विकिपिडिया newiki https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter मीडिया विशेष वार्तालाप प्रयोगकर्ता प्रयोगकर्ता वार्ता विकिपिडिया विकिपिडिया वार्ता चित्र चित्र वार्ता मीडियाविकि मीडियाविकि वार्ता ढाँचा ढाँचा वार्ता मद्दत मद्दत वार्ता श्रेणी श्रेणी वार्ता पोर्टल पोर्टल वार्ता मस्यौदा मस्यौदा वार्ता TimedText TimedText talk मोड्युल मोड्युल वार्तालाप Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 826 1074162 1025873 2022-08-20T04:30:26Z Buddhiman Devkota 42455 टाइपो सुधार गरियो wikitext text/x-wiki [[चित्र:Aum calligraphy.svg|100px|right]] {{हिन्दूत्व}} '''हिन्दू धर्म''' वा '''सनातन धर्म''' (धेरै समयदेखि चलिआएको) [[धर्म]] जुन हालसम्म चलिआएको छ। हिन्दू धर्मको विशेषता यस भित्रका विभिन्न आस्था र विश्वासका स्रोत हुन्। ९० हजार वर्षभन्दा पहिला यो धर्मको प्रारम्भ भएको थियो । [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]], [[महाभारत]] र [[पुराण]]हरूमा [[सूर्यवंश|सूर्यवंशी]] र [[चन्द्रवंश|चन्द्रवंशी]] राजाहरूको [[वंश]] परम्पराको उल्लेख उपलब्ध छ । यसका अतिरिक्त अनेक वंशहरूको उत्पति र परम्पराको वर्णनमा पनि हिन्दु धर्मको उतपत्तिका विषयमा कुराहरु आएका छन् । आर्यहरूको सभ्यतालाई वैदिक सभ्यता मानिन्छ । पहिलो दृष्टिकोण अनुसार लगभग १७०० ईसा पूर्वमा आर्य [[अफगानिस्तान]], [[कश्मीर]], [[पञ्जाब (स्पष्टता)|पञ्जाब]] र [[हरियाणा]]मा बसोबास गर्ने गर्थे ।  त्यस बेला देखि नै उनीहरूका विद्वान् [[ऋषि]]हरु आफ्ना देवताहरूलाई प्रसन्न गर्नलाई वैदिक संस्कृतमा मन्त्र रचना गर्न थाले । पहिला चार वेद रचियो, जसमा [[ऋग्वेद]] प्रथम थियो । त्यस पछि [[यजुर्वेद]], [[सामवेद]], [[अथर्ववेद]] [[उपनिषद्|उपनिषद]] जस्ता ग्रन्थहरू आए । हिन्दु धर्मको उत्पत्ति वैदिक संस्कृतिबाट इशापूर्व २००० वर्षभन्दा पहिला भएको मान्यता छ । सङ्ख्याको हिसाबले यो विश्वको तेस्रो ठूलो । हाल विश्वमा हिन्दु धर्म मान्ने मानिसहरु १ अर्ब ५० करोड छन् । जस मध्ये ९६% दक्षिण [[एसिया]]मा छन्। हिन्दू शास्त्रहरूलाई दुई भागमा बाँडिएको छ श्रुति र स्मृति । श्रुति भन्नाले वेद बुझिन्छ जुन हिन्दूहरूको धर्मग्रन्थ हो अथवा हिन्दूहरूको संविधान हो । स्मृतिअन्तर्गत [[इतिहास]], [[पुराण]], [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]], [[महाभारत]] तथा विभिन्न स्मृतिहरू पर्दछन् । [[वेद]]को सार [[उपनिषद्|उपनिषद]] हो भने उपनिषदहरूको सार [[श्रीमद्भगवद गीता|गीता]] हो <ref name="अनलाइनखबर">{{cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2018/04/675116|title=Online khabar|date=२०७५ वैशाख १४ गते ९:००|publisher=Online khabar|language=नेपाली|accessdate=2 November 2018}}</ref><ref name="पूर्वेली न्युज">{{cite web|url=http://purbelinews.com/92230|title=Purbelinews|date=२०७५/०७/१६|publisher=Purbelinews|language=Nepali|accessdate=2 November 2018}}</ref>। == इतिहास == हिन्दू धर्मको इतिहास सबै धर्महरू भन्दा धेरै पुरानो छ। शायद पृथ्वीको उत्पतिसँगै हिन्दू धर्मको इतिहास जोडिएका छन्। यी धार्मिक पुस्तकहरूमा हिन्दू धर्मका इतिहास लुकेका छन्। * [[महाभारत]] * [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] * [[श्रीमद्भगवद गीता|श्रीमद्भगवद्गीता]] भारत (र आधुनिक पाकिस्तानी क्षेत्र)को [[सिन्धु घाटी सभ्यता]]मा हिन्दू धर्मका कतिपय निशानहरू पाइएका छन्। यसमा एक अज्ञात मातृदेवीको मूर्ति, [[शिव]] [[पशुपतिनाथ मन्दिर|पशुपति]] आदी जस्तो देवताहरूको मुद्राहरू, लिंग, पीपलको पूजा, इत्यादि प्रमुख छन्। हिन्दू ग्रन्थको गहिरो अध्ययान गर्दा संसारमा मानव [[मानिस|मनुष्य]] सभ्यताको सुरुवात पनि नेपालको हिमाली भेगबाट भएको देखिन्छ । इतिहासकारहरूको एक दृष्टिकोण अनुसार यस सभ्यताको अन्त तिर मध्य एसियाबाट एक अन्य जातिको आगमन भयो, जुन स्वयंलाई '''आर्य''' भन्ने गर्थे, र संस्कृत नामको एक [[हिन्द यूरोपीय]] भाषा बोल्ने गर्थे। एक अन्य दृष्टिकोण अनुसार [[सिन्धु घाटी सभ्यता]]को मान्छेहरू स्वयं आर्य थिये र उनिहरूको मूलस्थान भारत उपमहाद्वीप नै थियो। आर्यहरूको सभ्यतालाई [[वैदिक सभ्यता]] भन्छन्। पहिलो दृष्टिकोण अनुसार लगभग १७०० ईसा पूर्वमा आर्य [[अफगानिस्तान]], [[कश्मीर]], [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाब]] र [[हरियाणा]]मा बसोबास गर्न थाले। त्यस बेला देखि नै उनीहरू (उनिहरूका विद्वान् ऋषि) आफ्ना देवताहरूलाई प्रसन्न गर्नलाई वैदिक संस्कृतमा मन्त्र रचना गर्न थाले। पहिला चार वेद रचियो, जसमा ऋग्वेद प्रथम थियो। त्यस पछि यजुर्वेद, सामवेद ,यथर्ववेद र उपनिषद जस्ता ग्रन्थहरू आए । बौद्ध र जैन धर्महरू अलग भई सके पछि वैदिक धर्ममा धेरै परिवर्तन आयो। नयाँ देवताहरू र नयाँ दर्शन पता लगाइयो। यस प्रकार आधुनिक हिन्दू धर्मको जन्म भयो। == अवतार == {{मुख्य|अवतार}} हिन्दू धर्ममा अवतारको अर्थ हो: भगवान विष्णुले मानव र धर्म रक्षा निमित्त कुनै पनि (मनुष्य अथवा पशु) रूपमा पृथ्वीमाथि जन्म लिनु। भन्ने बुझिन्छ। जस्तै:- [[श्रीराम अवतार|श्रीराम]] [[विष्णु]] भगवानको एक अवतार हुन्। हिन्दू धर्मका अनुसार भगवान विष्णुले पृथ्वीको रक्षा निमित्त २४ अवतार लिएका थिए ती मध्य १० अवतारलाई मुख्य अवतारको रूपम लगिएको छ भने १२ अन्य अवतारको रूपमा लिईएको छ। == वेद == [[चित्र:Rigveda MS2097.jpg|200px|thumb|वेद]] {{मुख्य|वेद}} वेद नै हिन्दूहरूको पवित्र तथा मुख्य धर्मग्रन्थ हुन्। वेदहरूलाई [[श्रुति]] पनि भनिन्थ्यो किन भनें पहिलेका दिनहरूमा अचेल जस्तो लेखेर छापने व्यवस्था थिएन त्यसैले यि वेदहरूलाई एक अर्काबाट सुनी-सुनी सम्झना राखिन्थ्यो। हिन्दू धर्मका अनुसार वेद सबै भन्दा पहिले [[ब्रह्मा]]जीको मुखबाट निस्केको एक वाक्य थियो। जो वाक्य ब्रह्माजीले सबै भन्दा पहिले शिशु अवस्थामा वरको पातमा सुतीरहेका भगवान विष्णुलाई प्रार्थना स्वरूप सुनाएका थिए। पछि यि वेदलाई [[व्यास (ऋषि)|व्यास]] ऋषिले चार भागमा विभाजीत गरेका थिए। वेदहरूको विभाजीत गरेकाले व्यास ऋषिलाई "वेद व्यास" भनिएको हो। चार वेदहरू: === ऋग्वेद === {{main|ऋग्वेद}} '''ऋग्वेद ''' सनातन धर्म वा हिन्दू धर्मको स्रोत हो। यसमा १०१७ [[सूक्त]] छन, जसमा [[देवता]]हरूको [[स्तुति]] गरियेको छ। यसमा देवताहरूलाई यज्ञमा आह्वान गर्नको लागि [[मन्त्र]] छन, यही सर्वप्रथम वेद हो। ऋग्वेदलाई विश्वका सबै इतिहासकारहरू [[हिन्द-यूरोपीय भाषा-परिवार]]को सबैभन्दा पहिलो रचना मान्दछन्। यो विश्वको सर्वप्रथम ग्रन्थहरू मध्य एक हो। ऋक् संहितामा १० मण्डल, बालखिल्य सहित १०२८ सूक्त छन्। वेद मन्त्रहरूको समूहलाई सूक्त भन्छन, जसमा एकदैवत्व तथा एकार्थको नै प्रतिपादन रहन्छ। कात्यायन प्रभति ऋषियहरूको अनुक्रमणी अनुसार ऋचाहरूको संख्या १०५८०, शब्दहरूको संख्या १५३५२६ अनि शौनक कृत अनुक्रमणी अनुसार ४,३२,००० अक्षर छन्। ऋग्वेदको जुन २१ शाखाहरूको वर्णन पाइन्छ, ती मध्यबाट चरणव्युह ग्रन्थ अनुसार पाँचवटा नै प्रमुख छन- १. शाकल, २. वाष्कल, ३. आश्वलायन, ४. शांखायन र माण्डूकायन। ऋग्वेदमा ऋचाहरूको बाहुल्य हुनाले यसलाई ज्ञानको वेद भनियेको छ। === यजुर्वेद === ===सामवेद=== === अथर्ववेद === == शुभ प्रतिक == === ओम === {{मुख्य|ओम}} [[चित्र:Aum.svg|100px]] '''ॐ''' ('''ओम'''), हिन्दूहरूको लागि धेरै [[पवित्र]] र हिन्दू धर्मको चिन्ह हो। हिन्दूहरूको पवित्र [[धर्मग्रन्थ]] [[वेद]]हरूमा यस बारेमा उल्लेख गरियेको छ। '''ॐ'''को उच्चारण गर्नु भगवानको नामको उच्चारण जस्तै मानिएको छ। कुनै पनि [[प्रार्थना]] गर्नु भन्दा पहिला साधारणत: ॐको उच्चारण तीनपल्ट गरिन्छ। ॐ शब्द साधारणत: भगवान [[शिव]]सँग सम्बन्धित छ। === स्वस्तिक === {{मुख्य|स्वस्तिक}} [[चित्र:HinduSwastika.svg|100px|स्वस्तिक]] '''स्वस्तिक''' अत्यन्त प्राचीन काल देखिनै हिन्दू संस्कृतिमा मङ्गल-प्रतीक मानिदै आएको छ। त्यसैले कुनै पनि शुभ काम गर्नु भन्दा पहिले स्वस्तिक चिन्ह अंकित गरेर त्यसको पूजा गरिन्छ। स्वस्तिक शब्द सु+अस+कबाट बनियेको छ। 'सु'को अर्थ राम्रो, 'अस'को अर्थ 'सत्ता' वा 'अस्तित्व' र 'क'को अर्थ 'कर्त्ता' वा गर्ने मान्छे। यस प्रकार 'स्वस्तिक' शब्दको अर्थ भयो 'राम्रो' अथवा 'मङ्गल' गर्ने। 'अमरकोश'मा पनि 'स्वस्तिक'को अर्थ आशीर्वाद, मङ्गल वा पुण्यकार्य हो भनेर लेखियेको छ। अमरकोशका शब्द हुन - 'स्वस्तिक, सर्वतोऋद्ध' अर्थात् 'सबै दिशाहरूमा सबैको कल्याण होस।' यस प्रकार 'स्वस्तिक' शब्दमा कुनै व्यक्ति वा जाति विशेषको मात्र होइन, अपितु सम्पूर्ण विश्वको कल्याण वा 'वसुधैव कुटुम्बकम्'को भावना निहित छ। 'स्वस्तिक' शब्दको निरुक्ति हो - 'स्वस्तिक क्षेम कायति, इति स्वस्तिकः' अर्थात् 'कुशलक्षेम वा कल्याणको प्रतीक नै स्वस्तिक हो। == मन्त्र == {{मुख्य|मन्त्र}} '''मन्त्र''' शब्दहरूको एउटा समूह हो जुन अचेल मात्र ईश्वर स्तुतीका लागि प्रयोग गरिन्छ। हिन्दू धर्ममा लगभग सबै मन्त्रहरू [[संस्कृत]]मा छन्। खराब परिस्थितिमा परे पछि मनुष्यले भिन्न भिन्न देवताको उपासना भिन्न भिन्न मन्त्रहरू पढेर आफ्नो खराब परिस्थितिलाई ठिक पार्न उपाय खोज्छन। पुरानो समयमा ऋषि-मुनिहरू दोषी ब्यक्तिलाई मन्त्र पढेर श्राप दिने गर्थे र [[जादुगर]]हरू पनि मन्त्रको उच्चारण गरेर [[जादु]] गर्ने गर्थे। == उपनिषद् == वेदको सार * [[उपनिषद्|उपनिषद]] उपरिषद्को सार * [[भागवद्गीता]] == भौगोलिक बाँडफाट == {{मुख्य|हिन्दू बसोबास भएका देशहरू}} [[नेपाल]], [[भारत]], र [[मौरिसस|मौरिसस्]] का राज्यहरू लगायत [[इन्डोनेसिया|इन्डोनेशिया]]को बाली टापुमा मुख्य जनसङ्ख्या हिन्दू छन्। केही मात्रामा यी देशहरूमा पनि हिन्दूहरू छन्: * [[बङ्गलादेश]] (१.१ करोड), * [[म्यानमार]] (७१ लाख), * [[भारत]] (1 अरब ), * [[श्रीलङ्का]] (२५ लाख), * [[संयुक्त राज्य अमेरिका]] (२० लाख) * [[दक्षिण अफ्रिका]] (१२ लाख), * [[संयुक्त अधिराज्य]] (१२ लाख), * [[मलेसिया|मलेशिया]] (११ लाख), * [[क्यानडा]] (७ लाख), * [[फिजी]] (५ लाख), * [[ट्रिनिडाड र टोबेगो]] (५ लाख), * [[गयाना|गुयना]] (४ लाख), * [[नेदरल्यान्ड]] (४ लाख), * [[सिङ्गापुर|सिंगापुर]] (३ लाख), * [[सुरिनेम]]( १लाख)। प्रबल हिन्दू समुदाय पूर्व-सोभियत संघका राष्ट्रहरू, विषेशगरि [[रुस]], र [[पोल्यान्ड|पोल्याण्ड]]मा पनि छन् । [[इन्डोनेसिया|इन्डोनेशिया]]का टापुहरू जाभा, सुलावेसी, सुमात्रा र बोर्निओमा पनि प्रसस्त रैथाने हिन्दूहरू छन् । हिन्दूत्व [[योग]]को रूपमा त झनै विश्वब्यापि रूपमा फैलिएको छ । संयुक्त राज्य अमेरिकामा मात्रै ३ करोड [[योग]]का अनुयायीहरू छन् । ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} ==यी पनि हेर्नुहोस== * [[पोर्टल:हिन्दू धर्म]] [http://www.phoolbari.com/emandir/arati.html इ-मन्दिरलाई] पनि हेर्नुहोला । {{हिन्दू धर्म}} {{Commonscat|Hinduism|हिन्दू धर्म}} [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्म]] [[श्रेणी:नेपाल]] ob7dpc3tab6vy48ddhjcibzhp0q2w81 0 4178 1074157 1068059 2022-08-19T20:09:44Z Wikilingual 57782 wikitext text/x-wiki {{Infobox currency | currency_name_in_local = {{native name|ne|रूपैयाँ|italics=no}} <!-- प्रयोग हटाइयो: | image_1 = Nepali king notes.jpg -->| image_1 = | iso_code = एनपीआर | iso_number = | using_countries = {{flag|Nepal}} | unofficial_users = | inflation_rate = ७.८% | inflation_source_date = ''[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2092.html The World Factbook]'', October 2005 est. | subunit_ratio_1 = १/१०० | subunit_name_1 = पैसा | symbol = रु. वा रुपैयाँ | used_coins = १, ५, १०, २५, ५० पैसा, रु. १, रु. २, रु. ५, रु. १० | frequently_used_banknotes = रु. ५, रु. १०, रु. २०, रु. ५०, रु. १००, रु. ५००, रु. १००० | rarely_used_banknotes = रु. १, रु. २, रु. २५, रु. २५० | issuing_authority = [[नेपाल राष्ट्र बैंक|नेपाल राष्ट्र बैङ्क]] | issuing_authority_website = {{URL|www.nrb.org.np|एनआरबी.ओर्ग.एनपी}} }} [[File:Two nepalese rupee coin.png|thumb|दुई रुपैयाँको सिक्का]] '''रुपैयाँ''' [[नेपाल]]मा प्रचलित मुद्राको नाम हो। [[इन्डोनेसिया|इण्डोनेसिया]]को मुद्रालाई रुपिया र [[माल्दिभ्स|मालदिभ्स]]को मुद्रालाई रुफिया भनिन्छ। एक रुपैयाँलाई सय भागमा बाँडिन्छ जसलाई पैसा भनिन्छ। नेपाली रुपैयाँलाई दुई मोहर र चार सुकामा पनि बाँडिन्छ। == व्युत्तपत्ति == रुपैयाँ शव्दको उत्पत्ति [[संस्कृत]] शव्द ''रूप्'' वा ''रूप''बाट भएको हो, जसको अर्थ [[चाँदी]] हो। संस्कृत शव्द ''रूप्यकम्'' भन्नाले चाँदीको सिक्कालाई जनाउँछ। == सन्दर्भ सामग्रीहरू== <references/> {{stub}} {{Commonscat|Money of Nepal|नेपालको पैसा}} [[श्रेणी:अर्थतन्त्रहरू]] [[श्रेणी:अर्थ तथा वाणिज्य]] [[श्रेणी:नेपालको अर्थतन्त्र]] bnjg7sh5q1fdhgxecp1javnva2qaw7z 0 8622 1074150 1061371 2022-08-19T15:22:08Z पर्वत सुबेदी 31224 wikitext text/x-wiki {{Infobox organization | name = राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप) | image = National-sports-council-logo.jpg | size = 270px | caption = '''राखेपको लोगो''' | abbreviation = राखेप | motto = "स्वास्थ्यका लागि खेलकुद, राष्ट्रका लागि खेलकुद" | formation = वि.सं २०११ | purpose = खेलकुद प्रशासन | headquarters = [[काठमाडौँ]], [[नेपाल]] | languages = नेपाली | membership = २५ सङ्घ | leader_title = मन्त्री | leader_name = [[महेश्वरजङ्ग गहतराज]]<ref>{{cite web|author=|title=खेलकुद मन्त्री बने महेश्वर गहतराज|url=https://www.khelpati.com/others/29076|language=नेपाली |work=|website=खेलपाटी|date=|accessdate=२ भदौ २०७९}}</ref> | leader_title2 = सचिव | leader_name2 = दामोदर रेग्मी | parent_organization = | website = {{url|http://www.moys.gov.np/}} }} '''राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्, नेपाल''' को २०२१ मा [[राष्ट्रिय पञ्चायत]]बाट खेलकुद ऐन पारित गरी औपचारिक सुरुवात भएको मानिन्छ। यसलाई छोटकरीमा राखेप भनिन्छ । ==सदस्यसचिव== राखेपको कार्यकारी-प्रमुख यसका सदस्यसचिव रहन्छन् । हालका सदस्य-सचिवहरूः<br> #. [[होराप्रसाद जोशी]]<br> #. [[सुशील शमशेर जबरा]]<br> # [[खड्गविक्रम शाह]]<br> #. [[शरदचन्द्र शाह]]<br> #. [[इन्दुबहादुर शाही]]<br> #. [[युद्धविक्रम शाह]]<br> #. [[राजबहादुर सिंह]]<br> #. [[रुक्म शमशेर राणा]]<br> #. [[केशव स्थापित]]<br> #. [[शरदकुमार भट्टराई]]<br> #. [[बद्रीनाथ श्रेष्ठ]]<br> #. [[जीवनराम श्रेष्ठ]]<br> #. [[बिनोदशंकर पालिखे]]<br> #. [[किशोरबहादुर सिंह]]<br> #. [[हरिबाबु चौधरी]]<br> #. [[युवराज लामा]] # शकुन्तला नगरकोटी # केशवकुमार विष्ट # [[रमेशकुमार सिलवाल]] ==सम्पर्क ठेगाना== राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्, नेपाल सचिवालय<br/> त्रिपुरेश्वर, काठमाडौँ, नेपाल<br/> फोन: ०१-४-२६१८७३<br/> फ्याक्स: ०१-४-२६१७६६<br/> ईमेल: secretariat@nsc.gov.np<br/> ==बाहिरी लिङ्कहरू== *[http://www.ekantipur.com/kantipur/news/news-detail.php?news_id=192116/ पालो नयाँ खेलकुद नीतिको] ==आधिकारीक वेबसाईट== [http://www.nsc.gov.np राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्, नेपाल] [[श्रेणी:संस्था]] [[श्रेणी:खेलकुद]] s3img2tv00ma9de370yu9md3aa1xgh5 0 16364 1074163 898582 2022-08-20T04:37:10Z Wallflowernepal 51237 "[[:en:Special:Redirect/revision/1101724691|Lagerstroemia]]" पृष्ठलाई अनुवाद गरि सृजना गरियो wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |असारे फूल |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Lagerstroemia_indica_Blanco1.207.png|frameless]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''लागेस्ट्रोमिआ इन्डिका'' |- style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |[[प्राणी वर्गीकरण विज्ञान|वैज्ञानिक वर्गीकरण]] |- |[[जगत (जीव विज्ञान)|जगत]]: |[[वनस्पति]] |- |''क्लेड'': |[[Vascular plant|Tracheophytes]] |- |''क्लेड'': |[[Flowering plant|Angiosperms]] |- |क्लेड: |[[Eudicots]] |- |''क्लेड'': |[[Rosids]] |- |गण: |[[Myrtales]] |- |कुल: |[[Lythraceae]] |- |उपकुल: |[[Lythroideae]] |- |[[वंश (जीव विज्ञान)|वंश]]: |[[Lagerstroemia|''लागेस्ट्रोमिआ'']]<br /><br /><small>[[Carl Linnaeus|Linnaeus]]</small> |- style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" | [[प्रजाति (जीव विज्ञान)|प्रजाति]] |- | colspan="2" style="text-align: left" | |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] '''''लागेस्ट्रोमिआ''''' ( {{IPAc-en|ˌ|l|eɪ|ɡ|ər|ˈ|s|t|r|iː|m|i|ə}} ), <ref>''Sunset Western Garden Book'', 1995:606–607</ref> सामान्यतया '''असारे फूल''' <ref>''Merriam-Webster's Collegiate Dictionary (11th ed.)''</ref> <ref>''Garner's Modern English Usage, 4th ed. 2016 Oxford University Press.''</ref>, लगभग 50 प्रजातिहरूको एक जीनस हो। [[भारतीय उपमहाद्वीप]], दक्षिणपूर्वी एशिया, उत्तरी अष्ट्रेलिया, र ओशिनियाका अन्य भागहरूमा पाइने पातलो र [[सदाबहार वनस्पति|सदाबहार]] रूखहरू र [[बुट्यान|झाडीहरू]], संसारभरको न्यानो मौसममा खेती गरिन्छ। यो Lythraceae परिवारको सदस्य हो, जसलाई loosestrife family पनि भनिन्छ। यस जीनसको नाम स्विडेनी व्यापारी म्याग्नस भोन लागरस्ट्रोमको नाममा राखिएको छ, स्वीडिश ईस्ट इन्डिया कम्पनीका निर्देशक, जसले कार्ल लिनियसलाई आफूले सङ्कलन गरेका बोटबिरुवाहरू आपूर्ति गरेका थिए। यी फूल फुल्ने रूखहरू सुन्दर रङका हुन्छन् र प्रायः निजी र व्यावसायिक रूपमा सजावटको रूपमा रोपिन्छन्। == विवरण == [[चित्र:Crepe_Myrtle.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Crepe_Myrtle.jpg/350px-Crepe_Myrtle.jpg|left|thumb|350x350px| ए {{Convert|12|ft|m|0|abbr=on|order=flip|adj=mid}} लुथरभिल, [[मेरिल्यान्ड|मेरील्याण्डमा]] क्रेप मर्टल]] [[चित्र:Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg/300px-Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg|thumb|300x300px| 'रेड रकेट' क्रेप मर्टल]] असारे फूलहरू मुख्यतया तिनीहरूको रंगीन र लामो समयसम्म चल्ने फूलहरूको लागि परिचित छन्, जुन गर्मीमा हुन्छ। लागेस्ट्रोमिआका धेरैजसो प्रजातिहरूमा ''सिन्वी'', बांसुरी र हाँगाहरू ठूला देखिने खालका हुन्छन् जुन वर्षभरि झर्ने बोक्राबाट उत्पन्न हुन्छ। पातहरू विपरीत र सरल छन्, सम्पूर्ण मार्जिनहरू सहित, र {{Convert|5|-|20|cm|in|0|abbr=on}} बाट भिन्न हुन्छन् । जबकि सबै प्रजातिहरू प्रकृतिमा वुडी हुन्छन्, तिनीहरू उचाइमा {{Convert|100|ft|m|0|abbr=on|order=flip}} भन्दा बढी हुन सक्छन् {{Convert|1|ft|cm|0|abbr=on|order=flip}} मुनि सम्म ; तथापि, धेरैजसो, साना देखि मध्यम, बहु-काण्डका रूखहरू र झाडीहरू छन्। समशीतोष्ण प्रजातिका पातहरूले शरद ऋतुको रंग प्रदान गर्दछ। == सन्दर्भहरू == {{Reflist}} h82a485b261ai0vgfqyiuqwo8r1ocpo 1074164 1074163 2022-08-20T04:45:51Z Wallflowernepal 51237 wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |असारे फूल |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Lagerstroemia_indica_Blanco1.207.png|frameless]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''लेगर्स्टृमिआ इन्डिका'' |- style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |[[प्राणी वर्गीकरण विज्ञान|वैज्ञानिक वर्गीकरण]] |- |[[जगत (जीव विज्ञान)|जगत]]: |[[वनस्पति]] |- |''क्लेड'': |[[Vascular plant|Tracheophytes]] |- |''क्लेड'': |[[Flowering plant|Angiosperms]] |- |क्लेड: |[[Eudicots]] |- |''क्लेड'': |[[Rosids]] |- |गण: |[[Myrtales]] |- |कुल: |[[Lythraceae]] |- |उपकुल: |[[Lythroideae]] |- |[[वंश (जीव विज्ञान)|वंश]]: |[[Lagerstroemia|''लागेस्ट्रोमिआ'']]<br /><br /><small>[[Carl Linnaeus|Linnaeus]]</small> |- style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" | [[प्रजाति (जीव विज्ञान)|प्रजाति]] |- | colspan="2" style="text-align: left" | |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] '''''लेगर्स्टृमिआ''''' '''''इन्डिका'''''( {{IPAc-en|ˌ|l|eɪ|ɡ|ər|ˈ|s|t|r|iː|m|i|ə}} ), <ref>''Sunset Western Garden Book'', 1995:606–607</ref> सामान्यतया '''असारे फूल''' <ref>''Merriam-Webster's Collegiate Dictionary (11th ed.)''