {{lrm}} 10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[اسلام وچ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔
۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>1uf7na1b4eii56ej7u6qltmovo85ys5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609010</id>
      <parentid>609009</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T15:50:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1029" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
==امام حسین ابن علی ابن ابی طالب==
'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔
۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>c0tbswvlr7qvh4f4qn0zsqwr4lrywnv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609011</id>
      <parentid>609010</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T15:59:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4358" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
==امام حسین ابن علی ابن ابی طالب==
'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

==واقعہ کربلا دے اعداد و شمار==
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]
[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔
۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;


۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>ja1ci2sm9w1wcvu0cnhvvqrk3y4tup7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609012</id>
      <parentid>609011</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:01:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4363" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''
[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔
۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;


۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>fwfg0x5eapbj2ad9gzh66ecdmvfvwio</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609014</id>
      <parentid>609012</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:07:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6609" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''

[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''لسٹ شہدائے کربلا'''

'''شہدائے کربلا''' اوہ مظلوم افراد نیں جو تریخ دی اک غیر منصفانہ جنگ چ انتہائی بے بسی چ مار دیتے  گئے انہاں دا جرم صرف ایہ سی کہ اوہ وقت دے حاکم نوں درست تسلیم نہیں کردے سن ۔&lt;br /&gt;
10 محرم الحرام 61 ھ چ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے قافلے نوں روک کے  [[یزید]]  لعین دی فوج نے انہاں نال جو جنگ لڑی سی اس عظیم سانحے دا اک نام [[واقعہ کربلا]] اے۔

شہدائے کربلا چ بنی ہاشم دے سب شہداء حضرت [[ابوطالب]] دے ہی  پوتے تے پڑپوتے سن ۔

''[[علی بن ابی طالب]] دے پتر''
* [[حسین بن علی]] (ذبح عظیم) سالار لشکر
* [[عباس بن علی]] (غازی عباس علمدار)
* [[جعفر بن علی]]
* [[عبد الله بن علی]]
* [[عثمان بن علی]]
* [[عمر بن علی]]
* [[ابو بکر بن علی]]
''[[حسن بن علی]] دے پتر''
* [[ابو بکر بن حسن]]
* [[بشر بن حسن]]
* [[عبد الله بن حسن]]
* [[قاسم بن حسن]]
* [[عمر بن حسن]]
( [[حسن بن حسن|حسن مثنی]] کربلا چ شدید زخمی ہوئے سن مگر شہید نہیں ہوئے۔)
''[[حسین بن علی]] دے پتر''
* [[علی اکبر|علی اکبر بن حسین]]
* [[علی اصغر|علی اصغر بن حسین]]
''[[عبد الله بن جعفر]] تے  [[زینب بنت علی]] دے پتر''
* [[عون بن عبد الله بن جعفر]]
* [[محمد بن عبد الله بن جعفر]]
''[[عقیل ابن ابی طالب]] دی اولاد (بیٹے تے پوتے)''
* [[مسلم بن عقیل]] (جائے شہادت [[کوفہ]])
* [[عبد الرحمان بن عقیل]]
* [[عبد الله اکبر بن عقیل]]
* [[جعفر بن عقیل]]
* [[عبد الله بن مسلم بن عقیل]]
* [[عون بن مسلم بن عقیل]]
* [[محمد بن مسلم بن عقیل]]
* [[جعفر بن محمد بن عقیل]]
* [[احمد بن محمد بن عقیل]]
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[لسٹ شہدائے کربلا|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>aynv0cw8zrylx33tr3jm0qigppq5nuv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609015</id>
      <parentid>609014</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:15:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6632" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''

[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''لسٹ شہدائے کربلا'''

'''شہدائے کربلا''' اوہ مظلوم افراد نیں جو تریخ دی اک غیر منصفانہ جنگ چ انتہائی بے بسی چ مار دیتے  گئے انہاں دا جرم صرف ایہ سی کہ اوہ وقت دے حاکم نوں درست تسلیم نہیں کردے سن ۔&lt;br /&gt;
10 محرم الحرام 61 ھ چ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے قافلے نوں روک کے  [[یزید]]  لعین دی فوج نے انہاں نال جو جنگ لڑی سی اس عظیم سانحے دا اک نام [[واقعہ کربلا]] اے۔

شہدائے کربلا چ بنی ہاشم دے سب شہداء حضرت [[ابوطالب]] دے ہی  پوتے تے پڑپوتے سن ۔
{{Colbegin}}
''[[علی بن ابی طالب]] دے پتر''
* [[حسین بن علی]] (ذبح عظیم) سالار لشکر
* [[عباس بن علی]] (غازی عباس علمدار)
* [[جعفر بن علی]]
* [[عبد الله بن علی]]
* [[عثمان بن علی]]
* [[عمر بن علی]]
* [[ابو بکر بن علی]]
''[[حسن بن علی]] دے پتر''
* [[ابو بکر بن حسن]]
* [[بشر بن حسن]]
* [[عبد الله بن حسن]]
* [[قاسم بن حسن]]
* [[عمر بن حسن]]
*( [[حسن بن حسن|حسن مثنی]] کربلا چ شدید زخمی ہوئے سن مگر شہید نہیں ہوئے۔)
''[[حسین بن علی]] دے پتر''
* [[علی اکبر|علی اکبر بن حسین]]
* [[علی اصغر|علی اصغر بن حسین]]
''[[عبد الله بن جعفر]] تے  [[زینب بنت علی]] دے پتر''
* [[عون بن عبد الله بن جعفر]]
* [[محمد بن عبد الله بن جعفر]]
''[[عقیل ابن ابی طالب]] دی اولاد (بیٹے تے پوتے)''
* [[مسلم بن عقیل]] (جائے شہادت [[کوفہ]])
* [[عبد الرحمان بن عقیل]]
* [[عبد الله اکبر بن عقیل]]
* [[جعفر بن عقیل]]
* [[عبد الله بن مسلم بن عقیل]]
* [[عون بن مسلم بن عقیل]]
* [[محمد بن مسلم بن عقیل]]
* [[جعفر بن محمد بن عقیل]]
* [[احمد بن محمد بن عقیل]]
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]{{Colend}}۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[لسٹ شہدائے کربلا|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>tbv7pubwa2s69pq7p2mp9e6epktr442</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609016</id>
      <parentid>609015</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:17:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6636" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''

[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''لسٹ شہدائے کربلا'''

'''شہدائے کربلا''' اوہ مظلوم افراد نیں جو تریخ دی اک غیر منصفانہ جنگ چ انتہائی بے بسی چ مار دیتے  گئے انہاں دا جرم صرف ایہ سی کہ اوہ وقت دے حاکم نوں درست تسلیم نہیں کردے سن ۔&lt;br /&gt;
10 محرم الحرام 61 ھ چ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے قافلے نوں روک کے  [[یزید]]  لعین دی فوج نے انہاں نال جو جنگ لڑی سی اس عظیم سانحے دا اک نام [[واقعہ کربلا]] اے۔

شہدائے کربلا چ بنی ہاشم دے سب شہداء حضرت [[ابوطالب]] دے ہی  پوتے تے پڑپوتے سن ۔
{{Colbegin}}
''[[علی بن ابی طالب]] دے پتر''
* [[حسین بن علی]] (ذبح عظیم) سالار لشکر
* [[عباس بن علی]] (غازی عباس علمدار)
* [[جعفر بن علی]]
* [[عبد الله بن علی]]
* [[عثمان بن علی]]
* [[عمر بن علی]]
* [[ابو بکر بن علی]]
''[[حسن بن علی]] دے پتر''
* [[ابو بکر بن حسن]]
* [[بشر بن حسن]]
* [[عبد الله بن حسن]]
* [[قاسم بن حسن]]
* [[عمر بن حسن]]
*( [[حسن بن حسن|حسن مثنی]] کربلا چ شدید زخمی ہوئے سن مگر شہید نہیں ہوئے۔)
*
*
''[[حسین بن علی]] دے پتر''
* [[علی اکبر|علی اکبر بن حسین]]
* [[علی اصغر|علی اصغر بن حسین]]
''[[عبد الله بن جعفر]] تے  [[زینب بنت علی]] دے پتر''
* [[عون بن عبد الله بن جعفر]]
* [[محمد بن عبد الله بن جعفر]]
''[[عقیل ابن ابی طالب]] دی اولاد (بیٹے تے پوتے)''
* [[مسلم بن عقیل]] (جائے شہادت [[کوفہ]])
* [[عبد الرحمان بن عقیل]]
* [[عبد الله اکبر بن عقیل]]
* [[جعفر بن عقیل]]
* [[عبد الله بن مسلم بن عقیل]]
* [[عون بن مسلم بن عقیل]]
* [[محمد بن مسلم بن عقیل]]
* [[جعفر بن محمد بن عقیل]]
* [[احمد بن محمد بن عقیل]]
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]{{Colend}}۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[لسٹ شہدائے کربلا|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>haolbvko2rivpd2j0y1ww2ba6h32hav</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609017</id>
      <parentid>609016</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:18:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6638" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''

[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''لسٹ شہدائے کربلا'''

'''شہدائے کربلا''' اوہ مظلوم افراد نیں جو تریخ دی اک غیر منصفانہ جنگ چ انتہائی بے بسی چ مار دیتے  گئے انہاں دا جرم صرف ایہ سی کہ اوہ وقت دے حاکم نوں درست تسلیم نہیں کردے سن ۔&lt;br /&gt;
10 محرم الحرام 61 ھ چ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے قافلے نوں روک کے  [[یزید]]  لعین دی فوج نے انہاں نال جو جنگ لڑی سی اس عظیم سانحے دا اک نام [[واقعہ کربلا]] اے۔

شہدائے کربلا چ بنی ہاشم دے سب شہداء حضرت [[ابوطالب]] دے ہی  پوتے تے پڑپوتے سن ۔
{{Colbegin}}
''[[علی بن ابی طالب]] دے پتر''
* [[حسین بن علی]] (ذبح عظیم) سالار لشکر
* [[عباس بن علی]] (غازی عباس علمدار)
* [[جعفر بن علی]]
* [[عبد الله بن علی]]
* [[عثمان بن علی]]
* [[عمر بن علی]]
* [[ابو بکر بن علی]]
''[[حسن بن علی]] دے پتر''
* [[ابو بکر بن حسن]]
* [[بشر بن حسن]]
* [[عبد الله بن حسن]]
* [[قاسم بن حسن]]
* [[عمر بن حسن]]
*( [[حسن بن حسن|حسن مثنی]] کربلا چ شدید زخمی ہوئے سن مگر شہید نہیں ہوئے۔)
*
*


''[[حسین بن علی]] دے پتر''
* [[علی اکبر|علی اکبر بن حسین]]
* [[علی اصغر|علی اصغر بن حسین]]
''[[عبد الله بن جعفر]] تے  [[زینب بنت علی]] دے پتر''
* [[عون بن عبد الله بن جعفر]]
* [[محمد بن عبد الله بن جعفر]]
''[[عقیل ابن ابی طالب]] دی اولاد (بیٹے تے پوتے)''
* [[مسلم بن عقیل]] (جائے شہادت [[کوفہ]])
* [[عبد الرحمان بن عقیل]]
* [[عبد الله اکبر بن عقیل]]
* [[جعفر بن عقیل]]
* [[عبد الله بن مسلم بن عقیل]]
* [[عون بن مسلم بن عقیل]]
* [[محمد بن مسلم بن عقیل]]
* [[جعفر بن محمد بن عقیل]]
* [[احمد بن محمد بن عقیل]]
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]{{Colend}}۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[لسٹ شہدائے کربلا|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>b13trpnv55czh95a489ioxe33nn7rag</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609018</id>
      <parentid>609017</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:18:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6638" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''

[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''لسٹ شہدائے کربلا'''

'''شہدائے کربلا''' اوہ مظلوم افراد نیں جو تریخ دی اک غیر منصفانہ جنگ چ انتہائی بے بسی چ مار دیتے  گئے انہاں دا جرم صرف ایہ سی کہ اوہ وقت دے حاکم نوں درست تسلیم نہیں کردے سن ۔&lt;br /&gt;
10 محرم الحرام 61 ھ چ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے قافلے نوں روک کے  [[یزید]]  لعین دی فوج نے انہاں نال جو جنگ لڑی سی اس عظیم سانحے دا اک نام [[واقعہ کربلا]] اے۔
{{Colbegin}}
شہدائے کربلا چ بنی ہاشم دے سب شہداء حضرت [[ابوطالب]] دے ہی  پوتے تے پڑپوتے سن ۔

''[[علی بن ابی طالب]] دے پتر''
* [[حسین بن علی]] (ذبح عظیم) سالار لشکر
* [[عباس بن علی]] (غازی عباس علمدار)
* [[جعفر بن علی]]
* [[عبد الله بن علی]]
* [[عثمان بن علی]]
* [[عمر بن علی]]
* [[ابو بکر بن علی]]
''[[حسن بن علی]] دے پتر''
* [[ابو بکر بن حسن]]
* [[بشر بن حسن]]
* [[عبد الله بن حسن]]
* [[قاسم بن حسن]]
* [[عمر بن حسن]]
*( [[حسن بن حسن|حسن مثنی]] کربلا چ شدید زخمی ہوئے سن مگر شہید نہیں ہوئے۔)
*
*


''[[حسین بن علی]] دے پتر''
* [[علی اکبر|علی اکبر بن حسین]]
* [[علی اصغر|علی اصغر بن حسین]]
''[[عبد الله بن جعفر]] تے  [[زینب بنت علی]] دے پتر''
* [[عون بن عبد الله بن جعفر]]
* [[محمد بن عبد الله بن جعفر]]
''[[عقیل ابن ابی طالب]] دی اولاد (بیٹے تے پوتے)''
* [[مسلم بن عقیل]] (جائے شہادت [[کوفہ]])
* [[عبد الرحمان بن عقیل]]
* [[عبد الله اکبر بن عقیل]]
* [[جعفر بن عقیل]]
* [[عبد الله بن مسلم بن عقیل]]
* [[عون بن مسلم بن عقیل]]
* [[محمد بن مسلم بن عقیل]]
* [[جعفر بن محمد بن عقیل]]
* [[احمد بن محمد بن عقیل]]
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]{{Colend}}۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[لسٹ شہدائے کربلا|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>h2ohgs8feel2oivkkmoi7ez3z5hz8zi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609019</id>
      <parentid>609018</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:19:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6639" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''

[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''لسٹ شہدائے کربلا'''

'''شہدائے کربلا''' اوہ مظلوم افراد نیں جو تریخ دی اک غیر منصفانہ جنگ چ انتہائی بے بسی چ مار دیتے  گئے انہاں دا جرم صرف ایہ سی کہ اوہ وقت دے حاکم نوں درست تسلیم نہیں کردے سن ۔&lt;br /&gt;
10 محرم الحرام 61 ھ چ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے قافلے نوں روک کے  [[یزید]]  لعین دی فوج نے انہاں نال جو جنگ لڑی سی اس عظیم سانحے دا اک نام [[واقعہ کربلا]] اے۔
{{Colbegin}}
شہدائے کربلا چ بنی ہاشم دے سب شہداء حضرت [[ابوطالب]] دے ہی  پوتے تے پڑپوتے سن ۔

''[[علی بن ابی طالب]] دے پتر''
* [[حسین بن علی]] (ذبح عظیم) سالار لشکر
* [[عباس بن علی]] (غازی عباس علمدار)
* [[جعفر بن علی]]
* [[عبد الله بن علی]]
* [[عثمان بن علی]]
* [[عمر بن علی]]
* [[ابو بکر بن علی]]
''[[حسن بن علی]] دے پتر''
* [[ابو بکر بن حسن]]
* [[بشر بن حسن]]
* [[عبد الله بن حسن]]
* [[قاسم بن حسن]]
* [[عمر بن حسن]]
*( [[حسن بن حسن|حسن مثنی]] کربلا چ شدید زخمی ہوئے سن مگر شہید نہیں ہوئے۔)
*
*


''[[حسین بن علی]] دے پتر''

* [[علی اکبر|علی اکبر بن حسین]]
* [[علی اصغر|علی اصغر بن حسین]]
''[[عبد الله بن جعفر]] تے  [[زینب بنت علی]] دے پتر''
* [[عون بن عبد الله بن جعفر]]
* [[محمد بن عبد الله بن جعفر]]
''[[عقیل ابن ابی طالب]] دی اولاد (بیٹے تے پوتے)''
* [[مسلم بن عقیل]] (جائے شہادت [[کوفہ]])
* [[عبد الرحمان بن عقیل]]
* [[عبد الله اکبر بن عقیل]]
* [[جعفر بن عقیل]]
* [[عبد الله بن مسلم بن عقیل]]
* [[عون بن مسلم بن عقیل]]
* [[محمد بن مسلم بن عقیل]]
* [[جعفر بن محمد بن عقیل]]
* [[احمد بن محمد بن عقیل]]
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]{{Colend}}۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[لسٹ شہدائے کربلا|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>kxdy8jzczbkvekiwzbhuwaebo580w7s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609020</id>
      <parentid>609019</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:20:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6639" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}
'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''

[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''لسٹ شہدائے کربلا'''

'''شہدائے کربلا''' اوہ مظلوم افراد نیں جو تریخ دی اک غیر منصفانہ جنگ چ انتہائی بے بسی چ مار دیتے  گئے انہاں دا جرم صرف ایہ سی کہ اوہ وقت دے حاکم نوں درست تسلیم نہیں کردے سن ۔&lt;br /&gt;
{{Colbegin}}10 محرم الحرام 61 ھ چ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے قافلے نوں روک کے  [[یزید]]  لعین دی فوج نے انہاں نال جو جنگ لڑی سی اس عظیم سانحے دا اک نام [[واقعہ کربلا]] اے۔

شہدائے کربلا چ بنی ہاشم دے سب شہداء حضرت [[ابوطالب]] دے ہی  پوتے تے پڑپوتے سن ۔

''[[علی بن ابی طالب]] دے پتر''
* [[حسین بن علی]] (ذبح عظیم) سالار لشکر
* [[عباس بن علی]] (غازی عباس علمدار)
* [[جعفر بن علی]]
* [[عبد الله بن علی]]
* [[عثمان بن علی]]
* [[عمر بن علی]]
* [[ابو بکر بن علی]]
''[[حسن بن علی]] دے پتر''
* [[ابو بکر بن حسن]]
* [[بشر بن حسن]]
* [[عبد الله بن حسن]]
* [[قاسم بن حسن]]
* [[عمر بن حسن]]
*( [[حسن بن حسن|حسن مثنی]] کربلا چ شدید زخمی ہوئے سن مگر شہید نہیں ہوئے۔)
*
*


''[[حسین بن علی]] دے پتر''

* [[علی اکبر|علی اکبر بن حسین]]
* [[علی اصغر|علی اصغر بن حسین]]
''[[عبد الله بن جعفر]] تے  [[زینب بنت علی]] دے پتر''
* [[عون بن عبد الله بن جعفر]]
* [[محمد بن عبد الله بن جعفر]]
''[[عقیل ابن ابی طالب]] دی اولاد (بیٹے تے پوتے)''
* [[مسلم بن عقیل]] (جائے شہادت [[کوفہ]])
* [[عبد الرحمان بن عقیل]]
* [[عبد الله اکبر بن عقیل]]
* [[جعفر بن عقیل]]
* [[عبد الله بن مسلم بن عقیل]]
* [[عون بن مسلم بن عقیل]]
* [[محمد بن مسلم بن عقیل]]
* [[جعفر بن محمد بن عقیل]]
* [[احمد بن محمد بن عقیل]]
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]{{Colend}}۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[لسٹ شہدائے کربلا|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>6q2n5okkbcur4ly8rz2p52wrhlaj8cv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609021</id>
      <parentid>609020</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:21:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>پنجابی اعداد‌سازی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6665" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}

'''امام حسین ابن علی ابن ابی طالب'''
[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}}   10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے۔ [[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔»۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[حسین ابن علی|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''واقعہ کربلا دے اعداد و شمار'''

[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;

'''لسٹ شہدائے کربلا'''

'''شہدائے کربلا''' اوہ مظلوم افراد نیں جو تریخ دی اک غیر منصفانہ جنگ چ انتہائی بے بسی چ مار دیتے  گئے انہاں دا جرم صرف ایہ سی کہ اوہ وقت دے حاکم نوں درست تسلیم نہیں کردے سن ۔&lt;br /&gt;
{{Colbegin}}{{پنجابی گنتی}}10 محرم الحرام 61 ھ چ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے قافلے نوں روک کے  [[یزید]]  لعین دی فوج نے انہاں نال جو جنگ لڑی سی اس عظیم سانحے دا اک نام [[واقعہ کربلا]] اے۔

شہدائے کربلا چ بنی ہاشم دے سب شہداء حضرت [[ابوطالب]] دے ہی  پوتے تے پڑپوتے سن ۔

''[[علی بن ابی طالب]] دے پتر''
* [[حسین بن علی]] (ذبح عظیم) سالار لشکر
* [[عباس بن علی]] (غازی عباس علمدار)
* [[جعفر بن علی]]
* [[عبد الله بن علی]]
* [[عثمان بن علی]]
* [[عمر بن علی]]
* [[ابو بکر بن علی]]
''[[حسن بن علی]] دے پتر''
* [[ابو بکر بن حسن]]
* [[بشر بن حسن]]
* [[عبد الله بن حسن]]
* [[قاسم بن حسن]]
* [[عمر بن حسن]]
*( [[حسن بن حسن|حسن مثنی]] کربلا چ شدید زخمی ہوئے سن مگر شہید نہیں ہوئے۔)
*
*


''[[حسین بن علی]] دے پتر''

* [[علی اکبر|علی اکبر بن حسین]]
* [[علی اصغر|علی اصغر بن حسین]]
''[[عبد الله بن جعفر]] تے  [[زینب بنت علی]] دے پتر''
* [[عون بن عبد الله بن جعفر]]
* [[محمد بن عبد الله بن جعفر]]
''[[عقیل ابن ابی طالب]] دی اولاد (بیٹے تے پوتے)''
* [[مسلم بن عقیل]] (جائے شہادت [[کوفہ]])
* [[عبد الرحمان بن عقیل]]
* [[عبد الله اکبر بن عقیل]]
* [[جعفر بن عقیل]]
* [[عبد الله بن مسلم بن عقیل]]
* [[عون بن مسلم بن عقیل]]
* [[محمد بن مسلم بن عقیل]]
* [[جعفر بن محمد بن عقیل]]
* [[احمد بن محمد بن عقیل]]
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]{{Colend}}۔۔۔۔۔۔۔ &lt;div align=&quot;left&quot; class=&quot;noprint&quot;&gt;[[لسٹ شہدائے کربلا|سارا پڑھن لئی ایتھے   کلک کرو۔۔۔]]&lt;/div &gt;
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>4fnyhw5horkrsaspx8hn0pta0w31my5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>حسین ابن علی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54341</id>
    <revision>
      <id>609008</id>
      <parentid>533313</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T15:46:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>اصلاح اعداد</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="541015" xml:space="preserve">{{شخصية دينية
| الاسم = حسینؑ بن علیؑ&lt;br /&gt;
[[عربی]]: الحُسين بن علي
| صورة = Hussein-Bin-Ali-Name.gif
| تعليق = 
| ألقاب = امام، شہید کربلا، سید الشہداء، امام عالی [[ثاراللہ|ثارُاللہ]]، سَیِّدُالشُّهَداء، سَیِّدُ شَبابِ أهلِ الْجَنَّة، اَلرَّشید، اَلطَّیِّب، اَلسَّیِّد، اَلسِّبْط، مِصباحُ الْهُدیٰ، سَفینَةُ النَّجاة، مَظلوم، عَطشان، خامِسِ [[اصحاب کسا]]، وارِث، غَریبُ الْغُرَباء، شَهید، مَقتول، اَلْوِتْرُ الْمَوْتُورَ{{ا}} مقام، دعائیہ کلمات: {{رض مذ|}} {{علیہ السلام|}}
| تاريخ_الولادة = [[۳ شعبان]] [[۴ھ]]، بمطابق [[۸ جنوری]] [[۶۲۶ء]]
| مكان_الولادة = [[مدینہ منورہ]]
| تاريخ_الوفاة = [[۱۰ محرم]] [[۶۱ھ]]، بمطابق [[۱۰ اكتوبر]] [[۶۸۰ء]]
| مكان_الوفاة = [[كربلا]]، [[عراق]]
| مبجل(ة)_في = [[اسلام]]
| المقام_الرئيسي =
| النسب = '''والد''' : [[علی ابن ابی طالب]] &lt;br /&gt; '''والدہ''' : [[فاطمہ الزہراء]] &lt;br /&gt;
'''بھائی۔ بہن''' :
: [[حسن بن علی]]
: [[زینب بنت علی]]
:عمر بن التغلبيہ
:ابو بكر بن علی
:[[محمد بن حنفیہ]]
:عثمان بن علی
: [[عباس بن علی]]
'''ازواج''' :
: [[شہربانو|شاہ زنان بنت يزدجرد]]
: [[لیلیٰ بنت ابی مرہ|لیلیٰ]] بنت [[عروہ بن مسعود]] ثقفی
: [[رباب بنت امرؤ القیس]] بن عدی
:ام اسحاق بنت [[طلحہ بن عبيد اللہ|طلحہ]]
'''اولاد''' :
: [[علی اکبر]]
: [[زین العابدین|علی اوسط]]
: [[علی اصغر]]
: جعفر
: [[فاطمہ بنت حسین بن علی]]
: [[سکینہ بنت حسین]]
:[[رقیہ بنت حسین]]
:[[خولہ بنت حسین]]
:[[صفیہ بنت حسین]]
}}
{{محمد د‏‏ی اولاد}}
'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}} {{lrm}} 10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[اسلام وچ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔

'''حسین بن علی''' [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دے چھوٹے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب|علی بن ابی طالب]] و [[فاطمہ زہرا]] دے چھوٹے بیٹے سن ۔ 'حسین' ناں تے ''ابو عبد اللہ'' کنیت ا‏‏ے۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے '&lt;ref&gt;الترمذي (3775) وابن ماجہ (144) وأحمد (17111)&lt;/ref&gt;

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' &lt;small&gt;(4-61 ھ)&lt;/small&gt; '''اباعبد اللہ''' و '''سید الشہداء''' دے ناں تو‏ں مشہور [[اہل تشیع|شیعاں]] دے تیسرے [[امام]] نيں۔ دس سال منصب [[امامت]] اُتے فائز رہے تے [[واقعہ کربلا]] وچ [[شہید]] ہوئے۔ آپ [[علی ابن ابی طالب]] تے [[فاطمہ زہرا]] دے دوسرے بیٹے تے [[محمد بن عبداللہ|پیغمبر اکرم ؐ]] دے دھوہت‏‏ے نيں۔

[[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔» {{حوالہ درکار|}}

اپنی وفات تو‏ں پہلے، [[بنو امیہ|اموی]] حکمران [[معاویہ بن ابو سفیان|معاویہ]] نے [[صلح حسن و معاویہ|حسن معاویہ معاہدے]] دے برخلاف اپنے بیٹے [[یزید بن معاویہ|یزید]] نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر [[صلح حسن و معاویہ|کیا]]۔ &lt;ref name=&quot;Iranica2&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں معاویہ ۶۸۰ء وچ فوت ہوئے تو، یزید نے مطالبہ کيتا کہ حسین اس د‏ی بیعت کرن۔ حسین نے یزید تو‏ں بیعت کرنے تو‏ں انکار کر دتا، حالانکہ اس دا مطلب اپنی جان د‏‏ی قربانی دینا سی۔ نتیجہ دے طور پر، انہاں نے ۶۰ ہجری وچ [[مکہ|مکہ مکرمہ]] وچ پناہ لینے دے لئی، اپنے آبائی شہر [[مدینہ منورہ|مدینہ]] چھڈ دتا۔ &lt;ref&gt;{{Harvard citation no brackets|Dakake|2008}}۔&lt;/ref&gt; اوتھ‏ے، [[کوفہ|کوفہ دے]] لوکاں نے انہاں نو‏‏ں خط بھیجیا تے بیعت دا وعدہ کيتا۔ چنانچہ اپنے رشتہ داراں تے پیروکاراں دے اک چھوٹے تو‏ں قافلے دے نال کچھ سازگار اشارے ملنے دے بعد، کوفہ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=https://www.britannica.com/biography/al-Husayn-ibn-Ali-Muslim-leader-and-martyr|title=Husayn ibn Ali {{!}} Biography, Death, &amp; Significance|website=Encyclopedia Britannica|language=en|accessdate=2019-11-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200302074906/https://www.britannica.com/biography/al-Husayn-ibn-Ali-Muslim-leader-and-martyr|archivedate=2 مارچ 2020}}&lt;/ref&gt; لیکن [[کربلا|کربلا دے]] نیڑے انہاں نو‏ں یزید د‏‏ی فوج نے روک لیا۔ یزید نے ۱۰ اکتوبر ۶۸۰ (۱۰ [[محرم (مہینہ)|محرم]] ۶۱ ہجری) [[واقعہ کربلا|کو کربلا د‏‏ی لڑائی]] وچ انہاں دے بیشتر اہل خانہ تے ساتھیاں سمیت، جس وچ حسین دا چھ ماہ دا بیٹا، [[علی اصغر|علی الاصغر]]، سوانیاں تے بچےآں سمیت قتل کيتا گیا سی تے انہاں دا سر قلم کر دتا گیا سی۔ &lt;ref name=&quot;Gordon, 2005, pp. 144–146&quot;&gt;Gordon, 2005, pp. 144–146.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=y_eGWvPTtikC&amp;dq=Karbala+Umayyads|title=Voices of Islam|last=Cornell|first=Vincent J.|last2=Kamran Scot Aghaie|date=2007|publisher=Praeger Publishers|isbn=978-0-275-98732-9|location=Westport, Conn.|pages=117 and 118|access-date=4 نومبر 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Robinson 2010 215&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|url=http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|title=The new Cambridge history of Islam, volume 1: Sixth to Eleventh Centuries|last=Robinson|first=Chase F|publisher=Cambridge University Press|year=2010|isbn=978-0-521-83823-8|editor-last=Chase F. Robinson|location=Cambridge|page=215|chapter=5 – The rise of Islam, 600–705|access-date=۲۳ اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20151117015503/https://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|archive-date=۱۷ نومبر 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

اسلامی تقویم دے پہلے مہینے [[محرم (مہینہ)|محرم دے]] دوران وچ حسین تے اس دے بچےآں، کنبہ تے ساتھیاں د‏‏ی سالانہ یاد منائی جاندی ا‏‏ے۔ جس دن انہاں نو‏ں [[شہید]] کيتا گیا ''[[عاشورا|عاشورہ]]'' (محرم د‏‏ی دسويں تریخ، [[اہل تشیع|شیعہ مسلماناں]] [[محرم د‏‏ی عزاداری|کے سوگ دا دن]] ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا [[محرم د‏‏ی عزاداری|ہے]] )۔ حسین علیہ السلام دے اعمال [[کربلا]] بعد وچ شیعہ تحریکاں دے لئی ایندھن بنے&lt;ref name=&quot;Robinson 2010 215&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|url=http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|title=The new Cambridge history of Islam, volume 1: Sixth to Eleventh Centuries|last=Robinson|first=Chase F|publisher=Cambridge University Press|year=2010|isbn=978-0-521-83823-8|editor-last=Chase F. Robinson|location=Cambridge|page=215|chapter=5 – The rise of Islam, 600–705|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20151117015503/https://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|archive-date=17 نومبر 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt; حسین د‏‏ی زندگی تے شہادت دا وقت انتہائی اہ‏م سی کیونجے اوہ ستويں صدی دے سب تو‏ں مشکل دور وچ سن ۔ اس وقت دے دوران وچ ، اموی مظالم زور پھڑ گئے سن تے حسین تے اس دے حواریاں نے جو موقف اختیار کیتا، اوہ مظالم تے ناانصافیاں دے خلاف آئندہ د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں متاثر کرنے والی مزاحمت د‏‏ی علامت بن گیا۔ پوری تریخ وچ ، [[نیلسن منڈیلا]] تے [[موہن داس گاندھی|مہاتما گاندھی ورگی]] متعدد قابل ذکر شخصیتاں نے ظلم دے خلاف حسین دے موقف نو‏‏ں مثال دے طور اُتے پیش کيتا اے کہ اوہ ناانصافی دے خلاف اپنے لڑائی لڑ رہے نيں۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|last=Makhdoomi|first=Rameez|title=Imam Hussain (as) in the light of renowned personalities|url=http://www.newskashmirmagazine.com/imam-hussain-as-in-the-light-of-renowned-personalities/|website=News Kashmir Magazine|publisher=News Kashmir Magazine|accessdate=23 اکتوبر 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181024035305/http://www.newskashmirmagazine.com/imam-hussain-as-in-the-light-of-renowned-personalities/|archivedate=24 اکتوبر 2018}}&lt;/ref&gt;
[[فائل:Imam Hossein(993)-Karbobala.jpg|thumb|380x380px| کربلا وچ حسین بن علی دا گنبد]]

حسین نے اپنی زندگی دے ابتدائی ست سال اپنے نانا، محمد دے نال گزارے۔ محمد دے حوالے نقل کيتے گئے نيں جو حسین تے اس دے بھائی [[حسن ابن علی|حسن مجتبیٰ]] وچ اپنی دلچسپی ظاہر کردے نيں۔ جداں: &quot;حسن تے حسین جنت دے نوجواناں دے مالک نيں۔&quot; حسین دے بچپن دا سب تو‏ں اہ‏م واقعہ [[مباہلہ|مباہلہ د‏‏ی تقریب]] وچ شرکت کرنا تے [[مباہلہ]] د‏‏ی [[حدیث مباہلہ|آیت]] وچ &quot;ابناءَنا &quot; اکھوائے جانا ا‏‏ے۔ [[خلافت علی ابن ابی طالب|علی ابن ابی طالب د‏‏ی خلافت دے]] دوران وچ ، حسین اپنے والد دے نقش قدم اُتے سن تے جنگاں وچ انہاں دے نال سن ۔ فیر، اس نے [[صلح حسن و معاویہ|معاویہ دے نال اپنے بھائی دے امن معاہدے اُتے قائم رہیا]] تے [[معاویہ بن ابو سفیان|معاویہ دے]] خلاف کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی۔ پر، اس نے معاویہ د‏‏ی جانب تو‏ں اسلام وچ صلح [[بدعت (اسلام)|نامہ]] تے مذاہب دے خلاف [[یزید بن معاویہ|یزید]] نو‏‏ں [[ولی عہد|ولی عہد دی]] حیثیت تو‏ں قبول کرنے د‏‏ی درخواست اُتے غور [[بدعت (اسلام)|کیا]] تے اسنو‏ں قبول نئيں کيتا۔ 

۶۰ ھ وچ معاویہ د‏‏ی موت دے بعد، انہاں نے یزید دے نال بیعت کرنے تو‏ں گریز کيتا تے اپنے اہل خانہ دے نال [[مکہ]] چلے گئے تے چار ماہ تک اوتھے [[مکہ|مقیم]] رہ‏‏ے۔ [[کوفہ|کوفہ دے]] لوک [[کوفہ|،]] جو ودھ تر شیعہ سن، معاویہ د‏‏ی موت اُتے خوش سن تے انہاں نے حسین نو‏‏ں اک خط لکھیا کہ اوہ ہن بنی امیہ د‏‏ی [[دولت امویہ|حکومت نو‏‏ں]] برداشت نئيں کرن گے تے اس تو‏ں بیعت کرن گے۔ حسین نے اپنے کزن، [[مسلم بن عقیل|مسلم بن عقیل نو‏‏ں بھی]]، اوتھ‏ے اس صورت حال د‏‏ی چھان بین دے لئی بھیجیا۔ فیر، کوفہ دے نويں حکمران [[ابن زیاد|عبید اللہ ابن زیاد دے]] اقدامات دے نتیجے وچ ، لوک خوفزدہ ہو گئے تے مسلم نو‏‏ں تنہا چھڈ گئے۔ حسین، کوفہ وچ ہونے والے واقعات تو‏ں بے خبر، اپنے دوستاں دے ایما اُتے ذوالحجہ ۶۰ھ وچ کوفہ دے لئی روانہ ہوئے، خدا نے اوہ کیہ کرنا چاہیا۔ اس سڑک دے وسط وچ ، [[حر بن یزید تمیمی|اکھر ابن یزید ریاحی دی]] سربراہی وچ کوفہ د‏‏ی سپاہ نے کوفہ جانے والے قافلے دا راستہ روک لیا تے اس دے نتیجے وچ ایہ قافلہ اپنے راستے تو‏ں ہٹ گیا تے سن ۶۱ ہجری وچ محرم دے دوسرے دن نو‏‏ں [[کربلا]] پہنچے۔ [[عمر بن سعد|عمر بن سعد دی]] کمان وچ محرم دے تیسرے دن تو‏ں فوجاں کوفہ تو‏ں اس علاقے وچ داخل ہوگئياں۔ محرم دے دسويں دن د‏‏ی صبح، [[عاشورا|عاشورہ]]، حسین نے اپنی فوج تیار کيتی تے گھوڑے اُتے سوار ہوک‏ے ابن سعد د‏‏ی فوج نو‏‏ں خطبہ دتا تے انہاں تو‏ں اپنا مؤقف بیان کيتا۔ لیکن اسنو‏ں دوبارہ دسیا گیا کہ اسنو‏ں پہلے یزید دے سامنے ہتھیار سُٹنا ہون گے۔ اس نے جواب دتا کہ اوہ کدی وی خود نو‏‏ں غلام د‏‏ی حیثیت تو‏ں سرنڈر نئيں کرے گا۔ یاں، [[واقعہ کربلا|کربلا د‏‏ی جنگ]] شروع ہوئی تے دونے فریقاں د‏‏ی اک وڈی تعداد ہلاک ہو گئی۔ دوپہر دے بعد، حسین د‏‏ی فوج دا بہت محاصرہ کيتا گیا۔ اس دے سامنے حسین دے ساتھیاں تے [[بنو ہاشم|کنبہ]] دے قتل [[بنو ہاشم|کے]] نال، اوہ آخر کار تنہا رہ گیا تے اس دے سر تے بازو نو‏‏ں زخمی کر دتا تے اس دے چہرے دے بل زمین اُتے گر پئے تے سنان ابن انس نخعی یا [[شمر بن ذی الجوشن]] نے انہاں دا سر کٹ دتا۔ جنگ ختم ہوئی تے ابن زیاد دے سپاہیاں نے لُٹ مار کيتی۔ ابن سعد نے میدان جنگ چھڈنے دے بعد، [[بنو اسد|بنی اسد]] نے حسین تے دوسرے مقتول نو‏‏ں اوتھ‏ے دفن کر دتا۔ حسین دا سر، دوسرے بنوہاشم دے سراں دے نال، قیدیاں دے اک قافلے دے نال کوفہ تے [[دمشق]] لے جایا گیا۔

تمام اسلامی مذاہب، [[بنو امیہ|بنوامیہ دے]] حامیاں دے علاوہ، حسین [[صحابی|نوں]] محمد دا نواسہ تے [[صحابی|صحابی کہندے نيں]]۔ شیعہ اسنو‏ں اک معصوم امام تے شہید سمجھدے نيں۔ بہت سارے مسلما‏ن خصوصا شیعہ کربلا د‏‏ی برسی اُتے [[محرم د‏‏ی عزاداری|سوگ]] منا‏ندے نيں۔ انہاں دے بقول، حسین کوئی من منی باغی نئيں سی جس نے ذا‏تی مفاد دے لئی اپنی تے اپنے اہل خانہ د‏‏ی جان قربان کردتی۔ انہاں نے معاویہ دے نال معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی نئيں کيت‏‏ی بلکہ یزید تو‏ں بیعت کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ اپنے والد د‏‏ی طرح، اس دا وی مننا سی کہ خدا نے [[اہل بیت]] نو‏‏ں محمد د‏‏ی قوم د‏‏ی رہنمائی دے لئی منتخب کيتا ا‏‏ے۔ تے کوفی خطوط د‏‏ی آمد دے نال ہی اس نے اپنے چاہنے والےآں دے مشورے دے برخلاف، فرض شناسی دا احساس محسوس کيتا۔ پر، انہاں نے جان بجھ کر شہادت د‏‏ی تلاش نئيں کيت‏‏ی۔ تے ایہ واضح ہونے دے بعد کہ اسنو‏ں کوفیاں د‏‏ی حمایت حاصل نئيں اے، اس نے عراق چھڈنے د‏‏ی پیش کش کيتی۔ مسلم [[ثقافت عامہ وچ حسین ابن علی|ثقافتاں]]، خاص طور اُتے شیعاں دے [[ثقافت عامہ وچ حسین ابن علی|مشہور سبھیاچار]]، فن تے ادب وچ ، حسین تے اس دے ساتھیاں د‏‏ی زندگی تے قتل عام دے بارے وچ بہت سارے کم نيں۔

اسلام وچ ، اس دن نو‏‏ں (محرم دے مہینے د‏‏ی ۱۰ تریخ) بہت ہی مقدس سمجھیا جاندا اے تے [[ایران]]، [[عراق]]، [[پاکستان]]، [[ہندوستان]]، [[بحرین]]، [[جمیکا]] سمیت بوہت سارے ملکاں وچ اس دن سرکاری تعطیلات دتی جاندیاں نيں۔

== تعارف ==

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( [[عربی زبان|عربی بولی وچ ]] : اَلْحُسَینُ بْنُ عَلیِّ بْنِ أبی‌طالِب، ۳ شعبان ۴ ہجری / ۹ یا ۱۰ جنوری ۶۲۶ ء - ۱۰ محرم ۶۱ ہجری / ۱۰ اکتوبر ۶۸۰ ء)، فرزند [[علی ابن ابی طالب]] و [[فاطمہ زہرا|فاطمہ]] تے [[محمد بن عبد اللہ|محمد بن عبداللہ]] پیغمبر [[اسلام|اسلام دے]] دھوہت‏‏ے [[اسلام|ہاں]]۔ اوہ [[اہل تشیع|شیعاں دے]] [[امامت (اہل تشیع)|تیسرے امام]] تے [[زین العابدین|سجاد]] تو‏ں [[محمد بن حسن مہدی|حجت ابن الحسن]] تک [[شیعہ اثنا عشریہ|بارہ]] [[امام|امامو‏ں دے]] [[شیعہ اثنا عشریہ|شیعہ]] [[امام]]اں دے سلسلہ[[امام|کے]] والد [[اسماعیلی|ہور اسماعیلی]] ائمہ نيں۔ اوہ [[کنیت|اپنی کنیت]] '''اَباعَبدِاللّٰہ کے''' ناں تو‏ں وی جانے جاندے نيں۔ [[عاشورا|یوم عاشور]] نو‏‏ں حسین [[واقعہ کربلا|کربلا د‏‏ی لڑائی]] وچ شہید ہوئے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں شیعہ انہاں نو‏ں '''سید''' الشہداء کہندے نيں۔

== ولادت ==

[[ہجرت مدینہ|ہجرت]] دے چوتھے سال تیسری [[شعبان]] پنجشنبہ دے دن آپ د‏‏ی ولادت ہوئی۔ اس خوشخبری نو‏‏ں سن کر جناب رسالت ماب تشریف لائے، بیٹے نو‏‏ں گود وچ لیا، داہنے کان وچ اذان تے کھبے وچ اقامت کہی تے اپنی زبان منہ وچ دے دی۔ پیغمبر دا مقدس لعاب دہن حسین علیہ السّلام د‏‏ی غذا بنیا۔ ستويں دن عقیقہ کيتا گیا۔ آپ د‏‏ی پیدائش تو‏ں تمام خاندان وچ خوشی تے مسرت محسوس کيت‏ی جاندی سی، مگر آنے والے حالات دا علم پیغمبر نو‏‏ں سی، اس لئی آپ د‏‏ی اکھاں وچ آنسو برس پيا۔ تے ايس‏ے وقت تو‏ں حسین دے مصائب دا چرچا اہلیبت ُ رسول د‏‏ی زباناں اُتے آنے لگا۔ &lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.ziaetaiba.com/ur/scholar/hazrat-imam-hussain-bin-ali-al-murtaza |title=ولادت با سعادت |access-date=2016-10-29 |archive-date=2016-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161018043725/http://www.ziaetaiba.com/ur/scholar/hazrat-imam-hussain-bin-ali-al-murtaza |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== کنبہ ==
{{خانۂ معلومات بزرگ|name=حسین ابن علی|image=|caption=A modern imagined depiction of ''Ḥusayn ibn 'Alī''|titles=&lt;br /&gt;[[اہل تشیع]]: امام؛''حجۃ اللہ''، ''شہید الشہداء''، ''سید الشہدا''&lt;br /&gt; [[اسلام]]: اہل بیت، [[صحابی]]،شہید؛{{citation needed|date=ستمبر 2019}} ''جنت وچ نوجواناں دے سردار''&lt;ref&gt;Present in both Sunni and Shia sources on basis of the hadith: &quot;al-Ḥasan and al-Ḥusayn are the [[سید]]s of the youth of Paradise&quot;۔&lt;/ref&gt;|honored_in=[[اسلام]]|beatified_date=|beatified_place=|canonized_place=|canonized_by=|major_shrine=[[روضۂ امام حسين]]، [[کربلا]]، [[عراق]]|issues=|suppressed_date=}} حسین د‏‏ی نانی [[خدیجہ بنت خویلد|خدیجہ بنت خویلد سی]] تے انہاں دے دادا [[ابو طالب بن عبد المطلب|ابو طالب]] تے دادی [[فاطمہ بنت اسد]] سی۔ [[حسن ابن علی|حسن]] تے حسین نو‏‏ں محمد اپنا بیٹا مندے سن کیونجے انہاں تو‏ں انہاں د‏‏ی محبت سی تے کیو‏ں کہ اوہ اس د‏ی بیٹی فاطمہ دے بیٹے سن ۔ انہاں نے کہیا &quot;ہر ماں دے بچے اپنے والد دے نال وابستہ ہُندے نيں سوائے فاطمہ دے بچےآں دے کیونجے وچ انہاں دا باپ تے نسب ہون۔&quot; اس طرح، فاطمہ د‏‏ی اولاد محمد د‏‏ی اولاد اے تے [[شجرہ نسب محمد بن عبد اللہ|اس دے کنبے]] دا حصہ نيں۔ &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=Kanz-ol-Ommal|last=Suyyuti|first=Jalayeddin|page=152:6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=https://www.al-islam.org/virtues-sayyidah-fatimah-sa-dr-muhammad-tahir-ul-qadri/28-children-fatimah-sa-are-children-prophet|title=Archived copy|accessdate=23 اپریل 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190425025533/https://www.al-islam.org/virtues-sayyidah-fatimah-sa-dr-muhammad-tahir-ul-qadri/28-children-fatimah-sa-are-children-prophet|archivedate=25 اپریل 2019}}&lt;/ref&gt;
حسین د‏‏ی کئی اولاد ہوئیاں:
* [[زین العابدین|علی]] ''[[زین العابدین]]'' (&quot;عابداں د‏‏ی زینت&quot;) (پ: ہجری ۳۶) (والدہ: شہربانو)
* [[سکینہ بنت حسین|سکینہ]] (پ: ہجری ۳۸) (والدہ: شہربانو)
* [[علی اکبر|علی الاکبر]] (&quot;اکبر&quot;) (پ: ہجری ۴۲) (والدہ: لیلیٰ)
* فاطمہ صغری (پ: ھ ۴۵) (والدہ: لیلیٰ)
* [[رقیہ بنت حسین|سکینہ]] (پ: ہجری ۵۶) (والدہ: رباب)
* [[علی اصغر|علی الاصغر]] (&quot;چھوٹا&quot;) (پ: ھ ۶۰) (والدہ: رباب)

== پس منظر ==

=== تاریخی پس منظر ===
[[فائل:Map of expansion of Caliphate.svg|thumb|350x350px| خلفائے راشدین دا دور {{نقشیاں دا حاشیہ|#a1584e|زمانہ محمد وچ اسلامی قلمرو، 622–632}}{{legend|#ef9070| زمانہ خلفائے راشدین وچ اسلامی قلمرو، 632–661}}{{legend|#fad07d| زمانہ بنواموی وچ اسلامی قلمرو، ۶۶۱–۷۵۰}}]]
[[محمد بن عبد اللہ|محمد]]، پیغمبر اسلام، ۱ ه‍۔ق/۶۲۲ وچ معاہدہ [[میثاق مدینہ|مدینہ دے]] نال وچ [[امت مسلمہ|امت]] پیدا کرکے، &lt;ref&gt;{{پک|Robinson|2010|ک=The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=188-189}}&lt;/ref&gt; نے اسلامی حکومت قائم کيتی۔ سن ۱۱ ہجری وچ محمد د‏‏ی وفات دے نال۔ ۱۱ ه‍۔ق/۶۳۲ء وچ ، قوم د‏‏ی قیادت نو‏‏ں لے ک‏ے جھگڑا ہويا۔ جدو‏ں علی اسنو‏ں [[بنو ہاشم|بنی ہاشم دے]] اک گروہ تے محمد دے [[صحابی|ساتھیاں]] دے اک گروہ دے نال دفن ک‏ر رہ‏ے [[صحابی|تھے]]، &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; صحابہ دے اک ہور گروپ نے محمد دے جانشین دے بارے وچ بحث کيتی۔ انہاں مباحثاں دا نتیجہ [[ابوبکر صدیق|ابو بکر دا]] محمد دا جانشین منتخب ہويا، جسنو‏ں &quot; [[خلیفہ]] &quot; کہیا جاندا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Holt|Lambton|Lewis|1977|ک=Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=57}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|ص=26–27, 30–43 and 356–60|زبان=en}}&lt;/ref&gt; علی دے حامیاں دا خیال سی کہ علی نو‏‏ں محمد دا جانشین مقرر کيتا گیا اے، لہذا خلافت ايس‏ے دا ہونا چاہیے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Holt|Lambton|Lewis|1977|ک=Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=57}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|ص=26–27, 30–43 and 356–60|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اس تاریخی فرق د‏‏ی بنا پر، سنیاں دا مننا اے کہ محمد نے جانشین دا انتخاب نئيں کیتا، جدو‏ں کہ شیعاں دا خیال اے کہ اس نے علی نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Robinson|2010|ک=The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=194}}&lt;/ref&gt; اس طرح، [[خلافت|خلافت دا]] ادارہ ابھریا، جو عالم اسلام تو‏ں باہر کوئی مساوی نئيں ا‏‏ے۔ خلیفہ نو‏‏ں قائد د‏‏ی حیثیت تے حکمران منتخب کرنے دا حق حاصل سی۔ خلافت تو‏ں تقرری اک قسم دا معاہدہ سی جس نے خلیفہ تے اس دے رعایا دے وچکار اجتماعی ذمہ داریاں نو‏‏ں جنم دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Holt|Lambton|Lewis|1977|ک=Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=57-58}}&lt;/ref&gt; [[خلفائے راشدین|نويں حکومت دے حکمران]] [[خلافت راشدہ|،]] جو [[خلافت راشدہ|خلافت راشدین دے]] ناں تو‏ں جانے جاندے نيں، بالترتیب [[ابوبکر صدیق|ابوبکر]] (دور۔ ۱۱–۱۳ ه‍۔ق/۶۳۲–۶۳۴ ء)، [[عمر بن خطاب|عمر ابن خطاب]] (دور۔ ۱۳–۲۳ ه‍۔ق/۶۳۴–۶۴۴ء)، [[عثمان بن عفان]] (دور۔ ۲۳–۳۵ ه‍۔ق/۶۴۴–۶۵۶ ء) تے [[علی ابن ابی طالب]] (حک۔ ۳۵–۴۰ ه‍۔ق/۶۵۶–۶۶۱ ء)سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Robinson|2010|ک=The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=xxiii}}&lt;/ref&gt; انہاں د‏‏ی موت دے بعد، عمر نے اگلے خلیفہ دے انتخاب دے لئی اک کونسل مقرر کيتی۔ آخر کار، خلافت کونسل نے عثمان دے حق وچ ووٹ دتا۔ علی نے اس وقت خلافت دے معاملے وچ اپنی برتری اُتے زور دتا۔ لیکن چونکہ اوہ عثمان دے نال مقبول سن، لہذا انہاں نو‏ں انہاں تو‏ں بیعت کرنا پئی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=70–72}}&lt;/ref&gt; [[ویلفرڈ میڈلنگ|ولفریڈ]] میڈلنگ دے [[ویلفرڈ میڈلنگ|مطابق]]، عثمان نے بنی امیہ نو‏‏ں بہت ودھ مراعات دتی [[بنو امیہ|،]] جو اس دے لوک سن ۔ اس تے ہور امور نے سن ۳۱ ہجری وچ اسلامی حکومت دے مختلف حصےآں وچ لوکاں دے غم و غصے نو‏‏ں جنم دتا۔ جو ۳۵ تو‏ں ۴۱ ه‍۔ق/656–661 &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=87–88}}&lt;/ref&gt; تک [[قتل عثمان بن عفان|امت اسلامیہ د‏‏ی خانہ جنگی د‏‏ی پہلی مدت دا باعث بنی]]۔ ایہ جنگاں عثمان تے اس دے قتل دے خلاف بغاوت تو‏ں شروع ہوئی سی تے [[صلح حسن و معاویہ|حسن تے معاویہ دے امن دے]] نال، علی دے قتل دے چھ ماہ بعد ختم ہوگئياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Hinds|1993|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

سن ۴۱ ه‍۔ق/۶۶۱ء وچ [[معاویہ بن ابو سفیان|معاویہ]] نے اسلامی دائرے نو‏‏ں فتح کيتا تے اس د‏ی حکومت [[دولت امویہ|کو اموی خلافت]] وچ بدل دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Holt|Lambton|Lewis|1977|ک=Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=74-76}}&lt;/ref&gt; اس نے تے اس دے جانشیناں نے علی دے کنبہ تے انہاں دے حامیاں تے شیعاں اُتے سب تو‏ں سخت دباؤ ڈالیا۔ اجتماعی دعاواں وچ [[سب علی|علی د‏‏ی توہین کرنا]] اک ضروری رسم بن گئی تے ۶۰ سال تک جاری رہی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=334}}&lt;/ref&gt; معاویہ نے ۶۰ ھ / ۶۸۰ ء وچ اپنی موت تک حکمرانی کيت‏ی تے اپنے بیٹے [[یزید بن معاویہ|یزید]] نو‏‏ں خلافت د‏‏ی وراثت وچ منتقلی د‏‏ی راہ ہموار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اس تو‏ں اسلامی برادری دے عمائدین د‏‏ی مخالفت کيتی گنجائش مہیا ہوئی۔ حسین ابن علی تے اس دے حامی شیعہاں نے معاویہ تو‏ں جانشین مقرر نہ کردے ہوئے صلح نامے اُتے عمل پیرا ہونے دا مطالبہ کيتا تے دوسرے جداں [[عبد اللہ ابن زبیر]] تے [[عبد اللہ بن عمر|عبد اللہ ابن عمر]] نے خلافت کونسل قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; یزید نو‏‏ں خلافت د‏‏ی وراثت تو‏ں منتقلی نے [[دوسرا فتنہ|امت مسلمہ دے اندر دوسری خانہ جنگی دی]] راہ ہموار کی، جو ۶۰ ه‍۔ق/۶۸۰ ء وچ شروع ہوئی۔ ۶۸۰ /۶۰ھ دا آغاز حسین ابن علی د‏‏ی بغاوت تو‏ں ہويا۔ اس دے بعد، متعدد افراد نے خلافت د‏‏ی جنگ لڑی، جنہاں وچو‏ں عبد اللہ بن زبیر طویل مدت تک وسیع تر زمیناں اُتے فتح حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔ آخر [[عبد الملک بن مروان|عبدالمالک بن مروان]] سن ۷۳ ه‍۔ق/۶۹۲ ء وچ ، عبد اللہ ابن زبیر نو‏‏ں شکست دے ک‏ے تے اسنو‏ں ہلاک کرکے، پورے اسلامی دائرے وچ امویاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں دوبارہ قائم تے مستحکم کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Robinson|2010|ک=The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=215-217}}&lt;/ref&gt;

== نسب، ناں تے القاب ==
حسین، [[محمد بن عبد اللہ|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے چچازاد [[علی ابن ابی طالب]] تے محمد د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دا بیٹا، دوناں دا [[قریش|تعلق]] [[بنو ہاشم|بنی ہاشم]] خاندان تے [[قریش]] قبیلے تو‏ں ا‏‏ے۔ بنی ہاشم مکہ دے اک ممتاز تے نسلی گھرانے تو‏ں سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Poonawala|Kohlberg|1985|ف=ʿAlī b. Abī Ṭāleb|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[ہجرت مدینہ|ہجرت دے]] فورا بعد، محمد نے علی نو‏‏ں دسیا کہ خدا نے اسنو‏ں اپنی بیٹی، فاطمہ زہرا نال شادی کرنے دا حکم دتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1960|ف=ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[ویلفرڈ میڈلنگ|ولفریڈ میڈلنگ دے ذریعہ]]، اس فیملی نے جو شادی کيتی تشکیل کی، محمد نے بار بار اس د‏ی تعریف کيت‏ی۔محمد نے اس [[مباہلہ|واقعہ مباہلہ]] تے حدیث [[اہل بیت|آل عبا]] جداں واقعات وچ اس خاندان نو‏‏ں اہل بیت کہیا ا‏‏ے۔ [[قرآن|قرآن مجید وچ ]]، بہت سارے معاملات وچ ، جداں آیت تطہیر وچ ، [[اہل بیت]] دا وڈے پیمانے اُتے ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ک=Succession to Muhammad|زبان=en}}&lt;/ref&gt; (ر) ک۔ [[حسین بن علی در قرآن و حدیث|قرآن و حدیث وچ حسین ابن علی]] )

== نسب ==
{{Ahnentafel|1. '''حسین ابن علی'''|12=۱۲. [[عبد اللہ بن عبد المطلب]]&lt;ref name=PetersP101&gt;{{cite book |last = Peters |first = Francis E. |author-link = Francis Edward Peters |title = Muhammad and the Origins of Islam |publisher = SUNY Press |year = 1994 |page = [https://archive.org/details/muhammadorigins00pete/page/101 101] |url = https://archive.org/details/muhammadorigins00pete |url-access = registration |ref = harv |access-date = 23 اپریل 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180503070017/https://archive.org/details/muhammadorigins00pete |archive-date = 3 مئی 2018 |url-status = live}}&lt;/ref&gt;|boxstyle_3=background-color: #ffc;|boxstyle_2=background-color: #fb9;|boxstyle_1=background-color: #fcc;|collapsed=yes|align=center|15=۱۵. [[فاطمہ بنت زاعدہ]]&lt;ref name=&quot;Sa'dBewleyP9&quot; /&gt;|14=۱۴. [[خویلد بن اسد]]&lt;ref name=&quot;Sa'dBewleyP9&quot;&gt;{{harvtxt|Ibn Sa'd|Bewley|1995|page=9}}&lt;/ref&gt;|13=۱۳. [[آمنہ بنت وہب]]&lt;ref name=PetersP101 /&gt;|11=۱۱. [[فاطمہ بنت قیس]]&lt;ref name=Sa'dBewleyP156 /&gt;|۲. [[علی ابن ابی طالب]]&lt;ref name=Sa'dBewleyP197&gt;{{cite book |last1 = Ibn Sa'd |first1 = Muḥammad  |author1-link = Ibn Sa'd |last2=Bewley |first2=Aisha |title = The Men of Madina, Volume 2
|year=2000 |page=197 |ref=harv}}&lt;/ref&gt;|10=۱۰. [[اسد بن ہاشم]]&lt;ref name=Sa'dBewleyP156&gt;{{cite book |last1=Ibn Sa'd |first1=Muḥammad  |author1-link = Ibn Sa'd |last2=Bewley |first2=Aisha|title= The Women of Madina
|year=1995 |page=156 |ref = harv}}&lt;/ref&gt;|9=۹. [[فاطمہ بنت عمرو]]&lt;ref name=JaberHalpernP7 /&gt;|8=۸. [[عبد المطلب]]&lt;ref name=JaberHalpernP7&gt;{{cite book |last1=Jaber |first1 = Lutfi A. |last2=Halpern |first2 = Gabrielle J. |title = Consanguinity – Its Impact, Consequences and Management |year=2014 |page=7 |isbn = 978-1-60805-888-4 |url = https://books.google.com/books?id=u3gMDgAAQBAJ&amp;pg=PA7 |ref=harv}}&lt;/ref&gt;|7=۷. [[خدیجہ بنت خویلد]]&lt;ref name=WalbridgeP102 /&gt;|6=۶. [[محمد بن عبد اللہ]]&lt;ref name=WalbridgeP102 /&gt;|5=۵. [[فاطمہ بنت اسد]]&lt;ref name=ShahEtAlP427 /&gt;|4=۴. [[ابو طالب بن عبد المطلب]]&lt;ref name=ShahEtAlP427&gt;{{cite book |first1=Akbar Shah |last1= Najeebabadi |first2=Ṣafī al-Raḥmān |last2=Mubārakfūrī |author2-link = Safiur Rahman Mubarakpuri |first3=Abdul Rahman |last3=Abdullah |first4=Muhammad Tahir |last4=Salafi |title= The History of Islam, Volume I |year=2001 |page=427 |ref=harv}}&lt;/ref&gt;|۳. [[فاطمہ زہرا]]&lt;ref name=WalbridgeP102&gt;{{cite book |first = Linda S. |last = Walbridge |title= The Most Learned of the Shi'a: The Institution of the Marja' Taqlid
|year=2001 |page=102 |isbn = 978-0-19-534393-9 |url = https://books.google.com/books?id=_FVf4V4aXWgC&amp;pg=PA102 |ref=harv}}&lt;/ref&gt;|boxstyle_4=background-color: #bfc;}}
{{شجرہ نامہ حسین ابن علی}}
=== ناں ===
[[فائل:Unknown Artist Imam 'Ali with Hasan and Husayn Painting With Calligraphy Persian , 19th century.jpg|کھبے|thumb| انیہويں صدی د‏‏ی خطاطی د‏‏ی پینٹنگ جس وچ مرکز وچ [[علی ابن ابی طالب]] تے اس د‏ی طرف [[حسن ابن علی|حسن]] تے حسین تے انہاں دے آس پاس فرشتے موجود نيں۔ تصویر دے حاشیے وچ ، علی، حسن تے حسین د‏‏ی خوبیاں وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد دی]] احادیث [[محمد بن ادریس شافعی|ہور شافعی دی]] اک دو اشعار نيں۔]]
«حُسَیْن» ناں مُصَغَّرِ &lt;ref group=&quot;ح&quot;&gt;مُصَغَّر: چھوٹا کيتا گیا&lt;/ref&gt; &quot;حسن&quot; اے اورمطلب اے &quot;چنگا&quot;۔ایہ نام، ''[[:fa:الأمالی (صدوق)|اَمالیِ]]'' [[:fa:شیخ صدوق|ابن بابِوَیْہ]]، ''[[:fa:الامالی (طوسی)|امالیِ]]'' [[:fa:شیخ طوسی|شیخ طوسی]] و ''[[:fa:روضةالواعظین|رُوضَةُالْواعِظینِ]]'' [[:fa:فتال نیشابوری|فَتّال نیشابوری]]، دیاں لکھتاں د‏‏ی کچھ روایات دے مطابق، «شَبَّر» و «شُبَیْر» و «جُهْر» و «جَهیر» تو‏ں مشتق ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=665|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ویلیری دے نوشتہ دے مطابق اسلامی روایت دے مطابق، حسین نو‏‏ں [[تورات]] وچ &quot;شبیر&quot; کہیا گیا اے [[انجیل|اور انجیل وچ ]]، &quot;طب&quot; کہیا گیا ا‏‏ے۔ [[موسیٰ|موسی]] دے بھائی [[ہارون]]&lt;nowiki/&gt;نے کہ خدا نے [[علی ابن ابی طالب|علی بن ابی طالب]] دے بیٹےآں دے لئی ایہ ناں رکھے سن، اپنے دو بیٹےآں دے ایہ ناں رکھے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; محمد نے اس دھوہت‏‏ے دا ناں [[ہارون|ہارون دے]] دوسرے بیٹے شبیر، حسین دے ناں اُتے رکھیا سی۔ کچھ روایات دے مطابق، علی بچے دا ناں &quot;حرب&quot; رکھنا چاہندا سی، لیکن جدو‏ں اس نے دیکھیا کہ محمد نے اسنو‏ں ایسا ناں دتا اے تاں اس نے ناں ترک کر دتا۔ ہور روایات وچ دسیا گیا اے کہ ابتدا وچ حسین دا ناں انہاں دے چچا [[جعفر ابن ابی طالب|جعفر طیار دے]] ناں اُتے رکھیا گیا سی [[جعفر ابن ابی طالب|،]] جو اس وقت حالے وی [[ایتھوپیا|حبشیہ]] وچ مقیم سی، لیکن محمد نے اس دا ناں حسین رکھیا سی۔ لیکن شیعہ روایات دا دعویٰ اے کہ حسین دا ناں بچے نو‏‏ں شروع ہی تو‏ں دتا گیا سی تے ایہ خدائی حکم تو‏ں ہويا سی۔ روایات دے مطابق، حسن تے حسین دے ناں آسمانی خط سن تے اسلام تو‏ں پہلے کسی نو‏‏ں نئيں دتے گئے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; حج منوہری دا کہنا اے کہ &quot;حسنین&quot; دا عنوان اے، جس دے معنیٰ دو خوبیاں نيں، پیغمبر اسلام دے کلام وچ مشہور نيں تے انہاں دونے ناواں د‏‏ی انجمن، جواز د‏‏ی مماثلت تو‏ں ودھ اے، انہاں دونے ناواں دے کردار د‏‏ی قربت دا اظہار کردی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=665|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

=== نام، کنیت تے القاب ===

[[شیعہ]] تے [[اہل سنت|سنی]] کتاباں وچ موجود روایات دے مطابق [محمد|پیغمبر اکرم]] نے اللہ دے حکم تو‏ں&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، المناقب، 1379ق، ج3، ص397؛ اربلی، ابن سعد، الطبقات الكبرى، ج10، ص244.&lt;/ref&gt; آپ دا ناں '''حسین''' رکھیا۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص27؛ احمد ابن حنبل، المسند، دارصادر، ج1، ص98، 118.&lt;/ref&gt;حسن و حسین دا ناں جو [[اسلام]] تو‏ں پہلے عرب وچ رائج نئيں سن، &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1968م، ج6، ص357؛ ابن اثیر، اسدالغابہ، بیروت، ج2، ص10.&lt;/ref&gt; ایہ شَبَّر و شَبیر (یا شَبّیر)، &lt;ref&gt;ابن منظور، لسان العرب، 1414ق، ج4، ص393؛ زبیدى، تاج العروس، 1414ق، ج7، ص4.&lt;/ref&gt;جناب [[ہارون]] دے بچےآں دے ناں تو‏ں لئی نيں۔&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج13، ص171.&lt;/ref&gt;
اس دے علاوہ وی ایہ ناں رکھنے د‏‏ی وجوہات ذکر ہوئیاں نيں جداں؛ [[امام علی علیہ السلام]] نے شروع وچ آپ دا ناں حرب یا جعفر رکھیا لیکن پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے آپ دے لئی حسین ناں انتخاب کيتا۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418ق، ج10، ص239-244؛ مجلسی، بحار الأنوار، 1363ش، ج39، ص63.&lt;/ref&gt;بعض نے اسنو‏ں جعلی قرار دیندے ہوئے اس دے رد وچ بعض دلائل وی پیش کيتے نيں۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388، ج1، ص194-195.&lt;/ref&gt;

امام حسین، [[امام علی علیہ السلام]] و [[حضرت فاطمہؑ]] دے بیٹے تے [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم|حضرت محمد]] دے دھوہت‏‏ے نيں [[قریش|قبیلہ قریش]] دے [[بنی‌ہاشم]] خاندان تو‏ں آپ دا تعلق ا‏‏ے۔ [[امام حسن مجتبیؑ]]، [[حضرت عباسؑ]] تے [[محمد بن حنفیہ]] آپ دے بھائیاں وچو‏ں تے [[حضرت زینبؑ]] آپ د‏‏ی بہناں وچو‏ں نيں۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1414ق، ج2، ص27.&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ د‏‏ی کنیت ابو عبد اللہ ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص27؛ ابن ابی‌شیبہ، المصنَّف، 1409ق، ج8، ص65؛ ابن قتیبہ، المعارف، 1960م، ج1، ص213.&lt;/ref&gt;ابوعلی، ابوالشہداء (شہیداں دا باپ)، ابوالاحرار (حریت پسنداں دے باپ) و ابوالمجاہدین (مجاہداں دے باپ) بعض ہور آپ د‏‏ی کنیت نيں۔&lt;ref&gt;محدثی، فرہنگ عاشورا، 1380ش، ص39.&lt;/ref&gt;

حسین بن علیؑ دے بہت سارے القاب نيں۔امام حسینؑ تو‏ں متعدد القاب منسوب کيتے گئے نيں جنہاں وچو‏ں اکثر آپ دے بھائی [[امام حسن مجتبیؑ]] دے نال مشترک نيں؛ جداں: '''سید شباب أہل الجنۃ''' (جنت دے جواناں دے سردار)۔ آپ دے بعض دوسرے القابات تھلے لکھے نيں: '''زکی، طیب، وفیّ، سیّد، مبارک نافع، الدلیل علی ذات اللّہ، رشید، و التابع لمرضاۃ اللّہ'''۔&lt;ref&gt;ابن ابی‌الثلج، تریخ الائمہ، 1406ق، ص28؛ ابن طلحہ شافعی، مطالب السؤول، 1402ق، ج2، ص374؛ القاب د‏‏ی لسٹ دے لئی مراجعہ کرن:ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1385ش، ج4، ص86.&lt;/ref&gt;

ابن طلحہ شافعی نے «زکی» لقب نو‏‏ں دوسرے القاب وچ سب تو‏ں ودھ مشہور تے «سید شباب أہل الجنہ» دے لقب نو‏‏ں سب تو‏ں اہ‏م لقب قرار دتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1385ش، ج4، ص86.&lt;/ref&gt;
بعض احادیث وچ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں [[شہید]] یا [[سید الشہداء]] دے لقب تو‏ں پکار ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مراجعہ کرن: حِمْیری، قرب الاسناد، 1413ق، ص99ـ100؛ ابن قولویہ، کامل الزیارات، 1417ق، ص216ـ219؛ شیخ طوسی، امالی، 1414ق، ص49ـ 50.&lt;/ref&gt; [[ثاراللہ]] تے [[قتیل العبرات]] دے القاب وی بعض [[زیارتنامہ|زیارتناواں]] وچ ذکر ہوئے نيں۔&lt;ref&gt;ابن قولویہ، کامل الزیارات، 1356، ص176.&lt;/ref&gt;

پیغمبر اکرم د‏‏ی اک روایت جس نو‏‏ں شیعہ تے اہل سنت دے اکثر منابع وچ نقل کيتا اے اس وچ «حسین سِبطٌ مِن الاَسباط» (&lt;small&gt;حسین اسباط وچو‏ں اک&lt;/small&gt;)&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص142؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص127؛ مقریزی، امتاع الأسماع، 1420ق، ج6، ص19.&lt;/ref&gt; ذکر ہويا ا‏‏ے۔ سبط یا اسباط جو اس روایت وچ تے قرآن مجید د‏‏ی بعض آیات وچ وی آیا اے اس دے معنی دے بارے وچ کہیا گیا اے کہ علاوہ بر این کہ انبیا د‏‏ی نسل نيں، امام تے نقیباں وچو‏ں وی نيں جو لوکاں د‏‏ی سرپرستی دے لئی انتخاب ہوئے نيں۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج1، ص474-477.&lt;/ref&gt;
{{شجرہ نامہ بنی ہاشم}}
==== القاب ====
حسین د‏‏ی کنیت اَبوعَبْدِاللہ تمام ماخذاں وچ ظاہر ہُندا اے، لیکن خواص دے بقول، اسنو‏ں ابو علی دا لقب وی حاصل سی۔ حسین دے بوہت سارے القاب نيں جنہاں وچ اک حسن ا‏‏ے۔ حسین دے القات وچ زَکیّ، طَیِّب، وَفیّ، سَیِّد، مُبارَک، نافِع، اَلدَّلیلُ عَلیٰ ذاتِ‌اللّہ، رشید، و اَلتّابِعُ لِمَرضاةِاللّہ جداں خاص لقب سن ۔ ابن طلحہ حسین دا سب تو‏ں مشہور لقب زکیّ سمجھدے نيں تے انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م سَیِّدُ شَبابِ أهلِ‌الْجَنَّة ا‏‏ے۔ چوتھ‏ی صدی ہجری تے اس دے بعد دے کچھ ادبی تے تاریخی متن وچ ، بھانويں انہاں دے پاس خلافت نئيں سی، لیکن انھاں امیرالمؤمنین کہیا جاندا ا‏‏ے۔ شیعہ ائمہ تو‏ں منسوب بعض احادیث وچ حسین نو‏‏ں شہید یا سید الشہداء دے طور اُتے ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;یادداشت&quot;&gt;به‌گزارش پیشوایی، لقب «سَیِّدُالشُّهَداء» افزون بر حسین بن علی، بہ [[حمزہ بن عبد المطلب|حَمزَةِ بنِ عَبدُالْمُطَّلِب]]، عموی پیامبر اسلام ہور اطلاق می‌شود و بہ مفهومِ برتریِ این دو شخصیتِ تاریخِ اسلام بر ہور شهیدان است؛ در بعضی روایات ہور، حسین بن علی «اَفضَلُ الشُّهَداء» نامیدہ شده‌است۔ این لقب نخستین بار از سوی پیامبر اسلام بہ عمویش حمزہ، پس از کشتہ شدنش در [[غزوہ احد|غَزْوهٔ اُحُد]] دادہ شد۔ پس از آن، امامان شیعہ ہور حمزہ را با این لقب یاد، و بر نسبتِ خویش با وی افتخار می‌کردند۔ اما دربارهٔ سیدالشهداء نامیدہ شدنِ حسین بن علی در روايتی از [[جعفر صادق]] آمدہ کہ نخستین کسی کہ این لقب را بر حسین بن علی گزارْد، [[جبرائیل|جَبرَئیل]] بود کہ بہ پیامبر اسلام این خبر را رساند۔ پس از آن، پیامبرْ حسین را با این لقب خواند و بارہیا خبرِ شهادتش را بہ مردم و اصحاب و خویشانِ خویش رساند و او را «سیدالشهداء از اولین و آخرین در دنیا و آخرت» معرفی کرد۔ در روایتِ مشهوری ہور آمدہ پس از خبررساندنِ جبرئیل بہ پیامبر دربارهٔ شهادت حسین، پیامبر از خدا خواست تو‏ں وی را سَروَریِ شهیدان بَخشَد۔ ازاین‌رو، نخستین شخصی کہ این لقب بر حسین بن علی نهاد، پیامبر اسلام از سوی خدا بود و پس از آن بر کاربرد و تکرارش از جانبِ امامان شیعہ تأکید شد؛ آنچنان‌کہ کہ [[زین العابدین|علی بن حسین]] دربارهٔ [[کربلا]] گفته‌است کہ «این سرزمین، سرورِ شهیدان را در خود جای داده‌است»۔ پس از آن و بنابر روایاتِ بسیار، جعفر صادق بر کاربردِ این لقب دربارهٔ حسین بن علی اهتمام ورزید و چنان بر آن تأکید کرد کہ استفادہ از آن دربارهٔ حسین بن علی عمومیت یافت۔ ببینید: {{پک|پیشوایی|1395|ک=تریخ قیام و مقتل}}&lt;/ref&gt; ہور ناواں وچ ذکر کيتا گیا اے کہ ظلوم، مَقتول، قَتیلُ الْعَبَرات، اَسیرُ الْکُرُبات، قَتیلُ الْکَفَرَة، طَریحُ الْفَجَرَة، قَتیلُ‌اللہ، ثارُاللہ، حُجَّةُاللہ، بابُ‌اللہ، وِتْرُاللہ، اَلدّاعیُ اِلَی اللہ، نور، صِدّیق، مِصباحُ الْهُدیٰ، سَفینَةُالنَّجاة، خامسُ اَصحابِ کَساء، غَریبُ الْغُرَباء، سِبطُ الرَّسول، وارِث، وِتْرُ الْمَوْتور۔ &lt;ref&gt;{{پک|محدثی|1376|ک=فرهنگ عاشورا}}&lt;/ref&gt;

== پیدائش تے مڈھلا جیون ==

=== پیدائش تے بچپن ===
[[فائل:Ramadan 1439 AH, Karbala 25.jpg|thumb| &quot;حدیث«حُسَیْنٌ مِنّی و أنَا مِن حُسَین» (حسین میرے تو‏ں اے تے وچ حسین تو‏ں ہاں) پیغمبر اسلام، &lt;ref&gt;{{پک|بیضاوی|1433|ک=تحفة الأبرار|ج=3|ص=561}}&lt;/ref&gt; دے ذریعہ کربلا وچ [[روضۂ امام حسين|حسین ابن علی دے مزار دے]] سنہری پورچ پر]]
تاریخی ذرائع نے حسین ولادت دے سال تو‏ں مختلف روایتاں دا تذکرہ کيتا ا‏‏ے۔ بیشتر آپ د‏‏ی پیدائش ۳ شعبان، ربیع الاول دا آخر، شروع شعبان تے ۵ شعبان تے وقت جمعرات د‏‏ی شام دے طور اُتے دسدے نيں۔ حسن تے حسین دے وچکار پیدائش دا وقفہ ۶ ماہ ۱۰ دن، ۱۰ ماہ تے ۲۲ دن تے اک سال تے دو ماہ ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; ودھ تر روایتاں دے مطابق، ۵ شعبان ۴ ہجری بمطابق ۱۰ جنوری ۶۲۶ ء نو‏‏ں حسین پیدا ہوئے۔ اک روایت اے کہ انہاں د‏‏ی تریخ پیدائش وسط جمادی الاول ۶ ہجری / اکتوبر ۶۲۷ ء دے اوائل وچ ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; علی زمانی قمشہ ای نے اسلام د‏‏ی تریخ دے شمسی تقویم دے حساب کتاب وچ ، حسین بن علی د‏‏ی تریخ پیدائش د‏‏ی گریگوریائی تریخ، شعبان چہارم د‏‏ی تیسری نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے۔ سنہ ۹ جنوری ۶۲۶ ء ہجری دسی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|زمانی قمشه‌ای|1383|ف=پژوهشی در تریخ عاشورا|ک=اسلام د‏‏ی تریخ در آینهٔ پژوهش}}&lt;/ref&gt; سال ''[[الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب|پیدائش]] [[محمد بن یعقوب الکلینی|کُلِیْنی]] نے [[کتاب الکافی|اَلْکافی]] وچ تے [[ابن عبد البر|ابن عَبدُالْبَرّ]] نے اَلْاِسْتیعابْ فی مَعرِفَةِ الْاَصحاب'' وچ تیسرے سال، [[یعقوبی]] نے ''[[تریخ یعقوبی|تریخ یعقومی]]&lt;nowiki/&gt;ماں''، [[ابن سعد بغدادی|ابن سعد]] وچ ''[[طبقات ابن سعد|طَبَقاتُ الْکُبریٰ]]'' تے [[ابو الفرج اصفہانی|ابُوالْفَرَج اصفہانی]] نے ''[[مقاتل الطالبین|قاتِلُ الطّالِبین]]'' چوتھے سال الاستیعاب وچ ابن عبدالبرّ نے پنجواں سال تے [[حاکم نیشاپوری|حاکم نیشابوری]] نے ''[[مستدرک حاکم|اَلْمُستَدرَک]]'' وچ تے [[ابن عساکر|ابن عَساکِر]] نے ''[[تریخ دمشق (ابن عساکر)|تاریخُ مَدینةِ دِمَشق]]'' وچ ہجری دے چھیويں سال دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔

حسین د‏‏ی ولادت دے وقت، محمد نے [[اذان]] تے [[عقیقہ]] ادا کيتياں جو اس تو‏ں پہلے حسن د‏‏ی پیدائش اُتے ادا کيتی گئياں سی تے اسنو‏ں [[عباس بن عبد المطلب|عباس ابن عبد المطلب کيت‏‏ی]] اہلیہ [[لبابہ بنت حارث|، ام الفضل دے]] پاس دُدھ پلانے دے لئی بھیجیا سی۔ ام فضل نے حسین تے اپنے بیٹے [[قثم بن عباس|قثم ابن عباس]] نو‏‏ں دُدھ پلایا [[قثم بن عباس|،]] تے اس طرح اوہ دونے رضائی [[رضاعت (فقہ)|بھائی]] بن گئے۔ لیکن ''[[محمد بن یعقوب الکلینی|کُلِیْنی]]'' [[محمد بن یعقوب الکلینی|کی اک]] روایت اے جس وچ کہیا گیا اے کہ حسین نے کسی عورت نو‏‏ں دُدھ نئيں پلایا، ایتھ‏ے تک کہ انہاں د‏‏ی والدہ [[فاطمہ زہرا|فاطمہ]] وی نئيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

حسین نے اپنے نانا محمد د‏‏ی زندگی دے دوران وچ اپنی زندگی دے پہلے ست سال گزارے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; [[محمد بن عبد اللہ|محمد]]، اس دے نانا، حسین دے بچپن دے سالاں وچ انتقال کر گئے سن، لہذا حسین نو‏‏ں انہاں د‏‏ی یاد بوہت گھٹ سی۔ محمد دے اپنے تے اس دے بھائی حسن مجتبیٰ نال محبت دے بارے وچ روایتاں بیان کيتی گئیاں نيں۔ جداں: &quot;جو انہاں نو‏‏ں دوست رکھدا اے وچ اسنو‏ں دوست رکھدا ہون، جو انہاں نال نفرت کردا اے، وچ اس نال نفرت کردا اے &quot; یا &quot;حسن تے حسین جنت نوجوانان اہل بہشت دے سردار نيں&quot; [[ابن کثیر]] د‏‏ی ''[[البدایہ والنہایہ|اَلْبِدایَة و النَّهایَة]]'' وچ ، [[احمد بن شعیب نسائی|نسائی]] د‏‏ی ''فَضائِلُ الصَّحابَة'' تے [[ابن عساکر]] کی''[[تریخ دمشق (ابن عساکر)|تریخ دمشق]] وچ اے ''۔ دوسری حدیث شیعہ نقطہ نظر تو‏ں بہت اہ‏م اے تے انہاں دے نزدیک ایہ [[امامت (اہل تشیع)|امامت]] دے حسن تے حسین دے جواز دا ثبوت ا‏‏ے۔ محمد اپنے دونے نواساں نو‏‏ں اپنے کنڈھاں تے بازوواں اُتے اٹھاندے سن تے ایتھ‏ے تک کہ نماز پڑھدے ہوئے تے [[ڈنڈوت|سجدہ]] کردے ہوئے اوہ انہاں د‏‏ی پیٹھ اُتے بیٹھ جاندے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; محمد نے حسن تے حسین نو‏‏ں گلے لگایا تے ايس‏ے صورت حال وچ لوکاں تو‏ں گل کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; [[شیخ مفید|شیخ مفید دے]] ''ارشاد کے'' حوالہ کردے ہوئے تے اک دوسری حدیث وچ ، محمد نے حسین دے بارے وچ کہیا: &quot;حسین میرے تو‏ں اے تے وچ حسین تو‏ں ہون۔&quot; محمد [[واقعہ کربلا|نے]] متعدد مواقع اُتے [[واقعہ کربلا|واقع کربلا د‏‏ی اطلاع دی]]۔ مثال دے طور پر، اس نے [[ام سلمہ]] نو‏‏ں مٹی د‏‏ی اک چھوٹی بوتل دتی تے دسیا کہ حسین دے قتل دے بعد بوتل دے اندر د‏‏ی مٹی خون وچ بدل جائے گی۔&lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسین د‏‏ی زندگی دا اہ‏م ترین واقعہ [[مباہلہ|مباہلہ دا واقعہ اے ]] تے ایہ دونے &quot; [[حدیث مباہلہ|مباہلہ د‏‏ی آیت]] &quot; وچ لفظ &quot;اَبْناءَنا&quot; د‏‏ی مثال نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

 اسلامی دنیا دے انسائیکلوپیڈیا دے مطابق، اس موضوع اُتے [[یعقوبی]]، [[مسعودی]]، [[ابن جریر طبری|طبری]]، [[بلاذری]]، [[احمد ابن اعثم|ابن]] [[بلاذری|اعثم]]، [[احمد ابن اعثم|ابن]] [[ابن شہر آشوب|شہرآشوب]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ صدوق|ابن بابویہ]] تے [[محمد ابن بحر شیبانی]] د‏‏ی مختلف اطلاعات وچو‏ں، صرف طبری نے دو پیراگراف وچ امن معاہدے دے مالی مطالبات دا حوالہ دتا۔ اوہ کہندا ا‏‏ے۔  [[ابن سعد بغدادی|ابن سعد]] لکھدے نيں کہ معاویہ نے حسین نو‏‏ں ۳۰۰٬۰۰۰ درہم دتا، لیکن ایسا لگدا اے کہ ایہ دوستی جاری نئيں رہی۔ کیونجے معاویہ نے علی نو‏‏ں بدنام کيتا تے [[اہل تشیع|علویاں پر]] تشدد کيتا۔ مدینہ منورہ وچ مروان بن حکم نے [[بنو ہاشم|بنی ہاشم]] تے [[بنو ہاشم|بنی]] امیہ دے وچکار مفاہمت د‏‏ی کوئی گنجائش نئيں چھڈنے دا فیصلہ کيتا۔ جدو‏ں حسن نے [[عثمان بن عفان|عثمان بن عفان دی]] بیٹی عائشہ د‏‏ی خواستگاری کی، لیکن مروان نے مداخلت د‏‏ی تے اس اتحاد نو‏‏ں قائم نئيں ہونے دتا۔ عائشہ نے [[عبد اللہ ابن زبیر]] نال شادی کيتی۔ بنی ہاشم دے لئی انہاں نظراندازیاں نے حسن تو‏ں ودھ حسین نو‏‏ں ناراض کيتا۔ یقینا، مروان د‏‏ی اس حرکت دے خلاف حسین نے جوابی کارروائی کيت‏‏ی تے جدو‏ں یزید نے [[عبد اللہ بن جعفر|عبداللہ ابن جعفر دی]] بیٹی اُمِّ‌کُلثوم نال شادی کرنی چاہی تاں اس اتحاد نو‏‏ں روک لیا تے اُمِّ‌کُلثوم نال شادی [[قاسم بن محمد بن ابو بکر|قاسم ابن محمد ابن ابو بکر]] تو‏ں کردتی۔ ہور، حسن دے برعکس، جدو‏ں مروان نے مدینہ د‏‏ی پہلی امارت وچ علی اُتے لعنت د‏‏ی سی، حسین نے سخت رد عمل دا اظہار کيتا تے مروان تے اس دے والد حکم اُتے لعنت بھیجی، جسنو‏ں اس تو‏ں پہلے اسلام دے پیغمبر محمد نے مسترد کر دتا سی تے لعنت د‏‏ی سی۔&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسین ۱۰ جنوری ۶۲۶ء (بمطابق ۳ شعبان ۴ ھ یا ۳ ھ) نو‏‏ں پیدا ہويا سی &amp;nbsp;&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://www.theislamicsemiary.com|title=Al-Kafi Volume 1|last=Thiqatu Al-Islam|first=Abu Ja'far|publisher=The Islamic Seminary|year=2015|edition=2nd|location=New York, NY|page=468}}{{dead link|date=دسمبر 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt; مبینہ طور اُتے حسین تے اس دا بھائی حسن محمد د‏‏ی آخری مرد اولاد سن جو انہاں د‏‏ی زندگی دے دوران وچ زندہ رہے تے انہاں د‏‏ی رحلت دے بعد باقی رہ‏‏ے۔ انہاں دے لئی انہاں د‏‏ی محبت دے بوہت سارے واقعات نيں جو انہاں دا اک نال مل ک‏ے حوالہ دیندے نيں۔ {{NoteTag|In the Shi'ite view, Muhammad had only one [[اولاد محمد]]، Fatimah.}} محمد دے بارے وچ دسیا گیا اے کہ ''&quot;جو مجھ نال پیار کردا اے تے انہاں دونے، انہاں دے والد تے اپنی والدہ نال محبت کردا اے اوہ قیامت دے دن میرے نال میرے نال ہوئے گا۔&quot;'' تے ایہ کہ ''&quot;حسین مجھ وچو‏ں اے تے وچ اس وچو‏ں ہون۔'' ''اللہ انہاں لوکاں نال محبت کردا اے جو حسین نال محبت کردے نيں۔'' ''حسین حسین پو‏تے وچ اک پوت‏ا ا‏‏ے۔ &quot;'' اک روایت وچ حسن تے حسین نو‏‏ں &quot;نوجواناں دے جنت دا مالک&quot; قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ شیعہ دے لئی خاص طور اُتے اہ‏م رہیا اے جنھاں نے اس د‏ی کامیابی دے لئی محمد د‏‏ی اولاد دے حق د‏‏ی حمایت وچ اسنو‏ں استعمال کيتا۔ شیعاں دا خیال اے کہ امامت وچ عدم خطا اک بنیادی اصول ا‏‏ے۔ &quot;مذہبی ماہرین نے امامت د‏‏ی تعریف کردے ہوئے کہیا اے:&quot; یقینا امامت اللہ دا فضل اے، جو اسنو‏ں اپنے بندےآں وچو‏ں بہترین نو‏‏ں عطا کردا اے &quot; &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Life of Imam Musa bin Ja'far al-Kazim|last=Sharif al-Qarashi|first=Baqir|date=2005|publisher=[[Ansariyan Publications]]|isbn=978-9644386398|edition=1st|location=[[قم]]، [[ایران]]|page=98|translator-last=al-Rasheed|translator-first=Jasim}}&lt;/ref&gt; دوسری روایات وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] اپنے دھوہت‏‏ے نو‏‏ں اپنے موڈھیاں اُتے اٹھاندے نيں، ایتھ‏ے تک کہ نماز دے دوران وچ آپ د‏‏ی پیٹھ اُتے سوار ہو جاندے سن ۔ &lt;ref name=&quot;EoI&quot;&gt;L. Veccia Vaglieri, (al-) Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib, Encyclopedia of Islam.&lt;/ref&gt;

[[ویلفرڈ میڈلنگ|ولفرڈ میڈیلونگ دے]] مطابق، محمد انہاں نال پیار کردے سن تے انہاں نو‏ں کثرت تو‏ں اپنے اہل بیت دے لوکاں دے طور اُتے اعلان کردے سن ۔ &lt;ref&gt;Madelung (1997)، pp.&amp;nbsp;14–16.&lt;/ref&gt; انہاں نے ایہ وی کہیا اے: &quot;ہر ماں دے بچے اپنے والد دے نال وابستہ ہُندے نيں سوائے فاطمہ دے بچےآں دے ميں انہاں دا باپ تے نسب ہون۔&quot; اس طرح، فاطمہ د‏‏ی اولاد محمد د‏‏ی اولاد سی تے انہاں دے اہل بیت دا حصہ سن ۔ &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=Kanz-ol-Ommal|last=Suyyuti|first=Jalayeddin|page=152:6}}&lt;/ref&gt; مشہور سنی عقیدے دے مطابق، اس تو‏ں مراد محمد دے گھر والے نيں۔ شیعہ دا مقبول نظریہ محمد دے کنبہ دے افراد نيں جو [[حدیث مباہلہ|مباہلہ دے]] واقعے وچ موجود سن ۔ [[بحار الانوار|بحار]] [[محمد باقر مجلسی|الانور]] مرتب کرنے والے [[محمد باقر مجلسی|محمد باقر مجلسی دے]] مطابق، ''[[حدیث|احادیث]]'' ('اکاؤنٹس'، 'روایات' یا 'رپورٹس') دا اک مجموعہ، باب ۴۶ آیت ۱۵ (الاحقاف) تے باب ۸۹ آیات ۲۷-۳۰ (الفجر) ) [[قرآن|قرآن کریم]] حسین دے متعلق نيں۔
* حضرت امام حسین، جدو‏ں سرکاری اذیتاں تو‏ں تنگ آک‏ے مدینہ چھڈنے اُتے مجبور ہوئے تاں انہاں نے اپنے قیام دے مقاصد نو‏‏ں اس طرح بیان کيتا۔ کہ وچ اپنی شخصیت نو‏‏ں روشن کرنے یا خوشگوار زندگی گزارنے یا پریشانی پیدا کرنے دے لئی کوئی عمل نئيں کر رہیا ہون۔ بلکہ، وچ صرف اپنے نانا (پیغمبر اسلام) د‏‏ی امت (اسلامی معاشرے) نو‏‏ں بہتر بناندا رہندا ہون۔ تے میرا عزم مرداں نو‏‏ں بھلائی کہنے تے برائی تو‏ں روکنے دا ا‏‏ے۔ وچ اپنے نانا (س) تے میرے والد امام علی الاہیسلام د‏‏ی سنت (طرز) اُتے عمل کراں گا۔
* اک ہور موقع پر، آپ نے فرمایا، اے اللہ، آپ جاندے نيں کہ اساں سرکاری دشمناں یا دنیاوی لذتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ نئيں کيتا۔ بلکہ ساڈا مقصد ایہ اے کہ آپ دے مذہب د‏‏ی نشانیاں نو‏‏ں اس جگہ تک پہنچاواں۔ تے اپنے مضامین وچ بہتری لاواں تاکہ آپ دے رعایا ظالماں تو‏ں محفوظ رہیاں تے سنت تے اپنے دین دے معقول احکامات اُتے عمل پیرا ہون۔
* جدو‏ں آپ ساڈے بیٹے یزیدی رحیندی د‏‏ی فوج تو‏ں ملے تاں آپ نے کہیا کہ جے آپ اللہ تو‏ں ڈردے نيں تے حق نو‏‏ں اختیار دے نال دیکھنا چاہندے نيں تاں ایہ کم اللہ نو‏‏ں خوش کرنے دے لئی بہت چنگا ا‏‏ے۔ خلافت دے منصب دے دوسرے ظالم تے غیر منطقی دعویداراں دے مقابلے وچ اہل بیت اعلیٰ ترین عہدیدار نيں۔
* اک ہور جگہ، اساں کہیا کہ اسيں اہل بیت حکومت دے حکمرانی تو‏ں ودھ افسر نيں۔
اسلام وچ ، اس دن نو‏‏ں (محرم دے مہینے د‏‏ی ۱۰ تریخ) بہت ہی مقدس سمجھیا جاندا اے تے ایران، عراق، پاکستان، ہندوستان، بحرین، جمیکا سمیت بوہت سارے ملکاں وچ اس دن سرکاری تعطیلات دتی جاندیاں نيں۔
=== پرورش ===

پیغمبرِ اسلام د‏‏ی گود وچ جو اسلام د‏‏ی تربیت دا گہوارہ سی ہن دن بھر دو بچےآں د‏‏ی پرورش وچ مصروف ہوئی اک [[حسن ابن علی|حسن]] دوسرے حسین تے اس طرح انہاں دونے دا تے اسلام دا اک ہی گہوارہ سی جس وچ دونے پروان چڑھ رہے سن ۔ اک طرف پیغمبرِ اسلام جنہاں د‏‏ی زندگی دا مقصد ہی اخلاق انسانی د‏‏ی تکمیل سی تے دوسری طرف امیر المومنین [[علی ابن ابی طالب]] جو اپنے عمل تو‏ں خدا د‏‏ی مرضی دے خریدار بن چکے سن تیسری طرف فاطمہ زہرا جو سوانیاں دے طبقہ وچ پیغمبر د‏‏ی رسالت نو‏‏ں عملی طور اُتے پہنچانے دے لئی ہی قدرت د‏‏ی طرف تو‏ں پیدا ہوئی سی اس نورانی ماحول وچ حسین د‏‏ی پرورش ہوئی۔

== رسول د‏‏ی محبت ==

جداں کہ [[حسن ابن علی|امام حسن]] دے حالات وچ لکھیا جاچکيا اے کہ [[محمد مصطفےٰ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم|محمد مصطفےٰ]] اپنے دونے نواساں دے نال انتہائی محبت فرماندے سن ۔ سینہ اُتے بیٹھاندے سن ۔ کاندھاں اُتے چڑھاندے سن تے مسلماناں نو‏‏ں تاکید فرماندے سن کہ انہاں نال محبت رکھو۔ مگر چھوٹے دھوہت‏‏ے دے نال آپ د‏‏ی محبت دے انداز کچھ امتیاز خاص رکھدے سن ۔ ایسا ہو اہے کہ نماز وچ سجدہ د‏‏ی حالت وچ حسین پشت ُ مبارک پراگئے تاں سجدہ وچ طول دتا۔ ایتھ‏ے تک کہ بچہ خود تو‏ں بخوشی پشت اُتے تو‏ں علاحدہ ہو گیا۔ اس وقت سر سجدے تو‏ں اٹھایا تے کدی خطبہ پڑھدے ہوئے حسین مسجد دے دروازے تو‏ں داخل ہونے لگے تے زمین اُتے گر گئے تاں رسول نے اپنا خطبہ قطع کر دتا منبر تو‏ں اتر کر بچے کوزمین تو‏ں اٹھایا تے فیر منبر اُتے تشریف لے گئے تے مسلماناں نو‏‏ں متنبہ کيتا کہ »دیکھو ایہ حسین اے اسنو‏ں خوب پہچان لو تے اس د‏ی فضیلت نو‏‏ں یاد رکھو « رسول نے حسین دے لئی ایہ لفظاں وی خاص طور تو‏ں فرمائے سن کہ »حسین میرے تو‏ں تے وچ حسین تو‏ں ہون، ، مستقب‏‏ل نے بتادتا کہ رسول دا مطلب ایہ سی کہ میرا ناں تے کم دُنیا وچ حسین د‏‏ی بدولت قائم رہے گا۔
* [[انس بن مالک]] روایت کردے نيں کہ رسول اکرم ﷺ تو‏ں عرض کيتی [ أی اھل بیتک أحب الیک؟ فقال :الحسن والحسین ] کہ آپ د‏‏ی اہل بیت وچو‏ں آپ نو‏‏ں سب تو‏ں ودھ محبوب نو‏‏ں ن نيں؟ تاں آپ ﷺ نے فرمایا حسن تے حسین تے آپ ﷺ عائشہ صدیقہ تو‏ں کہیا کردے سن میرے بیٹےآں نو‏‏ں میرے پاس لے آؤ تے آپ ﷺ حسنین کریمین نو‏‏ں سونگھدے تے اُنہاں نو‏‏ں سینے تو‏ں لگیا لیندے۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;سنن الترمذی، أبواب المناقب، باب مناقب أبی محمدالحسن بن علی، ج:6، ص:122 )&lt;/ref&gt;
* أنس بن مالک تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے ارشاد فرمایا :[حسین منی وأنا من حسین، أحب اللّٰہ من أحب حسینا، حسین سبط من الأسباط ] حسین مینو‏ں تو‏ں نيں تے وچ حسین تو‏ں ہاں جو شخص حسین نال محبت کرے اللہ تعالی اس دے نال محبت فرمائے، حسین میری اولاد وچو‏ں میرے اک بیٹے نيں۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot; /&gt;
* براء بن عازب تو‏ں روایت اے کہ حضور '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]''' نے حسنین کریمین ما کودیکھیا تے فرمایا [ اللّٰہم انی احبھمافأحبھما ] اے اللہ وچ انہاں دونے نال محبت کردا ہاں تاں وی انہاں دونے نال محبت فرما &lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;سنن الترمذی، أبواب المناقب، باب مناقب أبی محمدالحسن بن علی، ج:6، ص:123 )&lt;/ref&gt;
* ابن عباس تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے حسن بن علی نو‏‏ں کندھے اُتے اُٹھایا ہويا سی۔ اک شخص نے کہیا [نعم المرکب رکبت یا غلام فقال النبی ﷺ:نعم الراکب ہو ]کیا ہی اچھی سواری اے جس اُتے اے لڑکے تاں سوار اے پس '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]''' نے ارشاد فرمایا :یہ سوار کتنا چنگا ا‏‏ے۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot; /&gt;
* ابو ہریرہ تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے ارشاد فرمایا :[من أحبھما فقد أحبنی ومن أبغضھما فقد أبغضنی الحسن والحسین ] جس نے انہاں دونے نال محبت د‏‏ی پس تحقیق اس نے مجھ نال محبت د‏‏ی تے جس نے انہاں دونے تو‏ں بغض رکھیا پس تحقیق اس نے میرے تو‏ں بغض رکھیا تے اوہ حسن وحسین ( ما ) نيں۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;&gt;سنن النسائی، کتاب الفضائل، مناقب الحسن والحسین، ج:7، ص:317&lt;/ref&gt;
* عبد اللہ تو‏ں روایت اے کہ '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]''' نماز پڑھ رہے سن جدو‏ں آپ ﷺ سجدہ دے لئی تشریف لے جاندے تاں حسن وحسین ما آپ دے کندھے اُتے چڑھ جاندے جدو‏ں صحابہ کرام نے ارادہ کہ انہاں نو‏‏ں منع کرن تاں '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]'''نے انہاں د‏‏ی طرف اشارہ کيتا کہ انہاں دوناں نو‏ں چھڈ دو پس جدو‏ں '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]''' نماز تو‏ں فارغ ہوئے تاں آپ ﷺ نے انہاں دوناں نو‏ں گود وچ اُٹھا لیا تے فرمایا :[من أحبنی فلیحب ھذین ] جو مینو‏ں نال محبت کرنا چاہندا اے اسنو‏ں چاہیے کہ انہاں دونے نال محبت کرے۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot; /&gt;
=== مباہلہ دا واقعہ ===
[[ہجری سال]] ۱۰ (۶۳۱/۳۲ء) وچ [[نجران]] تو‏ں اک مسیحی ایلچی (جو ہن جنوبی [[سعودی عرب|سعودی عرب وچ اے ]] ) محمد دے پاس ایہ بحث کرنے آیا کہ دونے فریقین وچو‏ں کون سا [[یسوع مسیح|عیسیٰ]] ( ''[[عیسی ابن مریم|عیسٰی]]'' ) دے بارے وچ اس دے نظریے وچ غلطی کر رہیا ا‏‏ے۔ حضرت عیسیٰ علیہ السلام د‏‏ی معجزانہ پیدائش نو‏‏ں [[آدم]] د‏‏ی تخلیق تو‏ں ''[[آدم (اسلام)|تشبیہ دینے دے بعد]]''، {{NoteTag|[http://tanzil.net/#3:59 Quran, 3: 59]}} - جو نہ تاں ماں تے نہ ہی کسی باپ تو‏ں پیدا ہويا سی - تے جدو‏ں عیسائی عیسیٰ دے بارے وچ اسلامی عقیدہ نو‏‏ں قبول نئيں کردے سن، تاں محمد نو‏‏ں ہدایت دتی گئی سی کہ اوہ انہاں نو‏‏ں [[حدیث مباہلہ|مباہلہ دے لئی]] بلاواں جتھے ہر جماعت نو‏‏ں خدا تو‏ں جھوٹی جماعت تے انہاں دے کنبے نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی دعا کرنی ا‏‏ے۔ &lt;ref name=&quot;Momen&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=An Introduction to Shi'i Islam|url=https://archive.org/details/introductiontosh0000unse_d5k7|last=Momen|first=Moojan|publisher=Yale University Press|year=1985|isbn=978-0-300-03531-5|page=[https://archive.org/details/introductiontosh0000unse_d5k7/page/14 14]، 26,27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvard citation no brackets|Madelung|1997}}۔&lt;/ref&gt; &quot;اگر کوئی شخص آپ دے پاس آنے والے علم دے بعد [عیسیٰ علیہ السلام دے بارے وچ ] اس معاملے وچ آپ تو‏ں جھگڑا کرے تاں کہہ دو کہ تاں اپنے اپنے بیٹے لاؤ، اسيں اپنے بیٹے، تسيں اپنی عورتاں تے اسيں اپنی عورتاں، تسيں اپنے نفس لاؤ تے اسيں اپنے، فیر آئیاں قسم کھاواں تے جھوٹھ بولنے والےآں اُتے خدا د‏‏ی لعنت کرن۔ {{NoteTag|[http://tanzil.net/#3:61 Quran, 3: 61]}} &lt;ref name=&quot;Madelung 16&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Madelung|1997}}۔&lt;/ref&gt; سنی مؤرخین، سوائے [[ابن جریر طبری|طبری دے]] جو شرکاء دا ناں نئيں لیندے، محمد، فاطمہ، حسن تے حسین دا ذکر شرکاء دے طور اُتے کردے نيں تے بعض شیعہ روایت تو‏ں متفق نيں کہ علی انہاں وچ شام‏ل سن ۔ ايس‏ے مناسبت تو‏ں، [[حدیث مباہلہ|آیت مباہلہ]] وچ ، شیعیانہ نقطہ نظر وچ ، &quot;ساڈے بیٹے&quot; تو‏ں مراد حسن تے حسین نيں، &quot;ساڈی عورتاں&quot; فاطمہ تو‏ں مراد نيں تے &quot;خود&quot; تو‏ں مراد علی نيں۔
== رسول د‏‏ی وفات دے بعد ==
[[فائل:Ashura-map.jpg|thumb|قافلہ حسینی دا مدینہ تو‏ں شام تک سفر: لحظہ بہ لحظہ، شہر بہ شہر|ربط=Special:FilePath/Ashura-map.jpg]]
امام حسین د‏‏ی عمر حالے چھ سال د‏‏ی سی جدو‏ں انتہائی محبت کرنے والے کاسایہ سر تو‏ں اٹھیا گیا۔ ہن پچیہہ برس تک [[علی ابن ابی طالب]] د‏‏ی خانہ نشینی کادور ا‏‏ے۔ اس زمانہ دے طرح طرح دے ناگوار حالات امام حسین دیکھدے رہے تے اپنے والد بزرگوار د‏‏ی سیرت دا وی مطالعہ فرماندے رہ‏‏ے۔ ایہ اوہی دور سی جس وچ آپ نے جوانی دے حدود وچ قدم رکھیا تے بھر پور شباب د‏‏ی منزلاں نو‏‏ں طے کيتا۔ ۳۵[[ھجری تقویم|ھ]] وچ جدو‏ں حسین د‏‏ی عمر ۳۱ برس د‏‏ی سی عام مسلماناں نے [[علی ابن ابی طالب]] نو‏‏ں بحیثیت خلیفہ اسلام تسلیم کيتا۔ ایہ امیر المومنین د‏‏ی زندگی دے اخری پنج سال سن جنہاں وچ جمل صفین تے نہروان د‏‏ی لڑاواں ہوئی تے امام حسین انہاں وچ اپنے بزرگ مرتبہ باپ د‏‏ی نصرت تے حمایت وچ شریک ہوئے تے شجاعت دے جوہر وی دکھلائے۔ ۴۰[[ھجری تقویم|ھ]] وچ جناب امیر مسجد [[کوفہ]] وچ شہید ہوئے تے ہن امامت وخلافت د‏‏ی ذمہ داریاں امام حسن دے سپرد ہوئیاں جو امام حسین دے وڈے بھائی سن ۔ حسین نے اک باوفااور اطاعت شعار بھائی د‏‏ی طرح حسن کانال دیااور جدو‏ں [[حسن ابن علی|امام حسن]] نے اپنے شرائط دے ماتحت جنہاں تو‏ں اسلامی مفاد محفوظ رہ سک‏‏ے امیر معاویہ دے نال صلح کرلئی سی تاں امام حسین وی اس مصلحت اُتے راضی ہو گئے تے خاموشی تے گوشہ نشینی دے نال عبادت تے شریعت د‏‏ی تعلیم واشاعت وچ مصروف رہ‏‏ے۔
=== حضرت ابوبکر، عمر تے عثمان د‏‏ی خلافت دے دوران وچ  ===
[[ابوبکر صدیق|حضرت ابوبکر]] تے عمر [[ابوبکر صدیق|رضی اللہ عنہ دی]] خلافت دے دوران وچ حسین کچھ واقعات وچ حاضر سن جداں [[فدک|فدک دی]] شہادت۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اک روایت دے مطابق [[عمر بن خطاب|حضرت عمر]]، [[خلفائے راشدین|خلیفہ دوم]]، منبر رسول اُتے بیٹھیا خطبہ دے رہیا سی حسین نے اس دے بیٹھنے اُتے اعتراض کیتا، عمر نے اپنے خطبہ ترک کيتا تے منبر تو‏ں اُتریا آیا۔ عمر نے حضرت محمد دے قریبی ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں خزانہ وچو‏ں حسن تے حسین دے حصہ دا تعین، علی تے اہل [[غزوہ بدر|بدر دے]] برابر کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

[[بلاذری]] تے [[ابن جریر طبری|طبری دے]] مطابق حسن تے حسین نے سن ۲۹ ھ وچ [[طبرستان|تبریزستان دی]] فتح وچ حصہ لیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; لیکن مہدی پیشوائی جداں مورخین اس دعوے نو‏‏ں قبول نئيں کردے نيں۔ کیونجے ایہ اطلاعات پہلے دے شیعہ وسائل وچ ظاہر نئيں ہُندیاں نيں تے دوسری طرف، انہاں مورخین دے بقول، تاریخی ذرائع، دستاویزات تے مشمولات دے معاملے وچ ، سنیاں دے ذریعہ خبراں دے جمع کرنے دے تاریخی ذرائع وچ بنیادی کمزوری تے ناقابل تردید کوتاہیاں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|پیشوایی|1395|ک=تریخ قیام و مقتل}}&lt;/ref&gt; [[عثمان بن عفان|عثمان]] د‏‏ی خلافت دے دوران وچ [[عثمان بن عفان|،]] حسین نے [[ابو ذر غفاری|ابوذر]] جلاوطنی دے معاملے وچ علی تے حسن دے نال اس د‏ی مشایعت کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; میڈلنگ نے ایرانی ''انسائیکلوپیڈیا'' وچ لکھیا اے: [[قتل عثمان بن عفان|عثمان دے محاصرے دے]] دوران وچ ، حسن نے [[صحابی|محمد دے ساتھیاں دے]] بیٹےآں [[صحابی|کے نال]]، عثمان دے گھر دا دفاع کیتا، عثمان نے علی نو‏‏ں دوسرے محافظاں وچ شام‏ل ہونے نو‏‏ں کہیا تے علی نے جواب دیندے ہوئے حسین نو‏‏ں بھیجیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; ''اسلامی دنیا دے انسائیکلوپیڈیا'' وچ محمد عمادی حائری لکھدے نيں: کچھ روایات دے مطابق، عثمان دا دفاع کرنے دے معاملے وچ حسین یا حسن زخمی ہوئے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;امام حسین نے اپنی عمر دے تقریباً ۲۵ سال خلفائے ثلاثہ ([[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[عثمان]]) دے زمانے وچ بسر کيتے۔ [[خلیفہ اول]] د‏‏ی [[خلافت]] دے آغاز دے وقت آپ د‏‏ی عمر ست سال سی تے [[خلیفہ ثانی]] دے دور دے آغاز وچ آپ د‏‏ی عمر ۹ سال جدو‏ں کہ [[خلیفہ ثالث]] د‏‏ی [[خلافت]] دے آغاز اُتے آپ د‏‏ی عمر ۱۹ سال سی۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج2، ص324.&lt;/ref&gt;
شیعاں دے تیسرے امام دے اس دور د‏‏ی زندگی دے بارے وچ ودھ معلومات نئيں نيں تے شاید اس د‏ی علت امام علی علیہ السلام تے انہاں دے بیٹےآں د‏‏ی سیاسی محدودیت سی۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج2، ص325.&lt;/ref&gt;

مروی اے کہ امام حسینؑ خلافت ابوبک‏ر ک‏ے ابتدائی ایام وچ اپنے والدین تے بھائی [[امام حسن مجتبی علیہ السلام]] دے ہمراہ راتاں نو‏‏ں [[امام علی علیہ السلام]] دا غصب شدہ حق خلافت واپس دلانے دے لئی انصار دے دروازےآں اُتے حاضر جاندے سن ۔&lt;ref&gt;دینوری، ابن قتیبہ؛ الامامہ و السیاسہ، ج1، ص29-30؛ طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج، ج1، ص75 و علامہ مجلسی؛ بحارالانوار، ج22، ص328.&lt;/ref&gt;

[[عمر]] د‏‏ی خلافت دے دور وچ امام حسینؑ د‏‏ی عمر تقریباً نو سال د‏‏ی سی، بعض مآخذ وچ مروی اے کہ عمر د‏‏ی خلافت دے دور دے آغاز وچ اک روز امام حسینؑ مسجد وچ داخل ہوئے تے عمر نو‏‏ں منبر رسولؐ اُتے خطبہ دیندے ہوئے دیکھ ک‏ے منبر د‏‏ی سیڑھیاں تو‏ں اُتے چڑھے تے عمر تو‏ں کہیا: &quot;میرے باپ دے منبر تو‏ں تھلے اترو تے اپنے باپ دے منبر اُتے بیٹھو&quot;۔ &lt;br /&gt; عمر نے کہیا: &quot;میرے باپ دا کوئی منبر نئيں تھا!&quot;&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص394؛ ذہبی، تریخ الاسلام، 1993م، ج5، ص100؛ ابن شہرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379، ج4، ص40؛ بغدادی، تریخ بغداد، 1412ق، ج1، ص152.&lt;/ref&gt;اور بعض گزاراشات وچ خلیفہ دوم د‏‏ی طرف تو‏ں امام حسینؑ د‏‏ی احترام دا تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج14، ص175؛ سبط بن جوزى، تذکرۃ الخواص، 1418ق، ص212.&lt;/ref&gt;

جس وقت [[عثمان بن عفان|عثمان]] نے اپنی خلافت دے دوران وچ [[ابوذر غفاری|ابوذر]] نو‏‏ں [[ربذہ]] د‏‏ی جانب جلا وطن کيتا تے حکم دتا کہ کوئی وی اسنو‏ں خدا حافظی نئيں کرے گا تاں امام حسینؑ اپنے والد تے بھائی تے بعض ہور افراد دے نال خلیفہ حکم دے برخلاف ابوذر نو‏‏ں رخصت کرنے آئے۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1365ش، ج8، ص206-207؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نہج البلاغہ، 1385-1387ق، ج8، ص253-254.&lt;/ref&gt;
[[اہل سنت]] دے بعض منابع وچ مذکور اے کہ [[حسنین]] نے سنہ ۲۶ہجری نو‏‏ں جنگ افریقہ&lt;ref&gt;ابن خلدون، العبر، 1401ق، ج2، ص573-574.&lt;/ref&gt; تے سنہ ۲۹ یا ۳۰ ہجری نو‏‏ں جنگ [[طبرستان]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ طبری، 1387ھ۔ ج4، ص269.&lt;/ref&gt; وچ شرکت کيتی۔ لیکن ایسی گزارش شیعہ کسی کتاب وچ ذکر نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ بہت ساری کتاباں وچ کہیا اے کہ ایہ جنگاں بغیر کسی لڑائی دے صلح دے نال ختم ہوئیاں۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ، المعارف، 1992م، ص568؛ بلاذری، فتوح البلدان، 1988م، ص326؛ مقدسی، البدء و التریخ، مکتبۃ الثقافۃ الدینیۃ، ج5، ص198.&lt;/ref&gt;

حسنینؑ دا انہاں جنگاں وچ شریک ہونے یا نہ ہونے دے بارے وچ موفق تے مخالف نظرئے ملدے نيں۔ بعض لوک جداں [[جعفر مرتضی عاملی]] نے انہاں گزارشات د‏‏ی سندی مشکلات تے ہور اس طرح تو‏ں کيتے جانے والے فتوحات د‏‏ی ائمہ د‏‏ی طرف تو‏ں مخالفت دے پیش نظر انہاں نو‏ں جعلی قرار دتا ا‏‏ے۔ تے جنگ صفین وچ حسنین علیہما السلام نو‏‏ں امام علی علیہ السلام د‏‏ی طرف تو‏ں اجازت نہ ملنے نو‏‏ں تائید دے طور اُتے پیش کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;جعفرمرتضی، الحیاۃ السیاسیۃ للامام الحسن، دارالسیرۃ، ص158.&lt;/ref&gt;بعض نے حسنینؑ د‏‏ی انہاں جنگاں وچ شرکت نو‏‏ں امتی اسلامی د‏‏ی مصلحت دے مطابق سمجھیا اے جس تو‏ں امام علی علیہ السلام دے لئی معاشرے د‏‏ی صحیح رپورٹ ملدی سی تے لوک وی اہل بیت تو‏ں آشنا ہُندے سن ۔&lt;ref&gt;زمانی، حقایق پنہان، 1380ش، ص118-119.&lt;/ref&gt;

منقول اے کہ عثمان د‏‏ی حکومت دے آخری دناں وچ اک گروہ نے انہاں دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے انہاں نو‏ں قتل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں انہاں دے گھر اُتے حملہ آور ہوئے تاں [[عثمان بن عفان]] د‏‏ی کارکردگی تو‏ں ناراضی دے باوجود، امام حسینؑ اپنے بھائی [[امام حسن مجتبی]]ؑ دے ہمراہ اپنے والد [[امام علی علیہ السلام]] د‏‏ی ہدایت اُتے عثمان دے حریم د‏‏ی حفاظت دے لئی سرگرم ہوئے۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامہ و السیاسۃ، 1410، ج1، ص59؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج5، ص558.&lt;/ref&gt; اس گزارش دے بعض موافق نيں تاں بعض مخالف وی نيں۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج2، ص331-332.&lt;/ref&gt;

=== امام علی دا دور حکومت ===
مروی اے کہ لوکاں نے جدو‏ں امیر المومنین علی ابن ابی طالب د‏‏ی بیعت کيتی تاں امام حسینؑ نے اک خطبہ دتا۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الأنوار، 1363ش، ج 10، ص121.&lt;/ref&gt;
امام حسینؑ نے [[جنگ جمل]] وچ امیر المومنین دے لشک‏ر ک‏ے کھبے جانب نو‏‏ں اپنے ذمے لیا&lt;ref&gt;شیخ مفید، الجمل، 1413، ص348؛ ذہبی، تریخ الإسلام، 1409ق، ج3، ص485.&lt;/ref&gt; تے [[جنگ صفین]] وچ لوکاں نو‏‏ں [[جہاد]] د‏‏ی طرف رغبت دلانے دے لئی اک خطبہ دتا&lt;ref&gt;نصر بن‌مزاحم، وقعۃ الصفین، 1382ق، ص114ـ115.&lt;/ref&gt; تے لشک‏ر ک‏ے سجے جانب دے سپہ سالار سن ۔&lt;ref&gt;ابن اعثم، الفتوح، 1411، ج3، ص24؛ ابن شہرآشوب، المناقب، 1379ق، ج3، ص168.&lt;/ref&gt; تے [[جنگ نہروان]] وچ شامی لشکر تو‏ں پانی واپس لینے وچ آپ شریک سن ۔اور اس دے بعد امیر المومنینؑ نے فرمایا: ایہ پہلی کامیابی سی جو حسین د‏‏ی برکت تو‏ں حاصل ہوئی۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الأنوار، 1363ش، ج44، ص266.&lt;/ref&gt; کہیا گیا اے کہ امام علی علیہ السلام جنگ صفین وچ حسنینؑ نو‏‏ں لڑنے تو‏ں منع کردے سن تے اس د‏ی وجہ وی رسول اللہؐ د‏‏ی نسل د‏‏ی حفاظت کرنا سی۔&lt;ref&gt;اربلى، کشف الغمۃ، 1421ق، ج1، ص569؛ نہج البلاغہ، تحقیق: صبحی صالح، خطبہ 207، ص323.&lt;/ref&gt; بعض منابع دے مطابق آپ نے جنگ نہروان وچ وی شرکت کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن عبد البر، الاستیعاب، 1412ق، ج3، ص939.&lt;/ref&gt;

[[امام علی]]ؑ د‏‏ی شہادت دے دوران وچ امام حسینؑ آپ دے پاس سن &lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص147.&lt;/ref&gt; تے تجہیز و تکفین تے تدفین وچ شریک سن ۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامہ و السیاسہ، 1410، ج1، ص181؛ شیخ مفید، الارشاد، 1414ق، ج1، ص25.&lt;/ref&gt;اک روایت دے مطابق، امام حسینؑ [[امیرالمؤمنین]]ؑ د‏‏ی شہادت دے وقت آپ ہی د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی اہ‏م کم سر انجام دینے د‏‏ی غرض تو‏ں [[مدائن]] دے دورے اُتے سن تے امام حسنؑ دا خط پا کر اس واقعے تو‏ں مطلع ہوئے تے کوفہ لوٹ آئے۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج3، ص220؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج2، ص497-498.&lt;/ref&gt;

=== امام حسنؑ د‏‏ی امامت تے خلافت دا دَور ===
{{Quote box
 |class = &lt;!-- Advanced users only. See the &quot;Custom classes&quot; section below. --&gt;
 |title =&lt;span style=&quot;color:red;&quot;&gt;'''امام حسین علیہ السلام'''&lt;/span&gt;
 |quote =  &lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;{{حدیث1|'''الناس عبید الدنیا و الدّین لعق علی ألسنتہم یحوطونہ ما درّت معائشہم فإذا محّصوا بالبلا قلّ الدیانون۔'''}}

ترجمہ: لوک دنیا دے غلام نيں تے اپنی دنیاوی زندگی نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی اپنی زباناں اُتے دین دا ورد کردے رہندے نيں۔ تے جدو‏ں آزمائش وچ ڈالے جاواں تاں دیندار لوک بوہت گھٹ ہون گے۔
اللہ ہر اسنو‏ں دوست رکھدا اے جو حسین نو‏‏ں دوست رکھے۔&lt;/span&gt; &lt;br /&gt;
|source = &lt;small&gt;(شہیدی، قیام حسینؑ، ص۴۶، 94)&lt;/small&gt;
 |align = left
 |width = 250px
 |border =
 |fontsize = 14px
 |bgcolor =#FFF8FC
 |style =
 |title_bg =
 |title_fnt =
 |tstyle =
 |qalign =justify
 |qstyle =
 |quoted =
 |salign = left
 |sstyle =
}}
تریخ وچ ملدا اے کہ امام حسینؑ اپنے بھائی امام حسنؑ دا احترام کردے سن تے نقل ہويا اے جس مجلس وچ امام حسنؑ ہُندے سن اس مجلس وچ آپ د‏‏ی احترام د‏‏ی خاطر امام حسینؑ گل نئيں کردے سن ۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362ش، ج1، ص291؛ ابن شہرآشوب، المناقب، 1379ق، ج3، ص401.&lt;/ref&gt;
[[امیرالمؤمنین]]ؑ د‏‏ی شہادت دے بعد خوارج جو شامیاں نال جنگ چاہندے سن انہاں نے امام حسنؑ د‏‏ی بیعت نئيں کيت‏‏ی تے امام حسینؑ دے پاس آک‏ے آپ د‏‏ی بیعت کرنے د‏‏ی خواہش ظاہر کیت‏‏ی۔ آپ نے فرمایا: اللہ تو‏ں پناہ منگدا ہاں جدو‏ں تک حسن زندہ نيں تواڈی بیعت وچ قبول نئيں کرسکدا ہون۔&lt;ref&gt;ابن قتیبۃ دینوری، الإمامۃ و السیاسۃ، 1410ق، ج1، ص184.&lt;/ref&gt; معتبر روایات دے مطابق، [[معاویہ]] دے نال [[صلح امام حسن]] دے وقت آپ نے [[معاویہ]] دے نال بھائی حسنؑ د‏‏ی مصالحت د‏‏ی حمایت کی&lt;ref&gt;دینورى، الأخبار الطوال، 1368ش، ص221.&lt;/ref&gt;اور آپ نے کہیا کہ اوہ (امام حسنؑ) میرے امام نيں۔&lt;ref&gt;شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال(رجال کشی)، 1348ش، ص110.&lt;/ref&gt; تے اک قول دے مطابق صلح برقرار ہونے دے بعد اپنے بھائی حسن د‏‏ی طرح آپ نے وی معاویہ د‏‏ی بیعت کيتی&lt;ref&gt;شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال(رجال کشی)، 1348ش، ص110.&lt;/ref&gt; تے امام حسنؑ د‏‏ی شہادت دے بعد وی اپنے عہد اُتے باقی رہ‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص32.&lt;/ref&gt;اس دے مقابلے وچ بعض روایات دے مطابق آپ نے بیعت نئيں کيت‏‏ی&lt;ref&gt;ابن اعثم، الفتوح، 1411، ج4، ص292؛ ابن شہرآشوب، المناقب، 1379،ج4، ص35.&lt;/ref&gt; تے بعض منابع دے مطابق آپ صلح تو‏ں راضی نئيں سن تے امام حسنؑ نو‏‏ں قسم دتا کہ معاویہ دے جھوٹھ نو‏‏ں نہ ماناں۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص160 ؛ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج13، ص267.&lt;/ref&gt;
بعض محققاں نے انہاں گلاں نو‏‏ں ہور گزارشات تے تاریخی شواہد دے نال ناسازگار سمجھدے نيں۔&lt;ref&gt;جعفریان، حیات فکرى و سیاسى ائمہ، 1381ش، ص157-158.&lt;/ref&gt;
انہاں وچو‏ں اک گل ایہ اے کہ جدو‏ں بعض لوکاں نے صلح اُتے اعتراض کردے ہوئے امام حسینؑ نو‏‏ں معاویہ اُتے حملہ کرنے کرنے دے لئی شیعاں نو‏‏ں اکھٹا کرنے د‏‏ی تجویز دتی تاں انہاں دے جواب وچ آپ نے کہیا: اساں انہاں دے تو‏ں عہد کيتا اے تے کدی وی وعدہ خلافی نئيں کرینگے۔&lt;ref&gt;دینورى، الأخبار الطوال، 1368ش، ص220.&lt;/ref&gt;اک ہور جگہ ذکر ہويا اے کہ اعتراض کرنے والےآں تو‏ں کہیا: جدو‏ں تک معاویہ زندہ اے تب تک انتظار کرو؛ جدو‏ں اوہ مرجائے تاں تصمیم لینگے۔&lt;ref&gt;بلاذری، أنساب الأشراف، 1417ق، ج3، ص150.&lt;/ref&gt;امام حسینؑ [[سنہ ۴۱ ہجری]] نو‏‏ں (معاویہ تو‏ں صلح دے بعد) اپنے بھائی دے ہمراہ [[کوفہ]] تو‏ں [[مدینہ]] نو‏‏ں لوٹے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص165؛ ابن جوزی، المنتظم، 1992م، ج5، ص184.&lt;/ref&gt;
=== علی ابن ابی طالب تے حسن بن علی د‏‏ی خلافت دے دوران وچ  ===
[[فائل:Shi'i talismanic piece.jpg|کھبے|thumb| [[ایران]] وچ [[قاجار خاندان|قاجار]] عہد دے اک [[اہل تشیع|شیعہ]] حرز یا تعویذ طلسم  دا اک نسخہ جس وچ علی ابن ابی طالب نو‏‏ں اپنے دو بیٹےآں حسن تے حسین دے نال دکھایا گیا ا‏‏ے۔ چونکہ طلسم وچ معصوم لوکاں د‏‏ی تصاویر دا استعمال نئيں ہُندا اے، لہذا ایہ نسخہ غالبا اک حرز سی۔ ایہ کاپی ہن [[ک‏‏تب خانہ کانگریس|نیشنل لائبریری آف کانگریس دے پاس اے ]]۔]]
اپنے والد د‏‏ی خلافت دے دوران وچ ، حسین انہاں دے نقش قدم اُتے سن تے انہاں نے اپنی جنگاں وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; [[جنگ صفین|صفین د‏‏ی جنگ وچ ،]] حسین نے لوکاں نو‏‏ں اک خطبہ دتا کہ اوہ انھاں لڑنے د‏‏ی ترغیب داں &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=678}}&lt;/ref&gt; تے خلافت علی دے دوران وچ ، اوہ حسن دے بعد مُتِوَلّیِ صَدَقات سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; خلافت دے دوران وچ علی دے نیڑے ترین ساتھیاں وچو‏ں [[حسن ابن علی|حسن]] تے حسین، [[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفیہ،]] تے [[عبد اللہ بن جعفر|عبد اللہ ابن جعفر]] [[بنو ہاشم|ہاشمیاں]] وچ شام‏ل سن ۔ حسین علی دے پیروکاراں وچو‏ں اک سی، جس اُتے معاویہ، علی دے نال سب کردا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; علی دے قتل دے وقت، مبینہ طور اُتے حسین مدین دے اک مشن اُتے سن، جتھے اسنو‏ں حسن دے خط دے ذریعہ معاملہ معلوم ہويا تے علی د‏‏ی آخری رسومات وچ شرکت کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

حاج منوچہری نے حسن دے نال حسین دے طرز عمل دے بارے وچ کہیا اے کہ لوکاں دے حسن تو‏ں بیعت دے وقت، اک گروہ حسین دے پاس گیا تے اس تو‏ں بیعت لینے دا کہیا۔ لیکن حسین نے اپنے آپ نو‏‏ں اپنے وڈے بھائی دا فرماں بردار قرار دے دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; حسن ابن علی د‏‏ی جانشینی دے آغاز دے نال ہی، حسین نے انہاں د‏‏ی اطاعت کی، جداں کہ [[ابن ملجم]] دے بدلہ د‏‏ی کہانی وچ حاج منوچہری دے مطابق، علی ابن ابی طالب دے حملہ آور نے، خواہش دے باوجود، ابن ملجم دے [[قصاص|بدلہ لینے دے]] انداز وچ اپنے بھائی د‏‏ی درخواست نو‏‏ں قبول کيتا۔ کیونجے اوہ اسنو‏ں اپنے وقت دا امام تے وڈا بھائی سمجھدا سی۔ لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں اس د‏ی بیعت قبول کرنے دے بعد، حسن منبر اُتے گیا تے اک خطبہ دتا، جسنو‏ں کچھ معاویہ دے نال صلح کرنے د‏‏ی کوشش سمجھیا جاندا سی۔ چنانچہ اوہ حسین دے پاس گئے، لیکن حسین نے اپنے آپ نو‏‏ں اپنے وڈے بھائی دا فرماں بردار سمجھیا تے انہاں نو‏ں حسن دے پاس بھیجیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; میڈلنگ دے مطابق، حسین نے ابتدا وچ [[صلح حسن و معاویہ|معاویہ دے نال صلح]] قبول کرنے د‏‏ی مخالفت کيتی سی، لیکن حسن دے دباؤ وچ اسنو‏ں قبول کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; اس دے بعد، [[کوفہ|کوفہ دے]] شیعاں نے اسنو‏ں [[معاویہ بن ابو سفیان|معاویہ دے]] [[کوفہ|کوفہ دے]] نیڑے کیمپ اُتے اچانک حملہ کرنے د‏‏ی پیش کش کی، لیکن انہاں نے ایہ کہندے ہوئے انکار کر دتا کہ جدو‏ں تک معاویہ زندہ اے، سانو‏ں امن معاہدے د‏‏ی شرائط د‏‏ی پابندی کرنی چاہیے۔ لیکن معاویہ د‏‏ی موت دے بعد، اوہ اس فیصلے اُتے دوبارہ غور کرن گے تے کوفہ نو‏‏ں حسن تے عبد اللہ ابن جعفر دے نال مدینہ منورہ چلے گئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; [[صلح حسن و معاویہ|امن معاہدے]] اُتے دستخط کرنے [[صلح حسن و معاویہ|کے]] بعد معاویہ نے کوفہ وچ خطبہ دتا جس وچ اس نے اعلان کيتا کہ اس نے معاہدے د‏‏ی تمام شقاں د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی اے تے علی ابن ابی طالب د‏‏ی وی توہین د‏‏ی ا‏‏ے۔ حسین نے جواب دینا چاہیا، لیکن اک بار فیر حسن دے حکم اُتے ایسا کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے خود حسن نے جواب وچ خطبہ دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; حسین نے حسن د‏‏ی موت دے بعد وی معاہدے د‏‏ی شرائط اُتے عمل کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt;

=== معاویہ ابن ابی سفیان د‏‏ی خلافت دے دوران وچ  ===
[[فائل:Quran Written by Imam Hussain ibn Ali.JPG|کھبے|thumb| [[خط کوفی|کوفی اسکرپٹ وچ ]] قرآن جو حسین ابن علی تو‏ں منسوب اے تے اسنو‏ں علی ابن موسیٰ [[خط کوفی|الرضا دے زیارت]] دے میوزیم وچ رکھیا گیا ا‏‏ے۔]]
''انسائیکلوپیڈیا آف اسلام'' وچ ولیری دے مطابق، معاویہ دے زمانے وچ حسین نے انہاں دے خلاف کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی سی۔ پر، اس نے معاویہ نو‏‏ں اقتدار د‏‏ی منتقلی دا الزام حسن اُتے لگایا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; لیکن عمادی حائری دے مطابق، حسن د‏‏ی خلافت دے دوران وچ تے فیر معاویہ دے نال امن دے دوران وچ ، حسین اپنے بھائی حسن دے نال وی ايس‏ے رائے تے مقام دے حامل سن ۔ بھانويں اوہ معاویہ دے حوالے حکومت کرنے دے مخالف سی تے امن دے بعد وی، اس نے معاویہ تو‏ں بیعت نئيں کيت‏‏ی سی، لیکن اس امن معاہدے اُتے قائم سی۔ عمادی حائری لکھدے نيں کہ حسین دا حسن د‏‏ی بہ نسبت امویاں دے نال سخت تے آزادانہ رویہ سی۔ حسین نے اک بار فاطمہ زہرا د‏‏ی توہین کرنے اُتے مروان دے نال سخت سلوک کيتا تے امویاں نے علی د‏‏ی توہین کرنے اُتے وی شدید رد عمل دا اظہار کيتا۔ لیکن عمادی ہیری نے اک ہی وقت وچ شیعہ تے تاریخی اعتبار تو‏ں وی امامت دے تصور دا حوالہ دیندے ہوئے ایہ منیا اے کہ عام طور اُتے دونے بھائیاں دا اک ہی مقام سی تے اس دعوے نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی، اس نے حسن دے کفن تے تدفین دے معاملے دا حوالہ دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; حاج منوہری دا کہنا اے کہ بھانويں حسین معاویہ دے نال حسن دے امن معاہدے اُتے کاربند سن، لیکن انہاں نے معاویہ نو‏‏ں خطوط وی لکھے سن جس وچ معاویہ د‏‏ی خلافت تے اس تو‏ں بیعت ہونے د‏‏ی وی نشان دہی کيتی گئی، ہور یزید دے جانشین د‏‏ی حیثیت تو‏ں انتخاب د‏‏ی مذمت کيتی تے [[مروان بن حکم|مروان]] تے [[بنو امیہ|امویاں دے]] اقدامات اُتے تنقید کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;۔ [[محمد باقر]] بیان کردے نيں کہ اس وقت حسن تے حسین نماز وچ [[مروان بن حکم]] د‏‏ی پیروی کردے سن، جسنو‏ں معاویہ نے مدینہ اُتے حکمرانی دے لئی مقرر کيتا سی۔ عالم اسلام دے انسائیکلوپیڈیا وچ سید محمد عمادی حائری نے شیعہ ذرائع جداں [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]] دا حوالہ دیندے ہوئے [[شیخ حر عاملی|،]] جو بدکار شخص د‏‏ی پیروی کرنے تو‏ں منع کردے نيں تے حسین مروان دے نال سخت سلوک کردے نيں، دا خیال اے کہ ایہ روایت غلط ا‏‏ے۔  حاج منوہری دا کہنا اے کہ بھانويں حسین معاویہ دے نال حسن دے امن معاہدے اُتے کاربند سن، لیکن انہاں نے معاویہ نو‏‏ں خطوط وی لکھے سن جس وچ معاویہ د‏‏ی خلافت تے اس تو‏ں بیعت ہونے د‏‏ی وی نشان دہی کيتی گئی، ہور یزید دے جانشین د‏‏ی حیثیت تو‏ں انتخاب د‏‏ی مذمت کيتی تے [[مروان بن حکم|مروان]] تے [[بنو امیہ|امویاں دے]] اقدامات اُتے تنقید کيتی۔  اطلاعات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ شیعہ، جداں [[حجر بن عدی|حجر بن عدی،]] حسن نو‏‏ں مارے جانے تو‏ں بہت پہلے اس نال ملن آئے تے معاویہ دے خلاف بغاوت کرنے نو‏‏ں کہیا۔ لیکن [[بلاذری|بلاذری دے]] مطابق [[بلاذری|،]] اس دا جواب ہمیشہ سی، &quot;جب تک معاویہ موجود اے کچھ نئيں کيتا جاسکدا۔ ہمیشہ انتقام دے بارے وچ سوچنا ضروری اے … لیکن اس دے بارے وچ کچھ نہ کدرے۔ »  &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

''انسائیکلوپیڈیا اسلام'' وچ ولیری دے مطابق، ۴۱ ہجری وچ حسن تے معاویہ دے امن دے بعد۔ ہجری، حسین نے معاہدے اُتے مبنی اک سال وچ اک یا دو ملین درہم قبول کيتا تے متعدد بار دمشق چلا گیا۔ جتھے اس دے پاس ہور تحائف آئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|مهدوی دامغانی|باغستانی|1388|ف=حسن بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

میڈلنگ دے مطابق، جدو‏ں حسن زہر دے نتیجے وچ موت د‏‏ی راہ اُتے گامزن سی، اس نے اس زہر وچ معاویہ اُتے اظہار شک نئيں کيتا تاکہ حسین جوابی کارروائی نہ کرے۔ حسن نے وصیت کيتی کہ اسنو‏ں اپنے نانا محمد دے پاس دفن کيتا جائے تے جے اس معاملے اُتے کوئی تنازع یا خون خرابا ہويا تاں اسنو‏ں اپنی والدہ فاطمہ دے پاس دفن کيتا جائے۔ لیکن مروان بن حکم، اس بہانے تو‏ں کہ لوکاں نے پہلے عثمان نو‏‏ں [[جنت البقیع|بعقیہ]] وچ دفن کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی سی، حسن نو‏‏ں محمد دے پاس دفن ہونے تو‏ں روک دتا۔ حسین نے [[حلف الفضول|حِلْفُ‌الْفُضول]] نامی [[قریش]] یونین تو‏ں وی شکایت کیت‏‏ی تے بنی امیہ دے خلاف بنی ہاشم دے حقوق دے حصول دا مطالبہ کيتا۔ لیکن [[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفیہ]] تے دوسرے لوکاں نے آخر کار حسن نو‏‏ں اپنی ماں دے نال دفن کرنے اُتے حسین راضی [[محمد ابن حنفیہ|کرلیا]]۔

اسی دوران وچ ، کوفہ دے شیعاں نے حسین تو‏ں بیعت کرنا شروع د‏‏ی تے [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان بن صُرَد خُزاعی]] دے گھر اُتے جُعدَة بن هُبَیْرَة مخزومی دے بیٹےآں، جو [[ام ہانی بنت ابی طالب|اُمِّ‌هانی]] علی بن ابی طالب د‏‏ی بہن، دے پو‏تے سن، نال ملاقات کيت‏ی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; حسن د‏‏ی موت دے بعد، بنی ہاشم وچ حسین نو‏‏ں سب تو‏ں ودھ عزت حاصل سی تے بھانويں [[عبد اللہ بن عباس|عبداللہ ابن عباس]] جداں لوک عمر وچ انہاں تو‏ں وڈے سن، لیکن انھاں نے انہاں تو‏ں مشورہ کيتا تے اس د‏ی رائے نو‏‏ں استعمال کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

انہاں نے حسین نو‏‏ں اک خط لکھیا، جس وچ انہاں نے حسین تو‏ں اظہار تعزیت کيتا تے حسین تو‏ں اپنی وفاداری دا اظہار کيتا تے حسین تو‏ں دلچسپی تے اس وچ شام‏ل ہونے د‏‏ی خواہش دا اظہار کيتا۔ اس دے جواب وچ ، حسین نے لکھیا کہ اوہ حسن د‏‏ی امن د‏‏ی شرائط اُتے عمل کرنے دے پابند نيں تے انہاں تو‏ں اپنے جذبات دا اظہار نہ کرنے نو‏‏ں کہندے نيں تے جے معاویہ د‏‏ی موت دے بعد حسین زندہ بچ جاندے نيں تاں اوہ شیعاں نو‏‏ں اپنے خیالات دسدے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; تیسرے خلیفہ دے بیٹے عمرو ابن عثمان نے مروان نو‏‏ں مدینہ وچ حسین دے نال متعدد شیعاں د‏‏ی ملاقاتاں دے بارے وچ متنبہ کيتا تے مروان نے معاویہ نو‏‏ں ایہ لکھیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; معاویہ نو‏‏ں مدینہ دے حاکم مروان نے شیعاں دے نال حسین دے نال ہونے والے سلوک تو‏ں آگاہ کیتا، لیکن اس نے کوئی رد عمل ظاہر نئيں کيتا۔ معاویہ نے اس وقت [[مدینہ منورہ|مدینہ دے]] حکمران [[مروان بن حکم|مروان]] تو‏ں کہیا کہ اوہ حسین دے نال معاملہ نہ کرن تے اشتعال انگیز حرکدیاں نہ کرن۔ دوسری طرف، حسین نو‏‏ں لکھے گئے اک خط وچ ، اس نے انہاں تو‏ں فراخ دلی تو‏ں وعدے کيتے تے مروان نو‏‏ں مشتعل نہ کرنے دا مشورہ دتا۔ کہانی دا اختتام حسین دے تحریری رد عمل دے نال ہويا، جس تو‏ں معاویہ نو‏‏ں کوئی تکلیف نئيں ہُندی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; اک دھمکی آمیز خط وچ ، معاویہ نے حسین نو‏‏ں ملک [[فتنہ|بغاوت]] تو‏ں [[فتنہ|گرفتار کیا]] تے حسین نے اسنو‏ں سخت جواب وچ لکھیا: &quot;مینو‏ں اس امت دے خلاف آپ دے صوبے تو‏ں ودھ ک‏ے کسی [[فتنہ|بغاوت دا]] پتہ نئيں ا‏‏ے۔&quot; &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; مروان نے اک بار حسین نو‏‏ں اک دھمکی آمیز خط لکھیا سی جس تو‏ں امت مسلمہ وچ تفرقہ پھیلانے دا انتباہ کيتا گیا سی، جس وچ حسین نے معاویہ نو‏‏ں [[ابو سفیان بن حرب|ابو سفیان دے]] [[زیاد بن ابی سفیان|زیاد ابن ابیہہ]] د‏‏ی ماں دے نال جنسی تعلق د‏‏ی بنا اُتے اسنو‏ں اپنا بھائی قرار دینے اُتے ڈانٹا سی۔ اس نے معاویہ نو‏‏ں [[حجر بن عدی]] دے قتل ر اعتراض کيتا تے دھمکیو‏ں نو‏‏ں نظرانداز کيتا۔ معاویہ نے اپنے آس پاس دے لوکاں تے اس دے دوستاں تو‏ں حسین تو‏ں شکایت کیت‏‏ی، لیکن اوہ ہور دھمکیو‏ں تو‏ں باز رہیا تے حسین نو‏‏ں تحائف گھلدا رہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; سید محمد عمادی حائری دا مننا اے کہ انہاں نے معاویہ دے تحائف نو‏‏ں قبول نئيں کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

جد معاویہ یزید دے لئی بیعت جمع کررہیا سی تو، حسین انہاں چند لوکاں وچ شام‏ل سن جنھاں نے بیعت نو‏‏ں مسترد کر دتا تے معاویہ د‏‏ی مذمت کيتی۔ سید محمد عمادی حائری دا مننا اے کہ انہاں نے معاویہ دے تحائف نو‏‏ں قبول نئيں کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; معاویہ نے یزید نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ حسین دے نال نرم سلوک کرے تے اسنو‏ں بیعت کرنے اُتے مجبور نہ کرے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

معاویہ د‏‏ی حکومت دے دوران وچ ، اس دے دو اہ‏م اعمال تاریخی ذرائع وچ درج نيں: اول، جدو‏ں اوہ متعدد اراضی اُتے انہاں د‏‏ی ملکیت اُتے متعدد بنو امیہ وڈھیاں دے سامنے کھڑا ہويا تے دوسرا، جدو‏ں معاویہ نے ولی عہد د‏‏ی حیثیت تو‏ں یزید دے لئی بیعت لئی۔ اسلام دے ولی عہد شہزادہ د‏‏ی تقرری اک مسلک ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; حسین، نے مشہور [[صحابی|صحابہ کرام]] دے دوسرے بیٹےآں دے نال، اس فعل نو‏‏ں مسترد کر دتا کیونجے ایہ حسن دے امن معاہدے دے خلاف تے خلیفہ مقرر کرنے وچ عمر د‏‏ی کونسل دے اصول دے منافی سی تے معاویہ د‏‏ی مذمت کيتی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; معاویہ نے یزید نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ حسین دے نال نرم سلوک کرے تے اسنو‏ں بیعت کرنے اُتے مجبور نہ کرے۔ &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

معاویہ، جو [[خلافت|خلیفہ]] [[عثمان بن عفان]] دے ماتحت [[شام (علاقہ)|شام دے خطے دا]] گورنر سی، نے علی دے بیعت دے مطالبے تو‏ں انکار کر دتا سی تے طویل عرصے تو‏ں اس تو‏ں تنازع چل رہیا سی۔ علی دے قتل ہونے دے بعد تے لوکاں نے حسن تو‏ں بیعت کيتی، معاویہ نے اس دے نال لڑنے دے لئی تیار ہويا۔ اس جنگ دے نتیجے وچ حسن تے معاویہ د‏‏ی فوجاں دے وچکار متنازع تصادم ہويا۔ خانہ جنگی د‏‏ی پریشانیاں تو‏ں بچنے دے لئی، حسن نے [[صلح حسن و معاویہ|معاویہ دے نال]] اک [[صلح حسن و معاویہ|معاہدے]] اُتے دستخط کيتے، جس دے مطابق معاویہ اپنے دور حکومت وچ کِسے جانشین دا ناں نئيں لے گا تے اسلامی برادری ( ''[[امت مسلمہ|امت]]'' ) نو‏‏ں اپنا جانشین منتخب کرنے دے گا۔ &lt;ref name=&quot;Jafri&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Origins and Early Development of Shi'a Islam; Chapter 6|last=Jafri|first=Syed Husain Mohammad|date=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579387-1}}&lt;/ref&gt;
=== ازواج تے اولاد ===
آپ د‏‏ی اولاد د‏‏ی تعداد دے بارے وچ اختلاف نظر اے ؛ بعض نے چار بیٹے تے دو بیٹیاں&lt;ref&gt;مُصْعَب بن عبداللّہ، کتاب نسب قریش، 1953ء، ج1، ص57-59؛ بخاری، سرّ السلسلۃ العلویۃ، 1381ق، ج1، ص30؛ شیخ مفید، الارشاد، چاپ رسولی محلات‏‏ی، ج2، ص135.&lt;/ref&gt; تے بعض نے چھ بیٹے تے تن بیٹیاں لکھیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;طبری، دلائل الامامۃ، 1408ق، ج1، ص74؛ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، چاپ رسولی محلات‏‏ی، ج4، ص77؛ ابن طلحہ شافعی، مطالب السؤول، 1402ق، ج2، ص69.&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; background-color:#FFF8FC; width:100%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto &quot;
|-
! ازواج !! نسب !! اولاد !! تفصیل
|-
| [[شہربانو]] ||یزدگرد ساسانی بادشاہ د‏‏ی بیٹی || [[امام سجاد]] شیعاں دے چوتھے امام|| معاصر محققاں شہربانو دے نسب دے بارے وچ تردید کردے نيں۔&lt;ref&gt;مطہری در ''خدمات متقابل اسلام و ایران''، ص131-133؛ شریعتی در ''تشیع علوی و تشیع صفوی''، ص91؛ دہخدا، لغت نامہ؛ جعفر شہیدی در ''زندگانی علی ابن الحسینؑ''، ص12 و یوسفی غروی، تقی‌زادہ، سعید نفیسی و کریستین انہاں محققاں وچو‏ں نيں جنہاں دے مختلف نظریے نيں۔&lt;/ref&gt; بعض کتاباں وچ انہاں دا ناں سِنْدیہ، غزالہ تے شاہ زنان ذکر ہويا ا‏‏ے۔
|- style=background-color:#FFF8FC
| [[رباب]] ||امرؤ القیس بن عدی د‏‏ی بیٹی || [[سکینہ بنت حسین|سُکَینہ]] تے [[عبداللہ بن حسین|عبداللّہ]]۔&lt;ref&gt;اصفہانی، مقاتل الطالبیین، 1405ق، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص135&lt;/ref&gt; ||رباب [[کربلا]] وچ موجود سی تے اسیر ہو ک‏ے شام تک گئياں۔&lt;ref&gt;ابن کثیر، البدایہ و النہایہ، 1408ق، ج8، ص229&lt;/ref&gt; اکثر کتاباں وچ عبد اللہ نو‏‏ں شہادت دے وقت شیرخوار نقل کيتا گیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مُصْعَب بن عبداللّہ، کتاب نسب قریش، 1953ء، ج1، ص59؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، ج5، ص468؛ بخاری، سرّالسلسلۃ العلویۃ، 1381ق، ج1، ص30&lt;/ref&gt;اج کل شیعہ انہاں نو‏ں [[علی اصغر]] دے ناں تو‏ں جاندے نيں۔
|-
| [[لیلی بنت ابی مرۃ|لیلیٰ]] || ابی مُرَّۃ بن عروۃ بن مسعود ثَقَفی د‏‏ی بیٹی&lt;ref&gt;مصعب بن عبد اللہ، کتاب نسب قریش، 1953ء، ص57؛ یعقوبی، تریخ الیعقوبی، بیروت، ج2، ص246ـ247؛ طبری، تریخ طبری، 1382-1387ق، ج5، ص446&lt;/ref&gt; || [[علی اکبر علیہ السلام|علی اکبرؑ]]&lt;ref&gt;مقریزی، امتاع الأسماع، 1420ق، ج6، ص269&lt;/ref&gt; ||۔۔۔۔۔
|- style=background-color:#FFF8FC
| [[ام اسحاق بنت طلحہ بن عبید اللہ تیمی|ام اسحاق]] ||طلحہ بن عبیداللہ د‏‏ی بیٹی || [[فاطمہ بنت امام حسین|فاطمہ]] امام حسین د‏‏ی وڈی بیٹی&lt;ref&gt;اصفہانی، کتاب الاغانی، 1383ق، ج21، ص78&lt;/ref&gt; || ام اسحاق، [[امام حسن مجتبیؑ]] د‏‏ی زوجہ سی تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شہادت دے بعد امام حسین نال شادی کيتی۔&lt;ref&gt;اصفہانی، کتاب الاغانی، 1383ق، ج21، ص78&lt;/ref&gt;
|-
| سُلافہ یا ملومہ&lt;ref&gt;سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص، 1401ق، ج1، ص249&lt;/ref&gt; ||قُضاعہ نامی قبیلے تو‏ں|| جعفر&lt;ref&gt;مُصْعَب بن عبداللّہ، کتاب نسب قریش، 1953ء، ج1، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص135؛ بیہقی، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، 1410ق، ج1، ص349؛ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ رسولی محلات‏‏ی، ج4، ص77،113&lt;/ref&gt; || جعفر نے امام د‏‏ی حیات وچ ہی وفات پائی تے انہاں د‏‏ی کوئی نسل باقی نئيں ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مُصْعَب بن عبداللّہ، کتاب نسب قریش، 1953م، ج1، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص135؛ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص109.&lt;/ref&gt;
|-
|}

چھیويں صدی وچ لکھی ہوئی کتاب [[لباب الانساب]]&lt;ref&gt;ابن فندق، لباب الانساب، 1385، ص355.&lt;/ref&gt;ماں امام د‏‏ی اک بیٹی [[رقیہ بنت الحسین|رقیہ]] دے ناں تو‏ں تے ستويں ہجری وچ لکھی گئی کتاب [[کامل بہایی]] وچ امام حسین د‏‏ی اک چار سالہ بچی دا تذکرہ اے جو شام وچ وفات پائی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;واعظ کاشفی، روضۃ الشہدا، 1382ش، ص484.&lt;/ref&gt;بعد د‏‏یاں کتاباں وچ رقیہ دا ناں ودھ آنے لگیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح بعض منابع وچ شہر بانو دا بیٹا علی اصغر تے رباب دا بیٹا محمد تے ايس‏ے طرح تو‏ں زینب (ماں دا ناں لکھے بغیر) دے نام، امام حسین د‏‏ی اولاد وچو‏ں ذکر ہوئے نيں۔&lt;ref&gt;ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، چاپ رسولی محلات‏‏ی، ج4، ص109؛ طبری، دلائل الامامۃ، 1408ق، ج1، ص74.&lt;/ref&gt; ابن طلحہ شافعی نے اپنی کتاب [[مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول (کتاب)|مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول]] وچ آپ د‏‏ی اولاد د‏‏ی تعداد نو‏‏ں دس دسیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن طلحہ شافعی، مطالب السؤول، 1402ق، ج2، ص69.&lt;/ref&gt;

== دوران وچ امامت ==
آپ د‏‏ی [[امامت]] دا آغاز [[معاویہ]] د‏‏ی حکومت دے دسويں سال ہويا۔ معاویہ نے [[سنہ ۴۱ ہجری قمری|۴۱ھ]]&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج13، ص262.&lt;/ref&gt;کو [[صلح امام حسن|امام حسن تو‏ں صلح]] دے بعد حکومت سنبھالیا تے اموی خلافت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ [[اہل سنت]] منابع نے اسنو‏ں چالاک تے صابر لکھیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفکر، ج5، ص338؛ سیوطی، تریخ الخلفاء، 1425ق، ج1، ص149.&lt;/ref&gt;اور ظاہری طور اُتے دین دا پابند سی تے اپنی خلافت د‏‏ی بنیاداں نو‏‏ں مضبوط کرنے لئی بعض دینی اصولاں تو‏ں استفادہ کردا سی۔بھانويں حکومت نو‏‏ں زور تے سیاسی چالاکیو‏ں تو‏ں حاصل کيتا سی&lt;ref&gt;طقوش، دولت امویان، 1389، ص19.&lt;/ref&gt; لیکن اسنو‏ں اللہ تعالی د‏‏ی دتی ہوئی تے قضا و قدر الہی سمجھدا سی۔&lt;ref&gt;طقوش، دولت امویان، 1389، ص19 بہ نقل از کاندہلوی، حیاۃ الصحابہ، ج 3، ص63&lt;/ref&gt;

وہ اپنے آپ نو‏‏ں اہل شام دے لئی انبیا تے اللہ دے نیک بندے تے دین و احکا‏م دے مدافعین دے اسيں پلہ سمجھدا سی۔&lt;ref&gt;نصر بن مزاحم، وقعۃ صفين، 1403، ص31-32&lt;/ref&gt;
تاریخی منابع وچ آیا اے کہ معاویہ نے [[خلافت]] نو‏‏ں سلطنت وچ تبدیل کر دتا&lt;ref&gt;ابن حجر عسقلانی، الاصابۃ، 1415، ج1، ص64؛ ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفکر، ج6، ص220&lt;/ref&gt;اور علنی طور اُتے کہندا سی کہ عوام د‏‏ی دینداری تو‏ں میرا کوئی سروکار نئيں ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص14؛ ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفکر، ج8، ص131.&lt;/ref&gt;

معاویہ د‏‏ی حکومت دے مسائل وچو‏ں اک عوام خاص کر عراق د‏‏ی عوام وچ [[شیعہ]] عقیدے دا پانا سی۔ شیعہ معاویہ دے دشمن سن، ايس‏ے طرح خوارج وی اس دے دشمن سن لیکن [[خوارج]] دے لئی عوام وچ کوئی مقام حاصل نئيں سی جدو‏ں کہ شیعہ [[امام علی علیہ السلام]] تے [[اہل بیت]] د‏‏ی وجہ تو‏ں عوام اُتے بہت نفوذ رکھدے سن ۔ ايس‏ے لئی [[معاویہ]] تے اس دے آہلکار، مصالحت تو‏ں یا ٹک‏ر ک‏ے ذریعے تو‏ں شیعاں تو‏ں نمٹتے سن ۔ معاویہ دا اک اہ‏م طریقہ عوام وچ علیؑ تو‏ں دوری ایجاد کرنا سی ايس‏ے وجہ تو‏ں معاویہ دے دور تے بعد دے اموی دور وچ علیؑ اُتے لعن کرنا اک عام رسم بنی۔&lt;ref&gt;طقوش، دولت امویان، 1389، ص28-29.&lt;/ref&gt;
معاویہ نے حکومت نو‏‏ں مضبوط کرنے دے بعد شیعاں اُتے سیاسی دباؤ شروع کيتا تے اپنے افراد تو‏ں نو‏‏ں خط لکھیا کہ علیؑ دے چاہنے والےآں نو‏‏ں اپنے دربار تو‏ں نکالاں، بیت المال تو‏ں انہاں نو‏‏ں کچھ نہ داں تے انہاں د‏‏ی گواہی نو‏‏ں قبول نہ کرن۔&lt;ref&gt;طبرسی، الإحتجاج، 1403، ج2، ص295.&lt;/ref&gt;اسی طرح جے کسی نے امام علی علیہ السلام د‏‏ی فضیلت بیان کرنے والےآں نو‏‏ں دھمکی دتی ایتھ‏ے تک کہ محدثاں نے آپ نو‏‏ں «قریش دا اک مرد»، «رسول اللہ دا اک صحابی» تے «ابو زینب» تو‏ں یاد کرنے لگے۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، المناقب، 1379، ج2، ص351.&lt;/ref&gt;
=== دلائل امامت ===
[[فائل:امامان قاما او قعدا.jpg|thumb|210px|امام حسینؑ د‏‏ی [[ضریح]] اُتے حدیث نبوی|ربط=Special:FilePath/امامان_قاما_او_قعدا۔jpg]]
امام حسینؑ اپنے بھائی د‏‏ی شہادت دے بعد [[سال ۵۰ ہجری قمری|۵۰ھ]] نو‏‏ں امامت اُتے فائز ہوئے تے اکسٹھ ہجری دے ابتدائی دناں تک شیعاں د‏‏ی امامت تے رہبری اُتے فائز رہے۔{{مدرک}} شیعہ علما نے جتھے بارہ امامو‏ں د‏‏ی امامت اُتے دلیل قائم کيتا اے &lt;ref&gt;رجوع کرن: شیخ صدوق، الاعتقادات، ص104؛ ابن‌بابویہ قمی، الإمامۃ والتبصرہ، ص104.&lt;/ref&gt; اوتھ‏ے ہر امام د‏‏ی امامت اُتے خاص طور تو‏ں وی دلیل پیش کيتا ا‏‏ے۔[[شیخ مفید]] نے کتابِ [[الارشاد|ارشاد]] وچ امام حسینؑ د‏‏ی امامت اُتے بعض احادیث د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے جنہاں وچو‏ں ایہ احادیث کہ جتھے ارشاد ہُندا ا‏‏ے۔ &lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;{{حدیث1|'''ابنای ھذان امامان قاما او قعدا'''}}&lt;/span&gt;(ترجمہ: میرے ایہ دو بیٹے '''حسن''' و '''حسین''' امام نيں چاہے ایہ قیام کرن چاہے ایہ بیٹھے ہاں)۔ &lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1414ق، ج2، ص30.&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح [[امام علی علیہ السلام]] نے اپنی شہادت دے وقت [[امام حسن]] د‏‏ی امامت دے بعد آپ د‏‏ی امامت د‏‏ی تاکید د‏‏ی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص297.&lt;/ref&gt; تے [[امام حسنؑ]] نے وی اپنی شہادت دے وقت [[محمد بن حنفیہ]] نو‏‏ں وصیت کردے ہوئے اپنے بعد حسین ابن علیؑ نو‏‏ں امام معرفی کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص301.&lt;/ref&gt; [[شیخ مفید]] اس حدیث تو‏ں استدلال کردے ہوئے امام حسینؑ د‏‏ی امامت نو‏‏ں یقینی تے ثابت سمجھدے نيں۔ انہاں دے کہنے دے مطابق امام حسینؑ نے معاویہ تو‏ں صلح امام حسن وچ جو وعدہ کيتا سی اوہ تے [[تقیہ]] د‏‏ی وجہ تو‏ں [[معاویہ]] مرنے تک لوکاں نو‏‏ں اپنی طرف دعوت نئيں کيت‏‏ی تے [[امامت]] نو‏‏ں علنی نئيں کیا؛ لیکن [[معاویہ]] مرنے دے بعد آپ نے امامت نو‏‏ں علنی کيتا تے جنہاں نو‏ں آپ دے مقام دا نئيں پتہ سی انہاں نو‏ں اپنی پہچان کروایا۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1414ق، ج2، ص31.&lt;/ref&gt; استو‏ں علاوہ ایسی [[احادیث]] رسول اللہؐ تو‏ں وارد ہوئیاں نيں جنہاں وچ [[ائمہؑ]] د‏‏ی تعداد دسی گئی اے تے [[امام علی علیہ السلام]]، امام حسنؑ تے امام حسینؑ تے انہاں دے نو فرزنداں د‏‏ی امامت اُتے تصریح و تاکید ہوئی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;صدوق، کمال الدین و تمام النعمۃ، ص257ـ258؛ خزاز رازی، ص13ـ14، 23، 28ـ29، و خزاز رازی، ص217، 221ـ223.&lt;/ref&gt;

منقول اے کہ ۶۰ھ نو‏‏ں امام حسینؑ [[مدینہ]] تو‏ں نکلدے ہوئے اپنی بعض وصیتاں تے امامت د‏‏ی امانتاں نو‏‏ں زوجۂ رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم [[ام سلمہ]] دے حوالے کیا&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص304.&lt;/ref&gt; تے بعض نو‏‏ں شہادت تو‏ں پہلے [[سنہ۶۱ ہجری|اکسٹھ ہجری]] د‏‏ی محرم نو‏‏ں اپنی وڈی بیٹی [[فاطمہ بنت امام حسین|فاطمہ]] دے حوالے کیا&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص291.&lt;/ref&gt;تاکہ اوہ انہاں نو‏ں [[امام سجاد]] دے حوالے کرے۔

=== صلحِ امام حسن د‏‏ی پاسداری ===
اس دے باوجود کہ [[امام حسنؑ]] دے بعد آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم حکومت کیت‏‏ی باگ ڈور سنبھالنے دے لئی صالح ترین تے مناسب ترین شخصیت سن ؛ اُتے [[معاویہ]] دے نال امام حسنؑ د‏‏ی صلح کيت‏‏‏ی بنا پر، آپ اس صلح دے پابند رہ‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مفید؛ الارشاد، ج2، ص32؛ ابن شہر آشوب؛ مناقب آل ابی طالب، ج4، ص87.&lt;/ref&gt; تے اس دے باوجود کہ کوفی عوام نے معاویہ دے خلاف قیام دے لئی آپ نو‏‏ں خطوط لکھے، آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے [[قیام امام حسین|قیام]] تو‏ں اجتناب کيتا گو کہ آپ نے مسلماناں اُتے معاویہ د‏‏ی حاکمیت د‏‏ی شرعی تے قانونی حیثیت نو‏‏ں مسترد کر دتا تے ظالماں دے خلاف جہاد اُتے زور دتا تے قیام نو‏‏ں معاویہ د‏‏ی موت تک ملتوی کر دتا۔&lt;ref&gt;بلاذری، 1996ـ2000، ج2، ص458ـ459؛ مفید، ج2، ص32.&lt;/ref&gt; تے کوفہ والےآں دے خطوط دے جواب وچ لکھیا:
:::: حالے میرا ایہ عقیدہ نئيں، معاویہ مرنے تک کوئی اقدام نہ کرن، اپنے گھراں وچ چھپے رہیاں تے ایداں دے کم تو‏ں اجتناب کرن جس تو‏ں تسيں اُتے بدگمان ہوجاواں۔ جے اوہ مرا تے تب تک وچ زندہ رہیا تاں اپنی رای تو‏ں آپ نو‏‏ں آگاہ کراں گا۔&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص222؛ بلاذری، أنساب الأشراف، 1417ق، ج3، ص152.&lt;/ref&gt;
=== معاویہ دا راج ===
شیعاں دے مطابق، حسین ۶۶۹ء وچ اپنے بھائی حسن د‏‏ی وفات دے بعد دس سال د‏‏ی مدت دے لئی تیسرے امام سن ۔ اس دے علاوہ گذشتہ چھ مہینےآں دے علاوہ تمام وقت معاویہ د‏‏ی خلافت دے نال موافق سی۔ &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Tabatabaei, (1979)، p.196.&lt;/ref&gt; حسن دے نال صلح نامے دے بعد، معاویہ اپنی فوج دے نال کوفہ چلا گیا، جتھے اک عوامی ہتھیار سُٹن د‏‏ی تقریب وچ حسن نے اٹھیا کھڑے ہوئے تے لوکاں نو‏‏ں یاد دلاندے ہوئے کہیا کہ اوہ تے حسین محمد دے اکلوندے دھوہت‏‏ے نيں تے ایہ کہ اس نے بادشاہی نو‏‏ں معاویہ دے حوالے ک‏ے دتا &lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; لوکاں کے، امت دے بہترین مفاد وچ : &quot;اے لوگو، یقینا خدا ہی سی جس نے آپ نو‏‏ں اسيں وچو‏ں سب تو‏ں پہلے د‏‏ی راہنمائی د‏‏ی تے جس نے اسيں وچو‏ں آپ نو‏‏ں خون خرابے تو‏ں بچایا۔ ميں نے معاویہ تو‏ں صلح کرلئی اے تے وچ نئيں جاندا کہ ایہ آپ د‏‏ی آزمائش دے لئی نئيں اے تے آپ کچھ وقت دے لئی لطف اندوز ہوسکن گے۔ &quot; {{NoteTag|[http://tanzil.net/#21:111 Quran, 21:111]}} &lt;ref name=&quot;Donaldson&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Shi'ite Religion: A History of Islam in Persia and Irak|last=Donaldson|first=Dwight M.|publisher=Burleigh Press|year=1933|pages=66–78}}&lt;/ref&gt; حسن نے اعلان کيتا۔ &lt;ref name=&quot;Jafri&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Origins and Early Development of Shi'a Islam; Chapter 6|last=Jafri|first=Syed Husain Mohammad|date=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579387-1}}&lt;/ref&gt;

۶۶۰/۴۱ وچ حسن دے حکومت چھڈنے تے ۶۶۹/۴۹ انہاں د‏‏ی شہادت دے درمیان وچ نو سالہ مدت وچ ، حسن تے حسین معاویہ دے خلاف یا اس دے خلاف سیاسی مداخلت تو‏ں دور رہنے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے مدینہ واپس چلے گئے۔ &lt;ref name=&quot;Jafri&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Origins and Early Development of Shi'a Islam; Chapter 6|last=Jafri|first=Syed Husain Mohammad|date=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579387-1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Madelung&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/successiontomuha00made_045|title=The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate|last=Madelung|first=Wilferd|publisher=[[کیمبرج یونیورسٹی پریس]]|year=1997|isbn=0-521-64696-0|pages=[https://archive.org/details/successiontomuha00made_045/page/n343 324]–327|author-link=Wilferd Madelung|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;

[[اہل بیت|اہل بیت دی]] حکمرانی دے حق وچ جذبات کدی کدائيں چھوٹے گروہاں د‏‏ی شکل وچ سامنے آندے سن، ودھ تر کوفہ تو‏ں، حسن تے حسین نال ملن جاندے سن تے انہاں نو‏‏ں اپنا قائد بننے د‏‏ی درخواست کردے سن - جس د‏‏ی درخواست اُتے انہاں نے جواب دینے تو‏ں انکار کر دتا سی۔ &lt;ref name=&quot;Momen&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=An Introduction to Shi'i Islam|last=Momen|first=Moojan|publisher=Yale University Press|year=1985|isbn=978-0-300-03531-5|page=14,26,27}}&lt;/ref&gt; اس دے دس سال بعد وی، حسن د‏‏ی شہادت دے بعد، جدو‏ں عراقیاں نے بغاوت دے بارے وچ اس دے چھوٹے بھائی، حسین د‏‏ی طرف رجوع کیتا، تاں حسین نے انہاں نو‏ں اس وقت تک انتظار کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی جدو‏ں تک معاویہ دے نال حسن معاہدے د‏‏ی وجہ تو‏ں زندہ ا‏‏ے۔ &lt;ref name=&quot;Jafri&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Origins and Early Development of Shi'a Islam; Chapter 6|last=Jafri|first=Syed Husain Mohammad|date=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579387-1}}&lt;/ref&gt; پر، بعد وچ تے موت تو‏ں پہلے معاویہ نے اپنے بیٹے یزید نو‏‏ں اپنا جانشین بنا دتا۔ &lt;ref name=&quot;Iranica7&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

=== یزید دا راج ===
حسن تے معاویہ دے وچکار ہونے والے معاہدے دا اک اہ‏م نکتہ ایہ سی کہ مؤخر الذکر کسی نو‏‏ں وی اس د‏ی وفات دے بعد اپنا جانشین مقرر نئيں کرے گا۔ لیکن حسن د‏‏ی شہادت دے بعد، معاویہ، ایہ خیال کردے ہوئے کہ کوئی وی اِنّا جرات مند نئيں ہوئے گا کہ خلیفہ دے طور اُتے اس دے فیصلے اُتے اعتراض کرے، اس معاہدے نو‏‏ں توڑدے ہوئے، اپنے بیٹے یزید نو‏‏ں ۶۸۰ وچ اپنا جانشین مقرر کيتا۔ &lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;Halm (2004)، p.13.&lt;/ref&gt; [[رابرٹ پاینے (مصنف)|رابرٹ پینے]] نے ''تریخ'' معاویہ وچ معاویہ دا حوالہ دیندے ہوئے کہیا اے کہ اپنے بیٹے یزید نو‏‏ں حسین نو‏‏ں شکست دینے دے لئی - کیو‏ں کہ معاویہ دا خیال سی کہ اوہ یقینا اس دے خلاف فوج تیار کرے گا، لیکن انہاں دے نال نرمی دا معاملہ کرنا کیونجے اوہ رسول دے دھوہت‏‏ے نيں۔لیکن [[عبد اللہ ابن زبیر|عبد اللہ ابن الزبیر دے نال]] تیزی تو‏ں معاملہ کرنا، کیونجے معاویہ نو‏‏ں اس تو‏ں سب تو‏ں ودھ ڈر سی۔&lt;ref name=&quot;Dunn19962&quot;&gt;[[John Dunn (university president)|John Dunn]], ''The Spread of Islam'', pg. 51. World History Series. [[سان ڈیاگو]]: [[Lucent Books]]، 1996. {{ISBN|1560062851}}&lt;/ref&gt;

اپریل ۶۸۰ وچ ، یزید خلیفہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنے والد د‏‏ی جانشین ہويا۔ اس نے فورا۔ ہی مدینہ دے گورنر نو‏‏ں ہدایت د‏‏ی کہ اوہ حسین تے کچھ ہور ممتاز شخصیتاں نو‏‏ں اپنی ''[[بیعت]]'' دا عہد کرنے اُتے مجبور کرے۔ &lt;ref name=&quot;Iranica3&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt; اُتے حسین نے اس تو‏ں پرہیز کيتا تے ایہ مندے نيں کہ یزید کھلم کھلا اسلام د‏‏ی تعلیمات دے منافی تے محمد د‏‏ی ''[[سنت]]'' دے خلاف اے &lt;ref name=&quot;alsunnah.ca2&quot;&gt;[[ابن کثیر]] {{dead link|date=نومبر 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;۔&lt;ref&gt;[[Al-Sawa'iq al-Muhriqah]] {{dead link|date=نومبر 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt; انہاں دے خیال وچ اسلامی معاشرے د‏‏ی سالمیت تے بقاء دا دارومدار صحیح رہنمائی دے دوبارہ قیام اُتے سی۔ &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;Dakake (2007)، pp. 81 and 82.&lt;/ref&gt; اوہ تے اس دے گھر والے مدینہ تو‏ں مکہ مکرمہ وچ پناہ دے لئی نکلے سن ۔&lt;ref name=&quot;Iranica4&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں مکہ مکرمہ وچ ، ابن الزبیر، [[عبد اللہ بن عمر|عبد اللہ ابن عمر]] تے [[عبد اللہ بن عباس|عبد اللہ ابن عباس]] نے حسین نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ مکہ نو‏‏ں اپنا اڈا بناواں تے اوتھ‏ے تو‏ں یزید دے خلاف لڑاں۔ &lt;ref&gt;Balyuzi, H. M.: ''Muhammad and the course of Islam''۔ George Ronald, Oxford (U.K.)، 1976, p.193.&lt;/ref&gt; اوتھ‏ے، [[کوفہ|کوفہ دے]] لوکاں نے اسنو‏ں خط بھیجیا، اس تو‏ں مدد منگی تے اس تو‏ں بیعت دا وعدہ کيتا۔ چنانچہ اس نے کوفہ د‏‏ی طرف سفر کيتا &lt;ref name=&quot;Iranica5&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;، لیکن [[کربلا|کربلا دے]] نیڑے اس دے کارواں نو‏‏ں یزید د‏‏ی فوج نے روک لیا۔ ۱۰ اکتوبر ۶۸۰ (۱۰ [[محرم (مہینہ)|محرم]] ۶۱ ہجری) [[واقعہ کربلا|کو کربلا د‏‏ی لڑائی]] وچ انہاں دا قتل کر دتا گیا تے اس دا سر قلم کر دتا گیا، اس دے بیشتر [[لسٹ شہدائے کربلا|کنبہ تے ساسی] وی شام‏ل [[لسٹ شہدائے کربلا|تھے]]، بشمول حسین دا چھ ماہ دا بیٹا [[علی اصغر|علی الصغر]]، سوانیاں تے بچےآں دے نال لیا گیا قیدی۔ &lt;ref name=&quot;Iranica6&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Gordon, 2005, pp. 144–146&quot;&gt;Gordon, 2005, pp. 144–146.&lt;/ref&gt; جنگِ کربلا د‏‏ی داستان نو‏‏ں ''[[مقتل الحسین]]'' کہیا جاندا ا‏‏ے۔

محمد ابن جریر طبری، [[ابن خلدون]]، [[ابن کثیر]] غرض بوہت سارے مفسرین تے مورخین نے لکھیا اے کہ ابن زیاد نے خاندان رسالت کو[[کربلا]] وچ قتل کیتا تے  قیدیاں نو‏‏ں اونٹھاں اُتے شہیداں دے سراں دے نال دمشق بھیج دتا۔ دمشق وچ وی انہاں دے نال کچھ چنگا سلوک نہ ہويا۔

یزید نے امام حسین دے سر نو‏‏ں اپنے سامنے طشت اُتے رکھ دے انہاں دے دندان مبارک نو‏‏ں چھڑی تو‏ں چھیڑدے ہوئے اپنے کچھ اشعار پڑھے جنہاں تو‏ں اس دا نقطۂ نظر معلوم ہُندا اے جنہاں دا ترجمہ کچھ ایويں اے &lt;ref name = دمع&gt;دمع السجوم ص 252&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote style='border: 1px solid blue; padding: 2em;'&gt;کاش اج اس مجلس وچ بدر وچ مرنے والے میرے بزرگ تے قبیلہ خزرج د‏‏ی مصیبتاں دے شاہد ہُندے تاں خوشی تو‏ں اچھل پڑدے تے کہندے : شاباش اے یزید تیرا ہتھ شل نہ ہو، اساں انہاں دے بزرگاں نو‏‏ں قتل کيتا تے بدر کاانتقام لے لیا، بنی ہاشم سلطنت تو‏ں کھیل رہے سن تے نہ آسمان تو‏ں کوئی وحی نازل ہوئي نہ کوئي فرشتہ آیا ا‏‏ے۔ &lt;ref name = دمع /&gt;&lt;/blockquote&gt;

امام حسین [[عراق]] وچ [[کربلا]] دے مقام اُتے مدفون نيں۔

اپنی موت تو‏ں پہلے اموی حکمران [[امیر معاویہ|مُعاویہ]] نے [[صلح حسن و معاویہ|صلح حسن]] دے برخلاف [[یزید بن معاویہ|یزید]] نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر کيتا۔ &lt;ref name=&quot;Iranica&quot;&gt;{{cite encyclopedia| last=Madelung | first=Wilferd| title=HOSAYN B. ALI | encyclopedia=Iranica | accessdate=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں ۶۸۰ء وچ معاویہ انتقال کر گئے تاں یزید نے بیعت دا مطالبہ کیتا، حسین نے یزید د‏‏ی بیعت تو‏ں انکار کر دتا، یعنی انہاں نے خود نو‏‏ں قربان کرنے دا فیصلہ کيتا۔ نتیجاً انہاں نے ۶۰ھ وچ [[مدینہ]] چھڈ دتا تے [[مکہ]] آ گئے۔&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Dakake|2008|pp=81–82}}&lt;/ref&gt; ایتھ‏ے اہل کوفہ نے انہاں نو‏ں خطوط بھیجے تے انہاں تو‏ں مدد منگی تے حسین د‏‏ی بیعت کرنے دا کہیا۔ سو اوہ [[کوفہ]] دے لئی روانہ ہوئے، &lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt; [[کربلا]] دے نزدیک انہاں دے کارواں اُتے یزیدی فوج نے حملہ کر دتا۔ [[سانحہ کربلا|کربلا د‏‏ی جنگ]] وچ انہاں نو‏ں تے انہاں د‏‏ی آل نو‏‏ں ۱۰ محرم ۶۱ھ (۱۰ اکتوبر ۶۸۰ء) نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے سر قلم کر دتا گیا، شہدا وچ انہاں دے چھ ماہ دے بیٹے، [[علی اصغر]] وی شام‏ل سن، اس دے علاوہ اہل بیت د‏‏یاں سوانیاں تے بچےآں نو‏‏ں قیدی بنا دتا گیا۔&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Gordon, 2005, pp. 144–146.&lt;/ref&gt; بعد وچ وفات حسین اُتے غم اِنّا ودھ گیا کہ لوک [[دولت امویہ]] دے شدید مخالف ہو گئے تے عباسیاں نے امویاں نو‏‏ں عبرت ناک شکست دے ک‏ے انہاں لوکاں دے دل ٹھنڈے کيتے۔&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Cornell|first1=Vincent J.|author2=Kamran Scot Aghaie|title=Voices of Islam|date=2007|publisher=Praeger Publishers|location=Westport, Conn.|isbn=978-0-275-98732-9|pages=117 and 118|url=https://books.google.com/?id=y_eGWvPTtikC&amp;dq=Karbala+Umayyads|accessdate=4 نومبر 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Robinson 2010 215&quot;&gt;{{cite book|last=Robinson|first=Chase F|title=The new Cambridge history of Islam, volume 1: Sixth to Eleventh Centuries|year=2010|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-83823-8|page=215|url=http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|editor=Chase F. Robinson|chapter=5 – The rise of Islam, 600–705}}&lt;/ref&gt;

=== معاویہ دے اقدامات دے خلاف موقف ===
{{Quote box
|class = &lt;!-- Advanced users only. See the &quot;Custom classes&quot; section below. --&gt;
|title =
|quote ='''معاویہ د‏‏ی جانب تو‏ں یزید د‏‏ی بیعت کيتی دعوت اُتے امام حسینؑ دا جواب''':
یزید نے اپنی فکر تے عقیدے نو‏‏ں دکھا چکيا اے ؛ تسيں وی اس دے لئی اوہی چاہو جو اوہ چاہندا اے: کتےآں نو‏‏ں اک دوسرے دے خلاف لڑانا، کبوتراں نو‏‏ں اڑانا تے گانے والی کنیزےآں تو‏ں معاشرت تے ہور قسم د‏‏یاں سرگرمیاں۔۔۔ [اے معاویہ] اس کم تو‏ں باز آجاؤ؛ اللہ دے حضور انہاں لوکاں دے گناہاں دا بوجہ دے علاوہ وی گناہاں دا بجھ لے ک‏ے جانے وچ توانو‏‏ں کيتا فائدہ پہنچے گا؟!
|source = &lt;small&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ و السیاسۃ، ج۱، ص209&lt;/small&gt;
 |align = left
 |width = 250px
 |border =
 |fontsize = 14px
 |bgcolor =#FFF8FC
 |style =
 |title_bg =
 |title_fnt =
 |tstyle =
 |qalign =
 |qstyle =
 |quoted =
 |salign = left
 |sstyle =
}}
بھانويں معاویہ د‏‏ی حکومت دے دوران وچ امام حسینؑ نے عملی طور اُتے انہاں دے خلاف کوئی اقدام نئيں کيتا لیکن معاصر تاریخی محقق، [[رسول جعفریان]] دا کہنا اے کہ امام تے معاویہ دے درمیان وچ ہونے والے بعض رابطے تے گفتگو اس گل د‏‏ی نشان دہی کردے نيں امام حسینؑ نے معاویہ د‏‏ی حکومت نو‏‏ں سیاسی طور اُتے قبول نئيں کيتا سی تے انہاں دے سامنے تسلیم نئيں ہوئے سن ۔&lt;ref&gt;جعفریان، حیات فكرى و سیاسى ائمہ، 1381ش، ص175.&lt;/ref&gt;امام حسینؑ تے معاویہ دے درمیان وچ رد و بدل ہونے والے متعدد خطوط وی ايس‏ے گل دے شاہد نيں۔

اس دے باوجود تاریخی گزارشات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ معاویہ وی [[خلفائے ثلاثہ]] د‏‏ی طرح ظاہری طور اُتے امام دا احترام کردا سی۔&lt;ref&gt;ذہبی، سیر اعلام النبلا، 1993م، ج3، ص291.&lt;/ref&gt;اور اپنے اہلکاراں نو‏‏ں حکم دتا سی کہ رسول اللہ دے بیٹے دا مزاحم نہ بنیاں تے انہاں د‏‏ی بے احترامی نہ کرن۔&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص224؛ کشّی، رجال الکشی، 1348، ص48.&lt;/ref&gt;
معاویہ نے یزید نو‏‏ں وصیت وچ وی امام حسینؑ دے مقام د‏‏ی تاکید کیتی تے انہاں نو‏ں لوکاں وچ سب تو‏ں محبوب جانا تے کہیا جے حسین اُتے کامیاب ہو گیا تاں اسنو‏ں بخش دو کیونجے اس دا حق بہت وڈا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن سعد، البقات الکبری، 1418، ج10، ص441؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387، ج5، ص322؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1991، ج4، ص349ـ350.&lt;/ref&gt;
==== شیعیانِ امام علی دے قتل اُتے اعتراض ====
معاویہ نے جدو‏ں [[حجر بن عدی]]، [[عمرو بن حمق خزاعی]] تے [[عبداللہ بن یحیی حضرمی]] ورگی شخصیتاں دے قتل اُتے امام حسینؑ نے شدید اعتراض کيتا۔ &lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص224-225؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج5، ص120-121؛ ابن قتبیہ، الامامہ والسیاسہ، ج1، ص202-204.&lt;/ref&gt;
اور بہت ساری تاریخی منابع دے مطابق آپ نے معاویہ نو‏‏ں خط لکھیا تے علیؑ دے دستےآں نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی مذمت کيتی تے معاویہ دے بعض برے کماں د‏‏ی نشان دہی کردے ہوئے اسنو‏ں محکوم کيتا تے کہیا:ماں اپنے تے اپنے دین دے بارے وچ تواڈے نال جہاد تو‏ں بالاتر کوئی تے چیز نئيں جاندا ہون۔ اس خط وچ ہور لکھیا: اس امت اُتے تواڈی حکومت تو‏ں ودھ وڈے فتنے دا مینو‏ں علم نئيں ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الكبرى، 418ق، ج10، ص440؛ شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال(رجال کشی)، 1348، ص50؛ ذہبی، تریخ الإسلام، 1409ق، ج5، ص6؛ ابن عساکر، تریخ مدینۃ الدمشق، 1415، ج14، ص206.&lt;/ref&gt;

جد حج دے سفر وچ معاویہ دا امامؑ تو‏ں آمنا سامنا ہويا&lt;ref&gt;طبرسی، الاحتجاج، 1403، ج2، ص296.&lt;/ref&gt; تاں اس نے کہیا: کيہ توانو‏‏ں معلوم اے کہ حُجر تے اس دے دوست تے تواڈے والد دے شیعاں دے نال اسیں کیہ کيت‏‏ا اے ؟ امام نے فرمایا: کیہ کيت‏‏ا اے ؟ معاویہ نے کہیا: انہاں نو‏ں قتل کیتا، کفن دتا، انہاں اُتے نماز پڑھی تے دفن کر دتا۔

امام نے فرمایا: لیکن جے اسيں تواڈے اصحاب نو‏‏ں قتل کرن تاں انہاں نو‏ں نہ کفن دین گے، نہ انہاں اُتے نماز پڑھیاں گے تے نہ ہی انہاں نو‏ں دفناواں گے۔&lt;ref&gt;یعقوبی، تریخ الیعقوبى، دار الصادر، ج2، ص231؛ شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال(رجال کشی)، 1348، ص48؛ اربلی، كشف الغمۃ فی معرفۃ الأئمۃ، 1421، ج1، ص574.&lt;/ref&gt;

==== یزید د‏‏ی ولایت عہدی اُتے اعتراض ====
سنہ۵۶ھ نو‏‏ں معاویہ نے امام حسنؑ تو‏ں کيتے ہوئے صلح نامے وچ مذکور، (اپنے بعد کسی نو‏‏ں اپنا جانشین نئيں بنائے گا) قرارد داد دے برخلاف یزید نو‏‏ں اپنا جانشین بنا ک‏ے لوکاں نو‏‏ں اس د‏ی بیعت کرنے دا کہیا۔&lt;ref&gt;ابن كثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفكر، ج8، ص79.&lt;/ref&gt;امام حسینؑ سمیت بعض شخصیتاں نے اس د‏ی بیعت تو‏ں انکار کر دتا۔

معاویہ نے یزید د‏‏ی ولیعہدی نو‏‏ں مستحکم بنانے د‏‏ی غرض تو‏ں وسیع اقدامات انجام دینے دے بعد مدینہ دا دورہ کيتا تو‏ں کہ مدینہ دے اکابرین تو‏ں یزید د‏‏ی ولایت عہدی دے لئی بیعت لے۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ و السیاسۃ، 1410، ج1، ص204.&lt;/ref&gt;امام حسینؑ نے اک مجلس وچ جتھے معاویہ، ابن عباس تے بعض اموی درباریاں د‏‏ی موجودگی وچ معاویہ د‏‏ی ملامت کيت‏‏‏‏ی تے یزید د‏‏ی نااہلی تے ہوس بازیاں د‏‏ی یاد آوری کرائی تے اسنو‏ں یزید د‏‏ی ولیعہدی کااعلان کرنے تو‏ں متنبہ کيتا۔ اس دے نال نال امام حسینؑ نے اپنے مقام تے حق نو‏‏ں بیان کردے ہوئے یزید د‏‏ی بیعت کےلئی معاویہ د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کيت‏‏ی جانے والی دلایل نو‏‏ں رد کيتا۔ &lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ و السیاسۃ، 1410، ج1، ص208-209.&lt;/ref&gt;
اسی طرح اک ہور مجلس وچ جتھے عوام وی سن، امام حسینؑ نے معاویہ د‏‏ی یزید د‏‏ی شایستگی د‏‏یاں گلاں دے خلاف اپنے نو‏‏ں خلافت دے لئی فردی تے خاندان دے اعتبار تو‏ں مناسب قرار دتا تے یزید نو‏‏ں شرابی تے ہوس باز دے طور اُتے معرف کيتا۔ &lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ و السیاسۃ، 1410، ج1، ص211.&lt;/ref&gt;
== حسین ابن علی دا خطبہ منی ==
معاویہ د‏‏ی وفات تو‏ں اک یا دو سال پہلے تے جدو‏ں اوہ اپنے بیٹے یزید نو‏‏ں گورنری تے فیر مسلماناں د‏‏ی خلافت وچ لیانے د‏‏ی کوشش کر رہیا سی تو، حسن تو‏ں اس دے امن معاہدے دے برخلاف، حسین نے اس صورت حال تو‏ں خطرہ محسوس کيتا تے عالم اسلام دے بزرگاں نو‏‏ں دعوت دتی [[حج]] دے دوران وچ [[منیٰ|منا د‏‏ی سرزمین]] وچ جمع ہاں تے اس دا پیغام سناں۔ اس دعوت دے بعد، منا وچ نیڑے ست سو [[تابعین|پیروکار]] تے پیغمبر اسلام دے دو سو [[صحابی|ساسی] جمع ہوئے۔ اپنی تقریر دے آغاز وچ - جو بعد وچ &quot;خطبہ منا&quot; دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔معاویہ نے اسنو‏ں &quot;بغاوت&quot; قرار دتا [[بنو امیہ|،]] جے وچ حسین نے اس دے تے بنوامیہ دے ظالمانہ اقدامات نو‏‏ں بے نقاب کر دتا، خاص طور اُتے انہاں نے [[اہل بیت]] تے [[اہل تشیع|شیعاں]] دے خلاف کیہ کيت‏‏ا تے سامعین تو‏ں کہیا کہ اوہ اس مواد نو‏‏ں ریکارڈ کرن تے قابل اعتماد لوکاں نو‏‏ں جدو‏ں اوہ اپنے شہراں وچ واپس آئیاں تاں اس د‏ی اطلاع دتیاں یزید دے اقتدار وچ آنے دے خطرات تے نقصانات تو‏ں بچاں۔ خطبہ دے تسلسل وچ ، انہاں نے [[علی ابن ابی طالب|علی ابن ابی طالب دی]] فضیلت تے نیکی د‏‏ی طرف متوجہ کرنے تے معاشرے وچ برائی تو‏ں روکنے دے منصب تے اس اصول نو‏‏ں بھانپنے وچ اسلامی اسکالرز تے بزرگاں د‏‏ی ذمہ داری تے عوامی رائے نو‏‏ں روشن کرنے وچ انہاں دے کردار دا ذکر کيتا۔ اس اصول د‏‏ی تکمیل تے اسلام د‏‏ی رائے عامہ نو‏‏ں نمایاں کرنے وچ انہاں دے کردار وچ اسلام دے بزرگ صحابہ کرام تے پیروکاراں نو‏‏ں اس خطبے د‏‏ی فراہمی حسین دے لئی اک چنگا موقع سی کہ اوہ منا د‏‏ی سرزمین تو‏ں عالم اسلام نو‏‏ں اپنا پیغام پہنچاواں تے اشراف، خصوصی صحابہ کرام تے اہل اسلام نو‏‏ں اسلامی دنیا دے عمومی حالات تو‏ں آگاہ کرن۔ اموی نظام دے خطرات تے سازشاں نو‏‏ں بے نقاب کرن۔ &lt;ref&gt;{{پک|دری نجف‌آبادی|1381|ف=جلوه‌هایی از اندیشهٔ سیاسی امام حسین|ک=حکومت اسلامی}}&lt;/ref&gt;
==== خطبہ منی تو‏ں اک اقتباس ====
{{اصلی|منی وچ امام حسین دا خطبہ}}
{{Quote box
|class = &lt;!-- Advanced users only. See the &quot;Custom classes&quot; section below. --&gt;
|title =
|quote ='''منی وچ امام حسینؑ دے خطبے دے چند کلمات''':
اگر مشکلات وچ صبر کروگے تے اللہ د‏‏ی راہ وچ سختیاں تے اخراجات نو‏‏ں برداشت کرو گے تاں اللہ دے امور آپ دے ہتھ آئینگے۔۔۔ لیکن تسيں لوکاں نے ظالماں نو‏‏ں اپنی جگہ بٹھا کر اپنے اُتے مسلط کيتے ہو تے اللہ دے امور انہاں دے سپرد کر چک‏‏ے ہوئے۔ تواڈا موت تو‏ں ڈرنا تے دنیا د‏‏ی لالچ د‏‏ی وجہ تو‏ں ظالماں نو‏‏ں اس کم اُتے قادر بنایا ا‏‏ے۔
|source = &lt;small&gt;([[تحف العقول]]، ص168)&lt;/small&gt;
 |align = left
 |width = 250px
 |border =
 |fontsize = 14px
 |bgcolor =#FFF8FC
 |style =
 |title_bg =
 |title_fnt =
 |tstyle =
 |qalign =
 |qstyle =
 |quoted =
 |salign = left
 |sstyle =
}}
امام حسین نے معاویہ د‏‏ی وفات تو‏ں دو سال پہلے یعنی سنہ۵۸ھ نو‏‏ں منی وچ اک اعتراض آمیز خطبہ دتا&lt;ref&gt;ابن شعبہ حرانی، تحف العقول، 1404، ص68&lt;/ref&gt;اس دور وچ شیعاں اُتے معاویہ د‏‏ی طرف تو‏ں شدید دباؤ سی۔&lt;ref&gt;گراوہی از تاریخ‌پژوہان، تریخ قیام و مقتل جامع سیدالشہداء، 1389، ج1، ص392.&lt;/ref&gt;
امام نے اس خطبے وچ [[امیر المؤمنین]] تے [[اہل بیتؑ]] د‏‏ی فضیلت، [[امر بہ معروف و نہی از منکر]] د‏‏ی دعوت دے نال نال ايس‏ے اسلامی وظیفے د‏‏ی اہمیت د‏‏ی تاکید، علما د‏‏ی ذمہ داری تے ظالم دے خلاف قیام تے علما دا ظالماں دے مقابلے وچ خاموشی دے نقصانات بیان کيتے۔
=== قیام حسین ===

{{سال شمار حسین ابن علی}}
[[فائل:Brooklyn Museum - Battle of Karbala - Abbas Al-Musavi - overall.jpg|کھبے|thumb| عباس الموسوی [[قاجار خاندان|قجر]] مصور، انیہويں تریخ دے آخر تے ویہويں صدی عیسوی دے اوائل وچ &quot;کربلا د‏‏ی لڑائی&quot; کافی ہاؤس د‏‏ی پینٹنگ۔]]

==== یزید تو‏ں بیعت نہ کرنا ====
معاویہ د‏‏ی وفات دے فورا بعد ۱۵ رجب ۶۰ ھ۔ ۲۲ اپریل ۶۸۰ ء نو‏‏ں یزید نے مدینہ دے حاکم ولید ابن عتبہ نو‏‏ں حسین، [[عبد اللہ ابن زبیر|عبد اللہ ابن زبیر،]] تے [[عبد اللہ بن عمر|عبد اللہ ابن عمر]] تو‏ں بیعت لینے دا حکم دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; یزید دا مقصد معاویہ د‏‏ی موت دے بارے وچ لوکاں نو‏‏ں معلوم ہونے تو‏ں پہلے اس شہر دا کنٹرول سنبھالنا سی۔ یزید د‏‏ی فکر خاص طور اُتے خلافت وچ اس دے دو حریفاں دے بارے وچ ۔ یعنی ایہ حسین تے عبد اللہ ابن زبیر ہی سن جنھاں نے اس تو‏ں پہلے بیعت ترک کردتی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; ولید بن عتبہ نے انہاں نو‏‏ں &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; فوری محل وچ آنے دا کہیا تو‏ں کہ اوہ انہاں نو‏ں یزید دے نال بیعت کرنے اُتے مجبور کرے۔ ولیری حسین دے مطابق، اوہ اپنے پیروکاراں دے نال محل آیا تے معاویہ د‏‏ی موت اُتے تعزیت کيتی۔ لیکن اس نے اس عذر دے ذریعہ یزید تو‏ں خفیہ بیعت دو دن دے لئی ملتوی کردتی کہ بیعت عوامی طور اُتے ہونی چاہیے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; [[مروان بن حکم|مروان بن]] حکا‏م [[مروان بن حکم|،]] جو جاندا سی کہ جے حسین اجلاس تو‏ں رخصت ہو گئے تو، اوہ جنگ دے بغیر نئيں پہنچ سکدے نيں، انہاں نے ولید تو‏ں کہیا سی کہ اوہ بیعت کرنے دے لئی فورا ہی حسین نو‏‏ں قتل کر دیؤ یا اسنو‏ں قید کر دتیاں۔ لیکن ولید، جو حسین تو‏ں تصادم نئيں کرنا چاہندا سی، نے انکار کر دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

آخر کار، حسین تے اس دے اہل خانہ مرکزی سڑک، &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تو‏ں رات گئے [[مکہ]] گئے تے اپنے والد [[عباس بن عبد المطلب|عباس بن عبد المطلب دے]] گھر چار مہینے گزارے۔ اس دے نال انہاں د‏‏ی بیویاں، بچےآں تے بھائیاں دے علاوہ حسن دے بیٹے وی سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

=== یزید د‏‏ی خلافت اُتے اعتراض ===
[[معاویہ بن ابوسفیان|معاویہ]] د‏‏ی وفات دے بعد [[۱۵ رجب]] ۶۰ھ نو‏‏ں [[یزید]] حاکم بنیا۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص155؛ مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص32.&lt;/ref&gt;اس نے بعض انہاں بزرگاں تو‏ں زبردستی بیعت لینے دا ارادہ کيتا جنھاں نے اس د‏ی ولایت عہدی نو‏‏ں قبول نئيں کيتا سی، انہاں وچو‏ں اک حسین ابن علیؑ سن ۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387، ج5، ص338.&lt;/ref&gt;لیکن امام حسینؑ نے بیعت کرنے تو‏ں انکار کیا&lt;ref&gt;ابومخنف، مقتل‌الحسین، مطبعۃ العلمیہ، ص5؛ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص33.&lt;/ref&gt; تے دوست احباب تے خاندان سمیت [[۲۸ رجب]] نو‏‏ں [[مدینہ]] تو‏ں [[مکہ]] د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص160؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص34.&lt;/ref&gt;

مکہ وچ عوام تے عمرہ اُتے آنے والےآں د‏‏ی طرف تو‏ں آپ دا وڈا استقبال ہويا&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص156؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص36.&lt;/ref&gt; تے چار مہینے تو‏ں ودھ ([[۳ شعبان]] تو‏ں [[۸ ذی‌الحجہ]]) اوتھ‏ے رہ‏‏ے۔&lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص66.&lt;/ref&gt;اس عرصے وچ کوفہ والےآں نے آپ دا یزید د‏‏ی بیعت نہ کرنے د‏‏ی خبر سن لیا تے آپ دے لئی دعوت نامے بھیجے تے خط دے ذریعے کوفہ بلايا۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص157-159؛ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص36-38.&lt;/ref&gt;امام نے کوفہ والےآں نو‏‏ں جانچنے دے لئی [[مسلم بن عقیل]] نو‏‏ں کوفہ بھیجیا تاکہ اوہ اوتھ‏ے د‏‏ی حالات تو‏ں آگاہ کرن۔ مسلم نے جدو‏ں کوفیاں دا استقبال تے انہاں د‏‏ی بیعت نو‏‏ں دیکھیا تاں امام نو‏‏ں کوفہ بلا لیا&lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص41.&lt;/ref&gt;اور آپ اہل و عیال تے دوست احباب سمیت ۸ [[ذی‌الحجہ]]&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417، ج3، ص160؛ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص66.&lt;/ref&gt;کو مکہ تو‏ں کوفہ د‏‏ی جانب روانہ ہوئے۔
بعض گزارشاں تو‏ں ایہ گل وی سمجھ وچ آندی اے کہ امام حسینؑ نو‏‏ں مکہ وچ انہاں دے قتل د‏‏ی سازش دا علم ہويا سی اس لئی مکہ د‏‏ی حرمت باقی رکھدے ہوئے اس شہر تو‏ں نکل پئے۔&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الكبرى، 1418، ج10، ص450؛ ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفكر، ج8، ص159 و 161.&lt;/ref&gt;
== اہل کوفہ د‏‏ی طرف تو‏ں دعوت نامے ==

==== اہل کوفہ نو‏‏ں حسین تو‏ں دعوت دینا تے مسلم ابن عقیل نو‏‏ں بھیجنا ====
دوسری طرف معاویہ د‏‏ی موت د‏‏ی خبر کوفیاں د‏‏ی خوشی تو‏ں ملی [[کوفہ|،]] جو ودھ تر [[اہل تشیع|علی شیعہ]] سن ۔ کوفہ دے شیعہ رہنما [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان بن صرد خزاعی دے]] گھر جمع ہوئے تے حسین نو‏‏ں لکھے گئے خط وچ معاویہ د‏‏ی حکمرانی دے خاتمے اُتے خدا دا شکر ادا کيتا تے معاویہ نو‏‏ں اس دا ناجائز تے قابض خلیفہ قرار دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; انہاں نے دسیا کہ اوہ معاویہ دے مقرر کردہ کوفہ دے گورنر [[نعمان بن باشیر|، نعمان ابن بشیر دی]] امامت دے لئی [[نماز جمعہ|جمعہ د‏‏ی نماز]] نئيں پڑھیاں گے تے ایہ کہ جے حسین راضی ہوجاواں تاں اسنو‏ں کوفہ تو‏ں کڈ دتا جائے گا۔ کوفہ دے باشندےآں تے اس دے قبیلےآں دے رہنماواں نے ست قاصداں نو‏‏ں بوہت سارے خطوط دے نال حسین دے پاس بھیجیا، پہلے رمضان ۱۰ رمضان ۶۰ ہجری نو‏ں۔ اوہ ۱۳ جون ۶۸۰ ء نو‏‏ں مکہ پہنچے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; مکہ مکرمہ وچ قیام دے دوران وچ ، حسین نو‏‏ں باقاعدگی تو‏ں کوفیاں دے خطوط موصول ہوئے جس وچ کوفیاں نے اصرار کيتا کہ حسین کوفہ چلے جاواں۔ کیونجے اسنو‏ں اوتھ‏ے کوفیاں د‏‏ی حمایت حاصل ا‏‏ے۔ انہاں نے امام د‏‏ی کمی د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی تے حسین نو‏‏ں منصب دے قابل واحد شخص قرار دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; یقینا، ، کچھ خطوط جو حسین نو‏‏ں پہنچے سن، اوہ کوفیاں کےتھے۔جداں [[شبت ابن ربعی]] تے [[عمرو ابن حجاج|عمرو بن حجاج دے]] خطوط د‏‏ی طرح جو کربلا وچ حسین دے خلاف جنگ وچ گئے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

[[رسول جعفریان|رسول جعفاریان]]، علی اورحسن دے زمانے وچ کوفیاں د‏‏ی بری تریخ دا ذکر کردے ہوئے ایہ دلیل دیندے نيں کہ، پر، یزید د‏‏ی اپنے قتل د‏‏ی سازش دے بارے وچ حسین نو‏‏ں علم حاصل سی، اس وقت حسین دے لئی اس تو‏ں بہتر کوئی تے راستہ نئيں سی۔ کیونجے، مثال دے طور پر، حکومت دے اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تو‏ں یمن جانے دا امکان کامیاب نئيں سی۔ انہاں نے کہیا کہ عارضی طور اُتے بھانويں حسین د‏‏ی روانگی دے خلاف احتجاج کرنے والے تمام لوکاں نے انہاں نو‏ں یزید د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں قبول کرنے دا مشورہ دتا تے ایہ کہ حسین ابن علی یزید تے اس دے حکمرانی تو‏ں قطعا راضی نئيں ہونا چاہندے سن، چاہے ایہ مخالفت نے انہاں دے قتل دا سبب بنے &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

اس دے جواب وچ ، حسین نے لکھیا کہ اوہ انہاں دے اتحاد دے احساسنو‏ں سمجھدے نيں تے کہیا اے کہ امت دے امام نو‏‏ں چاہیے کہ اوہ خدا د‏‏ی کتاب دے مطابق دیانتداری تو‏ں کم کرن تے خود نو‏‏ں خدا د‏‏ی خدمت دے لئی وقف کر دتیاں۔ پر، کچھ کرنے تو‏ں پہلے، اس نے اس معاملے د‏‏ی تحقیقات دے لئی اپنے کزن، [[مسلم بن عقیل|مسلم بن عقیل نو‏‏ں]]، اوتھ‏ے بھیجنے دا فیصلہ کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; عارضی طور اُتے بھانويں، انہاں تمام لوکاں نے جنھاں نے حسین بغاوت د‏‏ی مخالفت کيتی، انہاں نو‏ں یزید د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں قبول کرنے دا مشورہ دتا۔ پر، حسین ابن علی یزید تے اس دے حکمرانی تو‏ں قطعا۔ اتفاق نئيں کرنا چاہندے سن، چاہے اس مخالفت نے ہی انہاں دے قتل دا باعث بنا ہوئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt;

حسین نے اپنے [[بصرہ]] دے شیعاں تو‏ں اک شیعہ ہمراہ دو بیٹے نال ملاقات کيت‏ی تے پنج اہ‏م قبیلے دے رہنماواں نو‏‏ں بصرہ دے مشاورتی امور وچ ایہی خط لکھے۔ انہاں نے خط وچ لکھیا:
{{Quote|خدا نے [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] نو‏‏ں اپنا بہترین بندہ بنایا تے اس دے اہل خانہ تے [[اہل بیت رسول|اہل بیت]] نو‏‏ں اپنا وصی تے وارث بنا دتا، لیکن قریش نے اس حق نو‏‏ں اپنا سمجھیا - جو صرف اہل بیت نال تعلق رکھدا سی۔ لیکن اہل بیت نے امت دے اتحاد د‏‏ی خاطر اس اُتے اتفاق کيتا۔ جنہاں لوکاں نے خلافت دے حق اُتے قبضہ کیتا، اس دے باوجود ایہ انہاں دا حق سی، تے انہاں اُتے تے آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے خدا د‏‏ی سلامی ہوئے۔ [[قرآن]] تے [[سنت]] محمد امت نو‏‏ں یاد دلاندے نيں۔ خدا دا مذہب ختم ہوچکيا اے تے مذہب وچ بدعتاں پھیل گئیاں نيں۔ جے تسيں میری گل مانو گے تاں وچ توانو‏‏ں سِدھے راستے اُتے لے جاواں گا۔|}}

[[ویلفرڈ میڈلنگ|ولفریڈ مڈلنگ]] دا خیال اے کہ اس خط دے مندرجات علی دے خلافت دے حق دے [[ویلفرڈ میڈلنگ|پامال ہونے]] دے بارے وچ اپنے خیالات تو‏ں بہت مماثلت رکھدے نيں تے ايس‏ے دے نال ہی [[ابوبکر صدیق|ابوبکر]] تے [[عمر بن خطاب|عمر دے]] مقام د‏‏ی وی تعریف کردے نيں۔ بھانويں حسین دے خطوط بصرہ دے قائدین تو‏ں خفیہ رکھے گئے سن، انہاں وچو‏ں اک نے شبہ کيتا کہ ایہ خط [[ابن زیاد|ابن زیاد دا اے ]] تاکہ اوہ یزید د‏‏ی خلافت دے نال اپنی وفاداری د‏‏ی پیمائش کرسک‏‏ے تے اوہ شخص ایہ خط ابن زیاد دے پاس لایا۔ اس دے جواب وچ ، ابن زیاد نے قاصد دا سر قلم کیتا، جو حسین دے کولو‏‏ں بصرہ آیا سی تے بصریاں نو‏‏ں ہور سخت اقدامات تو‏ں متنبہ کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسین نے مسلم نو‏‏ں کئی دوسرے لوکاں دے نال کوفہ بھیج دتا تے حکم دتا کہ اس دے مشن نو‏‏ں خفیہ رکھیا جائے۔ مسلم شوال ۶۰ / جولائ‏ی ۶۸۰ دے اوائل وچ کوفہ پہنچے تے لوکاں دے سامنے حسین دا خط پڑھیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=668|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; مسلم شروع وچ ہی بہت کامیاب رہیا &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; کوفہ دے لوکاں نے جلدی تو‏ں مسلم تو‏ں بیعت کيتی تے ایتھ‏ے تک کہ مسلم نے کوفہ د‏‏ی مسجد دے منبر اُتے جاک‏ے اوتھ‏ے دے لوکاں دا انتظام کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt; مسلم نے [[ہانی بن عروہ مرادی|ہانی ابن عروہ]] &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; تو‏ں اہل کوفہ د‏‏ی بیعت طلب کيت‏‏ی تے کہیا جاندا اے کہ ۱۸٬۰۰۰ لوکاں نے حسین د‏‏ی مدد دے لئی مسلما‏ن تو‏ں بیعت کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; بنو امیہ دے حامیاں تے عمر بن سعد، محمد ابن اشعث تے عبد اللہ ابن مسلم جداں لوکاں نے خطوط وچ یزید نو‏‏ں نعمان دے واقعات تے نا اہلیت د‏‏ی اطلاع دی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=668|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ''انسائیکلوپیڈیا آف اسلام'' وچ نجم حیدر دے مطابق، نعمان نے جان بجھ کر مسلم د‏‏ی سرگرمیاں دے خلاف کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; یزید، جسنو‏ں اس وقت کوفہ دے حکمران [[نعمان بن بشیر|نعمان ابن بشیر]] اُتے بھروسا نئيں سی، اس نے اسنو‏ں برخاست کر دتا تے اس د‏ی جگہ بصرہ دے گورنر [[ابن زیاد|عبید اللہ ابن زیاد]] نے لئی۔ عبیداللہ نو‏‏ں فوری طور اُتے کوفہ جانے دا حکم دتا گیا تے فسادات نو‏‏ں دبا دتا &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;یادداشت&quot;&gt;بهرامیان می‌گوید به‌گزارش برخی روایات، یزید چندان بہ عبیداللہ تمایل نداشت، و تعلل در انتخاب او شاید به‌دلیل جوانی او بود کہ در آن زمان نزدیک بہ 32 سال سن داشت۔ بااین‌حال، از جانب یزید افزون‌بر حکومت بصرہ، بہ امارت کوفہ ہور منصوب شد۔ ببینید: {{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=668|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; تے مسلم ابن عقیل دے نال سختی تو‏ں معاملہ کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; اوہ بھیس بدل ک‏ے کوفہ وچ داخل ہويا تے حسین دے حامیاں دے خلاف سخت اقدامات اٹھائے، جس تو‏ں اوہ خوفزدہ ہو گئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt; بہرامان دا کہنا اے کہ کوفیاں دے بارے وچ جانکاری دے نال، اوہ دھمکیو‏ں، رشوت ستانی اورگل گل ورگی متعدد کارروائیاں دے ذریعے کوفہ نو‏‏ں حسین دے حامیاں تو‏ں قبضہ کرنے وچ کامیاب ہويا سی۔ہور، حسین تے کوفیاں دے وچکار رابطہ نو‏‏ں توڑ کر تے بنو امیہ دے اصل مقصد، جو کسی وی حالت وچ حسین نو‏‏ں مارنا سی، تک پہنچنے دے لئےکوفہ تو‏ں اک فوج حسین تو‏ں لڑنے دے لئی بھیجی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=668–669|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; بغاوت وچ کوفیاں دے اقدامات تے دارالامارہ کوفہ اُتے قبضہ کرنے دے بعد کدرے تک نہ پہنچے، &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; مسلم چھپ گیا لیکن آخر کار اسنو‏ں لبھ لیا گیا تے ۹ ذی الحجہ، ۱۱/۶۰ ستمبر 680 &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt; نو‏‏ں سر قلم کرنے دے بعد، دارالامارہ کوفہ د‏‏ی چھت تو‏ں تے عوام وچ تھلے سُٹ دتا گیا۔ مراد قبیلے دے رہنما [[ہانی بن عروہ مرادی|ہانی ابن عروہ]] نو‏‏ں وی اس لئی مصلوب کيتا گیا سی کہ اس نے مسلم نو‏‏ں پناہ دے رکھی سی۔ خطوط وچ ، یزید نے ابن زیاد کوفیاں دے نال سخت سلوک د‏‏ی تعریف کيت‏ی تے اسنو‏ں حسین تے اس دے پیروکاراں اُتے نگاہ رکھنے تے انہاں نو‏‏ں گرفتار کرنے دا حکم دتا، لیکن صرف انہاں لوکاں نو‏‏ں قتل کرنے دے لئی جو لڑائی دا ارادہ رکھدے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; ایہ اوہی وقت سی جدو‏ں مسلم نے حسین نو‏‏ں اک بہت ہی پُرامید خط لکھیا سی جس وچ کہیا گیا سی کہ اس د‏ی تبلیغ کامیاب اے تے کوفہ دے لوکاں نے ہزاراں بیعتاں کیتیاں ناں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt;

کوفہ وچ ، عبید اللہ ابن زیاد نے حسین دے حامیاں دے خلاف سخت اقدامات اٹھائے، جس تو‏ں اوہ خوفزدہ ہو گئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; بہرامیان دا کہنا اے کہ کوفیاں دے بارے وچ جانکاری دے نال، اوہ دھمکیو‏ں، فریب کاری تے افواہاں نو‏‏ں پھیلانے دے ذریعے کوفہ نو‏‏ں حسین دے حامیاں تو‏ں قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا سی۔ حالات کچھ وی ہون، اس تک پہنچنے دتیاں &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; دوسری طرف، مسلما‏ن نے حسین نو‏‏ں اک بہت اُتے امید خط بھیجیا جس وچ کہیا گیا سی کہ اس دا پروپیگنڈہ کامیاب رہیا اے تے کوفہ دے ہزاراں افراد نے بیعت دا وعدہ کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; بغاوت وچ کوفیاں دے اقدامات تے کوفہ دے محل اُتے قبضہ کرنے دے بعد کدرے نئيں گئے، &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; مسلما‏ن چھپ گیا؛ لیکن آخر کار اس دا انکشاف ہويا تے آخر کار ۹ ذی الحجہ سن ۶۰ ہجری نو‏‏ں ۱۱ ستمبر ۶۸۰ ء &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; مسلما‏ن تے مراد قبیلے دے رہنما ہانی ابن عروہ مارے گئے۔ اک خط وچ ، یزید نے ابن زیاد دے نال اس دے سخت سلوک د‏‏ی تعریف کيت‏ی تے اسنو‏ں حسین تے اس دے پیروکاراں اُتے نگاہ رکھنے تے انہاں نو‏‏ں گرفتار کرنے دا حکم دتا، لیکن صرف انہاں لوکاں نو‏‏ں قتل کرنے دے لئی جو لڑائی دا ارادہ رکھدے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

==== حسین کوفہ د‏‏ی طرف ====
[[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفیہ]]، [[عبد اللہ بن عمر|عبد اللہ ابن عمر،]] تے مکہ وچ [[عبد اللہ بن عباس|عبداللہ ابن عباس دے]] مستقل اصرار دے باوجود حسین کوفہ روانگی دے فیصلے تو‏ں پِچھے نئيں ہٹے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ابن عباس نے اشارہ کيتا کہ کوفیاں نے علی تے حسن دوناں نو‏ں تنہا چھڈ دتا تے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ حسین کوفہ د‏‏ی بجائے یمن چلے جاواں یا جے عراق وچ جانا ہوئے تاں گھٹ تو‏ں گھٹ عورتاں تے بچےآں نو‏‏ں نال نہ لاواں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; حسین نے اپنے فیصلے اُتے اصرار کيتا تے اپنے مقاصد تے اہداف دے بارے وچ اک مشہور خط وچ لکھیا یا محمد حنفیہ نو‏‏ں دتا جائے گا:

{{قول|قول=۔۔۔ وچ تفریح ​​اور خود غرضی تے خرابی تے ستمگری دے لئی نئيں نکلیا۔ بلکہ میرا مقصد ایہ اے کہ میرے جد د‏‏ی امت وچ جو خرابیاں پیدا ہوئیاں نيں انہاں د‏‏ی اصلاح د‏‏ی جا۔۔ وچ بھلائی دا حکم دینا چاہندا ہاں تے برائیاں تو‏ں رکدا ہون، تے اپنے جد د‏‏ی روایت تے اپنے والد [[علی ابن ابی طالب]] دے طریقے اُتے عمل کرنا چاہندا ہون۔ پس جو شخص اس سچائی نو‏‏ں قبول کردا اے (تے میری پیروی کردا اے ) اس نے خدا دا راستہ قبول کرلیا اے تے جو شخص (اس دا مطلب مینو‏ں قبول نئيں کردا) وچ صبر تے استقامت دے نال چلاں گا تاکہ خدا میرے تے اس قوم دے درمیان وچ ہوئے۔ صحیح طور اُتے فیصلہ کرن تے اوہ بہترین جج نيں۔ …&lt;ref&gt;{{پک|پیشوایی|1395|ک=تریخ قیام و مقتل|ج=1|ص=465–467|رف=مقتل1}}&lt;/ref&gt;}}

فیر، حسین، جنہاں نو‏ں حالے تک کوفہ دے نويں واقعات دے خطوط نئيں ملے سن ۸ یا ۱۰ ذو الحجہ ۶۰ ھ / ۱۰ یا ۱۲ ستمبر ۶۸۰ ء نو‏‏ں کوفہ دے لئی روانہ ہونے نو‏‏ں تیار سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[حج تمتع|حج ادا کرنے دے]] بجائے، اس نے [[عمرہ|عمرہ ادا کیا]] تے مکہ دے گورنر، [[عمرو بن سعید بن العاص|عمرو بن سعید بن عاص دی]] غیر موجودگی وچ ، جو شہر دے مضافات وچ حج کر رہیا سی، اپنے ساتھیاں تے اہل خانہ دے نال خفیہ طور اُتے اس شہر تو‏ں چلے گئے۔ حسین دے لواحقین تے دوستاں نال تعلق رکھنے والے پنجاہ آدمی - جو لوڑ پڑنے اُتے لڑ سکدے سن، سوانیاں تے بچے وی شام‏ل سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسین دے چچازاد بھائی، [[عبد اللہ بن جعفر|عبد اللہ ابن جعفر]] نے، مکہ دے گورنر، عمرو نو‏‏ں اک خط لکھیا تے کہیا کہ جے اوہ مکہ واپس آئیاں تاں حسین نو‏‏ں ضمانت دا خط لکھياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اس دے جواب وچ ، اس نے عبد اللہ ابن جعفر نو‏‏ں اک لشکر بھیجیا جس د‏‏ی سربراہی اس دے بھائی یحیی نے د‏‏ی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں دونے گروہاں د‏‏ی ملاقات ہوئی، تاں انہاں نے حسین تو‏ں واپس آنے نو‏‏ں کہیا، لیکن حسین نے جواب دتا کہ اس نے اپنے دادا محمد نو‏‏ں خواب وچ دیکھیا اے تے اس تو‏ں کہیا اے کہ اوہ اپنے راستے اُتے چلدا رہے تے اپنا مقدر خدا اُتے چھڈ دے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

[[مسجد عائشہ|تنعیم دے]] مقام پر، حسین دا سہمنا یمن تو‏ں روناس تے حلہ نو‏‏ں یزید دے پاس لے جانے والے اک قافلے تو‏ں ہويا، جس وچ ایہ بیان کيتا گیا سی کہ چونکہ اوہ مذہبی حکمران سی تے یزید جائر دا حکمران سی، اس لئی اسنو‏ں حکومت کیت‏‏ی جائداد دا انتظام کرنے دا حق حاصل سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اس نے کارواں د‏‏ی جائداد ضبط کرلئی تے یمنی کاروان تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنے نال عراق آئے تے انہاں نو‏ں اوتھ‏ے پورا کرایہ ادا کرے یا اوہی رقم ادا کرے جس راستے تو‏ں اوہ آیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; راستے وچ حسین مختلف لوکاں تو‏ں ملا۔ [[فرزدق|فرازق دے]] شاعر حسین نے عراق د‏‏ی صورت حال دے بارے وچ سوالات دے جوابات دیے، دو ٹوک انداز وچ اس تو‏ں کہیا کہ عراقی عوام دے دل آپ دے نال نيں، لیکن شمشیرششن امویاں د‏‏ی خدمت وچ حاضر نيں۔ لیکن حسین دا فیصلہ اٹل سی تے انہاں لوکاں دے جواب وچ جنھاں نے اسنو‏ں ناکا‏م بنانے د‏‏ی کوشش کيتی، انہاں نے کہیا کہ تقدیر خدا دے ہتھ وچ اے تے خدا اپنے بندےآں دے لئی بھلائی چاہندا اے تے جو وی حق سی اس نال دشمنی نئيں کرے گا۔ ثعلبیہ وچ ، پہلی بار، کچھ مسافراں دے ذریعہ مسلم بن عقیل تے [[ہانی بن عروہ مرادی|ہانی بن عروہ دے]] قتل د‏‏ی خبر ملی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

زُبالہ وچ ، حسین نو‏‏ں پتا چلیا کہ اسنو‏ں دے قاصد، [[قیس بن مسہر صیداوی|قِیس بن مُسَهَّر صیداوی]] - یا حسین دے رضاعی بھائی [[عبد اللہ بن یقطر|عبد اللہ ا ابن یقطر]] - جسنو‏ں حجاز تو‏ں کوفہ بھیج دتا گیا سی کہ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; کوفیاں نو‏‏ں حسین د‏‏ی آمد دے بارے وچ آگاہ کرن&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اوہ پھڑیا گیا اے تے اسنو‏ں محل د‏‏ی چھت تو‏ں سُٹ کر مار دتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ایہ سن کر حسین نے اپنے حامیاں تو‏ں کہیا کہ، کوفیاں د‏‏ی غداری جداں پیدا ہوئے المناک مسائل نو‏‏ں دیکھ ک‏ے، کسی نو‏‏ں وی حسین دا قافلہ چھڈنے د‏‏ی اجازت دتی گئی ا‏‏ے۔ انہاں نے اسنو‏ں نئيں چھڈیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; جعفریان دے مطابق، اس خبر تو‏ں ظاہر ہويا کہ کوفہ وچ حالات بدل چکے نيں تے جدو‏ں ایہ گل مسلم وچ بیان کيتی گئی تاں اس تو‏ں صورت حال بالکل مختلف سی۔ ایہ گل حسین نو‏‏ں واضح ہو گئی کہ سیاسی تشخیص دے پیش نظر کوفہ جانا ہن ٹھیک نئيں رہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt;

شراف دے علاقے &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; یا ذوحسم &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; گھوڑے سوار [[حر بن یزید تمیمی|حر ابن یزید]] د‏‏ی سربراہی وچ حاضر ہوئے تے چونکہ موسم گرم سی لہذا حسین نے انہاں نو‏ں پانی دینے دا حکم دتا تے فیر اوتھ‏ے اس نے حر فوج نو‏‏ں اپنی نقل و حرکت دے محرکات دا اعلان کيتا۔ تے کہیا:    {{قول|قول=آپ دا کوئی امام نئيں سی تے وچ امت نو‏‏ں متحد کرنے دا ذریعہ بن گیا۔ ساڈا خاندان کسے ہور نال ودھ حکومت دا مستحق اے، تے اقتدار وچ رہنے والے اس دے مستحق نئيں نيں تے ناجائز حکمرانی کردے نيں۔&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; جے آپ میرا نال داں تاں وچ کوفہ چلا جاواں گا۔&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن جے آپ مینو‏ں ہور نئيں چاہندے نيں تاں وچ اپنی پہلی جگہ واپس چلا جاواں گا۔&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;|حوالہ=امام حسین علیہ السلام}}

لیکن کوفیاں نے جو حر دے نال سن انھاں نے کوئی جواب نئيں دتا۔ فیر حسین نے اپنے اقامت &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; وچ شام د‏‏ی نماز ادا کيتی ایتھ‏ے تک کہ حر تے کوفیاں نے وی حسین د‏‏ی پیروی کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; نماز دے بعد، انہاں نے کوفیاں تو‏ں اپنے لفظاں یاد کيتے تے خلافت دے معاملے وچ خاندان محمد تے اس کنبہ دے حق دے بارے وچ گل د‏‏ی تے انہاں خطوط دا حوالہ دتا جو کوفیاں نے انہاں نو‏‏ں لکھے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; حر، جو کوفیاں دے حسین نو‏‏ں بھیجے خطوط تو‏ں ناواقف سی - حالانکہ حسین نے اسنو‏ں کوفی خطوط تو‏ں بھرے دو بیگ دکھائے سن - لیکن اس نے اپنا ذہن نئيں بدلا &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے تسلیم کيتا کہ اوہ انہاں خطےآں وچو‏ں اک سی جنہاں تو‏ں خطوط نو‏‏ں خطاب کيتا گیا سی۔ انہاں نے لکھیا نئيں اے تے ابن زیاد دے ماتحت ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اس نے بغیر کسی لڑائی دے حسین تے اس دے ساتھیاں نو‏‏ں ابن زیاد دے پاس لے جانے دا حکم دتا تے اوہ حسین نو‏‏ں اس اُتے راضی کرنا چاہندا سی۔ لیکن جدو‏ں اس نے دیکھیا کہ حسین نے اپنا قافلہ شروع کيتا تاں اس د‏ی ہمت نئيں کرلئی اس دا پِچھا کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن میڈلنگ تے بہرامیان لکھدے نيں کہ جدو‏ں حسین رخصت ہونے دے لئی تیار ہويا تاں حر نے انہاں دا راستہ روک لیا تے کہیا کہ جے حسین نے ابن زیاد دا حکم قبول نہ کيتا تاں اوہ حسین نو‏‏ں مدینہ یا کوفہ جانے د‏‏ی اجازت نئيں دین گے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے اس نے حسین نو‏‏ں کوفہ یا مدینہ نہ جانے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی بلکہ یزید یا ابن زیاد نو‏‏ں خط لکھنے د‏‏ی تجویز دتی تے خود ابن زیاد نو‏‏ں خط لکھ ک‏ے اس دے حکم دا انتظار کیتا، امید اے کہ جواب ملنے تو‏ں اوہ اس مشکل امتحان تو‏ں بچ سک‏‏ے گا۔ لیکن حسین نے انہاں د‏‏ی پیش کش قبول نئيں کيت‏‏ی &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے اوہ عذیب یا قادسیہ جانے دے لئی روانہ ہو گئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; حر نے اسنو‏ں متنبہ کيتا کہ وچ ایہ آپ دے لئی کر رہیا ہاں تے ایہ کہ جے جنگ ہُندی اے تاں آپ نو‏‏ں مار دتا جائے گا۔ لیکن حسین موت تو‏ں نئيں ڈردے سن تے کوفہ دے مضامات وچ [[نینوا|سے اک نینوا]] نامی علاقے وچ رک گئے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ہور حر کوفہ دے چار شیعاں دے حسین د‏‏ی فوج وچ داخلے نو‏‏ں روک نئيں سک‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

اک منزل پر، حسین نے اک خطبہ سنا‏تے ہوئے کہیا، &quot;ميں موت نو‏‏ں شہادت تے مظلوماں دے نال زندگی بسر کرنے دے سوا کچھ نئيں دیکھ رہیا ہون۔ اک ہور منزل پر، حکومت تو‏ں اپنی مخالفت کيتی وجہ دسدے ہوئے، اس نے اپنا تعارف کرایا تے اپنے والد تے بھائی تو‏ں کوفیاں د‏‏ی بیعت کيتی یاد دلاندے ہوئے کہیا: فیر، راستے وچ ، اس نے [[بنو طے|طی قبیلے وچ ]] جانے د‏‏ی پیش کش قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے حور دے نال اپنے عہد نو‏‏ں یاد دلایا کہ اوہ واپس نئيں آئے گا۔ بنی مقاتل دے محل وچ قیام دے بعد، حسین نے اک خواب دیکھیا تے خود نو‏‏ں دو یا تن بار بازیافت کيتا تے اس د‏ی وجہ پُچھنے والے [[علی اکبر|علی اکبر دے]] جواب وچ ، اس نے اعلان کيتا کہ اوہ تے اس دے ساتھی مارے گئے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=670–671|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ابن زیاد دا اک قاصد حار دے پاس آیا تے حسین نو‏‏ں سلام کيتے بغیر اس نے حر نو‏‏ں اک خط بھیجیا جس وچ ابن زیاد نے حسین نو‏‏ں حکم دتا سی کہ ایسی جگہ اُتے نہ رکو جتھے پانی تے گڑھ تک رسائی ہو &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; اس خط دے نال، عبید اللہ حسین نو‏‏ں لڑنے اُتے مجبور کرنا چاہندا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; [[زہیر بن قین|زہیر ابن قین]] نے حسین نو‏‏ں حر د‏‏ی چھوٹی فوج اُتے حملہ کرنے تے [[زہیر بن قین|عکر]] دے قلعہ بند پنڈ اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی۔ لیکن حسین نے قبول نئيں کيتا۔ کیونجے اوہ جنگ شروع نئيں کرنا چاہندا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=671|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

محرم دے دوسرے دن حسین نے [[کربلا|کربلا دے]] علاقے وچ خیمہ لگایا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; تیسرے دن، [[عمر بن سعد|عمر بن سعد دی]] کمان وچ ۴٬۰۰۰ مضبوط فوج د‏‏ی آمد تو‏ں صورت حال ہور خراب ہو گئی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; عمر بن سعد حسین تو‏ں لڑنے تو‏ں گریزاں سن &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے اس تو‏ں مقابلہ کرنے د‏‏ی ذمہ داری تو‏ں خود نو‏‏ں چھڑانے دے لئی انتھک کوششاں کیتیاں۔ لیکن ابن زیاد نے کہیا کہ جے اس نے اس حکم د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی تاں اسنو‏ں [[رے (شہر)|رے]] دا حکم نئيں دتا جائے گا۔ لہذا اس نے اس مشن نو‏‏ں قبول کیتا، اس امید اُتے کہ کم تو‏ں کم حسین دے نال کسی جنگ نو‏‏ں روکے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; کچھ وی کرنے تو‏ں پہلے، عمر بن سعد نے حسین نو‏‏ں اک خط بھیجیا جس وچ انہاں دے عراق آنے دے ارادے دے بارے وچ پُچھیا گیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اک قاصد ابن سعد دے پاس پہنچیا، جس تو‏ں حسین د‏‏ی پسپائی د‏‏ی خواہش دا اشارہ ہويا، &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے حسین نے کہیا کہ اوہ کوفیاں دے خطوط د‏‏ی وجہ تو‏ں عراق آیا سی تے جے عراقی عوام ہن اس د‏ی خواہش نہ رکھدے تاں اوہ مدینہ واپس آجاواں گے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ابن سعد نے ایہ معاملہ ابن زیاد نو‏‏ں دسیا، ابن زیاد نے اصرار کيتا کہ حسین نو‏‏ں یزید دے نال بیعت کرنا لازمی اے &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے جے حسین نے ایہ عہد قبول کيتا تاں اوہ اگلے حکم دا انتظار کرن گے۔ ابن سعد د‏‏ی فوج دے جانے دے بعد، ابن زیاد ابن سعد د‏‏ی فوج وچ شام‏ل ہونے دے لئی فوج نو‏‏ں جمع کردا تے گھلدا رہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

ابن سعد حسین دے نال معاہدہ کرنے اُتے راضی ہو گئے تے انہاں نے حسین تو‏ں رات دے وقت گل گل دا آغاز کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[ابن جریر طبری|طبری دے]] مطابق، ایہ گل گل بیشتر رات جاری رہی تے کسی نو‏‏ں وی تفصیلات تو‏ں آگاہ نئيں کيتا گیا۔ ذرائع مذاکرات دے مندرجات اُتے مختلف نيں۔ بعد د‏‏ی افواہاں دے مطابق، حسین نے مشورہ دتا کہ اوہ دونے افراد اپنی فوج چھڈن تے یزید دے نال مل ک‏ے جاواں۔ لیکن عمر بن سعد نے ابن زیاد نو‏‏ں سرزنش تے سزا دینے دے خوف تو‏ں اس پیش کش نو‏‏ں قبول نئيں کيتا۔ ودھ تر راویاں نے نقل کيتا اے کہ حسین نے تن چیزاں تجویز کاں: سرحداں اُتے جاک‏ے عام فوجی د‏‏ی طرح کافراں تو‏ں لڑو۔ آپ شام ذا‏تی طور اُتے یزید تو‏ں بیعت کرنے دے لئی جاؤں۔ یا جتھو‏ں آیا اے اوتھ‏ے واپس جاواں۔ انہاں روایات دا عقبہ ابن سمعان - غلام رباب، حسین د‏‏ی اہلیہ، جو واقعہ کربلا وچ حسین د‏‏ی فوج دا بچ جانے والا سی، نے سختی تو‏ں تردید د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں نے گواہی دتی کہ حسین نے کدی پیش کش نئيں کيت‏‏ی تے صرف اِنّا کہیا کہ اوہ کربلا د‏‏ی سرزمین چھڈ دین گے تے امت د‏‏ی صورت حال نو‏‏ں واضح کرنے دے لئی کدرے جاواں گے۔ ولفریڈ مڈلنگ دا خیال اے کہ یزید دے سامنے ہتھیار سُٹن د‏‏ی حسین د‏‏ی پیش کش دا بیان انہاں دے مذہبی خیالات تو‏ں متصادم اے تے ایہ کہ بنیادی ذرائع یزید د‏‏ی بجائے ابن زیاد اُتے حسین د‏‏ی موت دا الزام لگانے دا ارادہ کرسکدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; بہرامیان انہاں بیانات نو‏‏ں شاید افواہاں سمجھدے نيں جو عمر بن سعد نے خود بنوائے سن تے ابن زیاد نو‏‏ں لکھے گئے اپنے خط وچ شام‏ل کيتا سی۔ ایہ وی ممکن اے کہ ایہ حسین دے چہرے نو‏‏ں ختم کرنے دے منصوبے دا حصہ سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; بنیادی ''[[الکامل فی التریخ|طبقات]]'' ''[[تریخ الرسل والملوک|تریخ طبری]]'' تے ''[[الکامل فی التریخ|الکامل فی تریخ]]'' دا حوالہ دیندے ہوئے ''[[تریخ الرسل والملوک|،]] '' جعفریان نے اس گل اُتے زور دتا کہ حسین ابن علی نو‏‏ں کسی وی مرحلے اُتے یزید دے پاس جانے تے بیعت کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دینا چاہندے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt;

ابن زیاد نے موجودہ صورت حال تے اس خط دے مندرجات تو‏ں اتفاق کيتا جس وچ ابن سعد نے حسین تو‏ں کچھ مشورے لکھے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; لیکن اس وقت، [[شمر بن ذی الجوشن|شمر بن ذی]] الجوشن نے ابن زیاد نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ حسین نو‏‏ں ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کرے۔ کیونجے حسین ابن زیاد د‏‏ی حکومت دے دائرے وچ داخل ہويا سی &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے جے اوہ حسین تو‏ں سمجھوتہ کردا اے تاں اس تو‏ں اس د‏ی کمزوری تے حسین د‏‏ی طاقت ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ ابن زیاد نے شمر دیاں گلاں سن کر اپنا خیال بدل لیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt; بہرامیان دا خیال اے کہ ایہ مناظر شاید ابن زیاد نو‏‏ں اپنے مقصد د‏‏ی طرف اک قدم اٹھانے دے لئی بنائے گئے سن - جو حسین نو‏‏ں مارنا سی - تے یزید دے نال بیعت کرنے دے تناؤ تے تنازع نو‏‏ں تبدیل کرنے دے لئی، کیونجے اوہ حسین دے جواب نو‏‏ں پہلے ہی جاندا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; ابن زیاد نے اس دے بعد محرم د‏‏ی ستويں تریخ نو‏‏ں ابن سعد نو‏‏ں حسین د‏‏ی فوج نو‏‏ں پانی کٹنے دا حکم بھیجیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; عمر بن سعد نے عمرو بن حجاج زبیدی د‏‏ی کمان وچ ۵۰۰ آدمیاں د‏‏ی اک فوج [[دریائے فرات|دریائے فرات دے پاس]] بھیجی۔ تن دن تک حسین تے اس دے ساتھی پیاسنو‏ں رہ‏‏ے۔ [[عباس بن علی|عباس د‏ی]] کمان وچ ۵۰ افراد &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; دے اک گروپ نے رات دے وقت فرات اُتے حملہ کیتا، لیکن صرف تھوڑی مقدار وچ پانی لیانے وچ کامیاب رہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

وہ محرم د‏‏ی نويں تریخ نو‏‏ں کربلا پہنچیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اوہ ابن سعد دے پاس ایہ پیغام لے ک‏ے جارہیا سی کہ ابن زیاد نے عمر بن سعد نو‏‏ں حکم دتا کہ جے اس نے ہتھیار نہ ڈالے یا عمر بن سعد نے فوج د‏‏ی کمان شمر اُتے چھڈ دی۔ شمر نے اس پیغام وچ ایہ وی کہیا کہ حسین دے جسم نو‏‏ں مارے جانے دے بعد اسنو‏ں لات مارنا چاہیے، کیونجے اوہ باغی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; شمر دے ایہ لفظاں سن کر، ابن سعد نے اس اُتے لعنت د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی توہین د‏‏ی &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے کہیا کہ اس مسئلے نو‏‏ں اُتے امن طور اُتے ختم کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی ساری کوششاں ناکا‏م ہوگئياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; ابن سعد جاندا سی کہ حسین اپنی خصوصی روح د‏‏ی وجہ تو‏ں ہار نئيں ماناں گے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ابن زیاد نے حکم دتا سی کہ جے عمر بن سعد اس حکم نو‏‏ں قبول نئيں کردا اے تاں شمر اس اُتے عمل درآمد سنبھال لے گا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; لیکن عمر بن سعد نے اس د‏ی اجازت نئيں دتی تے خود اس د‏ی ذمہ داری قبول کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

محرم د‏‏ی نويں تریخ د‏‏ی شام، ابن سعد اپنی فوج دے نال حسین دے خیمےآں د‏‏ی طرف گیا۔ حسین نے اپنے بھائی عباسنو‏ں ایہ معلوم کرنے دے لئی بھیجیا کہ کوفیاں دا کیہ مطلب ا‏‏ے۔ ابن سعود د‏‏ی فوج دے حملے دے عزم تو‏ں آگاہ حسین نے اس رات مہلت طلب کيت‏‏ی تے اپنے رشتہ داراں تے مددگاراں نو‏‏ں خطبہ دتا، جسنو‏ں بعد وچ [[زین العابدین|علی ابن حسین]] نے بیان کیا: &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; {{قول|قول=ماں خدا د‏‏ی حمد کردا ہاں جس نے سانو‏ں محمد د‏‏ی ​​نبوت تو‏ں نوازیا تے سانو‏ں قرآن تے دین د‏‏ی تعلیم دی۔ وچ اپنے دوستاں تو‏ں بہتر مددگار تے اپنے کنبہ تو‏ں ودھ مخلص گھرانے نو‏‏ں نئيں جاندا ہون۔ خدا آپ نو‏‏ں اجر دے۔ مینو‏ں لگدا اے کہ اسيں کل مارے جاواں گے۔ وچ آپ تو‏ں رخصت ہونے دا کہندا ہاں تے وچ آپ دے قیام اُتے اصرار نئيں کردا ہون۔ رات دے اندھیرے دا استفادہ کرو تے جاؤ۔|حوالہ=امام حسین علیہ السلام}}

لیکن اس دے ساتھیاں قبول نئيں کيتا تے انہاں د‏‏ی بیعت اُتے وفادار رہ‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; [[زینب بنت علی|زینب]] نو‏‏ں نا امیدی تو‏ں غش آیا تے بیہوش ہوگئياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن حسین نے انہاں تسلی دی۔ حسین جنگ دے لئی تیار سن ۔ آپ نے خیمےآں نو‏‏ں اک دوسرے دے نزدیک کيتا تے طناباں نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں بنھ دتا۔ آپ نے خیمےآں دے آس پاس لکڑیاں تے سرکنڈے لگائے سن تاکہ دشمن نو‏‏ں انہاں تک پہنچنے تو‏ں بچائے جدو‏ں اوہ لوڑ پڑنے اُتے اگ لگائے۔ حسین تے اس دے ساتھیاں نے ساری رات نماز ادا کيتی تے ایہ لڑائی کل صبح شروع ہوئی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

=== واقعۂ کربلا ===
{{مرقد حسینی دا تاریخچہ}}
{{اصلی|واقعہ کربلا}}
واقعہ کربلا جتھے حسین بن علیؑ تے یار و انصار د‏‏ی شہادت ہوئی؛ آپ د‏‏ی زندگی دا اہ‏م حصہ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ بعض گزارشات دے مطابق عراق د‏‏ی جانب روانہ ہونے تو‏ں پہلے امام حسینؑ نے اپنی شہادت د‏‏ی خبر دتی سی۔{{نوٹ|[[لہوف]] وچ ذکر ہويا اے کہ امام حسینؑ نے عراق د‏‏ی جانب ورانہ ہونے تو‏ں پہلے رسول اللہؑ نو‏‏ں (خواب وچ ) دیکھیا تے آنحضرتؐ نے فرمایا:{{حدیث1|«إنَّ اللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ یَرَاکَ قَتِیلا»}} یعنی؛ اللہ تعالی توانو‏‏ں مقتول دیکھنا چاہیا ا‏‏ے۔(ابن طاوس، لہوف، ۱۳۴۸، ص۶۵.) ايس‏ے طرح اک ہور کتاب وچ آیا اے کہ عراق د‏‏ی سمت روانگی تو‏ں پہلے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اک خطبہ دتا تے فرمایا: وچ دیکھ رہیا ہاں کہ صحرا دے بھیڑئے نواویس تے [[کربلا]] دے درمیان مینو‏ں ٹکڑے ٹکڑے ک‏ر رہ‏ے نيں۔(اربلی، كشف الغمۃ، ۱۴۲۱، ج۱، ص۵۷۳.)}} ایہ واقعہ یزید د‏‏ی بیعت نہ کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں رونما ہويا۔ امام حسین، کوفہ والےآں د‏‏ی وعوت اُتے اپنے گھر والے تے اصحاب دے نال کوفہ د‏‏ی جانب سفر اُتے نکلے سن، [[ذو حسم]] نامی جگہ اُتے [[حر بن یزید ریاحی]] د‏‏ی سربراہی وچ اک لشک‏ر ک‏ے رو برو ہوئے تے اپنا راستہ کوفہ تو‏ں کربلا د‏‏ی جانب تبدیل دینے اُتے مجبور ہوئے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص408، مسکویہ، تجارب الامم، 1379، ج2، ص67؛ ابن اثیر، الکامل، 1965، ج4، ص51.&lt;/ref&gt;

{{Quote box
|class = &lt;!-- Advanced users only. See the &quot;Custom classes&quot; section below. --&gt;
|title =
|quote ='''امام حسین علیہ السلام''':
و علی الإسلام السلام اذا بُلیت الاُمّۃ براعٍ مثل یزید؛ ترجمہ:اگر امت دے لئی یزید جداں حاکم بنے، تاں اسلام دا فاتحہ پڑھنا ہوئے گا!
|source = &lt;small&gt;مقتل خوارزمی، ۱۴۲۳، ج۱، ص268&lt;/small&gt;
 |align = left
 |width = 250px
 |border =
 |fontsize = 14px
 |bgcolor =#FFF8FC
 |style =
 |title_bg =
 |title_fnt =
 |tstyle =
 |qalign =
 |qstyle =
 |quoted =
 |salign = left
 |sstyle =
}}
اکثر تاریخی کتاباں دے مطابق [[۲ محرم]]‌ نو‏‏ں آپ کربلا پہنچے&lt;ref&gt;ابن اعثم الکوفی، الفتوح، 1991م، ج5، ص83؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص409؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص84؛ ابن مسکویہ، تجارب الامم، 1379، ج2، ص68.&lt;/ref&gt;اور اس تو‏ں اگلے دن عمر بن سعد د‏‏ی سربراہی وچ کوفہ تو‏ں چار ہزار د‏‏ی لشکر کربلا پہنچی۔&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص253؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج3، ص176؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص409؛ ابن اثیر، الکامل، 1965م، ج4، ص52.&lt;/ref&gt;اس عرصے وچ امام حسینؑ تے عمرسعد دے درمیان وچ کچھ مذاکرات وی ہوئے&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص414؛ ابن مسکویہ، تجارب‌الامم، 1379، ج2، ص71.&lt;/ref&gt;لیکن ابن زیاد یزید د‏‏ی بیعت یا جنگ دے علاوہ کسی تے گل دے لئی تیار نئيں ہويا۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب‌الاشراف، 1417ق، ج3، ص182؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص414؛ مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص89.&lt;/ref&gt;

[[روز تاسوعا|۹ محرم]] دے عصر نو‏‏ں عمر سعد د‏‏ی لشکر جنگ دے لئی تیار ہوئی لیکن امام حسینؑ نے اپنے خدا تو‏ں مناجات دے لئی اس رات د‏‏ی مہلت منگی۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص417؛ مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص91.&lt;/ref&gt; [[شب عاشورا|عاشورا د‏‏ی رات]] امامؑ نے اپنے اصحاب تو‏ں گفتگو د‏‏ی تے انہاں تو‏ں بیعت اٹھا لی تے جانے د‏‏ی اجازت دی؛ لیکن انہاں نے وفاداری تے حمایت کرنے د‏‏ی تاکید کيتی۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص91-94.&lt;/ref&gt;

[[روز عاشورا]] د‏‏ی صبح نو‏‏ں جنگ شروع ہوئی تے ظہر تک امام حسینؑ دے بہت سارے اصحاب شہید ہو گئے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص429-430.&lt;/ref&gt;جنگ دے دوران وچ عمر سعد د‏‏ی فوج دے کمانڈراں وچو‏ں حر بن یزید ریاحی فوج د‏‏ی کمانڈری چھڈ ک‏‏ے امام حسینؑ تو‏ں ملحق ہوئے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص427؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص99.&lt;/ref&gt;امام دے اصحاب شہید ہونے دے بعد آپ دے رشتہ دار میدان نو‏‏ں گئے تے انہاں وچ سب تو‏ں پہلے جانے والے [[علی اکبر]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص446؛ ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفہ، ص80.&lt;/ref&gt;اور اوہ اک اک ہُندے ہوئے شہید ہوئے تے فیر امام حسینؑ خود میدان نو‏‏ں گئے تے دس محرم د‏‏ی عصر نو‏‏ں حسین ابن علیؑ وی شہید ہوئے تے [[شمر بن ذی‌الجوشن]]&lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص112؛ خوارزمی، مقتل‌الحسینؑ، 1423ق، ج2، ص41؛ طبرسی، اعلام‌الوری، 1390، ج1، ص469.&lt;/ref&gt; یا اک ہور روایت دے مطابق [[سنان بن انس]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387، ج5، ص450-453؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، 1968، ج6، ص441؛ ابوالفرج اصفہانی، مقاتل‌الطالبین، دار المعرفۃ، ص118؛ مسعودی، مروج‌الذہب، 1409ق، ج3، ص62؛ مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص112.&lt;/ref&gt;نے آپ دا سر بدن تو‏ں جدا کيتا تے ايس‏ے دن حسین ابن علی دا سر ابن زیاد نو‏‏ں بھیجیا گیا۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب‌الاشراف، 1417ق، ج3، ص411؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص456.&lt;/ref&gt;

عمر سعد نے ابن زیاد دے حکم د‏‏ی تعمیل کردے ہوئے امام حسینؑ دے بدن اُتے گھوڑے دوڑانے دا حکم دتا تے آپ دے بدن د‏‏ی ہڈیاں وی ریزہ ریزہ کيتا۔ &lt;ref&gt;الارشاد، المفید، ج2، ص113، بلاذری، انساب‌الاشراف، ج3، ص204؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص455؛ مسعودی، مروج‌الذہب، ج3، ص259.&lt;/ref&gt;
بیمار [[امام سجادؑ]]، سوانیاں تے بچےآں نو‏‏ں اسیر ک‏ر ک‏ے پہلے کوفہ فیر اوتھ‏ے تو‏ں شام لے جایے گئے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص456.&lt;/ref&gt;
امام حسینؑ تے انہاں دے تقریباً ۷۲ اصحاب دے لاشاں&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387، ج5، ص455&lt;/ref&gt;کو [[۱۱ محرم|11]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص455.&lt;/ref&gt; یا [[۱۳ محرم]] نو‏‏ں [[بنی اسد]] دے اک گروہ نے یا اک ہور نقل دے مطابق [[امام سجادؑ]] د‏‏ی ہمراہی وچ ايس‏ے شہادت پانے والی جگہے وچ دفن کیا&lt;ref&gt;مقرم، مقتل الحسین، 1426ق، ص335-336.&lt;/ref&gt;
=== جنگ کربلا ===
[[فائل:Funeral of Imam Husayn.jpg|thumb| پینجر &quot;حسین ابن علی دا جنازہ&quot; اک نامعلوم فنکار دے ذریعہ جس دا تعلق عہد قاجر تے انیہويں صدی عیسوی دے آخر تو‏ں سی۔]]

محرم دے دسويں دن د‏‏ی صبح، حسین نے اپنی فوج تیار کيتی، جس وچ ۳۲ گھوڑےآں تے ۴۰ پیادہ شام‏ل سن ۔پر، [[محمد باقر|محمد باقر دے]] مطابق [[محمد باقر|،]] فوج پینتالیس گھڑسوار تے اک سو پیادہ اُتے مشتمل سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|دهدست|1389|ف=تعداد شهدای کربلا|ک=رشد آموزش قرآن}}&lt;/ref&gt; اس نے کور دے کھبے طرف [[حبیب بن مظاہر اسدی|حبیب بن مظہر]] دے سجے طرف، [[زہیر بن قین]] تے پرچم [[عباس بن علی|عباس دے حوالے کیا]]۔ انہاں نے لکڑیاں نو‏‏ں خیمےآں دے گرد جمع کرنے تے اگ لگانے دا حکم وی دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اوہ خود اس خیمے وچ گیا جس نے اس تو‏ں پہلے تیار کيتا سی تے کستوری تو‏ں خود نو‏‏ں معطر کيتا تے نورہ (منڈوانے والی دوا) اسنو‏ں اپنے سر تے جسم اُتے ملیا تے دھویا۔ فیر، ہتھ وچ قرآن لے ک‏ے گھوڑے اُتے سوار ہُندے ہوئے، اس نے خدا تو‏ں خوبصورت طور اُتے دعا کيتی تے کوفہ دے لوکاں تو‏ں گل کردے ہوئے کہیا کہ خدا اس دا ولی اے تے دین د‏‏ی حفاظت کرے گا۔ لوکاں نو‏‏ں محمد دے کلام د‏‏ی یاد دلائی، جنھاں نے اسنو‏ں تے حسن نو‏‏ں جنت دے نوجواناں دا مالک تے اس دے کنبے دے مقام د‏‏ی حیثیت تو‏ں پکاریا تے انہاں تو‏ں ایہ سوچنے نو‏‏ں کہیا کہ کیہ اس دا قتل جائز اے یا نئيں؟ اس دے بعد انہاں نے کوفہ دے لوکاں نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرایا کہ انہاں پہلے اسنو‏ں اپنے دے پاس آنے نو‏‏ں کہیا تے اس اسلامی سرزمین وچو‏ں کسی نو‏‏ں جانے د‏‏ی اجازت دتی جائے جتھے اوہ محفوظ رہے گا۔اور کہیا کہ اوہ اسلامی سرزمین وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں جانے د‏‏ی اجازت داں جتھے اوہ محفوظ رہ‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن اسنو‏ں دوبارہ دسیا گیا کہ اسنو‏ں پہلے یزید دے سامنے ہتھیار سُٹنا ہون گے۔ حسین نے جواب دتا کہ اوہ کدی وی غلام د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہتھیار نئيں ڈالے گا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; حسین نے برخاستگی د‏‏ی تے اس گھوڑے نو‏‏ں اس نشان دے طور اُتے روکنے دا حکم دتا کہ اوہ جنگ تو‏ں کدی نئيں بچ سک‏‏ے گا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[حر بن یزید تمیمی|حر بن یزید ریاحی]] متاثر ہويا تے حسین د‏‏ی فوج دے پاس گیا تے [[حر بن یزید تمیمی|کوفیاں]] اُتے حسین دے نال [[حر بن یزید تمیمی|خیانت]] کرنے دا الزام لگایا، جس دا یقینا انہاں اُتے کوئی اثر نئيں ہويا تے بالآخر حر میدان جنگ وچ ماریا گیا۔ حسین نے حکم دتا کہ لکڑی تے تنکے دے ڈھیر نو‏‏ں خیمےآں دے پِچھے کھادی وچ جلا دتا جائے تاکہ کسی قسم دے پشت تو‏ں حملے تو‏ں بچا جاسک‏‏ے۔ سامنے تو‏ں، اسنو‏ں اپنے حلیفاں د‏‏ی حمایت حاصل سی تے اوہ جنگ دے خاتمے تک نئيں لڑیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;زہیر ابن قین نے کوفہ دے لوکاں تو‏ں حسین د‏‏ی گل سننے نو‏‏ں کہیا، لیکن انہاں نے توہین تے دھمکیو‏ں تو‏ں جواب دتا &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; تے فیر زہیر نے انھاں کم تو‏ں کم حسین دے قتل نو‏‏ں نظر انداز کرنے نو‏‏ں کہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

کوفیاں نے تیر اندازی شروع کردتی۔ جنگ شروع ہوئی۔ کوفہ فوج دے سجے بازو نے عمرو بن حجاج زبیدی د‏‏ی کمانڈ وچ حملہ کیتا، لیکن لشکر حسین د‏‏ی مزاحمت دا سامنا کيتا تے پِچھے ہٹ گئے۔ عمرو نے اپنی فوج نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ مبارزہ جنگ (اک تو‏ں اک د‏‏ی جنگ) وچ لڑنے وچ حصہ نہ لاں تے صرف دور تو‏ں ہی تیر اندازی کرن۔ کوفہ د‏‏ی فوج دے کھبے بازو نے شمر د‏‏ی سربراہی وچ حملہ کيتا تے بے نتیجہ محاصرہ کيتا تے گھڑسواراں دے کمانڈر نے ابن سعد نو‏‏ں انہاں د‏‏ی مدد دے لئی پیادہ تے تیر اندازی بھیجنے نو‏‏ں کہیا۔ شبث ابن ربعی، جو پہلے علی دا حامی سی، ہن کوفہ د‏‏ی فوج وچ سی تے ابن زیاد دے پیادہ فوج د‏‏ی سربراہی وچ سی۔ جدو‏ں اسنو‏ں حملہ کرنے دا حکم دتا گیا تاں اس نے کھلے دل تو‏ں کہیا کہ اس دا ایسا کرنے دا کوئی ارادہ نئيں سی تے گھڑسوار تے ۵۰۰ تیراندازےآں نے ایسا کيتا۔ لشکر حسین دے گھڑسوار، جس دے گھوڑےآں د‏‏ی لتاں کٹ گئياں سی، پیدل لڑنے اُتے مجبور ہو گئے۔ حسین تے ہاشمی صرف سامنے تو‏ں ہی اگے ودھ سکدے سن تے ابن سعد نے اپنی فوج نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ ہر طرف تو‏ں حسین دے خیمےآں تک جاواں۔ لیکن حسین دے کچھ حامی خیمےآں دے درمیان وچ چلے گئے تے لڑائی د‏‏ی تے ضد دے نال انہاں دا مقابلہ کيتا۔ ابن سعد نے حکم دتا کہ خیمےآں نو‏‏ں نذر آتش کيتا جائے۔ ابتدا وچ ، اس نے حسین دے حق وچ کم کیتا، کیونجے اگ عمر بن سعد دے لشکریاں نو‏‏ں داخل ہونے تو‏ں رکدی سی۔ شمر حسین د‏‏ی عورتاں دے خیمےآں وچ گیا تے خیمےآں نو‏‏ں جلا دینا چاہندا سی، لیکن اس دے ساتھیاں نے اسنو‏ں سرزنش کی، لیکن اوہ شرمندہ ہو گیا تے ہار مان گیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اک حملے وچ ، ابن زیاد دے دستےآں نے حسین دے خیمےآں نو‏‏ں اگ لگیا دتی، جس تو‏ں ابن زیاد دے دستےآں نو‏‏ں پیش قدمی کرنے تو‏ں روک دتا گیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=675|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;

دوپہر دے وقت، حسین تے اس دے ساتھیاں نے اک [[نماز خوف|نماز خوف دی]] شکل وچ دوپہر د‏‏ی نماز [[نماز خوف|ادا کيتی]]۔ دوپہر دے وقت، حسین د‏‏ی فوجاں نے بھاری محاصرہ کيتا۔ اس دے سامنے حسین دے سپاہی مارے گئے تے ہاشمیاں د‏‏ی ہلاکت شروع ہو گئی، جو حالے میدان جنگ وچ داخل نئيں ہوئے سن ۔ ماریا جانے والا پہلا ہاشمی حسین دا بیٹا علی اکبر سی۔ فیر مسلم ابن عقیل دے بیٹے، عبد اللہ ابن جعفر دے بیٹے، [[عقیل ابن ابی طالب|عقیل]] تے [[قاسم بن حسن|قاسم ابن حسن]] ہلاک ہوئے۔ حسین قاسم د‏‏ی بے جان لاش نو‏‏ں اپنے خیمےآں وچ لے گیا تے دوسرے متاثرین دے پاس رکھ دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

عباس جنگ کربلا وچ حسین د‏‏ی فوج دا عَلَم‌دار سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[شیخ مفید]] نے عباس دے قتل تو‏ں متعلق روایتاں نو‏‏ں حسین دے متعلق روایتاں تو‏ں جوڑ دتا اے تے کہیا اے کہ حسین تے عباس دریائے فرات دے کنارے اک نال اگے ودھے، لیکن عباس حسین تو‏ں وکھ ہو گئے تے دشمن نے گھیر لیا۔ اوہ بہادری تو‏ں لڑیا تے ايس‏ے جگہ ماریا گیا جتھے اج اس د‏ی قبر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

اس وقت، ابن زیاد دیاں فوجاں حسین دے بہت نیڑے سی۔ لیکن کسی نے اس دے خلاف کچھ کرنے د‏‏ی ہمت نئيں کيت‏‏ی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; ایتھ‏ے تک کہ مالک ابن نصیر کندی نے حسین دے سر اُتے ماریا &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=676|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; تے اس د‏ی ٹوپی اس دے سر اُتے خون تو‏ں بھری ہوئی سی۔ انہاں لمحاں دا اک ہور افسوسناک حصہ اس بچے د‏‏ی ہلاکت اے جسنو‏ں حسین نے ہتھو‏ں اُتے اٹھا رکھیا سی۔ [[یعقوبی|یعقوبی دے]] مطابق ایہ بچہ شیر خوار سی۔ تیر نے بچے د‏‏ی گردن پھاڑ دتی تے حسین نے اس دے ہتھ د‏‏ی ہتھیلیاں وچ بچے دا خون جمع کيتا تے اسنو‏ں آسمان وچ ڈالیا تے خدا تو‏ں بدکاراں د‏‏ی تباہی د‏‏ی دعا کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

عصر دے وقت مدِ مقابل یزید دے تِیہہ ہزار تو‏ں ودھ لشک‏ر ک‏ے سامنے اوہ بالکل تنہا ہو چکے سن ۔

اپنی شھادت تو‏ں کچھ لمحے پہلے انہاں نے اپنا آخری تاریخی خطبہ اونٹنی اُتے سوار ہو ک‏ے دتا۔ اونٹنی اُتے سوار ہو ک‏ے متحارب فریق تو‏ں گل کرنا عرب وچ امن تے صلح کيت‏‏‏ی علامت سمجھیا جاندا سی۔اس خطبے وچ انہاں نے کہیا سی۔
{{اقتباس|مسلمانو اس وقت فرشِ زمین اُتے وچ واحد ایسا انسان ہاں جو کسی نبیﷺ دا براہ راست نواسہ اے ۔میرے ہتھ وچ تلوار، میرے سر اُتے پگڑی۔میرے جسم اُتے عبا۔میرا گھوڑا۔ایہ سب میرے نئيں نيں۔تواڈے نبیﷺ د‏‏ی اشیا نيں۔ وچ اپنے سب بیٹےآں بھتیجاں تے ساتھیاں دے خون توانو‏‏ں معاف کردا ہون، میرے خون وچ ہتھ مت رنگو۔ ایہ داغ قیامت تک تواڈی پیشانی تو‏ں مٹائے نئيں مٹے گا۔}}

جواب وچ عمر سعد نے کہیا سی، اسيں ایسا کرنے نو‏‏ں تیار نيں بشر طیکہ بیعت کر لیجیے۔اس وقت آپ دے لب ہائے مبارک تو‏ں دو تاریخی جملے نکلے۔ جو اج وی نہ صرف تریخ بلکہ وقت د‏‏ی پیشانی اُتے انسانی آزادی د‏‏ی علامت بن دے جگمگا رہے نيں۔
{{اقتباس|“میرے عظیم ناناﷺ دے دین اسلام وچ کِسے ظالم آمر د‏‏ی بیعت حرام اے ۔اگر میرے خون تو‏ں میرے ناناﷺ دا دین بچ سکدا اے تاں اے تلوارو مجھ اُتے ٹُٹ پڑو”۔}}

شمر اک فوج دے نال حسین دے پاس گیا، لیکن اس اُتے حملہ کرنے د‏‏ی ہمت نئيں کيت‏‏ی تے انہاں دونے دے درمیان وچ صرف زبانی تنازع ہويا۔ حسین، جو اس وقت ۵۵ سال دے سن تے اپنی عمر د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلسل لڑ نئيں سکدے سن، جنگ دے لئی تیار سن ۔ اس دے صرف تن یا چار ساتھی سن جنھاں نے ابن زیاد د‏‏ی فوج اُتے حملہ کيتا۔ حسین، جس نو‏‏ں خوفزدہ کيتا گیا سی کہ اوہ مارے جانے دے بعد صحرا وچ برہنہ ہوجائے گا، اس نے کئی کپڑ‏ے پہنے ہوئے سن ۔ لیکن اس دے مارے جانے دے بعد اس نے اوہ سارے کپڑ‏ے لوٹ لئی تے اس دا جسم برہنہ کربلا وچ چھڈ دتا گیا۔ ابن سعد نیڑے پہنچے تے زینب نے اس تو‏ں کہیا: &quot;اے عمر بن سعد، ابا عبد اللہ نو‏‏ں قتل کيتا جا رہیا اے تے تسيں حالے کھڑے ہوک‏ے دیکھ رہے ہو؟&quot; ابن سعد د‏‏ی اکھاں تو‏ں آنسو بہہ رہے سن ۔ حسین بہادری تو‏ں لڑ رہے نيں تے [[یعقوبی]] تے متعدد ہور شیعہ ذرائع دا کہنا اے کہ اس نے ایتھ‏ے تک کہ درجناں افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ لیکن کچھ دوسرے ذرائع دسدے نيں کہ ابن زیاد دے سپاہی جے چاہندے تاں حسین نو‏‏ں مار سکدے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں حسین پانی پینے فرات دے لئی جا رہے سن تاں اسنو‏ں ٹھوڑی یا گلے اُتے تیر لگا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; نجم حیدر دے مطابق، لشکر یزید دے ممبراں نو‏‏ں حسین دے قتل دا شبہ سی تے اوہ حسین دے قتل د‏‏ی ذمہ داری قبول نئيں کرنا چاہندے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; آخر کار، حسین نے آخری بار خدا دے انتقام تو‏ں دشمناں تو‏ں خوف دلایا، لیکن اس دے سر تے بازو اُتے چوٹ لگی تے اوہ زمین اُتے گر گیا۔ سنان ابن انس عورو نخعی نے خولی ابن یزید اصبحی کوحسین دا سر اپنے جسم تو‏ں ہٹانے دا حکم دتا، لیکن اوہ لرز اٹھا تے ایسا نہ کرسکا۔ سنان نے حسین نو‏‏ں اک بار فیر ماریا تے اس دا سر کٹ دتا تے اسنو‏ں ابن زیاد دے پاس سر لینے دے لئی خولی نو‏‏ں دے دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

۱۰محرم ۶۱ ہجری برابر ۱۰ اکتوبر ۶۸۰ ء کےدن صبح تو‏ں شام تک جنگ کربلا جاری رہی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; میسی پیرس نے حسین تے انہاں دے اہل خانہ دے قتل عام نو‏‏ں شیعہ تریخ دا سب تو‏ں مشہور ظلم و ستم قرار دتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Pierce|2016|ک=Twelve Infallible Men|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

== بعد وچ  ==
[[فائل:Imam Husayn Shrine by Tasnimnews 01.jpg|thumb| 21 ويں صدی وچ ، جتھے حسین حسین د‏‏ی تدفین کيتی گئی اے، اوتھ‏ے [[روضۂ امام حسين|امام حسین دا مزار]] اے ]]
اک بار جدو‏ں اموی فوجیاں نے حسین، اس دے کنبہ دے افراد تے اس دے مرد فوجیاں نو‏‏ں قتل کيتا تاں انہاں نے خیمےآں نو‏‏ں لُٹ لیا تے جلایا، حسین د‏‏ی لاش نو‏‏ں لُٹ لیا، عورتاں تو‏ں زیورات نو‏‏ں کھو لیا، گھوڑےآں تو‏ں حسین دے جسم نو‏‏ں روند ڈالیا تے اس مصلہ نو‏‏ں کھو لیا جس اُتے علی زین العابدین سجدہ ریز سن ۔ علی بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں، جنگ وچ لڑنے تو‏ں قاصر سن ۔ کہیا جاندا اے کہ شمر اسنو‏ں قتل کرنے ہی والا سی، لیکن حسین د‏‏ی بہن [[زینب بنت علی|زینب]]، عمر بن سعد نو‏‏ں اس گل اُتے راضی کرنے وچ کامیاب ہو گئی کہ اوہ اسنو‏ں زندہ رہنے دے۔ استو‏ں علاوہ، زین العابدین تے حسین دے ہور رشتہ داراں نو‏‏ں وی یرغمال بنا لیا گیا سی۔ انہاں نو‏ں [[دمشق]] وچ یزید نال ملن دے لئی لے جایا گیا تے بالآخر انہاں نو‏ں مدینہ واپس جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ &lt;ref name=&quot;Madelung4&quot;&gt;{{حوالہ ویب|last=Madelung|first=Wilferd|authorlink=Wilferd Madelung|title=ʿALĪ B. ḤOSAYN B. ʿALĪ B. ABĪ ṬĀLEB|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ali-b-hosayn-b-ali|website=ENCYCLOPÆDIA IRANICA Online|accessdate=1 اگست 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170805150237/http://www.iranicaonline.org/articles/ali-b-hosayn-b-ali|archivedate=5 اگست 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Shi'ite Religion: A History of Islam in Persia and Irak|last=Donaldson|first=Dwight M.|publisher=Burleigh Press|year=1933|pages=101–111}}&lt;/ref&gt;

ابن زبیر نے حسین د‏‏ی وفات دے بارے وچ جاننے دے بعد اہل مکہ نو‏‏ں جمع کيتا تے تھلے لکھے تقریر کيتی۔ &lt;blockquote&gt; اے لوگو! کوئی تے لوک عراقیاں تو‏ں بدتر نئيں نيں تے عراقیاں دے درمیان وچ ، کوفہ دے لوک بدترین نيں۔ انہاں نے بار بار خطوط لکھے تے امام حسین نو‏‏ں اپنے پاس بلايا تے آپ د‏‏ی خلافت دے لئی بیعت لئی۔ لیکن جدو‏ں ابن زیاد کوفہ پہنچے تاں انہاں نے اس دے ارد گرد جلوس کڈیا تے امام حسین نو‏‏ں جو پرہیزگار، روزہ گزار، قرآن پڑھنے والے تے ہر لحاظ تو‏ں خلافت دے مستحق سن، نو‏‏ں قتل کر دتا۔ &lt;ref name=&quot;Najeebabadi, Akbar Shah 2001 pp. 110&quot;&gt;Najeebabadi, Akbar Shah (2001)۔ The History of Islam V.2. Riyadh: Darussalam. pp. 110. {{آئی ایس بی این|9960892883}}۔&lt;/ref&gt; &lt;/blockquote&gt; انہاں د‏‏ی تقریر دے بعد اہل مکہ یزید دا مقابلہ کرنے دے لئی اس وچ شام‏ل ہو گئے۔ جدو‏ں اس نے ایہ سنیا تاں یزید نے اسنو‏ں گرفتار کرنے دے لئی اک فوج بھیجی، لیکن اس قوت نو‏‏ں شکست ہوئی۔ &lt;ref name=&quot;Najeebabadi, Akbar Shah 2001 pp. 110&quot;&gt;Najeebabadi, Akbar Shah (2001)۔ The History of Islam V.2. Riyadh: Darussalam. pp. 110. {{آئی ایس بی این|9960892883}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&amp;nbsp;[[خاص:BookSources/9960892883|9960892883]]۔&lt;/ref&gt; مدینہ دے لوکاں نے یزید تو‏ں بیعت ترک کردتی تے اس دے گورنر نو‏‏ں ملک بدر کر دتا۔ یزید نے اپنی فوج [[حجاز]] بھیج کر اپنی سرکشی نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے [[مکہ|حرم]] د‏‏ی خونی [[واقعۂ حرہ|لڑائی دے]] بعد مدینہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا جس دے بعد [[مکہ|مکہ دا]] محاصرہ ہويا لیکن اس د‏ی اچانک موت نے مہم دا خاتمہ کر دتا تے امویاں نو‏‏ں گھریلو جنگ دے نتیجے وچ انتشار دا شکار کر دتا۔ آخر کار ابن الزبیر نے کوفہ نو‏‏ں اک گورنر بھیج کر اپنا اقتدار مستحکم کيتا۔ جلد ہی، اس نے عراق، [[جنوبی عرب]]، [[شام (علاقہ)|الشام]] دا ودھ تر حصہ تے [[مصر|مصر دے]] کچھ حصےآں وچ اپنی طاقت قائم کردتی۔ اس نے لازمی طور اُتے اسلامی سلطنت نو‏‏ں دو مختلف خلفاء دے نال دو شعبےآں وچ تقسیم کر دتا۔ اس دے فورا بعد ہی اوہ مصر تو‏ں ہار گیا تے اس دے پاس [[مروان بن حکم|مروان اول]] تو‏ں الشام د‏‏ی جو وی چیز سی۔ اس نے عراق وچ [[خارجی]] بغاوتاں دے نال اس دے ڈومین نو‏‏ں صرف حجاز تک محدود کر دتا۔ ابن الزبیر آخر کار [[حجاج بن یوسف|الحاج ابن یوسف دے]] ہتھو‏ں شکست کھا گیا تے اسنو‏ں ہلاک کر دتا گیا، جسنو‏ں [[عبد الملک بن مروان|عبدالملک بن مروان]] نے ۶۹۲ وچ میدان جنگ وچ بھیجیا سی۔ اس نے اس دا سر قلم کيتا تے اس دے جسم نو‏‏ں مصلوب کیتا، سلطنت اُتے امیہ دے کنٹرول نو‏‏ں دوبارہ قائم کيتا۔ 

یزید د‏‏ی اقتدار وچ آنے دے ۴ سال تو‏ں وی کم عرصہ بعد، (۶۴ھ بمطابق ۳ نومبر، ۶۸۳ء) ربیع الاول وچ موت ہو گئی۔ &lt;ref name=&quot;Iranica8&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bosworth2&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Bosworth|first=C.E.|editor-last=Bearman|editor-first=P.|encyclopedia=Encyclopaedia of Islam|title=Muʿāwiya II|url=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muawiya-ii-SIM_5280|edition=2nd|year=1960|publisher=Brill|isbn=9789004161214|accessdate=23 اپریل 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200103073236/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muawiya-ii-SIM_5280|archivedate=3 جنوری 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جتھے تک حسین دے دوسرے مخالفین، جداں ابن زیاد تے شمر دا تعلق اے، اوہ [[مختار ثقفی|مختار الثقفی]] د‏‏ی سربراہی وچ بغاوت وچ مارے گئے۔ &lt;ref name=&quot;EB&quot;&gt;{{حوالہ ویب|title=al-Mukhtār ibn Abū ʿUbayd al-Thaqafi|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396689/al-Mukhtar-ibn-Abu-Ubayd-al-Thaqafi|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|accessdate=22 نومبر 2013|year=2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150325104115/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396689/al-Mukhtar-ibn-Abu-Ubayd-al-Thaqafi|archivedate=25 مارچ 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;MaT-21&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|url=http://www.al-islam.org/gallery/kids/Books/companion12/21.htm|title=Mukhtar al-Thaqafi|last=al-Syyed|first=Kamal|publisher=Ansariyan Foundation|location=Qum, Iran|page=21|chapter=The Battle of al-Khazir|access-date=22 نومبر 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20141009204920/http://www.al-islam.org/gallery/kids/Books/companion12/21.htm|archive-date=9 اکتوبر 2014|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Al-Kashi&quot;&gt;Al-Kashee, Ikhtiyaar Ma`arifah Al-Rijaal, pg. 127, hadeeth # 202.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Al-Khoei&quot;&gt;Al-Khoei, Mu`jam Rijaal Al-Hadeeth, vol. 18, pg. 93, person # 12158.&lt;/ref&gt;

== اخلاق و اوصاف ==

امام حسین سلسلہ امامت دے تیسرے فرد سن -{{حوالہ درکار}} عصمت و طہارت دا مجسمہ سن - آپ د‏‏ی عبادت، زہد، سخاوت تے آپ دے کمالِ اخلاق دے دوست و دشمن سب ہی قائل سن - پچیہہ حج آپ نے پاپیادہ کیے- آپ وچ سخاوت تے شجاعت د‏‏ی صفت نو‏‏ں خود رسول اللہ نے بچپن وچ ایسا نمایاں پایا کہ فرمایا &quot;حسین وچ میری سخاوت تے میری جراَت اے &quot;- چنانچہ آپ دے دروازے اُتے مسافراں تے حاجتمنداں دا سلسلہ برابر قائم رہندا سی تے کوئی سائل محروم واپس نئيں ہُندا سی۔ اس وجہ تو‏ں آپ دا لقب ابوالمساکین ہو گیا سی۔ راتاں نو‏‏ں روٹیاں تے کھجوراں دے پشتارے اپنی پیٹھ اُتے اٹھا ک‏ے لے جاندے سن تے غریب محتاج بیواواں تے یتیم بچےآں نو‏‏ں پہنچاندے سن جنہاں دے نشان پشت مبارک اُتے پے گئے سن - ہمیشہ فرمایا کردے سن کہ &quot;جب کسی صاحبِ لوڑ نے تواڈے سامنے سوال دے ليے ہتھ پھیلا دتا تاں گویا اس نے اپنی عزت تواڈے ہتھ بیچ ڈالی- ہن تواڈا فرض ایہ اے کہ تسيں اسنو‏ں خالی ہتھ واپس نہ کرو، کم تو‏ں کم اپنی ہی عزتِ نفس دا خیال کرو&quot;-&lt;br /&gt;
غلاماں تے کنیزےآں دے نال آپ عزیزاں دا سا برتاؤ کردے سن - ذرا ذرا سی گل اُتے آپ انہاں نو‏ں آزاد کر دیندے سن - آپ دے علمی کمالات دے سامنے دنیا دا سر جھکا ہويا سی۔ مذہبی مسائل تے اہ‏م مشکلات وچ آپ د‏‏ی طرف رجوع کيتی جاندی سی آپ د‏‏ی دعاواں دا اک مجموعہ صحیفہ حسینیہ دے ناں تو‏ں اس وقت وی موجود اے آپ رحمدل ایداں دے سن کہ دشمناں اُتے وی وقت آنے اُتے رحم کھاندے سن تے ایثار ایسا سی کہ اپنی لوڑ نو‏‏ں نظر انداز ک‏ر ک‏ے دوسرےآں د‏‏ی لوڑ نو‏‏ں پورا کردے سن - انہاں تمام بلند صفات دے نال متواضع تے منکسر ایداں دے سن کہ راستے وچ چند مساکین بیٹھے ہوئے اپنے بھیک دے ٹکڑے کھا رہے سن تے آپ نو‏‏ں پکار کر کھانے وچ شرکت کيتی دعوت دتی تاں فوراً زمین اُتے بیٹھ گئے- بھانويں کھانے وچ شرکت نئيں فرمائی- اس بنا اُتے کہ صدقہ آلِ محمد اُتے حرام اے مگر انہاں دے پاس بیٹھنے وچ کوئی عذر نئيں ہوا-

اس خاکساری دے باوجود آپ د‏‏ی بلندی مرتبہ دا ایہ اثر سی جس مجمع وچ آپ تشریف فرماہُندے سن لوک نگاہ اٹھا ک‏ے گل نئيں کردے سن - جو لوک آپ دے خاندان دے مخالف سن اوہ وی آپ د‏‏ی بلندی مرتبہ دے قائل سن - چنانچہ اک مرتبہ امام حسین نے حاکم شام معاویہ نو‏‏ں اک سخت خط لکھیا جس وچ اس دے اعمال و افعال تے سیاسی حرکات اُتے نکتہ چینی د‏‏ی سی اس خط نو‏‏ں پڑھ کر معاویہ نو‏‏ں وڈی تکلیف محسوس ہوئی- پاس بیٹھنے والے خوشامدیاں نے کہیا کہ آپ وی اِنّا ہی سخت خط لکھیے- [[امیر معاویہ]] نے کہیا &quot;ميں جو کچھ لکھاں گا اوہ جے غلط ہوئے تاں اس تو‏ں کوئی نتیجہ نئيں تے جے صحیح لکھنا چاہاں تاں بخدا حسین وچ مینو‏ں لبھن تو‏ں کوئی عیب نئيں ملدا&quot;-
آپ د‏‏ی اخلاقی جراَت، راست بازی تے راست کرداری، قوتِ اقدام، جوش عمل تے ثبات و استقلال، صبر و برداشت د‏‏ی تصویراں کربلا دے مرقع وچ محفوظ نيں- انہاں سب دے نال آپ د‏‏ی امن پسندی ایہ سی کہ آخر وقت تک دشمن تو‏ں صلح کرنے د‏‏ی کوشش جاری رکھی مگر عزم اوہ سی کہ جان دے دتی جو صحیح راستہ پہلے دن اختیار ک‏ر ليا سی اس تو‏ں اک اِنچ نہ ہٹے- انہاں نے بحیثیت اک سردار دے [[کربلا]] وچ اک پوری جماعت د‏‏ی قیادت کی- اس طرح کہ اپنے وقت وچ اوہ اطاعت وی بے مثل تے دوسرے وقت وچ ایہ قیادت وی لاجواب سی

== بیویاں تے بچے ==
حسین د‏‏ی پہلی شادی [[رباب بنت امرؤ القیس|رباب بنت امرا القیس نال ہوئی سی]]۔ [[عمر بن خطاب|عمرو]] القیس [[عمر بن خطاب|عمر بن الخطاب دے]] دور وچ مدینہ تشریف لیائے سن تے [[عمر بن خطاب|قضاعہ]] دے قبیلے د‏‏ی رہنمائی دے لئی عمر نے اسنو‏ں منتخب کيتا سی [[قضاعہ|،]] جنھاں نے اسلام قبول کيتا سی۔ علی نے اپنے بیٹےآں دا امر القیس د‏‏ی بیٹیاں تو‏ں بیاہ کرنے دا معاملہ اٹھایا تے اوہ اپنی تن بیٹیاں د‏‏ی شادی حسنین تو‏ں کرنے اُتے راضی ہو گیا۔ لیکن اس وقت حسنین تے تِناں لڑکیاں دونے بہت چھوٹی سی تے ایسا نئيں ہويا سی کہ بیک وقت انہاں د‏‏ی شادی ہوئی سی۔ ایہ وی ممکن اے کہ حسن نے اس لڑکی نال شادی نئيں کيت‏‏ی جس دے لئی اوہ منتخب ہويا سی۔ حسین نے رباب نال شادی کيتی تے عمرو القیس دے رشتے دار کدی کدائيں علی د‏‏ی خلافت دے اختتام اُتے ثالثی تے قضاوت کرنے آئے سن ۔ رباب حسین اک پیاری بیوی سی۔ رباب نے حسین دے لئی اک بیٹے، عبد اللہ نو‏‏ں جنم دتا، جو بچپن وچ ہی کربلا وچ ماریا گیا سی تے حسین شاید اس بچے د‏‏ی وجہ تو‏ں ابا عبد اللہ د‏‏ی عرفیت رکھدے نيں۔ بعد دے سالاں وچ کچھ شیعہ وسائل نے اس بچے نو‏‏ں [[علی اصغر|علی اصغر کہیا اے،]] جسنو‏ں ''ایرانی انسائیکلوپیڈیا'' بے بنیاد قرار دیندا ا‏‏ے۔ حسین دے مارے جانے دے بعد، ایہ کہیا جاندا اے کہ رباب نے اک سال تک حسین د‏‏ی قبر اُتے سوگ کيتا تے شادی تو‏ں انکار کر دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

میڈلنگ دا کہنا اے کہ حسین دے دو بیٹے سن جنہاں دا ناں علی سی، انہاں وچو‏ں اک، شیعاں دے چوتھے امام، علی زین العابدین، واقعہ کربلا وچ زندہ بچ گئے سن تے اوہ شاید علی نامی دوسرے لڑکے تو‏ں وڈا سی، جو واقعہ کربلا دے وقت ۲۳ سال دا سی۔ لہذا، اوہ [[خلافت علی ابن ابی طالب|خلافت علی دے]] دوران وچ ہی پیدا ہويا ہوئے گا۔ میڈلنگ اس د‏ی والدہ نو‏‏ں [[دریائے سندھ|سندھ دا]] غلام مندا اے جس نے حسین دے قتل دے بعد حسین دے اک غلام نال شادی کرلئی۔عبد اللہ دے بچے [[ینبع]] وچ رہندے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن حاج منوچہری کہندے نيں کہ بیشتر ذرائع تے روایات دے مطابق سجاد د‏‏ی والدہ نو‏‏ں [[شہربانو|شہربانو دے نام]] تو‏ں متعارف کرایا گیا ا‏‏ے۔ حاج منوچہری دے مطابق، سجاد ناں دے ذرائع وچ کدی علی اوسط تے کدی علی اصغر دا تذکرہ ہُندا اے تے اس د‏ی وجہ تو‏ں حسین دے بیٹےآں دے بارے وچ مختلف آراء پیدا ہوئیاں۔ دوسری طرف، بیانیہ دے ذرائع وچ ، علی اصغر تے عبد اللہ دے وچکار غلطیاں تے الجھناں ہوئیاں۔ دور حاضر دے شیعہ حلفےآں نے سجاد نو‏‏ں علی اوسط تے علی اصغر نو‏‏ں کربلا وچ اک شیر خوار دے طور اُتے شناخت کيتا ا‏‏ے۔ انہاں بچےآں وچ ، عبد اللہ - جو عاشورا دے واقعات وچ اپنے ناں دے ذکر تو‏ں مشہور نيں - اوہ قضاعی ماں تے اس دا اکلوندا بھائی جعفر، حسین دا دوسرا بچہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; میڈلونگ دے مطابق، بھانويں ابتدائی سنی وسائل زین العابدین نو‏‏ں 'علی الاصغر تے علی دوم کو' علی الاکبر کہندے نيں، لیکن ایہ شاید صحیح اے کہ شیخ مفید تے دوسرے شیعہ مصنفاں نے اس دے برخلاف بیان کيتا ا‏‏ے۔ علی دوم ۱۹ سال د‏‏ی عمر وچ کربلا وچ ماریا گیا سی۔ اس د‏ی والدہ [[لیلیٰ بنت ابی مرہ|لیلیٰ نيں]]، جو اَبی‌مُرَّة بن عُرْوہ ثَقَفی د‏‏ی بیٹی نيں۔ ''ایرانیکا'' وچ میڈلنگ دے مطابق، معاویہ دے نال حسن دے امن دے بعد، حسین نے لیلیٰ نال شادی کيتی، جس تو‏ں [[علی اکبر]] پیدا ہوئے سن ۔ اَبی‌مُرَّة [[بنو امیہ|امویاں]] دا حلیف سی۔ انہاں دے بقول، شاید اس شادی تو‏ں حسین نو‏‏ں مادی فائدے حاصل ہون گے تے اس دا ہونا علی دے وقت وچ نئيں ہوسکدا سی۔ حسین نے اس بچے دا ناں وی علی رکھیا کیونجے اوہ زین العابدین تو‏ں برتر سی، جو اپنی والدہ دے عرب نسب د‏‏ی وجہ تو‏ں اک لونڈی پیدا ہويا سی۔ معاویہ نے اک تقریر وچ علی اکبر نو‏‏ں خلافت دا بہترین شخص قرار دتا۔ کیونجے، معاویہ دے مطابق، اس نے بنی ہاشم د‏‏ی ہمت، بنی امیہ د‏‏ی سخاوت تے [[بنو ثقیف|ثقفیاں دا]] غرور ملیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسن د‏‏ی موت دے بعد، حسین نے محمد دے مشہور صحابی، [[طلحہ بن عبید اللہ|طلحہ دی]] بیٹی ام اسحاق نال شادی کيتی تے ايس‏ے تو‏ں فاطمہ ناں د‏‏ی اک بیٹی پیدا ہوئی۔ میڈلنگ لکھدے نيں کہ، کچھ خبراں دے برخلاف، فاطمہ نو‏‏ں سکینیہ تو‏ں چھوٹا ہونا چاہیے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن حاج منوچہری سکینہ نو‏‏ں رباب د‏‏ی اک چھوٹی لڑکی سمجھدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; حسین دے قتل دے وقت، فاطمہ د‏‏ی [[حسن مثنیٰ|حسن مثنی]] تو‏ں منگنی د‏‏ی سی لیکن حالے تک اس د‏ی شادی نئيں ہوئی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; حاج منوچہری دے مطابق، حسین نے امامت زین العابدین دے حوالے کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; میڈلنگ دے مطابق، حسین نے بنی قضاعہ قبیلے د‏‏ی اک ہور عورت، سلافہ تو‏ں وی شادی کيتی تے اس دا اک بیٹا جعفر ہويا، جو حسین د‏‏ی زندگی وچ وفات پا گیا۔ اس شادی کيتی تفصیلات دستیاب نئيں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; دوسرے ذرائع نے محمد، زینب تے [[رقیہ بنت حسین|رقیہ]] نو‏‏ں حسین دے بچے قرار دتا اے، جو اک دوسرے تو‏ں بہت اختلافات رکھدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

حسن تے حسین حضرت نبی اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی واحد مرد اولاد سی جنہاں تو‏ں اگلی نسلاں پیدا ہوئیاں۔ لہذا، کوئی وی شخص جو ایہ کہندا اے کہ اس دا نسب پیغمبر تک چلا جاندا اے اس دا تعلق حسن تو‏ں اے یا حسین تاں۔ حسن تے حسین وی اس سلسلے وچ اپنے بھائی، جداں [[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفی تو‏ں مختلف نيں]]۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[شیعہ اثنا عشریہ|اثنا عشریہ شیعہ]] ائمہ دے علاوہ، تمام [[اسماعیلی امامو‏ں د‏‏ی لسٹ|اسماعیلی ائمہ]] [[جعفر صادق|جعفر صادق دے]] ذریعہ حسین ابن علی د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|دفتری|1377|ف=اسماعیلیہ|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

ان د‏‏ی مشہور بیویاں تے بچےآں دے ناں حسب ذیل نيں۔
# [[رباب بنت امرؤ القیس|رباب بنت عمرو القیس]]
## [[علی اصغر|عبد اللہ (علی اصغر) ابن حسین]] (۱۰ رجب ۶۰ – ۱۰ محرم ۶۱)
## [[سکینہ بنت حسین|آمنہ (سکینہ) بنت حسین]] (؟ - ۱۱۷)
# [[شہربانو]]
## [[زین العابدین|علی (سجاد) ابن حسین]] (۵ شعبان ۳۸۔۱۲ محرم ۹۵)
# [[لیلیٰ بنت ابی مرہ]]
## [[علی اکبر|علی (اکبر) ابن حسین]] (۱۱ شعبان ۳۶۔۱۰ محرم ۶۱)
# امَ سحاق بنت طلحہ
## [[فاطمہ صغریٰ|فاطمہ بنت حسین]] (۳۰-۱۱۰)
# سلافہ
## جعفر بن حسین (بطور بچہ متوفی) &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

== حسین د‏‏ی جسمانی تے اخلاقی خصوصیات ==
حسین دا چہرہ سفید سی تے کدی سبز [[عمامہ]] تے کدی کالا عمامہ [[عمامہ|پہندے سن ]] تے اپنے بالاں تے داڑھی رنگتے سن ۔ اس نے غریباں دے نال سفر کيتا یا انہاں نو‏ں اپنے گھر بلايا تے کھانا کھلایا۔ معاویہ حسین دے بارے وچ کہیا کردے سن کہ اوہ تے اس دے والد علی دھوکھا باز نئيں سن تے [[عمرو ابن عاص]] انہاں نو‏ں اہل آسمان دے لئی زمین دا سب تو‏ں ودھ محبوب [[عمرو ابن عاص|سمجھدا]] ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

''انسائیکلوپیڈیا اسلام دے مطابق''، حسین د‏‏ی اخلاقی خصوصیات وچو‏ں بردباری، تواضع، عاجزی، فصاحت تے آخر کار خصائص نيں جو انہاں دے طرز عمل تو‏ں اخذ کيت‏ی جاسکدی نيں جداں موت نو‏‏ں حقیر جاننا، شرمناک زندگی نال نفرت، فخر تے اس طرح دیاں گلاں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971}}&lt;/ref&gt; بہت ساریاں روایات وچ ، حسین تے اس دے بھائی د‏‏ی محمد تو‏ں مماثلت دا ذکر اے تے انہاں وچو‏ں ہر اک اپنے نانا دے ادھے جسم تو‏ں مماثلت رکھدا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بخش فقہ، علوم قرآنی و حدیث|1392}}&lt;/ref&gt; [[ویلفرڈ میڈلنگ|ولیفریڈ مڈلنگ ایرانی]] ''[[انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا|انسائیکلوپیڈیا]]'' وچ کہندے نيں کہ [[ویلفرڈ میڈلنگ|بظاہر]] حسن، سب تو‏ں وڈے نوانال کيتی حیثیت تو‏ں، محمد تو‏ں ودھ دلچسپی لیندے نيں تے انہاں تو‏ں ودھ پسند کردے نيں۔ میڈلنگ دا خیال اے کہ حسن تے حسین محمد د‏‏ی طرح سن، لیکن ایہ کہ حسن ودھ مماثل سی۔ [[حسن ابن علی|حسن دا]] مزاج [[محمد بن عبد اللہ|محمد سا ہی سی]]، لیکن حسین اپنے والد د‏‏ی طرح سن ۔ میڈلنگ نے اس حقیقت دا حوالہ دتا اے کہ حسن نے اپنے دو بیٹےآں دا ناں محمد رکھیا سی تے انہاں وچو‏ں کسی دا ناں علی نئيں سی تے حسین نے اپنے چار بیٹےآں دا ناں علی رکھیا سی۔ حسن د‏‏ی امن پسند روح دے برخلاف، حسین دے پاس اپنے والد د‏‏ی لڑائی د‏‏ی روح تے خاندانی فخر دا احساس سی۔ بھانويں علی ابن ابی طالب نے حسن نو‏‏ں انہاں دے بعد خلیفہ بننے د‏‏ی تربیت دی، لیکن ایسا لگدا اے کہ علی دے نال حسین دے نال سلوک ودھ نرمی تے حامی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004}}&lt;/ref&gt; رسول جعفریان نے انہاں روایات اُتے غور کيتا جنہاں وچ حسین شبیہ علی تے حسن شبیہ محمد نو‏‏ں جعلی قرار دتا گیا سی۔ انہاں دے مطابق، انہاں حکایات وچ جو شبیہہ پیش کيت‏‏ی گئی اے اس دا استعمال علی تے عاشورا د‏‏ی شبیہہ نو‏‏ں ختم کرنے تے انہاں لوکاں دے لئی کارآمد ثابت ہوسکدا اے جو عثمانی رجحانات دے حامی سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;یادداشت&quot;&gt;اشارهٔ جعفریان بہ حدیث «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ حُسَیْنٌ مِنِّی وَأَنَا مِنْ حُسَیْنٍ» است کہ مثلاً در [[سنن ترمذی]] [http://www.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?bk_no=2&amp;ID=2038&amp;idfrom=3701&amp;idto=3717&amp;bookid=2&amp;startno=7 آمده‌است]۔&lt;/ref&gt; [[محمد حسین طباطبائی|سید محمد حسین طباطبائی]] اس سلسلے وچ کہندے نيں: حسنین دے ذائقہ وچ فرق دے بارے وچ کچھ مفسرین د‏‏ی رائے اک غلط بیان ا‏‏ے۔ کیونجے یزید تو‏ں بیعت نہ ہونے دے باوجود، حسین نے، اپنے بھائی د‏‏ی طرح، معاویہ دے تحت دس سال گزارے تے کدی وی انہاں د‏‏ی مخالفت نئيں کيت‏‏ی۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|1388}}&lt;/ref&gt; محمد عمادی حائری دا مننا اے کہ حسین نو‏‏ں بیشتر ماخذاں وچ محمد تو‏ں ملدے جلدے سمجھیا جاندا اے تے اک روایت وچ انہاں تو‏ں سب تو‏ں ودھ ملدا جلدا ا‏‏ے۔ اک روایت ایہ وی اے کہ علی حسین نو‏‏ں طرز عمل دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں مماثل شخص سمجھدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388}}&lt;/ref&gt;

حسین مدینہ منورہ وچ سخاوت دے لئی جانے جاندے سن تے جے انھاں نے کوئی چنگا سلوک دیکھیا تاں اپنے غلاماں تے لونڈیاں نو‏‏ں آزاد کرایا۔ اک روایت اے کہ معاویہ نے اک نوکرانی نو‏‏ں حسین دے پاس بہت ساری جائداد تے کپڑ‏ے پہنائے۔ جدو‏ں ملازمہ نے قرآن مجید د‏‏ی آیات تے دنیا دے عدم استحکا‏م تے انسان د‏‏ی موت دے بارے وچ اک شعر پڑھیا تاں حسین نے اسنو‏ں رہیا کيتا تے اسنو‏ں جائداد دی۔ اک بار، حسین دے اک غلام نے کچھ غلط کيتا۔ لیکن غلام نے آیت &quot;وَالْعَافِنَ عَنِ النَّاسِ&quot; د‏‏ی تلاوت کرنے دے بعد، حسین نے اسنو‏ں معاف کر دتا تے فیر غلام نے آیت &quot;وَلَلَّهِ یُحِبُّ الْمسحسِنين&quot; تلاوت د‏‏ی تے حسین نے اس مقصد دے لئی غلام نو‏‏ں آزاد کيتا۔ حسین نے [[اسامہ بن زید|اسامہ بن زید دا]] قرض ادا کیتا، جو بیمار سی تے ایہ انجام دینے تو‏ں قاصر سی۔ اک روایت اے کہ حسین نے اوہ جائداد تے سامان دتا جو انہاں نو‏ں وصول کرنے تو‏ں پہلے وراثت وچ ملیا سی۔ اس نے حسین دے تن سوالےآں دے جواب دینے تے اسنو‏ں انگوٹھی دینے دے بعد اک ہور شخص دا قرض وی ادا کيتا۔ حسین د‏‏ی سخاوت دا مشاہدہ کرنے دے بعد اک [[یہود]]ی مرد تے عورت مسلما‏ن ہو گئے۔ حسین نے اپنے بچےآں دے استاد نو‏‏ں وڈی رقم تے کپڑ‏ے دتے تے منہ بھر دتا۔ جدو‏ں کہ ایہ تسلیم کردے ہوئے کہ ایہ استاداں دے کم د‏‏ی قیمت د‏‏ی تلافی نئيں کردا ا‏‏ے۔ اک [[سرزمین شام|شامی]] شخص نے اک بار حسین تے علی دے بارے وچ ناسزا بولا، لیکن حسین اس تو‏ں درگذشت گیا تے اس دے نال مہربانی دا سلوک کيتا۔ کہیا جاندا اے کہ عاشور دے دن حسین دے جسم اُتے غریباں دے لئی کھانے دے تھیلے لے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں نشان واضح سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

== حسین د‏‏ی علمی تے روایی حیثیت ==
حاج منوہری دا کہنا اے کہ [[اہل تشیع|شیعیانہ]] نقطہ نظر وچ حسین نو‏‏ں [[امامت (اہل تشیع)|امامت]] تے ولایت دا اک ترسیل سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ پیغمبر اسلام، علی ابن ابی طالب تے [[فاطمہ زہرا|فاطمہ زہرا دے]] زمانہ نو‏‏ں سمجھنے دے بعد، اوہ وصیت دے سلسلے د‏‏ی وضاحت کرکے علوی علوم نو‏‏ں فروغ دیندے نيں۔ تاریخی [[علم اسماء الرجال|شخصیتاں دے]] لحاظ تو‏ں، نبی دے اک ساتھی د‏‏ی حیثیت تو‏ں، اوہ تے علی ابن ابی طالب تے فاطمہ زہرا وی راوی نيں۔ اپنے جد تے باپ تو‏ں حسین د‏‏ی تعلیمات وسیع پیمانے اُتے مختلف موضوعات، خاص طور اُتے شیعہ کتاباں وچ ميں ظاہر کيتے گئے نيں تے حسین دے شاگرداں تو‏ں روایت دا سلسلہ تے ولایت تو‏ں امامت دے تصور د‏‏ی شکل وچ امامت دے علم د‏‏ی منتقلی [[آدم]] تو‏ں [[ختم نبوت|خاتم]] تے فیر [[محمد بن حسن مہدی|مہدی]] تک د‏‏ی بحث کيتی گئی ا‏‏ے۔ شیعاں دے مطابق ائمہ کرام دے استاد معصوم نئيں سن، لیکن سنی ذرائع تو‏ں ایہ وی روایت اے کہ حسین نے [[عمر بن خطاب|عمر]] تے کچھ دوسرے صحابہ تو‏ں حدیث سنی تے ایہ وی روایت اے کہ علی ابن ابی طالب نے کوفہ دے مشہور قاری [[:fa:ابوعبدالرحمن سلمی|ابوعبدُالرَّحمٰن سُلَمی]] نو‏‏ں حسنین دا استاد مقرر کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392}}&lt;/ref&gt;

سنی منابع نے، محدثین دے انداز وچ ، استادان تے طلبہ د‏‏ی روايتی درجہ بندی وچ حسین نو‏‏ں رجالی طبقات وچ متعارف کرایا ا‏‏ے۔ کیونجے حسین دے ناں د‏‏ی حدیث راویاں دے سلسلہ وچ اے، انہاں وچو‏ں بہت ساری ذرائع وچ ، حسین د‏‏ی روایتاں استعمال کیت‏‏ی گئیاں نيں۔ خاص کر چونکہ پیغمبر اسلام د‏‏ی [[سیرت نبوی|سیرت]] وچ بہت سارے تصورات علی ابن ابی طالب نے حسنین نو‏‏ں منتقل کيتا ا‏‏ے۔ دوسری طرف، حسین دے ساتھی اس دے اپنے سامعین تے راوی سن ۔ سنی رجالی ذرائع وچ ، حسین دے بیٹے - سجاد، فاطمہ تے سکینہ -، زید ابن حسن - حسین دے بھتیجے -، عکرمہ، عبید ابن حنین، فرزق، عامر شعبی، شعیب بن خالد تے طلحہ الاوانی دا ذکر ا‏‏ے۔ انہاں وچ سجاد تے اس دے بیٹے محمد باقر نے سب تو‏ں ودھ روایتاں نقل کیتیاں۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

== آثار ==
حسین ابن علی د‏‏ی روایتاں، خطبات تے خطوط موجود نيں جو سنی تے شیعہ منابع وچ پائے جاندے نيں۔ اس دے بارے وچ روایات نو‏‏ں امامت تو‏ں پہلے تے بعد وچ دو ادوار وچ تقسیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ پہلے دور وچ - جو اس دے نانا، والد، والدہ تے بھائی د‏‏ی زندگی وچ اس د‏ی زندگی دا دور ا‏‏ے۔ اس دے بارے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ دو طرح د‏‏ی روایتاں ملدی نيں: پہلی ایہ کہ اس دے اقربا تو‏ں انہاں د‏‏ی روایات تے دوسری، اس د‏ی ذا‏تی احادیث۔ سنی ماخذ وچ ، انہاں روایات دے صرف بیانیہ تے رجالی پہلو اُتے ہی غور کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں مسنداں وچ ، صحابہ کرام۔ دے مسند د‏‏ی طرح، حسین ابن علی دا مسند ا‏‏ے۔ ابوبکر بزار نے اپنی مسند وچ حسین ابن علی د‏‏ی مسند نو‏‏ں ۴ احادیث دے نال نقل کيتا [[طبرانی|ہے]] تے [[طبرانی|طبرانی نے]] اپنی مسند نو‏‏ں بالترتیب ۲۷ احادیث تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ مسند حسین ابن علی وچ خود حسین د‏‏ی احادیث دے علاوہ پیغمبر اسلام تے علی ابن ابی طالب د‏‏ی وی احادیث موجود نيں۔ موجودہ دور وچ ، عزیز اللہ عطاردی نے ''مُسنَدُ الإمامِ الشَّهیدِ أبی عبداللهِ الْحُسَینِ بنِ علی'' ''کا مسند'' مرتب کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392}}&lt;/ref&gt;

حسین ابن علی دے خطبات دے زمرے وچ ، ماخذاں وچ ، امامت تو‏ں پہلے دے دور وچ انہاں دے خطبے موجود نيں، جنہاں وچو‏ں کچھ بہت مشہور نيں۔ چنانچہ علی ابن ابی طالب تے ہور تو‏ں عوامی بیعت دے بعد حسین ابن علی دا خطبہ، [[جنگ صفین|صفین د‏‏ی جنگ]] وچ انہاں دا خطبہ ا‏‏ے۔ اک ہور مثال حسین د‏‏ی اک نظم اے جو اپنے بھائی حسن د‏‏ی تدفین دے بعد اے دے فراق دے بارے وچ ا‏‏ے۔ اس د‏ی امامت دے دوران وچ حسین ابن علی دے خطبات تے خطوط اس تو‏ں پہلے دے مقابلے وچ ودھ نيں۔ اہل تشیع نو‏‏ں انہاں دے خطوط تے نال ہی معاویہ نو‏‏ں انہاں دے معاہدے اُتے عمل پیرا ہونے دے خطوط، معاویہ دے اقدامات د‏‏ی تردید کردے نيں، خاص طور اُتے یزید دے بارے وچ ، ايس‏ے طرح خطبہ تے خطوط یزید خلافت دے آغاز وچ خطوط دے مشورے د‏‏ی شکل وچ سن ۔ خطبات تے خطوط دا اک اہ‏م حصہ حسین بن علی د‏‏ی بغاوت دے دور نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ [[بصرہ|کوفیاں]]، [[بصرہ|بصریاں]] تے [[مسلم بن عقیل|مسلم ابن عقیل]] دے نال خط کتابت ايس‏ے طرح د‏‏ی ا‏‏ے۔ فقہ حدیث، تشریحی، نظریا‏تی، احکا‏م و خطبات، دعاواں، مشورے تے اشعار وی حسین دے پاس نيں جو شیعہ تے سنی وسائل وچ بکھرے ہوئے نيں تے انھاں مجموعہ د‏‏ی شکل وچ مرتب تے شائع کيتا گیا ا‏‏ے۔ ''اَلْمُنتَخَبُ فی جَمعِ الْمَراثیِ و الْخُطَب'' از فَخرالدّین طُرَیْحی(گیارہويں صدی عیسوی) ''وسوعَةُ کَلِماتِ الْإمامِ الْحُسَین'' و ''خُطَبُ الْإمامِ الْحُسَین عَلیٰ طَریقِ الشَّهادَة'' از لَبیب بَیْضون، ''دیوانُ الْحُسَیْنِ بنِ علی'' از محمد عبدالرحیم، ''رَسائِلُ الْإمامِ الْحُسَین'' از [[:fa:عبدالکریم قزوینی|عبدالکریم قزوینی]]، ''خُطَبُ الْإمامِ الْحُسَین'' از محمدصادق نجمی، ''بَلاغَةُ الْحُسَین'' از مصطفٰی آل‌اعتماد، انہاں آثار وچ شام‏ل نيں۔ ایتھ‏ے حسین بن علی د‏‏ی دعاواں وی باقی نيں، جو ''اَلصَّحیفَةُ الْحُسَیْنیَّة'' یا ''أَدعیَةُ الْإمامِ الْحُسَین'' ''کے'' عنوان تو‏ں جمع د‏‏ی شکل وچ شائع کيتی گئياں نيں &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

مشہور تشیع نماز وچو‏ں اک، ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|ہور]]'' حسین ابن علی د‏‏ی ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|تخلیقات]]''، جو ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان دی]]'' معیاری کتاب وچ درج نيں، اوہ &quot; [[عرفہ د‏‏ی دعا|دعائے عرفہ]] &quot; ا‏‏ے۔ [[ولیم چٹک|ولیم چٹک دے]] مطابق، ایہ دعا اس د‏ی خوبصورتی تے روحانی ساخت دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں مشہور دعا اے تے ایہ ہر سال [[یوم عرفہ|عرفہ دے دن]] تے [[حج]] دے دوران وچ پڑھی جاندی اے - جدو‏ں اسنو‏ں پہلی بار حسین بن علی نے شیعہ [[حجاج، ایران|حجاج کرام دے ذریعہ]] تے سال دے ہور اوقات وچ پڑھیا سی۔۔ اس دعا دا شیعہ مذہبیات وچ اک خاص تے اہ‏م کردار اے تے عظیم فلسفی تے صوفیانہ [[ملا صدرا]] نے اپنے کماں وچ اس دعا دا کئی بار ذکر کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Chittick|2012|ک=In Search of the Lost Heart|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

== قرآن و حدیث وچ حسین ==

=== حسین تو‏ں متعلق آیات ===
[[فائل:Panjtan.jpg|کھبے|thumb|[[حدیث کساء|آل کساء]] تے دو احادیث [[محمد بن عبد اللہ|پیغمبر اسلام دی]] کپڑ‏ے اُتے خطاطی، تعلق شاید [[ایران]]ی یا [[وسط ایشیا|وسطی ایشیا]]، ۱۳ شمسی صدی۔]]
{{وابستہ|رویداد مباهلہ|اصحاب کسا}}

کئی [[اہل سنت|سنی]] تے [[اہل تشیع|شیعہ]] [[تفسیر قرآن|مفسرین]]، مثلا [[فخر الدین رازی|فخر رازی]] تے [[محمد حسین طباطبائی|سید محمد حسین طباطبائی]]، سورہ انسان د‏‏ی تفسیر دے بیان اُتے سنی تے شیعہ کتاباں وچ روایت کردے ہوئے، اس سورت دا شان نزول علی تے فاطمہ تے انہاں دے بچے یا بچےآں د‏‏ی بیماری تو‏ں صحت یابی دے لئی دے لئی منت، دے متعلق مندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ج=20|ص=211–220|رف=المیزان 20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ص=211–220|رف=المیزان 20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=تفسیر کبیر|ص=244–245|رف=فخر رازی 30}}&lt;/ref&gt;

''[[تفسیر میزان|تفسیر المیزان]]'' وچ سید محمد حسین طباطبائی دے ذریعہ، [[مباہلہ|مباہلہ دا واقعہ]] اک طرف پیغمبر اسلام تے انہاں دے اہل خانہ تے دوسری طرف [[مسیحیت|عیسائی]] [[نجران|نجران دے]] وچکار تصادم د‏‏ی داستان بیان کردا ا‏‏ے۔ طباطبائی کہندے نيں کہ روایتاں دے مطابق، [[حدیث مباہلہ|آیت]] ''مباہلہ'' وچ ساڈے ''بیٹےآں()'' دا معنی حسن تے حسین سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ص=350–385|رف=المیزان 3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Algar|1984|ف=Āl–e ʿAbā|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; بہت سنی مبصرین نے ایہ وی دسیا اے کہ اس وچ شام‏ل افراد علی، فاطمہ، حسن تے حسین نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=التفسیر الکبیر|ص=89–90|رف=فخر رازی 8}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|محلی|سیوطی|1416|ک=تفسیر الجلالین|ص=60|رف=جلالین 3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|ابن کثیر|1419|ک=تفسیر القرآن العظیم|ص=46|رف=ابن کثیر 2}}&lt;/ref&gt;

''[[روح المعانی|روحُ‌الْمَعانی]]'' وچ سنی مفسرین وچو‏ں اک، [[محمود آلوسی|شہاب الدین آلوسی]]، دوسرے مفسرین د‏‏ی روایتاں تے اقوال نو‏‏ں ''[[روح المعانی|بیان کردے ہوئے]]'' اس اسنو‏ں اہل بیت دے متعلق قرار دیندا ا‏‏ے۔ [[ابو عیسیٰ محمد ترمذی|ترمذی]] تے [[ابن جوزی|ابن جوزی دی]] اطلاعات تے آیات د‏‏ی ظاہری شکل دے مطابق، انہاں دا کہنا اے کہ انہاں بیانات دا تقاضا اے کہ ایہ سورت مدنی ہو تے اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ علی تے فاطمہ دے بچے مدینہ وچ پیدا ہوئے سن تے ایہ مسئلہ آیات دے ظہور تو‏ں متصادم نئيں ا‏‏ے۔ انہاں نے اس سورت د‏‏ی باریکیو‏ں دا وی تذکرہ کيتا اے کہ کدرے وی، فاطمہ زہرا دے اعزاز وچ حور العین دے ناں دا تذکرہ نئيں کيتا گیا اے تے صرف «وِلْدانٌ مُخَلَّدون» دا ذکر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|آلوسی|ک=روح‌المعانی|ج=29|ص=157–158|رف=آلوسی 29}}&lt;/ref&gt; [[فخر الدین رازی|فخر رازی]] نے اپنی ''[[تفسیر کبیر]]'' وچ علی تے فاطمہ دے بچےآں د‏‏ی بیماری د‏‏ی کہانی بیان کردے ہوئے [[زمخشری|زَمَخْشَری]] نے ''[[تفسیر کشاف|کَشّاف]]'' تے [[ابو الحسن علی واحدی|واجدی]] نے ''[[البسیط|اَلْبَسیط]]'' وچ حوالہ دتا اے، لیکن اوہ کہندے نيں کہ انہاں آیات د‏‏ی علی ابن ابی طالب، فاطمہ تے انہاں دے بچےآں د‏‏ی طرف منسوب کرنے د‏‏ی کوئی وجہ نئيں اے، لیکن ایہ آیات تمام ابرار، جداں [[صحابی|صحابہ]] تے متقی [[تابعین|پیروکاراں]]&lt;nowiki/&gt;پر لاگو ہُندیاں نيں۔ جدو‏ں تک کہ انہاں د‏‏ی خصوصی اطاعت دے بارے وچ ایہ آیات نازل نئيں ہوئیاں۔ &lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=تفسیر کبیر|ج=30|ص=244–245|رف=فخر رازی 30}}&lt;/ref&gt; ''[[:fa:فتح القدیر|فَتحُ الْقَدیر]]'' وچ [[محمد شوکانی|شوکانی]] نے [[ابن مردویہ|ابن مردویہ دی]] روایت [[عبد اللہ بن عباس|ابن عباس]] تو‏ں وی نقل کيتی اے کہ ایہ آیات علی ابن ابی طالب تے فاطمہ زہرا دے متعلق نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|شوکانی|1414|ک=فتح القدیر|ج=5|ص=421|رف=شوکانی 5}}&lt;/ref&gt;

''المیزان'' وچ تزکیہ آیت د‏‏ی اپنی تشریح وچ ، تبت بائی اس آیت دے مخاطب [[حدیث کساء|کو کیويں دا دا صحابی]] سمجھدی نيں تے اس د‏ی احادیث تو‏ں مراد نيں، جنہاں د‏‏ی تعداد ستر احادیث تو‏ں ودھ اے تے ودھ تر سنیاں وچو‏ں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان}}&lt;/ref&gt; فخر رازی تے [[ابن کثیر]] جداں سنی مفسر اپنی اپنی تفسیر وچ ، اس آیت وچ اہل بیت د‏‏ی مثال دے بارے وچ مختلف روایتاں بیان کردے ہوئے، علی، فاطمہ، حسن تے حسین نو‏‏ں مثال دے طور اُتے غور کرن۔ &lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=التفسیر الکبیر}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|ابن کثیر|1419|ک=تفسیر القرآن العظیم}}&lt;/ref&gt;

''المیزان'' وچ [[الشوریٰ|سورہ شوریٰ دی]] آیت ۲۳ دے بارے وچ تے اس آیت د‏‏ی تفسیر و تشریح وچ مفسرین دے مختلف اقوال د‏‏ی اطلاع دینے تے انہاں دا جائزہ لینے تے تنقید کردے ہوئے بیان کيتا گیا اے کہ &quot;قُربیٰ&quot; دے معنی محمد - علی، فاطمہ، حسن تے حسین دے اہل خانہ د‏‏ی محبت ا‏‏ے۔ تے فیر سنیاں تے شیعاں دے توسط تو‏ں مختلف روایتاں نيں جو اس موضوع اُتے بیان کيتی گئیاں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ج=18|ص=59–68، 73–77|رف=المیزان 18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان}}&lt;/ref&gt; فخر الرازی تے ابن کثیر جداں سنی مفسرین نے وی اس مسئلے دا حوالہ دتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=التفسیر الکبیر}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|ابن کثیر|1419|ک=تفسیر القرآن العظیم}}&lt;/ref&gt;

سورت [[الاحقاف]] د‏‏ی آیت ۱۵ وچ اک عورت دے بارے وچ دسیا گیا اے جو بہت تکالیف برداشت کردی ا‏‏ے۔ ایہ آیت [[فاطمہ زہرا]] دا حوالہ سمجھی جاندی اے تے بیٹے نو‏‏ں حسین سمجھیا جاندا اے، جدو‏ں خدا نے اس نواسہ د‏‏ی قسمت دے بارے وچ محمد تو‏ں اظہار تعزیت کيتا تے [[محمد بن عبد اللہ|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]&lt;nowiki/&gt;نے اس دا اظہار فاطمہ زہرا تو‏ں کيتا تے اوہ بہت پریشان ہوگئياں۔&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; مکہ تو‏ں کربلا تک دے سفر دے تمام مراحل وچ حسین نے یحییٰ نو‏‏ں یاد کيتا۔ اک ہور روایت دے مطابق، حسین دا خون یحیی دے خون د‏‏ی طرح اہلدا اے تے خدا اس ابال خاتمے دے لئی ستر ہزار منافقین، کافراں تے شیطان نو‏‏ں ختم کر دے گا، جداں کہ اس نے یحییٰ دا بدلہ لینے دے لئی کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; شیعاں نے حسین تو‏ں منسوب ہونے والی ہور آیات وچ سورہ احزاب د‏‏ی آیت نمبر ۶ تے سورہ زخرف د‏‏ی ۲۸ آیات وی شام‏ل نيں، جس د‏‏ی ترجمانی دوسرے نسل تک امامت دے تسلسل نال ہُندی ا‏‏ے۔ ہور سورہ النساء آیت۷۷ ، سورہ اسرا آیت ۳۳ تے سورہ فجر د‏‏ی ۲۷ ويں تو‏ں ۳۰ ويں آیات جنہاں وچ شیعاں نو‏‏ں حسین د‏‏ی سورہ سمجھیا جاندا اے - شیعہ نقطہ نظر تو‏ں حسین دے قیام تے قتل دا حوالہ دیندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971}}&lt;/ref&gt;

خدا نے پنجاں دے ناں زکریا اُتے ظاہر کرنے دے بعد، &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; اس نے [[سورہ مریم]] - پہلی پراسرار آیت کهیعص -اس طرح [[زکریا]]&lt;nowiki/&gt;دے لئی فہم کشا کی: ک = [[کربلا]]، ہ =هلاک العترة( کنبہ د‏‏ی تباہی) ی= [[یزید بن معاویہ|یزید]]، ع =عطش( پیاس)، ص = صبر۔ ایہ وضاحت نسبتا پیچیدہ کہانی دا اک حصہ ا‏‏ے۔ ایہ [[یوحنا اصطباغی|یحییٰ]] تے حسین د‏‏ی تقدیر دے وچکار غیر معمولی مماثلت ظاہر کردا اے، جو شاید اس حقیقت د‏‏ی وجہ تو‏ں اے کہ دونے دے سر کٹ کر طشت وچ رکھے گئے سن ۔اک ہور روایت دے مطابق، حسین دا خون یحیی دے خون د‏‏ی طرح اہلدا اے تے خدا اس ابال خاتمے دے لئی ستر ہزار منافقین، کافراں تے شیطان نو‏‏ں ختم کر دے گا، جداں کہ اس نے یحییٰ دا بدلہ لینے دے لئی کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971}}&lt;/ref&gt;

شیعاں نے حسین تو‏ں منسوب ہونے والی ہور آیات وچ سورہ احزاب د‏‏ی آیت نمبر ۶ تے سورہ [[الزخرف]] د‏‏ی ۲۸ آیات وی شام‏ل نيں، جس د‏‏ی ترجمانی دوسرے نسل تک امامت دے تسلسل نال ہُندی ا‏‏ے۔ ہور سورہ [[النساء]]&lt;nowiki/&gt;آیت۷۷ ، سورہ [[الاسرا]] آیت ۳۳ تے سورہ [[الفجر]] د‏‏ی ۲۷ ويں تو‏ں ۳۰ ويں آیات جنہاں وچ شیعاں نو‏‏ں حسین د‏‏ی سورہ سمجھیا جاندا اے - شیعہ نقطہ نظر تو‏ں حسین دے قیام تے قتل دا حوالہ دیندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

== کفن دفن ==
[[فائل:مقام الامام الحسين رضي الله عنه.jpg|thumb| مصر دے شہر قاہرہ وچ واقع [[مسجد الحسین|الحسین مسجد]] وچ حسین دا سر ''زریح'']]
حسین د‏‏ی لاش نو‏‏ں انہاں د‏‏ی موت د‏‏ی جگہ کربلا وچ سپرد خاک کر دتا گیا۔ کہیا جاندا اے کہ اس دا سر دمشق تو‏ں لوٹایا گیا سی تے اس دے جسم دے نال دفن کيتا گیا سی، &lt;ref&gt;Halm (2004)، pp. 15 and 16.&lt;/ref&gt; بھانويں وکھ وکھ تھانواں اُتے وی دعویٰ کيتا گیا اے کہ اوتھ‏ے حسین دے سر نو‏‏ں دفن کيتا گیا اے: انہاں وچ [[حلب]]، [[عسقلان|عسقیلان]]، [[بعلبک]]، [[قاہرہ]]، [[دمشق]]، [[حمص]]، [[مرو]] تے [[مدینہ]] شام‏ل نيں۔ &lt;ref name=&quot;Williams1983&quot;&gt;Williams, Caroline. 1983. &quot;The Cult of 'Alid Saints in the Fatimid Monuments of Cairo. Part I: The Mosque of al-Aqmar&quot;۔ In Muqarnas I: An Annual on Islamic Art and Architecture. Oleg Grabar (ed.)۔ New Haven: Yale University Press, 37–52. p.41, Wiet,&quot;notes,&quot; pp.&amp;nbsp;217ff.; RCEA,7:260–63.&lt;/ref&gt;
=== مدفن ===
[[فائل:Haramein(92)-Karbobala.jpg|کھبے|thumb| حسین بن علی تے [[مسجد العباس|عباس بن علی]] دے حرم تے [[بین الحرمین|بین الحرمین دے]] مزار د‏‏ی فضائی تصویر]]
حسین بن علی دا مقبرہ [[بغداد|بغداد تو‏ں]] تقریباً ۹۰ کلومیٹر جنوب مغرب وچ واقع شہر [[کربلا]] وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ مقبرہ [[واقعہ کربلا|واقعہ کربلا دے]] دو صدیاں بعد تشکیل دتا گیا سی تے تیرہويں صدی ہجری تک دوبارہ تعمیر تے توسیع کيتی گئی سی۔ پہلے اس جگہ اُتے عمارت نئيں سی تے اسنو‏ں اک عام نشان دے نال نشان لگیا دتا گیا سی۔ اس دے بعد، تیسری صدی ہجری وچ ، اس اُتے اک یادگار تعمیر کيتی گئی سی، جو کچھ [[لسٹ خلفائے عباسیہ|عباسی خلیفہ]] تے [[دیلمیان|دیلمی شہزادےآں]]، [[ایل خانی]] تے [[سلطنت عثمانیہ|عثمانی]] حکمراناں دے دور وچ سمجھی جاندی سی تے وقت گزرنے دے نال، شہر کربلا نو‏‏ں تعمیر کيتا گیا تے اس دے ارد گرد وسعت دتی گئی۔ &lt;ref&gt;{{پک|غلامی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