</ref> <ref>''Garner's Modern English Usage, 4th ed. 2016 Oxford University Press.''</ref>, लगभग 50 प्रजातिहरूको एक वनस्पति वंश हो। [[भारतीय उपमहाद्वीप]], दक्षिणपूर्वी एशिया, उत्तरी अष्ट्रेलिया, र ओशिनियाका अन्य भागहरूमा पाइने पातलो र [[सदाबहार वनस्पति|सदाबहार]] रूखहरू र [[बुट्यान|झाडीहरू]], संसारभरको न्यानो मौसममा खेती गरिन्छ। यो लाईथ्रासेए कुलको सदस्य हो, जसलाई 'लूसेस्त्रैफ कुल' पनि भनिन्छ। यस जीनसको नाम [[स्विडेन|स्विडेनी]] व्यापारी म्याग्नस भोन लेगर्स्ट्रोमको नाममा राखिएको छ, स्वीडिश ईस्ट इन्डिया कम्पनीका निर्देशक, जसले कार्ल लिनियसलाई आफूले सङ्कलन गरेका बोटबिरुवाहरू आपूर्ति गरेका थिए। यी फूल फुल्ने रूखहरू सुन्दर रङका हुन्छन् र प्रायः निजी र व्यावसायिक रूपमा सजावटको रूपमा रोपिन्छन्। == विवरण == [[चित्र:Crepe_Myrtle.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Crepe_Myrtle.jpg/350px-Crepe_Myrtle.jpg|left|thumb|350x350px| ए {{Convert|12|ft|m|0|abbr=on|order=flip|adj=mid}} लुथरभिल, [[मेरिल्यान्ड|मेरील्याण्डमा]] क्रेप मर्टल]] [[चित्र:Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg/300px-Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg|thumb|300x300px| 'रेड रकेट' क्रेप मर्टल]] असारे फूलहरू मुख्यतया तिनीहरूको रंगीन र लामो समयसम्म चल्ने फूलहरूको लागि परिचित छन्, जुन गर्मीमा हुन्छ। लेगर्स्टृमिआका धेरैजसो प्रजातिहरूमा ''सिन्वी'', बांसुरी र हाँगाहरू ठूला देखिने खालका हुन्छन् जुन वर्षभरि झर्ने बोक्राबाट उत्पन्न हुन्छ। पातहरू विपरीत र सरल छन्, सम्पूर्ण मार्जिनहरू सहित, र {{Convert|5|-|20|cm|in|0|abbr=on}} बाट भिन्न हुन्छन् । जबकि सबै प्रजातिहरू प्रकृतिमा वुडी हुन्छन्, तिनीहरू उचाइमा {{Convert|100|ft|m|0|abbr=on|order=flip}} भन्दा बढी हुन सक्छन् {{Convert|1|ft|cm|0|abbr=on|order=flip}} मुनि सम्म; तथापि, धेरैजसो, साना देखि मध्यम, बहु-काण्डका रूखहरू र झाडीहरू छन्। समशीतोष्ण प्रजातिका पातहरूले शरद ऋतुको रंग प्रदान गर्दछ। == सन्दर्भहरू == {{Reflist}} epfwew4c9ktiwrytgtpxad8rol1xkan 1074165 1074164 2022-08-20T04:46:28Z Wallflowernepal 51237 wikitext text/x-wiki {| class="infobox biota" style="text-align: left; width: 200px; font-size: 100%" ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |असारे फूल |- | colspan="2" style="text-align: center" |[[File:Lagerstroemia_indica_Blanco1.207.png|frameless]] |- | colspan="2" style="text-align: center; font-size: 88%" |''लेगर्स्टृमिआ इन्डिका'' |- style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |- ! colspan="2" style="min-width:15em; text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |[[प्राणी वर्गीकरण विज्ञान|वैज्ञानिक वर्गीकरण]] |- |[[जगत (जीव विज्ञान)|जगत]]: |[[वनस्पति]] |- |''क्लेड'': |[[Vascular plant|Tracheophytes]] |- |''क्लेड'': |[[Flowering plant|Angiosperms]] |- |क्लेड: |[[Eudicots]] |- |''क्लेड'': |[[Rosids]] |- |गण: |[[Myrtales]] |- |कुल: |[[Lythraceae]] |- |उपकुल: |[[Lythroideae]] |- |[[वंश (जीव विज्ञान)|वंश]]: |[[Lagerstroemia|''लागेस्ट्रोमिआ'']]<br /><br /><small>[[Carl Linnaeus|Linnaeus]]</small> |- style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" |- ! colspan="2" style="text-align: center; background-color: rgb(180,250,180)" | [[प्रजाति (जीव विज्ञान)|प्रजाति]] |- | colspan="2" style="text-align: left" | |} [[Category:Articles with 'species' microformats]] '''''लेगर्स्टृमिआ''''' '''''इन्डिका''''' ({{Lang-en|Lagerstroemia indica}}; {{IPAc-en|ˌ|l|eɪ|ɡ|ər|ˈ|s|t|r|iː|m|i|ə}} ), <ref>''Sunset Western Garden Book'', 1995:606–607</ref> सामान्यतया '''असारे फूल''' <ref>''Merriam-Webster's Collegiate Dictionary (11th ed.)''</ref> <ref>''Garner's Modern English Usage, 4th ed. 2016 Oxford University Press.''</ref>, लगभग 50 प्रजातिहरूको एक वनस्पति वंश हो। [[भारतीय उपमहाद्वीप]], दक्षिणपूर्वी एशिया, उत्तरी अष्ट्रेलिया, र ओशिनियाका अन्य भागहरूमा पाइने पातलो र [[सदाबहार वनस्पति|सदाबहार]] रूखहरू र [[बुट्यान|झाडीहरू]], संसारभरको न्यानो मौसममा खेती गरिन्छ। यो लाईथ्रासेए कुलको सदस्य हो, जसलाई 'लूसेस्त्रैफ कुल' पनि भनिन्छ। यस जीनसको नाम [[स्विडेन|स्विडेनी]] व्यापारी म्याग्नस भोन लेगर्स्ट्रोमको नाममा राखिएको छ, स्वीडिश ईस्ट इन्डिया कम्पनीका निर्देशक, जसले कार्ल लिनियसलाई आफूले सङ्कलन गरेका बोटबिरुवाहरू आपूर्ति गरेका थिए। यी फूल फुल्ने रूखहरू सुन्दर रङका हुन्छन् र प्रायः निजी र व्यावसायिक रूपमा सजावटको रूपमा रोपिन्छन्। == विवरण == [[चित्र:Crepe_Myrtle.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Crepe_Myrtle.jpg/350px-Crepe_Myrtle.jpg|left|thumb|350x350px| ए {{Convert|12|ft|m|0|abbr=on|order=flip|adj=mid}} लुथरभिल, [[मेरिल्यान्ड|मेरील्याण्डमा]] क्रेप मर्टल]] [[चित्र:Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg/300px-Red_Crepe_Myrtle_--_Lagerstroemia.jpg|thumb|300x300px| 'रेड रकेट' क्रेप मर्टल]] असारे फूलहरू मुख्यतया तिनीहरूको रंगीन र लामो समयसम्म चल्ने फूलहरूको लागि परिचित छन्, जुन गर्मीमा हुन्छ। लेगर्स्टृमिआका धेरैजसो प्रजातिहरूमा ''सिन्वी'', बांसुरी र हाँगाहरू ठूला देखिने खालका हुन्छन् जुन वर्षभरि झर्ने बोक्राबाट उत्पन्न हुन्छ। पातहरू विपरीत र सरल छन्, सम्पूर्ण मार्जिनहरू सहित, र {{Convert|5|-|20|cm|in|0|abbr=on}} बाट भिन्न हुन्छन् । जबकि सबै प्रजातिहरू प्रकृतिमा वुडी हुन्छन्, तिनीहरू उचाइमा {{Convert|100|ft|m|0|abbr=on|order=flip}} भन्दा बढी हुन सक्छन् {{Convert|1|ft|cm|0|abbr=on|order=flip}} मुनि सम्म; तथापि, धेरैजसो, साना देखि मध्यम, बहु-काण्डका रूखहरू र झाडीहरू छन्। समशीतोष्ण प्रजातिका पातहरूले शरद ऋतुको रंग प्रदान गर्दछ। == सन्दर्भहरू == {{Reflist}} ptmn9tpjochvm77y5333hauy6lyft5c 0 47956 1074151 1073458 2022-08-19T15:37:50Z Bishaldev100 28807 /* राज्यकाल */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] i750c341imy1kp3lwnl96xbcfnipcr3 1074152 1074151 2022-08-19T15:54:30Z Bishaldev100 28807 /* राज्यकाल */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] t5485mz8t1p7xs09o8xdni59jfnr3g7 1074154 1074152 2022-08-19T16:01:36Z Bishaldev100 28807 /* युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] dzytoixp8f0ik5ydbzamqbhbnl2z8oc 1074156 1074154 2022-08-19T16:19:50Z बडा काजी 52836 रङ्ग wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] ec4ypifvuoiuu1z81nxn3k4copdyi9v 1074166 1074156 2022-08-20T04:46:56Z Bishaldev100 28807 /* युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==बनवास र मृत्यु== ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] 6a3od1waew7u4qkn7y1g1okck0phr1u 1074167 1074166 2022-08-20T05:01:26Z Bishaldev100 28807 /* बनवास र मृत्यु */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==बनवास र मृत्यु== युधिष्ठिरले धृतराष्ट्रलाई हरेक प्रकारबाट आराम दिने उचित प्रबन्ध गरेका थिए। तैपनि धृतराष्ट्रलाई सुखभोगमा मन लाग्न छोड्यो। एक त उनी धेरै वृद्ध भैसकेका थिए। फेरि भीमसेनका अप्रिय कुराहरूले उनको हृदय खिन्न हुन्थ्यो। बिस्तारै बिस्तारै उनको हृदयमा यति वाइराग्य आयो, आराम सँग बस्न छाडेर लुकी-लुकी आंशिक उपवास सम्म गर्न थाले। पलङमा सुत्न पनि छोडिदिए। कयौं व्रतहरूका कारण उनको शरीर धेरै दुब्लो हुँदै जान थाल्यो। युधिष्ठिर को राज्याभिषेक भएको पन्ध्र बर्ष पछि एक दिन धृतराष्ट्रले धर्मराजको भवनमा गएर उनीसँग भने-"बाबू! तिम्रो कल्याण होस्। पन्ध्र वर्ष देखि तिमीले मलाई आफूकहाँ राखिरहेका छौ। तिम्रो आश्रममा बसेर मैले दान पुण्य पनि निकै गरेँ। पुत्रविहीन गान्धारीले पनि कुनै प्रकार धैर्य गरेर र मन लगाएर मेरो सेवा गरेकी छिन्। द्रौपदीको अपमान गर्ने र तिम्रो पैतृक सम्पत्ति हर्ने मेरा अन्यायी पुत्रहरूको त उनीहरूको आफ्नै कर्मको कारण नाश भयो। तर युद्धमा मारिएको हुनाले तिनले विरोचित रुपले स्वर्ग प्राप्त गरे। त्यसकारण उनीहरूको मलाई कुनै चिन्ता भएन। अब मेरो र गान्धारीको प्रबल इच्छा चाहिँ आफ्नो स्वर्ग प्राप्तिको तयारी गरौँ र धार्मिक कर्तव्यहरूमा धेरै ध्यान दिऊँ भन्ने छ। हाम्रो वंश परम्परागत प्रथाअनुसार हामी वृद्धहरूले बल्कल धारण गरेर वनमा जानुपर्छ भन्ने कुरा तिमीलाई थाहा छ।यसअनुसार नै म अब तिम्रो भलाईको कामना गर्दै " ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] lu46wqxqly4j0ejcmpsi7r0b1u53tfn 1074168 1074167 2022-08-20T05:23:08Z Bishaldev100 28807 /* बनवास र मृत्यु */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==बनवास र मृत्यु== युधिष्ठिरले धृतराष्ट्रलाई हरेक प्रकारबाट आराम दिने उचित प्रबन्ध गरेका थिए। तैपनि धृतराष्ट्रलाई सुखभोगमा मन लाग्न छोड्यो। एक त उनी धेरै वृद्ध भैसकेका थिए। फेरि भीमसेनका अप्रिय कुराहरूले उनको हृदय खिन्न हुन्थ्यो। बिस्तारै बिस्तारै उनको हृदयमा यति वाइराग्य आयो, आराम सँग बस्न छाडेर लुकी-लुकी आंशिक उपवास सम्म गर्न थाले। पलङमा सुत्न पनि छोडिदिए। कयौं व्रतहरूका कारण उनको शरीर धेरै दुब्लो हुँदै जान थाल्यो। युधिष्ठिर को राज्याभिषेक भएको पन्ध्र बर्ष पछि एक दिन धृतराष्ट्रले धर्मराजको भवनमा गएर उनीसँग भने-"बाबू! तिम्रो कल्याण होस्। पन्ध्र वर्ष देखि तिमीले मलाई आफूकहाँ राखिरहेका छौ। तिम्रो आश्रममा बसेर मैले दान पुण्य पनि निकै गरेँ। पुत्रविहीन गान्धारीले पनि कुनै प्रकार धैर्य गरेर र मन लगाएर मेरो सेवा गरेकी छिन्। द्रौपदीको अपमान गर्ने र तिम्रो पैतृक सम्पत्ति हर्ने मेरा अन्यायी पुत्रहरूको त उनीहरूको आफ्नै कर्मको कारण नाश भयो। तर युद्धमा मारिएको हुनाले तिनले विरोचित रुपले स्वर्ग प्राप्त गरे। त्यसकारण उनीहरूको मलाई कुनै चिन्ता भएन। अब मेरो र गान्धारीको प्रबल इच्छा चाहिँ आफ्नो स्वर्ग प्राप्तिको तयारी गरौँ र धार्मिक कर्तव्यहरूमा धेरै ध्यान दिऊँ भन्ने छ। हाम्रो वंश परम्परागत प्रथाअनुसार हामी वृद्धहरूले बल्कल धारण गरेर वनमा जानुपर्छ भन्ने कुरा तिमीलाई थाहा छ।यसअनुसार नै म अब तिम्रो भलाईको कामना गर्दै वनमा गएर बस्न चाहन्छु। तिमीले यस कुराको अनुमति मलाई दिनै पर्छ। तिमी राजा हौ, त्यसैले मेरो तपस्याको फलको छैटौं भाग पनि तिमीलाई प्राप्त हुनेछ।" धृतराष्ट्रको यस्ता कुरा सुनेर युधिष्ठिर निकै खिन्न भए। उनल्र भने-"महराज तपाईं व्रत उपवास गरिरहनु भएको छ- भुइँमा सुत्नुहुन्छ भनेर हामीलाइ एकरत्ती थाहा थिएन। मेरो लापरबाहीका कारण तपाईंले दु:ख सहनु परेको छ। साँच्चिकै मब्निकै दुरात्मा हुँ। मैले यस राज्यलाई लिएर के गरुँ? सुखभोगबाट मेरो मन पनि उडिसकेको छ। राज्य सम्पत्तिको लोभमा परेर मैले भारी अपराध गरेँ। त्यसलाई तपाईंले क्षमा गरिदिनुहोला। आजदेखी तपाईंकै पुत्र युयुत्सु राजगद्दीमा बसून् या जसलाई तपाईंले चाहनुहुन्छ राजा बनाइदिनुहोस्। अथवा शासनको बागडोर आफ्नो हातमा लिनुहोस् र प्रजाको पालन गर्नुहोस्। म वनमा जाने छु। यस हालतमा म तपाईंलाई कसरी अनुमति दिन सक्छु? मेरो निकै अपयश भैसकेको छ। अब अरु पनि दोषको भागी नबनाइदिनुहोस्। दुर्योधनसँग अब मेरो कुनै वैर विरोध छैन। जुन दुर्घटना भयो, त्यो विधिको लीला र सबैको अबुझपनको कारणले नै भएको हो। जसरी दुर्योधन तपाईंको पुत्र थिए, हामी पनि तपाईंकै पुत्र हौँ। कुन्ती र गान्धारी दुवैलाई मैले आफ्नो माता सम्झदै आएको छु। अब तपाईं वनमा जानुहुन्छ भने म पनि तपाईं सँगै जानेछु। म तपाईं समक्ष हात जोड्छु, तपाईंले मनको क्लेश त्यागिदिनुहोस्। म खुसी-खुसी तपाईंको सेवा टहल गर्नेछु" उनलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा नजान निकै सम्झाए। ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] 86mnadhluzc50veqtk2akvckg2hnu5s 1074169 1074168 2022-08-20T05:31:26Z Bishaldev100 28807 /* बनवास र मृत्यु */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==बनवास र मृत्यु== युधिष्ठिरले धृतराष्ट्रलाई हरेक प्रकारबाट आराम दिने उचित प्रबन्ध गरेका थिए। तैपनि धृतराष्ट्रलाई सुखभोगमा मन लाग्न छोड्यो। एक त उनी धेरै वृद्ध भैसकेका थिए। फेरि भीमसेनका अप्रिय कुराहरूले उनको हृदय खिन्न हुन्थ्यो। बिस्तारै बिस्तारै उनको हृदयमा यति वाइराग्य आयो, आराम सँग बस्न छाडेर लुकी-लुकी आंशिक उपवास सम्म गर्न थाले। पलङमा सुत्न पनि छोडिदिए। कयौं व्रतहरूका कारण उनको शरीर धेरै दुब्लो हुँदै जान थाल्यो। युधिष्ठिर को राज्याभिषेक भएको पन्ध्र बर्ष पछि एक दिन धृतराष्ट्रले धर्मराजको भवनमा गएर उनीसँग भने-"बाबू! तिम्रो कल्याण होस्। पन्ध्र वर्ष देखि तिमीले मलाई आफूकहाँ राखिरहेका छौ। तिम्रो आश्रममा बसेर मैले दान पुण्य पनि निकै गरेँ। पुत्रविहीन गान्धारीले पनि कुनै प्रकार धैर्य गरेर र मन लगाएर मेरो सेवा गरेकी छिन्। द्रौपदीको अपमान गर्ने र तिम्रो पैतृक सम्पत्ति हर्ने मेरा अन्यायी पुत्रहरूको त उनीहरूको आफ्नै कर्मको कारण नाश भयो। तर युद्धमा मारिएको हुनाले तिनले विरोचित रुपले स्वर्ग प्राप्त गरे। त्यसकारण उनीहरूको मलाई कुनै चिन्ता भएन। अब मेरो र गान्धारीको प्रबल इच्छा चाहिँ आफ्नो स्वर्ग प्राप्तिको तयारी गरौँ र धार्मिक कर्तव्यहरूमा धेरै ध्यान दिऊँ भन्ने छ। हाम्रो वंश परम्परागत प्रथाअनुसार हामी वृद्धहरूले बल्कल धारण गरेर वनमा जानुपर्छ भन्ने कुरा तिमीलाई थाहा छ।यसअनुसार नै म अब तिम्रो भलाईको कामना गर्दै वनमा गएर बस्न चाहन्छु। तिमीले यस कुराको अनुमति मलाई दिनै पर्छ। तिमी राजा हौ, त्यसैले मेरो तपस्याको फलको छैटौं भाग पनि तिमीलाई प्राप्त हुनेछ।" धृतराष्ट्रको यस्ता कुरा सुनेर युधिष्ठिर निकै खिन्न भए। उनल्र भने-"महराज तपाईं व्रत उपवास गरिरहनु भएको छ- भुइँमा सुत्नुहुन्छ भनेर हामीलाइ एकरत्ती थाहा थिएन। मेरो लापरबाहीका कारण तपाईंले दु:ख सहनु परेको छ। साँच्चिकै मब्निकै दुरात्मा हुँ। मैले यस राज्यलाई लिएर के गरुँ? सुखभोगबाट मेरो मन पनि उडिसकेको छ। राज्य सम्पत्तिको लोभमा परेर मैले भारी अपराध गरेँ। त्यसलाई तपाईंले क्षमा गरिदिनुहोला। आजदेखी तपाईंकै पुत्र युयुत्सु राजगद्दीमा बसून् या जसलाई तपाईंले चाहनुहुन्छ राजा बनाइदिनुहोस्। अथवा शासनको बागडोर आफ्नो हातमा लिनुहोस् र प्रजाको पालन गर्नुहोस्। म वनमा जाने छु। यस हालतमा म तपाईंलाई कसरी अनुमति दिन सक्छु? मेरो निकै अपयश भैसकेको छ। अब अरु पनि दोषको भागी नबनाइदिनुहोस्। दुर्योधनसँग अब मेरो कुनै वैर विरोध छैन। जुन दुर्घटना भयो, त्यो विधिको लीला र सबैको अबुझपनको कारणले नै भएको हो। जसरी दुर्योधन तपाईंको पुत्र थिए, हामी पनि तपाईंकै पुत्र हौँ। कुन्ती र गान्धारी दुवैलाई मैले आफ्नो माता सम्झदै आएको छु। अब तपाईं वनमा जानुहुन्छ भने म पनि तपाईं सँगै जानेछु। म तपाईं समक्ष हात जोड्छु, तपाईंले मनको क्लेश त्यागिदिनुहोस्। म खुसी-खुसी तपाईंको सेवा टहल गर्नेछु" उनलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा नजान निकै सम्झाए। धर्मराज सँग कुरा गरेपछि धृतराष्ट्रले भाइ विदुर र आचार्य कृपसँग उनलाई वनमा जान अनुमती दिन युधिष्ठिरलाई सम्झाउन बिन्ती गर्दै थिए, वृद्ध राजा मूर्छित भएर गान्धारीको काखमा लडे। गान्धरीले उनलाई सम्हालिन्। युधिष्ठिरले चिसो पानी लिएर धृतराष्ट्रको अनुहारमा छर्किदिए।त्यसै बेला भगवान व्यास त्यहाँ आइपुगे। उनले युधिषिरलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा जान दिन सम्झाए। ===वनवास=== युधिष्ठिर बाट अनुमती पाएपछि धृतराष्ट्र आफ्नो भवनमा फर्के र अनशन व्रत समाप्त गरे। धृतराष्ट्रले युधिष्ठिरलाई आशीर्वाद दिए। गान्धारीको काँधमा हात राखेर लट्टी टेक्दै बनका लागी प्रस्थान गरे। माता कुन्ती पनि उनीहरू सँगै गइन्। ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] s47qwrchu1ahhs1w9hzmo2b9j68fovz 1074170 1074169 2022-08-20T05:42:12Z Bishaldev100 28807 /* वनवास */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==बनवास र मृत्यु== युधिष्ठिरले धृतराष्ट्रलाई हरेक प्रकारबाट आराम दिने उचित प्रबन्ध गरेका थिए। तैपनि धृतराष्ट्रलाई सुखभोगमा मन लाग्न छोड्यो। एक त उनी धेरै वृद्ध भैसकेका थिए। फेरि भीमसेनका अप्रिय कुराहरूले उनको हृदय खिन्न हुन्थ्यो। बिस्तारै बिस्तारै उनको हृदयमा यति वाइराग्य आयो, आराम सँग बस्न छाडेर लुकी-लुकी आंशिक उपवास सम्म गर्न थाले। पलङमा सुत्न पनि छोडिदिए। कयौं व्रतहरूका कारण उनको शरीर धेरै दुब्लो हुँदै जान थाल्यो। युधिष्ठिर को राज्याभिषेक भएको पन्ध्र बर्ष पछि एक दिन धृतराष्ट्रले धर्मराजको भवनमा गएर उनीसँग भने-"बाबू! तिम्रो कल्याण होस्। पन्ध्र वर्ष देखि तिमीले मलाई आफूकहाँ राखिरहेका छौ। तिम्रो आश्रममा बसेर मैले दान पुण्य पनि निकै गरेँ। पुत्रविहीन गान्धारीले पनि कुनै प्रकार धैर्य गरेर र मन लगाएर मेरो सेवा गरेकी छिन्। द्रौपदीको अपमान गर्ने र तिम्रो पैतृक सम्पत्ति हर्ने मेरा अन्यायी पुत्रहरूको त उनीहरूको आफ्नै कर्मको कारण नाश भयो। तर युद्धमा मारिएको हुनाले तिनले विरोचित रुपले स्वर्ग प्राप्त गरे। त्यसकारण उनीहरूको मलाई कुनै चिन्ता भएन। अब मेरो र गान्धारीको प्रबल इच्छा चाहिँ आफ्नो स्वर्ग प्राप्तिको तयारी गरौँ र धार्मिक कर्तव्यहरूमा धेरै ध्यान दिऊँ भन्ने छ। हाम्रो वंश परम्परागत प्रथाअनुसार हामी वृद्धहरूले बल्कल धारण गरेर वनमा जानुपर्छ भन्ने कुरा तिमीलाई थाहा छ।यसअनुसार नै म अब तिम्रो भलाईको कामना गर्दै वनमा गएर बस्न चाहन्छु। तिमीले यस कुराको अनुमति मलाई दिनै पर्छ। तिमी राजा हौ, त्यसैले मेरो तपस्याको फलको छैटौं भाग पनि तिमीलाई प्राप्त हुनेछ।" धृतराष्ट्रको यस्ता कुरा सुनेर युधिष्ठिर निकै खिन्न भए। उनल्र भने-"महराज तपाईं व्रत उपवास गरिरहनु भएको छ- भुइँमा सुत्नुहुन्छ भनेर हामीलाइ एकरत्ती थाहा थिएन। मेरो लापरबाहीका कारण तपाईंले दु:ख सहनु परेको छ। साँच्चिकै मब्निकै दुरात्मा हुँ। मैले यस राज्यलाई लिएर के गरुँ? सुखभोगबाट मेरो मन पनि उडिसकेको छ। राज्य सम्पत्तिको लोभमा परेर मैले भारी अपराध गरेँ। त्यसलाई तपाईंले क्षमा गरिदिनुहोला। आजदेखी तपाईंकै पुत्र युयुत्सु राजगद्दीमा बसून् या जसलाई तपाईंले चाहनुहुन्छ राजा बनाइदिनुहोस्। अथवा शासनको बागडोर आफ्नो हातमा लिनुहोस् र प्रजाको पालन गर्नुहोस्। म वनमा जाने छु। यस हालतमा म तपाईंलाई कसरी अनुमति दिन सक्छु? मेरो निकै अपयश भैसकेको छ। अब अरु पनि दोषको भागी नबनाइदिनुहोस्। दुर्योधनसँग अब मेरो कुनै वैर विरोध छैन। जुन दुर्घटना भयो, त्यो विधिको लीला र सबैको अबुझपनको कारणले नै भएको हो। जसरी दुर्योधन तपाईंको पुत्र थिए, हामी पनि तपाईंकै पुत्र हौँ। कुन्ती र गान्धारी दुवैलाई मैले आफ्नो माता सम्झदै आएको छु। अब तपाईं वनमा जानुहुन्छ भने म पनि तपाईं सँगै जानेछु। म तपाईं समक्ष हात जोड्छु, तपाईंले मनको क्लेश त्यागिदिनुहोस्। म खुसी-खुसी तपाईंको सेवा टहल गर्नेछु" उनलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा नजान निकै सम्झाए। धर्मराज सँग कुरा गरेपछि धृतराष्ट्रले भाइ विदुर र आचार्य कृपसँग उनलाई वनमा जान अनुमती दिन युधिष्ठिरलाई सम्झाउन बिन्ती गर्दै थिए, वृद्ध राजा मूर्छित भएर गान्धारीको काखमा लडे। गान्धरीले उनलाई सम्हालिन्। युधिष्ठिरले चिसो पानी लिएर धृतराष्ट्रको अनुहारमा छर्किदिए।