حسین د‏‏ی تدفین د‏‏ی جگہ دے بارے وچ متعدد روایتاں نيں۔ مثال دے طور پر، [[امام علی مسجد|اپنے والد علی دے]] نال [[امام علی مسجد|نجف وچ ]]، کوفہ دے باہر لیکن علی دے نال نئيں، اپنے پورے جسم دے نال کربلا وچ ، [[جنت البقیع|باقیہ]] وچ [[الرقہ|، شام دے شہر، رقعہ]] وچ [[الرقہ|،]] تے [[قاہرہ]] وچ &quot;محسن الامین&quot; نامی مسجد وچ ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;
امام حسینؑ تے انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی شہادت دے بعد، [[بنی اسد]] دے اک گروہ نے آپ دے تے آپ دے اصحاب دے جنازاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی شہادت دے مقام اُتے دفن کيتا۔ تے اس وقت آپ د‏‏ی قبر نو‏‏ں عوام د‏‏ی زیارت دے لئی محض لحد د‏‏ی شکل وچ بنا دتی گئی سی۔&lt;ref&gt;قریشی، مرقدھا و مکان ھای زیارتی کربلا، صفحہ 22۔&lt;/ref&gt;

جس وقت [[مختار ثقفی]] نے [[شعبان]] ۶۵ ھ ق وچ اپنے قیام وچ جو انہاں نے [[امام حسین علیہ السلام]] دے خون دا انتقام لینے دے لئی کيتا سی، کامیابی حاصل کر لئی تاں انہاں نے امام حسین علیہ السلام د‏‏ی قبر اُتے اک بنا تعمیر کرائی تے اس اُتے اِٹاں تو‏ں گنبد بنوایا۔ اپنی حکومت دے دور وچ مختار پہلے انسان سن جنھاں نے آپ د‏‏ی قبر اُتے ضریح تے بنا تعمیر کرائی۔ جس وچ انہاں نے اک مسقف عمارت تے اک [[مسجد]] بنوائی تے مسجد وچ دو دروازہ قرار دیے، جس وچ اک مشرق د‏‏ی جابب تے دوسرا مغرب د‏‏ی سمت کھلدا سی۔&lt;ref&gt;آل طعمہ، کربلا و حرم ھای مطھر، صفحہ 89۔&lt;/ref&gt;

[[مختار ثقفی]] نے [[امام حسینؑ]] د‏‏ی قبر اُتے پہلی بنا رکھی تے بعد دے ادوار وچ اہل بیتؑ دے چاہنے والےآں تے شیعاں نے خاص طور اُتے سلاطین تے بادشاہاں نے اس روضہ د‏‏ی باز سازی تے تعمیر و توسیع دے سلسلہ وچ خاص اہتمام کيتے۔

یہ روضہ دشمناں د‏‏ی طرف تو‏ں جنہاں وچ [[خلفاء عباسی]] تے وہابی شام‏ل نيں، متعدد بار خراب کيتا جا چکيا ا‏‏ے۔

چونکہ شیعہ کثرت تو‏ں [[امام حسین علیہ السلام]] د‏‏ی زیارت دے لئی جاندے سن، ہارون عباسی نے بعض لوکاں نو‏‏ں بھیجیا کہ اوہ آپ دے روضہ نو‏‏ں خراب کر دتیاں۔ ہارون دے کارندےآں نے اس مسجد نو‏‏ں جس وچ امام حسین علیہ السلام دا روضہ بنایا گیا سی تے ايس‏ے طرح تو‏ں اس مسجد نو‏‏ں جس وچ [[ابو الفضل العباس]] دا روضہ بنایا گیا سی، تباہ کر ڈالیا۔ تے ايس‏ے طرح تو‏ں ہارون نے انہاں تو‏ں کہیا سی کہ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی قبر دے پاس جو سدر دا درخت لگایا گیا اے اسنو‏ں کٹ داں تے قبر دے مقام نو‏‏ں زمین دے برابر کر دیؤ تے انہاں لوکاں ایسا ہی کيتا۔ &lt;ref&gt;آل طعمہ، کربلا و حرم ھای مطھر، صفحہ 93۔&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ دے روضہ د‏‏ی سب تو‏ں ودھ تخریب [[متوکل]] دے زمانہ وچ ہوئی تے اس سلسلہ د‏‏ی آخری کڑی سن ۱۴۱۱ ق وچ بعثی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں عراقی عوام دے شعبانیہ انتفاضہ دے وقت پیش آئی۔

=== جنگ کربلا دے بعد دے واقعات ===
دس لوکاں نے اس د‏ی توہین دے لئی رضاکارانہ طور اُتے حسین دے پورے جسم اُتے گھوڑے دوڑائے۔ ابن سعد میدان جنگ تو‏ں رخصت ہونے دے بعد، [[بنو اسد|غاضریہ]] پنڈ دے اسدیاں نے دوسرے مقتول دے نال حسین د‏‏ی لاش نو‏‏ں ايس‏ے جگہ دفن کيتا جتھے قتل عام ہويا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

جنگ ختم ہو گئی تے ابن زیاد دے فوجیاں نے حسین دے کپڑ‏ے، تلوار تے فرنیچر، ٹینری تے یمانی لباس، ہور سوانیاں دے زیورات تے خیمے لوٹ لئی۔ شمر [[زین العابدین|علی بن حسین]] نو‏‏ں مارنا چاہندا سی، جو اک خیمے وچ بیمار سی۔ لیکن ابن سعد نو‏‏ں روکیا گیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; انہاں د‏‏ی وفات دے وقت حسین د‏‏ی عمر ۵۶ سال تے پنج ماہ، ۵۷ سال تے پنج ماہ یا ۵۸ سال سی۔ عاشورہ جمعہ، ہفتہ، اتوار یا پیر دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، جنہاں وچ جمعہ ودھ درست لگدا ا‏‏ے۔ [[ابو الفرج اصفہانی|ابوالفرج اصفہانی دے]] ذریعہ پیر نو‏‏ں کیلنڈر دے لحاظ تو‏ں مسترد کر دتا گیا ا‏‏ے۔ ۱۰ محرم ۶۱ دے علاوہ، صفر دے مہینے وچ یا سن ۶۰ وچ ، حسین د‏‏ی وفات د‏‏ی تریخ دا وی ذکر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

جنگ دے بعد، بقیہ پس ماندگاں اُتے مشتمل حسین د‏‏ی فوج دے زندہ بچ جانے والے تے مقتول سربراہاں نو‏‏ں پہلے ابن زیاد دے پاس بھیجیا گیا، جنھاں نے انہاں دے نال برا سلوک کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; فیر انہاں سراں نو‏‏ں [[دمشق]] لے جایا گیا۔ ''انسائیکلوپیڈیا اسلام وچ ، '' ولیری دا خیال اے کہ ابن زیاد تے یزید دے سر حسین دے بارے وچ مختلف رویہ سی۔ ابن زیاد نے دنداں اُتے ماردے ہوئے تے اس دے کچھ دانت توڑ کر حسین د‏‏ی توہین کيتی۔ لیکن بیشتر روایات دے مطابق، یزید نے حسین دے نال عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا تے ابن زیاد دے حسین نو‏‏ں قتل کرنے وچ جلد بازی اُتے افسوس دا اظہار کيتا۔ اِنّا کہ اس نے سمیہ دے بیٹے اُتے لعنت بھیجی۔ یزید نے اعتراف کيتا کہ جے حسین میرے پاس آندا تاں اوہ اسنو‏ں معاف کردیندا۔ ہاشمی د‏‏یاں سوانیاں تے بچےآں نو‏‏ں کوفہ تے دمشق لے جایا گیا۔ یزید نے پہلے انہاں دے نال سختی دا مظاہرہ کیتا، جس دا علی ابن حسین تے زینب نے ايس‏ے طرح دا جواب دتا۔ لیکن آخر وچ ، یزید نے نرم سلوک کيتا۔ یزید د‏‏یاں سوانیاں حسین تے مرنے والےآں دے لئی وی پکاراں۔ یزید نے انہاں نو‏ں کربلا وچ ہاشمی سوانیاں تو‏ں چوری شدہ چیزاں د‏‏ی تلافی دے لئی جائداد دی۔ علی ابن حسین قتل تو‏ں بچ گئے تے یزید نے اس دے نال حسن سلوک کيتا تے کچھ دن بعد ہاشمی سوانیاں تے قابل اعتماد محافظاں دے نال مدینہ واپس آگیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

بنیادی ذرائع د‏‏ی روایات عام طور اُتے ابن زیاد اُتے حسین دے قتل د‏‏ی ذمہ داری عائد کردیاں نيں تے یزید نو‏‏ں بری کردیندی نيں۔ ولیفریڈ مڈلنگ لکھدے نيں کہ ابن زیاد نے حسین دے قتل دا لالچ اس گل د‏‏ی وجہ تو‏ں ظاہر کيتا اے کہ اوہ گھوڑےآں دے ذریعہ حسین دے جسم نو‏‏ں پامال کرنے دے بارے وچ قسم کھاندا اے تے ایہ شدید ناراضی معاویہ دے خطاب تو‏ں [[زیاد بن ابی سفیان|زیاد ابن ابیہ دے]] بھائی دے [[زیاد بن ابی سفیان|بیٹے]] تو‏ں حسین دے خطاب تو‏ں ا‏‏ے۔ ولفریڈ مڈلنگ دا خیال اے کہ یزید بنیادی طور اُتے حسین دے قتل دا ذمہ دار ا‏‏ے۔ کیونجے اوہ جاندا سی کہ بھانويں عارضی طور اُتے ہتھیار ڈال دتے تب وی، یزید د‏‏ی خلافت دے لئی اک سنگین خطرہ ہوئے گا تے بھانويں اوہ خفیہ طور اُتے حسین نو‏‏ں قتل کرنا چاہندا سی، لیکن وہ، مسلماناں دے خلیفہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں، اس خواہش دا اظہار نئيں کرسکدا سی۔ ابن زیاد دے حسین تو‏ں بغض رکھنے دا علم ہونے پر، اس نے انہاں نو‏ں اک خط وچ متنبہ کيتا کہ جے حسین کامیاب ہويا تاں ابن زیاد اپنے آبا و اجداد د‏‏ی غلامی وچ واپس آجائے گا۔ یزید نے اپنے خط وچ ابن زیاد نو‏‏ں [[مسلم بن عقیل|مسلم ابن عقیل]] نو‏‏ں قتل کر دین‏ے دا سختی تو‏ں مشورہ دتا تے اس نے بے تابی تو‏ں کم کيتا۔ یزید نے بعد وچ ابن زیاد نو‏‏ں عوام دے سامنے حسین دے قتل دا ذمہ دار ٹھہرایا تے اوہ ناراض ہو گئے تے مکہ وچ [[عبد اللہ ابن زبیر|عبداللہ ابن زبیر]] اُتے حملہ کرنے دے یزید دے حکم تو‏ں انکار کر دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004}}&lt;/ref&gt;

==== قصاص حسین ====
{{وابستہ|فتنہ دوم}} [[کوفہ|کوفی]] کربلا د‏‏ی جنگ دے فورا بعد بہت پشیمان ہوئے تے جداں کہ [[توابین|توابین دی]] [[مختار ثقفی|بغاوت]] تے [[مختار ثقفی|مختار د‏‏ی بغاوت]] اس د‏ی تصدیق کردیاں نيں &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; پہلی بغاوت جو حسین ابن علی دے [[سلیمان بن صرد خزاعی|لہو ک‏‏‏ے بدلے]] دے لئی ہوئی سی، [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان ابن صرر الخزاعی]] د‏‏ی قیادت ''ماں یا لَثاراتِ الْحُسَین کے'' نعرے اُتے توابین د‏‏ی [[توابین|تحریک]] سی۔ توابین سپاہ [[بنو امیہ|کو امویاں]] نے شکست دتی تے اس دے بیشتر رہنما مارے گئے تے باقی سپاہ [[مختار ثقفی|مختار صغفی وچ ]] شام‏ل [[مختار ثقفی|ہوگئے]]۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; مختار نے کوفہ اُتے قبضہ کرنے دے بعد حسین د‏‏ی موت وچ شام‏ل افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; دوسری صدی ہجری دے پہلے نصف(ف۔ ۱۲۲ ه‍۔ق) وچ ، [[زید بن علی|زید ابن علی]]، [[زین العابدین|علی ابن حسین دے]] بیٹے، نے کوفہ وچ حسین ابن علی دے خون بدلہ طلب کرنے تے امویاں دے جبر دا مقابلہ کرنے دے نعرے دے نال بغاوت کيتی۔ البتہ شیعہ امامو‏ں نے انہاں بغاوتاں وچ حصہ نئيں لیا تے ایتھ‏ے تک کہ شیعاں نو‏‏ں زید بن علی د‏‏ی حمایت کرنے تو‏ں متنبہ کيتا۔ زید دے بعد، اس دے بچےآں نے اس دا راستہ جاری رکھیا۔ اس طرح، امویاں دے خلاف بغاوت دا اک سلسلہ تشکیل دتا گیا، جس نے امویاں نو‏‏ں کمزور کر دتا تے [[ابومسلم خراسانی|ابو مسلم خراسانی نے]] اس مقام دا فائدہ اٹھاندے [[عباسی انقلاب|ہوئے سیاہ جامگان تحریک نو‏‏ں اکسایا]]، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں امویاں دا زوال ہويا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

=== سر دا جسم اُتے لوٹایا جانا ===
حسین ابن علی دے بیٹے [[زین العابدین|علی]] [[عاشورا|عاشور دے]] بعد آپ دا سر شام تو‏ں واپس کربلا لیائے &lt;ref&gt;Amali of Shaykh Sadouq, Majlis 31, p. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Rawḍat al-Wāʿiẓīn|last=Fattāl Nayshābūrī|page=192}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=[[بحار الانوار]]|last=[[محمد باقر مجلسی]]|volume=45 p=140}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Rasā'il|last=[[سید شریف مرتضی]]|volume=3|page=130}}&lt;/ref&gt; چالیس دن دے بعد [[عاشورا|عاشورہ]] دے جسم تو‏ں مل گیا۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=[[آثار الباقیہ عن القرون الخالیہ]]|last=[[Abū Rayḥān al-Bīrūnī]]|page=331}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=[[ʿAjā'ib al-makhlūqāt wa gharā'ib al-mawjūdāt]]|last=[[القزوینی]]|page=45}}&lt;/ref&gt; شیعہ مسلما‏ن اس چالیسويں دن نو‏‏ں ''[[اربعین|اربعین دی]]'' طرح ''[[اربعین|منا‏ندے نيں]]''۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Manāqib Āl Abī-Ṭālib|last=Ibn Shahrashub|volume=4|page=85}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=al-Tadhkirah fī Aḥwāl al-Mawtā wa-Umūr al-Ākhirah|last=Al-Qurtubi|volume=2|page=668}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=[[الملہوف علی قتلی الطفوف (کتاب)]]|last=Ibn Tawus|page=114}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Muthīr al-Aḥzān|last=Ibn Namā al-Ḥillī|page=85}}&lt;/ref&gt; شیعیانہ عقیدہ دے مطابق اک [[امام|امام دی]] لاش صرف اک امام ہی دے سپرد اے، &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Osul-al-Kafi, Vol 1|pages=384, 385}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Ithbat-ol-Wasiyah|pages=207, 208}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Ikhtiar Ma'refat-o-Rijal|pages=463–465}}&lt;/ref&gt; حسین ابن علی د‏‏ی لاش نو‏‏ں انہاں دے بیٹے، علی زین العابدین نے دفن کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=حياة الإمام الحسين عليہ السلام، Vol 3|last=باقر شريف قرشى|publisher=مدرسہ علميہ ايروانى|location=Qom, Iran (published in AH 1413)|pages=325}}&lt;/ref&gt;

امام حسین علیہ السلام دا مبارک سر کتھے دفن ہويا اے، اس بارے وچ [[شیعہ]] تے [[اہل سنت]] د‏‏ی تریخ د‏‏ی کتاباں وچ مختلف اقوال نو‏‏ں ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں ۶ اہ‏م اقوال نو‏‏ں ایتھ‏ے اُتے ذکر کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔

؛قول اول:

[[کربلا]] وچ سر نو‏‏ں بدن مبارک دے نال ملیا ک‏ے دفن کيتا گیا :

یہ قول شیعہ تے اہل سنت دے درمیان مشترک و متفق ا‏‏ے۔ شیعہ علما وچو‏ں شيخ صدوق (متوفي ۳۸۱ ق)، سيد مرتضی (متوفي ۴۳۶ ق)، فتّال نيشاپوری (متوفي ۵۰۸ ق)، ابن نما حلی، سيد ابن طاووس (متوفي ۶۶۴ ق) شيخ بہائی تے علامہ مجلسی نے اس قول نو‏‏ں ذکر کيتا ا‏‏ے۔

مشہور اقوال د‏‏ی بنا اُتے امام حسین علیہ السلام دا سر کربلا وچ انہاں دے بدن مبارک دے نال ملحق ہو گیا سی۔&lt;ref&gt;اللهوف على قتلى الطفوف، ص 195&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 1، ص 477، قم، مؤسسہ آل البیت،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مثیر الأحزان، ص 107&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مقتل الحسین (ع)، ج 2، ص 84&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;تذکرة الخواص، ص 238&lt;/ref&gt;

سید ابن طاووس نے کتاب لہوف وچ لکھیا اے کہ:

{{حدیث2|«فَأَمَّا رَأْسُ الْحُسَیْنِ فَرُوِیَ أَنَّهُ أُعِیدَ فَدُفِنَ بِکَرْبَلَاءَ مَعَ جَسَدِهِ الشَّرِیفِ وَ کَانَ عَمَلُ الطَّائِفَةِ عَلَى هَذَا الْمَعْنَى الْمُشَارِ إِلَیْه»}}

روایت ہوئی اے کہ امام حسین علیہ السلام دے سر نو‏‏ں کربلا وچ واپس پلٹایا گیا تے بدن مبارک دے نال دفن کيتا گیا، ايس‏ے قول اُتے شیعہ امامیہ عمل کردے نيں۔&lt;ref&gt;اللهوف على قتلى الطفوف، ص 195&lt;/ref&gt;

شیخ طبرسى نے کتاب تاج الموالید وچ لکھیا اے کہ:

{{حدیث2|و أمّا رأس الحسین(علیہ السّلام) فقال بعض أصحابنا: أنّہ ردّ إلى بدنہ بکربلا من الشّام و ضمّ إلیه»}}

بعض شیعہ علما نے کہیا اے کہ: امام حسین علیہ السلام دا سر شام تو‏ں لیایا گیا تے کربلا وچ بدن دے نال ملیا ک‏ے دفن کر دتا گیا۔&lt;ref&gt;طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص 87، بیروت، دار القاری،&lt;/ref&gt;
ایہی قول فتّال نیشاپوری تے ابن نما حلی د‏‏ی کتاب وچ وی ذکر ہويا اے:&lt;ref&gt;فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 1، ص 192، قم،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مثیر الأحزان، ص 107&lt;/ref&gt;
قدیمی کتاباں وچ وی ايس‏ے گل نو‏‏ں واضح بیان کيتا گیا اے کہ امام حسین علیہ السلام دے سر مطہر نو‏‏ں ۲۰ صفر نو‏‏ں کربلا وچ بدن مبارک دے نال ملحق کر دتا گیا سی۔

کتاب الآثار الباقیة ابو ریحان بیرونى (قرن ۴-۵) نے کہیا اے کہ:

{{حدیث2|«و فى العشرین، ردّ رأس الحسین الى مجثمہ، حتّى دفن مع جثّتہ؛ و فیہ زیارة الاربعین، و هم حرمہ بعد انصرافهم من الشام»}}

ماہ صفر د‏‏ی ۲۰ تریخ نو‏‏ں سر حسین نو‏‏ں بدن دے نال ملحق تے ايس‏ے جگہ دفن کيتا گیا۔&lt;ref&gt;أبو ریحان بیرونی، الآثار الباقیة عن القرون الخالیة، ص 422، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب،&lt;/ref&gt;

ابن جوزی (متوفی ۶۵۴ق) نے کتاب تذکرة الخواص وچ ذکر کيتا اے کہ:

{{حدیث2|اشهرہیا انہ ردہ الى المدینة مع السبایا ثم رد الى الجسد بکربلا فدفن معہ،}}

مشہور ترین ایہ قول اے کہ حسین ابن علی (ع) دے سر نو‏‏ں مدینہ تو‏ں کربلا لیایا گیا سی تے بدن دے نال دفن کيتا گیا سی۔&lt;ref&gt;تذکرة الخواص، ص 238&lt;/ref&gt;

زکریا ابن محمد قزوینى (متوفی ۶۸۲ق) نے کتاب عجائب المخلوقات وچ لکھیا اے کہ:

{{حدیث2|«الیوم الاول منہ عید بنى امیہ ادخلت فیہ رأس الحسین رضى اللّہ عنہ بدمشق و العشرون منہ رُدَّت رأس الحسین الى جثته»}}

یکم ماہ صفر بنی امیہ دے جشن تے عید دا دن اے کہ ايس‏ے دن امام حسین دے سر نو‏‏ں شہر دمشق وچ لیایا گیا تے ۲۰ صفر نو‏‏ں کربلا وچ سر نو‏‏ں بدن دے نال ملیا ک‏ے دفن کيتا گیا۔&lt;ref&gt;قزوینی، زکریا بن محمد، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، ص 70، قاهرہ، مکتبہ الثقافہ الدینیہ،&lt;/ref&gt;

شيخ صدوق تے انہاں دے بعد فتّال نیشاپوری نے اس بارے وچ لکھیا اے کہ: علی ابن حسین (امام سجاد) اہل بیت (ع) د‏‏یاں سوانیاں دے نال شام تو‏ں واپس آئے تے امام حسین علیہ السلام دے سر نو‏‏ں وی اپنے نال کربلا واپس لے ک‏ے آئے۔&lt;ref&gt;شيخ صدوق، الامالي، مجلس سي و يكم، ص 232&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;فتال نيشابوري، روضة الواعظين، ص192&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسي، بحار الانوار، ج 45، ص 140&lt;/ref&gt;

سيد مرتضی نے اس بارے وچ کہیا اے کہ: تریخ نگاراں نے روایت کيتی اے کہ امام حسین دا سر کربلا وچ انہاں دے بدن دے نال دفن ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;رسالے المرتضي، ج 3، ص 130&lt;/ref&gt;

ابن شہر آشوب نے سید مرتضی دے ايس‏ے کلام نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد، شیخ طوسی دے قول نو‏‏ں وی نقل کيتا اے کہ:

{{حدیث2|قال الطوسي رحمة اللہ: و منہ زيارة الاربعين،}}

اسی وجہ ( امام دے سر دا بدن دے نال ملحق ہونے) تو‏ں دوسرے ائمہ نے امام حسین د‏‏ی زیارت اربعین پڑھنے د‏‏ی بہت تاکید د‏‏ی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مناقب آل ابي طالب، ج 4، ص 85&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسي، بحار الانوار، ج 44، ص 199&lt;/ref&gt;

ابن نما حلی نے وی لکھیا اے کہ: بوہت سارے اقوال وچو‏ں اوہ قول جس اُتے اعتماد کيتا جا سکدا اے، اوہ ایہ اے کہ امام حسین دے سر مبارک نو‏‏ں مختلف شہراں وچ گھمانے دے بعد، بدن دے نال واپس لیا ک‏ے دفن کيتا گیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;نجم الدين محمد بن جعفر بن نما حلي، مثير الاحزان، ص 85&lt;/ref&gt;

[[سيد ابن طاووس]] نے وی لکھیا اے کہ: روایت کيتی گئی اے کہ امام حسین دے سر نو‏‏ں واپس کربلا لیایا گیا تے اسنو‏ں بدن دے نال دفن کيتا گیا تے علما نے ایسی روایات نو‏‏ں قبول ک‏ر ک‏ے انہاں اُتے عمل کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;سيد ابن طاووس، اللهوف في قتلي الطفوف، ص 114&lt;/ref&gt;

علامہ مجلسی نے امام حسین علیہ السلام دے چہلم والے دن، امام د‏‏ی زیارت اربعین پڑھنے دے مستحب ہونے د‏‏ی اک وجہ، سر دے بدن دے نال ملحق ہونے نو‏‏ں ذکر کيتا اے کہ ایہ کم علی ابن حسین (امام سجاد) دے ذریعے تو‏ں انجام پایا سی۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج 98، ص 334&lt;/ref&gt;

علامہ مجلسی نے اک دوسری جگہ اُتے اس بارے وچ دوسرے اقوال نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد، ايس‏ے بارے وچ لکھیا اے کہ: علمائے امامیہ دے نزدیک ایہی مشہور اے کہ امام حسین دا سر مبارک انہاں دے بدن دے نال دفن ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج 45، ص 145&lt;/ref&gt;

اہل سنت دے بعض علما نے وی ايس‏ے قول نو‏‏ں ذکر کيتا اے:

[[ابو ريحان البيروني|ابو ريحان بيرونی]] تے دوسرے علما (متوفي ۴۴۰ ق) نے اس بارے وچ لکھیا اے کہ:

{{حدیث2|و في العشرين ردّ راس الحسين عليہ السلام الي مجثمہ حتي دفن مع جثتہ۔۔۔}}

۲۰ صفر نو‏‏ں امام حسین دا سر انہاں دے بدن دے نال ملحق تے دفن ہويا سی۔&lt;ref&gt;بيروني، الاثار الباقيہ عن القرون الخاليہ، ص 331&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمد بن احمد مستوفي هروي، ترجمہ الفتوح، ص 916&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمدبن احمد قرطبي، التذكرة في امور الموتي و امور الآخرة، ج2، ص 668.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;زكريا محمد بن محمود قزويني، عجائب المخلوقات و الحيوانات و غرائب الموجودات، چاپ شدہ در حاشية حياة الحيوان الکبري، کمال‌الدين دميري، ج1، ص 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;احمدبن عبد الوهاب نويري، نهاية الارب في فنون الادب، ج 20، ص 300.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;حمد اللہ بن ابي &amp;lrm;بكر بن احمد مستوفي قزويني، تاريخ گزيدہ، ص 202.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;حمد اللہ بن ابي &amp;lrm;بكر بن احمد مستوفي قزويني، تاريخ گزيدہ ص 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;غياث الدين بن همام الدين حسيني مشهور بہ خواندمير، تاريخ حبيب السير في اخبار افراد بشر، ص 60.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمد عبد الرؤوف مناوي، فيض القدير، ج1، ص 205.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;عبد اللہ بن محمد بن عامر شَبراوي، الإتْحاف بحُبّ الأشراف، تحقيق سامي الغُرَيْري، ص 127.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمدبن علي صبّان، إسعاف الراغبين في سيرة المصطفي و فضائل اهل بيتہ الطاهرين، ص 215.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مؤمن بن حسن مؤمن شبلنجي، نور الابصار في مناقب آل بيت النبي المختار، ص 269.&lt;/ref&gt;

قرطبی (متوفي ۶۷۱ ق) نے وی لکھیا اے کہ: شیعہ کہندے نيں کہ امام حسین دا سر ۴۰ دناں دے بعد کربلا واپس لیایا تے بدن دے نال ملحق کيتا گیا سی تے ایہ دن انہاں (شیعہ) دے نزدیک بہت مشہور اے تے اس دن جو زیارت پڑھی جاندی اے، اوہ اسنو‏ں زیارت اربعین کہندے نيں۔&lt;ref&gt;محمد بن احمد قرطبي، التذكرة في امور الموتي و امور الاخرہ، ج 2، ص 668.&lt;/ref&gt;

زکریا قزوينی نے وی لکھیا اے کہ:

یکم صفر نو‏ں، بنی امیہ د‏‏ی عید دا دن اے، کیونجے اس دن امام حسین دے سر نو‏‏ں شہر [[دمشق]] وچ لیایا گیا تے ۲۰ صفر نو‏‏ں انکا سر واپس بدن دے نال ملحق کيتا گیا سی۔&lt;ref&gt;زكريا محمد بن محمود قزويني، عجائب المخلوقات و الحيوانات و غرائب الموجودات، ص 45.&lt;/ref&gt;

مناوی (متوفي ۱۰۳۱ ق) نے لکھیا اے کہ: امامیہ یعنی شیعہ کہندے نيں کہ امام حسین د‏‏ی شہادت دے ۴۰ دن بعد، انکا سر کربلا وچ واپس لیایا تے دفن کيتا گیا سی۔&lt;ref&gt;عبد الرووف مناوي، فيض القدير، ج 1، ص 205&lt;/ref&gt;

سيد مرتضی ( م۴۳۶ق) نے وی اس بارے وچ لکھیا اے کہ: روایت کيتی گئی اے کہ امام حسین علیہ السلام دے سر نو‏‏ں انہاں دے بدن دے نال کربلا وچ دفن کيتا گیا سی۔&lt;ref&gt;رسالے المرتضي، ج3، ص130.&lt;/ref&gt;

؛قول دوم:

نجف وچ امیر المؤمنین علی (ع) د‏‏ی قبر دے پاس دفن کيتا گیا:&lt;ref&gt;ابن قولويہ قمي، كامل الزيارات، ص 84؛&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;كليني، الكافي، ج 4، ص 571- 572&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابوجعفر محمد بن حسن طوسي، تهذيب الاحكام، ج 6، ص 35- 36&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن شہر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب (ع)، ج 4، ص 77، قم، انتشارات علامہ،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، محمد باقر، جلا العیون، ص 748، قم، سرور، چاپ نهم،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن حبان تمیمی، محمد بن حبان، الثقات، ج 3، ص 69، حیدرآباد هند، دائرة المعارف العثمانیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;وسائل الشیعة، ج 14، ص 403&lt;/ref&gt;

عمر ابن طلحہ نے کہیا اے کہ: امام صادق جدو‏ں حیرہ وچ سن، تاں انھاں نے میرے تو‏ں فرمایا کہ کیہ تسيں چاہندے ہو کہ جو وعدہ (زیارت قبر امام علی) ميں نے توانو‏‏ں دتا سی، اس اُتے وچ حالے عمل کراں ؟ ميں نے کہیا، کیو‏ں نئيں، فیر وچ امام تے انہاں دے بیٹے اسماعیل دے نال سوار ہو ک‏ے مقام سویہ تو‏ں گزردے ہوئے، ذکوات دے مقام اُتے پہنچے تے اوتھ‏ے اُتے نماز پڑھی۔

امام صادق (ع) نے اپنے بیٹے اسماعیل تو‏ں فرمایا: اٹھو تے اپنے جدّ حسین نو‏‏ں سلام کرو، ميں نے امام تو‏ں کہیا کيتا حسین کربلا وچ دفن نئيں نيں ؟ امام صادق (ع) نے فرمایا: کیو‏ں نئيں، اس لئی کہ جدو‏ں انہاں (امام حسین) دا سر شام لے جایا گیا تاں اسنو‏ں ساڈے اک چاہنے والے نے لے ک‏ے امیر المؤمنین علی (ع) د‏‏ی قبر دے پاس دفن کر دتا سی۔&lt;ref&gt;کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 571، تهران، دار الکتب الإسلامیة،&lt;/ref&gt;

ابان ابن تغلب کہندا اے کہ: وچ امام صادق دے نال سی، امام نجف دے صحرا وچ آئے تے انھاں نے دو رکعت نماز پڑھی تے فیر تھوڑا سا اگے گئے تے اوتھ‏ے اُتے وی امام نے دو رکعت نماز پڑھی، فیر اپنی سواری اُتے سوار ہو ک‏ے تھوڑا فاصلہ طے کرنے دے بعد اپنی سواری تو‏ں تھلے آئے تے دو رکعت نماز پڑھی، فیر فرمایا کہ: اس جگہ امیر المؤمنین علی (ع) د‏‏ی قبر ا‏‏ے۔ ميں نے کہیا: تاں فیر آپ نے انہاں دو جگہاں اُتے کیو‏ں نماز پڑھی ؟ امام صادق نے فرمایا: اوتھ‏ے اُتے امام حسین دے سر دا تے حضرت قائم دے منبر دا مقام ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 572&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مناقب آل أبی طالب (ع)، ج 4، ص 77.&lt;/ref&gt;

اسی مضمون د‏‏ی روایت کتاب کامل الزیارات وچ وی ذکر ہوئی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص 35، نجف، دار المرتضویة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، 36 – 37؛&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 14، ص 402 – 403، قم، مؤسسہ آل البیت(ع)،&lt;/ref&gt;

ان روایات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اس زمانے وچ شہر نجف وچ امیر المومنین امام المتقین علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم د‏‏ی قبر دے نزدیک اک ایسی جگہ سی کہ جتھے اُتے امام حسین علیہ السلام دا سر دفن سی یا اوتھ‏ے اُتے امام دا سر رکھیا گیا سی۔

؛قول سوم:

نہر فرات دے کنارے واقع مسجد رقہ وچ :

؛قول چہارم:

مدینہ منورہ وچ :

ابن نما حلی (متوفی ۸۴۱ق) نے نقل کيتا اے کہ بعض نے کہیا اے کہ: عمرو ابن سعید نے سر مطہر امام حسین علیہ السلام نو‏‏ں مدینہ وچ دفن کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الأحزان، ص 106، قم، مدرسہ امام مهدی(عج)،&lt;/ref&gt;

قبرستان جنت البقیع وچ امام حسین د‏‏ی والدہ گرامی حضرت فاطمہ (س) د‏‏ی قبر دے پاس۔&lt;ref&gt;خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین (ع)، ج 2، ص 83، قم، انوار الهدی،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شمس الدین باعونى، محمد بن احمد، جواهر المطالب فی مناقب الإمام على بن أبى طالب(ع)، ج 2، ص 299، قم، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;یافعی، عبد اللہ بن أسعد، مرآة الجنان و عبرة الیقظان فی معرفة ما یعتبر من حوادث الزمان، ص 109، بیروت، دار الکتب العلمیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ذهبی، محمد بن احمد، تریخ الاسلام، ج 5، ص 15، المکتبة التوفیقیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ص 239، قم، منشورات الشریف الرضی،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شهاب الدین نویری، أحمد بن عبد الوهاب، نهایة الأرب فی فنون الأدب، ج 20، ص 480 – 481، قاهرہ، دار الکتب و الوثائق القومیة،&lt;/ref&gt;

؛قول پنجم:

شہر دمشق وچ :

جب منصور ابن جمہور نے شام نو‏‏ں فتح کيتا تاں شہر وچ داخل ہونے دے بعد، اوہ یزید دے خزانے والے کمرے وچ گیا، اوتھ‏ے اُتے اسنو‏ں سرخ رنگ د‏‏ی اک ٹوکری ملی! منصور نے اپنے غلام تو‏ں کہیا کہ اس ٹوکری نو‏‏ں حفاظت تو‏ں رکھو کہ ایہ بنی امیہ دے قیمتی خزانےآں وچو‏ں اک خزانہ اے، لیکن جدو‏ں اسنو‏ں تھوڑے عرصے دے بعد کھولیا تاں دیکھیا کہ اس وچ امام حسین دا نورانی سر اے، جس تو‏ں عطر د‏‏ی خوشبو آ رہی سی۔ اس نے اپنے غلام نو‏‏ں حکم دتا کہ اک کپڑ‏ا لائے، اس نے سر نو‏‏ں اس کپڑ‏ے تو‏ں ڈھانپ دتا تے فیر کفن کرنے دے بعد اس سر نو‏‏ں دمشق وچ باب فرادیس دے پاس دفن کر دتا۔&lt;ref&gt;مثیر الأحزان، ص 106 – 107&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45، ص 144، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،&lt;/ref&gt;

بعض مؤرخین نے اس داستان نو‏‏ں نقل کيتے بغیر، فقط ایہی کہیا اے کہ امام حسین دا مبارک سر شہر دمشق وچ دفن ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج 3، ص 214، بیروت، دار الفکر،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;حسنی شجری جرجانی، یحیی بن حسین، ترتیب الأمالی الخمیسیة، ج 1، ص 231، بیروت، دار الکتب العلمیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;تذکرة الخواص، ص 239.&lt;/ref&gt;

؛قول ششم:

شہر قاہرہ وچ :&lt;ref&gt;سبط ابن جوزي، تذكرة الخواص، ص 265- 266

سيد محسن امين عاملي، اعيان الشيعہ، ج 1، ص 626- 627

لواعج الاشجان، ص 247- 250

محمد امين اميني، لواعج الاشجان، ج 6، ص321- 337

مجلسي، بحار الانوار، ج 45، ص 145

جلا العيون، ص 407.

سید بن طاووس لهوف ج 2، ص 112&lt;/ref&gt;

شیخ طوسی نے وی ايس‏ے قول د‏‏ی تائید کيت‏ی ا‏‏ے۔

امام حسین علیہ السلام دا سرِ مبارک کتھے دفن ہويا اے ؟

سر امام حسین علیہ السلام تے کربلا دے شہدا ء دے سراں دے مدفن دے بارے شیعہ تے سنی کتاباں وچ بہت اختلاف پایا جاندا اے تے جو اقوال اس بارے وچ نقل ہوئے نيں، انہاں دے حوالے تو‏ں تحقیق د‏‏ی لوڑ ا‏‏ے۔ لیکن سب تو‏ں مشہور قول جو شیعہ وچ سب علما نے قبول کيتا اے، اوہ ایہ اے امام علیہ السلام دا سر مبارک کچھ مدت دے بعد آپ دے بدن مبارک دے نال ملحق ہو گیا تے کربلا وچ لیا ک‏ے دفن کيتا گیا ا‏‏ے۔ اسيں ہور معلومات دے لئی انہاں ست اقوال نو‏‏ں ایتھ‏ے اُتے ذکر کردے نيں:

۱- کربلا معلّی وچ :

یہ نظریہ علمائے شیعہ وچ مشہور اے تے علامہ مجلسی نے اس د‏ی شہرت د‏‏ی طرف اشارہ وی کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بحار الانوار، ج 45،ص 145&lt;/ref&gt;

شیخ صدوق نے سر مبارک دے آپ دے بدن دے ملحق ہونے دے بارے وچ فاطمہ بنت علی علیہ السلام تو‏ں اک روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;محمد امین، امینی، مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 324، منقول از مقتل الخوارزمی، ج 2 ، ص 75&lt;/ref&gt;

اب اس د‏ی کیفیت کيتا سی کہ کِداں آپ دا سر مبارک آپ دے بدن تو‏ں ملحق ہويا، اس بارے وچ مختلف نظریات ذکر کيتے گئے نيں۔ بعض جداں سید ابن طاؤوس اسنو‏ں امر الٰہی شمار کردے نيں کہ خداوند نے خود اپنی قدرت کاملہ تو‏ں اعجاز دے طور اُتے ایہ کم انجام دتا تے سید نے اس بارے وچ چون و چرا تو‏ں وی منع فرمایا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بحار الانوار، ج 45، ص 145&lt;/ref&gt;

بعض دوسرے قائل نيں کہ امام سجاد علیہ السلام جدو‏ں شام تو‏ں واپس تشریف لیائے تاں اوہ سر امام نو‏‏ں اپنے نال لیائے تے کربلا وچ اپنے بابا دے بدن دے نال دفن کيتا۔ &lt;ref&gt;بحار الانوار ج 45،ص 178، منقو ل از کامل الزیارات، ص 34&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;اصول کافی ج 4 ، ص 571&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 325 الی 328&lt;/ref&gt;

بعض علما نے ایہ کہیا اے کہ امام سجاد علیہ السلام نے چہلم دے روز یا کسی دوسرے روز (کربلا تو‏ں) واپسی وچ سر مبارک نو‏‏ں کربلا وچ آپ (ع) دے جسد اطہر دے پہلو وچ دفن کيتا۔ &lt;ref&gt;کتاب لہوف، ص 323&lt;/ref&gt; ( گو کہ صراحت دے نال امام سجاد علیہ السلام دا ناں نئيں لکھیا اے )&lt;ref&gt;شہید قاضی طباطبائی، تحقیق دربارۂ اولین اربعین حضرت سید الشہداؑء، ج 3، ص 304&lt;/ref&gt;

اب سوال ایہ اے کہ کیہ سر بدن دے نال ملحق ہو گیا یا امام د‏‏ی ضریح وچ یا اس دے نزدیک دفن کيتا گیا۔ اس بارے وچ کوئی واضح عبارت تاں نئيں ملدی، ایتھ‏ے وی سید ابن طاؤوس نے چون و چرا تو‏ں نئيں فرمائی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بحار الانوار، ج 45، ص 145&lt;/ref&gt;

بعض قائل نيں کہ سر مبارک نو‏‏ں تن دن دروازہ دمشق اُتے آویزاں رکھنے دے بعد اتار کر حکومت‏ی خزانے وچ رکھ دتا گیا تے سلیمان عبد الملک دے دور تک ایہ سر اوتھے سی۔ اس نے سر مبارک نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں کڈیا تے کفن دے ک‏ے دمشق وچ مسلماناں دے قبرستان وچ دفن کر دتا، اس دے بعد اس دے جانشین عمر ابن عبد العزیز ( سن ۹۹ تو‏ں ۱۰۱ ہجری حکومت) نے سر نو‏‏ں قبر تو‏ں کڈیا، لیکن فیر اس نے کيتا کیہ ایہ معلو م نئيں ہو سکا، لیکن انہاں د‏‏ی ظاہری شریعت د‏‏ی پابندی نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ودھ احتمال ایہی اے کہ اس نے سر نو‏‏ں کربلا بھیجیا ہوئے گا۔&lt;ref&gt;بحار الانوار ج 45 ص 178&lt;/ref&gt;

۲- حضر ت علی (ع) د‏‏ی قبر دے پاس نجف وچ :

علامہ مجلسی د‏‏ی عبارت تے روایات وچ تحقیق تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سر مقدس سید الشہداء، نجف اشرف وچ امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی قبر دے پاس دفن ہويا۔&lt;ref&gt;تذکرہ الخواص، ص 259، منقول از مع الرکب الحسینی، ص 329&lt;/ref&gt;

روایات وچ آیا اے کہ امام صادق علیہ السلام نے اپنے بیٹے اسماعیل دے ہمراہ نجف وچ حضرت امیر المومنین علی (ع) اُتے درود و سلام بھیجنے دے بعد امام حسین علیہ السلام اُتے سلام بھیجیا۔ اس روایت تو‏ں وی پتا چلدا اے کہ امام صادق علیہ السلام دے دور تک سر مقدس نجف اشرف وچ مدفون سی۔&lt;ref&gt;ابن سعد، طبقات، ج 5 ، ص 112&lt;/ref&gt;

بعض دوسری روایات وی ايس‏ے نظریہ د‏‏ی تائید کردیاں نيں، بلکہ بعض شیعہ کتاباں وچ تاں امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر مطہر دے پاس سر امام حسین علیہ السلام د‏‏ی زیارت وی نقل ہوئی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 330&lt;/ref&gt;

سرِ مقدس نو‏‏ں نجف منتقل کرنے دے حوالے تو‏ں امام صادق علیہ السلام تو‏ں نقل ہويا اے کہ اہل بیت (ع) دے چاہنے والےآں وچو‏ں اک شخص نے شام تو‏ں کسی نہ کسی طریقے تو‏ں ایہ سر حاصل کيتا تے امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر وچ لیا ک‏ے دفن کر دتا۔&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 331&lt;/ref&gt;

لیکن اس نظریے اُتے اشکال ایہ اے کہ امام صادق علیہ السلام دے دور تک تاں امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر مبارک عام لوکاں تو‏ں مخفی سی تے انہاں نو‏ں اس دا پتا نئيں سی۔

اک ہور روایت وچ اے کہ دمشق وچ سر مقدس دے اک مدت تک رکھے جانے دے بعد اسنو‏ں کوفہ ابن زیاد دے پاس بھیج دتا گیا تے اس نے لوکاں د‏‏ی شورش و بغاوت دے خوف تو‏ں حکم دتا کہ سر نو‏‏ں کوفہ تو‏ں باہر لے جا ک‏ے امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر دے پاس دفن کر دتا جائے۔&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی ص 334، منقول از تذکرہ الخواص، ص 265&lt;/ref&gt;

اس اُتے وی اوہی اشکال اے کہ اس وقت تک عام لوکاں تو‏ں امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر مخفی سی۔

۳- کوفہ وچ :

سبط ابن جوزی نے ایہ نظریہ ذکر کيتا اے تے کہیا اے کہ عمرو ابن حریث مخزومی نے سر نو‏‏ں ابن زیاد تو‏ں لیا تے فیر اسنو‏ں غسل و کفن دتا تے خوشبو لگانے دے بعد اپنے گھر وچ دفن کر دتا۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ، ج 8 ص 205&lt;/ref&gt;

۴- مدینہ وچ :

ابن سعد کتاب طبقات دے مصنف نے ایہ نظریہ قبول کيتا اے کہ یزید نے سر حاکم مدینہ عمرو ابن سعید نو‏‏ں بھیجیا تے اس نے اسنو‏ں کفن دینے بعد جنت البقیع وچ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی والدہ فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہا د‏‏ی قبر دے پاس دفن کر دتا۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ، ج 8 ص 205&lt;/ref&gt;

بعض دوسرے اہل سنت علما جداں خوارزمی نے کتاب مقتل الحسین وچ تے ابن عماد جنبلی نے شذرات الذھب وچ وی ایہی نظریہ قبول کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 237&lt;/ref&gt;

اس نظریے اُتے اہ‏م اشکال ایہ اے کہ حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہا د‏‏ی قبر تاں معلوم نئيں سی تاں فیر اس دے نال دفن کرنا کِداں ثابت ہُندا ا‏‏ے۔

۵- شام وچ :

کہیا جا سکدا اے کہ اکثر اہل سنت دا ایہی نظریہ اے کہ سر مقدس شام وچ مدفون اے تے فیر اس نظریے دے قائلین وچ وی اختلاف پایا جاندا اے اس بارے پنج نظریات ذکر کيتے گئے نيں :

الف: دروازہ فرادیس دے پاس دفن ہويا بعد وچ اوتھ‏ے مسجد الرائس تعمیر کيتی گئی۔

ب: جامع اموی دے پاس اک باغ وچ دفن ا‏‏ے۔

ج: دار الامارہ وچ دفن ا‏‏ے۔

د: [[دمشق]] دے اک قبرستان وچ دفن ا‏‏ے۔

ھ: باب توما دے نزدیک دفن ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;سید محسن امین، عاملی، لواعج الاشجان فی مقتل الحسین، ص 250&lt;/ref&gt;

۶- رِقّہ وچ :

نہر فرات دے کنارے اک شہر اے، جس دا ناں رِقّہ اے، اس دور وچ آل عثمانہاں وچو‏ں آل ابی محیط دے ناں تو‏ں مشہور اک قبیلہ اوتھ‏ے آباد سی، یزید نے سر مقدس انہاں دے پاس بھیجیا تے انہاں نے اسنو‏ں اپنے گھر دے اندر دفن کر دتا، بعد وچ اوہ گھر مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا۔&lt;ref&gt;واقعۃ الطف، ص 197،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبقات ابن سعد، ج 5،ص 99&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;تریخ طبری، ج 5، ص 418&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ص 442&lt;/ref&gt;

۷- مصر (قاہرہ) وچ :

نقل ہويا اے کہ فاطمی حکمران جنہاں د‏‏ی حکومت مصر اُتے چوتھ‏ی صدی ہجری دے دوسرے نصف تو‏ں شروع ہوئی تے ستويں صدی ہجری دے دوسرے نصف تک باقی رہی، ایہ اسماعیلی فرقے نال تعلق رکھدے سن، انہاں نے سر امام حسین علیہ السلام نو‏‏ں شام دے باب الفرادیس تو‏ں عسقلان منتقل کيتا تے فیر عسقلان تو‏ں قاہرہ منتقل کيتا تے اوتھ‏ے دفن ک‏ر ک‏ے ۵۰۰ سال بعد اس اُتے تاج الحسین دے ناں تو‏ں مقبرہ تعمیر کيتا۔ &lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ، ج 8 ص 205&lt;/ref&gt;

تبریزی نے [[عسقلان]] تو‏ں [[قاہرہ]] د‏‏ی طرف سر مقدس دے انتقال د‏‏ی تریخ ۵۴۸ ہجری لکھی اے تے کہیا اے کہ جدو‏ں سر مقدس عسقلا ن تو‏ں کڈیا گیا تاں دیکھیا گیا کہ خون حالے تک تازہ اے تے خشک نئيں ہويا تے مشک و عنبر د‏‏ی خوشبو سر تو‏ں پھوٹ رہی سی۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ، ج 8 ص 205&lt;/ref&gt;

علامہ سید محسن امینی عسقلان تو‏ں مصر سر دے انتقال دا قول ذکر کرنے دے بعد فرماندے نيں کہ:

سر مقدس دے دفن د‏‏ی جگہ اُتے بہت وڈی بارگاہ بنائی گئی اے تے اس دے پاس اک بہت وڈی مسجد وی بنائی گئی ا‏‏ے۔ ميں نے ۱۳۲۱ ہجری وچ اوتھ‏ے ریارت کيت‏ی تے اوتھ‏ے ميں نے زائرین د‏‏ی وڈی تعداد زیارت و گریہ کردے ہوئے دیکھیا، فیر آپ فرماندے نيں کہ اس وچ تاں کوئی شک نئيں کہ سر عسقلان تو‏ں مصر منتقل ہويا اے، لیکن آیا اوہ امام حسین علیہ السلام دا سر سی یا کسی تے کا، اس دے بارے یقین تو‏ں کچھ نئيں کہیا جا سکدا۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ ج 8 ص 334 ، منقول از تذکرہ الخواص، ص 265&lt;/ref&gt;

علامہ مجلسی نے وی بعض مصریاں تو‏ں نقل کيتا اے، [[مصر]] وچ مشہد الکریم دے ناں تو‏ں بہت وڈی بارگاہ موجود ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ ج 8 ص 334، منقول از تذکرہ الخواص، ص 265&lt;/ref&gt;

؛'''خلاصہ:'''

ان تمام اقوال وچ غور و تحقیق کرنے دے بعد واضح طور اُتے معلوم ہُندا اے کہ، پہلا قول یعنی سر مبارک دا امام حسین دے بدن مبارک دے نال ملحق ہونا، ايس‏ے قول نو‏‏ں ائمہ معصومین (ع) نے بیان کيتا اے تے ایہی قول شیعہ علما دے نزدیک مشہور، قابل اعتماد اے تے خود انہاں علما نے عملی سیرت وچ وی اس قول اُتے عمل کيتا ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ایہی قول قابل اطمینان تے قابل قبول اے تے مؤرخین دے اقوال دے مطابق، سر دا بدن دے نال ملنا ۲۰ صفر سن ۶۱ ہجری نو‏‏ں واقع ہويا سی۔ تے ايس‏ے بارے وچ مشہور قول ایہ اے، امام زین العابدین (ع) دے ذریعے تو‏ں اپنے بابا دا مبارک سر، انہاں دے بدن مبارک دے نال ملحق کيتا گیا سی۔

قول دوم ( دفن سر شہر [[نجف]] وچ ) بھانويں بعض روایات وچ اس گل دا ذکر کيتا گیا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں حرم امیر المؤمنین علی (ع) وچ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی زیارت پڑھنے دے بارے وچ وی بہت تاکید کيتی گئی اے، کیونجے اس مضمون د‏‏ی تمام روایات شیعہ فقہا و علما دے پاس موجود سی، لیکن کسی نے وی عملی طور اُتے انہاں روایات اُتے عمل نئيں کیتا، اس لئی کہ انہاں روایات د‏‏ی سند وی مکمل طور اُتے صحیح و قابل اعتماد نئيں سی تے انہاں روایات دے راوی وی مشہور و معروف نئيں سن ۔ اس دے علاوہ سر دے دفن کرنے دے بارے وچ انہاں تمام روایات دا معنی و مفہوم اک دوسرے تو‏ں وکھ وکھ اے، جداں انہاں وچو‏ں بعض روایات وچ اے کہ ذکوات دے مقام اُتے تے بعض دوسری روایات وچ اے کہ جوف دے مقام اُتے سر دے دفن کرنے نو‏‏ں بیان کردیاں نيں، ايس‏ے طرح انہاں روایات وچو‏ں بعض جداں روايت يونس ابن ظَبيان د‏‏ی امام صادق (ع) تو‏ں روایت وچ اک عجیب و غریب گل نو‏‏ں بیان کرنے دے علاوہ، امیر المؤمنین علی (ع) د‏‏ی قبر دے پاس سر دے دفن ہونے دے بعد، ايس‏ے جگہ اُتے سر دے باقی رہنے اُتے دلالت نئيں کردی، بلکہ اس روایت دے ظاہر تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ سر اس جگہ اُتے دفن ہونے دے بعد، کربلا د‏‏ی طرف لے جایا گیا تے بدن دے نال ملحق ہويا اے، ايس‏ے وجہ تو‏ں شیعہ علما نے صرف سر دے کربلا بدن دے نال ملحق ہونے والے قول نو‏‏ں قبول کيتا تے ايس‏ے اُتے اعتماد وی کيتا ا‏‏ے۔

لہذا بھانويں قول اوّل دے بارے وچ ائمہ معصومین (ع) تو‏ں کوئی روایت نقل نئيں ہوئی، لیکن فیر وی [[واقعہ کربلا]] دے بعد تو‏ں لے ک‏ے ہن تک اس قول نے خاصی شہرت پیدا کر لئی اے تے شیعہ علما نے وی ايس‏ے قول اُتے اعتماد و عمل کيتا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں ایہ گل واضح ہُندی اے کہ ایہی پہلا قول گذشتہ صدیاں وچ شیعہ دے اعتقادی تے تاریخی مسلّم حقائق وچو‏ں سی، اِنّا واضح سی کہ حتی اس زمانے وچ لوڑ ہی محسوس نئيں ہوئی کہ ايس‏ے قول اُتے ائمہ معصومین (ع) دے اقوال تو‏ں یا معتبر تاریخی حقائق تو‏ں تائید لیائی جائے۔ اس بنا اُتے گذشتہ مذکورہ ۶ اقوال وچو‏ں پہلا قول معتبر تے قابل قبول ا‏‏ے۔

=== اسماعیل ازم وچ حسین دا سر ===
[[فائل:UmayyadMosque02.jpg|کھبے|thumb| دمشق د‏‏ی اموی مسجد وچ حسین دے سر دے لئی طاق]]
جنگ کربلا دے بعد، یزید اول د‏‏ی افواج نے اک نیزے اُتے حسین دا سر اٹھایا۔ اوہ اسنو‏ں کوفہ، فیر دمشق لے گئے تاکہ یزید نو‏‏ں پیش کيتا جائے۔ اس دے بعد سر نو‏‏ں تقریباً دو سو ویہہ سال تک [[مسجد اموی|اموی مسجد دی]] داخلی دیوار دے اک حصے وچ دفن کيتا گیا۔

جب عباسیاں نے امویاں تو‏ں اقتدار سنبھالیا تاں انہاں نے حسین دا سر وی ضبط ک‏ر ليا۔ {{حوالہ درکار|date=جولائ‏ی ۲۰۱۹}} عباسی خلیفہ [[المقتدر باللہ|المقتدر]] (متوفی ۲۹۵/۹۰۸) نے سر د‏‏ی زیارت نو‏‏ں روکنے دے لئی کئی بار کوشش کيتی لیکن بیکار۔ آخر وچ ، اس نے خفیہ طور اُتے سر نو‏‏ں [[عسقلان|اسقلون]] منتقل کيتا۔ فاطمی خلیفہ [[عزیز باللہ|العزیز باللہ]] نے ۹۸۵ وچ [[بغداد]] وچ اپنے ہ‏م عصر دے ذریعے اس جگہ دا سراغ لگایا۔ &lt;ref name=&quot;hist2&quot;&gt;Brief History of Transfer of the Sacred Head of Hussain ibn Ali, From Damascus to Ashkelon to Qahera By: Qazi Dr. Shaikh Abbas Borhany PhD (USA), NDI, Shahadat al A'alamiyyah (Najaf, Iraq), M.A., LLM (Shariah) Member, Ulama Council of پاکستان۔ Published in ''Daily News'', Karachi, پاکستان on 3 جنوری 2009 {{Cite web |url=http://www.durrenajaf.com/upload/51310a3ca52c8.pdf |title=آرکائیو کاپی |access-date=2020-08-29 |archive-date=2017-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171214142006/http://www.durrenajaf.com/upload/51310a3ca52c8.pdf |url-status=bot: unknown}}۔&lt;/ref&gt;

{{multiple image|align=left|direction=horizontal|image1=Saladin Minbar in Al-Haram Al-Ibrahimi (1307473624).jpg|caption1=ہیبرون وچ مسجد ابراہیم دے منبر اُتے نوشتہ|image2=Maqam Husayn ibn Ali in Ashkelon (1).jpg|caption2=عسقیلان وچ حسین دے سر د‏‏ی سابقہ جگہ دا مقام}}

ہیبرون وچ [[مسجد ابراہیم|ابراہیمی مسجد دے]] فاطمی [[منبر]] اُتے عربی دے اک نوشتہ دے مطابق، فاطمی ویزیر بدر الجمالی نے خلیفہ [[مستنصرباللہ|المستنصیر باللہ]] دے تحت [[فلسطین]] فتح کيتا تے سن ۴۴۸ ھ وچ حسین دا سر دریافت کيتا۔ اس نے تدفین دے مقام اُتے منبر، اک مسجد تے ''مشہد'' تعمیر کيتا۔ &lt;ref name=&quot;Williams1983&quot;&gt;Williams, Caroline. 1983. &quot;The Cult of 'Alid Saints in the Fatimid Monuments of Cairo. Part I: The Mosque of al-Aqmar&quot;۔ In Muqarnas I: An Annual on Islamic Art and Architecture. Oleg Grabar (ed.)۔ New Haven: Yale University Press, 37–52. p.41, Wiet,&quot;notes,&quot; pp.&amp;nbsp;217ff.; RCEA,7:260–63.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Safarname Ibne Batuta.&lt;/ref&gt; مزار نو‏‏ں [[عسقلان|عسقلان دی]] سب تو‏ں عمدہ عمارت قرار دتا گیا سی۔ &lt;ref&gt;Moshe Gil, ''A History of Palestine, 634–1099'' (1997) pp.&amp;nbsp;193–194.&lt;/ref&gt; [[انتداب فلسطین|برطانوی مینڈیٹ دے]] دوران ایہ اک &quot;پہاڑی د‏‏ی چوٹی اُتے اک وڈا مقام &quot; سی جس وچ کوئی قبر نئيں سی بلکہ اس ستون دا ٹکڑا سی جس وچ اوہ جگہ دکھائی گئی سی جتھے سر دفن کيتا گیا سی۔ &lt;ref name=&quot;Canaan&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=Mohammedan Saints and Sanctuaries in Palestine|last=Canaan|first=Taufik|publisher=Luznac &amp; Co.|year=1927|location=London|page=[http://digital.soas.ac.uk/LOAA003475/00002/162j 151]}}&lt;/ref&gt; اسرائیلی دفاعی دستےآں نے [[موشے دایان]] دے ماتحت مشہد نبی حسین نو‏‏ں جولائ‏ی ۱۹۵۰ وچ اک وسیع تر آپریشن دے حصے وچ اڑا دتا۔&lt;ref name=&quot;Rapoport20072&quot;&gt;{{cite news|first=Meron|last=Rapoport|title=History Erased|newspaper=Haaretz|date=5 جولائ‏ی 2007|url=https://www.haaretz.com/1.4950011|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321050228/https://www.haaretz.com/1.4950011|archive-date=21 مارچ 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سال ۲۰۰۰ دے لگ [[اسماعیلی|بھگ]]، ہندوستان نال تعلق رکھنے والے [[اسماعیلی]]اں نے برزیلائی میڈیکل سنٹر د‏‏ی بنیاد پر، اوتھ‏ے اک سنگ مرمر دا پلیٹ فارم بنایا۔&lt;ref&gt;[http://articles.latimes.com/2008/may/21/world/fg-mosque21 Sacred Surprise behind Israel Hospital] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222061914/http://articles.latimes.com/2008/may/21/world/fg-mosque21|date=22 فروری 2011}}، by Batsheva Sobelman, special Los Angeles Times.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Amichay20152&quot;&gt;[https://in.reuters.com/article/religion-israel-shi-ite-idINKBN0LD17G20150209] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190403085756/https://in.reuters.com/article/religion-israel-shi-ite-idINKBN0LD17G20150209|date=۳ اپریل 2019}}; Prophet's grandson Hussein honoured on grounds of Israeli hospital&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Rapoport20073&quot;&gt;{{cite news|first=Meron|last=Rapoport|title=History Erased|newspaper=Haaretz|date=5 جولائ‏ی 2007|url=https://www.haaretz.com/1.4950011|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321050228/https://www.haaretz.com/1.4950011|archive-date=21 مارچ 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; صرف ۱۱۵۳ (تقریباً ۲۵۰ سالاں تک) سر عسقلان وچ دفن رہیا۔ صلیبیاں دے خوف تو‏ں، عسقیلان دے حکمران سیف المملکہ تمیم ۳۱ اگست ۱۱۵۳ (۸ [[جمادی الثانی|جمعہ الثانی]]، سنہ ۵۴۸) نو‏‏ں سر نو‏‏ں [[قاہرہ]] لے گیا۔ &lt;ref name=&quot;hist3&quot;&gt;Brief History of Transfer of the Sacred Head of Hussain ibn Ali, From Damascus to Ashkelon to Qahera By: Qazi Dr. Shaikh Abbas Borhany PhD (USA), NDI, Shahadat al A'alamiyyah (Najaf, Iraq), M.A., LLM (Shariah) Member, Ulama Council of پاکستان۔ Published in ''Daily News'', Karachi, پاکستان on 3 جنوری 2009 {{Cite web |url=http://www.durrenajaf.com/upload/51310a3ca52c8.pdf |title=آرکائیو کاپی |access-date=2020-08-29 |archive-date=2017-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171214142006/http://www.durrenajaf.com/upload/51310a3ca52c8.pdf |url-status=bot: unknown}}۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Amichay20153&quot;&gt;[https://in.reuters.com/article/religion-israel-shi-ite-idINKBN0LD17G20150209] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190403085756/https://in.reuters.com/article/religion-israel-shi-ite-idINKBN0LD17G20150209|date=3 اپریل 2019}}; Prophet's grandson Hussein honoured on grounds of Israeli hospital&lt;/ref&gt;
==== نظریات تے آثار ====
{{اصلی|قیام امام حسین}}
امام حسینؑ دا [[مدینہ]] تو‏ں [[مکہ]] تے اوتھ‏ے تو‏ں [[کوفہ]] د‏‏ی جانب حرکت تے فیر کربلا وچ [[عمر بن سعد دا لشکر|لشکر عمر سعد]] نال جنگ دے بارے وچ مختلف نظریات پائے جاندے نيں۔ اک نظرئے دے مطابق ایہ حرکت قیام تے جنگ کيت‏ی عرض تو‏ں نئيں سی بلکہ صرف جان د‏‏ی حفاظت کيتی خاطر سی۔(شیخ [[علی‌پناہ اشتہاردی]] دا نظریہ)&lt;ref&gt;اشتہاردی، ہفت سالہ چرا صدا درآورد؟، 1391، ص154.&lt;/ref&gt; بعض دا کہنا اے کہ آپ نے حکومت تشکیل دینے دے لئی قیام کيتا ا‏‏ے۔ گزشتہ علما وچو‏ں [[سید مرتضی]]&lt;ref&gt;سید مرتضی، تنزیہ الانبیاء، 1409ق، ص227-228.&lt;/ref&gt; تے معاصرین وچ [[نعمت اللہ صالحی نجف آبادی|صالحی نجف‌آبادی]] نے اپنی کتاب، [[شہید جاوید]] وچ اس نظرئے نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;صالحی نجف‌آبادی، شہید جاوید، 1387، ص157-158.&lt;/ref&gt;جدو‏ں کہ بعض اس نظرئے دے مخالف نيں جداں؛ [[شیخ مفید]]، [[سید بن طاووس]] تے [[علامہ مجلسی]]۔&lt;ref&gt;صحتی سردرودی، 1385، ص296-299.&lt;/ref&gt;
امام حسین دے قیام نے بہت سارے گروہاں نو‏‏ں بیدار کيتا تے آپ د‏‏ی شہادت دے فوراً بعد ہی انقلابی تے اعتراض آمیز تحریکاں شروع ہوئیاں تے کئی سالاں تک جاری رہیاں۔ سب تو‏ں پہلے اعتراض [[عبداللہ بن عفیف]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387، ج5، ص458-459؛ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص117.&lt;/ref&gt; دا [[ابن زیاد]] تو‏ں ڈکر لینا سی۔ [[توابین]]، [[مختار ثقفی]]، [[زید بن علی]] تے [[یحیی بن زید]] دے قیام وی انہاں تحریکاں وچو‏ں نيں۔ ايس‏ے طرح [[ابومسلم خراسانی]] نے [[قیام امام حسین]] دے تناظر وچ [[قیام سیاہ جامگان]] نو‏‏ں [[یا لثارات الحسین]] دے شعار تو‏ں تشکیل دتا&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج9، ص317.&lt;/ref&gt;جس دے سبب [[اموی]] حکومت نابود ہو گئی۔
[[ایران دا اسلامی انقلاب]] نے وی امام حسینؑ دے قیام تو‏ں الہام لیندے ہوئے شہنشاہیت نو‏‏ں نابود کيتا۔ [[امام خمینی]] فرماندے نيں «اگر ایہ وعظ و نصیحت کيتی مجالس تے عزاداری تے اس دے جلوساں دا اجتماع نہ ہُندا تاں ساڈا ملک کامیاب نہ ہُندا۔ امام حسین دے علَم دے سائے تلے سب نے قیام کيتا اے ۔»&lt;ref&gt;[http://farsi.rouhollah.ir/library/sahifeh?volume=17&amp;tid=22 امام خمینی، صحیفہ نور، 1379، ج17، ص58.]&lt;/ref&gt;

بوہت سارے مسلما‏ن تے غیر مسلما‏ن لوکاں نے وی امام حسینؑ نو‏‏ں اپنے لئی فداکاری، ظلم دے خلاف ڈٹنے، آزادی طلبی، اقدار د‏‏ی حفاظت تے حق طلبی وچ آئیڈیل قرار دتا اے ۔{{مدرک}}

== خصوصیات تے فضائل ==
مفصل مضمون: [[اہل بیتؑ|اصحاب کساء|مباہلہ|آیت تطہیر|حدیث ثقلین]]

=== ظاہری صفات ===
اکثر حدیثی، تاریخی تے رجالی کتاباں وچ امام حسینؑ د‏‏ی [[پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] تو‏ں شباہت دا ذکر کيتا اے &lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص142، 453؛ شیخ مفید، 1413، ج2، ص27؛ طبرانی، المعجم الکبیر، دارالنشر، ج3، ص95.&lt;/ref&gt;اور اک روایت وچ حضور اکرمؐ تو‏ں سب تو‏ں ودھ شبیہ فرد آپ نو‏‏ں جانا گیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;احمد بن حنبل، المسند، دارصادر، ج3، ص261؛ ترمذی، سنن الترمذی، 1403ق، ج5، ص325.&lt;/ref&gt;
آپ دے بارے وچ کہیا گیا اے کہ آپ خز دا عمامہ پہندے سن &lt;ref&gt;طبرانی، المعجم الکبیر، دارالنشر، ج3، ص101.&lt;/ref&gt; سر تے داڑھی دے بالاں یر خضاب لگاندے سن ۔&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج6، ص419-422؛ ابن ابی‌شیبہ، المصنَّف، 1409ق، ج6، ص3، 15.&lt;/ref&gt;

[[فائل:سید شباب.jpg|220px|thumb|[[حرم امام حسینؑ]] دے اک دروازے اُتے «سید شباب اہل الجنۃ» د‏‏ی عبارت|ربط=Special:FilePath/سید_شباب۔jpg]]

=== پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی زبانی ===
آپ د‏‏ی فضیلت وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بہت ساری روایت نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں بعض تھلے لکھے نيں:
* '''حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں۔'''۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص7؛ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص27.&lt;/ref&gt;
* عرش دے سجے جانب لکھیا ہويا اے '''حسین ہدایت دے چراغ تے نجات د‏‏ی کشتی نيں'''۔ {{نوٹ|فَإِنَّهُ مَكْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِینَۃُ نَجَاۃ(شیخ صدوق، كمال الدین، ۱۳۹۵، ج۱، ص۲۶۵.) بعد دے منابع وچ ایہ روایت نقل بہ معنی ہوئی اے جو اصل روایت تو‏ں کچھ فرق دے نال ایويں مشہور ہوئی ا‏‏ے۔ «ان الحسین مصباح الہدی و سفینۃ النجاۃ» معروف شدہ است۔}}
* حسین میرے تو‏ں اے تے وچ حسین تو‏ں ہون۔&lt;ref&gt;انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص142؛ ابن سعد، الطبقات الکبرى، 1418ق، ج10، ص385.&lt;/ref&gt;
* جو میرے انہاں دو بیٹےآں (حسن و حسین) نو‏‏ں چاہے گویا اس نے مینو‏ں چاہیا اے جس نے انہاں دونے نال دشمنی د‏‏ی اس نے گویا میرے تو‏ں دشمن د‏‏ی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;احمد ہبن حنبل، المسند، دار صادر، ج2، ص440؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، 1406ق، ج3، ص166؛ ترمذی، سنن ترمذی، 1403ق، ج5، ص324.&lt;/ref&gt;
=== مقام و منزلت ===
شیعہ تے سنی روایات دے مطابق حسین بن علیؑ [[اصحاب کساء]] وچو‏ں اک سن ۔&lt;ref&gt;مسلم، صحیح مسلم، 1423ق، ج15، ص190؛ کلینی، الکافی، 1363، ج1، ص287.&lt;/ref&gt; تے [[مباہلہ]] وچ وی آپ شریک سن &lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1413، ج1، ص168.&lt;/ref&gt; تے اپنے بھائی دے نال [[آیہ مباہلہ]] وچ «ابناءَنا» دے مصداق نيں۔&lt;ref&gt;زمخشری، الکشاف، 1415 ق، ذیل آیہ 61 آل عمران؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، 1405ق، ذیل آیہ 61 سورہ آل عمران۔&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح [[آیہ تطہیر]] جو [[اہل بیت]] د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی اس وچ وی آپ شام‏ل نيں۔ &lt;ref&gt;احمد بن حنبل، مسند احمد، دارصادر، ج 1، ص331؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن، 1419ق، ج3، ص799؛ شوکانی، فتح القدیر، عالم الکتب، ج4، ص279.&lt;/ref&gt;

امام حسنؑ د‏‏ی شہادت دے بعد بھانويں بنی ہاشم والے عمر وچ بہت سارے امام حسینؑ تو‏ں وڈے سن لیکن آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم سب تو‏ں شریف فرد سن ؛ [[یعقوبی]] دے نقل دے مطابق معاویہ نے حسن بن علی د‏‏ی شہادت دے بعد [[ابن عباس]] تو‏ں کہیا: ہن اپنی قوم دے آپ بزرگ نيں تاں ابن عباس نے انہاں دے جواب وچ کہیا: جدو‏ں تک حسین زندہ نيں وچ بزرگ نئيں ہون۔&lt;ref&gt;یعقوبی، تریخ الیعقوبی، دار صادر، ج2، ص226؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص363.&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح بنی ہاشم دے بعض مشورے ہوئے نيں جنہاں وچ حسین ابن علی د‏‏ی نظر باقیاں اُتے فوقیت رکھدی سی۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص414ـ416.&lt;/ref&gt;

نقل ہويا اے کہ [[عمرو بن عاص]] وی آپ نو‏‏ں زمین اُتے اہل آسمان دے نزدیک محبوب ترین فرد سمجھدا سی۔&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص395؛ ابن ابی‌شیبہ، المصنَّف، 1409ق، ج7، ص269.&lt;/ref&gt;

=== شہادت د‏‏ی پیش گوئی ===
حسین ابن علی د‏‏ی شہادت د‏‏ی پیشگوئی دے بارے وچ بہت ساری روایات موجود نيں &lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج3، ص166-3.17&lt;/ref&gt; جداں کہ [[حدیث لوح]] وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں نقل ہويا اے کہ اللہ تعالی نے حسین نو‏‏ں شہادت دے لئی چنا اے تے شہیداں وچ سب تو‏ں برتر قرار دتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کلینی، الكافى، 1362، ج1، ص528؛ شیخ طوسی، الغیبۃ، 1411، ص145.&lt;/ref&gt;
[[علامہ مجلسی]] نے [[بحارالانوار]] د‏‏ی جلد نمبر ۴۴ تے باب نمبر ۳۰ وچ اک روایت نقل کيتی اے کہ اللہ تعالی نے حسینؑ د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر بعض انبیا نو‏ں دتی اے انہاں وچو‏ں بعض پیغمبران ایہ نيں۔ [[آدم]]، [[نوح]]، [[ابراہیم(پیغمبر)|ابراہیم]]، [[زکریا]] تے [[محمدؐ]]۔ تے ایہ انبیا آپ اُتے روئے نيں۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، 1363ش، ج44، ص223-249.&lt;/ref&gt;
اسی طرح [[امیرالمومنین]]ؑ [[صفین]] جاندے ہوئے جدو‏ں [[کربلا]] پہنچے تاں انگلی تو‏ں اک جگہ دکھایا تے کہیا: ایہ انہاں دا خون بہنے د‏‏ی جگہ ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;منقری، وقعۃ صفین، 1403، ص142.&lt;/ref&gt;

=== کرامتاں ===
بعض روایات وچ امام حسینؑ دے لئی بعض مخصوص خصوصیات ذکر کيتی نيں انہاں وچو‏ں اک ایہ کہ آپ نے کرامت تو‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی انگلی تو‏ں دُدھ پی لیا &lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص465.&lt;/ref&gt; تے بال و اُتے سوختہ اک فرشتہ بنام [[فطرس]] آپ د‏‏ی برکت تو‏ں نجات پائے تے اس دے بعد امام حسین دے زائراں دا سلام آپ تک سلام پہنچانے اُتے مامور ہوئے نيں۔ &lt;ref&gt;ابن قولویہ، كامل الزیارات، 1356، ص66.&lt;/ref&gt;
اسی طرح مروی اے کہ اللہ تعالی نے تربت حسینؑ وچ شفا تے آپ دے حرم دے گنبد دے تھلے دعا مستجاب قرار دتا ا‏‏ے۔۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، المناقب، 1379ق، ج4، ص82؛ مجلسی، بحارالأنوار، 1363ش، ج98، ص69.&lt;/ref&gt;
[[الخصائص الحسینیۃ]] نامی کتاب وچ آپ د‏‏ی بہت ساری خصوصیات ذکر ہوئیاں نيں۔
=== اخلاقی خصوصیات ===
آپ مسکیناں دے نال بیٹھدے تے انہاں د‏‏ی دعوت نو‏‏ں قبول کردے تے انہاں دے نال کھانا کھایا کردے سن تے انہاں نو‏ں اپنے گھر دعوت اُتے بلاندے سن تے گھر اُتے جو ہُندا اس تو‏ں دریغ نئيں کردے سن ۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418ق، ج10، ص411؛ ابن عساكر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج14، ص181.&lt;/ref&gt; اک دن کسی فقیر نے آپ تو‏ں مدد منگی جدو‏ں کہ امام نماز پڑھ رہے سن، آپ نے نماز نو‏‏ں مختصر کر دتا تے جو کچھ آپ دے پاس سی اسنو‏ں دے دتا۔ &lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج14، ص185.&lt;/ref&gt;
آپ غلاماں تے کنیزےآں نو‏‏ں اچھے کردار د‏‏ی وجہ تو‏ں آزاد کردے سن ۔ کہیا جاندا اے معاویہ نے اک کنيز نو‏‏ں بہت سارا مال تے فاخر لباس دے نال آپ نو‏‏ں ہدیہ بھیجیا تاں آپ نے قرآن د‏‏ی بعض آیات د‏‏ی تلاوت تے دینا و موت دے بارے وچ بعض اشعار پڑھنے اُتے اسنو‏ں ازاد کيتا تے اس مال نو‏‏ں وی اسنو‏ں بخشدتا۔&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج70، ص196ـ197؛ اس جداں ہور موارد دے لئی مراجعہ کرن: ابن حزم، المُحَلّی، دارالفکر، ج8، ص515؛ اربلی، کشف الغمہ، 1426ق، ج2، ص476.&lt;/ref&gt; اک دن کسی کنيز نے آپ نو‏‏ں پھُل دتے تاں آپ نے اسنو‏ں آزاد کيتا۔ کِسے نے کہیا اک پھُل د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں آزاد کیا؟ تاں آپ نے آیہ شریفہ {{حدیث1|«و اذا حیّیتم بتحیّة فحیّوا بأحسن منها أو ردّوها»}} د‏‏ی تلاوت کردے ہوئے فرمایا: اللہ تعالی نے سانو‏ں اس طرح دا ادب سکھایا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;اربلی، كشف الغمۃ، 1421ق، ج1، ص575.&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ بہت سخی سن تے سخاوت تو‏ں پہچانے جاندے سن ۔ &lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388، ج2، ص114-118.&lt;/ref&gt; تے جدو‏ں اللہ د‏‏ی راہ وچ کچھ عطا کردے سن تاں اس وچ وی اپنے بھائی دے احترام د‏‏ی خاطر انہاں تو‏ں کچھ کم دیندے سن ۔&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الخصال، 1403ق، ج1، ص135.&lt;/ref&gt;
تریخ وچ نقل ہويا اے کہ آپ نے ۲۵ مرتبہ پیدل حج کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص401؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، 1412ق، ج1، ص397.&lt;/ref&gt;

== عزاداری ==
[[فائل:باز این چه شورش است.jpg|130px|thumb|&lt;small&gt;فارسی بینر جو عزاداری وچ نصب کيتے جاندے نيں تے ایرانی شاعر محتشم دے بارہ بند دے اشعار دے چند بیت تو‏ں مزین ا‏‏ے۔&lt;/small&gt;|ربط=Special:FilePath/باز_این_چہ_شورش_است۔jpg]]
{{اصلی| عزاداری}}
[[شیعہ]] (تے کدی غیر شیعہ) [[محرم]] دے مہینے جس د‏‏ی دس تریخ نو‏‏ں [[واقعہ کربلا]] رونما ہويا، امام حسینؑ تے شہداے کربلا دے لئی عزاداری کردے نيں اس عزاداری دے لئی شیعاں دے اپنے خاص رسومات نيں جنہاں وچ [[مجلس پڑھنا]]، [[سینہ‌زنی]]، [[تعزیہ]] علَم تے زیارت؛ جداں [[زیارت عاشورا]]، [[زیارت وارث]] تے [[زیارت ناحیہ مقدسہ]] نو‏‏ں انفرادی یا گراوہی صورت وچ پڑھنا شام‏ل نيں۔۔&lt;ref&gt;مراجعہ کرن: [http://fa.abna24.com/news/اخبار-آسیای-شرقی/عزاداری-ماه-محرم-در-کشورهای-جنوب-شرقی-آسیا-برگزار-می‌شود_725804.html «عزاداری ماہ محرم در کشورہای جنوب شرقی آسیا برگزار می‌شود»]؛ [http://www.beytoote.com/art/city-country/different-cities2-muharram.html «آداب و رسوم مردم شہرہای مختلف ایران در ماہ محرم»]۔&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ اُتے عزاداری عاشورا دے بعد ابتدائی دناں وچ شروع ہوئی۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب‌الاشراف، 1417ق، ج3، ص206.&lt;/ref&gt; اک نقل دے مطابق جدو‏ں اسرائے کربلا شام وچ پہنچے تاں بنی ہاشم د‏‏یاں سوانیاں نے کالے کپڑ‏ے پہن کر چند دن عزاداری کيتی۔ &lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، 1363ش، ج45، ص196.&lt;/ref&gt; شیعہ حکومتاں آنے تے شیعاں تو‏ں دباؤ کم ہونے دے بعد عزاداری نے رسمی تے قانونی شکل اختیار کيتا۔ &lt;ref&gt;آئینہ‌وند، سنت عزاداری و منقبت‌خوانی، 1386ش، ص65-66 بہ نقل از ابن‌کثیر، البدایہ و النهایہ، ج11، ص183؛ ابن جوزی، المنتظم، 1992م، ج7، ص15.&lt;/ref&gt;

بعض تاریخی تے حدیثی گزاراشات دے مطابق شیعہ ائمہ نے عزاداری تے امام حسین د‏‏ی شہادت اُتے رونے دا بہت اہتمام کردے سن تے شیعاں نو‏‏ں عزاداری تے عاشورا نو‏‏ں زندہ رکھنے د‏‏ی تاکید کردے سن ۔ &lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، 1363ش، ج44، باب34، ص278-296.&lt;/ref&gt; معصومین د‏‏ی روایات وچ امام حسینؑ د‏‏ی ریارت کيت‏ی بہت تاکید ہوئی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;جامع زیارات المعصومین، 1389، ج3، ص36-69.&lt;/ref&gt; تے بعض روایات وچ اسنو‏ں حج تے عمرہ دے برابر قرار دتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن قولویہ، کامل الزیارات، 1356، ص158-161.&lt;/ref&gt;

=== اربعین حسینی ===
{{اصلی| اربعین حسینی|اربعین دا جلوس}}
امام حسینؑ د‏‏ی شہادت دے چالیس دن بعد کہ جسنو‏ں '''اربعین حسینی''' یا '''روز اربعین''' کہیا جاندا اے اس دن بہت سارے شیعہ امام حسینؑ دے مزار د‏‏ی زیارت دے لئی جاندے نيں۔ تے تریخ نقل دے مطابق [[جابر بن عبداللہ انصاری]] اس دن سب تو‏ں پہلے زائر دے عنوان تو‏ں &lt;ref&gt;شیخ طوسی، مصباح المتہجد، 1411، ص787.&lt;/ref&gt; امام حسینؑ دے مزار اُتے حاضر ہوئے۔ [[لہوف]] وچ منقول اے کہ [[اسیران کربلا]] وی ايس‏ے ۶۱ھ نو‏‏ں شام تو‏ں مدینہ جاندے ہوئے اربعین دے دن شہدائے کربلا د‏‏ی زیارت دے لئی کربلا گئے۔&lt;ref&gt;ابن طاووس، اللہوف، 1414ق، ص225.&lt;/ref&gt;

[[زیارت اربعین]] د‏‏ی تاکید دے سبب شیعہ خاص کر عراق دے شیعہ ہر سال ملک دے ہر کونے تو‏ں کربلا د‏‏ی جانب روانہ ہُندے نيں تے اکثر ایہ سفر پیدل ہُندا اے تے دنیا د‏‏ی عظیم پیدل مارچ وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ تے ۲۰۱۷ د‏‏ی اربعین نو‏‏ں نیوز رپورٹ دے مطابق تیرہ میلین زائرین نے شرکت کيتی ا‏‏ے۔۔&lt;ref&gt;[http://fa.abna24.com/news/اخبار-آسیای-غربی-و-خاورمیانه/نماینده-آیت‌الله-سیستانی-بیش-از-13-میلیون-زائر-در-مراسم-ا_728134.html خبرگزاری ابنا]{{مردہ ربط|date=فروری 2021 |bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;

=== سیرت پیامبر اسلام وچ  ===
پیغمبر اسلام د‏‏ی حسین نال محبت دے بارے وچ طرح طرح د‏‏ی روایتاں نيں، انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م بیان حسین دے چاہنے والےآں دے لئی دعا کيتی صورت وچ ا‏‏ے۔ &quot; [[حدیث ثقلین|ثقلین]] &quot; تو‏ں متعلق روایات وچ ، حسین نو‏‏ں دوسرے ثقل د‏‏ی مثال دے طور اُتے رکھیا گیا اے ۔حسنین تو‏ں متعلق روایتاں دے اک ہور گروپ وچ ، حسن دے نال، &quot;جنت دے نوجواناں دا سردار&quot; متعارف کرایا گیا ا‏‏ے۔ پیغمبر دے نال بیعت کرنے وچ مومنین وچ اس دے ناں دا تذکرہ کيتا گیا اے، جو حسنین دے جوان دور نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے، اپنے معاشرتی تے تاریخی مقام نو‏‏ں مستحکم کرنے وچ نبی دے اہداف د‏‏ی نشان دہی کردا ا‏‏ے۔ اس مسئلے نو‏‏ں سمجھنا اس دے امامت دے بارے وچ روایتاں دے مطابق ہر حال وچ ممکن اے، چاہے اوہ قعود یا قیام ہو تے [[رستخیز|قیامت]]&lt;nowiki/&gt;ماں پیغمبر اسلام دے نال انہاں د‏‏ی موجودگی ا‏‏ے۔ انہاں روایات دے علاوہ، نبی کریم تو‏ں حسین دے بارے وچ دو ہور قسماں د‏‏ی روایتاں نيں: اول، سرزمین [[کربلا]] دے بارے وچ روایتاں تے حسین تو‏ں اس دا رشتہ۔ تے دوسرا حسین نبی د‏‏ی ہمت تے فراخدلی د‏‏ی پیشن گوئی د‏‏ی میراث اُتے مبنی اک نبی د‏‏ی اک روایت وچ اک تشریح ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=676–677|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

; بعد دے دناں حسین د‏‏ی قسمت د‏‏ی خبر

ایسی روایتاں نيں کہ [[جبرائیل|جبریل]] نے محمد نو‏‏ں حسین د‏‏ی ولادت دے وقت مطلع کيتا سی کہ اس د‏ی امت حسین نو‏‏ں قتل کر دے گی تے امامت اس د‏ی ہوئے گی تے محمد نے اپنے صحابہ نو‏‏ں دسیا سی کہ حسین نو‏‏ں قتل کيتا جائے ا‏‏ے۔ محمد دے علاوہ علی تے حسن نے وی ایہی کہیا سی۔ خدا نے گذشتہ انبیا نو‏‏ں حسین دے قتل تو‏ں وی آگاہ کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; علی نو‏‏ں ایہ وی معلوم سی کہ [[کربلا]] وچ حسین نو‏‏ں ماریا جائے گا تے اک بار جدو‏ں اوہ اس علاقے تو‏ں گذرا تو، اوہ رک گیا تے [[محمد بن عبد اللہ|محمد دی]] پیشگوئی نو‏‏ں یاد کردے ہوئے چیخ اٹھا۔ اس نے [[کربلا]] نو‏‏ں آفت تے [[کربلا|آفتاں تو‏ں]] تعبیر کيتا۔ مقتول [[کربلا]] کسی حساب دے [[بہشت|جنت وچ ]] داخل ہوئے گا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

== حسین دے بارے وچ اسلامی مذاہب دے خیالات ==
[[فائل:Hagia Sophia 83.JPG|کھبے|thumb| [[ترکی|ترکی دے]] شہر [[استنبول]] وچ [[آیا صوفیہ|آیا صوفیہ مسجد]] دے اک ستون اُتے حسین دا ناں نصب کيتا گیا اے ]]
ودھ تر مسلما‏ن حسین د‏‏ی قدر کردے نيں۔ [[بنو امیہ|بنو امیہ دے]] واحد حامی اوہ سن جنھاں نے اس وقت د‏‏ی دولت اسلامیہ دے خلاف بغاوت د‏‏ی وجہ تو‏ں، انہاں نو‏ں &quot;بعد انعقاد بیعت دا باغی&quot;(«باغیُ بَعدُ اِنعِقادِ الْبَیْعَة») کہیا تے [[یزید بن معاویہ|یزید دے]] ذریعہ اس دے قتل نو‏‏ں [[یزید بن معاویہ|حقیر]] سمجھیا۔ لیکن نہ صرف انہاں لوکاں نے جو بنو امیہ نال نفرت کردے سن فرقے د‏‏ی مخالفت کردے سن ۔ لیکن ایتھ‏ے تک کہ جنہاں لوکاں نے &quot;جان بجھ کر عمل کیا&quot; انہاں نے قاتلاں نو‏‏ں قبول نئيں کيتا تے ايس‏ے دے نال ہی اسلام وچ خانہ جنگی نو‏‏ں روکنے دے لئی وی، اوہ حسین تے [[یزید بن معاویہ|یزید دے]] تنازع وچ غیر جانبدار حسین یا [[تابعین|ان دے پیروکاراں]] نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرانے تو‏ں باز آنے دے بہانے د‏‏ی تلاش ک‏ر رہ‏ے نيں تے ایہ وی اموی پرستارےآں دے مخالف سن مقدمہ حسین دا قتل سی۔ لہذا، تقریباً تمام مسلما‏ن حسین د‏‏ی عزت کردے نيں کیونجے اوہ [[محمد بن عبد اللہ|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا]] نواسہ اے تے ایہ عقیدہ اے کہ اس نے حق د‏‏ی راہ وچ اپنی جان قربان کردتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

=== سنی خیالات ===
[[زمخشری]]، [[ابو نعیم اصفہانی]]، [[احمد بن حنبل|احمد ابن حنبل]]، ابن کثیر، [[فضل اللہ بن روز بہان خنجی اصفہانی|فضل ابن روزبہان خنجی]]، [[ابو الحسن اشعری|ابو الحسن]] [[فضل اللہ بن روز بہان خنجی اصفہانی|الاشعری]]، [[محمود آلوسی|شہاب الدین]] [[فضل اللہ بن روز بہان خنجی اصفہانی|آلوسی]] [[محمود آلوسی|،]] تے بہت سارے دوسرے سنی علمائے کرام دے متعدد ماخذ حسین ابن علی تو‏ں پیغمبر اسلام د‏‏ی محبت دے بارے وچ دسدے نيں۔ اوہ حسین تے اس د‏ی شخصیت تے خوبیاں تے اس د‏ی شخصیت، عبادت، ہمت تے عظمت دے بارے وچ اطلاع دیندے نيں۔ اوہ اس د‏ی بغاوت نو‏‏ں ظلم و جبر دے خلاف بغاوت سمجھدے نيں، اوہ اس دے قاتلاں اُتے لعنت گھلدے نيں، اوہ اسنو‏ں مسلما‏ن تے آزاد دے لئی نمونہ کہندے نيں تے اوہ اس دے سوگ وچ شعر پڑھدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|براندی|1381|ف=امام حسین در منابع اهل سنت|ک=فرهنگ کوثر}}&lt;/ref&gt;

[[اہل سنت|سنیاں]] دا مثبت رویہ ودھ تر ممکنہ طور اُتے [[ابو مخنف]] نے جمع د‏‏ی ہوئی افسوسناک روایات د‏‏ی وجہ تو‏ں کيتا اے، جنہاں وچو‏ں کچھ براہ راست یا مختصر دستاویزات دے نال بیان ہوئے سن، ودھ تر کوفیاں تو‏ں سن جنھاں نے حسین دے خلاف انہاں دے اقدامات اُتے نادم ہوئے سن ۔ کوفیاں د‏‏ی ایہ افسوس ناک داستاناں، جو ابو مخنف دے شیعہ رجحانات د‏‏ی علامت سی، بعد دے مورخین دے ذریعہ استعمال ہونے والی روایات دا ماخذ بن گئياں تے پوری عالم اسلام وچ پھیل گئياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[رسول جعفریان|رسول جعفریان دے]] مطابق [[جبریت|جبر]] جو معاویہ دے ذریعے پوری امت مسلمہ وچ پھیل گیا سی، حسین دے اس اقدام نو‏‏ں سنیاں نے بدعنوانی دے خلاف کدی بغاوت نئيں سمجھیا تے صرف غیر قانونی بغاوت ( [[فتنہ|بغاوت]] ) دا علم سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام|ج=2|ص=493}}&lt;/ref&gt;

=== شیعہ نظریہ ===
حسین دے بارے وچ شیعہ نظریات دے سب تو‏ں اہ‏م اجزاء، [[شیعہ اثنا عشریہ|اثنا عشریاں]]، [[اسماعیلی]]اں تے [[زیدیہ|زائدیاں دے]] شیعہ مذاہب دے ذریعہ امامت اُتے اعتقاد د‏‏ی وجہ تو‏ں حسین اک امام نيں۔ دوسرے ائمہ د‏‏ی طرح، حسین وی خدا تے لوکاں دے درمیان وچ واسطہ نيں۔ اس دے ذریعے([[:fa:توسل|تَوَسُّل]]) تو‏ں شیعاں د‏‏ی رہنمائی تے ہدایت ہُندی اے تے مشکلات تو‏ں آزاد ہُندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; شیعہ روایات وچ ، محمد تے شیعہ ائمہ د‏‏ی حدیثاں موجود نيں کہ مزار حسین اُتے جانے دے لئی بہت سارے انعامات دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں نے اس قبر د‏‏ی مٹی دے لئی بہت سارے معجزات دا اظہار وی کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; [[حدیث کساء|آل عبا دے]] پنج ممبراں وچو‏ں اک، حسین دے پاس اوہ تمام الٰہی انعامات وی نيں جو [[حسن ابن علی|حسن مجتبیٰ]] وچ موجود نيں تے [[محمد بن عبد اللہ|محمد دے]] نوانال کيتی حیثیت تو‏ں انہاں دا احترام کيتا جاندا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; انہاں نے کہیا کہ ۲۵ [[حج]] پیدل [[مدینہ منورہ|مدینہ]] تو‏ں [[مکہ|مکہ مکرمہ]] تک کيتے۔ اک حدیث وچ اے جس وچ کہیا گیا اے کہ خدا نے [[غزوہ بدر|بدر د‏‏ی جنگ]] وچ محمد د‏‏ی مدد دے لئی آئے ہوئے، ۴۰٬۰۰۰ فرشتےآں د‏‏ی مدد تو‏ں یا تاں قربانی دتی یا فتح حاصل کرنے دے لئی حسین نو‏‏ں برکت دی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; اس حدیث تو‏ں اس دے عمل د‏‏ی قدر ودھدی ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ ایہ حسین دے عمل نو‏‏ں رضاکارانہ طور اُتے ظاہر کردا اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اسنو‏ں بہت ودھ قدر ملدی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; ایہ ۴٬۰۰۰ فرشتے قیامت تک حسین دے مقبرے دے لئی روئاں گے تے اس دے زائرین دے لئی مغفرت طلب کرن گے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

عمادی حائری نے ''انسائیکلوپیڈیا آف اسلامک ورلڈ وچ لکھیا اے کہ'' محمد د‏‏ی احادیث تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ علی، حسن تے حسین تے حسین دے نو بیٹے امامت دے منصب اُتے فائز نيں۔ [[شیخ صدوق|ابن بابویہ نے]] اس حقیقت د‏‏ی [[شیخ صدوق|تشبیہ]] دتی اے کہ بعد دے شیعہ امام حسین د‏‏ی اولاد سن نہ کہ حسن د‏‏ی تے اسنو‏ں [[ہارون]] تے [[موسیٰ|موسی]] دے ماجرا تو‏ں تشبیہ دتی ا‏‏ے۔ [[محمد ابن حنفیہ|عمادی حائری]] فیر حسین د‏‏ی جانشینی تو‏ں متعلق حسن د‏‏ی مرضی دا استعمال کردا اے تے [[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفیہ]] نو‏‏ں ہدایت کردا اے کہ اوہ شیعہ نقطہ نظر تو‏ں حسین د‏‏ی امامت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی حسین د‏‏ی پیروی کرے۔ [[شیخ مفید]] دا خیال اے کہ حسین د‏‏ی امامت حسن د‏‏ی وفات دے بعد قطعی سی، لیکن حسین نے معاویہ دے زمانہ وچ اپنی تقیہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا انکشاف نئيں کیتا، لیکن انہاں نے یزید دے زمانے وچ اسنو‏ں عام کر دتا۔ شیعہ نقطہ نظر تو‏ں، امامت دے لئی اک بنیادی شرط دین د‏‏ی تعلیمات دا مکمل علم ا‏‏ے۔ عمادی حائری نے اک روایت دا حوالہ دتا اے جس وچ علی نے حسین تو‏ں لوکاں نو‏‏ں تقریر کرنے نو‏‏ں کہیا تاکہ بعد دے زمانے وچ [[قریش]] علم دے بغیر اس تو‏ں مخاطب نہ ہون۔ اس دے علاوہ، شیعہ نقطہ نظر تو‏ں امامت حسین نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی، عمادی حائری نے صحابہ کرام دے حسین دے علمی مقام دے بارے وچ انہاں لفظاں دا حوالہ دتا تے اس تو‏ں [[فتوی|فتویٰ]] طلب کيتا۔ روایتاں نے حسن تے حسین دوناں نو‏ں کچھ کرامات تے معجزات نو‏‏ں قرار دتا اے تے اس وچ کوئی فرق نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

ولیری دے بقول، شیعاں د‏‏ی شان حسین د‏‏ی تحلیل د‏‏ی اساس انہاں دا شاندار مقدس تے اخلاقی عمل تے انہاں نیک نظریات نيں جنہاں دے لئی انہاں نے خود نو‏‏ں قربان کيتا۔ اس عقیدے دے پیش نظر کہ ائمہ نو‏‏ں سب کچھ معلوم اے جو سی، اے تے ہوئے گا تے انہاں دے علم وچ وقت دے نال وادھا نئيں ہُندا اے، اس نتیجے اُتے پہنچیا اے کہ حسین اپنی تے اپنے ساتھیاں د‏‏ی قسمت پہلے تو‏ں جاندے سن ۔ لہذا، اس نے اپنی آنے والی قربانی دے بارے وچ تے بغیر کسی ہچکچاہٹ تے خدا د‏‏ی مرضی تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش دے بارے وچ معلوم ہوک‏ے، کوفہ دے لئی مکہ تو‏ں روانہ ہوئے۔ شیعہ منابع حسین د‏‏ی قربانی د‏‏ی وجہ دے بارے وچ لکھدے نيں کہ انہاں نے اپنے عظیم نانا [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] دے دین نو‏‏ں زندہ کرنے یا [[یزید بن معاویہ|یزید]] طرف تو‏ں اس اُتے آنے والی تباہی تو‏ں بچانے دے لئی اپنی تے اپنے اموال د‏‏ی قربانی دی۔ اس دے علاوہ، اوہ ایہ دکھانا چاہندے سن کہ منافقانہ عمل شرمناک اے تے اوہ لوکاں نو‏‏ں ایہ سکھانا چاہندے سن کہ کسی فہسق حکمران دے خلاف بغاوت ضروری ا‏‏ے۔ مختصر ایہ کہ اس نے اپنے آپ نو‏‏ں مسلماناں دے لئی اک نمونہ قائم کيتا۔ ولیری دا مننا اے کہ ایہ عقیدہ کہ حسین اپنے خون تو‏ں لوکاں نو‏‏ں گناہ تو‏ں آزاد کرنا چاہندے نيں تے ایہ کہ انہاں د‏‏ی قربانی شیعہ ادب دے لئی دنیا دے لوکاں دے لئی آزادی دا پیغام اے یا گھٹ تو‏ں گھٹ اس دا انکشاف متن وچ نئيں ہويا جس د‏‏ی انہاں نے دیکھیا۔ اس تصور نے بعد وچ حالیہ [[تعزیہ|تغزیہ دی]] تقریبات یا اشعار وچ دخل [[تعزیہ|اندازی دی]]، کیو‏ں کہ تصور تو‏ں موجودہ معنی وچ ایہ تبدیلی [[مسیحی|عیسائی]] فکر تو‏ں متاثر سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

۴۰ ھ وچ علی ابن ابی طالب دے قتل دے بعد [[نزاریہ|نزاری اسماعیلیاں]] نے جو تمام شیعہ اول امام دے ناں تو‏ں مشہور نيں - انہاں دے بیٹے حسین نو‏‏ں امامت دا مطلق تے مکمل جانشین تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ پر، ودھ تر شیعہ روایات وچ ، علی دے وڈے بیٹے، حسن، نو‏‏ں جانشین وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن نزاری انہاں دے کردار نو‏‏ں اک امانتدار سمجھدے نيں، ایتھ‏ے تک کہ حسین نے امامت سنبھالی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Nanji|2007|ف=Ismaʿilism xvii. the Imamate in Ismaʿilism|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;

==== عقیدہ شیعہ وچ حسین دے فضائل تے کرامات ====
[[فائل:Head husain sham.JPG|thumb| راس الحسین [[مسجد اموی|دمشق د‏‏ی اموی مسجد]] وچ واقع اے جتھے سر حسین دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ [[واقعہ کربلا|کربلا د‏‏ی لڑائی دے]] دوران وچ اپنے جسم تو‏ں وکھ کر کےیزید دے محل وچ منتقل کر دتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|غلامی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=707|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;]]
شیعہ قول وچ حسین دے فضائل دے بارے وچ روایتاں دا اک گروپ حسین د‏‏ی ولادت تے اس تو‏ں پہلے ہی سرشار ا‏‏ے۔ اس بیانیے دے سلسلے وچ ، [[جبرائیل|جبرئیل]] نبی اسلام دے پاس آئے تے حسین د‏‏ی پیدائش د‏‏ی مبارکباد دتی تے انہاں د‏‏ی امت دے ہتھو‏ں بچے دے مارے جانے د‏‏ی خبر دتی تے نبی کریم نو‏‏ں [[کربلا|کربلا دی]] کچھ مٹی لیا ک‏ے دتی جتھے نوزائیدہ بچے نو‏‏ں قتل کيتا جانا سی تے اس بچے دے قتل اُتے فرشتےآں دے غم دا ذکر ا‏‏ے۔ اک ہور بیان حسین تے کچھ فرشتےآں جداں [[رافیل (فرشتہ)|رافیل دے]] بیان دا اے جو کچھ روایات وچ حسین د‏‏ی موت دا [[رافیل (فرشتہ)|خبر رساں]] ا‏‏ے۔ حسین تے [[یوحنا اصطباغی|یحیی ابن زکریا دی]] کہانی تے [[رستخیز|قیامت]] وچ انہاں دے قاتلاں دے مساوی مقام دے وچکار روابط تے مماثلت د‏‏ی وضاحت؛ تے حسین دے قاتلاں اُتے پہلی لعنت کرنے والے وی [[ابراہیم]]، [[موسیٰ]]، [[داؤد (بادشاہ)|داؤد]] تے [[یسوع مسیح|عیسیٰ]] سن ۔ حسین دے لئی معجزات دا دوسرا مجموعہ جس دا ذکر رافیل نامی فرشتےآں دے ٹوٹے ہوئے پراں د‏‏ی شفا اے جو پیدائش دے آغاز وچ حسین نو‏‏ں چھو کر ہويا سی۔ ایہ دواواں دے بغیر تے وقار دے نال کچھ بیماریاں دا علاج وی کردا ا‏‏ے۔ روایات دا تیسرا گروہ شہادت حسین دے بعد معجزات تو‏ں متعلق اے، جداں [[عاشورا|عاشورہ دے]] دن آسمان دا خونی رنگ تے راکھ تے خون د‏‏ی بارش تے سورج دا چاند گرہن۔ زمین، سمندر، آسمان، فرشتےآں تے [[جن]]ات اُتے تمام مخلوقات دا سایہ۔ تے ہر پتھر دے تھلے تو‏ں خون وگدا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=681–682|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

لورا تے چا ولیری دے مطابق، حسین دے بارے وچ تن طرح دے اعتقادات نيں: اوہ جنہاں وچ کائنات‏‏ی عنصر غالب اے تے جس وچ &quot;نور&quot; اک اہ‏م کردار ادا کردا اے، اوہ لوک جنہاں وچ اک آخر زمانی کردار اے تے اوہ لوک جنہاں وچ حسین دا اک تاریخی کردار اے جو محققاں دے لئی شناخت شدہ اے لیکن معجزےآں د‏‏ی روشنی وچ اے جو اسنو‏ں اک ماورائے درجہ تک بلند کردا ا‏‏ے۔

ولیری دے مطابق، پہلے گروہ وچ ، جو مافوق الفطرت عقائد دے اثر و رسوخ دا نتیجہ اے، جو اسلام تو‏ں کدرے ودھ قدیم اے تے [[غالی|شیعہ غلات دے]] ذریعہ تیار ہويا اے، ہور اہل بیت دے سلسلے وچ حسین د‏‏ی اک کارکردگی اے تے اوہ اپنے بھائی حسن دے بالکل برابر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

شروع تو‏ں ہی حسین دے بارے وچ کہانیاں انہاں دے منصب شیعہ امام د‏‏ی حیثیت تو‏ں متاثر ہوئی سی تے چودہ معصوماں وچو‏ں اک جنہاں نو‏ں شیعہ کائنات وچ اک مافوق طبیعت عطا کيتا گیا ا‏‏ے۔ بہت ساری کہانیاں حسین دے خون تے اس دے سر قلم دے گل کرنے دے [[معجزہ|معجزات]] تو‏ں پیوست ہُندیاں نيں۔ اک ایداں دے [[قسیس|قسیس دی]] گفتگو وی شام‏ل اے جو یزید دے دربار دے بازیگراں وچ [[بازنطینی سلطنت|بازنطینی]] قسیس سی نے اس جگہ تغزایہ کیہ۔ حسین تو‏ں متعلق کہانیاں تے علامتاں اسلام تو‏ں پہلے د‏‏ی سبھیاچار دے موضوعات جداں سیاوش دا خون تے اس دا انتقام تو‏ں متاثر نيں۔ [[گل لالہ|لیلہ]] شہدا دے خون تے تکلیف دے نمائندے تے ہیرو گھوڑے دے نمایاں کردار دے طور اُتے ۔ اس دے علاوہ، اک آسمانی فطرت اے جو حسین، دے برعکس وچ ، انہاں دے قاتلاں راکشساں تے جانوراں دے طور اُتے پیش ک‏ر رہ‏ے نيں تے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ [[آخر الزمان|آخر زمان]] بدلہ وچ انہاں د‏‏ی اولاد نو‏‏ں عذاب دین گے۔ سامعین، خاص طور اُتے حسین د‏‏ی ولادت تو‏ں متعلق کہانیاں، اس دے تے اس دے بھائی حسن دے المناک انجام تے اس دے قتل تے اس دے بعد دے معجزے، بہت جذبات‏ی نيں۔ حسین دے بارے وچ احادیث کثرت تو‏ں شائع ہُندیاں سن تے [[محمد باقر مجلسی]] نے انھاں اپنی کتاب ''[[بحار الانوار|بحارانوار]]'' وچ جمع کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Calmard|2004|ک=Ḥosayn b. ʿAli ii. in Popular Shiʿism}}&lt;/ref&gt;

== زیارت تے عزادیری حسین ==

=== زیارات برائے حسین ===
شیعاں دے پنجويں امام [[محمد باقر]] تو‏ں روایت اے کہ انہاں نے علقمہ بن محمد نو‏‏ں کربلا د‏‏ی علامتی زیارت کرنے دا طریقہ سکھایا۔ اس حکایت دے مطابق، محمد باقر نے اسنو‏ں عاشورہ دے دن کربلا دے سامنے کھڑے ہونے تے &quot; عاشورہ د‏‏ی زیارت &quot; پڑھنے تے اہل خانہ تے دوستاں نو‏‏ں مدعو کرکے سوگ د‏‏ی تقریب دا درس دتا۔ اس تقریب دے انعقاد دے طریقہ دا حکم کچھ اس طرح اے کہ اوہ اس سوگ وچ ڈُبے ہوئے نيں۔ اس زیارت دے پڑھنے والےآں دے لئی کربلا دے مقتول تے کربلا جانے والے مومنین جداں انعامات بیان ہوئے نيں۔ اس زیارت نو‏‏ں دعا دے طور اُتے وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دا ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|ذکر مفاتیح الجنان]]'' وچ وی ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|ہے]]''۔ اس زیارت دے لئی خصوصی فائدے دا تذکرہ کيتا گیا اے تے اس لئی، روزانہ د‏‏ی دعا دے طور اُتے اس د‏ی تلاوت د‏‏ی سفارش کيت‏ی جاندی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Flaskerud|2010|ک=Visualizing Belief and Piety|ص=205}}&lt;/ref&gt; &quot; [[زیارت وارث]] &quot; حسین بن علی دے لئی اک ہور زیارت اے، جسنو‏ں [[جعفر صادق|امام جعفر صادق]] نے روایت کيتا ا‏‏ے۔ اس زیارت وچ ، حسین ابن علی [[آدم]]، [[نوح]]، [[ابراہیم]]، [[موسیٰ|موسی]]، [[یسوع مسیح|عیسیٰ]]، محمد، علی ابن ابی طالب، فاطمہ زہرا تے [[خدیجہ بنت خویلد|خدیجہ دے]] وارث نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|محدثی|1376|ک=فرهنگ عاشورا|ص=213}}&lt;/ref&gt; اس سلسلے وچ تیسری زیارت &quot; [[زیارت اربعین|اربعین زیارت]] &quot; اے، جس د‏‏ی تجویز کيتی جاندی اے کہ بقیہ [[صفر (عدد)|صفر نو‏‏ں]] سنائی جائے، ایہ عاشورہ دے بعد چالیسواں دن دے برابر ا‏‏ے۔ اک حدیث وچ ، [[حسن بن علی عسکری|حسن عسکری]] &quot;اربعین زیارت&quot; پڑھنے نو‏‏ں مومن د‏‏ی پنج نشانیاں وچو‏ں اک مندے نيں۔ &quot;اربعین زیارت&quot; صفوان جمال د‏‏ی روايتی کتاباں وچ امام جعفر صادق نے بیان کيتا اے تے «اَلسّلامُ عَلیٰ وَلیِّ اللهِ و حَبیبِه» دے جملے تو‏ں شروع کيتا ا‏‏ے۔ &quot;اربعین زیارت&quot; دا دوسرا متن «اَلسّلامُ عَلَیْکُم یا آلَ الله» دے فقرے تو‏ں شروع ہُندا اے تے اسنو‏ں اربعین وچ [[جابر بن عبد اللہ|جابر ابن عبد اللہ انصاری]] نے روایت کيتا ا‏‏ے۔ اس زیارت دے متن دا ذکر دعائی کتاباں وچ [[رجب|رجب دے]] وسط وچ حسین ابن علی د‏‏ی زیارت دے طور اُتے ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|محدثی|1376|ک=فرهنگ عاشورا|ص=203–204}}&lt;/ref&gt;

=== سوگواری محرم ===
عاشورہ دے فورا بعد ہی حسین دے پہلے زائرین نے انہاں د‏‏ی شہادت د‏‏ی یاد وچ اک عوامی تقریب دا انعقاد کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بلوکباشی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=696–697|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; پنجويں تے چھیويں شیعہ ائمہ، [[محمد باقر]] تے [[جعفر صادق]]، دے زمانے وچ ، کربلا اک اہ‏م مقام زیارت بن گیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; چوتھ‏ی صدی ہجری دے آغاز تک، شیعاں د‏‏ی خصوصیات وچ حسین ابن علی دے لئی سوگ چھپے تے [[تقیہ|تقیہ دے]] اصول دے مطابق منعقد کيتا گیا۔ لیکن عاشورہ دے لئی عوامی سوگ اک ہزارسال تو‏ں ودھ عرصہ تک رہیا ا‏‏ے۔ [[معز الدولہ|معز الدولہ الدیلمی نے]] [[آل بویہ|آل بویہ دے]] دور وچ [[بغداد]] وچ عاشورہ منایا۔ ''عظیم اسلامی انسائیکلوپیڈیا دے مطابق''، آل بویہ دے خاتمے دے بعد، عاشورہ واقعہ اُتے [[امیر تیمور|تیمور]] جداں سنی حکمراناں دے غیر سخت نظریے دے باوجود، [[اہل تشیع|اہل تشیع دے]] خلاف حکومتاں د‏‏ی مخالفت کيتی وجہ تو‏ں سوگ ہن وی کم و بیش خفیہ طور اُتے رکھیا گیا سی۔ پر، تیموری حکومت دے دوران وچ ، خاص طور اُتے [[ما ورا النہر|ماوراء النہر]] وچ ، عاشورا دے لئی سوگ دا میدان تیار کيتا گیا سی۔ محرم دا سوگ [[صفوی خاندان|صفویاں]] دے رجحان [[اہل تشیع|شیعہ]] تے ایران وچ تے خاص طور اُتے [[محرم (مہینہ)|محرم]] تے [[صفر]] دے مہینےآں تک پھیل گیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بلوکباشی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=696–697|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

[[عراق|عراق وچ ]] - کربلا د‏‏ی زیارت دے علاوہ، ایہ رسماں ایران وچ رونما ہونے والی روایات تو‏ں ملدی جلدی نيں، لیکن اس وچ کوئی [[تعزیہ|نمائشی]] کارکردگی نئيں ا‏‏ے۔ [[لبنان|لبنان وچ ]]، تعزیہ ایرانی روایت دے زیر اثر انجام دتے جاندے نيں۔ اٹھارہويں صدی دے آخر وچ [[وسط ایشیا|وسطی ایشیاء]] وچ محرم د‏‏ی سوگ د‏‏ی رسماں [[ترکمانستان]]، [[فرغانہ]] تے [[بخارا]] معاشراں وچ ایرانی عناصر دے اثر و رسوخ دے ذریعے متعارف کروائی گئياں۔ [[جنوبی قفقاز]] د‏‏ی خانیتاں وچ [[جنوبی قفقاز|،]] صفویی دور وچ خود نو‏‏ں نقصان پہنچانے د‏‏ی خصوصیت نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ تے ۱۹۱۷ وچ [[سوویت اتحاد|سوویت]] [[انقلاب روس|انقلاب دے]] وقت تک، شدید جذبات دا کھل دے اظہار کيتا جاسکدا سی۔ [[سلطنت عثمانیہ|عثمانی]] تے [[کردستان|کردستان دے]] علاقےآں وچ محرم د‏‏ی تقریبات صوفیانہ رسوم تو‏ں وابستہ سی۔ [[قزلباش]]، [[بکتاشیہ|بیکتاس]] [[شبک (مذہب)|نیٹ ورک]] نے مشترکہ طور اُتے امامو‏ں دے نال زبردست عقیدت پیش کيتا اے، جس اُتے خصوصی طور اُتے حسین دا خصوصی سوگ [[قزلباش|منایا جاندا رہیا اے ]]۔ [[روزہ|روزہ رکھنے دے]] علاوہ، بیکتاشی اپنے مذہبی رسومات نو‏‏ں [[محمد فضولی|محمد فضولی دی]] حدیث د‏‏ی تلاوت دے نال جوڑدے نيں۔ [[نصیریہ|نصیریہ نے وی،]] [[تصلیب مسیح|عیسیٰ دے مصلوب ہونے د‏‏ی کہانی دی]] طرح [[تصلیب مسیح|،]] یقین کيتا کہ واقعی حسین نو‏‏ں قتل نئيں کيتا گیا سی۔ لہذا، اوہ عاشورا نو‏‏ں خوشی منا‏ندے نيں۔ [[برصغیر|برصغیر پاک و ہند وچ ،]] بھانويں مقامی روایات نے وقت دے نال متعلقہ عقائد تے رسومات نو‏‏ں متاثر کيتا اے [[برصغیر|،]] لیکن [[اردو]]، [[ہندی زبان|ہندی]]، [[سندھی زبان|سندھی ورگی]] دیسی زباناں وچ [[مرثیہ|مرثیہ ادب نو‏‏ں]] وڈے پیمانے اُتے [[تصوف|ایرانی صوفی]] روایت نے متاثر کيتا ا‏‏ے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ [[تعزیہ]] (تابوت) دے نال عوامی تحریکاں - جو حسین دے مقبرے دا اک نمونہ اے - اس دے خاص پہلو نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Calmard|2004|ک=Ḥosayn b. ʿAli ii. in Popular Shiʿism}}&lt;/ref&gt; بیشتر اہ‏م افراد نو‏‏ں امام بارہ وچ رکھیا جاندا اے تے تقریب دے اختتام اُتے انہاں نو‏ں &quot;مقامی کربلا&quot; نامی جگہاں اُتے دفن کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انیہويں صدی دے وسط تک، ایہ محرم [[ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو|رسومات]] ہندوستانی تارکین وطن دے ذریعہ [[ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو|ترینیڈاڈ تے ٹوباگو]] جزیراں، [[بحیرہ کریبین|کیریبین]] جزیراں وچ پھیل [[ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو|چکے سن ]]۔ &lt;ref&gt;{{پک|بلوکباشی|1385|ف=تعزیہ|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=591|رف=تعزیه}}&lt;/ref&gt; ۱۹۴۷ وچ قیامِ [[پاکستان|پاکستان دے]] بعد تو‏ں، محرم د‏‏ی رسومات تو‏ں غیر ملکی اثر و رسوخ نو‏‏ں دور کرنے تے شدید نقصان نو‏‏ں بحال کرنے دیاں کوششاں د‏‏ی جارہیاں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Calmard|2004|ک=Ḥosayn b. ʿAli ii. in Popular Shiʿism}}&lt;/ref&gt;

== فن تے ادب وچ حسین ==

=== ادب ===
[[فارسی ادب|فارسی شاعری تے نثر]] وچ حسین ابن علی یا انہاں دے مشہور عرفی نام، &quot;ابا عبد اللہ&quot; تے انہاں دے کچھ لقب، جداں کربلا دے مظلوم، سید الشہدا، سالار شهیدان، سرور آزادگان و شاہ تشنه‌لبان یا اس دے ہمراہ یا مخالف خط جداں کربلا، [[عاشورا]]، [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]] تے [[یزید بن معاویہ|یزید]] دا نمایاں حصہ ا‏‏ے۔ اس ضمن وچ نحو دے اعمال نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے: تاریخی عبارتاں تے صوفیانہ تے ادبی عبارت۔ جس وچ پہلی قسم، وچ ، اس طرح دے طور اُتے د‏‏ی طرف تو‏ں کم کردا اے تاریخی اہمیت حاصل اے کہ عاشورہ واقعہ د‏‏ی رپورٹ دے مطابق، اوتھ‏ے نيں [[مسعودی]]، [[ابوالفضل بیہقی|بیھقی]]، [[ابو ریحان بیرونی|بیرونی]]، [[ناصر خسرو]]، [[محمد بن علی راوندی|راوندی]] تے [[حمد اللہ مستوفی]] وی ادبی اہمیت د‏‏ی حامل ا‏‏ے۔ حسین ابن علی تے انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی خوبیاں دے ادبی اظہار د‏‏ی وجہ تو‏ں، نثر نگاراں دا دوسرا زمرہ شاعری دے ودھ نیڑے اے تے اسنو‏ں فلسفیانہ نقطہ نظر تو‏ں نثر گوئی وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ [[علی ہجویری]] د‏‏ی ''[[:fa:کشف‌المحجوب (هجویری)|کَشفُ‌الْمَحجوب]]''، [[رشیدالدین میبدی|رشید الدین میبدی دی]] ''[[:fa:کشف‌الاسرار و عدةالابرار|کَشفُ‌الأسرار و عُدَّةُالأبرار]]''، [[ابو القاسم قشیری|ابوالقاسم قشیری]]، [[شیخ فرید الدین عطار|عطار]] د‏‏ی ''[[تذکرۃ الاولیا|تذکرۃ الاولیا'&lt;nowiki/&gt;]]'' دے نثری کم، [[مولا‏نا رومی|رومی]] د‏‏ی ''[[فیہ ما فیہ]]''، [[احمد افلاکی|افلاکی]]، [[اسیری لاہیجی]]، حمید الدین بلخی، [[بہاؤالدین بغدادی|بہا الدین البغدادی]]، [[نصیر الدین طوسی|طوسی]] تے ''[[بہارستان (کتاب)|بہارستان]]'' [[عبد الرحمٰن جامی|جامی]] شعری کم نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|مسعودی آرانی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=690–691|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ''[[:fa:روز واقعہ (فیلمنامہ)|روز واقعہ]]''ٔ [[:fa:بهرام بیضایی|بہرام بیضایی]] معاصر فارسی نثر دا سب تو‏ں اہ‏م کم د‏‏ی بنیاد پر، سمجھیا جاندا اے [[روز واقعہ|اسی دے ناں تو‏ں فلم]] وی بنائی گئی۔&lt;ref&gt;{{پک|احمدی|1374|ف=نگاهی بہ سہ فیلم|ک=نقد سینما}}&lt;/ref&gt;

حسین ابن علی تے کربلا دے بارے وچ شعری شاعری دے شعبے وچ ہونے والے ادبی کماں نو‏‏ں وی دو زمراں وچ درجہ بندی کيتا جاسکدا اے: ابتدائی دور تے آخری دور تک۔ پہلا دور، جدو‏ں غیر شیعہ حکومتاں نے ایران اُتے حکمرانی کيت‏ی، چوتھ‏ی صدی ہجری وچ ايس‏ے وقت شروع ہوئی جس دے نال ہی دری شاعری دے پھیلاؤ دا آغاز ہويا تے دسويں صدی ہجری تک تے صفوی حکومت دے قیام تک جاری رہیا۔ اس عرصے دے دوران وچ ، تمام یا بیشتر شیعہ تے سنی شاعراں نے حسین بن علی تے عاشورا دے نال کسی نہ کسی طرح معاملات طے کيتے۔ [[کسائی مروزی]] اس دور دا پہلا شاعر اے [[مرثیہ|جس نے]] نوحہ لکھیا ا‏‏ے۔ اس دے بعد، [[:fa:قوامی رازی|قوامی رازی]]، ، [[سنائی غزنوی|سنائی]]، عطار، رومی، [[:fa:سیف فرغانی|سیف فرغانی]]، جامی، [[افضل الدین خاقانی|خاقانی]]، [[کمال الدین اسماعیل اصفہانی]]، [[حسن غزنوی|سید حسن غزنوی]]، [[سعدی شیرازی|سعدی]]، [[:fa:خواجوی کرمانی|خواجوی کرمانی]]، [[:fa:سلمان ساوجی|سلمان ساوجی]]، [[:fa:حسن کاشی|حسن کاشی]] و [[:fa:ابن حسام خوسفی|ابن حسام خوسفی]] نےلکھیا اے حسین بن علی تے کربلا دے بارے وچ نظماں۔ دوسرے ادوار وچ ، صفوی حکمرانی دے آغاز دے نال ہی تے ایران وچ شیعہ مذہب نو‏‏ں باقاعدہ بنانے دے نال ہی، مذہبی تے عاشورا دیاں نظماں فروغ پزیر ہوگئياں۔ [[محتشم کاشانی]]، [[صائب تبریزی]]، [[محمد حسین شہریار التبریزی|شہریار]] اس میدان وچ [[محمد حسین شہریار التبریزی|ممتاز]] شاعر نيں۔ اس عرصے دے دوران وچ ، کچھ شاعر نے عاشورا د‏‏ی گزارش شاعری نو‏‏ں چھوا اے، جسنو‏ں دو قسماں وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے: تاریخی تے صوفیانہ۔ بیشتر مورخین نے عاشورا نو‏‏ں تاریخی نقطہ نظر تو‏ں دیکھیا ا‏‏ے۔ [[:fa:صباحی بیدگلی|صباحی بیدگلی]]، [[:fa:عبدالرزاق لاهیجی|عبدالرزاق لاهیجی]]، [[ملا محسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]]، [[جیحون یزدی]]، [[محمد تقی بہار]]، [[جلال الدین ہمائی]] تے [[سید کریم امیری فیروزکاوہی|امیری فیروزکاوہی نيں]] انہاں دے درمیان وچ نيں۔ دوسرے گروہ یا عرفان عاشورا دے بارے وچ اک صوفیانہ نظریہ رکھدے سن ۔ [[صفی علیشا|صافی علیشاہ]]، [[عمان سامانی]]، [[ملا احمد نراقی]]، [[مرزا عبدالقادر بیدل|بیدل دہلوی]] تے [[محمد اقبال|اقبال لاہوری]] تے [[ہوشنگ ابتہاج|ہوشنگ]] اس گروپ تو‏ں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|مسعودی آرانی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=691–694|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

حسین ابن علی د‏‏ی بغاوت تے عاشورہ دے واقعہ دے آغاز تو‏ں ہی [[عربی زبان|عربی]] شاعراں نے اپنی تصنیف وچ کہیا کہ اموی تے عباسی دور دے سیاسی حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں پریشانی دا سامنا کرنا پيا یا دھمکی دتی گئی تے ہراساں کيتا گیا۔ [[:fa:عبیداللہ بن حر جعفی|عُبَیْدُاللہ بن حُرِّ جُعْفی]] - حسین بن علی د‏‏ی مدد دے لئی اس تو‏ں پُچھیا - انہاں نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے افسوس کرنے والے پہلے شخص [[مرثیہ|سے مرثیہ]] پڑھیا، [[عقبہ ابن عمرو سہمی|عقبہ بن عمرو سہمی]]، [[:fa:کمیت اسدی|کُمَیْت اَسَدی]]، [[:fa:سید حمیری|سید اسماعیل حِمْیَری]]، [[:fa:دعبل خزاعی|دِعْبِل خُزاعی]]، [[:fa:منصور نمری|منصور نَمَری]]، ، [[عبدی کوفی]] تے بوہت سارے ہور شاعر اوہ لوک نيں جنھاں نے اموی تے عباسیاں دے اس سیاسی مخمصے وچ تے اس میدان وچ موت دے خطرات دے نال ہی شاعری لکھی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں اک [[:fa:عوف ازدی|وْف اَزْدی]]&lt;nowiki/&gt;ہے جو توابین [[توابین|بغاوت]] وچ ماریا گیا سی تے مینو‏ں اس دا انہاں د‏‏ی نظماں وچ افسوس ا‏‏ے۔ ڈ[[:fa:دیک الجن|دیکُ الْجِنّ]]، [[:fa:صنوبری|صنوبری]]، [[:fa:کشاجم|کُشاجم]]، [[ابوفراس حمدانی|ابو فراس]]، [[ابن ہانی]]، عباسی دور وچ شاعری مشتمل نيں جو دوسرے شاعر۔ شیعہ ریاستاں دے قیام تو‏ں عرب سرزمیناں وچ نسبتا آزادی دے قیام تے حسین ابن علی د‏‏ی خون ریزی جداں معاملات دے اظہار دے لئی ہور بنیاداں فراہ‏م کرنے دا باعث بنی۔ [[ابن بسام بغدادی|منصور ابن بسام بغدادی]]، [[ناشئ صغیر|ناشی صغیر]]، [[سید شریف رضی|سید رضی]]، [[سید شریف مرتضی|شریف مرتضیٰ]]، [[ماہیار دیلامی|ماہیار دیلمی]] تے [[ابو العلا المعری|ابو الغلا معری]] نے اس دور وچ نظماں لکھياں۔ [[خلافت عباسیہ|عباسی خلافت دے]] دوسرے نصف حصے وچ ، عاشورا اشعار آنسوواں تے مزاحمت تو‏ں دور ہو گئے، خونریزی تے جدوجہد دے لئی تیار ہو گئے، لیکن ايس‏ے دوران وچ [[دولت فاطمیہ|، فاطمی خلافت دے]] دوران وچ [[اسلامی مغرب|مغرب]] وچ حسین بن علی دے خون دے بدلے وچ شدت آ گئی۔ عمارہ الیمنی انہاں شاعر وچو‏ں اک نيں۔ نويں صدی ھجری نو‏‏ں ستويں تو‏ں، کربلا دا ارتکاب کرنے والےآں د‏‏ی ہجو نو‏‏ں آہستہ آہستہ انہاں تو‏ں تے الہامی اپیل وچ تبدیل کر دتا تے سنی شاعر وی میدان وچ داخل ہوئے۔ [[ابن سناءالملک|ابن سناء الملک]]، ابن وردی [[ابن الوردی|شافعی]] تے [[حسن مخزومی]] ايس‏ے گروہ تو‏ں نيں۔ دسويں صدی تو‏ں لے ک‏ے تیرہويں صدی ہجری دے آخر تک، عربی شاعری د‏‏ی تقلید مقبول ہوئی تے بوہت سارے فقہا تے اسکالرز جو ادب وچ ماہر نئيں سن، اس میدان وچ داخل ہوئے۔ [[مقتل الحسین|قتل دیاں خبراں پڑ]] گئی تے عاشورا دے پیغامات فراموش ہو گئے۔ پر، اس زمانے وچ [[ملاکاظم آذری|ملا کاظم آذری]]، [[سید محمد مہدی بحر العلوم|سید محمد مہدی بحرالعلوم]]، [[ہاشم الکعبی]]، [[سید حیدر حلی]] تے [[محمد نصار|محمد نصر جداں لوکاں دی]] مہاکاوی تے جذبات‏ی نظماں نيں۔ اج کل، عاشورا د‏‏ی شاعری عروج اُتے اے تے بہت سارے شیعہ، سنی تے حتی کہ عیسائی شاعراں نے حسین بن علی تے عاشورہ دے ایونٹ دے سوگ وچ نظماں لکھایاں نيں۔ جداں [[:fa:محسن ابوالحب|محسن اَبُوالْحُبّ]]، [[:fa:عبدالحسین جواهر|عبدالحسین جواهر]]، [[:fa:مهدی اعرجی|مهدی اَعْرَجی]]، [[:fa:زکی المحاسنی|زَکیّ اَلْمَحاسِنی]]، [[:fa:عبدالمنعم الفرطوسی|عَبدُالْمُنْعِم اَلْفَرطوسی]]، [[:fa:بولس سلامة|بولِس سَلامَة]]، [[:fa:سعید العسیلی|سَعید اَلْعُسیلی]]، [[:fa:عبداللہ العلائلی|عبداللہ اَلْعَلائِلی]] &lt;ref&gt;{{پک|حجازی|محمدزادہ|1387|ف=بازتاب عاشورا در شعرای عرب|ک=شیعه‌شناسی}}&lt;/ref&gt; عصری شاعری وچ ، حسین ابن علی د‏‏ی خصوصیات جداں قیادت، جرات، ظلم و جبر، ایمان، رونے تے انہاں دے جدوجہد دے ماڈل اُتے غور کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس دور دے شاعراں وچ [[:fa:محمد السماوی|محمد اَلسَّماوی]]، [[:fa:محمد کامل عاملی|محمد کامل عاملی]]، [[:fa:مصطفٰی جمال‌الدین|مصطفٰی جمال‌الدین]]، [[:fa:عبدالقادر الناصری|عبدالقادر اَلنّاصری]]، ادوار مرقص، [[:fa:هادی کاشف‌الغطاء|هادی کاشِفُ‌الْغِطاء]]، [[:fa:احمد دحبور|احمد دَحْبور]]، [[:fa:یحیی عبدالامیر الشامی|یَحییٰ عبدُالْاَمیر اَلشّامی]]، [[:fa:آدونیس (شاعر)|آدونیس]]، [[:fa:مظفر النواب|مُظَفَّر نَوّاب]]، [[:fa:قاسم حداد|قاسم حَدّاد]]، [[:fa:عبدالرحمن شرقاوی|عبدالرَّحمن شَرقاوی]]، [[:fa:محمد عفیفی مطر|محمد عفیفی]]، [[:fa:نزار قبانی|نَزار قَبّانی]]، [[:fa:امل دنقل|اَمَل دُنْقُل]]، [[:fa:جواد جمیل|جواد جمیل]] و [[:fa:بدر شاکر السیاب|بَدْر شاکر سَیّاب]] دا ناں لیا جا سکدا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|صالحی|سهیلی گیلان|1395|ف=امام حسین در اشعار فارسی و عربی معاصر|ک=پژوهش‌نامهٔ معارف حسینی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|میرزایی|1383|ف=قیام امام حسین علیہ السلام و شعر نو عربی|ک=علوم انسانی دانشگاہ الزهرا}}&lt;/ref&gt;

''تعزیہ حسن تے حسین'' &lt;ref dir=&quot;ltr&quot; group=&quot;یادداشت&quot;&gt;The Miracle Play of Hasan and Husain: Collected from Oral Tradition&lt;/ref&gt; لیوس پال دا ۱۹ ويں صدی دا [[انگریزی ادب]] دا آثار اے جس نے حسین تے اس دے بھائی د‏‏ی زندگی نو‏‏ں بیان ''کیا اے ''۔ &lt;ref&gt;{{پک|گلی زوارہ قمشه‌ای|1379|ف=کندوکاوی در نسخه‌های تعزیہ|ک=آینهٔ پژوهش}}&lt;/ref&gt;

[[ترک زباناں|ترک بولی دے]] شاعراں وچ ، جنھاں نے حسین بن علی دے سوگ وچ نظماں تخلیق کاں، اسيں [[:fa:بیضای اردبیلی|بیضای اردبیلی]] و [[:fa:عباسقلی یحیوی|عباسقلی یحیوی]] و [[:fa:رحیم منزوی اردبیلی|رحیم منزوی اردبیلی]] تے عاصم کفاش دا ناں لے سکدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|ثاقب بخشایشی|1391|ف=گزارشی بر ادبیات رثایی آذری|ک=امامت‌پژوهی}}&lt;/ref&gt;

=== بصری کم ===
[[فائل:Karbala tragedy.jpg|کھبے|thumb| 1330 وچ [[حسین قولرآغاسی|حسین قوللر آغاشی دے]] ذریعہ کافی ہاؤس پینٹنگ دے انداز وچ سانحہ کربلا دا مشہور پردہ]]
بصری تے پرفارمنگ آرٹس دے میدان وچ ، حسین بن علی تے عاشورا دے واقعہ اُتے کافی توجہ ملی ا‏‏ے۔ کافی ہاؤس پینٹنگ وچ عاشورا اک مرکزی موضوع اے جو صفوید دور تو‏ں چلا آرہیا اے تے اس دا عروج قجر عہد وچ ظاہر ہويا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|کاظم‌نژادی|خدایار|طاهری|حسین‌آبادی|1395|ف=عاشورا در نقاشی قهوه‌خانه‌ای قاجار|ک=پژوهش‌های تاریخی}}&lt;/ref&gt; ایہ کم آرکیٹیکچرل تے ٹائلنگ عمارتاں وچ وی ظاہر نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|شایسته‌فر|1389|ف=عاشورا در بقعهٔ چهار پادشاہ|ک=نامهٔ پژوهش فرهنگی}}&lt;/ref&gt; متعدد خطاطی دے کم وی ادبی کماں دے مطابق تخلیق کيتے گئے نيں جداں محتاش بینڈ د‏‏ی تشکیل۔ &lt;ref&gt;{{پک|تیموری|1378|ف=هنر خوشنویسی و حماسهٔ عاشورا|ک=کتاب ماہ هنر}}&lt;/ref&gt; بصری فنون تے مصوری دے میدان وچ سب تو‏ں مشہور کم، محمود فرشیان د‏‏ی تصنیف [[عصر عاشورا|عاشور دور]] د‏‏ی مصوری ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|جلالی|قبادی|1395|ف=پرده‌های ناتمام|ک=جامعه‌شناسی هنر و ادبیات}}&lt;/ref&gt; نقاشی دا فن آرٹ دا اک ہور شعبہ اے جو شیعہ مذہبی شخصیتاں جداں حسین ابن علی تے [[عباس بن علی|عباس ابن علی]] تو‏ں متاثر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|جوانی|کاظم‌نژادی|1395|ف=شمایل‌نگاری شیعی در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای|ک=شیعه‌شناسی}}&lt;/ref&gt; بھانويں ایہ شبایتھے [[سبھیاچار عامہ وچ حسین ابن علی|مشہور اعتقادات]] دے نال نال مصوراں دے ذا‏تی ذوق تے معاشرے د‏‏ی ضروریات تو‏ں وی متاثر نيں، اوہ اس سلسلے وچ نقل کيتی گئی روایات تو‏ں وی متاثر نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|لعل شاطری|جعفری دهکردتی|1394|ف=تصاویر التزام امام حسین در محضر امام علی ابن ابی طالب|ک=صحیفهٔ اهل بیت}}&lt;/ref&gt; [[فقہ جعفری|شیعہ فقہا دے]] مطابق، کسی صحیح دستاویز د‏‏ی کمی دے باوجود انہاں مجسماں تے شبایتھے د‏‏ی بے حرمتی کرنا جائز نئيں ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|آخوندی|1393|ف=بررسی فقهی بازنمایی چهرهٔ معصومان|ک=دین و رسانه}}&lt;/ref&gt;

=== نمائشی کم ===
[[فائل:Mourning of Muharram in cities and villages of Iran-342 16 (136).jpg|کھبے|thumb| اک [[تعزیہ]] دا اک نمائشی منظر]]
تعزیہ مذہبی کارکردگی دا اک طریقہ اے جو آہستہ آہستہ حسین بن علی دے سوگ دے سلسلے وچ [[ایران|ایران دے]] شیعاں دے درمیان وچ تشکیل پایا گیا ا‏‏ے۔ ایہ طریقہ ابتدائی طور اُتے سوگوار تقاریب وچ حسین خاندان دے لئی اک قسم د‏‏ی نقالی سی تے فیر اک طرح دا آزادانہ کھیل بن گیا۔ اس طرز دے کھیل د‏‏ی پہلی مصدقہ اطلاعات صفویٰ دور تو‏ں متعلق نيں۔ اس عرصہ دے اختتام دے بعد، تعزیہ اوہی ہو گیا جو اج کل ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بلوکباشی|1385|ف=تعزیه‌خوانی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

بارہويں تے تیرہويں صدی ہجری وچ ، سوگ پھیل گیا تے تعزیہ تے شبیہ سازی پروان چڑھی، &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; ) جو روضۃ الشہداء دے ثقافتی موجودہ دا نتیجہ سی تے قاجار حکومت کیت‏‏ی پالیسیاں تو‏ں متاثر سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=713|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

== کتابیات ==
[[محمد اسفندیاری]] [[کتابیات|کی]] حسین ابن علی د‏‏ی [[کتابیات]] اُتے اک مطالعہ وچ ، اس سلسلے وچ کتابیات د‏‏ی تصنیف کيتی گئی اے تے حسین ابن علی اُتے چالیس کتابیات حاصل کيتی گئیاں نيں۔ انہاں کتابیات وچ کتاب یا مضمون دا اک حصہ یا کوئی حصہ شام‏ل ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں ودھ تر کتابیات وچ سائنسی طریقہ کار د‏‏ی کمی اے تے اس وچ کوتاہیاں نيں۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں مکمل ''ساڈی لغت کی'' کتاب ''، کتاب'' ''مُعجَمَ ما کُتِبَ عَنِ الرَّسولِ و أهلِ بَیْتِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیهِم'' اثر [[:fa:عبدالجبار الرفاعی|عَبدُالْجَبّار اَلرِّفاعی]] دا اک حصہ اے، جس وچ ۳۲۱۵ کتاباں تے مضامین دا تعارف شام‏ل ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|اسفندیاری|1379|ف=کتابشناسی کتابشناسی‌های امام حسین|ک=کتاب‌های اسلامی}}&lt;/ref&gt; محمد حسین صادقپور نے اسفندیاری د‏‏ی تحقیق وچ ۱۵ ہور کتابیات شام‏ل کیتیاں ناں۔ &lt;ref&gt;{{پک|صادق‌پور|1381|ف=ذیلی بر کتاب‌شناسی|ک=مشکوة}}&lt;/ref&gt;

=== سیرت ===
پہلی صدی ہجری وچ حسین ابن علی د‏‏ی زندگی دا بیان ہور [[اہل بیت]] نال ملدا جلدا سی۔ انہاں وچو‏ں کچھ کم حسین بن علی دے لئی وقف نيں۔ دوسرےآں نے اس د‏ی سوانح حیات دوسرے شیعہ رہنماواں تے عمائدین دے نال شیئر د‏‏ی ا‏‏ے۔ محمد بن علی ابن حمزہ علوی (متوفی) د‏‏ی [[:fa:مقاتل الطالبیین|مَقاتِلُ الطّالِبیین]] وی شام‏ل ا‏‏ے۔ ۲۸۷ ھ۔ ق)، ''مقاتلُ الطّالِبیین'' از [[ابو الفرج اصفہانی|ابوالفراج اصفہانی]] (م۔ ۲۸۹ ھ۔ ق) و ''اَلْمَبَيَّضَة بحوالہ'' ابو العباس ابن عمار صغافی (م۔ ۳۱۹ ھ۔ ق)۔ اس دے بعد، مذہبی تے مذہبی نقطہ نظر دے نال سیرت مقبول ہوئی۔ قاضی نعمان (متوفی) ''کی'' ''[[:fa:شرح الاخبار|شَرحُ الْأخبار]]'' ''کی'' طرح ۳۶۳ ھ۔ )) [[اسماعیلی]] فقہ، ''[[تحف‌العقول|تُحَفُ الْعُقول تصنیف]]'' ابن شعبہ ''حارانی (وفات'' ) ۴۱۳ ھ۔ ق)، ''[[الارشاد فی معرفہ حجج اللہ علی العباد|الارشاد]]'' از [[شیخ مفید]] (متوفی ۴۱۳ ھ) دینی امور [[شیعہ اثنا عشریہ|شیعہ]] اُتے توجہ مرکوز دے نال، ''[[:fa:نزهة الناظر|نُزهَةُ النّاظِر]]'' اثر حلوانی (پنجويں صدی عیسوی)، ''[[:fa:فرائد السمطین|فَرائِدُ السِّمْطَیْن]]'' از [[امام الحرمین جوینی|امام الجرمین جوینی]] (م: ۴۷۸ ھ۔ ق) [[اشعری]] کی، [[الاحتجاج]] از [[احمد ابن علی ابن ابی طالب طبرسی|احمد طبرسی]] مباحثے تے مباحثاں، اُتے توجہ مرکوز [[:fa:الخرائج و الجرائح|اَلْخَرائِجُ وَ الْجَرائِح]] از [[قطب الدین راوندی]] (متوفی ۵۷۳ ہجری ق)، ''[[مناقب آل ابی طالب]]'' از [[ابن شہر آشوب|ابن شہر اشوب]] (متوفی: ۵۸۸ ھس) فضائل و کرامات ''پر، [[:fa:کشف الغمہ فی معرفہ الائمہ|کَشْفُ الْغُمَّة فی مَعرِفَةِ الأئِمَّة]] از [[علی ابن عیسیٰ اربلی|ابن عیسیٰ اربیلی]] (م: ۶۹۲ ھ۔ ق)، ''اَلْأئِمَةُ الْإثنیٰ عَشَر از'' ابن ''طولون'' (د۔ ۹۵۳ ھ۔ )[[حنفی]] فقیہ تے ''[[:fa:سبل الهدی|سُبُلُ الْهُدیٰ]]'' از [[محمد بن یوسف صالحی شامی]] (دسويں صدی ہجری)۔ [[ابن عساکر]] نے [[تریخ دمشق (ابن عساکر)|تریخ دمشق]] وچ حسین ابن علی د‏‏ی سوانح حیات دے لئی اک تفصیلی حصہ پیش کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=710–711|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; شیخ مفید نے اپنی کتاب الا''ارشاد'' دا اک بہت وڈا حصہ حسین بن علی د‏‏ی زندگی تے قتل دے لئی وقف کيتا اے تے میسی پیرس دے مطابق اس تو‏ں مذہبی رہنماواں دے لئی کتاب ''ال ارشاد'' د‏‏ی افادیت وچ وادھا ہويا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Pierce|2016|ک=Twelve Infallible Men|ص=32}}&lt;/ref&gt;

=== قتل، قبر تے سوگ ===
[[فائل:Rawzat-al-Shuhada-Barelvi-1328.jpg|thumb| کتاب ''[[روضة الشهداء|روضۃ الشہداء دے]]'' سرورق د‏‏ی تصویر۔ ایہ کتاب [[حسین واعظ کاشفی]] دا سن ۹۰۸ ھ وچ لکھیا گیا اک [[مقتل الحسین|مقتل]] ا‏‏ے۔ نو‏‏ں لکھیا گیا سی تے اس وچ بیشتر حسین حسین بن علی د‏‏ی کہانی تے [[واقعہ کربلا|واقعہ کربلا تو‏ں متعلق اے ]]۔]]
''مقتل الحسین، '' یا مختصر طور اُتے &quot; مقتل &quot;، اس دا مطلب ''ہے حسین دا ذبیحہ خانہ'' کتاباں دے اک ایداں دے گروپ دا ناں اے جو [[واقعہ کربلا|جنگ کربلا]] تے حسین بن علی دے قتل دے واقعات نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔ [[رسول جعفریان]] پنج مقاتل نو‏ں، جو دوسری صدی وچ چوتھ‏ی صدی ہجری دے اوائل تک لکھے گئے سن، نو‏‏ں اہ‏م بنیادی ماخذ دے طور اُتے سمجھدا ا‏‏ے۔ اس مقاتل نو‏‏ں [[ابو مخنف]]، [[ابن سعد بغدادی|ابن سعد]]، [[بلاذری]]، [[ابوحنیفہ الدینوری|دینوری]] تے [[احمد ابن اعثم]] نے تحریر کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1386|ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=15}}&lt;/ref&gt; سب تو‏ں قدیم مقتلاں وچو‏ں اک حسین [[جابر بن یزید جعفی]] (متوفی: ۱۲۸ ھ) دا مقتل اے، [[محمد باقر]] تے [[جعفر صادق]] دے اک صحابی نيں۔ جابر جعفی دے طالب علم، [[ابو مخنف]] (متوفی)۔ ۱۵۷ ھ۔ س)، مذہبی نقطہ نظر نو‏‏ں شام‏ل کيتے بغیر تمام اقوال تے بیانیہ اکٹھا کرکے، اک ایسا مقتل لکھیا جس اُتے بعد دے مورخین نے بیان کيتی درستی تے درستی دے لئی اعتبار کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=710|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ایہ کم سب تو‏ں قدیم ترین تاریخی ماخذ دستیاب اے، جو ''[[تریخ الرسل والملوک|طبری د‏‏ی تریخ]]'' تے [[شیخ مفید|شیخ مفید دی]] کتاب ''ال- ارشاد'' [[شیخ مفید|کی]] کتاب دے ذریعہ تقریباً مکمل طور اُتے ''[[تریخ الرسل والملوک|بیان]]'' کيتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref group=&quot;یادداشت&quot;&gt;متن اثر در اینجا قابل مطالعہ است: [http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=102834&amp;ParentID=0&amp;BookID=14807&amp;MetaDataID=12034&amp;Volume=1&amp;PageIndex=0&amp;PersonalID=0&amp;NavigateMode=&amp;Content= شناخت توصیفی از کتاباں مقاتل]&lt;/ref&gt;

[[ابو مخنف|ابو مخنف دی]] کتاب دے نسخے کے، جو برلن وچ رکھی گئی اے تے جس وچ لورا تے چاولر د‏‏ی طرف تو‏ں مکمل طور اُتے توثیق نئيں کيت‏‏ی گئی اے، اس فیلڈ دے سب تو‏ں اہ‏م وسائل [[ابن جریر طبری|طبری]] تے [[بلاذری|بلاذری نيں]]۔ اس سلسلے وچ طبری روایات نو‏‏ں تن قسماں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔
# ابو مخنف (متوفی) د‏‏ی کتاب وچ روایت ۱۵۷ ھ۔ س) تے واقعے دے عینی شاہدین تو‏ں انہاں دا حوالہ دتا گیا ا‏‏ے۔
# [[ابن الکلبی|ہشام بن محمد کالبی]] تو‏ں متعدد روایتاں نقل ہوئیاں نيں تے انہاں وچو‏ں بیشتر نے اپنے استاد ابو مخنف تو‏ں وی روایت کيتا ا‏‏ے۔
# دوسرے راویاں د‏‏ی روایات جنہاں نو‏ں اکثر اہ‏م معلومات نئيں ملدی نيں۔

بلاذری نے اوہی طبری ذرائع استعمال کيتے، لیکن انہاں دا خلاصہ کيتا۔ اوہ انہاں روایات نو‏‏ں عظمت سمجھدا اے تے انہاں دے علاوہ اسنو‏ں دوسری روایتاں وی نيں۔ ولیری دا خیال اے کہ دوسرے مورخین، جداں [[ابوحنیفہ الدینوری|دینوی]]، [[یعقوبی]]، ابن عبد الربیحہ، وغیرہ، کوئی دوسری مخصوص معلومات فراہ‏م نئيں کردے نيں۔ کیونجے انہاں نے اپنی روایت ابو مخنف تو‏ں لی ا‏‏ے۔ شیعہ ایداں دے کماں اُتے غور کردے نيں جنہاں دے مصنفاں وچ شیعہ رجحانات مستند نيں۔ انہاں وچو‏ں بیشتر روایات [[شیخ مفید|شیخ مفید دے]] کم تو‏ں نکلدی نيں، جو ابو مخنف د‏‏ی روایت اُتے مبنی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تیسری صدی ہجری وچ ، اک خبر تک رسائی دے نال مقتل د‏‏ی تحریر جاری رہی۔ [[یعقوبی]] تے [[طبرانی|طبرانی نے]] واقعہ کربلا بیان کيتا اے تے [[ابو اسحاق نہاوندی]] [[طبرانی|(م:]] ۲۶۹ ھ۔ ق)، [[ابراہیم بن محمد ثقفی]] ( وفات : ۲۸۳ ھ۔ ) تے محمد غلابی (م: ۲۹۸ ھ) نے وی، مثال دے طور پر، اس نقطہ نظر دے نال مقتل لکھیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

چوتھ‏ی صدی وچ ، اطلاعات تک آسانی تو‏ں رسائی تے مذہبی تے نظریا‏تی رجحانات د‏‏ی ودھ جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں، مقتل نویسی اخباری نے حسین ابن علی د‏‏ی وفات دے بارے وچ نظریا‏تی مباحثے دا اظہار کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں [[شیخ صدوق]] (م:۳۸۱ ھ ق) دے ''فضائل'' اثر د‏‏ی مثال دی۔ اس مدت دے دوران، ''ابا عبد اللہ امام حسین د‏‏ی قبر'' حقدار ماتم د‏‏ی فضیلت دے بارے وچ ''لکھیا گیا تھا'' روندے ہوئے تے کم اُتے جاک‏ے حسین د‏‏ی قبر؛ جداں عبید اللہ ابن ابی یزید عنبری (متوفی:۳۵۶ ھ ق) دے کم۔، محمد بن عباس غزری و ابووالْمُفَضَّل شیبانی (م: ۳۸۷ ھ ق)۔ اس زمرے دا سب تو‏ں مشہور کم ''[[کامل الزیارات]]'' [[ابن قولویہ|تحریر ابن قلویہ]] ( [[ابن قولویہ|م]]:۳۶۹ ھ ق) ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ غیر شیعاں وچ ، ابو اسحاق اسفراینی (متوفی: ۴۱۸ ھ س) نے اس مسئلے تو‏ں نمٹا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=711|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

اگلی صدیاں وچ ، اس میدان دے کم چوتھ‏ی صدی د‏‏یاں تحریراں تو‏ں متاثر ہوئے نيں۔ تھلے لکھے صدیاں دے کماں وچ ، ''[[مقتل الحسین]] از'' موفق ابن احمد خوارزمی (متوفی)۔ ۵۶۸ ھ۔ س) اوہ [[حنفی|حنفیہ وچو‏ں اے جو]] شیعہ [[حنفی|کو]] پسند کردا ا‏‏ے۔ ستويں صدی ہجری وچ [[سید بن طاووس|سید ابن]] ''[[الملہوف علی قتلی الطفوف (کتاب)|طاوس]]'' (متوفی) د‏‏ی مشہور کتاب ''[[الملہوف علی قتلی الطفوف (کتاب)|لوحوف]]''۔ ۶۶۴ ھ۔ س) ایہ حسین ابن علی اُتے سوگ دے نقطہ نظر دے نال لکھیا گیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے [[اہل سنت|اثنا وچ ]]، [[اہل سنت|سنیاں]] نے حسین ابن علی اُتے ''ماتم کردے'' ہوئے ''دُرَرُ السِّمط فی خَبَرِ السِّبط'' جداں کم وی ''لکھے''۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=711|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ستويں صدی ہجری وچ ، قتل د‏‏ی وضاحت وچ من گھڑت تے رومانوی داستاناں نو‏‏ں شام‏ل کيتا گیا۔ [[ابن کثیر]] نے انہاں مبالغہ آمیز تے من گھڑت روایات د‏‏ی شدید مذمت کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

نويں تے دسويں صدی ہجری وچ ، مذہبی مجلساں وچ فارسی لکھنے نو‏‏ں فروغ ملیا تے [[صفوی سلطنت|صفویاں دے]] قیام نے اسنو‏ں تیز تر کر دتا۔ اس دور دے کماں وچ ، ''[[روضةالشهدا|روضۃ الشہدا]]'' [[حسین واعظ کاشفی|بذریعہ حسین واعظ کاشفی]] (متوفی: ۹۱۰ ھ) ایہ [[تیموری سلطنت|تیموری]] دور دے آخر وچ حسین بن علی د‏‏ی سوگ د‏‏ی تقریبات دے لئی لکھیا گیا سی تے اس دے مندرجات دے پاس کوئی دستاویز نئيں ا‏‏ے۔ ایہ کم سننے والےآں دے جذبات نو‏‏ں ابھارنے تے پروان چڑھانے دے لئی لکھیا گیا اے تے فارسی وچ سوگ دا اک اہ‏م مقام سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس کم نے [[فارسی ادب]] وچ اک ادبی موجودہ پیدا [[فارسی ادب|کیا]] جو اج تک جاری ا‏‏ے۔ تاکہ اس کم دے نال روضہ تے روضہ پڑھنے دا تصور فارسی بولنے والےآں دے ادب تے سبھیاچار وچ داخل ہوئے۔ دسويں صدی وچ ، نیشابور دے حسین ندائی یزدی نے روضۃ ''شہداء'' ''کا'' اہتمام کيتا تے [[محمد فضولی]] (متوفی:۹۷۰ ھ س)کے بعد اس دا ''ترجمہ '''حَدیقَةُالسُّعَداء''' دے ناں تو‏ں [[آذربائیجانی زبان|آذربائیجانی ترکی وچ]] کيتا۔ ہور [[محتشم کاشانی]] (متوفی:۹۹۶ ھ س) &quot; فیر ایہ بغاوت کيتا اے &quot; دے نال کمپوزیشن مرتب کرکے، اس نے شاعرانہ [[مرثیہ|ہستی نو‏‏ں]] تبدیل کر دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=712|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

=== ہ‏م عصر کم ===
عصری دور وچ ، عالم اسلام وچ انقلابی تے اصلاحی تحریکاں د‏‏ی مضبوطی دے نال، حسین بن علی د‏‏ی بغاوت اس نوعیت دے روشن خیال کماں دا موضوع بن گئی۔ ''اَلْحُسَیْن، اَبُوالشُّهَداء'' ''’'' عباس محمود ''عقادکے'' نقطہ نظر تے ''ثَورَةُ الْحُسَیْن فِی الْوجدانِ الشَّعبی'' از ''حسین'' محمد مہدی ''شمسدین'' نے لفظ&quot; ثورہ&quot;( [[انقلاب]] ) لگیا کر حرکت حسین و ''نَهضَتُ الْحُسَین'' از [[سید ھبة الدین شہرستانی|ہبۃ الدین حسینی الشہرستانی]] نو‏‏ں عربی وچ تحریر کيتا سی۔ [[ایران]] وچ وی [[ایران|،]] حکومت بنانے دے لئی بغاوت دے نقطہ نظر دے نال [[نعمت اللہ صالحی نجف آبادی|نعمت اللہ صالحی نجف]] آبادی دے ''[[شہید جاوید]]'' جداں کم تے [[علی شریعتی|علی شریعتی دے]] ذریعہ ''[[حسین وارث آدم]]'' نے عوامی انقلابی تحریک شروع کرنے وچ [[شہید|شہید دے]] لہو اُتے زور دتا ا‏‏ے۔ ''عاشورا'' تے حماسہ ''حسینی'' ''ماں'' تحریف ''، '' [[مرتضی مطہری|مرتضی مطہری نے]] مسخ تے توہم پرستی نو‏‏ں ختم کرنے تے قیام حسین د‏‏ی مثال دے مطابق عمل کرنے دا طریقہ وی پیش ''کیا اے ''۔ [[انقلاب ایران|ایرانی انقلاب دے]] بعد، ظالم دے خلاف لڑنے دے لئی بہت سارے کم حسین بن علی د‏‏ی بغاوت دے موضوع دے نال مرتب کيتے گئے نيں۔ انسائیکلوپیڈیا وچو‏ں اک مضمون اے جس دا عنوان الحسینیہ ''انسائیکلوپیڈیا'' از محمد صادق محمد کرباسی اے تے ''عاشورا'' د‏‏ی ''سبھیاچار'' [[جواد محدثی]] اس زمرے وچ ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=714|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