त्यसै बेला भगवान व्यास त्यहाँ आइपुगे। उनले युधिषिरलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा जान दिन सम्झाए। ===वनवास=== युधिष्ठिर बाट अनुमती पाएपछि धृतराष्ट्र आफ्नो भवनमा फर्के र अनशन व्रत समाप्त गरे। धृतराष्ट्रले युधिष्ठिरलाई आशीर्वाद दिए। गान्धारीको काँधमा हात राखेर लट्टी टेक्दै बनका लागी प्रस्थान गरे। माता कुन्ती पनि उनीहरू सँगै गइन्। आफ्नो व्रतका कारण गान्धारीले आँखामा पाट्टी बाँधेकी थिइन् । त्यसैले उनले कुन्तिको काँधमा हात राखेर बाटो छम्दै वन तर्फ्प्रस्थान गरिन्। माता कुन्ती गान्धारीलाई केही टाढा सम्म छोड्नका लागि साथै आएकी होलिन् भानी धर्मराजले सम्झेका थिए। कुन्तीले गान्धारीको सेवा गर्न उनीसँग वनमा जाने निर्णय गरिसकेकी थिइन्। कुन्तीको कुरा सुनेर धर्मराज सन्न भए। युधिषठिरले कुन्तीलाई सम्झाउँदा सम्झाउँदै उनको गला बस्यो। कुन्तीले उनलाई आअहिर्वाद दिए। पुत्रहरूलाई आशीर्वाद दिएर कुन्ती, गान्धारी र धृतराष्ट्र वनतर्फ लागे। युढिष्ठिर पक्क परेर उभिएर हेर्दै रहे। ===मृत्यु=== ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] 5z8kuylenilptmj52z7ku0qdysnowd0 1074171 1074170 2022-08-20T05:47:47Z Bishaldev100 28807 /* मृत्यु */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==बनवास र मृत्यु== युधिष्ठिरले धृतराष्ट्रलाई हरेक प्रकारबाट आराम दिने उचित प्रबन्ध गरेका थिए। तैपनि धृतराष्ट्रलाई सुखभोगमा मन लाग्न छोड्यो। एक त उनी धेरै वृद्ध भैसकेका थिए। फेरि भीमसेनका अप्रिय कुराहरूले उनको हृदय खिन्न हुन्थ्यो। बिस्तारै बिस्तारै उनको हृदयमा यति वाइराग्य आयो, आराम सँग बस्न छाडेर लुकी-लुकी आंशिक उपवास सम्म गर्न थाले। पलङमा सुत्न पनि छोडिदिए। कयौं व्रतहरूका कारण उनको शरीर धेरै दुब्लो हुँदै जान थाल्यो। युधिष्ठिर को राज्याभिषेक भएको पन्ध्र बर्ष पछि एक दिन धृतराष्ट्रले धर्मराजको भवनमा गएर उनीसँग भने-"बाबू! तिम्रो कल्याण होस्। पन्ध्र वर्ष देखि तिमीले मलाई आफूकहाँ राखिरहेका छौ। तिम्रो आश्रममा बसेर मैले दान पुण्य पनि निकै गरेँ। पुत्रविहीन गान्धारीले पनि कुनै प्रकार धैर्य गरेर र मन लगाएर मेरो सेवा गरेकी छिन्। द्रौपदीको अपमान गर्ने र तिम्रो पैतृक सम्पत्ति हर्ने मेरा अन्यायी पुत्रहरूको त उनीहरूको आफ्नै कर्मको कारण नाश भयो। तर युद्धमा मारिएको हुनाले तिनले विरोचित रुपले स्वर्ग प्राप्त गरे। त्यसकारण उनीहरूको मलाई कुनै चिन्ता भएन। अब मेरो र गान्धारीको प्रबल इच्छा चाहिँ आफ्नो स्वर्ग प्राप्तिको तयारी गरौँ र धार्मिक कर्तव्यहरूमा धेरै ध्यान दिऊँ भन्ने छ। हाम्रो वंश परम्परागत प्रथाअनुसार हामी वृद्धहरूले बल्कल धारण गरेर वनमा जानुपर्छ भन्ने कुरा तिमीलाई थाहा छ।यसअनुसार नै म अब तिम्रो भलाईको कामना गर्दै वनमा गएर बस्न चाहन्छु। तिमीले यस कुराको अनुमति मलाई दिनै पर्छ। तिमी राजा हौ, त्यसैले मेरो तपस्याको फलको छैटौं भाग पनि तिमीलाई प्राप्त हुनेछ।" धृतराष्ट्रको यस्ता कुरा सुनेर युधिष्ठिर निकै खिन्न भए। उनल्र भने-"महराज तपाईं व्रत उपवास गरिरहनु भएको छ- भुइँमा सुत्नुहुन्छ भनेर हामीलाइ एकरत्ती थाहा थिएन। मेरो लापरबाहीका कारण तपाईंले दु:ख सहनु परेको छ। साँच्चिकै मब्निकै दुरात्मा हुँ। मैले यस राज्यलाई लिएर के गरुँ? सुखभोगबाट मेरो मन पनि उडिसकेको छ। राज्य सम्पत्तिको लोभमा परेर मैले भारी अपराध गरेँ। त्यसलाई तपाईंले क्षमा गरिदिनुहोला। आजदेखी तपाईंकै पुत्र युयुत्सु राजगद्दीमा बसून् या जसलाई तपाईंले चाहनुहुन्छ राजा बनाइदिनुहोस्। अथवा शासनको बागडोर आफ्नो हातमा लिनुहोस् र प्रजाको पालन गर्नुहोस्। म वनमा जाने छु। यस हालतमा म तपाईंलाई कसरी अनुमति दिन सक्छु? मेरो निकै अपयश भैसकेको छ। अब अरु पनि दोषको भागी नबनाइदिनुहोस्। दुर्योधनसँग अब मेरो कुनै वैर विरोध छैन। जुन दुर्घटना भयो, त्यो विधिको लीला र सबैको अबुझपनको कारणले नै भएको हो। जसरी दुर्योधन तपाईंको पुत्र थिए, हामी पनि तपाईंकै पुत्र हौँ। कुन्ती र गान्धारी दुवैलाई मैले आफ्नो माता सम्झदै आएको छु। अब तपाईं वनमा जानुहुन्छ भने म पनि तपाईं सँगै जानेछु। म तपाईं समक्ष हात जोड्छु, तपाईंले मनको क्लेश त्यागिदिनुहोस्। म खुसी-खुसी तपाईंको सेवा टहल गर्नेछु" उनलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा नजान निकै सम्झाए। धर्मराज सँग कुरा गरेपछि धृतराष्ट्रले भाइ विदुर र आचार्य कृपसँग उनलाई वनमा जान अनुमती दिन युधिष्ठिरलाई सम्झाउन बिन्ती गर्दै थिए, वृद्ध राजा मूर्छित भएर गान्धारीको काखमा लडे। गान्धरीले उनलाई सम्हालिन्। युधिष्ठिरले चिसो पानी लिएर धृतराष्ट्रको अनुहारमा छर्किदिए।त्यसै बेला भगवान व्यास त्यहाँ आइपुगे। उनले युधिषिरलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा जान दिन सम्झाए। ===वनवास=== युधिष्ठिर बाट अनुमती पाएपछि धृतराष्ट्र आफ्नो भवनमा फर्के र अनशन व्रत समाप्त गरे। धृतराष्ट्रले युधिष्ठिरलाई आशीर्वाद दिए। गान्धारीको काँधमा हात राखेर लट्टी टेक्दै बनका लागी प्रस्थान गरे। माता कुन्ती पनि उनीहरू सँगै गइन्। आफ्नो व्रतका कारण गान्धारीले आँखामा पाट्टी बाँधेकी थिइन् । त्यसैले उनले कुन्तिको काँधमा हात राखेर बाटो छम्दै वन तर्फ्प्रस्थान गरिन्। माता कुन्ती गान्धारीलाई केही टाढा सम्म छोड्नका लागि साथै आएकी होलिन् भानी धर्मराजले सम्झेका थिए। कुन्तीले गान्धारीको सेवा गर्न उनीसँग वनमा जाने निर्णय गरिसकेकी थिइन्। कुन्तीको कुरा सुनेर धर्मराज सन्न भए। युधिषठिरले कुन्तीलाई सम्झाउँदा सम्झाउँदै उनको गला बस्यो। कुन्तीले उनलाई आअहिर्वाद दिए। पुत्रहरूलाई आशीर्वाद दिएर कुन्ती, गान्धारी र धृतराष्ट्र वनतर्फ लागे। युढिष्ठिर पक्क परेर उभिएर हेर्दै रहे। ===मृत्यु=== धृतराष्ट्र, गान्धारी र कुन्तीले तीन वर्ष सम्म वनमा तपस्वीहरूको जस्तै जीवन व्यतीत गरे। एक दिन धृतराष्ट्र स्नान-पूजा गरेर फर्किएका मात्रै थिए, जंगलमा एकाएक आगो लाग्यो। हावा निकै वेगले चलिरहेको थियो। छिटै नै आगो वनभरी फैलियो। जनावर हरू झुन्डका झुन्ड डराएर पानी भएतर्फ दगुरेर गए। त्यस समय सञ्जय पनि उनकै साथमा थिए। धृतराष्ट्रले उनलाई कतै भागेर आफ्नो प्राण बचाउन आग्रह गरे। गान्धारी, कुन्तीसँगै उनी पूर्वतर्फ मुख गरेर योग समाधिमा बसे। सोही स्थितिमा तीनै जनाले त्यस दावानलमा आफ्नो शरीरको आहुती दिए। ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] 5rxcso7lvrwejdrmqwu28wux1syqhak 1074172 1074171 2022-08-20T05:49:29Z Bishaldev100 28807 /* मृत्यु */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको को राज्याभिषेक== कौरव माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा पाण्डवको एकछत्र अधिकार भयो। युधिष्ठिर हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले अश्वमेघ महायज्ञको आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युढिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। व्यास ऋषि पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==बनवास र मृत्यु== युधिष्ठिरले धृतराष्ट्रलाई हरेक प्रकारबाट आराम दिने उचित प्रबन्ध गरेका थिए। तैपनि धृतराष्ट्रलाई सुखभोगमा मन लाग्न छोड्यो। एक त उनी धेरै वृद्ध भैसकेका थिए। फेरि भीमसेनका अप्रिय कुराहरूले उनको हृदय खिन्न हुन्थ्यो। बिस्तारै बिस्तारै उनको हृदयमा यति वाइराग्य आयो, आराम सँग बस्न छाडेर लुकी-लुकी आंशिक उपवास सम्म गर्न थाले। पलङमा सुत्न पनि छोडिदिए। कयौं व्रतहरूका कारण उनको शरीर धेरै दुब्लो हुँदै जान थाल्यो। युधिष्ठिर को राज्याभिषेक भएको पन्ध्र बर्ष पछि एक दिन धृतराष्ट्रले धर्मराजको भवनमा गएर उनीसँग भने-"बाबू! तिम्रो कल्याण होस्। पन्ध्र वर्ष देखि तिमीले मलाई आफूकहाँ राखिरहेका छौ। तिम्रो आश्रममा बसेर मैले दान पुण्य पनि निकै गरेँ। पुत्रविहीन गान्धारीले पनि कुनै प्रकार धैर्य गरेर र मन लगाएर मेरो सेवा गरेकी छिन्। द्रौपदीको अपमान गर्ने र तिम्रो पैतृक सम्पत्ति हर्ने मेरा अन्यायी पुत्रहरूको त उनीहरूको आफ्नै कर्मको कारण नाश भयो। तर युद्धमा मारिएको हुनाले तिनले विरोचित रुपले स्वर्ग प्राप्त गरे। त्यसकारण उनीहरूको मलाई कुनै चिन्ता भएन। अब मेरो र गान्धारीको प्रबल इच्छा चाहिँ आफ्नो स्वर्ग प्राप्तिको तयारी गरौँ र धार्मिक कर्तव्यहरूमा धेरै ध्यान दिऊँ भन्ने छ। हाम्रो वंश परम्परागत प्रथाअनुसार हामी वृद्धहरूले बल्कल धारण गरेर वनमा जानुपर्छ भन्ने कुरा तिमीलाई थाहा छ।यसअनुसार नै म अब तिम्रो भलाईको कामना गर्दै वनमा गएर बस्न चाहन्छु। तिमीले यस कुराको अनुमति मलाई दिनै पर्छ। तिमी राजा हौ, त्यसैले मेरो तपस्याको फलको छैटौं भाग पनि तिमीलाई प्राप्त हुनेछ।" धृतराष्ट्रको यस्ता कुरा सुनेर युधिष्ठिर निकै खिन्न भए। उनल्र भने-"महराज तपाईं व्रत उपवास गरिरहनु भएको छ- भुइँमा सुत्नुहुन्छ भनेर हामीलाइ एकरत्ती थाहा थिएन। मेरो लापरबाहीका कारण तपाईंले दु:ख सहनु परेको छ। साँच्चिकै मब्निकै दुरात्मा हुँ। मैले यस राज्यलाई लिएर के गरुँ? सुखभोगबाट मेरो मन पनि उडिसकेको छ। राज्य सम्पत्तिको लोभमा परेर मैले भारी अपराध गरेँ। त्यसलाई तपाईंले क्षमा गरिदिनुहोला। आजदेखी तपाईंकै पुत्र युयुत्सु राजगद्दीमा बसून् या जसलाई तपाईंले चाहनुहुन्छ राजा बनाइदिनुहोस्। अथवा शासनको बागडोर आफ्नो हातमा लिनुहोस् र प्रजाको पालन गर्नुहोस्। म वनमा जाने छु। यस हालतमा म तपाईंलाई कसरी अनुमति दिन सक्छु? मेरो निकै अपयश भैसकेको छ। अब अरु पनि दोषको भागी नबनाइदिनुहोस्। दुर्योधनसँग अब मेरो कुनै वैर विरोध छैन। जुन दुर्घटना भयो, त्यो विधिको लीला र सबैको अबुझपनको कारणले नै भएको हो। जसरी दुर्योधन तपाईंको पुत्र थिए, हामी पनि तपाईंकै पुत्र हौँ। कुन्ती र गान्धारी दुवैलाई मैले आफ्नो माता सम्झदै आएको छु। अब तपाईं वनमा जानुहुन्छ भने म पनि तपाईं सँगै जानेछु। म तपाईं समक्ष हात जोड्छु, तपाईंले मनको क्लेश त्यागिदिनुहोस्। म खुसी-खुसी तपाईंको सेवा टहल गर्नेछु" उनलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा नजान निकै सम्झाए। धर्मराज सँग कुरा गरेपछि धृतराष्ट्रले भाइ विदुर र आचार्य कृपसँग उनलाई वनमा जान अनुमती दिन युधिष्ठिरलाई सम्झाउन बिन्ती गर्दै थिए, वृद्ध राजा मूर्छित भएर गान्धारीको काखमा लडे। गान्धरीले उनलाई सम्हालिन्। युधिष्ठिरले चिसो पानी लिएर धृतराष्ट्रको अनुहारमा छर्किदिए।त्यसै बेला भगवान व्यास त्यहाँ आइपुगे। उनले युधिषिरलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा जान दिन सम्झाए। ===वनवास=== युधिष्ठिर बाट अनुमती पाएपछि धृतराष्ट्र आफ्नो भवनमा फर्के र अनशन व्रत समाप्त गरे। धृतराष्ट्रले युधिष्ठिरलाई आशीर्वाद दिए। गान्धारीको काँधमा हात राखेर लट्टी टेक्दै बनका लागी प्रस्थान गरे। माता कुन्ती पनि उनीहरू सँगै गइन्। आफ्नो व्रतका कारण गान्धारीले आँखामा पाट्टी बाँधेकी थिइन् । त्यसैले उनले कुन्तिको काँधमा हात राखेर बाटो छम्दै वन तर्फ्प्रस्थान गरिन्। माता कुन्ती गान्धारीलाई केही टाढा सम्म छोड्नका लागि साथै आएकी होलिन् भानी धर्मराजले सम्झेका थिए। कुन्तीले गान्धारीको सेवा गर्न उनीसँग वनमा जाने निर्णय गरिसकेकी थिइन्। कुन्तीको कुरा सुनेर धर्मराज सन्न भए। युधिषठिरले कुन्तीलाई सम्झाउँदा सम्झाउँदै उनको गला बस्यो। कुन्तीले उनलाई आअहिर्वाद दिए। पुत्रहरूलाई आशीर्वाद दिएर कुन्ती, गान्धारी र धृतराष्ट्र वनतर्फ लागे। युढिष्ठिर पक्क परेर उभिएर हेर्दै रहे। ===मृत्यु=== [[File:Death of gandhari, dhritarastra and kunti and escape of vidhura from fire.jpg|left|thumb|Attain of Moksha by Gandhari, Dhritarastra and Kunti and escape of Vidura from fire]] धृतराष्ट्र, गान्धारी र कुन्तीले तीन वर्ष सम्म वनमा तपस्वीहरूको जस्तै जीवन व्यतीत गरे। एक दिन धृतराष्ट्र स्नान-पूजा गरेर फर्किएका मात्रै थिए, जंगलमा एकाएक आगो लाग्यो। हावा निकै वेगले चलिरहेको थियो। छिटै नै आगो वनभरी फैलियो। जनावर हरू झुन्डका झुन्ड डराएर पानी भएतर्फ दगुरेर गए। त्यस समय सञ्जय पनि उनकै साथमा थिए। धृतराष्ट्रले उनलाई कतै भागेर आफ्नो प्राण बचाउन आग्रह गरे। गान्धारी, कुन्तीसँगै उनी पूर्वतर्फ मुख गरेर योग समाधिमा बसे। सोही स्थितिमा तीनै जनाले त्यस दावानलमा आफ्नो शरीरको आहुती दिए। ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] kpag0e6aa5e83nywpe07zt6i2jzhug1 1074181 1074172 2022-08-20T09:08:25Z Bishaldev100 28807 /* मृत्यु */ wikitext text/x-wiki {{Infobox character | color = #FFC569 | series = [[Mahabharata]] | image = The blind king Dhrtarastra listens as the visionary narrator Sanjaya relates the events of the battle between the Kaurava and the Pandava clans.jpg | alt = धृतराष्ट्र | caption = नेत्रहीन राजा धृतराष्ट्र सञजयसँग महाभारतको लडाइँको वृतान्त सुन्दै |family = [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]], [[विचित्रवीर्य]] (पिता)<br /[[दुर्गा|अम्बिका]] (आमा)<br />[[पाण्डु]], [[बिदुर]] (भाइ) | spouse = [[गान्धारी ]] | children = [[दुर्योधन]], [[दुःशासन|दु:शासन]], [[Vikarna]] and 97 other sons and [[Duhsala]] (daughter) by his wife [[Gandhari (character)|Gandhari]]<br> [[Yuyutsu]] by Sughada ([[Gandhari (character)|Gandhari]]'s maid) }} [[महाभारत]]मा '''धृतराष्ट्र''' [[हस्तिनापुर]]का महाराज [[विचित्रवीर्य]]की प्रथम पत्नी [[दुर्गा|अम्बिका]]का पुत्र थिए। तिनको जन्म महर्षि [[व्यास (ऋषि)|वेद व्यास]]का वरदान स्वरूप भएको थियो। हस्तिनापुरका यी नेत्रहीन महाराज सय पुत्रहरू र एक पुत्रीका पिता थिए। तिनकी पत्नीको नाम गान्धारी थियो। पछि यी सय पुत्र [[कौरव]] कहलाए। [[दुर्योधन]] र [[दुःशासन|दु:शासन]] क्रमशः पहिला दुइ पुत्र थिए। ==जन्म== आफ्नो पुत्र विचित्रवीर्यको मृत्युका पछि माता सत्यवती आफ्नो सबैभन्दा पहिला जन्मेको पुत्र, व्यासका नजिकगईन्। आफ्नो माताको आज्ञाको पालन गर्दै, व्यास मुनि विचित्रवीर्यको दुइटै पत्नीहरूका नजिकगए र आफ्नो यौगिक शक्तिहरूदेखि तिनलाई पुत्र उत्पन्न गर्ने वरदान दिए। उनले आफ्नो मातासित भने कि ती दुइटै रानीहरूलाई एक-एक गर्न तिनको नजिकपठाइयोस्, र उनलाई देखेर जो जस भावमा रहनेछ त्यसका पुत्र तेस्तै नैं हुनेछ। तब पहिला ठूली रानी अम्बिका कक्षमा गइन् तर व्यासजीका भयानक रूपलाई देखेर डरिन् र भयको कारण आफ्नो आँखाहरू बन्द गरिन्। यस कारण तिनलाई जो पुत्र उत्पन्न भयो त्यो जन्मान्ध थियो। धृतराष्ट्र जन्मान्ध पुत्र थिए । तिनको नेत्रहीनताका कारण हस्तिनापुरका महाराज तिनको अनुज [[पाण्डु]]लाई नियुक्त गरिएको छ। पाण्डुको मृत्युका पछि ती [[हस्तिनापुर]]का महाराज बने। ==राज्यकाल== राजा पाण्डु आफ्नो अपराधको प्रायश्चित गर्न भनी तपस्या हर्न जङ्गल तर्फ लागे। पितामह भीष्म तथा विदुरलाई राज्यको भार सुम्पिए अनि आफ्ना रानीहरू सँग वनतिर गए। त्यसपछि धृतराष्ट्र राजा बने। ===कुरुक्षेत्र युद्ध === ==युधिष्ठिरको राज्याभिषेक== [[कौरव]] माथि विजय प्राप्त गरेपछि सारा राज्यमा [[पाण्डव]]को एकछत्र अधिकार भयो। [[युधिष्ठिर]] हस्तिनापुरको गद्दीमा बसे। महाराज युधिष्ठिरले [[अश्वमेध यज्ञ|अश्वमेघ महायज्ञ]]को आयोजना गरेका थिए। शोकात्तुर धृतराष्ट्रलाई पाण्डवले उचित गौरव दिएका थिए। उनैको अनुमतिबाट राजाधिराज युधिष्ठिरको नेतृत्वमा पाण्डवले राज्य गरेका थिए। युधिष्ठिरले वृद्ध धृतराष्ट्रको आरामको लागि हरेक किसिमको व्यवस्था गरिदिएका थिए। धृतराष्ट्रको भवनमा कमलो शैया, सुखद आसन, लुगा पोसाकको प्रबन्ध थियो। कृपाचार्य पनि वृद्ध राजाको साथी भएर उनकै भवनमा बस्ने गर्थे। [[व्यास (ऋषि)|व्यास ऋषि]] पनि आउने-जाने र सुन्दर सुक्तिले भरिएका आख्यानहरू सुनाउने गर्थे। यसले गर्दा उनको व्यथित हृदय मा शीतल लेपको जस्तो प्रभाव पारिदिन्थ्यो। राजकाजको विषयमा युधिष्ठिर धृतराष्ट्रसँग बराबर सल्लाह लिने गर्थे। महाराज युधिष्ठिर धृतराष्ट्रको मनमा चोट पुग्ने खालका कुनै कुरा गर्दैनथे। देश- विदेशबाट आउने राजाहरू पनि पहिए जस्तै धृतराष्ट्रको सम्मान गर्थे। ==बनवास र मृत्यु== युधिष्ठिरले धृतराष्ट्रलाई हरेक प्रकारबाट आराम दिने उचित प्रबन्ध गरेका थिए। तैपनि धृतराष्ट्रलाई सुखभोगमा मन लाग्न छोड्यो। एक त उनी धेरै वृद्ध भैसकेका थिए। फेरि [[भीमसेन]]का अप्रिय कुराहरूले उनको हृदय खिन्न हुन्थ्यो। बिस्तारै बिस्तारै उनको हृदयमा यति वाइराग्य आयो, आराम सँग बस्न छाडेर लुकी-लुकी आंशिक उपवास सम्म गर्न थाले। पलङमा सुत्न पनि छोडिदिए। कयौं व्रतहरूका कारण उनको शरीर धेरै दुब्लो हुँदै जान थाल्यो। युधिष्ठिर को राज्याभिषेक भएको पन्ध्र बर्ष पछि एक दिन धृतराष्ट्रले धर्मराजको भवनमा गएर उनीसँग भने-"बाबू! तिम्रो कल्याण होस्। पन्ध्र वर्ष देखि तिमीले मलाई आफूकहाँ राखिरहेका छौ। तिम्रो आश्रममा बसेर मैले दान पुण्य पनि निकै गरेँ। पुत्रविहीन गान्धारीले पनि कुनै प्रकार धैर्य गरेर र मन लगाएर मेरो सेवा गरेकी छिन्। [[द्रौपदी]]को अपमान गर्ने र तिम्रो पैतृक सम्पत्ति हर्ने मेरा अन्यायी पुत्रहरूको त उनीहरूको आफ्नै कर्मको कारण नाश भयो। तर युद्धमा मारिएको हुनाले तिनले विरोचित रुपले स्वर्ग प्राप्त गरे। त्यसकारण उनीहरूको मलाई कुनै चिन्ता भएन। अब मेरो र गान्धारीको प्रबल इच्छा चाहिँ आफ्नो स्वर्ग प्राप्तिको तयारी गरौँ र धार्मिक कर्तव्यहरूमा धेरै ध्यान दिऊँ भन्ने छ। हाम्रो वंश परम्परागत प्रथाअनुसार हामी वृद्धहरूले बल्कल धारण गरेर वनमा जानुपर्छ भन्ने कुरा तिमीलाई थाहा छ।यसअनुसार नै म अब तिम्रो भलाईको कामना गर्दै वनमा गएर बस्न चाहन्छु। तिमीले यस कुराको अनुमति मलाई दिनै पर्छ। तिमी राजा हौ, त्यसैले मेरो तपस्याको फलको छैटौं भाग पनि तिमीलाई प्राप्त हुनेछ।" धृतराष्ट्रको यस्ता कुरा सुनेर युधिष्ठिर निकै खिन्न भए। उनल्र भने-"महराज तपाईं व्रत उपवास गरिरहनु भएको छ- भुइँमा सुत्नुहुन्छ भनेर हामीलाइ एकरत्ती थाहा थिएन। मेरो लापरबाहीका कारण तपाईंले दु:ख सहनु परेको छ। साँच्चिकै मब्निकै दुरात्मा हुँ। मैले यस राज्यलाई लिएर के गरुँ? सुखभोगबाट मेरो मन पनि उडिसकेको छ। राज्य सम्पत्तिको लोभमा परेर मैले भारी अपराध गरेँ। त्यसलाई तपाईंले क्षमा गरिदिनुहोला। आजदेखी तपाईंकै पुत्र युयुत्सु राजगद्दीमा बसून् या जसलाई तपाईंले चाहनुहुन्छ राजा बनाइदिनुहोस्। अथवा शासनको बागडोर आफ्नो हातमा लिनुहोस् र प्रजाको पालन गर्नुहोस्। म वनमा जाने छु। यस हालतमा म तपाईंलाई कसरी अनुमति दिन सक्छु? मेरो निकै अपयश भैसकेको छ। अब अरु पनि दोषको भागी नबनाइदिनुहोस्। दुर्योधनसँग अब मेरो कुनै वैर विरोध छैन। जुन दुर्घटना भयो, त्यो विधिको लीला र सबैको अबुझपनको कारणले नै भएको हो। जसरी दुर्योधन तपाईंको पुत्र थिए, हामी पनि तपाईंकै पुत्र हौँ। कुन्ती र गान्धारी दुवैलाई मैले आफ्नो माता सम्झदै आएको छु। अब तपाईं वनमा जानुहुन्छ भने म पनि तपाईं सँगै जानेछु। म तपाईं समक्ष हात जोड्छु, तपाईंले मनको क्लेश त्यागिदिनुहोस्। म खुसी-खुसी तपाईंको सेवा टहल गर्नेछु" उनलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा नजान निकै सम्झाए। धर्मराज सँग कुरा गरेपछि धृतराष्ट्रले भाइ विदुर र आचार्य कृपसँग उनलाई वनमा जान अनुमती दिन युधिष्ठिरलाई सम्झाउन बिन्ती गर्दै थिए, वृद्ध राजा मूर्छित भएर गान्धारीको काखमा लडे। [[गान्धारी|गान्धरी]]ले उनलाई सम्हालिन्। युधिष्ठिरले चिसो पानी लिएर धृतराष्ट्रको अनुहारमा छर्किदिए।त्यसै बेला भगवान व्यास त्यहाँ आइपुगे। उनले युधिष्ठिरलाई धृतराष्ट्रलाई वनमा जान दिन सम्झाए। ===वनवास=== युधिष्ठिरबाट अनुमती पाएपछि धृतराष्ट्र आफ्नो भवनमा फर्के र अनशन व्रत समाप्त गरे। धृतराष्ट्रले युधिष्ठिरलाई आशीर्वाद दिए। गान्धारीको काँधमा हात राखेर लट्टी टेक्दै बनका लागी प्रस्थान गरे। माता कुन्ती पनि उनीहरू सँगै गइन्। आफ्नो व्रतका कारण गान्धारीले आँखामा पाट्टी बाँधेकी थिइन् । त्यसैले उनले कुन्तिको काँधमा हात राखेर बाटो छम्दै वन तर्फ्प्रस्थान गरिन्। माता कुन्ती गान्धारीलाई केही टाढा सम्म छोड्नका लागि साथै आएकी होलिन् भानी धर्मराजले सम्झेका थिए। कुन्तीले गान्धारीको सेवा गर्न उनीसँग वनमा जाने निर्णय गरिसकेकी थिइन्। कुन्तीको कुरा सुनेर धर्मराज सन्न भए। युधिष्ठिरले कुन्तीलाई सम्झाउँदा सम्झाउँदै उनको गला बस्यो। कुन्तीले उनलाई आअहिर्वाद दिए। पुत्रहरूलाई आशीर्वाद दिएर कुन्ती, गान्धारी र धृतराष्ट्र वनतर्फ लागे। युधिष्ठिर पक्क परेर उभिएर हेर्दै रहे। ===मृत्यु=== [[File:Death of gandhari, dhritarastra and kunti and escape of vidhura from fire.jpg|left|thumb|Attain of Moksha by Gandhari, Dhritarastra and Kunti and escape of Vidura from fire]] धृतराष्ट्र, [[गान्धारी]] र [[कुन्ती]]ले तीन वर्ष सम्म वनमा तपस्वीहरूको जस्तै जीवन व्यतीत गरे। एक दिन धृतराष्ट्र स्नान-पूजा गरेर फर्किएका मात्रै थिए, जंगलमा एकाएक आगो लाग्यो। हावा निकै वेगले चलिरहेको थियो। छिटै नै आगो वनभरी फैलियो। जनावर हरू झुन्डका झुन्ड डराएर पानी भएतर्फ दगुरेर गए। त्यस समय [[सञ्जय]] पनि उनकै साथमा थिए। धृतराष्ट्रले उनलाई कतै भागेर आफ्नो प्राण बचाउन आग्रह गरे। गान्धारी, कुन्तीसँगै उनी पूर्वतर्फ मुख गरेर योग समाधिमा बसे। सोही स्थितिमा तीनै जनाले त्यस दावानलमा आफ्नो शरीरको आहुती दिए। ==यो पनि हेर्नुस== ==सन्दर्भ सामग्री== {{reflist}} {{महाभारत}} ==बाह्य कडीहरू== {{भारतीय पौराणिक वंशावली}} {{Commonscat|Dhrtarashtra}} [[श्रेणी:पौराणिक पात्र]] [[श्रेणी:हिन्दू धर्म]] [[श्रेणी:धर्मग्रन्थ]] [[श्रेणी:महाभारत]] [[श्रेणी:महाभारतका पात्रहरू]] [[श्रेणी:पौराणिक कथाहरू]] [[श्रेणी:प्राचीन पौराणिक राजवंश]] mwvn18rxespwqeazrfeba4i8uprgrlk 0 50685 1074187 1034600 2022-08-20T11:58:51Z 103.181.226.248 सामाग्री थप wikitext text/x-wiki {{ठुटो}} {{Infobox writer | image = | imagesize = 200px | caption =तस्वीर उपलब्ध छैन | name = मदनमणि दीक्षित | birth_date = वि.सं. १९७९ फागुन ६ | birth_place = [[गैरीधारा]], [[काठमाडौँ]] | occupation = लेखक | death_date = वि. सं. २०७६ श्रावण ३० | nationality = नेपाली | education = | genre = कथा, नाटक, व्यङ्ग्य | notableworks = | awards = मदन पुरस्कार, साझा पुरस्कार, पद्यश्री साधना सम्मान | spouse = | religion = हिन्दु }} '''मदनमणि दीक्षित''' (वि.सं. १९७९ - २०७६) [[नेपाली भाषा]]का साहित्यकार हुन्। ==जीवनी== मदनमणिको जन्म बाबु लक्ष्मणमणि आचार्य दीक्षित र आमा विष्णुकुमारीका सुपुत्रका रूपमा [[गैरीधारा]], [[काठमाडौँ]]मा वि.सं. १९७९ फागुन ६ गते (सन् १९२३ फेब्रुवरी १७) का दिन भएको हो । वरिष्ठ आख्यानकार मदनमणि दीक्षितलाई वि. सं. २०६८ सालमा पद्यश्री साधना सम्मान पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो । ==मृत्यु== मदनमणि दीक्षितको निधन वि. सं. २०७६ साल श्रावण ३० गते जनैपूर्णिमाका दिन भएको छ। निमोनियाका कारण अस्पताल भर्ना गरिएका उनी स्वास्थलाभ पश्चात् घर फर्किएका थिए। तर बिहान चार बजेतिर कालिकास्थानस्थित घरमै उनको निधन भएको छ।<ref>[https://www.onlinekhabar.com/2019/08/788116 वरिष्ठ साहित्यकार मदनमणि दीक्षितको निधन-अनलाइन खबर डटकम]</ref> ==कृतिहरू== उनको पहिलो रचनाका रूपमा वि.सं. २०१९ मा [[रूपरेखा]]मा 'कसले जित्यो कसले हार्‍यो' शीर्षक कथा प्रकाशित भएको थियो । लामो समय पत्रकारिता गरेका मदनमणि उपन्यास, कथालेखन आदिमा चर्चित रहे । उनका प्रकाशित केही कृतिहरूः<br> १. माधवी (उपन्यास, वि.सं. २०३९)<br> २. चरैवेति (निबन्ध सङ्ग्रह, वि.सं. २०४४)<br> ३. त्यो युग (निबन्ध सङ्ग्रह, वि.सं. २०४७)<br> ४. हाम्रा ती दिन (निबन्ध, वि.सं. २०२९)<br> ५. म रुँदै बिर्सन्छु (संस्मरण, वि.सं. २०२७)<br> ६. बर्लिन डायरीका पाना (यात्रावर्णन, सन् १९८४)<br> ७. लाखौं शिशुहरू लिफ्ट मागिरहेछन्<br> ८. मेरी आमाको प्रश्नलाई आज जवाफ चाहिएको छ<br> ९. कसले जित्यो कसले हार्‍यो? (कथा सङ्ग्रह, वि.सं २०२१)<br> १०. दशलाख हिरोसिमातिर<br> ११. ग्यास च्याम्बरको मृत्यु (कथा सङ्ग्रह, सन् १९८५)<br> १२. जीवन महाअभियान १३. ऋग्वेद: केही प्रमुख सूक्त (२०६५ वि. सं.)<br> उनले समीक्षा (साप्ताहिक)को सम्पादक भएर काम गरे भने उनका कथा, लेख, निबन्ध आदि विभिन्न पत्र-पत्रिकाहरूमा प्रकाशित छन् । ==पुरस्कार== बि. सं. २०३९ मा माधवी उपन्यासका लागि उनलाई [[मदन पुरस्कार]] प्रदान गरिएको थियो। त्यही वर्ष त्यही उपन्यासले [[साझा पुरस्कार]] पनि पाएको थियो । उनले भानुभक्त पुरस्कार, लेखनाथ साहित्य पुरस्कार, भूपालमानिसंह कार्की पुरस्कार, नइ सुकीर्ति पुरस्कार, देवीप्रसाद सापकोटा आमसञ्चार सम्मान, पद्मश्री सम्मान, राष्ट्रिय कलाश्री सम्मान आदिबाट सम्मानित भएका छन् । सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालयले यस वर्षको राष्ट्रिय पत्रकारिता पुरस्कार र वरिष्ठ पत्रकार सम्मान पाउने व्यक्तिहरूको नाम सार्वजनिक गरेको छ । पुरस्कार छनौट समितिले यस वर्षको बरिष्ठ पत्रकार सम्मानबाट बयोबृद्ध पत्रकार मदनमणी दीक्षित सहित चार जनालाई छनौट गरेको छ ।<ref>[http://www.onlinekhabar.com/2017/05/581413/ क-कसले पाए राष्ट्रिय पत्रकारिता पुरस्कार र बरिष्ठ पत्रकार सम्मान ?- अनलाइनखबर डटकम]</ref> नेपाली पत्रकारिता क्षेत्रमा पनि उनको विशिष्ट योगदान छ । ०७४ मा सरकारले दीक्षितलाई राष्ट्रिय पत्रकारिता पुरस्‍कारबाट पनि सम्मान गरेको थियो । दीक्षित साहित्यिक पत्रिका समीक्षाका सम्पादक पनि बनेका थिए । ==यो पनि हेर्नुहोस्== * [https://jhannaya.nayapatrikadaily.com/news-details/382/2019-07-20 मदनमणिसँग मिथक–वार्ता-झन्‌नयाँ डट नयापत्रिकाडेली डटकम] * [https://www.onlinekhabar.com/2019/08/788122 राजदरबार अगाडि आत्मदाहको निर्णय गर्दा-अनलाइनखबर डटकम] * [https://www.onlinekhabar.com/2019/08/788124 मदनमणि दीक्षितको दाम्पत्य जीवन-अनलाइनखबर डटकम] * [http://annapurnapost.com/news/134888 ९७ काण्ड-अन्नपूर्णपोष्ट डटकम] ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==बाहिरी लिङ्कहरू== * [http://www.madanpuraskar.org/guthi/madanmani.php मदन पुरस्कार गुठी] * [http://madanpuraskar.org/view_books_written.php?author=%E0%A4%AE%E0%A4%A6%E0%A4%A8%E0%A4%AE%E0%A4%A3%E0%A4%BF+%E0%A4%A6%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%BF%E0%A4%A4 मदनमणि दीक्षितद्वारा लेखिएका पुस्तकहरू] [[श्रेणी:कवि]] [[श्रेणी:साहित्य]] [[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]] [[श्रेणी:साझा पुरस्कार विजेताहरू]] [[श्रेणी:मदन पुरस्कार विजेताहरू]] [[श्रेणी:विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू]] iuzrjbjrfgxttvbfzuo1dab5t1yxq75 0 52561 1074173 1007298 2022-08-20T07:15:10Z 103.94.253.67 यो गर्नु अनिवार्य थियो wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = मलाला युसुफजई |native_name = ملاله یوسفزۍ |image = Malala Yousafzai at Girl Summit 2014.jpg |image_size = 200px |caption = [[सन् २०१४ को गर्ल समिट]]मा मलाला युसुफजई |successor = |birth_date = सन् १९९७ जुलाई १२ |birth_place = मिंगोरा, [[खैबर पख्तुनख्वा]], [[पाकिस्तान]] |religion = [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] |nationality = [[पाकिस्तानी]] |residence = [[बर्मिंघम]], [[संयुक्त अधिराज्य]] |occupation = [[ब्लग]]र, [[महिला अधिकार]] कार्यकर्ता तथा [[शिक्षाविद्]] |awards = <br />२०१४ नोबेल शान्ति पुरस्कार<ref name="">{{cite blog | url = http://www.onlinekhabar.com/2014/10/195426/ | title = पाकिस्तानी मलाला र भारतीय कैलाशलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार | publisher = अनलाईन खबर | accessdate = २०१४-१०-१०}}</ref><br />क्यानाडाको नागरिकता प्रदान<ref>{{Cite news|url=http://www.cbc.ca/news/malala-yousafzai-to-get-honorary-canadian-citizenship-1.2055704|title=Malala Yousafzai to get honorary Canadian citizenship|publisher=CBC News|date=15 October 2013|accessdate=16 October 2013}}</ref><br />[[अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कार]]<br />[[सखारोभ पुरस्कार]] |relatives = जियाउद्दीन युसुफजई (पिता) |known for = [[महिला अधिकार]] कार्यकर्ता, [[तालिबान]] बिद्रोहीबाट हत्या प्रयास }} '''मलाला युसुफजई''' पाकिस्तानी महिला शिक्षा तथा बालअधिकारवादी कार्यकर्ता हुन्। सन् २०१४ को नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्त गर्न सफल मलाला [[नोबेल पुरस्कार]] पाउने हालसम्म कै सबभन्दा कम उमेरकी व्यक्ति हुन्। उनी स्वात उपत्यकामा तालिबानहरूले केटीहरूलाई विद्यालय जान प्रतिबन्ध लगाएको समयमा महिला तथा शिक्षाको लागि वकालत गरेका कारण चर्चामा आएकी हुन्। मलालाको जन्म १९९७ मा पाकिस्तानको खैबर पख्तूनख्वाह प्रान्तको स्वात जिल्लामा भयो। उनी पाकिस्तानको मिंगोरा शहरमा आठ कक्षाकी छात्रा हुन् । <ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7834402.stm|title=Diary of a Pakistani schoolgirl|publisher=BBC News|date=19 January 2009}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-15879282|title=Pakistani girl, 13, praised for blog under Taliban|publisher=BBC News|date=24 Nov. 2011}}</ref> छद्म नाम प्रयोग गरी [[बिबिसी]]को लागि ब्लगिङ्द्वारा तालिबान शासनको अत्याचारको विरोध गर्ने मलाला १३ वर्षको उमेरमा नै स्वातमा रहेका महिलाहरूको नायिका बनिन् । अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा बालअधिकारको वकालत गर्ने संस्था किड्स राइट्स फाउन्डेसनले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कारको लागि नामाङ्कन गरेको थियो, उनी यस्तो पुरस्कारको लागि नामांकित पहिलो पाकिस्तानी बालिका हुन्। [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]का [[नोबेल पुरस्कार]] विजेता देस्मुंड टूटू एम्स्टर्डमले [[नेदरल्यान्ड|नेदरल्यान्ड्स]]मा एक समारोहमा २०११ को यस नामांकनको घोषणा गरे, तर युसुफजई यो पुरस्कार जित्न सफल भइनन् उक्त पुरस्कार [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]की १७ वर्षीय बालिकाले जीतिन्। यो पुरस्कार हरेक वर्ष बालबालिकाहरूको अधिकारको लागि काम गर्ने बालिकालाई दिइन्छ।<ref>{{cite news|url=http://paktribune.com/news/Swat-girl-falls-short-of-getting-world-peace-prize-245347.html|title=Swat girl falls short of getting world peace prize|date=24 Nov. 2011|publisher=[[PakTribune]]}}</ref> मलालाले तालिबानको धम्कीको बावजुद बालिकाहरूलाई शिक्षित गर्ने अभियान चलाईरहेकी छिन्। यही कारण तालिबान आतंककारीहरूले उनलाई आफ्नो हिट लिस्‍टमा राखेका थिए । अक्टोबर २०१२ मा, मंगलबारको दिनमा करीब सवा १२ बजे स्वात उपत्यकाको कस्बे मिंगोरामा विद्यालयबाट फर्किरहेको समयमा आतंककारीहरूले हमला गरेका थिए। यस हमलाको जिम्‍मेवारी तहरीक-ए-तालिबान पाकिस्तान (टिटिपी)ले लिएको छ । पाकिस्तानको आदिबासी तथा द्वन्द्वग्रस्त स्वात उपत्यकामा जन्मिएकी पस्तो परिवारकी युसुफजाईलाई महिला शिक्षाको वकालत गरेकोमा तालिबानले सन् २०१२ मा टाउकोमा गोली हान्दा पनि बाँच्न सफल भएकी थिइन् । उनलाई वर्ष २०१३ मा 'भाइटल भोइसेज ग्लोवल लिडरसिप एवार्ड, इन्टरनेसनल पिस एवार्ड, क्लिन्टन ग्लोवल सिटिजन एवार्ड, इन्टरनेसनल इक्वालिटी एवार्ड, नेसनल युथ पिस पुरस्कारहरू पनि प्रदान गरिएको छ ।<ref>http://www.guardian.co.uk/world/2012/oct/09/pakistan-girl-shot-activism-swat-taliban</ref> ==सँदर्वसहितका केहि सामग्रीहरू== {{reflist}} ==यी पनि हेर्नुहोस== {{२०१४ नोबेल पुरस्कार विजेताहरू}} {{Commonscat|Malala Yousafzai|मलाला युसुफजई}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:विश्वका प्रभावशाली महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता]] [[श्रेणी:महिला व्यक्तित्वहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल शान्ति पुरस्कार सम्मानितहरू]] [[श्रेणी:सन् १९९७ मा जन्म]] d87pay3jib20cafaij9syvqxm910vi2 1074175 1074173 2022-08-20T07:23:56Z अंकित सुवेदी 59278 Change the paragraph wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = मलाला युसुफजई |native_name = ملاله یوسفزۍ |image = Malala Yousafzai at Girl Summit 2014.jpg |image_size = 200px |caption = [[सन् २०१४ को गर्ल समिट]]मा मलाला युसुफजई |successor = |birth_date = सन् १९९७ जुलाई १२ |birth_place = मिंगोरा, [[खैबर पख्तुनख्वा]], [[पाकिस्तान]] |religion = [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] |nationality = [[पाकिस्तानी]] |residence = [[बर्मिंघम]], [[संयुक्त अधिराज्य]] |occupation = [[ब्लग]]र, [[महिला अधिकार]] कार्यकर्ता तथा [[शिक्षाविद्]] |awards = <br />२०१४ नोबेल शान्ति पुरस्कार<ref name="">{{cite blog | url = http://www.onlinekhabar.com/2014/10/195426/ | title = पाकिस्तानी मलाला र भारतीय कैलाशलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार | publisher = अनलाईन खबर | accessdate = २०१४-१०-१०}}</ref><br />क्यानाडाको नागरिकता प्रदान<ref>{{Cite news|url=http://www.cbc.ca/news/malala-yousafzai-to-get-honorary-canadian-citizenship-1.2055704|title=Malala Yousafzai to get honorary Canadian citizenship|publisher=CBC News|date=15 October 2013|accessdate=16 October 2013}}</ref><br />[[अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कार]]<br />[[सखारोभ पुरस्कार]] |relatives = जियाउद्दीन युसुफजई (पिता) |known for = [[महिला अधिकार]] कार्यकर्ता, [[तालिबान]] बिद्रोहीबाट हत्या प्रयास }} मलालाको जन्म १९९७ मा पाकिस्तानको खैबर पख्तूनख्वाह प्रान्तको स्वात जिल्लामा भयो। उनी पाकिस्तानको मिंगोरा शहरमा आठ कक्षाकी छात्रा हुन् । <ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7834402.stm|title=Diary of a Pakistani schoolgirl|publisher=BBC News|date=19 January 2009}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-15879282|title=Pakistani girl, 13, praised for blog under Taliban|publisher=BBC News|date=24 Nov. 2011}}</ref> छद्म नाम प्रयोग गरी [[बिबिसी]]को लागि ब्लगिङ्द्वारा तालिबान शासनको अत्याचारको विरोध गर्ने मलाला १३ वर्षको उमेरमा नै स्वातमा रहेका महिलाहरूको नायिका बनिन् । अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा बालअधिकारको वकालत गर्ने संस्था किड्स राइट्स फाउन्डेसनले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कारको लागि नामाङ्कन गरेको थियो, उनी यस्तो पुरस्कारको लागि नामांकित पहिलो पाकिस्तानी बालिका हुन्। [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]का [[नोबेल पुरस्कार]] विजेता देस्मुंड टूटू एम्स्टर्डमले [[नेदरल्यान्ड|नेदरल्यान्ड्स]]मा एक समारोहमा २०११ को यस नामांकनको घोषणा गरे, तर युसुफजई यो पुरस्कार जित्न सफल भइनन् उक्त पुरस्कार [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]की १७ वर्षीय बालिकाले जीतिन्। यो पुरस्कार हरेक वर्ष बालबालिकाहरूको अधिकारको लागि काम गर्ने बालिकालाई दिइन्छ।<ref>{{cite news|url=http://paktribune.com/news/Swat-girl-falls-short-of-getting-world-peace-prize-245347.html|title=Swat girl falls short of getting world peace prize|date=24 Nov. 2011|publisher=[[PakTribune]]}}</ref> मलालाले तालिबानको धम्कीको बावजुद बालिकाहरूलाई शिक्षित गर्ने अभियान चलाईरहेकी छिन्। यही कारण तालिबान आतंककारीहरूले उनलाई आफ्नो हिट लिस्‍टमा राखेका थिए । अक्टोबर २०१२ मा, मंगलबारको दिनमा करीब सवा १२ बजे स्वात उपत्यकाको कस्बे मिंगोरामा विद्यालयबाट फर्किरहेको समयमा आतंककारीहरूले हमला गरेका थिए। यस हमलाको जिम्‍मेवारी तहरीक-ए-तालिबान पाकिस्तान (टिटिपी)ले लिएको छ । पाकिस्तानको आदिबासी तथा द्वन्द्वग्रस्त स्वात उपत्यकामा जन्मिएकी पस्तो परिवारकी युसुफजाईलाई महिला शिक्षाको वकालत गरेकोमा तालिबानले सन् २०१२ मा टाउकोमा गोली हान्दा पनि बाँच्न सफल भएकी थिइन् । उनलाई वर्ष २०१३ मा 'भाइटल भोइसेज ग्लोवल लिडरसिप एवार्ड, इन्टरनेसनल पिस एवार्ड, क्लिन्टन ग्लोवल सिटिजन एवार्ड, इन्टरनेसनल इक्वालिटी एवार्ड, नेसनल युथ पिस पुरस्कारहरू पनि प्रदान गरिएको छ ।<ref>http://www.guardian.co.uk/world/2012/oct/09/pakistan-girl-shot-activism-swat-taliban</ref> मलाला युसुफजई पाकिस्तानी महिला शिक्षा तथा बालअधिकारवादी कार्यकर्ता हुन्। सन् २०१४ को नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्त गर्न सफल मलाला नोबेल पुरस्कार पाउने हालसम्म कै सबभन्दा कम उमेरकी व्यक्ति हुन्। उनी स्वात उपत्यकामा तालिबानहरूले केटीहरूलाई विद्यालय जान प्रतिबन्ध लगाएको समयमा महिला तथा शिक्षाको लागि वकालत गरेका कारण चर्चामा आएकी हुन्। ==सँदर्वसहितका केहि सामग्रीहरू== {{reflist}} ==यी पनि हेर्नुहोस== {{२०१४ नोबेल पुरस्कार विजेताहरू}} {{Commonscat|Malala Yousafzai|मलाला युसुफजई}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:विश्वका प्रभावशाली महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता]] [[श्रेणी:महिला व्यक्तित्वहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल शान्ति पुरस्कार सम्मानितहरू]] [[श्रेणी:सन् १९९७ मा जन्म]] eszlvsy48j5lich1bvo7oypsp2hmgz0 1074176 1074175 2022-08-20T07:24:42Z अंकित सुवेदी 59278 Remove the photo wikitext text/x-wiki मलालाको जन्म १९९७ मा पाकिस्तानको खैबर पख्तूनख्वाह प्रान्तको स्वात जिल्लामा भयो। उनी पाकिस्तानको मिंगोरा शहरमा आठ कक्षाकी छात्रा हुन् । <ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7834402.stm|title=Diary of a Pakistani schoolgirl|publisher=BBC News|date=19 January 2009}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-15879282|title=Pakistani girl, 13, praised for blog under Taliban|publisher=BBC News|date=24 Nov. 2011}}</ref> छद्म नाम प्रयोग गरी [[बिबिसी]]को लागि ब्लगिङ्द्वारा तालिबान शासनको अत्याचारको विरोध गर्ने मलाला १३ वर्षको उमेरमा नै स्वातमा रहेका महिलाहरूको नायिका बनिन् । अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा बालअधिकारको वकालत गर्ने संस्था किड्स राइट्स फाउन्डेसनले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कारको लागि नामाङ्कन गरेको थियो, उनी यस्तो पुरस्कारको लागि नामांकित पहिलो पाकिस्तानी बालिका हुन्। [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]का [[नोबेल पुरस्कार]] विजेता देस्मुंड टूटू एम्स्टर्डमले [[नेदरल्यान्ड|नेदरल्यान्ड्स]]मा एक समारोहमा २०११ को यस नामांकनको घोषणा गरे, तर युसुफजई यो पुरस्कार जित्न सफल भइनन् उक्त पुरस्कार [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]की १७ वर्षीय बालिकाले जीतिन्। यो पुरस्कार हरेक वर्ष बालबालिकाहरूको अधिकारको लागि काम गर्ने बालिकालाई दिइन्छ।<ref>{{cite news|url=http://paktribune.com/news/Swat-girl-falls-short-of-getting-world-peace-prize-245347.html|title=Swat girl falls short of getting world peace prize|date=24 Nov. 2011|publisher=[[PakTribune]]}}</ref> मलालाले तालिबानको धम्कीको बावजुद बालिकाहरूलाई शिक्षित गर्ने अभियान चलाईरहेकी छिन्। यही कारण तालिबान आतंककारीहरूले उनलाई आफ्नो हिट लिस्‍टमा राखेका थिए । अक्टोबर २०१२ मा, मंगलबारको दिनमा करीब सवा १२ बजे स्वात उपत्यकाको कस्बे मिंगोरामा विद्यालयबाट फर्किरहेको समयमा आतंककारीहरूले हमला गरेका थिए। यस हमलाको जिम्‍मेवारी तहरीक-ए-तालिबान पाकिस्तान (टिटिपी)ले लिएको छ । पाकिस्तानको आदिबासी तथा द्वन्द्वग्रस्त स्वात उपत्यकामा जन्मिएकी पस्तो परिवारकी युसुफजाईलाई महिला शिक्षाको वकालत गरेकोमा तालिबानले सन् २०१२ मा टाउकोमा गोली हान्दा पनि बाँच्न सफल भएकी थिइन् । उनलाई वर्ष २०१३ मा 'भाइटल भोइसेज ग्लोवल लिडरसिप एवार्ड, इन्टरनेसनल पिस एवार्ड, क्लिन्टन ग्लोवल सिटिजन एवार्ड, इन्टरनेसनल इक्वालिटी एवार्ड, नेसनल युथ पिस पुरस्कारहरू पनि प्रदान गरिएको छ ।