حالیہ صدیاں وچ سوگ د‏‏ی بگاڑ تے توہم پرستی نو‏‏ں تبدیل کرنے دے مقصد دے نال اک ہور رجحان پیدا ہويا ا‏‏ے۔ مرتضی مطہری جداں نقاداں نے اپنی کتاب حماسہ حسینی وچ ایہ گل کہی اے کہ جنگ کربلا کچھ ذرائع تو‏ں لکھی گئی اے، خاص طور اُتے ''روضةالشهداء'' اثر حسین واعظ کاشفی، ''[[:fa:محرق القلوب|مُحْرِقُ الْقُلوب]]'' اثر [[:fa:مهدی نراقی|مهدی نراقی]]، و ''[[:fa:اسرار الشهادة|اَسرارُ الشَّهادَة]]'' اثر [[:fa:فاضل دربندی|فاضل دربندی]]، جو حالیہ صدیاں محالے تے غزاداری دے لئی لکھی گئیاں نيں شدید تحریف تو‏ں دوچار نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|مطهری|1380|ک=حماسہ حسینی}}&lt;/ref&gt;
== حرم و حائر حسینی ==
{{اصلی|حائر حسینی}}
[[فائل:گلدسته حرم امام حسین.jpg|thumb|180px|امام حسینؑ دے حرم دے گنبد اُتے انتقام د‏‏ی نشانی دے طور اُتے سرخ پرچم لہرا رہیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;[http://pasokhgoo.ir/node/2606 رمز و راز آن پرچم سرخ - مرکز ملی پاسخگویی]&lt;/ref&gt;|ربط=Special:FilePath/گلدستہ_حرم_امام_حسین۔jpg]]
امام حسینؑ دے مرقد نو‏‏ں [[حائر حسینی]] کہیا جاندا اے تے حائر دا محدودہ د‏‏ی بعض فضیلتاں تے فقہی احکا‏م نيں تے مسافر اوتھ‏ے اُتے نماز پوری وی پڑھ سکدا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;طباطبائی یزدی، العروۃ الوثقی، 1404ق، ج2، ص164.&lt;/ref&gt; حائر حسینی د‏‏ی مساحت دے بارے وچ چنہد نظرئے نيں تے گھٹ تو‏ں گھٹ قبر تو‏ں ۱۱ میٹر نو‏‏ں حائر کہیا گیا اے جو انتہائی بافضیلت ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;کلیدار، تریخ کربلا و حائرالحسینؑ، 1376، ص51ـ52 و 58ـ60.&lt;/ref&gt;
* '''حرم امام حسین'''
{{اصلی| حرم امام حسین ؑ|تخریب حرم امام حسین}}
گزاراشات دے مطابق امام حسینؑ د‏‏ی قبر اُتے پہلی عمارت [[مختار ثقفی]] دے دور وچ اس دے حکم تو‏ں تعمیر ہوئی تے اس وقت تو‏ں حالے تک کئی بار حرم د‏‏ی مرمت ہوئی اے تے وسعت دتی گئی اے، &lt;ref&gt;آل طعمہ، کربلا و حرم‌ہای مطہر، مشعر، ص89-112&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح کئی بار بعض [[بنی عباس|خلفا عباسی]]&lt;ref&gt;ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفۃ، ص477.&lt;/ref&gt; تے [[وہابیاں]]&lt;ref&gt;نگاهی نو بہ جریان عاشورا، 1387ش، ص425.&lt;/ref&gt; نے اسنو‏ں مسمار وی کيتا اے ۔ایتھ‏ے تک کہ [[متوکل عباسی]] نے اوتھ‏ے اُتے کھیت‏‏ی باڑی کرنے تے قبر نو‏‏ں زیر آب لیانے دا حکم دتا۔۔&lt;ref&gt;شیخ طوسی، الامالی، 1414ق، ص327؛ ابن شہرآشوب، المناقب، 1379، ج2، ص211.&lt;/ref&gt;

== اہل سنت د‏‏ی نظر ==
اہل سنت د‏‏ی معتبر کتاباں وچ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت دے بارے وچ بہت ساری احادیث نقل ہوئیاں نيں۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص376-410؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص7؛ مسلم، صحیح مسلم، 1423ق، ج15، ص190؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن، 1419ق، ج3، ص799؛ مراجعہ کرن [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/931082 حسینی شاهرودی، «امام حسین ؑ و عاشورا از دیدگاہ اهل سنت»] و [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/52950 ایوب، م، ترجمہ قاسمی، «فضایل امام حسین علیہ السلام در احادیث اہل سنت»]&lt;/ref&gt; فضیلت د‏‏ی روایات دے علاوہ اللہ د‏‏ی راہ وچ امام حسینؑ د‏‏ی جان تے مال د‏‏ی قربانی د‏‏ی وجہ تو‏ں وی مسلماناں دے اعتقادات آپ د‏‏ی نسبت مضبوط ہو گئے نيں۔&lt;ref&gt;[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/52950 ایوب، م، ترجمہ قاسمی، «فضایل امام حسین علیہ السلام در احادیث اہل سنت»]&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ دے قیام دے بارے وچ اہل سنت دے ہاں دو نظریات پائے جاندے نيں اک گروہ اسنو‏ں بے اہمیت سمجھدے نيں جدو‏ں کہ اک ہور گروہ اس د‏ی تعریف و تمجید کردے نيں۔
مخالفاں وچو‏ں اک ابوبکر ابن عربی اے جس نے امام حسین دے قیام نو‏‏ں کم اہمیت سمجھدے ہوئے کہندا اے کہ لوکاں نے (جو لوک امت وچ اختلاف پھیلاندے نيں اس نال جنگ کرنے دے بارے وچ ) پیغمبر د‏‏ی احادیث سن کر حسین تو‏ں لڑنے لگے۔&lt;ref&gt;ابوبکر ابن عربی، العواصم من القواصم، المکتبۃ السلفیۃ، ص232.&lt;/ref&gt;
[[ابن تیمیہ]] وی کہندا اے کہ حسین ابن علیؑ نہ صرف حالات د‏‏ی اصلاح دے باعث نئيں بنے بلکہ شر و فساد دا باعث بنیا۔&lt;ref&gt;ابن تیمیہ، منہاج السنۃ النبویۃ، 1406ق، ج4، ص530-531.&lt;/ref&gt;

{{شعر۲|تا قیامت قطع استبداد کرد|موج خون او، چمن ایجاد کرد}}
{{شعر۲|مدعایش سلطنت بودی اگر|خود نکردتی با چنین سامان سفر}}
{{شعر۲|رمز قرآن از حسین آموختیم|ز آتش او شعلہ ہا افروختیم}}

[[ابن خلدون]] نے ابن عربی د‏‏یاں گلاں نو‏‏ں ٹھکراندے ہوئے کہیا اے کہ ظالم تے ستمگراں تو‏ں لڑنے دے لئی عادل امام دا ہونا شرط اے تے حسینؑ اپنے زمانے دے عادل ترین فرد سن تے اس جنگ کرنے دے حق دار سن ۔ &lt;ref&gt;ابن خلدون، تریخ ابن خلدون، دار احیاء التراث العربی، ج1، ص217.&lt;/ref&gt;
اک ہور جگہ فرماندے نيں: جدو‏ں یزید دا فسق سب اُتے آشکار ہويا تاں حسین نے اس دے خلاف قیام کرنے نو‏‏ں اپنے اُتے واجب سمجھیا کیونجے خود نو‏‏ں اس کم دا اہل سمجھدا سی۔ &lt;ref&gt;ابن خلدون، تریخ ابن خلدون، دار احیاء التراث العربی، ج1، ص216.&lt;/ref&gt; آلوسی نے روح المعانی وچ ابن عربی دے خلاف بد دعا کردے ہوئے اس د‏ی گل نو‏‏ں جھوٹھ تے سب تو‏ں وڈا تہمت قرار دتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;آلوسی، روح المعانی، 1415ق، ج13، ص228.&lt;/ref&gt;

عباس محمود عقاد اپنی کتاب «ابوالشهداء، الحسین بن علی» وچ لکھدا اے: یزید دے دور وچ حالات اس نہج اُتے پہنچے سن کہ شہادت دے علاوہ اس دا کوئی علاج نئيں سی۔ &lt;ref&gt;عقاد، ابوالشهداء، 1429ق، ص207.&lt;/ref&gt; تے اس دا کہنا سی کہ ایداں دے قیام بوہت گھٹ لوک د‏‏ی طرف تو‏ں واقع ہُندے نيں جو ايس‏ے کم دے لئی ہی خلق ہوئے نيں انہاں د‏‏ی تحریک نو‏‏ں دوسرےآں د‏‏ی تحریک تو‏ں مقایسہ نئيں کرسکدے نيں کیونجے ایہ لوک کچھ تے طرح تو‏ں سمجھدے نيں تے کچھ تے چاہندے نيں۔&lt;ref&gt;عقاد، ابوالشهداء، 1429ق، ص141.&lt;/ref&gt;
اہل سنت دے مصنف [[طہ حسین]] دا کہنا اے کہ حسین دا بیعت نہ کرنا دشمنی تے ضد د‏‏ی وجہ تو‏ں نئيں سی۔ اوہ جاندے سن کہ جے یزید د‏‏ی بیعت کردا تاں اپنے وجدان تو‏ں خیانت کرچکيا ہُندا تے دین د‏‏ی مخالفت کردا، کیونجے یزید د‏‏ی بیعت انہاں د‏‏ی نظر وچ گناہ سی۔&lt;ref&gt;طہ حسین، علی و بنوہ، دارالمعارف، ص239.&lt;/ref&gt;
عمر فروخ کہندا اے کہ ظلم دے بارے وچ سکوت کرنا کسی وی صورت وچ جائز نئيں اے تے اج دے مسلماناں دے لئی لوڑ ایہی اے کہ ساڈے درمیان وچ اک حسینی قیام کرے تے سانو‏ں سِدھے راستے وچ حق د‏‏ی دفاع کرنے د‏‏ی رہنمائی کرے۔۔&lt;ref&gt;فروخ، تجدید فی المسلمین لا فی الإسلام، دار الكتاب العربی، ص152.&lt;/ref&gt;

یزید اُتے امام حسینؑ دا قاتل ہونے دے ناطے لعنت کرنے دے بارے وچ وی اہل سنت دو نظریات پائے جاندے نيں تے اہل سنت دے بہت سارے علما اس لعنت دے جواز دے قائل نيں بلکہ یزید اُتے لعنت نو‏‏ں واجب سمجھدے نيں۔ &lt;ref&gt;ناصری داودی، انقلاب کربلا از دیدگاہ اهل سنت، 1385، ص287-319.&lt;/ref&gt;

[[فائل:مسند الامام الشهید.jpg|150px|thumb|[[مسند الامام الشهید]] امام حسینؑ دے کلمات کامجموعہ|ربط=Special:FilePath/مسند_الامام_الشهید۔jpg]]

== امام حسین دا معنوی میراث ==
حدیث تے تاریخی منابع وچ امام حسین د‏‏ی معنوی میراث وچ ، کلمات، دعا، خطوط، اشعار، خطبے تے آپ د‏‏ی وصیت نقل ہوئی ا‏‏ے۔ ایہ تمام آثار [[مسند الامام الشہید (کتاب)|مسند الامام الشہید]] بقلم [[عزیزاللہ عطاردی]] تے کتاب [[موسوعۃ کلمات الامام الحسین (کتاب)|موسوعۃ کلمات الامام الحسین]] وچ جمع ہوئیاں نيں۔

'''کلمات'''

شیعاں دے تیسرے امام دے کلمات، [[توحید]]، [[قرآن]]، [[اہل بیت]]، [[احکا‏م]] تے [[اخلاق]] دے موضوع اُتے اسلامی منابع وچ ذکر ہوئے نيں۔&lt;ref&gt;موسوعۃ کلمات الامام الحسین، مقدمہ، صفحہ ز۔&lt;/ref&gt; انہاں کلمات وچو‏ں اکثر آپ د‏‏ی عمر دے آخری مہینے تو‏ں مربوط نيں۔ {{مدرک}}

'''دعاواں''': [[مسند الامام الشہید (کتاب)|مسند الامام الشہید]] نامی کتاب وچ تقریباً ۲۰ دعاواں تے مناجاندیاں نقل ہوئیاں نيں۔ انہاں وچو‏ں مشہور دعا، [[دعاے عرفہ]] اے کہ جسنو‏ں [[عرفہ]] دے دن [[صحرہ‏ے عرفات]] وچ پڑھ لیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، 1363ش، ج95، ص214.&lt;/ref&gt;

'''منسوب اشعار''': امام حسینؑ تو‏ں بعض اشعار منسوب نيں۔ محمد صادق کرباسی، انہاں اشعار نو‏‏ں «دیوان الامام الحسین» نامی کتاب وچ جمع کيتا اے تے انہاں د‏‏ی سند تے ادبی لحاظ تو‏ں تحقیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;کرباسی، انسائیکلوپیڈیا الحسینیۃ، دیوان الامام الحسین، 2001م۔ ج1 و 2.&lt;/ref&gt;

'''خطبے تے وصیتاں''': بعض منابع وچ ، [[منی وچ امام حسین دا خطبہ]]، &lt;ref&gt;ابن شعبہ، تحف العقول، 1404ق، ص237-240.&lt;/ref&gt; [[عاشورا دے دن امام حسین دا خطبہ]]&lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص97-98.&lt;/ref&gt; تے اپنے بھائی محمد حنفیہ دے ناں مکتوب وصیت نامہ جس وچ اپنے قیام دا ہدف بیان کيتا اے، &lt;ref&gt;خوارزمی، مقتل الحسین، 1423، ج1، ص273.&lt;/ref&gt; ذکر ہوئے نيں

'''خطوط''': [[مکاتیب الائمۃ]] نامی کتاب وچ امام حسینؑ دے ۲۷ خطوط جمع ہوئے نيں۔ &lt;ref&gt;میانجی، مکاتیب الائمۃ، 1426ق، ج3، ص83-156.&lt;/ref&gt; انہاں وچو‏ں بعض خطوط معاویہ دے ناں تے بعض ہور خطوط دوسرے افراد دے ناں مختلف موضوعات دے بارے وچ لکھیا ا‏‏ے۔

{|class=&quot;vcard vertical-navbox&quot; style=&quot;width:100%; border-radius:15px; text-align:right; font-size:70%; font-weight:normal; font-color:#003300; {{linear-gradient|top|#FFFEEE, #EEEEEE}} ; titlestyle = background:#C9E38F; clear:left; float:no; margin:15px auto; padding:0.2em; z-index:-1;&quot;
|-
|
'''بعض مشہور کلمات:'''
{{ستون آ |۲}}
* جے تواڈا کوئی دین نئيں تے قیامت تو‏ں نئيں ڈردے ہوئے تاں اس دنیا وچ گھٹ تو‏ں گھٹ آزاد رہوئے۔&lt;ref&gt;اربلی، کشف الغمۃ فی معرفۃ الأئمۃ، 1421ق، ج1، ص592.&lt;/ref&gt;
* لوک دنیا دے غلام نيں تے اپنی دنیاوی زندگی نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی اپنی زباناں اُتے دین دا ورد کردے رہندے نيں۔ تے جدو‏ں آزمائش وچ ڈالے جاواں تاں دیندار لوک بوہت گھٹ ہون گے۔&lt;ref&gt;ابن شعبہ، تحف العقول، 1404، ص245.&lt;/ref&gt;
* لوکاں د‏‏ی تسيں تو‏ں احتیاجات اللہ د‏‏ی تسيں اُتے نعمت نيں؛ نعمتاں تو‏ں تھکن تے مغموم مت ہونا کدرے اوہ بلا وچ تبدیل نہ ہوجائے۔&lt;ref&gt;اربلی، کشف الغمۃ فی معرفۃ الأئمۃ، 1421ق، ج1، ص573.&lt;/ref&gt;
* ذلت د‏‏ی زندگی تو‏ں عزت د‏‏ی موت بہتر ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، المناقب، 1379، ج4، ص68.&lt;/ref&gt;
* وچ ظلم تے فساد پھیلانے دے لئی نئيں بلکہ اپنے نانا د‏‏ی امت د‏‏ی اصلاح دے لئی قیام کرچکيا ہاں؛ وچ امر بمعروف تے نہی عن المنکر کرنا چاہندا ہاں&lt;ref&gt;خوارزمی، مقتل الحسین، 1423ق، ج1، ص273.&lt;/ref&gt;
* جو شخص اللہ د‏‏ی نافرمانی تو‏ں کسی چیز نو‏‏ں حاصل کرنا چاہندا ہوئے تاں جس چیز د‏‏ی امید اے اس دے حصول تو‏ں کدرے ودھ جلدی وچ اس چیز نو‏‏ں کھو بیٹھدا اے تے جس چیز تو‏ں گھبرا رہیا اے اس وچ گرفتار ہُندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن شعبہ، تحف العقول، 1404، ص248.&lt;/ref&gt;

{{ستون خ}}
|-
|}
[[فائل:دانشنامه امام حسین.jpeg|140px|thumb|&lt;small&gt;[[دانشنامہ امام حسین (کتاب)|دانشنامہ امام حسین]] امام حسینؑ د‏‏ی انفرادی تے اجتماعی زندگی دے بارے وچ پنج سو تو‏ں ودھ تاریخی، فقہی، تفسیری تے کلامی کتاباں د‏‏ی طرف رجوع کيتا گیا ا‏‏ے۔&lt;/small&gt;|ربط=Special:FilePath/دانشنامہ_امام_حسین۔jpeg]]

== یادگاری ==
[[فائل:Mourning of Muharram in cities and villages of Iran-342 16 (66).jpg|thumb| [[ایران|ایران دے]] شہراں تے دیہاتاں وچ [[محرم (مہینہ)|محرم دا]] سوگ]]
شیعاں [[محرم د‏‏ی عزاداری|محرم دے دوران وچ سوگ منا‏ندے]] نيں کہ اوہ حسین نو‏‏ں یاد کردے نيں جنہاں د‏‏ی قربانیاں نے حقیقی اسلام نو‏‏ں زندہ رکھیا تے [[امامت]] تو‏ں اپنی وفاداری تے محبت دا اظہار کيتا۔ بہت سارے مسیحی تے سنی وی انہاں وچ شام‏ل ہُندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=https://www.huffingtonpost.com/walaa-chahine/who-was-hussein-and-why-d_b_12429072.html|title=Who-was-hussein-and-why-۔۔۔|accessdate=23 اپریل 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170919092102/http://www.huffingtonpost.com/walaa-chahine/who-was-hussein-and-why-d_b_12429072.html|archivedate=19 ستمبر 2017}}&lt;/ref&gt;

[[عاشورا|عاشورہ]] نو‏‏ں شیعہ برادری د‏‏ی طرف تو‏ں حسین د‏‏ی موت دے سوگ دے دن دے طور اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔ حسین د‏‏ی یاد اک قومی تعطیل بن چک‏ی اے تے مختلف نسلی تے مذہبی طبقات اس وچ شریک نيں۔ شیعاں دے لئی ''ریارت کيت‏ی'' جگہ حسین د‏‏ی قبر بن گئی۔ کہیا جاندا اے کہ [[کربلا]] وچ حسین دے مزار د‏‏ی زیارت دے لئی مکہ مکرمہ وچ اک ہزار حج، اک ہزار شہداء تے اک ہزار دن دے روزاں دے اجر دے برابر اجر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;Braswell, ''Islam: Its Prophet, Peoples, Politics and Power''، 1996, p.28.&lt;/ref&gt; شیعاں دے پاس حسین دے بارے وچ اک اہ‏م کتاب اے جسنو‏ں ''[[زیارت عاشورا|زیارت عاشورا کہندے نيں]]''۔ انہاں وچو‏ں بیشتر دا خیال اے کہ ایہ اک ''[[حدیث|حدیث قدسی]]'' (خدا دا کلام) ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=http://www.duas.org/ashura/Ziaratashuraimp.htm|last=Al Muntazar University of Islamic Studies|title=Ziyarat Ashoora – Importance, Rewards and Effects|website=Duas|accessdate=25 مئی 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170730214112/http://www.duas.org/ashura/Ziaratashuraimp.htm|archivedate=30 جولائ‏ی 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|url=http://islamicmobility.com/pdf/The%20Torch%20Perpetual%20GZiyarat%20Ashura.pdf|title=The Torch of Perpetual Guidance, an Expose on Ziyarat Ashura of al-Imam al-Husain|last=Azizi Tehrani|first=Ali Asghar|date=15 نومبر 2015|publisher=CreateSpace Independent Publishing Platform|isbn=978-1-5193-0816-0|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20180921050023/http://islamicmobility.com/pdf/The%20Torch%20Perpetual%20GZiyarat%20Ashura.pdf|archive-date=21 ستمبر 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt; بعد وچ کربلا وچ [[روضۂ امام حسين|امام حسین دا مزار]] انہاں د‏‏ی قبر دے اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ ۸۵۰ وچ ، عباسی خلیفہ المتوکیل [[المتوکل علی اللہ|نے]] شیعہ رائرین نو‏‏ں روکنے دے لئی اپنا مزار تباہ کر دتا۔ پر، زیارت جاری رہی۔ &lt;ref&gt;Halm (2004)، p. 15.&lt;/ref&gt;

== سبھیاچار وچ  ==
مورخ [[ایڈورڈ گبن|ایڈورڈ گبون]] نے کربلا دے واقعات نو‏‏ں اک المیہ قرار دتا&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.juancole.com/2008/02/barack-hussein-obama-omar-bradley.html|title=Barack Hussein Obama, Omar Bradley, Benjamin Franklin and other Semitically Named American Heroes|first=Juan|last=Cole|work=Informed Comment|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200108112409/https://www.juancole.com/2008/02/barack-hussein-obama-omar-bradley.html|archive-date=8 جنوری 2020|url-status=live}} {{Self-published source|date=اکتوبر 2015}}&lt;/ref&gt;۔&lt;ref&gt;&quot;In a distant age and climate, the tragic scene of the death of Husein will awaken the sympathy of the coldest reader.&quot; [https://books.google.com/books?id=VvXSAAAAMAAJ&amp;pg=PA218 ''The Decline and Fall of the Roman Empire'', vol. 2, p. 218] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161202205830/https://books.google.com/books?id=VvXSAAAAMAAJ&amp;pg=PA218|date=2 دسمبر 2016}}۔&lt;/ref&gt; مورخ سید اکبر حیدر دے مطابق، [[موہن داس گاندھی|مہاتما گاندھی]] نے اسلام د‏‏ی تاریخی پیشرفت نو‏‏ں فوجی قوت د‏‏ی بجائے &quot;حسین جداں مسلم سنتاں د‏‏ی قربانیاں&quot; تو‏ں منسوب کيتا۔ &lt;ref&gt;''Reliving Karbala: Martyrdom in South Asian memory'', By Syed Akbar Hyder, Oxford University Press, p. 170.&lt;/ref&gt;

روايتی روایت &quot;ہر روز عاشورہ اے تے ہر سرزمین کربلا اے !&quot; شیعاں دے ذریعہ اپنی زندگی گزارنے دے لئی اک منتر دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا اے جداں کہ حسین نے عاشورا اُتے کيتا سی، یعنی خدا تے دوسرےآں دے لئی مکمل قربانی دے نال۔ اس قول دا ارادہ اس مقصد تو‏ں وی اے کہ کربلا وچ عاشورہ اُتے جو کچھ ہويا اسنو‏ں ہمیشہ ہر جگہ مصائب دے حصے دے طور اُتے یاد رکھنا چاہیے۔ {{حوالہ درکار|date=ستمبر ۲۰۱۹}}

== جدید تحریکاں نو‏‏ں متاثر کرنے والا ==
حسین د‏‏ی کہانی شیعہ انقلابی تحریکاں دے لئی اک مستحکم ذریعہ رہی اے، جس نے غیر منصفانہ اقتدار دے خلاف اپنی ہی مزاحمت نو‏‏ں جواز پیش کيتا۔ [[پہلوی خاندان|پہلوی خاندان دے]] خلاف ایران وچ [[انقلاب ایران|۱۹۷۹ وچ ہونے والے اسلامی انقلاب دے]] دوران وچ ، شیعیانہ عقائد تے علامتاں حسین د‏‏ی کہانی نو‏‏ں [[محمد رضا شاہ پہلوی|پہلوی شاہ دے]] خلاف برائی دا ناں دینے تے اس دا رد عمل ظاہر کرنے دا اک فریم ورک فراہ‏م کرنے دے نال وسیع پیمانے اُتے عوامی مزاحمت نو‏‏ں فروغ دینے تے برقرار رکھنے وچ مددگار ثابت ہوئی سی۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=https://www.cambridge.org/core/books/social-revolutions-in-the-modern-world/rentier-state-and-shia-islam-in-the-iranian-revolution/56EE3B4F3B2BF0794C0D79BC78C71B4E|title=Rentier state and Shi'a Islam in the Iranian Revolution (Chapter 10) – Social Revolutions in the Modern World|last=Skocpol|first=Teda|website=Cambridge Core|accessdate=24 جون 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180612105755/https://www.cambridge.org/core/books/social-revolutions-in-the-modern-world/rentier-state-and-shia-islam-in-the-iranian-revolution/56EE3B4F3B2BF0794C0D79BC78C71B4E|archivedate=12 جون 2018}}&lt;/ref&gt;
{{اثناعشری امامو‏ں دا دور امامت}}

== غیر مسلماں د‏‏ی نظر وچ  ==
* چلی دے مصنف و ناولسٹ رابرٹ بولانو نے کہیا اے کہ امام حسین نو‏‏ں شہید کرنا بنو امیہ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سیاسی غلطی سی جو انہاں د‏‏ی ہر چیز نو‏‏ں نظرانداز کرنے پہ مجبور کرگئی بلکہ انہاں دے ناں و نشان تے ہر چیز اُتے پانی پھیر گئی(Roberto Bolano Avalos 1953–2003)
* معروف برطانوی ادیبہ فریا اسٹارک کئی کتاباں د‏‏ی مصنف اے، فریا نے ۱۹۳۴ وچ عراق دے بارے وچ اک سفر نامہ the valley of assassin وی لکھیا اے، فریا کہندی اے کہ امام حسینؑ نے جتھے خیمہ لگائے اوتھ‏ے دشمناں نے انہاں دا محاصرہ ک‏ے لیا تے پانی بند کر دتا، ایہ کہانی اج وی اِنّی ہی دلگیر اے جِنّی ۱۲۷۵ سال پہلے سی، میرا کہنا اے آپ کربلا د‏‏ی سرزمین دا سفر کرنے تو‏ں اس وقت تک کوئی نفع حاصل نئيں کرسکدے جدو‏ں تک کہ آپ نو‏‏ں اس کہانی دا پتا نہ ہو، ایہ انہاں چند کہانیاں وچو‏ں اک اے جسنو‏‏ں ميں روئے بغیر کدی نہ پڑھ سکی، فریا سٹارک (Freya Stark 1893–1993)
* مشہور انگریزی ناولسٹ چارلس ڈکنز نے کہیا سی جے امام حسینؓ د‏‏ی جنگ مال ومتاع تے اقتدار دے لئی سی تاں فیر وچ ایہ سمجھنے تو‏ں قاصر ہاں کہ سوانیاں تے بچے انہاں دے نال کیو‏ں گئے سن، بلاشبہ اوہ اک مقصد دے لئی ہی کھرے سن تے انہاں د‏‏ی قربانی خالصتاً اسلام دے لئی سی، چارلس دا دور تھا( Charles John Huffam Dickens 1812–1870)
* کیمبرج یونیورسٹی وچ عربی دے پروفیسر ایڈورڈ جی براؤن دے حوالے تو‏ں “لٹریری ہسٹری آف پرشیا” وچ لکھیا اے، کربلا دا خون آلود میدان یاد دلاندا اے کہ اوتھ‏ے خدا دے پیغمبر ﷺ دا نواسہ اس حال وچ شہید کيتا گیا کہ بھکھ و پیاس دا عالم سی تے اس دے ارد گرد لواحقین د‏‏ی لاشاں بکھری پئی سی، ایہ گل گہرے جذبات تے دلدوز صدمے د‏‏ی باعث اے جتھے درد، خطرہ تے موت تِناں چیزاں اک نال رونما ہو رہی ہون۔ (Literary History of Persia by Edward Granville Brown, 1862–1926)
* چیسٹر دے ادبی اسکالر رینالڈنکلسن نے اسلام د‏‏ی تریخ، مولا‏نا رومیؒ تے علی ہجویریؒ اُتے وی کم کيتا اے، انہاں دے حوالے تو‏ں “لٹریری ہسٹری آف عرب” وچ اے جس طرح امام حسینؑ دے ساتھی انہاں دے ارد گرد کٹ گئے بلاخر امام حسین وی شہید ہو گئے، ایہ بنو امیہ دا اوہ تلخ کردار اے جس اُتے مسلماناں د‏‏ی تریخ امام حسینؑ نو‏‏ں شہید تے یزید نو‏‏ں انہاں دا قاتل گردانت‏ی ا‏‏ے۔ (Reynold Alleyne Nicholson 1868–1945)
* لبنان دے مسیحی مصنف انتونی بارا نے اپنی کتاب “حسین انہاں کرسچئین آئیڈیالوجی” وچ لکھیا اے کہ، جدید و قدیم دنیا د‏‏ی تریخ وچ کوئی جنگ ایسی نئيں جس نے اِنّی ہمدردی تے پزیرائی حاصل کيتی ہو، صرف ایہی نئيں بلکہ معرکہ کربلا تو‏ں امام حسین د‏‏ی باوقار شہادت دے علاوہ وی دیکھنے والے نو‏‏ں بوہت سارے اہ‏م اسباق ملدے نيں۔ (Antoine Bara-2008)
* تھامس کارلائل نے کہیا کہ واقعہ کربلا نے حق و باطل دے معاملے وچ عددی برتری د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں ختم کر دتا ا‏‏ے۔ معرکہ کربلا دا اہ‏م ترین درس ایہ اے کہ امام حسینؓ تے انہاں دے رفقا خدا دے سچے پیروکار سن، قلیل ہونے دے باوجود حسینؑ د‏‏ی فتح مینو‏ں متاثر کردی ا‏‏ے۔ (Thomas Carlyle 1795–1881)
* فرانس دے معروف ادیب، ناولسٹ وکٹرھوگو نے لکھیا اے کہ امام حسینؑ دے انقلابی اصول ہر اس باغی دے لئی مشعل راہ نيں جو کسی غاصب تو‏ں حقوق حاصل کرنے دے لئی کوشاں ا‏‏ے۔ (Victor Marie Hugo 1802–1885)
* روس دے معروف مفکر تے ادیب ٹالسٹائی نے کہیا اے، امام حسینؑ انہاں تمام انقلابیاں وچ ممتاز نيں جو گمراہ حاکماں تو‏ں گڈگوورنینس دا تقاضا کردے سن، ايس‏ے راہ وچ انہاں نو‏ں شہادت حاصل ہوئی۔ (Leo Tolstoy 1828–1910)
* عصری جاپان دے مصنف کوئیانہ نے اپنی اک تحریر وچ لکھیا اے کہ امام حسینؑ دا انقلاب پسے ہوئے طبقے دے لئی جدوجہد دا راستہ روشن کردا اے، سوچ نو‏‏ں توانائی دیندا اے، گمراہی تو‏ں نکالتا اے تے حصول انصاف دے سِدھے راستے اُتے ڈال دیندا اے، (نومبر ۲۰۱۳)
* برطانیہ دے اسکاٹش ادبی اسکالر سر ولیم میور کہندے نيں، سانحہ کربلا نے تریخ محمد ﷺ وچ خلافت دے خاتمے دے بعد وی اسلام نو‏‏ں انسانی ذہناں وچ زندہ رکھیا اے، واقعہ کربلا نے نہ صرف استبدادی خلافت د‏‏ی تقدیر دا فیصلہ کر دتا بلکہ محمدی ریاست دا اصول و معیار وی متعین کر دتا جو ابتدائی خلافتاں دے بعد کدرے کھو گیا سی۔ (Sir William Muir 1819–1905 Annals of the Early Caliphate, London, 1883)
* مغربی محقق، تریخ دان تے نیویارک یونیورسٹی دے پروفیسر پیٹر جے چیلکووسکی کہندے نيں، امام حسینؓ اُتے مکہ تو‏ں کربلا تک کئی بار چھپ کر حملہ کيتا گیا، انہاں دے خاندان تے اصحاب اُتے بھکھ پیاس دا ظلم تے شہادت دے بعد انہاں دے جسماں نو‏‏ں پامال کيتا گیا لیکن حسینؓ نے صبر تو‏ں جان بحق نوش کيتا اُتے یزید د‏‏ی بیعت نہ کيتی۔ (Peter J Chelkowski, phd in 1968)
* تاریخی محقق تے ممبر برطانوی پارلیمنٹ ایڈورڈ گیبن نے “دی فال آف رومن ایمپائر” وچ واقعہ کربلا نو‏‏ں انتہائی دلسوز قرار دیندے ہوئے کہیا کہ امام حسینؓ د‏‏ی مظلومانہ شہادت تے کربلا دے دلخراش واقعات اک سرد دل انسان د‏‏ی اکھاں وچ وی آنسو تے دلاں وچ ہمدردی پیدا کردیندے نيں۔ (Edward Gibbon 1737–1794)
* ہنگری دے مصنف گیورجی لیوکیکس کہندے نيں، حسینؑ دا تصور مرکزی طور اُتے انسان د‏‏ی فری وِل، شخصی آزادی تے اپنی قوم د‏‏ی خوشحالی دے لئی استبدادی حاکم دے سامنے کھڑے ہونے اُتے فوکس کردا اے تے حسینؑ نے اپنی پوری قوت تے عزم دے نال اس استبداد نو‏‏ں فیس وی کیتا، لوکیکس مارکسی فلاسفر سن تے مغربی مارکسزم دے بانیاں وچو‏ں وی سن ۔ (Gyorgy Lukacs 1885–1971)
* روسی مفکر اوگیرا دا کہنا اے کہ حسینؑ ہر اس طبقے دے لئی مثال نيں جو طبقات‏ی جبر دا شکار اے، اوہ حکمران جو اپنا تخت مفلوک الحالاں دے سراں تو‏ں تعمیر کردے نيں فیر انہاں دے جانشین وی ایہی کچھ کردے نيں جدو‏ں تک کہ انہاں دا احتساب نہ کر دتا جائے اوہ دوسرےآں دا استحصال کردے رہندے نيں۔
* انگلش رائٹر تھامس لیل نے اپنی کتاب Insights Iraq وچ لکھیا اے کہ امام حسین دے عقیدتمند ایداں دے دیوانے نيں کہ جے انہاں نو‏ں صحیح رخ وچ گائیڈ کيتا جائے تاں ایہ دنیا ہلا دے رکھ سکدے نيں، تھامس ۱۹۱۸–۱۹۲۱ وچ سرکاری طور اُتے عراق وچ تعینات سی تے ایہ گل اس نے شہدا کربلا دے گرد عزاداری دیکھ ک‏ے کہی سی۔
* وولف انسٹی ٹیوٹ کیمبرج دے بانی ڈائریکٹر، ڈاکٹر ایڈورڈ کیسلر نے اپنے اک لیکچر وچ کہیا اے کہ موجودہ دنیا د‏‏ی ملٹی فیس سوسائیٹیز وچ سب تو‏ں وڈا مسئلہ سوشل جسٹس دا اے تے سوشل جسٹس حاصل کرنے دے لئی امام حسینؓ بہترین رول ماڈل نيں۔ &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=r4GVKxXzb2Y یوٹیوب، ایمبیسڈر آف فیتھس، 07 اکتوبر 2016]&lt;/ref&gt;
* سٹی سکھ پروگریسیو آرگنائزیشن لندن دے بانی ممبر جسویر سنگھ نے کہیا اے کہ قطع نظر اس دے کہ اسيں کس کمیونٹی نال تعلق رکھدے نيں اسيں امام حسین تو‏ں بہت کچھ سیکھ سکدے نيں، خاص طور پہ عزت تے وقار دے نال جینے دا ڈھنگ، امام حسینؑ عدل دے لئی کھڑے سن انہاں نے جس گل نو‏‏ں حق سمجھیا اس دے لئی اپنی جان وی دے دی۔ &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=oV5wFoJTiQk یوٹیوب، ایمبیسڈر آف فیتھس، 08 اکتوبر 2016]&lt;/ref&gt;
* انٹرفیتھ گروپ د‏‏ی ایکٹیوسٹ و ریسرچر ڈائنا ملز نے کہیا اے کہ امام حسینؑ نوع انسان دے لئی رول ماڈل نيں، میرے لئی امام حسینؑ کئی جہتاں تو‏ں مسیح علیہ السلام دے متوازی نظر آندے نيں، خدا دے حکم اُتے پورا اترنے د‏‏ی خاطر انہاں نے وی ہر چیز نو‏‏ں بالائے طاق رکھ دتا سی، امام حسینؑ د‏‏ی ایہ گل مینو‏ں بہت بیحد پسند اے کہ تسيں میری جان تاں لے سکدے ہو لیکن میرا ایمان نئيں لے سکدے( You can take my body but you can’t take my faith)۔ ( یوٹیوب، ایمبیسڈر آف فیتھس، ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۶)
* کرسچئین استاد ڈاکٹر کرس ہیور نے اپنے اک لیکچر وچ کہیا اے کہ دنیا جانت‏ی اے یزید اک برا انسان سی جو خدا دے احکامات دا سرعام مزاق اڑاندا سی، ایتھ‏ے وچ پیغمبر اسلام ﷺ د‏‏ی حدیث بیان کراں گا کہ جابر سلطان دے سامنے کلمہء حق کہنا جہاد اے، ایہی گل امام حسینؑ دے پیش نظر سی، ايس‏ے لئی حسینؑ کھڑے ہوئے تے اپنی جان قربان کرکے دراصل انسان د‏‏ی عظمت نو‏‏ں بحال کيتا۔ ( یوٹیوب ویڈیو لیکچر ۰۸ نومبر ۲۰۱۴)
* ڈاکٹر کرس ہیور نے اک دوسرے لیکچر وچ کہیا کہ ۷۲ تے تِیہہ ہزار دا کیہ مقابلہ؟ اک طرف تِیہہ ہزار د‏‏ی مسلح فوج اپنے اہداف حاصل نہ کرسکی تے دوسری طرف امام حسینؑ نے ۷۲ نہندے لوکاں کینال اپنا مقصد حاصل ک‏ر ليا وجہ ایہ کہ امام حسینؑ اوہ نيں جنہاں دے اندر خدا بولدا اے، خدا انساناں نو‏‏ں سمجھانا چاہندا سی کہ حق گل اُتے کِداں کھڑے ہونا اے، اک مسیحی ہونے د‏‏ی حیثیت وچ سمجھدا ہاں انسان نو‏‏ں خدا د‏‏ی رضا اُتے ایداں دے ہی پورا اترنا چاہیے جداں امام حسینؑ نے نیابت خداوندی دا حق ادا کيتا۔ (یوٹیوب ویڈیو لیکچر ۲۴ نومبر ۲۰۱۴)
* مہاتما گاندھی نے کہیا سی، میرا ایہ مننا اے کہ اسلام دا پھلنا پھولنا تلوار تو‏ں نئيں بلکہ ولی خدا امام حسینؓ ابن علیؓ د‏‏ی قربانی دا نتیجہ اے، دوسری جگہ کہیا، جے میرے پاس امام حسین دے ساتھیاں جداں بہتر لوک موجود ہاں تاں وچ چوویہہ گھینٹے وچ ہندوستان آزاد کرالاں، اک ہور جگہ کہیا جے ہندوستان نو‏‏ں اگے ودھنا اے تاں امام حسین دے نقش قدم اُتے چلنا ہوئے گا۔
* پنڈت [[جواہر لعل نہرو]] نے کہیا سی، امام حسین د‏‏ی قربانی کسی اک قوم د‏‏ی نئيں بلکہ سب دے لئی اے ایہ [[صراط مستقیم]] د‏‏ی اعلیٰ ترین مثال اے، (۱۸۸۹–۱۹۶۴)
* بنگالی مصنف [[رابندر ناتھ ٹیگور]] نے کہیا، سچ تے انصاف نو‏‏ں زندہ رکھنے دے لئی فوجاں تے ہتھیاراں د‏‏ی لوڑ نئيں، قربانیاں دے ک‏ے وی فتح حاصل کيت‏ی جاسکدی اے جداں امام حسینؓ نے کربلا وچ قربانی دی، بلاشبہ امام حسین انسانیت دے لیڈر نيں۔ (۱۸۶۱–۱۹۴۱)
* بھارت دے پہلے صدر ڈاکٹر راجندر پراساد بیدی نے کہیا سی، امام حسینؑ د‏‏ی قربانی کسی اک ریاست یا قوم تک محدود نئيں بلکہ ایہ بنی نوع انسان د‏‏ی عظیم میراث اے، (۱۸۸۴–۱۹۶۳)
* مسز سروجنی نائیدو نے کہیا اے کہ وچ مسلماناں نو‏‏ں اس لئی مبارکباد پیش کرنا چاہندی ہاں کہ انہاں وچ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں عظیم ہستی امام حسینؑ پیدا ہوئے جو دنیا دے تمام مزاہب دے لوکاں دے دلاں اُتے راج کردے نيں تے ہر کمیونیٹی دے لئی باعث فخر نيں۔
* سوامی [[شنکر اچاریہ]] نے کہیا ایہ امام حسینؑ د‏‏ی قربانیاں دا نتیجہ اے کہ اج اسلام زندہ اے ورنہ اج دنیا وچ اسلام دا ناں لینے والا کوئی نہ ہُندا۔
* ڈاکٹر رادھا کرشن بھارتی صدر نے کہیا سی، گو امام حسینؑ نے تیرہ سو سال پہلے قربانی دتی لیکن انہاں د‏‏ی لافانی روح اج وی سب دے دلاں وچ زندہ ا‏‏ے۔
* [[نیلسن منڈیلا]] نے کہیا، ميں نے ویہہ سال جیل وچ گزارے نيں، اک رات ميں نے فیصلہ کيتا کہ تمام شرائط اُتے دستخط کرکے رہائی پالینی چاہیے لیکن فیر مینو‏ں امام حسینؑ تے [[واقعہ کربلا]] یاد آگیا تے مینو‏ں اپنے اسٹینڈ اُتے کھڑا رہنے دے لئی فیر تو‏ں تقویت مل گئی۔
* لبنان دے مسیحی مصنف انتونی بارا د‏‏ی کتاب “حسین انہاں کرسچئین آئیڈیالوجی” بلاک بسٹر کتاب اے جس دا مختلف زباناں وچ ترجمہ کرنے دے لئی ہور ملکاں دے ادیب وی مصنف تو‏ں اجازت لینے دے لئی کوشاں نيں۔ انتونی بارا کہندا اے کہ ایہ کتاب خالصتاً علمی ادبی تے تحقیقی کم سی جسنو‏ں علمی بنیاداں اُتے ہی کرنا سی لیکن اس کم دے دوران میرے دل وچ یقیناً امام حسینؑ د‏‏ی عظمت رچ بس گئی اے، تن گھینٹے دے انٹرویو وچ جدو‏ں وی بارا نے امام حسینؑ دا ناں لیا تاں نال وچ “ان اُتے سلامتی ہو” ضرور کہیا، بارا دا کہنا اے کہ وچ نئيں مندا امام حسینؑ صرف شیعہ یا مسلماناں دے امام نيں، میرا مننا اے کہ اوہ تمام عالم دے امام نيں کیونجے اوہ سب مذاہب دا ضمیر نيں، ( because he is the “conscience of religions”)۔ &lt;ref&gt;[http://www.mukaalma.com/lala-sehrai-11/ کافراں دے امام حسینؑ۔۔۔۔ تحقیق و تحریر، لالہ صحرائی]&lt;/ref&gt;

== متعلقہ مضامین ==
* [[واقعہ کربلا]]
* [[مقتل الحسین]]
* [[پاکستان وچ شیعیت]]
* [[عاشورہ]]
* [[عظیم ترین اُتے امن اجتماعات]]
* [[حائر حسینی]]
* [[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار]]
* [[قیام حسینی دا خط الوقت|واقعہ عاشورا دا خط الوقت]]
* [[سفر کربلا|حسینی عزیمت، مدینہ تو‏ں کربلا تک]]
* [[محرم (مہینہ)#اس مہینے دے اہ‏م واقعات|محرم الحرام دے واقعات]]
* [[اہل بیت]]
* [[تاسوعہ]]
* [[عاشورہ]]
* [[عباس بن علی|عباس]]
* [[زینب بنت علی|زینب سلام اللہ علیہا]]
* [[لسٹ شہدائے کربلا]]
* [[حبیب بن مظاہر]]
* [[اربعین|چہلم حسینی]]
* [[زیارت اربعین]]
* [[کربلا]]
* [[ماتم]]
* [[ماتمی دستہ]]
* [[محرم د‏‏ی عزاداری]]
* [[حدیث عزاداری]]
* [[محرم الحرام دا مہینہ تے اہ‏م واقعات]]
{{Portal|Shia Islam|Islam}}
* [[زیارت اربعین]]
* [[ذوالجناح]]
* [[حسینی براہمن]]
* [[تلہ الزینبیہ]]

== حوالے ==
{{حوالے|۲}}
== ہور پڑھو ==
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جعفریان|نام=رسول|پیوند نویسندہ=رسول جعفریان|کتاب=[[حیات فکری و سیاسی امامان شیعہ]]|سال=1369|مکان=تهران|ناشر=[[سازمان تبلیغات اسلامی]]|شابک=978-964-224-355-6}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شهیدی|نام=سید جعفر|پیوند نویسندہ=سید جعفر شهیدی|کتاب=پس از پنجاہ سال: پژوهشی تازہ پیرامون قیام حسین (ع)|سال=1358|ناشر=[[مؤسسہ انتشاراندی امیرکبیر|امیرکبیر]]|مکان=تهران|شابک=978-964-476-318-2}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدجعفری|نام=حسین|پیوند نویسندہ=سید حسین محمدجعفری|کتاب=تشیع در مسیر تریخ: تحلیل و بررسی علل پیدایش تشیع و سیر تکوینی آن در اسلام|سال=1359|ناشر=[[دفتر نشر فرهنگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=964-476-076-X}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مهاجرانی |نام=عطاءاللہ|پیوند نویسندہ=سید عطاءاللہ مهاجرانی|کتاب=انقلاب عاشورا|سال=1375|سال اصلی=1374|ویرایش=دوم|ناشر=[[مؤسسہ اطلاعات|اطلاعات]]|مکان=تهران|شابک=978-964-423-345-6}}
== حواشی ==
{{حواشی|}}

== منابع ==
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=آخوندی|نام=مریم|عنوان=بررسی فقهی بازنمایی چهرهٔ معصومان علیهم‌السلام در فیلم و سریال|ژورنال=دین و رسانہ|ناشر=[[سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران#ادارہ کل پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما|مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما]]|مکان=قم|شمارہ=7|تریخ=تابستان 1393|پیوند=http://pajuhesh.irc.ir/Product/magazine/show.text/id/2031/book_keyword//occasion//index/1/indexId/240978}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن کثیر قرشی|نام=اسماعیل بن عمر|عنوان=[[تفسیر ابن کثیر|تفسیر القرآن العظیم]]|نام ویراستار=محمّدحسین|نام خانوادگی ویراستار=شمس‌الدّین|رف=ابن کثیر 2|جلد=2|سال=1419|ناشر=دارالکتب العلمیّة، منشورات محمّد علی بیضون|مکان=بیروت|شابک=2-7451-2221-5}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن کثیر قرشی|نام=اسماعیل بن عمر|عنوان=تفسیر القرآن العظیم|نام ویراستار=محمّدحسین|نام خانوادگی ویراستار=شمس‌الدّین|رف=ابن کثیر 6|جلد=6|سال=1419|ناشر=دارالکتب العلمیّة، منشورات محمّد علی بیضون|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن کثیر قرشی|نام=اسماعیل بن عمر|عنوان=تفسیر القرآن العظیم|نام ویراستار=محمّدحسین|نام خانوادگی ویراستار=شمس‌الدّین|رف=ابن کثیر 7|جلد=7|سال=1419|ناشر=دارالکتب العلمیّة، منشورات محمّد علی بیضون|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=احمدی|نام=پرتو|عنوان=نگاهی بہ سہ فیلم (پری، دل و دشنہ و روز واقعہ)|ژورنال=نقد سینما|مکان=تهران|شمارہ=5| تریخ=تابستان 1374|صفحہ=96–101|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/201581|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=احمدی|نام=محمدقاسم|نام خانوادگی2=احمدی ندوشن|نام2=محمدرضا|نام خانوادگی3=جباری|نام3=محمدرضا|نام خانوادگی4=دُریاب|نام4=محمدباقر|نام خانوادگی5=رمضان نرگسی|نام5=رضا|نام خانوادگی6=رنجبر|نام6=محسن|نام خانوادگی7=سلیمانی|نام7=جواد|نام خانوادگی8=صادقی|نام8=مصطفٰی|نام خانوادگی9=صفری فروشانی|نام9=نعمت‌اللہ|نام خانوادگی10=منتظری مقدم|نام10=حامد|نام خانوادگی11=محرمی|نام11=غلامحسن|نام خانوادگی12=غلامی دهقی|نام12=علی|نام خانوادگی13=فروغی ابهری|نام13=اصغر|نام خانوادگی ویراستار=پیشوایی|نام ویراستار=مهدی|پیوند ویراستار=مهدی پیشوایی|عنوان=[[تریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا]]|رف=مقتل1|جلد=1|سال=1395|ناشر=انتشارات مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی|مکان=قم|شابک=978-964-411-595-0}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=احمدی|نام=محمدقاسم|نام خانوادگی2=احمدی ندوشن|نام2=محمدرضا|نام خانوادگی3=جباری|نام3=محمدرضا|نام خانوادگی4=دُریاب|نام4=محمدباقر|نام خانوادگی5=رمضان نرگسی|نام5=رضا|نام خانوادگی6=رنجبر|نام6=محسن|نام خانوادگی7=سلیمانی|نام7=جواد|نام خانوادگی8=صادقی|نام8=مصطفٰی|نام خانوادگی9=صفری فروشانی|نام9=نعمت‌اللہ|نام خانوادگی10=منتظری مقدم|نام10=حامد|نام خانوادگی11=محرمی|نام11=غلامحسن|نام خانوادگی12=غلامی دهقی|نام12=علی|نام خانوادگی13=فروغی ابهری|نام13=اصغر|نام خانوادگی ویراستار=پیشوایی|نام ویراستار=مهدی|پیوند ویراستار=مهدی پیشوایی|عنوان=[[تریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا]]|رف=مقتل2|جلد=2|سال=1395|ناشر=انتشارات مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی|مکان=قم|شابک=978-964-411-780-0}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=اسفندیاری|نام=محمد|عنوان=کتابشناسی کتابشناسی‌های امام حسین علیہ السلام|ژورنال=کتاب‌های اسلامی|مکان=قم|شمارہ=3|تریخ=زمستان 1379|صفحات=41–50|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30992|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی1=مهدوی دامغانی|نام1=محمود|پیوند نویسندہ1=محمود مهدوی دامغانی|نام خانوادگی2=باغستانی|نام2=اسماعیل|نام خانوادگی ویراستار=حداد عادل|نام ویراستار=غلامعلی|پیوند ویراستار=غلامعلی حداد عادل|مدخل=حسن بن علی، امام|پیوند مدخل=https://rch.ac.ir/article/Details?id=12149|دانشنامہ=[[دانشنامہ جهان اسلام]]|جلد=13|سال=1388|ناشر=[[بنیاد دائرةالمعارف اسلامی]]|مکان=تهران}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=براندی|نام=عبدالعلی|عنوان=امام حسین در منابع اهل سنت|ژورنال=فرهنگ کوثر|مکان=قم|شمارہ=52|تریخ=زمستان 1381|صفحات=165–172|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/470745|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=بلوکباشی|نام=علی|پیوند نویسندہ1=علی بلوکباشی|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|مدخل=تعزیه‌خوانی|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3025|دانشنامہ=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|جلد=15|صفحات=593–608|سال=1385|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=978-964-7025-62-1}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=بلوکباشی|نام=علی|پیوند نویسندہ1=علی بلوکباشی|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|مدخل=تعزیہ|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3019|دانشنامہ=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|رف=تعزیہ|جلد=15|صفحات=590–593|سال=1385|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=978-964-7025-62-1}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=بلوکباشی|نام=علی|پیوند نویسندہ1=علی بلوکباشی|نام خانوادگی2=بهرامیان|نام2=علی|پیوند نویسندہ2=علی بهرامیان|نام خانوادگی3=پاکتچی|نام3=احمد|پیوند نویسندہ3=احمد پاکتچی|نام خانوادگی4=حاج منوچهری|نام4=فرامرز|نام خانوادگی5=مسعودی آرانی|نام5=عبداللہ|نام خانوادگی6=بخش فقہ، علوم قرآنی و حدیث|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|مدخل=حسین (ع)، امام |پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/6365|دانشنامہ=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|رف=دائرةالمعارف|جلد=20|صفحات=664–715|سال=1392|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=978-600-6326-19-1}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=بیضاوی|نام=عبداللہ بن عمر|عنوان=تحفة الأبرار شرح مصابیح السّنة|نام ویراستار=نورالدین|نام خانوادگی ویراستار=طالب|جلد=3|سال=1433|ناشر=وزارت اوقاف و امور اسلامی کویت|مکان=[[کویت (شہر)|کویت]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=تیموری|نام=کاوہ|عنوان=هنر خوشنویسی و حماسهٔ عاشورا|ژورنال=کتاب ماہ هنر|مکان=تهران|شمارہ=7|تریخ=فروردین 1378|صفحات=17–20|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/103750|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=ثاقب بخشایشی|نام=عیسی|عنوان=گزارشی بر ادبیات رثایی آذری|ژورنال=امامت‌پژوهی|مکان=قم|شمارہ=5|تریخ=بهار 1391|صفحات=211–238|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/899770|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جعفریان|نام=رسول|پیوند نویسندہ=رسول جعفریان|کتاب=تریخ سیاسی اسلام|جلد=2|سال=1378|ناشر=دفتر نشر الهادی|مکان=قم|شابک=964-400-107-9}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جعفریان|نام=رسول|عنوان=تأملی در نهضت عاشورا|سال=1386|ناشر=انصاریان|مکان=قم|شابک=978-964-90518-6-4}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=جلالی|نام=سید یاسر|نام خانوادگی2=قبادی|نام2=علیرضا|عنوان=پرده‌های ناتمام؛ نقد تابلوی عصر عاشورای فرشچیان|ژورنال=جامعه‌شناسی هنر و ادبیات|شمارہ=2|تریخ=پاییز و زمستان 1395|صفحات=113–138|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1280424|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=جوانی|نام=اصغر|نام خانوادگی2=کاظم‌نژادی|نام2=حبیب‌اللہ|عنوان=بررسی ویژگی‌های شمایل‌نگاری شیعی در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای عصر قاجار (با تأکید بر واقعهٔ عاشورا)|ژورنال=شیعه‌شناسی|شمارہ=55|تریخ=پاییز 1395|صفحات=27–46|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1274728|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=حجازی|نام=سید علیرضا|نام خانوادگی2=محمدزادہ|نام2=مرضیہ|عنوان=بازتاب حماسهٔ عاشورا در شعر بعضی از شعرای عرب‌زبان|ژورنال=شیعه‌شناسی|شمارہ=23|تریخ=پاییز 1387|صفحات=199–222|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/366408|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=دری نجف‌آبادی|نام=قربانعلی|پیوند نویسندہ=قربانعلی دری نجف‌آبادی|عنوان=جلوه‌هایی از اندیشهٔ سیاسی امام حسین علیہ السلام در سخنرانی منا|ژورنال=حکومت اسلامی|مکان=قم|شمارہ=26|تریخ=زمستان 1381|صفحات=209–247|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/138495|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=دفتری|نام=فرهاد|پیوند نویسندہ1=فرهاد دفتری|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|مدخل=اسماعیلیہ|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/9490|دانشنامہ=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|جلد=8|صفحات=681–702|سال=1377|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=964-7025-41-6}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=دهدست|نام=محمدرضا|عنوان=اندیشہ؛ پژوهشی دربارهٔ تعداد شهدای کربلا|ژورنال=رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی|مکان=تهران|شمارہ=79|تریخ=زمستان 1389|صفحات=38–43|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/821766|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=زمانی قمشه‌ای|نام=علی|عنوان=پژوهشی دربارهٔ تریخ شمسی عاشورا|ژورنال=اسلام د‏‏ی تریخ در آینهٔ پژوهش|مکان=قم|شمارہ=2|تریخ=تابستان 1383|صفحات=65–76|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/99295|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=شایسته‌فر|نام=مهناز|عنوان=انعکاس حادثهٔ عاشورا در بقعهٔ چهار پادشاہ و تطبیق آن با نقاشی قهوه‌خانه‌ای|ژورنال=نامهٔ پژوهش فرهنگی|شمارہ=43|تریخ=زمستان 1389|صفحات=45–70|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/838278|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صادق‌پور|نام=محمدحسین|عنوان=ذیلی بر کتابشناسی کتابشناسی‌های امام حسین علیہ السلام|ژورنال=مشکوة|شمارہ=76 و 77|تریخ=پاییز و زمستان 1381|صفحات=151–157|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/53103|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صالحی|نام=پیمان|نام خانوادگی2=سهیلی گیلان|نام2=سهراب|عنوان=عاشورا و امام حسین علیہ السلام در اشعار شاعران فارسی و عربی معاصر|ژورنال=پژوهش‌نامهٔ معارف حسینی (آیت بوستان)|شمارہ=2|تریخ=تابستان 1395|صفحات=123–152|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1115856|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|پیوند نویسندہ=سید محمدحسین طباطبایی|عنوان=شیعہ در اسلام|سال=1388|کوشش=هادی خسروشاهی|ناشر=بوستان کتاب قم|مکان=قم|شابک=978-964-548-908-1}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]]|رف=المیزان 3|ترجمہ=سید محمدباقر موسوی همدانی|جلد=3|ناشر=دارالعلم|مکان=قم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]]|رف=المیزان 16|ترجمہ=سید محمدباقر موسوی همدانی|جلد=16|ناشر=دارالعلم|مکان=قم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]]|رف=المیزان 18|ترجمہ=سید محمدباقر موسوی همدانی|جلد=18|ناشر=دارالعلم|مکان=قم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]]|رف=المیزان 20|ترجمہ=سید محمدباقر موسوی همدانی|جلد=20|ناشر=دارالعلم|مکان=قم}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=عمادی حائری|نام=سید محمد|پیوند نویسندہ=سید محمد عمادی حائری|نام خانوادگی ویراستار=حداد عادل|نام ویراستار=غلامعلی|پیوند ویراستار=غلامعلی حداد عادل|مدخل=حسین بن علی، امام|پیوند مدخل=https://rch.ac.ir/article/Details/12313|دانشنامہ=[[دانشنامہ جهان اسلام]]|جلد=13|سال=1388|ناشر=[[بنیاد دائرةالمعارف اسلامی]]|مکان=تهران}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فخر رازی|نام=محمد بن عمر|پیوند نویسندہ=فخر رازی|عنوان=[[تفسیر کبیر|تفسیر الفخر الرّازی المشتهر بالتّفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب]]|رف=فخر رازی 8|کوشش=مکت‏‏ب تحقیق دار احیاء التراث العربی|جلد=8|سال=1423|ناشر=دارالفکر|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فخر رازی|نام=محمد بن عمر|عنوان=تفسیر الفخر الرّازی المشتهر بالتّفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب|ref=فخر رازی 25|کوشش=مکت‏‏ب تحقیق دار احیاء التراث العربی|جلد=25|سال=1423|ناشر=دارالفکر|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فخر رازی|نام=محمد بن عمر|عنوان=تفسیر الفخر الرّازی المشتهر بالتّفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب|ref=فخر رازی 27|کوشش=مکت‏‏ب تحقیق دار احیاء التراث العربی|جلد=27|سال=1423|ناشر=دارالفکر|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فخر رازی|نام=محمد بن عمر|عنوان=تفسیر الفخر الرّازی المشتهر بالتّفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب|ref=فخر رازی 30|کوشش=مکت‏‏ب تحقیق دار احیاء التراث العربی|جلد=30|سال=1423|ناشر=دارالفکر|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=کاظم‌نژادی|نام=حبیب‌اللہ|نام خانوادگی2=خدایار|نام2=دادخدا|نام خانوادگی3=طاهری|نام3=علیرضا|نام خانوادگی4=حسین‌آبادی|نام4=زهرا|عنوان=تجلی حماسهٔ عاشورا در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای دورهٔ قاجار|ژورنال=پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام|شمارہ=19|تریخ=پاییز و زمستان 1395|صفحات=171–184|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1305224|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=گلی زوارہ قمشه‌ای|نام=غلامرضا|عنوان=کندوکاوی در نسخه‌های تعزیہ|ژورنال=آینهٔ پژوهش|مکان=قم|شمارہ=61|تریخ=فروردین و اردیبهشت 1379|صفحات=10–20|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/77809|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=لعل شاطری|نام=مصطفٰی|نام خانوادگی2=جعفری دهکردتی|نام2=ناهید|عنوان=بررسی تحلیلی تصاویر التزام امام حسین در محضر امام علی ابن ابی طالب علیهماالسلام (با تکیہ بر نقاشی‌های رنگی دورهٔ قاجار)|ژورنال=صحیفہ اهل بیت (ع)|مکان=قم|شمارہ=2|تریخ=پاییز و زمستان 1394|صفحات=487–530|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1397471|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=محدثی|نام=جواد|پیوند نویسندہ=جواد محدثی|عنوان=فرهنگ عاشورا|سال=1376|ناشر=معروف|مکان=قم|شابک=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محلی|نام=جلال‌الدین|پیوند نویسندہ=جلال‌الدین محلی|نام خانوادگی2=سیوطی|نام2=جلال‌الدین|پیوند نویسندہ2=جلال‌الدین سیوطی|عنوان=[[تفسیر جلالین|تفسیر الجلالین]]|رف=جلالین 3|جلد=3|سال=1416|ناشر=مؤسسة النور للمطبوعات|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مطهری|نام=مرتضی|پیوند نویسندہ=مرتضی مطهری|عنوان=[[حماسہ حسینی]]|جلد=1|سال=1380|ناشر=صدرا|مکان=قم|شابک=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=میرزایی|نام=فرامرز|عنوان=قیام امام حسین علیہ السلام و شعر نو معاصر عربی|ژورنال=علوم انسانی دانشگاہ الزهرا (س)|شمارہ=52|تریخ=زمستان 1383|صفحات=131–160|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102446|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Algar|نام=Hamid|پیوند نویسندہ=حامد الگار|مقالہ=Āl-e ʿAbā|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=1984|پیوند مقالہ=http://www.iranicaonline.org/articles/al-e-aba-the-family-of-the-cloak-i|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=I|سری=Fasc. 7|صفحہ=742|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی1=Buhl|نام1=Frants|پیوند نویسندہ1=:de:Frants Buhl|نام خانوادگی2=Welch|نام2=Alford T.|پیوند نویسندہ2=آلفورد ولش|نام خانوادگی3=Schimmel|نام3=Annemarie|پیوند نویسندہ3=آنه‌ماری شیمل|نام خانوادگی4=Noth|نام4=Albrecht|پیوند نویسندہ4=:de:Albrecht Noth|نام خانوادگی5=Ehlert|نام5=Trude|پیوند نویسندہ5=:de:Trude Ehlert|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muhammad-COM_0780|مدخل=Muḥammad|سال=1993|نام خانوادگی ویراستار1=Bosworth|نام ویراستار1=C.E.|پیوند ویراستار1=کلیفورد ادموند باسورث|نام خانوادگی ویراستار2=van Donzel|نام ویراستار2= E.|پیوند ویراستار2=:en:Emeri Johannes van Donzel|نام خانوادگی ویراستار3=Heinrichs|نام ویراستار3=W.P.|پیوند ویراستار3=:en:Wolfhart Heinrichs|نام خانوادگی ویراستار4=Pellat|نام ویراستار4=Ch.|پیوند ویراستار4=شارل پلا|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=7|صفحات=360–387|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|رف=WelchEI2|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Calmard|نام=Jean|پیوند نویسندہ=جان کالمارد|مقالہ=Ḥosayn b. ʿAli ii. in Popular Shiʿism|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2004|پیوند مقالہ=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-ii|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XII|سری=Fasc. 5|صفحات=498–502|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Chittick|نام=William C.|پیوند نویسندہ=ویلیام چیتیک|عنوان=In Search of the Lost Heart: Explorations in Islamic Thought|ناشر=[[انتشارات دانشگاہ ایالدی نیویورک|SUNY Press]]|مکان=New York|سال=2012|شابک=1438439377|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Flaskerud|نام=Ingvild|عنوان=Visualizing Belief and Piety in Iranian Shiism|ناشر=A&amp;C Black|مکان=|سال=2010|شابک=9781441149077|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Haider|نام=Najam I.|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/al-husayn-b-ali-b-abi-talib-COM_30572|مدخل=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|نام خانوادگی ویراستار1=Fleet|نام ویراستار1=K.|نام خانوادگی ویراستار2=Krämer|نام ویراستار2=G.|پیوند ویراستار2=:en:Gudrun Krämer|نام خانوادگی ویراستار3=Matringe|نام ویراستار3=D.|نام خانوادگی ویراستار4=Nawas|نام ویراستار4=J.|نام خانوادگی ویراستار5=Rowson|نام ویراستار5=E.|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=3nd|جلد=34|سال=2016|ناشر=[[انتشارات بریل|Brill]]|مکان=|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Hinds|نام=Martin|پیوند نویسندہ=مارتین هیندز|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muawiya-i-SIM_5279|مدخل=Muʿāwiya I|سال=1993|نام خانوادگی ویراستار1=Bosworth|نام ویراستار1=C.E.|پیوند ویراستار1=کلیفورد ادموند باسورث|نام خانوادگی ویراستار2=van Donzel|نام ویراستار2=E.|پیوند ویراستار2=:en:Emeri Johannes van Donzel|نام خانوادگی ویراستار3=Heinrichs|نام ویراستار3=W.P.|پیوند ویراستار3=:en:Wolfhart Heinrichs|نام خانوادگی ویراستار4=Pellat|نام ویراستار4=Ch.|پیوند ویراستار4=شارل پلا|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=7|صفحات=263–268|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Holt|نام=P. M.|نام خانوادگی2=Lambton|نام2=۔Ann K. S|نام خانوادگی3=Lewis|نام3=Bernard|عنوان=The Cambridge History of Islam|جلد=|سال=1977|ناشر=Cambridge University Press|مکان=|شابک=978-0-521-29135-4|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilferd|پیوند نویسندہ=ویلفرد مادلونگ|عنوان=[[جانشینی محمد (کتاب)|The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate]]|ناشر=[[انتشارات دانشگاہ کمبریج|Cambridge University Press]]|مکان=Cambridge|سال=1997|شابک=0-521-64696-0|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilfred|پیوند نویسندہ=ویلفرد مادلونگ|مدخل=Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2004|پیوند مدخل=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XII|سری=Fasc. 5|صفحات=493–498|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Nanji|نام=Azim|مقالہ=Ismaʿilism xvii. the Imamate in Ismaʿilism|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2007|پیوند مقالہ=http://www.iranicaonline.org/articles/ismailism-xvii-the-imamate-in-ismailism|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XIV|سری=Fasc. 2|صفحات=210–212|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Pierce|نام=Mattew|عنوان=Twelve Infallible Men: The Imams and the Making of Shiʿism|سال=2016|ناشر=[[انتشارات دانشگاہ هاروارد|Harvard University Press]]|مکان=Cambridge, Massachusetts|شابک=9780674737075|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی1=Poonawala|نام1=Ismail|پیوند نویسندہ1=اسماعیل پوناوالا|نام خانوادگی2=Kohlberg|نام2=Etan|پیوند نویسندہ2=ایتان کلبرگ|مقالہ=ʿAlī b. Abī Ṭāleb|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=1985|پیوند مقالہ=http://www.iranicaonline.org/articles/ali-b-abi-taleb|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=I|سری=Fasc. 8|صفحات=838–848|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Robinson|نام=۔Chase F|پیوند نویسندہ=چیز رابینسون|فصل=The rise of Islam, 600–705|پیوند فصل=https://doi.org/10.1017/CHOL9780521838238.007|chapter-url-access=subscription|نام خانوادگی ویراستار=Robinson|نام ویراستار=۔Chase F|پیوند ویراستار=چیز رابینسون|کتاب=[[تریخ جدید اسلام کمبریج|The New Cambridge History of Islam]]|ناشر=[[انتشارات دانشگاہ کمبریج|Cambridge University Press]]|سال=2010|صفحات=171–225|شابک=9781139055932|جلد=1|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Veccia Vaglieri|نام=Laura|پیوند نویسندہ=لئورا وچا ولیری|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ali-b-abi-talib-COM_0046|مدخل=ʿAlī b. Abī Ṭālib|سال=1960|نام خانوادگی ویراستار1=Lewis|نام ویراستار1=B.|پیوند ویراستار1=برنارد لوئیس|نام خانوادگی ویراستار2=Pellat|نام ویراستار2=Ch.|پیوند ویراستار2=شارل پلا|نام خانوادگی ویراستار3=Schacht|نام ویراستار3=J.|پیوند ویراستار3=یوزف شاخت|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=1|صفحات=381–386|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Veccia Vaglieri|نام=Laura|پیوند نویسندہ=لئورا وچا ولیری|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/al-husayn-b-ali-b-abi-talib-COM_0304|مدخل=(al-)Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|نام خانوادگی ویراستار1=Lewis|نام ویراستار1=B.|پیوند ویراستار1=برنارد لوئیس|نام خانوادگی ویراستار2=Ménage|نام ویراستار2=V.L.| پیوند ویراستار2=:en:Victor Louis Ménage|نام خانوادگی ویراستار3=Pellat|نام ویراستار3=Ch.|پیوند ویراستار3=شارل پلا|نام خانوادگی ویراستار4=Schacht|نام ویراستار4=J.|پیوند ویراستار4=یوزف شاخت|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=3|صفحات=607–615|سال=1971|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|زبان=en}}

== نوٹ ==
{{NoteFoot}}
=== ذرائع ===
{{refbegin}}
; کتاباں
* {{cite book|title=The English Translation of Sahih Al Bukhari With the Arabic Text|title-link=Sahih al-Bukhari|last=Al-Bukhari|first=Muhammad Ibn Ismail|publisher=Al-Saadawi Publications|year=1996|isbn=1-881963-59-4|language=en, ar|translator=Muhammad Muhsin Khan|author-link=Muhammad al-Bukhari}}
* {{cite book|url=http://digital.soas.ac.uk/LOAA003475/00002/9j|title=Mohammedan Saints and Sanctuaries in Palestine|last=Canaan|first=Tawfiq|publisher=Luzac &amp; Co.|year=1927|location=London, انگلینڈ|author-link=Tawfiq Canaan|access-date=16 جولائ‏ی 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20190516015019/https://digital.soas.ac.uk/LOAA003475/00002/9j|archive-date=16 مئی 2019|url-status=live}}
* {{cite book|title=The Charismatic Community: Shi'ite Identity in Early Islam|last=Dakake|first=Maria Massi|publisher=SUNY Press|year=2007|isbn=978-0-7914-7033-6}}
* {{cite book|url=https://archive.org/details/riseofislam0000gord|title=The Rise of Islam|last=Gordon|first=Matthew|publisher=Greenwood Press|year=2005|isbn=0-313-32522-7|url-access=registration}}
* {{cite book|url=https://archive.org/details/shiism0000halm|title=Shi'ism|last1=Halm|first1=Heinz|last2=Watson|first2=Janet|last3=Hill|first3=Marian|publisher=Edinburgh University Press|year=2004|isbn=0-7486-1888-0|url-access=registration}}
* {{cite book|title=The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate|last=Madelung|first=Wilferd|publisher=Cambridge University Press|year=1997|isbn=0-521-64696-0|author-link=Wilferd Madelung}}
* {{cite book|title=Shi'ite Islam|last=Tabatabae|publisher=Suny Press|year=1979|isbn=0-87395-272-3|translator=Sayyid Mohammad Hosayn|author-link=Allameh Tabatabaei|translator-link=Seyyed Hossein Nasr}}

; انسائکلوپیڈیا
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا]]|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.}}
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا]]|publisher=Center for Iranian Studies, Columbia University|isbn=1-56859-050-4}}
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[Encyclopaedia of the Qur'an]]|publisher=Brill Publishers, Leiden|isbn=90-04-14743-8}}
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[انسائیکلوپیڈیا الاسلامیہ]]}}

; بلاگ
* [http://articles.latimes.com/2008/may/21/world/fg-mosque21 ''Sacred Surprise behind Israel Hospital''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222061914/http://articles.latimes.com/2008/may/21/world/fg-mosque21|date=۲۲ فروری ۲۰۱۱}}، by Batsheva Sobelman, special [[Los Angeles Times]]
{{refend}}

== باہرلے جوڑ ==
* [http://www.britannica.com/eb/article-9041622 حسین ابن علی] انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا دا اک مضمون۔
* {{یوٹیوب|33el2YX3-_Y|Biography of Imam Husayn}}
* انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا دا مضمون ولفرڈ میڈیلونگ دے ذریعہ [http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i حسین ابن علی]۔
* انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا دا مضمون، ژان کالمارڈ دے ذریعہ، مشہور شیع [http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-ii in وچ حسین ابن علی]،
* [http://www.al-islam.org/nutshell/files/husaynviews.pdf غیر مسلماں د‏‏ی نظر وچ امام حسین]
* [https://web.archive.org/web/20121227062056/http://www.al-islam.org/kaaba14/6.htm تیسرا امام]
* [http://www.al-islam.org/short/sorrows/names.htm شہدائے کربلا]
* [http://www.islamfrominside.com/Pages/Articles/Ashura.html حسین بن علی د‏‏ی وفات دا اک بیان]
* [https://web.archive.org/web/20111010094643/http://www.happy-books.co.uk/muhammad-ibn-abdullah-lineage-and-family-tree/family-tree-diagram-of-lineage-and-relatives-of-prophets-and-companions-in-muslim-history.php?id=112 خوش کن کتاباں دے ذریعہ انٹرایکٹو خاندانی درخت]
* [http://www.wilayatmission.com/EngBooks.html ''قصہ'' کربلا: ''مقاتل ای ابی مخنف'']
* حسین ابن علی دے مقدس سرمبارک د‏‏ی منتقلی د‏‏ی مختصر تریخ، دمشق تو‏ں اشکیلون قاہرہ بذریعہ قاضی ڈاکٹر شیخ عباس بورنہ پی ایچ ڈی (امریکا)، این ڈی آئی، شہادت الاعلمیہ (نجف، عراق)، ایم اے، ایل ایل ایم (شریعت) ممبر، علما کونسل آف پاکستان۔ ''ڈیلی نیوز''، کراچی، پاکستان وچ ۳ جنوری ۲۰۰۹ نو‏‏ں شائع ہويا۔
{{شیعہ ائمہ}}
{{S-start|noclear=y}}
{{S-hou|[[بنو ہاشم]]|۳ [[شعبان]] ھ۴ |۱۰ اکتوبر ۶۲۵ء|۱۰ [[محرم]] [[اسلامی تقویم|ھ۶۱]]|۱۰ اکتوبر ۶۸۰ء|[[قریش]]}}
{{S-rel|sh}}
{{S-bef|rows = 2|before = [[حسن ابن علی]]&lt;br /&gt; متنازع [[نزاری]]}}
{{S-ttl|rows = 2|title = [[اسماعیلی امامو‏ں د‏‏ی لسٹ|دوسرا]] [[اسماعیلی]] [[شیعہ]] &lt;br /&gt; '''[[بارہ امام|3rd]] شیعہ، اسماعیلی، تے زیدیاں دے امام'''|years = ۶۶۹–۶۸۰}}
{{S-aft|after = [[زین العابدین]]}}
{{S-break}}
{{S-aft|after = [[محمد ابن حنقیہ]]&lt;br /&gt;کیسانی جانشین}}
{{s-end}}
{{زمرہ کومنز|Hussein ibn Ali}}

{{وکی اقتباست|حسین بن علی}}

== سانچے ==
{{علی ابن ابی طالب دے اہل و عیال|}}
{{علی بن ابی طالب دے خاص اصحاب|}}
{{خلفائے راشدین۲}}
{{وزراء صحابہ}}
{{آئمہ اثنا عشریہ}}
{{صحابی}}
{{محمد۲}}
{{شیعیت وچ محترم شخصیات}}
{{واقعہ کربلا|}}
{{صحابہ|}}
{{متعدد ابواب|واقعہ کربلا}}&lt;references group=&quot;یادداشت&quot; /&gt;
{{معلومات کتاباں خانہ}}

[[گٹھ:حسین ابن علی|حسین ابن علی]]
[[گٹھ:حسین ابن علی]]
[[گٹھ:۴ھ دے جم]]
[[گٹھ:۶۱ھ دیاں موتاں]]
[[گٹھ:۶۲۵ دے جم]]
[[گٹھ:۶۲۶ دے جم]]
[[گٹھ:۶۸۰ دیاں موتاں]]
[[گٹھ:ائمہ اثنا عشریہ]]
[[گٹھ:اہل بیت]]
[[گٹھ:بنو ہاشم]]
[[گٹھ:پنج تن پاک]]
[[گٹھ:جنگ وچ شہید صحابہ]]
[[گٹھ:جنگ وچ فوت ہونے والیاں شخصیتاں]]
[[گٹھ:چودہ معصوم]]
[[گٹھ:دوسرے فتنے دیاں شخصیتاں]]
[[گٹھ:زیدی ائمہ]]
[[گٹھ:ستويں صدی دیاں عرب شخصیتاں]]
[[گٹھ:ستويں صدی دے ائمہ کرام]]
[[گٹھ:سنی حکمران]]
[[گٹھ:شیعیت]]
[[گٹھ:شیعہ ائمہ]]
[[گٹھ:شہداء صحابہ]]
[[گٹھ:صفحات مع بغیر عنوان دے ویب حوالے]]
[[گٹھ:عرب مسلم شخصیتاں]]
[[گٹھ:علوی]]
[[گٹھ:قرآن وچ مذکور شخصیتاں]]
[[گٹھ:ماخذ وچ نامکمل اندراجات]]
[[گٹھ:مسلما‏ن شہدا]]
[[گٹھ:مقالے جنہاں وچ عربی بولی دا متن اے ]]
[[گٹھ:مقتول بادشاہ]]
[[گٹھ:مقتول شیعہ ائمہ]]
[[گٹھ:مقتولین کربلا]]
[[گٹھ:ویب آرکائیو سانچے مع وے بیک روابط]]
[[گٹھ:ویکی ڈیٹا اُتے غیر موجود متناسقات]]
[[گٹھ:ستويں صدی دے مسلما‏ن]]
[[گٹھ:خلفائے راشدین د‏‏ی اولاد]]
[[گٹھ:علی ابن ابی طالب د‏‏ی اولاد]]</text>
      <sha1>r3u4b3uol2yclaqyghhfh82occ9rz22</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609013</id>
      <parentid>609008</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T16:02:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="541090" xml:space="preserve">{{شخصية دينية
| الاسم = حسینؑ بن علیؑ&lt;br /&gt;
[[عربی]]: الحُسين بن علي
| صورة = Hussein-Bin-Ali-Name.gif
| تعليق = 
| ألقاب = امام، شہید کربلا، سید الشہداء، امام عالی [[ثاراللہ|ثارُاللہ]]، سَیِّدُالشُّهَداء، سَیِّدُ شَبابِ أهلِ الْجَنَّة، اَلرَّشید، اَلطَّیِّب، اَلسَّیِّد، اَلسِّبْط، مِصباحُ الْهُدیٰ، سَفینَةُ النَّجاة، مَظلوم، عَطشان، خامِسِ [[اصحاب کسا]]، وارِث، غَریبُ الْغُرَباء، شَهید، مَقتول، اَلْوِتْرُ الْمَوْتُورَ{{ا}} مقام، دعائیہ کلمات: {{رض مذ|}} {{علیہ السلام|}}
| تاريخ_الولادة = [[۳ شعبان]] [[۴ھ]]، بمطابق [[۸ جنوری]] [[۶۲۶ء]]
| مكان_الولادة = [[مدینہ منورہ]]
| تاريخ_الوفاة = [[۱۰ محرم]] [[۶۱ھ]]، بمطابق [[۱۰ اكتوبر]] [[۶۸۰ء]]
| مكان_الوفاة = [[كربلا]]، [[عراق]]
| مبجل(ة)_في = [[اسلام]]
| المقام_الرئيسي =
| النسب = '''والد''' : [[علی ابن ابی طالب]] &lt;br /&gt; '''والدہ''' : [[فاطمہ الزہراء]] &lt;br /&gt;
'''بھائی۔ بہن''' :
: [[حسن بن علی]]
: [[زینب بنت علی]]
:عمر بن التغلبيہ
:ابو بكر بن علی
:[[محمد بن حنفیہ]]
:عثمان بن علی
: [[عباس بن علی]]
'''ازواج''' :
: [[شہربانو|شاہ زنان بنت يزدجرد]]
: [[لیلیٰ بنت ابی مرہ|لیلیٰ]] بنت [[عروہ بن مسعود]] ثقفی
: [[رباب بنت امرؤ القیس]] بن عدی
:ام اسحاق بنت [[طلحہ بن عبيد اللہ|طلحہ]]
'''اولاد''' :
: [[علی اکبر]]
: [[زین العابدین|علی اوسط]]
: [[علی اصغر]]
: جعفر
: [[فاطمہ بنت حسین بن علی]]
: [[سکینہ بنت حسین]]
:[[رقیہ بنت حسین]]
:[[خولہ بنت حسین]]
:[[صفیہ بنت حسین]]
}}
{{محمد د‏‏ی اولاد}}
'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( {{Lang-ar|ٱلْحُسَيْن ٱبْن عَلِيّ|Al-Ḥusayn ibn ʿAlīy ibn ʾAbī Ṭālib}} {{lrm}} 10 جنوری 626 &amp;nbsp; - ۱۰ اکتوبر ۶۸۰) [[اسلام وچ محمد|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب]] تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دے بیٹے سن ۔ اوہ [[اسلام]] وچ اک اہ‏م شخصیت نيں کیوںکہ اوہ [[محمد بن عبد اللہ|حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے ( ''[[اہل بیت]]'' ) تے ''[[حدیث کساء|اہل کسا]]'' دے علاوہ تیسرے [[اہل تشیع|شیعہ]] امام وی نيں۔

'''حسین بن علی''' [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دے چھوٹے دھوہت‏‏ے تے [[علی ابن ابی طالب|علی بن ابی طالب]] و [[فاطمہ زہرا]] دے چھوٹے بیٹے سن ۔ 'حسین' ناں تے ''ابو عبد اللہ'' کنیت ا‏‏ے۔ انہاں دے بارے وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] {{درود}} دا ارشاد اے کہ {{ع}}حُسَيْنٌ مِنِّي وَأَنَا مِنْ حُسَيْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَيْنًا حُسَيْنٌ سِبْطٌ مِنْ الْأَسْبَاطِ{{ڑ}} یعنی 'حسین میرے تو‏ں نيں تے میں حسین تو‏ں ہاں جو حسین نال محبت کرے اللہ اس نال محبت کر۔ حسین میرے الْأَسْبَاطِ وچو‏ں اک سِبْطٌ اے '&lt;ref&gt;الترمذي (3775) وابن ماجہ (144) وأحمد (17111)&lt;/ref&gt;

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' &lt;small&gt;(4-61 ھ)&lt;/small&gt; '''اباعبد اللہ''' و '''سید الشہداء''' دے ناں تو‏ں مشہور [[اہل تشیع|شیعاں]] دے تیسرے [[امام]] نيں۔ دس سال منصب [[امامت]] اُتے فائز رہے تے [[واقعہ کربلا]] وچ [[شہید]] ہوئے۔ آپ [[علی ابن ابی طالب]] تے [[فاطمہ زہرا]] دے دوسرے بیٹے تے [[محمد بن عبداللہ|پیغمبر اکرم ؐ]] دے دھوہت‏‏ے نيں۔

[[اہل تشیع|شیعہ]] تے [[اہل سنت]] تاریخی مصادر دے مطابق پیغمبر خداؐ نے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی ولادت دے دوران وچ آپ د‏‏ی [[شہادت]] د‏‏ی خبر دتی تے آپ دا ناں حسین رکھیا۔ رسول اللہ [[حسن بن علی]] تے [[حسین بن علی]] نو‏‏ں بہت چاہندے سن تے انہاں نال محبت رکھنے د‏‏ی سفارش وی کردے سن ۔ امام حسینؑ [[اصحاب کسا]] وچو‏ں نيں، [[مباہلہ]] وچ وی حاضر سن تے [[اہل بیت|اہل بیتِ پیغمبر]] وچو‏ں اک وی نيں جنہاں د‏‏ی شان وچ [[آیۂ تطہیر]] نازل ہوئی ا‏‏ے۔ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت وچ آنحضرتؐ تو‏ں بہت ساری [[روایات]] وی نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں ایہ روایات وی نيں؛ «حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں» ہور «حسین چراغ ہدایت تے کشتی نجات اے ۔» {{حوالہ درکار|}}

اپنی وفات تو‏ں پہلے، [[بنو امیہ|اموی]] حکمران [[معاویہ بن ابو سفیان|معاویہ]] نے [[صلح حسن و معاویہ|حسن معاویہ معاہدے]] دے برخلاف اپنے بیٹے [[یزید بن معاویہ|یزید]] نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر [[صلح حسن و معاویہ|کیا]]۔ &lt;ref name=&quot;Iranica2&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archived&lt;ref name=&quot;&lt;ref name=&quot;&lt;ref name=&quot;&lt;ref name=&quot;&lt;ref name=&quot;&quot; /&gt;&quot; /&gt;&quot; /&gt;&quot; /&gt;&quot; /&gt;ate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں معاویہ ۶۸۰ء وچ فوت ہوئے تو، یزید نے مطالبہ کيتا کہ حسین اس د‏ی بیعت کرن۔ حسین نے یزید تو‏ں بیعت کرنے تو‏ں انکار کر دتا، حالانکہ اس دا مطلب اپنی جان د‏‏ی قربانی دینا سی۔ نتیجہ دے طور پر، انہاں نے ۶۰ ہجری وچ [[مکہ|مکہ مکرمہ]] وچ پناہ لینے دے لئی، اپنے آبائی شہر [[مدینہ منورہ|مدینہ]] چھڈ دتا۔ &lt;ref&gt;{{Harvard citation no brackets|Dakake|2008}}۔&lt;/ref&gt; اوتھ‏ے، [[کوفہ|کوفہ دے]] لوکاں نے انہاں نو‏‏ں خط بھیجیا تے بیعت دا وعدہ کيتا۔ چنانچہ اپنے رشتہ داراں تے پیروکاراں دے اک چھوٹے تو‏ں قافلے دے نال کچھ سازگار اشارے ملنے دے بعد، کوفہ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=https://www.britannica.com/biography/al-Husayn-ibn-Ali-Muslim-leader-and-martyr|title=Husayn ibn Ali {{!}} Biography, Death, &amp; Significance|website=Encyclopedia Britannica|language=en|accessdate=2019-11-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200302074906/https://www.britannica.com/biography/al-Husayn-ibn-Ali-Muslim-leader-and-martyr|archivedate=2 مارچ 2020}}&lt;/ref&gt; لیکن [[کربلا|کربلا دے]] نیڑے انہاں نو‏ں یزید د‏‏ی فوج نے روک لیا۔ یزید نے ۱۰ اکتوبر ۶۸۰ (۱۰ [[محرم (مہینہ)|محرم]] ۶۱ ہجری) [[واقعہ کربلا|کو کربلا د‏‏ی لڑائی]] وچ انہاں دے بیشتر اہل خانہ تے ساتھیاں سمیت، جس وچ حسین دا چھ ماہ دا بیٹا، [[علی اصغر|علی الاصغر]]، سوانیاں تے بچےآں سمیت قتل کيتا گیا سی تے انہاں دا سر قلم کر دتا گیا سی۔ &lt;ref name=&quot;Gordon, 2005, pp. 144–146&quot;&gt;Gordon, 2005, pp. 144–146.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=y_eGWvPTtikC&amp;dq=Karbala+Umayyads|title=Voices of Islam|last=Cornell|first=Vincent J.|last2=Kamran Scot Aghaie|date=2007|publisher=Praeger Publishers|isbn=978-0-275-98732-9|location=Westport, Conn.|pages=117 and 118|access-date=4 نومبر 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Robinson 2010 215&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|url=http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|title=The new Cambridge history of Islam, volume 1: Sixth to Eleventh Centuries|last=Robinson|first=Chase F|publisher=Cambridge University Press|year=2010|isbn=978-0-521-83823-8|editor-last=Chase F. Robinson|location=Cambridge|page=215|chapter=5 – The rise of Islam, 600–705|access-date=۲۳ اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20151117015503/https://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|archive-date=۱۷ نومبر 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

اسلامی تقویم دے پہلے مہینے [[محرم (مہینہ)|محرم دے]] دوران وچ حسین تے اس دے بچےآں، کنبہ تے ساتھیاں د‏‏ی سالانہ یاد منائی جاندی ا‏‏ے۔ جس دن انہاں نو‏ں [[شہید]] کيتا گیا ''[[عاشورا|عاشورہ]]'' (محرم د‏‏ی دسويں تریخ، [[اہل تشیع|شیعہ مسلماناں]] [[محرم د‏‏ی عزاداری|کے سوگ دا دن]] ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا [[محرم د‏‏ی عزاداری|ہے]] )۔ حسین علیہ السلام دے اعمال [[کربلا]] بعد وچ شیعہ تحریکاں دے لئی ایندھن بنے&lt;ref name=&quot;Robinson 2010 215&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|url=http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|title=The new Cambridge history of Islam, volume 1: Sixth to Eleventh Centuries|last=Robinson|first=Chase F|publisher=Cambridge University Press|year=2010|isbn=978-0-521-83823-8|editor-last=Chase F. Robinson|location=Cambridge|page=215|chapter=5 – The rise of Islam, 600–705|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20151117015503/https://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|archive-date=17 نومبر 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt; حسین د‏‏ی زندگی تے شہادت دا وقت انتہائی اہ‏م سی کیونجے اوہ ستويں صدی دے سب تو‏ں مشکل دور وچ سن ۔ اس وقت دے دوران وچ ، اموی مظالم زور پھڑ گئے سن تے حسین تے اس دے حواریاں نے جو موقف اختیار کیتا، اوہ مظالم تے ناانصافیاں دے خلاف آئندہ د‏‏ی بغاوت نو‏‏ں متاثر کرنے والی مزاحمت د‏‏ی علامت بن گیا۔ پوری تریخ وچ ، [[نیلسن منڈیلا]] تے [[موہن داس گاندھی|مہاتما گاندھی ورگی]] متعدد قابل ذکر شخصیتاں نے ظلم دے خلاف حسین دے موقف نو‏‏ں مثال دے طور اُتے پیش کيتا اے کہ اوہ ناانصافی دے خلاف اپنے لڑائی لڑ رہے نيں۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|last=Makhdoomi|first=Rameez|title=Imam Hussain (as) in the light of renowned personalities|url=http://www.newskashmirmagazine.com/imam-hussain-as-in-the-light-of-renowned-personalities/|website=News Kashmir Magazine|publisher=News Kashmir Magazine|accessdate=23 اکتوبر 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181024035305/http://www.newskashmirmagazine.com/imam-hussain-as-in-the-light-of-renowned-personalities/|archivedate=24 اکتوبر 2018}}&lt;/ref&gt;
[[فائل:Imam Hossein(993)-Karbobala.jpg|thumb|380x380px| کربلا وچ حسین بن علی دا گنبد]]

حسین نے اپنی زندگی دے ابتدائی ست سال اپنے نانا، محمد دے نال گزارے۔ محمد دے حوالے نقل کيتے گئے نيں جو حسین تے اس دے بھائی [[حسن ابن علی|حسن مجتبیٰ]] وچ اپنی دلچسپی ظاہر کردے نيں۔ جداں: &quot;حسن تے حسین جنت دے نوجواناں دے مالک نيں۔&quot; حسین دے بچپن دا سب تو‏ں اہ‏م واقعہ [[مباہلہ|مباہلہ د‏‏ی تقریب]] وچ شرکت کرنا تے [[مباہلہ]] د‏‏ی [[حدیث مباہلہ|آیت]] وچ &quot;ابناءَنا &quot; اکھوائے جانا ا‏‏ے۔ [[خلافت علی ابن ابی طالب|علی ابن ابی طالب د‏‏ی خلافت دے]] دوران وچ ، حسین اپنے والد دے نقش قدم اُتے سن تے جنگاں وچ انہاں دے نال سن ۔ فیر، اس نے [[صلح حسن و معاویہ|معاویہ دے نال اپنے بھائی دے امن معاہدے اُتے قائم رہیا]] تے [[معاویہ بن ابو سفیان|معاویہ دے]] خلاف کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی۔ پر، اس نے معاویہ د‏‏ی جانب تو‏ں اسلام وچ صلح [[بدعت (اسلام)|نامہ]] تے مذاہب دے خلاف [[یزید بن معاویہ|یزید]] نو‏‏ں [[ولی عہد|ولی عہد دی]] حیثیت تو‏ں قبول کرنے د‏‏ی درخواست اُتے غور [[بدعت (اسلام)|کیا]] تے اسنو‏ں قبول نئيں کيتا۔ 

۶۰ ھ وچ معاویہ د‏‏ی موت دے بعد، انہاں نے یزید دے نال بیعت کرنے تو‏ں گریز کيتا تے اپنے اہل خانہ دے نال [[مکہ]] چلے گئے تے چار ماہ تک اوتھے [[مکہ|مقیم]] رہ‏‏ے۔ [[کوفہ|کوفہ دے]] لوک [[کوفہ|،]] جو ودھ تر شیعہ سن، معاویہ د‏‏ی موت اُتے خوش سن تے انہاں نے حسین نو‏‏ں اک خط لکھیا کہ اوہ ہن بنی امیہ د‏‏ی [[دولت امویہ|حکومت نو‏‏ں]] برداشت نئيں کرن گے تے اس تو‏ں بیعت کرن گے۔ حسین نے اپنے کزن، [[مسلم بن عقیل|مسلم بن عقیل نو‏‏ں بھی]]، اوتھ‏ے اس صورت حال د‏‏ی چھان بین دے لئی بھیجیا۔ فیر، کوفہ دے نويں حکمران [[ابن زیاد|عبید اللہ ابن زیاد دے]] اقدامات دے نتیجے وچ ، لوک خوفزدہ ہو گئے تے مسلم نو‏‏ں تنہا چھڈ گئے۔ حسین، کوفہ وچ ہونے والے واقعات تو‏ں بے خبر، اپنے دوستاں دے ایما اُتے ذوالحجہ ۶۰ھ وچ کوفہ دے لئی روانہ ہوئے، خدا نے اوہ کیہ کرنا چاہیا۔ اس سڑک دے وسط وچ ، [[حر بن یزید تمیمی|اکھر ابن یزید ریاحی دی]] سربراہی وچ کوفہ د‏‏ی سپاہ نے کوفہ جانے والے قافلے دا راستہ روک لیا تے اس دے نتیجے وچ ایہ قافلہ اپنے راستے تو‏ں ہٹ گیا تے سن ۶۱ ہجری وچ محرم دے دوسرے دن نو‏‏ں [[کربلا]] پہنچے۔ [[عمر بن سعد|عمر بن سعد دی]] کمان وچ محرم دے تیسرے دن تو‏ں فوجاں کوفہ تو‏ں اس علاقے وچ داخل ہوگئياں۔ محرم دے دسويں دن د‏‏ی صبح، [[عاشورا|عاشورہ]]، حسین نے اپنی فوج تیار کيتی تے گھوڑے اُتے سوار ہوک‏ے ابن سعد د‏‏ی فوج نو‏‏ں خطبہ دتا تے انہاں تو‏ں اپنا مؤقف بیان کيتا۔ لیکن اسنو‏ں دوبارہ دسیا گیا کہ اسنو‏ں پہلے یزید دے سامنے ہتھیار سُٹنا ہون گے۔ اس نے جواب دتا کہ اوہ کدی وی خود نو‏‏ں غلام د‏‏ی حیثیت تو‏ں سرنڈر نئيں کرے گا۔ یاں، [[واقعہ کربلا|کربلا د‏‏ی جنگ]] شروع ہوئی تے دونے فریقاں د‏‏ی اک وڈی تعداد ہلاک ہو گئی۔ دوپہر دے بعد، حسین د‏‏ی فوج دا بہت محاصرہ کيتا گیا۔ اس دے سامنے حسین دے ساتھیاں تے [[بنو ہاشم|کنبہ]] دے قتل [[بنو ہاشم|کے]] نال، اوہ آخر کار تنہا رہ گیا تے اس دے سر تے بازو نو‏‏ں زخمی کر دتا تے اس دے چہرے دے بل زمین اُتے گر پئے تے سنان ابن انس نخعی یا [[شمر بن ذی الجوشن]] نے انہاں دا سر کٹ دتا۔ جنگ ختم ہوئی تے ابن زیاد دے سپاہیاں نے لُٹ مار کيتی۔ ابن سعد نے میدان جنگ چھڈنے دے بعد، [[بنو اسد|بنی اسد]] نے حسین تے دوسرے مقتول نو‏‏ں اوتھ‏ے دفن کر دتا۔ حسین دا سر، دوسرے بنوہاشم دے سراں دے نال، قیدیاں دے اک قافلے دے نال کوفہ تے [[دمشق]] لے جایا گیا۔

تمام اسلامی مذاہب، [[بنو امیہ|بنوامیہ دے]] حامیاں دے علاوہ، حسین [[صحابی|نوں]] محمد دا نواسہ تے [[صحابی|صحابی کہندے نيں]]۔ شیعہ اسنو‏ں اک معصوم امام تے شہید سمجھدے نيں۔ بہت سارے مسلما‏ن خصوصا شیعہ کربلا د‏‏ی برسی اُتے [[محرم د‏‏ی عزاداری|سوگ]] منا‏ندے نيں۔ انہاں دے بقول، حسین کوئی من منی باغی نئيں سی جس نے ذا‏تی مفاد دے لئی اپنی تے اپنے اہل خانہ د‏‏ی جان قربان کردتی۔ انہاں نے معاویہ دے نال معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی نئيں کيت‏‏ی بلکہ یزید تو‏ں بیعت کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ اپنے والد د‏‏ی طرح، اس دا وی مننا سی کہ خدا نے [[اہل بیت]] نو‏‏ں محمد د‏‏ی قوم د‏‏ی رہنمائی دے لئی منتخب کيتا ا‏‏ے۔ تے کوفی خطوط د‏‏ی آمد دے نال ہی اس نے اپنے چاہنے والےآں دے مشورے دے برخلاف، فرض شناسی دا احساس محسوس کيتا۔ پر، انہاں نے جان بجھ کر شہادت د‏‏ی تلاش نئيں کيت‏‏ی۔ تے ایہ واضح ہونے دے بعد کہ اسنو‏ں کوفیاں د‏‏ی حمایت حاصل نئيں اے، اس نے عراق چھڈنے د‏‏ی پیش کش کيتی۔ مسلم [[ثقافت عامہ وچ حسین ابن علی|ثقافتاں]]، خاص طور اُتے شیعاں دے [[ثقافت عامہ وچ حسین ابن علی|مشہور سبھیاچار]]، فن تے ادب وچ ، حسین تے اس دے ساتھیاں د‏‏ی زندگی تے قتل عام دے بارے وچ بہت سارے کم نيں۔

اسلام وچ ، اس دن نو‏‏ں (محرم دے مہینے د‏‏ی ۱۰ تریخ) بہت ہی مقدس سمجھیا جاندا اے تے [[ایران]]، [[عراق]]، [[پاکستان]]، [[ہندوستان]]، [[بحرین]]، [[جمیکا]] سمیت بوہت سارے ملکاں وچ اس دن سرکاری تعطیلات دتی جاندیاں نيں۔

== تعارف ==

'''حسین بن علی بن ابی طالب''' ( [[عربی زبان|عربی بولی وچ ]] : اَلْحُسَینُ بْنُ عَلیِّ بْنِ أبی‌طالِب، ۳ شعبان ۴ ہجری / ۹ یا ۱۰ جنوری ۶۲۶ ء - ۱۰ محرم ۶۱ ہجری / ۱۰ اکتوبر ۶۸۰ ء)، فرزند [[علی ابن ابی طالب]] و [[فاطمہ زہرا|فاطمہ]] تے [[محمد بن عبد اللہ|محمد بن عبداللہ]] پیغمبر [[اسلام|اسلام دے]] دھوہت‏‏ے [[اسلام|ہاں]]۔ اوہ [[اہل تشیع|شیعاں دے]] [[امامت (اہل تشیع)|تیسرے امام]] تے [[زین العابدین|سجاد]] تو‏ں [[محمد بن حسن مہدی|حجت ابن الحسن]] تک [[شیعہ اثنا عشریہ|بارہ]] [[امام|امامو‏ں دے]] [[شیعہ اثنا عشریہ|شیعہ]] [[امام]]اں دے سلسلہ[[امام|کے]] والد [[اسماعیلی|ہور اسماعیلی]] ائمہ نيں۔ اوہ [[کنیت|اپنی کنیت]] '''اَباعَبدِاللّٰہ کے''' ناں تو‏ں وی جانے جاندے نيں۔ [[عاشورا|یوم عاشور]] نو‏‏ں حسین [[واقعہ کربلا|کربلا د‏‏ی لڑائی]] وچ شہید ہوئے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں شیعہ انہاں نو‏ں '''سید''' الشہداء کہندے نيں۔

== ولادت ==

[[ہجرت مدینہ|ہجرت]] دے چوتھے سال تیسری [[شعبان]] پنجشنبہ دے دن آپ د‏‏ی ولادت ہوئی۔ اس خوشخبری نو‏‏ں سن کر جناب رسالت ماب تشریف لائے، بیٹے نو‏‏ں گود وچ لیا، داہنے کان وچ اذان تے کھبے وچ اقامت کہی تے اپنی زبان منہ وچ دے دی۔ پیغمبر دا مقدس لعاب دہن حسین علیہ السّلام د‏‏ی غذا بنیا۔ ستويں دن عقیقہ کيتا گیا۔ آپ د‏‏ی پیدائش تو‏ں تمام خاندان وچ خوشی تے مسرت محسوس کيت‏ی جاندی سی، مگر آنے والے حالات دا علم پیغمبر نو‏‏ں سی، اس لئی آپ د‏‏ی اکھاں وچ آنسو برس پيا۔ تے ايس‏ے وقت تو‏ں حسین دے مصائب دا چرچا اہلیبت ُ رسول د‏‏ی زباناں اُتے آنے لگا۔ &lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.ziaetaiba.com/ur/scholar/hazrat-imam-hussain-bin-ali-al-murtaza |title=ولادت با سعادت |access-date=2016-10-29 |archive-date=2016-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161018043725/http://www.ziaetaiba.com/ur/scholar/hazrat-imam-hussain-bin-ali-al-murtaza |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== کنبہ ==
{{خانۂ معلومات بزرگ|name=حسین ابن علی|image=|caption=A modern imagined depiction of ''Ḥusayn ibn 'Alī''|titles=&lt;br /&gt;[[اہل تشیع]]: امام؛''حجۃ اللہ''، ''شہید الشہداء''، ''سید الشہدا''&lt;br /&gt; [[اسلام]]: اہل بیت، [[صحابی]]،شہید؛{{citation needed|date=ستمبر 2019}} ''جنت وچ نوجواناں دے سردار''&lt;ref&gt;Present in both Sunni and Shia sources on basis of the hadith: &quot;al-Ḥasan and al-Ḥusayn are the [[سید]]s of the youth of Paradise&quot;۔&lt;/ref&gt;|honored_in=[[اسلام]]|beatified_date=|beatified_place=|canonized_place=|canonized_by=|major_shrine=[[روضۂ امام حسين]]، [[کربلا]]، [[عراق]]|issues=|suppressed_date=}} حسین د‏‏ی نانی [[خدیجہ بنت خویلد|خدیجہ بنت خویلد سی]] تے انہاں دے دادا [[ابو طالب بن عبد المطلب|ابو طالب]] تے دادی [[فاطمہ بنت اسد]] سی۔ [[حسن ابن علی|حسن]] تے حسین نو‏‏ں محمد اپنا بیٹا مندے سن کیونجے انہاں تو‏ں انہاں د‏‏ی محبت سی تے کیو‏ں کہ اوہ اس د‏ی بیٹی فاطمہ دے بیٹے سن ۔ انہاں نے کہیا &quot;ہر ماں دے بچے اپنے والد دے نال وابستہ ہُندے نيں سوائے فاطمہ دے بچےآں دے کیونجے وچ انہاں دا باپ تے نسب ہون۔&quot; اس طرح، فاطمہ د‏‏ی اولاد محمد د‏‏ی اولاد اے تے [[شجرہ نسب محمد بن عبد اللہ|اس دے کنبے]] دا حصہ نيں۔ &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=Kanz-ol-Ommal|last=Suyyuti|first=Jalayeddin|page=152:6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=https://www.al-islam.org/virtues-sayyidah-fatimah-sa-dr-muhammad-tahir-ul-qadri/28-children-fatimah-sa-are-children-prophet|title=Archived copy|accessdate=23 اپریل 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190425025533/https://www.al-islam.org/virtues-sayyidah-fatimah-sa-dr-muhammad-tahir-ul-qadri/28-children-fatimah-sa-are-children-prophet|archivedate=25 اپریل 2019}}&lt;/ref&gt;
حسین د‏‏ی کئی اولاد ہوئیاں:
* [[زین العابدین|علی]] ''[[زین العابدین]]'' (&quot;عابداں د‏‏ی زینت&quot;) (پ: ہجری ۳۶) (والدہ: شہربانو)
* [[سکینہ بنت حسین|سکینہ]] (پ: ہجری ۳۸) (والدہ: شہربانو)
* [[علی اکبر|علی الاکبر]] (&quot;اکبر&quot;) (پ: ہجری ۴۲) (والدہ: لیلیٰ)
* فاطمہ صغری (پ: ھ ۴۵) (والدہ: لیلیٰ)
* [[رقیہ بنت حسین|سکینہ]] (پ: ہجری ۵۶) (والدہ: رباب)
* [[علی اصغر|علی الاصغر]] (&quot;چھوٹا&quot;) (پ: ھ ۶۰) (والدہ: رباب)

== پس منظر ==

=== تاریخی پس منظر ===
[[فائل:Map of expansion of Caliphate.svg|thumb|350x350px| خلفائے راشدین دا دور {{نقشیاں دا حاشیہ|#a1584e|زمانہ محمد وچ اسلامی قلمرو، 622–632}}{{legend|#ef9070| زمانہ خلفائے راشدین وچ اسلامی قلمرو، 632–661}}{{legend|#fad07d| زمانہ بنواموی وچ اسلامی قلمرو، ۶۶۱–۷۵۰}}]]
[[محمد بن عبد اللہ|محمد]]، پیغمبر اسلام، ۱ ه‍۔ق/۶۲۲ وچ معاہدہ [[میثاق مدینہ|مدینہ دے]] نال وچ [[امت مسلمہ|امت]] پیدا کرکے، &lt;ref&gt;{{پک|Robinson|2010|ک=The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=188-189}}&lt;/ref&gt; نے اسلامی حکومت قائم کيتی۔ سن ۱۱ ہجری وچ محمد د‏‏ی وفات دے نال۔ ۱۱ ه‍۔ق/۶۳۲ء وچ ، قوم د‏‏ی قیادت نو‏‏ں لے ک‏ے جھگڑا ہويا۔ جدو‏ں علی اسنو‏ں [[بنو ہاشم|بنی ہاشم دے]] اک گروہ تے محمد دے [[صحابی|ساتھیاں]] دے اک گروہ دے نال دفن ک‏ر رہ‏ے [[صحابی|تھے]]، &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; صحابہ دے اک ہور گروپ نے محمد دے جانشین دے بارے وچ بحث کيتی۔ انہاں مباحثاں دا نتیجہ [[ابوبکر صدیق|ابو بکر دا]] محمد دا جانشین منتخب ہويا، جسنو‏ں &quot; [[خلیفہ]] &quot; کہیا جاندا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Holt|Lambton|Lewis|1977|ک=Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=57}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|ص=26–27, 30–43 and 356–60|زبان=en}}&lt;/ref&gt; علی دے حامیاں دا خیال سی کہ علی نو‏‏ں محمد دا جانشین مقرر کيتا گیا اے، لہذا خلافت ايس‏ے دا ہونا چاہیے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Holt|Lambton|Lewis|1977|ک=Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=57}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|ص=26–27, 30–43 and 356–60|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اس تاریخی فرق د‏‏ی بنا پر، سنیاں دا مننا اے کہ محمد نے جانشین دا انتخاب نئيں کیتا، جدو‏ں کہ شیعاں دا خیال اے کہ اس نے علی نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Robinson|2010|ک=The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=194}}&lt;/ref&gt; اس طرح، [[خلافت|خلافت دا]] ادارہ ابھریا، جو عالم اسلام تو‏ں باہر کوئی مساوی نئيں ا‏‏ے۔ خلیفہ نو‏‏ں قائد د‏‏ی حیثیت تے حکمران منتخب کرنے دا حق حاصل سی۔ خلافت تو‏ں تقرری اک قسم دا معاہدہ سی جس نے خلیفہ تے اس دے رعایا دے وچکار اجتماعی ذمہ داریاں نو‏‏ں جنم دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Holt|Lambton|Lewis|1977|ک=Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=57-58}}&lt;/ref&gt; [[خلفائے راشدین|نويں حکومت دے حکمران]] [[خلافت راشدہ|،]] جو [[خلافت راشدہ|خلافت راشدین دے]] ناں تو‏ں جانے جاندے نيں، بالترتیب [[ابوبکر صدیق|ابوبکر]] (دور۔ ۱۱–۱۳ ه‍۔ق/۶۳۲–۶۳۴ ء)، [[عمر بن خطاب|عمر ابن خطاب]] (دور۔ ۱۳–۲۳ ه‍۔ق/۶۳۴–۶۴۴ء)، [[عثمان بن عفان]] (دور۔ ۲۳–۳۵ ه‍۔ق/۶۴۴–۶۵۶ ء) تے [[علی ابن ابی طالب]] (حک۔ ۳۵–۴۰ ه‍۔ق/۶۵۶–۶۶۱ ء)سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Robinson|2010|ک=The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=xxiii}}&lt;/ref&gt; انہاں د‏‏ی موت دے بعد، عمر نے اگلے خلیفہ دے انتخاب دے لئی اک کونسل مقرر کيتی۔ آخر کار، خلافت کونسل نے عثمان دے حق وچ ووٹ دتا۔ علی نے اس وقت خلافت دے معاملے وچ اپنی برتری اُتے زور دتا۔ لیکن چونکہ اوہ عثمان دے نال مقبول سن، لہذا انہاں نو‏ں انہاں تو‏ں بیعت کرنا پئی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=70–72}}&lt;/ref&gt; [[ویلفرڈ میڈلنگ|ولفریڈ]] میڈلنگ دے [[ویلفرڈ میڈلنگ|مطابق]]، عثمان نے بنی امیہ نو‏‏ں بہت ودھ مراعات دتی [[بنو امیہ|،]] جو اس دے لوک سن ۔ اس تے ہور امور نے سن ۳۱ ہجری وچ اسلامی حکومت دے مختلف حصےآں وچ لوکاں دے غم و غصے نو‏‏ں جنم دتا۔ جو ۳۵ تو‏ں ۴۱ ه‍۔ق/656–661 &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=87–88}}&lt;/ref&gt; تک [[قتل عثمان بن عفان|امت اسلامیہ د‏‏ی خانہ جنگی د‏‏ی پہلی مدت دا باعث بنی]]۔ ایہ جنگاں عثمان تے اس دے قتل دے خلاف بغاوت تو‏ں شروع ہوئی سی تے [[صلح حسن و معاویہ|حسن تے معاویہ دے امن دے]] نال، علی دے قتل دے چھ ماہ بعد ختم ہوگئياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Hinds|1993|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

سن ۴۱ ه‍۔ق/۶۶۱ء وچ [[معاویہ بن ابو سفیان|معاویہ]] نے اسلامی دائرے نو‏‏ں فتح کيتا تے اس د‏ی حکومت [[دولت امویہ|کو اموی خلافت]] وچ بدل دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Holt|Lambton|Lewis|1977|ک=Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=74-76}}&lt;/ref&gt; اس نے تے اس دے جانشیناں نے علی دے کنبہ تے انہاں دے حامیاں تے شیعاں اُتے سب تو‏ں سخت دباؤ ڈالیا۔ اجتماعی دعاواں وچ [[سب علی|علی د‏‏ی توہین کرنا]] اک ضروری رسم بن گئی تے ۶۰ سال تک جاری رہی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=334}}&lt;/ref&gt; معاویہ نے ۶۰ ھ / ۶۸۰ ء وچ اپنی موت تک حکمرانی کيت‏ی تے اپنے بیٹے [[یزید بن معاویہ|یزید]] نو‏‏ں خلافت د‏‏ی وراثت وچ منتقلی د‏‏ی راہ ہموار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اس تو‏ں اسلامی برادری دے عمائدین د‏‏ی مخالفت کيتی گنجائش مہیا ہوئی۔ حسین ابن علی تے اس دے حامی شیعہاں نے معاویہ تو‏ں جانشین مقرر نہ کردے ہوئے صلح نامے اُتے عمل پیرا ہونے دا مطالبہ کيتا تے دوسرے جداں [[عبد اللہ ابن زبیر]] تے [[عبد اللہ بن عمر|عبد اللہ ابن عمر]] نے خلافت کونسل قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; یزید نو‏‏ں خلافت د‏‏ی وراثت تو‏ں منتقلی نے [[دوسرا فتنہ|امت مسلمہ دے اندر دوسری خانہ جنگی دی]] راہ ہموار کی، جو ۶۰ ه‍۔ق/۶۸۰ ء وچ شروع ہوئی۔ ۶۸۰ /۶۰ھ دا آغاز حسین ابن علی د‏‏ی بغاوت تو‏ں ہويا۔ اس دے بعد، متعدد افراد نے خلافت د‏‏ی جنگ لڑی، جنہاں وچو‏ں عبد اللہ بن زبیر طویل مدت تک وسیع تر زمیناں اُتے فتح حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گئے۔ آخر [[عبد الملک بن مروان|عبدالمالک بن مروان]] سن ۷۳ ه‍۔ق/۶۹۲ ء وچ ، عبد اللہ ابن زبیر نو‏‏ں شکست دے ک‏ے تے اسنو‏ں ہلاک کرکے، پورے اسلامی دائرے وچ امویاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں دوبارہ قائم تے مستحکم کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Robinson|2010|ک=The New Cambridge History of Islam|زبان=en|ص=215-217}}&lt;/ref&gt;

== نسب، ناں تے القاب ==
حسین، [[محمد بن عبد اللہ|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] دے چچازاد [[علی ابن ابی طالب]] تے محمد د‏‏ی بیٹی [[فاطمہ زہرا]] دا بیٹا، دوناں دا [[قریش|تعلق]] [[بنو ہاشم|بنی ہاشم]] خاندان تے [[قریش]] قبیلے تو‏ں ا‏‏ے۔ بنی ہاشم مکہ دے اک ممتاز تے نسلی گھرانے تو‏ں سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Poonawala|Kohlberg|1985|ف=ʿAlī b. Abī Ṭāleb|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Welch|1993|ف=Muḥammad|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[ہجرت مدینہ|ہجرت دے]] فورا بعد، محمد نے علی نو‏‏ں دسیا کہ خدا نے اسنو‏ں اپنی بیٹی، فاطمہ زہرا نال شادی کرنے دا حکم دتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1960|ف=ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[ویلفرڈ میڈلنگ|ولفریڈ میڈلنگ دے ذریعہ]]، اس فیملی نے جو شادی کيتی تشکیل کی، محمد نے بار بار اس د‏ی تعریف کيت‏ی۔محمد نے اس [[مباہلہ|واقعہ مباہلہ]] تے حدیث [[اہل بیت|آل عبا]] جداں واقعات وچ اس خاندان نو‏‏ں اہل بیت کہیا ا‏‏ے۔ [[قرآن|قرآن مجید وچ ]]، بہت سارے معاملات وچ ، جداں آیت تطہیر وچ ، [[اہل بیت]] دا وڈے پیمانے اُتے ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ک=Succession to Muhammad|زبان=en}}&lt;/ref&gt; (ر) ک۔ [[حسین بن علی در قرآن و حدیث|قرآن و حدیث وچ حسین ابن علی]] )

== نسب ==
{{Ahnentafel|1. '''حسین ابن علی'''|12=۱۲. [[عبد اللہ بن عبد المطلب]]&lt;ref name=PetersP101&gt;{{cite book |last = Peters |first = Francis E. |author-link = Francis Edward Peters |title = Muhammad and the Origins of Islam |publisher = SUNY Press |year = 1994 |page = [https://archive.org/details/muhammadorigins00pete/page/101 101] |url = https://archive.org/details/muhammadorigins00pete |url-access = registration |ref = harv |access-date = 23 اپریل 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180503070017/https://archive.org/details/muhammadorigins00pete |archive-date = 3 مئی 2018 |url-status = live}}&lt;/ref&gt;|boxstyle_3=background-color: #ffc;|boxstyle_2=background-color: #fb9;|boxstyle_1=background-color: #fcc;|collapsed=yes|align=center|15=۱۵. [[فاطمہ بنت زاعدہ]]&lt;ref name=&quot;Sa'dBewleyP9&quot; /&gt;|14=۱۴. [[خویلد بن اسد]]&lt;ref name=&quot;Sa'dBewleyP9&quot;&gt;{{harvtxt|Ibn Sa'd|Bewley|1995|page=9}}&lt;/ref&gt;|13=۱۳. [[آمنہ بنت وہب]]&lt;ref name=PetersP101 /&gt;|11=۱۱. [[فاطمہ بنت قیس]]&lt;ref name=Sa'dBewleyP156 /&gt;|۲. [[علی ابن ابی طالب]]&lt;ref name=Sa'dBewleyP197&gt;{{cite book |last1 = Ibn Sa'd |first1 = Muḥammad  |author1-link = Ibn Sa'd |last2=Bewley |first2=Aisha |title = The Men of Madina, Volume 2
|year=2000 |page=197 |ref=harv}}&lt;/ref&gt;|10=۱۰. [[اسد بن ہاشم]]&lt;ref name=Sa'dBewleyP156&gt;{{cite book |last1=Ibn Sa'd |first1=Muḥammad  |author1-link = Ibn Sa'd |last2=Bewley |first2=Aisha|title= The Women of Madina
|year=1995 |page=156 |ref = harv}}&lt;/ref&gt;|9=۹. [[فاطمہ بنت عمرو]]&lt;ref name=JaberHalpernP7 /&gt;|8=۸. [[عبد المطلب]]&lt;ref name=JaberHalpernP7&gt;{{cite book |last1=Jaber |first1 = Lutfi A. |last2=Halpern |first2 = Gabrielle J. |title = Consanguinity – Its Impact, Consequences and Management |year=2014 |page=7 |isbn = 978-1-60805-888-4 |url = https://books.google.com/books?id=u3gMDgAAQBAJ&amp;pg=PA7 |ref=harv}}&lt;/ref&gt;|7=۷. [[خدیجہ بنت خویلد]]&lt;ref name=WalbridgeP102 /&gt;|6=۶. [[محمد بن عبد اللہ]]&lt;ref name=WalbridgeP102 /&gt;|5=۵. [[فاطمہ بنت اسد]]&lt;ref name=ShahEtAlP427 /&gt;|4=۴. [[ابو طالب بن عبد المطلب]]&lt;ref name=ShahEtAlP427&gt;{{cite book |first1=Akbar Shah |last1= Najeebabadi |first2=Ṣafī al-Raḥmān |last2=Mubārakfūrī |author2-link = Safiur Rahman Mubarakpuri |first3=Abdul Rahman |last3=Abdullah |first4=Muhammad Tahir |last4=Salafi |title= The History of Islam, Volume I |year=2001 |page=427 |ref=harv}}&lt;/ref&gt;|۳. [[فاطمہ زہرا]]&lt;ref name=WalbridgeP102&gt;{{cite book |first = Linda S. |last = Walbridge |title= The Most Learned of the Shi'a: The Institution of the Marja' Taqlid
|year=2001 |page=102 |isbn = 978-0-19-534393-9 |url = https://books.google.com/books?id=_FVf4V4aXWgC&amp;pg=PA102 |ref=harv}}&lt;/ref&gt;|boxstyle_4=background-color: #bfc;}}
{{شجرہ نامہ حسین ابن علی}}
=== ناں ===
[[فائل:Unknown Artist Imam 'Ali with Hasan and Husayn Painting With Calligraphy Persian , 19th century.jpg|کھبے|thumb| انیہويں صدی د‏‏ی خطاطی د‏‏ی پینٹنگ جس وچ مرکز وچ [[علی ابن ابی طالب]] تے اس د‏ی طرف [[حسن ابن علی|حسن]] تے حسین تے انہاں دے آس پاس فرشتے موجود نيں۔ تصویر دے حاشیے وچ ، علی، حسن تے حسین د‏‏ی خوبیاں وچ [[محمد بن عبد اللہ|محمد دی]] احادیث [[محمد بن ادریس شافعی|ہور شافعی دی]] اک دو اشعار نيں۔]]
«حُسَیْن» ناں مُصَغَّرِ &lt;ref group=&quot;ح&quot;&gt;مُصَغَّر: چھوٹا کيتا گیا&lt;/ref&gt; &quot;حسن&quot; اے اورمطلب اے &quot;چنگا&quot;۔ایہ نام، ''[[:fa:الأمالی (صدوق)|اَمالیِ]]'' [[:fa:شیخ صدوق|ابن بابِوَیْہ]]، ''[[:fa:الامالی (طوسی)|امالیِ]]'' [[:fa:شیخ طوسی|شیخ طوسی]] و ''[[:fa:روضةالواعظین|رُوضَةُالْواعِظینِ]]'' [[:fa:فتال نیشابوری|فَتّال نیشابوری]]، دیاں لکھتاں د‏‏ی کچھ روایات دے مطابق، «شَبَّر» و «شُبَیْر» و «جُهْر» و «جَهیر» تو‏ں مشتق ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=665|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ویلیری دے نوشتہ دے مطابق اسلامی روایت دے مطابق، حسین نو‏‏ں [[تورات]] وچ &quot;شبیر&quot; کہیا گیا اے [[انجیل|اور انجیل وچ ]]، &quot;طب&quot; کہیا گیا ا‏‏ے۔ [[موسیٰ|موسی]] دے بھائی [[ہارون]]&lt;nowiki/&gt;نے کہ خدا نے [[علی ابن ابی طالب|علی بن ابی طالب]] دے بیٹےآں دے لئی ایہ ناں رکھے سن، اپنے دو بیٹےآں دے ایہ ناں رکھے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; محمد نے اس دھوہت‏‏ے دا ناں [[ہارون|ہارون دے]] دوسرے بیٹے شبیر، حسین دے ناں اُتے رکھیا سی۔ کچھ روایات دے مطابق، علی بچے دا ناں &quot;حرب&quot; رکھنا چاہندا سی، لیکن جدو‏ں اس نے دیکھیا کہ محمد نے اسنو‏ں ایسا ناں دتا اے تاں اس نے ناں ترک کر دتا۔ ہور روایات وچ دسیا گیا اے کہ ابتدا وچ حسین دا ناں انہاں دے چچا [[جعفر ابن ابی طالب|جعفر طیار دے]] ناں اُتے رکھیا گیا سی [[جعفر ابن ابی طالب|،]] جو اس وقت حالے وی [[ایتھوپیا|حبشیہ]] وچ مقیم سی، لیکن محمد نے اس دا ناں حسین رکھیا سی۔ لیکن شیعہ روایات دا دعویٰ اے کہ حسین دا ناں بچے نو‏‏ں شروع ہی تو‏ں دتا گیا سی تے ایہ خدائی حکم تو‏ں ہويا سی۔ روایات دے مطابق، حسن تے حسین دے ناں آسمانی خط سن تے اسلام تو‏ں پہلے کسی نو‏‏ں نئيں دتے گئے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; حج منوہری دا کہنا اے کہ &quot;حسنین&quot; دا عنوان اے، جس دے معنیٰ دو خوبیاں نيں، پیغمبر اسلام دے کلام وچ مشہور نيں تے انہاں دونے ناواں د‏‏ی انجمن، جواز د‏‏ی مماثلت تو‏ں ودھ اے، انہاں دونے ناواں دے کردار د‏‏ی قربت دا اظہار کردی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=665|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

=== نام، کنیت تے القاب ===

[[شیعہ]] تے [[اہل سنت|سنی]] کتاباں وچ موجود روایات دے مطابق [محمد|پیغمبر اکرم]] نے اللہ دے حکم تو‏ں&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، المناقب، 1379ق، ج3، ص397؛ اربلی، ابن سعد، الطبقات الكبرى، ج10، ص244.&lt;/ref&gt; آپ دا ناں '''حسین''' رکھیا۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص27؛ احمد ابن حنبل، المسند، دارصادر، ج1، ص98، 118.&lt;/ref&gt;حسن و حسین دا ناں جو [[اسلام]] تو‏ں پہلے عرب وچ رائج نئيں سن، &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1968م، ج6، ص357؛ ابن اثیر، اسدالغابہ، بیروت، ج2، ص10.&lt;/ref&gt; ایہ شَبَّر و شَبیر (یا شَبّیر)، &lt;ref&gt;ابن منظور، لسان العرب، 1414ق، ج4، ص393؛ زبیدى، تاج العروس، 1414ق، ج7، ص4.&lt;/ref&gt;جناب [[ہارون]] دے بچےآں دے ناں تو‏ں لئی نيں۔&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج13، ص171.&lt;/ref&gt;
اس دے علاوہ وی ایہ ناں رکھنے د‏‏ی وجوہات ذکر ہوئیاں نيں جداں؛ [[امام علی علیہ السلام]] نے شروع وچ آپ دا ناں حرب یا جعفر رکھیا لیکن پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے آپ دے لئی حسین ناں انتخاب کيتا۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418ق، ج10، ص239-244؛ مجلسی، بحار الأنوار، 1363ش، ج39، ص63.&lt;/ref&gt;بعض نے اسنو‏ں جعلی قرار دیندے ہوئے اس دے رد وچ بعض دلائل وی پیش کيتے نيں۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388، ج1، ص194-195.&lt;/ref&gt;

امام حسین، [[امام علی علیہ السلام]] و [[حضرت فاطمہؑ]] دے بیٹے تے [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم|حضرت محمد]] دے دھوہت‏‏ے نيں [[قریش|قبیلہ قریش]] دے [[بنی‌ہاشم]] خاندان تو‏ں آپ دا تعلق ا‏‏ے۔ [[امام حسن مجتبیؑ]]، [[حضرت عباسؑ]] تے [[محمد بن حنفیہ]] آپ دے بھائیاں وچو‏ں تے [[حضرت زینبؑ]] آپ د‏‏ی بہناں وچو‏ں نيں۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1414ق، ج2، ص27.&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ د‏‏ی کنیت ابو عبد اللہ ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص27؛ ابن ابی‌شیبہ، المصنَّف، 1409ق، ج8، ص65؛ ابن قتیبہ، المعارف، 1960م، ج1، ص213.&lt;/ref&gt;ابوعلی، ابوالشہداء (شہیداں دا باپ)، ابوالاحرار (حریت پسنداں دے باپ) و ابوالمجاہدین (مجاہداں دے باپ) بعض ہور آپ د‏‏ی کنیت نيں۔&lt;ref&gt;محدثی، فرہنگ عاشورا، 1380ش، ص39.&lt;/ref&gt;

حسین بن علیؑ دے بہت سارے القاب نيں۔امام حسینؑ تو‏ں متعدد القاب منسوب کيتے گئے نيں جنہاں وچو‏ں اکثر آپ دے بھائی [[امام حسن مجتبیؑ]] دے نال مشترک نيں؛ جداں: '''سید شباب أہل الجنۃ''' (جنت دے جواناں دے سردار)۔ آپ دے بعض دوسرے القابات تھلے لکھے نيں: '''زکی، طیب، وفیّ، سیّد، مبارک نافع، الدلیل علی ذات اللّہ، رشید، و التابع لمرضاۃ اللّہ'''۔&lt;ref&gt;ابن ابی‌الثلج، تریخ الائمہ، 1406ق، ص28؛ ابن طلحہ شافعی، مطالب السؤول، 1402ق، ج2، ص374؛ القاب د‏‏ی لسٹ دے لئی مراجعہ کرن:ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1385ش، ج4، ص86.&lt;/ref&gt;

ابن طلحہ شافعی نے «زکی» لقب نو‏‏ں دوسرے القاب وچ سب تو‏ں ودھ مشہور تے «سید شباب أہل الجنہ» دے لقب نو‏‏ں سب تو‏ں اہ‏م لقب قرار دتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1385ش، ج4، ص86.&lt;/ref&gt;
بعض احادیث وچ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں [[شہید]] یا [[سید الشہداء]] دے لقب تو‏ں پکار ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مراجعہ کرن: حِمْیری، قرب الاسناد، 1413ق، ص99ـ100؛ ابن قولویہ، کامل الزیارات، 1417ق، ص216ـ219؛ شیخ طوسی، امالی، 1414ق، ص49ـ 50.&lt;/ref&gt; [[ثاراللہ]] تے [[قتیل العبرات]] دے القاب وی بعض [[زیارتنامہ|زیارتناواں]] وچ ذکر ہوئے نيں۔&lt;ref&gt;ابن قولویہ، کامل الزیارات، 1356، ص176.&lt;/ref&gt;

پیغمبر اکرم د‏‏ی اک روایت جس نو‏‏ں شیعہ تے اہل سنت دے اکثر منابع وچ نقل کيتا اے اس وچ «حسین سِبطٌ مِن الاَسباط» (&lt;small&gt;حسین اسباط وچو‏ں اک&lt;/small&gt;)&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص142؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص127؛ مقریزی، امتاع الأسماع، 1420ق، ج6، ص19.&lt;/ref&gt; ذکر ہويا ا‏‏ے۔ سبط یا اسباط جو اس روایت وچ تے قرآن مجید د‏‏ی بعض آیات وچ وی آیا اے اس دے معنی دے بارے وچ کہیا گیا اے کہ علاوہ بر این کہ انبیا د‏‏ی نسل نيں، امام تے نقیباں وچو‏ں وی نيں جو لوکاں د‏‏ی سرپرستی دے لئی انتخاب ہوئے نيں۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج1، ص474-477.&lt;/ref&gt;
{{شجرہ نامہ بنی ہاشم}}
==== القاب ====
حسین د‏‏ی کنیت اَبوعَبْدِاللہ تمام ماخذاں وچ ظاہر ہُندا اے، لیکن خواص دے بقول، اسنو‏ں ابو علی دا لقب وی حاصل سی۔ حسین دے بوہت سارے القاب نيں جنہاں وچ اک حسن ا‏‏ے۔ حسین دے القات وچ زَکیّ، طَیِّب، وَفیّ، سَیِّد، مُبارَک، نافِع، اَلدَّلیلُ عَلیٰ ذاتِ‌اللّہ، رشید، و اَلتّابِعُ لِمَرضاةِاللّہ جداں خاص لقب سن ۔ ابن طلحہ حسین دا سب تو‏ں مشہور لقب زکیّ سمجھدے نيں تے انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م سَیِّدُ شَبابِ أهلِ‌الْجَنَّة ا‏‏ے۔ چوتھ‏ی صدی ہجری تے اس دے بعد دے کچھ ادبی تے تاریخی متن وچ ، بھانويں انہاں دے پاس خلافت نئيں سی، لیکن انھاں امیرالمؤمنین کہیا جاندا ا‏‏ے۔ شیعہ ائمہ تو‏ں منسوب بعض احادیث وچ حسین نو‏‏ں شہید یا سید الشہداء دے طور اُتے ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;یادداشت&quot;&gt;به‌گزارش پیشوایی، لقب «سَیِّدُالشُّهَداء» افزون بر حسین بن علی، بہ [[حمزہ بن عبد المطلب|حَمزَةِ بنِ عَبدُالْمُطَّلِب]]، عموی پیامبر اسلام ہور اطلاق می‌شود و بہ مفهومِ برتریِ این دو شخصیتِ تاریخِ اسلام بر ہور شهیدان است؛ در بعضی روایات ہور، حسین بن علی «اَفضَلُ الشُّهَداء» نامیدہ شده‌است۔ این لقب نخستین بار از سوی پیامبر اسلام بہ عمویش حمزہ، پس از کشتہ شدنش در [[غزوہ احد|غَزْوهٔ اُحُد]] دادہ شد۔ پس از آن، امامان شیعہ ہور حمزہ را با این لقب یاد، و بر نسبتِ خویش با وی افتخار می‌کردند۔ اما دربارهٔ سیدالشهداء نامیدہ شدنِ حسین بن علی در روايتی از [[جعفر صادق]] آمدہ کہ نخستین کسی کہ این لقب را بر حسین بن علی گزارْد، [[جبرائیل|جَبرَئیل]] بود کہ بہ پیامبر اسلام این خبر را رساند۔ پس از آن، پیامبرْ حسین را با این لقب خواند و بارہیا خبرِ شهادتش را بہ مردم و اصحاب و خویشانِ خویش رساند و او را «سیدالشهداء از اولین و آخرین در دنیا و آخرت» معرفی کرد۔ در روایتِ مشهوری ہور آمدہ پس از خبررساندنِ جبرئیل بہ پیامبر دربارهٔ شهادت حسین، پیامبر از خدا خواست تو‏ں وی را سَروَریِ شهیدان بَخشَد۔ ازاین‌رو، نخستین شخصی کہ این لقب بر حسین بن علی نهاد، پیامبر اسلام از سوی خدا بود و پس از آن بر کاربرد و تکرارش از جانبِ امامان شیعہ تأکید شد؛ آنچنان‌کہ کہ [[زین العابدین|علی بن حسین]] دربارهٔ [[کربلا]] گفته‌است کہ «این سرزمین، سرورِ شهیدان را در خود جای داده‌است»۔ پس از آن و بنابر روایاتِ بسیار، جعفر صادق بر کاربردِ این لقب دربارهٔ حسین بن علی اهتمام ورزید و چنان بر آن تأکید کرد کہ استفادہ از آن دربارهٔ حسین بن علی عمومیت یافت۔ ببینید: {{پک|پیشوایی|1395|ک=تریخ قیام و مقتل}}&lt;/ref&gt; ہور ناواں وچ ذکر کيتا گیا اے کہ ظلوم، مَقتول، قَتیلُ الْعَبَرات، اَسیرُ الْکُرُبات، قَتیلُ الْکَفَرَة، طَریحُ الْفَجَرَة، قَتیلُ‌اللہ، ثارُاللہ، حُجَّةُاللہ، بابُ‌اللہ، وِتْرُاللہ، اَلدّاعیُ اِلَی اللہ، نور، صِدّیق، مِصباحُ الْهُدیٰ، سَفینَةُالنَّجاة، خامسُ اَصحابِ کَساء، غَریبُ الْغُرَباء، سِبطُ الرَّسول، وارِث، وِتْرُ الْمَوْتور۔ &lt;ref&gt;{{پک|محدثی|1376|ک=فرهنگ عاشورا}}&lt;/ref&gt;

== پیدائش تے مڈھلا جیون ==

=== پیدائش تے بچپن ===
[[فائل:Ramadan 1439 AH, Karbala 25.jpg|thumb| &quot;حدیث«حُسَیْنٌ مِنّی و أنَا مِن حُسَین» (حسین میرے تو‏ں اے تے وچ حسین تو‏ں ہاں) پیغمبر اسلام، &lt;ref&gt;{{پک|بیضاوی|1433|ک=تحفة الأبرار|ج=3|ص=561}}&lt;/ref&gt; دے ذریعہ کربلا وچ [[روضۂ امام حسين|حسین ابن علی دے مزار دے]] سنہری پورچ پر]]
تاریخی ذرائع نے حسین ولادت دے سال تو‏ں مختلف روایتاں دا تذکرہ کيتا ا‏‏ے۔ بیشتر آپ د‏‏ی پیدائش ۳ شعبان، ربیع الاول دا آخر، شروع شعبان تے ۵ شعبان تے وقت جمعرات د‏‏ی شام دے طور اُتے دسدے نيں۔ حسن تے حسین دے وچکار پیدائش دا وقفہ ۶ ماہ ۱۰ دن، ۱۰ ماہ تے ۲۲ دن تے اک سال تے دو ماہ ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; ودھ تر روایتاں دے مطابق، ۵ شعبان ۴ ہجری بمطابق ۱۰ جنوری ۶۲۶ ء نو‏‏ں حسین پیدا ہوئے۔ اک روایت اے کہ انہاں د‏‏ی تریخ پیدائش وسط جمادی الاول ۶ ہجری / اکتوبر ۶۲۷ ء دے اوائل وچ ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; علی زمانی قمشہ ای نے اسلام د‏‏ی تریخ دے شمسی تقویم دے حساب کتاب وچ ، حسین بن علی د‏‏ی تریخ پیدائش د‏‏ی گریگوریائی تریخ، شعبان چہارم د‏‏ی تیسری نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے۔ سنہ ۹ جنوری ۶۲۶ ء ہجری دسی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|زمانی قمشه‌ای|1383|ف=پژوهشی در تریخ عاشورا|ک=اسلام د‏‏ی تریخ در آینهٔ پژوهش}}&lt;/ref&gt; سال ''[[الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب|پیدائش]] [[محمد بن یعقوب الکلینی|کُلِیْنی]] نے [[کتاب الکافی|اَلْکافی]] وچ تے [[ابن عبد البر|ابن عَبدُالْبَرّ]] نے اَلْاِسْتیعابْ فی مَعرِفَةِ الْاَصحاب'' وچ تیسرے سال، [[یعقوبی]] نے ''[[تریخ یعقوبی|تریخ یعقومی]]&lt;nowiki/&gt;ماں''، [[ابن سعد بغدادی|ابن سعد]] وچ ''[[طبقات ابن سعد|طَبَقاتُ الْکُبریٰ]]'' تے [[ابو الفرج اصفہانی|ابُوالْفَرَج اصفہانی]] نے ''[[مقاتل الطالبین|قاتِلُ الطّالِبین]]'' چوتھے سال الاستیعاب وچ ابن عبدالبرّ نے پنجواں سال تے [[حاکم نیشاپوری|حاکم نیشابوری]] نے ''[[مستدرک حاکم|اَلْمُستَدرَک]]'' وچ تے [[ابن عساکر|ابن عَساکِر]] نے ''[[تریخ دمشق (ابن عساکر)|تاریخُ مَدینةِ دِمَشق]]'' وچ ہجری دے چھیويں سال دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔

حسین د‏‏ی ولادت دے وقت، محمد نے [[اذان]] تے [[عقیقہ]] ادا کيتياں جو اس تو‏ں پہلے حسن د‏‏ی پیدائش اُتے ادا کيتی گئياں سی تے اسنو‏ں [[عباس بن عبد المطلب|عباس ابن عبد المطلب کيت‏‏ی]] اہلیہ [[لبابہ بنت حارث|، ام الفضل دے]] پاس دُدھ پلانے دے لئی بھیجیا سی۔ ام فضل نے حسین تے اپنے بیٹے [[قثم بن عباس|قثم ابن عباس]] نو‏‏ں دُدھ پلایا [[قثم بن عباس|،]] تے اس طرح اوہ دونے رضائی [[رضاعت (فقہ)|بھائی]] بن گئے۔ لیکن ''[[محمد بن یعقوب الکلینی|کُلِیْنی]]'' [[محمد بن یعقوب الکلینی|کی اک]] روایت اے جس وچ کہیا گیا اے کہ حسین نے کسی عورت نو‏‏ں دُدھ نئيں پلایا، ایتھ‏ے تک کہ انہاں د‏‏ی والدہ [[فاطمہ زہرا|فاطمہ]] وی نئيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

حسین نے اپنے نانا محمد د‏‏ی زندگی دے دوران وچ اپنی زندگی دے پہلے ست سال گزارے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; [[محمد بن عبد اللہ|محمد]]، اس دے نانا، حسین دے بچپن دے سالاں وچ انتقال کر گئے سن، لہذا حسین نو‏‏ں انہاں د‏‏ی یاد بوہت گھٹ سی۔ محمد دے اپنے تے اس دے بھائی حسن مجتبیٰ نال محبت دے بارے وچ روایتاں بیان کيتی گئیاں نيں۔ جداں: &quot;جو انہاں نو‏‏ں دوست رکھدا اے وچ اسنو‏ں دوست رکھدا ہون، جو انہاں نال نفرت کردا اے، وچ اس نال نفرت کردا اے &quot; یا &quot;حسن تے حسین جنت نوجوانان اہل بہشت دے سردار نيں&quot; [[ابن کثیر]] د‏‏ی ''[[البدایہ والنہایہ|اَلْبِدایَة و النَّهایَة]]'' وچ ، [[احمد بن شعیب نسائی|نسائی]] د‏‏ی ''فَضائِلُ الصَّحابَة'' تے [[ابن عساکر]] کی''[[تریخ دمشق (ابن عساکر)|تریخ دمشق]] وچ اے ''۔ دوسری حدیث شیعہ نقطہ نظر تو‏ں بہت اہ‏م اے تے انہاں دے نزدیک ایہ [[امامت (اہل تشیع)|امامت]] دے حسن تے حسین دے جواز دا ثبوت ا‏‏ے۔ محمد اپنے دونے نواساں نو‏‏ں اپنے کنڈھاں تے بازوواں اُتے اٹھاندے سن تے ایتھ‏ے تک کہ نماز پڑھدے ہوئے تے [[ڈنڈوت|سجدہ]] کردے ہوئے اوہ انہاں د‏‏ی پیٹھ اُتے بیٹھ جاندے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; محمد نے حسن تے حسین نو‏‏ں گلے لگایا تے ايس‏ے صورت حال وچ لوکاں تو‏ں گل کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; [[شیخ مفید|شیخ مفید دے]] ''ارشاد کے'' حوالہ کردے ہوئے تے اک دوسری حدیث وچ ، محمد نے حسین دے بارے وچ کہیا: &quot;حسین میرے تو‏ں اے تے وچ حسین تو‏ں ہون۔&quot; محمد [[واقعہ کربلا|نے]] متعدد مواقع اُتے [[واقعہ کربلا|واقع کربلا د‏‏ی اطلاع دی]]۔ مثال دے طور پر، اس نے [[ام سلمہ]] نو‏‏ں مٹی د‏‏ی اک چھوٹی بوتل دتی تے دسیا کہ حسین دے قتل دے بعد بوتل دے اندر د‏‏ی مٹی خون وچ بدل جائے گی۔&lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسین د‏‏ی زندگی دا اہ‏م ترین واقعہ [[مباہلہ|مباہلہ دا واقعہ اے ]] تے ایہ دونے &quot; [[حدیث مباہلہ|مباہلہ د‏‏ی آیت]] &quot; وچ لفظ &quot;اَبْناءَنا&quot; د‏‏ی مثال نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

 اسلامی دنیا دے انسائیکلوپیڈیا دے مطابق، اس موضوع اُتے [[یعقوبی]]، [[مسعودی]]، [[ابن جریر طبری|طبری]]، [[بلاذری]]، [[احمد ابن اعثم|ابن]] [[بلاذری|اعثم]]، [[احمد ابن اعثم|ابن]] [[ابن شہر آشوب|شہرآشوب]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ صدوق|ابن بابویہ]] تے [[محمد ابن بحر شیبانی]] د‏‏ی مختلف اطلاعات وچو‏ں، صرف طبری نے دو پیراگراف وچ امن معاہدے دے مالی مطالبات دا حوالہ دتا۔ اوہ کہندا ا‏‏ے۔  [[ابن سعد بغدادی|ابن سعد]] لکھدے نيں کہ معاویہ نے حسین نو‏‏ں ۳۰۰٬۰۰۰ درہم دتا، لیکن ایسا لگدا اے کہ ایہ دوستی جاری نئيں رہی۔ کیونجے معاویہ نے علی نو‏‏ں بدنام کيتا تے [[اہل تشیع|علویاں پر]] تشدد کيتا۔ مدینہ منورہ وچ مروان بن حکم نے [[بنو ہاشم|بنی ہاشم]] تے [[بنو ہاشم|بنی]] امیہ دے وچکار مفاہمت د‏‏ی کوئی گنجائش نئيں چھڈنے دا فیصلہ کيتا۔ جدو‏ں حسن نے [[عثمان بن عفان|عثمان بن عفان دی]] بیٹی عائشہ د‏‏ی خواستگاری کی، لیکن مروان نے مداخلت د‏‏ی تے اس اتحاد نو‏‏ں قائم نئيں ہونے دتا۔ عائشہ نے [[عبد اللہ ابن زبیر]] نال شادی کيتی۔ بنی ہاشم دے لئی انہاں نظراندازیاں نے حسن تو‏ں ودھ حسین نو‏‏ں ناراض کيتا۔ یقینا، مروان د‏‏ی اس حرکت دے خلاف حسین نے جوابی کارروائی کيت‏‏ی تے جدو‏ں یزید نے [[عبد اللہ بن جعفر|عبداللہ ابن جعفر دی]] بیٹی اُمِّ‌کُلثوم نال شادی کرنی چاہی تاں اس اتحاد نو‏‏ں روک لیا تے اُمِّ‌کُلثوم نال شادی [[قاسم بن محمد بن ابو بکر|قاسم ابن محمد ابن ابو بکر]] تو‏ں کردتی۔ ہور، حسن دے برعکس، جدو‏ں مروان نے مدینہ د‏‏ی پہلی امارت وچ علی اُتے لعنت د‏‏ی سی، حسین نے سخت رد عمل دا اظہار کيتا تے مروان تے اس دے والد حکم اُتے لعنت بھیجی، جسنو‏ں اس تو‏ں پہلے اسلام دے پیغمبر محمد نے مسترد کر دتا سی تے لعنت د‏‏ی سی۔&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسین ۱۰ جنوری ۶۲۶ء (بمطابق ۳ شعبان ۴ ھ یا ۳ ھ) نو‏‏ں پیدا ہويا سی &amp;nbsp;&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://www.theislamicsemiary.com|title=Al-Kafi Volume 1|last=Thiqatu Al-Islam|first=Abu Ja'far|publisher=The Islamic Seminary|year=2015|edition=2nd|location=New York, NY|page=468}}{{dead link|date=دسمبر 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt; مبینہ طور اُتے حسین تے اس دا بھائی حسن محمد د‏‏ی آخری مرد اولاد سن جو انہاں د‏‏ی زندگی دے دوران وچ زندہ رہے تے انہاں د‏‏ی رحلت دے بعد باقی رہ‏‏ے۔ انہاں دے لئی انہاں د‏‏ی محبت دے بوہت سارے واقعات نيں جو انہاں دا اک نال مل ک‏ے حوالہ دیندے نيں۔ {{NoteTag|In the Shi'ite view, Muhammad had only one [[اولاد محمد]]، Fatimah.}} محمد دے بارے وچ دسیا گیا اے کہ ''&quot;جو مجھ نال پیار کردا اے تے انہاں دونے، انہاں دے والد تے اپنی والدہ نال محبت کردا اے اوہ قیامت دے دن میرے نال میرے نال ہوئے گا۔&quot;'' تے ایہ کہ ''&quot;حسین مجھ وچو‏ں اے تے وچ اس وچو‏ں ہون۔'' ''اللہ انہاں لوکاں نال محبت کردا اے جو حسین نال محبت کردے نيں۔'' ''حسین حسین پو‏تے وچ اک پوت‏ا ا‏‏ے۔ &quot;'' اک روایت وچ حسن تے حسین نو‏‏ں &quot;نوجواناں دے جنت دا مالک&quot; قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ شیعہ دے لئی خاص طور اُتے اہ‏م رہیا اے جنھاں نے اس د‏ی کامیابی دے لئی محمد د‏‏ی اولاد دے حق د‏‏ی حمایت وچ اسنو‏ں استعمال کيتا۔ شیعاں دا خیال اے کہ امامت وچ عدم خطا اک بنیادی اصول ا‏‏ے۔ &quot;مذہبی ماہرین نے امامت د‏‏ی تعریف کردے ہوئے کہیا اے:&quot; یقینا امامت اللہ دا فضل اے، جو اسنو‏ں اپنے بندےآں وچو‏ں بہترین نو‏‏ں عطا کردا اے &quot; &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Life of Imam Musa bin Ja'far al-Kazim|last=Sharif al-Qarashi|first=Baqir|date=2005|publisher=[[Ansariyan Publications]]|isbn=978-9644386398|edition=1st|location=[[قم]]، [[ایران]]|page=98|translator-last=al-Rasheed|translator-first=Jasim}}&lt;/ref&gt; دوسری روایات وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] اپنے دھوہت‏‏ے نو‏‏ں اپنے موڈھیاں اُتے اٹھاندے نيں، ایتھ‏ے تک کہ نماز دے دوران وچ آپ د‏‏ی پیٹھ اُتے سوار ہو جاندے سن ۔ &lt;ref name=&quot;EoI&quot;&gt;L. Veccia Vaglieri, (al-) Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib, Encyclopedia of Islam.&lt;/ref&gt;

[[ویلفرڈ میڈلنگ|ولفرڈ میڈیلونگ دے]] مطابق، محمد انہاں نال پیار کردے سن تے انہاں نو‏ں کثرت تو‏ں اپنے اہل بیت دے لوکاں دے طور اُتے اعلان کردے سن ۔ &lt;ref&gt;Madelung (1997)، pp.&amp;nbsp;14–16.&lt;/ref&gt; انہاں نے ایہ وی کہیا اے: &quot;ہر ماں دے بچے اپنے والد دے نال وابستہ ہُندے نيں سوائے فاطمہ دے بچےآں دے ميں انہاں دا باپ تے نسب ہون۔&quot; اس طرح، فاطمہ د‏‏ی اولاد محمد د‏‏ی اولاد سی تے انہاں دے اہل بیت دا حصہ سن ۔ &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=Kanz-ol-Ommal|last=Suyyuti|first=Jalayeddin|page=152:6}}&lt;/ref&gt; مشہور سنی عقیدے دے مطابق، اس تو‏ں مراد محمد دے گھر والے نيں۔ شیعہ دا مقبول نظریہ محمد دے کنبہ دے افراد نيں جو [[حدیث مباہلہ|مباہلہ دے]] واقعے وچ موجود سن ۔ [[بحار الانوار|بحار]] [[محمد باقر مجلسی|الانور]] مرتب کرنے والے [[محمد باقر مجلسی|محمد باقر مجلسی دے]] مطابق، ''[[حدیث|احادیث]]'' ('اکاؤنٹس'، 'روایات' یا 'رپورٹس') دا اک مجموعہ، باب ۴۶ آیت ۱۵ (الاحقاف) تے باب ۸۹ آیات ۲۷-۳۰ (الفجر) ) [[قرآن|قرآن کریم]] حسین دے متعلق نيں۔
* حضرت امام حسین، جدو‏ں سرکاری اذیتاں تو‏ں تنگ آک‏ے مدینہ چھڈنے اُتے مجبور ہوئے تاں انہاں نے اپنے قیام دے مقاصد نو‏‏ں اس طرح بیان کيتا۔ کہ وچ اپنی شخصیت نو‏‏ں روشن کرنے یا خوشگوار زندگی گزارنے یا پریشانی پیدا کرنے دے لئی کوئی عمل نئيں کر رہیا ہون۔ بلکہ، وچ صرف اپنے نانا (پیغمبر اسلام) د‏‏ی امت (اسلامی معاشرے) نو‏‏ں بہتر بناندا رہندا ہون۔ تے میرا عزم مرداں نو‏‏ں بھلائی کہنے تے برائی تو‏ں روکنے دا ا‏‏ے۔ وچ اپنے نانا (س) تے میرے والد امام علی الاہیسلام د‏‏ی سنت (طرز) اُتے عمل کراں گا۔
* اک ہور موقع پر، آپ نے فرمایا، اے اللہ، آپ جاندے نيں کہ اساں سرکاری دشمناں یا دنیاوی لذتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ نئيں کيتا۔ بلکہ ساڈا مقصد ایہ اے کہ آپ دے مذہب د‏‏ی نشانیاں نو‏‏ں اس جگہ تک پہنچاواں۔ تے اپنے مضامین وچ بہتری لاواں تاکہ آپ دے رعایا ظالماں تو‏ں محفوظ رہیاں تے سنت تے اپنے دین دے معقول احکامات اُتے عمل پیرا ہون۔
* جدو‏ں آپ ساڈے بیٹے یزیدی رحیندی د‏‏ی فوج تو‏ں ملے تاں آپ نے کہیا کہ جے آپ اللہ تو‏ں ڈردے نيں تے حق نو‏‏ں اختیار دے نال دیکھنا چاہندے نيں تاں ایہ کم اللہ نو‏‏ں خوش کرنے دے لئی بہت چنگا ا‏‏ے۔ خلافت دے منصب دے دوسرے ظالم تے غیر منطقی دعویداراں دے مقابلے وچ اہل بیت اعلیٰ ترین عہدیدار نيں۔
* اک ہور جگہ، اساں کہیا کہ اسيں اہل بیت حکومت دے حکمرانی تو‏ں ودھ افسر نيں۔
اسلام وچ ، اس دن نو‏‏ں (محرم دے مہینے د‏‏ی ۱۰ تریخ) بہت ہی مقدس سمجھیا جاندا اے تے ایران، عراق، پاکستان، ہندوستان، بحرین، جمیکا سمیت بوہت سارے ملکاں وچ اس دن سرکاری تعطیلات دتی جاندیاں نيں۔
=== پرورش ===

پیغمبرِ اسلام د‏‏ی گود وچ جو اسلام د‏‏ی تربیت دا گہوارہ سی ہن دن بھر دو بچےآں د‏‏ی پرورش وچ مصروف ہوئی اک [[حسن ابن علی|حسن]] دوسرے حسین تے اس طرح انہاں دونے دا تے اسلام دا اک ہی گہوارہ سی جس وچ دونے پروان چڑھ رہے سن ۔ اک طرف پیغمبرِ اسلام جنہاں د‏‏ی زندگی دا مقصد ہی اخلاق انسانی د‏‏ی تکمیل سی تے دوسری طرف امیر المومنین [[علی ابن ابی طالب]] جو اپنے عمل تو‏ں خدا د‏‏ی مرضی دے خریدار بن چکے سن تیسری طرف فاطمہ زہرا جو سوانیاں دے طبقہ وچ پیغمبر د‏‏ی رسالت نو‏‏ں عملی طور اُتے پہنچانے دے لئی ہی قدرت د‏‏ی طرف تو‏ں پیدا ہوئی سی اس نورانی ماحول وچ حسین د‏‏ی پرورش ہوئی۔

== رسول د‏‏ی محبت ==

جداں کہ [[حسن ابن علی|امام حسن]] دے حالات وچ لکھیا جاچکيا اے کہ [[محمد مصطفےٰ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم|محمد مصطفےٰ]] اپنے دونے نواساں دے نال انتہائی محبت فرماندے سن ۔ سینہ اُتے بیٹھاندے سن ۔ کاندھاں اُتے چڑھاندے سن تے مسلماناں نو‏‏ں تاکید فرماندے سن کہ انہاں نال محبت رکھو۔ مگر چھوٹے دھوہت‏‏ے دے نال آپ د‏‏ی محبت دے انداز کچھ امتیاز خاص رکھدے سن ۔ ایسا ہو اہے کہ نماز وچ سجدہ د‏‏ی حالت وچ حسین پشت ُ مبارک پراگئے تاں سجدہ وچ طول دتا۔ ایتھ‏ے تک کہ بچہ خود تو‏ں بخوشی پشت اُتے تو‏ں علاحدہ ہو گیا۔ اس وقت سر سجدے تو‏ں اٹھایا تے کدی خطبہ پڑھدے ہوئے حسین مسجد دے دروازے تو‏ں داخل ہونے لگے تے زمین اُتے گر گئے تاں رسول نے اپنا خطبہ قطع کر دتا منبر تو‏ں اتر کر بچے کوزمین تو‏ں اٹھایا تے فیر منبر اُتے تشریف لے گئے تے مسلماناں نو‏‏ں متنبہ کيتا کہ »دیکھو ایہ حسین اے اسنو‏ں خوب پہچان لو تے اس د‏ی فضیلت نو‏‏ں یاد رکھو « رسول نے حسین دے لئی ایہ لفظاں وی خاص طور تو‏ں فرمائے سن کہ »حسین میرے تو‏ں تے وچ حسین تو‏ں ہون، ، مستقب‏‏ل نے بتادتا کہ رسول دا مطلب ایہ سی کہ میرا ناں تے کم دُنیا وچ حسین د‏‏ی بدولت قائم رہے گا۔
* [[انس بن مالک]] روایت کردے نيں کہ رسول اکرم ﷺ تو‏ں عرض کيتی [ أی اھل بیتک أحب الیک؟ فقال :الحسن والحسین ] کہ آپ د‏‏ی اہل بیت وچو‏ں آپ نو‏‏ں سب تو‏ں ودھ محبوب نو‏‏ں ن نيں؟ تاں آپ ﷺ نے فرمایا حسن تے حسین تے آپ ﷺ عائشہ صدیقہ تو‏ں کہیا کردے سن میرے بیٹےآں نو‏‏ں میرے پاس لے آؤ تے آپ ﷺ حسنین کریمین نو‏‏ں سونگھدے تے اُنہاں نو‏‏ں سینے تو‏ں لگیا لیندے۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;سنن الترمذی، أبواب المناقب، باب مناقب أبی محمدالحسن بن علی، ج:6، ص:122 )&lt;/ref&gt;
* أنس بن مالک تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے ارشاد فرمایا :[حسین منی وأنا من حسین، أحب اللّٰہ من أحب حسینا، حسین سبط من الأسباط ] حسین مینو‏ں تو‏ں نيں تے وچ حسین تو‏ں ہاں جو شخص حسین نال محبت کرے اللہ تعالی اس دے نال محبت فرمائے، حسین میری اولاد وچو‏ں میرے اک بیٹے نيں۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot; /&gt;
* براء بن عازب تو‏ں روایت اے کہ حضور '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]''' نے حسنین کریمین ما کودیکھیا تے فرمایا [ اللّٰہم انی احبھمافأحبھما ] اے اللہ وچ انہاں دونے نال محبت کردا ہاں تاں وی انہاں دونے نال محبت فرما &lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;سنن الترمذی، أبواب المناقب، باب مناقب أبی محمدالحسن بن علی، ج:6، ص:123 )&lt;/ref&gt;
* ابن عباس تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے حسن بن علی نو‏‏ں کندھے اُتے اُٹھایا ہويا سی۔ اک شخص نے کہیا [نعم المرکب رکبت یا غلام فقال النبی ﷺ:نعم الراکب ہو ]کیا ہی اچھی سواری اے جس اُتے اے لڑکے تاں سوار اے پس '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]''' نے ارشاد فرمایا :یہ سوار کتنا چنگا ا‏‏ے۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot; /&gt;
* ابو ہریرہ تو‏ں روایت اے کہ رسول اکرم ﷺ نے ارشاد فرمایا :[من أحبھما فقد أحبنی ومن أبغضھما فقد أبغضنی الحسن والحسین ] جس نے انہاں دونے نال محبت د‏‏ی پس تحقیق اس نے مجھ نال محبت د‏‏ی تے جس نے انہاں دونے تو‏ں بغض رکھیا پس تحقیق اس نے میرے تو‏ں بغض رکھیا تے اوہ حسن وحسین ( ما ) نيں۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;&gt;سنن النسائی، کتاب الفضائل، مناقب الحسن والحسین، ج:7، ص:317&lt;/ref&gt;
* عبد اللہ تو‏ں روایت اے کہ '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]''' نماز پڑھ رہے سن جدو‏ں آپ ﷺ سجدہ دے لئی تشریف لے جاندے تاں حسن وحسین ما آپ دے کندھے اُتے چڑھ جاندے جدو‏ں صحابہ کرام نے ارادہ کہ انہاں نو‏‏ں منع کرن تاں '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]'''نے انہاں د‏‏ی طرف اشارہ کيتا کہ انہاں دوناں نو‏ں چھڈ دو پس جدو‏ں '''[[محمد|نبی اکرم حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]''' نماز تو‏ں فارغ ہوئے تاں آپ ﷺ نے انہاں دوناں نو‏ں گود وچ اُٹھا لیا تے فرمایا :[من أحبنی فلیحب ھذین ] جو مینو‏ں نال محبت کرنا چاہندا اے اسنو‏ں چاہیے کہ انہاں دونے نال محبت کرے۔ &lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot; /&gt;
=== مباہلہ دا واقعہ ===
[[ہجری سال]] ۱۰ (۶۳۱/۳۲ء) وچ [[نجران]] تو‏ں اک مسیحی ایلچی (جو ہن جنوبی [[سعودی عرب|سعودی عرب وچ اے ]] ) محمد دے پاس ایہ بحث کرنے آیا کہ دونے فریقین وچو‏ں کون سا [[یسوع مسیح|عیسیٰ]] ( ''[[عیسی ابن مریم|عیسٰی]]'' ) دے بارے وچ اس دے نظریے وچ غلطی کر رہیا ا‏‏ے۔ حضرت عیسیٰ علیہ السلام د‏‏ی معجزانہ پیدائش نو‏‏ں [[آدم]] د‏‏ی تخلیق تو‏ں ''[[آدم (اسلام)|تشبیہ دینے دے بعد]]''، {{NoteTag|[http://tanzil.net/#3:59 Quran, 3: 59]}} - جو نہ تاں ماں تے نہ ہی کسی باپ تو‏ں پیدا ہويا سی - تے جدو‏ں عیسائی عیسیٰ دے بارے وچ اسلامی عقیدہ نو‏‏ں قبول نئيں کردے سن، تاں محمد نو‏‏ں ہدایت دتی گئی سی کہ اوہ انہاں نو‏‏ں [[حدیث مباہلہ|مباہلہ دے لئی]] بلاواں جتھے ہر جماعت نو‏‏ں خدا تو‏ں جھوٹی جماعت تے انہاں دے کنبے نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی دعا کرنی ا‏‏ے۔ &lt;ref name=&quot;Momen&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=An Introduction to Shi'i Islam|url=https://archive.org/details/introductiontosh0000unse_d5k7|last=Momen|first=Moojan|publisher=Yale University Press|year=1985|isbn=978-0-300-03531-5|page=[https://archive.org/details/introductiontosh0000unse_d5k7/page/14 14]، 26,27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvard citation no brackets|Madelung|1997}}۔&lt;/ref&gt; &quot;اگر کوئی شخص آپ دے پاس آنے والے علم دے بعد [عیسیٰ علیہ السلام دے بارے وچ ] اس معاملے وچ آپ تو‏ں جھگڑا کرے تاں کہہ دو کہ تاں اپنے اپنے بیٹے لاؤ، اسيں اپنے بیٹے، تسيں اپنی عورتاں تے اسيں اپنی عورتاں، تسيں اپنے نفس لاؤ تے اسيں اپنے، فیر آئیاں قسم کھاواں تے جھوٹھ بولنے والےآں اُتے خدا د‏‏ی لعنت کرن۔ {{NoteTag|[http://tanzil.net/#3:61 Quran, 3: 61]}} &lt;ref name=&quot;Madelung 16&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Madelung|1997}}۔&lt;/ref&gt; سنی مؤرخین، سوائے [[ابن جریر طبری|طبری دے]] جو شرکاء دا ناں نئيں لیندے، محمد، فاطمہ، حسن تے حسین دا ذکر شرکاء دے طور اُتے کردے نيں تے بعض شیعہ روایت تو‏ں متفق نيں کہ علی انہاں وچ شام‏ل سن ۔ ايس‏ے مناسبت تو‏ں، [[حدیث مباہلہ|آیت مباہلہ]] وچ ، شیعیانہ نقطہ نظر وچ ، &quot;ساڈے بیٹے&quot; تو‏ں مراد حسن تے حسین نيں، &quot;ساڈی عورتاں&quot; فاطمہ تو‏ں مراد نيں تے &quot;خود&quot; تو‏ں مراد علی نيں۔
== رسول د‏‏ی وفات دے بعد ==
[[فائل:Ashura-map.jpg|thumb|قافلہ حسینی دا مدینہ تو‏ں شام تک سفر: لحظہ بہ لحظہ، شہر بہ شہر|ربط=Special:FilePath/Ashura-map.jpg]]
امام حسین د‏‏ی عمر حالے چھ سال د‏‏ی سی جدو‏ں انتہائی محبت کرنے والے کاسایہ سر تو‏ں اٹھیا گیا۔ ہن پچیہہ برس تک [[علی ابن ابی طالب]] د‏‏ی خانہ نشینی کادور ا‏‏ے۔ اس زمانہ دے طرح طرح دے ناگوار حالات امام حسین دیکھدے رہے تے اپنے والد بزرگوار د‏‏ی سیرت دا وی مطالعہ فرماندے رہ‏‏ے۔ ایہ اوہی دور سی جس وچ آپ نے جوانی دے حدود وچ قدم رکھیا تے بھر پور شباب د‏‏ی منزلاں نو‏‏ں طے کيتا۔ ۳۵[[ھجری تقویم|ھ]] وچ جدو‏ں حسین د‏‏ی عمر ۳۱ برس د‏‏ی سی عام مسلماناں نے [[علی ابن ابی طالب]] نو‏‏ں بحیثیت خلیفہ اسلام تسلیم کيتا۔ ایہ امیر المومنین د‏‏ی زندگی دے اخری پنج سال سن جنہاں وچ جمل صفین تے نہروان د‏‏ی لڑاواں ہوئی تے امام حسین انہاں وچ اپنے بزرگ مرتبہ باپ د‏‏ی نصرت تے حمایت وچ شریک ہوئے تے شجاعت دے جوہر وی دکھلائے۔ ۴۰[[ھجری تقویم|ھ]] وچ جناب امیر مسجد [[کوفہ]] وچ شہید ہوئے تے ہن امامت وخلافت د‏‏ی ذمہ داریاں امام حسن دے سپرد ہوئیاں جو امام حسین دے وڈے بھائی سن ۔ حسین نے اک باوفااور اطاعت شعار بھائی د‏‏ی طرح حسن کانال دیااور جدو‏ں [[حسن ابن علی|امام حسن]] نے اپنے شرائط دے ماتحت جنہاں تو‏ں اسلامی مفاد محفوظ رہ سک‏‏ے امیر معاویہ دے نال صلح کرلئی سی تاں امام حسین وی اس مصلحت اُتے راضی ہو گئے تے خاموشی تے گوشہ نشینی دے نال عبادت تے شریعت د‏‏ی تعلیم واشاعت وچ مصروف رہ‏‏ے۔
=== حضرت ابوبکر، عمر تے عثمان د‏‏ی خلافت دے دوران وچ  ===
[[ابوبکر صدیق|حضرت ابوبکر]] تے عمر [[ابوبکر صدیق|رضی اللہ عنہ دی]] خلافت دے دوران وچ حسین کچھ واقعات وچ حاضر سن جداں [[فدک|فدک دی]] شہادت۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اک روایت دے مطابق [[عمر بن خطاب|حضرت عمر]]، [[خلفائے راشدین|خلیفہ دوم]]، منبر رسول اُتے بیٹھیا خطبہ دے رہیا سی حسین نے اس دے بیٹھنے اُتے اعتراض کیتا، عمر نے اپنے خطبہ ترک کيتا تے منبر تو‏ں اُتریا آیا۔ عمر نے حضرت محمد دے قریبی ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں خزانہ وچو‏ں حسن تے حسین دے حصہ دا تعین، علی تے اہل [[غزوہ بدر|بدر دے]] برابر کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

[[بلاذری]] تے [[ابن جریر طبری|طبری دے]] مطابق حسن تے حسین نے سن ۲۹ ھ وچ [[طبرستان|تبریزستان دی]] فتح وچ حصہ لیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; لیکن مہدی پیشوائی جداں مورخین اس دعوے نو‏‏ں قبول نئيں کردے نيں۔ کیونجے ایہ اطلاعات پہلے دے شیعہ وسائل وچ ظاہر نئيں ہُندیاں نيں تے دوسری طرف، انہاں مورخین دے بقول، تاریخی ذرائع، دستاویزات تے مشمولات دے معاملے وچ ، سنیاں دے ذریعہ خبراں دے جمع کرنے دے تاریخی ذرائع وچ بنیادی کمزوری تے ناقابل تردید کوتاہیاں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|پیشوایی|1395|ک=تریخ قیام و مقتل}}&lt;/ref&gt; [[عثمان بن عفان|عثمان]] د‏‏ی خلافت دے دوران وچ [[عثمان بن عفان|،]] حسین نے [[ابو ذر غفاری|ابوذر]] جلاوطنی دے معاملے وچ علی تے حسن دے نال اس د‏ی مشایعت کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; میڈلنگ نے ایرانی ''انسائیکلوپیڈیا'' وچ لکھیا اے: [[قتل عثمان بن عفان|عثمان دے محاصرے دے]] دوران وچ ، حسن نے [[صحابی|محمد دے ساتھیاں دے]] بیٹےآں [[صحابی|کے نال]]، عثمان دے گھر دا دفاع کیتا، عثمان نے علی نو‏‏ں دوسرے محافظاں وچ شام‏ل ہونے نو‏‏ں کہیا تے علی نے جواب دیندے ہوئے حسین نو‏‏ں بھیجیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; ''اسلامی دنیا دے انسائیکلوپیڈیا'' وچ محمد عمادی حائری لکھدے نيں: کچھ روایات دے مطابق، عثمان دا دفاع کرنے دے معاملے وچ حسین یا حسن زخمی ہوئے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;امام حسین نے اپنی عمر دے تقریباً ۲۵ سال خلفائے ثلاثہ ([[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[عثمان]]) دے زمانے وچ بسر کيتے۔ [[خلیفہ اول]] د‏‏ی [[خلافت]] دے آغاز دے وقت آپ د‏‏ی عمر ست سال سی تے [[خلیفہ ثانی]] دے دور دے آغاز وچ آپ د‏‏ی عمر ۹ سال جدو‏ں کہ [[خلیفہ ثالث]] د‏‏ی [[خلافت]] دے آغاز اُتے آپ د‏‏ی عمر ۱۹ سال سی۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج2، ص324.&lt;/ref&gt;
شیعاں دے تیسرے امام دے اس دور د‏‏ی زندگی دے بارے وچ ودھ معلومات نئيں نيں تے شاید اس د‏ی علت امام علی علیہ السلام تے انہاں دے بیٹےآں د‏‏ی سیاسی محدودیت سی۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج2، ص325.&lt;/ref&gt;

مروی اے کہ امام حسینؑ خلافت ابوبک‏ر ک‏ے ابتدائی ایام وچ اپنے والدین تے بھائی [[امام حسن مجتبی علیہ السلام]] دے ہمراہ راتاں نو‏‏ں [[امام علی علیہ السلام]] دا غصب شدہ حق خلافت واپس دلانے دے لئی انصار دے دروازےآں اُتے حاضر جاندے سن ۔&lt;ref&gt;دینوری، ابن قتیبہ؛ الامامہ و السیاسہ، ج1، ص29-30؛ طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج، ج1، ص75 و علامہ مجلسی؛ بحارالانوار، ج22، ص328.&lt;/ref&gt;

[[عمر]] د‏‏ی خلافت دے دور وچ امام حسینؑ د‏‏ی عمر تقریباً نو سال د‏‏ی سی، بعض مآخذ وچ مروی اے کہ عمر د‏‏ی خلافت دے دور دے آغاز وچ اک روز امام حسینؑ مسجد وچ داخل ہوئے تے عمر نو‏‏ں منبر رسولؐ اُتے خطبہ دیندے ہوئے دیکھ ک‏ے منبر د‏‏ی سیڑھیاں تو‏ں اُتے چڑھے تے عمر تو‏ں کہیا: &quot;میرے باپ دے منبر تو‏ں تھلے اترو تے اپنے باپ دے منبر اُتے بیٹھو&quot;۔ &lt;br /&gt; عمر نے کہیا: &quot;میرے باپ دا کوئی منبر نئيں تھا!&quot;&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص394؛ ذہبی، تریخ الاسلام، 1993م، ج5، ص100؛ ابن شہرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، 1379، ج4، ص40؛ بغدادی، تریخ بغداد، 1412ق، ج1، ص152.&lt;/ref&gt;اور بعض گزاراشات وچ خلیفہ دوم د‏‏ی طرف تو‏ں امام حسینؑ د‏‏ی احترام دا تذکرہ ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج14، ص175؛ سبط بن جوزى، تذکرۃ الخواص، 1418ق، ص212.&lt;/ref&gt;

جس وقت [[عثمان بن عفان|عثمان]] نے اپنی خلافت دے دوران وچ [[ابوذر غفاری|ابوذر]] نو‏‏ں [[ربذہ]] د‏‏ی جانب جلا وطن کيتا تے حکم دتا کہ کوئی وی اسنو‏ں خدا حافظی نئيں کرے گا تاں امام حسینؑ اپنے والد تے بھائی تے بعض ہور افراد دے نال خلیفہ حکم دے برخلاف ابوذر نو‏‏ں رخصت کرنے آئے۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1365ش، ج8، ص206-207؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نہج البلاغہ، 1385-1387ق، ج8، ص253-254.&lt;/ref&gt;
[[اہل سنت]] دے بعض منابع وچ مذکور اے کہ [[حسنین]] نے سنہ ۲۶ہجری نو‏‏ں جنگ افریقہ&lt;ref&gt;ابن خلدون، العبر، 1401ق، ج2، ص573-574.&lt;/ref&gt; تے سنہ ۲۹ یا ۳۰ ہجری نو‏‏ں جنگ [[طبرستان]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ طبری، 1387ھ۔ ج4، ص269.&lt;/ref&gt; وچ شرکت کيتی۔ لیکن ایسی گزارش شیعہ کسی کتاب وچ ذکر نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ بہت ساری کتاباں وچ کہیا اے کہ ایہ جنگاں بغیر کسی لڑائی دے صلح دے نال ختم ہوئیاں۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ، المعارف، 1992م، ص568؛ بلاذری، فتوح البلدان، 1988م، ص326؛ مقدسی، البدء و التریخ، مکتبۃ الثقافۃ الدینیۃ، ج5، ص198.&lt;/ref&gt;

حسنینؑ دا انہاں جنگاں وچ شریک ہونے یا نہ ہونے دے بارے وچ موفق تے مخالف نظرئے ملدے نيں۔ بعض لوک جداں [[جعفر مرتضی عاملی]] نے انہاں گزارشات د‏‏ی سندی مشکلات تے ہور اس طرح تو‏ں کيتے جانے والے فتوحات د‏‏ی ائمہ د‏‏ی طرف تو‏ں مخالفت دے پیش نظر انہاں نو‏ں جعلی قرار دتا ا‏‏ے۔ تے جنگ صفین وچ حسنین علیہما السلام نو‏‏ں امام علی علیہ السلام د‏‏ی طرف تو‏ں اجازت نہ ملنے نو‏‏ں تائید دے طور اُتے پیش کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;جعفرمرتضی، الحیاۃ السیاسیۃ للامام الحسن، دارالسیرۃ، ص158.&lt;/ref&gt;بعض نے حسنینؑ د‏‏ی انہاں جنگاں وچ شرکت نو‏‏ں امتی اسلامی د‏‏ی مصلحت دے مطابق سمجھیا اے جس تو‏ں امام علی علیہ السلام دے لئی معاشرے د‏‏ی صحیح رپورٹ ملدی سی تے لوک وی اہل بیت تو‏ں آشنا ہُندے سن ۔&lt;ref&gt;زمانی، حقایق پنہان، 1380ش، ص118-119.&lt;/ref&gt;

منقول اے کہ عثمان د‏‏ی حکومت دے آخری دناں وچ اک گروہ نے انہاں دے خلاف بغاوت د‏‏ی تے انہاں نو‏ں قتل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں انہاں دے گھر اُتے حملہ آور ہوئے تاں [[عثمان بن عفان]] د‏‏ی کارکردگی تو‏ں ناراضی دے باوجود، امام حسینؑ اپنے بھائی [[امام حسن مجتبی]]ؑ دے ہمراہ اپنے والد [[امام علی علیہ السلام]] د‏‏ی ہدایت اُتے عثمان دے حریم د‏‏ی حفاظت دے لئی سرگرم ہوئے۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامہ و السیاسۃ، 1410، ج1، ص59؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج5، ص558.&lt;/ref&gt; اس گزارش دے بعض موافق نيں تاں بعض مخالف وی نيں۔&lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج2، ص331-332.&lt;/ref&gt;

=== امام علی دا دور حکومت ===
مروی اے کہ لوکاں نے جدو‏ں امیر المومنین علی ابن ابی طالب د‏‏ی بیعت کيتی تاں امام حسینؑ نے اک خطبہ دتا۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الأنوار، 1363ش، ج 10، ص121.&lt;/ref&gt;
امام حسینؑ نے [[جنگ جمل]] وچ امیر المومنین دے لشک‏ر ک‏ے کھبے جانب نو‏‏ں اپنے ذمے لیا&lt;ref&gt;شیخ مفید، الجمل، 1413، ص348؛ ذہبی، تریخ الإسلام، 1409ق، ج3، ص485.&lt;/ref&gt; تے [[جنگ صفین]] وچ لوکاں نو‏‏ں [[جہاد]] د‏‏ی طرف رغبت دلانے دے لئی اک خطبہ دتا&lt;ref&gt;نصر بن‌مزاحم، وقعۃ الصفین، 1382ق، ص114ـ115.&lt;/ref&gt; تے لشک‏ر ک‏ے سجے جانب دے سپہ سالار سن ۔&lt;ref&gt;ابن اعثم، الفتوح، 1411، ج3، ص24؛ ابن شہرآشوب، المناقب، 1379ق، ج3، ص168.&lt;/ref&gt; تے [[جنگ نہروان]] وچ شامی لشکر تو‏ں پانی واپس لینے وچ آپ شریک سن ۔اور اس دے بعد امیر المومنینؑ نے فرمایا: ایہ پہلی کامیابی سی جو حسین د‏‏ی برکت تو‏ں حاصل ہوئی۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الأنوار، 1363ش، ج44، ص266.&lt;/ref&gt; کہیا گیا اے کہ امام علی علیہ السلام جنگ صفین وچ حسنینؑ نو‏‏ں لڑنے تو‏ں منع کردے سن تے اس د‏ی وجہ وی رسول اللہؐ د‏‏ی نسل د‏‏ی حفاظت کرنا سی۔&lt;ref&gt;اربلى، کشف الغمۃ، 1421ق، ج1، ص569؛ نہج البلاغہ، تحقیق: صبحی صالح، خطبہ 207، ص323.&lt;/ref&gt; بعض منابع دے مطابق آپ نے جنگ نہروان وچ وی شرکت کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن عبد البر، الاستیعاب، 1412ق، ج3، ص939.&lt;/ref&gt;

[[امام علی]]ؑ د‏‏ی شہادت دے دوران وچ امام حسینؑ آپ دے پاس سن &lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص147.&lt;/ref&gt; تے تجہیز و تکفین تے تدفین وچ شریک سن ۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامہ و السیاسہ، 1410، ج1، ص181؛ شیخ مفید، الارشاد، 1414ق، ج1، ص25.&lt;/ref&gt;اک روایت دے مطابق، امام حسینؑ [[امیرالمؤمنین]]ؑ د‏‏ی شہادت دے وقت آپ ہی د‏‏ی طرف تو‏ں کوئی اہ‏م کم سر انجام دینے د‏‏ی غرض تو‏ں [[مدائن]] دے دورے اُتے سن تے امام حسنؑ دا خط پا کر اس واقعے تو‏ں مطلع ہوئے تے کوفہ لوٹ آئے۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج3، ص220؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج2، ص497-498.&lt;/ref&gt;

=== امام حسنؑ د‏‏ی امامت تے خلافت دا دَور ===
{{Quote box
 |class = &lt;!-- Advanced users only. See the &quot;Custom classes&quot; section below. --&gt;
 |title =&lt;span style=&quot;color:red;&quot;&gt;'''امام حسین علیہ السلام'''&lt;/span&gt;
 |quote =  &lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;{{حدیث1|'''الناس عبید الدنیا و الدّین لعق علی ألسنتہم یحوطونہ ما درّت معائشہم فإذا محّصوا بالبلا قلّ الدیانون۔'''}}

ترجمہ: لوک دنیا دے غلام نيں تے اپنی دنیاوی زندگی نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی اپنی زباناں اُتے دین دا ورد کردے رہندے نيں۔ تے جدو‏ں آزمائش وچ ڈالے جاواں تاں دیندار لوک بوہت گھٹ ہون گے۔
اللہ ہر اسنو‏ں دوست رکھدا اے جو حسین نو‏‏ں دوست رکھے۔&lt;/span&gt; &lt;br /&gt;
|source = &lt;small&gt;(شہیدی، قیام حسینؑ، ص۴۶، 94)&lt;/small&gt;
 |align = left
 |width = 250px
 |border =
 |fontsize = 14px
 |bgcolor =#FFF8FC
 |style =
 |title_bg =
 |title_fnt =
 |tstyle =
 |qalign =justify
 |qstyle =
 |quoted =
 |salign = left
 |sstyle =
}}
تریخ وچ ملدا اے کہ امام حسینؑ اپنے بھائی امام حسنؑ دا احترام کردے سن تے نقل ہويا اے جس مجلس وچ امام حسنؑ ہُندے سن اس مجلس وچ آپ د‏‏ی احترام د‏‏ی خاطر امام حسینؑ گل نئيں کردے سن ۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362ش، ج1، ص291؛ ابن شہرآشوب، المناقب، 1379ق، ج3، ص401.&lt;/ref&gt;
[[امیرالمؤمنین]]ؑ د‏‏ی شہادت دے بعد خوارج جو شامیاں نال جنگ چاہندے سن انہاں نے امام حسنؑ د‏‏ی بیعت نئيں کيت‏‏ی تے امام حسینؑ دے پاس آک‏ے آپ د‏‏ی بیعت کرنے د‏‏ی خواہش ظاہر کیت‏‏ی۔ آپ نے فرمایا: اللہ تو‏ں پناہ منگدا ہاں جدو‏ں تک حسن زندہ نيں تواڈی بیعت وچ قبول نئيں کرسکدا ہون۔&lt;ref&gt;ابن قتیبۃ دینوری، الإمامۃ و السیاسۃ، 1410ق، ج1، ص184.&lt;/ref&gt; معتبر روایات دے مطابق، [[معاویہ]] دے نال [[صلح امام حسن]] دے وقت آپ نے [[معاویہ]] دے نال بھائی حسنؑ د‏‏ی مصالحت د‏‏ی حمایت کی&lt;ref&gt;دینورى، الأخبار الطوال، 1368ش، ص221.&lt;/ref&gt;اور آپ نے کہیا کہ اوہ (امام حسنؑ) میرے امام نيں۔&lt;ref&gt;شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال(رجال کشی)، 1348ش، ص110.&lt;/ref&gt; تے اک قول دے مطابق صلح برقرار ہونے دے بعد اپنے بھائی حسن د‏‏ی طرح آپ نے وی معاویہ د‏‏ی بیعت کيتی&lt;ref&gt;شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال(رجال کشی)، 1348ش، ص110.&lt;/ref&gt; تے امام حسنؑ د‏‏ی شہادت دے بعد وی اپنے عہد اُتے باقی رہ‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص32.&lt;/ref&gt;اس دے مقابلے وچ بعض روایات دے مطابق آپ نے بیعت نئيں کيت‏‏ی&lt;ref&gt;ابن اعثم، الفتوح، 1411، ج4، ص292؛ ابن شہرآشوب، المناقب، 1379،ج4، ص35.&lt;/ref&gt; تے بعض منابع دے مطابق آپ صلح تو‏ں راضی نئيں سن تے امام حسنؑ نو‏‏ں قسم دتا کہ معاویہ دے جھوٹھ نو‏‏ں نہ ماناں۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص160 ؛ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج13، ص267.&lt;/ref&gt;
بعض محققاں نے انہاں گلاں نو‏‏ں ہور گزارشات تے تاریخی شواہد دے نال ناسازگار سمجھدے نيں۔&lt;ref&gt;جعفریان، حیات فکرى و سیاسى ائمہ، 1381ش، ص157-158.&lt;/ref&gt;
انہاں وچو‏ں اک گل ایہ اے کہ جدو‏ں بعض لوکاں نے صلح اُتے اعتراض کردے ہوئے امام حسینؑ نو‏‏ں معاویہ اُتے حملہ کرنے کرنے دے لئی شیعاں نو‏‏ں اکھٹا کرنے د‏‏ی تجویز دتی تاں انہاں دے جواب وچ آپ نے کہیا: اساں انہاں دے تو‏ں عہد کيتا اے تے کدی وی وعدہ خلافی نئيں کرینگے۔&lt;ref&gt;دینورى، الأخبار الطوال، 1368ش، ص220.&lt;/ref&gt;اک ہور جگہ ذکر ہويا اے کہ اعتراض کرنے والےآں تو‏ں کہیا: جدو‏ں تک معاویہ زندہ اے تب تک انتظار کرو؛ جدو‏ں اوہ مرجائے تاں تصمیم لینگے۔&lt;ref&gt;بلاذری، أنساب الأشراف، 1417ق، ج3، ص150.&lt;/ref&gt;امام حسینؑ [[سنہ ۴۱ ہجری]] نو‏‏ں (معاویہ تو‏ں صلح دے بعد) اپنے بھائی دے ہمراہ [[کوفہ]] تو‏ں [[مدینہ]] نو‏‏ں لوٹے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص165؛ ابن جوزی، المنتظم، 1992م، ج5، ص184.&lt;/ref&gt;
=== علی ابن ابی طالب تے حسن بن علی د‏‏ی خلافت دے دوران وچ  ===
[[فائل:Shi'i talismanic piece.jpg|کھبے|thumb| [[ایران]] وچ [[قاجار خاندان|قاجار]] عہد دے اک [[اہل تشیع|شیعہ]] حرز یا تعویذ طلسم  دا اک نسخہ جس وچ علی ابن ابی طالب نو‏‏ں اپنے دو بیٹےآں حسن تے حسین دے نال دکھایا گیا ا‏‏ے۔ چونکہ طلسم وچ معصوم لوکاں د‏‏ی تصاویر دا استعمال نئيں ہُندا اے، لہذا ایہ نسخہ غالبا اک حرز سی۔ ایہ کاپی ہن [[ک‏‏تب خانہ کانگریس|نیشنل لائبریری آف کانگریس دے پاس اے ]]۔]]
اپنے والد د‏‏ی خلافت دے دوران وچ ، حسین انہاں دے نقش قدم اُتے سن تے انہاں نے اپنی جنگاں وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; [[جنگ صفین|صفین د‏‏ی جنگ وچ ،]] حسین نے لوکاں نو‏‏ں اک خطبہ دتا کہ اوہ انھاں لڑنے د‏‏ی ترغیب داں &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=678}}&lt;/ref&gt; تے خلافت علی دے دوران وچ ، اوہ حسن دے بعد مُتِوَلّیِ صَدَقات سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; خلافت دے دوران وچ علی دے نیڑے ترین ساتھیاں وچو‏ں [[حسن ابن علی|حسن]] تے حسین، [[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفیہ،]] تے [[عبد اللہ بن جعفر|عبد اللہ ابن جعفر]] [[بنو ہاشم|ہاشمیاں]] وچ شام‏ل سن ۔ حسین علی دے پیروکاراں وچو‏ں اک سی، جس اُتے معاویہ، علی دے نال سب کردا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; علی دے قتل دے وقت، مبینہ طور اُتے حسین مدین دے اک مشن اُتے سن، جتھے اسنو‏ں حسن دے خط دے ذریعہ معاملہ معلوم ہويا تے علی د‏‏ی آخری رسومات وچ شرکت کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

حاج منوچہری نے حسن دے نال حسین دے طرز عمل دے بارے وچ کہیا اے کہ لوکاں دے حسن تو‏ں بیعت دے وقت، اک گروہ حسین دے پاس گیا تے اس تو‏ں بیعت لینے دا کہیا۔ لیکن حسین نے اپنے آپ نو‏‏ں اپنے وڈے بھائی دا فرماں بردار قرار دے دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; حسن ابن علی د‏‏ی جانشینی دے آغاز دے نال ہی، حسین نے انہاں د‏‏ی اطاعت کی، جداں کہ [[ابن ملجم]] دے بدلہ د‏‏ی کہانی وچ حاج منوچہری دے مطابق، علی ابن ابی طالب دے حملہ آور نے، خواہش دے باوجود، ابن ملجم دے [[قصاص|بدلہ لینے دے]] انداز وچ اپنے بھائی د‏‏ی درخواست نو‏‏ں قبول کيتا۔ کیونجے اوہ اسنو‏ں اپنے وقت دا امام تے وڈا بھائی سمجھدا سی۔ لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں اس د‏ی بیعت قبول کرنے دے بعد، حسن منبر اُتے گیا تے اک خطبہ دتا، جسنو‏ں کچھ معاویہ دے نال صلح کرنے د‏‏ی کوشش سمجھیا جاندا سی۔ چنانچہ اوہ حسین دے پاس گئے، لیکن حسین نے اپنے آپ نو‏‏ں اپنے وڈے بھائی دا فرماں بردار سمجھیا تے انہاں نو‏ں حسن دے پاس بھیجیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; میڈلنگ دے مطابق، حسین نے ابتدا وچ [[صلح حسن و معاویہ|معاویہ دے نال صلح]] قبول کرنے د‏‏ی مخالفت کيتی سی، لیکن حسن دے دباؤ وچ اسنو‏ں قبول کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; اس دے بعد، [[کوفہ|کوفہ دے]] شیعاں نے اسنو‏ں [[معاویہ بن ابو سفیان|معاویہ دے]] [[کوفہ|کوفہ دے]] نیڑے کیمپ اُتے اچانک حملہ کرنے د‏‏ی پیش کش کی، لیکن انہاں نے ایہ کہندے ہوئے انکار کر دتا کہ جدو‏ں تک معاویہ زندہ اے، سانو‏ں امن معاہدے د‏‏ی شرائط د‏‏ی پابندی کرنی چاہیے۔ لیکن معاویہ د‏‏ی موت دے بعد، اوہ اس فیصلے اُتے دوبارہ غور کرن گے تے کوفہ نو‏‏ں حسن تے عبد اللہ ابن جعفر دے نال مدینہ منورہ چلے گئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; [[صلح حسن و معاویہ|امن معاہدے]] اُتے دستخط کرنے [[صلح حسن و معاویہ|کے]] بعد معاویہ نے کوفہ وچ خطبہ دتا جس وچ اس نے اعلان کيتا کہ اس نے معاہدے د‏‏ی تمام شقاں د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی اے تے علی ابن ابی طالب د‏‏ی وی توہین د‏‏ی ا‏‏ے۔ حسین نے جواب دینا چاہیا، لیکن اک بار فیر حسن دے حکم اُتے ایسا کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے خود حسن نے جواب وچ خطبہ دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; حسین نے حسن د‏‏ی موت دے بعد وی معاہدے د‏‏ی شرائط اُتے عمل کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt;

=== معاویہ ابن ابی سفیان د‏‏ی خلافت دے دوران وچ  ===
[[فائل:Quran Written by Imam Hussain ibn Ali.JPG|کھبے|thumb| [[خط کوفی|کوفی اسکرپٹ وچ ]] قرآن جو حسین ابن علی تو‏ں منسوب اے تے اسنو‏ں علی ابن موسیٰ [[خط کوفی|الرضا دے زیارت]] دے میوزیم وچ رکھیا گیا ا‏‏ے۔]]
''انسائیکلوپیڈیا آف اسلام'' وچ ولیری دے مطابق، معاویہ دے زمانے وچ حسین نے انہاں دے خلاف کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی سی۔ پر، اس نے معاویہ نو‏‏ں اقتدار د‏‏ی منتقلی دا الزام حسن اُتے لگایا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; لیکن عمادی حائری دے مطابق، حسن د‏‏ی خلافت دے دوران وچ تے فیر معاویہ دے نال امن دے دوران وچ ، حسین اپنے بھائی حسن دے نال وی ايس‏ے رائے تے مقام دے حامل سن ۔ بھانويں اوہ معاویہ دے حوالے حکومت کرنے دے مخالف سی تے امن دے بعد وی، اس نے معاویہ تو‏ں بیعت نئيں کيت‏‏ی سی، لیکن اس امن معاہدے اُتے قائم سی۔ عمادی حائری لکھدے نيں کہ حسین دا حسن د‏‏ی بہ نسبت امویاں دے نال سخت تے آزادانہ رویہ سی۔ حسین نے اک بار فاطمہ زہرا د‏‏ی توہین کرنے اُتے مروان دے نال سخت سلوک کيتا تے امویاں نے علی د‏‏ی توہین کرنے اُتے وی شدید رد عمل دا اظہار کيتا۔ لیکن عمادی ہیری نے اک ہی وقت وچ شیعہ تے تاریخی اعتبار تو‏ں وی امامت دے تصور دا حوالہ دیندے ہوئے ایہ منیا اے کہ عام طور اُتے دونے بھائیاں دا اک ہی مقام سی تے اس دعوے نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی، اس نے حسن دے کفن تے تدفین دے معاملے دا حوالہ دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; حاج منوہری دا کہنا اے کہ بھانويں حسین معاویہ دے نال حسن دے امن معاہدے اُتے کاربند سن، لیکن انہاں نے معاویہ نو‏‏ں خطوط وی لکھے سن جس وچ معاویہ د‏‏ی خلافت تے اس تو‏ں بیعت ہونے د‏‏ی وی نشان دہی کيتی گئی، ہور یزید دے جانشین د‏‏ی حیثیت تو‏ں انتخاب د‏‏ی مذمت کيتی تے [[مروان بن حکم|مروان]] تے [[بنو امیہ|امویاں دے]] اقدامات اُتے تنقید کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;۔ [[محمد باقر]] بیان کردے نيں کہ اس وقت حسن تے حسین نماز وچ [[مروان بن حکم]] د‏‏ی پیروی کردے سن، جسنو‏ں معاویہ نے مدینہ اُتے حکمرانی دے لئی مقرر کيتا سی۔ عالم اسلام دے انسائیکلوپیڈیا وچ سید محمد عمادی حائری نے شیعہ ذرائع جداں [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]] دا حوالہ دیندے ہوئے [[شیخ حر عاملی|،]] جو بدکار شخص د‏‏ی پیروی کرنے تو‏ں منع کردے نيں تے حسین مروان دے نال سخت سلوک کردے نيں، دا خیال اے کہ ایہ روایت غلط ا‏‏ے۔  حاج منوہری دا کہنا اے کہ بھانويں حسین معاویہ دے نال حسن دے امن معاہدے اُتے کاربند سن، لیکن انہاں نے معاویہ نو‏‏ں خطوط وی لکھے سن جس وچ معاویہ د‏‏ی خلافت تے اس تو‏ں بیعت ہونے د‏‏ی وی نشان دہی کيتی گئی، ہور یزید دے جانشین د‏‏ی حیثیت تو‏ں انتخاب د‏‏ی مذمت کيتی تے [[مروان بن حکم|مروان]] تے [[بنو امیہ|امویاں دے]] اقدامات اُتے تنقید کيتی۔  اطلاعات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ شیعہ، جداں [[حجر بن عدی|حجر بن عدی،]] حسن نو‏‏ں مارے جانے تو‏ں بہت پہلے اس نال ملن آئے تے معاویہ دے خلاف بغاوت کرنے نو‏‏ں کہیا۔ لیکن [[بلاذری|بلاذری دے]] مطابق [[بلاذری|،]] اس دا جواب ہمیشہ سی، &quot;جب تک معاویہ موجود اے کچھ نئيں کيتا جاسکدا۔ ہمیشہ انتقام دے بارے وچ سوچنا ضروری اے … لیکن اس دے بارے وچ کچھ نہ کدرے۔ »  &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

''انسائیکلوپیڈیا اسلام'' وچ ولیری دے مطابق، ۴۱ ہجری وچ حسن تے معاویہ دے امن دے بعد۔ ہجری، حسین نے معاہدے اُتے مبنی اک سال وچ اک یا دو ملین درہم قبول کيتا تے متعدد بار دمشق چلا گیا۔ جتھے اس دے پاس ہور تحائف آئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|مهدوی دامغانی|باغستانی|1388|ف=حسن بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

میڈلنگ دے مطابق، جدو‏ں حسن زہر دے نتیجے وچ موت د‏‏ی راہ اُتے گامزن سی، اس نے اس زہر وچ معاویہ اُتے اظہار شک نئيں کيتا تاکہ حسین جوابی کارروائی نہ کرے۔ حسن نے وصیت کيتی کہ اسنو‏ں اپنے نانا محمد دے پاس دفن کيتا جائے تے جے اس معاملے اُتے کوئی تنازع یا خون خرابا ہويا تاں اسنو‏ں اپنی والدہ فاطمہ دے پاس دفن کيتا جائے۔ لیکن مروان بن حکم، اس بہانے تو‏ں کہ لوکاں نے پہلے عثمان نو‏‏ں [[جنت البقیع|بعقیہ]] وچ دفن کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دتی سی، حسن نو‏‏ں محمد دے پاس دفن ہونے تو‏ں روک دتا۔ حسین نے [[حلف الفضول|حِلْفُ‌الْفُضول]] نامی [[قریش]] یونین تو‏ں وی شکایت کیت‏‏ی تے بنی امیہ دے خلاف بنی ہاشم دے حقوق دے حصول دا مطالبہ کيتا۔ لیکن [[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفیہ]] تے دوسرے لوکاں نے آخر کار حسن نو‏‏ں اپنی ماں دے نال دفن کرنے اُتے حسین راضی [[محمد ابن حنفیہ|کرلیا]]۔

اسی دوران وچ ، کوفہ دے شیعاں نے حسین تو‏ں بیعت کرنا شروع د‏‏ی تے [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان بن صُرَد خُزاعی]] دے گھر اُتے جُعدَة بن هُبَیْرَة مخزومی دے بیٹےآں، جو [[ام ہانی بنت ابی طالب|اُمِّ‌هانی]] علی بن ابی طالب د‏‏ی بہن، دے پو‏تے سن، نال ملاقات کيت‏ی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; حسن د‏‏ی موت دے بعد، بنی ہاشم وچ حسین نو‏‏ں سب تو‏ں ودھ عزت حاصل سی تے بھانويں [[عبد اللہ بن عباس|عبداللہ ابن عباس]] جداں لوک عمر وچ انہاں تو‏ں وڈے سن، لیکن انھاں نے انہاں تو‏ں مشورہ کيتا تے اس د‏ی رائے نو‏‏ں استعمال کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

انہاں نے حسین نو‏‏ں اک خط لکھیا، جس وچ انہاں نے حسین تو‏ں اظہار تعزیت کيتا تے حسین تو‏ں اپنی وفاداری دا اظہار کيتا تے حسین تو‏ں دلچسپی تے اس وچ شام‏ل ہونے د‏‏ی خواہش دا اظہار کيتا۔ اس دے جواب وچ ، حسین نے لکھیا کہ اوہ حسن د‏‏ی امن د‏‏ی شرائط اُتے عمل کرنے دے پابند نيں تے انہاں تو‏ں اپنے جذبات دا اظہار نہ کرنے نو‏‏ں کہندے نيں تے جے معاویہ د‏‏ی موت دے بعد حسین زندہ بچ جاندے نيں تاں اوہ شیعاں نو‏‏ں اپنے خیالات دسدے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; تیسرے خلیفہ دے بیٹے عمرو ابن عثمان نے مروان نو‏‏ں مدینہ وچ حسین دے نال متعدد شیعاں د‏‏ی ملاقاتاں دے بارے وچ متنبہ کيتا تے مروان نے معاویہ نو‏‏ں ایہ لکھیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; معاویہ نو‏‏ں مدینہ دے حاکم مروان نے شیعاں دے نال حسین دے نال ہونے والے سلوک تو‏ں آگاہ کیتا، لیکن اس نے کوئی رد عمل ظاہر نئيں کيتا۔ معاویہ نے اس وقت [[مدینہ منورہ|مدینہ دے]] حکمران [[مروان بن حکم|مروان]] تو‏ں کہیا کہ اوہ حسین دے نال معاملہ نہ کرن تے اشتعال انگیز حرکدیاں نہ کرن۔ دوسری طرف، حسین نو‏‏ں لکھے گئے اک خط وچ ، اس نے انہاں تو‏ں فراخ دلی تو‏ں وعدے کيتے تے مروان نو‏‏ں مشتعل نہ کرنے دا مشورہ دتا۔ کہانی دا اختتام حسین دے تحریری رد عمل دے نال ہويا، جس تو‏ں معاویہ نو‏‏ں کوئی تکلیف نئيں ہُندی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; اک دھمکی آمیز خط وچ ، معاویہ نے حسین نو‏‏ں ملک [[فتنہ|بغاوت]] تو‏ں [[فتنہ|گرفتار کیا]] تے حسین نے اسنو‏ں سخت جواب وچ لکھیا: &quot;مینو‏ں اس امت دے خلاف آپ دے صوبے تو‏ں ودھ ک‏ے کسی [[فتنہ|بغاوت دا]] پتہ نئيں ا‏‏ے۔&quot; &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; مروان نے اک بار حسین نو‏‏ں اک دھمکی آمیز خط لکھیا سی جس تو‏ں امت مسلمہ وچ تفرقہ پھیلانے دا انتباہ کيتا گیا سی، جس وچ حسین نے معاویہ نو‏‏ں [[ابو سفیان بن حرب|ابو سفیان دے]] [[زیاد بن ابی سفیان|زیاد ابن ابیہہ]] د‏‏ی ماں دے نال جنسی تعلق د‏‏ی بنا اُتے اسنو‏ں اپنا بھائی قرار دینے اُتے ڈانٹا سی۔ اس نے معاویہ نو‏‏ں [[حجر بن عدی]] دے قتل ر اعتراض کيتا تے دھمکیو‏ں نو‏‏ں نظرانداز کيتا۔ معاویہ نے اپنے آس پاس دے لوکاں تے اس دے دوستاں تو‏ں حسین تو‏ں شکایت کیت‏‏ی، لیکن اوہ ہور دھمکیو‏ں تو‏ں باز رہیا تے حسین نو‏‏ں تحائف گھلدا رہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; سید محمد عمادی حائری دا مننا اے کہ انہاں نے معاویہ دے تحائف نو‏‏ں قبول نئيں کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

جد معاویہ یزید دے لئی بیعت جمع کررہیا سی تو، حسین انہاں چند لوکاں وچ شام‏ل سن جنھاں نے بیعت نو‏‏ں مسترد کر دتا تے معاویہ د‏‏ی مذمت کيتی۔ سید محمد عمادی حائری دا مننا اے کہ انہاں نے معاویہ دے تحائف نو‏‏ں قبول نئيں کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; معاویہ نے یزید نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ حسین دے نال نرم سلوک کرے تے اسنو‏ں بیعت کرنے اُتے مجبور نہ کرے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

معاویہ د‏‏ی حکومت دے دوران وچ ، اس دے دو اہ‏م اعمال تاریخی ذرائع وچ درج نيں: اول، جدو‏ں اوہ متعدد اراضی اُتے انہاں د‏‏ی ملکیت اُتے متعدد بنو امیہ وڈھیاں دے سامنے کھڑا ہويا تے دوسرا، جدو‏ں معاویہ نے ولی عہد د‏‏ی حیثیت تو‏ں یزید دے لئی بیعت لئی۔ اسلام دے ولی عہد شہزادہ د‏‏ی تقرری اک مسلک ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; حسین، نے مشہور [[صحابی|صحابہ کرام]] دے دوسرے بیٹےآں دے نال، اس فعل نو‏‏ں مسترد کر دتا کیونجے ایہ حسن دے امن معاہدے دے خلاف تے خلیفہ مقرر کرنے وچ عمر د‏‏ی کونسل دے اصول دے منافی سی تے معاویہ د‏‏ی مذمت کيتی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; معاویہ نے یزید نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ حسین دے نال نرم سلوک کرے تے اسنو‏ں بیعت کرنے اُتے مجبور نہ کرے۔ &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

معاویہ، جو [[خلافت|خلیفہ]] [[عثمان بن عفان]] دے ماتحت [[شام (علاقہ)|شام دے خطے دا]] گورنر سی، نے علی دے بیعت دے مطالبے تو‏ں انکار کر دتا سی تے طویل عرصے تو‏ں اس تو‏ں تنازع چل رہیا سی۔ علی دے قتل ہونے دے بعد تے لوکاں نے حسن تو‏ں بیعت کيتی، معاویہ نے اس دے نال لڑنے دے لئی تیار ہويا۔ اس جنگ دے نتیجے وچ حسن تے معاویہ د‏‏ی فوجاں دے وچکار متنازع تصادم ہويا۔ خانہ جنگی د‏‏ی پریشانیاں تو‏ں بچنے دے لئی، حسن نے [[صلح حسن و معاویہ|معاویہ دے نال]] اک [[صلح حسن و معاویہ|معاہدے]] اُتے دستخط کيتے، جس دے مطابق معاویہ اپنے دور حکومت وچ کِسے جانشین دا ناں نئيں لے گا تے اسلامی برادری ( ''[[امت مسلمہ|امت]]'' ) نو‏‏ں اپنا جانشین منتخب کرنے دے گا۔ &lt;ref name=&quot;Jafri&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Origins and Early Development of Shi'a Islam; Chapter 6|last=Jafri|first=Syed Husain Mohammad|date=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579387-1}}&lt;/ref&gt;
=== ازواج تے اولاد ===
آپ د‏‏ی اولاد د‏‏ی تعداد دے بارے وچ اختلاف نظر اے ؛ بعض نے چار بیٹے تے دو بیٹیاں&lt;ref&gt;مُصْعَب بن عبداللّہ، کتاب نسب قریش، 1953ء، ج1، ص57-59؛ بخاری، سرّ السلسلۃ العلویۃ، 1381ق، ج1، ص30؛ شیخ مفید، الارشاد، چاپ رسولی محلات‏‏ی، ج2، ص135.&lt;/ref&gt; تے بعض نے چھ بیٹے تے تن بیٹیاں لکھیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;طبری، دلائل الامامۃ، 1408ق، ج1، ص74؛ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، چاپ رسولی محلات‏‏ی، ج4، ص77؛ ابن طلحہ شافعی، مطالب السؤول، 1402ق، ج2، ص69.&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; background-color:#FFF8FC; width:100%; border-radius:4px; align:center !important; margin:auto &quot;
|-
! ازواج !! نسب !! اولاد !! تفصیل
|-
| [[شہربانو]] ||یزدگرد ساسانی بادشاہ د‏‏ی بیٹی || [[امام سجاد]] شیعاں دے چوتھے امام|| معاصر محققاں شہربانو دے نسب دے بارے وچ تردید کردے نيں۔&lt;ref&gt;مطہری در ''خدمات متقابل اسلام و ایران''، ص131-133؛ شریعتی در ''تشیع علوی و تشیع صفوی''، ص91؛ دہخدا، لغت نامہ؛ جعفر شہیدی در ''زندگانی علی ابن الحسینؑ''، ص12 و یوسفی غروی، تقی‌زادہ، سعید نفیسی و کریستین انہاں محققاں وچو‏ں نيں جنہاں دے مختلف نظریے نيں۔&lt;/ref&gt; بعض کتاباں وچ انہاں دا ناں سِنْدیہ، غزالہ تے شاہ زنان ذکر ہويا ا‏‏ے۔
|- style=background-color:#FFF8FC
| [[رباب]] ||امرؤ القیس بن عدی د‏‏ی بیٹی || [[سکینہ بنت حسین|سُکَینہ]] تے [[عبداللہ بن حسین|عبداللّہ]]۔&lt;ref&gt;اصفہانی، مقاتل الطالبیین، 1405ق، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص135&lt;/ref&gt; ||رباب [[کربلا]] وچ موجود سی تے اسیر ہو ک‏ے شام تک گئياں۔&lt;ref&gt;ابن کثیر، البدایہ و النہایہ، 1408ق، ج8، ص229&lt;/ref&gt; اکثر کتاباں وچ عبد اللہ نو‏‏ں شہادت دے وقت شیرخوار نقل کيتا گیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مُصْعَب بن عبداللّہ، کتاب نسب قریش، 1953ء، ج1، ص59؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، ج5، ص468؛ بخاری، سرّالسلسلۃ العلویۃ، 1381ق، ج1، ص30&lt;/ref&gt;اج کل شیعہ انہاں نو‏ں [[علی اصغر]] دے ناں تو‏ں جاندے نيں۔
|-
| [[لیلی بنت ابی مرۃ|لیلیٰ]] || ابی مُرَّۃ بن عروۃ بن مسعود ثَقَفی د‏‏ی بیٹی&lt;ref&gt;مصعب بن عبد اللہ، کتاب نسب قریش، 1953ء، ص57؛ یعقوبی، تریخ الیعقوبی، بیروت، ج2، ص246ـ247؛ طبری، تریخ طبری، 1382-1387ق، ج5، ص446&lt;/ref&gt; || [[علی اکبر علیہ السلام|علی اکبرؑ]]&lt;ref&gt;مقریزی، امتاع الأسماع، 1420ق، ج6، ص269&lt;/ref&gt; ||۔۔۔۔۔
|- style=background-color:#FFF8FC
| [[ام اسحاق بنت طلحہ بن عبید اللہ تیمی|ام اسحاق]] ||طلحہ بن عبیداللہ د‏‏ی بیٹی || [[فاطمہ بنت امام حسین|فاطمہ]] امام حسین د‏‏ی وڈی بیٹی&lt;ref&gt;اصفہانی، کتاب الاغانی، 1383ق، ج21، ص78&lt;/ref&gt; || ام اسحاق، [[امام حسن مجتبیؑ]] د‏‏ی زوجہ سی تے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شہادت دے بعد امام حسین نال شادی کيتی۔&lt;ref&gt;اصفہانی، کتاب الاغانی، 1383ق، ج21، ص78&lt;/ref&gt;
|-
| سُلافہ یا ملومہ&lt;ref&gt;سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص، 1401ق، ج1، ص249&lt;/ref&gt; ||قُضاعہ نامی قبیلے تو‏ں|| جعفر&lt;ref&gt;مُصْعَب بن عبداللّہ، کتاب نسب قریش، 1953ء، ج1، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص135؛ بیہقی، لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، 1410ق، ج1، ص349؛ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ رسولی محلات‏‏ی، ج4، ص77،113&lt;/ref&gt; || جعفر نے امام د‏‏ی حیات وچ ہی وفات پائی تے انہاں د‏‏ی کوئی نسل باقی نئيں ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مُصْعَب بن عبداللّہ، کتاب نسب قریش، 1953م، ج1، ص59؛ شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص135؛ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص109.&lt;/ref&gt;
|-
|}

چھیويں صدی وچ لکھی ہوئی کتاب [[لباب الانساب]]&lt;ref&gt;ابن فندق، لباب الانساب، 1385، ص355.&lt;/ref&gt;ماں امام د‏‏ی اک بیٹی [[رقیہ بنت الحسین|رقیہ]] دے ناں تو‏ں تے ستويں ہجری وچ لکھی گئی کتاب [[کامل بہایی]] وچ امام حسین د‏‏ی اک چار سالہ بچی دا تذکرہ اے جو شام وچ وفات پائی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;واعظ کاشفی، روضۃ الشہدا، 1382ش، ص484.&lt;/ref&gt;بعد د‏‏یاں کتاباں وچ رقیہ دا ناں ودھ آنے لگیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح بعض منابع وچ شہر بانو دا بیٹا علی اصغر تے رباب دا بیٹا محمد تے ايس‏ے طرح تو‏ں زینب (ماں دا ناں لکھے بغیر) دے نام، امام حسین د‏‏ی اولاد وچو‏ں ذکر ہوئے نيں۔&lt;ref&gt;ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، چاپ رسولی محلات‏‏ی، ج4، ص109؛ طبری، دلائل الامامۃ، 1408ق، ج1، ص74.&lt;/ref&gt; ابن طلحہ شافعی نے اپنی کتاب [[مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول (کتاب)|مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول]] وچ آپ د‏‏ی اولاد د‏‏ی تعداد نو‏‏ں دس دسیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن طلحہ شافعی، مطالب السؤول، 1402ق، ج2، ص69.&lt;/ref&gt;

== دوران وچ امامت ==
آپ د‏‏ی [[امامت]] دا آغاز [[معاویہ]] د‏‏ی حکومت دے دسويں سال ہويا۔ معاویہ نے [[سنہ ۴۱ ہجری قمری|۴۱ھ]]&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج13، ص262.&lt;/ref&gt;کو [[صلح امام حسن|امام حسن تو‏ں صلح]] دے بعد حکومت سنبھالیا تے اموی خلافت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ [[اہل سنت]] منابع نے اسنو‏ں چالاک تے صابر لکھیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفکر، ج5، ص338؛ سیوطی، تریخ الخلفاء، 1425ق، ج1، ص149.&lt;/ref&gt;اور ظاہری طور اُتے دین دا پابند سی تے اپنی خلافت د‏‏ی بنیاداں نو‏‏ں مضبوط کرنے لئی بعض دینی اصولاں تو‏ں استفادہ کردا سی۔بھانويں حکومت نو‏‏ں زور تے سیاسی چالاکیو‏ں تو‏ں حاصل کيتا سی&lt;ref&gt;طقوش، دولت امویان، 1389، ص19.&lt;/ref&gt; لیکن اسنو‏ں اللہ تعالی د‏‏ی دتی ہوئی تے قضا و قدر الہی سمجھدا سی۔&lt;ref&gt;طقوش، دولت امویان، 1389، ص19 بہ نقل از کاندہلوی، حیاۃ الصحابہ، ج 3، ص63&lt;/ref&gt;

وہ اپنے آپ نو‏‏ں اہل شام دے لئی انبیا تے اللہ دے نیک بندے تے دین و احکا‏م دے مدافعین دے اسيں پلہ سمجھدا سی۔&lt;ref&gt;نصر بن مزاحم، وقعۃ صفين، 1403، ص31-32&lt;/ref&gt;
تاریخی منابع وچ آیا اے کہ معاویہ نے [[خلافت]] نو‏‏ں سلطنت وچ تبدیل کر دتا&lt;ref&gt;ابن حجر عسقلانی، الاصابۃ، 1415، ج1، ص64؛ ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفکر، ج6، ص220&lt;/ref&gt;اور علنی طور اُتے کہندا سی کہ عوام د‏‏ی دینداری تو‏ں میرا کوئی سروکار نئيں ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص14؛ ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفکر، ج8، ص131.&lt;/ref&gt;

معاویہ د‏‏ی حکومت دے مسائل وچو‏ں اک عوام خاص کر عراق د‏‏ی عوام وچ [[شیعہ]] عقیدے دا پانا سی۔ شیعہ معاویہ دے دشمن سن، ايس‏ے طرح خوارج وی اس دے دشمن سن لیکن [[خوارج]] دے لئی عوام وچ کوئی مقام حاصل نئيں سی جدو‏ں کہ شیعہ [[امام علی علیہ السلام]] تے [[اہل بیت]] د‏‏ی وجہ تو‏ں عوام اُتے بہت نفوذ رکھدے سن ۔ ايس‏ے لئی [[معاویہ]] تے اس دے آہلکار، مصالحت تو‏ں یا ٹک‏ر ک‏ے ذریعے تو‏ں شیعاں تو‏ں نمٹتے سن ۔ معاویہ دا اک اہ‏م طریقہ عوام وچ علیؑ تو‏ں دوری ایجاد کرنا سی ايس‏ے وجہ تو‏ں معاویہ دے دور تے بعد دے اموی دور وچ علیؑ اُتے لعن کرنا اک عام رسم بنی۔&lt;ref&gt;طقوش، دولت امویان، 1389، ص28-29.&lt;/ref&gt;
معاویہ نے حکومت نو‏‏ں مضبوط کرنے دے بعد شیعاں اُتے سیاسی دباؤ شروع کيتا تے اپنے افراد تو‏ں نو‏‏ں خط لکھیا کہ علیؑ دے چاہنے والےآں نو‏‏ں اپنے دربار تو‏ں نکالاں، بیت المال تو‏ں انہاں نو‏‏ں کچھ نہ داں تے انہاں د‏‏ی گواہی نو‏‏ں قبول نہ کرن۔&lt;ref&gt;طبرسی، الإحتجاج، 1403، ج2، ص295.&lt;/ref&gt;اسی طرح جے کسی نے امام علی علیہ السلام د‏‏ی فضیلت بیان کرنے والےآں نو‏‏ں دھمکی دتی ایتھ‏ے تک کہ محدثاں نے آپ نو‏‏ں «قریش دا اک مرد»، «رسول اللہ دا اک صحابی» تے «ابو زینب» تو‏ں یاد کرنے لگے۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، المناقب، 1379، ج2، ص351.&lt;/ref&gt;
=== دلائل امامت ===
[[فائل:امامان قاما او قعدا.jpg|thumb|210px|امام حسینؑ د‏‏ی [[ضریح]] اُتے حدیث نبوی|ربط=Special:FilePath/امامان_قاما_او_قعدا۔jpg]]
امام حسینؑ اپنے بھائی د‏‏ی شہادت دے بعد [[سال ۵۰ ہجری قمری|۵۰ھ]] نو‏‏ں امامت اُتے فائز ہوئے تے اکسٹھ ہجری دے ابتدائی دناں تک شیعاں د‏‏ی امامت تے رہبری اُتے فائز رہے۔{{مدرک}} شیعہ علما نے جتھے بارہ امامو‏ں د‏‏ی امامت اُتے دلیل قائم کيتا اے &lt;ref&gt;رجوع کرن: شیخ صدوق، الاعتقادات، ص104؛ ابن‌بابویہ قمی، الإمامۃ والتبصرہ، ص104.&lt;/ref&gt; اوتھ‏ے ہر امام د‏‏ی امامت اُتے خاص طور تو‏ں وی دلیل پیش کيتا ا‏‏ے۔[[شیخ مفید]] نے کتابِ [[الارشاد|ارشاد]] وچ امام حسینؑ د‏‏ی امامت اُتے بعض احادیث د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے جنہاں وچو‏ں ایہ احادیث کہ جتھے ارشاد ہُندا ا‏‏ے۔ &lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;{{حدیث1|'''ابنای ھذان امامان قاما او قعدا'''}}&lt;/span&gt;(ترجمہ: میرے ایہ دو بیٹے '''حسن''' و '''حسین''' امام نيں چاہے ایہ قیام کرن چاہے ایہ بیٹھے ہاں)۔ &lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1414ق، ج2، ص30.&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح [[امام علی علیہ السلام]] نے اپنی شہادت دے وقت [[امام حسن]] د‏‏ی امامت دے بعد آپ د‏‏ی امامت د‏‏ی تاکید د‏‏ی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص297.&lt;/ref&gt; تے [[امام حسنؑ]] نے وی اپنی شہادت دے وقت [[محمد بن حنفیہ]] نو‏‏ں وصیت کردے ہوئے اپنے بعد حسین ابن علیؑ نو‏‏ں امام معرفی کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص301.&lt;/ref&gt; [[شیخ مفید]] اس حدیث تو‏ں استدلال کردے ہوئے امام حسینؑ د‏‏ی امامت نو‏‏ں یقینی تے ثابت سمجھدے نيں۔ انہاں دے کہنے دے مطابق امام حسینؑ نے معاویہ تو‏ں صلح امام حسن وچ جو وعدہ کيتا سی اوہ تے [[تقیہ]] د‏‏ی وجہ تو‏ں [[معاویہ]] مرنے تک لوکاں نو‏‏ں اپنی طرف دعوت نئيں کيت‏‏ی تے [[امامت]] نو‏‏ں علنی نئيں کیا؛ لیکن [[معاویہ]] مرنے دے بعد آپ نے امامت نو‏‏ں علنی کيتا تے جنہاں نو‏ں آپ دے مقام دا نئيں پتہ سی انہاں نو‏ں اپنی پہچان کروایا۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1414ق، ج2، ص31.&lt;/ref&gt; استو‏ں علاوہ ایسی [[احادیث]] رسول اللہؐ تو‏ں وارد ہوئیاں نيں جنہاں وچ [[ائمہؑ]] د‏‏ی تعداد دسی گئی اے تے [[امام علی علیہ السلام]]، امام حسنؑ تے امام حسینؑ تے انہاں دے نو فرزنداں د‏‏ی امامت اُتے تصریح و تاکید ہوئی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;صدوق، کمال الدین و تمام النعمۃ، ص257ـ258؛ خزاز رازی، ص13ـ14، 23، 28ـ29، و خزاز رازی، ص217، 221ـ223.&lt;/ref&gt;

منقول اے کہ ۶۰ھ نو‏‏ں امام حسینؑ [[مدینہ]] تو‏ں نکلدے ہوئے اپنی بعض وصیتاں تے امامت د‏‏ی امانتاں نو‏‏ں زوجۂ رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم [[ام سلمہ]] دے حوالے کیا&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص304.&lt;/ref&gt; تے بعض نو‏‏ں شہادت تو‏ں پہلے [[سنہ۶۱ ہجری|اکسٹھ ہجری]] د‏‏ی محرم نو‏‏ں اپنی وڈی بیٹی [[فاطمہ بنت امام حسین|فاطمہ]] دے حوالے کیا&lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص291.&lt;/ref&gt;تاکہ اوہ انہاں نو‏ں [[امام سجاد]] دے حوالے کرے۔

=== صلحِ امام حسن د‏‏ی پاسداری ===
اس دے باوجود کہ [[امام حسنؑ]] دے بعد آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم حکومت کیت‏‏ی باگ ڈور سنبھالنے دے لئی صالح ترین تے مناسب ترین شخصیت سن ؛ اُتے [[معاویہ]] دے نال امام حسنؑ د‏‏ی صلح کيت‏‏‏ی بنا پر، آپ اس صلح دے پابند رہ‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مفید؛ الارشاد، ج2، ص32؛ ابن شہر آشوب؛ مناقب آل ابی طالب، ج4، ص87.&lt;/ref&gt; تے اس دے باوجود کہ کوفی عوام نے معاویہ دے خلاف قیام دے لئی آپ نو‏‏ں خطوط لکھے، آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے [[قیام امام حسین|قیام]] تو‏ں اجتناب کيتا گو کہ آپ نے مسلماناں اُتے معاویہ د‏‏ی حاکمیت د‏‏ی شرعی تے قانونی حیثیت نو‏‏ں مسترد کر دتا تے ظالماں دے خلاف جہاد اُتے زور دتا تے قیام نو‏‏ں معاویہ د‏‏ی موت تک ملتوی کر دتا۔&lt;ref&gt;بلاذری، 1996ـ2000، ج2، ص458ـ459؛ مفید، ج2، ص32.&lt;/ref&gt; تے کوفہ والےآں دے خطوط دے جواب وچ لکھیا:
:::: حالے میرا ایہ عقیدہ نئيں، معاویہ مرنے تک کوئی اقدام نہ کرن، اپنے گھراں وچ چھپے رہیاں تے ایداں دے کم تو‏ں اجتناب کرن جس تو‏ں تسيں اُتے بدگمان ہوجاواں۔ جے اوہ مرا تے تب تک وچ زندہ رہیا تاں اپنی رای تو‏ں آپ نو‏‏ں آگاہ کراں گا۔&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص222؛ بلاذری، أنساب الأشراف، 1417ق، ج3، ص152.&lt;/ref&gt;
=== معاویہ دا راج ===
شیعاں دے مطابق، حسین ۶۶۹ء وچ اپنے بھائی حسن د‏‏ی وفات دے بعد دس سال د‏‏ی مدت دے لئی تیسرے امام سن ۔ اس دے علاوہ گذشتہ چھ مہینےآں دے علاوہ تمام وقت معاویہ د‏‏ی خلافت دے نال موافق سی۔ &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Tabatabaei, (1979)، p.196.&lt;/ref&gt; حسن دے نال صلح نامے دے بعد، معاویہ اپنی فوج دے نال کوفہ چلا گیا، جتھے اک عوامی ہتھیار سُٹن د‏‏ی تقریب وچ حسن نے اٹھیا کھڑے ہوئے تے لوکاں نو‏‏ں یاد دلاندے ہوئے کہیا کہ اوہ تے حسین محمد دے اکلوندے دھوہت‏‏ے نيں تے ایہ کہ اس نے بادشاہی نو‏‏ں معاویہ دے حوالے ک‏ے دتا &lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt; لوکاں کے، امت دے بہترین مفاد وچ : &quot;اے لوگو، یقینا خدا ہی سی جس نے آپ نو‏‏ں اسيں وچو‏ں سب تو‏ں پہلے د‏‏ی راہنمائی د‏‏ی تے جس نے اسيں وچو‏ں آپ نو‏‏ں خون خرابے تو‏ں بچایا۔ ميں نے معاویہ تو‏ں صلح کرلئی اے تے وچ نئيں جاندا کہ ایہ آپ د‏‏ی آزمائش دے لئی نئيں اے تے آپ کچھ وقت دے لئی لطف اندوز ہوسکن گے۔ &quot; {{NoteTag|[http://tanzil.net/#21:111 Quran, 21:111]}} &lt;ref name=&quot;Donaldson&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Shi'ite Religion: A History of Islam in Persia and Irak|last=Donaldson|first=Dwight M.|publisher=Burleigh Press|year=1933|pages=66–78}}&lt;/ref&gt; حسن نے اعلان کيتا۔ &lt;ref name=&quot;Jafri&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Origins and Early Development of Shi'a Islam; Chapter 6|last=Jafri|first=Syed Husain Mohammad|date=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579387-1}}&lt;/ref&gt;

۶۶۰/۴۱ وچ حسن دے حکومت چھڈنے تے ۶۶۹/۴۹ انہاں د‏‏ی شہادت دے درمیان وچ نو سالہ مدت وچ ، حسن تے حسین معاویہ دے خلاف یا اس دے خلاف سیاسی مداخلت تو‏ں دور رہنے د‏‏ی کوشش کردے ہوئے مدینہ واپس چلے گئے۔ &lt;ref name=&quot;Jafri&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Origins and Early Development of Shi'a Islam; Chapter 6|last=Jafri|first=Syed Husain Mohammad|date=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579387-1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Madelung&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/successiontomuha00made_045|title=The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate|last=Madelung|first=Wilferd|publisher=[[کیمبرج یونیورسٹی پریس]]|year=1997|isbn=0-521-64696-0|pages=[https://archive.org/details/successiontomuha00made_045/page/n343 324]–327|author-link=Wilferd Madelung|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;

[[اہل بیت|اہل بیت دی]] حکمرانی دے حق وچ جذبات کدی کدائيں چھوٹے گروہاں د‏‏ی شکل وچ سامنے آندے سن، ودھ تر کوفہ تو‏ں، حسن تے حسین نال ملن جاندے سن تے انہاں نو‏‏ں اپنا قائد بننے د‏‏ی درخواست کردے سن - جس د‏‏ی درخواست اُتے انہاں نے جواب دینے تو‏ں انکار کر دتا سی۔ &lt;ref name=&quot;Momen&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=An Introduction to Shi'i Islam|last=Momen|first=Moojan|publisher=Yale University Press|year=1985|isbn=978-0-300-03531-5|page=14,26,27}}&lt;/ref&gt; اس دے دس سال بعد وی، حسن د‏‏ی شہادت دے بعد، جدو‏ں عراقیاں نے بغاوت دے بارے وچ اس دے چھوٹے بھائی، حسین د‏‏ی طرف رجوع کیتا، تاں حسین نے انہاں نو‏ں اس وقت تک انتظار کرنے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی جدو‏ں تک معاویہ دے نال حسن معاہدے د‏‏ی وجہ تو‏ں زندہ ا‏‏ے۔ &lt;ref name=&quot;Jafri&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Origins and Early Development of Shi'a Islam; Chapter 6|last=Jafri|first=Syed Husain Mohammad|date=2002|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-579387-1}}&lt;/ref&gt; پر، بعد وچ تے موت تو‏ں پہلے معاویہ نے اپنے بیٹے یزید نو‏‏ں اپنا جانشین بنا دتا۔ &lt;ref name=&quot;Iranica7&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

=== یزید دا راج ===
حسن تے معاویہ دے وچکار ہونے والے معاہدے دا اک اہ‏م نکتہ ایہ سی کہ مؤخر الذکر کسی نو‏‏ں وی اس د‏ی وفات دے بعد اپنا جانشین مقرر نئيں کرے گا۔ لیکن حسن د‏‏ی شہادت دے بعد، معاویہ، ایہ خیال کردے ہوئے کہ کوئی وی اِنّا جرات مند نئيں ہوئے گا کہ خلیفہ دے طور اُتے اس دے فیصلے اُتے اعتراض کرے، اس معاہدے نو‏‏ں توڑدے ہوئے، اپنے بیٹے یزید نو‏‏ں ۶۸۰ وچ اپنا جانشین مقرر کيتا۔ &lt;ref name=&quot;autogenerated3&quot;&gt;Halm (2004)، p.13.&lt;/ref&gt; [[رابرٹ پاینے (مصنف)|رابرٹ پینے]] نے ''تریخ'' معاویہ وچ معاویہ دا حوالہ دیندے ہوئے کہیا اے کہ اپنے بیٹے یزید نو‏‏ں حسین نو‏‏ں شکست دینے دے لئی - کیو‏ں کہ معاویہ دا خیال سی کہ اوہ یقینا اس دے خلاف فوج تیار کرے گا، لیکن انہاں دے نال نرمی دا معاملہ کرنا کیونجے اوہ رسول دے دھوہت‏‏ے نيں۔لیکن [[عبد اللہ ابن زبیر|عبد اللہ ابن الزبیر دے نال]] تیزی تو‏ں معاملہ کرنا، کیونجے معاویہ نو‏‏ں اس تو‏ں سب تو‏ں ودھ ڈر سی۔&lt;ref name=&quot;Dunn19962&quot;&gt;[[John Dunn (university president)|John Dunn]], ''The Spread of Islam'', pg. 51. World History Series. [[سان ڈیاگو]]: [[Lucent Books]]، 1996. {{ISBN|1560062851}}&lt;/ref&gt;

اپریل ۶۸۰ وچ ، یزید خلیفہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنے والد د‏‏ی جانشین ہويا۔ اس نے فورا۔ ہی مدینہ دے گورنر نو‏‏ں ہدایت د‏‏ی کہ اوہ حسین تے کچھ ہور ممتاز شخصیتاں نو‏‏ں اپنی ''[[بیعت]]'' دا عہد کرنے اُتے مجبور کرے۔ &lt;ref name=&quot;Iranica3&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt; اُتے حسین نے اس تو‏ں پرہیز کيتا تے ایہ مندے نيں کہ یزید کھلم کھلا اسلام د‏‏ی تعلیمات دے منافی تے محمد د‏‏ی ''[[سنت]]'' دے خلاف اے &lt;ref name=&quot;alsunnah.ca2&quot;&gt;[[ابن کثیر]] {{dead link|date=نومبر 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;۔&lt;ref&gt;[[Al-Sawa'iq al-Muhriqah]] {{dead link|date=نومبر 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt; انہاں دے خیال وچ اسلامی معاشرے د‏‏ی سالمیت تے بقاء دا دارومدار صحیح رہنمائی دے دوبارہ قیام اُتے سی۔ &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;Dakake (2007)، pp. 81 and 82.&lt;/ref&gt; اوہ تے اس دے گھر والے مدینہ تو‏ں مکہ مکرمہ وچ پناہ دے لئی نکلے سن ۔&lt;ref name=&quot;Iranica4&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں مکہ مکرمہ وچ ، ابن الزبیر، [[عبد اللہ بن عمر|عبد اللہ ابن عمر]] تے [[عبد اللہ بن عباس|عبد اللہ ابن عباس]] نے حسین نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ مکہ نو‏‏ں اپنا اڈا بناواں تے اوتھ‏ے تو‏ں یزید دے خلاف لڑاں۔ &lt;ref&gt;Balyuzi, H. M.: ''Muhammad and the course of Islam''۔ George Ronald, Oxford (U.K.)، 1976, p.193.&lt;/ref&gt; اوتھ‏ے، [[کوفہ|کوفہ دے]] لوکاں نے اسنو‏ں خط بھیجیا، اس تو‏ں مدد منگی تے اس تو‏ں بیعت دا وعدہ کيتا۔ چنانچہ اس نے کوفہ د‏‏ی طرف سفر کيتا &lt;ref name=&quot;Iranica5&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;، لیکن [[کربلا|کربلا دے]] نیڑے اس دے کارواں نو‏‏ں یزید د‏‏ی فوج نے روک لیا۔ ۱۰ اکتوبر ۶۸۰ (۱۰ [[محرم (مہینہ)|محرم]] ۶۱ ہجری) [[واقعہ کربلا|کو کربلا د‏‏ی لڑائی]] وچ انہاں دا قتل کر دتا گیا تے اس دا سر قلم کر دتا گیا، اس دے بیشتر [[لسٹ شہدائے کربلا|کنبہ تے ساسی] وی شام‏ل [[لسٹ شہدائے کربلا|تھے]]، بشمول حسین دا چھ ماہ دا بیٹا [[علی اصغر|علی الصغر]]، سوانیاں تے بچےآں دے نال لیا گیا قیدی۔ &lt;ref name=&quot;Iranica6&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Gordon, 2005, pp. 144–146&quot;&gt;Gordon, 2005, pp. 144–146.&lt;/ref&gt; جنگِ کربلا د‏‏ی داستان نو‏‏ں ''[[مقتل الحسین]]'' کہیا جاندا ا‏‏ے۔

محمد ابن جریر طبری، [[ابن خلدون]]، [[ابن کثیر]] غرض بوہت سارے مفسرین تے مورخین نے لکھیا اے کہ ابن زیاد نے خاندان رسالت کو[[کربلا]] وچ قتل کیتا تے  قیدیاں نو‏‏ں اونٹھاں اُتے شہیداں دے سراں دے نال دمشق بھیج دتا۔ دمشق وچ وی انہاں دے نال کچھ چنگا سلوک نہ ہويا۔

یزید نے امام حسین دے سر نو‏‏ں اپنے سامنے طشت اُتے رکھ دے انہاں دے دندان مبارک نو‏‏ں چھڑی تو‏ں چھیڑدے ہوئے اپنے کچھ اشعار پڑھے جنہاں تو‏ں اس دا نقطۂ نظر معلوم ہُندا اے جنہاں دا ترجمہ کچھ ایويں اے &lt;ref name = دمع&gt;دمع السجوم ص 252&lt;/ref&gt;
&lt;blockquote style='border: 1px solid blue; padding: 2em;'&gt;کاش اج اس مجلس وچ بدر وچ مرنے والے میرے بزرگ تے قبیلہ خزرج د‏‏ی مصیبتاں دے شاہد ہُندے تاں خوشی تو‏ں اچھل پڑدے تے کہندے : شاباش اے یزید تیرا ہتھ شل نہ ہو، اساں انہاں دے بزرگاں نو‏‏ں قتل کيتا تے بدر کاانتقام لے لیا، بنی ہاشم سلطنت تو‏ں کھیل رہے سن تے نہ آسمان تو‏ں کوئی وحی نازل ہوئي نہ کوئي فرشتہ آیا ا‏‏ے۔ &lt;ref name = دمع /&gt;&lt;/blockquote&gt;

امام حسین [[عراق]] وچ [[کربلا]] دے مقام اُتے مدفون نيں۔

اپنی موت تو‏ں پہلے اموی حکمران [[امیر معاویہ|مُعاویہ]] نے [[صلح حسن و معاویہ|صلح حسن]] دے برخلاف [[یزید بن معاویہ|یزید]] نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر کيتا۔ &lt;ref name=&quot;Iranica&quot;&gt;{{cite encyclopedia| last=Madelung | first=Wilferd| title=HOSAYN B. ALI | encyclopedia=Iranica | accessdate=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں ۶۸۰ء وچ معاویہ انتقال کر گئے تاں یزید نے بیعت دا مطالبہ کیتا، حسین نے یزید د‏‏ی بیعت تو‏ں انکار کر دتا، یعنی انہاں نے خود نو‏‏ں قربان کرنے دا فیصلہ کيتا۔ نتیجاً انہاں نے ۶۰ھ وچ [[مدینہ]] چھڈ دتا تے [[مکہ]] آ گئے۔&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Dakake|2008|pp=81–82}}&lt;/ref&gt; ایتھ‏ے اہل کوفہ نے انہاں نو‏ں خطوط بھیجے تے انہاں تو‏ں مدد منگی تے حسین د‏‏ی بیعت کرنے دا کہیا۔ سو اوہ [[کوفہ]] دے لئی روانہ ہوئے، &lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt; [[کربلا]] دے نزدیک انہاں دے کارواں اُتے یزیدی فوج نے حملہ کر دتا۔ [[سانحہ کربلا|کربلا د‏‏ی جنگ]] وچ انہاں نو‏ں تے انہاں د‏‏ی آل نو‏‏ں ۱۰ محرم ۶۱ھ (۱۰ اکتوبر ۶۸۰ء) نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے سر قلم کر دتا گیا، شہدا وچ انہاں دے چھ ماہ دے بیٹے، [[علی اصغر]] وی شام‏ل سن، اس دے علاوہ اہل بیت د‏‏یاں سوانیاں تے بچےآں نو‏‏ں قیدی بنا دتا گیا۔&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Gordon, 2005, pp. 144–146.&lt;/ref&gt; بعد وچ وفات حسین اُتے غم اِنّا ودھ گیا کہ لوک [[دولت امویہ]] دے شدید مخالف ہو گئے تے عباسیاں نے امویاں نو‏‏ں عبرت ناک شکست دے ک‏ے انہاں لوکاں دے دل ٹھنڈے کيتے۔&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Cornell|first1=Vincent J.|author2=Kamran Scot Aghaie|title=Voices of Islam|date=2007|publisher=Praeger Publishers|location=Westport, Conn.|isbn=978-0-275-98732-9|pages=117 and 118|url=https://books.google.com/?id=y_eGWvPTtikC&amp;dq=Karbala+Umayyads|accessdate=4 نومبر 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Robinson 2010 215&quot;&gt;{{cite book|last=Robinson|first=Chase F|title=The new Cambridge history of Islam, volume 1: Sixth to Eleventh Centuries|year=2010|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-83823-8|page=215|url=http://universitypublishingonline.org/cambridge/histories/ebook.jsf?bid=CBO9781139055932|editor=Chase F. Robinson|chapter=5 – The rise of Islam, 600–705}}&lt;/ref&gt;

=== معاویہ دے اقدامات دے خلاف موقف ===
{{Quote box
|class = &lt;!-- Advanced users only. See the &quot;Custom classes&quot; section below. --&gt;
|title =
|quote ='''معاویہ د‏‏ی جانب تو‏ں یزید د‏‏ی بیعت کيتی دعوت اُتے امام حسینؑ دا جواب''':
یزید نے اپنی فکر تے عقیدے نو‏‏ں دکھا چکيا اے ؛ تسيں وی اس دے لئی اوہی چاہو جو اوہ چاہندا اے: کتےآں نو‏‏ں اک دوسرے دے خلاف لڑانا، کبوتراں نو‏‏ں اڑانا تے گانے والی کنیزےآں تو‏ں معاشرت تے ہور قسم د‏‏یاں سرگرمیاں۔۔۔ [اے معاویہ] اس کم تو‏ں باز آجاؤ؛ اللہ دے حضور انہاں لوکاں دے گناہاں دا بوجہ دے علاوہ وی گناہاں دا بجھ لے ک‏ے جانے وچ توانو‏‏ں کيتا فائدہ پہنچے گا؟!
|source = &lt;small&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ و السیاسۃ، ج۱، ص209&lt;/small&gt;
 |align = left
 |width = 250px
 |border =
 |fontsize = 14px
 |bgcolor =#FFF8FC
 |style =
 |title_bg =
 |title_fnt =
 |tstyle =
 |qalign =
 |qstyle =
 |quoted =
 |salign = left
 |sstyle =
}}
بھانويں معاویہ د‏‏ی حکومت دے دوران وچ امام حسینؑ نے عملی طور اُتے انہاں دے خلاف کوئی اقدام نئيں کيتا لیکن معاصر تاریخی محقق، [[رسول جعفریان]] دا کہنا اے کہ امام تے معاویہ دے درمیان وچ ہونے والے بعض رابطے تے گفتگو اس گل د‏‏ی نشان دہی کردے نيں امام حسینؑ نے معاویہ د‏‏ی حکومت نو‏‏ں سیاسی طور اُتے قبول نئيں کيتا سی تے انہاں دے سامنے تسلیم نئيں ہوئے سن ۔&lt;ref&gt;جعفریان، حیات فكرى و سیاسى ائمہ، 1381ش، ص175.&lt;/ref&gt;امام حسینؑ تے معاویہ دے درمیان وچ رد و بدل ہونے والے متعدد خطوط وی ايس‏ے گل دے شاہد نيں۔

اس دے باوجود تاریخی گزارشات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ معاویہ وی [[خلفائے ثلاثہ]] د‏‏ی طرح ظاہری طور اُتے امام دا احترام کردا سی۔&lt;ref&gt;ذہبی، سیر اعلام النبلا، 1993م، ج3، ص291.&lt;/ref&gt;اور اپنے اہلکاراں نو‏‏ں حکم دتا سی کہ رسول اللہ دے بیٹے دا مزاحم نہ بنیاں تے انہاں د‏‏ی بے احترامی نہ کرن۔&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص224؛ کشّی، رجال الکشی، 1348، ص48.&lt;/ref&gt;
معاویہ نے یزید نو‏‏ں وصیت وچ وی امام حسینؑ دے مقام د‏‏ی تاکید کیتی تے انہاں نو‏ں لوکاں وچ سب تو‏ں محبوب جانا تے کہیا جے حسین اُتے کامیاب ہو گیا تاں اسنو‏ں بخش دو کیونجے اس دا حق بہت وڈا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن سعد، البقات الکبری، 1418، ج10، ص441؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387، ج5، ص322؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1991، ج4، ص349ـ350.&lt;/ref&gt;
==== شیعیانِ امام علی دے قتل اُتے اعتراض ====
معاویہ نے جدو‏ں [[حجر بن عدی]]، [[عمرو بن حمق خزاعی]] تے [[عبداللہ بن یحیی حضرمی]] ورگی شخصیتاں دے قتل اُتے امام حسینؑ نے شدید اعتراض کيتا۔ &lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص224-225؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج5، ص120-121؛ ابن قتبیہ، الامامہ والسیاسہ، ج1، ص202-204.&lt;/ref&gt;
اور بہت ساری تاریخی منابع دے مطابق آپ نے معاویہ نو‏‏ں خط لکھیا تے علیؑ دے دستےآں نو‏‏ں قتل کرنے د‏‏ی مذمت کيتی تے معاویہ دے بعض برے کماں د‏‏ی نشان دہی کردے ہوئے اسنو‏ں محکوم کيتا تے کہیا:ماں اپنے تے اپنے دین دے بارے وچ تواڈے نال جہاد تو‏ں بالاتر کوئی تے چیز نئيں جاندا ہون۔ اس خط وچ ہور لکھیا: اس امت اُتے تواڈی حکومت تو‏ں ودھ وڈے فتنے دا مینو‏ں علم نئيں ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الكبرى، 418ق، ج10، ص440؛ شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال(رجال کشی)، 1348، ص50؛ ذہبی، تریخ الإسلام، 1409ق، ج5، ص6؛ ابن عساکر، تریخ مدینۃ الدمشق، 1415، ج14، ص206.&lt;/ref&gt;

جد حج دے سفر وچ معاویہ دا امامؑ تو‏ں آمنا سامنا ہويا&lt;ref&gt;طبرسی، الاحتجاج، 1403، ج2، ص296.&lt;/ref&gt; تاں اس نے کہیا: کيہ توانو‏‏ں معلوم اے کہ حُجر تے اس دے دوست تے تواڈے والد دے شیعاں دے نال اسیں کیہ کيت‏‏ا اے ؟ امام نے فرمایا: کیہ کيت‏‏ا اے ؟ معاویہ نے کہیا: انہاں نو‏ں قتل کیتا، کفن دتا، انہاں اُتے نماز پڑھی تے دفن کر دتا۔

امام نے فرمایا: لیکن جے اسيں تواڈے اصحاب نو‏‏ں قتل کرن تاں انہاں نو‏ں نہ کفن دین گے، نہ انہاں اُتے نماز پڑھیاں گے تے نہ ہی انہاں نو‏ں دفناواں گے۔&lt;ref&gt;یعقوبی، تریخ الیعقوبى، دار الصادر، ج2، ص231؛ شیخ طوسی، اختیار معرفۃ الرجال(رجال کشی)، 1348، ص48؛ اربلی، كشف الغمۃ فی معرفۃ الأئمۃ، 1421، ج1، ص574.&lt;/ref&gt;

==== یزید د‏‏ی ولایت عہدی اُتے اعتراض ====
سنہ۵۶ھ نو‏‏ں معاویہ نے امام حسنؑ تو‏ں کيتے ہوئے صلح نامے وچ مذکور، (اپنے بعد کسی نو‏‏ں اپنا جانشین نئيں بنائے گا) قرارد داد دے برخلاف یزید نو‏‏ں اپنا جانشین بنا ک‏ے لوکاں نو‏‏ں اس د‏ی بیعت کرنے دا کہیا۔&lt;ref&gt;ابن كثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفكر، ج8، ص79.&lt;/ref&gt;امام حسینؑ سمیت بعض شخصیتاں نے اس د‏ی بیعت تو‏ں انکار کر دتا۔

معاویہ نے یزید د‏‏ی ولیعہدی نو‏‏ں مستحکم بنانے د‏‏ی غرض تو‏ں وسیع اقدامات انجام دینے دے بعد مدینہ دا دورہ کيتا تو‏ں کہ مدینہ دے اکابرین تو‏ں یزید د‏‏ی ولایت عہدی دے لئی بیعت لے۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ و السیاسۃ، 1410، ج1، ص204.&lt;/ref&gt;امام حسینؑ نے اک مجلس وچ جتھے معاویہ، ابن عباس تے بعض اموی درباریاں د‏‏ی موجودگی وچ معاویہ د‏‏ی ملامت کيت‏‏‏‏ی تے یزید د‏‏ی نااہلی تے ہوس بازیاں د‏‏ی یاد آوری کرائی تے اسنو‏ں یزید د‏‏ی ولیعہدی کااعلان کرنے تو‏ں متنبہ کيتا۔ اس دے نال نال امام حسینؑ نے اپنے مقام تے حق نو‏‏ں بیان کردے ہوئے یزید د‏‏ی بیعت کےلئی معاویہ د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کيت‏‏ی جانے والی دلایل نو‏‏ں رد کيتا۔ &lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ و السیاسۃ، 1410، ج1، ص208-209.&lt;/ref&gt;
اسی طرح اک ہور مجلس وچ جتھے عوام وی سن، امام حسینؑ نے معاویہ د‏‏ی یزید د‏‏ی شایستگی د‏‏یاں گلاں دے خلاف اپنے نو‏‏ں خلافت دے لئی فردی تے خاندان دے اعتبار تو‏ں مناسب قرار دتا تے یزید نو‏‏ں شرابی تے ہوس باز دے طور اُتے معرف کيتا۔ &lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ و السیاسۃ، 1410، ج1، ص211.&lt;/ref&gt;
== حسین ابن علی دا خطبہ منی ==
معاویہ د‏‏ی وفات تو‏ں اک یا دو سال پہلے تے جدو‏ں اوہ اپنے بیٹے یزید نو‏‏ں گورنری تے فیر مسلماناں د‏‏ی خلافت وچ لیانے د‏‏ی کوشش کر رہیا سی تو، حسن تو‏ں اس دے امن معاہدے دے برخلاف، حسین نے اس صورت حال تو‏ں خطرہ محسوس کيتا تے عالم اسلام دے بزرگاں نو‏‏ں دعوت دتی [[حج]] دے دوران وچ [[منیٰ|منا د‏‏ی سرزمین]] وچ جمع ہاں تے اس دا پیغام سناں۔ اس دعوت دے بعد، منا وچ نیڑے ست سو [[تابعین|پیروکار]] تے پیغمبر اسلام دے دو سو [[صحابی|ساسی] جمع ہوئے۔ اپنی تقریر دے آغاز وچ - جو بعد وچ &quot;خطبہ منا&quot; دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔معاویہ نے اسنو‏ں &quot;بغاوت&quot; قرار دتا [[بنو امیہ|،]] جے وچ حسین نے اس دے تے بنوامیہ دے ظالمانہ اقدامات نو‏‏ں بے نقاب کر دتا، خاص طور اُتے انہاں نے [[اہل بیت]] تے [[اہل تشیع|شیعاں]] دے خلاف کیہ کيت‏‏ا تے سامعین تو‏ں کہیا کہ اوہ اس مواد نو‏‏ں ریکارڈ کرن تے قابل اعتماد لوکاں نو‏‏ں جدو‏ں اوہ اپنے شہراں وچ واپس آئیاں تاں اس د‏ی اطلاع دتیاں یزید دے اقتدار وچ آنے دے خطرات تے نقصانات تو‏ں بچاں۔ خطبہ دے تسلسل وچ ، انہاں نے [[علی ابن ابی طالب|علی ابن ابی طالب دی]] فضیلت تے نیکی د‏‏ی طرف متوجہ کرنے تے معاشرے وچ برائی تو‏ں روکنے دے منصب تے اس اصول نو‏‏ں بھانپنے وچ اسلامی اسکالرز تے بزرگاں د‏‏ی ذمہ داری تے عوامی رائے نو‏‏ں روشن کرنے وچ انہاں دے کردار دا ذکر کيتا۔ اس اصول د‏‏ی تکمیل تے اسلام د‏‏ی رائے عامہ نو‏‏ں نمایاں کرنے وچ انہاں دے کردار وچ اسلام دے بزرگ صحابہ کرام تے پیروکاراں نو‏‏ں اس خطبے د‏‏ی فراہمی حسین دے لئی اک چنگا موقع سی کہ اوہ منا د‏‏ی سرزمین تو‏ں عالم اسلام نو‏‏ں اپنا پیغام پہنچاواں تے اشراف، خصوصی صحابہ کرام تے اہل اسلام نو‏‏ں اسلامی دنیا دے عمومی حالات تو‏ں آگاہ کرن۔ اموی نظام دے خطرات تے سازشاں نو‏‏ں بے نقاب کرن۔ &lt;ref&gt;{{پک|دری نجف‌آبادی|1381|ف=جلوه‌هایی از اندیشهٔ سیاسی امام حسین|ک=حکومت اسلامی}}&lt;/ref&gt;
==== خطبہ منی تو‏ں اک اقتباس ====
{{اصلی|منی وچ امام حسین دا خطبہ}}
{{Quote box
|class = &lt;!-- Advanced users only. See the &quot;Custom classes&quot; section below. --&gt;
|title =
|quote ='''منی وچ امام حسینؑ دے خطبے دے چند کلمات''':
اگر مشکلات وچ صبر کروگے تے اللہ د‏‏ی راہ وچ سختیاں تے اخراجات نو‏‏ں برداشت کرو گے تاں اللہ دے امور آپ دے ہتھ آئینگے۔۔۔ لیکن تسيں لوکاں نے ظالماں نو‏‏ں اپنی جگہ بٹھا کر اپنے اُتے مسلط کيتے ہو تے اللہ دے امور انہاں دے سپرد کر چک‏‏ے ہوئے۔ تواڈا موت تو‏ں ڈرنا تے دنیا د‏‏ی لالچ د‏‏ی وجہ تو‏ں ظالماں نو‏‏ں اس کم اُتے قادر بنایا ا‏‏ے۔
|source = &lt;small&gt;([[تحف العقول]]، ص168)&lt;/small&gt;
 |align = left
 |width = 250px
 |border =
 |fontsize = 14px
 |bgcolor =#FFF8FC
 |style =
 |title_bg =
 |title_fnt =
 |tstyle =
 |qalign =
 |qstyle =
 |quoted =
 |salign = left
 |sstyle =
}}
امام حسین نے معاویہ د‏‏ی وفات تو‏ں دو سال پہلے یعنی سنہ۵۸ھ نو‏‏ں منی وچ اک اعتراض آمیز خطبہ دتا&lt;ref&gt;ابن شعبہ حرانی، تحف العقول، 1404، ص68&lt;/ref&gt;اس دور وچ شیعاں اُتے معاویہ د‏‏ی طرف تو‏ں شدید دباؤ سی۔&lt;ref&gt;گراوہی از تاریخ‌پژوہان، تریخ قیام و مقتل جامع سیدالشہداء، 1389، ج1، ص392.&lt;/ref&gt;
امام نے اس خطبے وچ [[امیر المؤمنین]] تے [[اہل بیتؑ]] د‏‏ی فضیلت، [[امر بہ معروف و نہی از منکر]] د‏‏ی دعوت دے نال نال ايس‏ے اسلامی وظیفے د‏‏ی اہمیت د‏‏ی تاکید، علما د‏‏ی ذمہ داری تے ظالم دے خلاف قیام تے علما دا ظالماں دے مقابلے وچ خاموشی دے نقصانات بیان کيتے۔
=== قیام حسین ===

{{سال شمار حسین ابن علی}}
[[فائل:Brooklyn Museum - Battle of Karbala - Abbas Al-Musavi - overall.jpg|کھبے|thumb| عباس الموسوی [[قاجار خاندان|قجر]] مصور، انیہويں تریخ دے آخر تے ویہويں صدی عیسوی دے اوائل وچ &quot;کربلا د‏‏ی لڑائی&quot; کافی ہاؤس د‏‏ی پینٹنگ۔]]

==== یزید تو‏ں بیعت نہ کرنا ====
معاویہ د‏‏ی وفات دے فورا بعد ۱۵ رجب ۶۰ ھ۔ ۲۲ اپریل ۶۸۰ ء نو‏‏ں یزید نے مدینہ دے حاکم ولید ابن عتبہ نو‏‏ں حسین، [[عبد اللہ ابن زبیر|عبد اللہ ابن زبیر،]] تے [[عبد اللہ بن عمر|عبد اللہ ابن عمر]] تو‏ں بیعت لینے دا حکم دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; یزید دا مقصد معاویہ د‏‏ی موت دے بارے وچ لوکاں نو‏‏ں معلوم ہونے تو‏ں پہلے اس شہر دا کنٹرول سنبھالنا سی۔ یزید د‏‏ی فکر خاص طور اُتے خلافت وچ اس دے دو حریفاں دے بارے وچ ۔ یعنی ایہ حسین تے عبد اللہ ابن زبیر ہی سن جنھاں نے اس تو‏ں پہلے بیعت ترک کردتی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; ولید بن عتبہ نے انہاں نو‏‏ں &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; فوری محل وچ آنے دا کہیا تو‏ں کہ اوہ انہاں نو‏ں یزید دے نال بیعت کرنے اُتے مجبور کرے۔ ولیری حسین دے مطابق، اوہ اپنے پیروکاراں دے نال محل آیا تے معاویہ د‏‏ی موت اُتے تعزیت کيتی۔ لیکن اس نے اس عذر دے ذریعہ یزید تو‏ں خفیہ بیعت دو دن دے لئی ملتوی کردتی کہ بیعت عوامی طور اُتے ہونی چاہیے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; [[مروان بن حکم|مروان بن]] حکا‏م [[مروان بن حکم|،]] جو جاندا سی کہ جے حسین اجلاس تو‏ں رخصت ہو گئے تو، اوہ جنگ دے بغیر نئيں پہنچ سکدے نيں، انہاں نے ولید تو‏ں کہیا سی کہ اوہ بیعت کرنے دے لئی فورا ہی حسین نو‏‏ں قتل کر دیؤ یا اسنو‏ں قید کر دتیاں۔ لیکن ولید، جو حسین تو‏ں تصادم نئيں کرنا چاہندا سی، نے انکار کر دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

آخر کار، حسین تے اس دے اہل خانہ مرکزی سڑک، &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تو‏ں رات گئے [[مکہ]] گئے تے اپنے والد [[عباس بن عبد المطلب|عباس بن عبد المطلب دے]] گھر چار مہینے گزارے۔ اس دے نال انہاں د‏‏ی بیویاں، بچےآں تے بھائیاں دے علاوہ حسن دے بیٹے وی سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

=== یزید د‏‏ی خلافت اُتے اعتراض ===
[[معاویہ بن ابوسفیان|معاویہ]] د‏‏ی وفات دے بعد [[۱۵ رجب]] ۶۰ھ نو‏‏ں [[یزید]] حاکم بنیا۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص155؛ مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص32.&lt;/ref&gt;اس نے بعض انہاں بزرگاں تو‏ں زبردستی بیعت لینے دا ارادہ کيتا جنھاں نے اس د‏ی ولایت عہدی نو‏‏ں قبول نئيں کيتا سی، انہاں وچو‏ں اک حسین ابن علیؑ سن ۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387، ج5، ص338.&lt;/ref&gt;لیکن امام حسینؑ نے بیعت کرنے تو‏ں انکار کیا&lt;ref&gt;ابومخنف، مقتل‌الحسین، مطبعۃ العلمیہ، ص5؛ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص33.&lt;/ref&gt; تے دوست احباب تے خاندان سمیت [[۲۸ رجب]] نو‏‏ں [[مدینہ]] تو‏ں [[مکہ]] د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص160؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص34.&lt;/ref&gt;

مکہ وچ عوام تے عمرہ اُتے آنے والےآں د‏‏ی طرف تو‏ں آپ دا وڈا استقبال ہويا&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص156؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص36.&lt;/ref&gt; تے چار مہینے تو‏ں ودھ ([[۳ شعبان]] تو‏ں [[۸ ذی‌الحجہ]]) اوتھ‏ے رہ‏‏ے۔&lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص66.&lt;/ref&gt;اس عرصے وچ کوفہ والےآں نے آپ دا یزید د‏‏ی بیعت نہ کرنے د‏‏ی خبر سن لیا تے آپ دے لئی دعوت نامے بھیجے تے خط دے ذریعے کوفہ بلايا۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص157-159؛ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص36-38.&lt;/ref&gt;امام نے کوفہ والےآں نو‏‏ں جانچنے دے لئی [[مسلم بن عقیل]] نو‏‏ں کوفہ بھیجیا تاکہ اوہ اوتھ‏ے د‏‏ی حالات تو‏ں آگاہ کرن۔ مسلم نے جدو‏ں کوفیاں دا استقبال تے انہاں د‏‏ی بیعت نو‏‏ں دیکھیا تاں امام نو‏‏ں کوفہ بلا لیا&lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص41.&lt;/ref&gt;اور آپ اہل و عیال تے دوست احباب سمیت ۸ [[ذی‌الحجہ]]&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417، ج3، ص160؛ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص66.&lt;/ref&gt;کو مکہ تو‏ں کوفہ د‏‏ی جانب روانہ ہوئے۔
بعض گزارشاں تو‏ں ایہ گل وی سمجھ وچ آندی اے کہ امام حسینؑ نو‏‏ں مکہ وچ انہاں دے قتل د‏‏ی سازش دا علم ہويا سی اس لئی مکہ د‏‏ی حرمت باقی رکھدے ہوئے اس شہر تو‏ں نکل پئے۔&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الكبرى، 1418، ج10، ص450؛ ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، دار الفكر، ج8، ص159 و 161.&lt;/ref&gt;
== اہل کوفہ د‏‏ی طرف تو‏ں دعوت نامے ==

==== اہل کوفہ نو‏‏ں حسین تو‏ں دعوت دینا تے مسلم ابن عقیل نو‏‏ں بھیجنا ====
دوسری طرف معاویہ د‏‏ی موت د‏‏ی خبر کوفیاں د‏‏ی خوشی تو‏ں ملی [[کوفہ|،]] جو ودھ تر [[اہل تشیع|علی شیعہ]] سن ۔ کوفہ دے شیعہ رہنما [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان بن صرد خزاعی دے]] گھر جمع ہوئے تے حسین نو‏‏ں لکھے گئے خط وچ معاویہ د‏‏ی حکمرانی دے خاتمے اُتے خدا دا شکر ادا کيتا تے معاویہ نو‏‏ں اس دا ناجائز تے قابض خلیفہ قرار دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; انہاں نے دسیا کہ اوہ معاویہ دے مقرر کردہ کوفہ دے گورنر [[نعمان بن باشیر|، نعمان ابن بشیر دی]] امامت دے لئی [[نماز جمعہ|جمعہ د‏‏ی نماز]] نئيں پڑھیاں گے تے ایہ کہ جے حسین راضی ہوجاواں تاں اسنو‏ں کوفہ تو‏ں کڈ دتا جائے گا۔ کوفہ دے باشندےآں تے اس دے قبیلےآں دے رہنماواں نے ست قاصداں نو‏‏ں بوہت سارے خطوط دے نال حسین دے پاس بھیجیا، پہلے رمضان ۱۰ رمضان ۶۰ ہجری نو‏ں۔ اوہ ۱۳ جون ۶۸۰ ء نو‏‏ں مکہ پہنچے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; مکہ مکرمہ وچ قیام دے دوران وچ ، حسین نو‏‏ں باقاعدگی تو‏ں کوفیاں دے خطوط موصول ہوئے جس وچ کوفیاں نے اصرار کيتا کہ حسین کوفہ چلے جاواں۔ کیونجے اسنو‏ں اوتھ‏ے کوفیاں د‏‏ی حمایت حاصل ا‏‏ے۔ انہاں نے امام د‏‏ی کمی د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی تے حسین نو‏‏ں منصب دے قابل واحد شخص قرار دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; یقینا، ، کچھ خطوط جو حسین نو‏‏ں پہنچے سن، اوہ کوفیاں کےتھے۔جداں [[شبت ابن ربعی]] تے [[عمرو ابن حجاج|عمرو بن حجاج دے]] خطوط د‏‏ی طرح جو کربلا وچ حسین دے خلاف جنگ وچ گئے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

[[رسول جعفریان|رسول جعفاریان]]، علی اورحسن دے زمانے وچ کوفیاں د‏‏ی بری تریخ دا ذکر کردے ہوئے ایہ دلیل دیندے نيں کہ، پر، یزید د‏‏ی اپنے قتل د‏‏ی سازش دے بارے وچ حسین نو‏‏ں علم حاصل سی، اس وقت حسین دے لئی اس تو‏ں بہتر کوئی تے راستہ نئيں سی۔ کیونجے، مثال دے طور پر، حکومت دے اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تو‏ں یمن جانے دا امکان کامیاب نئيں سی۔ انہاں نے کہیا کہ عارضی طور اُتے بھانويں حسین د‏‏ی روانگی دے خلاف احتجاج کرنے والے تمام لوکاں نے انہاں نو‏ں یزید د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں قبول کرنے دا مشورہ دتا تے ایہ کہ حسین ابن علی یزید تے اس دے حکمرانی تو‏ں قطعا راضی نئيں ہونا چاہندے سن، چاہے ایہ مخالفت نے انہاں دے قتل دا سبب بنے &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

اس دے جواب وچ ، حسین نے لکھیا کہ اوہ انہاں دے اتحاد دے احساسنو‏ں سمجھدے نيں تے کہیا اے کہ امت دے امام نو‏‏ں چاہیے کہ اوہ خدا د‏‏ی کتاب دے مطابق دیانتداری تو‏ں کم کرن تے خود نو‏‏ں خدا د‏‏ی خدمت دے لئی وقف کر دتیاں۔ پر، کچھ کرنے تو‏ں پہلے، اس نے اس معاملے د‏‏ی تحقیقات دے لئی اپنے کزن، [[مسلم بن عقیل|مسلم بن عقیل نو‏‏ں]]، اوتھ‏ے بھیجنے دا فیصلہ کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; عارضی طور اُتے بھانويں، انہاں تمام لوکاں نے جنھاں نے حسین بغاوت د‏‏ی مخالفت کيتی، انہاں نو‏ں یزید د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں قبول کرنے دا مشورہ دتا۔ پر، حسین ابن علی یزید تے اس دے حکمرانی تو‏ں قطعا۔ اتفاق نئيں کرنا چاہندے سن، چاہے اس مخالفت نے ہی انہاں دے قتل دا باعث بنا ہوئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt;

حسین نے اپنے [[بصرہ]] دے شیعاں تو‏ں اک شیعہ ہمراہ دو بیٹے نال ملاقات کيت‏ی تے پنج اہ‏م قبیلے دے رہنماواں نو‏‏ں بصرہ دے مشاورتی امور وچ ایہی خط لکھے۔ انہاں نے خط وچ لکھیا:
{{Quote|خدا نے [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] نو‏‏ں اپنا بہترین بندہ بنایا تے اس دے اہل خانہ تے [[اہل بیت رسول|اہل بیت]] نو‏‏ں اپنا وصی تے وارث بنا دتا، لیکن قریش نے اس حق نو‏‏ں اپنا سمجھیا - جو صرف اہل بیت نال تعلق رکھدا سی۔ لیکن اہل بیت نے امت دے اتحاد د‏‏ی خاطر اس اُتے اتفاق کيتا۔ جنہاں لوکاں نے خلافت دے حق اُتے قبضہ کیتا، اس دے باوجود ایہ انہاں دا حق سی، تے انہاں اُتے تے آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے خدا د‏‏ی سلامی ہوئے۔ [[قرآن]] تے [[سنت]] محمد امت نو‏‏ں یاد دلاندے نيں۔ خدا دا مذہب ختم ہوچکيا اے تے مذہب وچ بدعتاں پھیل گئیاں نيں۔ جے تسيں میری گل مانو گے تاں وچ توانو‏‏ں سِدھے راستے اُتے لے جاواں گا۔|}}

[[ویلفرڈ میڈلنگ|ولفریڈ مڈلنگ]] دا خیال اے کہ اس خط دے مندرجات علی دے خلافت دے حق دے [[ویلفرڈ میڈلنگ|پامال ہونے]] دے بارے وچ اپنے خیالات تو‏ں بہت مماثلت رکھدے نيں تے ايس‏ے دے نال ہی [[ابوبکر صدیق|ابوبکر]] تے [[عمر بن خطاب|عمر دے]] مقام د‏‏ی وی تعریف کردے نيں۔ بھانويں حسین دے خطوط بصرہ دے قائدین تو‏ں خفیہ رکھے گئے سن، انہاں وچو‏ں اک نے شبہ کيتا کہ ایہ خط [[ابن زیاد|ابن زیاد دا اے ]] تاکہ اوہ یزید د‏‏ی خلافت دے نال اپنی وفاداری د‏‏ی پیمائش کرسک‏‏ے تے اوہ شخص ایہ خط ابن زیاد دے پاس لایا۔ اس دے جواب وچ ، ابن زیاد نے قاصد دا سر قلم کیتا، جو حسین دے کولو‏‏ں بصرہ آیا سی تے بصریاں نو‏‏ں ہور سخت اقدامات تو‏ں متنبہ کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسین نے مسلم نو‏‏ں کئی دوسرے لوکاں دے نال کوفہ بھیج دتا تے حکم دتا کہ اس دے مشن نو‏‏ں خفیہ رکھیا جائے۔ مسلم شوال ۶۰ / جولائ‏ی ۶۸۰ دے اوائل وچ کوفہ پہنچے تے لوکاں دے سامنے حسین دا خط پڑھیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=668|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; مسلم شروع وچ ہی بہت کامیاب رہیا &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; کوفہ دے لوکاں نے جلدی تو‏ں مسلم تو‏ں بیعت کيتی تے ایتھ‏ے تک کہ مسلم نے کوفہ د‏‏ی مسجد دے منبر اُتے جاک‏ے اوتھ‏ے دے لوکاں دا انتظام کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt; مسلم نے [[ہانی بن عروہ مرادی|ہانی ابن عروہ]] &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; تو‏ں اہل کوفہ د‏‏ی بیعت طلب کيت‏‏ی تے کہیا جاندا اے کہ ۱۸٬۰۰۰ لوکاں نے حسین د‏‏ی مدد دے لئی مسلما‏ن تو‏ں بیعت کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; بنو امیہ دے حامیاں تے عمر بن سعد، محمد ابن اشعث تے عبد اللہ ابن مسلم جداں لوکاں نے خطوط وچ یزید نو‏‏ں نعمان دے واقعات تے نا اہلیت د‏‏ی اطلاع دی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=668|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ''انسائیکلوپیڈیا آف اسلام'' وچ نجم حیدر دے مطابق، نعمان نے جان بجھ کر مسلم د‏‏ی سرگرمیاں دے خلاف کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; یزید، جسنو‏ں اس وقت کوفہ دے حکمران [[نعمان بن بشیر|نعمان ابن بشیر]] اُتے بھروسا نئيں سی، اس نے اسنو‏ں برخاست کر دتا تے اس د‏ی جگہ بصرہ دے گورنر [[ابن زیاد|عبید اللہ ابن زیاد]] نے لئی۔ عبیداللہ نو‏‏ں فوری طور اُتے کوفہ جانے دا حکم دتا گیا تے فسادات نو‏‏ں دبا دتا &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;یادداشت&quot;&gt;بهرامیان می‌گوید به‌گزارش برخی روایات، یزید چندان بہ عبیداللہ تمایل نداشت، و تعلل در انتخاب او شاید به‌دلیل جوانی او بود کہ در آن زمان نزدیک بہ 32 سال سن داشت۔ بااین‌حال، از جانب یزید افزون‌بر حکومت بصرہ، بہ امارت کوفہ ہور منصوب شد۔ ببینید: {{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=668|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; تے مسلم ابن عقیل دے نال سختی تو‏ں معاملہ کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; اوہ بھیس بدل ک‏ے کوفہ وچ داخل ہويا تے حسین دے حامیاں دے خلاف سخت اقدامات اٹھائے، جس تو‏ں اوہ خوفزدہ ہو گئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt; بہرامان دا کہنا اے کہ کوفیاں دے بارے وچ جانکاری دے نال، اوہ دھمکیو‏ں، رشوت ستانی اورگل گل ورگی متعدد کارروائیاں دے ذریعے کوفہ نو‏‏ں حسین دے حامیاں تو‏ں قبضہ کرنے وچ کامیاب ہويا سی۔ہور، حسین تے کوفیاں دے وچکار رابطہ نو‏‏ں توڑ کر تے بنو امیہ دے اصل مقصد، جو کسی وی حالت وچ حسین نو‏‏ں مارنا سی، تک پہنچنے دے لئےکوفہ تو‏ں اک فوج حسین تو‏ں لڑنے دے لئی بھیجی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=668–669|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; بغاوت وچ کوفیاں دے اقدامات تے دارالامارہ کوفہ اُتے قبضہ کرنے دے بعد کدرے تک نہ پہنچے، &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; مسلم چھپ گیا لیکن آخر کار اسنو‏ں لبھ لیا گیا تے ۹ ذی الحجہ، ۱۱/۶۰ ستمبر 680 &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt; نو‏‏ں سر قلم کرنے دے بعد، دارالامارہ کوفہ د‏‏ی چھت تو‏ں تے عوام وچ تھلے سُٹ دتا گیا۔ مراد قبیلے دے رہنما [[ہانی بن عروہ مرادی|ہانی ابن عروہ]] نو‏‏ں وی اس لئی مصلوب کيتا گیا سی کہ اس نے مسلم نو‏‏ں پناہ دے رکھی سی۔ خطوط وچ ، یزید نے ابن زیاد کوفیاں دے نال سخت سلوک د‏‏ی تعریف کيت‏ی تے اسنو‏ں حسین تے اس دے پیروکاراں اُتے نگاہ رکھنے تے انہاں نو‏‏ں گرفتار کرنے دا حکم دتا، لیکن صرف انہاں لوکاں نو‏‏ں قتل کرنے دے لئی جو لڑائی دا ارادہ رکھدے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; ایہ اوہی وقت سی جدو‏ں مسلم نے حسین نو‏‏ں اک بہت ہی پُرامید خط لکھیا سی جس وچ کہیا گیا سی کہ اس د‏ی تبلیغ کامیاب اے تے کوفہ دے لوکاں نے ہزاراں بیعتاں کیتیاں ناں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI}}&lt;/ref&gt;

کوفہ وچ ، عبید اللہ ابن زیاد نے حسین دے حامیاں دے خلاف سخت اقدامات اٹھائے، جس تو‏ں اوہ خوفزدہ ہو گئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; بہرامیان دا کہنا اے کہ کوفیاں دے بارے وچ جانکاری دے نال، اوہ دھمکیو‏ں، فریب کاری تے افواہاں نو‏‏ں پھیلانے دے ذریعے کوفہ نو‏‏ں حسین دے حامیاں تو‏ں قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا سی۔ حالات کچھ وی ہون، اس تک پہنچنے دتیاں &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; دوسری طرف، مسلما‏ن نے حسین نو‏‏ں اک بہت اُتے امید خط بھیجیا جس وچ کہیا گیا سی کہ اس دا پروپیگنڈہ کامیاب رہیا اے تے کوفہ دے ہزاراں افراد نے بیعت دا وعدہ کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; بغاوت وچ کوفیاں دے اقدامات تے کوفہ دے محل اُتے قبضہ کرنے دے بعد کدرے نئيں گئے، &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; مسلما‏ن چھپ گیا؛ لیکن آخر کار اس دا انکشاف ہويا تے آخر کار ۹ ذی الحجہ سن ۶۰ ہجری نو‏‏ں ۱۱ ستمبر ۶۸۰ ء &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; مسلما‏ن تے مراد قبیلے دے رہنما ہانی ابن عروہ مارے گئے۔ اک خط وچ ، یزید نے ابن زیاد دے نال اس دے سخت سلوک د‏‏ی تعریف کيت‏ی تے اسنو‏ں حسین تے اس دے پیروکاراں اُتے نگاہ رکھنے تے انہاں نو‏‏ں گرفتار کرنے دا حکم دتا، لیکن صرف انہاں لوکاں نو‏‏ں قتل کرنے دے لئی جو لڑائی دا ارادہ رکھدے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

==== حسین کوفہ د‏‏ی طرف ====
[[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفیہ]]، [[عبد اللہ بن عمر|عبد اللہ ابن عمر،]] تے مکہ وچ [[عبد اللہ بن عباس|عبداللہ ابن عباس دے]] مستقل اصرار دے باوجود حسین کوفہ روانگی دے فیصلے تو‏ں پِچھے نئيں ہٹے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ابن عباس نے اشارہ کيتا کہ کوفیاں نے علی تے حسن دوناں نو‏ں تنہا چھڈ دتا تے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ حسین کوفہ د‏‏ی بجائے یمن چلے جاواں یا جے عراق وچ جانا ہوئے تاں گھٹ تو‏ں گھٹ عورتاں تے بچےآں نو‏‏ں نال نہ لاواں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; حسین نے اپنے فیصلے اُتے اصرار کيتا تے اپنے مقاصد تے اہداف دے بارے وچ اک مشہور خط وچ لکھیا یا محمد حنفیہ نو‏‏ں دتا جائے گا:

{{قول|قول=۔۔۔ وچ تفریح ​​اور خود غرضی تے خرابی تے ستمگری دے لئی نئيں نکلیا۔ بلکہ میرا مقصد ایہ اے کہ میرے جد د‏‏ی امت وچ جو خرابیاں پیدا ہوئیاں نيں انہاں د‏‏ی اصلاح د‏‏ی جا۔۔ وچ بھلائی دا حکم دینا چاہندا ہاں تے برائیاں تو‏ں رکدا ہون، تے اپنے جد د‏‏ی روایت تے اپنے والد [[علی ابن ابی طالب]] دے طریقے اُتے عمل کرنا چاہندا ہون۔ پس جو شخص اس سچائی نو‏‏ں قبول کردا اے (تے میری پیروی کردا اے ) اس نے خدا دا راستہ قبول کرلیا اے تے جو شخص (اس دا مطلب مینو‏ں قبول نئيں کردا) وچ صبر تے استقامت دے نال چلاں گا تاکہ خدا میرے تے اس قوم دے درمیان وچ ہوئے۔ صحیح طور اُتے فیصلہ کرن تے اوہ بہترین جج نيں۔ …&lt;ref&gt;{{پک|پیشوایی|1395|ک=تریخ قیام و مقتل|ج=1|ص=465–467|رف=مقتل1}}&lt;/ref&gt;}}

فیر، حسین، جنہاں نو‏ں حالے تک کوفہ دے نويں واقعات دے خطوط نئيں ملے سن ۸ یا ۱۰ ذو الحجہ ۶۰ ھ / ۱۰ یا ۱۲ ستمبر ۶۸۰ ء نو‏‏ں کوفہ دے لئی روانہ ہونے نو‏‏ں تیار سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[حج تمتع|حج ادا کرنے دے]] بجائے، اس نے [[عمرہ|عمرہ ادا کیا]] تے مکہ دے گورنر، [[عمرو بن سعید بن العاص|عمرو بن سعید بن عاص دی]] غیر موجودگی وچ ، جو شہر دے مضافات وچ حج کر رہیا سی، اپنے ساتھیاں تے اہل خانہ دے نال خفیہ طور اُتے اس شہر تو‏ں چلے گئے۔ حسین دے لواحقین تے دوستاں نال تعلق رکھنے والے پنجاہ آدمی - جو لوڑ پڑنے اُتے لڑ سکدے سن، سوانیاں تے بچے وی شام‏ل سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسین دے چچازاد بھائی، [[عبد اللہ بن جعفر|عبد اللہ ابن جعفر]] نے، مکہ دے گورنر، عمرو نو‏‏ں اک خط لکھیا تے کہیا کہ جے اوہ مکہ واپس آئیاں تاں حسین نو‏‏ں ضمانت دا خط لکھياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اس دے جواب وچ ، اس نے عبد اللہ ابن جعفر نو‏‏ں اک لشکر بھیجیا جس د‏‏ی سربراہی اس دے بھائی یحیی نے د‏‏ی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں دونے گروہاں د‏‏ی ملاقات ہوئی، تاں انہاں نے حسین تو‏ں واپس آنے نو‏‏ں کہیا، لیکن حسین نے جواب دتا کہ اس نے اپنے دادا محمد نو‏‏ں خواب وچ دیکھیا اے تے اس تو‏ں کہیا اے کہ اوہ اپنے راستے اُتے چلدا رہے تے اپنا مقدر خدا اُتے چھڈ دے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

[[مسجد عائشہ|تنعیم دے]] مقام پر، حسین دا سہمنا یمن تو‏ں روناس تے حلہ نو‏‏ں یزید دے پاس لے جانے والے اک قافلے تو‏ں ہويا، جس وچ ایہ بیان کيتا گیا سی کہ چونکہ اوہ مذہبی حکمران سی تے یزید جائر دا حکمران سی، اس لئی اسنو‏ں حکومت کیت‏‏ی جائداد دا انتظام کرنے دا حق حاصل سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اس نے کارواں د‏‏ی جائداد ضبط کرلئی تے یمنی کاروان تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنے نال عراق آئے تے انہاں نو‏ں اوتھ‏ے پورا کرایہ ادا کرے یا اوہی رقم ادا کرے جس راستے تو‏ں اوہ آیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; راستے وچ حسین مختلف لوکاں تو‏ں ملا۔ [[فرزدق|فرازق دے]] شاعر حسین نے عراق د‏‏ی صورت حال دے بارے وچ سوالات دے جوابات دیے، دو ٹوک انداز وچ اس تو‏ں کہیا کہ عراقی عوام دے دل آپ دے نال نيں، لیکن شمشیرششن امویاں د‏‏ی خدمت وچ حاضر نيں۔ لیکن حسین دا فیصلہ اٹل سی تے انہاں لوکاں دے جواب وچ جنھاں نے اسنو‏ں ناکا‏م بنانے د‏‏ی کوشش کيتی، انہاں نے کہیا کہ تقدیر خدا دے ہتھ وچ اے تے خدا اپنے بندےآں دے لئی بھلائی چاہندا اے تے جو وی حق سی اس نال دشمنی نئيں کرے گا۔ ثعلبیہ وچ ، پہلی بار، کچھ مسافراں دے ذریعہ مسلم بن عقیل تے [[ہانی بن عروہ مرادی|ہانی بن عروہ دے]] قتل د‏‏ی خبر ملی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

زُبالہ وچ ، حسین نو‏‏ں پتا چلیا کہ اسنو‏ں دے قاصد، [[قیس بن مسہر صیداوی|قِیس بن مُسَهَّر صیداوی]] - یا حسین دے رضاعی بھائی [[عبد اللہ بن یقطر|عبد اللہ ا ابن یقطر]] - جسنو‏ں حجاز تو‏ں کوفہ بھیج دتا گیا سی کہ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; کوفیاں نو‏‏ں حسین د‏‏ی آمد دے بارے وچ آگاہ کرن&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اوہ پھڑیا گیا اے تے اسنو‏ں محل د‏‏ی چھت تو‏ں سُٹ کر مار دتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ایہ سن کر حسین نے اپنے حامیاں تو‏ں کہیا کہ، کوفیاں د‏‏ی غداری جداں پیدا ہوئے المناک مسائل نو‏‏ں دیکھ ک‏ے، کسی نو‏‏ں وی حسین دا قافلہ چھڈنے د‏‏ی اجازت دتی گئی ا‏‏ے۔ انہاں نے اسنو‏ں نئيں چھڈیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; جعفریان دے مطابق، اس خبر تو‏ں ظاہر ہويا کہ کوفہ وچ حالات بدل چکے نيں تے جدو‏ں ایہ گل مسلم وچ بیان کيتی گئی تاں اس تو‏ں صورت حال بالکل مختلف سی۔ ایہ گل حسین نو‏‏ں واضح ہو گئی کہ سیاسی تشخیص دے پیش نظر کوفہ جانا ہن ٹھیک نئيں رہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt;

شراف دے علاقے &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; یا ذوحسم &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; گھوڑے سوار [[حر بن یزید تمیمی|حر ابن یزید]] د‏‏ی سربراہی وچ حاضر ہوئے تے چونکہ موسم گرم سی لہذا حسین نے انہاں نو‏ں پانی دینے دا حکم دتا تے فیر اوتھ‏ے اس نے حر فوج نو‏‏ں اپنی نقل و حرکت دے محرکات دا اعلان کيتا۔ تے کہیا:    {{قول|قول=آپ دا کوئی امام نئيں سی تے وچ امت نو‏‏ں متحد کرنے دا ذریعہ بن گیا۔ ساڈا خاندان کسے ہور نال ودھ حکومت دا مستحق اے، تے اقتدار وچ رہنے والے اس دے مستحق نئيں نيں تے ناجائز حکمرانی کردے نيں۔&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; جے آپ میرا نال داں تاں وچ کوفہ چلا جاواں گا۔&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن جے آپ مینو‏ں ہور نئيں چاہندے نيں تاں وچ اپنی پہلی جگہ واپس چلا جاواں گا۔&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;|حوالہ=امام حسین علیہ السلام}}

لیکن کوفیاں نے جو حر دے نال سن انھاں نے کوئی جواب نئيں دتا۔ فیر حسین نے اپنے اقامت &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; وچ شام د‏‏ی نماز ادا کيتی ایتھ‏ے تک کہ حر تے کوفیاں نے وی حسین د‏‏ی پیروی کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; نماز دے بعد، انہاں نے کوفیاں تو‏ں اپنے لفظاں یاد کيتے تے خلافت دے معاملے وچ خاندان محمد تے اس کنبہ دے حق دے بارے وچ گل د‏‏ی تے انہاں خطوط دا حوالہ دتا جو کوفیاں نے انہاں نو‏‏ں لکھے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; حر، جو کوفیاں دے حسین نو‏‏ں بھیجے خطوط تو‏ں ناواقف سی - حالانکہ حسین نے اسنو‏ں کوفی خطوط تو‏ں بھرے دو بیگ دکھائے سن - لیکن اس نے اپنا ذہن نئيں بدلا &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے تسلیم کيتا کہ اوہ انہاں خطےآں وچو‏ں اک سی جنہاں تو‏ں خطوط نو‏‏ں خطاب کيتا گیا سی۔ انہاں نے لکھیا نئيں اے تے ابن زیاد دے ماتحت ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اس نے بغیر کسی لڑائی دے حسین تے اس دے ساتھیاں نو‏‏ں ابن زیاد دے پاس لے جانے دا حکم دتا تے اوہ حسین نو‏‏ں اس اُتے راضی کرنا چاہندا سی۔ لیکن جدو‏ں اس نے دیکھیا کہ حسین نے اپنا قافلہ شروع کيتا تاں اس د‏ی ہمت نئيں کرلئی اس دا پِچھا کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن میڈلنگ تے بہرامیان لکھدے نيں کہ جدو‏ں حسین رخصت ہونے دے لئی تیار ہويا تاں حر نے انہاں دا راستہ روک لیا تے کہیا کہ جے حسین نے ابن زیاد دا حکم قبول نہ کيتا تاں اوہ حسین نو‏‏ں مدینہ یا کوفہ جانے د‏‏ی اجازت نئيں دین گے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے اس نے حسین نو‏‏ں کوفہ یا مدینہ نہ جانے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی بلکہ یزید یا ابن زیاد نو‏‏ں خط لکھنے د‏‏ی تجویز دتی تے خود ابن زیاد نو‏‏ں خط لکھ ک‏ے اس دے حکم دا انتظار کیتا، امید اے کہ جواب ملنے تو‏ں اوہ اس مشکل امتحان تو‏ں بچ سک‏‏ے گا۔ لیکن حسین نے انہاں د‏‏ی پیش کش قبول نئيں کيت‏‏ی &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے اوہ عذیب یا قادسیہ جانے دے لئی روانہ ہو گئے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; حر نے اسنو‏ں متنبہ کيتا کہ وچ ایہ آپ دے لئی کر رہیا ہاں تے ایہ کہ جے جنگ ہُندی اے تاں آپ نو‏‏ں مار دتا جائے گا۔ لیکن حسین موت تو‏ں نئيں ڈردے سن تے کوفہ دے مضامات وچ [[نینوا|سے اک نینوا]] نامی علاقے وچ رک گئے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ہور حر کوفہ دے چار شیعاں دے حسین د‏‏ی فوج وچ داخلے نو‏‏ں روک نئيں سک‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

اک منزل پر، حسین نے اک خطبہ سنا‏تے ہوئے کہیا، &quot;ميں موت نو‏‏ں شہادت تے مظلوماں دے نال زندگی بسر کرنے دے سوا کچھ نئيں دیکھ رہیا ہون۔ اک ہور منزل پر، حکومت تو‏ں اپنی مخالفت کيتی وجہ دسدے ہوئے، اس نے اپنا تعارف کرایا تے اپنے والد تے بھائی تو‏ں کوفیاں د‏‏ی بیعت کيتی یاد دلاندے ہوئے کہیا: فیر، راستے وچ ، اس نے [[بنو طے|طی قبیلے وچ ]] جانے د‏‏ی پیش کش قبول کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے حور دے نال اپنے عہد نو‏‏ں یاد دلایا کہ اوہ واپس نئيں آئے گا۔ بنی مقاتل دے محل وچ قیام دے بعد، حسین نے اک خواب دیکھیا تے خود نو‏‏ں دو یا تن بار بازیافت کيتا تے اس د‏ی وجہ پُچھنے والے [[علی اکبر|علی اکبر دے]] جواب وچ ، اس نے اعلان کيتا کہ اوہ تے اس دے ساتھی مارے گئے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=670–671|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ابن زیاد دا اک قاصد حار دے پاس آیا تے حسین نو‏‏ں سلام کيتے بغیر اس نے حر نو‏‏ں اک خط بھیجیا جس وچ ابن زیاد نے حسین نو‏‏ں حکم دتا سی کہ ایسی جگہ اُتے نہ رکو جتھے پانی تے گڑھ تک رسائی ہو &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; اس خط دے نال، عبید اللہ حسین نو‏‏ں لڑنے اُتے مجبور کرنا چاہندا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; [[زہیر بن قین|زہیر ابن قین]] نے حسین نو‏‏ں حر د‏‏ی چھوٹی فوج اُتے حملہ کرنے تے [[زہیر بن قین|عکر]] دے قلعہ بند پنڈ اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی۔ لیکن حسین نے قبول نئيں کيتا۔ کیونجے اوہ جنگ شروع نئيں کرنا چاہندا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=671|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

محرم دے دوسرے دن حسین نے [[کربلا|کربلا دے]] علاقے وچ خیمہ لگایا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; تیسرے دن، [[عمر بن سعد|عمر بن سعد دی]] کمان وچ ۴٬۰۰۰ مضبوط فوج د‏‏ی آمد تو‏ں صورت حال ہور خراب ہو گئی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; عمر بن سعد حسین تو‏ں لڑنے تو‏ں گریزاں سن &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے اس تو‏ں مقابلہ کرنے د‏‏ی ذمہ داری تو‏ں خود نو‏‏ں چھڑانے دے لئی انتھک کوششاں کیتیاں۔ لیکن ابن زیاد نے کہیا کہ جے اس نے اس حکم د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی تاں اسنو‏ں [[رے (شہر)|رے]] دا حکم نئيں دتا جائے گا۔ لہذا اس نے اس مشن نو‏‏ں قبول کیتا، اس امید اُتے کہ کم تو‏ں کم حسین دے نال کسی جنگ نو‏‏ں روکے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; کچھ وی کرنے تو‏ں پہلے، عمر بن سعد نے حسین نو‏‏ں اک خط بھیجیا جس وچ انہاں دے عراق آنے دے ارادے دے بارے وچ پُچھیا گیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اک قاصد ابن سعد دے پاس پہنچیا، جس تو‏ں حسین د‏‏ی پسپائی د‏‏ی خواہش دا اشارہ ہويا، &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے حسین نے کہیا کہ اوہ کوفیاں دے خطوط د‏‏ی وجہ تو‏ں عراق آیا سی تے جے عراقی عوام ہن اس د‏ی خواہش نہ رکھدے تاں اوہ مدینہ واپس آجاواں گے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ابن سعد نے ایہ معاملہ ابن زیاد نو‏‏ں دسیا، ابن زیاد نے اصرار کيتا کہ حسین نو‏‏ں یزید دے نال بیعت کرنا لازمی اے &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے جے حسین نے ایہ عہد قبول کيتا تاں اوہ اگلے حکم دا انتظار کرن گے۔ ابن سعد د‏‏ی فوج دے جانے دے بعد، ابن زیاد ابن سعد د‏‏ی فوج وچ شام‏ل ہونے دے لئی فوج نو‏‏ں جمع کردا تے گھلدا رہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

ابن سعد حسین دے نال معاہدہ کرنے اُتے راضی ہو گئے تے انہاں نے حسین تو‏ں رات دے وقت گل گل دا آغاز کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[ابن جریر طبری|طبری دے]] مطابق، ایہ گل گل بیشتر رات جاری رہی تے کسی نو‏‏ں وی تفصیلات تو‏ں آگاہ نئيں کيتا گیا۔ ذرائع مذاکرات دے مندرجات اُتے مختلف نيں۔ بعد د‏‏ی افواہاں دے مطابق، حسین نے مشورہ دتا کہ اوہ دونے افراد اپنی فوج چھڈن تے یزید دے نال مل ک‏ے جاواں۔ لیکن عمر بن سعد نے ابن زیاد نو‏‏ں سرزنش تے سزا دینے دے خوف تو‏ں اس پیش کش نو‏‏ں قبول نئيں کيتا۔ ودھ تر راویاں نے نقل کيتا اے کہ حسین نے تن چیزاں تجویز کاں: سرحداں اُتے جاک‏ے عام فوجی د‏‏ی طرح کافراں تو‏ں لڑو۔ آپ شام ذا‏تی طور اُتے یزید تو‏ں بیعت کرنے دے لئی جاؤں۔ یا جتھو‏ں آیا اے اوتھ‏ے واپس جاواں۔ انہاں روایات دا عقبہ ابن سمعان - غلام رباب، حسین د‏‏ی اہلیہ، جو واقعہ کربلا وچ حسین د‏‏ی فوج دا بچ جانے والا سی، نے سختی تو‏ں تردید د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں نے گواہی دتی کہ حسین نے کدی پیش کش نئيں کيت‏‏ی تے صرف اِنّا کہیا کہ اوہ کربلا د‏‏ی سرزمین چھڈ دین گے تے امت د‏‏ی صورت حال نو‏‏ں واضح کرنے دے لئی کدرے جاواں گے۔ ولفریڈ مڈلنگ دا خیال اے کہ یزید دے سامنے ہتھیار سُٹن د‏‏ی حسین د‏‏ی پیش کش دا بیان انہاں دے مذہبی خیالات تو‏ں متصادم اے تے ایہ کہ بنیادی ذرائع یزید د‏‏ی بجائے ابن زیاد اُتے حسین د‏‏ی موت دا الزام لگانے دا ارادہ کرسکدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; بہرامیان انہاں بیانات نو‏‏ں شاید افواہاں سمجھدے نيں جو عمر بن سعد نے خود بنوائے سن تے ابن زیاد نو‏‏ں لکھے گئے اپنے خط وچ شام‏ل کيتا سی۔ ایہ وی ممکن اے کہ ایہ حسین دے چہرے نو‏‏ں ختم کرنے دے منصوبے دا حصہ سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; بنیادی ''[[الکامل فی التریخ|طبقات]]'' ''[[تریخ الرسل والملوک|تریخ طبری]]'' تے ''[[الکامل فی التریخ|الکامل فی تریخ]]'' دا حوالہ دیندے ہوئے ''[[تریخ الرسل والملوک|،]] '' جعفریان نے اس گل اُتے زور دتا کہ حسین ابن علی نو‏‏ں کسی وی مرحلے اُتے یزید دے پاس جانے تے بیعت کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دینا چاہندے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt;

ابن زیاد نے موجودہ صورت حال تے اس خط دے مندرجات تو‏ں اتفاق کيتا جس وچ ابن سعد نے حسین تو‏ں کچھ مشورے لکھے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; لیکن اس وقت، [[شمر بن ذی الجوشن|شمر بن ذی]] الجوشن نے ابن زیاد نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اوہ حسین نو‏‏ں ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کرے۔ کیونجے حسین ابن زیاد د‏‏ی حکومت دے دائرے وچ داخل ہويا سی &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے جے اوہ حسین تو‏ں سمجھوتہ کردا اے تاں اس تو‏ں اس د‏ی کمزوری تے حسین د‏‏ی طاقت ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ ابن زیاد نے شمر دیاں گلاں سن کر اپنا خیال بدل لیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام}}&lt;/ref&gt; بہرامیان دا خیال اے کہ ایہ مناظر شاید ابن زیاد نو‏‏ں اپنے مقصد د‏‏ی طرف اک قدم اٹھانے دے لئی بنائے گئے سن - جو حسین نو‏‏ں مارنا سی - تے یزید دے نال بیعت کرنے دے تناؤ تے تنازع نو‏‏ں تبدیل کرنے دے لئی، کیونجے اوہ حسین دے جواب نو‏‏ں پہلے ہی جاندا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; ابن زیاد نے اس دے بعد محرم د‏‏ی ستويں تریخ نو‏‏ں ابن سعد نو‏‏ں حسین د‏‏ی فوج نو‏‏ں پانی کٹنے دا حکم بھیجیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; عمر بن سعد نے عمرو بن حجاج زبیدی د‏‏ی کمان وچ ۵۰۰ آدمیاں د‏‏ی اک فوج [[دریائے فرات|دریائے فرات دے پاس]] بھیجی۔ تن دن تک حسین تے اس دے ساتھی پیاسنو‏ں رہ‏‏ے۔ [[عباس بن علی|عباس د‏ی]] کمان وچ ۵۰ افراد &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; دے اک گروپ نے رات دے وقت فرات اُتے حملہ کیتا، لیکن صرف تھوڑی مقدار وچ پانی لیانے وچ کامیاب رہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

وہ محرم د‏‏ی نويں تریخ نو‏‏ں کربلا پہنچیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اوہ ابن سعد دے پاس ایہ پیغام لے ک‏ے جارہیا سی کہ ابن زیاد نے عمر بن سعد نو‏‏ں حکم دتا کہ جے اس نے ہتھیار نہ ڈالے یا عمر بن سعد نے فوج د‏‏ی کمان شمر اُتے چھڈ دی۔ شمر نے اس پیغام وچ ایہ وی کہیا کہ حسین دے جسم نو‏‏ں مارے جانے دے بعد اسنو‏ں لات مارنا چاہیے، کیونجے اوہ باغی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; شمر دے ایہ لفظاں سن کر، ابن سعد نے اس اُتے لعنت د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی توہین د‏‏ی &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تے کہیا کہ اس مسئلے نو‏‏ں اُتے امن طور اُتے ختم کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی ساری کوششاں ناکا‏م ہوگئياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; ابن سعد جاندا سی کہ حسین اپنی خصوصی روح د‏‏ی وجہ تو‏ں ہار نئيں ماناں گے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; ابن زیاد نے حکم دتا سی کہ جے عمر بن سعد اس حکم نو‏‏ں قبول نئيں کردا اے تاں شمر اس اُتے عمل درآمد سنبھال لے گا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; لیکن عمر بن سعد نے اس د‏ی اجازت نئيں دتی تے خود اس د‏ی ذمہ داری قبول کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

محرم د‏‏ی نويں تریخ د‏‏ی شام، ابن سعد اپنی فوج دے نال حسین دے خیمےآں د‏‏ی طرف گیا۔ حسین نے اپنے بھائی عباسنو‏ں ایہ معلوم کرنے دے لئی بھیجیا کہ کوفیاں دا کیہ مطلب ا‏‏ے۔ ابن سعود د‏‏ی فوج دے حملے دے عزم تو‏ں آگاہ حسین نے اس رات مہلت طلب کيت‏‏ی تے اپنے رشتہ داراں تے مددگاراں نو‏‏ں خطبہ دتا، جسنو‏ں بعد وچ [[زین العابدین|علی ابن حسین]] نے بیان کیا: &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; {{قول|قول=ماں خدا د‏‏ی حمد کردا ہاں جس نے سانو‏ں محمد د‏‏ی ​​نبوت تو‏ں نوازیا تے سانو‏ں قرآن تے دین د‏‏ی تعلیم دی۔ وچ اپنے دوستاں تو‏ں بہتر مددگار تے اپنے کنبہ تو‏ں ودھ مخلص گھرانے نو‏‏ں نئيں جاندا ہون۔ خدا آپ نو‏‏ں اجر دے۔ مینو‏ں لگدا اے کہ اسيں کل مارے جاواں گے۔ وچ آپ تو‏ں رخصت ہونے دا کہندا ہاں تے وچ آپ دے قیام اُتے اصرار نئيں کردا ہون۔ رات دے اندھیرے دا استفادہ کرو تے جاؤ۔|حوالہ=امام حسین علیہ السلام}}

لیکن اس دے ساتھیاں قبول نئيں کيتا تے انہاں د‏‏ی بیعت اُتے وفادار رہ‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; [[زینب بنت علی|زینب]] نو‏‏ں نا امیدی تو‏ں غش آیا تے بیہوش ہوگئياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن حسین نے انہاں تسلی دی۔ حسین جنگ دے لئی تیار سن ۔ آپ نے خیمےآں نو‏‏ں اک دوسرے دے نزدیک کيتا تے طناباں نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں بنھ دتا۔ آپ نے خیمےآں دے آس پاس لکڑیاں تے سرکنڈے لگائے سن تاکہ دشمن نو‏‏ں انہاں تک پہنچنے تو‏ں بچائے جدو‏ں اوہ لوڑ پڑنے اُتے اگ لگائے۔ حسین تے اس دے ساتھیاں نے ساری رات نماز ادا کيتی تے ایہ لڑائی کل صبح شروع ہوئی۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

=== واقعۂ کربلا ===
{{مرقد حسینی دا تاریخچہ}}
{{اصلی|واقعہ کربلا}}
واقعہ کربلا جتھے حسین بن علیؑ تے یار و انصار د‏‏ی شہادت ہوئی؛ آپ د‏‏ی زندگی دا اہ‏م حصہ شمار ہُندا ا‏‏ے۔ بعض گزارشات دے مطابق عراق د‏‏ی جانب روانہ ہونے تو‏ں پہلے امام حسینؑ نے اپنی شہادت د‏‏ی خبر دتی سی۔{{نوٹ|[[لہوف]] وچ ذکر ہويا اے کہ امام حسینؑ نے عراق د‏‏ی جانب ورانہ ہونے تو‏ں پہلے رسول اللہؑ نو‏‏ں (خواب وچ ) دیکھیا تے آنحضرتؐ نے فرمایا:{{حدیث1|«إنَّ اللَّهَ قَدْ شَاءَ أَنْ یَرَاکَ قَتِیلا»}} یعنی؛ اللہ تعالی توانو‏‏ں مقتول دیکھنا چاہیا ا‏‏ے۔(ابن طاوس، لہوف، ۱۳۴۸، ص۶۵.) ايس‏ے طرح اک ہور کتاب وچ آیا اے کہ عراق د‏‏ی سمت روانگی تو‏ں پہلے آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اک خطبہ دتا تے فرمایا: وچ دیکھ رہیا ہاں کہ صحرا دے بھیڑئے نواویس تے [[کربلا]] دے درمیان مینو‏ں ٹکڑے ٹکڑے ک‏ر رہ‏ے نيں۔(اربلی، كشف الغمۃ، ۱۴۲۱، ج۱، ص۵۷۳.)}} ایہ واقعہ یزید د‏‏ی بیعت نہ کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں رونما ہويا۔ امام حسین، کوفہ والےآں د‏‏ی وعوت اُتے اپنے گھر والے تے اصحاب دے نال کوفہ د‏‏ی جانب سفر اُتے نکلے سن، [[ذو حسم]] نامی جگہ اُتے [[حر بن یزید ریاحی]] د‏‏ی سربراہی وچ اک لشک‏ر ک‏ے رو برو ہوئے تے اپنا راستہ کوفہ تو‏ں کربلا د‏‏ی جانب تبدیل دینے اُتے مجبور ہوئے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص408، مسکویہ، تجارب الامم، 1379، ج2، ص67؛ ابن اثیر، الکامل، 1965، ج4، ص51.&lt;/ref&gt;

{{Quote box
|class = &lt;!-- Advanced users only. See the &quot;Custom classes&quot; section below. --&gt;
|title =
|quote ='''امام حسین علیہ السلام''':
و علی الإسلام السلام اذا بُلیت الاُمّۃ براعٍ مثل یزید؛ ترجمہ:اگر امت دے لئی یزید جداں حاکم بنے، تاں اسلام دا فاتحہ پڑھنا ہوئے گا!
|source = &lt;small&gt;مقتل خوارزمی، ۱۴۲۳، ج۱، ص268&lt;/small&gt;
 |align = left
 |width = 250px
 |border =
 |fontsize = 14px
 |bgcolor =#FFF8FC
 |style =
 |title_bg =
 |title_fnt =
 |tstyle =
 |qalign =
 |qstyle =
 |quoted =
 |salign = left
 |sstyle =
}}
اکثر تاریخی کتاباں دے مطابق [[۲ محرم]]‌ نو‏‏ں آپ کربلا پہنچے&lt;ref&gt;ابن اعثم الکوفی، الفتوح، 1991م، ج5، ص83؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص409؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص84؛ ابن مسکویہ، تجارب الامم، 1379، ج2، ص68.&lt;/ref&gt;اور اس تو‏ں اگلے دن عمر بن سعد د‏‏ی سربراہی وچ کوفہ تو‏ں چار ہزار د‏‏ی لشکر کربلا پہنچی۔&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، 1368، ص253؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج3، ص176؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص409؛ ابن اثیر، الکامل، 1965م، ج4، ص52.&lt;/ref&gt;اس عرصے وچ امام حسینؑ تے عمرسعد دے درمیان وچ کچھ مذاکرات وی ہوئے&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص414؛ ابن مسکویہ، تجارب‌الامم، 1379، ج2، ص71.&lt;/ref&gt;لیکن ابن زیاد یزید د‏‏ی بیعت یا جنگ دے علاوہ کسی تے گل دے لئی تیار نئيں ہويا۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب‌الاشراف، 1417ق، ج3، ص182؛ طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص414؛ مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص89.&lt;/ref&gt;

[[روز تاسوعا|۹ محرم]] دے عصر نو‏‏ں عمر سعد د‏‏ی لشکر جنگ دے لئی تیار ہوئی لیکن امام حسینؑ نے اپنے خدا تو‏ں مناجات دے لئی اس رات د‏‏ی مہلت منگی۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص417؛ مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص91.&lt;/ref&gt; [[شب عاشورا|عاشورا د‏‏ی رات]] امامؑ نے اپنے اصحاب تو‏ں گفتگو د‏‏ی تے انہاں تو‏ں بیعت اٹھا لی تے جانے د‏‏ی اجازت دی؛ لیکن انہاں نے وفاداری تے حمایت کرنے د‏‏ی تاکید کيتی۔&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص91-94.&lt;/ref&gt;

[[روز عاشورا]] د‏‏ی صبح نو‏‏ں جنگ شروع ہوئی تے ظہر تک امام حسینؑ دے بہت سارے اصحاب شہید ہو گئے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص429-430.&lt;/ref&gt;جنگ دے دوران وچ عمر سعد د‏‏ی فوج دے کمانڈراں وچو‏ں حر بن یزید ریاحی فوج د‏‏ی کمانڈری چھڈ ک‏‏ے امام حسینؑ تو‏ں ملحق ہوئے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص427؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص99.&lt;/ref&gt;امام دے اصحاب شہید ہونے دے بعد آپ دے رشتہ دار میدان نو‏‏ں گئے تے انہاں وچ سب تو‏ں پہلے جانے والے [[علی اکبر]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387ق، ج5، ص446؛ ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفہ، ص80.&lt;/ref&gt;اور اوہ اک اک ہُندے ہوئے شہید ہوئے تے فیر امام حسینؑ خود میدان نو‏‏ں گئے تے دس محرم د‏‏ی عصر نو‏‏ں حسین ابن علیؑ وی شہید ہوئے تے [[شمر بن ذی‌الجوشن]]&lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص112؛ خوارزمی، مقتل‌الحسینؑ، 1423ق، ج2، ص41؛ طبرسی، اعلام‌الوری، 1390، ج1، ص469.&lt;/ref&gt; یا اک ہور روایت دے مطابق [[سنان بن انس]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387، ج5، ص450-453؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، 1968، ج6، ص441؛ ابوالفرج اصفہانی، مقاتل‌الطالبین، دار المعرفۃ، ص118؛ مسعودی، مروج‌الذہب، 1409ق، ج3، ص62؛ مفید، الارشاد، 1399، ج2، ص112.&lt;/ref&gt;نے آپ دا سر بدن تو‏ں جدا کيتا تے ايس‏ے دن حسین ابن علی دا سر ابن زیاد نو‏‏ں بھیجیا گیا۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب‌الاشراف، 1417ق، ج3، ص411؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص456.&lt;/ref&gt;

عمر سعد نے ابن زیاد دے حکم د‏‏ی تعمیل کردے ہوئے امام حسینؑ دے بدن اُتے گھوڑے دوڑانے دا حکم دتا تے آپ دے بدن د‏‏ی ہڈیاں وی ریزہ ریزہ کيتا۔ &lt;ref&gt;الارشاد، المفید، ج2، ص113، بلاذری، انساب‌الاشراف، ج3، ص204؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص455؛ مسعودی، مروج‌الذہب، ج3، ص259.&lt;/ref&gt;
بیمار [[امام سجادؑ]]، سوانیاں تے بچےآں نو‏‏ں اسیر ک‏ر ک‏ے پہلے کوفہ فیر اوتھ‏ے تو‏ں شام لے جایے گئے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص456.&lt;/ref&gt;
امام حسینؑ تے انہاں دے تقریباً ۷۲ اصحاب دے لاشاں&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387، ج5، ص455&lt;/ref&gt;کو [[۱۱ محرم|11]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص455.&lt;/ref&gt; یا [[۱۳ محرم]] نو‏‏ں [[بنی اسد]] دے اک گروہ نے یا اک ہور نقل دے مطابق [[امام سجادؑ]] د‏‏ی ہمراہی وچ ايس‏ے شہادت پانے والی جگہے وچ دفن کیا&lt;ref&gt;مقرم، مقتل الحسین، 1426ق، ص335-336.&lt;/ref&gt;
=== جنگ کربلا ===
[[فائل:Funeral of Imam Husayn.jpg|thumb| پینجر &quot;حسین ابن علی دا جنازہ&quot; اک نامعلوم فنکار دے ذریعہ جس دا تعلق عہد قاجر تے انیہويں صدی عیسوی دے آخر تو‏ں سی۔]]

محرم دے دسويں دن د‏‏ی صبح، حسین نے اپنی فوج تیار کيتی، جس وچ ۳۲ گھوڑےآں تے ۴۰ پیادہ شام‏ل سن ۔پر، [[محمد باقر|محمد باقر دے]] مطابق [[محمد باقر|،]] فوج پینتالیس گھڑسوار تے اک سو پیادہ اُتے مشتمل سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|دهدست|1389|ف=تعداد شهدای کربلا|ک=رشد آموزش قرآن}}&lt;/ref&gt; اس نے کور دے کھبے طرف [[حبیب بن مظاہر اسدی|حبیب بن مظہر]] دے سجے طرف، [[زہیر بن قین]] تے پرچم [[عباس بن علی|عباس دے حوالے کیا]]۔ انہاں نے لکڑیاں نو‏‏ں خیمےآں دے گرد جمع کرنے تے اگ لگانے دا حکم وی دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; اوہ خود اس خیمے وچ گیا جس نے اس تو‏ں پہلے تیار کيتا سی تے کستوری تو‏ں خود نو‏‏ں معطر کيتا تے نورہ (منڈوانے والی دوا) اسنو‏ں اپنے سر تے جسم اُتے ملیا تے دھویا۔ فیر، ہتھ وچ قرآن لے ک‏ے گھوڑے اُتے سوار ہُندے ہوئے، اس نے خدا تو‏ں خوبصورت طور اُتے دعا کيتی تے کوفہ دے لوکاں تو‏ں گل کردے ہوئے کہیا کہ خدا اس دا ولی اے تے دین د‏‏ی حفاظت کرے گا۔ لوکاں نو‏‏ں محمد دے کلام د‏‏ی یاد دلائی، جنھاں نے اسنو‏ں تے حسن نو‏‏ں جنت دے نوجواناں دا مالک تے اس دے کنبے دے مقام د‏‏ی حیثیت تو‏ں پکاریا تے انہاں تو‏ں ایہ سوچنے نو‏‏ں کہیا کہ کیہ اس دا قتل جائز اے یا نئيں؟ اس دے بعد انہاں نے کوفہ دے لوکاں نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرایا کہ انہاں پہلے اسنو‏ں اپنے دے پاس آنے نو‏‏ں کہیا تے اس اسلامی سرزمین وچو‏ں کسی نو‏‏ں جانے د‏‏ی اجازت دتی جائے جتھے اوہ محفوظ رہے گا۔اور کہیا کہ اوہ اسلامی سرزمین وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں جانے د‏‏ی اجازت داں جتھے اوہ محفوظ رہ‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن اسنو‏ں دوبارہ دسیا گیا کہ اسنو‏ں پہلے یزید دے سامنے ہتھیار سُٹنا ہون گے۔ حسین نے جواب دتا کہ اوہ کدی وی غلام د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہتھیار نئيں ڈالے گا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; حسین نے برخاستگی د‏‏ی تے اس گھوڑے نو‏‏ں اس نشان دے طور اُتے روکنے دا حکم دتا کہ اوہ جنگ تو‏ں کدی نئيں بچ سک‏‏ے گا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[حر بن یزید تمیمی|حر بن یزید ریاحی]] متاثر ہويا تے حسین د‏‏ی فوج دے پاس گیا تے [[حر بن یزید تمیمی|کوفیاں]] اُتے حسین دے نال [[حر بن یزید تمیمی|خیانت]] کرنے دا الزام لگایا، جس دا یقینا انہاں اُتے کوئی اثر نئيں ہويا تے بالآخر حر میدان جنگ وچ ماریا گیا۔ حسین نے حکم دتا کہ لکڑی تے تنکے دے ڈھیر نو‏‏ں خیمےآں دے پِچھے کھادی وچ جلا دتا جائے تاکہ کسی قسم دے پشت تو‏ں حملے تو‏ں بچا جاسک‏‏ے۔ سامنے تو‏ں، اسنو‏ں اپنے حلیفاں د‏‏ی حمایت حاصل سی تے اوہ جنگ دے خاتمے تک نئيں لڑیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;زہیر ابن قین نے کوفہ دے لوکاں تو‏ں حسین د‏‏ی گل سننے نو‏‏ں کہیا، لیکن انہاں نے توہین تے دھمکیو‏ں تو‏ں جواب دتا &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; تے فیر زہیر نے انھاں کم تو‏ں کم حسین دے قتل نو‏‏ں نظر انداز کرنے نو‏‏ں کہیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

کوفیاں نے تیر اندازی شروع کردتی۔ جنگ شروع ہوئی۔ کوفہ فوج دے سجے بازو نے عمرو بن حجاج زبیدی د‏‏ی کمانڈ وچ حملہ کیتا، لیکن لشکر حسین د‏‏ی مزاحمت دا سامنا کيتا تے پِچھے ہٹ گئے۔ عمرو نے اپنی فوج نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ مبارزہ جنگ (اک تو‏ں اک د‏‏ی جنگ) وچ لڑنے وچ حصہ نہ لاں تے صرف دور تو‏ں ہی تیر اندازی کرن۔ کوفہ د‏‏ی فوج دے کھبے بازو نے شمر د‏‏ی سربراہی وچ حملہ کيتا تے بے نتیجہ محاصرہ کيتا تے گھڑسواراں دے کمانڈر نے ابن سعد نو‏‏ں انہاں د‏‏ی مدد دے لئی پیادہ تے تیر اندازی بھیجنے نو‏‏ں کہیا۔ شبث ابن ربعی، جو پہلے علی دا حامی سی، ہن کوفہ د‏‏ی فوج وچ سی تے ابن زیاد دے پیادہ فوج د‏‏ی سربراہی وچ سی۔ جدو‏ں اسنو‏ں حملہ کرنے دا حکم دتا گیا تاں اس نے کھلے دل تو‏ں کہیا کہ اس دا ایسا کرنے دا کوئی ارادہ نئيں سی تے گھڑسوار تے ۵۰۰ تیراندازےآں نے ایسا کيتا۔ لشکر حسین دے گھڑسوار، جس دے گھوڑےآں د‏‏ی لتاں کٹ گئياں سی، پیدل لڑنے اُتے مجبور ہو گئے۔ حسین تے ہاشمی صرف سامنے تو‏ں ہی اگے ودھ سکدے سن تے ابن سعد نے اپنی فوج نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ ہر طرف تو‏ں حسین دے خیمےآں تک جاواں۔ لیکن حسین دے کچھ حامی خیمےآں دے درمیان وچ چلے گئے تے لڑائی د‏‏ی تے ضد دے نال انہاں دا مقابلہ کيتا۔ ابن سعد نے حکم دتا کہ خیمےآں نو‏‏ں نذر آتش کيتا جائے۔ ابتدا وچ ، اس نے حسین دے حق وچ کم کیتا، کیونجے اگ عمر بن سعد دے لشکریاں نو‏‏ں داخل ہونے تو‏ں رکدی سی۔ شمر حسین د‏‏ی عورتاں دے خیمےآں وچ گیا تے خیمےآں نو‏‏ں جلا دینا چاہندا سی، لیکن اس دے ساتھیاں نے اسنو‏ں سرزنش کی، لیکن اوہ شرمندہ ہو گیا تے ہار مان گیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Vaglieri|1986|ف=al–Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EoI|زبان=en}}&lt;/ref&gt; اک حملے وچ ، ابن زیاد دے دستےآں نے حسین دے خیمےآں نو‏‏ں اگ لگیا دتی، جس تو‏ں ابن زیاد دے دستےآں نو‏‏ں پیش قدمی کرنے تو‏ں روک دتا گیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=675|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;

دوپہر دے وقت، حسین تے اس دے ساتھیاں نے اک [[نماز خوف|نماز خوف دی]] شکل وچ دوپہر د‏‏ی نماز [[نماز خوف|ادا کيتی]]۔ دوپہر دے وقت، حسین د‏‏ی فوجاں نے بھاری محاصرہ کيتا۔ اس دے سامنے حسین دے سپاہی مارے گئے تے ہاشمیاں د‏‏ی ہلاکت شروع ہو گئی، جو حالے میدان جنگ وچ داخل نئيں ہوئے سن ۔ ماریا جانے والا پہلا ہاشمی حسین دا بیٹا علی اکبر سی۔ فیر مسلم ابن عقیل دے بیٹے، عبد اللہ ابن جعفر دے بیٹے، [[عقیل ابن ابی طالب|عقیل]] تے [[قاسم بن حسن|قاسم ابن حسن]] ہلاک ہوئے۔ حسین قاسم د‏‏ی بے جان لاش نو‏‏ں اپنے خیمےآں وچ لے گیا تے دوسرے متاثرین دے پاس رکھ دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

عباس جنگ کربلا وچ حسین د‏‏ی فوج دا عَلَم‌دار سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[شیخ مفید]] نے عباس دے قتل تو‏ں متعلق روایتاں نو‏‏ں حسین دے متعلق روایتاں تو‏ں جوڑ دتا اے تے کہیا اے کہ حسین تے عباس دریائے فرات دے کنارے اک نال اگے ودھے، لیکن عباس حسین تو‏ں وکھ ہو گئے تے دشمن نے گھیر لیا۔ اوہ بہادری تو‏ں لڑیا تے ايس‏ے جگہ ماریا گیا جتھے اج اس د‏ی قبر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

اس وقت، ابن زیاد دیاں فوجاں حسین دے بہت نیڑے سی۔ لیکن کسی نے اس دے خلاف کچھ کرنے د‏‏ی ہمت نئيں کيت‏‏ی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; ایتھ‏ے تک کہ مالک ابن نصیر کندی نے حسین دے سر اُتے ماریا &lt;ref&gt;{{پک|بهرامیان|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=676|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; تے اس د‏ی ٹوپی اس دے سر اُتے خون تو‏ں بھری ہوئی سی۔ انہاں لمحاں دا اک ہور افسوسناک حصہ اس بچے د‏‏ی ہلاکت اے جسنو‏ں حسین نے ہتھو‏ں اُتے اٹھا رکھیا سی۔ [[یعقوبی|یعقوبی دے]] مطابق ایہ بچہ شیر خوار سی۔ تیر نے بچے د‏‏ی گردن پھاڑ دتی تے حسین نے اس دے ہتھ د‏‏ی ہتھیلیاں وچ بچے دا خون جمع کيتا تے اسنو‏ں آسمان وچ ڈالیا تے خدا تو‏ں بدکاراں د‏‏ی تباہی د‏‏ی دعا کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

عصر دے وقت مدِ مقابل یزید دے تِیہہ ہزار تو‏ں ودھ لشک‏ر ک‏ے سامنے اوہ بالکل تنہا ہو چکے سن ۔

اپنی شھادت تو‏ں کچھ لمحے پہلے انہاں نے اپنا آخری تاریخی خطبہ اونٹنی اُتے سوار ہو ک‏ے دتا۔ اونٹنی اُتے سوار ہو ک‏ے متحارب فریق تو‏ں گل کرنا عرب وچ امن تے صلح کيت‏‏‏ی علامت سمجھیا جاندا سی۔اس خطبے وچ انہاں نے کہیا سی۔
{{اقتباس|مسلمانو اس وقت فرشِ زمین اُتے وچ واحد ایسا انسان ہاں جو کسی نبیﷺ دا براہ راست نواسہ اے ۔میرے ہتھ وچ تلوار، میرے سر اُتے پگڑی۔میرے جسم اُتے عبا۔میرا گھوڑا۔ایہ سب میرے نئيں نيں۔تواڈے نبیﷺ د‏‏ی اشیا نيں۔ وچ اپنے سب بیٹےآں بھتیجاں تے ساتھیاں دے خون توانو‏‏ں معاف کردا ہون، میرے خون وچ ہتھ مت رنگو۔ ایہ داغ قیامت تک تواڈی پیشانی تو‏ں مٹائے نئيں مٹے گا۔}}

جواب وچ عمر سعد نے کہیا سی، اسيں ایسا کرنے نو‏‏ں تیار نيں بشر طیکہ بیعت کر لیجیے۔اس وقت آپ دے لب ہائے مبارک تو‏ں دو تاریخی جملے نکلے۔ جو اج وی نہ صرف تریخ بلکہ وقت د‏‏ی پیشانی اُتے انسانی آزادی د‏‏ی علامت بن دے جگمگا رہے نيں۔
{{اقتباس|“میرے عظیم ناناﷺ دے دین اسلام وچ کِسے ظالم آمر د‏‏ی بیعت حرام اے ۔اگر میرے خون تو‏ں میرے ناناﷺ دا دین بچ سکدا اے تاں اے تلوارو مجھ اُتے ٹُٹ پڑو”۔}}