<ref>http://www.guardian.co.uk/world/2012/oct/09/pakistan-girl-shot-activism-swat-taliban</ref> मलाला युसुफजई पाकिस्तानी महिला शिक्षा तथा बालअधिकारवादी कार्यकर्ता हुन्। सन् २०१४ को नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्त गर्न सफल मलाला नोबेल पुरस्कार पाउने हालसम्म कै सबभन्दा कम उमेरकी व्यक्ति हुन्। उनी स्वात उपत्यकामा तालिबानहरूले केटीहरूलाई विद्यालय जान प्रतिबन्ध लगाएको समयमा महिला तथा शिक्षाको लागि वकालत गरेका कारण चर्चामा आएकी हुन्। ==सँदर्वसहितका केहि सामग्रीहरू== {{reflist}} ==यी पनि हेर्नुहोस== {{२०१४ नोबेल पुरस्कार विजेताहरू}} {{Commonscat|Malala Yousafzai|मलाला युसुफजई}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:विश्वका प्रभावशाली महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता]] [[श्रेणी:महिला व्यक्तित्वहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल शान्ति पुरस्कार सम्मानितहरू]] [[श्रेणी:सन् १९९७ मा जन्म]] aeddoncvdums1gscxwt71zalauib6vl 1074185 1074176 2022-08-20T10:50:52Z बडा काजी 52836 Restored revision 1074173 by [[Special:Contributions/103.94.253.67|103.94.253.67]] ([[User talk:103.94.253.67|talk]]) wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = मलाला युसुफजई |native_name = ملاله یوسفزۍ |image = Malala Yousafzai at Girl Summit 2014.jpg |image_size = 200px |caption = [[सन् २०१४ को गर्ल समिट]]मा मलाला युसुफजई |successor = |birth_date = सन् १९९७ जुलाई १२ |birth_place = मिंगोरा, [[खैबर पख्तुनख्वा]], [[पाकिस्तान]] |religion = [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] |nationality = [[पाकिस्तानी]] |residence = [[बर्मिंघम]], [[संयुक्त अधिराज्य]] |occupation = [[ब्लग]]र, [[महिला अधिकार]] कार्यकर्ता तथा [[शिक्षाविद्]] |awards = <br />२०१४ नोबेल शान्ति पुरस्कार<ref name="">{{cite blog | url = http://www.onlinekhabar.com/2014/10/195426/ | title = पाकिस्तानी मलाला र भारतीय कैलाशलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार | publisher = अनलाईन खबर | accessdate = २०१४-१०-१०}}</ref><br />क्यानाडाको नागरिकता प्रदान<ref>{{Cite news|url=http://www.cbc.ca/news/malala-yousafzai-to-get-honorary-canadian-citizenship-1.2055704|title=Malala Yousafzai to get honorary Canadian citizenship|publisher=CBC News|date=15 October 2013|accessdate=16 October 2013}}</ref><br />[[अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कार]]<br />[[सखारोभ पुरस्कार]] |relatives = जियाउद्दीन युसुफजई (पिता) |known for = [[महिला अधिकार]] कार्यकर्ता, [[तालिबान]] बिद्रोहीबाट हत्या प्रयास }} '''मलाला युसुफजई''' पाकिस्तानी महिला शिक्षा तथा बालअधिकारवादी कार्यकर्ता हुन्। सन् २०१४ को नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्त गर्न सफल मलाला [[नोबेल पुरस्कार]] पाउने हालसम्म कै सबभन्दा कम उमेरकी व्यक्ति हुन्। उनी स्वात उपत्यकामा तालिबानहरूले केटीहरूलाई विद्यालय जान प्रतिबन्ध लगाएको समयमा महिला तथा शिक्षाको लागि वकालत गरेका कारण चर्चामा आएकी हुन्। मलालाको जन्म १९९७ मा पाकिस्तानको खैबर पख्तूनख्वाह प्रान्तको स्वात जिल्लामा भयो। उनी पाकिस्तानको मिंगोरा शहरमा आठ कक्षाकी छात्रा हुन् । <ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7834402.stm|title=Diary of a Pakistani schoolgirl|publisher=BBC News|date=19 January 2009}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-15879282|title=Pakistani girl, 13, praised for blog under Taliban|publisher=BBC News|date=24 Nov. 2011}}</ref> छद्म नाम प्रयोग गरी [[बिबिसी]]को लागि ब्लगिङ्द्वारा तालिबान शासनको अत्याचारको विरोध गर्ने मलाला १३ वर्षको उमेरमा नै स्वातमा रहेका महिलाहरूको नायिका बनिन् । अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा बालअधिकारको वकालत गर्ने संस्था किड्स राइट्स फाउन्डेसनले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कारको लागि नामाङ्कन गरेको थियो, उनी यस्तो पुरस्कारको लागि नामांकित पहिलो पाकिस्तानी बालिका हुन्। [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]का [[नोबेल पुरस्कार]] विजेता देस्मुंड टूटू एम्स्टर्डमले [[नेदरल्यान्ड|नेदरल्यान्ड्स]]मा एक समारोहमा २०११ को यस नामांकनको घोषणा गरे, तर युसुफजई यो पुरस्कार जित्न सफल भइनन् उक्त पुरस्कार [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]की १७ वर्षीय बालिकाले जीतिन्। यो पुरस्कार हरेक वर्ष बालबालिकाहरूको अधिकारको लागि काम गर्ने बालिकालाई दिइन्छ।<ref>{{cite news|url=http://paktribune.com/news/Swat-girl-falls-short-of-getting-world-peace-prize-245347.html|title=Swat girl falls short of getting world peace prize|date=24 Nov. 2011|publisher=[[PakTribune]]}}</ref> मलालाले तालिबानको धम्कीको बावजुद बालिकाहरूलाई शिक्षित गर्ने अभियान चलाईरहेकी छिन्। यही कारण तालिबान आतंककारीहरूले उनलाई आफ्नो हिट लिस्‍टमा राखेका थिए । अक्टोबर २०१२ मा, मंगलबारको दिनमा करीब सवा १२ बजे स्वात उपत्यकाको कस्बे मिंगोरामा विद्यालयबाट फर्किरहेको समयमा आतंककारीहरूले हमला गरेका थिए। यस हमलाको जिम्‍मेवारी तहरीक-ए-तालिबान पाकिस्तान (टिटिपी)ले लिएको छ । पाकिस्तानको आदिबासी तथा द्वन्द्वग्रस्त स्वात उपत्यकामा जन्मिएकी पस्तो परिवारकी युसुफजाईलाई महिला शिक्षाको वकालत गरेकोमा तालिबानले सन् २०१२ मा टाउकोमा गोली हान्दा पनि बाँच्न सफल भएकी थिइन् । उनलाई वर्ष २०१३ मा 'भाइटल भोइसेज ग्लोवल लिडरसिप एवार्ड, इन्टरनेसनल पिस एवार्ड, क्लिन्टन ग्लोवल सिटिजन एवार्ड, इन्टरनेसनल इक्वालिटी एवार्ड, नेसनल युथ पिस पुरस्कारहरू पनि प्रदान गरिएको छ ।<ref>http://www.guardian.co.uk/world/2012/oct/09/pakistan-girl-shot-activism-swat-taliban</ref> ==सँदर्वसहितका केहि सामग्रीहरू== {{reflist}} ==यी पनि हेर्नुहोस== {{२०१४ नोबेल पुरस्कार विजेताहरू}} {{Commonscat|Malala Yousafzai|मलाला युसुफजई}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:विश्वका प्रभावशाली महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता]] [[श्रेणी:महिला व्यक्तित्वहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल शान्ति पुरस्कार सम्मानितहरू]] [[श्रेणी:सन् १९९७ मा जन्म]] d87pay3jib20cafaij9syvqxm910vi2 1074186 1074185 2022-08-20T10:51:40Z बडा काजी 52836 सुधार गरियो wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = मलाला युसुफजई |native_name = ملاله یوسفزۍ |image = Malala Yousafzai at Girl Summit 2014.jpg |image_size = 200px |caption = [[सन् २०१४ को गर्ल समिट]]मा मलाला युसुफजई |successor = |birth_date = सन् १९९७ जुलाई १२ |birth_place = मिंगोरा, [[खैबर पख्तुनख्वा]], [[पाकिस्तान]] |religion = [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] |nationality = [[पाकिस्तानी]] |residence = [[बर्मिंघम]], [[संयुक्त अधिराज्य]] |occupation = [[ब्लग]]र, [[महिला अधिकार]] कार्यकर्ता तथा [[शिक्षाविद्]] |awards = <br />२०१४ नोबेल शान्ति पुरस्कार<ref name="">{{cite blog | url = http://www.onlinekhabar.com/2014/10/195426/ | title = पाकिस्तानी मलाला र भारतीय कैलाशलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार | publisher = अनलाईन खबर | accessdate = २०१४-१०-१०}}</ref><br />क्यानाडाको नागरिकता प्रदान<ref>{{Cite news|url=http://www.cbc.ca/news/malala-yousafzai-to-get-honorary-canadian-citizenship-1.2055704|title=Malala Yousafzai to get honorary Canadian citizenship|publisher=CBC News|date=15 October 2013|accessdate=16 October 2013}}</ref><br />[[अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कार]]<br />[[सखारोभ पुरस्कार]] |relatives = जियाउद्दीन युसुफजई (पिता) |known for = [[महिला अधिकार]] कार्यकर्ता, [[तालिबान]] बिद्रोहीबाट हत्या प्रयास }} '''मलाला युसुफजई''' पाकिस्तानी महिला शिक्षा तथा बालअधिकारवादी कार्यकर्ता हुन्। सन् २०१४ को नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्त गर्न सफल मलाला [[नोबेल पुरस्कार]] पाउने हालसम्म कै सबभन्दा कम उमेरकी व्यक्ति हुन्। उनी स्वात उपत्यकामा तालिबानहरूले केटीहरूलाई विद्यालय जान प्रतिबन्ध लगाएको समयमा महिला तथा शिक्षाको लागि वकालत गरेका कारण चर्चामा आएकी हुन्। मलालाको जन्म १९९७ मा पाकिस्तानको खैबर पख्तूनख्वाह प्रान्तको स्वात जिल्लामा भयो। उनी पाकिस्तानको मिंगोरा शहरमा आठ कक्षाकी छात्रा हुन् । <ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7834402.stm|title=Diary of a Pakistani schoolgirl|publisher=BBC News|date=19 January 2009}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-15879282|title=Pakistani girl, 13, praised for blog under Taliban|publisher=BBC News|date=24 Nov. 2011}}</ref> छद्म नाम प्रयोग गरी [[बिबिसी]]को लागि ब्लगिङ्द्वारा तालिबान शासनको अत्याचारको विरोध गर्ने मलाला १३ वर्षको उमेरमा नै स्वातमा रहेका महिलाहरूको नायिका बनिन् । अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा बालअधिकारको वकालत गर्ने संस्था किड्स राइट्स फाउन्डेसनले उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय बाल शान्ति पुरस्कारको लागि नामाङ्कन गरेको थियो, उनी यस्तो पुरस्कारको लागि नामांकित पहिलो पाकिस्तानी बालिका हुन्। [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]का [[नोबेल पुरस्कार]] विजेता देस्मुंड टूटू एम्स्टर्डमले [[नेदरल्यान्ड|नेदरल्यान्ड्स]]मा एक समारोहमा २०११ को यस नामांकनको घोषणा गरे, तर युसुफजई यो पुरस्कार जित्न सफल भइनन् उक्त पुरस्कार [[दक्षिण अफ्रिका|दक्षिण अफ्रीका]]की १७ वर्षीय बालिकाले जीतिन्। यो पुरस्कार हरेक वर्ष बालबालिकाहरूको अधिकारको लागि काम गर्ने बालिकालाई दिइन्छ।<ref>{{cite news|url=http://paktribune.com/news/Swat-girl-falls-short-of-getting-world-peace-prize-245347.html|title=Swat girl falls short of getting world peace prize|date=24 Nov. 2011|publisher=[[PakTribune]]}}</ref> मलालाले तालिबानको धम्कीको बावजुद बालिकाहरूलाई शिक्षित गर्ने अभियान चलाईरहेकी छिन्। यही कारण तालिबान आतंककारीहरूले उनलाई आफ्नो हिट लिस्‍टमा राखेका थिए । अक्टोबर २०१२ मा, मंगलबारको दिनमा करीब सवा १२ बजे स्वात उपत्यकाको कस्बे मिंगोरामा विद्यालयबाट फर्किरहेको समयमा आतंककारीहरूले हमला गरेका थिए। यस हमलाको जिम्‍मेवारी तहरीक-ए-तालिबान पाकिस्तान (टिटिपी)ले लिएको छ। पाकिस्तानको आदिबासी तथा द्वन्द्वग्रस्त स्वात उपत्यकामा जन्मिएकी पस्तो परिवारकी युसुफजाईलाई महिला शिक्षाको वकालत गरेकोमा तालिबानले सन् २०१२ मा टाउकोमा गोली हान्दा पनि बाँच्न सफल भएकी थिइन् । उनलाई वर्ष २०१३ मा 'भाइटल भोइसेज ग्लोवल लिडरसिप एवार्ड, इन्टरनेसनल पिस एवार्ड, क्लिन्टन ग्लोवल सिटिजन एवार्ड, इन्टरनेसनल इक्वालिटी एवार्ड, नेसनल युथ पिस पुरस्कारहरू पनि प्रदान गरिएको छ ।<ref>http://www.guardian.co.uk/world/2012/oct/09/pakistan-girl-shot-activism-swat-taliban</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} ==यी पनि हेर्नुहोस== {{२०१४ नोबेल पुरस्कार विजेताहरू}} {{Commonscat|Malala Yousafzai|मलाला युसुफजई}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:विश्वका प्रभावशाली महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता]] [[श्रेणी:महिला व्यक्तित्वहरू]] [[श्रेणी:नोबेल पुरस्कार विजेता महिलाहरू]] [[श्रेणी:नोबेल शान्ति पुरस्कार सम्मानितहरू]] [[श्रेणी:सन् १९९७ मा जन्म]] 8tuv0rjhxgdlqlybku73u97c7gkfgad 10 77206 1074161 569833 2022-08-20T01:23:03Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox |bodyclass = vevent |headerstyle = background: #ddd; | |title = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} |above = {{{long_name|}}} |aboveclass = description |abovestyle = font-size: 115%; | |image = {{{rep|}}} |caption = {{#if:{{{rep|}}}|{{{caption|}}}}} |image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|{{{image_width|}}}}}}|sizedefault=frameless|border={{{border|}}}|alt={{{alt|{{{image_alt}}}}}}}} |caption2 = {{#if:{{{image|}}}|{{{caption|}}}}} | |label1 = किसिम |data1 = {{{type|}}} |label2 = सन्दर्भ |data2 = {{{context|}}} |class2 = plainlist | |label12 = Drafted |data12 = {{{date_drafted|}}} |label13 = हस्ताक्षर |data13 = {{{date_signed|}}} |label14 = स्थान |class14 = location |data14 = {{{location_signed|}}} |label15 = Sealed |data15 = {{{date_sealed|}}} |label16 = कार्यान्वयन |data16 = {{{date_effective|}}} |label17 = अवस्था |data17 = {{{condition_effective|}}} |label18 = Expiration<!-- US English --> |data18 = {{{date_expiration|}}} |label19 = Expiry<!-- UK English --> |data19 = {{{date_expiry|}}} | |label24 = Mediators |class24 = plainlist |data24 = {{{mediators|}}} |label25 = Negotiators |class25 = plainlist |data25 = {{{negotiators|}}} |label26 = Original<br/>signatories |class26 = attendee plainlist |data26 = {{{original_signatories|}}} |label27 = हस्ताक्षरकर्ता |class27 = attendee plainlist |data27 = {{{signatories|}}} |label28 = पक्षहरु |class28 = plainlist |data28 = {{{parties|}}} |label29 = सदस्य |class29 = plainlist |data29 = {{{ratifiers|}}} |label30 = जम्माकर्ता |data30 = {{{depositor|}}} |label31 = Depositaries |class31 = plainlist |data31 = {{{depositories|}}} |label32 = Citations |data32 = {{{citations|}}} | |label45 = भाषा |data45 = {{{language|}}} |label46 = भाषाहरू |class46 = {{{languagesclass|hlist}}} |data46 = {{{languages|}}} | |data60 = {{#if:{{{wikisource|}}}|[[File:wikisource-logo.svg|16px|link=|alt=]] [[wikisource:{{{wikisource}}}|{{{wikisource}}}]] at [[Wikisource]]}} |header61 = {{#if:{{{wikisource1|}}}|[[File:wikisource-logo.svg|16px|link=|alt=]] [[Wikisource]]}} |data62 = {{#if:{{{wikisource1|}}}| * [[wikisource:{{{wikisource1}}}|{{{wikisource1}}}]] {{#if:{{{wikisource2|}}}|* [[wikisource:{{{wikisource2}}}|{{{wikisource2}}}]]}} {{#if:{{{wikisource3|}}}|* [[wikisource:{{{wikisource3}}}|{{{wikisource3}}}]]}} {{#if:{{{wikisource4|}}}|* [[wikisource:{{{wikisource4}}}|{{{wikisource4}}}]]}} {{#if:{{{wikisource5|}}}|* [[wikisource:{{{wikisource5}}}|{{{wikisource5}}}]]}} }} | |data80 = {{{footnotes|}}} }}<noinclude>{{documentation}}</noinclude> lij46ppmgousdrp828wjc7k5f877r0r 0 80269 1074178 1029794 2022-08-20T08:18:43Z बाबुराम ओझा 59280 /* नेपाली कथाको कालविभाजन */ wikitext text/x-wiki ==नेपाली कथाको कालविभाजन== नेपाली कथाको विकासक्रमलाई निम्नलिखित काल एवम चरणहरूमा विभाजित गरेर देखाइएको छ :<ref name=":0">नेपाली कथा र उपन्यास बि.एड. प्रथम वर्ष_{, प्रा.डा. रामनाथ ओझा}</ref> *१. प्राथमिक काल (वि.सं. १८२७ देखि १९५७ सम्म)<ref name=":0">नेपाली कविता र आख्यान - मोहनराज शर्मा, खगेन्द्रप्रसाद लुइँटेल</ref> *२ माध्यमिक काल (वि.सं. १९५८ देखि १९९१ सम्म)<ref name=":0">नेपाली कविता र आख्यान - मोहनराज शर्मा, खगेन्द्रप्रसाद लुइँटेल</ref> *३. आधुनीक काल (वि.सं. १९९२ देखि हाल सम्म)<ref name=":0">नेपाली कविता र आख्यान - मोहनराज शर्मा, खगेन्द्रप्रसाद लुइँटेल</ref> :क) पूर्वार्ध चरण (वि.सं. १९९२ देखि २०२० सम्म) :ख) उत्तरार्ध चरण (वि.सं. २०२१ देखि हाल सम्म) :सन्दर्भ सामग्री {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== ==यो पनि हेर्नुहोस== *[[नेपाली साहित्यको इतिहास]] *[[लघुकथा]] [[श्रेणी:नेपाली साहित्य]] [[श्रेणी:इतिहास]] [[श्रेणी:विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू]] lphcw11jrgpdfyyrgs4ys92n5xb3if5 0 89173 1074160 850912 2022-08-19T21:13:09Z CommonsDelinker 144 PIA_Official_Logo_2014.png हटाईंदै, कमन्समा [[commons:User:Didym|Didym]]ले [[:c:COM:VRT|No permission]] since 2 July 2022 को कारणले हटाएका कारण । wikitext text/x-wiki {{Infobox airline|airline=पाकिस्तान अन्तर्राष्ट्रिय विमानसेवा|logo=|logo_size=250|IATA=PK|ICAO=PIA|callsign=PAKISTAN|founded=*1946<small> (as ''[[Orient Airways]]'')</small>|hubs=* {{nowrap|[[जिन्नाह अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल]]}} * {{nowrap|[[अल्लामा इक्बाल अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल]]}} * {{nowrap|[[[[बेनजिर भुट्टो]] अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलBenazir ]]}}|focus_cities=* [[अबु धाबि]] * [[दुबई]] * [[जेद्दाह]] * [[लन्डन|लण्डन]] * [[मेन्चेस्टर]]|frequent_flyer=PIA Awards Plus+|lounge=PIA Business Plus Lounge|subsidiaries=* [[Roosevelt Hotel (New York)|Roosevelt Hotel]] * Skyrooms (Private) Limited * PIA Investments Limited|fleet_size=३७|destinations=४९<ref>{{cite web|url=http://www.brecorder.com/pakistan/industries-a-sectors/317000-senate-body-expresses-concern-over-21pc-decrease-in-piarevenue.html|title=Senate body expresses concern over 21pc decrease in PIA revenue|publisher=}}</ref>|company_slogan="Great People to Fly With"<br> {{Nastaliq|'''با کمال لوگ – لاجواب پرواز'''}}|parent=Aviation Division <small>([[Government of Pakistan]])</small><ref>{{cite web| title=Annual Report 2006 (Part-I)| publisher=Pakistan International Airlines| date=2007-04-03| url=http://www.piac.com.pk/PIA_About/profiles/2006/PIA_Annual_Report_2006-P1.pdf| format=PDF| accessdate=2007-08-14}}</ref>|headquarters=[[Jinnah International Airport]]<br>[[Karachi]], [[Pakistan]]|key_people=*Muhammad Azam Saigol <small>(Chairman)</small> <ref>{{cite web|url=http://www.piac.com.pk/PIA_About/pia-about_Management.asp|title=PIA - About PIA|publisher=}}</ref> *Bernd Hildenbrand <small>(CEO)</small> <ref>CEO PIA<nowiki>|</nowiki> http://www.piac.com.pk/PIA_About/pia-about_Management.asp</ref>|revenue={{decrease}} Rs. 69.24 billion [[Pakistani rupee|PKR]] <small>(Third Quarter Report 2015)</small><ref name="ReferenceC">http://www.piac.com.pk/pia_about/profiles/2015/Sep/Directors%20Report%20September%2030,%202015.pdf</ref>|net_income={{decrease}} Rs. 20.55 billion [[Pakistani rupee|PKR]] <small>(Third Quarter Report 2015)</small><ref name="ReferenceC"/>|website=[http://www.piac.com.pk piac.com.pk]}} पाकिस्तानको सबैभन्दा ठूलो र करिब ४० वटा हबाईजहाजहरू भएको हवाई सेवा दिने संस्था हो ।<ref>{{Cite web|url=http://tribune.com.pk/story/1001476/pia-flying-towards-revival-azeem-maintains/|title=PIA to expand fleet by end of 2015|date=2015-11-30|website=The Express Tribune|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://tribune.com.pk/story/992612/pias-newly-inducted-airbus-a-320-goes-operational/|title=PIA’s newly inducted Airbus A-320 goes operational|date=2015-11-16|website=The Express Tribune|language=en-US}}</ref> सन् २०१६ सम्ममा पिआईए लाई सरकारी स्वामित्वबाट निजी क्षेत्रमा व्यवस्थापन हस्तान्तरणको लागि निजीकरणको प्रक्रियाको शुरूवात भएको छ । संस्थाको २०१५ को वार्षिक प्रतिवेदन अनुसार यसको कर्मचारी करिब १४,००० रहेको छन् भने एयरलाइन्सको समयनिष्ठ सुचांक ८८ प्रतिशत रहेको छ । <ref>{{Cite web|url=http://dunyanews.tv/en/Pakistan/339440-PIA-achieves-88-punctuality-in-May-Info-Ministry|title=PIA achieves 88% punctuality in May: Info Ministry - Pakistan {{!}} Dunya News|website=dunyanews.tv}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.piac.com.pk/PIA_About/pia-about_corpreport.asp|title=PIA - Corporate Reports}}</ref> यस संस्थाले सुचिकृत २२ अन्तरदेशिय स्थानहरू तथा २७ अन्तर्राष्ट्रिय स्थानहरूमा विमान सेवा सञ्चालन गरिरहेकोछ । यस संस्थाको दैनिक करिब १०० विमान सेवाहरू सञ्चालनमा रहेका छन् ।