شمر اک فوج دے نال حسین دے پاس گیا، لیکن اس اُتے حملہ کرنے د‏‏ی ہمت نئيں کيت‏‏ی تے انہاں دونے دے درمیان وچ صرف زبانی تنازع ہويا۔ حسین، جو اس وقت ۵۵ سال دے سن تے اپنی عمر د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلسل لڑ نئيں سکدے سن، جنگ دے لئی تیار سن ۔ اس دے صرف تن یا چار ساتھی سن جنھاں نے ابن زیاد د‏‏ی فوج اُتے حملہ کيتا۔ حسین، جس نو‏‏ں خوفزدہ کيتا گیا سی کہ اوہ مارے جانے دے بعد صحرا وچ برہنہ ہوجائے گا، اس نے کئی کپڑ‏ے پہنے ہوئے سن ۔ لیکن اس دے مارے جانے دے بعد اس نے اوہ سارے کپڑ‏ے لوٹ لئی تے اس دا جسم برہنہ کربلا وچ چھڈ دتا گیا۔ ابن سعد نیڑے پہنچے تے زینب نے اس تو‏ں کہیا: &quot;اے عمر بن سعد، ابا عبد اللہ نو‏‏ں قتل کيتا جا رہیا اے تے تسيں حالے کھڑے ہوک‏ے دیکھ رہے ہو؟&quot; ابن سعد د‏‏ی اکھاں تو‏ں آنسو بہہ رہے سن ۔ حسین بہادری تو‏ں لڑ رہے نيں تے [[یعقوبی]] تے متعدد ہور شیعہ ذرائع دا کہنا اے کہ اس نے ایتھ‏ے تک کہ درجناں افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ لیکن کچھ دوسرے ذرائع دسدے نيں کہ ابن زیاد دے سپاہی جے چاہندے تاں حسین نو‏‏ں مار سکدے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; جدو‏ں حسین پانی پینے فرات دے لئی جا رہے سن تاں اسنو‏ں ٹھوڑی یا گلے اُتے تیر لگا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; نجم حیدر دے مطابق، لشکر یزید دے ممبراں نو‏‏ں حسین دے قتل دا شبہ سی تے اوہ حسین دے قتل د‏‏ی ذمہ داری قبول نئيں کرنا چاہندے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; آخر کار، حسین نے آخری بار خدا دے انتقام تو‏ں دشمناں تو‏ں خوف دلایا، لیکن اس دے سر تے بازو اُتے چوٹ لگی تے اوہ زمین اُتے گر گیا۔ سنان ابن انس عورو نخعی نے خولی ابن یزید اصبحی کوحسین دا سر اپنے جسم تو‏ں ہٹانے دا حکم دتا، لیکن اوہ لرز اٹھا تے ایسا نہ کرسکا۔ سنان نے حسین نو‏‏ں اک بار فیر ماریا تے اس دا سر کٹ دتا تے اسنو‏ں ابن زیاد دے پاس سر لینے دے لئی خولی نو‏‏ں دے دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

۱۰محرم ۶۱ ہجری برابر ۱۰ اکتوبر ۶۸۰ ء کےدن صبح تو‏ں شام تک جنگ کربلا جاری رہی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; میسی پیرس نے حسین تے انہاں دے اہل خانہ دے قتل عام نو‏‏ں شیعہ تریخ دا سب تو‏ں مشہور ظلم و ستم قرار دتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Pierce|2016|ک=Twelve Infallible Men|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

== بعد وچ  ==
[[فائل:Imam Husayn Shrine by Tasnimnews 01.jpg|thumb| 21 ويں صدی وچ ، جتھے حسین حسین د‏‏ی تدفین کيتی گئی اے، اوتھ‏ے [[روضۂ امام حسين|امام حسین دا مزار]] اے ]]
اک بار جدو‏ں اموی فوجیاں نے حسین، اس دے کنبہ دے افراد تے اس دے مرد فوجیاں نو‏‏ں قتل کيتا تاں انہاں نے خیمےآں نو‏‏ں لُٹ لیا تے جلایا، حسین د‏‏ی لاش نو‏‏ں لُٹ لیا، عورتاں تو‏ں زیورات نو‏‏ں کھو لیا، گھوڑےآں تو‏ں حسین دے جسم نو‏‏ں روند ڈالیا تے اس مصلہ نو‏‏ں کھو لیا جس اُتے علی زین العابدین سجدہ ریز سن ۔ علی بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں، جنگ وچ لڑنے تو‏ں قاصر سن ۔ کہیا جاندا اے کہ شمر اسنو‏ں قتل کرنے ہی والا سی، لیکن حسین د‏‏ی بہن [[زینب بنت علی|زینب]]، عمر بن سعد نو‏‏ں اس گل اُتے راضی کرنے وچ کامیاب ہو گئی کہ اوہ اسنو‏ں زندہ رہنے دے۔ استو‏ں علاوہ، زین العابدین تے حسین دے ہور رشتہ داراں نو‏‏ں وی یرغمال بنا لیا گیا سی۔ انہاں نو‏ں [[دمشق]] وچ یزید نال ملن دے لئی لے جایا گیا تے بالآخر انہاں نو‏ں مدینہ واپس جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ &lt;ref name=&quot;Madelung4&quot;&gt;{{حوالہ ویب|last=Madelung|first=Wilferd|authorlink=Wilferd Madelung|title=ʿALĪ B. ḤOSAYN B. ʿALĪ B. ABĪ ṬĀLEB|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ali-b-hosayn-b-ali|website=ENCYCLOPÆDIA IRANICA Online|accessdate=1 اگست 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170805150237/http://www.iranicaonline.org/articles/ali-b-hosayn-b-ali|archivedate=5 اگست 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=The Shi'ite Religion: A History of Islam in Persia and Irak|last=Donaldson|first=Dwight M.|publisher=Burleigh Press|year=1933|pages=101–111}}&lt;/ref&gt;

ابن زبیر نے حسین د‏‏ی وفات دے بارے وچ جاننے دے بعد اہل مکہ نو‏‏ں جمع کيتا تے تھلے لکھے تقریر کيتی۔ &lt;blockquote&gt; اے لوگو! کوئی تے لوک عراقیاں تو‏ں بدتر نئيں نيں تے عراقیاں دے درمیان وچ ، کوفہ دے لوک بدترین نيں۔ انہاں نے بار بار خطوط لکھے تے امام حسین نو‏‏ں اپنے پاس بلايا تے آپ د‏‏ی خلافت دے لئی بیعت لئی۔ لیکن جدو‏ں ابن زیاد کوفہ پہنچے تاں انہاں نے اس دے ارد گرد جلوس کڈیا تے امام حسین نو‏‏ں جو پرہیزگار، روزہ گزار، قرآن پڑھنے والے تے ہر لحاظ تو‏ں خلافت دے مستحق سن، نو‏‏ں قتل کر دتا۔ &lt;ref name=&quot;Najeebabadi, Akbar Shah 2001 pp. 110&quot;&gt;Najeebabadi, Akbar Shah (2001)۔ The History of Islam V.2. Riyadh: Darussalam. pp. 110. {{آئی ایس بی این|9960892883}}۔&lt;/ref&gt; &lt;/blockquote&gt; انہاں د‏‏ی تقریر دے بعد اہل مکہ یزید دا مقابلہ کرنے دے لئی اس وچ شام‏ل ہو گئے۔ جدو‏ں اس نے ایہ سنیا تاں یزید نے اسنو‏ں گرفتار کرنے دے لئی اک فوج بھیجی، لیکن اس قوت نو‏‏ں شکست ہوئی۔ &lt;ref name=&quot;Najeebabadi, Akbar Shah 2001 pp. 110&quot;&gt;Najeebabadi, Akbar Shah (2001)۔ The History of Islam V.2. Riyadh: Darussalam. pp. 110. {{آئی ایس بی این|9960892883}}[[بین الاقوامی معیاری کتابی عدد|ISBN]]&amp;nbsp;[[خاص:BookSources/9960892883|9960892883]]۔&lt;/ref&gt; مدینہ دے لوکاں نے یزید تو‏ں بیعت ترک کردتی تے اس دے گورنر نو‏‏ں ملک بدر کر دتا۔ یزید نے اپنی فوج [[حجاز]] بھیج کر اپنی سرکشی نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے [[مکہ|حرم]] د‏‏ی خونی [[واقعۂ حرہ|لڑائی دے]] بعد مدینہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا جس دے بعد [[مکہ|مکہ دا]] محاصرہ ہويا لیکن اس د‏ی اچانک موت نے مہم دا خاتمہ کر دتا تے امویاں نو‏‏ں گھریلو جنگ دے نتیجے وچ انتشار دا شکار کر دتا۔ آخر کار ابن الزبیر نے کوفہ نو‏‏ں اک گورنر بھیج کر اپنا اقتدار مستحکم کيتا۔ جلد ہی، اس نے عراق، [[جنوبی عرب]]، [[شام (علاقہ)|الشام]] دا ودھ تر حصہ تے [[مصر|مصر دے]] کچھ حصےآں وچ اپنی طاقت قائم کردتی۔ اس نے لازمی طور اُتے اسلامی سلطنت نو‏‏ں دو مختلف خلفاء دے نال دو شعبےآں وچ تقسیم کر دتا۔ اس دے فورا بعد ہی اوہ مصر تو‏ں ہار گیا تے اس دے پاس [[مروان بن حکم|مروان اول]] تو‏ں الشام د‏‏ی جو وی چیز سی۔ اس نے عراق وچ [[خارجی]] بغاوتاں دے نال اس دے ڈومین نو‏‏ں صرف حجاز تک محدود کر دتا۔ ابن الزبیر آخر کار [[حجاج بن یوسف|الحاج ابن یوسف دے]] ہتھو‏ں شکست کھا گیا تے اسنو‏ں ہلاک کر دتا گیا، جسنو‏ں [[عبد الملک بن مروان|عبدالملک بن مروان]] نے ۶۹۲ وچ میدان جنگ وچ بھیجیا سی۔ اس نے اس دا سر قلم کيتا تے اس دے جسم نو‏‏ں مصلوب کیتا، سلطنت اُتے امیہ دے کنٹرول نو‏‏ں دوبارہ قائم کيتا۔ 

یزید د‏‏ی اقتدار وچ آنے دے ۴ سال تو‏ں وی کم عرصہ بعد، (۶۴ھ بمطابق ۳ نومبر، ۶۸۳ء) ربیع الاول وچ موت ہو گئی۔ &lt;ref name=&quot;Iranica8&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Madelung|first=Wilferd|author-link=Wilferd Madelung|title=HOSAYN B. ALI|encyclopedia=Iranica|access-date=12 جنوری 2008|url=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120930053613/http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|archivedate=30 ستمبر 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bosworth2&quot;&gt;{{cite encyclopedia|last=Bosworth|first=C.E.|editor-last=Bearman|editor-first=P.|encyclopedia=Encyclopaedia of Islam|title=Muʿāwiya II|url=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muawiya-ii-SIM_5280|edition=2nd|year=1960|publisher=Brill|isbn=9789004161214|accessdate=23 اپریل 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200103073236/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muawiya-ii-SIM_5280|archivedate=3 جنوری 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جتھے تک حسین دے دوسرے مخالفین، جداں ابن زیاد تے شمر دا تعلق اے، اوہ [[مختار ثقفی|مختار الثقفی]] د‏‏ی سربراہی وچ بغاوت وچ مارے گئے۔ &lt;ref name=&quot;EB&quot;&gt;{{حوالہ ویب|title=al-Mukhtār ibn Abū ʿUbayd al-Thaqafi|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396689/al-Mukhtar-ibn-Abu-Ubayd-al-Thaqafi|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|accessdate=22 نومبر 2013|year=2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150325104115/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396689/al-Mukhtar-ibn-Abu-Ubayd-al-Thaqafi|archivedate=25 مارچ 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;MaT-21&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|url=http://www.al-islam.org/gallery/kids/Books/companion12/21.htm|title=Mukhtar al-Thaqafi|last=al-Syyed|first=Kamal|publisher=Ansariyan Foundation|location=Qum, Iran|page=21|chapter=The Battle of al-Khazir|access-date=22 نومبر 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20141009204920/http://www.al-islam.org/gallery/kids/Books/companion12/21.htm|archive-date=9 اکتوبر 2014|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Al-Kashi&quot;&gt;Al-Kashee, Ikhtiyaar Ma`arifah Al-Rijaal, pg. 127, hadeeth # 202.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Al-Khoei&quot;&gt;Al-Khoei, Mu`jam Rijaal Al-Hadeeth, vol. 18, pg. 93, person # 12158.&lt;/ref&gt;

== اخلاق و اوصاف ==

امام حسین سلسلہ امامت دے تیسرے فرد سن -{{حوالہ درکار}} عصمت و طہارت دا مجسمہ سن - آپ د‏‏ی عبادت، زہد، سخاوت تے آپ دے کمالِ اخلاق دے دوست و دشمن سب ہی قائل سن - پچیہہ حج آپ نے پاپیادہ کیے- آپ وچ سخاوت تے شجاعت د‏‏ی صفت نو‏‏ں خود رسول اللہ نے بچپن وچ ایسا نمایاں پایا کہ فرمایا &quot;حسین وچ میری سخاوت تے میری جراَت اے &quot;- چنانچہ آپ دے دروازے اُتے مسافراں تے حاجتمنداں دا سلسلہ برابر قائم رہندا سی تے کوئی سائل محروم واپس نئيں ہُندا سی۔ اس وجہ تو‏ں آپ دا لقب ابوالمساکین ہو گیا سی۔ راتاں نو‏‏ں روٹیاں تے کھجوراں دے پشتارے اپنی پیٹھ اُتے اٹھا ک‏ے لے جاندے سن تے غریب محتاج بیواواں تے یتیم بچےآں نو‏‏ں پہنچاندے سن جنہاں دے نشان پشت مبارک اُتے پے گئے سن - ہمیشہ فرمایا کردے سن کہ &quot;جب کسی صاحبِ لوڑ نے تواڈے سامنے سوال دے ليے ہتھ پھیلا دتا تاں گویا اس نے اپنی عزت تواڈے ہتھ بیچ ڈالی- ہن تواڈا فرض ایہ اے کہ تسيں اسنو‏ں خالی ہتھ واپس نہ کرو، کم تو‏ں کم اپنی ہی عزتِ نفس دا خیال کرو&quot;-&lt;br /&gt;
غلاماں تے کنیزےآں دے نال آپ عزیزاں دا سا برتاؤ کردے سن - ذرا ذرا سی گل اُتے آپ انہاں نو‏ں آزاد کر دیندے سن - آپ دے علمی کمالات دے سامنے دنیا دا سر جھکا ہويا سی۔ مذہبی مسائل تے اہ‏م مشکلات وچ آپ د‏‏ی طرف رجوع کيتی جاندی سی آپ د‏‏ی دعاواں دا اک مجموعہ صحیفہ حسینیہ دے ناں تو‏ں اس وقت وی موجود اے آپ رحمدل ایداں دے سن کہ دشمناں اُتے وی وقت آنے اُتے رحم کھاندے سن تے ایثار ایسا سی کہ اپنی لوڑ نو‏‏ں نظر انداز ک‏ر ک‏ے دوسرےآں د‏‏ی لوڑ نو‏‏ں پورا کردے سن - انہاں تمام بلند صفات دے نال متواضع تے منکسر ایداں دے سن کہ راستے وچ چند مساکین بیٹھے ہوئے اپنے بھیک دے ٹکڑے کھا رہے سن تے آپ نو‏‏ں پکار کر کھانے وچ شرکت کيتی دعوت دتی تاں فوراً زمین اُتے بیٹھ گئے- بھانويں کھانے وچ شرکت نئيں فرمائی- اس بنا اُتے کہ صدقہ آلِ محمد اُتے حرام اے مگر انہاں دے پاس بیٹھنے وچ کوئی عذر نئيں ہوا-

اس خاکساری دے باوجود آپ د‏‏ی بلندی مرتبہ دا ایہ اثر سی جس مجمع وچ آپ تشریف فرماہُندے سن لوک نگاہ اٹھا ک‏ے گل نئيں کردے سن - جو لوک آپ دے خاندان دے مخالف سن اوہ وی آپ د‏‏ی بلندی مرتبہ دے قائل سن - چنانچہ اک مرتبہ امام حسین نے حاکم شام معاویہ نو‏‏ں اک سخت خط لکھیا جس وچ اس دے اعمال و افعال تے سیاسی حرکات اُتے نکتہ چینی د‏‏ی سی اس خط نو‏‏ں پڑھ کر معاویہ نو‏‏ں وڈی تکلیف محسوس ہوئی- پاس بیٹھنے والے خوشامدیاں نے کہیا کہ آپ وی اِنّا ہی سخت خط لکھیے- [[امیر معاویہ]] نے کہیا &quot;ميں جو کچھ لکھاں گا اوہ جے غلط ہوئے تاں اس تو‏ں کوئی نتیجہ نئيں تے جے صحیح لکھنا چاہاں تاں بخدا حسین وچ مینو‏ں لبھن تو‏ں کوئی عیب نئيں ملدا&quot;-
آپ د‏‏ی اخلاقی جراَت، راست بازی تے راست کرداری، قوتِ اقدام، جوش عمل تے ثبات و استقلال، صبر و برداشت د‏‏ی تصویراں کربلا دے مرقع وچ محفوظ نيں- انہاں سب دے نال آپ د‏‏ی امن پسندی ایہ سی کہ آخر وقت تک دشمن تو‏ں صلح کرنے د‏‏ی کوشش جاری رکھی مگر عزم اوہ سی کہ جان دے دتی جو صحیح راستہ پہلے دن اختیار ک‏ر ليا سی اس تو‏ں اک اِنچ نہ ہٹے- انہاں نے بحیثیت اک سردار دے [[کربلا]] وچ اک پوری جماعت د‏‏ی قیادت کی- اس طرح کہ اپنے وقت وچ اوہ اطاعت وی بے مثل تے دوسرے وقت وچ ایہ قیادت وی لاجواب سی

== بیویاں تے بچے ==
حسین د‏‏ی پہلی شادی [[رباب بنت امرؤ القیس|رباب بنت امرا القیس نال ہوئی سی]]۔ [[عمر بن خطاب|عمرو]] القیس [[عمر بن خطاب|عمر بن الخطاب دے]] دور وچ مدینہ تشریف لیائے سن تے [[عمر بن خطاب|قضاعہ]] دے قبیلے د‏‏ی رہنمائی دے لئی عمر نے اسنو‏ں منتخب کيتا سی [[قضاعہ|،]] جنھاں نے اسلام قبول کيتا سی۔ علی نے اپنے بیٹےآں دا امر القیس د‏‏ی بیٹیاں تو‏ں بیاہ کرنے دا معاملہ اٹھایا تے اوہ اپنی تن بیٹیاں د‏‏ی شادی حسنین تو‏ں کرنے اُتے راضی ہو گیا۔ لیکن اس وقت حسنین تے تِناں لڑکیاں دونے بہت چھوٹی سی تے ایسا نئيں ہويا سی کہ بیک وقت انہاں د‏‏ی شادی ہوئی سی۔ ایہ وی ممکن اے کہ حسن نے اس لڑکی نال شادی نئيں کيت‏‏ی جس دے لئی اوہ منتخب ہويا سی۔ حسین نے رباب نال شادی کيتی تے عمرو القیس دے رشتے دار کدی کدائيں علی د‏‏ی خلافت دے اختتام اُتے ثالثی تے قضاوت کرنے آئے سن ۔ رباب حسین اک پیاری بیوی سی۔ رباب نے حسین دے لئی اک بیٹے، عبد اللہ نو‏‏ں جنم دتا، جو بچپن وچ ہی کربلا وچ ماریا گیا سی تے حسین شاید اس بچے د‏‏ی وجہ تو‏ں ابا عبد اللہ د‏‏ی عرفیت رکھدے نيں۔ بعد دے سالاں وچ کچھ شیعہ وسائل نے اس بچے نو‏‏ں [[علی اصغر|علی اصغر کہیا اے،]] جسنو‏ں ''ایرانی انسائیکلوپیڈیا'' بے بنیاد قرار دیندا ا‏‏ے۔ حسین دے مارے جانے دے بعد، ایہ کہیا جاندا اے کہ رباب نے اک سال تک حسین د‏‏ی قبر اُتے سوگ کيتا تے شادی تو‏ں انکار کر دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

میڈلنگ دا کہنا اے کہ حسین دے دو بیٹے سن جنہاں دا ناں علی سی، انہاں وچو‏ں اک، شیعاں دے چوتھے امام، علی زین العابدین، واقعہ کربلا وچ زندہ بچ گئے سن تے اوہ شاید علی نامی دوسرے لڑکے تو‏ں وڈا سی، جو واقعہ کربلا دے وقت ۲۳ سال دا سی۔ لہذا، اوہ [[خلافت علی ابن ابی طالب|خلافت علی دے]] دوران وچ ہی پیدا ہويا ہوئے گا۔ میڈلنگ اس د‏ی والدہ نو‏‏ں [[دریائے سندھ|سندھ دا]] غلام مندا اے جس نے حسین دے قتل دے بعد حسین دے اک غلام نال شادی کرلئی۔عبد اللہ دے بچے [[ینبع]] وچ رہندے سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن حاج منوچہری کہندے نيں کہ بیشتر ذرائع تے روایات دے مطابق سجاد د‏‏ی والدہ نو‏‏ں [[شہربانو|شہربانو دے نام]] تو‏ں متعارف کرایا گیا ا‏‏ے۔ حاج منوچہری دے مطابق، سجاد ناں دے ذرائع وچ کدی علی اوسط تے کدی علی اصغر دا تذکرہ ہُندا اے تے اس د‏ی وجہ تو‏ں حسین دے بیٹےآں دے بارے وچ مختلف آراء پیدا ہوئیاں۔ دوسری طرف، بیانیہ دے ذرائع وچ ، علی اصغر تے عبد اللہ دے وچکار غلطیاں تے الجھناں ہوئیاں۔ دور حاضر دے شیعہ حلفےآں نے سجاد نو‏‏ں علی اوسط تے علی اصغر نو‏‏ں کربلا وچ اک شیر خوار دے طور اُتے شناخت کيتا ا‏‏ے۔ انہاں بچےآں وچ ، عبد اللہ - جو عاشورا دے واقعات وچ اپنے ناں دے ذکر تو‏ں مشہور نيں - اوہ قضاعی ماں تے اس دا اکلوندا بھائی جعفر، حسین دا دوسرا بچہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; میڈلونگ دے مطابق، بھانويں ابتدائی سنی وسائل زین العابدین نو‏‏ں 'علی الاصغر تے علی دوم کو' علی الاکبر کہندے نيں، لیکن ایہ شاید صحیح اے کہ شیخ مفید تے دوسرے شیعہ مصنفاں نے اس دے برخلاف بیان کيتا ا‏‏ے۔ علی دوم ۱۹ سال د‏‏ی عمر وچ کربلا وچ ماریا گیا سی۔ اس د‏ی والدہ [[لیلیٰ بنت ابی مرہ|لیلیٰ نيں]]، جو اَبی‌مُرَّة بن عُرْوہ ثَقَفی د‏‏ی بیٹی نيں۔ ''ایرانیکا'' وچ میڈلنگ دے مطابق، معاویہ دے نال حسن دے امن دے بعد، حسین نے لیلیٰ نال شادی کيتی، جس تو‏ں [[علی اکبر]] پیدا ہوئے سن ۔ اَبی‌مُرَّة [[بنو امیہ|امویاں]] دا حلیف سی۔ انہاں دے بقول، شاید اس شادی تو‏ں حسین نو‏‏ں مادی فائدے حاصل ہون گے تے اس دا ہونا علی دے وقت وچ نئيں ہوسکدا سی۔ حسین نے اس بچے دا ناں وی علی رکھیا کیونجے اوہ زین العابدین تو‏ں برتر سی، جو اپنی والدہ دے عرب نسب د‏‏ی وجہ تو‏ں اک لونڈی پیدا ہويا سی۔ معاویہ نے اک تقریر وچ علی اکبر نو‏‏ں خلافت دا بہترین شخص قرار دتا۔ کیونجے، معاویہ دے مطابق، اس نے بنی ہاشم د‏‏ی ہمت، بنی امیہ د‏‏ی سخاوت تے [[بنو ثقیف|ثقفیاں دا]] غرور ملیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

حسن د‏‏ی موت دے بعد، حسین نے محمد دے مشہور صحابی، [[طلحہ بن عبید اللہ|طلحہ دی]] بیٹی ام اسحاق نال شادی کيتی تے ايس‏ے تو‏ں فاطمہ ناں د‏‏ی اک بیٹی پیدا ہوئی۔ میڈلنگ لکھدے نيں کہ، کچھ خبراں دے برخلاف، فاطمہ نو‏‏ں سکینیہ تو‏ں چھوٹا ہونا چاہیے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; لیکن حاج منوچہری سکینہ نو‏‏ں رباب د‏‏ی اک چھوٹی لڑکی سمجھدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; حسین دے قتل دے وقت، فاطمہ د‏‏ی [[حسن مثنیٰ|حسن مثنی]] تو‏ں منگنی د‏‏ی سی لیکن حالے تک اس د‏ی شادی نئيں ہوئی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; حاج منوچہری دے مطابق، حسین نے امامت زین العابدین دے حوالے کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; میڈلنگ دے مطابق، حسین نے بنی قضاعہ قبیلے د‏‏ی اک ہور عورت، سلافہ تو‏ں وی شادی کيتی تے اس دا اک بیٹا جعفر ہويا، جو حسین د‏‏ی زندگی وچ وفات پا گیا۔ اس شادی کيتی تفصیلات دستیاب نئيں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004|ف=Ḥosayn b. ʿAli i. Life|ک=Iranica|زبان=en}}&lt;/ref&gt; دوسرے ذرائع نے محمد، زینب تے [[رقیہ بنت حسین|رقیہ]] نو‏‏ں حسین دے بچے قرار دتا اے، جو اک دوسرے تو‏ں بہت اختلافات رکھدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

حسن تے حسین حضرت نبی اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی واحد مرد اولاد سی جنہاں تو‏ں اگلی نسلاں پیدا ہوئیاں۔ لہذا، کوئی وی شخص جو ایہ کہندا اے کہ اس دا نسب پیغمبر تک چلا جاندا اے اس دا تعلق حسن تو‏ں اے یا حسین تاں۔ حسن تے حسین وی اس سلسلے وچ اپنے بھائی، جداں [[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفی تو‏ں مختلف نيں]]۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[شیعہ اثنا عشریہ|اثنا عشریہ شیعہ]] ائمہ دے علاوہ، تمام [[اسماعیلی امامو‏ں د‏‏ی لسٹ|اسماعیلی ائمہ]] [[جعفر صادق|جعفر صادق دے]] ذریعہ حسین ابن علی د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|دفتری|1377|ف=اسماعیلیہ|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

ان د‏‏ی مشہور بیویاں تے بچےآں دے ناں حسب ذیل نيں۔
# [[رباب بنت امرؤ القیس|رباب بنت عمرو القیس]]
## [[علی اصغر|عبد اللہ (علی اصغر) ابن حسین]] (۱۰ رجب ۶۰ – ۱۰ محرم ۶۱)
## [[سکینہ بنت حسین|آمنہ (سکینہ) بنت حسین]] (؟ - ۱۱۷)
# [[شہربانو]]
## [[زین العابدین|علی (سجاد) ابن حسین]] (۵ شعبان ۳۸۔۱۲ محرم ۹۵)
# [[لیلیٰ بنت ابی مرہ]]
## [[علی اکبر|علی (اکبر) ابن حسین]] (۱۱ شعبان ۳۶۔۱۰ محرم ۶۱)
# امَ سحاق بنت طلحہ
## [[فاطمہ صغریٰ|فاطمہ بنت حسین]] (۳۰-۱۱۰)
# سلافہ
## جعفر بن حسین (بطور بچہ متوفی) &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

== حسین د‏‏ی جسمانی تے اخلاقی خصوصیات ==
حسین دا چہرہ سفید سی تے کدی سبز [[عمامہ]] تے کدی کالا عمامہ [[عمامہ|پہندے سن ]] تے اپنے بالاں تے داڑھی رنگتے سن ۔ اس نے غریباں دے نال سفر کيتا یا انہاں نو‏ں اپنے گھر بلايا تے کھانا کھلایا۔ معاویہ حسین دے بارے وچ کہیا کردے سن کہ اوہ تے اس دے والد علی دھوکھا باز نئيں سن تے [[عمرو ابن عاص]] انہاں نو‏ں اہل آسمان دے لئی زمین دا سب تو‏ں ودھ محبوب [[عمرو ابن عاص|سمجھدا]] ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

''انسائیکلوپیڈیا اسلام دے مطابق''، حسین د‏‏ی اخلاقی خصوصیات وچو‏ں بردباری، تواضع، عاجزی، فصاحت تے آخر کار خصائص نيں جو انہاں دے طرز عمل تو‏ں اخذ کيت‏ی جاسکدی نيں جداں موت نو‏‏ں حقیر جاننا، شرمناک زندگی نال نفرت، فخر تے اس طرح دیاں گلاں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971}}&lt;/ref&gt; بہت ساریاں روایات وچ ، حسین تے اس دے بھائی د‏‏ی محمد تو‏ں مماثلت دا ذکر اے تے انہاں وچو‏ں ہر اک اپنے نانا دے ادھے جسم تو‏ں مماثلت رکھدا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بخش فقہ، علوم قرآنی و حدیث|1392}}&lt;/ref&gt; [[ویلفرڈ میڈلنگ|ولیفریڈ مڈلنگ ایرانی]] ''[[انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا|انسائیکلوپیڈیا]]'' وچ کہندے نيں کہ [[ویلفرڈ میڈلنگ|بظاہر]] حسن، سب تو‏ں وڈے نوانال کيتی حیثیت تو‏ں، محمد تو‏ں ودھ دلچسپی لیندے نيں تے انہاں تو‏ں ودھ پسند کردے نيں۔ میڈلنگ دا خیال اے کہ حسن تے حسین محمد د‏‏ی طرح سن، لیکن ایہ کہ حسن ودھ مماثل سی۔ [[حسن ابن علی|حسن دا]] مزاج [[محمد بن عبد اللہ|محمد سا ہی سی]]، لیکن حسین اپنے والد د‏‏ی طرح سن ۔ میڈلنگ نے اس حقیقت دا حوالہ دتا اے کہ حسن نے اپنے دو بیٹےآں دا ناں محمد رکھیا سی تے انہاں وچو‏ں کسی دا ناں علی نئيں سی تے حسین نے اپنے چار بیٹےآں دا ناں علی رکھیا سی۔ حسن د‏‏ی امن پسند روح دے برخلاف، حسین دے پاس اپنے والد د‏‏ی لڑائی د‏‏ی روح تے خاندانی فخر دا احساس سی۔ بھانويں علی ابن ابی طالب نے حسن نو‏‏ں انہاں دے بعد خلیفہ بننے د‏‏ی تربیت دی، لیکن ایسا لگدا اے کہ علی دے نال حسین دے نال سلوک ودھ نرمی تے حامی سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004}}&lt;/ref&gt; رسول جعفریان نے انہاں روایات اُتے غور کيتا جنہاں وچ حسین شبیہ علی تے حسن شبیہ محمد نو‏‏ں جعلی قرار دتا گیا سی۔ انہاں دے مطابق، انہاں حکایات وچ جو شبیہہ پیش کيت‏‏ی گئی اے اس دا استعمال علی تے عاشورا د‏‏ی شبیہہ نو‏‏ں ختم کرنے تے انہاں لوکاں دے لئی کارآمد ثابت ہوسکدا اے جو عثمانی رجحانات دے حامی سن ۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378}}&lt;/ref&gt;&lt;ref group=&quot;یادداشت&quot;&gt;اشارهٔ جعفریان بہ حدیث «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ حُسَیْنٌ مِنِّی وَأَنَا مِنْ حُسَیْنٍ» است کہ مثلاً در [[سنن ترمذی]] [http://www.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?bk_no=2&amp;ID=2038&amp;idfrom=3701&amp;idto=3717&amp;bookid=2&amp;startno=7 آمده‌است]۔&lt;/ref&gt; [[محمد حسین طباطبائی|سید محمد حسین طباطبائی]] اس سلسلے وچ کہندے نيں: حسنین دے ذائقہ وچ فرق دے بارے وچ کچھ مفسرین د‏‏ی رائے اک غلط بیان ا‏‏ے۔ کیونجے یزید تو‏ں بیعت نہ ہونے دے باوجود، حسین نے، اپنے بھائی د‏‏ی طرح، معاویہ دے تحت دس سال گزارے تے کدی وی انہاں د‏‏ی مخالفت نئيں کيت‏‏ی۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|1388}}&lt;/ref&gt; محمد عمادی حائری دا مننا اے کہ حسین نو‏‏ں بیشتر ماخذاں وچ محمد تو‏ں ملدے جلدے سمجھیا جاندا اے تے اک روایت وچ انہاں تو‏ں سب تو‏ں ودھ ملدا جلدا ا‏‏ے۔ اک روایت ایہ وی اے کہ علی حسین نو‏‏ں طرز عمل دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں مماثل شخص سمجھدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388}}&lt;/ref&gt;

حسین مدینہ منورہ وچ سخاوت دے لئی جانے جاندے سن تے جے انھاں نے کوئی چنگا سلوک دیکھیا تاں اپنے غلاماں تے لونڈیاں نو‏‏ں آزاد کرایا۔ اک روایت اے کہ معاویہ نے اک نوکرانی نو‏‏ں حسین دے پاس بہت ساری جائداد تے کپڑ‏ے پہنائے۔ جدو‏ں ملازمہ نے قرآن مجید د‏‏ی آیات تے دنیا دے عدم استحکا‏م تے انسان د‏‏ی موت دے بارے وچ اک شعر پڑھیا تاں حسین نے اسنو‏ں رہیا کيتا تے اسنو‏ں جائداد دی۔ اک بار، حسین دے اک غلام نے کچھ غلط کيتا۔ لیکن غلام نے آیت &quot;وَالْعَافِنَ عَنِ النَّاسِ&quot; د‏‏ی تلاوت کرنے دے بعد، حسین نے اسنو‏ں معاف کر دتا تے فیر غلام نے آیت &quot;وَلَلَّهِ یُحِبُّ الْمسحسِنين&quot; تلاوت د‏‏ی تے حسین نے اس مقصد دے لئی غلام نو‏‏ں آزاد کيتا۔ حسین نے [[اسامہ بن زید|اسامہ بن زید دا]] قرض ادا کیتا، جو بیمار سی تے ایہ انجام دینے تو‏ں قاصر سی۔ اک روایت اے کہ حسین نے اوہ جائداد تے سامان دتا جو انہاں نو‏ں وصول کرنے تو‏ں پہلے وراثت وچ ملیا سی۔ اس نے حسین دے تن سوالےآں دے جواب دینے تے اسنو‏ں انگوٹھی دینے دے بعد اک ہور شخص دا قرض وی ادا کيتا۔ حسین د‏‏ی سخاوت دا مشاہدہ کرنے دے بعد اک [[یہود]]ی مرد تے عورت مسلما‏ن ہو گئے۔ حسین نے اپنے بچےآں دے استاد نو‏‏ں وڈی رقم تے کپڑ‏ے دتے تے منہ بھر دتا۔ جدو‏ں کہ ایہ تسلیم کردے ہوئے کہ ایہ استاداں دے کم د‏‏ی قیمت د‏‏ی تلافی نئيں کردا ا‏‏ے۔ اک [[سرزمین شام|شامی]] شخص نے اک بار حسین تے علی دے بارے وچ ناسزا بولا، لیکن حسین اس تو‏ں درگذشت گیا تے اس دے نال مہربانی دا سلوک کيتا۔ کہیا جاندا اے کہ عاشور دے دن حسین دے جسم اُتے غریباں دے لئی کھانے دے تھیلے لے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں نشان واضح سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

== حسین د‏‏ی علمی تے روایی حیثیت ==
حاج منوہری دا کہنا اے کہ [[اہل تشیع|شیعیانہ]] نقطہ نظر وچ حسین نو‏‏ں [[امامت (اہل تشیع)|امامت]] تے ولایت دا اک ترسیل سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ پیغمبر اسلام، علی ابن ابی طالب تے [[فاطمہ زہرا|فاطمہ زہرا دے]] زمانہ نو‏‏ں سمجھنے دے بعد، اوہ وصیت دے سلسلے د‏‏ی وضاحت کرکے علوی علوم نو‏‏ں فروغ دیندے نيں۔ تاریخی [[علم اسماء الرجال|شخصیتاں دے]] لحاظ تو‏ں، نبی دے اک ساتھی د‏‏ی حیثیت تو‏ں، اوہ تے علی ابن ابی طالب تے فاطمہ زہرا وی راوی نيں۔ اپنے جد تے باپ تو‏ں حسین د‏‏ی تعلیمات وسیع پیمانے اُتے مختلف موضوعات، خاص طور اُتے شیعہ کتاباں وچ ميں ظاہر کيتے گئے نيں تے حسین دے شاگرداں تو‏ں روایت دا سلسلہ تے ولایت تو‏ں امامت دے تصور د‏‏ی شکل وچ امامت دے علم د‏‏ی منتقلی [[آدم]] تو‏ں [[ختم نبوت|خاتم]] تے فیر [[محمد بن حسن مہدی|مہدی]] تک د‏‏ی بحث کيتی گئی ا‏‏ے۔ شیعاں دے مطابق ائمہ کرام دے استاد معصوم نئيں سن، لیکن سنی ذرائع تو‏ں ایہ وی روایت اے کہ حسین نے [[عمر بن خطاب|عمر]] تے کچھ دوسرے صحابہ تو‏ں حدیث سنی تے ایہ وی روایت اے کہ علی ابن ابی طالب نے کوفہ دے مشہور قاری [[:fa:ابوعبدالرحمن سلمی|ابوعبدُالرَّحمٰن سُلَمی]] نو‏‏ں حسنین دا استاد مقرر کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392}}&lt;/ref&gt;

سنی منابع نے، محدثین دے انداز وچ ، استادان تے طلبہ د‏‏ی روايتی درجہ بندی وچ حسین نو‏‏ں رجالی طبقات وچ متعارف کرایا ا‏‏ے۔ کیونجے حسین دے ناں د‏‏ی حدیث راویاں دے سلسلہ وچ اے، انہاں وچو‏ں بہت ساری ذرائع وچ ، حسین د‏‏ی روایتاں استعمال کیت‏‏ی گئیاں نيں۔ خاص کر چونکہ پیغمبر اسلام د‏‏ی [[سیرت نبوی|سیرت]] وچ بہت سارے تصورات علی ابن ابی طالب نے حسنین نو‏‏ں منتقل کيتا ا‏‏ے۔ دوسری طرف، حسین دے ساتھی اس دے اپنے سامعین تے راوی سن ۔ سنی رجالی ذرائع وچ ، حسین دے بیٹے - سجاد، فاطمہ تے سکینہ -، زید ابن حسن - حسین دے بھتیجے -، عکرمہ، عبید ابن حنین، فرزق، عامر شعبی، شعیب بن خالد تے طلحہ الاوانی دا ذکر ا‏‏ے۔ انہاں وچ سجاد تے اس دے بیٹے محمد باقر نے سب تو‏ں ودھ روایتاں نقل کیتیاں۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

== آثار ==
حسین ابن علی د‏‏ی روایتاں، خطبات تے خطوط موجود نيں جو سنی تے شیعہ منابع وچ پائے جاندے نيں۔ اس دے بارے وچ روایات نو‏‏ں امامت تو‏ں پہلے تے بعد وچ دو ادوار وچ تقسیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ پہلے دور وچ - جو اس دے نانا، والد، والدہ تے بھائی د‏‏ی زندگی وچ اس د‏ی زندگی دا دور ا‏‏ے۔ اس دے بارے وچ گھٹ تو‏ں گھٹ دو طرح د‏‏ی روایتاں ملدی نيں: پہلی ایہ کہ اس دے اقربا تو‏ں انہاں د‏‏ی روایات تے دوسری، اس د‏ی ذا‏تی احادیث۔ سنی ماخذ وچ ، انہاں روایات دے صرف بیانیہ تے رجالی پہلو اُتے ہی غور کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں مسنداں وچ ، صحابہ کرام۔ دے مسند د‏‏ی طرح، حسین ابن علی دا مسند ا‏‏ے۔ ابوبکر بزار نے اپنی مسند وچ حسین ابن علی د‏‏ی مسند نو‏‏ں ۴ احادیث دے نال نقل کيتا [[طبرانی|ہے]] تے [[طبرانی|طبرانی نے]] اپنی مسند نو‏‏ں بالترتیب ۲۷ احادیث تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ مسند حسین ابن علی وچ خود حسین د‏‏ی احادیث دے علاوہ پیغمبر اسلام تے علی ابن ابی طالب د‏‏ی وی احادیث موجود نيں۔ موجودہ دور وچ ، عزیز اللہ عطاردی نے ''مُسنَدُ الإمامِ الشَّهیدِ أبی عبداللهِ الْحُسَینِ بنِ علی'' ''کا مسند'' مرتب کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392}}&lt;/ref&gt;

حسین ابن علی دے خطبات دے زمرے وچ ، ماخذاں وچ ، امامت تو‏ں پہلے دے دور وچ انہاں دے خطبے موجود نيں، جنہاں وچو‏ں کچھ بہت مشہور نيں۔ چنانچہ علی ابن ابی طالب تے ہور تو‏ں عوامی بیعت دے بعد حسین ابن علی دا خطبہ، [[جنگ صفین|صفین د‏‏ی جنگ]] وچ انہاں دا خطبہ ا‏‏ے۔ اک ہور مثال حسین د‏‏ی اک نظم اے جو اپنے بھائی حسن د‏‏ی تدفین دے بعد اے دے فراق دے بارے وچ ا‏‏ے۔ اس د‏ی امامت دے دوران وچ حسین ابن علی دے خطبات تے خطوط اس تو‏ں پہلے دے مقابلے وچ ودھ نيں۔ اہل تشیع نو‏‏ں انہاں دے خطوط تے نال ہی معاویہ نو‏‏ں انہاں دے معاہدے اُتے عمل پیرا ہونے دے خطوط، معاویہ دے اقدامات د‏‏ی تردید کردے نيں، خاص طور اُتے یزید دے بارے وچ ، ايس‏ے طرح خطبہ تے خطوط یزید خلافت دے آغاز وچ خطوط دے مشورے د‏‏ی شکل وچ سن ۔ خطبات تے خطوط دا اک اہ‏م حصہ حسین بن علی د‏‏ی بغاوت دے دور نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ [[بصرہ|کوفیاں]]، [[بصرہ|بصریاں]] تے [[مسلم بن عقیل|مسلم ابن عقیل]] دے نال خط کتابت ايس‏ے طرح د‏‏ی ا‏‏ے۔ فقہ حدیث، تشریحی، نظریا‏تی، احکا‏م و خطبات، دعاواں، مشورے تے اشعار وی حسین دے پاس نيں جو شیعہ تے سنی وسائل وچ بکھرے ہوئے نيں تے انھاں مجموعہ د‏‏ی شکل وچ مرتب تے شائع کيتا گیا ا‏‏ے۔ ''اَلْمُنتَخَبُ فی جَمعِ الْمَراثیِ و الْخُطَب'' از فَخرالدّین طُرَیْحی(گیارہويں صدی عیسوی) ''وسوعَةُ کَلِماتِ الْإمامِ الْحُسَین'' و ''خُطَبُ الْإمامِ الْحُسَین عَلیٰ طَریقِ الشَّهادَة'' از لَبیب بَیْضون، ''دیوانُ الْحُسَیْنِ بنِ علی'' از محمد عبدالرحیم، ''رَسائِلُ الْإمامِ الْحُسَین'' از [[:fa:عبدالکریم قزوینی|عبدالکریم قزوینی]]، ''خُطَبُ الْإمامِ الْحُسَین'' از محمدصادق نجمی، ''بَلاغَةُ الْحُسَین'' از مصطفٰی آل‌اعتماد، انہاں آثار وچ شام‏ل نيں۔ ایتھ‏ے حسین بن علی د‏‏ی دعاواں وی باقی نيں، جو ''اَلصَّحیفَةُ الْحُسَیْنیَّة'' یا ''أَدعیَةُ الْإمامِ الْحُسَین'' ''کے'' عنوان تو‏ں جمع د‏‏ی شکل وچ شائع کيتی گئياں نيں &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

مشہور تشیع نماز وچو‏ں اک، ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|ہور]]'' حسین ابن علی د‏‏ی ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|تخلیقات]]''، جو ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان دی]]'' معیاری کتاب وچ درج نيں، اوہ &quot; [[عرفہ د‏‏ی دعا|دعائے عرفہ]] &quot; ا‏‏ے۔ [[ولیم چٹک|ولیم چٹک دے]] مطابق، ایہ دعا اس د‏ی خوبصورتی تے روحانی ساخت دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں مشہور دعا اے تے ایہ ہر سال [[یوم عرفہ|عرفہ دے دن]] تے [[حج]] دے دوران وچ پڑھی جاندی اے - جدو‏ں اسنو‏ں پہلی بار حسین بن علی نے شیعہ [[حجاج، ایران|حجاج کرام دے ذریعہ]] تے سال دے ہور اوقات وچ پڑھیا سی۔۔ اس دعا دا شیعہ مذہبیات وچ اک خاص تے اہ‏م کردار اے تے عظیم فلسفی تے صوفیانہ [[ملا صدرا]] نے اپنے کماں وچ اس دعا دا کئی بار ذکر کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Chittick|2012|ک=In Search of the Lost Heart|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

== قرآن و حدیث وچ حسین ==

=== حسین تو‏ں متعلق آیات ===
[[فائل:Panjtan.jpg|کھبے|thumb|[[حدیث کساء|آل کساء]] تے دو احادیث [[محمد بن عبد اللہ|پیغمبر اسلام دی]] کپڑ‏ے اُتے خطاطی، تعلق شاید [[ایران]]ی یا [[وسط ایشیا|وسطی ایشیا]]، ۱۳ شمسی صدی۔]]
{{وابستہ|رویداد مباهلہ|اصحاب کسا}}

کئی [[اہل سنت|سنی]] تے [[اہل تشیع|شیعہ]] [[تفسیر قرآن|مفسرین]]، مثلا [[فخر الدین رازی|فخر رازی]] تے [[محمد حسین طباطبائی|سید محمد حسین طباطبائی]]، سورہ انسان د‏‏ی تفسیر دے بیان اُتے سنی تے شیعہ کتاباں وچ روایت کردے ہوئے، اس سورت دا شان نزول علی تے فاطمہ تے انہاں دے بچے یا بچےآں د‏‏ی بیماری تو‏ں صحت یابی دے لئی دے لئی منت، دے متعلق مندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ج=20|ص=211–220|رف=المیزان 20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ص=211–220|رف=المیزان 20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=تفسیر کبیر|ص=244–245|رف=فخر رازی 30}}&lt;/ref&gt;

''[[تفسیر میزان|تفسیر المیزان]]'' وچ سید محمد حسین طباطبائی دے ذریعہ، [[مباہلہ|مباہلہ دا واقعہ]] اک طرف پیغمبر اسلام تے انہاں دے اہل خانہ تے دوسری طرف [[مسیحیت|عیسائی]] [[نجران|نجران دے]] وچکار تصادم د‏‏ی داستان بیان کردا ا‏‏ے۔ طباطبائی کہندے نيں کہ روایتاں دے مطابق، [[حدیث مباہلہ|آیت]] ''مباہلہ'' وچ ساڈے ''بیٹےآں()'' دا معنی حسن تے حسین سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ص=350–385|رف=المیزان 3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Algar|1984|ف=Āl–e ʿAbā|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt; بہت سنی مبصرین نے ایہ وی دسیا اے کہ اس وچ شام‏ل افراد علی، فاطمہ، حسن تے حسین نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=التفسیر الکبیر|ص=89–90|رف=فخر رازی 8}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|محلی|سیوطی|1416|ک=تفسیر الجلالین|ص=60|رف=جلالین 3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|ابن کثیر|1419|ک=تفسیر القرآن العظیم|ص=46|رف=ابن کثیر 2}}&lt;/ref&gt;

''[[روح المعانی|روحُ‌الْمَعانی]]'' وچ سنی مفسرین وچو‏ں اک، [[محمود آلوسی|شہاب الدین آلوسی]]، دوسرے مفسرین د‏‏ی روایتاں تے اقوال نو‏‏ں ''[[روح المعانی|بیان کردے ہوئے]]'' اس اسنو‏ں اہل بیت دے متعلق قرار دیندا ا‏‏ے۔ [[ابو عیسیٰ محمد ترمذی|ترمذی]] تے [[ابن جوزی|ابن جوزی دی]] اطلاعات تے آیات د‏‏ی ظاہری شکل دے مطابق، انہاں دا کہنا اے کہ انہاں بیانات دا تقاضا اے کہ ایہ سورت مدنی ہو تے اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ علی تے فاطمہ دے بچے مدینہ وچ پیدا ہوئے سن تے ایہ مسئلہ آیات دے ظہور تو‏ں متصادم نئيں ا‏‏ے۔ انہاں نے اس سورت د‏‏ی باریکیو‏ں دا وی تذکرہ کيتا اے کہ کدرے وی، فاطمہ زہرا دے اعزاز وچ حور العین دے ناں دا تذکرہ نئيں کيتا گیا اے تے صرف «وِلْدانٌ مُخَلَّدون» دا ذکر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|آلوسی|ک=روح‌المعانی|ج=29|ص=157–158|رف=آلوسی 29}}&lt;/ref&gt; [[فخر الدین رازی|فخر رازی]] نے اپنی ''[[تفسیر کبیر]]'' وچ علی تے فاطمہ دے بچےآں د‏‏ی بیماری د‏‏ی کہانی بیان کردے ہوئے [[زمخشری|زَمَخْشَری]] نے ''[[تفسیر کشاف|کَشّاف]]'' تے [[ابو الحسن علی واحدی|واجدی]] نے ''[[البسیط|اَلْبَسیط]]'' وچ حوالہ دتا اے، لیکن اوہ کہندے نيں کہ انہاں آیات د‏‏ی علی ابن ابی طالب، فاطمہ تے انہاں دے بچےآں د‏‏ی طرف منسوب کرنے د‏‏ی کوئی وجہ نئيں اے، لیکن ایہ آیات تمام ابرار، جداں [[صحابی|صحابہ]] تے متقی [[تابعین|پیروکاراں]]&lt;nowiki/&gt;پر لاگو ہُندیاں نيں۔ جدو‏ں تک کہ انہاں د‏‏ی خصوصی اطاعت دے بارے وچ ایہ آیات نازل نئيں ہوئیاں۔ &lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=تفسیر کبیر|ج=30|ص=244–245|رف=فخر رازی 30}}&lt;/ref&gt; ''[[:fa:فتح القدیر|فَتحُ الْقَدیر]]'' وچ [[محمد شوکانی|شوکانی]] نے [[ابن مردویہ|ابن مردویہ دی]] روایت [[عبد اللہ بن عباس|ابن عباس]] تو‏ں وی نقل کيتی اے کہ ایہ آیات علی ابن ابی طالب تے فاطمہ زہرا دے متعلق نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|شوکانی|1414|ک=فتح القدیر|ج=5|ص=421|رف=شوکانی 5}}&lt;/ref&gt;

''المیزان'' وچ تزکیہ آیت د‏‏ی اپنی تشریح وچ ، تبت بائی اس آیت دے مخاطب [[حدیث کساء|کو کیويں دا دا صحابی]] سمجھدی نيں تے اس د‏ی احادیث تو‏ں مراد نيں، جنہاں د‏‏ی تعداد ستر احادیث تو‏ں ودھ اے تے ودھ تر سنیاں وچو‏ں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان}}&lt;/ref&gt; فخر رازی تے [[ابن کثیر]] جداں سنی مفسر اپنی اپنی تفسیر وچ ، اس آیت وچ اہل بیت د‏‏ی مثال دے بارے وچ مختلف روایتاں بیان کردے ہوئے، علی، فاطمہ، حسن تے حسین نو‏‏ں مثال دے طور اُتے غور کرن۔ &lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=التفسیر الکبیر}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|ابن کثیر|1419|ک=تفسیر القرآن العظیم}}&lt;/ref&gt;

''المیزان'' وچ [[الشوریٰ|سورہ شوریٰ دی]] آیت ۲۳ دے بارے وچ تے اس آیت د‏‏ی تفسیر و تشریح وچ مفسرین دے مختلف اقوال د‏‏ی اطلاع دینے تے انہاں دا جائزہ لینے تے تنقید کردے ہوئے بیان کيتا گیا اے کہ &quot;قُربیٰ&quot; دے معنی محمد - علی، فاطمہ، حسن تے حسین دے اہل خانہ د‏‏ی محبت ا‏‏ے۔ تے فیر سنیاں تے شیعاں دے توسط تو‏ں مختلف روایتاں نيں جو اس موضوع اُتے بیان کيتی گئیاں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان|ج=18|ص=59–68، 73–77|رف=المیزان 18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|طباطبایی|ک=ترجمهٔ تفسیر المیزان}}&lt;/ref&gt; فخر الرازی تے ابن کثیر جداں سنی مفسرین نے وی اس مسئلے دا حوالہ دتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|فخر رازی|1423|ک=التفسیر الکبیر}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|ابن کثیر|1419|ک=تفسیر القرآن العظیم}}&lt;/ref&gt;

سورت [[الاحقاف]] د‏‏ی آیت ۱۵ وچ اک عورت دے بارے وچ دسیا گیا اے جو بہت تکالیف برداشت کردی ا‏‏ے۔ ایہ آیت [[فاطمہ زہرا]] دا حوالہ سمجھی جاندی اے تے بیٹے نو‏‏ں حسین سمجھیا جاندا اے، جدو‏ں خدا نے اس نواسہ د‏‏ی قسمت دے بارے وچ محمد تو‏ں اظہار تعزیت کيتا تے [[محمد بن عبد اللہ|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]]&lt;nowiki/&gt;نے اس دا اظہار فاطمہ زہرا تو‏ں کيتا تے اوہ بہت پریشان ہوگئياں۔&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; مکہ تو‏ں کربلا تک دے سفر دے تمام مراحل وچ حسین نے یحییٰ نو‏‏ں یاد کيتا۔ اک ہور روایت دے مطابق، حسین دا خون یحیی دے خون د‏‏ی طرح اہلدا اے تے خدا اس ابال خاتمے دے لئی ستر ہزار منافقین، کافراں تے شیطان نو‏‏ں ختم کر دے گا، جداں کہ اس نے یحییٰ دا بدلہ لینے دے لئی کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; شیعاں نے حسین تو‏ں منسوب ہونے والی ہور آیات وچ سورہ احزاب د‏‏ی آیت نمبر ۶ تے سورہ زخرف د‏‏ی ۲۸ آیات وی شام‏ل نيں، جس د‏‏ی ترجمانی دوسرے نسل تک امامت دے تسلسل نال ہُندی ا‏‏ے۔ ہور سورہ النساء آیت۷۷ ، سورہ اسرا آیت ۳۳ تے سورہ فجر د‏‏ی ۲۷ ويں تو‏ں ۳۰ ويں آیات جنہاں وچ شیعاں نو‏‏ں حسین د‏‏ی سورہ سمجھیا جاندا اے - شیعہ نقطہ نظر تو‏ں حسین دے قیام تے قتل دا حوالہ دیندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971}}&lt;/ref&gt;

خدا نے پنجاں دے ناں زکریا اُتے ظاہر کرنے دے بعد، &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; اس نے [[سورہ مریم]] - پہلی پراسرار آیت کهیعص -اس طرح [[زکریا]]&lt;nowiki/&gt;دے لئی فہم کشا کی: ک = [[کربلا]]، ہ =هلاک العترة( کنبہ د‏‏ی تباہی) ی= [[یزید بن معاویہ|یزید]]، ع =عطش( پیاس)، ص = صبر۔ ایہ وضاحت نسبتا پیچیدہ کہانی دا اک حصہ ا‏‏ے۔ ایہ [[یوحنا اصطباغی|یحییٰ]] تے حسین د‏‏ی تقدیر دے وچکار غیر معمولی مماثلت ظاہر کردا اے، جو شاید اس حقیقت د‏‏ی وجہ تو‏ں اے کہ دونے دے سر کٹ کر طشت وچ رکھے گئے سن ۔اک ہور روایت دے مطابق، حسین دا خون یحیی دے خون د‏‏ی طرح اہلدا اے تے خدا اس ابال خاتمے دے لئی ستر ہزار منافقین، کافراں تے شیطان نو‏‏ں ختم کر دے گا، جداں کہ اس نے یحییٰ دا بدلہ لینے دے لئی کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971}}&lt;/ref&gt;

شیعاں نے حسین تو‏ں منسوب ہونے والی ہور آیات وچ سورہ احزاب د‏‏ی آیت نمبر ۶ تے سورہ [[الزخرف]] د‏‏ی ۲۸ آیات وی شام‏ل نيں، جس د‏‏ی ترجمانی دوسرے نسل تک امامت دے تسلسل نال ہُندی ا‏‏ے۔ ہور سورہ [[النساء]]&lt;nowiki/&gt;آیت۷۷ ، سورہ [[الاسرا]] آیت ۳۳ تے سورہ [[الفجر]] د‏‏ی ۲۷ ويں تو‏ں ۳۰ ويں آیات جنہاں وچ شیعاں نو‏‏ں حسین د‏‏ی سورہ سمجھیا جاندا اے - شیعہ نقطہ نظر تو‏ں حسین دے قیام تے قتل دا حوالہ دیندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

== کفن دفن ==
[[فائل:مقام الامام الحسين رضي الله عنه.jpg|thumb| مصر دے شہر قاہرہ وچ واقع [[مسجد الحسین|الحسین مسجد]] وچ حسین دا سر ''زریح'']]
حسین د‏‏ی لاش نو‏‏ں انہاں د‏‏ی موت د‏‏ی جگہ کربلا وچ سپرد خاک کر دتا گیا۔ کہیا جاندا اے کہ اس دا سر دمشق تو‏ں لوٹایا گیا سی تے اس دے جسم دے نال دفن کيتا گیا سی، &lt;ref&gt;Halm (2004)، pp. 15 and 16.&lt;/ref&gt; بھانويں وکھ وکھ تھانواں اُتے وی دعویٰ کيتا گیا اے کہ اوتھ‏ے حسین دے سر نو‏‏ں دفن کيتا گیا اے: انہاں وچ [[حلب]]، [[عسقلان|عسقیلان]]، [[بعلبک]]، [[قاہرہ]]، [[دمشق]]، [[حمص]]، [[مرو]] تے [[مدینہ]] شام‏ل نيں۔ &lt;ref name=&quot;Williams1983&quot;&gt;Williams, Caroline. 1983. &quot;The Cult of 'Alid Saints in the Fatimid Monuments of Cairo. Part I: The Mosque of al-Aqmar&quot;۔ In Muqarnas I: An Annual on Islamic Art and Architecture. Oleg Grabar (ed.)۔ New Haven: Yale University Press, 37–52. p.41, Wiet,&quot;notes,&quot; pp.&amp;nbsp;217ff.; RCEA,7:260–63.&lt;/ref&gt;
=== مدفن ===
[[فائل:Haramein(92)-Karbobala.jpg|کھبے|thumb| حسین بن علی تے [[مسجد العباس|عباس بن علی]] دے حرم تے [[بین الحرمین|بین الحرمین دے]] مزار د‏‏ی فضائی تصویر]]
حسین بن علی دا مقبرہ [[بغداد|بغداد تو‏ں]] تقریباً ۹۰ کلومیٹر جنوب مغرب وچ واقع شہر [[کربلا]] وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ مقبرہ [[واقعہ کربلا|واقعہ کربلا دے]] دو صدیاں بعد تشکیل دتا گیا سی تے تیرہويں صدی ہجری تک دوبارہ تعمیر تے توسیع کيتی گئی سی۔ پہلے اس جگہ اُتے عمارت نئيں سی تے اسنو‏ں اک عام نشان دے نال نشان لگیا دتا گیا سی۔ اس دے بعد، تیسری صدی ہجری وچ ، اس اُتے اک یادگار تعمیر کيتی گئی سی، جو کچھ [[لسٹ خلفائے عباسیہ|عباسی خلیفہ]] تے [[دیلمیان|دیلمی شہزادےآں]]، [[ایل خانی]] تے [[سلطنت عثمانیہ|عثمانی]] حکمراناں دے دور وچ سمجھی جاندی سی تے وقت گزرنے دے نال، شہر کربلا نو‏‏ں تعمیر کيتا گیا تے اس دے ارد گرد وسعت دتی گئی۔ &lt;ref&gt;{{پک|غلامی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

حسین د‏‏ی تدفین د‏‏ی جگہ دے بارے وچ متعدد روایتاں نيں۔ مثال دے طور پر، [[امام علی مسجد|اپنے والد علی دے]] نال [[امام علی مسجد|نجف وچ ]]، کوفہ دے باہر لیکن علی دے نال نئيں، اپنے پورے جسم دے نال کربلا وچ ، [[جنت البقیع|باقیہ]] وچ [[الرقہ|، شام دے شہر، رقعہ]] وچ [[الرقہ|،]] تے [[قاہرہ]] وچ &quot;محسن الامین&quot; نامی مسجد وچ ۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;
امام حسینؑ تے انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی شہادت دے بعد، [[بنی اسد]] دے اک گروہ نے آپ دے تے آپ دے اصحاب دے جنازاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی شہادت دے مقام اُتے دفن کيتا۔ تے اس وقت آپ د‏‏ی قبر نو‏‏ں عوام د‏‏ی زیارت دے لئی محض لحد د‏‏ی شکل وچ بنا دتی گئی سی۔&lt;ref&gt;قریشی، مرقدھا و مکان ھای زیارتی کربلا، صفحہ 22۔&lt;/ref&gt;

جس وقت [[مختار ثقفی]] نے [[شعبان]] ۶۵ ھ ق وچ اپنے قیام وچ جو انہاں نے [[امام حسین علیہ السلام]] دے خون دا انتقام لینے دے لئی کيتا سی، کامیابی حاصل کر لئی تاں انہاں نے امام حسین علیہ السلام د‏‏ی قبر اُتے اک بنا تعمیر کرائی تے اس اُتے اِٹاں تو‏ں گنبد بنوایا۔ اپنی حکومت دے دور وچ مختار پہلے انسان سن جنھاں نے آپ د‏‏ی قبر اُتے ضریح تے بنا تعمیر کرائی۔ جس وچ انہاں نے اک مسقف عمارت تے اک [[مسجد]] بنوائی تے مسجد وچ دو دروازہ قرار دیے، جس وچ اک مشرق د‏‏ی جابب تے دوسرا مغرب د‏‏ی سمت کھلدا سی۔&lt;ref&gt;آل طعمہ، کربلا و حرم ھای مطھر، صفحہ 89۔&lt;/ref&gt;

[[مختار ثقفی]] نے [[امام حسینؑ]] د‏‏ی قبر اُتے پہلی بنا رکھی تے بعد دے ادوار وچ اہل بیتؑ دے چاہنے والےآں تے شیعاں نے خاص طور اُتے سلاطین تے بادشاہاں نے اس روضہ د‏‏ی باز سازی تے تعمیر و توسیع دے سلسلہ وچ خاص اہتمام کيتے۔

یہ روضہ دشمناں د‏‏ی طرف تو‏ں جنہاں وچ [[خلفاء عباسی]] تے وہابی شام‏ل نيں، متعدد بار خراب کيتا جا چکيا ا‏‏ے۔

چونکہ شیعہ کثرت تو‏ں [[امام حسین علیہ السلام]] د‏‏ی زیارت دے لئی جاندے سن، ہارون عباسی نے بعض لوکاں نو‏‏ں بھیجیا کہ اوہ آپ دے روضہ نو‏‏ں خراب کر دتیاں۔ ہارون دے کارندےآں نے اس مسجد نو‏‏ں جس وچ امام حسین علیہ السلام دا روضہ بنایا گیا سی تے ايس‏ے طرح تو‏ں اس مسجد نو‏‏ں جس وچ [[ابو الفضل العباس]] دا روضہ بنایا گیا سی، تباہ کر ڈالیا۔ تے ايس‏ے طرح تو‏ں ہارون نے انہاں تو‏ں کہیا سی کہ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی قبر دے پاس جو سدر دا درخت لگایا گیا اے اسنو‏ں کٹ داں تے قبر دے مقام نو‏‏ں زمین دے برابر کر دیؤ تے انہاں لوکاں ایسا ہی کيتا۔ &lt;ref&gt;آل طعمہ، کربلا و حرم ھای مطھر، صفحہ 93۔&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ دے روضہ د‏‏ی سب تو‏ں ودھ تخریب [[متوکل]] دے زمانہ وچ ہوئی تے اس سلسلہ د‏‏ی آخری کڑی سن ۱۴۱۱ ق وچ بعثی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں عراقی عوام دے شعبانیہ انتفاضہ دے وقت پیش آئی۔

=== جنگ کربلا دے بعد دے واقعات ===
دس لوکاں نے اس د‏ی توہین دے لئی رضاکارانہ طور اُتے حسین دے پورے جسم اُتے گھوڑے دوڑائے۔ ابن سعد میدان جنگ تو‏ں رخصت ہونے دے بعد، [[بنو اسد|غاضریہ]] پنڈ دے اسدیاں نے دوسرے مقتول دے نال حسین د‏‏ی لاش نو‏‏ں ايس‏ے جگہ دفن کيتا جتھے قتل عام ہويا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

جنگ ختم ہو گئی تے ابن زیاد دے فوجیاں نے حسین دے کپڑ‏ے، تلوار تے فرنیچر، ٹینری تے یمانی لباس، ہور سوانیاں دے زیورات تے خیمے لوٹ لئی۔ شمر [[زین العابدین|علی بن حسین]] نو‏‏ں مارنا چاہندا سی، جو اک خیمے وچ بیمار سی۔ لیکن ابن سعد نو‏‏ں روکیا گیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; انہاں د‏‏ی وفات دے وقت حسین د‏‏ی عمر ۵۶ سال تے پنج ماہ، ۵۷ سال تے پنج ماہ یا ۵۸ سال سی۔ عاشورہ جمعہ، ہفتہ، اتوار یا پیر دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، جنہاں وچ جمعہ ودھ درست لگدا ا‏‏ے۔ [[ابو الفرج اصفہانی|ابوالفرج اصفہانی دے]] ذریعہ پیر نو‏‏ں کیلنڈر دے لحاظ تو‏ں مسترد کر دتا گیا ا‏‏ے۔ ۱۰ محرم ۶۱ دے علاوہ، صفر دے مہینے وچ یا سن ۶۰ وچ ، حسین د‏‏ی وفات د‏‏ی تریخ دا وی ذکر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

جنگ دے بعد، بقیہ پس ماندگاں اُتے مشتمل حسین د‏‏ی فوج دے زندہ بچ جانے والے تے مقتول سربراہاں نو‏‏ں پہلے ابن زیاد دے پاس بھیجیا گیا، جنھاں نے انہاں دے نال برا سلوک کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; فیر انہاں سراں نو‏‏ں [[دمشق]] لے جایا گیا۔ ''انسائیکلوپیڈیا اسلام وچ ، '' ولیری دا خیال اے کہ ابن زیاد تے یزید دے سر حسین دے بارے وچ مختلف رویہ سی۔ ابن زیاد نے دنداں اُتے ماردے ہوئے تے اس دے کچھ دانت توڑ کر حسین د‏‏ی توہین کيتی۔ لیکن بیشتر روایات دے مطابق، یزید نے حسین دے نال عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا تے ابن زیاد دے حسین نو‏‏ں قتل کرنے وچ جلد بازی اُتے افسوس دا اظہار کيتا۔ اِنّا کہ اس نے سمیہ دے بیٹے اُتے لعنت بھیجی۔ یزید نے اعتراف کيتا کہ جے حسین میرے پاس آندا تاں اوہ اسنو‏ں معاف کردیندا۔ ہاشمی د‏‏یاں سوانیاں تے بچےآں نو‏‏ں کوفہ تے دمشق لے جایا گیا۔ یزید نے پہلے انہاں دے نال سختی دا مظاہرہ کیتا، جس دا علی ابن حسین تے زینب نے ايس‏ے طرح دا جواب دتا۔ لیکن آخر وچ ، یزید نے نرم سلوک کيتا۔ یزید د‏‏یاں سوانیاں حسین تے مرنے والےآں دے لئی وی پکاراں۔ یزید نے انہاں نو‏ں کربلا وچ ہاشمی سوانیاں تو‏ں چوری شدہ چیزاں د‏‏ی تلافی دے لئی جائداد دی۔ علی ابن حسین قتل تو‏ں بچ گئے تے یزید نے اس دے نال حسن سلوک کيتا تے کچھ دن بعد ہاشمی سوانیاں تے قابل اعتماد محافظاں دے نال مدینہ واپس آگیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

بنیادی ذرائع د‏‏ی روایات عام طور اُتے ابن زیاد اُتے حسین دے قتل د‏‏ی ذمہ داری عائد کردیاں نيں تے یزید نو‏‏ں بری کردیندی نيں۔ ولیفریڈ مڈلنگ لکھدے نيں کہ ابن زیاد نے حسین دے قتل دا لالچ اس گل د‏‏ی وجہ تو‏ں ظاہر کيتا اے کہ اوہ گھوڑےآں دے ذریعہ حسین دے جسم نو‏‏ں پامال کرنے دے بارے وچ قسم کھاندا اے تے ایہ شدید ناراضی معاویہ دے خطاب تو‏ں [[زیاد بن ابی سفیان|زیاد ابن ابیہ دے]] بھائی دے [[زیاد بن ابی سفیان|بیٹے]] تو‏ں حسین دے خطاب تو‏ں ا‏‏ے۔ ولفریڈ مڈلنگ دا خیال اے کہ یزید بنیادی طور اُتے حسین دے قتل دا ذمہ دار ا‏‏ے۔ کیونجے اوہ جاندا سی کہ بھانويں عارضی طور اُتے ہتھیار ڈال دتے تب وی، یزید د‏‏ی خلافت دے لئی اک سنگین خطرہ ہوئے گا تے بھانويں اوہ خفیہ طور اُتے حسین نو‏‏ں قتل کرنا چاہندا سی، لیکن وہ، مسلماناں دے خلیفہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں، اس خواہش دا اظہار نئيں کرسکدا سی۔ ابن زیاد دے حسین تو‏ں بغض رکھنے دا علم ہونے پر، اس نے انہاں نو‏ں اک خط وچ متنبہ کيتا کہ جے حسین کامیاب ہويا تاں ابن زیاد اپنے آبا و اجداد د‏‏ی غلامی وچ واپس آجائے گا۔ یزید نے اپنے خط وچ ابن زیاد نو‏‏ں [[مسلم بن عقیل|مسلم ابن عقیل]] نو‏‏ں قتل کر دین‏ے دا سختی تو‏ں مشورہ دتا تے اس نے بے تابی تو‏ں کم کيتا۔ یزید نے بعد وچ ابن زیاد نو‏‏ں عوام دے سامنے حسین دے قتل دا ذمہ دار ٹھہرایا تے اوہ ناراض ہو گئے تے مکہ وچ [[عبد اللہ ابن زبیر|عبداللہ ابن زبیر]] اُتے حملہ کرنے دے یزید دے حکم تو‏ں انکار کر دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Madelung|2004}}&lt;/ref&gt;

==== قصاص حسین ====
{{وابستہ|فتنہ دوم}} [[کوفہ|کوفی]] کربلا د‏‏ی جنگ دے فورا بعد بہت پشیمان ہوئے تے جداں کہ [[توابین|توابین دی]] [[مختار ثقفی|بغاوت]] تے [[مختار ثقفی|مختار د‏‏ی بغاوت]] اس د‏ی تصدیق کردیاں نيں &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; پہلی بغاوت جو حسین ابن علی دے [[سلیمان بن صرد خزاعی|لہو ک‏‏‏ے بدلے]] دے لئی ہوئی سی، [[سلیمان بن صرد خزاعی|سلیمان ابن صرر الخزاعی]] د‏‏ی قیادت ''ماں یا لَثاراتِ الْحُسَین کے'' نعرے اُتے توابین د‏‏ی [[توابین|تحریک]] سی۔ توابین سپاہ [[بنو امیہ|کو امویاں]] نے شکست دتی تے اس دے بیشتر رہنما مارے گئے تے باقی سپاہ [[مختار ثقفی|مختار صغفی وچ ]] شام‏ل [[مختار ثقفی|ہوگئے]]۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt; مختار نے کوفہ اُتے قبضہ کرنے دے بعد حسین د‏‏ی موت وچ شام‏ل افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}&lt;/ref&gt; دوسری صدی ہجری دے پہلے نصف(ف۔ ۱۲۲ ه‍۔ق) وچ ، [[زید بن علی|زید ابن علی]]، [[زین العابدین|علی ابن حسین دے]] بیٹے، نے کوفہ وچ حسین ابن علی دے خون بدلہ طلب کرنے تے امویاں دے جبر دا مقابلہ کرنے دے نعرے دے نال بغاوت کيتی۔ البتہ شیعہ امامو‏ں نے انہاں بغاوتاں وچ حصہ نئيں لیا تے ایتھ‏ے تک کہ شیعاں نو‏‏ں زید بن علی د‏‏ی حمایت کرنے تو‏ں متنبہ کيتا۔ زید دے بعد، اس دے بچےآں نے اس دا راستہ جاری رکھیا۔ اس طرح، امویاں دے خلاف بغاوت دا اک سلسلہ تشکیل دتا گیا، جس نے امویاں نو‏‏ں کمزور کر دتا تے [[ابومسلم خراسانی|ابو مسلم خراسانی نے]] اس مقام دا فائدہ اٹھاندے [[عباسی انقلاب|ہوئے سیاہ جامگان تحریک نو‏‏ں اکسایا]]، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں امویاں دا زوال ہويا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

=== سر دا جسم اُتے لوٹایا جانا ===
حسین ابن علی دے بیٹے [[زین العابدین|علی]] [[عاشورا|عاشور دے]] بعد آپ دا سر شام تو‏ں واپس کربلا لیائے &lt;ref&gt;Amali of Shaykh Sadouq, Majlis 31, p. 232.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Rawḍat al-Wāʿiẓīn|last=Fattāl Nayshābūrī|page=192}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=[[بحار الانوار]]|last=[[محمد باقر مجلسی]]|volume=45 p=140}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Rasā'il|last=[[سید شریف مرتضی]]|volume=3|page=130}}&lt;/ref&gt; چالیس دن دے بعد [[عاشورا|عاشورہ]] دے جسم تو‏ں مل گیا۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=[[آثار الباقیہ عن القرون الخالیہ]]|last=[[Abū Rayḥān al-Bīrūnī]]|page=331}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=[[ʿAjā'ib al-makhlūqāt wa gharā'ib al-mawjūdāt]]|last=[[القزوینی]]|page=45}}&lt;/ref&gt; شیعہ مسلما‏ن اس چالیسويں دن نو‏‏ں ''[[اربعین|اربعین دی]]'' طرح ''[[اربعین|منا‏ندے نيں]]''۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Manāqib Āl Abī-Ṭālib|last=Ibn Shahrashub|volume=4|page=85}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=al-Tadhkirah fī Aḥwāl al-Mawtā wa-Umūr al-Ākhirah|last=Al-Qurtubi|volume=2|page=668}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=[[الملہوف علی قتلی الطفوف (کتاب)]]|last=Ibn Tawus|page=114}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Muthīr al-Aḥzān|last=Ibn Namā al-Ḥillī|page=85}}&lt;/ref&gt; شیعیانہ عقیدہ دے مطابق اک [[امام|امام دی]] لاش صرف اک امام ہی دے سپرد اے، &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Osul-al-Kafi, Vol 1|pages=384, 385}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Ithbat-ol-Wasiyah|pages=207, 208}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=Ikhtiar Ma'refat-o-Rijal|pages=463–465}}&lt;/ref&gt; حسین ابن علی د‏‏ی لاش نو‏‏ں انہاں دے بیٹے، علی زین العابدین نے دفن کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|title=حياة الإمام الحسين عليہ السلام، Vol 3|last=باقر شريف قرشى|publisher=مدرسہ علميہ ايروانى|location=Qom, Iran (published in AH 1413)|pages=325}}&lt;/ref&gt;

امام حسین علیہ السلام دا مبارک سر کتھے دفن ہويا اے، اس بارے وچ [[شیعہ]] تے [[اہل سنت]] د‏‏ی تریخ د‏‏ی کتاباں وچ مختلف اقوال نو‏‏ں ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں ۶ اہ‏م اقوال نو‏‏ں ایتھ‏ے اُتے ذکر کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔

؛قول اول:

[[کربلا]] وچ سر نو‏‏ں بدن مبارک دے نال ملیا ک‏ے دفن کيتا گیا :

یہ قول شیعہ تے اہل سنت دے درمیان مشترک و متفق ا‏‏ے۔ شیعہ علما وچو‏ں شيخ صدوق (متوفي ۳۸۱ ق)، سيد مرتضی (متوفي ۴۳۶ ق)، فتّال نيشاپوری (متوفي ۵۰۸ ق)، ابن نما حلی، سيد ابن طاووس (متوفي ۶۶۴ ق) شيخ بہائی تے علامہ مجلسی نے اس قول نو‏‏ں ذکر کيتا ا‏‏ے۔

مشہور اقوال د‏‏ی بنا اُتے امام حسین علیہ السلام دا سر کربلا وچ انہاں دے بدن مبارک دے نال ملحق ہو گیا سی۔&lt;ref&gt;اللهوف على قتلى الطفوف، ص 195&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج 1، ص 477، قم، مؤسسہ آل البیت،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مثیر الأحزان، ص 107&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مقتل الحسین (ع)، ج 2، ص 84&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;تذکرة الخواص، ص 238&lt;/ref&gt;

سید ابن طاووس نے کتاب لہوف وچ لکھیا اے کہ:

{{حدیث2|«فَأَمَّا رَأْسُ الْحُسَیْنِ فَرُوِیَ أَنَّهُ أُعِیدَ فَدُفِنَ بِکَرْبَلَاءَ مَعَ جَسَدِهِ الشَّرِیفِ وَ کَانَ عَمَلُ الطَّائِفَةِ عَلَى هَذَا الْمَعْنَى الْمُشَارِ إِلَیْه»}}

روایت ہوئی اے کہ امام حسین علیہ السلام دے سر نو‏‏ں کربلا وچ واپس پلٹایا گیا تے بدن مبارک دے نال دفن کيتا گیا، ايس‏ے قول اُتے شیعہ امامیہ عمل کردے نيں۔&lt;ref&gt;اللهوف على قتلى الطفوف، ص 195&lt;/ref&gt;

شیخ طبرسى نے کتاب تاج الموالید وچ لکھیا اے کہ:

{{حدیث2|و أمّا رأس الحسین(علیہ السّلام) فقال بعض أصحابنا: أنّہ ردّ إلى بدنہ بکربلا من الشّام و ضمّ إلیه»}}

بعض شیعہ علما نے کہیا اے کہ: امام حسین علیہ السلام دا سر شام تو‏ں لیایا گیا تے کربلا وچ بدن دے نال ملیا ک‏ے دفن کر دتا گیا۔&lt;ref&gt;طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، ص 87، بیروت، دار القاری،&lt;/ref&gt;
ایہی قول فتّال نیشاپوری تے ابن نما حلی د‏‏ی کتاب وچ وی ذکر ہويا اے:&lt;ref&gt;فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 1، ص 192، قم،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مثیر الأحزان، ص 107&lt;/ref&gt;
قدیمی کتاباں وچ وی ايس‏ے گل نو‏‏ں واضح بیان کيتا گیا اے کہ امام حسین علیہ السلام دے سر مطہر نو‏‏ں ۲۰ صفر نو‏‏ں کربلا وچ بدن مبارک دے نال ملحق کر دتا گیا سی۔

کتاب الآثار الباقیة ابو ریحان بیرونى (قرن ۴-۵) نے کہیا اے کہ:

{{حدیث2|«و فى العشرین، ردّ رأس الحسین الى مجثمہ، حتّى دفن مع جثّتہ؛ و فیہ زیارة الاربعین، و هم حرمہ بعد انصرافهم من الشام»}}

ماہ صفر د‏‏ی ۲۰ تریخ نو‏‏ں سر حسین نو‏‏ں بدن دے نال ملحق تے ايس‏ے جگہ دفن کيتا گیا۔&lt;ref&gt;أبو ریحان بیرونی، الآثار الباقیة عن القرون الخالیة، ص 422، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب،&lt;/ref&gt;

ابن جوزی (متوفی ۶۵۴ق) نے کتاب تذکرة الخواص وچ ذکر کيتا اے کہ:

{{حدیث2|اشهرہیا انہ ردہ الى المدینة مع السبایا ثم رد الى الجسد بکربلا فدفن معہ،}}

مشہور ترین ایہ قول اے کہ حسین ابن علی (ع) دے سر نو‏‏ں مدینہ تو‏ں کربلا لیایا گیا سی تے بدن دے نال دفن کيتا گیا سی۔&lt;ref&gt;تذکرة الخواص، ص 238&lt;/ref&gt;

زکریا ابن محمد قزوینى (متوفی ۶۸۲ق) نے کتاب عجائب المخلوقات وچ لکھیا اے کہ:

{{حدیث2|«الیوم الاول منہ عید بنى امیہ ادخلت فیہ رأس الحسین رضى اللّہ عنہ بدمشق و العشرون منہ رُدَّت رأس الحسین الى جثته»}}

یکم ماہ صفر بنی امیہ دے جشن تے عید دا دن اے کہ ايس‏ے دن امام حسین دے سر نو‏‏ں شہر دمشق وچ لیایا گیا تے ۲۰ صفر نو‏‏ں کربلا وچ سر نو‏‏ں بدن دے نال ملیا ک‏ے دفن کيتا گیا۔&lt;ref&gt;قزوینی، زکریا بن محمد، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، ص 70، قاهرہ، مکتبہ الثقافہ الدینیہ،&lt;/ref&gt;

شيخ صدوق تے انہاں دے بعد فتّال نیشاپوری نے اس بارے وچ لکھیا اے کہ: علی ابن حسین (امام سجاد) اہل بیت (ع) د‏‏یاں سوانیاں دے نال شام تو‏ں واپس آئے تے امام حسین علیہ السلام دے سر نو‏‏ں وی اپنے نال کربلا واپس لے ک‏ے آئے۔&lt;ref&gt;شيخ صدوق، الامالي، مجلس سي و يكم، ص 232&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;فتال نيشابوري، روضة الواعظين، ص192&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسي، بحار الانوار، ج 45، ص 140&lt;/ref&gt;

سيد مرتضی نے اس بارے وچ کہیا اے کہ: تریخ نگاراں نے روایت کيتی اے کہ امام حسین دا سر کربلا وچ انہاں دے بدن دے نال دفن ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;رسالے المرتضي، ج 3، ص 130&lt;/ref&gt;

ابن شہر آشوب نے سید مرتضی دے ايس‏ے کلام نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد، شیخ طوسی دے قول نو‏‏ں وی نقل کيتا اے کہ:

{{حدیث2|قال الطوسي رحمة اللہ: و منہ زيارة الاربعين،}}

اسی وجہ ( امام دے سر دا بدن دے نال ملحق ہونے) تو‏ں دوسرے ائمہ نے امام حسین د‏‏ی زیارت اربعین پڑھنے د‏‏ی بہت تاکید د‏‏ی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مناقب آل ابي طالب، ج 4، ص 85&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسي، بحار الانوار، ج 44، ص 199&lt;/ref&gt;

ابن نما حلی نے وی لکھیا اے کہ: بوہت سارے اقوال وچو‏ں اوہ قول جس اُتے اعتماد کيتا جا سکدا اے، اوہ ایہ اے کہ امام حسین دے سر مبارک نو‏‏ں مختلف شہراں وچ گھمانے دے بعد، بدن دے نال واپس لیا ک‏ے دفن کيتا گیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;نجم الدين محمد بن جعفر بن نما حلي، مثير الاحزان، ص 85&lt;/ref&gt;

[[سيد ابن طاووس]] نے وی لکھیا اے کہ: روایت کيتی گئی اے کہ امام حسین دے سر نو‏‏ں واپس کربلا لیایا گیا تے اسنو‏ں بدن دے نال دفن کيتا گیا تے علما نے ایسی روایات نو‏‏ں قبول ک‏ر ک‏ے انہاں اُتے عمل کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;سيد ابن طاووس، اللهوف في قتلي الطفوف، ص 114&lt;/ref&gt;

علامہ مجلسی نے امام حسین علیہ السلام دے چہلم والے دن، امام د‏‏ی زیارت اربعین پڑھنے دے مستحب ہونے د‏‏ی اک وجہ، سر دے بدن دے نال ملحق ہونے نو‏‏ں ذکر کيتا اے کہ ایہ کم علی ابن حسین (امام سجاد) دے ذریعے تو‏ں انجام پایا سی۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج 98، ص 334&lt;/ref&gt;

علامہ مجلسی نے اک دوسری جگہ اُتے اس بارے وچ دوسرے اقوال نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد، ايس‏ے بارے وچ لکھیا اے کہ: علمائے امامیہ دے نزدیک ایہی مشہور اے کہ امام حسین دا سر مبارک انہاں دے بدن دے نال دفن ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج 45، ص 145&lt;/ref&gt;

اہل سنت دے بعض علما نے وی ايس‏ے قول نو‏‏ں ذکر کيتا اے:

[[ابو ريحان البيروني|ابو ريحان بيرونی]] تے دوسرے علما (متوفي ۴۴۰ ق) نے اس بارے وچ لکھیا اے کہ:

{{حدیث2|و في العشرين ردّ راس الحسين عليہ السلام الي مجثمہ حتي دفن مع جثتہ۔۔۔}}

۲۰ صفر نو‏‏ں امام حسین دا سر انہاں دے بدن دے نال ملحق تے دفن ہويا سی۔&lt;ref&gt;بيروني، الاثار الباقيہ عن القرون الخاليہ، ص 331&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمد بن احمد مستوفي هروي، ترجمہ الفتوح، ص 916&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمدبن احمد قرطبي، التذكرة في امور الموتي و امور الآخرة، ج2، ص 668.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;زكريا محمد بن محمود قزويني، عجائب المخلوقات و الحيوانات و غرائب الموجودات، چاپ شدہ در حاشية حياة الحيوان الکبري، کمال‌الدين دميري، ج1، ص 109.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;احمدبن عبد الوهاب نويري، نهاية الارب في فنون الادب، ج 20، ص 300.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;حمد اللہ بن ابي &amp;lrm;بكر بن احمد مستوفي قزويني، تاريخ گزيدہ، ص 202.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;حمد اللہ بن ابي &amp;lrm;بكر بن احمد مستوفي قزويني، تاريخ گزيدہ ص 265.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;غياث الدين بن همام الدين حسيني مشهور بہ خواندمير، تاريخ حبيب السير في اخبار افراد بشر، ص 60.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمد عبد الرؤوف مناوي، فيض القدير، ج1، ص 205.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;عبد اللہ بن محمد بن عامر شَبراوي، الإتْحاف بحُبّ الأشراف، تحقيق سامي الغُرَيْري، ص 127.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمدبن علي صبّان، إسعاف الراغبين في سيرة المصطفي و فضائل اهل بيتہ الطاهرين، ص 215.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مؤمن بن حسن مؤمن شبلنجي، نور الابصار في مناقب آل بيت النبي المختار، ص 269.&lt;/ref&gt;

قرطبی (متوفي ۶۷۱ ق) نے وی لکھیا اے کہ: شیعہ کہندے نيں کہ امام حسین دا سر ۴۰ دناں دے بعد کربلا واپس لیایا تے بدن دے نال ملحق کيتا گیا سی تے ایہ دن انہاں (شیعہ) دے نزدیک بہت مشہور اے تے اس دن جو زیارت پڑھی جاندی اے، اوہ اسنو‏ں زیارت اربعین کہندے نيں۔&lt;ref&gt;محمد بن احمد قرطبي، التذكرة في امور الموتي و امور الاخرہ، ج 2، ص 668.&lt;/ref&gt;

زکریا قزوينی نے وی لکھیا اے کہ:

یکم صفر نو‏ں، بنی امیہ د‏‏ی عید دا دن اے، کیونجے اس دن امام حسین دے سر نو‏‏ں شہر [[دمشق]] وچ لیایا گیا تے ۲۰ صفر نو‏‏ں انکا سر واپس بدن دے نال ملحق کيتا گیا سی۔&lt;ref&gt;زكريا محمد بن محمود قزويني، عجائب المخلوقات و الحيوانات و غرائب الموجودات، ص 45.&lt;/ref&gt;

مناوی (متوفي ۱۰۳۱ ق) نے لکھیا اے کہ: امامیہ یعنی شیعہ کہندے نيں کہ امام حسین د‏‏ی شہادت دے ۴۰ دن بعد، انکا سر کربلا وچ واپس لیایا تے دفن کيتا گیا سی۔&lt;ref&gt;عبد الرووف مناوي، فيض القدير، ج 1، ص 205&lt;/ref&gt;

سيد مرتضی ( م۴۳۶ق) نے وی اس بارے وچ لکھیا اے کہ: روایت کيتی گئی اے کہ امام حسین علیہ السلام دے سر نو‏‏ں انہاں دے بدن دے نال کربلا وچ دفن کيتا گیا سی۔&lt;ref&gt;رسالے المرتضي، ج3، ص130.&lt;/ref&gt;

؛قول دوم:

نجف وچ امیر المؤمنین علی (ع) د‏‏ی قبر دے پاس دفن کيتا گیا:&lt;ref&gt;ابن قولويہ قمي، كامل الزيارات، ص 84؛&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;كليني، الكافي، ج 4، ص 571- 572&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابوجعفر محمد بن حسن طوسي، تهذيب الاحكام، ج 6، ص 35- 36&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن شہر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب (ع)، ج 4، ص 77، قم، انتشارات علامہ،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، محمد باقر، جلا العیون، ص 748، قم، سرور، چاپ نهم،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن حبان تمیمی، محمد بن حبان، الثقات، ج 3، ص 69، حیدرآباد هند، دائرة المعارف العثمانیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;وسائل الشیعة، ج 14، ص 403&lt;/ref&gt;

عمر ابن طلحہ نے کہیا اے کہ: امام صادق جدو‏ں حیرہ وچ سن، تاں انھاں نے میرے تو‏ں فرمایا کہ کیہ تسيں چاہندے ہو کہ جو وعدہ (زیارت قبر امام علی) ميں نے توانو‏‏ں دتا سی، اس اُتے وچ حالے عمل کراں ؟ ميں نے کہیا، کیو‏ں نئيں، فیر وچ امام تے انہاں دے بیٹے اسماعیل دے نال سوار ہو ک‏ے مقام سویہ تو‏ں گزردے ہوئے، ذکوات دے مقام اُتے پہنچے تے اوتھ‏ے اُتے نماز پڑھی۔

امام صادق (ع) نے اپنے بیٹے اسماعیل تو‏ں فرمایا: اٹھو تے اپنے جدّ حسین نو‏‏ں سلام کرو، ميں نے امام تو‏ں کہیا کيتا حسین کربلا وچ دفن نئيں نيں ؟ امام صادق (ع) نے فرمایا: کیو‏ں نئيں، اس لئی کہ جدو‏ں انہاں (امام حسین) دا سر شام لے جایا گیا تاں اسنو‏ں ساڈے اک چاہنے والے نے لے ک‏ے امیر المؤمنین علی (ع) د‏‏ی قبر دے پاس دفن کر دتا سی۔&lt;ref&gt;کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 571، تهران، دار الکتب الإسلامیة،&lt;/ref&gt;

ابان ابن تغلب کہندا اے کہ: وچ امام صادق دے نال سی، امام نجف دے صحرا وچ آئے تے انھاں نے دو رکعت نماز پڑھی تے فیر تھوڑا سا اگے گئے تے اوتھ‏ے اُتے وی امام نے دو رکعت نماز پڑھی، فیر اپنی سواری اُتے سوار ہو ک‏ے تھوڑا فاصلہ طے کرنے دے بعد اپنی سواری تو‏ں تھلے آئے تے دو رکعت نماز پڑھی، فیر فرمایا کہ: اس جگہ امیر المؤمنین علی (ع) د‏‏ی قبر ا‏‏ے۔ ميں نے کہیا: تاں فیر آپ نے انہاں دو جگہاں اُتے کیو‏ں نماز پڑھی ؟ امام صادق نے فرمایا: اوتھ‏ے اُتے امام حسین دے سر دا تے حضرت قائم دے منبر دا مقام ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 572&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مناقب آل أبی طالب (ع)، ج 4، ص 77.&lt;/ref&gt;

اسی مضمون د‏‏ی روایت کتاب کامل الزیارات وچ وی ذکر ہوئی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص 35، نجف، دار المرتضویة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن قولویہ، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، 36 – 37؛&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 14، ص 402 – 403، قم، مؤسسہ آل البیت(ع)،&lt;/ref&gt;

ان روایات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اس زمانے وچ شہر نجف وچ امیر المومنین امام المتقین علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم د‏‏ی قبر دے نزدیک اک ایسی جگہ سی کہ جتھے اُتے امام حسین علیہ السلام دا سر دفن سی یا اوتھ‏ے اُتے امام دا سر رکھیا گیا سی۔

؛قول سوم:

نہر فرات دے کنارے واقع مسجد رقہ وچ :

؛قول چہارم:

مدینہ منورہ وچ :

ابن نما حلی (متوفی ۸۴۱ق) نے نقل کيتا اے کہ بعض نے کہیا اے کہ: عمرو ابن سعید نے سر مطہر امام حسین علیہ السلام نو‏‏ں مدینہ وچ دفن کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الأحزان، ص 106، قم، مدرسہ امام مهدی(عج)،&lt;/ref&gt;

قبرستان جنت البقیع وچ امام حسین د‏‏ی والدہ گرامی حضرت فاطمہ (س) د‏‏ی قبر دے پاس۔&lt;ref&gt;خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین (ع)، ج 2، ص 83، قم، انوار الهدی،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شمس الدین باعونى، محمد بن احمد، جواهر المطالب فی مناقب الإمام على بن أبى طالب(ع)، ج 2، ص 299، قم، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;یافعی، عبد اللہ بن أسعد، مرآة الجنان و عبرة الیقظان فی معرفة ما یعتبر من حوادث الزمان، ص 109، بیروت، دار الکتب العلمیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ذهبی، محمد بن احمد، تریخ الاسلام، ج 5، ص 15، المکتبة التوفیقیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ص 239، قم، منشورات الشریف الرضی،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شهاب الدین نویری، أحمد بن عبد الوهاب، نهایة الأرب فی فنون الأدب، ج 20، ص 480 – 481، قاهرہ، دار الکتب و الوثائق القومیة،&lt;/ref&gt;

؛قول پنجم:

شہر دمشق وچ :

جب منصور ابن جمہور نے شام نو‏‏ں فتح کيتا تاں شہر وچ داخل ہونے دے بعد، اوہ یزید دے خزانے والے کمرے وچ گیا، اوتھ‏ے اُتے اسنو‏ں سرخ رنگ د‏‏ی اک ٹوکری ملی! منصور نے اپنے غلام تو‏ں کہیا کہ اس ٹوکری نو‏‏ں حفاظت تو‏ں رکھو کہ ایہ بنی امیہ دے قیمتی خزانےآں وچو‏ں اک خزانہ اے، لیکن جدو‏ں اسنو‏ں تھوڑے عرصے دے بعد کھولیا تاں دیکھیا کہ اس وچ امام حسین دا نورانی سر اے، جس تو‏ں عطر د‏‏ی خوشبو آ رہی سی۔ اس نے اپنے غلام نو‏‏ں حکم دتا کہ اک کپڑ‏ا لائے، اس نے سر نو‏‏ں اس کپڑ‏ے تو‏ں ڈھانپ دتا تے فیر کفن کرنے دے بعد اس سر نو‏‏ں دمشق وچ باب فرادیس دے پاس دفن کر دتا۔&lt;ref&gt;مثیر الأحزان، ص 106 – 107&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45، ص 144، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،&lt;/ref&gt;

بعض مؤرخین نے اس داستان نو‏‏ں نقل کيتے بغیر، فقط ایہی کہیا اے کہ امام حسین دا مبارک سر شہر دمشق وچ دفن ہويا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج 3، ص 214، بیروت، دار الفکر،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;حسنی شجری جرجانی، یحیی بن حسین، ترتیب الأمالی الخمیسیة، ج 1، ص 231، بیروت، دار الکتب العلمیة،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;تذکرة الخواص، ص 239.&lt;/ref&gt;

؛قول ششم:

شہر قاہرہ وچ :&lt;ref&gt;سبط ابن جوزي، تذكرة الخواص، ص 265- 266

سيد محسن امين عاملي، اعيان الشيعہ، ج 1، ص 626- 627

لواعج الاشجان، ص 247- 250

محمد امين اميني، لواعج الاشجان، ج 6، ص321- 337

مجلسي، بحار الانوار، ج 45، ص 145

جلا العيون، ص 407.

سید بن طاووس لهوف ج 2، ص 112&lt;/ref&gt;

شیخ طوسی نے وی ايس‏ے قول د‏‏ی تائید کيت‏ی ا‏‏ے۔

امام حسین علیہ السلام دا سرِ مبارک کتھے دفن ہويا اے ؟

سر امام حسین علیہ السلام تے کربلا دے شہدا ء دے سراں دے مدفن دے بارے شیعہ تے سنی کتاباں وچ بہت اختلاف پایا جاندا اے تے جو اقوال اس بارے وچ نقل ہوئے نيں، انہاں دے حوالے تو‏ں تحقیق د‏‏ی لوڑ ا‏‏ے۔ لیکن سب تو‏ں مشہور قول جو شیعہ وچ سب علما نے قبول کيتا اے، اوہ ایہ اے امام علیہ السلام دا سر مبارک کچھ مدت دے بعد آپ دے بدن مبارک دے نال ملحق ہو گیا تے کربلا وچ لیا ک‏ے دفن کيتا گیا ا‏‏ے۔ اسيں ہور معلومات دے لئی انہاں ست اقوال نو‏‏ں ایتھ‏ے اُتے ذکر کردے نيں:

۱- کربلا معلّی وچ :

یہ نظریہ علمائے شیعہ وچ مشہور اے تے علامہ مجلسی نے اس د‏ی شہرت د‏‏ی طرف اشارہ وی کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بحار الانوار، ج 45،ص 145&lt;/ref&gt;

شیخ صدوق نے سر مبارک دے آپ دے بدن دے ملحق ہونے دے بارے وچ فاطمہ بنت علی علیہ السلام تو‏ں اک روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;محمد امین، امینی، مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 324، منقول از مقتل الخوارزمی، ج 2 ، ص 75&lt;/ref&gt;

اب اس د‏ی کیفیت کيتا سی کہ کِداں آپ دا سر مبارک آپ دے بدن تو‏ں ملحق ہويا، اس بارے وچ مختلف نظریات ذکر کيتے گئے نيں۔ بعض جداں سید ابن طاؤوس اسنو‏ں امر الٰہی شمار کردے نيں کہ خداوند نے خود اپنی قدرت کاملہ تو‏ں اعجاز دے طور اُتے ایہ کم انجام دتا تے سید نے اس بارے وچ چون و چرا تو‏ں وی منع فرمایا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بحار الانوار، ج 45، ص 145&lt;/ref&gt;

بعض دوسرے قائل نيں کہ امام سجاد علیہ السلام جدو‏ں شام تو‏ں واپس تشریف لیائے تاں اوہ سر امام نو‏‏ں اپنے نال لیائے تے کربلا وچ اپنے بابا دے بدن دے نال دفن کيتا۔ &lt;ref&gt;بحار الانوار ج 45،ص 178، منقو ل از کامل الزیارات، ص 34&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;اصول کافی ج 4 ، ص 571&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 325 الی 328&lt;/ref&gt;

بعض علما نے ایہ کہیا اے کہ امام سجاد علیہ السلام نے چہلم دے روز یا کسی دوسرے روز (کربلا تو‏ں) واپسی وچ سر مبارک نو‏‏ں کربلا وچ آپ (ع) دے جسد اطہر دے پہلو وچ دفن کيتا۔ &lt;ref&gt;کتاب لہوف، ص 323&lt;/ref&gt; ( گو کہ صراحت دے نال امام سجاد علیہ السلام دا ناں نئيں لکھیا اے )&lt;ref&gt;شہید قاضی طباطبائی، تحقیق دربارۂ اولین اربعین حضرت سید الشہداؑء، ج 3، ص 304&lt;/ref&gt;

اب سوال ایہ اے کہ کیہ سر بدن دے نال ملحق ہو گیا یا امام د‏‏ی ضریح وچ یا اس دے نزدیک دفن کيتا گیا۔ اس بارے وچ کوئی واضح عبارت تاں نئيں ملدی، ایتھ‏ے وی سید ابن طاؤوس نے چون و چرا تو‏ں نئيں فرمائی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بحار الانوار، ج 45، ص 145&lt;/ref&gt;

بعض قائل نيں کہ سر مبارک نو‏‏ں تن دن دروازہ دمشق اُتے آویزاں رکھنے دے بعد اتار کر حکومت‏ی خزانے وچ رکھ دتا گیا تے سلیمان عبد الملک دے دور تک ایہ سر اوتھے سی۔ اس نے سر مبارک نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں کڈیا تے کفن دے ک‏ے دمشق وچ مسلماناں دے قبرستان وچ دفن کر دتا، اس دے بعد اس دے جانشین عمر ابن عبد العزیز ( سن ۹۹ تو‏ں ۱۰۱ ہجری حکومت) نے سر نو‏‏ں قبر تو‏ں کڈیا، لیکن فیر اس نے کيتا کیہ ایہ معلو م نئيں ہو سکا، لیکن انہاں د‏‏ی ظاہری شریعت د‏‏ی پابندی نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ودھ احتمال ایہی اے کہ اس نے سر نو‏‏ں کربلا بھیجیا ہوئے گا۔&lt;ref&gt;بحار الانوار ج 45 ص 178&lt;/ref&gt;

۲- حضر ت علی (ع) د‏‏ی قبر دے پاس نجف وچ :

علامہ مجلسی د‏‏ی عبارت تے روایات وچ تحقیق تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سر مقدس سید الشہداء، نجف اشرف وچ امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام د‏‏ی قبر دے پاس دفن ہويا۔&lt;ref&gt;تذکرہ الخواص، ص 259، منقول از مع الرکب الحسینی، ص 329&lt;/ref&gt;

روایات وچ آیا اے کہ امام صادق علیہ السلام نے اپنے بیٹے اسماعیل دے ہمراہ نجف وچ حضرت امیر المومنین علی (ع) اُتے درود و سلام بھیجنے دے بعد امام حسین علیہ السلام اُتے سلام بھیجیا۔ اس روایت تو‏ں وی پتا چلدا اے کہ امام صادق علیہ السلام دے دور تک سر مقدس نجف اشرف وچ مدفون سی۔&lt;ref&gt;ابن سعد، طبقات، ج 5 ، ص 112&lt;/ref&gt;

بعض دوسری روایات وی ايس‏ے نظریہ د‏‏ی تائید کردیاں نيں، بلکہ بعض شیعہ کتاباں وچ تاں امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر مطہر دے پاس سر امام حسین علیہ السلام د‏‏ی زیارت وی نقل ہوئی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 330&lt;/ref&gt;

سرِ مقدس نو‏‏ں نجف منتقل کرنے دے حوالے تو‏ں امام صادق علیہ السلام تو‏ں نقل ہويا اے کہ اہل بیت (ع) دے چاہنے والےآں وچو‏ں اک شخص نے شام تو‏ں کسی نہ کسی طریقے تو‏ں ایہ سر حاصل کيتا تے امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر وچ لیا ک‏ے دفن کر دتا۔&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 331&lt;/ref&gt;

لیکن اس نظریے اُتے اشکال ایہ اے کہ امام صادق علیہ السلام دے دور تک تاں امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر مبارک عام لوکاں تو‏ں مخفی سی تے انہاں نو‏ں اس دا پتا نئيں سی۔

اک ہور روایت وچ اے کہ دمشق وچ سر مقدس دے اک مدت تک رکھے جانے دے بعد اسنو‏ں کوفہ ابن زیاد دے پاس بھیج دتا گیا تے اس نے لوکاں د‏‏ی شورش و بغاوت دے خوف تو‏ں حکم دتا کہ سر نو‏‏ں کوفہ تو‏ں باہر لے جا ک‏ے امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر دے پاس دفن کر دتا جائے۔&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی ص 334، منقول از تذکرہ الخواص، ص 265&lt;/ref&gt;

اس اُتے وی اوہی اشکال اے کہ اس وقت تک عام لوکاں تو‏ں امام علی ابن ابی طالب (ع) د‏‏ی قبر مخفی سی۔

۳- کوفہ وچ :

سبط ابن جوزی نے ایہ نظریہ ذکر کيتا اے تے کہیا اے کہ عمرو ابن حریث مخزومی نے سر نو‏‏ں ابن زیاد تو‏ں لیا تے فیر اسنو‏ں غسل و کفن دتا تے خوشبو لگانے دے بعد اپنے گھر وچ دفن کر دتا۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ، ج 8 ص 205&lt;/ref&gt;

۴- مدینہ وچ :

ابن سعد کتاب طبقات دے مصنف نے ایہ نظریہ قبول کيتا اے کہ یزید نے سر حاکم مدینہ عمرو ابن سعید نو‏‏ں بھیجیا تے اس نے اسنو‏ں کفن دینے بعد جنت البقیع وچ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی والدہ فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہا د‏‏ی قبر دے پاس دفن کر دتا۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ، ج 8 ص 205&lt;/ref&gt;

بعض دوسرے اہل سنت علما جداں خوارزمی نے کتاب مقتل الحسین وچ تے ابن عماد جنبلی نے شذرات الذھب وچ وی ایہی نظریہ قبول کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مع الرکب الحسینی، ج 6 ، ص 237&lt;/ref&gt;

اس نظریے اُتے اہ‏م اشکال ایہ اے کہ حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہا د‏‏ی قبر تاں معلوم نئيں سی تاں فیر اس دے نال دفن کرنا کِداں ثابت ہُندا ا‏‏ے۔

۵- شام وچ :

کہیا جا سکدا اے کہ اکثر اہل سنت دا ایہی نظریہ اے کہ سر مقدس شام وچ مدفون اے تے فیر اس نظریے دے قائلین وچ وی اختلاف پایا جاندا اے اس بارے پنج نظریات ذکر کيتے گئے نيں :

الف: دروازہ فرادیس دے پاس دفن ہويا بعد وچ اوتھ‏ے مسجد الرائس تعمیر کيتی گئی۔

ب: جامع اموی دے پاس اک باغ وچ دفن ا‏‏ے۔

ج: دار الامارہ وچ دفن ا‏‏ے۔

د: [[دمشق]] دے اک قبرستان وچ دفن ا‏‏ے۔

ھ: باب توما دے نزدیک دفن ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;سید محسن امین، عاملی، لواعج الاشجان فی مقتل الحسین، ص 250&lt;/ref&gt;

۶- رِقّہ وچ :

نہر فرات دے کنارے اک شہر اے، جس دا ناں رِقّہ اے، اس دور وچ آل عثمانہاں وچو‏ں آل ابی محیط دے ناں تو‏ں مشہور اک قبیلہ اوتھ‏ے آباد سی، یزید نے سر مقدس انہاں دے پاس بھیجیا تے انہاں نے اسنو‏ں اپنے گھر دے اندر دفن کر دتا، بعد وچ اوہ گھر مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا۔&lt;ref&gt;واقعۃ الطف، ص 197،&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبقات ابن سعد، ج 5،ص 99&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;تریخ طبری، ج 5، ص 418&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ص 442&lt;/ref&gt;

۷- مصر (قاہرہ) وچ :

نقل ہويا اے کہ فاطمی حکمران جنہاں د‏‏ی حکومت مصر اُتے چوتھ‏ی صدی ہجری دے دوسرے نصف تو‏ں شروع ہوئی تے ستويں صدی ہجری دے دوسرے نصف تک باقی رہی، ایہ اسماعیلی فرقے نال تعلق رکھدے سن، انہاں نے سر امام حسین علیہ السلام نو‏‏ں شام دے باب الفرادیس تو‏ں عسقلان منتقل کيتا تے فیر عسقلان تو‏ں قاہرہ منتقل کيتا تے اوتھ‏ے دفن ک‏ر ک‏ے ۵۰۰ سال بعد اس اُتے تاج الحسین دے ناں تو‏ں مقبرہ تعمیر کيتا۔ &lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ، ج 8 ص 205&lt;/ref&gt;

تبریزی نے [[عسقلان]] تو‏ں [[قاہرہ]] د‏‏ی طرف سر مقدس دے انتقال د‏‏ی تریخ ۵۴۸ ہجری لکھی اے تے کہیا اے کہ جدو‏ں سر مقدس عسقلا ن تو‏ں کڈیا گیا تاں دیکھیا گیا کہ خون حالے تک تازہ اے تے خشک نئيں ہويا تے مشک و عنبر د‏‏ی خوشبو سر تو‏ں پھوٹ رہی سی۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ، ج 8 ص 205&lt;/ref&gt;

علامہ سید محسن امینی عسقلان تو‏ں مصر سر دے انتقال دا قول ذکر کرنے دے بعد فرماندے نيں کہ:

سر مقدس دے دفن د‏‏ی جگہ اُتے بہت وڈی بارگاہ بنائی گئی اے تے اس دے پاس اک بہت وڈی مسجد وی بنائی گئی ا‏‏ے۔ ميں نے ۱۳۲۱ ہجری وچ اوتھ‏ے ریارت کيت‏ی تے اوتھ‏ے ميں نے زائرین د‏‏ی وڈی تعداد زیارت و گریہ کردے ہوئے دیکھیا، فیر آپ فرماندے نيں کہ اس وچ تاں کوئی شک نئيں کہ سر عسقلان تو‏ں مصر منتقل ہويا اے، لیکن آیا اوہ امام حسین علیہ السلام دا سر سی یا کسی تے کا، اس دے بارے یقین تو‏ں کچھ نئيں کہیا جا سکدا۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ ج 8 ص 334 ، منقول از تذکرہ الخواص، ص 265&lt;/ref&gt;

علامہ مجلسی نے وی بعض مصریاں تو‏ں نقل کيتا اے، [[مصر]] وچ مشہد الکریم دے ناں تو‏ں بہت وڈی بارگاہ موجود ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;البدایۃ و النہایۃ ج 8 ص 334، منقول از تذکرہ الخواص، ص 265&lt;/ref&gt;

؛'''خلاصہ:'''

ان تمام اقوال وچ غور و تحقیق کرنے دے بعد واضح طور اُتے معلوم ہُندا اے کہ، پہلا قول یعنی سر مبارک دا امام حسین دے بدن مبارک دے نال ملحق ہونا، ايس‏ے قول نو‏‏ں ائمہ معصومین (ع) نے بیان کيتا اے تے ایہی قول شیعہ علما دے نزدیک مشہور، قابل اعتماد اے تے خود انہاں علما نے عملی سیرت وچ وی اس قول اُتے عمل کيتا ا‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ایہی قول قابل اطمینان تے قابل قبول اے تے مؤرخین دے اقوال دے مطابق، سر دا بدن دے نال ملنا ۲۰ صفر سن ۶۱ ہجری نو‏‏ں واقع ہويا سی۔ تے ايس‏ے بارے وچ مشہور قول ایہ اے، امام زین العابدین (ع) دے ذریعے تو‏ں اپنے بابا دا مبارک سر، انہاں دے بدن مبارک دے نال ملحق کيتا گیا سی۔

قول دوم ( دفن سر شہر [[نجف]] وچ ) بھانويں بعض روایات وچ اس گل دا ذکر کيتا گیا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں حرم امیر المؤمنین علی (ع) وچ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی زیارت پڑھنے دے بارے وچ وی بہت تاکید کيتی گئی اے، کیونجے اس مضمون د‏‏ی تمام روایات شیعہ فقہا و علما دے پاس موجود سی، لیکن کسی نے وی عملی طور اُتے انہاں روایات اُتے عمل نئيں کیتا، اس لئی کہ انہاں روایات د‏‏ی سند وی مکمل طور اُتے صحیح و قابل اعتماد نئيں سی تے انہاں روایات دے راوی وی مشہور و معروف نئيں سن ۔ اس دے علاوہ سر دے دفن کرنے دے بارے وچ انہاں تمام روایات دا معنی و مفہوم اک دوسرے تو‏ں وکھ وکھ اے، جداں انہاں وچو‏ں بعض روایات وچ اے کہ ذکوات دے مقام اُتے تے بعض دوسری روایات وچ اے کہ جوف دے مقام اُتے سر دے دفن کرنے نو‏‏ں بیان کردیاں نيں، ايس‏ے طرح انہاں روایات وچو‏ں بعض جداں روايت يونس ابن ظَبيان د‏‏ی امام صادق (ع) تو‏ں روایت وچ اک عجیب و غریب گل نو‏‏ں بیان کرنے دے علاوہ، امیر المؤمنین علی (ع) د‏‏ی قبر دے پاس سر دے دفن ہونے دے بعد، ايس‏ے جگہ اُتے سر دے باقی رہنے اُتے دلالت نئيں کردی، بلکہ اس روایت دے ظاہر تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ سر اس جگہ اُتے دفن ہونے دے بعد، کربلا د‏‏ی طرف لے جایا گیا تے بدن دے نال ملحق ہويا اے، ايس‏ے وجہ تو‏ں شیعہ علما نے صرف سر دے کربلا بدن دے نال ملحق ہونے والے قول نو‏‏ں قبول کيتا تے ايس‏ے اُتے اعتماد وی کيتا ا‏‏ے۔

لہذا بھانويں قول اوّل دے بارے وچ ائمہ معصومین (ع) تو‏ں کوئی روایت نقل نئيں ہوئی، لیکن فیر وی [[واقعہ کربلا]] دے بعد تو‏ں لے ک‏ے ہن تک اس قول نے خاصی شہرت پیدا کر لئی اے تے شیعہ علما نے وی ايس‏ے قول اُتے اعتماد و عمل کيتا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں ایہ گل واضح ہُندی اے کہ ایہی پہلا قول گذشتہ صدیاں وچ شیعہ دے اعتقادی تے تاریخی مسلّم حقائق وچو‏ں سی، اِنّا واضح سی کہ حتی اس زمانے وچ لوڑ ہی محسوس نئيں ہوئی کہ ايس‏ے قول اُتے ائمہ معصومین (ع) دے اقوال تو‏ں یا معتبر تاریخی حقائق تو‏ں تائید لیائی جائے۔ اس بنا اُتے گذشتہ مذکورہ ۶ اقوال وچو‏ں پہلا قول معتبر تے قابل قبول ا‏‏ے۔

=== اسماعیل ازم وچ حسین دا سر ===
[[فائل:UmayyadMosque02.jpg|کھبے|thumb| دمشق د‏‏ی اموی مسجد وچ حسین دے سر دے لئی طاق]]
جنگ کربلا دے بعد، یزید اول د‏‏ی افواج نے اک نیزے اُتے حسین دا سر اٹھایا۔ اوہ اسنو‏ں کوفہ، فیر دمشق لے گئے تاکہ یزید نو‏‏ں پیش کيتا جائے۔ اس دے بعد سر نو‏‏ں تقریباً دو سو ویہہ سال تک [[مسجد اموی|اموی مسجد دی]] داخلی دیوار دے اک حصے وچ دفن کيتا گیا۔

جب عباسیاں نے امویاں تو‏ں اقتدار سنبھالیا تاں انہاں نے حسین دا سر وی ضبط ک‏ر ليا۔ {{حوالہ درکار|date=جولائ‏ی ۲۰۱۹}} عباسی خلیفہ [[المقتدر باللہ|المقتدر]] (متوفی ۲۹۵/۹۰۸) نے سر د‏‏ی زیارت نو‏‏ں روکنے دے لئی کئی بار کوشش کيتی لیکن بیکار۔ آخر وچ ، اس نے خفیہ طور اُتے سر نو‏‏ں [[عسقلان|اسقلون]] منتقل کيتا۔ فاطمی خلیفہ [[عزیز باللہ|العزیز باللہ]] نے ۹۸۵ وچ [[بغداد]] وچ اپنے ہ‏م عصر دے ذریعے اس جگہ دا سراغ لگایا۔ &lt;ref name=&quot;hist2&quot;&gt;Brief History of Transfer of the Sacred Head of Hussain ibn Ali, From Damascus to Ashkelon to Qahera By: Qazi Dr. Shaikh Abbas Borhany PhD (USA), NDI, Shahadat al A'alamiyyah (Najaf, Iraq), M.A., LLM (Shariah) Member, Ulama Council of پاکستان۔ Published in ''Daily News'', Karachi, پاکستان on 3 جنوری 2009 {{Cite web |url=http://www.durrenajaf.com/upload/51310a3ca52c8.pdf |title=آرکائیو کاپی |access-date=2020-08-29 |archive-date=2017-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171214142006/http://www.durrenajaf.com/upload/51310a3ca52c8.pdf |url-status=bot: unknown}}۔&lt;/ref&gt;

{{multiple image|align=left|direction=horizontal|image1=Saladin Minbar in Al-Haram Al-Ibrahimi (1307473624).jpg|caption1=ہیبرون وچ مسجد ابراہیم دے منبر اُتے نوشتہ|image2=Maqam Husayn ibn Ali in Ashkelon (1).jpg|caption2=عسقیلان وچ حسین دے سر د‏‏ی سابقہ جگہ دا مقام}}

ہیبرون وچ [[مسجد ابراہیم|ابراہیمی مسجد دے]] فاطمی [[منبر]] اُتے عربی دے اک نوشتہ دے مطابق، فاطمی ویزیر بدر الجمالی نے خلیفہ [[مستنصرباللہ|المستنصیر باللہ]] دے تحت [[فلسطین]] فتح کيتا تے سن ۴۴۸ ھ وچ حسین دا سر دریافت کيتا۔ اس نے تدفین دے مقام اُتے منبر، اک مسجد تے ''مشہد'' تعمیر کيتا۔ &lt;ref name=&quot;Williams1983&quot;&gt;Williams, Caroline. 1983. &quot;The Cult of 'Alid Saints in the Fatimid Monuments of Cairo. Part I: The Mosque of al-Aqmar&quot;۔ In Muqarnas I: An Annual on Islamic Art and Architecture. Oleg Grabar (ed.)۔ New Haven: Yale University Press, 37–52. p.41, Wiet,&quot;notes,&quot; pp.&amp;nbsp;217ff.; RCEA,7:260–63.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Safarname Ibne Batuta.&lt;/ref&gt; مزار نو‏‏ں [[عسقلان|عسقلان دی]] سب تو‏ں عمدہ عمارت قرار دتا گیا سی۔ &lt;ref&gt;Moshe Gil, ''A History of Palestine, 634–1099'' (1997) pp.&amp;nbsp;193–194.&lt;/ref&gt; [[انتداب فلسطین|برطانوی مینڈیٹ دے]] دوران ایہ اک &quot;پہاڑی د‏‏ی چوٹی اُتے اک وڈا مقام &quot; سی جس وچ کوئی قبر نئيں سی بلکہ اس ستون دا ٹکڑا سی جس وچ اوہ جگہ دکھائی گئی سی جتھے سر دفن کيتا گیا سی۔ &lt;ref name=&quot;Canaan&quot;&gt;{{حوالہ کتاب|title=Mohammedan Saints and Sanctuaries in Palestine|last=Canaan|first=Taufik|publisher=Luznac &amp; Co.|year=1927|location=London|page=[http://digital.soas.ac.uk/LOAA003475/00002/162j 151]}}&lt;/ref&gt; اسرائیلی دفاعی دستےآں نے [[موشے دایان]] دے ماتحت مشہد نبی حسین نو‏‏ں جولائ‏ی ۱۹۵۰ وچ اک وسیع تر آپریشن دے حصے وچ اڑا دتا۔&lt;ref name=&quot;Rapoport20072&quot;&gt;{{cite news|first=Meron|last=Rapoport|title=History Erased|newspaper=Haaretz|date=5 جولائ‏ی 2007|url=https://www.haaretz.com/1.4950011|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321050228/https://www.haaretz.com/1.4950011|archive-date=21 مارچ 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سال ۲۰۰۰ دے لگ [[اسماعیلی|بھگ]]، ہندوستان نال تعلق رکھنے والے [[اسماعیلی]]اں نے برزیلائی میڈیکل سنٹر د‏‏ی بنیاد پر، اوتھ‏ے اک سنگ مرمر دا پلیٹ فارم بنایا۔&lt;ref&gt;[http://articles.latimes.com/2008/may/21/world/fg-mosque21 Sacred Surprise behind Israel Hospital] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222061914/http://articles.latimes.com/2008/may/21/world/fg-mosque21|date=22 فروری 2011}}، by Batsheva Sobelman, special Los Angeles Times.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Amichay20152&quot;&gt;[https://in.reuters.com/article/religion-israel-shi-ite-idINKBN0LD17G20150209] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190403085756/https://in.reuters.com/article/religion-israel-shi-ite-idINKBN0LD17G20150209|date=۳ اپریل 2019}}; Prophet's grandson Hussein honoured on grounds of Israeli hospital&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Rapoport20073&quot;&gt;{{cite news|first=Meron|last=Rapoport|title=History Erased|newspaper=Haaretz|date=5 جولائ‏ی 2007|url=https://www.haaretz.com/1.4950011|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321050228/https://www.haaretz.com/1.4950011|archive-date=21 مارچ 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; صرف ۱۱۵۳ (تقریباً ۲۵۰ سالاں تک) سر عسقلان وچ دفن رہیا۔ صلیبیاں دے خوف تو‏ں، عسقیلان دے حکمران سیف المملکہ تمیم ۳۱ اگست ۱۱۵۳ (۸ [[جمادی الثانی|جمعہ الثانی]]، سنہ ۵۴۸) نو‏‏ں سر نو‏‏ں [[قاہرہ]] لے گیا۔ &lt;ref name=&quot;hist3&quot;&gt;Brief History of Transfer of the Sacred Head of Hussain ibn Ali, From Damascus to Ashkelon to Qahera By: Qazi Dr. Shaikh Abbas Borhany PhD (USA), NDI, Shahadat al A'alamiyyah (Najaf, Iraq), M.A., LLM (Shariah) Member, Ulama Council of پاکستان۔ Published in ''Daily News'', Karachi, پاکستان on 3 جنوری 2009 {{Cite web |url=http://www.durrenajaf.com/upload/51310a3ca52c8.pdf |title=آرکائیو کاپی |access-date=2020-08-29 |archive-date=2017-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171214142006/http://www.durrenajaf.com/upload/51310a3ca52c8.pdf |url-status=bot: unknown}}۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Amichay20153&quot;&gt;[https://in.reuters.com/article/religion-israel-shi-ite-idINKBN0LD17G20150209] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190403085756/https://in.reuters.com/article/religion-israel-shi-ite-idINKBN0LD17G20150209|date=3 اپریل 2019}}; Prophet's grandson Hussein honoured on grounds of Israeli hospital&lt;/ref&gt;
==== نظریات تے آثار ====
{{اصلی|قیام امام حسین}}
امام حسینؑ دا [[مدینہ]] تو‏ں [[مکہ]] تے اوتھ‏ے تو‏ں [[کوفہ]] د‏‏ی جانب حرکت تے فیر کربلا وچ [[عمر بن سعد دا لشکر|لشکر عمر سعد]] نال جنگ دے بارے وچ مختلف نظریات پائے جاندے نيں۔ اک نظرئے دے مطابق ایہ حرکت قیام تے جنگ کيت‏ی عرض تو‏ں نئيں سی بلکہ صرف جان د‏‏ی حفاظت کيتی خاطر سی۔(شیخ [[علی‌پناہ اشتہاردی]] دا نظریہ)&lt;ref&gt;اشتہاردی، ہفت سالہ چرا صدا درآورد؟، 1391، ص154.&lt;/ref&gt; بعض دا کہنا اے کہ آپ نے حکومت تشکیل دینے دے لئی قیام کيتا ا‏‏ے۔ گزشتہ علما وچو‏ں [[سید مرتضی]]&lt;ref&gt;سید مرتضی، تنزیہ الانبیاء، 1409ق، ص227-228.&lt;/ref&gt; تے معاصرین وچ [[نعمت اللہ صالحی نجف آبادی|صالحی نجف‌آبادی]] نے اپنی کتاب، [[شہید جاوید]] وچ اس نظرئے نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;صالحی نجف‌آبادی، شہید جاوید، 1387، ص157-158.&lt;/ref&gt;جدو‏ں کہ بعض اس نظرئے دے مخالف نيں جداں؛ [[شیخ مفید]]، [[سید بن طاووس]] تے [[علامہ مجلسی]]۔&lt;ref&gt;صحتی سردرودی، 1385، ص296-299.&lt;/ref&gt;
امام حسین دے قیام نے بہت سارے گروہاں نو‏‏ں بیدار کيتا تے آپ د‏‏ی شہادت دے فوراً بعد ہی انقلابی تے اعتراض آمیز تحریکاں شروع ہوئیاں تے کئی سالاں تک جاری رہیاں۔ سب تو‏ں پہلے اعتراض [[عبداللہ بن عفیف]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، 1387، ج5، ص458-459؛ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص117.&lt;/ref&gt; دا [[ابن زیاد]] تو‏ں ڈکر لینا سی۔ [[توابین]]، [[مختار ثقفی]]، [[زید بن علی]] تے [[یحیی بن زید]] دے قیام وی انہاں تحریکاں وچو‏ں نيں۔ ايس‏ے طرح [[ابومسلم خراسانی]] نے [[قیام امام حسین]] دے تناظر وچ [[قیام سیاہ جامگان]] نو‏‏ں [[یا لثارات الحسین]] دے شعار تو‏ں تشکیل دتا&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج9، ص317.&lt;/ref&gt;جس دے سبب [[اموی]] حکومت نابود ہو گئی۔
[[ایران دا اسلامی انقلاب]] نے وی امام حسینؑ دے قیام تو‏ں الہام لیندے ہوئے شہنشاہیت نو‏‏ں نابود کيتا۔ [[امام خمینی]] فرماندے نيں «اگر ایہ وعظ و نصیحت کيتی مجالس تے عزاداری تے اس دے جلوساں دا اجتماع نہ ہُندا تاں ساڈا ملک کامیاب نہ ہُندا۔ امام حسین دے علَم دے سائے تلے سب نے قیام کيتا اے ۔»&lt;ref&gt;[http://farsi.rouhollah.ir/library/sahifeh?volume=17&amp;tid=22 امام خمینی، صحیفہ نور، 1379، ج17، ص58.]&lt;/ref&gt;

بوہت سارے مسلما‏ن تے غیر مسلما‏ن لوکاں نے وی امام حسینؑ نو‏‏ں اپنے لئی فداکاری، ظلم دے خلاف ڈٹنے، آزادی طلبی، اقدار د‏‏ی حفاظت تے حق طلبی وچ آئیڈیل قرار دتا اے ۔{{مدرک}}

== خصوصیات تے فضائل ==
مفصل مضمون: [[اہل بیتؑ|اصحاب کساء|مباہلہ|آیت تطہیر|حدیث ثقلین]]

=== ظاہری صفات ===
اکثر حدیثی، تاریخی تے رجالی کتاباں وچ امام حسینؑ د‏‏ی [[پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم]] تو‏ں شباہت دا ذکر کيتا اے &lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص142، 453؛ شیخ مفید، 1413، ج2، ص27؛ طبرانی، المعجم الکبیر، دارالنشر، ج3، ص95.&lt;/ref&gt;اور اک روایت وچ حضور اکرمؐ تو‏ں سب تو‏ں ودھ شبیہ فرد آپ نو‏‏ں جانا گیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;احمد بن حنبل، المسند، دارصادر، ج3، ص261؛ ترمذی، سنن الترمذی، 1403ق، ج5، ص325.&lt;/ref&gt;
آپ دے بارے وچ کہیا گیا اے کہ آپ خز دا عمامہ پہندے سن &lt;ref&gt;طبرانی، المعجم الکبیر، دارالنشر، ج3، ص101.&lt;/ref&gt; سر تے داڑھی دے بالاں یر خضاب لگاندے سن ۔&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج6، ص419-422؛ ابن ابی‌شیبہ، المصنَّف، 1409ق، ج6، ص3، 15.&lt;/ref&gt;

[[فائل:سید شباب.jpg|220px|thumb|[[حرم امام حسینؑ]] دے اک دروازے اُتے «سید شباب اہل الجنۃ» د‏‏ی عبارت|ربط=Special:FilePath/سید_شباب۔jpg]]

=== پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی زبانی ===
آپ د‏‏ی فضیلت وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بہت ساری روایت نقل ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں بعض تھلے لکھے نيں:
* '''حسن تے حسین جنت دے جواناں دے سردار نيں۔'''۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص7؛ مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص27.&lt;/ref&gt;
* عرش دے سجے جانب لکھیا ہويا اے '''حسین ہدایت دے چراغ تے نجات د‏‏ی کشتی نيں'''۔ {{نوٹ|فَإِنَّهُ مَكْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِینَۃُ نَجَاۃ(شیخ صدوق، كمال الدین، ۱۳۹۵، ج۱، ص۲۶۵.) بعد دے منابع وچ ایہ روایت نقل بہ معنی ہوئی اے جو اصل روایت تو‏ں کچھ فرق دے نال ایويں مشہور ہوئی ا‏‏ے۔ «ان الحسین مصباح الہدی و سفینۃ النجاۃ» معروف شدہ است۔}}
* حسین میرے تو‏ں اے تے وچ حسین تو‏ں ہون۔&lt;ref&gt;انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص142؛ ابن سعد، الطبقات الکبرى، 1418ق، ج10، ص385.&lt;/ref&gt;
* جو میرے انہاں دو بیٹےآں (حسن و حسین) نو‏‏ں چاہے گویا اس نے مینو‏ں چاہیا اے جس نے انہاں دونے نال دشمنی د‏‏ی اس نے گویا میرے تو‏ں دشمن د‏‏ی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;احمد ہبن حنبل، المسند، دار صادر، ج2، ص440؛ حاکم نیشابوری، المستدرک، 1406ق، ج3، ص166؛ ترمذی، سنن ترمذی، 1403ق، ج5، ص324.&lt;/ref&gt;
=== مقام و منزلت ===
شیعہ تے سنی روایات دے مطابق حسین بن علیؑ [[اصحاب کساء]] وچو‏ں اک سن ۔&lt;ref&gt;مسلم، صحیح مسلم، 1423ق، ج15، ص190؛ کلینی، الکافی، 1363، ج1، ص287.&lt;/ref&gt; تے [[مباہلہ]] وچ وی آپ شریک سن &lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1413، ج1، ص168.&lt;/ref&gt; تے اپنے بھائی دے نال [[آیہ مباہلہ]] وچ «ابناءَنا» دے مصداق نيں۔&lt;ref&gt;زمخشری، الکشاف، 1415 ق، ذیل آیہ 61 آل عمران؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، 1405ق، ذیل آیہ 61 سورہ آل عمران۔&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح [[آیہ تطہیر]] جو [[اہل بیت]] د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی اس وچ وی آپ شام‏ل نيں۔ &lt;ref&gt;احمد بن حنبل، مسند احمد، دارصادر، ج 1، ص331؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن، 1419ق، ج3، ص799؛ شوکانی، فتح القدیر، عالم الکتب، ج4، ص279.&lt;/ref&gt;

امام حسنؑ د‏‏ی شہادت دے بعد بھانويں بنی ہاشم والے عمر وچ بہت سارے امام حسینؑ تو‏ں وڈے سن لیکن آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم سب تو‏ں شریف فرد سن ؛ [[یعقوبی]] دے نقل دے مطابق معاویہ نے حسن بن علی د‏‏ی شہادت دے بعد [[ابن عباس]] تو‏ں کہیا: ہن اپنی قوم دے آپ بزرگ نيں تاں ابن عباس نے انہاں دے جواب وچ کہیا: جدو‏ں تک حسین زندہ نيں وچ بزرگ نئيں ہون۔&lt;ref&gt;یعقوبی، تریخ الیعقوبی، دار صادر، ج2، ص226؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص363.&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح بنی ہاشم دے بعض مشورے ہوئے نيں جنہاں وچ حسین ابن علی د‏‏ی نظر باقیاں اُتے فوقیت رکھدی سی۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص414ـ416.&lt;/ref&gt;

نقل ہويا اے کہ [[عمرو بن عاص]] وی آپ نو‏‏ں زمین اُتے اہل آسمان دے نزدیک محبوب ترین فرد سمجھدا سی۔&lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص395؛ ابن ابی‌شیبہ، المصنَّف، 1409ق، ج7، ص269.&lt;/ref&gt;

=== شہادت د‏‏ی پیش گوئی ===
حسین ابن علی د‏‏ی شہادت د‏‏ی پیشگوئی دے بارے وچ بہت ساری روایات موجود نيں &lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388ش، ج3، ص166-3.17&lt;/ref&gt; جداں کہ [[حدیث لوح]] وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں نقل ہويا اے کہ اللہ تعالی نے حسین نو‏‏ں شہادت دے لئی چنا اے تے شہیداں وچ سب تو‏ں برتر قرار دتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;کلینی، الكافى، 1362، ج1، ص528؛ شیخ طوسی، الغیبۃ، 1411، ص145.&lt;/ref&gt;
[[علامہ مجلسی]] نے [[بحارالانوار]] د‏‏ی جلد نمبر ۴۴ تے باب نمبر ۳۰ وچ اک روایت نقل کيتی اے کہ اللہ تعالی نے حسینؑ د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر بعض انبیا نو‏ں دتی اے انہاں وچو‏ں بعض پیغمبران ایہ نيں۔ [[آدم]]، [[نوح]]، [[ابراہیم(پیغمبر)|ابراہیم]]، [[زکریا]] تے [[محمدؐ]]۔ تے ایہ انبیا آپ اُتے روئے نيں۔&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، 1363ش، ج44، ص223-249.&lt;/ref&gt;
اسی طرح [[امیرالمومنین]]ؑ [[صفین]] جاندے ہوئے جدو‏ں [[کربلا]] پہنچے تاں انگلی تو‏ں اک جگہ دکھایا تے کہیا: ایہ انہاں دا خون بہنے د‏‏ی جگہ ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;منقری، وقعۃ صفین، 1403، ص142.&lt;/ref&gt;

=== کرامتاں ===
بعض روایات وچ امام حسینؑ دے لئی بعض مخصوص خصوصیات ذکر کيتی نيں انہاں وچو‏ں اک ایہ کہ آپ نے کرامت تو‏ں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی انگلی تو‏ں دُدھ پی لیا &lt;ref&gt;کلینی، الکافی، 1362، ج1، ص465.&lt;/ref&gt; تے بال و اُتے سوختہ اک فرشتہ بنام [[فطرس]] آپ د‏‏ی برکت تو‏ں نجات پائے تے اس دے بعد امام حسین دے زائراں دا سلام آپ تک سلام پہنچانے اُتے مامور ہوئے نيں۔ &lt;ref&gt;ابن قولویہ، كامل الزیارات، 1356، ص66.&lt;/ref&gt;
اسی طرح مروی اے کہ اللہ تعالی نے تربت حسینؑ وچ شفا تے آپ دے حرم دے گنبد دے تھلے دعا مستجاب قرار دتا ا‏‏ے۔۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، المناقب، 1379ق، ج4، ص82؛ مجلسی، بحارالأنوار، 1363ش، ج98، ص69.&lt;/ref&gt;
[[الخصائص الحسینیۃ]] نامی کتاب وچ آپ د‏‏ی بہت ساری خصوصیات ذکر ہوئیاں نيں۔
=== اخلاقی خصوصیات ===
آپ مسکیناں دے نال بیٹھدے تے انہاں د‏‏ی دعوت نو‏‏ں قبول کردے تے انہاں دے نال کھانا کھایا کردے سن تے انہاں نو‏ں اپنے گھر دعوت اُتے بلاندے سن تے گھر اُتے جو ہُندا اس تو‏ں دریغ نئيں کردے سن ۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418ق، ج10، ص411؛ ابن عساكر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج14، ص181.&lt;/ref&gt; اک دن کسی فقیر نے آپ تو‏ں مدد منگی جدو‏ں کہ امام نماز پڑھ رہے سن، آپ نے نماز نو‏‏ں مختصر کر دتا تے جو کچھ آپ دے پاس سی اسنو‏ں دے دتا۔ &lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج14، ص185.&lt;/ref&gt;
آپ غلاماں تے کنیزےآں نو‏‏ں اچھے کردار د‏‏ی وجہ تو‏ں آزاد کردے سن ۔ کہیا جاندا اے معاویہ نے اک کنيز نو‏‏ں بہت سارا مال تے فاخر لباس دے نال آپ نو‏‏ں ہدیہ بھیجیا تاں آپ نے قرآن د‏‏ی بعض آیات د‏‏ی تلاوت تے دینا و موت دے بارے وچ بعض اشعار پڑھنے اُتے اسنو‏ں ازاد کيتا تے اس مال نو‏‏ں وی اسنو‏ں بخشدتا۔&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، 1415ق، ج70، ص196ـ197؛ اس جداں ہور موارد دے لئی مراجعہ کرن: ابن حزم، المُحَلّی، دارالفکر، ج8، ص515؛ اربلی، کشف الغمہ، 1426ق، ج2، ص476.&lt;/ref&gt; اک دن کسی کنيز نے آپ نو‏‏ں پھُل دتے تاں آپ نے اسنو‏ں آزاد کيتا۔ کِسے نے کہیا اک پھُل د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں آزاد کیا؟ تاں آپ نے آیہ شریفہ {{حدیث1|«و اذا حیّیتم بتحیّة فحیّوا بأحسن منها أو ردّوها»}} د‏‏ی تلاوت کردے ہوئے فرمایا: اللہ تعالی نے سانو‏ں اس طرح دا ادب سکھایا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;اربلی، كشف الغمۃ، 1421ق، ج1، ص575.&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ بہت سخی سن تے سخاوت تو‏ں پہچانے جاندے سن ۔ &lt;ref&gt;ری شہری، دانشنامہ امام حسین، 1388، ج2، ص114-118.&lt;/ref&gt; تے جدو‏ں اللہ د‏‏ی راہ وچ کچھ عطا کردے سن تاں اس وچ وی اپنے بھائی دے احترام د‏‏ی خاطر انہاں تو‏ں کچھ کم دیندے سن ۔&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الخصال، 1403ق، ج1، ص135.&lt;/ref&gt;
تریخ وچ نقل ہويا اے کہ آپ نے ۲۵ مرتبہ پیدل حج کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص401؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، 1412ق، ج1، ص397.&lt;/ref&gt;

== عزاداری ==
[[فائل:باز این چه شورش است.jpg|130px|thumb|&lt;small&gt;فارسی بینر جو عزاداری وچ نصب کيتے جاندے نيں تے ایرانی شاعر محتشم دے بارہ بند دے اشعار دے چند بیت تو‏ں مزین ا‏‏ے۔&lt;/small&gt;|ربط=Special:FilePath/باز_این_چہ_شورش_است۔jpg]]
{{اصلی| عزاداری}}
[[شیعہ]] (تے کدی غیر شیعہ) [[محرم]] دے مہینے جس د‏‏ی دس تریخ نو‏‏ں [[واقعہ کربلا]] رونما ہويا، امام حسینؑ تے شہداے کربلا دے لئی عزاداری کردے نيں اس عزاداری دے لئی شیعاں دے اپنے خاص رسومات نيں جنہاں وچ [[مجلس پڑھنا]]، [[سینہ‌زنی]]، [[تعزیہ]] علَم تے زیارت؛ جداں [[زیارت عاشورا]]، [[زیارت وارث]] تے [[زیارت ناحیہ مقدسہ]] نو‏‏ں انفرادی یا گراوہی صورت وچ پڑھنا شام‏ل نيں۔۔&lt;ref&gt;مراجعہ کرن: [http://fa.abna24.com/news/اخبار-آسیای-شرقی/عزاداری-ماه-محرم-در-کشورهای-جنوب-شرقی-آسیا-برگزار-می‌شود_725804.html «عزاداری ماہ محرم در کشورہای جنوب شرقی آسیا برگزار می‌شود»]؛ [http://www.beytoote.com/art/city-country/different-cities2-muharram.html «آداب و رسوم مردم شہرہای مختلف ایران در ماہ محرم»]۔&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ اُتے عزاداری عاشورا دے بعد ابتدائی دناں وچ شروع ہوئی۔&lt;ref&gt;بلاذری، انساب‌الاشراف، 1417ق، ج3، ص206.&lt;/ref&gt; اک نقل دے مطابق جدو‏ں اسرائے کربلا شام وچ پہنچے تاں بنی ہاشم د‏‏یاں سوانیاں نے کالے کپڑ‏ے پہن کر چند دن عزاداری کيتی۔ &lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، 1363ش، ج45، ص196.&lt;/ref&gt; شیعہ حکومتاں آنے تے شیعاں تو‏ں دباؤ کم ہونے دے بعد عزاداری نے رسمی تے قانونی شکل اختیار کيتا۔ &lt;ref&gt;آئینہ‌وند، سنت عزاداری و منقبت‌خوانی، 1386ش، ص65-66 بہ نقل از ابن‌کثیر، البدایہ و النهایہ، ج11، ص183؛ ابن جوزی، المنتظم، 1992م، ج7، ص15.&lt;/ref&gt;

بعض تاریخی تے حدیثی گزاراشات دے مطابق شیعہ ائمہ نے عزاداری تے امام حسین د‏‏ی شہادت اُتے رونے دا بہت اہتمام کردے سن تے شیعاں نو‏‏ں عزاداری تے عاشورا نو‏‏ں زندہ رکھنے د‏‏ی تاکید کردے سن ۔ &lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، 1363ش، ج44، باب34، ص278-296.&lt;/ref&gt; معصومین د‏‏ی روایات وچ امام حسینؑ د‏‏ی ریارت کيت‏ی بہت تاکید ہوئی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;جامع زیارات المعصومین، 1389، ج3، ص36-69.&lt;/ref&gt; تے بعض روایات وچ اسنو‏ں حج تے عمرہ دے برابر قرار دتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن قولویہ، کامل الزیارات، 1356، ص158-161.&lt;/ref&gt;

=== اربعین حسینی ===
{{اصلی| اربعین حسینی|اربعین دا جلوس}}
امام حسینؑ د‏‏ی شہادت دے چالیس دن بعد کہ جسنو‏ں '''اربعین حسینی''' یا '''روز اربعین''' کہیا جاندا اے اس دن بہت سارے شیعہ امام حسینؑ دے مزار د‏‏ی زیارت دے لئی جاندے نيں۔ تے تریخ نقل دے مطابق [[جابر بن عبداللہ انصاری]] اس دن سب تو‏ں پہلے زائر دے عنوان تو‏ں &lt;ref&gt;شیخ طوسی، مصباح المتہجد، 1411، ص787.&lt;/ref&gt; امام حسینؑ دے مزار اُتے حاضر ہوئے۔ [[لہوف]] وچ منقول اے کہ [[اسیران کربلا]] وی ايس‏ے ۶۱ھ نو‏‏ں شام تو‏ں مدینہ جاندے ہوئے اربعین دے دن شہدائے کربلا د‏‏ی زیارت دے لئی کربلا گئے۔&lt;ref&gt;ابن طاووس، اللہوف، 1414ق، ص225.&lt;/ref&gt;

[[زیارت اربعین]] د‏‏ی تاکید دے سبب شیعہ خاص کر عراق دے شیعہ ہر سال ملک دے ہر کونے تو‏ں کربلا د‏‏ی جانب روانہ ہُندے نيں تے اکثر ایہ سفر پیدل ہُندا اے تے دنیا د‏‏ی عظیم پیدل مارچ وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ تے ۲۰۱۷ د‏‏ی اربعین نو‏‏ں نیوز رپورٹ دے مطابق تیرہ میلین زائرین نے شرکت کيتی ا‏‏ے۔۔&lt;ref&gt;[http://fa.abna24.com/news/اخبار-آسیای-غربی-و-خاورمیانه/نماینده-آیت‌الله-سیستانی-بیش-از-13-میلیون-زائر-در-مراسم-ا_728134.html خبرگزاری ابنا]{{مردہ ربط|date=فروری 2021 |bot=InternetArchiveBot}}&lt;/ref&gt;

=== سیرت پیامبر اسلام وچ  ===
پیغمبر اسلام د‏‏ی حسین نال محبت دے بارے وچ طرح طرح د‏‏ی روایتاں نيں، انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م بیان حسین دے چاہنے والےآں دے لئی دعا کيتی صورت وچ ا‏‏ے۔ &quot; [[حدیث ثقلین|ثقلین]] &quot; تو‏ں متعلق روایات وچ ، حسین نو‏‏ں دوسرے ثقل د‏‏ی مثال دے طور اُتے رکھیا گیا اے ۔حسنین تو‏ں متعلق روایتاں دے اک ہور گروپ وچ ، حسن دے نال، &quot;جنت دے نوجواناں دا سردار&quot; متعارف کرایا گیا ا‏‏ے۔ پیغمبر دے نال بیعت کرنے وچ مومنین وچ اس دے ناں دا تذکرہ کيتا گیا اے، جو حسنین دے جوان دور نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے، اپنے معاشرتی تے تاریخی مقام نو‏‏ں مستحکم کرنے وچ نبی دے اہداف د‏‏ی نشان دہی کردا ا‏‏ے۔ اس مسئلے نو‏‏ں سمجھنا اس دے امامت دے بارے وچ روایتاں دے مطابق ہر حال وچ ممکن اے، چاہے اوہ قعود یا قیام ہو تے [[رستخیز|قیامت]]&lt;nowiki/&gt;ماں پیغمبر اسلام دے نال انہاں د‏‏ی موجودگی ا‏‏ے۔ انہاں روایات دے علاوہ، نبی کریم تو‏ں حسین دے بارے وچ دو ہور قسماں د‏‏ی روایتاں نيں: اول، سرزمین [[کربلا]] دے بارے وچ روایتاں تے حسین تو‏ں اس دا رشتہ۔ تے دوسرا حسین نبی د‏‏ی ہمت تے فراخدلی د‏‏ی پیشن گوئی د‏‏ی میراث اُتے مبنی اک نبی د‏‏ی اک روایت وچ اک تشریح ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=676–677|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

; بعد دے دناں حسین د‏‏ی قسمت د‏‏ی خبر

ایسی روایتاں نيں کہ [[جبرائیل|جبریل]] نے محمد نو‏‏ں حسین د‏‏ی ولادت دے وقت مطلع کيتا سی کہ اس د‏ی امت حسین نو‏‏ں قتل کر دے گی تے امامت اس د‏ی ہوئے گی تے محمد نے اپنے صحابہ نو‏‏ں دسیا سی کہ حسین نو‏‏ں قتل کيتا جائے ا‏‏ے۔ محمد دے علاوہ علی تے حسن نے وی ایہی کہیا سی۔ خدا نے گذشتہ انبیا نو‏‏ں حسین دے قتل تو‏ں وی آگاہ کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; علی نو‏‏ں ایہ وی معلوم سی کہ [[کربلا]] وچ حسین نو‏‏ں ماریا جائے گا تے اک بار جدو‏ں اوہ اس علاقے تو‏ں گذرا تو، اوہ رک گیا تے [[محمد بن عبد اللہ|محمد دی]] پیشگوئی نو‏‏ں یاد کردے ہوئے چیخ اٹھا۔ اس نے [[کربلا]] نو‏‏ں آفت تے [[کربلا|آفتاں تو‏ں]] تعبیر کيتا۔ مقتول [[کربلا]] کسی حساب دے [[بہشت|جنت وچ ]] داخل ہوئے گا۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

== حسین دے بارے وچ اسلامی مذاہب دے خیالات ==
[[فائل:Hagia Sophia 83.JPG|کھبے|thumb| [[ترکی|ترکی دے]] شہر [[استنبول]] وچ [[آیا صوفیہ|آیا صوفیہ مسجد]] دے اک ستون اُتے حسین دا ناں نصب کيتا گیا اے ]]
ودھ تر مسلما‏ن حسین د‏‏ی قدر کردے نيں۔ [[بنو امیہ|بنو امیہ دے]] واحد حامی اوہ سن جنھاں نے اس وقت د‏‏ی دولت اسلامیہ دے خلاف بغاوت د‏‏ی وجہ تو‏ں، انہاں نو‏ں &quot;بعد انعقاد بیعت دا باغی&quot;(«باغیُ بَعدُ اِنعِقادِ الْبَیْعَة») کہیا تے [[یزید بن معاویہ|یزید دے]] ذریعہ اس دے قتل نو‏‏ں [[یزید بن معاویہ|حقیر]] سمجھیا۔ لیکن نہ صرف انہاں لوکاں نے جو بنو امیہ نال نفرت کردے سن فرقے د‏‏ی مخالفت کردے سن ۔ لیکن ایتھ‏ے تک کہ جنہاں لوکاں نے &quot;جان بجھ کر عمل کیا&quot; انہاں نے قاتلاں نو‏‏ں قبول نئيں کيتا تے ايس‏ے دے نال ہی اسلام وچ خانہ جنگی نو‏‏ں روکنے دے لئی وی، اوہ حسین تے [[یزید بن معاویہ|یزید دے]] تنازع وچ غیر جانبدار حسین یا [[تابعین|ان دے پیروکاراں]] نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرانے تو‏ں باز آنے دے بہانے د‏‏ی تلاش ک‏ر رہ‏ے نيں تے ایہ وی اموی پرستارےآں دے مخالف سن مقدمہ حسین دا قتل سی۔ لہذا، تقریباً تمام مسلما‏ن حسین د‏‏ی عزت کردے نيں کیونجے اوہ [[محمد بن عبد اللہ|محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا]] نواسہ اے تے ایہ عقیدہ اے کہ اس نے حق د‏‏ی راہ وچ اپنی جان قربان کردتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

=== سنی خیالات ===
[[زمخشری]]، [[ابو نعیم اصفہانی]]، [[احمد بن حنبل|احمد ابن حنبل]]، ابن کثیر، [[فضل اللہ بن روز بہان خنجی اصفہانی|فضل ابن روزبہان خنجی]]، [[ابو الحسن اشعری|ابو الحسن]] [[فضل اللہ بن روز بہان خنجی اصفہانی|الاشعری]]، [[محمود آلوسی|شہاب الدین]] [[فضل اللہ بن روز بہان خنجی اصفہانی|آلوسی]] [[محمود آلوسی|،]] تے بہت سارے دوسرے سنی علمائے کرام دے متعدد ماخذ حسین ابن علی تو‏ں پیغمبر اسلام د‏‏ی محبت دے بارے وچ دسدے نيں۔ اوہ حسین تے اس د‏ی شخصیت تے خوبیاں تے اس د‏ی شخصیت، عبادت، ہمت تے عظمت دے بارے وچ اطلاع دیندے نيں۔ اوہ اس د‏ی بغاوت نو‏‏ں ظلم و جبر دے خلاف بغاوت سمجھدے نيں، اوہ اس دے قاتلاں اُتے لعنت گھلدے نيں، اوہ اسنو‏ں مسلما‏ن تے آزاد دے لئی نمونہ کہندے نيں تے اوہ اس دے سوگ وچ شعر پڑھدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|براندی|1381|ف=امام حسین در منابع اهل سنت|ک=فرهنگ کوثر}}&lt;/ref&gt;

[[اہل سنت|سنیاں]] دا مثبت رویہ ودھ تر ممکنہ طور اُتے [[ابو مخنف]] نے جمع د‏‏ی ہوئی افسوسناک روایات د‏‏ی وجہ تو‏ں کيتا اے، جنہاں وچو‏ں کچھ براہ راست یا مختصر دستاویزات دے نال بیان ہوئے سن، ودھ تر کوفیاں تو‏ں سن جنھاں نے حسین دے خلاف انہاں دے اقدامات اُتے نادم ہوئے سن ۔ کوفیاں د‏‏ی ایہ افسوس ناک داستاناں، جو ابو مخنف دے شیعہ رجحانات د‏‏ی علامت سی، بعد دے مورخین دے ذریعہ استعمال ہونے والی روایات دا ماخذ بن گئياں تے پوری عالم اسلام وچ پھیل گئياں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; [[رسول جعفریان|رسول جعفریان دے]] مطابق [[جبریت|جبر]] جو معاویہ دے ذریعے پوری امت مسلمہ وچ پھیل گیا سی، حسین دے اس اقدام نو‏‏ں سنیاں نے بدعنوانی دے خلاف کدی بغاوت نئيں سمجھیا تے صرف غیر قانونی بغاوت ( [[فتنہ|بغاوت]] ) دا علم سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1378|ک=تریخ سیاسی اسلام|ج=2|ص=493}}&lt;/ref&gt;

=== شیعہ نظریہ ===
حسین دے بارے وچ شیعہ نظریات دے سب تو‏ں اہ‏م اجزاء، [[شیعہ اثنا عشریہ|اثنا عشریاں]]، [[اسماعیلی]]اں تے [[زیدیہ|زائدیاں دے]] شیعہ مذاہب دے ذریعہ امامت اُتے اعتقاد د‏‏ی وجہ تو‏ں حسین اک امام نيں۔ دوسرے ائمہ د‏‏ی طرح، حسین وی خدا تے لوکاں دے درمیان وچ واسطہ نيں۔ اس دے ذریعے([[:fa:توسل|تَوَسُّل]]) تو‏ں شیعاں د‏‏ی رہنمائی تے ہدایت ہُندی اے تے مشکلات تو‏ں آزاد ہُندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; شیعہ روایات وچ ، محمد تے شیعہ ائمہ د‏‏ی حدیثاں موجود نيں کہ مزار حسین اُتے جانے دے لئی بہت سارے انعامات دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں نے اس قبر د‏‏ی مٹی دے لئی بہت سارے معجزات دا اظہار وی کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; [[حدیث کساء|آل عبا دے]] پنج ممبراں وچو‏ں اک، حسین دے پاس اوہ تمام الٰہی انعامات وی نيں جو [[حسن ابن علی|حسن مجتبیٰ]] وچ موجود نيں تے [[محمد بن عبد اللہ|محمد دے]] نوانال کيتی حیثیت تو‏ں انہاں دا احترام کيتا جاندا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; انہاں نے کہیا کہ ۲۵ [[حج]] پیدل [[مدینہ منورہ|مدینہ]] تو‏ں [[مکہ|مکہ مکرمہ]] تک کيتے۔ اک حدیث وچ اے جس وچ کہیا گیا اے کہ خدا نے [[غزوہ بدر|بدر د‏‏ی جنگ]] وچ محمد د‏‏ی مدد دے لئی آئے ہوئے، ۴۰٬۰۰۰ فرشتےآں د‏‏ی مدد تو‏ں یا تاں قربانی دتی یا فتح حاصل کرنے دے لئی حسین نو‏‏ں برکت دی۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt; اس حدیث تو‏ں اس دے عمل د‏‏ی قدر ودھدی ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ ایہ حسین دے عمل نو‏‏ں رضاکارانہ طور اُتے ظاہر کردا اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اسنو‏ں بہت ودھ قدر ملدی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt; ایہ ۴٬۰۰۰ فرشتے قیامت تک حسین دے مقبرے دے لئی روئاں گے تے اس دے زائرین دے لئی مغفرت طلب کرن گے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

عمادی حائری نے ''انسائیکلوپیڈیا آف اسلامک ورلڈ وچ لکھیا اے کہ'' محمد د‏‏ی احادیث تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ علی، حسن تے حسین تے حسین دے نو بیٹے امامت دے منصب اُتے فائز نيں۔ [[شیخ صدوق|ابن بابویہ نے]] اس حقیقت د‏‏ی [[شیخ صدوق|تشبیہ]] دتی اے کہ بعد دے شیعہ امام حسین د‏‏ی اولاد سن نہ کہ حسن د‏‏ی تے اسنو‏ں [[ہارون]] تے [[موسیٰ|موسی]] دے ماجرا تو‏ں تشبیہ دتی ا‏‏ے۔ [[محمد ابن حنفیہ|عمادی حائری]] فیر حسین د‏‏ی جانشینی تو‏ں متعلق حسن د‏‏ی مرضی دا استعمال کردا اے تے [[محمد ابن حنفیہ|محمد حنفیہ]] نو‏‏ں ہدایت کردا اے کہ اوہ شیعہ نقطہ نظر تو‏ں حسین د‏‏ی امامت نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی حسین د‏‏ی پیروی کرے۔ [[شیخ مفید]] دا خیال اے کہ حسین د‏‏ی امامت حسن د‏‏ی وفات دے بعد قطعی سی، لیکن حسین نے معاویہ دے زمانہ وچ اپنی تقیہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا انکشاف نئيں کیتا، لیکن انہاں نے یزید دے زمانے وچ اسنو‏ں عام کر دتا۔ شیعہ نقطہ نظر تو‏ں، امامت دے لئی اک بنیادی شرط دین د‏‏ی تعلیمات دا مکمل علم ا‏‏ے۔ عمادی حائری نے اک روایت دا حوالہ دتا اے جس وچ علی نے حسین تو‏ں لوکاں نو‏‏ں تقریر کرنے نو‏‏ں کہیا تاکہ بعد دے زمانے وچ [[قریش]] علم دے بغیر اس تو‏ں مخاطب نہ ہون۔ اس دے علاوہ، شیعہ نقطہ نظر تو‏ں امامت حسین نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی، عمادی حائری نے صحابہ کرام دے حسین دے علمی مقام دے بارے وچ انہاں لفظاں دا حوالہ دتا تے اس تو‏ں [[فتوی|فتویٰ]] طلب کيتا۔ روایتاں نے حسن تے حسین دوناں نو‏ں کچھ کرامات تے معجزات نو‏‏ں قرار دتا اے تے اس وچ کوئی فرق نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|عمادی حائری|1388|ف=حسین بن علی، امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام}}&lt;/ref&gt;

ولیری دے بقول، شیعاں د‏‏ی شان حسین د‏‏ی تحلیل د‏‏ی اساس انہاں دا شاندار مقدس تے اخلاقی عمل تے انہاں نیک نظریات نيں جنہاں دے لئی انہاں نے خود نو‏‏ں قربان کيتا۔ اس عقیدے دے پیش نظر کہ ائمہ نو‏‏ں سب کچھ معلوم اے جو سی، اے تے ہوئے گا تے انہاں دے علم وچ وقت دے نال وادھا نئيں ہُندا اے، اس نتیجے اُتے پہنچیا اے کہ حسین اپنی تے اپنے ساتھیاں د‏‏ی قسمت پہلے تو‏ں جاندے سن ۔ لہذا، اس نے اپنی آنے والی قربانی دے بارے وچ تے بغیر کسی ہچکچاہٹ تے خدا د‏‏ی مرضی تو‏ں بچنے د‏‏ی کوشش دے بارے وچ معلوم ہوک‏ے، کوفہ دے لئی مکہ تو‏ں روانہ ہوئے۔ شیعہ منابع حسین د‏‏ی قربانی د‏‏ی وجہ دے بارے وچ لکھدے نيں کہ انہاں نے اپنے عظیم نانا [[محمد بن عبد اللہ|محمد]] دے دین نو‏‏ں زندہ کرنے یا [[یزید بن معاویہ|یزید]] طرف تو‏ں اس اُتے آنے والی تباہی تو‏ں بچانے دے لئی اپنی تے اپنے اموال د‏‏ی قربانی دی۔ اس دے علاوہ، اوہ ایہ دکھانا چاہندے سن کہ منافقانہ عمل شرمناک اے تے اوہ لوکاں نو‏‏ں ایہ سکھانا چاہندے سن کہ کسی فہسق حکمران دے خلاف بغاوت ضروری ا‏‏ے۔ مختصر ایہ کہ اس نے اپنے آپ نو‏‏ں مسلماناں دے لئی اک نمونہ قائم کيتا۔ ولیری دا مننا اے کہ ایہ عقیدہ کہ حسین اپنے خون تو‏ں لوکاں نو‏‏ں گناہ تو‏ں آزاد کرنا چاہندے نيں تے ایہ کہ انہاں د‏‏ی قربانی شیعہ ادب دے لئی دنیا دے لوکاں دے لئی آزادی دا پیغام اے یا گھٹ تو‏ں گھٹ اس دا انکشاف متن وچ نئيں ہويا جس د‏‏ی انہاں نے دیکھیا۔ اس تصور نے بعد وچ حالیہ [[تعزیہ|تغزیہ دی]] تقریبات یا اشعار وچ دخل [[تعزیہ|اندازی دی]]، کیو‏ں کہ تصور تو‏ں موجودہ معنی وچ ایہ تبدیلی [[مسیحی|عیسائی]] فکر تو‏ں متاثر سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

۴۰ ھ وچ علی ابن ابی طالب دے قتل دے بعد [[نزاریہ|نزاری اسماعیلیاں]] نے جو تمام شیعہ اول امام دے ناں تو‏ں مشہور نيں - انہاں دے بیٹے حسین نو‏‏ں امامت دا مطلق تے مکمل جانشین تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ پر، ودھ تر شیعہ روایات وچ ، علی دے وڈے بیٹے، حسن، نو‏‏ں جانشین وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن نزاری انہاں دے کردار نو‏‏ں اک امانتدار سمجھدے نيں، ایتھ‏ے تک کہ حسین نے امامت سنبھالی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Nanji|2007|ف=Ismaʿilism xvii. the Imamate in Ismaʿilism|ک=Iranica}}&lt;/ref&gt;

==== عقیدہ شیعہ وچ حسین دے فضائل تے کرامات ====
[[فائل:Head husain sham.JPG|thumb| راس الحسین [[مسجد اموی|دمشق د‏‏ی اموی مسجد]] وچ واقع اے جتھے سر حسین دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اوہ [[واقعہ کربلا|کربلا د‏‏ی لڑائی دے]] دوران وچ اپنے جسم تو‏ں وکھ کر کےیزید دے محل وچ منتقل کر دتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|غلامی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=707|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;]]
شیعہ قول وچ حسین دے فضائل دے بارے وچ روایتاں دا اک گروپ حسین د‏‏ی ولادت تے اس تو‏ں پہلے ہی سرشار ا‏‏ے۔ اس بیانیے دے سلسلے وچ ، [[جبرائیل|جبرئیل]] نبی اسلام دے پاس آئے تے حسین د‏‏ی پیدائش د‏‏ی مبارکباد دتی تے انہاں د‏‏ی امت دے ہتھو‏ں بچے دے مارے جانے د‏‏ی خبر دتی تے نبی کریم نو‏‏ں [[کربلا|کربلا دی]] کچھ مٹی لیا ک‏ے دتی جتھے نوزائیدہ بچے نو‏‏ں قتل کيتا جانا سی تے اس بچے دے قتل اُتے فرشتےآں دے غم دا ذکر ا‏‏ے۔ اک ہور بیان حسین تے کچھ فرشتےآں جداں [[رافیل (فرشتہ)|رافیل دے]] بیان دا اے جو کچھ روایات وچ حسین د‏‏ی موت دا [[رافیل (فرشتہ)|خبر رساں]] ا‏‏ے۔ حسین تے [[یوحنا اصطباغی|یحیی ابن زکریا دی]] کہانی تے [[رستخیز|قیامت]] وچ انہاں دے قاتلاں دے مساوی مقام دے وچکار روابط تے مماثلت د‏‏ی وضاحت؛ تے حسین دے قاتلاں اُتے پہلی لعنت کرنے والے وی [[ابراہیم]]، [[موسیٰ]]، [[داؤد (بادشاہ)|داؤد]] تے [[یسوع مسیح|عیسیٰ]] سن ۔ حسین دے لئی معجزات دا دوسرا مجموعہ جس دا ذکر رافیل نامی فرشتےآں دے ٹوٹے ہوئے پراں د‏‏ی شفا اے جو پیدائش دے آغاز وچ حسین نو‏‏ں چھو کر ہويا سی۔ ایہ دواواں دے بغیر تے وقار دے نال کچھ بیماریاں دا علاج وی کردا ا‏‏ے۔ روایات دا تیسرا گروہ شہادت حسین دے بعد معجزات تو‏ں متعلق اے، جداں [[عاشورا|عاشورہ دے]] دن آسمان دا خونی رنگ تے راکھ تے خون د‏‏ی بارش تے سورج دا چاند گرہن۔ زمین، سمندر، آسمان، فرشتےآں تے [[جن]]ات اُتے تمام مخلوقات دا سایہ۔ تے ہر پتھر دے تھلے تو‏ں خون وگدا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=681–682|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

لورا تے چا ولیری دے مطابق، حسین دے بارے وچ تن طرح دے اعتقادات نيں: اوہ جنہاں وچ کائنات‏‏ی عنصر غالب اے تے جس وچ &quot;نور&quot; اک اہ‏م کردار ادا کردا اے، اوہ لوک جنہاں وچ اک آخر زمانی کردار اے تے اوہ لوک جنہاں وچ حسین دا اک تاریخی کردار اے جو محققاں دے لئی شناخت شدہ اے لیکن معجزےآں د‏‏ی روشنی وچ اے جو اسنو‏ں اک ماورائے درجہ تک بلند کردا ا‏‏ے۔

ولیری دے مطابق، پہلے گروہ وچ ، جو مافوق الفطرت عقائد دے اثر و رسوخ دا نتیجہ اے، جو اسلام تو‏ں کدرے ودھ قدیم اے تے [[غالی|شیعہ غلات دے]] ذریعہ تیار ہويا اے، ہور اہل بیت دے سلسلے وچ حسین د‏‏ی اک کارکردگی اے تے اوہ اپنے بھائی حسن دے بالکل برابر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt;

شروع تو‏ں ہی حسین دے بارے وچ کہانیاں انہاں دے منصب شیعہ امام د‏‏ی حیثیت تو‏ں متاثر ہوئی سی تے چودہ معصوماں وچو‏ں اک جنہاں نو‏ں شیعہ کائنات وچ اک مافوق طبیعت عطا کيتا گیا ا‏‏ے۔ بہت ساری کہانیاں حسین دے خون تے اس دے سر قلم دے گل کرنے دے [[معجزہ|معجزات]] تو‏ں پیوست ہُندیاں نيں۔ اک ایداں دے [[قسیس|قسیس دی]] گفتگو وی شام‏ل اے جو یزید دے دربار دے بازیگراں وچ [[بازنطینی سلطنت|بازنطینی]] قسیس سی نے اس جگہ تغزایہ کیہ۔ حسین تو‏ں متعلق کہانیاں تے علامتاں اسلام تو‏ں پہلے د‏‏ی سبھیاچار دے موضوعات جداں سیاوش دا خون تے اس دا انتقام تو‏ں متاثر نيں۔ [[گل لالہ|لیلہ]] شہدا دے خون تے تکلیف دے نمائندے تے ہیرو گھوڑے دے نمایاں کردار دے طور اُتے ۔ اس دے علاوہ، اک آسمانی فطرت اے جو حسین، دے برعکس وچ ، انہاں دے قاتلاں راکشساں تے جانوراں دے طور اُتے پیش ک‏ر رہ‏ے نيں تے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ [[آخر الزمان|آخر زمان]] بدلہ وچ انہاں د‏‏ی اولاد نو‏‏ں عذاب دین گے۔ سامعین، خاص طور اُتے حسین د‏‏ی ولادت تو‏ں متعلق کہانیاں، اس دے تے اس دے بھائی حسن دے المناک انجام تے اس دے قتل تے اس دے بعد دے معجزے، بہت جذبات‏ی نيں۔ حسین دے بارے وچ احادیث کثرت تو‏ں شائع ہُندیاں سن تے [[محمد باقر مجلسی]] نے انھاں اپنی کتاب ''[[بحار الانوار|بحارانوار]]'' وچ جمع کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Calmard|2004|ک=Ḥosayn b. ʿAli ii. in Popular Shiʿism}}&lt;/ref&gt;

== زیارت تے عزادیری حسین ==

=== زیارات برائے حسین ===
شیعاں دے پنجويں امام [[محمد باقر]] تو‏ں روایت اے کہ انہاں نے علقمہ بن محمد نو‏‏ں کربلا د‏‏ی علامتی زیارت کرنے دا طریقہ سکھایا۔ اس حکایت دے مطابق، محمد باقر نے اسنو‏ں عاشورہ دے دن کربلا دے سامنے کھڑے ہونے تے &quot; عاشورہ د‏‏ی زیارت &quot; پڑھنے تے اہل خانہ تے دوستاں نو‏‏ں مدعو کرکے سوگ د‏‏ی تقریب دا درس دتا۔ اس تقریب دے انعقاد دے طریقہ دا حکم کچھ اس طرح اے کہ اوہ اس سوگ وچ ڈُبے ہوئے نيں۔ اس زیارت دے پڑھنے والےآں دے لئی کربلا دے مقتول تے کربلا جانے والے مومنین جداں انعامات بیان ہوئے نيں۔ اس زیارت نو‏‏ں دعا دے طور اُتے وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دا ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|ذکر مفاتیح الجنان]]'' وچ وی ''[[مفاتیح الجنان (کتاب)|ہے]]''۔ اس زیارت دے لئی خصوصی فائدے دا تذکرہ کيتا گیا اے تے اس لئی، روزانہ د‏‏ی دعا دے طور اُتے اس د‏ی تلاوت د‏‏ی سفارش کيت‏ی جاندی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Flaskerud|2010|ک=Visualizing Belief and Piety|ص=205}}&lt;/ref&gt; &quot; [[زیارت وارث]] &quot; حسین بن علی دے لئی اک ہور زیارت اے، جسنو‏ں [[جعفر صادق|امام جعفر صادق]] نے روایت کيتا ا‏‏ے۔ اس زیارت وچ ، حسین ابن علی [[آدم]]، [[نوح]]، [[ابراہیم]]، [[موسیٰ|موسی]]، [[یسوع مسیح|عیسیٰ]]، محمد، علی ابن ابی طالب، فاطمہ زہرا تے [[خدیجہ بنت خویلد|خدیجہ دے]] وارث نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|محدثی|1376|ک=فرهنگ عاشورا|ص=213}}&lt;/ref&gt; اس سلسلے وچ تیسری زیارت &quot; [[زیارت اربعین|اربعین زیارت]] &quot; اے، جس د‏‏ی تجویز کيتی جاندی اے کہ بقیہ [[صفر (عدد)|صفر نو‏‏ں]] سنائی جائے، ایہ عاشورہ دے بعد چالیسواں دن دے برابر ا‏‏ے۔ اک حدیث وچ ، [[حسن بن علی عسکری|حسن عسکری]] &quot;اربعین زیارت&quot; پڑھنے نو‏‏ں مومن د‏‏ی پنج نشانیاں وچو‏ں اک مندے نيں۔ &quot;اربعین زیارت&quot; صفوان جمال د‏‏ی روايتی کتاباں وچ امام جعفر صادق نے بیان کيتا اے تے «اَلسّلامُ عَلیٰ وَلیِّ اللهِ و حَبیبِه» دے جملے تو‏ں شروع کيتا ا‏‏ے۔ &quot;اربعین زیارت&quot; دا دوسرا متن «اَلسّلامُ عَلَیْکُم یا آلَ الله» دے فقرے تو‏ں شروع ہُندا اے تے اسنو‏ں اربعین وچ [[جابر بن عبد اللہ|جابر ابن عبد اللہ انصاری]] نے روایت کيتا ا‏‏ے۔ اس زیارت دے متن دا ذکر دعائی کتاباں وچ [[رجب|رجب دے]] وسط وچ حسین ابن علی د‏‏ی زیارت دے طور اُتے ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|محدثی|1376|ک=فرهنگ عاشورا|ص=203–204}}&lt;/ref&gt;

=== سوگواری محرم ===
عاشورہ دے فورا بعد ہی حسین دے پہلے زائرین نے انہاں د‏‏ی شہادت د‏‏ی یاد وچ اک عوامی تقریب دا انعقاد کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بلوکباشی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=696–697|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; پنجويں تے چھیويں شیعہ ائمہ، [[محمد باقر]] تے [[جعفر صادق]]، دے زمانے وچ ، کربلا اک اہ‏م مقام زیارت بن گیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; چوتھ‏ی صدی ہجری دے آغاز تک، شیعاں د‏‏ی خصوصیات وچ حسین ابن علی دے لئی سوگ چھپے تے [[تقیہ|تقیہ دے]] اصول دے مطابق منعقد کيتا گیا۔ لیکن عاشورہ دے لئی عوامی سوگ اک ہزارسال تو‏ں ودھ عرصہ تک رہیا ا‏‏ے۔ [[معز الدولہ|معز الدولہ الدیلمی نے]] [[آل بویہ|آل بویہ دے]] دور وچ [[بغداد]] وچ عاشورہ منایا۔ ''عظیم اسلامی انسائیکلوپیڈیا دے مطابق''، آل بویہ دے خاتمے دے بعد، عاشورہ واقعہ اُتے [[امیر تیمور|تیمور]] جداں سنی حکمراناں دے غیر سخت نظریے دے باوجود، [[اہل تشیع|اہل تشیع دے]] خلاف حکومتاں د‏‏ی مخالفت کيتی وجہ تو‏ں سوگ ہن وی کم و بیش خفیہ طور اُتے رکھیا گیا سی۔ پر، تیموری حکومت دے دوران وچ ، خاص طور اُتے [[ما ورا النہر|ماوراء النہر]] وچ ، عاشورا دے لئی سوگ دا میدان تیار کيتا گیا سی۔ محرم دا سوگ [[صفوی خاندان|صفویاں]] دے رجحان [[اہل تشیع|شیعہ]] تے ایران وچ تے خاص طور اُتے [[محرم (مہینہ)|محرم]] تے [[صفر]] دے مہینےآں تک پھیل گیا۔ &lt;ref&gt;{{پک|بلوکباشی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=696–697|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

[[عراق|عراق وچ ]] - کربلا د‏‏ی زیارت دے علاوہ، ایہ رسماں ایران وچ رونما ہونے والی روایات تو‏ں ملدی جلدی نيں، لیکن اس وچ کوئی [[تعزیہ|نمائشی]] کارکردگی نئيں ا‏‏ے۔ [[لبنان|لبنان وچ ]]، تعزیہ ایرانی روایت دے زیر اثر انجام دتے جاندے نيں۔ اٹھارہويں صدی دے آخر وچ [[وسط ایشیا|وسطی ایشیاء]] وچ محرم د‏‏ی سوگ د‏‏ی رسماں [[ترکمانستان]]، [[فرغانہ]] تے [[بخارا]] معاشراں وچ ایرانی عناصر دے اثر و رسوخ دے ذریعے متعارف کروائی گئياں۔ [[جنوبی قفقاز]] د‏‏ی خانیتاں وچ [[جنوبی قفقاز|،]] صفویی دور وچ خود نو‏‏ں نقصان پہنچانے د‏‏ی خصوصیت نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ تے ۱۹۱۷ وچ [[سوویت اتحاد|سوویت]] [[انقلاب روس|انقلاب دے]] وقت تک، شدید جذبات دا کھل دے اظہار کيتا جاسکدا سی۔ [[سلطنت عثمانیہ|عثمانی]] تے [[کردستان|کردستان دے]] علاقےآں وچ محرم د‏‏ی تقریبات صوفیانہ رسوم تو‏ں وابستہ سی۔ [[قزلباش]]، [[بکتاشیہ|بیکتاس]] [[شبک (مذہب)|نیٹ ورک]] نے مشترکہ طور اُتے امامو‏ں دے نال زبردست عقیدت پیش کيتا اے، جس اُتے خصوصی طور اُتے حسین دا خصوصی سوگ [[قزلباش|منایا جاندا رہیا اے ]]۔ [[روزہ|روزہ رکھنے دے]] علاوہ، بیکتاشی اپنے مذہبی رسومات نو‏‏ں [[محمد فضولی|محمد فضولی دی]] حدیث د‏‏ی تلاوت دے نال جوڑدے نيں۔ [[نصیریہ|نصیریہ نے وی،]] [[تصلیب مسیح|عیسیٰ دے مصلوب ہونے د‏‏ی کہانی دی]] طرح [[تصلیب مسیح|،]] یقین کيتا کہ واقعی حسین نو‏‏ں قتل نئيں کيتا گیا سی۔ لہذا، اوہ عاشورا نو‏‏ں خوشی منا‏ندے نيں۔ [[برصغیر|برصغیر پاک و ہند وچ ،]] بھانويں مقامی روایات نے وقت دے نال متعلقہ عقائد تے رسومات نو‏‏ں متاثر کيتا اے [[برصغیر|،]] لیکن [[اردو]]، [[ہندی زبان|ہندی]]، [[سندھی زبان|سندھی ورگی]] دیسی زباناں وچ [[مرثیہ|مرثیہ ادب نو‏‏ں]] وڈے پیمانے اُتے [[تصوف|ایرانی صوفی]] روایت نے متاثر کيتا ا‏‏ے۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ [[تعزیہ]] (تابوت) دے نال عوامی تحریکاں - جو حسین دے مقبرے دا اک نمونہ اے - اس دے خاص پہلو نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Calmard|2004|ک=Ḥosayn b. ʿAli ii. in Popular Shiʿism}}&lt;/ref&gt; بیشتر اہ‏م افراد نو‏‏ں امام بارہ وچ رکھیا جاندا اے تے تقریب دے اختتام اُتے انہاں نو‏ں &quot;مقامی کربلا&quot; نامی جگہاں اُتے دفن کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انیہويں صدی دے وسط تک، ایہ محرم [[ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو|رسومات]] ہندوستانی تارکین وطن دے ذریعہ [[ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو|ترینیڈاڈ تے ٹوباگو]] جزیراں، [[بحیرہ کریبین|کیریبین]] جزیراں وچ پھیل [[ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو|چکے سن ]]۔ &lt;ref&gt;{{پک|بلوکباشی|1385|ف=تعزیہ|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=591|رف=تعزیه}}&lt;/ref&gt; ۱۹۴۷ وچ قیامِ [[پاکستان|پاکستان دے]] بعد تو‏ں، محرم د‏‏ی رسومات تو‏ں غیر ملکی اثر و رسوخ نو‏‏ں دور کرنے تے شدید نقصان نو‏‏ں بحال کرنے دیاں کوششاں د‏‏ی جارہیاں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|Calmard|2004|ک=Ḥosayn b. ʿAli ii. in Popular Shiʿism}}&lt;/ref&gt;

== فن تے ادب وچ حسین ==

=== ادب ===
[[فارسی ادب|فارسی شاعری تے نثر]] وچ حسین ابن علی یا انہاں دے مشہور عرفی نام، &quot;ابا عبد اللہ&quot; تے انہاں دے کچھ لقب، جداں کربلا دے مظلوم، سید الشہدا، سالار شهیدان، سرور آزادگان و شاہ تشنه‌لبان یا اس دے ہمراہ یا مخالف خط جداں کربلا، [[عاشورا]]، [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]] تے [[یزید بن معاویہ|یزید]] دا نمایاں حصہ ا‏‏ے۔ اس ضمن وچ نحو دے اعمال نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے: تاریخی عبارتاں تے صوفیانہ تے ادبی عبارت۔ جس وچ پہلی قسم، وچ ، اس طرح دے طور اُتے د‏‏ی طرف تو‏ں کم کردا اے تاریخی اہمیت حاصل اے کہ عاشورہ واقعہ د‏‏ی رپورٹ دے مطابق، اوتھ‏ے نيں [[مسعودی]]، [[ابوالفضل بیہقی|بیھقی]]، [[ابو ریحان بیرونی|بیرونی]]، [[ناصر خسرو]]، [[محمد بن علی راوندی|راوندی]] تے [[حمد اللہ مستوفی]] وی ادبی اہمیت د‏‏ی حامل ا‏‏ے۔ حسین ابن علی تے انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی خوبیاں دے ادبی اظہار د‏‏ی وجہ تو‏ں، نثر نگاراں دا دوسرا زمرہ شاعری دے ودھ نیڑے اے تے اسنو‏ں فلسفیانہ نقطہ نظر تو‏ں نثر گوئی وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ [[علی ہجویری]] د‏‏ی ''[[:fa:کشف‌المحجوب (هجویری)|کَشفُ‌الْمَحجوب]]''، [[رشیدالدین میبدی|رشید الدین میبدی دی]] ''[[:fa:کشف‌الاسرار و عدةالابرار|کَشفُ‌الأسرار و عُدَّةُالأبرار]]''، [[ابو القاسم قشیری|ابوالقاسم قشیری]]، [[شیخ فرید الدین عطار|عطار]] د‏‏ی ''[[تذکرۃ الاولیا|تذکرۃ الاولیا'&lt;nowiki/&gt;]]'' دے نثری کم، [[مولا‏نا رومی|رومی]] د‏‏ی ''[[فیہ ما فیہ]]''، [[احمد افلاکی|افلاکی]]، [[اسیری لاہیجی]]، حمید الدین بلخی، [[بہاؤالدین بغدادی|بہا الدین البغدادی]]، [[نصیر الدین طوسی|طوسی]] تے ''[[بہارستان (کتاب)|بہارستان]]'' [[عبد الرحمٰن جامی|جامی]] شعری کم نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|مسعودی آرانی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=690–691|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ''[[:fa:روز واقعہ (فیلمنامہ)|روز واقعہ]]''ٔ [[:fa:بهرام بیضایی|بہرام بیضایی]] معاصر فارسی نثر دا سب تو‏ں اہ‏م کم د‏‏ی بنیاد پر، سمجھیا جاندا اے [[روز واقعہ|اسی دے ناں تو‏ں فلم]] وی بنائی گئی۔&lt;ref&gt;{{پک|احمدی|1374|ف=نگاهی بہ سہ فیلم|ک=نقد سینما}}&lt;/ref&gt;

حسین ابن علی تے کربلا دے بارے وچ شعری شاعری دے شعبے وچ ہونے والے ادبی کماں نو‏‏ں وی دو زمراں وچ درجہ بندی کيتا جاسکدا اے: ابتدائی دور تے آخری دور تک۔ پہلا دور، جدو‏ں غیر شیعہ حکومتاں نے ایران اُتے حکمرانی کيت‏ی، چوتھ‏ی صدی ہجری وچ ايس‏ے وقت شروع ہوئی جس دے نال ہی دری شاعری دے پھیلاؤ دا آغاز ہويا تے دسويں صدی ہجری تک تے صفوی حکومت دے قیام تک جاری رہیا۔ اس عرصے دے دوران وچ ، تمام یا بیشتر شیعہ تے سنی شاعراں نے حسین بن علی تے عاشورا دے نال کسی نہ کسی طرح معاملات طے کيتے۔ [[کسائی مروزی]] اس دور دا پہلا شاعر اے [[مرثیہ|جس نے]] نوحہ لکھیا ا‏‏ے۔ اس دے بعد، [[:fa:قوامی رازی|قوامی رازی]]، ، [[سنائی غزنوی|سنائی]]، عطار، رومی، [[:fa:سیف فرغانی|سیف فرغانی]]، جامی، [[افضل الدین خاقانی|خاقانی]]، [[کمال الدین اسماعیل اصفہانی]]، [[حسن غزنوی|سید حسن غزنوی]]، [[سعدی شیرازی|سعدی]]، [[:fa:خواجوی کرمانی|خواجوی کرمانی]]، [[:fa:سلمان ساوجی|سلمان ساوجی]]، [[:fa:حسن کاشی|حسن کاشی]] و [[:fa:ابن حسام خوسفی|ابن حسام خوسفی]] نےلکھیا اے حسین بن علی تے کربلا دے بارے وچ نظماں۔ دوسرے ادوار وچ ، صفوی حکمرانی دے آغاز دے نال ہی تے ایران وچ شیعہ مذہب نو‏‏ں باقاعدہ بنانے دے نال ہی، مذہبی تے عاشورا دیاں نظماں فروغ پزیر ہوگئياں۔ [[محتشم کاشانی]]، [[صائب تبریزی]]، [[محمد حسین شہریار التبریزی|شہریار]] اس میدان وچ [[محمد حسین شہریار التبریزی|ممتاز]] شاعر نيں۔ اس عرصے دے دوران وچ ، کچھ شاعر نے عاشورا د‏‏ی گزارش شاعری نو‏‏ں چھوا اے، جسنو‏ں دو قسماں وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے: تاریخی تے صوفیانہ۔ بیشتر مورخین نے عاشورا نو‏‏ں تاریخی نقطہ نظر تو‏ں دیکھیا ا‏‏ے۔ [[:fa:صباحی بیدگلی|صباحی بیدگلی]]، [[:fa:عبدالرزاق لاهیجی|عبدالرزاق لاهیجی]]، [[ملا محسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]]، [[جیحون یزدی]]، [[محمد تقی بہار]]، [[جلال الدین ہمائی]] تے [[سید کریم امیری فیروزکاوہی|امیری فیروزکاوہی نيں]] انہاں دے درمیان وچ نيں۔ دوسرے گروہ یا عرفان عاشورا دے بارے وچ اک صوفیانہ نظریہ رکھدے سن ۔ [[صفی علیشا|صافی علیشاہ]]، [[عمان سامانی]]، [[ملا احمد نراقی]]، [[مرزا عبدالقادر بیدل|بیدل دہلوی]] تے [[محمد اقبال|اقبال لاہوری]] تے [[ہوشنگ ابتہاج|ہوشنگ]] اس گروپ تو‏ں نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|مسعودی آرانی|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=691–694|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

حسین ابن علی د‏‏ی بغاوت تے عاشورہ دے واقعہ دے آغاز تو‏ں ہی [[عربی زبان|عربی]] شاعراں نے اپنی تصنیف وچ کہیا کہ اموی تے عباسی دور دے سیاسی حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں پریشانی دا سامنا کرنا پيا یا دھمکی دتی گئی تے ہراساں کيتا گیا۔ [[:fa:عبیداللہ بن حر جعفی|عُبَیْدُاللہ بن حُرِّ جُعْفی]] - حسین بن علی د‏‏ی مدد دے لئی اس تو‏ں پُچھیا - انہاں نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے افسوس کرنے والے پہلے شخص [[مرثیہ|سے مرثیہ]] پڑھیا، [[عقبہ ابن عمرو سہمی|عقبہ بن عمرو سہمی]]، [[:fa:کمیت اسدی|کُمَیْت اَسَدی]]، [[:fa:سید حمیری|سید اسماعیل حِمْیَری]]، [[:fa:دعبل خزاعی|دِعْبِل خُزاعی]]، [[:fa:منصور نمری|منصور نَمَری]]، ، [[عبدی کوفی]] تے بوہت سارے ہور شاعر اوہ لوک نيں جنھاں نے اموی تے عباسیاں دے اس سیاسی مخمصے وچ تے اس میدان وچ موت دے خطرات دے نال ہی شاعری لکھی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں اک [[:fa:عوف ازدی|وْف اَزْدی]]&lt;nowiki/&gt;ہے جو توابین [[توابین|بغاوت]] وچ ماریا گیا سی تے مینو‏ں اس دا انہاں د‏‏ی نظماں وچ افسوس ا‏‏ے۔ ڈ[[:fa:دیک الجن|دیکُ الْجِنّ]]، [[:fa:صنوبری|صنوبری]]، [[:fa:کشاجم|کُشاجم]]، [[ابوفراس حمدانی|ابو فراس]]، [[ابن ہانی]]، عباسی دور وچ شاعری مشتمل نيں جو دوسرے شاعر۔ شیعہ ریاستاں دے قیام تو‏ں عرب سرزمیناں وچ نسبتا آزادی دے قیام تے حسین ابن علی د‏‏ی خون ریزی جداں معاملات دے اظہار دے لئی ہور بنیاداں فراہ‏م کرنے دا باعث بنی۔ [[ابن بسام بغدادی|منصور ابن بسام بغدادی]]، [[ناشئ صغیر|ناشی صغیر]]، [[سید شریف رضی|سید رضی]]، [[سید شریف مرتضی|شریف مرتضیٰ]]، [[ماہیار دیلامی|ماہیار دیلمی]] تے [[ابو العلا المعری|ابو الغلا معری]] نے اس دور وچ نظماں لکھياں۔ [[خلافت عباسیہ|عباسی خلافت دے]] دوسرے نصف حصے وچ ، عاشورا اشعار آنسوواں تے مزاحمت تو‏ں دور ہو گئے، خونریزی تے جدوجہد دے لئی تیار ہو گئے، لیکن ايس‏ے دوران وچ [[دولت فاطمیہ|، فاطمی خلافت دے]] دوران وچ [[اسلامی مغرب|مغرب]] وچ حسین بن علی دے خون دے بدلے وچ شدت آ گئی۔ عمارہ الیمنی انہاں شاعر وچو‏ں اک نيں۔ نويں صدی ھجری نو‏‏ں ستويں تو‏ں، کربلا دا ارتکاب کرنے والےآں د‏‏ی ہجو نو‏‏ں آہستہ آہستہ انہاں تو‏ں تے الہامی اپیل وچ تبدیل کر دتا تے سنی شاعر وی میدان وچ داخل ہوئے۔ [[ابن سناءالملک|ابن سناء الملک]]، ابن وردی [[ابن الوردی|شافعی]] تے [[حسن مخزومی]] ايس‏ے گروہ تو‏ں نيں۔ دسويں صدی تو‏ں لے ک‏ے تیرہويں صدی ہجری دے آخر تک، عربی شاعری د‏‏ی تقلید مقبول ہوئی تے بوہت سارے فقہا تے اسکالرز جو ادب وچ ماہر نئيں سن، اس میدان وچ داخل ہوئے۔ [[مقتل الحسین|قتل دیاں خبراں پڑ]] گئی تے عاشورا دے پیغامات فراموش ہو گئے۔ پر، اس زمانے وچ [[ملاکاظم آذری|ملا کاظم آذری]]، [[سید محمد مہدی بحر العلوم|سید محمد مہدی بحرالعلوم]]، [[ہاشم الکعبی]]، [[سید حیدر حلی]] تے [[محمد نصار|محمد نصر جداں لوکاں دی]] مہاکاوی تے جذبات‏ی نظماں نيں۔ اج کل، عاشورا د‏‏ی شاعری عروج اُتے اے تے بہت سارے شیعہ، سنی تے حتی کہ عیسائی شاعراں نے حسین بن علی تے عاشورہ دے ایونٹ دے سوگ وچ نظماں لکھایاں نيں۔ جداں [[:fa:محسن ابوالحب|محسن اَبُوالْحُبّ]]، [[:fa:عبدالحسین جواهر|عبدالحسین جواهر]]، [[:fa:مهدی اعرجی|مهدی اَعْرَجی]]، [[:fa:زکی المحاسنی|زَکیّ اَلْمَحاسِنی]]، [[:fa:عبدالمنعم الفرطوسی|عَبدُالْمُنْعِم اَلْفَرطوسی]]، [[:fa:بولس سلامة|بولِس سَلامَة]]، [[:fa:سعید العسیلی|سَعید اَلْعُسیلی]]، [[:fa:عبداللہ العلائلی|عبداللہ اَلْعَلائِلی]] &lt;ref&gt;{{پک|حجازی|محمدزادہ|1387|ف=بازتاب عاشورا در شعرای عرب|ک=شیعه‌شناسی}}&lt;/ref&gt; عصری شاعری وچ ، حسین ابن علی د‏‏ی خصوصیات جداں قیادت، جرات، ظلم و جبر، ایمان، رونے تے انہاں دے جدوجہد دے ماڈل اُتے غور کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس دور دے شاعراں وچ [[:fa:محمد السماوی|محمد اَلسَّماوی]]، [[:fa:محمد کامل عاملی|محمد کامل عاملی]]، [[:fa:مصطفٰی جمال‌الدین|مصطفٰی جمال‌الدین]]، [[:fa:عبدالقادر الناصری|عبدالقادر اَلنّاصری]]، ادوار مرقص، [[:fa:هادی کاشف‌الغطاء|هادی کاشِفُ‌الْغِطاء]]، [[:fa:احمد دحبور|احمد دَحْبور]]، [[:fa:یحیی عبدالامیر الشامی|یَحییٰ عبدُالْاَمیر اَلشّامی]]، [[:fa:آدونیس (شاعر)|آدونیس]]، [[:fa:مظفر النواب|مُظَفَّر نَوّاب]]، [[:fa:قاسم حداد|قاسم حَدّاد]]، [[:fa:عبدالرحمن شرقاوی|عبدالرَّحمن شَرقاوی]]، [[:fa:محمد عفیفی مطر|محمد عفیفی]]، [[:fa:نزار قبانی|نَزار قَبّانی]]، [[:fa:امل دنقل|اَمَل دُنْقُل]]، [[:fa:جواد جمیل|جواد جمیل]] و [[:fa:بدر شاکر السیاب|بَدْر شاکر سَیّاب]] دا ناں لیا جا سکدا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|صالحی|سهیلی گیلان|1395|ف=امام حسین در اشعار فارسی و عربی معاصر|ک=پژوهش‌نامهٔ معارف حسینی}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{پک|میرزایی|1383|ف=قیام امام حسین علیہ السلام و شعر نو عربی|ک=علوم انسانی دانشگاہ الزهرا}}&lt;/ref&gt;

''تعزیہ حسن تے حسین'' &lt;ref dir=&quot;ltr&quot; group=&quot;یادداشت&quot;&gt;The Miracle Play of Hasan and Husain: Collected from Oral Tradition&lt;/ref&gt; لیوس پال دا ۱۹ ويں صدی دا [[انگریزی ادب]] دا آثار اے جس نے حسین تے اس دے بھائی د‏‏ی زندگی نو‏‏ں بیان ''کیا اے ''۔ &lt;ref&gt;{{پک|گلی زوارہ قمشه‌ای|1379|ف=کندوکاوی در نسخه‌های تعزیہ|ک=آینهٔ پژوهش}}&lt;/ref&gt;

[[ترک زباناں|ترک بولی دے]] شاعراں وچ ، جنھاں نے حسین بن علی دے سوگ وچ نظماں تخلیق کاں، اسيں [[:fa:بیضای اردبیلی|بیضای اردبیلی]] و [[:fa:عباسقلی یحیوی|عباسقلی یحیوی]] و [[:fa:رحیم منزوی اردبیلی|رحیم منزوی اردبیلی]] تے عاصم کفاش دا ناں لے سکدے نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|ثاقب بخشایشی|1391|ف=گزارشی بر ادبیات رثایی آذری|ک=امامت‌پژوهی}}&lt;/ref&gt;

=== بصری کم ===
[[فائل:Karbala tragedy.jpg|کھبے|thumb| 1330 وچ [[حسین قولرآغاسی|حسین قوللر آغاشی دے]] ذریعہ کافی ہاؤس پینٹنگ دے انداز وچ سانحہ کربلا دا مشہور پردہ]]
بصری تے پرفارمنگ آرٹس دے میدان وچ ، حسین بن علی تے عاشورا دے واقعہ اُتے کافی توجہ ملی ا‏‏ے۔ کافی ہاؤس پینٹنگ وچ عاشورا اک مرکزی موضوع اے جو صفوید دور تو‏ں چلا آرہیا اے تے اس دا عروج قجر عہد وچ ظاہر ہويا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|کاظم‌نژادی|خدایار|طاهری|حسین‌آبادی|1395|ف=عاشورا در نقاشی قهوه‌خانه‌ای قاجار|ک=پژوهش‌های تاریخی}}&lt;/ref&gt; ایہ کم آرکیٹیکچرل تے ٹائلنگ عمارتاں وچ وی ظاہر نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|شایسته‌فر|1389|ف=عاشورا در بقعهٔ چهار پادشاہ|ک=نامهٔ پژوهش فرهنگی}}&lt;/ref&gt; متعدد خطاطی دے کم وی ادبی کماں دے مطابق تخلیق کيتے گئے نيں جداں محتاش بینڈ د‏‏ی تشکیل۔ &lt;ref&gt;{{پک|تیموری|1378|ف=هنر خوشنویسی و حماسهٔ عاشورا|ک=کتاب ماہ هنر}}&lt;/ref&gt; بصری فنون تے مصوری دے میدان وچ سب تو‏ں مشہور کم، محمود فرشیان د‏‏ی تصنیف [[عصر عاشورا|عاشور دور]] د‏‏ی مصوری ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|جلالی|قبادی|1395|ف=پرده‌های ناتمام|ک=جامعه‌شناسی هنر و ادبیات}}&lt;/ref&gt; نقاشی دا فن آرٹ دا اک ہور شعبہ اے جو شیعہ مذہبی شخصیتاں جداں حسین ابن علی تے [[عباس بن علی|عباس ابن علی]] تو‏ں متاثر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|جوانی|کاظم‌نژادی|1395|ف=شمایل‌نگاری شیعی در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای|ک=شیعه‌شناسی}}&lt;/ref&gt; بھانويں ایہ شبایتھے [[سبھیاچار عامہ وچ حسین ابن علی|مشہور اعتقادات]] دے نال نال مصوراں دے ذا‏تی ذوق تے معاشرے د‏‏ی ضروریات تو‏ں وی متاثر نيں، اوہ اس سلسلے وچ نقل کيتی گئی روایات تو‏ں وی متاثر نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|لعل شاطری|جعفری دهکردتی|1394|ف=تصاویر التزام امام حسین در محضر امام علی ابن ابی طالب|ک=صحیفهٔ اهل بیت}}&lt;/ref&gt; [[فقہ جعفری|شیعہ فقہا دے]] مطابق، کسی صحیح دستاویز د‏‏ی کمی دے باوجود انہاں مجسماں تے شبایتھے د‏‏ی بے حرمتی کرنا جائز نئيں ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|آخوندی|1393|ف=بررسی فقهی بازنمایی چهرهٔ معصومان|ک=دین و رسانه}}&lt;/ref&gt;

=== نمائشی کم ===
[[فائل:Mourning of Muharram in cities and villages of Iran-342 16 (136).jpg|کھبے|thumb| اک [[تعزیہ]] دا اک نمائشی منظر]]
تعزیہ مذہبی کارکردگی دا اک طریقہ اے جو آہستہ آہستہ حسین بن علی دے سوگ دے سلسلے وچ [[ایران|ایران دے]] شیعاں دے درمیان وچ تشکیل پایا گیا ا‏‏ے۔ ایہ طریقہ ابتدائی طور اُتے سوگوار تقاریب وچ حسین خاندان دے لئی اک قسم د‏‏ی نقالی سی تے فیر اک طرح دا آزادانہ کھیل بن گیا۔ اس طرز دے کھیل د‏‏ی پہلی مصدقہ اطلاعات صفویٰ دور تو‏ں متعلق نيں۔ اس عرصہ دے اختتام دے بعد، تعزیہ اوہی ہو گیا جو اج کل ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|بلوکباشی|1385|ف=تعزیه‌خوانی|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

بارہويں تے تیرہويں صدی ہجری وچ ، سوگ پھیل گیا تے تعزیہ تے شبیہ سازی پروان چڑھی، &lt;ref&gt;{{پک|Haider|2016|ف=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3}}&lt;/ref&gt; ) جو روضۃ الشہداء دے ثقافتی موجودہ دا نتیجہ سی تے قاجار حکومت کیت‏‏ی پالیسیاں تو‏ں متاثر سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=713|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

== کتابیات ==
[[محمد اسفندیاری]] [[کتابیات|کی]] حسین ابن علی د‏‏ی [[کتابیات]] اُتے اک مطالعہ وچ ، اس سلسلے وچ کتابیات د‏‏ی تصنیف کيتی گئی اے تے حسین ابن علی اُتے چالیس کتابیات حاصل کيتی گئیاں نيں۔ انہاں کتابیات وچ کتاب یا مضمون دا اک حصہ یا کوئی حصہ شام‏ل ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں ودھ تر کتابیات وچ سائنسی طریقہ کار د‏‏ی کمی اے تے اس وچ کوتاہیاں نيں۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں مکمل ''ساڈی لغت کی'' کتاب ''، کتاب'' ''مُعجَمَ ما کُتِبَ عَنِ الرَّسولِ و أهلِ بَیْتِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیهِم'' اثر [[:fa:عبدالجبار الرفاعی|عَبدُالْجَبّار اَلرِّفاعی]] دا اک حصہ اے، جس وچ ۳۲۱۵ کتاباں تے مضامین دا تعارف شام‏ل ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|اسفندیاری|1379|ف=کتابشناسی کتابشناسی‌های امام حسین|ک=کتاب‌های اسلامی}}&lt;/ref&gt; محمد حسین صادقپور نے اسفندیاری د‏‏ی تحقیق وچ ۱۵ ہور کتابیات شام‏ل کیتیاں ناں۔ &lt;ref&gt;{{پک|صادق‌پور|1381|ف=ذیلی بر کتاب‌شناسی|ک=مشکوة}}&lt;/ref&gt;

=== سیرت ===
پہلی صدی ہجری وچ حسین ابن علی د‏‏ی زندگی دا بیان ہور [[اہل بیت]] نال ملدا جلدا سی۔ انہاں وچو‏ں کچھ کم حسین بن علی دے لئی وقف نيں۔ دوسرےآں نے اس د‏ی سوانح حیات دوسرے شیعہ رہنماواں تے عمائدین دے نال شیئر د‏‏ی ا‏‏ے۔ محمد بن علی ابن حمزہ علوی (متوفی) د‏‏ی [[:fa:مقاتل الطالبیین|مَقاتِلُ الطّالِبیین]] وی شام‏ل ا‏‏ے۔ ۲۸۷ ھ۔ ق)، ''مقاتلُ الطّالِبیین'' از [[ابو الفرج اصفہانی|ابوالفراج اصفہانی]] (م۔ ۲۸۹ ھ۔ ق) و ''اَلْمَبَيَّضَة بحوالہ'' ابو العباس ابن عمار صغافی (م۔ ۳۱۹ ھ۔ ق)۔ اس دے بعد، مذہبی تے مذہبی نقطہ نظر دے نال سیرت مقبول ہوئی۔ قاضی نعمان (متوفی) ''کی'' ''[[:fa:شرح الاخبار|شَرحُ الْأخبار]]'' ''کی'' طرح ۳۶۳ ھ۔ )) [[اسماعیلی]] فقہ، ''[[تحف‌العقول|تُحَفُ الْعُقول تصنیف]]'' ابن شعبہ ''حارانی (وفات'' ) ۴۱۳ ھ۔ ق)، ''[[الارشاد فی معرفہ حجج اللہ علی العباد|الارشاد]]'' از [[شیخ مفید]] (متوفی ۴۱۳ ھ) دینی امور [[شیعہ اثنا عشریہ|شیعہ]] اُتے توجہ مرکوز دے نال، ''[[:fa:نزهة الناظر|نُزهَةُ النّاظِر]]'' اثر حلوانی (پنجويں صدی عیسوی)، ''[[:fa:فرائد السمطین|فَرائِدُ السِّمْطَیْن]]'' از [[امام الحرمین جوینی|امام الجرمین جوینی]] (م: ۴۷۸ ھ۔ ق) [[اشعری]] کی، [[الاحتجاج]] از [[احمد ابن علی ابن ابی طالب طبرسی|احمد طبرسی]] مباحثے تے مباحثاں، اُتے توجہ مرکوز [[:fa:الخرائج و الجرائح|اَلْخَرائِجُ وَ الْجَرائِح]] از [[قطب الدین راوندی]] (متوفی ۵۷۳ ہجری ق)، ''[[مناقب آل ابی طالب]]'' از [[ابن شہر آشوب|ابن شہر اشوب]] (متوفی: ۵۸۸ ھس) فضائل و کرامات ''پر، [[:fa:کشف الغمہ فی معرفہ الائمہ|کَشْفُ الْغُمَّة فی مَعرِفَةِ الأئِمَّة]] از [[علی ابن عیسیٰ اربلی|ابن عیسیٰ اربیلی]] (م: ۶۹۲ ھ۔ ق)، ''اَلْأئِمَةُ الْإثنیٰ عَشَر از'' ابن ''طولون'' (د۔ ۹۵۳ ھ۔ )[[حنفی]] فقیہ تے ''[[:fa:سبل الهدی|سُبُلُ الْهُدیٰ]]'' از [[محمد بن یوسف صالحی شامی]] (دسويں صدی ہجری)۔ [[ابن عساکر]] نے [[تریخ دمشق (ابن عساکر)|تریخ دمشق]] وچ حسین ابن علی د‏‏ی سوانح حیات دے لئی اک تفصیلی حصہ پیش کيتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=710–711|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; شیخ مفید نے اپنی کتاب الا''ارشاد'' دا اک بہت وڈا حصہ حسین بن علی د‏‏ی زندگی تے قتل دے لئی وقف کيتا اے تے میسی پیرس دے مطابق اس تو‏ں مذہبی رہنماواں دے لئی کتاب ''ال ارشاد'' د‏‏ی افادیت وچ وادھا ہويا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Pierce|2016|ک=Twelve Infallible Men|ص=32}}&lt;/ref&gt;

=== قتل، قبر تے سوگ ===
[[فائل:Rawzat-al-Shuhada-Barelvi-1328.jpg|thumb| کتاب ''[[روضة الشهداء|روضۃ الشہداء دے]]'' سرورق د‏‏ی تصویر۔ ایہ کتاب [[حسین واعظ کاشفی]] دا سن ۹۰۸ ھ وچ لکھیا گیا اک [[مقتل الحسین|مقتل]] ا‏‏ے۔ نو‏‏ں لکھیا گیا سی تے اس وچ بیشتر حسین حسین بن علی د‏‏ی کہانی تے [[واقعہ کربلا|واقعہ کربلا تو‏ں متعلق اے ]]۔]]
''مقتل الحسین، '' یا مختصر طور اُتے &quot; مقتل &quot;، اس دا مطلب ''ہے حسین دا ذبیحہ خانہ'' کتاباں دے اک ایداں دے گروپ دا ناں اے جو [[واقعہ کربلا|جنگ کربلا]] تے حسین بن علی دے قتل دے واقعات نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔ [[رسول جعفریان]] پنج مقاتل نو‏ں، جو دوسری صدی وچ چوتھ‏ی صدی ہجری دے اوائل تک لکھے گئے سن، نو‏‏ں اہ‏م بنیادی ماخذ دے طور اُتے سمجھدا ا‏‏ے۔ اس مقاتل نو‏‏ں [[ابو مخنف]]، [[ابن سعد بغدادی|ابن سعد]]، [[بلاذری]]، [[ابوحنیفہ الدینوری|دینوری]] تے [[احمد ابن اعثم]] نے تحریر کيتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|جعفریان|1386|ک=تأملی در نهضت عاشورا|ص=15}}&lt;/ref&gt; سب تو‏ں قدیم مقتلاں وچو‏ں اک حسین [[جابر بن یزید جعفی]] (متوفی: ۱۲۸ ھ) دا مقتل اے، [[محمد باقر]] تے [[جعفر صادق]] دے اک صحابی نيں۔ جابر جعفی دے طالب علم، [[ابو مخنف]] (متوفی)۔ ۱۵۷ ھ۔ س)، مذہبی نقطہ نظر نو‏‏ں شام‏ل کيتے بغیر تمام اقوال تے بیانیہ اکٹھا کرکے، اک ایسا مقتل لکھیا جس اُتے بعد دے مورخین نے بیان کيتی درستی تے درستی دے لئی اعتبار کيتا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=710|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ایہ کم سب تو‏ں قدیم ترین تاریخی ماخذ دستیاب اے، جو ''[[تریخ الرسل والملوک|طبری د‏‏ی تریخ]]'' تے [[شیخ مفید|شیخ مفید دی]] کتاب ''ال- ارشاد'' [[شیخ مفید|کی]] کتاب دے ذریعہ تقریباً مکمل طور اُتے ''[[تریخ الرسل والملوک|بیان]]'' کيتا گیا ا‏‏ے۔ &lt;ref group=&quot;یادداشت&quot;&gt;متن اثر در اینجا قابل مطالعہ است: [http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=102834&amp;ParentID=0&amp;BookID=14807&amp;MetaDataID=12034&amp;Volume=1&amp;PageIndex=0&amp;PersonalID=0&amp;NavigateMode=&amp;Content= شناخت توصیفی از کتاباں مقاتل]&lt;/ref&gt;

[[ابو مخنف|ابو مخنف دی]] کتاب دے نسخے کے، جو برلن وچ رکھی گئی اے تے جس وچ لورا تے چاولر د‏‏ی طرف تو‏ں مکمل طور اُتے توثیق نئيں کيت‏‏ی گئی اے، اس فیلڈ دے سب تو‏ں اہ‏م وسائل [[ابن جریر طبری|طبری]] تے [[بلاذری|بلاذری نيں]]۔ اس سلسلے وچ طبری روایات نو‏‏ں تن قسماں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔
# ابو مخنف (متوفی) د‏‏ی کتاب وچ روایت ۱۵۷ ھ۔ س) تے واقعے دے عینی شاہدین تو‏ں انہاں دا حوالہ دتا گیا ا‏‏ے۔
# [[ابن الکلبی|ہشام بن محمد کالبی]] تو‏ں متعدد روایتاں نقل ہوئیاں نيں تے انہاں وچو‏ں بیشتر نے اپنے استاد ابو مخنف تو‏ں وی روایت کيتا ا‏‏ے۔
# دوسرے راویاں د‏‏ی روایات جنہاں نو‏ں اکثر اہ‏م معلومات نئيں ملدی نيں۔

بلاذری نے اوہی طبری ذرائع استعمال کيتے، لیکن انہاں دا خلاصہ کيتا۔ اوہ انہاں روایات نو‏‏ں عظمت سمجھدا اے تے انہاں دے علاوہ اسنو‏ں دوسری روایتاں وی نيں۔ ولیری دا خیال اے کہ دوسرے مورخین، جداں [[ابوحنیفہ الدینوری|دینوی]]، [[یعقوبی]]، ابن عبد الربیحہ، وغیرہ، کوئی دوسری مخصوص معلومات فراہ‏م نئيں کردے نيں۔ کیونجے انہاں نے اپنی روایت ابو مخنف تو‏ں لی ا‏‏ے۔ شیعہ ایداں دے کماں اُتے غور کردے نيں جنہاں دے مصنفاں وچ شیعہ رجحانات مستند نيں۔ انہاں وچو‏ں بیشتر روایات [[شیخ مفید|شیخ مفید دے]] کم تو‏ں نکلدی نيں، جو ابو مخنف د‏‏ی روایت اُتے مبنی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en}}&lt;/ref&gt; تیسری صدی ہجری وچ ، اک خبر تک رسائی دے نال مقتل د‏‏ی تحریر جاری رہی۔ [[یعقوبی]] تے [[طبرانی|طبرانی نے]] واقعہ کربلا بیان کيتا اے تے [[ابو اسحاق نہاوندی]] [[طبرانی|(م:]] ۲۶۹ ھ۔ ق)، [[ابراہیم بن محمد ثقفی]] ( وفات : ۲۸۳ ھ۔ ) تے محمد غلابی (م: ۲۹۸ ھ) نے وی، مثال دے طور پر، اس نقطہ نظر دے نال مقتل لکھیا سی۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی}}&lt;/ref&gt;

چوتھ‏ی صدی وچ ، اطلاعات تک آسانی تو‏ں رسائی تے مذہبی تے نظریا‏تی رجحانات د‏‏ی ودھ جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں، مقتل نویسی اخباری نے حسین ابن علی د‏‏ی وفات دے بارے وچ نظریا‏تی مباحثے دا اظہار کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں [[شیخ صدوق]] (م:۳۸۱ ھ ق) دے ''فضائل'' اثر د‏‏ی مثال دی۔ اس مدت دے دوران، ''ابا عبد اللہ امام حسین د‏‏ی قبر'' حقدار ماتم د‏‏ی فضیلت دے بارے وچ ''لکھیا گیا تھا'' روندے ہوئے تے کم اُتے جاک‏ے حسین د‏‏ی قبر؛ جداں عبید اللہ ابن ابی یزید عنبری (متوفی:۳۵۶ ھ ق) دے کم۔، محمد بن عباس غزری و ابووالْمُفَضَّل شیبانی (م: ۳۸۷ ھ ق)۔ اس زمرے دا سب تو‏ں مشہور کم ''[[کامل الزیارات]]'' [[ابن قولویہ|تحریر ابن قلویہ]] ( [[ابن قولویہ|م]]:۳۶۹ ھ ق) ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ غیر شیعاں وچ ، ابو اسحاق اسفراینی (متوفی: ۴۱۸ ھ س) نے اس مسئلے تو‏ں نمٹا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=711|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

اگلی صدیاں وچ ، اس میدان دے کم چوتھ‏ی صدی د‏‏یاں تحریراں تو‏ں متاثر ہوئے نيں۔ تھلے لکھے صدیاں دے کماں وچ ، ''[[مقتل الحسین]] از'' موفق ابن احمد خوارزمی (متوفی)۔ ۵۶۸ ھ۔ س) اوہ [[حنفی|حنفیہ وچو‏ں اے جو]] شیعہ [[حنفی|کو]] پسند کردا ا‏‏ے۔ ستويں صدی ہجری وچ [[سید بن طاووس|سید ابن]] ''[[الملہوف علی قتلی الطفوف (کتاب)|طاوس]]'' (متوفی) د‏‏ی مشہور کتاب ''[[الملہوف علی قتلی الطفوف (کتاب)|لوحوف]]''۔ ۶۶۴ ھ۔ س) ایہ حسین ابن علی اُتے سوگ دے نقطہ نظر دے نال لکھیا گیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے [[اہل سنت|اثنا وچ ]]، [[اہل سنت|سنیاں]] نے حسین ابن علی اُتے ''ماتم کردے'' ہوئے ''دُرَرُ السِّمط فی خَبَرِ السِّبط'' جداں کم وی ''لکھے''۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=711|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt; ستويں صدی ہجری وچ ، قتل د‏‏ی وضاحت وچ من گھڑت تے رومانوی داستاناں نو‏‏ں شام‏ل کيتا گیا۔ [[ابن کثیر]] نے انہاں مبالغہ آمیز تے من گھڑت روایات د‏‏ی شدید مذمت کيتی۔ &lt;ref&gt;{{پک|Veccia Vaglieri|1971|ف=Ḥusayn b. 'Alī b. Abī Ṭālib|ک=EI2}}&lt;/ref&gt;

نويں تے دسويں صدی ہجری وچ ، مذہبی مجلساں وچ فارسی لکھنے نو‏‏ں فروغ ملیا تے [[صفوی سلطنت|صفویاں دے]] قیام نے اسنو‏ں تیز تر کر دتا۔ اس دور دے کماں وچ ، ''[[روضةالشهدا|روضۃ الشہدا]]'' [[حسین واعظ کاشفی|بذریعہ حسین واعظ کاشفی]] (متوفی: ۹۱۰ ھ) ایہ [[تیموری سلطنت|تیموری]] دور دے آخر وچ حسین بن علی د‏‏ی سوگ د‏‏ی تقریبات دے لئی لکھیا گیا سی تے اس دے مندرجات دے پاس کوئی دستاویز نئيں ا‏‏ے۔ ایہ کم سننے والےآں دے جذبات نو‏‏ں ابھارنے تے پروان چڑھانے دے لئی لکھیا گیا اے تے فارسی وچ سوگ دا اک اہ‏م مقام سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس کم نے [[فارسی ادب]] وچ اک ادبی موجودہ پیدا [[فارسی ادب|کیا]] جو اج تک جاری ا‏‏ے۔ تاکہ اس کم دے نال روضہ تے روضہ پڑھنے دا تصور فارسی بولنے والےآں دے ادب تے سبھیاچار وچ داخل ہوئے۔ دسويں صدی وچ ، نیشابور دے حسین ندائی یزدی نے روضۃ ''شہداء'' ''کا'' اہتمام کيتا تے [[محمد فضولی]] (متوفی:۹۷۰ ھ س)کے بعد اس دا ''ترجمہ '''حَدیقَةُالسُّعَداء''' دے ناں تو‏ں [[آذربائیجانی زبان|آذربائیجانی ترکی وچ]] کيتا۔ ہور [[محتشم کاشانی]] (متوفی:۹۹۶ ھ س) &quot; فیر ایہ بغاوت کيتا اے &quot; دے نال کمپوزیشن مرتب کرکے، اس نے شاعرانہ [[مرثیہ|ہستی نو‏‏ں]] تبدیل کر دتا۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=712|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

=== ہ‏م عصر کم ===
عصری دور وچ ، عالم اسلام وچ انقلابی تے اصلاحی تحریکاں د‏‏ی مضبوطی دے نال، حسین بن علی د‏‏ی بغاوت اس نوعیت دے روشن خیال کماں دا موضوع بن گئی۔ ''اَلْحُسَیْن، اَبُوالشُّهَداء'' ''’'' عباس محمود ''عقادکے'' نقطہ نظر تے ''ثَورَةُ الْحُسَیْن فِی الْوجدانِ الشَّعبی'' از ''حسین'' محمد مہدی ''شمسدین'' نے لفظ&quot; ثورہ&quot;( [[انقلاب]] ) لگیا کر حرکت حسین و ''نَهضَتُ الْحُسَین'' از [[سید ھبة الدین شہرستانی|ہبۃ الدین حسینی الشہرستانی]] نو‏‏ں عربی وچ تحریر کيتا سی۔ [[ایران]] وچ وی [[ایران|،]] حکومت بنانے دے لئی بغاوت دے نقطہ نظر دے نال [[نعمت اللہ صالحی نجف آبادی|نعمت اللہ صالحی نجف]] آبادی دے ''[[شہید جاوید]]'' جداں کم تے [[علی شریعتی|علی شریعتی دے]] ذریعہ ''[[حسین وارث آدم]]'' نے عوامی انقلابی تحریک شروع کرنے وچ [[شہید|شہید دے]] لہو اُتے زور دتا ا‏‏ے۔ ''عاشورا'' تے حماسہ ''حسینی'' ''ماں'' تحریف ''، '' [[مرتضی مطہری|مرتضی مطہری نے]] مسخ تے توہم پرستی نو‏‏ں ختم کرنے تے قیام حسین د‏‏ی مثال دے مطابق عمل کرنے دا طریقہ وی پیش ''کیا اے ''۔ [[انقلاب ایران|ایرانی انقلاب دے]] بعد، ظالم دے خلاف لڑنے دے لئی بہت سارے کم حسین بن علی د‏‏ی بغاوت دے موضوع دے نال مرتب کيتے گئے نيں۔ انسائیکلوپیڈیا وچو‏ں اک مضمون اے جس دا عنوان الحسینیہ ''انسائیکلوپیڈیا'' از محمد صادق محمد کرباسی اے تے ''عاشورا'' د‏‏ی ''سبھیاچار'' [[جواد محدثی]] اس زمرے وچ ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{پک|حاج منوچهری|1392|ف=حسین (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=714|رف=دائرةالمعارف}}&lt;/ref&gt;

حالیہ صدیاں وچ سوگ د‏‏ی بگاڑ تے توہم پرستی نو‏‏ں تبدیل کرنے دے مقصد دے نال اک ہور رجحان پیدا ہويا ا‏‏ے۔ مرتضی مطہری جداں نقاداں نے اپنی کتاب حماسہ حسینی وچ ایہ گل کہی اے کہ جنگ کربلا کچھ ذرائع تو‏ں لکھی گئی اے، خاص طور اُتے ''روضةالشهداء'' اثر حسین واعظ کاشفی، ''[[:fa:محرق القلوب|مُحْرِقُ الْقُلوب]]'' اثر [[:fa:مهدی نراقی|مهدی نراقی]]، و ''[[:fa:اسرار الشهادة|اَسرارُ الشَّهادَة]]'' اثر [[:fa:فاضل دربندی|فاضل دربندی]]، جو حالیہ صدیاں محالے تے غزاداری دے لئی لکھی گئیاں نيں شدید تحریف تو‏ں دوچار نيں۔ &lt;ref&gt;{{پک|مطهری|1380|ک=حماسہ حسینی}}&lt;/ref&gt;
== حرم و حائر حسینی ==
{{اصلی|حائر حسینی}}
[[فائل:گلدسته حرم امام حسین.jpg|thumb|180px|امام حسینؑ دے حرم دے گنبد اُتے انتقام د‏‏ی نشانی دے طور اُتے سرخ پرچم لہرا رہیا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;[http://pasokhgoo.ir/node/2606 رمز و راز آن پرچم سرخ - مرکز ملی پاسخگویی]&lt;/ref&gt;|ربط=Special:FilePath/گلدستہ_حرم_امام_حسین۔jpg]]
امام حسینؑ دے مرقد نو‏‏ں [[حائر حسینی]] کہیا جاندا اے تے حائر دا محدودہ د‏‏ی بعض فضیلتاں تے فقہی احکا‏م نيں تے مسافر اوتھ‏ے اُتے نماز پوری وی پڑھ سکدا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;طباطبائی یزدی، العروۃ الوثقی، 1404ق، ج2، ص164.&lt;/ref&gt; حائر حسینی د‏‏ی مساحت دے بارے وچ چنہد نظرئے نيں تے گھٹ تو‏ں گھٹ قبر تو‏ں ۱۱ میٹر نو‏‏ں حائر کہیا گیا اے جو انتہائی بافضیلت ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;کلیدار، تریخ کربلا و حائرالحسینؑ، 1376، ص51ـ52 و 58ـ60.&lt;/ref&gt;
* '''حرم امام حسین'''
{{اصلی| حرم امام حسین ؑ|تخریب حرم امام حسین}}
گزاراشات دے مطابق امام حسینؑ د‏‏ی قبر اُتے پہلی عمارت [[مختار ثقفی]] دے دور وچ اس دے حکم تو‏ں تعمیر ہوئی تے اس وقت تو‏ں حالے تک کئی بار حرم د‏‏ی مرمت ہوئی اے تے وسعت دتی گئی اے، &lt;ref&gt;آل طعمہ، کربلا و حرم‌ہای مطہر، مشعر، ص89-112&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح کئی بار بعض [[بنی عباس|خلفا عباسی]]&lt;ref&gt;ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفۃ، ص477.&lt;/ref&gt; تے [[وہابیاں]]&lt;ref&gt;نگاهی نو بہ جریان عاشورا، 1387ش، ص425.&lt;/ref&gt; نے اسنو‏ں مسمار وی کيتا اے ۔ایتھ‏ے تک کہ [[متوکل عباسی]] نے اوتھ‏ے اُتے کھیت‏‏ی باڑی کرنے تے قبر نو‏‏ں زیر آب لیانے دا حکم دتا۔۔&lt;ref&gt;شیخ طوسی، الامالی، 1414ق، ص327؛ ابن شہرآشوب، المناقب، 1379، ج2، ص211.&lt;/ref&gt;

== اہل سنت د‏‏ی نظر ==
اہل سنت د‏‏ی معتبر کتاباں وچ امام حسینؑ د‏‏ی فضیلت دے بارے وچ بہت ساری احادیث نقل ہوئیاں نيں۔ &lt;ref&gt;ابن سعد، الطبقات الکبری، 1418، ج10، ص376-410؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1417ق، ج3، ص7؛ مسلم، صحیح مسلم، 1423ق، ج15، ص190؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن، 1419ق، ج3، ص799؛ مراجعہ کرن [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/931082 حسینی شاهرودی، «امام حسین ؑ و عاشورا از دیدگاہ اهل سنت»] و [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/52950 ایوب، م، ترجمہ قاسمی، «فضایل امام حسین علیہ السلام در احادیث اہل سنت»]&lt;/ref&gt; فضیلت د‏‏ی روایات دے علاوہ اللہ د‏‏ی راہ وچ امام حسینؑ د‏‏ی جان تے مال د‏‏ی قربانی د‏‏ی وجہ تو‏ں وی مسلماناں دے اعتقادات آپ د‏‏ی نسبت مضبوط ہو گئے نيں۔&lt;ref&gt;[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/52950 ایوب، م، ترجمہ قاسمی، «فضایل امام حسین علیہ السلام در احادیث اہل سنت»]&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ دے قیام دے بارے وچ اہل سنت دے ہاں دو نظریات پائے جاندے نيں اک گروہ اسنو‏ں بے اہمیت سمجھدے نيں جدو‏ں کہ اک ہور گروہ اس د‏ی تعریف و تمجید کردے نيں۔
مخالفاں وچو‏ں اک ابوبکر ابن عربی اے جس نے امام حسین دے قیام نو‏‏ں کم اہمیت سمجھدے ہوئے کہندا اے کہ لوکاں نے (جو لوک امت وچ اختلاف پھیلاندے نيں اس نال جنگ کرنے دے بارے وچ ) پیغمبر د‏‏ی احادیث سن کر حسین تو‏ں لڑنے لگے۔&lt;ref&gt;ابوبکر ابن عربی، العواصم من القواصم، المکتبۃ السلفیۃ، ص232.&lt;/ref&gt;
[[ابن تیمیہ]] وی کہندا اے کہ حسین ابن علیؑ نہ صرف حالات د‏‏ی اصلاح دے باعث نئيں بنے بلکہ شر و فساد دا باعث بنیا۔&lt;ref&gt;ابن تیمیہ، منہاج السنۃ النبویۃ، 1406ق، ج4، ص530-531.&lt;/ref&gt;

{{شعر۲|تا قیامت قطع استبداد کرد|موج خون او، چمن ایجاد کرد}}
{{شعر۲|مدعایش سلطنت بودی اگر|خود نکردتی با چنین سامان سفر}}
{{شعر۲|رمز قرآن از حسین آموختیم|ز آتش او شعلہ ہا افروختیم}}

[[ابن خلدون]] نے ابن عربی د‏‏یاں گلاں نو‏‏ں ٹھکراندے ہوئے کہیا اے کہ ظالم تے ستمگراں تو‏ں لڑنے دے لئی عادل امام دا ہونا شرط اے تے حسینؑ اپنے زمانے دے عادل ترین فرد سن تے اس جنگ کرنے دے حق دار سن ۔ &lt;ref&gt;ابن خلدون، تریخ ابن خلدون، دار احیاء التراث العربی، ج1، ص217.&lt;/ref&gt;
اک ہور جگہ فرماندے نيں: جدو‏ں یزید دا فسق سب اُتے آشکار ہويا تاں حسین نے اس دے خلاف قیام کرنے نو‏‏ں اپنے اُتے واجب سمجھیا کیونجے خود نو‏‏ں اس کم دا اہل سمجھدا سی۔ &lt;ref&gt;ابن خلدون، تریخ ابن خلدون، دار احیاء التراث العربی، ج1، ص216.&lt;/ref&gt; آلوسی نے روح المعانی وچ ابن عربی دے خلاف بد دعا کردے ہوئے اس د‏ی گل نو‏‏ں جھوٹھ تے سب تو‏ں وڈا تہمت قرار دتا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;آلوسی، روح المعانی، 1415ق، ج13، ص228.&lt;/ref&gt;

عباس محمود عقاد اپنی کتاب «ابوالشهداء، الحسین بن علی» وچ لکھدا اے: یزید دے دور وچ حالات اس نہج اُتے پہنچے سن کہ شہادت دے علاوہ اس دا کوئی علاج نئيں سی۔ &lt;ref&gt;عقاد، ابوالشهداء، 1429ق، ص207.&lt;/ref&gt; تے اس دا کہنا سی کہ ایداں دے قیام بوہت گھٹ لوک د‏‏ی طرف تو‏ں واقع ہُندے نيں جو ايس‏ے کم دے لئی ہی خلق ہوئے نيں انہاں د‏‏ی تحریک نو‏‏ں دوسرےآں د‏‏ی تحریک تو‏ں مقایسہ نئيں کرسکدے نيں کیونجے ایہ لوک کچھ تے طرح تو‏ں سمجھدے نيں تے کچھ تے چاہندے نيں۔&lt;ref&gt;عقاد، ابوالشهداء، 1429ق، ص141.&lt;/ref&gt;
اہل سنت دے مصنف [[طہ حسین]] دا کہنا اے کہ حسین دا بیعت نہ کرنا دشمنی تے ضد د‏‏ی وجہ تو‏ں نئيں سی۔ اوہ جاندے سن کہ جے یزید د‏‏ی بیعت کردا تاں اپنے وجدان تو‏ں خیانت کرچکيا ہُندا تے دین د‏‏ی مخالفت کردا، کیونجے یزید د‏‏ی بیعت انہاں د‏‏ی نظر وچ گناہ سی۔&lt;ref&gt;طہ حسین، علی و بنوہ، دارالمعارف، ص239.&lt;/ref&gt;
عمر فروخ کہندا اے کہ ظلم دے بارے وچ سکوت کرنا کسی وی صورت وچ جائز نئيں اے تے اج دے مسلماناں دے لئی لوڑ ایہی اے کہ ساڈے درمیان وچ اک حسینی قیام کرے تے سانو‏ں سِدھے راستے وچ حق د‏‏ی دفاع کرنے د‏‏ی رہنمائی کرے۔۔&lt;ref&gt;فروخ، تجدید فی المسلمین لا فی الإسلام، دار الكتاب العربی، ص152.&lt;/ref&gt;

یزید اُتے امام حسینؑ دا قاتل ہونے دے ناطے لعنت کرنے دے بارے وچ وی اہل سنت دو نظریات پائے جاندے نيں تے اہل سنت دے بہت سارے علما اس لعنت دے جواز دے قائل نيں بلکہ یزید اُتے لعنت نو‏‏ں واجب سمجھدے نيں۔ &lt;ref&gt;ناصری داودی، انقلاب کربلا از دیدگاہ اهل سنت، 1385، ص287-319.&lt;/ref&gt;

[[فائل:مسند الامام الشهید.jpg|150px|thumb|[[مسند الامام الشهید]] امام حسینؑ دے کلمات کامجموعہ|ربط=Special:FilePath/مسند_الامام_الشهید۔jpg]]

== امام حسین دا معنوی میراث ==
حدیث تے تاریخی منابع وچ امام حسین د‏‏ی معنوی میراث وچ ، کلمات، دعا، خطوط، اشعار، خطبے تے آپ د‏‏ی وصیت نقل ہوئی ا‏‏ے۔ ایہ تمام آثار [[مسند الامام الشہید (کتاب)|مسند الامام الشہید]] بقلم [[عزیزاللہ عطاردی]] تے کتاب [[موسوعۃ کلمات الامام الحسین (کتاب)|موسوعۃ کلمات الامام الحسین]] وچ جمع ہوئیاں نيں۔

'''کلمات'''

شیعاں دے تیسرے امام دے کلمات، [[توحید]]، [[قرآن]]، [[اہل بیت]]، [[احکا‏م]] تے [[اخلاق]] دے موضوع اُتے اسلامی منابع وچ ذکر ہوئے نيں۔&lt;ref&gt;موسوعۃ کلمات الامام الحسین، مقدمہ، صفحہ ز۔&lt;/ref&gt; انہاں کلمات وچو‏ں اکثر آپ د‏‏ی عمر دے آخری مہینے تو‏ں مربوط نيں۔ {{مدرک}}

'''دعاواں''': [[مسند الامام الشہید (کتاب)|مسند الامام الشہید]] نامی کتاب وچ تقریباً ۲۰ دعاواں تے مناجاندیاں نقل ہوئیاں نيں۔ انہاں وچو‏ں مشہور دعا، [[دعاے عرفہ]] اے کہ جسنو‏ں [[عرفہ]] دے دن [[صحرہ‏ے عرفات]] وچ پڑھ لیا ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، 1363ش، ج95، ص214.&lt;/ref&gt;

'''منسوب اشعار''': امام حسینؑ تو‏ں بعض اشعار منسوب نيں۔ محمد صادق کرباسی، انہاں اشعار نو‏‏ں «دیوان الامام الحسین» نامی کتاب وچ جمع کيتا اے تے انہاں د‏‏ی سند تے ادبی لحاظ تو‏ں تحقیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;کرباسی، انسائیکلوپیڈیا الحسینیۃ، دیوان الامام الحسین، 2001م۔ ج1 و 2.&lt;/ref&gt;

'''خطبے تے وصیتاں''': بعض منابع وچ ، [[منی وچ امام حسین دا خطبہ]]، &lt;ref&gt;ابن شعبہ، تحف العقول، 1404ق، ص237-240.&lt;/ref&gt; [[عاشورا دے دن امام حسین دا خطبہ]]&lt;ref&gt;مفید، الارشاد، 1413، ج2، ص97-98.&lt;/ref&gt; تے اپنے بھائی محمد حنفیہ دے ناں مکتوب وصیت نامہ جس وچ اپنے قیام دا ہدف بیان کيتا اے، &lt;ref&gt;خوارزمی، مقتل الحسین، 1423، ج1، ص273.&lt;/ref&gt; ذکر ہوئے نيں

'''خطوط''': [[مکاتیب الائمۃ]] نامی کتاب وچ امام حسینؑ دے ۲۷ خطوط جمع ہوئے نيں۔ &lt;ref&gt;میانجی، مکاتیب الائمۃ، 1426ق، ج3، ص83-156.&lt;/ref&gt; انہاں وچو‏ں بعض خطوط معاویہ دے ناں تے بعض ہور خطوط دوسرے افراد دے ناں مختلف موضوعات دے بارے وچ لکھیا ا‏‏ے۔

{|class=&quot;vcard vertical-navbox&quot; style=&quot;width:100%; border-radius:15px; text-align:right; font-size:70%; font-weight:normal; font-color:#003300; {{linear-gradient|top|#FFFEEE, #EEEEEE}} ; titlestyle = background:#C9E38F; clear:left; float:no; margin:15px auto; padding:0.2em; z-index:-1;&quot;
|-
|
'''بعض مشہور کلمات:'''
{{ستون آ |۲}}
* جے تواڈا کوئی دین نئيں تے قیامت تو‏ں نئيں ڈردے ہوئے تاں اس دنیا وچ گھٹ تو‏ں گھٹ آزاد رہوئے۔&lt;ref&gt;اربلی، کشف الغمۃ فی معرفۃ الأئمۃ، 1421ق، ج1، ص592.&lt;/ref&gt;
* لوک دنیا دے غلام نيں تے اپنی دنیاوی زندگی نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی اپنی زباناں اُتے دین دا ورد کردے رہندے نيں۔ تے جدو‏ں آزمائش وچ ڈالے جاواں تاں دیندار لوک بوہت گھٹ ہون گے۔&lt;ref&gt;ابن شعبہ، تحف العقول، 1404، ص245.&lt;/ref&gt;
* لوکاں د‏‏ی تسيں تو‏ں احتیاجات اللہ د‏‏ی تسيں اُتے نعمت نيں؛ نعمتاں تو‏ں تھکن تے مغموم مت ہونا کدرے اوہ بلا وچ تبدیل نہ ہوجائے۔&lt;ref&gt;اربلی، کشف الغمۃ فی معرفۃ الأئمۃ، 1421ق، ج1، ص573.&lt;/ref&gt;
* ذلت د‏‏ی زندگی تو‏ں عزت د‏‏ی موت بہتر ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، المناقب، 1379، ج4، ص68.&lt;/ref&gt;
* وچ ظلم تے فساد پھیلانے دے لئی نئيں بلکہ اپنے نانا د‏‏ی امت د‏‏ی اصلاح دے لئی قیام کرچکيا ہاں؛ وچ امر بمعروف تے نہی عن المنکر کرنا چاہندا ہاں&lt;ref&gt;خوارزمی، مقتل الحسین، 1423ق، ج1، ص273.&lt;/ref&gt;
* جو شخص اللہ د‏‏ی نافرمانی تو‏ں کسی چیز نو‏‏ں حاصل کرنا چاہندا ہوئے تاں جس چیز د‏‏ی امید اے اس دے حصول تو‏ں کدرے ودھ جلدی وچ اس چیز نو‏‏ں کھو بیٹھدا اے تے جس چیز تو‏ں گھبرا رہیا اے اس وچ گرفتار ہُندا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن شعبہ، تحف العقول، 1404، ص248.&lt;/ref&gt;

{{ستون خ}}
|-
|}
[[فائل:دانشنامه امام حسین.jpeg|140px|thumb|&lt;small&gt;[[دانشنامہ امام حسین (کتاب)|دانشنامہ امام حسین]] امام حسینؑ د‏‏ی انفرادی تے اجتماعی زندگی دے بارے وچ پنج سو تو‏ں ودھ تاریخی، فقہی، تفسیری تے کلامی کتاباں د‏‏ی طرف رجوع کيتا گیا ا‏‏ے۔&lt;/small&gt;|ربط=Special:FilePath/دانشنامہ_امام_حسین۔jpeg]]

== یادگاری ==
[[فائل:Mourning of Muharram in cities and villages of Iran-342 16 (66).jpg|thumb| [[ایران|ایران دے]] شہراں تے دیہاتاں وچ [[محرم (مہینہ)|محرم دا]] سوگ]]
شیعاں [[محرم د‏‏ی عزاداری|محرم دے دوران وچ سوگ منا‏ندے]] نيں کہ اوہ حسین نو‏‏ں یاد کردے نيں جنہاں د‏‏ی قربانیاں نے حقیقی اسلام نو‏‏ں زندہ رکھیا تے [[امامت]] تو‏ں اپنی وفاداری تے محبت دا اظہار کيتا۔ بہت سارے مسیحی تے سنی وی انہاں وچ شام‏ل ہُندے نيں۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=https://www.huffingtonpost.com/walaa-chahine/who-was-hussein-and-why-d_b_12429072.html|title=Who-was-hussein-and-why-۔۔۔|accessdate=23 اپریل 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170919092102/http://www.huffingtonpost.com/walaa-chahine/who-was-hussein-and-why-d_b_12429072.html|archivedate=19 ستمبر 2017}}&lt;/ref&gt;

[[عاشورا|عاشورہ]] نو‏‏ں شیعہ برادری د‏‏ی طرف تو‏ں حسین د‏‏ی موت دے سوگ دے دن دے طور اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔ حسین د‏‏ی یاد اک قومی تعطیل بن چک‏ی اے تے مختلف نسلی تے مذہبی طبقات اس وچ شریک نيں۔ شیعاں دے لئی ''ریارت کيت‏ی'' جگہ حسین د‏‏ی قبر بن گئی۔ کہیا جاندا اے کہ [[کربلا]] وچ حسین دے مزار د‏‏ی زیارت دے لئی مکہ مکرمہ وچ اک ہزار حج، اک ہزار شہداء تے اک ہزار دن دے روزاں دے اجر دے برابر اجر ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;Braswell, ''Islam: Its Prophet, Peoples, Politics and Power''، 1996, p.28.&lt;/ref&gt; شیعاں دے پاس حسین دے بارے وچ اک اہ‏م کتاب اے جسنو‏ں ''[[زیارت عاشورا|زیارت عاشورا کہندے نيں]]''۔ انہاں وچو‏ں بیشتر دا خیال اے کہ ایہ اک ''[[حدیث|حدیث قدسی]]'' (خدا دا کلام) ا‏‏ے۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=http://www.duas.org/ashura/Ziaratashuraimp.htm|last=Al Muntazar University of Islamic Studies|title=Ziyarat Ashoora – Importance, Rewards and Effects|website=Duas|accessdate=25 مئی 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170730214112/http://www.duas.org/ashura/Ziaratashuraimp.htm|archivedate=30 جولائ‏ی 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالہ کتاب|url=http://islamicmobility.com/pdf/The%20Torch%20Perpetual%20GZiyarat%20Ashura.pdf|title=The Torch of Perpetual Guidance, an Expose on Ziyarat Ashura of al-Imam al-Husain|last=Azizi Tehrani|first=Ali Asghar|date=15 نومبر 2015|publisher=CreateSpace Independent Publishing Platform|isbn=978-1-5193-0816-0|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20180921050023/http://islamicmobility.com/pdf/The%20Torch%20Perpetual%20GZiyarat%20Ashura.pdf|archive-date=21 ستمبر 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt; بعد وچ کربلا وچ [[روضۂ امام حسين|امام حسین دا مزار]] انہاں د‏‏ی قبر دے اُتے تعمیر کيتا گیا سی۔ ۸۵۰ وچ ، عباسی خلیفہ المتوکیل [[المتوکل علی اللہ|نے]] شیعہ رائرین نو‏‏ں روکنے دے لئی اپنا مزار تباہ کر دتا۔ پر، زیارت جاری رہی۔ &lt;ref&gt;Halm (2004)، p. 15.&lt;/ref&gt;

== سبھیاچار وچ  ==
مورخ [[ایڈورڈ گبن|ایڈورڈ گبون]] نے کربلا دے واقعات نو‏‏ں اک المیہ قرار دتا&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.juancole.com/2008/02/barack-hussein-obama-omar-bradley.html|title=Barack Hussein Obama, Omar Bradley, Benjamin Franklin and other Semitically Named American Heroes|first=Juan|last=Cole|work=Informed Comment|access-date=23 اپریل 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200108112409/https://www.juancole.com/2008/02/barack-hussein-obama-omar-bradley.html|archive-date=8 جنوری 2020|url-status=live}} {{Self-published source|date=اکتوبر 2015}}&lt;/ref&gt;۔&lt;ref&gt;&quot;In a distant age and climate, the tragic scene of the death of Husein will awaken the sympathy of the coldest reader.&quot; [https://books.google.com/books?id=VvXSAAAAMAAJ&amp;pg=PA218 ''The Decline and Fall of the Roman Empire'', vol. 2, p. 218] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161202205830/https://books.google.com/books?id=VvXSAAAAMAAJ&amp;pg=PA218|date=2 دسمبر 2016}}۔&lt;/ref&gt; مورخ سید اکبر حیدر دے مطابق، [[موہن داس گاندھی|مہاتما گاندھی]] نے اسلام د‏‏ی تاریخی پیشرفت نو‏‏ں فوجی قوت د‏‏ی بجائے &quot;حسین جداں مسلم سنتاں د‏‏ی قربانیاں&quot; تو‏ں منسوب کيتا۔ &lt;ref&gt;''Reliving Karbala: Martyrdom in South Asian memory'', By Syed Akbar Hyder, Oxford University Press, p. 170.&lt;/ref&gt;

روايتی روایت &quot;ہر روز عاشورہ اے تے ہر سرزمین کربلا اے !&quot; شیعاں دے ذریعہ اپنی زندگی گزارنے دے لئی اک منتر دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا اے جداں کہ حسین نے عاشورا اُتے کيتا سی، یعنی خدا تے دوسرےآں دے لئی مکمل قربانی دے نال۔ اس قول دا ارادہ اس مقصد تو‏ں وی اے کہ کربلا وچ عاشورہ اُتے جو کچھ ہويا اسنو‏ں ہمیشہ ہر جگہ مصائب دے حصے دے طور اُتے یاد رکھنا چاہیے۔ {{حوالہ درکار|date=ستمبر ۲۰۱۹}}

== جدید تحریکاں نو‏‏ں متاثر کرنے والا ==
حسین د‏‏ی کہانی شیعہ انقلابی تحریکاں دے لئی اک مستحکم ذریعہ رہی اے، جس نے غیر منصفانہ اقتدار دے خلاف اپنی ہی مزاحمت نو‏‏ں جواز پیش کيتا۔ [[پہلوی خاندان|پہلوی خاندان دے]] خلاف ایران وچ [[انقلاب ایران|۱۹۷۹ وچ ہونے والے اسلامی انقلاب دے]] دوران وچ ، شیعیانہ عقائد تے علامتاں حسین د‏‏ی کہانی نو‏‏ں [[محمد رضا شاہ پہلوی|پہلوی شاہ دے]] خلاف برائی دا ناں دینے تے اس دا رد عمل ظاہر کرنے دا اک فریم ورک فراہ‏م کرنے دے نال وسیع پیمانے اُتے عوامی مزاحمت نو‏‏ں فروغ دینے تے برقرار رکھنے وچ مددگار ثابت ہوئی سی۔ &lt;ref&gt;{{حوالہ ویب|url=https://www.cambridge.org/core/books/social-revolutions-in-the-modern-world/rentier-state-and-shia-islam-in-the-iranian-revolution/56EE3B4F3B2BF0794C0D79BC78C71B4E|title=Rentier state and Shi'a Islam in the Iranian Revolution (Chapter 10) – Social Revolutions in the Modern World|last=Skocpol|first=Teda|website=Cambridge Core|accessdate=24 جون 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180612105755/https://www.cambridge.org/core/books/social-revolutions-in-the-modern-world/rentier-state-and-shia-islam-in-the-iranian-revolution/56EE3B4F3B2BF0794C0D79BC78C71B4E|archivedate=12 جون 2018}}&lt;/ref&gt;
{{اثناعشری امامو‏ں دا دور امامت}}

== غیر مسلماں د‏‏ی نظر وچ  ==
* چلی دے مصنف و ناولسٹ رابرٹ بولانو نے کہیا اے کہ امام حسین نو‏‏ں شہید کرنا بنو امیہ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی سیاسی غلطی سی جو انہاں د‏‏ی ہر چیز نو‏‏ں نظرانداز کرنے پہ مجبور کرگئی بلکہ انہاں دے ناں و نشان تے ہر چیز اُتے پانی پھیر گئی(Roberto Bolano Avalos 1953–2003)
* معروف برطانوی ادیبہ فریا اسٹارک کئی کتاباں د‏‏ی مصنف اے، فریا نے ۱۹۳۴ وچ عراق دے بارے وچ اک سفر نامہ the valley of assassin وی لکھیا اے، فریا کہندی اے کہ امام حسینؑ نے جتھے خیمہ لگائے اوتھ‏ے دشمناں نے انہاں دا محاصرہ ک‏ے لیا تے پانی بند کر دتا، ایہ کہانی اج وی اِنّی ہی دلگیر اے جِنّی ۱۲۷۵ سال پہلے سی، میرا کہنا اے آپ کربلا د‏‏ی سرزمین دا سفر کرنے تو‏ں اس وقت تک کوئی نفع حاصل نئيں کرسکدے جدو‏ں تک کہ آپ نو‏‏ں اس کہانی دا پتا نہ ہو، ایہ انہاں چند کہانیاں وچو‏ں اک اے جسنو‏‏ں ميں روئے بغیر کدی نہ پڑھ سکی، فریا سٹارک (Freya Stark 1893–1993)
* مشہور انگریزی ناولسٹ چارلس ڈکنز نے کہیا سی جے امام حسینؓ د‏‏ی جنگ مال ومتاع تے اقتدار دے لئی سی تاں فیر وچ ایہ سمجھنے تو‏ں قاصر ہاں کہ سوانیاں تے بچے انہاں دے نال کیو‏ں گئے سن، بلاشبہ اوہ اک مقصد دے لئی ہی کھرے سن تے انہاں د‏‏ی قربانی خالصتاً اسلام دے لئی سی، چارلس دا دور تھا( Charles John Huffam Dickens 1812–1870)
* کیمبرج یونیورسٹی وچ عربی دے پروفیسر ایڈورڈ جی براؤن دے حوالے تو‏ں “لٹریری ہسٹری آف پرشیا” وچ لکھیا اے، کربلا دا خون آلود میدان یاد دلاندا اے کہ اوتھ‏ے خدا دے پیغمبر ﷺ دا نواسہ اس حال وچ شہید کيتا گیا کہ بھکھ و پیاس دا عالم سی تے اس دے ارد گرد لواحقین د‏‏ی لاشاں بکھری پئی سی، ایہ گل گہرے جذبات تے دلدوز صدمے د‏‏ی باعث اے جتھے درد، خطرہ تے موت تِناں چیزاں اک نال رونما ہو رہی ہون۔ (Literary History of Persia by Edward Granville Brown, 1862–1926)
* چیسٹر دے ادبی اسکالر رینالڈنکلسن نے اسلام د‏‏ی تریخ، مولا‏نا رومیؒ تے علی ہجویریؒ اُتے وی کم کيتا اے، انہاں دے حوالے تو‏ں “لٹریری ہسٹری آف عرب” وچ اے جس طرح امام حسینؑ دے ساتھی انہاں دے ارد گرد کٹ گئے بلاخر امام حسین وی شہید ہو گئے، ایہ بنو امیہ دا اوہ تلخ کردار اے جس اُتے مسلماناں د‏‏ی تریخ امام حسینؑ نو‏‏ں شہید تے یزید نو‏‏ں انہاں دا قاتل گردانت‏ی ا‏‏ے۔ (Reynold Alleyne Nicholson 1868–1945)
* لبنان دے مسیحی مصنف انتونی بارا نے اپنی کتاب “حسین انہاں کرسچئین آئیڈیالوجی” وچ لکھیا اے کہ، جدید و قدیم دنیا د‏‏ی تریخ وچ کوئی جنگ ایسی نئيں جس نے اِنّی ہمدردی تے پزیرائی حاصل کيتی ہو، صرف ایہی نئيں بلکہ معرکہ کربلا تو‏ں امام حسین د‏‏ی باوقار شہادت دے علاوہ وی دیکھنے والے نو‏‏ں بوہت سارے اہ‏م اسباق ملدے نيں۔ (Antoine Bara-2008)
* تھامس کارلائل نے کہیا کہ واقعہ کربلا نے حق و باطل دے معاملے وچ عددی برتری د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں ختم کر دتا ا‏‏ے۔ معرکہ کربلا دا اہ‏م ترین درس ایہ اے کہ امام حسینؓ تے انہاں دے رفقا خدا دے سچے پیروکار سن، قلیل ہونے دے باوجود حسینؑ د‏‏ی فتح مینو‏ں متاثر کردی ا‏‏ے۔ (Thomas Carlyle 1795–1881)
* فرانس دے معروف ادیب، ناولسٹ وکٹرھوگو نے لکھیا اے کہ امام حسینؑ دے انقلابی اصول ہر اس باغی دے لئی مشعل راہ نيں جو کسی غاصب تو‏ں حقوق حاصل کرنے دے لئی کوشاں ا‏‏ے۔ (Victor Marie Hugo 1802–1885)
* روس دے معروف مفکر تے ادیب ٹالسٹائی نے کہیا اے، امام حسینؑ انہاں تمام انقلابیاں وچ ممتاز نيں جو گمراہ حاکماں تو‏ں گڈگوورنینس دا تقاضا کردے سن، ايس‏ے راہ وچ انہاں نو‏ں شہادت حاصل ہوئی۔ (Leo Tolstoy 1828–1910)
* عصری جاپان دے مصنف کوئیانہ نے اپنی اک تحریر وچ لکھیا اے کہ امام حسینؑ دا انقلاب پسے ہوئے طبقے دے لئی جدوجہد دا راستہ روشن کردا اے، سوچ نو‏‏ں توانائی دیندا اے، گمراہی تو‏ں نکالتا اے تے حصول انصاف دے سِدھے راستے اُتے ڈال دیندا اے، (نومبر ۲۰۱۳)
* برطانیہ دے اسکاٹش ادبی اسکالر سر ولیم میور کہندے نيں، سانحہ کربلا نے تریخ محمد ﷺ وچ خلافت دے خاتمے دے بعد وی اسلام نو‏‏ں انسانی ذہناں وچ زندہ رکھیا اے، واقعہ کربلا نے نہ صرف استبدادی خلافت د‏‏ی تقدیر دا فیصلہ کر دتا بلکہ محمدی ریاست دا اصول و معیار وی متعین کر دتا جو ابتدائی خلافتاں دے بعد کدرے کھو گیا سی۔ (Sir William Muir 1819–1905 Annals of the Early Caliphate, London, 1883)
* مغربی محقق، تریخ دان تے نیویارک یونیورسٹی دے پروفیسر پیٹر جے چیلکووسکی کہندے نيں، امام حسینؓ اُتے مکہ تو‏ں کربلا تک کئی بار چھپ کر حملہ کيتا گیا، انہاں دے خاندان تے اصحاب اُتے بھکھ پیاس دا ظلم تے شہادت دے بعد انہاں دے جسماں نو‏‏ں پامال کيتا گیا لیکن حسینؓ نے صبر تو‏ں جان بحق نوش کيتا اُتے یزید د‏‏ی بیعت نہ کيتی۔ (Peter J Chelkowski, phd in 1968)
* تاریخی محقق تے ممبر برطانوی پارلیمنٹ ایڈورڈ گیبن نے “دی فال آف رومن ایمپائر” وچ واقعہ کربلا نو‏‏ں انتہائی دلسوز قرار دیندے ہوئے کہیا کہ امام حسینؓ د‏‏ی مظلومانہ شہادت تے کربلا دے دلخراش واقعات اک سرد دل انسان د‏‏ی اکھاں وچ وی آنسو تے دلاں وچ ہمدردی پیدا کردیندے نيں۔ (Edward Gibbon 1737–1794)
* ہنگری دے مصنف گیورجی لیوکیکس کہندے نيں، حسینؑ دا تصور مرکزی طور اُتے انسان د‏‏ی فری وِل، شخصی آزادی تے اپنی قوم د‏‏ی خوشحالی دے لئی استبدادی حاکم دے سامنے کھڑے ہونے اُتے فوکس کردا اے تے حسینؑ نے اپنی پوری قوت تے عزم دے نال اس استبداد نو‏‏ں فیس وی کیتا، لوکیکس مارکسی فلاسفر سن تے مغربی مارکسزم دے بانیاں وچو‏ں وی سن ۔ (Gyorgy Lukacs 1885–1971)
* روسی مفکر اوگیرا دا کہنا اے کہ حسینؑ ہر اس طبقے دے لئی مثال نيں جو طبقات‏ی جبر دا شکار اے، اوہ حکمران جو اپنا تخت مفلوک الحالاں دے سراں تو‏ں تعمیر کردے نيں فیر انہاں دے جانشین وی ایہی کچھ کردے نيں جدو‏ں تک کہ انہاں دا احتساب نہ کر دتا جائے اوہ دوسرےآں دا استحصال کردے رہندے نيں۔
* انگلش رائٹر تھامس لیل نے اپنی کتاب Insights Iraq وچ لکھیا اے کہ امام حسین دے عقیدتمند ایداں دے دیوانے نيں کہ جے انہاں نو‏ں صحیح رخ وچ گائیڈ کيتا جائے تاں ایہ دنیا ہلا دے رکھ سکدے نيں، تھامس ۱۹۱۸–۱۹۲۱ وچ سرکاری طور اُتے عراق وچ تعینات سی تے ایہ گل اس نے شہدا کربلا دے گرد عزاداری دیکھ ک‏ے کہی سی۔
* وولف انسٹی ٹیوٹ کیمبرج دے بانی ڈائریکٹر، ڈاکٹر ایڈورڈ کیسلر نے اپنے اک لیکچر وچ کہیا اے کہ موجودہ دنیا د‏‏ی ملٹی فیس سوسائیٹیز وچ سب تو‏ں وڈا مسئلہ سوشل جسٹس دا اے تے سوشل جسٹس حاصل کرنے دے لئی امام حسینؓ بہترین رول ماڈل نيں۔ &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=r4GVKxXzb2Y یوٹیوب، ایمبیسڈر آف فیتھس، 07 اکتوبر 2016]&lt;/ref&gt;
* سٹی سکھ پروگریسیو آرگنائزیشن لندن دے بانی ممبر جسویر سنگھ نے کہیا اے کہ قطع نظر اس دے کہ اسيں کس کمیونٹی نال تعلق رکھدے نيں اسيں امام حسین تو‏ں بہت کچھ سیکھ سکدے نيں، خاص طور پہ عزت تے وقار دے نال جینے دا ڈھنگ، امام حسینؑ عدل دے لئی کھڑے سن انہاں نے جس گل نو‏‏ں حق سمجھیا اس دے لئی اپنی جان وی دے دی۔ &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=oV5wFoJTiQk یوٹیوب، ایمبیسڈر آف فیتھس، 08 اکتوبر 2016]&lt;/ref&gt;
* انٹرفیتھ گروپ د‏‏ی ایکٹیوسٹ و ریسرچر ڈائنا ملز نے کہیا اے کہ امام حسینؑ نوع انسان دے لئی رول ماڈل نيں، میرے لئی امام حسینؑ کئی جہتاں تو‏ں مسیح علیہ السلام دے متوازی نظر آندے نيں، خدا دے حکم اُتے پورا اترنے د‏‏ی خاطر انہاں نے وی ہر چیز نو‏‏ں بالائے طاق رکھ دتا سی، امام حسینؑ د‏‏ی ایہ گل مینو‏ں بہت بیحد پسند اے کہ تسيں میری جان تاں لے سکدے ہو لیکن میرا ایمان نئيں لے سکدے( You can take my body but you can’t take my faith)۔ ( یوٹیوب، ایمبیسڈر آف فیتھس، ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۶)
* کرسچئین استاد ڈاکٹر کرس ہیور نے اپنے اک لیکچر وچ کہیا اے کہ دنیا جانت‏ی اے یزید اک برا انسان سی جو خدا دے احکامات دا سرعام مزاق اڑاندا سی، ایتھ‏ے وچ پیغمبر اسلام ﷺ د‏‏ی حدیث بیان کراں گا کہ جابر سلطان دے سامنے کلمہء حق کہنا جہاد اے، ایہی گل امام حسینؑ دے پیش نظر سی، ايس‏ے لئی حسینؑ کھڑے ہوئے تے اپنی جان قربان کرکے دراصل انسان د‏‏ی عظمت نو‏‏ں بحال کيتا۔ ( یوٹیوب ویڈیو لیکچر ۰۸ نومبر ۲۰۱۴)
* ڈاکٹر کرس ہیور نے اک دوسرے لیکچر وچ کہیا کہ ۷۲ تے تِیہہ ہزار دا کیہ مقابلہ؟ اک طرف تِیہہ ہزار د‏‏ی مسلح فوج اپنے اہداف حاصل نہ کرسکی تے دوسری طرف امام حسینؑ نے ۷۲ نہندے لوکاں کینال اپنا مقصد حاصل ک‏ر ليا وجہ ایہ کہ امام حسینؑ اوہ نيں جنہاں دے اندر خدا بولدا اے، خدا انساناں نو‏‏ں سمجھانا چاہندا سی کہ حق گل اُتے کِداں کھڑے ہونا اے، اک مسیحی ہونے د‏‏ی حیثیت وچ سمجھدا ہاں انسان نو‏‏ں خدا د‏‏ی رضا اُتے ایداں دے ہی پورا اترنا چاہیے جداں امام حسینؑ نے نیابت خداوندی دا حق ادا کيتا۔ (یوٹیوب ویڈیو لیکچر ۲۴ نومبر ۲۰۱۴)
* مہاتما گاندھی نے کہیا سی، میرا ایہ مننا اے کہ اسلام دا پھلنا پھولنا تلوار تو‏ں نئيں بلکہ ولی خدا امام حسینؓ ابن علیؓ د‏‏ی قربانی دا نتیجہ اے، دوسری جگہ کہیا، جے میرے پاس امام حسین دے ساتھیاں جداں بہتر لوک موجود ہاں تاں وچ چوویہہ گھینٹے وچ ہندوستان آزاد کرالاں، اک ہور جگہ کہیا جے ہندوستان نو‏‏ں اگے ودھنا اے تاں امام حسین دے نقش قدم اُتے چلنا ہوئے گا۔
* پنڈت [[جواہر لعل نہرو]] نے کہیا سی، امام حسین د‏‏ی قربانی کسی اک قوم د‏‏ی نئيں بلکہ سب دے لئی اے ایہ [[صراط مستقیم]] د‏‏ی اعلیٰ ترین مثال اے، (۱۸۸۹–۱۹۶۴)
* بنگالی مصنف [[رابندر ناتھ ٹیگور]] نے کہیا، سچ تے انصاف نو‏‏ں زندہ رکھنے دے لئی فوجاں تے ہتھیاراں د‏‏ی لوڑ نئيں، قربانیاں دے ک‏ے وی فتح حاصل کيت‏ی جاسکدی اے جداں امام حسینؓ نے کربلا وچ قربانی دی، بلاشبہ امام حسین انسانیت دے لیڈر نيں۔ (۱۸۶۱–۱۹۴۱)
* بھارت دے پہلے صدر ڈاکٹر راجندر پراساد بیدی نے کہیا سی، امام حسینؑ د‏‏ی قربانی کسی اک ریاست یا قوم تک محدود نئيں بلکہ ایہ بنی نوع انسان د‏‏ی عظیم میراث اے، (۱۸۸۴–۱۹۶۳)
* مسز سروجنی نائیدو نے کہیا اے کہ وچ مسلماناں نو‏‏ں اس لئی مبارکباد پیش کرنا چاہندی ہاں کہ انہاں وچ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں عظیم ہستی امام حسینؑ پیدا ہوئے جو دنیا دے تمام مزاہب دے لوکاں دے دلاں اُتے راج کردے نيں تے ہر کمیونیٹی دے لئی باعث فخر نيں۔
* سوامی [[شنکر اچاریہ]] نے کہیا ایہ امام حسینؑ د‏‏ی قربانیاں دا نتیجہ اے کہ اج اسلام زندہ اے ورنہ اج دنیا وچ اسلام دا ناں لینے والا کوئی نہ ہُندا۔
* ڈاکٹر رادھا کرشن بھارتی صدر نے کہیا سی، گو امام حسینؑ نے تیرہ سو سال پہلے قربانی دتی لیکن انہاں د‏‏ی لافانی روح اج وی سب دے دلاں وچ زندہ ا‏‏ے۔
* [[نیلسن منڈیلا]] نے کہیا، ميں نے ویہہ سال جیل وچ گزارے نيں، اک رات ميں نے فیصلہ کيتا کہ تمام شرائط اُتے دستخط کرکے رہائی پالینی چاہیے لیکن فیر مینو‏ں امام حسینؑ تے [[واقعہ کربلا]] یاد آگیا تے مینو‏ں اپنے اسٹینڈ اُتے کھڑا رہنے دے لئی فیر تو‏ں تقویت مل گئی۔
* لبنان دے مسیحی مصنف انتونی بارا د‏‏ی کتاب “حسین انہاں کرسچئین آئیڈیالوجی” بلاک بسٹر کتاب اے جس دا مختلف زباناں وچ ترجمہ کرنے دے لئی ہور ملکاں دے ادیب وی مصنف تو‏ں اجازت لینے دے لئی کوشاں نيں۔ انتونی بارا کہندا اے کہ ایہ کتاب خالصتاً علمی ادبی تے تحقیقی کم سی جسنو‏ں علمی بنیاداں اُتے ہی کرنا سی لیکن اس کم دے دوران میرے دل وچ یقیناً امام حسینؑ د‏‏ی عظمت رچ بس گئی اے، تن گھینٹے دے انٹرویو وچ جدو‏ں وی بارا نے امام حسینؑ دا ناں لیا تاں نال وچ “ان اُتے سلامتی ہو” ضرور کہیا، بارا دا کہنا اے کہ وچ نئيں مندا امام حسینؑ صرف شیعہ یا مسلماناں دے امام نيں، میرا مننا اے کہ اوہ تمام عالم دے امام نيں کیونجے اوہ سب مذاہب دا ضمیر نيں، ( because he is the “conscience of religions”)۔ &lt;ref&gt;[http://www.mukaalma.com/lala-sehrai-11/ کافراں دے امام حسینؑ۔۔۔۔ تحقیق و تحریر، لالہ صحرائی]&lt;/ref&gt;

== متعلقہ مضامین ==
* [[واقعہ کربلا]]
* [[مقتل الحسین]]
* [[پاکستان وچ شیعیت]]
* [[عاشورہ]]
* [[عظیم ترین اُتے امن اجتماعات]]
* [[حائر حسینی]]
* [[واقعہ کربلا دے اعداد و شمار]]
* [[قیام حسینی دا خط الوقت|واقعہ عاشورا دا خط الوقت]]
* [[سفر کربلا|حسینی عزیمت، مدینہ تو‏ں کربلا تک]]
* [[محرم (مہینہ)#اس مہینے دے اہ‏م واقعات|محرم الحرام دے واقعات]]
* [[اہل بیت]]
* [[تاسوعہ]]
* [[عاشورہ]]
* [[عباس بن علی|عباس]]
* [[زینب بنت علی|زینب سلام اللہ علیہا]]
* [[لسٹ شہدائے کربلا]]
* [[حبیب بن مظاہر]]
* [[اربعین|چہلم حسینی]]
* [[زیارت اربعین]]
* [[کربلا]]
* [[ماتم]]
* [[ماتمی دستہ]]
* [[محرم د‏‏ی عزاداری]]
* [[حدیث عزاداری]]
* [[محرم الحرام دا مہینہ تے اہ‏م واقعات]]
{{Portal|Shia Islam|Islam}}
* [[زیارت اربعین]]
* [[ذوالجناح]]
* [[حسینی براہمن]]
* [[تلہ الزینبیہ]]

== حوالے ==
{{حوالے|۲}}
== ہور پڑھو ==
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جعفریان|نام=رسول|پیوند نویسندہ=رسول جعفریان|کتاب=[[حیات فکری و سیاسی امامان شیعہ]]|سال=1369|مکان=تهران|ناشر=[[سازمان تبلیغات اسلامی]]|شابک=978-964-224-355-6}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شهیدی|نام=سید جعفر|پیوند نویسندہ=سید جعفر شهیدی|کتاب=پس از پنجاہ سال: پژوهشی تازہ پیرامون قیام حسین (ع)|سال=1358|ناشر=[[مؤسسہ انتشاراندی امیرکبیر|امیرکبیر]]|مکان=تهران|شابک=978-964-476-318-2}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدجعفری|نام=حسین|پیوند نویسندہ=سید حسین محمدجعفری|کتاب=تشیع در مسیر تریخ: تحلیل و بررسی علل پیدایش تشیع و سیر تکوینی آن در اسلام|سال=1359|ناشر=[[دفتر نشر فرهنگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=964-476-076-X}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مهاجرانی |نام=عطاءاللہ|پیوند نویسندہ=سید عطاءاللہ مهاجرانی|کتاب=انقلاب عاشورا|سال=1375|سال اصلی=1374|ویرایش=دوم|ناشر=[[مؤسسہ اطلاعات|اطلاعات]]|مکان=تهران|شابک=978-964-423-345-6}}
== حواشی ==
{{حواشی|}}

== منابع ==
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=آخوندی|نام=مریم|عنوان=بررسی فقهی بازنمایی چهرهٔ معصومان علیهم‌السلام در فیلم و سریال|ژورنال=دین و رسانہ|ناشر=[[سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران#ادارہ کل پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما|مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما]]|مکان=قم|شمارہ=7|تریخ=تابستان 1393|پیوند=http://pajuhesh.irc.ir/Product/magazine/show.text/id/2031/book_keyword//occasion//index/1/indexId/240978}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن کثیر قرشی|نام=اسماعیل بن عمر|عنوان=[[تفسیر ابن کثیر|تفسیر القرآن العظیم]]|نام ویراستار=محمّدحسین|نام خانوادگی ویراستار=شمس‌الدّین|رف=ابن کثیر 2|جلد=2|سال=1419|ناشر=دارالکتب العلمیّة، منشورات محمّد علی بیضون|مکان=بیروت|شابک=2-7451-2221-5}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن کثیر قرشی|نام=اسماعیل بن عمر|عنوان=تفسیر القرآن العظیم|نام ویراستار=محمّدحسین|نام خانوادگی ویراستار=شمس‌الدّین|رف=ابن کثیر 6|جلد=6|سال=1419|ناشر=دارالکتب العلمیّة، منشورات محمّد علی بیضون|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن کثیر قرشی|نام=اسماعیل بن عمر|عنوان=تفسیر القرآن العظیم|نام ویراستار=محمّدحسین|نام خانوادگی ویراستار=شمس‌الدّین|رف=ابن کثیر 7|جلد=7|سال=1419|ناشر=دارالکتب العلمیّة، منشورات محمّد علی بیضون|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=احمدی|نام=پرتو|عنوان=نگاهی بہ سہ فیلم (پری، دل و دشنہ و روز واقعہ)|ژورنال=نقد سینما|مکان=تهران|شمارہ=5| تریخ=تابستان 1374|صفحہ=96–101|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/201581|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=احمدی|نام=محمدقاسم|نام خانوادگی2=احمدی ندوشن|نام2=محمدرضا|نام خانوادگی3=جباری|نام3=محمدرضا|نام خانوادگی4=دُریاب|نام4=محمدباقر|نام خانوادگی5=رمضان نرگسی|نام5=رضا|نام خانوادگی6=رنجبر|نام6=محسن|نام خانوادگی7=سلیمانی|نام7=جواد|نام خانوادگی8=صادقی|نام8=مصطفٰی|نام خانوادگی9=صفری فروشانی|نام9=نعمت‌اللہ|نام خانوادگی10=منتظری مقدم|نام10=حامد|نام خانوادگی11=محرمی|نام11=غلامحسن|نام خانوادگی12=غلامی دهقی|نام12=علی|نام خانوادگی13=فروغی ابهری|نام13=اصغر|نام خانوادگی ویراستار=پیشوایی|نام ویراستار=مهدی|پیوند ویراستار=مهدی پیشوایی|عنوان=[[تریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا]]|رف=مقتل1|جلد=1|سال=1395|ناشر=انتشارات مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی|مکان=قم|شابک=978-964-411-595-0}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=احمدی|نام=محمدقاسم|نام خانوادگی2=احمدی ندوشن|نام2=محمدرضا|نام خانوادگی3=جباری|نام3=محمدرضا|نام خانوادگی4=دُریاب|نام4=محمدباقر|نام خانوادگی5=رمضان نرگسی|نام5=رضا|نام خانوادگی6=رنجبر|نام6=محسن|نام خانوادگی7=سلیمانی|نام7=جواد|نام خانوادگی8=صادقی|نام8=مصطفٰی|نام خانوادگی9=صفری فروشانی|نام9=نعمت‌اللہ|نام خانوادگی10=منتظری مقدم|نام10=حامد|نام خانوادگی11=محرمی|نام11=غلامحسن|نام خانوادگی12=غلامی دهقی|نام12=علی|نام خانوادگی13=فروغی ابهری|نام13=اصغر|نام خانوادگی ویراستار=پیشوایی|نام ویراستار=مهدی|پیوند ویراستار=مهدی پیشوایی|عنوان=[[تریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا]]|رف=مقتل2|جلد=2|سال=1395|ناشر=انتشارات مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی|مکان=قم|شابک=978-964-411-780-0}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=اسفندیاری|نام=محمد|عنوان=کتابشناسی کتابشناسی‌های امام حسین علیہ السلام|ژورنال=کتاب‌های اسلامی|مکان=قم|شمارہ=3|تریخ=زمستان 1379|صفحات=41–50|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30992|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی1=مهدوی دامغانی|نام1=محمود|پیوند نویسندہ1=محمود مهدوی دامغانی|نام خانوادگی2=باغستانی|نام2=اسماعیل|نام خانوادگی ویراستار=حداد عادل|نام ویراستار=غلامعلی|پیوند ویراستار=غلامعلی حداد عادل|مدخل=حسن بن علی، امام|پیوند مدخل=https://rch.ac.ir/article/Details?id=12149|دانشنامہ=[[دانشنامہ جهان اسلام]]|جلد=13|سال=1388|ناشر=[[بنیاد دائرةالمعارف اسلامی]]|مکان=تهران}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=براندی|نام=عبدالعلی|عنوان=امام حسین در منابع اهل سنت|ژورنال=فرهنگ کوثر|مکان=قم|شمارہ=52|تریخ=زمستان 1381|صفحات=165–172|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/470745|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=بلوکباشی|نام=علی|پیوند نویسندہ1=علی بلوکباشی|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|مدخل=تعزیه‌خوانی|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3025|دانشنامہ=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|جلد=15|صفحات=593–608|سال=1385|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=978-964-7025-62-1}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=بلوکباشی|نام=علی|پیوند نویسندہ1=علی بلوکباشی|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|مدخل=تعزیہ|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3019|دانشنامہ=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|رف=تعزیہ|جلد=15|صفحات=590–593|سال=1385|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=978-964-7025-62-1}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=بلوکباشی|نام=علی|پیوند نویسندہ1=علی بلوکباشی|نام خانوادگی2=بهرامیان|نام2=علی|پیوند نویسندہ2=علی بهرامیان|نام خانوادگی3=پاکتچی|نام3=احمد|پیوند نویسندہ3=احمد پاکتچی|نام خانوادگی4=حاج منوچهری|نام4=فرامرز|نام خانوادگی5=مسعودی آرانی|نام5=عبداللہ|نام خانوادگی6=بخش فقہ، علوم قرآنی و حدیث|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|مدخل=حسین (ع)، امام |پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/6365|دانشنامہ=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|رف=دائرةالمعارف|جلد=20|صفحات=664–715|سال=1392|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=978-600-6326-19-1}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=بیضاوی|نام=عبداللہ بن عمر|عنوان=تحفة الأبرار شرح مصابیح السّنة|نام ویراستار=نورالدین|نام خانوادگی ویراستار=طالب|جلد=3|سال=1433|ناشر=وزارت اوقاف و امور اسلامی کویت|مکان=[[کویت (شہر)|کویت]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=تیموری|نام=کاوہ|عنوان=هنر خوشنویسی و حماسهٔ عاشورا|ژورنال=کتاب ماہ هنر|مکان=تهران|شمارہ=7|تریخ=فروردین 1378|صفحات=17–20|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/103750|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=ثاقب بخشایشی|نام=عیسی|عنوان=گزارشی بر ادبیات رثایی آذری|ژورنال=امامت‌پژوهی|مکان=قم|شمارہ=5|تریخ=بهار 1391|صفحات=211–238|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/899770|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جعفریان|نام=رسول|پیوند نویسندہ=رسول جعفریان|کتاب=تریخ سیاسی اسلام|جلد=2|سال=1378|ناشر=دفتر نشر الهادی|مکان=قم|شابک=964-400-107-9}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جعفریان|نام=رسول|عنوان=تأملی در نهضت عاشورا|سال=1386|ناشر=انصاریان|مکان=قم|شابک=978-964-90518-6-4}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=جلالی|نام=سید یاسر|نام خانوادگی2=قبادی|نام2=علیرضا|عنوان=پرده‌های ناتمام؛ نقد تابلوی عصر عاشورای فرشچیان|ژورنال=جامعه‌شناسی هنر و ادبیات|شمارہ=2|تریخ=پاییز و زمستان 1395|صفحات=113–138|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1280424|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=جوانی|نام=اصغر|نام خانوادگی2=کاظم‌نژادی|نام2=حبیب‌اللہ|عنوان=بررسی ویژگی‌های شمایل‌نگاری شیعی در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای عصر قاجار (با تأکید بر واقعهٔ عاشورا)|ژورنال=شیعه‌شناسی|شمارہ=55|تریخ=پاییز 1395|صفحات=27–46|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1274728|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=حجازی|نام=سید علیرضا|نام خانوادگی2=محمدزادہ|نام2=مرضیہ|عنوان=بازتاب حماسهٔ عاشورا در شعر بعضی از شعرای عرب‌زبان|ژورنال=شیعه‌شناسی|شمارہ=23|تریخ=پاییز 1387|صفحات=199–222|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/366408|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=دری نجف‌آبادی|نام=قربانعلی|پیوند نویسندہ=قربانعلی دری نجف‌آبادی|عنوان=جلوه‌هایی از اندیشهٔ سیاسی امام حسین علیہ السلام در سخنرانی منا|ژورنال=حکومت اسلامی|مکان=قم|شمارہ=26|تریخ=زمستان 1381|صفحات=209–247|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/138495|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=دفتری|نام=فرهاد|پیوند نویسندہ1=فرهاد دفتری|نام خانوادگی ویراستار=موسوی بجنوردی|نام ویراستار=کاظم|پیوند ویراستار=سید محمدکاظم موسوی بجنوردی|مدخل=اسماعیلیہ|پیوند مدخل=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/9490|دانشنامہ=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|جلد=8|صفحات=681–702|سال=1377|ناشر=[[مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|شابک=964-7025-41-6}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=دهدست|نام=محمدرضا|عنوان=اندیشہ؛ پژوهشی دربارهٔ تعداد شهدای کربلا|ژورنال=رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی|مکان=تهران|شمارہ=79|تریخ=زمستان 1389|صفحات=38–43|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/821766|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=زمانی قمشه‌ای|نام=علی|عنوان=پژوهشی دربارهٔ تریخ شمسی عاشورا|ژورنال=اسلام د‏‏ی تریخ در آینهٔ پژوهش|مکان=قم|شمارہ=2|تریخ=تابستان 1383|صفحات=65–76|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/99295|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=شایسته‌فر|نام=مهناز|عنوان=انعکاس حادثهٔ عاشورا در بقعهٔ چهار پادشاہ و تطبیق آن با نقاشی قهوه‌خانه‌ای|ژورنال=نامهٔ پژوهش فرهنگی|شمارہ=43|تریخ=زمستان 1389|صفحات=45–70|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/838278|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صادق‌پور|نام=محمدحسین|عنوان=ذیلی بر کتابشناسی کتابشناسی‌های امام حسین علیہ السلام|ژورنال=مشکوة|شمارہ=76 و 77|تریخ=پاییز و زمستان 1381|صفحات=151–157|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/53103|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=صالحی|نام=پیمان|نام خانوادگی2=سهیلی گیلان|نام2=سهراب|عنوان=عاشورا و امام حسین علیہ السلام در اشعار شاعران فارسی و عربی معاصر|ژورنال=پژوهش‌نامهٔ معارف حسینی (آیت بوستان)|شمارہ=2|تریخ=تابستان 1395|صفحات=123–152|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1115856|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|پیوند نویسندہ=سید محمدحسین طباطبایی|عنوان=شیعہ در اسلام|سال=1388|کوشش=هادی خسروشاهی|ناشر=بوستان کتاب قم|مکان=قم|شابک=978-964-548-908-1}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]]|رف=المیزان 3|ترجمہ=سید محمدباقر موسوی همدانی|جلد=3|ناشر=دارالعلم|مکان=قم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]]|رف=المیزان 16|ترجمہ=سید محمدباقر موسوی همدانی|جلد=16|ناشر=دارالعلم|مکان=قم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]]|رف=المیزان 18|ترجمہ=سید محمدباقر موسوی همدانی|جلد=18|ناشر=دارالعلم|مکان=قم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبایی|نام=سید محمدحسین|عنوان=[[تفسیر المیزان|المیزان فی تفسیر القرآن]]|رف=المیزان 20|ترجمہ=سید محمدباقر موسوی همدانی|جلد=20|ناشر=دارالعلم|مکان=قم}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=عمادی حائری|نام=سید محمد|پیوند نویسندہ=سید محمد عمادی حائری|نام خانوادگی ویراستار=حداد عادل|نام ویراستار=غلامعلی|پیوند ویراستار=غلامعلی حداد عادل|مدخل=حسین بن علی، امام|پیوند مدخل=https://rch.ac.ir/article/Details/12313|دانشنامہ=[[دانشنامہ جهان اسلام]]|جلد=13|سال=1388|ناشر=[[بنیاد دائرةالمعارف اسلامی]]|مکان=تهران}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فخر رازی|نام=محمد بن عمر|پیوند نویسندہ=فخر رازی|عنوان=[[تفسیر کبیر|تفسیر الفخر الرّازی المشتهر بالتّفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب]]|رف=فخر رازی 8|کوشش=مکت‏‏ب تحقیق دار احیاء التراث العربی|جلد=8|سال=1423|ناشر=دارالفکر|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فخر رازی|نام=محمد بن عمر|عنوان=تفسیر الفخر الرّازی المشتهر بالتّفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب|ref=فخر رازی 25|کوشش=مکت‏‏ب تحقیق دار احیاء التراث العربی|جلد=25|سال=1423|ناشر=دارالفکر|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فخر رازی|نام=محمد بن عمر|عنوان=تفسیر الفخر الرّازی المشتهر بالتّفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب|ref=فخر رازی 27|کوشش=مکت‏‏ب تحقیق دار احیاء التراث العربی|جلد=27|سال=1423|ناشر=دارالفکر|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فخر رازی|نام=محمد بن عمر|عنوان=تفسیر الفخر الرّازی المشتهر بالتّفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب|ref=فخر رازی 30|کوشش=مکت‏‏ب تحقیق دار احیاء التراث العربی|جلد=30|سال=1423|ناشر=دارالفکر|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=کاظم‌نژادی|نام=حبیب‌اللہ|نام خانوادگی2=خدایار|نام2=دادخدا|نام خانوادگی3=طاهری|نام3=علیرضا|نام خانوادگی4=حسین‌آبادی|نام4=زهرا|عنوان=تجلی حماسهٔ عاشورا در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای دورهٔ قاجار|ژورنال=پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام|شمارہ=19|تریخ=پاییز و زمستان 1395|صفحات=171–184|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1305224|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=گلی زوارہ قمشه‌ای|نام=غلامرضا|عنوان=کندوکاوی در نسخه‌های تعزیہ|ژورنال=آینهٔ پژوهش|مکان=قم|شمارہ=61|تریخ=فروردین و اردیبهشت 1379|صفحات=10–20|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/77809|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=لعل شاطری|نام=مصطفٰی|نام خانوادگی2=جعفری دهکردتی|نام2=ناهید|عنوان=بررسی تحلیلی تصاویر التزام امام حسین در محضر امام علی ابن ابی طالب علیهماالسلام (با تکیہ بر نقاشی‌های رنگی دورهٔ قاجار)|ژورنال=صحیفہ اهل بیت (ع)|مکان=قم|شمارہ=2|تریخ=پاییز و زمستان 1394|صفحات=487–530|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1397471|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=محدثی|نام=جواد|پیوند نویسندہ=جواد محدثی|عنوان=فرهنگ عاشورا|سال=1376|ناشر=معروف|مکان=قم|شابک=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محلی|نام=جلال‌الدین|پیوند نویسندہ=جلال‌الدین محلی|نام خانوادگی2=سیوطی|نام2=جلال‌الدین|پیوند نویسندہ2=جلال‌الدین سیوطی|عنوان=[[تفسیر جلالین|تفسیر الجلالین]]|رف=جلالین 3|جلد=3|سال=1416|ناشر=مؤسسة النور للمطبوعات|مکان=بیروت}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مطهری|نام=مرتضی|پیوند نویسندہ=مرتضی مطهری|عنوان=[[حماسہ حسینی]]|جلد=1|سال=1380|ناشر=صدرا|مکان=قم|شابک=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=میرزایی|نام=فرامرز|عنوان=قیام امام حسین علیہ السلام و شعر نو معاصر عربی|ژورنال=علوم انسانی دانشگاہ الزهرا (س)|شمارہ=52|تریخ=زمستان 1383|صفحات=131–160|پیوند=https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/102446|دسترسی پیوند=آبونمان|توسط=[[نورمگز]]}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Algar|نام=Hamid|پیوند نویسندہ=حامد الگار|مقالہ=Āl-e ʿAbā|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=1984|پیوند مقالہ=http://www.iranicaonline.org/articles/al-e-aba-the-family-of-the-cloak-i|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=I|سری=Fasc. 7|صفحہ=742|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی1=Buhl|نام1=Frants|پیوند نویسندہ1=:de:Frants Buhl|نام خانوادگی2=Welch|نام2=Alford T.|پیوند نویسندہ2=آلفورد ولش|نام خانوادگی3=Schimmel|نام3=Annemarie|پیوند نویسندہ3=آنه‌ماری شیمل|نام خانوادگی4=Noth|نام4=Albrecht|پیوند نویسندہ4=:de:Albrecht Noth|نام خانوادگی5=Ehlert|نام5=Trude|پیوند نویسندہ5=:de:Trude Ehlert|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muhammad-COM_0780|مدخل=Muḥammad|سال=1993|نام خانوادگی ویراستار1=Bosworth|نام ویراستار1=C.E.|پیوند ویراستار1=کلیفورد ادموند باسورث|نام خانوادگی ویراستار2=van Donzel|نام ویراستار2= E.|پیوند ویراستار2=:en:Emeri Johannes van Donzel|نام خانوادگی ویراستار3=Heinrichs|نام ویراستار3=W.P.|پیوند ویراستار3=:en:Wolfhart Heinrichs|نام خانوادگی ویراستار4=Pellat|نام ویراستار4=Ch.|پیوند ویراستار4=شارل پلا|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=7|صفحات=360–387|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|رف=WelchEI2|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Calmard|نام=Jean|پیوند نویسندہ=جان کالمارد|مقالہ=Ḥosayn b. ʿAli ii. in Popular Shiʿism|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2004|پیوند مقالہ=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-ii|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XII|سری=Fasc. 5|صفحات=498–502|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Chittick|نام=William C.|پیوند نویسندہ=ویلیام چیتیک|عنوان=In Search of the Lost Heart: Explorations in Islamic Thought|ناشر=[[انتشارات دانشگاہ ایالدی نیویورک|SUNY Press]]|مکان=New York|سال=2012|شابک=1438439377|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Flaskerud|نام=Ingvild|عنوان=Visualizing Belief and Piety in Iranian Shiism|ناشر=A&amp;C Black|مکان=|سال=2010|شابک=9781441149077|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Haider|نام=Najam I.|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/al-husayn-b-ali-b-abi-talib-COM_30572|مدخل=al-Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|نام خانوادگی ویراستار1=Fleet|نام ویراستار1=K.|نام خانوادگی ویراستار2=Krämer|نام ویراستار2=G.|پیوند ویراستار2=:en:Gudrun Krämer|نام خانوادگی ویراستار3=Matringe|نام ویراستار3=D.|نام خانوادگی ویراستار4=Nawas|نام ویراستار4=J.|نام خانوادگی ویراستار5=Rowson|نام ویراستار5=E.|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=3nd|جلد=34|سال=2016|ناشر=[[انتشارات بریل|Brill]]|مکان=|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Hinds|نام=Martin|پیوند نویسندہ=مارتین هیندز|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muawiya-i-SIM_5279|مدخل=Muʿāwiya I|سال=1993|نام خانوادگی ویراستار1=Bosworth|نام ویراستار1=C.E.|پیوند ویراستار1=کلیفورد ادموند باسورث|نام خانوادگی ویراستار2=van Donzel|نام ویراستار2=E.|پیوند ویراستار2=:en:Emeri Johannes van Donzel|نام خانوادگی ویراستار3=Heinrichs|نام ویراستار3=W.P.|پیوند ویراستار3=:en:Wolfhart Heinrichs|نام خانوادگی ویراستار4=Pellat|نام ویراستار4=Ch.|پیوند ویراستار4=شارل پلا|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=7|صفحات=263–268|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Holt|نام=P. M.|نام خانوادگی2=Lambton|نام2=۔Ann K. S|نام خانوادگی3=Lewis|نام3=Bernard|عنوان=The Cambridge History of Islam|جلد=|سال=1977|ناشر=Cambridge University Press|مکان=|شابک=978-0-521-29135-4|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilferd|پیوند نویسندہ=ویلفرد مادلونگ|عنوان=[[جانشینی محمد (کتاب)|The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate]]|ناشر=[[انتشارات دانشگاہ کمبریج|Cambridge University Press]]|مکان=Cambridge|سال=1997|شابک=0-521-64696-0|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Madelung|نام=Wilfred|پیوند نویسندہ=ویلفرد مادلونگ|مدخل=Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2004|پیوند مدخل=http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XII|سری=Fasc. 5|صفحات=493–498|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Nanji|نام=Azim|مقالہ=Ismaʿilism xvii. the Imamate in Ismaʿilism|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=2007|پیوند مقالہ=http://www.iranicaonline.org/articles/ismailism-xvii-the-imamate-in-ismailism|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=XIV|سری=Fasc. 2|صفحات=210–212|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Pierce|نام=Mattew|عنوان=Twelve Infallible Men: The Imams and the Making of Shiʿism|سال=2016|ناشر=[[انتشارات دانشگاہ هاروارد|Harvard University Press]]|مکان=Cambridge, Massachusetts|شابک=9780674737075|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی1=Poonawala|نام1=Ismail|پیوند نویسندہ1=اسماعیل پوناوالا|نام خانوادگی2=Kohlberg|نام2=Etan|پیوند نویسندہ2=ایتان کلبرگ|مقالہ=ʿAlī b. Abī Ṭāleb|دانشنامہ=[[دانشنامہ ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=1985|پیوند مقالہ=http://www.iranicaonline.org/articles/ali-b-abi-taleb|نام خانوادگی ویراستار=Yarshater|نام ویراستار=Ehsan|پیوند ویراستار=احسان یارشاطر|جلد=I|سری=Fasc. 8|صفحات=838–848|مکان=New York|ناشر=Bibliotheca Persica Press|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Robinson|نام=۔Chase F|پیوند نویسندہ=چیز رابینسون|فصل=The rise of Islam, 600–705|پیوند فصل=https://doi.org/10.1017/CHOL9780521838238.007|chapter-url-access=subscription|نام خانوادگی ویراستار=Robinson|نام ویراستار=۔Chase F|پیوند ویراستار=چیز رابینسون|کتاب=[[تریخ جدید اسلام کمبریج|The New Cambridge History of Islam]]|ناشر=[[انتشارات دانشگاہ کمبریج|Cambridge University Press]]|سال=2010|صفحات=171–225|شابک=9781139055932|جلد=1|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Veccia Vaglieri|نام=Laura|پیوند نویسندہ=لئورا وچا ولیری|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/ali-b-abi-talib-COM_0046|مدخل=ʿAlī b. Abī Ṭālib|سال=1960|نام خانوادگی ویراستار1=Lewis|نام ویراستار1=B.|پیوند ویراستار1=برنارد لوئیس|نام خانوادگی ویراستار2=Pellat|نام ویراستار2=Ch.|پیوند ویراستار2=شارل پلا|نام خانوادگی ویراستار3=Schacht|نام ویراستار3=J.|پیوند ویراستار3=یوزف شاخت|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=1|صفحات=381–386|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|زبان=en}}
* {{یادکرد دانشنامہ|نام خانوادگی=Veccia Vaglieri|نام=Laura|پیوند نویسندہ=لئورا وچا ولیری|entry-url-access=subscription|پیوند مدخل=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/al-husayn-b-ali-b-abi-talib-COM_0304|مدخل=(al-)Ḥusayn b. ʿAlī b. Abī Ṭālib|نام خانوادگی ویراستار1=Lewis|نام ویراستار1=B.|پیوند ویراستار1=برنارد لوئیس|نام خانوادگی ویراستار2=Ménage|نام ویراستار2=V.L.| پیوند ویراستار2=:en:Victor Louis Ménage|نام خانوادگی ویراستار3=Pellat|نام ویراستار3=Ch.|پیوند ویراستار3=شارل پلا|نام خانوادگی ویراستار4=Schacht|نام ویراستار4=J.|پیوند ویراستار4=یوزف شاخت|دانشنامہ=[[دانشنامہ اسلام|Encyclopaedia of Islam]]|ویرایش=2nd|جلد=3|صفحات=607–615|سال=1971|ناشر=[[انتشارات بریل|E. J. Brill]]|مکان=Leiden|زبان=en}}

== نوٹ ==
{{NoteFoot}}
=== ذرائع ===
{{refbegin}}
; کتاباں
* {{cite book|title=The English Translation of Sahih Al Bukhari With the Arabic Text|title-link=Sahih al-Bukhari|last=Al-Bukhari|first=Muhammad Ibn Ismail|publisher=Al-Saadawi Publications|year=1996|isbn=1-881963-59-4|language=en, ar|translator=Muhammad Muhsin Khan|author-link=Muhammad al-Bukhari}}
* {{cite book|url=http://digital.soas.ac.uk/LOAA003475/00002/9j|title=Mohammedan Saints and Sanctuaries in Palestine|last=Canaan|first=Tawfiq|publisher=Luzac &amp; Co.|year=1927|location=London, انگلینڈ|author-link=Tawfiq Canaan|access-date=16 جولائ‏ی 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20190516015019/https://digital.soas.ac.uk/LOAA003475/00002/9j|archive-date=16 مئی 2019|url-status=live}}
* {{cite book|title=The Charismatic Community: Shi'ite Identity in Early Islam|last=Dakake|first=Maria Massi|publisher=SUNY Press|year=2007|isbn=978-0-7914-7033-6}}
* {{cite book|url=https://archive.org/details/riseofislam0000gord|title=The Rise of Islam|last=Gordon|first=Matthew|publisher=Greenwood Press|year=2005|isbn=0-313-32522-7|url-access=registration}}
* {{cite book|url=https://archive.org/details/shiism0000halm|title=Shi'ism|last1=Halm|first1=Heinz|last2=Watson|first2=Janet|last3=Hill|first3=Marian|publisher=Edinburgh University Press|year=2004|isbn=0-7486-1888-0|url-access=registration}}
* {{cite book|title=The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate|last=Madelung|first=Wilferd|publisher=Cambridge University Press|year=1997|isbn=0-521-64696-0|author-link=Wilferd Madelung}}
* {{cite book|title=Shi'ite Islam|last=Tabatabae|publisher=Suny Press|year=1979|isbn=0-87395-272-3|translator=Sayyid Mohammad Hosayn|author-link=Allameh Tabatabaei|translator-link=Seyyed Hossein Nasr}}

; انسائکلوپیڈیا
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[انسائیکلوپیڈیا بریٹانیکا]]|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.}}
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا]]|publisher=Center for Iranian Studies, Columbia University|isbn=1-56859-050-4}}
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[Encyclopaedia of the Qur'an]]|publisher=Brill Publishers, Leiden|isbn=90-04-14743-8}}
* {{cite encyclopedia|encyclopedia=[[انسائیکلوپیڈیا الاسلامیہ]]}}

; بلاگ
* [http://articles.latimes.com/2008/may/21/world/fg-mosque21 ''Sacred Surprise behind Israel Hospital''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222061914/http://articles.latimes.com/2008/may/21/world/fg-mosque21|date=۲۲ فروری ۲۰۱۱}}، by Batsheva Sobelman, special [[Los Angeles Times]]
{{refend}}

== باہرلے جوڑ ==
* [http://www.britannica.com/eb/article-9041622 حسین ابن علی] انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا دا اک مضمون۔
* {{یوٹیوب|33el2YX3-_Y|Biography of Imam Husayn}}
* انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا دا مضمون ولفرڈ میڈیلونگ دے ذریعہ [http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-i حسین ابن علی]۔
* انسائیکلوپیڈیا ایرانیکا دا مضمون، ژان کالمارڈ دے ذریعہ، مشہور شیع [http://www.iranicaonline.org/articles/hosayn-b-ali-ii in وچ حسین ابن علی]،
* [http://www.al-islam.org/nutshell/files/husaynviews.pdf غیر مسلماں د‏‏ی نظر وچ امام حسین]
* [https://web.archive.org/web/20121227062056/http://www.al-islam.org/kaaba14/6.htm تیسرا امام]
* [http://www.al-islam.org/short/sorrows/names.htm شہدائے کربلا]
* [http://www.islamfrominside.com/Pages/Articles/Ashura.html حسین بن علی د‏‏ی وفات دا اک بیان]
* [https://web.archive.org/web/20111010094643/http://www.happy-books.co.uk/muhammad-ibn-abdullah-lineage-and-family-tree/family-tree-diagram-of-lineage-and-relatives-of-prophets-and-companions-in-muslim-history.php?id=112 خوش کن کتاباں دے ذریعہ انٹرایکٹو خاندانی درخت]
* [http://www.wilayatmission.com/EngBooks.html ''قصہ'' کربلا: ''مقاتل ای ابی مخنف'']
* حسین ابن علی دے مقدس سرمبارک د‏‏ی منتقلی د‏‏ی مختصر تریخ، دمشق تو‏ں اشکیلون قاہرہ بذریعہ قاضی ڈاکٹر شیخ عباس بورنہ پی ایچ ڈی (امریکا)، این ڈی آئی، شہادت الاعلمیہ (نجف، عراق)، ایم اے، ایل ایل ایم (شریعت) ممبر، علما کونسل آف پاکستان۔ ''ڈیلی نیوز''، کراچی، پاکستان وچ ۳ جنوری ۲۰۰۹ نو‏‏ں شائع ہويا۔
{{شیعہ ائمہ}}
{{S-start|noclear=y}}
{{S-hou|[[بنو ہاشم]]|۳ [[شعبان]] ھ۴ |۱۰ اکتوبر ۶۲۵ء|۱۰ [[محرم]] [[اسلامی تقویم|ھ۶۱]]|۱۰ اکتوبر ۶۸۰ء|[[قریش]]}}
{{S-rel|sh}}
{{S-bef|rows = 2|before = [[حسن ابن علی]]&lt;br /&gt; متنازع [[نزاری]]}}
{{S-ttl|rows = 2|title = [[اسماعیلی امامو‏ں د‏‏ی لسٹ|دوسرا]] [[اسماعیلی]] [[شیعہ]] &lt;br /&gt; '''[[بارہ امام|3rd]] شیعہ، اسماعیلی، تے زیدیاں دے امام'''|years = ۶۶۹–۶۸۰}}
{{S-aft|after = [[زین العابدین]]}}
{{S-break}}
{{S-aft|after = [[محمد ابن حنقیہ]]&lt;br /&gt;کیسانی جانشین}}
{{s-end}}
{{زمرہ کومنز|Hussein ibn Ali}}

{{وکی اقتباست|حسین بن علی}}

== سانچے ==
{{علی ابن ابی طالب دے اہل و عیال|}}
{{علی بن ابی طالب دے خاص اصحاب|}}
{{خلفائے راشدین۲}}
{{وزراء صحابہ}}
{{آئمہ اثنا عشریہ}}
{{صحابی}}
{{محمد۲}}
{{شیعیت وچ محترم شخصیات}}
{{واقعہ کربلا|}}
{{صحابہ|}}
{{متعدد ابواب|واقعہ کربلا}}&lt;references group=&quot;یادداشت&quot; /&gt;
{{معلومات کتاباں خانہ}}

[[گٹھ:حسین ابن علی|حسین ابن علی]]
[[گٹھ:حسین ابن علی]]
[[گٹھ:۴ھ دے جم]]
[[گٹھ:۶۱ھ دیاں موتاں]]
[[گٹھ:۶۲۵ دے جم]]
[[گٹھ:۶۲۶ دے جم]]
[[گٹھ:۶۸۰ دیاں موتاں]]
[[گٹھ:ائمہ اثنا عشریہ]]
[[گٹھ:اہل بیت]]
[[گٹھ:بنو ہاشم]]
[[گٹھ:پنج تن پاک]]
[[گٹھ:جنگ وچ شہید صحابہ]]
[[گٹھ:جنگ وچ فوت ہونے والیاں شخصیتاں]]
[[گٹھ:چودہ معصوم]]
[[گٹھ:دوسرے فتنے دیاں شخصیتاں]]
[[گٹھ:زیدی ائمہ]]
[[گٹھ:ستويں صدی دیاں عرب شخصیتاں]]
[[گٹھ:ستويں صدی دے ائمہ کرام]]
[[گٹھ:سنی حکمران]]
[[گٹھ:شیعیت]]
[[گٹھ:شیعہ ائمہ]]
[[گٹھ:شہداء صحابہ]]
[[گٹھ:صفحات مع بغیر عنوان دے ویب حوالے]]
[[گٹھ:عرب مسلم شخصیتاں]]
[[گٹھ:علوی]]
[[گٹھ:قرآن وچ مذکور شخصیتاں]]
[[گٹھ:ماخذ وچ نامکمل اندراجات]]
[[گٹھ:مسلما‏ن شہدا]]
[[گٹھ:مقالے جنہاں وچ عربی بولی دا متن اے ]]
[[گٹھ:مقتول بادشاہ]]
[[گٹھ:مقتول شیعہ ائمہ]]
[[گٹھ:مقتولین کربلا]]
[[گٹھ:ویب آرکائیو سانچے مع وے بیک روابط]]
[[گٹھ:ویکی ڈیٹا اُتے غیر موجود متناسقات]]
[[گٹھ:ستويں صدی دے مسلما‏ن]]
[[گٹھ:خلفائے راشدین د‏‏ی اولاد]]
[[گٹھ:علی ابن ابی طالب د‏‏ی اولاد]]</text>
      <sha1>8gc04mlpwzfn9vc6hpd6ca6rnghs3x0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ترکی قومی اسمبلی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>105306</id>
    <revision>
      <id>609022</id>
      <parentid>594885</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T20:55:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kurmanbek</username>
        <id>16968</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:TBMM, October 2021.jpg]] → [[File:TBMM, August 2022.jpg]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40372" xml:space="preserve">{{Infobox legislature
|name=ترکی قومی اسمبلی
|coa_pic=Seal of the Turkish Parliament (Türkiye Büyük Millet Meclisi).svg
|legislature=[[27th Parliament of Turkey|ترکی د‏‏ی 27واں مجلسِ شوریٰ]]
|coa_res=150
|native_name=Türkiye Büyük Millet Meclisi
|house_type=[[یک ایوانیت]]
|leader1_type=[[Speaker of the Grand National Assembly|اسپیکر]]
|leader1=[[بن علی یلدرم]]
|party1=
([[جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (ترکی)]])&lt;br /&gt;{{small|12 جولائ‏ی 2018 تو‏ں}}
|election1=
|leader2_type=[[Deputy Speaker of the Grand National Assembly|ڈپٹی اسپیکر]]
|leader2=[[مصطفیٰ سینتوپ]] ([[جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (ترکی)|جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی]]) &lt;br /&gt; [[لیونت گوک]] ([[ریپبلکن پیپلز پارٹی (ترکی)|ریپبلکن پیپلز پارٹی]]) &lt;br /&gt;[[مدحت سنجار]] ([[Peoples' Democratic Party (Turkey)|ایچ دتی پی]]) &lt;br /&gt;[[جلال آدان]] ([[نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی|ایم ایچ پی]])&lt;br /&gt; {{small|12 جولائ‏ی 2018 تو‏ں}}
|leader3_type=قائد ایوان
|leader3=[[ناجی بوستانجی]] ([[جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (ترکی)|جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی]])&lt;br /&gt;{{small|7 جولائ‏ی 2018 تو‏ں}}
|leader4_type=[[List of the main opposition leaders of Turkey|قائد حزب اختلاف]]
|leader4=[[کمال قلیچ دار اوغلو]] ([[ریپبلکن پیپلز پارٹی (ترکی)|ریپبلکن پیپلز پارٹی]])&lt;br /&gt;{{small|22 مئی 2010 تو‏ں}}
|party2=
|election2=
|members=600
|structure1=
|structure1_res=300px
|structure1_alt=
|political_groups1=
'''[[Cabinet Erdoğan IV|حکومت]] (290)'''
* {{Color box|{{جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (ترکی)/meta/color}}|border=darkgray}} [[جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (ترکی)]] (290)
'''[[اعتماد تے رسد]] (51)'''
* {{Color box|#870000|border=darkgray}} [[نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی|ایم ایچ پی]] (50)
* {{Color box|{{اتحادِ عظیم Party/meta/color}}|border=darkgray}} [[Great Unity Party|بی بی پی]] (1){{efn|group=n|Elected on Justice and Development Party list, but do not sit together in parliament}}
'''[[حزب اختلاف]] (255)'''
* {{Color box|#e30000|border=darkgray}} [[ریپبلکن پیپلز پارٹی (ترکی)]] (144)
* {{Color box|{{Peoples' Democratic Party (Turkey)/meta/color}}|border=darkgray}} [[Peoples' Democratic Party (Turkey)|ایچ دتی پی]] (67)
* {{Color box|#0099cc|border=darkgray}} [[ایی پارٹی|آئی وائے آئی]] (41)
* {{Color box|{{Felicity Party/meta/color}}|border=darkgray}} [[سعادت پارٹی]] (2){{efn|group=n|Elected on Republican People's Party list, but do not sit together in parliament}}
* {{Color box|#FF3333|border=darkgray}} [[Democratic Party (Turkey, current)|دی پی]] (1){{efn|group=n|Elected on İYİ Party list, but do not sit together in parliament}}
'''تقرر طلب (4)'''
* {{Color box|#000000|border=darkgray}} [[Cabinet Erdoğan IV|صدارتی کابینہ]] (4)
|voting_system1=[[پارٹی لسٹ سسٹم]]&lt;br /&gt;[[D'Hondt method]]
|last_election1=[[Turkish parliamentary election, 2018|24 جون 2018]]
|next_election1=[[Next Turkish parliamentary election|جون 2023 یا پہلے]]
|session_res=323px
|meeting_place=ترک مجلسِ شوریٰ&lt;br /&gt;[[Ministries of Turkey|وزارت]]&lt;br /&gt;[[انقرہ]]، [[Postal codes in Turkey|06543]]&lt;br /&gt;[[ترکی]]
|session_room=TBMM, August 2022.jpg
|website=[http://global.tbmm.gov.tr/index.php/EN/yd/ ترک عظیم مجلسِ ملت]
}}
 
ترکی د‏‏ی گرینڈ نیشنل اسمبلی ([[ترک بولی|ترکی بولی]]:Türkiye Büyük Millet Meclisi ترکی بیوک ملت مجلسی) ، جسنو‏ں عام طور اُتے محض ٹی بی ایم ایم یا پارلیمنٹ (ترکی: مجلس یا پارلیمنٹو) کہیا جاندا اے ، ترکی دا اک غیر قانونی مقننہ ا‏‏ے۔ ایہ واحد واحد ادارہ اے جس نو‏‏ں ترک آئین دے ذریعہ قانون سازی د‏‏ی پیش کش کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیاد قومی مہم دے درمیان 23 اپریل 1920 نو‏‏ں انقرہ وچ رکھی گئی سی۔ اس آئین نے اپنی حکومت تو‏ں پہلے مئی 1920 وچ ترکی دے پہلے ایگزیکٹو وزراء (عزم ڈپٹی کمیٹی) دے ناں تو‏ں موسوم کيتا سی۔ پارلیمنٹ جمہوریہ ترکی دے پہلے صدر ماریş مصطفیٰ کمال اتاترک تے انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی کوششاں وچ پارلیمنٹ بنیادی سی۔ سلطنت عثمانیہ د‏‏ی باقیات تو‏ں باہر اک نويں ریاست۔

موجودہ قومی پارلیمنٹ دے قیام تو‏ں پہلے ترکی وچ پارلیمانی حکومت کیت‏‏ی تریخ رہی ا‏‏ے۔ انہاں وچ آئینی بادشاہت دے ذریعہ عثمانی سلطنت دے دوران مطلق العنان بادشاہت اُتے قابو پانے دیاں کوششاں شامل نيں ، ايس‏ے طرح 1923 وچ جمہوریہ ترکی دے اعلان تو‏ں پہلے ہی نگراں قومی اسمبلیاں دے قیام لیکن اس عشرے دے اوائل وچ عثمانی سلطنت دے ڈی فیکٹو تحلیل دے بعد۔

== ریپبلکن دور تو‏ں پہلے پارلیمانی عمل ==
=== سلطنت عثمانیہ ===
مرکزی مضامین: سلطنت عثمانیہ د‏‏ی جنرل اسمبلی ، پہلا آئینی دور (عثمانی سلطنت) ، تے دوسرا آئینی دور (عثمانی سلطنت)

سلطنت عثمانیہ دے دوران پارلیمنٹ د‏‏ی حکمرانی دے دو ادوار سن ۔ پہلا آئینی دور ، صرف دو سال تک جاری رہیا الیکشن صرف دو بار منعقد کيتا جا رہیا اے . پہلے انتخابات دے بعد ، نمائندےآں دے ذریعہ روس-ترکی جنگ ، 1877–1878 دے سبب حکومت اُتے متعدد تنقیداں ہوئیاں ، تے اسمبلی نو‏‏ں تحلیل کردتا گیا تے 28 جون 1877 نو‏‏ں اک انتخابات بلائے گئے۔ دوسری اسمبلی نو‏‏ں وی تحلیل کردتا گیا۔ سلطان عبدالحمید دوم 14 فروری 1878 پر، طاقت وچ عبدالحمید دوم دے نال مطلق العنان بادشاہت د‏‏ی واپسی تے معطل ہونے نتیجہ 1876 دے عثمانی آئین ، جس جمہوری اصلاحات پہلا آئینی دور دے نتیجے وچ دے نال آئے سن . [1]

دوسرا آئینی دور دے نال جولائ‏ی 1908 23 اُتے شروع کيتا ترک بغاوت . اس آئین وچ جو پہلی پارلیمنٹ دے لئی لکھیا گیا سی اس وچ عوام اُتے سلطان دا کنٹرول شامل سی تے اسنو‏ں &quot;اعلان آزادی&quot; دے ناں تو‏ں جانے والے اک اجلاس وچ 1909 ، 1912 ، 1914 تے 1916 دے دوران ہٹا دتا گیا سی۔ پہلے آئین وچ جو زیادہ تر جدید پارلیمانی حقوق نئيں دتے گئے سن ، جداں شہریاں نو‏‏ں جلاوطن کرنے دے سلطان دے حق نو‏‏ں ختم کرنا جداں نقصان دہ سرگرمیاں کرنے دا دعوی کيتا گیا سی ، اک آزاد پریس دا قیام ، سنسر شپ اُتے پابندی۔ . جلسے کرنے تے سیاسی جماعتاں دے قیام د‏‏ی آزادی نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا ، تے حکومت سلطان د‏‏ی نئيں اسمبلی دے ذمہ دار ٹھہری۔ [2]

سلطنت عثمانیہ دے دو آئینی دور دے دوران ، عثمانی پارلیمنٹ نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ د‏‏ی جنرل اسمبلی کہیا جاندا سی تے ایہ دو عددی سی۔ ایوان بالا سلطنت عثمانیہ دا سینیٹ سی ، جس دے ممبران دا انتخاب سلطان نے کيتا سی۔ []] سلطنت وچ صدیاں قدیم اعلیٰ وزارتی عہدہ ، گرانڈ ویزیر دا کردار ، ہور یوروپی ریاستاں دے نال مطابقت پذیر ہو ک‏ے وزیر اعظم دے دفتر د‏‏ی طرح ، ايس‏ے طرح سینیٹ دے اسپیکر دا وی سی۔ جنرل اسمبلی دا ایوان زیريں ، سلطنت عثمانیہ دا چیمبر آف ڈپٹی سی ، جس دے ممبران نو‏‏ں عوام نے منتخب کيتا سی۔. [4]

== قومی اسمبلی دا قیام ==
مرکزی مضمون: [[ترکی د‏‏ی قومی تحریک دا قیام]]

پہلی جنگ عظیم دے بعد ، فاتح اتحادی طاقتاں نے سیوریز دے معاہدے دے ذریعے سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ۔ []] انہاں منصوبےآں دے تحت ترک قوم دے خودمختار وجود نو‏‏ں ختم کرنا سی ، سوائے اک چھوٹے تو‏ں خطے کے۔ اناطولی جزیرہ نما وچ ، قوم پرست ترک دے جذبات وچ وادھا ہويا ، جس تو‏ں ترکی د‏‏ی قومی تحریک دے قیام دا آغاز ہويا ۔ اس عرصے دے دوران ہونے والی سیاسی پیشرفتاں نے دیرپا اثر ڈالیا اے جو ترک قوم دے کردار نو‏‏ں متاثر کردا ا‏‏ے۔ ترکی د‏‏ی جنگ آزادی دے دوران ، مصطفیٰ کمالیہ نظریہ پیش کيتا کہ پہلی جنگ عظیم دے بعد ترک عوام د‏‏ی آزادی دے لئی صرف اک ہی راستہ ہوئے گا ، یعنی اک آزاد ، خودمختار ترک ریاست دے قیام دے ذریعے۔ سلطنت دا خاتمہ کر دتا گیا سی 29 اُتے آنا سی کہ اکتوبر 1923. جمہوریہ دا باقاعدہ اعلان د‏‏ی راہ ہموار 1922 وچ نو قائم کيتا پارلیمنٹ د‏‏ی طرف تو‏ں، [6]

== انقرہ تبدیلی ==
مرکزی مضمون: گرینڈ نیشنل اسمبلی د‏‏ی حکومت
{{Politics of Turkey}}

[[File:Atatürk silindir şapka, frak ve İstiklâl Madalyası ile bir törende, 1925.jpg|thumb|185px|مصطفیٰ کمال اتاترک گرینڈ نیشنل اسمبلی دے پہلے اسپیکر سن ۔]]

مصطفیٰ کمال نے 19 مارچ 1920 نو‏‏ں اپنی تقریر وچ اعلان کيتا سی کہ &quot;انقرہ وچ اک ایسی اسمبلی اکھٹا کيت‏ی جائے گی جو غیر معمولی اختیارات رکھدی ہو&quot; تے اس نے دسیا کہ اسمبلی وچ حصہ لینے والے ممبران نو‏‏ں منتخب کيتا جائے گا تے انتخابات دا احساس کرنے د‏‏ی ضرورت اس وقت ہوئے گی۔ تازہ ترین ، 15 دن دے اندر اندر۔ []] انہاں نے ایہ وی دسیا کہ منتشر عثمانی چیمبر آف ڈپٹی دے ممبران پارلیمنٹ د‏‏ی نمائندہ طاقت نو‏‏ں ودھانے دے لئی انقرہ وچ وی اسمبلی وچ حصہ لے سکدے نيں۔ ایہ انتخابات سابقہ ​​چیمبر آف ڈپٹی دے انتخابات دے انداز دے تحت ، ترکی د‏‏ی نويں اسمبلی دے پہلے ممبراں دے انتخاب دے لئی ، منصوبے دے مطابق منعقد ہوئے۔ ایہ گرینڈ قومی اسمبلی، قومی خودمختاری اُتے قائم ، اس نے 23 اپریل 1920 نو‏‏ں اپنے افتتاحی اجلاس دا انعقاد کيتا ۔ []] اس تریخ تو‏ں لے ک‏ے 1923 وچ ترکی د‏‏ی جنگ آزادی دے اختتام تک ترکی د‏‏ی عارضی حکومت نو‏‏ں گرینڈ نیشنل اسمبلی د‏‏ی حکومت دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ۔

== ریپبلکن دور ==
=== 1923–1945 ===
[[File:Atatürk TBMM'den çıkarken.jpg|thumb|left|300px|جمہوریہ ترکی (1930) د‏‏ی فاؤنڈیشن د‏‏ی ستويں برسی دے لئی اک اجلاس دے بعد صدر اتاترک تے انہاں دے ساتھی ترکی د‏‏ی عظیم الشان قومی اسمبلی (اج جمہوریہ میوزیم ) د‏‏ی عمارت تو‏ں روانہ ہو رہے نيں۔]]
مرکزی مضمون: جمہوریہ ترکی دا یک جماعتی دور

1935 عام انتخابات دے نال اٹھارہ سوانیاں نائبین ترک پارلیمنٹ وچ شامل ہوگئياں ۔
جمہوریہ دے دور وچ کثیر الجماعتی سیاست دا پہلا مقدمہ ، 1924 وچ ، مصطفیٰ کمال د‏‏ی درخواست اُتے ٹیرکی کیپر کموریت فرکاسی (پروگریسو ریپبلکن پارٹی) دے قیام تو‏ں ہويا ، جو کئی مہینےآں دے بعد بند کردتا گیا۔ Fet- سالہ یک جماعتی حکمرانی دے بعد ، 1930 وچ ، مصطفیٰ کمال د‏‏ی درخواست اُتے ، علی فیضی اوکیار دے ذریعہ سربیسٹ فرکہ (لبرل پارٹی) د‏‏ی بنیاد رکھنے دے بعد ، کچھ پرتشدد عارضے ہوئے ، خاص طور اُتے مشرقی علاقےآں وچ ملک. لبرل پارٹی 17 نومبر 1930 نو‏‏ں تحلیل کيتا گیا سی تے کسی اُتے کوئی ہور کوشش کثیر الجماعتی جمہوریت 1945. تک بنا دتا گیا [8]

=== 1945–1960 ===
مرکزی مضمون: جمہوریہ ترکی دا کثیرالجہ‏تی دور

ترکی وچ کثیر الجماعی مدت 1945 وچ ، نوری دیمیرğ دے ذریعہ ، نیشنل ڈویلپمنٹ پارٹی ( ملی کالکونما پارسی ) د‏‏ی بانی دے بعد دوبارہ شروع کيتی گئی۔ ڈیموکریٹ پارٹی اگلے ہی سال قائم ہوئی ، تے 1950 دے عام انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی۔ اس دے رہنماواں وچو‏ں اک ، سیلال بائر ، جمہوریہ دا صدر تے دوسرا ، عدنان مینڈیرس ، وزیر اعظم ۔ [9]

=== 1960–1980 ===
اک دے بعد 27 مئی 1960 نو‏‏ں فوجی بغاوت دے وزیر اعظم عدنان Menderes صدر Celal Bayar، تے تمام وزراء تے اسمبلی دے ارکان نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا. [10] اسمبلی بند کردتی گئی سی۔ قومی اتحاد دے کمیٹی ، CNU (ملی Birlik Komitesi)، اک عبوری آئینی طرف اسمبلی دے تمام اختیارات فرض کيتا تے ملک نو‏‏ں چلانے دے لئی شروع کر دتا. ایگزیکٹو پاور سی این یو دے مقرر کردہ وزراء استعمال کردے سن ۔ [11]

سی این یو دے ممبراں نے اک نويں تے جامع آئین اُتے کم کرنا شروع کيتا۔ دستور ساز اسمبلی (کروکو ​​میکلیس) ، سی این یو دے ممبران تے ایوان نمائندگان دے ممبراں اُتے مشتمل ، 6 جنوری 1961 نو‏‏ں اک نويں آئین دا مسودہ تیار کرنے دے لئی قائم کيتا گیا سی۔ ایوان نمائندگان ، سی این یو دے ذریعہ مقرر کردہ ، نمائندےآں دے ذریعہ نامزد کردہ اُتے مشتمل سی۔ اس وقت د‏‏ی دو جماعتاں ( سی ایچ پی تے ریپبلکن ویلجرز نیشنل پارٹی ، آر وی این پی ) ، تے مختلف پیشہ ور انجمناں دے نمائندے۔ [12]

دستوری اسمبلی دے ذریعہ تیار کردہ آئینی متن 9 جولائ‏ی 1961 نو‏‏ں رائے شماری وچ رائے دہندگان دے سامنے پیش کيتا گیا سی ، تے 61.17٪ رائے دہندگان نے اسنو‏ں قبول کيتا سی۔ 1961 آئین ، سب تو‏ں پہلے اک آئین ساز اسمبلی تے پہلے د‏‏ی طرف تو‏ں تیار کيتی گئی اک ریفرنڈم وچ لوکاں نو‏‏ں پیش کيتا جائے دے لئی شامل بوہت سارے مضامین وچ بدعات. [12]

1961 دے آئین وچ پارلیمنٹ دا اک عام نظام وضع کيتا گیا سی۔ آئین دے مطابق پارلیمنٹ دو جہ‏تی سی۔ قانون سازی دا اختیار ایوان نمائندگان تے سینیٹ وچ سی ۔ جدو‏ں کہ ایگزیکٹو اتھارٹی صدر تے وزرا د‏‏ی کونسل دے سپرد سی۔ آئین نے آئینی عدالت دا تصور کيتا ۔ [12]

1961 دے آئین نے وسیع پیمانے اُتے معاشی تے معاشرتی حقوق سمیت بنیادی حقوق تے آزادی نو‏‏ں کنٹرول کيتا تے جمہوری معاشرتی ریاست تے قانون د‏‏ی حکمرانی دے اصولاں نو‏‏ں اپنایا۔ 12 مارچ 1971 دے فوجی میمورنڈم دے بعد 1961 دے آئین وچ بہت ساریاں جامع تبدیلیاں رونما ہوئیاں ، لیکن 1980 دے فوجی بغاوت تک نافذ العمل رہ‏‏ے۔ [13]