<ref>{{Cite web|url=http://www.dawn.com/news/1095492|title=Herald Exclusive: Plane truths|last=Hussain|first=Abid|date=2014-03-26|website=www.dawn.com}}</ref> == इतिहास == [[चित्र:Lockheed_L1049_AP-AFQ_PIA_LHR_08.04.55_edited-3.jpg|thumb|पिआईए को लण्डन विमानस्थलमा विमान  (१९५५)]] ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} [[श्रेणी:पाकिस्तान]] k7y3fuqidtn27gm7x2og41utp6ggdw3 0 104163 1074149 1070613 2022-08-19T12:41:56Z Bhupendra Shrestha 28317 /* पदक तालिका */ wikitext text/x-wiki {{Infobox games | Name = नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद २०७९ | Logo =9th National Game Nepal 2079.webp | Size = 300px | Optional caption = नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद २०७९ को आधिकारिक लोगो | country = {{NEP}} | Host city = [[पोखरा महानगरपालिका|पोखरा]], [[कास्की जिल्ला]]<ref>[https://www.khelpati.com/national-games-8th/7983 नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद गण्डकी प्रदेशमा हुने पक्का (khelpati.com)]</ref> | Provinces and cities participating = [[पोखरा]] | Athletes participating = ११ टिम | Events = ३६ खेल | Opening ceremony = २०७९ जेठ २२ | Closing ceremony = २०७९ जेठ २८ | Officially opened by = | Athlete's Oath = | Judge's Oath = एकताबद्ध देश, खेलकुदको सन्देश | Olympic Torch = | Stadium = [[पोखरा रङ्गशाला]] |previous =[[आठौँ राष्ट्रिय खेलकुद २०७५-०७६|''२०७५-७६'']] | next = [[दसौं राष्ट्रिय खेलकुद २०८१|'''२०८`''']] }} '''नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद २०७९''' [[नेपाल राष्ट्रिय खेलकुद]]को नवौँ संस्करण हो । यस बृहत् राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिता [[गण्डकी प्रदेश]]मा २०७९ जेठ २२ देखि २८ गतेसम्म आयोजना हुनेछ<ref>[https://nepalkhabar.com/np/news/sports/60474/ नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिता गण्डकी प्रदेशमा हुने (nepalkhabar.com)]</ref> । ==उद्घाटन समारोह== ==सहभागी टोलीहरू== ==सहभागी खेलहरू== ;नवौं राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगितामा ३६ खेल सहभागी गराइएका छन् । {{col-start}} {{col-3}} *[[File:Athletics pictogram.svg|35px]] एथलेटिक्स *[[File:Badminton pictogram.svg|35px]] ब्याडमिन्टन *टेबल–टेनिस *[[File:Cricket pictogram.svg|35px]] क्रिकेट *[[File:Football pictogram.svg|35px]] फुटबल *टेनिस *हक्की *बक्सिङ *भलिवल *कबड्डी *भारत्तोलन *सुटिङ {{col-3}} *जिम्नास्टीक *पौडी *ह्याण्डबल *जुडो *कुस्ती *सफ्ट टेनिस *स्क्वास *तेक्वान्दो *उसु *बास्केटबल *शाररक सुगठन *बुद्धिचाल {{col-3}} *खो–खो *कराँते *फुल कन्ट्याक्ट कराँते *आईटिएफ टेक्वान्दो *सेपाक्टाक्रो *गल्फ *आचरी *साईक्लिङ *फेन्सीङ *ट्राईथेलेन *प्याराग्लाईपिडङ *रग्बी ७ ए साईट {{col-end}} ==खेल तालिका== ==अन्तिम पदक तालिका== ;'''नवौं राष्ट्रिय खेलकुद २०७९''' को अन्तिम पदक तालिका {| {{RankedMedalTable|team=टिम|class=wikitable sortable}} |- bgcolor=FFF68F |- |_ |_ |_ |_ |_ |- |कुल |_ |_ |_ |_ |} ==लोगो तथा मस्कट== नवौं राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिताको लोगो र मस्कट सार्बजनिक २०७९ बैशाख २४ शनिबार, युवा तथा खेलकुद मन्त्री महेश्वर गहतराजले नवौंसार्बजनिक गरेका थिए । [[File:9th National Games Most.jpg|thumb|300px|नवौं राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिताको लोगो र मस्कट]] यस मस्कट गण्डकी प्रदेशमा पनि पाइने लोपन्मुख तथा संरक्षित प्राणि [[कस्तुरी|कस्तुरी, मृगको]] बनाइएको छ । त्यस्तै, लोगो [[गण्डकी|गण्डकी प्रदेश]]को राजधानी [[पोखरा]] र देशकै शोभा [[माछापुच्छ्रे हिमाल|माछापुछ्रे]]लाई देखाइएको छ । त्यसको तल आकाशे निलो रेखाले परोक्ष रुपबाट शान्तिको प्रतिक परेवालाई प्रतिबिम्बित गर्छ भने रातो रंगको चार धर्साले परेवाको पखेटा दर्शाई परेवाको आकृतिलाई पूर्णता प्रदान गरेको छ ।साथै लोगोमा रहेको चन्द्र सुर्यले राष्ट्रिय ध्वजालाई प्रतिबिम्बित गर्नुका साथै सहभागी हुने सबै टिमको प्रतिनिधित्व गरेको छ । ==यो पनि हेर्नुहोस्== *[[राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड २०७९]] ==सन्दर्भ सामाग्रीहरू== {{reflist}} ==बाह्य सुत्रहरू== {{नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद २०७९}} {{नेपाल राष्ट्रिय खेलकुद}} [[श्रेणी:नेपाल राष्ट्रिय खेलकुद]] [[श्रेणी:नवौँ राष्ट्रिय खेलकुद २०७७]] [[श्रेणी:गण्डकी प्रदेशमा खेलकुद]] e0b56v7pvj7zsrdm9o6jjm7qt5b34xw 0 113505 1074153 966061 2022-08-19T15:58:09Z पर्वत सुबेदी 31224 /* भूगोल */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = पञ्जाब | official_name = | native_name = {{lang|ur|پنجاب}}<br /> | type = [[प्रदेश]] | image_skyline = {{Photomontage |photo1a=Night_View_of_Badshahi_Mosque_(King’s_Mosque).jpg | photo2a = Front Elevation of Noor Mahal.jpg | photo2b = Splendid Shrine of Hazrat Baha-ud-din Zakariya.jpg | photo3a = Naulakha Pavilion in Lahore Fort.jpg | size = 270 | position = center | spacing = Number indicating width of spacing between the images (default: 1) | color = black | border = Number indicating width of border surrounding the montage (default: 1) | color_border = Color of border surrounding the montage (default: black) | text = | text_background = Color of background behind text (default: #F8F8FF) | foot_montage = }} | image_caption = <div style="background:#fee8ab;"> बादशाही मस्जिद<br /> &nbsp;• बहाउद्दिन जकरिया तिर्थ <br /> नवलखा मण्डप&nbsp;<br /> नूर महल</div> | image_flag = Flag of Punjab.svg | image_seal = Coat of arms of Punjab.svg | image_map = Punjab in Pakistan (claims hatched).svg | map_caption = पाकिस्तानको नक्सामा पञ्जाबको अवस्थिति | image_map1 = | map_caption1 = | coordinates = {{coord|31|72|type:adm1st_region:PK_dim:1000000|display=inline,title}} | subdivision_type = [[देश]] | subdivision_name = {{झण्डा|पाकिस्तान}} | parts_style = para | parts_type = सबैभन्दा ठूलो सहर | p1 = [[लाहोर]] | established_title = स्थापना | established_date = १ जुलाई १९७० | seat_type = राजधानी | seat = [[लाहोर]] | blank_name_sec1 = [[भाषा]] | blank_info_sec1 = {{unbulleted list|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]], मुल्तानी, [[उर्दु भाषा|उर्दू]], पोठोहारी}} | blank1_name_sec1 = Notable sports teams | blank1_info_sec1 = | blank2_name_sec1 = राष्ट्रिय सभामा सिटहरू | blank2_info_sec1 = १८३ | blank3_name_sec1 = [[मानव विकास सूचकाङ्क]] (सन् २०१८) | blank3_info_sec1 = ०.५६७ {{वृद्धि}}<ref name="Subnational HDR">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=ذیلی قومی - ایریا ڈیٹا بیس - عالمی ڈیٹا لیب|website=عالمی تاریخ|language=उर्दू|access-date=14 March 2020}}</ref> <br/>{{color|#fc0|मध्यम}} | blank_name_sec2 = प्रदेशिय विधानसभामा सीटहरू | blank_info_sec2 = ३७१<ref>{{cite web|url= http://www.pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|title= صوبائی اسمبلی ۔پنجاب|url-status= live|archiveurl= https://web.archive.org/web/20090201061549/http://pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|archivedate= 1 February 2009|df= dmy-all}}</ref> | blank1_name_sec2 = विभाग | blank1_info_sec2 = ९ | blank2_name_sec2 = [[जिल्ला]] | blank2_info_sec2 = ३६ | blank3_name_sec2 = तहसिल | blank3_info_sec2 = १४६ | blank4_name_sec2 = सङ्घीय परिषद | blank4_info_sec2 = ७६०२ | government_type = स्वशासित प्रदेश, [[पाकिस्तान|सङ्घीय सरकार]]को अधिनमा | governing_body = पञ्जाब सरकार | leader_title = गभर्नर | leader_name = चौधरी मोहम्मद सरवार | leader_title1 = मुख्यमन्त्री | leader_name1 = सरदार रउस्मान बुज्दर | leader_title2 = मुख्य सचिव | leader_name2 = जवद रफीक मलिक (पाकिस्तान प्रशासनिक सेवा) | leader_title3 = व्यवस्थापिका | leader_name3 = प्रदेश सभा | leader_title4 = सर्वोच्च अदालत | leader_name4 = लाहोर सर्वोच्च अदालत | unit_pref = Metric | area_total_km2 = २०५,३४४ | area_rank = दोस्रो | population_footnotes = | population_total = ११००१२४४२<ref name=population>[http://www.pbscensus.gov.pk सन् २०१७ को जनगणना] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171015113737/http://www.pbscensus.gov.pk/ |date=१५ अक्टोबर २०१७ }}</ref> | population_as_of = सन् २०१७ | population_rank = प्रथम | population_density_km2 = auto| | timezone1 = [[पाकिस्तानी मानक साय]] | utc_offset1 = +०५:०० | website = {{url|http://www.punjab.gov.pk}} | iso_code = }} '''पञ्जाब''' (उर्दू र पञ्जाबी: پنجاب), {{Audio|Punjab.ogg|सुन्नुहोस्}}), [[पाकिस्तान]]को सर्वाधिक धेरै जनसङ्ख्या भएको प्रदेश हो जसको जनसङ्ख्या सन् २०१७ का अनुसार, ११०,०१२,४४२ रहेको छ। यस प्रदेश सिन्ध, बलुचिस्तान, र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]], [[इस्लामाबाद]], र आजाद काश्मीरहरू जस्ता पाकिस्तानी प्रदेशहरूद्वारा घेरिएको छ। यसले भारतीय राज्य पञ्जाब, राजस्थान, र जम्मू-काश्मीरको भारतीय प्रशासित क्षेत्रसँग पनि सीमा साझेदारी गरेको छ। प्रदेश राजधानी तथा सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन सहर पाकिस्तानको सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, आर्थिक र विश्वव्यापी केन्द्र हो जहाँ देशको चलचित्र उद्योग, र यसको धेरै फेसन उद्योग पनि आधारित छन्। चीन वा भारत बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको यस प्रदेश विश्वको पाँचौँ सर्वाधिक जनसङ्ख्या भएको उपराष्ट्रिय इकाई समेत हो। पुरातन कालदेखि नै पञ्जाबमा मानिसहरूको बसोबास रहेको थियो। सिन्धु उपत्यकाको सभ्यता, २६०० ईपुमा हडप्पामा पहिलो पटक फेला परेको थियो।  पञ्जाब हिन्दू महाकाव्य [[महाभारत]]मा भारी मात्रामा देखा परेको छ, र यहाँ तक्षशिलाका कुराहरू उल्लेख छ जसलाई धेरैले विश्वको सबैभन्दा पुरानो विश्वविद्यालय मान्दछन्। ३२६ ईपुमा अलेक्ज्यान्डर द ग्रेटले राजा पोरसलाई पञ्जाबको मोङ नजिकै झेलमको युद्धमा पराजित गरेका थिए। उमायाद साम्राज्यले ८औँ शताब्दीमा पञ्जाबमाथि जित हासिल गरेको थियो। त्यसपछिका शताब्दीहरूमा, पञ्जाबले धजनभिआन, घुरिड, दिल्ली सल्तनत, मुघल, दुर्रानी र सिखले आक्रमण गर्दै  कब्जा गरेका थिए। मुघल साम्राज्यको शासनकालमा पञ्जाब आफ्नो वैभवको उचाईमा पुगेको थियो। १८औँ शताब्दीको बेला, नादर शाहको मुघल साम्राज्यको आक्रमणले पञ्जाबमा मुघलको अधिकार खस्किएको थियो र यो अराजकतामा परेको थियो। अहमद शाह दुर्रानीको अधीनमा रहेका दुर्रानी अफगानहरूले पञ्जाबको कब्जा गरेका थिए तर सफल विद्रोह पछि यसले सिखलाई पराजित गरेको थियो जसले सन् १७५९ मा सिख सेनालाई लाहोरको दावी गर्न अनुमति दिएको थियो। सिख साम्राज्य सन् १७९९ मा रणजित सिंहको शासनमा स्थापित भएको थियो र बेलायतीसँग पराजित हुनु अघि, यसको राजधानी [[लाहोर]] रहेको थियो। पञ्जाब, भारत र पाकिस्तान दुबैको स्वतन्त्रता आन्दोलनमा केन्द्रित थियो, लाहोरलाई भारतीय स्वतन्त्रताको घोषणापत्र र पाकिस्तानको स्थापनाको लागि प्रस्ताव गरिएको दुबैको स्थान थियो। बेलायती भारतको पञ्जाब प्रदेश सन् १९४७ मा विभाजित भएको थियो। राडक्लिफ रेखाद्वारा धार्मिक सीमा विभाजित भएको बेला यो प्रदेशको गठन भएको थियो। पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा औद्योगिक प्रदेश हो र औद्योगिक क्षेत्रले यस प्रदेशको कुल घरेलु उत्पादनको २२४% कायम गरेको छ।  पञ्जाब पाकिस्तानमा यसको सापेक्ष समृद्धिका लागि परिचित छ, र सबै पाकिस्तानी प्रदेशहरूमध्ये सबैभन्दा कम गरीबी दर भएको प्रदेश हो। प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागको बीचमा स्पष्ट विभाजन रहेको छ। पाकिस्तानको सबैभन्दा कम सम्पन्न उत्तरी पञ्जाबमा गरीबी दर बढी रहेको छ। पञ्जाब [[दक्षिण एसिया]]को सबैभन्दा ठूलो सहरी क्षेत्रहरू मध्ये एक हो जसमा करीव ४०% मानिसहरू सहरी क्षेत्रमा बस्दछन्।  पाकिस्तानको बाँकी देशको तुलनामा यसको मानव विकास सूचकाङ्कको स्तर उच्च छ। यो प्रदेश सुफीवादबाट अत्यन्तै प्रभावित छ, धेरै सूफी तीर्थस्थलहरू पञ्जाबभरि फैलिएका छन जसले वर्षेनी लाखौँ श्रद्धालुहरूलाई आकर्षित गर्दछ। सिख धर्मका संस्थापक, गुरू नानकको जन्म लाहोर नजिकैको ननकाना साहिबमा भएको थियो। पञ्जाब कटासराज मन्दिरको क्षेत्र हो, जुन हिन्दू पौराणिक कथाका लागि प्रख्यात छ। धेरै संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठनको विश्व सम्पदा स्थलहरू पञ्जाबमा अवस्थित छन् जसमा शालीमार बगैँचा, लाहोर किल्ला, तक्षशिला पुरातात्विक उत्खनन, र रोहतास किल्ला समावेश छ। == शब्दको उत्पत्ति == रिग वेदमा पञ्जाबलाई सप्त सिन्धु भनेर चिनिन्थ्यो जसको अर्थ हो "सात नदीहरूको भूमि" हो। यो क्षेत्र पुरातन युनानीहरूलाई पेन्तापोतामिया भनेर चिनिन्थ्यो, जसको अर्थ हो "पाँच नदीको क्षेत्र", जबकि यस क्षेत्रको लागि संस्कृत नाम, रामायण र महाभारतमा उल्लेख गरिएको, पञ्चनदा थियो जसको अर्थ "पाँच नदीहरूको भूमि" हो। [[फारसी भाषा|फारसी]]हरूले पछि यस क्षेत्रलाई मुस्लिम विजय पछि पञ्जाब भन्ने गर्दथे जसको पनि अर्थ" पाँच नदीहरूको भूमि "हो। पञ्जाब शब्द औपचारिक रूपमा इ.स. १७औँ शताब्दीको सुरुमा फारसी शब्दबाट पञ्च (पाँच) र आब (पानी), भएको थियो जसको अर्थ यस क्षेत्रको लागि संस्कृत र युनानी नामसँग मिल्दोजुल्दो छ। पाँच नदीहरू, जसमा चेनाब, झेलम, रवि, व्यास र सतलज, पञ्जनद खोलाबाट सिन्धु नदीमा र अरब सागरमा बग्दछ। पञ्जाबका पाँच ठूला नदीहरूमध्ये चारवटा पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेश हुँदै बग्दछ। == जनसङ्ख्या र समाज == === जनशाङ्खिकि === {| class="toccolours" cellpadding="4" cellspacing="0" style="float:right; margin:0 0 1em 1em; font-size:95%;" |- ! colspan="4" style="background:#ccf; text-align:center;"| ऐतिहासिक जनसङ्ख्या विवरण<ref>सन् १९९८ देखिको तथ्याङ्क [http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province.html_Pages/statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province प्रदेशका अनुसार जनसङ्ख्या – केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग] सन् २०१२ देखिको अनुमानित जनसङ्ख्या [http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 سے آبادی میں فیصد اضافہ ہوا ہے] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120701193658/http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 |date=१ July २०१२ }}। सङ्ग्रह मिति १२ जुलाई २०१३।</ref> |- ! जनगणना !! style="text-align:right;"| जनसङ्ख्या || सहरी || ग्रामीण |- | colspan=4| ---- |- | style="text-align:center;"| सन् १९५१ || style="text-align:right;"| २०,५४०,७६२ || ३,५६८,०७६ || १६,९७२,६८६ |- | style="text-align:center;"| सन् १९६१ || style="text-align:right;"| २५,४६३,९७४ || ५,४७५,९२२ || १९,९८८,०५२ |- | style="text-align:center;"| सन् १९७२ || style="text-align:right;"| ३७,६०७,४२३ || ९,१८२,६९५ || २८,४२४,७२८ |- | style="text-align:center;"| सन् १९८१ || style="text-align:right;"| ४७,२९२,४४१ || १३,०५१,६४६ || ३४,२४०,७९५ |- | style="text-align:center;"| सन् १९९८ || style="text-align:right;"| ७३,६२१,२९० || २३,०१९,०२५ || ५०,६०२,२६५ |- | style="text-align:center;"| सन् २०१७ || style="text-align:right;"| ११०,०१२,६१५ || ७०,००८,४५१ || ४०,४०१,१६४ |} यस प्रदेश पाकिस्तानको आधा भन्दा बढी जनसङ्ख्याको एकत्रित छ। यो विश्वको पाँचौँ धेरै जनसङ्ख्या भएको उप-राष्ट्रिय इकाई समेत हो। यो चीन वा भारत भन्दा बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसङ्ख्यायुक्त प्रदेश हो। पञ्जाबीहरू विभिन्न जातजाति, कुल (उर्दू: برادری) र समुदायहरू सहितको एक विषेश समूह हो। पाकिस्तानी पञ्जाबमा, कडा सामाजिक स्तरीकरणको विपरीत गैर-आदिवासी सामाजिक भेदभाव मुख्यतया परम्परागत व्यवसायहरू जस्तै लोहार वा कारीगरहरूमा आधारित छ। पञ्जाबमा पाकिस्तानमा सबैभन्दा कम गरीबी दर छ, यद्यपि यो प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागमा विभाजन रहेको छ। प्रदेशको समृद्ध उत्तरी भागको सियालकोट जिल्लामा गरीबी दर ५.६३% रहेको छ जबकि गरीब मध्येको एक दक्षिणमा रहेको राजनपुर जिल्लामा गरीबी दर ६०.०५% रहेको छ। === भाषाहरू === {{bar box |float = left |title = पञ्जाबका भाषाहरू<br/><small>(सन् २०१७ को जनगणना)</small><ref>{{समाचार स्रोत|युआरएल=https://www.dawn.com/news/1410447|पहुँचमिति=२ अप्रिल २०२०|title=انتخابات تک مردم شماری کے نتائج کی منظوری کو سی سی آئی نے موخر کردیا}}</ref> |bars = {{bar percent|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]]|Green|६९.६७}} {{bar percent|सराइकी|Blue|२०.६८}} {{bar percent|[[उर्दु भाषा|उर्दू]]|DarkSlateGray|४.८७}} {{bar percent|पश्तो|Violet|१.९८}} {{bar percent|बलूची|Yellow|०.८३}} {{bar percent|[[सिन्धी भाषा|सिन्धी]]|Red|०.१५}} }} {{clear}} पञ्जाबमा बोलिने मुख्य र मातृभाषा भनेको पञ्जाबी हो जुन सामान्यतया शाहमुखी लिपिमा लेखिने गरिन्छ छ जुन पञ्जाबी लेख्नको लागि प्रयोग हुने सबैभन्दा पुरानो लिपि हो। पञ्जाब देशकै सबैभन्दा ठूलो जातीय समूह हो। पञ्जाबी पञ्जाबको प्रदेश स्तरीय भाषा हो तर पाकिस्तानको संविधानमा राष्ट्रिय स्तरमा यसलाई आधिकारिक मान्यता प्रदान गरिएको छैन। सराइकी वा पूर्व मुल्तानी भाषा प्रायः दक्षिण पञ्जाब, र पश्तो, उत्तर पश्चिम पञ्जाबका केही भागहरूमा, खास गरी अटक जिल्ला र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]] प्रदेशको नजिकको मियाँवाली जिल्लामा बोल्ने गरिन्छ। [[File:Punjabi prachar demand.jpg|thumb| लाहोरमा पञ्जाबीहरूले पाकिस्तानको पञ्जाबमा [[पञ्जाबी भाषा]]लाई विद्यालय शिक्षाको औपचारिक भाषा बनाउने माग गर्दै पाकिस्तानमा भएको एक प्रदर्शन।]] पाकिस्तानमा पञ्जाबीलाई निम्न स्तरको भाषामा हस्तान्तरण गरिने र यस्तो वातावरणले यसलाई अस्विकार गरिरहेको चिन्ताको रूपमा प्रसारण सार्वजनिक क्षेत्र र औपचारिक शिक्षाको निकटको अन्य भाषाहरूका रूपमा उर्दू र अङ्ग्रेजीको प्रयोगले कसै-कसैलाई यस्तो डर पैदा गराएको छ। विभिन्न शैक्षिक नेता, अन्वेषकहरू र सामाजिक टिप्पणीकारहरूले उर्दूको जानाजानी पदोन्नति र पञ्जाबी भाषालाई आधिकारिक स्वीकृति वा मान्यता दिन अस्वीकार गर्नु भाषाको हानिकारक भएको धारणा व्यक्त गरेका छन्। अगस्ट २०१५ मा, पाकिस्तानी पत्राचार संस्था, अन्तर्राष्ट्रिय लेखक परिषद र विश्व पञ्जाबी काङ्ग्रेसले ख्वाजा फरीद नामक सम्मेलनको संयुक्त रूपमा आयोजना गरेको थियो र उनीहरूले पञ्जाबी भाषाको विश्वविद्यालय लाहोरमा स्थापना गरिनु पर्ने र [[पञ्जाबी भाषा]]लाई प्राथमिक तहमा शिक्षाको माध्यमको रूपमा घोषणा गरिनु पर्ने माग राखेका थिए। यसले प्रदेशमा पञ्जाबी भाषा लागू गर्न कुनै कदम नचालेको भन्दै सेप्टेम्बर २०१५ मा, उनिहरूले पााकिस्तानको पञ्जाब सरकार विरूद्ध पाकिस्तानको सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा दर्ता गरेका थिए। यसका अतिरिक्त, हरेक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसमा हजारौँ पञ्जाबीहरू लाहोरमा भेला हुन्छन्। === धर्म === {{bar box |title=पञ्जाबमा धर्म<ref>{{वेब स्रोत |शीर्षक=مذہب کے لحاظ سے آبادی |युआरएल=http://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/tables/POPULATION%20BY%20RELIGION.pdf |वेबसाइट=پاکستان |प्रकाशक=پاکستان بیورو برائے شماریات}}</ref> |titlebar=#Fcd116 |left1=धर्म |right1=प्रतिशत |float=right |bars= {{bar percent|[[इस्लाम धर्म]]|green|९७.२१}} {{bar percent|इसाई|blue|२.३}} {{bar percent|अहमदी|blue|०.२५}} {{bar percent|हिन्दू|Orange|०.१६}} {{bar percent|अन्य†|black|०.०७}} |caption=धर्मको वितरण<br /> †<small> सिख, परासी समावेश।</small> }} पञ्जाब (पाकिस्तान)को जनसङ्ख्या मध्ये ९७.२१% मानिसहरूले इस्लाम धर्मको अनुसरण गर्दछन् जसमा सुन्नी र शियाको बाहुल्यता रहेको छ। सबैभन्दा ठूलो गैर मुस्लिम अल्पसङ्ख्यक इसाई धर्म हो जसको जनसङ्ख्या २.३% रहेको छ। अन्य अल्पसङ्ख्यकहरूले अहमदिया, हिन्दू, सिख, पारसी आदी समावेश छन्। == भूगोल == पञ्जाब बलुचिस्तान पछिको पाकिस्तान सबैभन्दा दोस्रो ठूलो प्रदेश हो। यसको क्षेत्रफल २०५,३४४ वर्ग किलोमिटर (७९,२८४ वर्ग माइल) रहेको छ। यसले पाकिस्तानको कुल जमिनको २५.८% ओगट्छ। पञ्जाब प्रदेश दक्षिणमा सिन्ध, दक्षिण पश्चिममा बलुचिस्तान, पश्चिममा खयबर पख्तूनख्वा, र उत्तरमा [[इस्लामाबाद राजधानी क्षेत्र|इस्लामआबाद राजधानी क्षेत्र]] र आजाद काश्मीरसँग सिमानामा साझेदारी गरेको छ। पञ्जाबले उत्तरमा जम्मू र काश्मिरको, र पूर्वमा भारतीय राज्य पञ्जाब र राजस्थानसँग पनि सिमाना साझेदारी गरेको छ। प्रदेशको राजधानी र सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन व्यापक पञ्जाब क्षेत्रको ऐतिहासिक राजधानी थियो। अन्य महत्त्वपूर्ण सहरहरूमा फइसलआबाद, [[रावलपिन्डी]], गुजरानवाला, सरगोधा, मुलतान, [[सियालकोट]], बहावलपुर, गुजरात, शेखुपुरा, झेलम र साहीवाल पर्दछन्। अविभाजित पञ्जाब क्षेत्र छ वटा नदीहरूको गृह थियो, जसमध्ये पाँच पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेशका बग्दछ। पश्चिम देखि पूर्वसम्म, सिन्धु, झेलम, चेनाब, रवि र सतलज नदीहरू यस प्रदेशमा बग्दछन्। पाकिस्तानको सबै प्रदेशलाई छुने यो देशको एक मात्र प्रदेश हो  === भूआकृति === [[File:Murree scene.jpg|thumb|पञ्जाबको मरी पर्वतीय क्षेत्र]] पञ्जाबको परिदृश्यमा प्राय: सिन्धु नदीको उर्वर मैदान र पाकिस्तानका चार ठूला सहायक नदीहरू, झेलम, चेनाब, रावी र सतलज नदी समावेश छन् जसले पञ्जाबलाई उत्तरदेखि दक्षिणमा पार गर्दछ। पञ्जाबका नदीहरू मध्ये पाँचौं, ब्यास नदी ({{भाषा-संस्कृत|विपाशा नदी}}) भारतको पञ्जाब राज्यमा मात्र पर्दछ। मैदान पृथ्वीमा सबैभन्दा धेरै सिंचाइ गरिएको क्षेत्रहरू मध्ये पर्दछ र नहरहरू सम्पूर्ण प्रदेशमा फेला पार्न सकिन्छ। पञ्जाबमा धेरै पहाडी क्षेत्रहरू पनि रहेका छन्। यस प्रदेशको दक्षिणपश्चिमी भूभागमा अवस्थित सुलेमान पर्वत, इस्लामाबादको नजिकै उत्तरको मार्गला पहाड र नमक हिम शृङ्खलाले पञ्जाबको उत्तरी भागलाई पोठोहार उच्चसमस्थलीबाट विभाजित गर्दछ। मरुभूमिहरू दक्षिणी पञ्जाबमा राजस्थानको सिमाना नजिक र सुलेमान हिम शृङ्खला नजिक फेला पार्न सकिन्छ। === मौसम === पञ्जाबका प्रायः भागहरूमा अत्यधिक चिसो र वर्षा हुने गर्दछ। फेब्रुअरी बीचमा तापमान बढ्न थाल्छ; वसन्तकालीन मौसम मध्य अप्रिल सम्म जारी रहन्छ। दक्षिण पश्चिम मानसुनको सुरुवात मे महिनामा पञ्जाब पुग्ने गरेको अनुमान गरिएको छ, तर सन् १९७० को दशकको सुरु देखि नै मौसम ढाँचा अनियमित रहेको छ। वसन्तमा पनि कुनै क्षेत्रमा कडा वर्षा भएको छ जसले बाढी पनि निम्त्याउने गरेको छ। जुन र जुलाई महिनामा अत्याधिक गर्मी हुन्छ। आधिकारिक अनुमानले गर्मीको मौसममा ४६ डिग्री सेल्सियस सम्मको तापक्रमको दावी गर्दछ भने केही अखबारका स्रोतहरूले तापक्रम ५१ डिग्री सेल्सियससम्म पुग्ने बताउने गरेका छन्। सन् १०९३ मा मुलुकमा तापक्रम अत्याधिक धेरै ५४ डिग्री सेल्सियस पार गरेको थियो। हालसालै प्रदेशमा अत्याधिक चिसोको अनुभव गरिएको छ जुन विगत ७० वर्ष यताकै सर्वाधिक चिसो मौसम हो। पञ्जाब प्रदेको तापक्रम −२° देखि ४५ ° सेल्सियस सम्म पुग्दछ। तथापि, गृष्ममा तापक्रम ५० डिग्री सेल्सियस (११२ डिग्री फर्हेनहाइट) र हिउँदमा −१० डिग्री सेल्सियस सम्म पुग्छ। मौसमको आधारमा, पञ्जाब प्रदेशमा सामान्यतया तीन मुख्य ऋतुहरू छन्। १) ग्रीष्म ऋतु (अप्रिल देखि जुन) जहाँ तापक्रम ११० डिग्री फर्हेन्हाइट सम्म पुग्दछ। २) वर्षा ऋतु (जुलाई देखि सेप्टेम्बर) प्रदेशको औसत वर्षा वार्षिक रूपमा ९६ सेमी उप-हिमाली क्षेत्र र मैदानमा ४६ सेन्टीमिटर बीचको दायरा भित्र सीमित छ। ३) जाडो/ हिउँद (अक्टोबर देखि मार्च) तापक्रम ४० डिग्री फर्हेनहाइट सम्म घट्दछ। == अर्थतन्त्र == [[File:GDP by Province.jpg|thumb|right|प्रदेश अनुसार कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] पञ्जाब [[पाकिस्तान]]को सबैभन्दा ठूलो अर्थव्यवस्था हो, जसले राष्ट्रिय कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा सबैभन्दा बढी योगदान पुर्‍याएको छ। सन् १९७२ उत्तरार्ध यस प्रान्तको अर्थतन्त्र चार गुणाले वृद्धि भएको छ।<ref>{{Cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20110501074227/http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|url-status=dead|title=World Bank Document<!-- Bot generated title -->|archive-date=1 May 2011|access-date=19 December 2019}}</ref> सन् २००० मा, [[पाकिस्तान]]को [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]]मा यसको हिस्सा ५४.७% र सन् २०१० मा ५९% रहेको थियो। यो विशेष गरि पाकिस्तानको अर्थव्यवस्थाको सेवा र कृषि क्षेत्रमा प्रभावशाली छ। यसको योगदान सेवा क्षेत्रमा ५२.१% देखि ६४.५% र कृषि क्षेत्रमा ५६.१% देखि ६१.५% सम्म रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=http://www.spdc.org.pk/pubs/nps/nps5.pdf|title=Provincial Accounts of Pakistan: Methodology and Estimates 1973–2000|access-date=19 December 2019}}</ref> यो एक प्रमुख जनशक्ति योगदानकर्ता पनि हो। यो विनिर्माण क्षेत्रमा पनि प्रमुख रूपमा रहेको छ, यद्यपि प्रभुत्व त्यति उल्लेखनीय छैन। सन् २००७ मा, पञ्जाबले ७.८% को वृद्धि दर हासिल गरेको थियो र २००२-०३ देखि २००७-०८ को अवधिमा, यसको अर्थव्यवस्था प्रति वर्ष ७% देखि ८% को दरले वृद्धि भएको थियो<ref>{{cite web|url=http://www.thenews.com.pk/daily_detail.asp?id=152370|title=The News International: Latest, Breaking, Pakistan, Sports and Video News|access-date=22 April 2015|archive-date=28 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728093450/https://www.thenews.com.pk/|url-status=dead}}</ref> र सन् २००८-०९ को अवधिमा पाकिस्तानको [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] वृद्धि दर ४% बाट बढेर ६% मा पुगेको थियो। समुद्र तटको अभावको बावजुद, पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा ठुलो औद्योगिक प्रदेश हो र यसको उत्पादन उद्योगहरूले कपडा, खेलकुदका सामानहरू, ठुला मेसिनरी, विद्युतीय उपकरण, शल्य चिकित्सा उपकरण, सवारी साधन, अटो पार्ट्स, धातु, चिनी मिल उद्योग, विमान, सिमेन्ट, कृषि मेसिनरी, साइकल, रिक्सा, कार्पेट र प्रशोधित खाद्यपदार्थहरू उत्पादन गर्दछन्।<ref name="auto"/> सन् २००३ मा, यस प्रदेशले ९०% कागजी सामग्री, ७१% मल, ६९% चिनी र ४०% सिमेन्ट उत्पादन गरेको थियो।<ref>{{cite web|url= http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|title= Punjab Gateway|url-status= dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20070705111033/http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|archive-date= 5 July 2007|df= dmy-all}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|title=Industrial Zone Punjab, Pakistan|first=ZAHID IKRAM|last=ceo@cybercity-online.net|website=findpk.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110711003615/http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|archive-date=11 July 2011}}</ref> यसको उष्णकटिबन्धीय ओसिलो र सुख्खा जलवायुको बावजुद, व्यापक सिंचाईले यसलाई समृद्ध कृषि क्षेत्र बनाउँदछ। अङ्ग्रेजहरूले स्थापना गरेको यसको नहर-सिंचाई प्रणाली संसारको सबैभन्दा ठूलो हो। [[गहुँ]] र कपास सबैभन्दा ठूलो बाली हो। अन्य बालीहरूमा [[धान]], [[उखु]], [[कोदो]], [[मकै]], तेलहन, दलहन, तरकारी र किनु जस्ता फलफूलहरू पर्छन्। पशुधन र पोल्ट्री उत्पादन पनि महत्त्वपूर्ण छ। देशको वार्षिक खाद्यान्न उत्पादनमा पञ्जाबको योगदान लगभग ७६ प्रतिशत रहेको छ। कपास र धान यहाँको महत्वपूर्ण बाली हुन्। यी नगदे बालीहरू हुन् जसले राष्ट्रिय ढुकुटीमा ठूलो योगदान पुर्‍याउँछन्। कृषिमा आत्मनिर्भरता हासिल गर्ने रणनीति सहित साना तथा मझौला खेती, बरानी क्षेत्रमा जोड, खेतबारीदेखि बजारसम्म सडक, ट्युबवेलका लागि विद्युतीकरण, पानी जम्ने र लवणता नियन्त्रण गर्नेतर्फ केन्द्रित भएको छ। पञ्जाबमा पनि ६८ हजारभन्दा बढी औद्योगिक एकाइहरू छन्। यहाँ ३९ हजार ३३ साना तथा घरेलु उद्योग रहेका छन् । कपडा उद्योगको सङ्ख्या १४,४८० रहेको छ। खाद्य तथा [[दाना]] उद्योगलगायत कृषिजन्य [[कच्चा पदार्थ]] प्रशोधनका लागि सात हजार ३५५ एकाइ छन्। [[लाहोर]] र [[गुजरानवाला]] विभागमा साना इन्जिनियरिङ एकाइहरूको सबैभन्दा ठूलो एकाग्रता छ। [[सियालकोट]] जिल्ला खेलकुद सामग्री, शल्य चिकित्सा उपकरण र कटलरी सामानमा उत्कृष्ट छ। पञ्जाब सरकारले प्रदेशमा औद्योगीकरणलाई बढावा दिन औद्योगिक क्षेत्रहरू विकास गरिरहेको छ, कायदे आजम व्यापारीक पार्क शेखपुरा एक औद्योगिक क्षेत्र हो जुन [[लाहोर]]-[[इस्लामाबाद]] मार्गमा शेखपुरा नजिकै विकास भएको छ।<ref>{{Cite web | url=https://pie.com.pk/quaid-e-azam-business-park | title=PIEDMC - Punjab Industrial Estate Development and Management Company}}</ref> पञ्जाब एक [[खनिज]] समृद्ध प्रदेश हो जहाँ [[कोइला]], फलाम, ग्याँस, पेट्रोल, सेतो नुन (विश्वको दोस्रो ठूलो नुन खानी), डोलोमाइट, जिप्सम र सिलिका-बालुवाको व्यापक खनिज भण्डार रहेको छ। पञ्जाब खनिज विकास निगमले एक सयभन्दा बढी आर्थिक रूपमा व्यवहार्य परियोजनाहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। उत्पादनमा औद्योगिक उत्पादन, [[सिमेन्ट]], [[प्लास्टिक]], र अन्य विभिन्न सामानहरू समावेश छन्। पञ्जाबका विभिन्न क्षेत्रहरूमा गरिबी पनि व्यापक रूपमा रहेको छ। उत्तरी र मध्य पञ्जाबले पश्चिमी र दक्षिणी पञ्जाबको तुलनामा धेरै कम स्तरको गरीबीको सामना गरिरहेको छ। दक्षिणी र पश्चिमी पञ्जाबमा बसोबास गर्नेहरू पनि ती क्षेत्रहरूमा औद्योगीकरणको निम्न स्तरका कारण कृषिमा धेरै निर्भर छन्। == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} ==बाह्य कडीहरू == {{Sister project links|voy=Punjab (Pakistan)}} {{कमन्स|Punjab (Pakistan)|पञ्जाब}} *{{आधिकारिक वेबसाइट|http://www.punjab.gov.pk}} *{{curlie|Regional/Asia/Pakistan/Provinces/Punjab}} * [https://web.archive.org/web/20170919203232/http://dmoz.pk/Provinces/Punjab/ पञ्जाब, पाकिस्तान] को यात्रा सहयोगी [[श्रेणी:पञ्जाब, पाकिस्तान| ]] [[श्रेणी:पाकिस्तानका प्रदेशहरू]] [[श्रेणी:पञ्जाबी भाषी देश तथा क्षेत्रहरू]] k3wshxs13b7e0pzpvhee7398kc96wib 1074155 1074153 2022-08-19T16:12:37Z पर्वत सुबेदी 31224 /* अर्थतन्त्र */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = पञ्जाब | official_name = | native_name = {{lang|ur|پنجاب}}<br /> | type = [[प्रदेश]] | image_skyline = {{Photomontage |photo1a=Night_View_of_Badshahi_Mosque_(King’s_Mosque).jpg | photo2a = Front Elevation of Noor Mahal.jpg | photo2b = Splendid Shrine of Hazrat Baha-ud-din Zakariya.jpg | photo3a = Naulakha Pavilion in Lahore Fort.jpg | size = 270 | position = center | spacing = Number indicating width of spacing between the images (default: 1) | color = black | border = Number indicating width of border surrounding the montage (default: 1) | color_border = Color of border surrounding the montage (default: black) | text = | text_background = Color of background behind text (default: #F8F8FF) | foot_montage = }} | image_caption = <div style="background:#fee8ab;"> बादशाही मस्जिद<br /> &nbsp;• बहाउद्दिन जकरिया तिर्थ <br /> नवलखा मण्डप&nbsp;<br /> नूर महल</div> | image_flag = Flag of Punjab.svg | image_seal = Coat of arms of Punjab.svg | image_map = Punjab in Pakistan (claims hatched).svg | map_caption = पाकिस्तानको नक्सामा पञ्जाबको अवस्थिति | image_map1 = | map_caption1 = | coordinates = {{coord|31|72|type:adm1st_region:PK_dim:1000000|display=inline,title}} | subdivision_type = [[देश]] | subdivision_name = {{झण्डा|पाकिस्तान}} | parts_style = para | parts_type = सबैभन्दा ठूलो सहर | p1 = [[लाहोर]] | established_title = स्थापना | established_date = १ जुलाई १९७० | seat_type = राजधानी | seat = [[लाहोर]] | blank_name_sec1 = [[भाषा]] | blank_info_sec1 = {{unbulleted list|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]], मुल्तानी, [[उर्दु भाषा|उर्दू]], पोठोहारी}} | blank1_name_sec1 = Notable sports teams | blank1_info_sec1 = | blank2_name_sec1 = राष्ट्रिय सभामा सिटहरू | blank2_info_sec1 = १८३ | blank3_name_sec1 = [[मानव विकास सूचकाङ्क]] (सन् २०१८) | blank3_info_sec1 = ०.५६७ {{वृद्धि}}<ref name="Subnational HDR">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=ذیلی قومی - ایریا ڈیٹا بیس - عالمی ڈیٹا لیب|website=عالمی تاریخ|language=उर्दू|access-date=14 March 2020}}</ref> <br/>{{color|#fc0|मध्यम}} | blank_name_sec2 = प्रदेशिय विधानसभामा सीटहरू | blank_info_sec2 = ३७१<ref>{{cite web|url= http://www.pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|title= صوبائی اسمبلی ۔پنجاب|url-status= live|archiveurl= https://web.archive.org/web/20090201061549/http://pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|archivedate= 1 February 2009|df= dmy-all}}</ref> | blank1_name_sec2 = विभाग | blank1_info_sec2 = ९ | blank2_name_sec2 = [[जिल्ला]] | blank2_info_sec2 = ३६ | blank3_name_sec2 = तहसिल | blank3_info_sec2 = १४६ | blank4_name_sec2 = सङ्घीय परिषद | blank4_info_sec2 = ७६०२ | government_type = स्वशासित प्रदेश, [[पाकिस्तान|सङ्घीय सरकार]]को अधिनमा | governing_body = पञ्जाब सरकार | leader_title = गभर्नर | leader_name = चौधरी मोहम्मद सरवार | leader_title1 = मुख्यमन्त्री | leader_name1 = सरदार रउस्मान बुज्दर | leader_title2 = मुख्य सचिव | leader_name2 = जवद रफीक मलिक (पाकिस्तान प्रशासनिक सेवा) | leader_title3 = व्यवस्थापिका | leader_name3 = प्रदेश सभा | leader_title4 = सर्वोच्च अदालत | leader_name4 = लाहोर सर्वोच्च अदालत | unit_pref = Metric | area_total_km2 = २०५,३४४ | area_rank = दोस्रो | population_footnotes = | population_total = ११००१२४४२<ref name=population>[http://www.pbscensus.gov.pk सन् २०१७ को जनगणना] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171015113737/http://www.pbscensus.gov.pk/ |date=१५ अक्टोबर २०१७ }}</ref> | population_as_of = सन् २०१७ | population_rank = प्रथम | population_density_km2 = auto| | timezone1 = [[पाकिस्तानी मानक साय]] | utc_offset1 = +०५:०० | website = {{url|http://www.punjab.gov.pk}} | iso_code = }} '''पञ्जाब''' (उर्दू र पञ्जाबी: پنجاب), {{Audio|Punjab.ogg|सुन्नुहोस्}}), [[पाकिस्तान]]को सर्वाधिक धेरै जनसङ्ख्या भएको प्रदेश हो जसको जनसङ्ख्या सन् २०१७ का अनुसार, ११०,०१२,४४२ रहेको छ। यस प्रदेश सिन्ध, बलुचिस्तान, र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]], [[इस्लामाबाद]], र आजाद काश्मीरहरू जस्ता पाकिस्तानी प्रदेशहरूद्वारा घेरिएको छ। यसले भारतीय राज्य पञ्जाब, राजस्थान, र जम्मू-काश्मीरको भारतीय प्रशासित क्षेत्रसँग पनि सीमा साझेदारी गरेको छ। प्रदेश राजधानी तथा सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन सहर पाकिस्तानको सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, आर्थिक र विश्वव्यापी केन्द्र हो जहाँ देशको चलचित्र उद्योग, र यसको धेरै फेसन उद्योग पनि आधारित छन्। चीन वा भारत बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको यस प्रदेश विश्वको पाँचौँ सर्वाधिक जनसङ्ख्या भएको उपराष्ट्रिय इकाई समेत हो। पुरातन कालदेखि नै पञ्जाबमा मानिसहरूको बसोबास रहेको थियो। सिन्धु उपत्यकाको सभ्यता, २६०० ईपुमा हडप्पामा पहिलो पटक फेला परेको थियो।  पञ्जाब हिन्दू महाकाव्य [[महाभारत]]मा भारी मात्रामा देखा परेको छ, र यहाँ तक्षशिलाका कुराहरू उल्लेख छ जसलाई धेरैले विश्वको सबैभन्दा पुरानो विश्वविद्यालय मान्दछन्। ३२६ ईपुमा अलेक्ज्यान्डर द ग्रेटले राजा पोरसलाई पञ्जाबको मोङ नजिकै झेलमको युद्धमा पराजित गरेका थिए। उमायाद साम्राज्यले ८औँ शताब्दीमा पञ्जाबमाथि जित हासिल गरेको थियो। त्यसपछिका शताब्दीहरूमा, पञ्जाबले धजनभिआन, घुरिड, दिल्ली सल्तनत, मुघल, दुर्रानी र सिखले आक्रमण गर्दै  कब्जा गरेका थिए। मुघल साम्राज्यको शासनकालमा पञ्जाब आफ्नो वैभवको उचाईमा पुगेको थियो। १८औँ शताब्दीको बेला, नादर शाहको मुघल साम्राज्यको आक्रमणले पञ्जाबमा मुघलको अधिकार खस्किएको थियो र यो अराजकतामा परेको थियो। अहमद शाह दुर्रानीको अधीनमा रहेका दुर्रानी अफगानहरूले पञ्जाबको कब्जा गरेका थिए तर सफल विद्रोह पछि यसले सिखलाई पराजित गरेको थियो जसले सन् १७५९ मा सिख सेनालाई लाहोरको दावी गर्न अनुमति दिएको थियो। सिख साम्राज्य सन् १७९९ मा रणजित सिंहको शासनमा स्थापित भएको थियो र बेलायतीसँग पराजित हुनु अघि, यसको राजधानी [[लाहोर]] रहेको थियो। पञ्जाब, भारत र पाकिस्तान दुबैको स्वतन्त्रता आन्दोलनमा केन्द्रित थियो, लाहोरलाई भारतीय स्वतन्त्रताको घोषणापत्र र पाकिस्तानको स्थापनाको लागि प्रस्ताव गरिएको दुबैको स्थान थियो। बेलायती भारतको पञ्जाब प्रदेश सन् १९४७ मा विभाजित भएको थियो। राडक्लिफ रेखाद्वारा धार्मिक सीमा विभाजित भएको बेला यो प्रदेशको गठन भएको थियो। पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा औद्योगिक प्रदेश हो र औद्योगिक क्षेत्रले यस प्रदेशको कुल घरेलु उत्पादनको २२४% कायम गरेको छ।  पञ्जाब पाकिस्तानमा यसको सापेक्ष समृद्धिका लागि परिचित छ, र सबै पाकिस्तानी प्रदेशहरूमध्ये सबैभन्दा कम गरीबी दर भएको प्रदेश हो। प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागको बीचमा स्पष्ट विभाजन रहेको छ। पाकिस्तानको सबैभन्दा कम सम्पन्न उत्तरी पञ्जाबमा गरीबी दर बढी रहेको छ। पञ्जाब [[दक्षिण एसिया]]को सबैभन्दा ठूलो सहरी क्षेत्रहरू मध्ये एक हो जसमा करीव ४०% मानिसहरू सहरी क्षेत्रमा बस्दछन्।  पाकिस्तानको बाँकी देशको तुलनामा यसको मानव विकास सूचकाङ्कको स्तर उच्च छ। यो प्रदेश सुफीवादबाट अत्यन्तै प्रभावित छ, धेरै सूफी तीर्थस्थलहरू पञ्जाबभरि फैलिएका छन जसले वर्षेनी लाखौँ श्रद्धालुहरूलाई आकर्षित गर्दछ। सिख धर्मका संस्थापक, गुरू नानकको जन्म लाहोर नजिकैको ननकाना साहिबमा भएको थियो। पञ्जाब कटासराज मन्दिरको क्षेत्र हो, जुन हिन्दू पौराणिक कथाका लागि प्रख्यात छ। धेरै संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठनको विश्व सम्पदा स्थलहरू पञ्जाबमा अवस्थित छन् जसमा शालीमार बगैँचा, लाहोर किल्ला, तक्षशिला पुरातात्विक उत्खनन, र रोहतास किल्ला समावेश छ। == शब्दको उत्पत्ति == रिग वेदमा पञ्जाबलाई सप्त सिन्धु भनेर चिनिन्थ्यो जसको अर्थ हो "सात नदीहरूको भूमि" हो। यो क्षेत्र पुरातन युनानीहरूलाई पेन्तापोतामिया भनेर चिनिन्थ्यो, जसको अर्थ हो "पाँच नदीको क्षेत्र", जबकि यस क्षेत्रको लागि संस्कृत नाम, रामायण र महाभारतमा उल्लेख गरिएको, पञ्चनदा थियो जसको अर्थ "पाँच नदीहरूको भूमि" हो। [[फारसी भाषा|फारसी]]हरूले पछि यस क्षेत्रलाई मुस्लिम विजय पछि पञ्जाब भन्ने गर्दथे जसको पनि अर्थ" पाँच नदीहरूको भूमि "हो। पञ्जाब शब्द औपचारिक रूपमा इ.स. १७औँ शताब्दीको सुरुमा फारसी शब्दबाट पञ्च (पाँच) र आब (पानी), भएको थियो जसको अर्थ यस क्षेत्रको लागि संस्कृत र युनानी नामसँग मिल्दोजुल्दो छ। पाँच नदीहरू, जसमा चेनाब, झेलम, रवि, व्यास र सतलज, पञ्जनद खोलाबाट सिन्धु नदीमा र अरब सागरमा बग्दछ। पञ्जाबका पाँच ठूला नदीहरूमध्ये चारवटा पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेश हुँदै बग्दछ। == जनसङ्ख्या र समाज == === जनशाङ्खिकि === {| class="toccolours" cellpadding="4" cellspacing="0" style="float:right; margin:0 0 1em 1em; font-size:95%;" |- ! colspan="4" style="background:#ccf; text-align:center;"| ऐतिहासिक जनसङ्ख्या विवरण<ref>सन् १९९८ देखिको तथ्याङ्क [http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province.html_Pages/statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province प्रदेशका अनुसार जनसङ्ख्या – केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग] सन् २०१२ देखिको अनुमानित जनसङ्ख्या [http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 سے آبادی میں فیصد اضافہ ہوا ہے] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120701193658/http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 |date=१ July २०१२ }}। सङ्ग्रह मिति १२ जुलाई २०१३।</ref> |- ! जनगणना !! style="text-align:right;"| जनसङ्ख्या || सहरी || ग्रामीण |- | colspan=4| ---- |- | style="text-align:center;"| सन् १९५१ || style="text-align:right;"| २०,५४०,७६२ || ३,५६८,०७६ || १६,९७२,६८६ |- | style="text-align:center;"| सन् १९६१ || style="text-align:right;"| २५,४६३,९७४ || ५,४७५,९२२ || १९,९८८,०५२ |- | style="text-align:center;"| सन् १९७२ || style="text-align:right;"| ३७,६०७,४२३ || ९,१८२,६९५ || २८,४२४,७२८ |- | style="text-align:center;"| सन् १९८१ || style="text-align:right;"| ४७,२९२,४४१ || १३,०५१,६४६ || ३४,२४०,७९५ |- | style="text-align:center;"| सन् १९९८ || style="text-align:right;"| ७३,६२१,२९० || २३,०१९,०२५ || ५०,६०२,२६५ |- | style="text-align:center;"| सन् २०१७ || style="text-align:right;"| ११०,०१२,६१५ || ७०,००८,४५१ || ४०,४०१,१६४ |} यस प्रदेश पाकिस्तानको आधा भन्दा बढी जनसङ्ख्याको एकत्रित छ। यो विश्वको पाँचौँ धेरै जनसङ्ख्या भएको उप-राष्ट्रिय इकाई समेत हो। यो चीन वा भारत भन्दा बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसङ्ख्यायुक्त प्रदेश हो। पञ्जाबीहरू विभिन्न जातजाति, कुल (उर्दू: برادری) र समुदायहरू सहितको एक विषेश समूह हो। पाकिस्तानी पञ्जाबमा, कडा सामाजिक स्तरीकरणको विपरीत गैर-आदिवासी सामाजिक भेदभाव मुख्यतया परम्परागत व्यवसायहरू जस्तै लोहार वा कारीगरहरूमा आधारित छ। पञ्जाबमा पाकिस्तानमा सबैभन्दा कम गरीबी दर छ, यद्यपि यो प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागमा विभाजन रहेको छ। प्रदेशको समृद्ध उत्तरी भागको सियालकोट जिल्लामा गरीबी दर ५.