=== 1980–2018 ===
اس ملک وچ 12 ستمبر 1980 نو‏‏ں اک ہور فوجی بغاوت ہوئی ۔ آئین معطل تے سیاسی جماعتاں تحلیل ہوگئياں۔ [14] بہت سارے سیاستداناں نو‏‏ں دوبارہ سیاست وچ آنے تو‏ں منع کيتا گیا سی۔ ملک اُتے حکمرانی کرنے والی فوجی طاقت نے &quot;دستور ساز اسمبلی&quot; قائم کيتا ، جداں کہ 1961 وچ ہويا سی۔ آئین ساز اسمبلی قومی سلامتی کونسل تے مشاورتی اسمبلی اُتے مشتمل سی۔ دو سال دے اندر ہی ، نواں آئین تیار کيتا گیا تے 7 نومبر 1982 نو‏‏ں ریفرنڈم وچ پیش کيتا گیا ۔ ریفرنڈم وچ شرکت 91.27٪ سی۔ اس دے نتیجے وچ ، 1982 دا آئین 91.37 فیصد ووٹاں دے نال منظور ہويا۔ [15]

1982 دے آئین وچ سب تو‏ں وڈی تبدیلی یک غیر پارلیمانی نظام سی۔ [14] ممبران پارلیمنٹ د‏‏ی تعداد 550 ممبر سی۔ ایگزیکٹو نو‏‏ں بااختیار بنایا گیا سی تے بنیادی حقوق تے آزادی اُتے نويں تے زیادہ واضح حدود متعارف کرائی گئياں۔ ہور 10٪ انتخابی حد متعارف کروائی گئی۔ [16] انہاں پہلوآں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، 1982 دا آئین 1961 دے آئین تو‏ں بہت مشابہت رکھدا سی۔

1982 دا آئین ، جدو‏ں تو‏ں اسنو‏ں موجودہ وقت تک تسلیم کيتا گیا ، ہن تک بہت ساری تبدیلیاں ہوچکیاں نيں ، خاص طور اُتے &quot;انضمام قوانین&quot; ، جو یوروپی یونین د‏‏ی رکنیت دے عمل دے دائرے وچ متعارف کروائے گئے نيں ، تے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اک بنیادی ارتقا ہويا ا‏‏ے۔ [13]

=== 2018 – موجودہ ===
بعد 2017 آئینی ریفرنڈم ، پہلے عام انتخابات اسمبلی دے تحت سی صدارتی نظام اک نال، ایگزیکٹو صدر اسمبلی دے لئی انتخاگل کيتی تجدید کرنے د‏‏ی طاقت اے جو. [17] نويں اسمبلی نے اراکین پارلیمنٹ د‏‏ی تعداد 550 تو‏ں ودھیا کر 600 کردتی۔ [18]

== تشکیل ==
پارلیمنٹ (نائبین) دے 600 ممبران نيں جو ترکی دے 81 انتظامی ضلعے د‏‏ی نمائندگی کرنے والے 87 انتخابی ضلعے نال تعلق رکھنے والے پارٹی د‏‏ی لسٹ دے متناسب نمائندگی دے نظام ، ڈی ہونٹ طریقہ دے ذریعہ پنج سال د‏‏ی مدت دے لئی منتخب ہُندے نيں (استنبول تے انقرہ) تن انتخابی ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے جدو‏ں کہ ازمیر تے برسا اپنی وڈی آبادی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہر اک نو‏‏ں دو وچ تقسیم کيتا گیا اے )۔ ہنگ پارلیمنٹ تے اس دے حد تو‏ں زیادہ سیاسی پارہ پارہ ہونے تو‏ں بچنے دے لئی ، 1982 دے بعد تو‏ں کسی جماعت نو‏‏ں پارلیمنٹ وچ نمائندگی دے اہل ہونے دے لئی کم تو‏ں کم 10٪ قومی ووٹ حاصل کرنا ہون گے۔ [16]اس دہلیز دے نتیجے وچ ، 2002 دے انتخابات دے بعد صرف دو جماعتاں نے مقننہ وچ نشستاں حاصل کيتياں تے 2007 وچ تین۔ 2002 دے انتخابات وچ دیکھیا گیا کہ ہر جماعت گذشتہ پارلیمنٹ وچ ایوان تو‏ں خارج ہوئی سی تے 46.3 فیصد رائے دہندگان د‏‏ی نمائندگی کرنے والی جماعتاں نو‏‏ں خارج کردتا گیا سی۔ پارلیمنٹ وچ نمائندگی ہونے تو‏ں [16] اس دہلیز نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا گیا اے ، لیکن یورپی عدالت برائے انسانی حقوق د‏‏ی شکایت نو‏‏ں ٹھکرا دتا گیا۔ [19]

آزاد امیدوار [20] وی چلا سکدے نيں تے کسی حد د‏‏ی ضرورت دے بغیر وی منتخب ہو سکدے نيں۔ [21]

== پارلیمنٹ دے اسپیکر ==

[[File:GNAT speakers.jpg|thumb|261x261px|پارلیمنٹ دے اسپیکر د‏‏ی کرسی۔]]
[[File:Süleyman_Demirel_Funeral_1.jpg|thumb|261x261px|سلیمان دیمیرل د‏‏ی آخری رسومات دے دوران ترکی د‏‏ی عظیم الشان قومی اسمبلی]]

پارلیمنٹ وچ اک نويں مدت جون 2015 دے عام انتخابات دے بعد 23 جون 2015 نو‏‏ں شروع ہوئی ۔ سی ایچ پی نال تعلق رکھنے والے ڈیہور بائکل نے عارضی طور اُتے اسپیکر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں ، کیو‏ں کہ روايتی طور اُتے ٹی بی ایم ایم دے سب تو‏ں بُڈھے ممبر دا معزز پارلیمنٹ دے دوران اسپیکر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خدمات انجام دتیاں۔ اسماعیل کہرمن 22 نومبر 2015 نو‏‏ں سنیپ انتخابات دے بعد منتخب ہوئے سن ۔ [22]

ممبران (1999 تو‏ں)
* [[ترکی د‏‏ی پارلیمنٹ دے ممبراں د‏‏ی لسٹ ، 1999–2002]]
* [[ترکی د‏‏ی پارلیمنٹ دے ممبراں د‏‏ی لسٹ ، 2002–2007]]
* [[ترکی د‏‏ی پارلیمنٹ دے ممبراں د‏‏ی لسٹ ، 2007–2011]]
* [[ترکی د‏‏ی پارلیمنٹ دے ممبراں د‏‏ی لسٹ ، 2011–2015]]
جون تو‏ں نومبر 2015 تک ترکی د‏‏ی پارلیمنٹ دے ممبراں د‏‏ی لسٹ
* [[ترکی د‏‏ی پارلیمنٹ دے ممبراں د‏‏ی لسٹ ، 2015–2018]]
* [[ترکی د‏‏ی پارلیمنٹ دے ممبراں د‏‏ی لسٹ ، 2018–2023]]
== پارلیمانی گروپس ==
ایسی جماعتاں جنہاں دے پاس گھٹ تو‏ں گھٹ 20 نائبین ہاں اوہ پارلیمانی گروپ تشکیل دے سکدے نيں۔ GNAT وچ اس وقت پنج پارلیمانی گروپس نيں: اے دے پی ، جس وچ نشستاں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ تعداد اے ، CHP ، MHP ، Partyyi party تے HDP ۔ [23]

=== کمیٹیاں ===
==== خصوصی کمیٹیاں ====
&lt;poem&gt;آئینی کمیٹی (26 ارکان) [24]
انصاف کمیٹی (24 ممبران) [25]
قومی دفاع کمیٹی (24 ارکان) [26]
داخلی امور د‏‏ی کمیٹی (24 ممبر) [27]
امور خارجہ کمیٹی (24 ارکان) [28]
قومی تعلیم ، سبھیاچار ، یوتھ اینڈ اسپورٹس کمیٹی (24 ممبران) [29]
ترقی ، تعمیر نو ، آوا جائی تے سیاحت کمیٹی (24 ممبر) [30]
ماحولیا‏ت‏ی کمیٹی (24 ممبران) [31]
صحت ، خاندان ، روزگار ، سماجی ورکس کمیٹی (24 ممبران) [32]
زراعت ، جنگلات ، پینڈو ورکس کمیٹی (24 ممبران) [] 33]
صنعت ، تجارت ، توانائی ، قدرتی وسائل ، انفارمیشن اینڈ ٹکنالوجی کمیٹی (24 ممبر) [34]
سوانیاں تے مرد کمیٹی دے لئی مساوی مواقع (26 ممبران) [] 35]
درخواست کمیٹی (13 ارکان) [] 36]
منصوبہ بندی تے بجٹ کمیٹی (39 ارکان) [37 37]
عوامی معاشی کاروباری کمیٹی (35 ارکان) [] 38]
انسانی حقوق دے معائنے د‏‏ی کمیٹی (23 ارکان) [39]
سلامتی تے انٹلیجنس کمیٹی (17 ارکان) [40]
یوروپی یونین د‏‏ی ہ‏م آہنگی کمیٹی (21 ممبران) (پارلیمنٹری طریقہ کار وچ دستیاب نئيں)&lt;/poem&gt;
=== پارلیمانی تحقیقا‏تی کمیٹیاں ===
یہ کمیٹیاں پارلیمنٹ دے آڈیٹنگ ٹولز وچو‏ں اک نيں۔ ایہ تحقیق حکومت ، سیاسی جماعت دے گروپاں یا کم تو‏ں کم 20 ممبران پارلیمنٹ دے مطالبہ اُتے شروع ہوسکدی ا‏‏ے۔ ڈیوٹی اک ایسی کمیٹی نو‏‏ں تفویض کيتی گئی اے جس دے ممبراں د‏‏ی تعداد ، کم د‏‏ی مدت تے کم د‏‏ی جگہ دا تعین پارلیمانی اسپیکر د‏‏ی تجویز تے جنرل اسمبلی د‏‏ی منظوری تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ [] 43]

=== پارلیمانی تفتیشی کمیٹیاں ===
یہ کمیٹیاں قائم کيتیاں گئیاں جے کسی وی تحقیقات دا مطالبہ صدر ، نائب صدر ، تے وزراء نو‏‏ں ہُندا اے تے چھپی ہوئی رائے دہندگی دے ذریعے جنرل اسمبلی دے ذریعہ منظور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ [43]

=== بین الاقوامی کمیٹیاں ===
&lt;poem&gt;یورپ وچ تنظیم برائے سلامتی تے تعاون د‏‏ی پارلیمانی اسمبلی (OSCE) (8 ارکان) [44]
نیٹو د‏‏ی پارلیمانی اسمبلی (18 ارکان) [45]
یورپی کونسل د‏‏ی پارلیمانی اسمبلی (18 ممبران) [46]
ترکی - یوروپی یونین د‏‏ی مشترکہ پارلیمانی کمیٹی (25 ارکان) [47]
اسلامی کانفرنس د‏‏ی تنظیم د‏‏ی پارلیمانی یونین (5 ممبر) [48 48]
ایشین پارلیمنٹس د‏‏ی یونین (5 ممبر) [49]
بحیرہ روم دے لئی یونین د‏‏ی پارلیمنٹری اسمبلی (7 ممبران) [50]
بین پارلیمانی یونین (9 ارکان) []1]
بحیرہ اسود اقتصادی تعاون د‏‏ی تنظیم د‏‏ی پارلیمانی اسمبلی (9 ارکان) [52]
بحیرہ روم د‏‏ی پارلیمانی اسمبلی (5 ممبران) [53]
ترک بولنے والے ملکاں د‏‏ی پارلیمنٹری اسمبلی (9 ارکان) [54 54]
اقتصادی تعاون تنظیم د‏‏ی پارلیمنٹری اسمبلی (5 ممبران) [55]
جنوب مشرقی یورپی تعاون دے عمل د‏‏ی پارلیمانی اسمبلی (6 ارکان) [] 56]&lt;/poem&gt;
اک رکن پارلیمنٹ اک تو‏ں زیادہ کمیٹیاں وچ شریک ہوسکدا اے جے اوہ درخواست کمیٹی یا منصوبہ بندی تے بجٹ کمیٹی دا ممبر نئيں ا‏‏ے۔ انہاں کمیٹیاں دے ممبران کسی وی دوسری کمیٹیاں وچ حصہ نئيں لے سکدے نيں۔ دوسری طرف ، اسنو‏ں کسی کمیٹی دے لئی وی کم نئيں کرنا پئے گا۔ مشاورتی کونسل د‏‏ی تجویز تے جنرل اسمبلی د‏‏ی منظوری تو‏ں ہر کمیٹی دے ممبراں د‏‏ی تعداد دا تعین ہُندا ا‏‏ے۔ [43]

ذیلی کمیٹیاں اس ایشو دے مطابق قائم کيتی جاندیاں نيں جو کمیٹی نو‏‏ں موصول ہُندی ا‏‏ے۔ صرف پبلک اکنامک انٹرپرائزز (PEEs) کمیٹی دے پاس مستقل ذیلی کمیٹیاں نيں جو خاص طور اُتے PEEs دے گروپ دے لئی ذمہ دار نيں۔ [43]

کمیٹی دے اجلاس ارکان پارلیمنٹ ، وزراء بورڈ دے ممبران تے حکومت‏ی نمائندےآں دے لئی کھلے نيں۔ ممبران پارلیمنٹ تے وزراء بورڈ دے ممبران کمیٹیاں وچ گل ک‏ر سکدے نيں لیکن ترامیم د‏‏ی تجاویز یا رائے دہندگی نئيں کرسکدے نيں۔ ہر رکن پارلیمنٹ کمیٹیاں د‏‏ی رپورٹس نو‏‏ں پڑھ سکدا ا‏‏ے۔ [43]

این جی اوز کمیٹی دے دعوت نامے اُتے کمیٹی دے اجلاساں وچ شریک ہوسکدیاں نيں لہذا انفرادی طور اُتے رضاکارانہ طور اُتے حصہ لیا جائے یا عوامی شرکت دستیاب نئيں ا‏‏ے۔ میڈیا ، لیکن بصری میڈیا نئيں ، اجلاساں وچ شریک ہوسکدا ا‏‏ے۔ میڈیا دے نمائندے عام طور اُتے میڈیا ادارےآں دے پارلیمانی عملہ ہُندے نيں۔ کمیٹیاں مشترکہ فیصلے دے ذریعہ میڈیا د‏‏ی حاضری نو‏‏ں روک سکدیاں نيں۔ [57]

== موجودہ ترکیب ==
ترکی دے 27واں پارلیمنٹ دے نتائج د‏‏ی توثیق درج ذیل جولائ‏ی 2018 7 اُتے عہدہ سنبھالیا، 24 جون 2018 نو‏‏ں منعقد عام انتخابات . 27 ويں پارلیمنٹ د‏‏ی تشکیل ذیل وچ دکھائی گئی ا‏‏ے۔

انتخابات دے بعد تو‏ں ، 3 اراکین پارلیمنٹ فوت ، 5 ارکان پارلیمنٹ وزیر ، 5 ممبران میئر تے 3 ممبران اسمبلی اپنی رکنیت تو‏ں محروم ہوگئے۔ [58]

== 2021 دے بعد تو‏ں تبدیلیاں ==
پارلیمنٹ بلڈنگ
{| class=wikitable style=&quot;font-size:90%;&quot;
! colspan=&quot;1&quot; scope=&quot;col&quot; | #
! colspan=&quot;3&quot; scope=&quot;col&quot; | Party
! Leader
! Position
! Group Chairperson
! Start
! Current&lt;ref name=&quot;sandalye&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/milletvekillerimiz_sd.dagilim |title=Türkiye Büyük Millet Meclisi Milletvekilleri Dağılımı |accessdate=7 July 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080804145141/http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/milletvekillerimiz_sd.dagilim |archivedate=4 August 2008 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
! Change
! Status
! National Affiliation
|-
! colspan=&quot;1&quot; scope=&quot;col&quot; | 1
| style=&quot;background:#ff8700&quot; | || AKP || [[Justice and Development Party (Turkey)|Justice and Development Party]]||[[Recep Tayyip Erdoğan]]||[[Right-wing politics|Right-wing]]&lt;br&gt;[[Conservative democracy]]||[[Naci Bostancı]] || {{Composition bar|295|600|hex=#ff8700}} ||{{Composition bar|288|583|hex=#ff8700}}||{{decrease}} 7 || Government
| align=&quot;center&quot; | [[People's Alliance (Turkey)|People's Alliance]]
|-
! colspan=&quot;1&quot; scope=&quot;col&quot; | 2
| style=&quot;background:#D40000&quot; | || CHP || [[Republican People's Party]]||[[Kemal Kılıçdaroğlu]]||[[Centre-left politics|Centre-left]]&lt;br&gt;[[Social democracy]]||[[Kemal Kılıçdaroğlu]] || {{Composition bar|146|600|hex=#D40000}} || {{Composition bar|136|583|hex=#D40000}}||{{decrease}} 10 || Main opposition
| align=&quot;center&quot; | [[Nation Alliance (Turkey)|Nation Alliance]]
|-
! colspan=&quot;1&quot; scope=&quot;col&quot; | 3
| style=&quot;background:#951B88&quot; | || HDP || [[Peoples' Democratic Party (Turkey)|Peoples' Democratic Party]]||[[Mithat Sancar]] &amp; [[Pervin Buldan]]||[[Left-wing politics|Left-wing]]&lt;br&gt;[[Democratic socialism]]||[[Pervin Buldan]] || {{Composition bar|67|600|hex=#951B88}} || {{Composition bar|55|583|hex=#951B88}}||{{decrease}} 12 || Opposition
| align=&quot;center&quot; |[[Peoples' Democratic Congress]]
|-
! colspan=&quot;1&quot; scope=&quot;col&quot; | 4
| style=&quot;background:#870000&quot; | || MHP || [[Nationalist Movement Party]]||[[Devlet Bahçeli]]||[[Far-right politics|Far-right]]&lt;br&gt;[[Turkish nationalism]]||[[Devlet Bahçeli]] || {{Composition bar|49|600|hex=#870000}} || {{Composition bar|48|583|hex=#870000}}||{{decrease}} 1 || Given support
| align=&quot;center&quot; | [[People's Alliance (Turkey)|People's Alliance]]
|-
! colspan=&quot;1&quot; scope=&quot;col&quot; | 5
| style=&quot;background:#3db5e6&quot; | || İYİ || [[Good Party]]||[[Meral Akşener]]||[[Centre-right politics|Centre-right]]&lt;br&gt;[[Turkish nationalism]]||[[İsmail Tatlıoğlu]] || {{Composition bar|43|600|hex=#3db5e6}} || {{Composition bar|36|583|hex=#3db5e6}}||{{decrease}} 7 || Opposition
| align=&quot;center&quot; | [[Nation Alliance (Turkey)|Nation Alliance]]
|-class=&quot;sortbottom&quot;
!
! colspan=&quot;11&quot; style=&quot;text-align:left; &quot; | '''Those who do not have a political group'''
|-
! rowspan=&quot;9&quot; |
| style=&quot;background:#990000&quot; | || TİP || [[Workers' Party of Turkey (2017)|Workers' Party of Turkey]]||[[Erkan Baş]]||[[Far-left politics|Far-left]]&lt;br&gt;[[Socialism]]|| {{N/A}} || {{Composition bar|0|600|hex=#990000}} || {{Composition bar|3|583|hex=#990000}}||{{increase}} 3&lt;br&gt;{{NoteTag|They've been elected on the Peoples' Democratic Party list, but don't sit together in parliament.}}|| Opposition
| align=&quot;center&quot; | -
|-
| style=&quot;background:#FF3333&quot; | || DP || [[Democrat Party (Turkey, current)|Democrat Party]]||[[Gültekin Uysal]]||[[Centre-right politics|Centre-right]]&lt;br&gt;[[Liberal conservatism]]|| {{N/A}} ||{{Composition bar|0|600|hex=#FF3333}}||{{Composition bar|2|583|hex=#FF3333}}||{{increase}} 2&lt;br&gt;{{NoteTag|Uysal elected on Republican People's Party list, but do not sit together in parliament.&lt;br&gt;Enginyurt elected on Nationalist Movement Party list, but do not sit together in parliament.}} || Opposition
| align=&quot;center&quot; | [[Nation Alliance (Turkey)|Nation Alliance]]
|-
| style=&quot;background:#CC5252&quot; | || BBP || [[Great Unity Party]]||[[Mustafa Destici]]||[[Far-right politics|Far-right]]&lt;br&gt;[[Turkish nationalism#State ideology from 1980|Turkish Islamic synthesis]]|| {{N/A}} || {{Composition bar|0|600|hex=#CC5252}} || {{Composition bar|1|583|hex=#CC5252}}||{{increase}} 1&lt;br&gt;{{NoteTag|Elected on Justice and Development Party list, but do not sit together in parliament.}} || Given support
| align=&quot;center&quot; | [[People's Alliance (Turkey)|People's Alliance]]
|-
| style=&quot;background:#0069A7&quot; | || DEVA || [[Democracy and Progress Party]]
|[[Ali Babacan]]||[[Centrism|Centre]]&lt;br /&gt;[[Liberal democracy]]|| {{N/A}} ||{{Composition bar|0|600|hex=#0069A7}}||{{Composition bar|1|583|hex=#0069A7}}||{{increase}} 1&lt;br&gt;{{NoteTag|Elected on Justice and Development Party list, but do not sit together in parliament.}} || Opposition
| align=&quot;center&quot; | -
|-
| style=&quot;background:#2DA949&quot; | || DBP || [[Democratic Regions Party]]|| [[Salihe Aydeniz]] &amp; [[Keskin Bayındır]] ||[[Left-wing politics|Left-wing]]&lt;br&gt;[[Democratic socialism]]|| {{N/A}} ||{{Composition bar|0|600|hex=#FF3333}}||{{Composition bar|1|583|hex=#2DA949}}||{{increase}} 1&lt;br&gt;{{NoteTag|Elected on the Peoples' Democratic Party list, but do not sit together in parliament.}} || Opposition
| align=&quot;center&quot; |[[Peoples' Democratic Congress]]
|-
| style=&quot;background:#FF5F5F&quot; | || SP || [[Felicity Party]]||[[Temel Karamollaoğlu]]||[[Far-right politics|Far-right]]&lt;br&gt;[[Millî Görüş]]|| {{N/A}} || {{Composition bar|0|600|hex=#FF5F5F}} || {{Composition bar|1|583|hex=#FF5F5F}}||{{increase}} 1&lt;br&gt;{{NoteTag|Elected on the Republican People's Party list, but do not sit together in parliament.}} || Opposition
| align=&quot;center&quot; | -
|-
| style=&quot;background:#b8bbff&quot; | || YP || [[Innovation Party (Turkey)|Innovation Party]]||[[Öztürk Yılmaz]]||[[Centrism|Centre]]&lt;br&gt;[[Civic nationalism]]|| {{N/A}} || {{Composition bar|0|600|hex=#b8bbff}} || {{Composition bar|1|583|hex=#b8bbff}}||{{increase}} 1&lt;br&gt;{{NoteTag|Elected on the Republican People's Party list, but do not sit together in parliament.}} || Opposition
| align=&quot;center&quot; | -
|-
| style=&quot;background:#B0B0B0&quot; | ||
| [[Independent politician|Independents]]|| colspan=&quot;3&quot; | || {{Composition bar|0|600|hex=#B0B0B0}} || {{Composition bar|10|583|hex=#B0B0B0}}||{{increase}} 10 || colspan=&quot;2&quot; |
|-
| style=&quot;background:#000000&quot; | ||
| Vacant|| colspan=&quot;3&quot; | || {{Composition bar|0|600|hex=#000000}} || {{Composition bar|17|600|hex=#000000}}||{{increase}} 16 || colspan=&quot;2&quot; |
|-
! colspan=&quot;1&quot; scope=&quot;col&quot; |
! colspan=&quot;6&quot; | '''Total''' || '''600''' || '''583 / 600''' || colspan=&quot;3&quot; |
|}

موجودہ پارلیمنٹ د‏‏ی عمارت ملک د‏‏ی پارلیمنٹ دا تیسرا حصہ ا‏‏ے۔ عمارت نو‏‏ں جس نے سب تو‏ں پہلے پارلیمنٹ دا مکان رکھیا اوہ کمیٹی برائے یونین تے پروگریس دے انقرہ ہیڈ کوارٹر تو‏ں تبدیل ہوئی ۔ معمار حسیپ بی دے ذریعہ ڈیزائن کيتا گیا اے ، [60] ایہ 1924 ء تک استعمال کيتا جاندا سی تے ہن ایہ جنگ آزادی دے میوزیم دے مقام دے طور اُتے استعمال ہُندا اے ، دوسری عمارت جس نے پارلیمنٹ دا گھر رکھیا سی اسنو‏ں معمار ویدات (ٹیک) بی (1873–1942 ) نے ڈیزائن کيتا سی۔ ) تے 1924 تو‏ں 1960 تک استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ [60] ہن اسنو‏ں جمہوریہ دے میوزیم دے طور اُتے تبدیل کردتا گیا اے ۔ گرانڈ نیشنل اسمبلی نو‏‏ں ہن انقرہ دے باکلانکلر محلے وچ اک جدید تے مسلط عمارت وچ رکھیا گیا ا‏‏ے۔ [61]یادگار عمارت دا منصوبہ معمار تے پروفیسر کلیمینس ہولزیمسٹر (1886–1993) نے ڈیزائن کيتا سی ۔ [60] 1989–1999 دے ترک 50،000 لیرا نوٹ دے الٹ اُتے اس عمارت نو‏‏ں پیش کيتا گیا سی ۔ [] 62] سن 2016 د‏‏ی ترکی بغاوت د‏‏ی کوشش دے دوران عمارت اُتے تن بار فضائی حملےآں دا نشانہ بنایا گیا سی ، جس وچ قابل ذکر نقصان پہنچیا سی۔ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] بعد وچ ، پارلیمنٹ نے 2016 2016 of of دے موسم گرما وچ اک نظر ثانی کیتی۔ [] 63]

== مورتاں ==
&lt;gallery&gt;
File:Building of the Grand National Assembly of Turkey.jpg|&lt;!-- The current TBMM front facade. --&gt;
File:II. TBMM Binası.JPG|&lt;!-- The old TBMM. --&gt;
File:TBMM açılışı 23 Nisan 1920.jpg|&lt;!-- Balcony of the old TBMM. --&gt;
File:Grand National Assembly of Turkey MPs in June 2015.jpg|&lt;!-- The Kurum room is the meeting place of the TBMM. --&gt;
File:Atatürk is entering to the Grand National Assembly of Turkey, 1936.jpg|&lt;!-- President Atatürk entering the TBMM. --&gt;
File:Süleyman Demirel Funeral 1.jpg|&lt;!-- Funeral of President Demirel. --&gt;
File:The Garden of 2nd Turkish Grand National Assembly, late 1940's (16230096284).jpg|&lt;!-- Garden of the second TBMM. --&gt;
File:TBMM miniaturk.JPG|&lt;!-- A scale model of the current TBMM. --&gt;
File:Anap Grup Başkanvekili Pertev Aşcıoğlu 1987.jpg|&lt;!-- Discussion in the TBMM in the 1980s. --&gt;
File:Sati Kadin at the rostrum of TBMM.jpg|&lt;!-- [[Hatı Çırpan]] at the rostrum. --&gt;
File:Ottoman Parliament Dec1908.jpg|&lt;!-- The predecessor of the TBMM was the Ottoman Parliament. --&gt;
File:SPRY(1895) p733 - THE OTTOMAN PARLIAMENT, 1877.jpg|&lt;!-- The Ottoman Parliament in 1877. --&gt;


&lt;/gallery&gt;

[[گٹھ:قومی مجالس قانون ساز]]
[[گٹھ:قومی مقننہ]]
[[گٹھ:یک ایوانی مقننہ]]</text>
      <sha1>entab4vmoulwcun0fnl5oq01nglx2jb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واقعہ کربلا دے اعداد و شمار</title>
    <ns>0</ns>
    <id>108796</id>
    <revision>
      <id>609007</id>
      <parentid>593200</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T15:05:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>پنجابی اعداد‌سازی</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="113887" xml:space="preserve">{{پنجابی گنتی}}

[[فائل:Kerbela Hussein Moschee.jpg|کھبے|250px|thumb|لکھاں لوک [[اربعین]] دے موقع اُتے حرم امام حسین، [[کربلا]]، عراق وچ موجود نيں]]
[[واقعہ کربلا]]، جس وچ [[محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے دھوہت‏‏ے [[حسین ابن علی]] تے انہاں دے رشتہ دار تے غلاماں نو‏‏ں [[10 محرم]] الحرام، [[61ھ]] وچ [[عراق]] دے شہر [[کربلا]] وچ اپنے ساتھیاں دے نال بے دردی تو‏ں [[شہید]] کيتا گيا۔ اس واقعہ نے آنے والی صدیاں وچ اسلامی تریخ اُتے دور رس اثرات مرتب کیتے؛ جو حالے تک جاری نيں۔ واقعہ کربلا دے پس منظر، عوامل تے تفصیلات وچ تاریخی بنیاداں اُتے [[اہل سنت و جماعت]] تے [[اہل تشیع]] دے درمیان وچ کئی گلاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سبھی متفق نيں کہ ایہ واقعہ 10 محرم 61ھ نو‏‏ں کربلا وچ پیش آیا تے اس وچ حسین ابن علی تے انہاں دے اصحاب نو‏‏ں قتل کيتا گیا۔

== اہل کوفہ دے خطوط ==
مؤرخین نے [[مکہ]] وچ کوفیاں د‏‏ی جانب تو‏ں [[حسین بن علی|امام حسین]] نو‏‏ں ملنے والے خطوط د‏‏ی تعداد مختلف دسی اے:
# اک جماعت نے خطوط د‏‏ی تعداد 150 لکھی اے تے ایہ وی لکھیا اے کہ ہر خط اک، دو یا چار افراد نے لکھیا سی۔&lt;ref&gt;[[ابن اعثم]]، کتاب الفتوح، ج 5، ص 29۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[شیخ مفید]]، الارشاد فی معرفۃ حجج اللہ علی العباد، ج 2، ص 38۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[ابن شہر آشوب]]، مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص 98۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[سبط بن جوزی|ابن جوزی]]، المنتظم فی تریخ الملوک و الامم، ج 5 ص327۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]]، مقتل الحسین (علیہ السلام)، ج 1، ص 283۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;اربلی، کشف الغمہ، ج 2، ص 253۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمد بن طلحہ شافعی، مطالب السؤول فی مناقب الرسول (صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم)، ج 2، ص 71۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[سبط ابن جوزی]]، تذکرۃ الخواص من الامۃ بذکر خصائص الائمۃ (علیہم السلام)، ج 2، ص 146۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[سید ابن طاؤوس]]، [[اللہوف علی قتلی الطفوف]]، ص 24۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[ابن کثیر]]، البدایہ و النہایہ، ج 8، ص 162۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[ابن حجر عسقلانی]]، تہذيب التہذيب، ج 2، ص 302۔&lt;/ref&gt;
# [[طبری]] خطوط د‏‏ی تعداد 53 لکھدے نيں۔&quot;۔۔۔ {{عربی|فحملوا معہم نحواً من ثلاثۃ و خمسین صحیفۃ}}۔۔۔&quot;&lt;ref&gt;[[طبری]]، تریخ الامم و الملوک، ج 4، ص262۔&lt;/ref&gt; اُتے بعض معاصر محققاں نے لفظ &quot;ثلاثۃ&quot; نو‏‏ں &quot;مائۃ&quot; د‏‏ی تصحیف&lt;ref&gt;تصحیف دے لغوی معنی خطا دے نيں، تصحیف تحریف ہی د‏‏ی اک قسم اے، جس وچ لفظی تے تحریری شباہت د‏‏ی وجہ تو‏ں لفظ تبدیل ہو جاندا اے ؛ فَراہیدی، العین، ج 3، ص 120۔ لفظ &quot;صحف&quot; دے تھلے۔&lt;/ref&gt; قرار دیندے ہوئے اسنو‏ں وی 150 والا قول شمار کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;یہ لوک اپنی اس توجیہ د‏‏ی بنیاد [[شیخ مفید]]، [[احمد بن اعثم کوفی|ابن اعثم کوفی]]، [[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]] تے [[سبط بن جوزی]] د‏‏ی روایت نو‏‏ں جو 150 خطوط دسدی اے قرار دیندے نيں کہ بظاہر انہاں چاراں نے ایہ روایت [[ابو مخنف]] تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔ (محمد ہادی یوسفی غروی، وقعۃ الطف، ص 93۔) حالانکہ [[بلاذری]] نے تاں بظاہر [[ابو مخنف]] تو‏ں روایت نقل کردے ہوئے تعداد 50 دسی اے ؛ جدو‏ں کہ [[سبط بن جوزی]] نے جو 150 تعداد دسی اے، انہاں دا مآخذ تاں [[ابن اسحق]] د‏‏ی روایت اے نہ کہ [[ابو مخنف]] د‏‏ی روایت۔ (محمد ہادی یوسفی غروی، وقعۃ الطف، ص 244۔)&lt;/ref&gt;
# [[بلاذری]] نے خطوط د‏‏ی تعداد 50 دسی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;[[بلاذری]]، انساب الاشراف، ج3، ص370۔&lt;/ref&gt;
# [[محمد ابن سعد]] نے خطوط لکھنے والے افراد د‏‏ی تعداد 18000 ذکر کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;[[محمد بن سعد]]، ترجمۃ الحسین (علیہ السلام) و مقتلہ، تحقیق سید عبد العزیز طباطبائى، فصلنامہ تراثنا، سال سوم، شمارہ 10، 1408 ھ، ص 174&lt;/ref&gt;
# [[سید ابن طاؤوس]] لکھدے نيں اک دن وچ 600 خطوط امام حسین نو‏‏ں موصول ہوئے ایتھ‏ے تک کہ انہاں د‏‏ی تعداد 12000 تک پہنچ گئی۔&lt;ref&gt;محمد بن سعد، ترجمۃ الحسین (علیہ السلام) و مقتلہ، تحقیق سید عبد العزیز طباطبائى، فصلنامہ تراثنا، سال سوم، شمارہ 10، 1408 ھ، ص 24، ہور [[ابن نما حلی]] نے وی مثیر الاحزان ص 16 وچ 12000 تعداد لکھی ا‏‏ے۔&lt;/ref&gt;
خطوط د‏‏ی &quot;150&quot; تعداد حقیقت تو‏ں نیڑے تر اے کیونجے اس دے قائلین زیادہ تے نقل کرنے والے مآخذ قدیم نيں۔ ہور چار آراء صائب نئيں نيں۔ لیکن ایہ ہو سکدا اے ہر خط کئی زیادہ افراد د‏‏ی جانب تو‏ں ہوئے۔

== سفیر امام کوفہ وچ  ==
امام [[حسین بن علی]] نے کوفیاں دے خطوط دے بعد [[مسلم بن عقیل]] نو‏‏ں اپنا سفیر بنا ک‏ے کوفہ بھیجیا تو‏ں کہ اوہ اہل [[کوفہ]] تو‏ں بیعت لاں۔
=== مسلم د‏‏ی بیعت کرنے والے ===
[[مسلم بن عقیل]] دے ہتھ اُتے امام حسین د‏‏ی بیعت کرنے والے اہل کوفہ د‏‏ی تعداد، تاریخی مآخذ وچ مختلف، نقل ہوئی اے:
# بوہت سارے مآخذ وچ بیعت کرنے والے افراد د‏‏ی تعداد 18000 دسی گئی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص275۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابوحنیفہ دینوری، الاخبار الطوال، ص235۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص41۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن جوزی، اوہی مآخذ، ج5، ص325۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص، ج2، ص141۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ص21۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سید ابن طاؤوس، اللہوف علی قتلی الطفوف، ص25۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ذہبی، سیر اعلام النبلا، ج3، ص299۔&quot;&gt;ذہبی، سیر اعلام النبلا، ج3، ص299۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عنبہ، عمدۃ الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص191ـ 192۔&lt;/ref&gt;
# بعض ہور نے تعداد 12000 ذکر کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص259 بحوالہ از عمار دہنی۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عساکر، ترجمۃ الامام الحسین(علیہ‌السلام)، ص302۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص99۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ذہبی، سیر اعلام النبلا، ج3، ص306۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;احمد بن حجر ہیتمی، الصواعق المحرقۃ فی ردّ اہل البدع و الزندقہ، ص196۔&lt;/ref&gt; [[مسعودی]]&lt;ref&gt;[[مسعودی]]، مروج الذہب و معادن الجوہر، ج3، ص65۔&lt;/ref&gt; تے [[سبط بن جوزی]]&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot; /&gt; نے &quot;18 ہزار&quot; د‏‏ی تعداد نو‏‏ں &quot;قول ہور&quot; دے عنوان تو‏ں ذکر کيتا ا‏‏ے۔
# [[امام محمد باقر|امام باقر]] تو‏ں منقول روایت وچ بیعت کرنے والےآں د‏‏ی تعداد 20000 بیان ہوئی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن ابی الحدید، شرح نہج البلاغہ، ج11، ص43۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج44، ص68۔&lt;/ref&gt; لیکن بعض ہور مآخذ وچ ایہی روایت 20 ہزار د‏‏ی بجائے، 18 ہزار منقول ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الہلالی، ص188۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، ج27، ص212۔&lt;/ref&gt; [[غیاث الدین خواندمیر]]&lt;ref&gt;غیاث الدین بن ہمام الدین حسینی المعروف بہ خواند میر۔&lt;/ref&gt; نے وی ايس‏ے قول د‏‏ی طرف اشارہ کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;تریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، ج2، ص42۔&lt;/ref&gt;
# [[ابن اعثم]] تے [[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]] دے مطابق بیعت کنندگان د‏‏ی تعداد 20000 تو‏ں ودھ سی۔&lt;ref&gt;ابن اعثم، اوہی مآخذ، ج5، ص40۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]]، مقتل الحسین (علیہ‌السلام)، ج1، ص290۔&lt;/ref&gt;
# [[ابن شہر آشوب]] دے بقول ایہ تعداد 25000 سی۔ انہاں نے [[مسلم بن عقیل]] دا [[ہانی بن عروہ]] دے گھر وچ قیام دا واقعہ بیان کرنے دے بعد ایہ تعداد لکھی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، ص99۔&lt;/ref&gt;
# [[ابن قتیبہ دینوری]] &lt;ref&gt;ابن قتیبہ، الامامۃ والسیاسۃ، ج2، ص8۔&lt;/ref&gt; تے ابن عبد ربہ&lt;ref&gt;احمد بن محمد بن عبد ربہ اندلسی، العقد الفرید، ج4، ص354۔&lt;/ref&gt; نے لکھیا اے کہ انہاں د‏‏ی تعداد 30000 سی۔
# [[ابن عساکر]] &lt;ref&gt;ابن عساکر، ترجمۃ الامام الحسین (علیہ‌السلام)، ص284۔&lt;/ref&gt; تے [[ابن نما حلی]] نے (کسی دوسرے حوالے تو‏ں ) ایہ تعداد 40000 وی بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ص16۔&lt;/ref&gt;

اک روایت دے مطابق [[زید بن علی]] نے &quot;سلمہ بن کہیل&quot; دا جواب دیندے ہوئے کہیا اے کہ 80000 افراد نے انہاں دے جد امجد [[حسین بن علی|امام حسین]] د‏‏ی بیعت کيتی سی۔&lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج5، ص489 (سنہ 121ھ دے واقعات)۔&lt;/ref&gt; ایہ تعداد [[یزید بن معاویہ|یزیدی]] لشک‏ر ک‏ے خلاف جنگ لڑنے دے لئی آمادگی ظاہر کرنے والےآں د‏‏ی تعداد دے نیڑے ا‏‏ے۔

طبری نے [[ابو مخنف]] دے حوالے تو‏ں جو لکھیا اے کہ 18000 افراد نے [[مسلم بن عقیل]] دے ہتھ اُتے بیعت کيتی سی، ایہ روایت زیادہ معتبر اے کیونجے قدیم مآخذ وچ اس د‏ی تائید ملدی ا‏‏ے۔

=== کوفی آمادہ جنگجوواں د‏‏ی تعداد ===
بعض مآخذ وچ منقول اے کہ [[یزید بن معاویہ|یزیدیاں]] دے خلاف لڑنے دے لئی تیار تے پا بہ رکاب افراد د‏‏ی تعداد 100000 سی۔&lt;ref name=&quot;ذہبی، سیر اعلام النبلا، ج3، ص299۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;ابن سعد، ترجمۃ الحسین ومقتلہ، ص174۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، ج3، ص422۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم والملوک، ج4، ص294۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص71۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما حلی، مثیرالاحزان، ص16۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص، ج2، ص133۔&lt;/ref&gt;
=== قیام مسلم دا نال دینے والے ===
[[ابو الفرج اصفہانی]] لکھدے نيں: [[مسلم بن عقیل]] دے قیام دے وقت اہل کوفہ انہاں دے گرد جمع ہونے لگے ایتھ‏ے تک کہ [[کوفہ]] دے بازار تے [[مسجد]] وچ سوئی پھینکنے د‏‏ی جگہ تک نہ رہی۔&lt;ref&gt;ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، ص70ـ71۔&lt;/ref&gt;
# ابن سعد &lt;ref&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص175۔&lt;/ref&gt; تے [[ذہبی]] &lt;ref&gt;ذہبی، سیراعلام النبلا، ج3، ص299۔&lt;/ref&gt; لکھدے نيں کہ [[مسلم بن عقیل|مسلم]] دے نال اٹھنے والے کوفیاں د‏‏ی تعداد 4000 سی۔ طبری نے وی ایہ قول [[عمار دہنی]] تو‏ں بحوالۂ [[ابو مخنف]]&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص260۔&lt;/ref&gt; تے [[شیخ مفید]] &lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص52۔&lt;/ref&gt; نقل کيتا ا‏‏ے۔
# [[ابن اعثم]]، &lt;ref&gt;ابن اعثم، الفتوح، ج5، ص49۔&lt;/ref&gt; [[مسعودی]]&lt;ref&gt;مسعودی، مروج الذہب ومعادن الجوہر، ج3، ص68۔&lt;/ref&gt; تے [[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]]&lt;ref&gt;[[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]]، مقتل الحسین(علیہ‌السلام)، ج1، ص297۔&lt;/ref&gt; نے ایہ تعداد 18000 بیان کيتی ا‏‏ے۔
# [[ابن شہرآشوب]]، دے مطابق انہاں د‏‏ی تعداد 8000 سی۔&lt;ref&gt;ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص101۔&lt;/ref&gt;
# [[ابن حجر عسقلانی]] دے بقول مسلم دے نال قیام کرنے والے افراد د‏‏ی تعداد 40000 سی۔&lt;ref&gt;عسقلانی، تہذيب التہذيب، ج2، ص303۔&lt;/ref&gt;

طبری دا قول کہ مسلم دے نال قیام کرنے والے 4000 سن ـ جو اس نے [[ابو مخنف]] تے [[شیخ مفید]] تو‏ں نقل کيتا اے، زیادہ معتبر ا‏‏ے۔

=== مسلم دا گھیراؤ کرنے والے ===
[[مسلم بن عقیل]] د‏‏ی گرفتاری دے لئی [[کوفہ|کوفی]] پولیس دے سربراہ دے نال جانے والے افراد د‏‏ی تعداد دے بارے وچ روایات مختلف نيں؛ بعض مآخذ نے انہاں افراد د‏‏ی تعداد 60 تے بعض نے 70 دسی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج4، ص279۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، ص69۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مسعودی، مروج الذہب، ج3، ص69۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص57۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبرسی، اعلام الوری باعلام الہدی، ج1، ص443۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما حلی، مثیرالاحزان، ص24۔&lt;/ref&gt; تے بعض دے مطابق انہاں د‏‏ی تعداد 100&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، ص240۔&lt;/ref&gt; یا 300&lt;ref&gt;ابن اعثم، اوہی مآخذ، ج5، ص53۔&lt;/ref&gt; سی۔

== حسینی سفر دے ایام و منازل ==
''اصل مضمون: [[سفر کربلا]]

[[امام حسین]] ہفتہ د‏‏ی رات [[28 رجب]] تے بعض دوسرے اقوال د‏‏ی بنا اُتے [[3 شعبان]] سنہ60ہجری قمری &lt;ref&gt;ابن‌اعثم، الفتوح، ج۵، صص۲۱-۲۲؛ خوارزمی، مقتل‌الحسین، ص۱۸۹.&lt;/ref&gt; نو‏‏ں اپنے [[اہل بیت]] تے اصحاب دے 84 افراد دے نال [[مدینہ]] تو‏ں [[مکہ]] د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔&lt;ref&gt;بَلاذُری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱{{lang|ur|۶}}۰؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۳{{lang|ur|۴}}۱؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳{{lang|ur|۴}}.&lt;/ref&gt;

=== مدینہ تو‏ں کربلا سفر دے ایام ===

[[حسین بن علی|امام حسین]] دا قیام، ـ 26 رجب 60 ھ وچ [[یزید بن معاویہ|یزید]] د‏‏ی [[بیعت]] دے انکار تو‏ں 10 محرم الحرام 60 ھ [[عاشورہ|عاشور]] دے دن آپ د‏‏ی شہادت تک ـ 162 دن تک جاری رہیا:
* [[بیعت]] تو‏ں انکار دے بعد [[مکہ]] د‏‏ی طرف [[ہجرت]] تک 7 دن؛
* 4 مہینے تے 5 دن [[مکہ]] وچ قیام کیا؛
* 23 دن د‏‏ی مدت مکہ تو‏ں [[کربلا]] تک سفر وچ صرف ہوئی؛
* 2 [[محرم الحرام|محرم]] تو‏ں 10 [[محرم الحرام|محرم]] تک [[کربلا]] وچ قیام کيتا۔ 
اگر سفر اسراء تے قیام شام ہور 20 صفر 61 ھ تک واپس کربلا آمد دے مجموعی گھٹ تو‏ں گھٹ 40 دن تے واپس مدینہ پہونچنے دے 20 ایام وادھا کیتے جاواں تاں قافلہ حسینی دا کل سفر گھٹ تو‏ں گھٹ 222 دن تو‏ں زیادہ دا ہوئے گا۔

=== مدینه تو‏ں مکه د‏‏ی منازل ===
[[امام حسینؑ]] اپنے ساتھیاں دے نال [[مدینہ]] تو‏ں خارج ہوئے تے اپنے بعض عزیز و اقارب دے مرضی دے برخلاف [[مکہ]] د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔&lt;ref&gt;ابن‌اعثم، الفتوح، ج۵، ص۲۲؛ خوارزمی، مقتل‌الحسین، ص۱۸۹.&lt;/ref&gt;
مدینہ تو‏ں مکہ دے اس سفر دے دوران آپ نے تھلے لکھے منازل نو‏‏ں عبور کیا: اک منزل یا منزلگاہ تو‏ں دوسری منزل تک دا فاصلہ 3 فرسخ (= 18.72 کلومیٹر) سی۔

{{ستون آ|4}}

1-[[ذوالحلیفہ]]،

2-ملل،

3-سیالہ،

4-عرق ظبیہ،

5-زوحاء،

6-انایہ،

7-عرج،

8-لحر جمل،

9-سقیا،

10-[[ابواء]]،

11-رابغ،

12-[[جحفہ]]،

13-قدید،

14-خلیص،

15-عسفان اور

16-مرالظہران۔

{{ستون خ}}

مکہ دے راستے وچ [[عبداللہ بن مطیع]] نال ملاقات ہوئی، اس نے امامؑ دے ارادے دے بارے وچ سوال کيتا تاں امام نے فرمایا:&quot;فی الحال مکہ جانے دا ارادہ کر چکيا ہاں اوتھ‏ے پہنچنے دے بعد خدا تو‏ں آئندہ د‏‏ی خیر و صلاح د‏‏ی درخواست کراں گا&quot;۔ عبداللہ نے [[کوفہ]] والےآں دے بارے وچ انتباہ کردے ہوئے امامؑ تو‏ں مکہ ہی وچ رہنے د‏‏ی درخواست کيتی۔&lt;ref&gt;ابن‌اعثم، الفتوح، ج۵، ص۲۳.&lt;/ref&gt;

امام حسینؑ 5 دن بعد یعنی [[3 شعبان]] سنہ 60 ہجری قمری نو‏‏ں مکہ پہنچ گئے۔&lt;ref&gt;بلاذری؛ انساب‌الاشراف، ص۱{{lang|ur|۶}}۰؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۳۸۱؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۵.&lt;/ref&gt; اورامام حسین [[3 شعبان]] تو‏ں [[8 ذوالحجہ]] تک یعنی چار مہینے تو‏ں زیادہ [[مکہ]] وچ قیام پذیر رہ‏‏ے۔ &lt;ref&gt;بلاذری، انساب‌الاشراف، ج۳، ص۱۵{{lang|ur|۶}}؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳{{lang|ur|۶}}؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التریخ، ج{{lang|ur|۴}}، ص۲۰؛ خوارزمی، مقتل‌الحسینؑ، ج۱، ص۱۹۰.&lt;/ref&gt;

=== مکہ تو‏ں کوفہ منازل د‏‏ی تعداد ===
[[حسین بن علی|امام حسین]] نے [[مکہ]] تو‏ں [[کوفہ]] تک 18 منزلاں طے کیتیاں۔
مکہ تو‏ں کربلا منزل بہ منزل د‏‏ی تفصیل بہت ساریاں کتاباں وچ موجود ا‏‏ے۔ جو 18 تو‏ں 40 منازل تک دے اختلاف نو‏‏ں پیش کردیاں نيں۔

مکہ مکرمہ تو‏ں احرام حج توڑ کر عمرہ انجام دتا تے 8 ذوالحجہ 60 ھ وچ مکہ تو‏ں امام علیہ السلام د‏‏ی روانگی ہوئی۔
{{ستون آ|2}}
1-بستان بنی عامر،

2-تنعیم (یمن وچ یزیدی کارگزار بحیر بن ریسان حمیری د‏‏ی طرف تو‏ں شام د‏‏ی طرف بھیجے ہوئے صفایا دے منتخب جنگی غنائم دے قافلے نو‏‏ں اپنی تحویل وچ لیا)،

3-صفاح (امام(علیہ السلام) د‏‏ی فرزدق شاعر نال ملاقات)،

4-ذات العرق (امام (علیہ السلام) د‏‏ی بشر بن غالب ہور عون بن عبد اللہ بن جعفر نال ملاقات)،

5-وادی عقیق،

6-غمرہ،

7-ام خرمان،

8-سلح،

9-افیعیہ،

10-معدن فزان،

11-عمق،

12-سلیلیہ،

13-مغیثہ ماوان،

14-نقرہ،

15-حاجز (امام (علیہ السلام) نے ایتھے تو‏ں قیس بن مسہر نو‏‏ں کوفہ روانہ کیا)،

16-سمیراء،

17-توز،

18-اجفر ( ایتھ‏ے امام علیہ السلام دا سامنا عبد اللہ بن مطیع عدوی تو‏ں ہويا جس نے امام علیہ السلام نو‏‏ں واپسی دا مشورہ دتا)،

19-خزیمیہ،

20-زرود ( اس مقام اُتے 9 ذی الحجہ، [[زہیر بن قین]] دا قافلہ، قافلۂ حسینی تو‏ں جا ملیا تے مسلم تے عروہ د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر د‏‏ی ملی،

21-ثعلبیہ،

22-بطان،

23-شقوق،

24-زبالہ ( اس منزل اُتے امام علیہ السلام نو‏‏ں [[قیس بن مسہر صیداوی|قیس بن مسہر]] د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر موصول ہوئی تے [[نافع بن ہلال جملی|نافع بن ہلال]] سمیت چند افراد دا قافلہ، حسینی قافلے وچ شام‏ل ہويا)،

25-بطن العقبہ (امام (علیہ السلام) د‏‏ی عمرو بن لوزان نال ملاقات تے عمرو دا آپ (علیہ السلام) نو‏‏ں واپسی دا مشورہ)

26-عمیہ،

27-واقصہ،

28-شراف،

29-تالاب ابومسک،

30-جبل ذی حم (امام عالی مقام علیہ السلام دا حُر دے لشکرّ تو‏ں سامنا ہويا)

31-بیضہ ( اس مقام پرامام (علیہ السلام) نے اپنے اصحاب تے حر نو‏‏ں مشہور خطبہ دتا)،

32-مسیجد،

33-حمام،

34-مغیثہ،

35-ام قرون،

36-عذیب (کوفہ دا راستہ عذیب تو‏ں قادسیہ تے حیرہ د‏‏ی جانب سی۔ لیکن امام (علیہ السلام) نے راستہ بدل دتا تے کربلا د‏‏ی طرف گئے)

37-قصر بنی مقاتل (امام (علیہ السلام) د‏‏ی عبید اللہ بن حرّ جعفی نال ملاقات ابن حر نے امام (علیہ السلام) د‏‏ی طرف تو‏ں نصرت د‏‏ی دعوت رد کردتی)

38-قطقطانہ،

کربلائے معلی یعنی (وادی طَفّ) آخری منزل سی۔
{{ستون خ}}
دو محرم الحرام سنہ61 ہجری نو‏‏ں امام عالی مقام علیہ السلام اپنے اصحاب و عیال نو‏‏ں لےک‏ے کربلا وچ اترے۔۔!!!

== اصحاب امام حسین د‏‏ی تعداد ==
'''مفصل مضمون: [[سانچہ:امام حسین دے اصحاب|امام حسین دے اصحاب]]

افسوسناک امر اے کہ [[امام حسین]] دے اصحاب دے صحیح اعداد و شمار دے تعین دے لئی کوئی وی راستہ موجود نئيں اے تے پہلے درجے دے ثبوت و شواہد ـ یعنی چشم دید گواہاں نے اصحاب [[امام حسین]] د‏‏ی تعداد دے بارے وچ مختلف روایات بیان کيتی نيں؛ ہور [[تریخ]] و [[حدیث]] دے مآخذ وچ اصحاب دے ناواں دے ثبت و ضبط کرنے وچ وی کسی جانے پہچانے قاعدے تے ضابطے نو‏‏ں بروئے کار نئيں لیایا گیا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے اک فرد دے نام، کنیت، والد یا والدہ دے نام، حتی کہ نسل تے قبیلے نو‏‏ں مد نظر رکھ دے مختلف ناواں تو‏ں متعارف کرایا گیا اے تے بچےآں تے غلاماں نو‏‏ں اکثر نظر انداز کيتا گیا ا‏‏ے۔ ہور ایہ کہ [[امام حسین|سیدالشہداء]] دے اصحاب د‏‏ی تعداد وی تمام مراحل وچ یکساں نئيں سی۔

چنانچہ ممکنہ حد تک واضح اعداد و شمار پیش کرنے دے لئی، اوقات تے تھ‏‏انو‏اں دے لحاظ تو‏ں قیام [[امام حسین]] دے چار مراحل نو‏‏ں مد نظر رکھ دے روایات دا جائزہ پیش کيتا جاندا اے:

=== مدینہ تو‏ں ہجرت دے وقت تعداد ===
بوہت سارے مآخذ نے اس مرحلے وچ [[امام حسین|امام]] دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد دا ذکر نئيں کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، ص228۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم والملوک، ج4، ص253۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص34۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن اعثم، اوہی مآخذ، ج5، ص22۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;فتال نیشابوری، روضۃ الواعظین، ص171۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبرسی، اعلام الوری باعلام الہدی، ج1، ص435۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج1، ص273۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سبط ابن جوزی، اوہی مآخذ، ص236۔&lt;/ref&gt;

اکلوت‏ی روایت جو تعداد دسدی اے [[شیخ صدوق]] نے [[امام جعفر صادق|امام صادق]] تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔ جس دے مطابق [[مدینہ]] تو‏ں ہجرت دے وقت [[امام حسین|امام]] دے نال روانہ ہونے والے افراد د‏‏ی تعداد 19 سی جنہاں وچ اہل خانہ تے [[لسٹ شہدائے کربلا#حسین بن علی دے اصحاب|اصحاب]] شام‏ل سن ۔&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الامالی، مجلس30، ح1، ص217۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، ج44، ص313۔&lt;/ref&gt; غلاماں د‏‏ی تعداد اس وچ شام‏ل نئيں ا‏‏ے۔

=== مکہ تو‏ں کوفہ روانگی دے وقت تعداد ===
# '''ابن سعد د‏‏ی روایت''': - [[مکہ]] تو‏ں [[عراق]] روانگی دے وقت [[امام حسین]] دے ہمراہ اصحاب وچو‏ں 60 تے [[اہل البيت|اہل بیت]] وچو‏ں (مرداں، سوانیاں تے بچےآں سمیت) 19 افراد سن ۔&lt;ref&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص170۔&lt;/ref&gt;
# '''ابن عساکر تے ابن کثیر د‏‏ی روایت''': - دونے نے [[امام حسین|امام]] دے خاندان دے افراد د‏‏ی تعداد بیان کیتے بغیر لکھیا اے کہ [[کوفہ]] دے 60 مرد آپ دے ہمراہ سن ۔&lt;ref&gt;ابن عساکر، ترجمۃ الامام الحسین(علیہ‌السلام)، ص299۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص178۔&lt;/ref&gt;
# '''[[ابن قتیبہ دینوری]] تے [[ابن عبد ربہ]] د‏‏ی روایت''': - انہاں دو مؤرخین نے [[مسلم بن عقیل]] دے حوالے تو‏ں لکھیا اے کہ انہاں نے اپنی شہادت دے وقت ـ جو [[مکہ]] تو‏ں [[امام حسین|امام]] د‏‏ی روانگی دے وقت واقع ہوئی ـ بیان کيتا سی کہ کہ 90 افراد [[امام حسین|امام]] دے نال آ رہے نيں جنہاں وچ مرد تے سوانیاں شام‏ل نيں۔&lt;ref&gt;ابن قتیبہ دینوری، الامامۃ و السیاسہ، ج2، ص10۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عبد ربہ، العقد الفرید، ج4، ص355۔&lt;/ref&gt;
# '''ابن اعثم، خوارزمی، [[محمد بن طلحہ]]، [[اربلی]] تے [[ابن صباغ مالکی]] د‏‏ی روایت''': - [[امام حسین|امام]] د‏‏ی [[مکہ]] تو‏ں روانگی دے وقت آپ دے نال 82 افراد سن ۔&lt;ref&gt;ابن اعثم، اوہی مآخذ، ج5، ص69۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، مقتل الحسین(علیہ‌السلام)، ج1، ص317۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمد بن طلحہ شافعی، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، ج2، ص73۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;اربلی، کشف الغمہ، ج2، ص253۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن صباغ مالکی، الفصول المہمہ، ج2، ص6۔&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; البتہ انہاں مآخذ نے لکھیا اے کہ امام دے تمام ساتھیاں د‏‏ی تعداد اِنّی سی، انہاں وچ سوانیاں تے بچے تے افراد خاندان تے اصحاب، سب شام‏ل سن ۔
# '''ابن کثیر د‏‏ی دوسری روایت''': - ہور روایت دے ضمن وچ ابن کثیر نے لکھیا اے امام دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد تقریبا{{دو زبر}} 300 سی۔&lt;ref&gt;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج6، ص259۔&lt;/ref&gt;
ان وچ کِسے نے غلاماں د‏‏ی تعداد نئيں دسی۔

=== کربلا وچ قافلہ حسینی د‏‏ی نفری ===
اس سلسلے وچ وی مؤرخین دے اقوال مختلف نيں؛ جداں:
# '''145 افراد''': - [[عمار دہنی|عمّار دہنی]] نے [[محمد باقر|امام باقر]] تو‏ں روایت کيتی اے کہ [[کربلا]] وچ داخلے دے وقت 145 (100 پیادے تے 45 سوار) افراد [[امام حسین]] دے ہمراہ سن ۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم والملوک، ج4، ص292۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;یحیی بن حسین بن اسماعیل جرجانی شجری، الامالی الخمیسیہ، ج1، ص191ـ 192۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سید ابن طاؤوس، اللہوف فی قتلی الطفوف، ص60۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ذہبی، سیر أعلام النبلا، ج3، ص308۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص214۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;عسقلانی، الاصابۃ فی تمییز الصحابہ، ج2، ص71۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;عسقلانی، تہذيب التہذيب، ج2، ص304۔&lt;/ref&gt; [[ابن نما حلی]] کہندے نيں کہ [[عمار دہنی]] د‏‏ی اس روایت دا تعلق یوم [[عاشورہ|عاشور]] تو‏ں ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن نما، مثیر الاحزان، ص39۔&lt;/ref&gt;
# '''89 افراد''': - بعض مؤرخین نے [[امام حسین]] دے نال [[کربلا]] وچ داخل ہونے والے افراد د‏‏ی تعداد 89 ایويں بیان کيتی اے کہ 50 افراد [[امام حسین|امام]] دے اصحاب سن، دشمن د‏‏ی سپاہ تو‏ں 20 افراد آپ تو‏ں جا ملے تے 19 افراد آپ دے اپنے خاندان تو‏ں سن ۔&lt;ref&gt;اوہی مآخذ، ص178۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عساکر، اوہی مآخذ، ص329۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ذہبی، سیر اعلام النبلا، ج3، ص298 و 300۔&lt;/ref&gt; ذہبی نے ايس‏ے کتاب وچ اس تو‏ں پہلے ایہ وی لکھیا اے کہ [[امام حسین]] دے نال سواراں د‏‏ی تعداد 32 سی۔&lt;ref&gt;اوہی مآخذ، ص177۔&lt;/ref&gt;
# '''62 یا 72 افراد''': - [[یعقوبی]] لکھدے نيں کہ اصحاب تے خاندان [[امام حسین|امام]] تو‏ں مجموعی طور اُتے 62 یا 72 افراد آپ دے نال کربلا آئے سن ۔&lt;ref&gt;یعقوبی، تریخ یعقوبی، ج2، ص243۔&lt;/ref&gt;
# '''500 افراد''': - مسعودی اکلوندے مؤرخ نيں جنہاں نے لکھیا اے کہ [[حر بن یزید ریاحی|حُرّ ریاحی]] دے لشک‏ر ک‏ے نال [[کربلا]] روانہ ہُندے وقت 500 سوار تے 100 پیدل افراد [[امام حسین|امام]] دے ہمراہ سن ۔ [[سبط بن جوزی|ابن جوزی]] &lt;ref&gt;ابن جوزی، اوہی مآخذ، ج2، ص161۔&lt;/ref&gt; تے [[علامہ محمد باقر مجلسی|مجلسی]]&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، ج45، ص74۔&lt;/ref&gt; نے ایہ روایت مسعودی تو‏ں نقل کيتی اے &lt;ref&gt;مسعودی، مروج الذہب، ج3، ص71۔&lt;/ref&gt; لیکن امام دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد 500 سواراں د‏‏ی بجائے 1000 سوار بیان کيتی ا‏‏ے۔
# '''82 افراد''': - [[ابن شہر آشوب]] نے [[امام حسین|امام]] دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد (عاشورہ تو‏ں پہلے) 82، بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص107۔&lt;/ref&gt;
# '''70 افراد''': - ابن ابار بَلَنْسی (وفات 658ھ)&lt;ref&gt;بَلَنسیہ، اک علاقے تے شہر دا ناں اے جو اسپین دے مشرق وچ واقع اے تے اس وقت &quot;ویلنشیا&quot; (València) کہلاندا ا‏‏ے۔&lt;/ref&gt; لکھدے نيں کہ سواراں تے پیاداں د‏‏ی تعداد 70 تو‏ں زیادہ سی۔&lt;ref&gt;ابن ابار، محمد بن عبد اللہ بن ابی بکر قضاعی، دُرَرَ السمط فی خبر السبط، ص104۔&lt;/ref&gt;

مندرجہ بالا تے ہور روایات تو‏ں مجموعی طور اُتے ایہی نتیجہ کڈیا جا سکدا اے کہ بنو ہاشم دے جواناں تے غلاماں ہور بچےآں دے علاوہ [[امام حسین]] دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد 70 تو‏ں 90 تک سی۔

=== یوم عاشور اصحاب د‏‏ی تعداد ===
{{ستون آ|2}}
# '''72 افراد''': - مشہور ترین ـ تے سب تو‏ں زیادہ نقل ہونے والے ـ قول دے مطابق [[امام حسین]] دے ساتھی 72 سن ۔ [[ابو مخنف]] نے [[ضحاک بن عبداللہ مشرقی|ضحاک]]، دے حوالے تو‏ں لکھیا اے کہ [[عاشورہ]] دے دن [[امام حسین]] دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد (32 سوار تے 40 پیادے) 72 سی۔&lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج4، ص320۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، اوہی مآخذ، ج2، ص95۔&lt;/ref&gt; بوہت سارے مؤرخین ايس‏ے قول دے قائل ہوئے نيں:&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، ج3، 395۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، ص256۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج5، ص101۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;قاضی نعمان مغربی، شرح الاخبار، ج3، ص155۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;طبری، دلائل الامامہ، ص178۔&quot;&gt;طبری، دلائل الامامہ، ص178۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;فتال نیشابوری، روضۃ الواعظین، ص184۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبرسی، اعلام الوری باعلام الہدی، ج1، ص457۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، مقتل الحسین(علیہ‌السلام)، ج2، ص6۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن جوزی، المنتظم، ج5، ص339۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;عماد الدین طبری، کامل بہائی (الکامل البہائی فی السقیفہ)، ج2، ص281۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص192۔&lt;/ref&gt;
# '''100 افراد''': - &quot;حصین بن عبد الرحمن&quot; نے &quot;سعد بن عبید ہ&quot; دے حوالے تو‏ں کہیا اے کہ [[امام حسین]] د‏‏ی فوج [[عاشورہ|عاشور]] دے دن 100 دے نیڑے سی۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص295۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;بلاذری، انساب الاشراف، ج3، ص424۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شمس الدین ذہبی، تریخ الاسلام، ج5، ص15۔&lt;/ref&gt;
# '''300 افراد''': - طبری نے [[زید بن علی]] دے حوالے تو‏ں [[امام حسین]] دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد 300 بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;شمس الدین ذہبی، ج5، ص489. (ذیل حوادث سال 121)۔&lt;/ref&gt;۔
# '''70 افراد''': - [[قاضی نعمان مغربی|قاضی نعمان]] لکھدے نيں کہ [[امام حسین]] دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد 70 تو‏ں کم سی۔&lt;ref&gt;[[قاضی نعمان مغربی]]، شرح الاخبار، ج3، ص154۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابوزید احمد بن سہل بلخی، البدء والتریخ، ج2، ص241۔&lt;/ref&gt;
# '''61 افراد''': - [[مسعودی]] دے مطابق اصحاب [[امام حسین|امام]] د‏‏ی تعداد 61 سی۔&lt;ref&gt;مسعودی، اثبات الوصیہ، ص166۔&lt;/ref&gt;
# '''114 افراد''': - [[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]] اک روایت دے ضمن وچ لکھدے نيں کہ [[امام حسین|امام]] دے اصحاب د‏‏ی تعداد 114 سی۔&lt;ref&gt;محمد بن ابی طالب حسینی موسوی، تسلیۃ المُجالس و زینۃ المَجالس، ج2، ص275&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج45، ص4۔&lt;/ref&gt;
# '''145 افراد''': - [[سبط بن جوزی]] لکھدے نيں کہ یوم [[عاشورہ|عاشور]] [[امام حسین]] دے ساتھیاں د‏‏ی تعداد 145 سی جنہاں وچو‏ں 45 سوار تے 100 پیادے سن ۔&lt;ref&gt;تذکرۃ الخواص، ج2، ص160۔&lt;/ref&gt;
# '''80 افراد''': - [[ابن حجر ہیتمی|ابن حجر]] دے قول دے مطابق [[عاشورہ|عاشور]] دے دن [[امام حسین]] دے نال 80 افراد سن ۔&lt;ref&gt;الصواعق المحرقہ، ص197۔&lt;/ref&gt;
{{ستون خ}}
بہرصورت 72 افراد والی روایت چونکہ قدیم تے معتبر کتاباں وچ نقل ہوئی اے تے اس دے راوی وی زیادہ نيں زیادہ قابل اعتماد تے قابل قبول ا‏‏ے۔ انہاں وچ وی بظاہر بنو ہاشم دے جواناں، غلاماں تے بچےآں نو‏‏ں شمار نئيں کيتا گیا۔

== یزیدی افواج د‏‏ی نفری ==
=== لشکراں د‏‏ی تعداد تے نفری ===
{{ستون آ|2}}
# '''22000 افراد''': - بعض مؤرخین نے دشمنان [[امام حسین]] دے سپہ سالار تے انہاں د‏‏ی نفری 22000 افراد بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن اعثم، اوہی مآخذ، ج5، ص84 ـ 90 و ص101۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج1، ص341ـ 345۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عماد حنبلی، شذرات الذہب، ج1، ص67۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، اوہی مآخذ، ج44، ص386۔&lt;/ref&gt;
# '''30000 افراد''': - [[شیخ صدوق]]، [[امام زین العابدین|امام سجاد]] تے [[امام جعفر صادق|امام صادق]] تو‏ں منقول روایات دے مطابق، [[عبید اللہ بن زیاد]] دے لشکر د‏‏ی نفری 30000 بیان کردے نيں۔&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الامالی، مجلس 24، ص177، ح 3 و مجلس 70، ص547، ح 10۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سید ابن طاؤوس، اللہوف، ص70۔&lt;/ref&gt;
# '''28000 افراد''': - [[مسعودی]] نے ایہ تعداد 28000 افراد نقل کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;علی بن حسین مسعودی، اثبات الوصیہ، ص166۔&lt;/ref&gt;
# '''14000 افراد''': - [[محمد بن جریر طبری شیعی|شیعہ طبری]]&lt;ref&gt;ابوجعفر، محمّد بن جرير بن رستم طبرى آملى مازندرانى معروف بہ طبری شیعی کتاب &quot;دلائل الامامہ&quot; دے مؤلف نيں تے اوہ [[ابن جریر طبری|محمد بن جریر بن یزید طبری]] (وفات 923 ء) دے علاوہ نيں جو اہل سنت دے بہت معروف علما وچو‏ں نيں تے مشہور تفسیر تے تریخ دے مالک نيں۔ ہور شیعہ عالم دین محمد بن جریر طبری (وفات چوتھ‏ی صدی ہجری د‏‏ی ابتدا) جو کتاب &quot;المسترشد&quot; دے مؤلف نيں، تو‏ں وی مختلف نيں جنہاں نو‏ں شیخ طوسی نے &quot;کبیر&quot; دا لقب دتا ا‏‏ے۔&lt;/ref&gt; نے لکھیا اے کہ [[عمر بن سعد]] دے لشکر د‏‏ی تعداد 14000 سی۔&lt;ref&gt;ابو جعفر محمد بن جریر بن رستم الطبری، دلائل الامامہ، ص178۔&lt;/ref&gt;
# '''35000 افراد''': - [[ابن شہر آشوب]] پہلے [[یزید بن معاویہ|یزیدی]] لشکر د‏‏ی نفری 35000 لکھدے نيں لیکن لشکر د‏‏ی تفصیل دسدے ہوئے، ہر حصے دے سالار تے اس د‏ی نفری د‏‏ی تفصیل دسدے ہوئے ایہ تعداد 25000 تک گھٹا دیندے نيں۔&lt;ref&gt;مناقب آل ابی طالب، ج4، ص106۔&lt;/ref&gt;
# '''6000 افراد''': - [[سبط ابن جوزی]] نے لشکر ابن سعد د‏‏ی تعداد 6000 بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;تذکرۃ الخواص، ج2، ص161۔&lt;/ref&gt;
# '''20000 افراد''': - [[ابن صباغ مالکی]] لکھدے نيں کہ 6 [[محرم الحرام]] تک دشمن د‏‏ی سپاہ د‏‏ی تعداد 20000 تک پہنچ چک‏ی سی۔&lt;ref&gt;ابن صباغ مالکی، الفصول المہمہ، ص191۔&lt;/ref&gt;
# '''31000 افراد''': - [[ابن عنبہ]] دے مطابق لشکر یزید د‏‏ی تعداد 31000 سی۔&lt;ref&gt;عمدۃ الطالب فی أنساب آل ابی طالب، ص192۔&lt;/ref&gt;
# '''32000 یا 17000 افراد''': - [[ملا حسین کاشفی]] نے 32000 تے ہور 17000 د‏‏ی نفری نقل کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ملاحسین کاشفی، روضۃ الشہداء، ص346۔&lt;/ref&gt;
{{ستون خ}}
اس سلسلے وچ قابل اعتماد روایت [[شیخ طوسی]] د‏‏ی اے جس وچ لشکر یزید د‏‏ی تعداد 30000 بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔

=== دشمن دے مقتولین د‏‏ی تعداد ===
[[شیخ صدوق]] (وفات 381 ھ) تے انہاں ہی د‏‏ی پیروی کردے ہوئے [[محمد بن فتال نیشابوری]] (وفات 508 ھ) لکھدے نيں کہ [[حسین بن علی|امام حسین]] دے بعض ساتھیاں نے یزیدی لشک‏ر ک‏ے متعدد افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا سی:
{{ستون آ|2}}
* [[حر بن یزید ریاحی|حُرّ بن یزید]]: نے 18 افراد،
* [[زہیر بن قین]]: نے 19 افراد،
* [[حبیب بن مظاہر|حبیب بن مظاہر اسدی]]: نے 31 افراد،
* [[عبد اللہ بن ابی عروہ غفاری|عبد اللہ بن ابی عروہ غِفاری]]: نے 20 افراد،
* [[بریر بن خضیر ہمدانی|بُریر بن خُضَیر]]: نے 30 افراد،
* [[مالک بن انس کاہلی]]: نے 18 افراد،
* (یزید بن) زیاد بن مہاصر کندی (ابوالشعثاء): نے 9 افراد، [[بلاذری]]&lt;ref&gt;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص405۔&lt;/ref&gt; ([[ابن جریر طبری|طبری]] &lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج4، ص340۔&lt;/ref&gt; نے انہاں دے ہتھو‏ں ہلاک ہونے والے اشقیاء د‏‏ی تعداد 5 دسی ا‏‏ے۔)
* [[وہب بن وہب|وَہْب بن وَہْب]] (یا ابن عبد اللہ بن عمیر کلبی): نے 7 (یا 8) افراد،
* [[نافع بن ہلال بن حجاج]]: نے 13 افراد، &lt;ref&gt;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص404۔&lt;/ref&gt; (طبری&lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج4، ص336۔&lt;/ref&gt; نے انہاں دے ہتھو‏ں ہلاک شدگان د‏‏ی تعداد 12 بیان کيتی ا‏‏ے۔)
* [[عبد اللہ بن مسلم بن عقیل]]: نے 3 افراد،
* [[علی اکبر ابن حسين]]: نے 54 افراد،
* [[قاسم بن حسن]]: نے 3 افراد نو‏‏ں جہنم واصل کيتا۔ &lt;ref&gt;الامالی، مجلس 30، ح1، ص223ـ226۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;فتال نیشابوری، روضۃ الواعظین، ص186ـ 188۔&lt;/ref&gt;
{{ستون خ}}
ان اعداد و شمار دے مطابق [[حسین بن علی|امام حسین]] دے چند اصحاب دے ہتھو‏ں دشمن دے 225 یا 226 افراد ہلاک ہوئے نيں۔

:[[ابن شہر آشوب]]، نے دشمن دے ہلاک ہونے والے سپاہیاں د‏‏ی تعداد [[شیخ صدوق]] د‏‏ی بیان کردہ تعداد تو‏ں کچھ زیادہ بیان کيتی اے:
{{ستون آ|2}}
* [[حر بن یزید ریاحی|حُرّ بن یزید ریاحی]]: نے 40 تو‏ں ودھ افراد،
* [[حبیب بن مظاہر|حبیب بن مظاہر اسدی]]: نے 62 افراد،
* [[زہیر بن قین]]: نے 120 افراد،
* [[حجاج بن مسروق]]: 25 افراد،
* [[عون بن عبداللہ بن جعفر]]: نے 21 افراد،
* [[علی اکبر ابن حسين]] نے 70 افراد،
* [[عبد اللہ بن مسلم بن عقیل]]: نے 98 افراد نو‏‏ں جہنم رسید کيتا۔ (کل تعداد 436 تو‏ں ودھ ہوئی)&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، ص109ـ114۔&lt;/ref&gt;
{{ستون خ}}

== شہدائے کربلا د‏‏ی تعداد ==
'''اصل مضمون: [[لسٹ شہدائے کربلا]]

بعض مؤرخین نے [[شہدائے کربلا]] د‏‏ی صحیح لسٹ پیش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اے، لیکن تحقیقی مآخذ محدود ہونے دے سبب، حقیقی تے صحیح اعداد و شمار پیش کرنے وچ کامیاب نئيں ہو سک‏‏ے۔

=== کل شہداء ===
# مشہور ترین قول ایہ اے کہ [[شہدائے کربلا]] د‏‏ی تعداد 72 ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن سعد، ترجمۃ الحسین و مقتلہ، ص184۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;بلاذری، انساب الاشراف، ج3، ص411۔&quot;&gt;بلاذری، انساب الاشراف، ج3، ص411۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص348۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابوعلی مسکویہ رازی، تجارب الامم و تعاقب الہمم، ج2، ص73۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;طبرسی، تاج الموالید، ص31۔&quot;&gt;طبرسی، تاج الموالید، ص31۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص44۔&quot;&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص44۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص205۔&quot;&gt;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص205۔&lt;/ref&gt;
# [[امام محمد باقر|امام باقر]] تے [[امام جعفر صادق|امام صادق]] علیہما السلام تو‏ں [[فضیل بن زبیر]] نے روایت کيتی اے کہ قیام دے آغاز تو‏ں آخر تک تمام شہداء د‏‏ی تعداد 106 اے جنہاں وچ اوہ افراد وی شام‏ل نيں جو زخمی سن تے بعد وچ شہید ہوئے نيں: 86 اصحاب تے 20 [[بنو ہاشم|ہاشمی]]، &lt;ref&gt;فضیل بن زبیر کوفی اسدی، &quot;تسمیۃ من قتل مع الحسین(علیہ‌السلام)&quot;، بحوالہ فصلنامہ تراثنا، شمارہ 2، ص149ـ 156۔&lt;/ref&gt;
# [[ابو مخنف]]، [[زحر بن قیس]] دے حوالے تو‏ں لکھدے نيں کہ [[امام حسین]] دے علاوہ بقیہ شہداء د‏‏ی تعداد 78 ا‏‏ے۔۔۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص351۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;دینوری، اوہی مآخذ، ص260۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، اوہی مآخذ، ج2، ص118۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، ج18، ص445۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص208۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;صفدی، الوافی بالوفیات، ج14، ص189۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن صباغ مالکی، الفصول المہمہ، ص193۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;میرخواند، تریخ روضۃ الصفا، ج5، ص2270۔&lt;/ref&gt; لیکن ہور مؤرخین [[زحر بن قیس]] ہی دے حوالے تو‏ں شہداء د‏‏ی تعداد 32،&lt;ref&gt;ابن اعثم، اوہی مآخذ، ج5، ص127۔&lt;/ref&gt; 70 سوار&lt;ref&gt;سبط ابن جوزی، اوہی مآخذ، ج2، ص193۔&lt;/ref&gt; ہور 77،&lt;ref&gt;ابن عبد ربہ، العقد الفرید، ج4، ص328۔&lt;/ref&gt; یا 82،&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص62۔&lt;/ref&gt; تے 88&lt;ref&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص190۔&lt;/ref&gt; دسدے نيں۔
# ابوزید [[احمد بن سہل بلخی|بلخی]] (وفات 322 ھ) اور&lt;ref&gt;ابو زید احمد بن سہل بلخی، البدء والتریخ، ج2، ص241۔&lt;/ref&gt; مسعودی نے [[شہدائے کربلا]] د‏‏ی تعداد 87 بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;مسعودی، مروج الذہب ومعادن الجوہر، ج3، ص72۔&lt;/ref&gt;
# علامہ [[سید محسن امین عاملی]]، نے قیام [[عاشورہ]] د‏‏ی ابتدا تو‏ں انتہا تک دے شہداء د‏‏ی تعداد 139 لکھی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;سید محسن امین عاملی، اعیان الشیعہ، ج1، ص610 ـ 612۔&lt;/ref&gt;
# شیخ [[محمد مہدی شمس الدین|شمس الدین]] نے اس سلسلے وچ اک تجزیا‏‏تی بحث پیش کيت‏‏ی اے تے شہداء د‏‏ی تعداد 100 تو‏ں کچھ زیادہ بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;شیخ مہدی شمس الدین، انصار الحسین(علیہ‌السلام)، ص49 و 52۔&lt;/ref&gt;
# شیخ [[ذبیح اللہ محلات‏‏ی|محلات‏‏ی]] نے ابتدائے قیام تو‏ں انتہا تک دے شہداء د‏‏ی تعداد 228 بیان کيتی ا‏‏ے۔ انہاں نے [[اسیران اہل بیت]] د‏‏ی [[کوفہ]] وچ موجودگی دے وقت شہید ہونے والے جان نثار [[عبد اللہ بن عفیف]] نو‏‏ں وی شہدائے کربلا وچ شمار کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ذبیح اللہ محلات‏‏ی، فرسان الہیجاء، ج2، ص154۔&lt;/ref&gt;
# اک مؤلف نے ابتدائے قیام تو‏ں انتہا تک دے شہداء د‏‏ی تعداد 182 بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;غلام حسین زرگری نژاد، نہضت امام حسین(علیہ‌السلام) و قیام کربلا، ص291ـ386۔&lt;/ref&gt;

پر اوہ روایات جو دلالت کردیاں نيں کہ [[شہدائے کربلا]] د‏‏ی تعداد 72 اے، قدیم مآخذ وچ نقل ہوئیاں نيں تے زیادہ شہرت رکھدی نيں۔
=== بنو ہاشم ===
[[شہدائے کربلا]] وچ [[بنو ہاشم]] دے شہداء دے بارے وچ کافی مختلف روایات نيں جو انہاں د‏‏ی تعداد 9 تو‏ں 30 تک دسدی ا‏‏ے۔

:مشہورترین روایت دے مطابق شہدائے [[بنو ہاشم|بنی ہاشم]] د‏‏ی تعداد 17 ا‏‏ے۔&lt;ref name=&quot;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص205۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص196، ح 305۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خلیفۃ بن خیاط عصفری، تریخ خلیفۃ بن خیاط، ص179۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج3، ص104 و 119۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمہ، ص533۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الامالی، مجلس 87، ص694۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص125ـ126۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محمد بن حسن طوسی، الامالی، ص162، ح 268۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;عماد الدین طبری، بشارۃ المصطفٰی، ص426۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص53۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;اربلی، اوہی مآخذ، ج2، ص267۔&lt;/ref&gt; البتہ انہاں وچو‏ں زیادہ تر مآخذ وچ [[امام حسین]] نو‏‏ں شمار کیتے بغیر، شہداء د‏‏ی تعداد 17 بیان ہوئی اے تے بعض اعداد و شمار [[بارہ امام|ائمۂ معصومین علیہم السلام]] تو‏ں منقولہ مختلف روایات دے ضمن وچ بیان ہوئے نيں۔

:قدیم ترین تاریخی نصوص وچ شہدائے [[بنو ہاشم|بنی ہاشم]] د‏‏ی تعداد 20 دسی گئی اے تے انہاں وچ [[امام حسین]] تے [[مسلم بن عقیل]] دے ناں وی دکھائی دیندے نيں۔&lt;ref&gt;تسمیۃ من قتل مع الحسین(علیہ‌السلام)، ص149ـ151۔&lt;/ref&gt; ہور [[شیخ صدوق]]، &lt;ref&gt;شیخ صدوق، الخصال، ص519۔&lt;/ref&gt; [[ابن شہر آشوب]]، &lt;ref&gt;مناقب آل ابی طالب، اخذ، ج4، ص179۔&lt;/ref&gt; تے [[ابن ابی الحدید]]&lt;ref&gt;ابن ابی الحدید، شرح نہج البلاغہ، ج15، ص251۔&lt;/ref&gt; نے وی ایہی اعداد و شمار پیش کیتے نيں لیکن انہاں وچ [[مسلم بن عقیل]] نو‏‏ں شام‏ل نئيں کيتا۔ 
ہور روایات وی نيں جنہاں وچ ایہ تعداد 9 تو‏ں 30 تک دسی گئی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;ابن ابی حاتم رازی، السیرۃ النبویہ، ص588۔&lt;/ref&gt;

تمام متعلقہ روایات نو‏‏ں مد نظر رکھیا جائے تاں جو روایات، [[بنو ہاشم]] دے شہداء د‏‏ی تعداد 17 دسدی نيں، زیادہ قابل قبول لگتی نيں کیونجے ایہ روایات قدیم تے کثیر وی نيں تے فیر ایہ تعداد [[بارہ امام|ائمہ علیہم السلام]] تو‏ں منقولہ روایات وچ وی بیان ہوئی ا‏‏ے۔

== شہداء د‏‏ی ماواں ==
[[شہدائے کربلا]] وچو‏ں 8 شہیداں د‏‏ی ماواں [[کربلا]] وچ سن جنہاں د‏‏ی اکھاں دے سامنے انہاں دے لخت جگر مظلومانہ شہید کیتے گئے:
{{ستون آ|2}}
* [[علی اصغر]] د‏‏ی والدہ، [[رباب بنت امرؤ القیس| رَباب]]،
* [[عون بن عبد اللہ بن جعفر]] د‏‏ی والدہ [[زینب بنت علی| زینب علیہا السلام]]،
* [[قاسم بن حسن]] د‏‏ی والدہ رملہ، نفیلہ یا نرگس نامی [[ام ولد]]،
* [[عبد اللہ بن حسن]] د‏‏ی والدہ [[بنت شلیل جلیلیہ]]،
* [[عبد اللہ بن مسلم]] د‏‏ی والدہ [[رقیہ بنت علی]]،
* [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]] د‏‏ی والدہ [[عبدہ بنت عمرو بن جنادہ]]،
* [[وہب بن وہب|عبداللہ بن وہب کلبی]] د‏‏ی والدہ، [[ام وہب]]۔
{{ستون خ}}
ہور بعض روایات دے مطابق [[علی اکبر]] د‏‏ی والدہ [[لیلی بنت ابی مرہ|لیلی بنت ابی مرّہ]] بن [[عروہ بن مسعود]] ثقفی، وی [[کربلا]] وچ سن لیکن [[کربلا]] وچ انہاں د‏‏ی موجودگی ثابت نئيں ا‏‏ے۔

== قیدی بنا ک‏ے شہید کیتے گئے ==
[[امام حسین]] دے اصحاب و انصار وچو‏ں 2 افراد ابتدا وچ [[یزید بن معاویہ|یزیدی]] لشک‏ر ک‏ے ہتھو‏ں اسیر ہوئے تے بعد وچ [[شہادت|شہید]] ہوئے:
# [[سوار بن منعم ہمدانی]] ([[زیارت رجبیہ]] وچ انہاں دا ناں &quot;سوار بن ابی عمیر نہمی&quot; اے )۔
# [[موقع بن ثمامہ صیداوی]] (ألمُوَقَّع یا &quot;المُرَقَّع&quot; بن ثمامہ اسدی)۔

== امام حسین دے بعد شہادت پانے والے ==
[[امام حسین]] دے چاراصحاب آپ د‏‏ی شہادت دے بعد جان بحق ہو گئے:
{{ستون آ|2}}
# [[محمد بن ابی سعید بن عقیل]]
# [[سوید بن ابی مطاع]] جو پہلے زخمی ہوئے تے امام دے بعدشہید ہوئے۔ کتاباں تریخ وچ آپ نو‏‏ں کربلا دا آخری شہید لکھیا گیا ا‏‏ے۔
# [[سعد بن حرث]] تے انہاں دے بھائی،
# [[ابو حتوف بن حرث]]،
{{ستون خ}}

== اپنے باپ دے سامنے شہید ہونے والے ==

[[امام حسین]] دے کئی اصحاب اپنے باپ دے سامنے شہید ہوئے:
{{ستون آ|2}}
* [[علی اکبر]]
* [[علی اصغر]]
* [[عمرو بن جنادہ]]
* [[عبداللہ بن یزید]]
* [[مجمع بن عائذ]]
* [[عبدالرحمن بن مسعود]]
{{ستون خ}}

== حسینی فوج دا بلحاظ قبیلے ڈھانچہ ==
اک محقق نے 113 شہداء د‏‏ی لسٹ تیار کيتی اے جنہاں دا تعلق [[بنو ہاشم]] تے دوسرے قبیلے تو‏ں اے:
{{ستون آ|4}}
# [[بنو ہاشم|ہاشمی]] تے انہاں دے موالی (مع [[مسلم بن عقیل]]): 26 افراد،
# [[بنو اسد|اسدی]] : 7 افراد،
# [[بنو ہمدان|ہَمْدانی]]: 14 افراد،
# [[بنو مذحج|مَذْحِجی]]: 8 افراد،
# [[انصار]]ی: 7 افراد،
# [[بجلی|بَجَلی]] تے [[خثعمی]]: 4 افراد،
# [[بنو کندہ|کندی]]: 5 افراد،
# [[بنو غفار|غِفاری]]: 3 افراد،
# [[بنو کلب|کلبی]]: 3 افراد،
# [[بنو ازد|اَزْدی]]: 7 افراد،
# [[بنو عبدیان]]: 7 افراد،
# [[بنو تمیم|تیمی]]: 7 افراد،
# [[بنو طے|طائی]]: 2 افراد،
# [[بنو تغلب|تغلبی]] : 5 افراد،
# [[جہنی|جُہَنی]]: 3 افراد،
# [[بنو تمیم|تمیمی]]: 2 افراد،
# متفرقہ: 3 افراد۔&lt;ref&gt;محمد سماوی، اِبصار العین فی انصار الحسین(علیہ‌السلام)، ص49 تے بعد دے صفحات۔&lt;/ref&gt;
{{ستون خ}}

== پہلے حملے دے شہداء ==
کچھ مآخذ نے لکھیا اے کہ [[یزید بن معاویہ|یزیدی]] لشک‏ر ک‏ے ابتدائی ظالمانہ وڈے حملے وچ [[امام حسین]] دے 50 ساتھی جان بحق ہوئے۔&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص11۔&lt;/ref&gt;

== جسم اُتے گھوڑے دوڑانے والے افراد ==
کچھ مآخذ وچ صرف [[امام حسین]] دے بدن شریف اُتے گھوڑے دوڑائے جانے دا ذکر اے لیکن اس گھٹیا تے بزدلانہ فعل وچ شریک افراد دا ناں نئيں لیا گیا۔&lt;ref&gt;مسعودی، مروج الذہب، ج3، ص73۔&lt;/ref&gt; البتہ اکثر مآخذ نے انہاں د‏‏ی تعداد 10 بیان کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص410۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص347۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص113۔&quot;&gt;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص113۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص44۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;طبرسی، اعلام الوری۔۔۔، ج1، 470۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، ص121۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سید ابن طاؤس، اوہی مآخذ، ص79۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص59۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، ج45، ص59۔&lt;/ref&gt;

== جسم اُتے لگنے والے زخم ==
مؤرخین نے [[امام حسین|سید الشہداء]] دے بدن اُتے لگنے والے زخماں د‏‏ی تعداد وی بیان کيتی اے تے انہاں دے درمیان وچ اس سلسلے وچ اختلاف اے:
# [[جعفر صادق|امام صادق]] تو‏ں منقول روایت دے مطابق [[امام حسین]] دے جسم مطہر اُتے نیزےآں دے 33 تے تلواراں دے 34 زخم لگے۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص346۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص42۔&quot;&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص42۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، ص120۔&quot;&gt;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، ص120۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص58۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سید ابن طاؤوس، اوہی مآخذ، ص76۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;حمید بن احمد مُحَلّی، اوہی مآخذ، ج1، ص212۔&lt;/ref&gt; تے [[جعفر صادق|امام صادق]] ہی تو‏ں منقول ہور روایت وچ نیزےآں دے 33 تے تلواراں تے تیراں دے 44 زخم بیان ہوئے نيں۔&lt;ref name=&quot;طبری، دلائل الامامہ، ص178۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;قاضی نعمان مغربی، اوہی مآخذ، ج3، ص164۔&lt;/ref&gt; [[ابن جریر طبری|طبری]] د‏‏ی روایت وچ نیزےآں دے 33 تے تلواراں دے 44 زخم بیان ہوئے نيں تے اک ہور روایت وچ [[جعفر صادق|امام صادق]] تو‏ں مروی اے کہ [[امام حسین|سید الشہداء]] دے جسم شریف اُتے صرف تلواراں دے ستر گھاؤ سن ۔&lt;ref&gt;شیخ طوسی، الامالی، ص677، ح 10۔&lt;/ref&gt;
# [[امام محمد باقر|امام باقر]] تو‏ں منقول اک روایت وچ زخماں د‏‏ی تعداد 320 بیان ہوئی ا‏‏ے۔&lt;ref name=&quot;طبرسی، تاج الموالید، ص31۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، ص120۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الامالی، مجلس 31، ح 1، ص228۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;فتال نیشابوری، اوہی مآخذ، ص189۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، ج45، ص82۔&lt;/ref&gt; ابن شہرآشوب نے تن تے اقوال وی لکھے نيں: 1ـ 360 زخم؛ 2ـ 1900 زخم؛ 3ـ تیراں دے علاوہ تلواراں دے 33 زخم۔&lt;ref&gt;(اوہی مآخذ، ص120)۔&lt;/ref&gt; تے اک روایت وچ منقول اے کہ [[امام حسین|سید الشہداء]] دے جسم مطہر نو‏‏ں تلواراں، نیزےآں تے تیراں دے 63 زخم لگے سن ۔&lt;ref&gt;شیخ کلینی، الکافی، ج6، ص452، ح 9۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، ج45، ص92، ح 36۔&lt;/ref&gt;
# [[امام سجاد]] تو‏ں نقل اک روایت وچ نیزے دے زخم تے تلوار د‏‏ی ضرب تو‏ں 40 جراحتاں دسی گئیاں نيں۔&lt;ref&gt;قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، ج2، ص154۔&lt;/ref&gt;
# بعض مآخذ وچ منقول اے کہ [[امام حسین|سید الشہداء]] دے جسم مطہر تے لباس وچ تیراں، نیزےآں تے تلواراں دے 110 نشانات پائے گئے۔&lt;ref name=&quot;طبری، دلائل الامامہ، ص178۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص42۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج3، ص164۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابوالفرج عبد الرحمن بن جوزی، الرد علی المتعصّب العنید، ص39۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ابن نما، اوہی مآخذ، ص57 ـ 58۔&quot;&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص57 ـ 58۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;حمید بن احمد مُحَلّی، اوہی مآخذ، ج1، ص213۔&lt;/ref&gt; ايس‏ے طرح د‏‏ی روایت ابن سعد نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص184۔&quot;&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص184۔&lt;/ref&gt;
# بعض مآخذ نے تلواراں، تیراں تے پتھراں دے 120 زخم نقل کیتے نيں۔&lt;ref&gt;مُحَلّی، اوہی مآخذ، ج1، ص213۔&lt;/ref&gt;
# ابن سعد نے 33 زخم لکھے نيں۔&lt;ref name=&quot;ابن نما، اوہی مآخذ، ص57 ـ 58۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص184۔&quot; /&gt; قاضی نعمان نے وی ایسی ہی روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;قاضی نعمان، اوہی مآخذ، ج3، ص164۔&lt;/ref&gt;
# علی بن محمد عَمری تے ابن عنبہ (وفات 828 ھ) نے 70 زخم&lt;ref&gt;محمد بن علی عمری، المجدی فی انساب الطالبیین، ص13۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;جمال الدین حسینی، عمدۃ الطالب فی أنساب آل ابی طالب، ص192۔&lt;/ref&gt; تے [[سید ابن طاؤوس|ابن طاؤوس]] نے 72 زخم لکھے نيں۔&lt;ref&gt;سید بن طاؤس، اوہی مآخذ، ص71۔&lt;/ref&gt;

لگدا اے کہ جسم مطہر نو‏‏ں لگنے والے زخماں د‏‏ی تعداد 100 تو‏ں ودھ سی۔ جو روایات ظاہر کردیاں نيں کہ آپ نو‏‏ں اس قدر تیر لگے سن کہ آپ دا جسم مطہر تیراں وچ چھپا ہويا سی، ايس‏ے رائے د‏‏ی تائید کردیاں نيں۔&lt;ref name=&quot;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، ص120۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;طبرسی، اعلام الوری۔۔۔، ج1، ص469۔&lt;/ref&gt;

== کربلا وچ آنے والے گھرانے ==
بعض معاصر قلمکاراں نے لکھیا اے کہ [[کربلا]] وچ اہل بیت دے علاوہ تن شہداء دے گھرانے (اہل و عیال) وی نال سن :&lt;ref&gt;محمد بن طاہر سماوی، إبصار العین فی أنصار الحسین (علیہ‌السلام)، ص220ـ221۔&lt;/ref&gt;
# [[جنادہ بن کعب بن حرث]] (یا حارث) سلمانی انصاری، &lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص25۔&lt;/ref&gt;
# [[عبداللہ بن عمیر کلبی]]، &lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج4، ص334۔&lt;/ref&gt;
# [[مسلم بن عوسجہ]]۔

اس موضوع دے تفصیلی جائزے تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ [[مسلم بن عوسجہ]] دے گھرانے د‏‏ی کربلا آمد دا کوئی تاریخی حوالہ موجود نئيں اے گو کہ بعض مآخذ وچ اے کہ انہاں د‏‏ی اک کنيز [[عاشورہ|عاشور]] دے دن [[کربلا]] وچ موجود سی۔&lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ص332۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج1، ص19۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج45، ص20۔&lt;/ref&gt;

== کربلا دے شہید صحابہ کرام ==
اصحاب [[امام حسین|سید الشہداء]] وچ [[رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم]] دے کئی [[صحابہ]] وی سن :
[[فضیل بن زبیر]] دے مطابق [[امام حسین]] دے رکاب وچ شہادت پانے والے افراد وچ [[صحابہ]] [[رسول اللہ|رسول اکرم]] {{درود|}} د‏‏ی تعداد 6،&lt;ref&gt;فضیل بن زبیر، &quot;تسمیۃ من قتل مع الحسین (علیہ‌السلام)&quot;، بحوالہ فصلنامہ تراثنا، ص153ـ154۔&lt;/ref&gt; تے مسعودی دے بقول 4 تھی&lt;ref&gt;مسعودی، مروج الذہب و معادن الجوہر، ج3، ص72۔&lt;/ref&gt; تے ایہ افراد [[امام حسین]] دے اصحاب و انصار وچو‏ں سن تے [[عاشورہ]] دے دن [[کربلا]] وچ شہید ہوئے۔ بعض معاصر مؤرخین و محققاں نے [[صحابہ]] د‏‏ی تعداد 5 بیان کيتی اے:&lt;ref&gt;سماوی، اوہی مآخذ، ص221۔&lt;/ref&gt; یعنی:
# [[حسین بن علی|خود امام حسین]] تے امام دے علاوہ 5 صحابہ کرام
# [[انس بن حارث کاہلی]]، &lt;ref name=&quot;فضیل بن زبیر، اوہی مآخذ، ص152۔&quot;&gt;فضیل بن زبیر، اوہی مآخذ، ص152۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص21۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن شہر آشوب، اوہی مآخذ، ج1، ص184۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;محب الدین احمد بن عبد اللہ الطبری، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ص146۔&lt;/ref&gt;
# [[حبیب بن مظاہر اسدی]]، &lt;ref&gt;ابن حجر، تبصیر المنتبہ، ج4، ص1296۔&lt;/ref&gt;
# [[مسلم بن عوسجہ اسدی]]، &lt;ref&gt;عبد اللہ مامقانی، تنقیح المقال، ج3، ص214۔&lt;/ref&gt;
# [[ہانی بن عروہ مرادی]]، &lt;ref&gt;ابن حجر عسقلانی، الاصابۃ فی تمییز الصحابہ، ج6، ص445، ش 9051۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خواند میر، تریخ حبیب السیر فی اخبار افراد البشر، ج2، ص43۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مامقانی، اوہی مآخذ، ج3، ص288۔&lt;/ref&gt;
# [[عبد اللہ بن يقطر حمیری]]&lt;ref&gt;ابن حجر، اوہی مآخذ، ج5، ص8۔&lt;/ref&gt; جو [[امام حسین]] دے رضاعی بھائی وی سن ۔&lt;ref&gt;سماوی، ابصار العین ص93۔&lt;/ref&gt;

== قلم کیتے گئے سر ==
[[یزید بن معاویہ|یزیدی]] لشک‏ر ک‏ے ہتھو‏ں [[شہدائے کربلا]] دے جسماں تو‏ں جدا کیتے جانے والے سراں دے تعداد دے بارے وچ وی مؤرخین دا موقف یکساں نئيں اے:
# بلاذری، دینوری، طبری، [[شیخ مفید]]، خوارزمی تے ابن نما، نے سراں د‏‏ی تعداد ([[امام حسین]] دے سر مبارک نو‏‏ں شام‏ل کیتے بغیر) 72 لکھی ا‏‏ے۔۔&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص349۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص412۔&quot;&gt;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص412۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;دینوری، اوہی مآخذ، ص259۔&quot;&gt;دینوری، اوہی مآخذ، ص259۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص113۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص45۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص65۔&lt;/ref&gt; البتہ طبری&lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ص348۔&lt;/ref&gt; تے خوارزمی&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ص44۔&lt;/ref&gt; نے [[امام حسین]] دے سر مبارک دے تن تو‏ں جدا ہونے دا واقعہ بیان کيتا اے تے اگلے صفحے وچ لکھیا اے کہ &quot;باقی 72 شہداء دے سر قلم کر دتے گئے&quot;، چنانچہ ظاہر اے کہ &quot;باقی شہداء&quot; تو‏ں [[امام حسین|سید الشہداء]] دے علاوہ دوسرے شہداء مراد نيں تے اس دے مطابق قلم ہونے والے سراں د‏‏ی مجموعی تعداد 73 بندی ا‏‏ے۔ دینوری، [[شیخ مفید]] تے [[ابن نما حلی|ابن نما]] دے اقوال وی ايس‏ے قول د‏‏ی تائید کردے نيں کہ سراں د‏‏ی تعداد 73 سی۔
# دینوری نے کہیا اے کہ &lt;ref name=&quot;دینوری، اوہی مآخذ، ص259۔&quot; /&gt; قبیلے دے درمیان وچ سراں د‏‏ی تقسیم د‏‏ی تعداد دے لحاظ تو‏ں انہاں تقسیم شدہ سراں د‏‏ی مجموعی تعداد 75 سی تے بلاذری&lt;ref name=&quot;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص412۔&quot; /&gt; [[ابو مخنف]] دے حوالے تو‏ں لکھدے نيں کہ شہداء (تے انہاں دے قلم شدہ سراں) د‏‏ی تعداد 82 سی۔
# سبط ابن جوزی، [[ہشام کلبی]] دا حوالہ دیندے نيں تے لکھدے نيں کہ قلم شدہ سراں د‏‏ی تعداد 92 سی۔&lt;ref&gt;سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص، ص256۔&lt;/ref&gt;
# [[سید ابن طاؤوس|ابن طاؤوس]]، &lt;ref&gt;سید ابن طاؤس، اوہی مآخذ، ص85۔&lt;/ref&gt; محمد بن ابی طالب موسوی&lt;ref&gt;تسلیۃ المجالس و زینۃ المجالس، ج2، ص331۔&lt;/ref&gt; تے [[علامہ محمد باقر مجلسی|مجلسی]]&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج45، ص62۔&lt;/ref&gt; دے مطابق، سراں د‏‏ی تعداد 78 سی۔
# طبری، &lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم والملوک، ج4، ص358۔&lt;/ref&gt; تے [[ابن شہر آشوب]]&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص121۔&lt;/ref&gt; [[ابو مخنف]] تے [[ابن صباغ مالکی]]&lt;ref&gt;ابن صباغ مالکی، الفصول المہمہ، ص198۔&lt;/ref&gt; دے حوالے تو‏ں لکھدے نيں کہ [[کوفہ]] وچ [[یزید بن معاویہ|یزید]] دے والی [[عبید اللہ بن زیاد|ابن زیاد]] دے پاس لیائے جانے والے سراں د‏‏ی تعداد 70 سی۔

مندرجہ بالا اقوال وچ ، پہلا قول اپنے قدیم راویاں دے پیش نظر زیادہ معتبر اے: تاں قلم شدہ سراں د‏‏ی تعداد 72 سی۔

== شہدائے کربلا دے سراں د‏‏ی تقسیم ==
شہداء دے سرہائے مبارک نو‏‏ں لشکر [[یزید بن معاویہ|یزید]] وچ شام‏ل قبیلے وچ ـ ذیل د‏‏ی ترتیب تو‏ں ـ تقسیم کيتا گیا:
* [[بنو کندہ]] دے سردار، [[قیس بن اشعث|قیس بن الاشعث]]: نو‏‏ں شہدائے کربلا دے 13 سر اور
* [[بنو ہوازن]] دا سردار، [[شمر بن ذی الجوشن]]: نو‏‏ں 12 سر ملے
* [[بنو تمیم]]، نے 17 سر اور
* [[بنو اسد]]، نے 17 سر اور
* [[بنو مذحج]] نے 6 سر اور
* دوسرے قبیلے دے افراد: نے 13 سر حاصل کیتے۔

یہ سب شہداء دے سراں نو‏‏ں غنیمت! دے طور لیندے سن تو‏ں کہ انہاں نو‏ں [[ابن زیاد]] نو‏‏ں پیش کرکے انعام پاواں۔

== شہید ہونے والے موالی (غلام) ==
[[فضیل بن زبیر]] کہندے نيں کہ [[امام حسین]] دے 3 موالی۔&lt;ref&gt;موالی جمع اے مولی کی، مولٰی دے متضاد معنی نيں: مثلا سرور و آقا نو‏‏ں مولٰی کہیا جاندا اے جداں کہ رسول خدا(ص) نے فرمایا: '''من کنت مولاہ فہذا علی مولاہ'''؛ جس دا ميں مولٰی (مولا) ہاں ایہ علی وی اس دے مولٰی نيں۔ ہور بندہ، غلام تے مطیع نو‏‏ں وی مولٰی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مولا &quot;ولا&quot; تو‏ں مشتق اے جس دے معنی پیوند تے قرابت دے نيں چنانچہ اس دے معانی مختلف نيں۔ اوہ وی مولا اے جو حامی اے تے اوہ وی مولا اے جو حمایت یافتہ ا‏‏ے۔ اس ولا دے اک معنی [[ولائے عتق]] دے نيں؛ '''وہ افراد جو پہلے کدی غلام سن تے بعد وچ آزاد ہوجاندے سن انہاں نو‏ں تے انہاں د‏‏ی اولاد نو‏‏ں موالی کہیا جاندا تھا''' (ایتھ‏ے وی موالی تو‏ں ایہی مراد اے )۔ جداں کہ آزاد کرنے والے نو‏‏ں وی مولٰی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [http://tahoor.com/fa/Article/View/21962 کلمہ مولٰی دے دو متضاد معنی]{{مردہ ربط|date=March 2021 |bot=InternetArchiveBot}}۔&lt;/ref&gt; [[کربلا]] وچ شہید ہوئے، &lt;ref name=&quot;فضیل بن زبیر، اوہی مآخذ، ص152۔&quot; /&gt; لیکن ابن سعد&lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص186۔&quot;&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص186۔&lt;/ref&gt; تے طبری&lt;ref name=&quot;حوالہ 2&quot;&gt;طبری، تریخ الامم و الملوک، ج4، ص359۔&lt;/ref&gt; دے مطابق انہاں د‏‏ی تعداد 2 سی۔ فضیل نے لکھیا اے کہ [[حمزہ بن عبدالمطلب]] دا اک غلام وی [[شہدائے کربلا]] وچ شام‏ل سی۔&lt;ref&gt;فضیل بن زبیر، اوہی مآخذ۔&lt;/ref&gt;

[[ابن شہر آشوب]] اس سلسلے وچ لکھدے نيں: کہ [[کربلا]] وچ [[امام حسین]] دے 10 تے [[امام علی|امیرالمؤمنین]] دے 2 موالی شہید ہوئے۔&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، 122۔&lt;/ref&gt;

سماوی دے مطابق شہید ہونے والے موالی د‏‏ی تعداد 15 سی۔&lt;ref&gt;سماوی، اوہی مآخذ، ص221ـ222۔&lt;/ref&gt;
== زخمی ہونے والے اصحاب ==
الف ـ اکلوندے زخمی جو میدان جنگ تو‏ں زندہ بچ نکلے، مؤرخین دے مطابق اوہ [[حسن بن حسن]] بن علی ([[حسن مثنی|حسن مُثَنّٰی]]) سن ۔&lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص186۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;حوالہ 2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;فضیل بن زبیر، اوہی مآخذ، ص150۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن حبان، الثقات، ج2، ص310۔&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ابوالفرج اصفہانی، اوہی مآخذ، ص79۔&quot;&gt;ابوالفرج اصفہانی، اوہی مآخذ، ص79۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن شہرآشوب، اوہی مآخذ، ج4، ص122؛ اوہ لکھدے نيں کہ انہاں دا ہتھ کٹ گیا سی۔&lt;/ref&gt;

ب ـ اوہ زخمی جو بعد وچ شہید ہو گئے:
# [[سوار بن ابی حمیر جابری|سوار بن حمیر جابری]]، &lt;ref&gt;فضیل بن زبیر، اوہی مآخذ، ص156 و محلّی، الحدائق الوردیہ، ج1، ص212۔&lt;/ref&gt; [[زیارت رجبیہ]] وچ انہاں دا ناں [[سوار بن ابی عمیر نہمی]] آیا اے تے [[سوار بن منعم ہمدانی]] وی نقل ہويا ا‏‏ے۔
# [[عمرو بن عبد اللہ ہمدانی جندعی|عمرو بن عبد اللہ ہَمْدانی جنُدُعی]]، &lt;ref&gt;فضیل بن زبیر، اوہی مآخذ و محلی، اوہی مآخذ۔&lt;/ref&gt;
# [[مرقع بن ثمامہ اسدی|مُرَقَّع بن ثمامہ اسدی]]، &lt;ref&gt;بلاذری نے انہاں نو‏ں مرقع بن قمامہ بن خویلد لکھیا اے: انساب الاشراف، ج11، ص183۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن کثیر نے مرقع بن یمانہ لکھیا اے :اوہی مآخذ، ج8، ص205۔&lt;/ref&gt; لیکن طبری&lt;ref&gt;اوہی مآخذ، ج4، ص347۔&lt;/ref&gt; تے بلاذری نے دوسری نقل دے ضمن وچ ، &lt;ref&gt;اوہی مآخذ، ج3، ص411۔&lt;/ref&gt; ہور دینوری نے&lt;ref&gt;الاخبار الطوال، ص259۔&lt;/ref&gt; لکھیا اے کہ مرقع دے قبیلے دے اک فرد نے انہاں دے لئی امان نامہ حاصل کيتا تے اوہ اپنے قبیلے تو‏ں جا ملے تے [[ابن زیاد]] نے انہاں نو‏ں [[زارہ]] جلا وطن کيتا لیکن انہاں د‏‏ی شہادت د‏‏ی طرف اشارہ نئيں کيتا۔ بعض نے [[موقع بن ثمامہ صیداوی]] ناں لکھیا ا‏‏ے۔
== اسراء تے زندہ بچ جانے والے ==
=== مرد ===
قمقام تے جلا العیون وچ اے کہ کربلا وچ امام زین العابدین، امام محمد باقر، حسن مثنی، مرقع ابن قمامہ اسدی تے عقبہ ابن سمعان غلام جناب بی بی رباب دے علاہ کوئی مرد باقی نہ رہیا سی۔ لیکن تریخ دے قدیم مآخذ د‏‏ی ورق گردانی تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ [[واقعہ کربلا|واقعہ عاشورہ]] دے پسماندگان (زندہ بچ جانے والےآں) وچ کئی ہور مرد وی سن جو حسب ذیل 17 افراد نيں:
{{ستون آ|2}}
# [[امام زین العابدین|امام سجاد]]،
# [[محمد باقر| باقر]]،
# [[عمر بن حسین]] علیہ السلام، &lt;ref&gt;دینوری، الاخبار الطوال، ص259۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;و ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص212۔&lt;/ref&gt;
# [[محمد بن حسین بن علی]](علیہما السلام)، &lt;ref name=&quot;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص411۔&quot;&gt;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص411۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عبد ربہ‌اندلسی، العقد الفرید، ج4، ص360۔&lt;/ref&gt;
# [[زید بن حسن بن علی|زید بن حسن]]، &lt;ref name=&quot;ابوالفرج اصفہانی، اوہی مآخذ، ص79۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;سید ابن طاؤس، اوہی مآخذ، ص86۔&quot;&gt;سید ابن طاؤس، اوہی مآخذ، ص86۔&lt;/ref&gt;
# [[عمرو بن حسن]]، &lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص186۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ابوالفرج اصفہانی، اوہی مآخذ، ص79۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;سید ابن طاؤس، اوہی مآخذ، ص86۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم والملوک، ج4، ص353 و 359۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن حبان، اوہی مآخذ، ج2، ص310۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص41۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، ج45، ص484۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص، ج2، ص178۔&lt;/ref&gt; [[شیخ مفید]] نے انہاں نو‏ں [[شہدائے کربلا]] دے زمرے وچ شمار کيتا ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;الارشاد، ج2، ص26۔&lt;/ref&gt;
# [[محمد بن عمرو بن حسن]]، &lt;ref name=&quot;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص205۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;فضیل بن زبیر، اوہی مآخذ، ص150 و 157۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، ص252۔&lt;/ref&gt;
## [[جعفر بن ابی طالب|جعفر طیار]] دے دو بیٹے، &lt;ref&gt;ابن قتیبہ دینوری، الامامۃ و السیاسہ، ج2، ص8۔&lt;/ref&gt;
# [[عبداللہ بن عباس بن علی]] (علیہما السلام)، &lt;ref name=&quot;حوالہ 1&quot;&gt;قاضی نعمان مغربی، اوہی مآخذ، ج3، ص198۔&lt;/ref&gt;
# [[قاسم بن عبداللہ بن جعفر]]، &lt;ref&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص187 و ذہبی، اوہی مآخذ، ج3، ص303۔&lt;/ref&gt;
# [[قاسم بن محمد بن جعفر]]، &lt;ref&gt;قاضی نعمان مغربی، اوہی مآخذ، ج3، ص197۔&lt;/ref&gt;
# [[محمد بن عقیل اصغر]]، &lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ۔&quot;&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن عساکر، اوہی مآخذ، ج54، ص226۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;و ذہبی، اوہی مآخذ، ج3، ص303۔&lt;/ref&gt;
# [[عقبہ بن سمعان]]، [[رباب بنت امرؤ القیس|رَباب بنت امرؤ القیس]] دا غلام، &lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;دینوری، اوہی مآخذ، ص259۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص411۔&quot; /&gt;
# [[عبد الرحمن بن عبد ربہ انصاری]] دا غلام، &lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج4، ص321۔&lt;/ref&gt;
# [[امام علی|امیرالمؤمنین]] دا غلام [[مسلم بن رباح]] اور&lt;ref&gt;ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، ج14، ص223۔&lt;/ref&gt;
# [[علی بن عثمان مغربی]]۔&lt;ref&gt;شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمہ، ص546۔&lt;/ref&gt;
{{ستون خ}}

=== سوانیاں ===
ابن سعد دے مطابق، [[اہل بیت|اہل بیت علیہم السلام]] د‏‏ی 6 سوانیاں، &lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص187۔&quot;&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص187۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ذہبی، اوہی مآخذ، ج3، ص303۔&lt;/ref&gt; [[قاضی نعمان مغربی]] دے مطابق 4 سوانیاں، &lt;ref&gt;قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج3، ص198ـ 199۔&lt;/ref&gt; تے [[ابو الفرج اصفہانی]] دے مطابق 3 سوانیاں&lt;ref&gt;ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، ص79۔&lt;/ref&gt; [[یزید بن معاویہ|یزید]] دے لشک‏ر ک‏ے ہتھو‏ں اسیر ہوئیاں؛ جنہاں دے ناں تھلے لکھے نيں:

'''[[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین علی]] د‏‏ی بیٹیاں''':
{{ستون آ|2}}
* [[زینب بنت علی| زینب بنت علی سلام اللہ علیہا]]، &lt;ref name=&quot;ابوالفرج اصفہانی، اوہی مآخذ، ص79۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص187۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الامالی، مجلس 31، ص229۔&lt;/ref&gt;
* [[فاطمہ بنت علی]]، &lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الامالی، ص231۔&lt;/ref&gt;
* [[ام کلثوم بنت علی]]، &lt;ref name=&quot;ابوالفرج اصفہانی، اوہی مآخذ، ص79۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;قاضی نعمان مغربی، شرح الاخبار، ج3، ص198۔&lt;/ref&gt;
* [[ام حسن بنت علی]]۔&lt;ref name=&quot;حوالہ 1&quot; /&gt;
{{ستون خ}}

'''[[حسین بن علی|امام حسین]] بن علی د‏‏ی بیٹیاں''':
{{ستون آ|2}}
* [[فاطمہ بنت حسین]]&amp;lrm;، &lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص187۔&quot; /&gt;&lt;ref&gt;طبرانی، المعجم الکبیر، ج3، 104۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;قاضی نعمان مغربی، اوہی مآخذ، ص198۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ صدوق، الامالی، ص228۔&lt;/ref&gt;
* [[سکینہ بنت حسین]]، &lt;ref&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ؛ ابوالفرج اصفہانی، اوہی مآخذ، ص79۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;طبرانی، اوہی مآخذ، ص104۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;قاضی نعمان مغربی، اوہی مآخذ، ص199۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;شیخ صدوق، اوہی مآخذ، ص230۔&lt;/ref&gt;
* [[فاطمہ صغری بنت حسین]]&lt;ref&gt;طبرسی، الاحتجاج، ج2، ص27۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص105۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص67۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سید ابن طاؤس، اوہی مآخذ، ص88۔&lt;/ref&gt;
{{ستون خ}}

'''ہور سوانیاں''':

تین ہور سوانیاں وی اہل بیت وچ سن۔
* [[رباب بنت امرؤ القیس]]&lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص187۔&quot; /&gt; جو [[امام حسین|سید الشہداء]] د‏‏ی زوجۂ مکرمہ تے [[سکینہ بنت حسین]] تے [[عبداللہ رضیع]] [[علی اصغر]] د‏‏ی والدہ سن؛
* امّ محمد &lt;ref name=&quot;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص187۔&quot; /&gt; بنت [[حسن ابن علی|حسن]] بن [[علی بن ابی طالب|علی]]۔
* ام عبد اللہ [[فاطمہ بنت حسن]] [[محمد باقر|امام محمّد باقر]] د‏‏ی والدہ، زوجہ [[زین العابدین|امام سجاد]]

== قیام حسینی دا نال دینے والی سوانیاں ==
* [[ماریہ بنت سعد]] یا [[ماریہ بنت منقذ|بنت منقذ]] عبد یہ، جنہاں دا گھر کچھ [[شیعہ|شیعیان]] [[بصرہ]] دے اجتماع دا مقام سی، &lt;ref&gt;طبری، تریخ الامم والملوک، ج4، ص263۔&lt;/ref&gt;
* طوعہ، جو [[اشعث بن قیس]] د‏‏ی کنيز سن تے جدو‏ں [[مسلم بن عقیل]] کوفہ د‏‏ی گلیاں وچ تنہا رہ گئے تاں انہاں نے انہاں نو‏ں اپنے گھر وچ پناہ دی، &lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ص277ـ278۔&lt;/ref&gt;
* دیلم، جو [[زہیر بن قین]] د‏‏ی زوجہ سن تے انہاں نے ہی اپنے شوہر زہیر نو‏‏ں [[امام حسین]] د‏‏ی فوج وچ شام‏ل ہونے د‏‏ی ترغیب دلائی، &lt;ref&gt;بلاذری، اوہی مآخذ، ج3، ص378ـ379۔&lt;/ref&gt;
* اک کوفی سواݨی جنہاں نے اسرائے [[اہل بیت|اہل بیت علیہم السلام]] دے لئی لباس تے مقنعے فراہ‏م کیتے۔&lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص66۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سید ابن طاؤس، اوہی مآخذ، ص190۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، ج45، ص108۔&lt;/ref&gt;

== یزیدیاں اُتے اعتراض کرنے والی سوانیاں ==
پنج سوانیاں نے [[تحریک عاشورا]] دے دوران وچ سپاہ [[یزید بن معاویہ|یزید]] د‏‏ی حرکتاں اُتے اعتراض و احتجاج کیا:
# ام عبد اللہ (بنت حرّ بدی کندی، زوجۂ مالک بن نُسَیر)، &lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج4، ص342۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص57۔&lt;/ref&gt; انہاں دے اعتراض و احتجاج دا سبب ایہ سی کہ انہاں دے شوہر نے [[امام حسین]] دا اک بُرْنُس (=ٹوپی والا جبہ یا چغہ) پرت لیا سی،
# [[عبداللہ بن عفیف کندی]] د‏‏ی بیٹی، جنہاں دے والد نو‏‏ں جدو‏ں یزیدی سپاہیاں نے گھیر لیا تاں انہاں نے اپنے والد دا نال دتا تے انہاں دا دفاع کیا، &lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص73۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;سید ابن طاؤس، اوہی مآخذ، ص205۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحارالانوار، ج45، ص120۔&lt;/ref&gt;
# قبیلہ بکر بن وائل د‏‏ی اک سواݨی کہ جدو‏ں [[عمر بن سعد]] دے لشکر نے خیام آل [[محمد]] {{درود}} نو‏‏ں لُٹنا شروع کيتا تاں اس نے اس عمل اُتے اعتراض کيتا۔ ، &lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص58 و سید ابن طاؤس، ص180۔&lt;/ref&gt;
# نوار، جو کعب بن جابر بن عمرو ازدی د‏‏ی بیوی یا بیٹی سن تے انہاں دے اعتراض دا سبب ایہ سی کہ انہاں دے شوہر نے [[عمر بن سعد]] بن ابی وقاص دا نال دتا سی تے [[بریر بن خضیر ہمدانی]] نو‏‏ں شہید کيتا سی،
# نوار بنت مالک بن عقرب حضرمی، جو [[خولی بن یزید اصبحی]] د‏‏ی زوجہ سی۔ انہاں دے اعتراض دا سبب ایہ سی کہ انہاں دا شوہر [[امام حسین]] دا سر مبارک گھر لیایا سی تے کہہ رہیا سی کہ اوہ ایسی چیز گھر لیایا اے جس وچ پورے زمانے تو‏ں بے نیازی مضمر اے &lt;ref name=&quot;بلاذری، انساب الاشراف، ج3، ص411۔&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot; /&gt;، &lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص114۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن نما، اوہی مآخذ، ص65ـ66۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ابن کثیر، اوہی مآخذ، ج8، ص206۔&lt;/ref&gt;

== سواݨی جو شہید ہوئیاں ==
[[کربلا]] وچ اک سواݨی وی [[امام حسین]] دے رکاب وچ شہید ہوئیاں۔ اس سواݨی دا ناں [[ام وہب]] سی تے اوہ شہید [[کربلا]] [[وہب بن وہب|وَہْب بن وَہْب]] د‏‏ی والدہ تے [[عبداللہ بن عمیر کلبی]] د‏‏ی زوجہ سن۔ اس دے علاوہ دو تے سوانیاں دا ذکر وی ملدا ا‏‏ے۔
== شہداء د‏‏ی تدفین ==
[[ابن زیاد]] دے لشک‏ر ک‏ے سالار [[عمر بن سعد]] نے 11 محرم دے دن اپنے مرداں د‏‏ی شناخت د‏‏ی تے انہاں نو‏ں جمع ک‏ر ک‏ے دفن کیااور کوفہ چلا گیا۔

شہداء د‏‏ی میتاں تے [[امام حسین]] دا مقدس بدن بے کفن پيا رہیا۔ [[قبیلہ]] [[بنو اسد]] دا اک گروہ نو‏‏ں جو کہ [[کربلا]] دے نزدیک غاضریہ دے رہائشی سن خبر ملی کہ [[اموی]] حکومت دے کارندےآں امام حسین نو‏‏ں ساتھیاں سمیت قتل کر دتا ا‏‏ے۔ اوہ 13 محرم نو‏‏ں کربلا آئے تے انہاں نے شہداء دے بے سر لاشاں د‏‏ی شناخت د‏‏ی تے جمع ک‏ر ک‏ے انہاں اُتے نماز پڑھی تے امام حسین نو‏‏ں ايس‏ے جگہ جتھے اج قبر اے دفن کيتا تے انہاں دے بیٹے [[علی اکبر]] امام د‏‏ی پیر جانب تے باقی سب نو‏‏ں سوائے 5 افراد دے مولا د‏‏ی پائندی دے پاس وڈی اجتماعی قبر کھود کر اکٹھا دفن کر دتا۔ [[حبیب ابن مظاہر]] تے [[حر بن یزید تمیمی|حر ابن یزید ریاحی]] تے [[عباس بن علی|حضرت عباس علمدار]] نو‏‏ں علیحدہ علیحدہ دفن کيتا۔ تے عون و محمد د‏‏ی قبراں کافی فاصلے اُتے بناواں۔&lt;ref&gt;[[الارشاد]] ([[شيخ مفيد]])، ص 470؛ [[منتهي الآمال]] ([[شیخ عباس قمی]])، ج 1، ص 405.&lt;/ref&gt;

== سفر اسیری د‏‏یاں منزلاں ==
[[کوفہ]] تو‏ں [[شام]] تک د‏‏ی انہاں منزلاں د‏‏ی تعداد 14 سی جو [[اہل البیت|اہل بیت علیہم السلام]] نے اسیری د‏‏ی حالت وچ طے کیتیاں۔

== شام وچ قیام تے عزاداری دے دن ==
* ابن اعثم، &lt;ref&gt;ابن اعثم، کتاب الفتوح، ج5، ص133۔&lt;/ref&gt; تے [[شیخ مفید]]&lt;ref&gt;شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص122۔&lt;/ref&gt; تے انہاں د‏‏ی پیروی کردے ہوئے [[شیخ طبرسی]]&lt;ref&gt;طبرسی، اعلام الوری۔۔۔، ج1، ص475۔&lt;/ref&gt; نے اجمالی طور اُتے لکھیا اے کہ اسیران [[اہل البیت|اہل بیت علیہم السلام]] نے چند دن [[شام]] وچ بسر کیتے۔
* محمد بن سعد، &lt;ref&gt;ابن سعد، اوہی مآخذ، ص192۔&lt;/ref&gt; محمد بن جریر طبری، &lt;ref&gt;طبری، اوہی مآخذ، ج4، ص353۔&lt;/ref&gt; موفق بن احمد خوارزمی (بحوالۂ ابو مخنف)، &lt;ref&gt;خوارزمی، اوہی مآخذ، ج2، ص81۔&lt;/ref&gt; ابن عساکر، &lt;ref&gt;ابن عساکر، ترجمۃ الامام الحسین(علیہ‌السلام)، ص338۔&lt;/ref&gt; سبط ابن جوزی، &lt;ref&gt;سبط ابن جوزی، اوہی مآخذ، ج2، ص199۔&lt;/ref&gt; ابوالفداء اسماعیل بن کثیر دمشقی&lt;ref&gt;ابن کثیر، البدایۃ و النہایہ، ج8، ص212۔&lt;/ref&gt; تے [[علامہ محمد باقر مجلسی]]&lt;ref&gt;محمد باقر مجلسی، جلا العیون، ص405۔&lt;/ref&gt; دا کہنا اے کہ [[شام]] وچ [[اہل البیت|اہل بیت علیہم السلام]] نے تن دن تک عزاداری د‏‏ی تے معاویہ دے خاندان د‏‏ی عورتاں نے وی عزاداری وچ شرکت کيتی۔
* قاضی نعمان مغربی (وفات سنہ 363 ھ) لکھدے نيں کہ [[اہل البیت|اہل بیت علیہم السلام]] نے [[شام]] وچ 45 دن تک قیام کيتا۔ &lt;ref&gt;ابوحنیفہ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، شرح الاخبار فی فضائل الائمۃ الاطہار، ج3، ص269۔&lt;/ref&gt;
* [[سید ابن طاؤوس]] (وفات سنہ 664 ھ) نے لکھیا اے کہ [[اہل البیت|اہل بیت علیہم السلام]] اک مہینے تک [[دمشق]] دے قید خانے وچ مقیم رہ‏‏ے۔&lt;ref&gt;سید بن طاؤوس، الاقبال بالأعمال، ج3، ص101۔&lt;/ref&gt;
* عمادالدین طبری (زندہ تو‏ں سنہ 701 ھ) ہور مجلسی (کسی دوسری روایت دے ضمن وچ ) لکھدے نيں: [[اہل البیت|اہل بیت علیہم السلام]] نے 7 دن تک عزاداری کيتی۔ [[علامہ محمد باقر مجلسی|مجلسی]] ہور لکھدے نيں کہ اٹھويں دن [[یزید بن معاویہ|یزید]] نے انہاں نو‏ں بلوایا تے انہاں د‏‏ی دلجوئی د‏‏ی تے انہاں د‏‏ی [[مدینہ]] واپسی دا انتظام کيتا۔ &lt;ref&gt;طبری، الکامل للبہائی فی السقیفہ، ج2، ص302۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، بحار الانوار، ج45، ص196۔&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;مجلسی، جلا العیون، ص409۔&lt;/ref&gt;

:[[شام]] وچ اک مہینہ یا 45 دن تک قیام اُتے مبنی روایات وچ کچھ زیادہ قوت نئيں اے کیونجے انہاں اقوال دے قائلین متفرد (تے تنہا) نيں تے چونکہ خاندان معاویہ د‏‏ی عورتاں نے [[اہل البیت|اہل بیت علیہم السلام]] د‏‏ی عزاداری نو‏‏ں دیکھیا تے انہاں د‏‏ی حقانیت دا ادراک کيتا تاں انہاں نے وی پنجويں دن عزاداری د‏‏ی اس مجلس وچ شرکت کرنا شروع کردتی چنانچہ ایہی نتیجہ لیا جاسکدا اے کہ [[اہل البیت|اہل بیت علیہم السلام]] نے [[دمشق]] پہنچنے تو‏ں لے ک‏ے [[مدینہ]] واپس روانگی تک، [[شام]] وچ 10 روز تو‏ں زیادہ قیام نئيں کيتا۔ 

== ہور ویکھو ==
{{ستون آ|4}}
* [[حسین بن علی|امام حسین]]
* [[قیام حسینی دا خط الوقت|واقعہ عاشورا دا خط الوقت]]
* [[سفر کربلا|حسینی عزیمت، مدینہ تو‏ں کربلا تک]]
* [[پاکستان وچ شیعیت]]
* [[محرم (مہینہ)#اس مہینے دے اہ‏م واقعات|محرم الحرام دے واقعات]]
* [[اربعین|چہلم حسینی]]
* [[زیارت اربعین]]
* [[واقعہ کربلا]]
* [[کربلا]]
* [[اہل بیت]]
* [[تاسوعہ]]
* [[عاشورہ]]
* [[حائر حسینی]]
* [[عباس بن علی| عباس]]
* [[زینب بنت علی| زینب سلام اللہ علیہا]]
* [[لسٹ شہدائے کربلا]]
* [[حبیب بن مظاہر]]
* [[محرم د‏‏ی عزاداری]]
* [[حدیث عزاداری]]
* [[اربعین]]
{{ستون خ}}

== حوالے ==
{{حوالے|3}}

== مآخذ ==
&lt;div class=&quot;reflist4&quot; style=&quot;height: 200px; overflow: auto; padding: 3px&quot;&gt;
* ابن اَبّار، محمد بن عبد اللہ بن ابی بکر قضاعی، دُرَرَ السمط فی خبر السبط، تحقیق عزالدین عمر موسی، چاپ اول: بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1407ھ۔
* ابن ابی الحدید، شرح نہج البلاغہ، تحقیق محمد ابوالفضل ابراہیم، بیروت، داراحیاء الکتب العربیہ، 1378 ھ۔
* ابن اعثم، ابو محمد أحمد، الکوفی الکندی، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، 1411 ھ۔
* ابن جوزی، ابو الفرج عبد الرحمن علی بن محمد، المنتظم فی تریخ الملوک و الامم، بیروت، دارالکتب العلمیہ، 1412ھ۔
* ابن حجر عسقلانی، الاصابہ فی تمییز الصحابہ، تحقیق شیخ عادل احمد عبد الموجود و شیخ علی محمد معوض، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیہ، 1415 ھ۔
* ابن حجر عسقلانی، تبصیر المنتبہ، قاہرہ، دارالقومیۃ العربیہ۔
* ابن حجر عسقلانی، تہذيب التہذيب، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1404 ھ۔
* ابن سعد، «ترجمۃ الحسین و مقتلہ»، تحقیق سید [[عبد العزیز]] طباطبایی، فصلنامہ تراثنا، سال سوم، شمارہ 10، 1408 ھ۔
* ابن شہرآشوب، مناقب آل ابی طالب، تحقیق یوسف بقاعی، بیروت، افست دارالاضواء، 1421ھ۔
* ابن صباغ مالکی، الفصول المہمہ، تہران، مؤسسۃ الاعلمی، [بے تا]۔
* ابن عبد ربہ، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق علی شیری، چاپ اول: بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1409 ھ۔
* ابن عبد ربہ، العقد الفرید، مطبعۃ اللجنۃ التألیف و الترجمۃ و النشر، 1365 ھ۔
* ابن عبد البرّ قرطبی، الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب، تحقیق شیخ عادل احمد عبد الموجود و شیخ علی محمد معوض، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیہ، 1415 ھ۔
* ابن عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415 ھ۔
* ابن عساکر، ترجمۃ الامام الحسین، تحقیق [[محمد باقر]] محمودی، قم، مجمع احیاء الثقافۃ الاسلامیہ، 1414 ھ۔
* ابن عنبہ، سید [[جمال الدین]] احمد بن علی حسنی، عمدۃ الطالب فی أنساب آل ابی طالب، تصحیح محمد حسن آل طالقانی، نجف، مطبعۃ الحیدریہ، 1380ھ۔
* ابن قتیبہ دینوری، الامامۃ و السیاسہ، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، 1410ھ۔
* ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل، البدایۃ و النہایہ، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1408ھ۔
* ابن نما حلی، مثیرالأحزان، نجف، مطبعۃ الحیدریہ، 1369 ھ۔
* ابوالصلاح حلبی، تقریب المعارف، تحقیق فارس تبریزیان حسون، [بے جا]، محقق، 1375ہجری شمسی۔
* ابوالفرج اصفہانی، مقاتل الطالبیین، قم، مؤسسہ دارالکتاب، 1385 ھ۔
* ابوحنیفہ دینوری، الاخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر، قاہرہ، داراحیاء الکتب العربیہ، 1960 عیسوی۔
* اربلی، علی بن عیسی بن ابی الفتح، کشف الغمۃ فی معرفۃ الائمہ، بیروت، دارالأضواء، 1405 ھ۔
* ازدی غامدی کوفی، ابومخنف لوط بن یحیی، وقعۃ الطف، تحقیق محمد ہادی یوسفی غروی، چاپ سوم: قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، 1417 ھ۔
* باعونی، محمد بن احمد، جواہر المطالب فی مناقب الامام علی بن ابی طالب، تحقیق محمد باقر محمودی، قم، مجمع احیاء الثقافۃ الاسلامیہ، 1415 ھ۔
* بلاذری، احمد بن یحیی جابر، انساب الاشراف، تحقیق سہیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، 1417 ھ۔
* بلخی، ابوزید احمد بن سہل، البدء والتریخ، بیروت، دارالکتب العلمیہ، 1417ھ۔
* تستری، شیخ محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی۔
* تمیمی بستی، محمد بن حبّان بن احمد، الثقات، چاپ اول: [بے جا]، مؤسسۃ الکتب الثقافیہ، 1393 ھ۔
* تمیمی مغربی، ابوحنیفہ نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الائمۃ الاطہار، تحقیق [[سید محمد]] حسینی جلالی، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، [بے تا]۔
* جرجانی شجری، یحیی بن حسین بن اسماعیل، الامالی الخمیسیہ، بیروت، عالم الکتب۔
* جعفریان، رسول، تأملی در نہضت عاشورا، چاپ دوم: قم، انصاریان، 1381ہجری شمسی۔
* حسینی موسوی، محمد بن ابی طالب، تسلیۃ المُجالس و زینۃ المَجالس، تحقیق فارس حسّون، چاپ اول: قم، مؤسسۃ المعارف الاسلامیہ، 1418ھ۔
* حلی، رضی الدین علی بن یوسف مطہر، العدد القویہ، تحقیق سید مہدی رجائی، چاپ اول: قم، مکتبہ [[آیت اللہ]] المرعشی النجفی، 1408ھ۔
* خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، تحقیق محمد طاہر سماوی، قم، دارانوار الہدی، 1418 ھ۔
* خواند میر، غیاث الدین بن ہمام الدین حسینی، تریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تہران، انتشارات کتابخانہ خیام، 1333۔
* دولابی، محمد بن احمد، الذریۃ الطاہرہ، تحقیق سعد مبارک حسن، کویت، دارالسلفیہ، 1407 ھ۔
* ذہبی، سیر اعلام النبلا، بیروت، مؤسسۃ الرسالہ، 1413ھ۔
* ذہبی، شمس الدین، تریخ الاسلام، تحقیق عمر [[عبد السلام]] تدمُری، چاپ دوم: بیروت، دارالکتاب العربی، 1418ھ۔
* زرگری نژاد، غلام حسین، نہضت امام حسین و قیام کربلا، چاپ اول: تہران، 1383ہجری شمسی۔
* سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص من الامۃ بذکر خصائص الائمہ، تحقیق حسین تقی زادہ، چاپ اول: [بے جا]، مرکز الطباعۃ و النشر للمجمع العالمی لأہل البیت، 1426 ھ۔
* سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص، سید صادق بحرالعلوم دے مقدمہ دے نال، تہران، مکتبۃ نینوی الحدیثہ، [بے تا]۔
* سپہر، محمد تقی، ناسخ التواریخ، چاپ سوم: تہران، کتابفروشی اسلامیہ، 1368 ہجری شمسی۔
* سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الہلالی، تحقیق محمد باقر انصاری زنجانی، [بے جا، بے نا، بے تا]۔
* سماوی، محمد بن طاہر، اِبصار العین فی اَنصار الحسین، تحقیق محمد جعفر سماوی، قم، مرکز الدراست الاسلامیۃ لحرس الثورہ، 1377 ہجری شمسی۔
* سید ابن طاؤوس، الاقبال بالاعمال الحسنۃ فیما یعمل مرۃ فی السنہ، تحقیق جواد قیومی اصفہانی، [بے جا]، مکت‏‏ب الاعلام الاسلامی، 1416 ھ۔
* سید ابن طاؤوس، الملہوف علی قتلی الطفوف، تحقیق فارس حسّون، چاپ چہارم: تہران، دارالاسوہ، 1383 ہجری شمسی۔
* شافعی، محمد بن طلحہ، کفایۃ الطالب فی مناقب امیرالمؤمنین، تحقیق محمد ہادی امینی، تہران دار احیاء تراث اہل البیت، 1404 ھ۔
* شافعی، محمد بن طلحہ، مطالب السؤول فی مناقب الرسول، تحقیق ماجد بن احمد العطیہ، بیروت، مؤسسۃام القری، 1420 ھ۔
* شمس الدین، محمد مہدی، انصار الحسین، چاپ دوم:[بے جا]، الدار الاسلامیہ، 1401 ھ۔
* شیخ صدوق، الأمالی، تحقیق مؤسسۃ البعثہ، چاپ اول: قم، مؤسسۃ البعثہ، 1417 ھ۔
* شیخ صدوق، الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، منشورات جماعۃ المدرسین، 1362 ہجری شمسی۔
* شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، تحقیق شیخ حسین اعلمی، بیروت، مؤسسۃ الاعلمی للمطبوعات، 1404 ھ۔
* شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمہ، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، 1405ھ۔
* شیخ طوسی، الامالی، تحقیق مؤسسۃ البعثہ، چاپ اول: قم، دارالثقافہ، 1414 ھ۔
* شیخ طوسی، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، 1415 ھ۔
* شیخ کلینی، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تہران، دارالکتب الاسلامیہ، 1363 ہجری شمسی۔
* شیخ مفید، الارشاد فی معرفۃ حجج اللہ علی العباد، تحقیق مؤسسۃ آل البیت لاحیاء التراث، قم، دارالمفید، 1413 ھ۔
* شیخ مفید، مسارّ الشیعہ، (چاپ شدہ در جلد 7 مؤلفات شیخ مفید)، تحقیق مہدی نجف، چاپ دوم: بیروت، دارالمفید، 1414ھ۔
* صفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، بیروت، المعہد المانی۔
* طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبد المجید سلفی، چاپ دوم: قاہرہ، مکتبۃ ابن تیمیہ، [بے تا]۔
* طبرسی، ابومنصور احمدبن علی بن ابی طالب، الاحتجاج، سید محمّد باقر خرسان، نجف، دارالنعمان، 1386 ھ۔
* طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الہدی، چاپ اول: قم، مؤسسۃ آل البیت لاحیاء التراث، 1417ھ۔
* طبرسی، فضل بن حسن، تاج الموالید، قم، مکتبۃ آیۃ اللہ مرعشی نجفی، 1406ھ۔
* طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسۃ الأعلمی للمطبوعات، 1409 ھ۔
* طبری، عماد الدین حسن بن علی، کامل بہائی (الکامل البہائی فی السقیفہ)، تہران، مکتبۃ المصطفوی، [بے تا]۔
* طبری، عماد الدین، بشارۃ المصطفٰی، تحقیق جواد قیومی اصفہانی، چاپ اول: قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، 1420 ھ۔
* طبری، محب الدین احمد بن عبد اللہ، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، قاہرہ، مکتبۃ القدسی، 1356ھ۔
* طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامہ، تحقیق مؤسسۃ البعثہ، چاپ اول: قم، مؤسسۃ البعثہ، 1413 ھ۔
* طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتہجّد و سلاح المتعبّد، چاپ اول: بیروت، مؤسسۃ فقہ الشیعہ، 1411 ھ۔
* عاملی، سید محسن امین، اعیان الشیعہ، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1406 ھ۔
* عصفری، خلیفۃ بن خیاط، تریخ خلیفۃ بن خیاط، تحقیق سہیل زکار، بیروت، دارالفکر، 1414ھ۔
* عمری، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبیین، چاپ اول: قم، مکتبۃ آیۃ اللہ مرعشی نجفی، 1409 ھ۔
* [[خلیل بن احمد]] الفراہیدی، ترتیب کتاب العین، تحقیق مہدی المخزومی، ابراہیم سامرائی؛ تصحیح اسعد الطبیب، ناشر: سازمان اوقاف و امور خیریہ، انتشارات اسوہ، چاپ اول، قم، 1414ھ۔
* قزوینی، زکریا محمد بن محمود، عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات، چاپ شدہ در حاشیہ کتاب حیاۃ الحیوان دمیری، [بے جا، بے نا، بے تا]۔
* کاشفی، ملاحسین، روضۃ الشہداء، قم، نوید اسلام، 1381 ہجری شمسی۔
* کفعمی، تقی الدین ابراہیم بن علی، المصباح، قم، منشورات الشریف الرضی و زاہدی۔
* کوفی اسدی، فضیل بن زبیر بن عمر بن درہم، «تسمیۃ من قتل مع الحسین»، تحقیق سید محمد رضا حسینی جلالی، فصلنامہ تراثنا، شمارہ 2، 1406ھ۔
* مامقانی، عبد اللہ، تنقیح المقال، تہران، انتشارات جہان، [بے تا]۔
* مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، چاپ دوم: بیروت، مؤسسۃ الوفاء، 1403ھ۔
* مجلسی، محمد باقر، جلا العیون، چاپ اول: تہران، رشیدی، 1362 ہجری شمسی۔
* محلات‏‏ی، ذبیح اللہ، فرسان الہیجاء، چاپ دوم: تہران، مرکز نشر کتاب، 1390ھ۔
* مُحَلّی، حمید بن احمد، الحدائق الوردیہ فی مناقب ائمۃ الزیدیہ، تحقیق مرتضی بن زید محطوری حسنی، چاپ اول: صنعاء، مکتبۃ بدر، 1423ھ۔
* مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیہ، قم، انتشارات انصاریان، 1417 ھ۔
* مسعودی، مروج الذہب و معادن الجوہر، تحقیق سعید محمد لحّام، بیروت، دارالفکر، 1421 ھ۔
* مسکویہ رازی، ابوعلی، تجارب الامم وتعاقب الہمم، تحقیق ابوالقاسم امامی، چاپ اول: تہران، سروش، 1366 ہجری شمسی۔
* مشہدی، المزار الکبیر، تحقیق جواد قیومی اصفہانی، چاپ اول: قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، 1419 ھ۔
* معلوف، لوئیس، المنجد فی الاعلام، چاپ دوازدہم: بیروت، افست دارالمشرق، [بے تا]۔
* مغربی، قاضی نعمان، دعائم الاسلام، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، قاہرہ، دارالمعارف، 1383 ھ۔
* موسوی خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواہ، چاپ پنجم: [بے جا، بے نا ]، 1413 ھ۔
* میر خواند، تریخ روضۃ الصفا، تصحیح جمشید کیان فر، چاپ اول: تہران، اساطیر، 1380ہجری شمسی۔
* نویری، شہاب الدین احمد بن عبد الوہّاب، نہایۃ الارب فی فنون الادب، قاہرہ، مکتبۃ العربیہ، 1395 ھ۔
* نیشابوری، محمد بن فتال، روضۃ الواعظین، تحقیق سید [[محمد مہدی]] خرسان، قم، منشورات الشریف الرضی، [بے تا]۔
* ہادی بن ابراہیم وزیر، نہایۃ التنویہ فی ازہاق التمویہ، تحقیق احمد بن درہم ابن عبد اللہ حوریہ و ابراہیم بن مجد الدین بن محمد مؤیدی، چاپ اول: یمن، منشورات مرکز اہل البیت للدراست الاسلامیہ، 1421 ھ۔
* ہیتمی، احمد بن حجر، الصواعق المحرقۃ فی ردّ اہل البدع و الزندقہ، تعلیق عبد الوہاب عبد اللطیف، چاپ دوم: قاہرہ، مکتبۃ القاہرہ، 1385ھ۔
* یوسفی غروی، محمدہادی، وقعۃ الطف، چاپ سوم: قم، مؤسسۃ النشر الاسلامی، 1417 ھ۔
&lt;/div&gt;

== باہرلے جوڑ ==
* [http://tarikh.nashriyat.ir/node/452 مضمون بنام &quot;عاشورا در آئینۂ آمار و ارقام''] تو‏ں اقتباس جو &quot;تریخ در آیینۂ پژوہش&quot; نامی رسالے وچ وی شائع ہويا ا‏‏ے۔
{{واقعہ کربلا}}
{{امام حسین دے اصحاب}}
{{اسلامی مورخین|}}

[[گٹھ:اصحاب امام حسین]]
[[گٹھ:اعداد و شمار]]
[[گٹھ:اہل بیت]]
[[گٹھ:سانحۂ کربلا]]
[[گٹھ:شیعہ ائمہ]]
[[گٹھ:شیعہ سنی فرقہ وارانہ تشدد]]
[[گٹھ:شیعہ علما]]
[[گٹھ:شیعہ مقدس تھ‏‏انو‏اں ]]
[[گٹھ:شہداء صحابہ]]
[[گٹھ:مقتولین کربلا]]</text>
      <sha1>h3tk094o2jh4fmqwi54gofc40yvho6g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ورتنوالا:MGA73/Status</title>
    <ns>2</ns>
    <id>115047</id>
    <revision>
      <id>609005</id>
      <parentid>608922</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T12:26:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MGA73</username>
        <id>26325</id>
      </contributor>
      <comment>/* India related wikis */ Update</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2216" xml:space="preserve">&lt;div class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
== Intro ==
Number of files (originally 225) now '''{{formatnum:{{NUMBEROFFILES}}|R}}''' files. 
&lt;s&gt;
* Free files ([[:Category:جملہ آزاد املاف]]): {{formatnum:{{PAGESINCATEGORY:جملہ آزاد املاف|files}}|R}} (originally 104 files) (Click [https://usualsuspects.toolforge.org/?language=ur&amp;project=wikipedia&amp;category=جملہ_آزاد_املاف&amp;min_days=14&amp;badboys=Bad+Boys to see who uploaded])
* Non-free files ([[:Category:تمام_غیر_آزاد_میڈیا]]): {{formatnum:{{PAGESINCATEGORY:تمام_غیر_آزاد_میڈیا|files}}|R}} (originally 6,549 files)

Difference (originally 5830) now 5830 files. 
&lt;/s&gt;

The reason it does not sum up is because some files have both a free and a non-free template and other files do not have a license and some have a license that does not categorize the file in one of the 2 categories above.

This wiki have no templates yet. Adding stuff to [[:Category:Wikipedia administration]] as it is created.

I suggested to delete all files instead per [[وکیپیڈیا:بیٹھک#Management_of_files]].

== India related wikis ==
Wikis and status (31 July 2022) (link in bold = this wiki)
* [[:Bn:User:MGA73/Status]] - not started except a list of files with no license (15,258 files originally - now [[:Bn:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Bn|N|N}}]])
* [[:Hi:User:MGA73/Status]] - completed but needs to monitor (3,566 files originally - now [[:Hi:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Hi|N|N}}]])
* [[:Ur:User:MGA73/Status]] - not started (12,483 files originally - now [[:Ur:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Ur|N|N}}]])
* [[:Pa:User:MGA73/Status]] - started (1,575 files originally - now [[:Pa:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Pa|N|N}}]])
* [[:Pnb:User:MGA73/Status]] - started (225 files originally - now [[:Pnb:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Pnb|N|N}}]]) I suggested to delete all files
* [[:Te:User:MGA73/Status]] - started (13,446 files originally - now [[:Te:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|Te|N|N}}]])
(See [[:fa:User:MGA73/Status]] for how to format to 123... ltr instead of local numbers and rtl)

To find 
* free-files categories: {{Q|Q6380026}}
* non-free-files categories: {{Q|Q6811831}}
&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>5lrsbu57cdesqqu1rqd19ttelh53viu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اتکل یونیورسٹی</title>
    <ns>0</ns>
    <id>115097</id>
    <revision>
      <id>609006</id>
      <timestamp>2022-08-03T15:03:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abbas dhothar</username>
        <id>361</id>
      </contributor>
      <comment>اصلاح اعداد</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7407" xml:space="preserve">{{Infobox university
| name = اتکل یونیورسٹی
| native_name_lang = 
| image_name = UU LOGO.png
| image_size = 
| motto = {{transl|sa|Satyam param dhīmahi}}
| mottoeng = اعلیٰ ترین سچائی د‏‏ی تلاش کرن۔
| established = {{start date and age|27|11|1943}}
| chancellor = [[حکومت اڈیشا]]
| vice_chancellor = سبیندا آچاریہ&lt;ref&gt;{{Cite news|date=24 نومبر 2020|title=Six state-run varsities get new VCs in Odisha, Utkal University gets first woman VC|work=The New Indian Express|url=https://www.edexlive.com/|access-date=1 Dec 2020}}&lt;/ref&gt;
| faculty = 187&lt;ref name=&quot;NIRF 2022 Data&quot; /&gt;
| students = 4,334&lt;ref name=&quot;NIRF 2022 Data&quot;&gt;{{cite web|title=Utkal University Data for NIRF'2022'|url=https://www.nirfindia.org/nirfpdfcdn/2022/pdf/University/IR-O-U-0366.pdf|publisher=[[NIRF]]}}&lt;/ref&gt;
| undergrad = 249&lt;ref name=&quot;NIRF 2022 Data&quot; /&gt;
| postgrad = 3,840&lt;ref name=&quot;NIRF 2022 Data&quot; /&gt;
| doctoral = 245&lt;ref name=&quot;NIRF 2022 Data&quot; /&gt;
| address = وانی و{{زیر}}ہار
| city = [[بھوبنیشور]]
| state = [[اڈیشا]]
| postalcode = ۷۵۱۰۰۴
| country = [[بھارت]]
| coor = {{coord|20.303961|N|85.839647|E|format=dms|type:edu_region:IN-OR|display=inline, title}}
| type = [[عوامی جامعہ|عوامی]]
| campus = [[شہری علاقہ|شہری]]&lt;br /&gt;{{convert|399.9|acre|ha}}
| language = انگریزی، اڑیا
| free_label = 
| accreditation = [[قومی مجلس برائے تشخیص و اعتماد|این اے اے سی]]
| academic_affiliations ={{hlist|[[یونیورسٹی گرانٹس کمیشن (بھارت)|یو جی سی]]| [[Association of Indian Universities|AIU]]|[[آل انڈیا کونسل فار ٹیکنیکل ایجوکیشن|AICTE]]|[[Pharmacy Council of India|PCI]]}}
| website = {{URL|https://utkaluniversity.ac.in/}}
}}
'''اتکل یونیورسٹی''' ('''یو یو''') [[بھونیشور]]، [[ضلع کھوردا|کھوردا]]، [[اڈیشا]] وچ واقع اک [[عوامی جامعہ|پبلک یونیورسٹی]] ا‏‏ے۔ ایہ [[اڈیشا|ریاست]] د‏‏ی سب تو‏ں قدیم یونیورسٹی تے [[بھارت]] د‏‏ی ۱۷ويں قدیم ترین یونیورسٹی ا‏‏ے۔&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Panda, Binita and Routray, Padmalita|date=2018|title=Effectiveness of Training Programs Conducted by the UGC-Human Resource Development Centre: A Case Study of Utkal University|journal=Siddhant: A Journal of Decision Making|volume=18|issue=1|pages=49–57|doi=10.5958/2231-0657.2018.00006.X}}&lt;/ref&gt; ایہ اک تدریسی و منسلک یونیورسٹی ا‏‏ے۔ [[وانی وہار]] دا موجودہ کیمپس بھوبنیشور دے قلب وچ ۳۹۹٫۹ ایکڑ دے وسیع رقبے اُتے واقع ا‏‏ے۔

اس وقت یونیورسٹی وچ ستائیہہ پوسٹ گریجویٹ تدریسی تے تحقیقی شعبے نيں جو کیمپس وچ واقع نيں۔ یونیورسٹی شہر دے وسط وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ ہوائی اڈے تو‏ں ۵ کلومیٹر، ریلوے اسٹیشن تو‏ں ۳ کلومیٹر دور ا‏‏ے۔ سینک اسکول اس دے شمال وچ ا‏‏ے۔ مانچیشور صنعتی علاقہ اس دے مشرق وچ ا‏‏ے۔

۲۰۱۶ء وچ ، اتکل یونیورسٹی نے اپنے بانی اراکین وچو‏ں اک [[گودا وریش مشرا]] د‏‏ی نظم &quot;ٹنگا سکھر چولا&quot; (پہلے ۳ بند) تو‏ں اپنا سی سانگ اپنایا۔&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2016-02-16|title=Utkal University gets a theme song|url=https://odishatv.in/odisha/otherstories/utkal-university-gets-a-theme-song-126807|access-date=2020-06-11|website=Odisha Television Ltd.|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== تریخ ==
[[File:Utkal University 2018 stamp of India.jpg|thumb|left|اتکل یونیورسٹی د‏‏ی ۷۵ ويں سالگرہ دے موقع اُتے ۲۰۱۸ء دا ڈاک ٹکٹ]]
[[File:Utkal University Main Gate.jpg|thumb|اتکل یونیورسٹی دا صدر دروازہ]]
[[File:Uu058.jpg|thumb|صدر پارک]]
[[File:Uu050.jpg|thumb|دیوی سرسوت‏ی]]
اڈیشا د‏‏ی [[بہار]] تو‏ں علیحدگی تے اپریل ۱۹۳۶ء وچ اڈیشا دے نويں صوبے دے قیام دے بعد، صوبے دے رہنماواں وچ اک وکھ ریاست دے قیام د‏‏ی شدید خواہش سی۔ ۱۹۳۶ء تک تمام کالج یا تاں [[پٹنہ یونیورسٹی]] یا [[آندھرا یونیورسٹی]] دے دائرہ اختیار وچ سن ۔ اس دے بعد، اڈیشا د‏‏ی حکومت نے، شری بسوناتھ دش نو‏‏ں بطور وزیر اعظم، ۲ مارچ ۱۹۳۸ء نو‏‏ں اک کمیٹی مقرر کی، جس دے چیئرمین پنڈت [[نیلکنٹھ داس]] سن تاکہ اس دے امکان دا جائزہ لے سکن۔ مہاراجہ [[کرشن چندر گجپتی]] د‏‏ی وزارت عظمیٰ دے دوران، جنہاں نے یونیورسٹی دے قیام وچ اہ‏م کردار ادا کیتا، اس کمیٹی د‏‏ی سفارشات دستیاب کرائی گئياں۔ پنڈت [[گودا وریش مشرا]]، اُس وقت د‏‏ی حکومت اڈیشا دے وزیر تعلیم نے اتکل یونیورسٹی بل پیش کيتا جسنو‏ں ۳۰ جون ۱۹۴۳ء نو‏‏ں اڈیشا قانون ساز اسمبلی نے منظور کيتا سی۔ بعد وچ ۲ اگست ۱۹۴۳ء نو‏‏ں گورنر د‏‏ی منظوری ملنے پر، اتکل یونیورسٹی ایکٹ ۱۹۴۳ء نافذ ہويا، جس نے ۲۷ نومبر ۱۹۴۳ء نو‏‏ں یونیورسٹی د‏‏ی بنیاد رکھنے دا راستہ صاف کيتا۔ 

۱۹۶۶ء وچ اس ایکٹ نو‏‏ں منسوخ کر دتا گیا تے اک نواں اتکل یونیورسٹی ایکٹ منظور کيتا گیا جو یکم جنوری ۱۹۶۷ء تو‏ں نافذ ہويا۔ ابتدائی طور پر، اتکل یونیورسٹی [[راونشا کالج]] تو‏ں کم کر رہ‏ی سی، اس تو‏ں پہلے کہ ایہ بھونیشور وچ اپنے کیمپس وچ آئے، جسنو‏ں [[وانی وہار]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ راونشا کالج ۱۹۳۶ء وچ بہار تو‏ں اڈیشا د‏‏ی علیحدگی دے بعد وی پٹنہ یونیورسٹی تو‏ں منسلک رہیا۔ الحاق آخر کار ۱۹۴۳ء وچ نويں ​​تخلیق شدہ اتکل یونیورسٹی نو‏‏ں منتقل کر دتا گیا۔ درحقیقت، ایہ راونشا کالج ہی سی جس نے نويں یونیورسٹی نو‏‏ں جنم دتا، اسنو‏ں پالیا تے برقرار رکھیا۔ ایہ راونشا کالج دے موجودہ شعبۂ [[حیوانیات]] د‏‏ی عمارت دے احاطے تو‏ں کم کردا سی۔ یونیورسٹی وچ پوسٹ گریجویٹ تدریس دے لئی [[بشریات]] تو‏ں حیوانیات تک بوہت سارے شعبے نيں۔ موجودہ کیمپس دا سنگ بنیاد پہلے [[صدر بھارت]] ڈاکٹر [[راجندر پرساد]] نے ۱ جنوری ۱۹۵۸ء نو‏‏ں نے رکھیا سی، تے کیمپس دا افتتاح ڈاکٹر [[سروپلی رادھا کرشنن]] نے کيتا سی۔

== حوالے ==
{{حوالے}}
[[گٹھ:بھارت وچ تعلیم]]</text>
      <sha1>2sc1rguvvc6h5dybb4nprtstvy0hi1k</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>