६३% रहेको छ जबकि गरीब मध्येको एक दक्षिणमा रहेको राजनपुर जिल्लामा गरीबी दर ६०.०५% रहेको छ। === भाषाहरू === {{bar box |float = left |title = पञ्जाबका भाषाहरू<br/><small>(सन् २०१७ को जनगणना)</small><ref>{{समाचार स्रोत|युआरएल=https://www.dawn.com/news/1410447|पहुँचमिति=२ अप्रिल २०२०|title=انتخابات تک مردم شماری کے نتائج کی منظوری کو سی سی آئی نے موخر کردیا}}</ref> |bars = {{bar percent|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]]|Green|६९.६७}} {{bar percent|सराइकी|Blue|२०.६८}} {{bar percent|[[उर्दु भाषा|उर्दू]]|DarkSlateGray|४.८७}} {{bar percent|पश्तो|Violet|१.९८}} {{bar percent|बलूची|Yellow|०.८३}} {{bar percent|[[सिन्धी भाषा|सिन्धी]]|Red|०.१५}} }} {{clear}} पञ्जाबमा बोलिने मुख्य र मातृभाषा भनेको पञ्जाबी हो जुन सामान्यतया शाहमुखी लिपिमा लेखिने गरिन्छ छ जुन पञ्जाबी लेख्नको लागि प्रयोग हुने सबैभन्दा पुरानो लिपि हो। पञ्जाब देशकै सबैभन्दा ठूलो जातीय समूह हो। पञ्जाबी पञ्जाबको प्रदेश स्तरीय भाषा हो तर पाकिस्तानको संविधानमा राष्ट्रिय स्तरमा यसलाई आधिकारिक मान्यता प्रदान गरिएको छैन। सराइकी वा पूर्व मुल्तानी भाषा प्रायः दक्षिण पञ्जाब, र पश्तो, उत्तर पश्चिम पञ्जाबका केही भागहरूमा, खास गरी अटक जिल्ला र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]] प्रदेशको नजिकको मियाँवाली जिल्लामा बोल्ने गरिन्छ। [[File:Punjabi prachar demand.jpg|thumb| लाहोरमा पञ्जाबीहरूले पाकिस्तानको पञ्जाबमा [[पञ्जाबी भाषा]]लाई विद्यालय शिक्षाको औपचारिक भाषा बनाउने माग गर्दै पाकिस्तानमा भएको एक प्रदर्शन।]] पाकिस्तानमा पञ्जाबीलाई निम्न स्तरको भाषामा हस्तान्तरण गरिने र यस्तो वातावरणले यसलाई अस्विकार गरिरहेको चिन्ताको रूपमा प्रसारण सार्वजनिक क्षेत्र र औपचारिक शिक्षाको निकटको अन्य भाषाहरूका रूपमा उर्दू र अङ्ग्रेजीको प्रयोगले कसै-कसैलाई यस्तो डर पैदा गराएको छ। विभिन्न शैक्षिक नेता, अन्वेषकहरू र सामाजिक टिप्पणीकारहरूले उर्दूको जानाजानी पदोन्नति र पञ्जाबी भाषालाई आधिकारिक स्वीकृति वा मान्यता दिन अस्वीकार गर्नु भाषाको हानिकारक भएको धारणा व्यक्त गरेका छन्। अगस्ट २०१५ मा, पाकिस्तानी पत्राचार संस्था, अन्तर्राष्ट्रिय लेखक परिषद र विश्व पञ्जाबी काङ्ग्रेसले ख्वाजा फरीद नामक सम्मेलनको संयुक्त रूपमा आयोजना गरेको थियो र उनीहरूले पञ्जाबी भाषाको विश्वविद्यालय लाहोरमा स्थापना गरिनु पर्ने र [[पञ्जाबी भाषा]]लाई प्राथमिक तहमा शिक्षाको माध्यमको रूपमा घोषणा गरिनु पर्ने माग राखेका थिए। यसले प्रदेशमा पञ्जाबी भाषा लागू गर्न कुनै कदम नचालेको भन्दै सेप्टेम्बर २०१५ मा, उनिहरूले पााकिस्तानको पञ्जाब सरकार विरूद्ध पाकिस्तानको सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा दर्ता गरेका थिए। यसका अतिरिक्त, हरेक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसमा हजारौँ पञ्जाबीहरू लाहोरमा भेला हुन्छन्। === धर्म === {{bar box |title=पञ्जाबमा धर्म<ref>{{वेब स्रोत |शीर्षक=مذہب کے لحاظ سے آبادی |युआरएल=http://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/tables/POPULATION%20BY%20RELIGION.pdf |वेबसाइट=پاکستان |प्रकाशक=پاکستان بیورو برائے شماریات}}</ref> |titlebar=#Fcd116 |left1=धर्म |right1=प्रतिशत |float=right |bars= {{bar percent|[[इस्लाम धर्म]]|green|९७.२१}} {{bar percent|इसाई|blue|२.३}} {{bar percent|अहमदी|blue|०.२५}} {{bar percent|हिन्दू|Orange|०.१६}} {{bar percent|अन्य†|black|०.०७}} |caption=धर्मको वितरण<br /> †<small> सिख, परासी समावेश।</small> }} पञ्जाब (पाकिस्तान)को जनसङ्ख्या मध्ये ९७.२१% मानिसहरूले इस्लाम धर्मको अनुसरण गर्दछन् जसमा सुन्नी र शियाको बाहुल्यता रहेको छ। सबैभन्दा ठूलो गैर मुस्लिम अल्पसङ्ख्यक इसाई धर्म हो जसको जनसङ्ख्या २.३% रहेको छ। अन्य अल्पसङ्ख्यकहरूले अहमदिया, हिन्दू, सिख, पारसी आदी समावेश छन्। == भूगोल == पञ्जाब बलुचिस्तान पछिको पाकिस्तान सबैभन्दा दोस्रो ठूलो प्रदेश हो। यसको क्षेत्रफल २०५,३४४ वर्ग किलोमिटर (७९,२८४ वर्ग माइल) रहेको छ। यसले पाकिस्तानको कुल जमिनको २५.८% ओगट्छ। पञ्जाब प्रदेश दक्षिणमा सिन्ध, दक्षिण पश्चिममा बलुचिस्तान, पश्चिममा खयबर पख्तूनख्वा, र उत्तरमा [[इस्लामाबाद राजधानी क्षेत्र|इस्लामआबाद राजधानी क्षेत्र]] र आजाद काश्मीरसँग सिमानामा साझेदारी गरेको छ। पञ्जाबले उत्तरमा जम्मू र काश्मिरको, र पूर्वमा भारतीय राज्य पञ्जाब र राजस्थानसँग पनि सिमाना साझेदारी गरेको छ। प्रदेशको राजधानी र सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन व्यापक पञ्जाब क्षेत्रको ऐतिहासिक राजधानी थियो। अन्य महत्त्वपूर्ण सहरहरूमा फइसलआबाद, [[रावलपिन्डी]], गुजरानवाला, सरगोधा, मुलतान, [[सियालकोट]], बहावलपुर, गुजरात, शेखुपुरा, झेलम र साहीवाल पर्दछन्। अविभाजित पञ्जाब क्षेत्र छ वटा नदीहरूको गृह थियो, जसमध्ये पाँच पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेशका बग्दछ। पश्चिम देखि पूर्वसम्म, सिन्धु, झेलम, चेनाब, रवि र सतलज नदीहरू यस प्रदेशमा बग्दछन्। पाकिस्तानको सबै प्रदेशलाई छुने यो देशको एक मात्र प्रदेश हो  === भूआकृति === [[File:Murree scene.jpg|thumb|पञ्जाबको मरी पर्वतीय क्षेत्र]] पञ्जाबको परिदृश्यमा प्राय: सिन्धु नदीको उर्वर मैदान र पाकिस्तानका चार ठूला सहायक नदीहरू, झेलम, चेनाब, रावी र सतलज नदी समावेश छन् जसले पञ्जाबलाई उत्तरदेखि दक्षिणमा पार गर्दछ। पञ्जाबका नदीहरू मध्ये पाँचौं, ब्यास नदी ({{भाषा-संस्कृत|विपाशा नदी}}) भारतको पञ्जाब राज्यमा मात्र पर्दछ। मैदान पृथ्वीमा सबैभन्दा धेरै सिंचाइ गरिएको क्षेत्रहरू मध्ये पर्दछ र नहरहरू सम्पूर्ण प्रदेशमा फेला पार्न सकिन्छ। पञ्जाबमा धेरै पहाडी क्षेत्रहरू पनि रहेका छन्। यस प्रदेशको दक्षिणपश्चिमी भूभागमा अवस्थित सुलेमान पर्वत, इस्लामाबादको नजिकै उत्तरको मार्गला पहाड र नमक हिम शृङ्खलाले पञ्जाबको उत्तरी भागलाई पोठोहार उच्चसमस्थलीबाट विभाजित गर्दछ। मरुभूमिहरू दक्षिणी पञ्जाबमा राजस्थानको सिमाना नजिक र सुलेमान हिम शृङ्खला नजिक फेला पार्न सकिन्छ। === मौसम === पञ्जाबका प्रायः भागहरूमा अत्यधिक चिसो र वर्षा हुने गर्दछ। फेब्रुअरी बीचमा तापमान बढ्न थाल्छ; वसन्तकालीन मौसम मध्य अप्रिल सम्म जारी रहन्छ। दक्षिण पश्चिम मानसुनको सुरुवात मे महिनामा पञ्जाब पुग्ने गरेको अनुमान गरिएको छ, तर सन् १९७० को दशकको सुरु देखि नै मौसम ढाँचा अनियमित रहेको छ। वसन्तमा पनि कुनै क्षेत्रमा कडा वर्षा भएको छ जसले बाढी पनि निम्त्याउने गरेको छ। जुन र जुलाई महिनामा अत्याधिक गर्मी हुन्छ। आधिकारिक अनुमानले गर्मीको मौसममा ४६ डिग्री सेल्सियस सम्मको तापक्रमको दावी गर्दछ भने केही अखबारका स्रोतहरूले तापक्रम ५१ डिग्री सेल्सियससम्म पुग्ने बताउने गरेका छन्। सन् १०९३ मा मुलुकमा तापक्रम अत्याधिक धेरै ५४ डिग्री सेल्सियस पार गरेको थियो। हालसालै प्रदेशमा अत्याधिक चिसोको अनुभव गरिएको छ जुन विगत ७० वर्ष यताकै सर्वाधिक चिसो मौसम हो। पञ्जाब प्रदेको तापक्रम −२° देखि ४५ ° सेल्सियस सम्म पुग्दछ। तथापि, गृष्ममा तापक्रम ५० डिग्री सेल्सियस (११२ डिग्री फर्हेनहाइट) र हिउँदमा −१० डिग्री सेल्सियस सम्म पुग्छ। मौसमको आधारमा, पञ्जाब प्रदेशमा सामान्यतया तीन मुख्य ऋतुहरू छन्। १) ग्रीष्म ऋतु (अप्रिल देखि जुन) जहाँ तापक्रम ११० डिग्री फर्हेन्हाइट सम्म पुग्दछ। २) वर्षा ऋतु (जुलाई देखि सेप्टेम्बर) प्रदेशको औसत वर्षा वार्षिक रूपमा ९६ सेमी उप-हिमाली क्षेत्र र मैदानमा ४६ सेन्टीमिटर बीचको दायरा भित्र सीमित छ। ३) जाडो/ हिउँद (अक्टोबर देखि मार्च) तापक्रम ४० डिग्री फर्हेनहाइट सम्म घट्दछ। == अर्थतन्त्र == [[File:GDP by Province.jpg|thumb|right|प्रदेश अनुसार कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] पञ्जाब [[पाकिस्तान]]को सबैभन्दा ठूलो अर्थव्यवस्था हो, जसले राष्ट्रिय कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा सबैभन्दा बढी योगदान पुर्‍याएको छ। सन् १९७२ उत्तरार्ध यस प्रान्तको अर्थतन्त्र चार गुणाले वृद्धि भएको छ।<ref>{{Cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20110501074227/http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|url-status=dead|title=World Bank Document<!-- Bot generated title -->|archive-date=1 May 2011|access-date=19 December 2019}}</ref> सन् २००० मा, [[पाकिस्तान]]को [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]]मा यसको हिस्सा ५४.७% र सन् २०१० मा ५९% रहेको थियो। यो विशेष गरि पाकिस्तानको अर्थव्यवस्थाको सेवा र कृषि क्षेत्रमा प्रभावशाली छ। यसको योगदान सेवा क्षेत्रमा ५२.१% देखि ६४.५% र कृषि क्षेत्रमा ५६.१% देखि ६१.५% सम्म रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=http://www.spdc.org.pk/pubs/nps/nps5.pdf|title=Provincial Accounts of Pakistan: Methodology and Estimates 1973–2000|access-date=19 December 2019}}</ref> यो एक प्रमुख जनशक्ति योगदानकर्ता पनि हो। यो विनिर्माण क्षेत्रमा पनि प्रमुख रूपमा रहेको छ, यद्यपि प्रभुत्व त्यति उल्लेखनीय छैन। सन् २००७ मा, पञ्जाबले ७.८% को वृद्धि दर हासिल गरेको थियो र २००२-०३ देखि २००७-०८ को अवधिमा, यसको अर्थव्यवस्था प्रति वर्ष ७% देखि ८% को दरले वृद्धि भएको थियो<ref>{{cite web|url=http://www.thenews.com.pk/daily_detail.asp?id=152370|title=The News International: Latest, Breaking, Pakistan, Sports and Video News|access-date=22 April 2015|archive-date=28 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728093450/https://www.thenews.com.pk/|url-status=dead}}</ref> र सन् २००८-०९ को अवधिमा पाकिस्तानको [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] वृद्धि दर ४% बाट बढेर ६% मा पुगेको थियो। समुद्र तटको अभावको बावजुद, पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा ठुलो औद्योगिक प्रदेश हो र यसको उत्पादन उद्योगहरूले कपडा, खेलकुदका सामानहरू, ठुला मेसिनरी, विद्युतीय उपकरण, शल्य चिकित्सा उपकरण, सवारी साधन, अटो पार्ट्स, धातु, चिनी मिल उद्योग, विमान, सिमेन्ट, कृषि मेसिनरी, साइकल, रिक्सा, कार्पेट र प्रशोधित खाद्यपदार्थहरू उत्पादन गर्दछन्।<ref name="auto"/> सन् २००३ मा, यस प्रदेशले ९०% कागजी सामग्री, ७१% मल, ६९% चिनी र ४०% सिमेन्ट उत्पादन गरेको थियो।<ref>{{cite web|url= http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|title= Punjab Gateway|url-status= dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20070705111033/http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|archive-date= 5 July 2007|df= dmy-all}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|title=Industrial Zone Punjab, Pakistan|first=ZAHID IKRAM|last=ceo@cybercity-online.net|website=findpk.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110711003615/http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|archive-date=11 July 2011}}</ref> यसको उष्णकटिबन्धीय ओसिलो र सुख्खा जलवायुको बावजुद, व्यापक सिंचाईले यसलाई समृद्ध कृषि क्षेत्र बनाउँदछ। अङ्ग्रेजहरूले स्थापना गरेको यसको नहर-सिंचाई प्रणाली संसारको सबैभन्दा ठूलो हो। [[गहुँ]] र कपास सबैभन्दा ठूलो बाली हो। अन्य बालीहरूमा [[धान]], [[उखु]], [[कोदो]], [[मकै]], तेलहन, दलहन, तरकारी र किनु जस्ता फलफूलहरू पर्छन्। पशुधन र पोल्ट्री उत्पादन पनि महत्त्वपूर्ण छ। देशको वार्षिक खाद्यान्न उत्पादनमा पञ्जाबको योगदान लगभग ७६ प्रतिशत रहेको छ। कपास र धान यहाँको महत्वपूर्ण बाली हुन्। यी नगदे बालीहरू हुन् जसले राष्ट्रिय ढुकुटीमा ठूलो योगदान पुर्‍याउँछन्। कृषिमा आत्मनिर्भरता हासिल गर्ने रणनीति सहित साना तथा मझौला खेती, बरानी क्षेत्रमा जोड, खेतबारीदेखि बजारसम्म सडक, ट्युबवेलका लागि विद्युतीकरण, पानी जम्ने र लवणता नियन्त्रण गर्नेतर्फ केन्द्रित भएको छ। पञ्जाबमा पनि ६८ हजारभन्दा बढी औद्योगिक एकाइहरू छन्। यहाँ ३९ हजार ३३ साना तथा घरेलु उद्योग रहेका छन् । कपडा उद्योगको सङ्ख्या १४,४८० रहेको छ। खाद्य तथा [[दाना]] उद्योगलगायत कृषिजन्य [[कच्चा पदार्थ]] प्रशोधनका लागि सात हजार ३५५ एकाइ छन्। [[लाहोर]] र [[गुजरानवाला]] विभागमा साना इन्जिनियरिङ एकाइहरूको सबैभन्दा ठूलो एकाग्रता छ। [[सियालकोट]] जिल्ला खेलकुद सामग्री, शल्य चिकित्सा उपकरण र कटलरी सामानमा उत्कृष्ट छ। पञ्जाब सरकारले प्रदेशमा औद्योगीकरणलाई बढावा दिन औद्योगिक क्षेत्रहरू विकास गरिरहेको छ, कायदे आजम व्यापारीक पार्क शेखपुरा एक औद्योगिक क्षेत्र हो जुन [[लाहोर]]-[[इस्लामाबाद]] मार्गमा शेखपुरा नजिकै विकास भएको छ।<ref>{{Cite web | url=https://pie.com.pk/quaid-e-azam-business-park | title=PIEDMC - Punjab Industrial Estate Development and Management Company}}</ref> पञ्जाब एक [[खनिज]] समृद्ध प्रदेश हो जहाँ [[कोइला]], फलाम, ग्याँस, पेट्रोल, सेतो नुन (विश्वको दोस्रो ठूलो नुन खानी), डोलोमाइट, जिप्सम र सिलिका-बालुवाको व्यापक खनिज भण्डार रहेको छ। पञ्जाब खनिज विकास निगमले एक सयभन्दा बढी आर्थिक रूपमा व्यवहार्य परियोजनाहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। उत्पादनमा औद्योगिक उत्पादन, [[सिमेन्ट]], [[प्लास्टिक]], र अन्य विभिन्न सामानहरू समावेश छन्। पञ्जाबका विभिन्न क्षेत्रहरूमा गरिबी पनि व्यापक रूपमा रहेको छ। उत्तरी र मध्य पञ्जाबले पश्चिमी र दक्षिणी पञ्जाबको तुलनामा धेरै कम स्तरको गरीबीको सामना गरिरहेको छ। दक्षिणी र पश्चिमी पञ्जाबमा बसोबास गर्नेहरू पनि ती क्षेत्रहरूमा औद्योगीकरणको निम्न स्तरका कारण कृषिमा धेरै निर्भर छन्। ==मुख्य सहरहरू== {{मुख्य|पाकिस्तानका सहरहरूको सूची}} {| class="wikitable" style="width: 70%; font-size: 85%; border: #999 solid 1px; text-align: lcenter; margin-bottom: 0; margin: 1em auto 1em auto" |- ! colspan="5" style="text-align:center; background:YellowGreen;"| '''पञ्जाबका मुख्य सहरहरूको सूची''' |- ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| क्रम ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| सहर ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| जिल्ला ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| जनसङ्ख्या ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| तस्वीर |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| १ ||align=left | '''[[लाहोर]]''' ||align=left | [[लाहोर जिल्ला|लाहोर]] || 11,126,285 || [[File:Badshahi Mosquee, Lahore.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| २ ||align=left | '''[[फैसलाबाद]]''' ||align=left | [[फैसलाबाद जिल्ला|फैसलाबाद]] || ३२,०४,७२६ || [[File:Clock Tower Faisalabad by Usman Nadeem.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ३ ||align=left | '''[[रावलपिन्डी]]''' ||align=left | [[रावलपिन्डी जिल्ला|रावलपिन्डी]] || २०,९८,२३१ || [[File:Rawal Lake Eastern Bank.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ४ || align="left" | '''[[गुजरानवाला]]'''|| align="left" |[[गुजरानवाला जिल्ला|गुजरानवाला]]|| २०,२७,००१ || [[File:Nishan-E-Manzil Gujranwala 20140925.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ५ || align="left" | '''[[मुल्तान]]'''|| align="left" |[[मुल्तान जिल्ला|मुल्तान]]|| १८,७१,८४३ || [[File:Shah Rukn e Alam by M Ali Mir 03.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ६ || align="left" | '''[[बहवालपुर]]'''|| align="left" |[[बहवालपुर जिल्ला|बहवालपुर]]|| ७,६२,१११ || [[File:Front Elevation of Noor Mahal.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ७ ||align=left | '''[[सरगोधा]]''' ||align=left | [[सरगोधा जिल्ला|सरगोधा]] || ६,५९,८६२ || [[File:Central Library of University of Sargodha.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ८ || align="left" | '''[[सियालकोट]]'''|| align="left" |[[सियालकोट जिल्ला|सियालकोट]]|| ६,५५,८५२ || [[File:Clock Tower, Sialkot 21.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ९ || align="left" | '''[[शेखुपुरा]]'''|| align="left" |[[शेखुपुरा जिल्ला|शेखुपुरा]]|| ४,७३,१२९ || [[File:Hiran Minar- monument to Mansraj.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १० || align="left" | '''[[रहिम यार खान]]'''|| align="left" |[[रहिम यार खान जिल्ला|रहिम यार खान]]|| ४,२०,४१९ || [[File:Bhong Mosaue Main Building.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ११ ||align=left | '''[[झाङ]]''' ||align=left | [[झाङ जिल्ला|झाङ]] || ४,१४,१३१ || [[File:Shrine of Sufi Saint Sultan Bahu, Jhang .jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १२ || align="left" | '''[[डेरा गाजी खान]]'''|| align="left" |[[डेरा गाजी खान जिल्ला|डेरा गाजी खान]]|| ३,९९,०६४ || [[File:Statue of horses, D.G. Khan.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १३ || align="left" | '''[[गुजरात]]'''|| align="left" |[[गुजरात जिल्ला|गुजरात]]|| ३,९०,५३३ || [[File:Mosque in Gujrat Pakistan.JPG|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १४ || align="left" | '''[[साहिवाल]]'''|| align="left" |[[साहिवाल जिल्ला|साहिवाल]]|| ३,८९,६०५ || [[File:Ravi bridge.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १५ || align="left" | '''[[वाह केन्ट]]'''|| align="left" |[[रावलपिन्डी जिल्ला|रावलपिन्डी]]|| ३,८०,१०३ || [[File:Central Mosque (Markai Jamia Masjid), Wah Cantt.jpg|200px]] |- | colspan="5" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"| '''स्रोत: पाकिस्तानको राष्ट्रिय जनगणना सन् २०१७'''<ref name="DISTRICT WISE CENSUS RESULTS CENSUS 2017">{{cite web|url=http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf|title=DISTRICT WISE CENSUS RESULTS CENSUS 2017|publisher=www.pbscensus.gov.pk|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170829164748/http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf|archive-date=29 August 2017}}</ref> |- | colspan="5" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"| '''यो सहरको जनसङ्ख्याको आधारित छ र यसले महानगरीय क्षेत्रको जनसङ्ख्यालाई समावेश गरेको छैन।''' |} == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} ==बाह्य कडीहरू == {{Sister project links|voy=Punjab (Pakistan)}} {{कमन्स|Punjab (Pakistan)|पञ्जाब}} *{{आधिकारिक वेबसाइट|http://www.punjab.gov.pk}} *{{curlie|Regional/Asia/Pakistan/Provinces/Punjab}} * [https://web.archive.org/web/20170919203232/http://dmoz.pk/Provinces/Punjab/ पञ्जाब, पाकिस्तान] को यात्रा सहयोगी [[श्रेणी:पञ्जाब, पाकिस्तान| ]] [[श्रेणी:पाकिस्तानका प्रदेशहरू]] [[श्रेणी:पञ्जाबी भाषी देश तथा क्षेत्रहरू]] m06oqw7fotdn45n2gl8b3zxqb3qc6l2 1074182 1074155 2022-08-20T09:19:43Z पर्वत सुबेदी 31224 /* भूगोल */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = पञ्जाब | official_name = | native_name = {{lang|ur|پنجاب}}<br /> | type = [[प्रदेश]] | image_skyline = {{Photomontage |photo1a=Night_View_of_Badshahi_Mosque_(King’s_Mosque).jpg | photo2a = Front Elevation of Noor Mahal.jpg | photo2b = Splendid Shrine of Hazrat Baha-ud-din Zakariya.jpg | photo3a = Naulakha Pavilion in Lahore Fort.jpg | size = 270 | position = center | spacing = Number indicating width of spacing between the images (default: 1) | color = black | border = Number indicating width of border surrounding the montage (default: 1) | color_border = Color of border surrounding the montage (default: black) | text = | text_background = Color of background behind text (default: #F8F8FF) | foot_montage = }} | image_caption = <div style="background:#fee8ab;"> बादशाही मस्जिद<br /> &nbsp;• बहाउद्दिन जकरिया तिर्थ <br /> नवलखा मण्डप&nbsp;<br /> नूर महल</div> | image_flag = Flag of Punjab.svg | image_seal = Coat of arms of Punjab.svg | image_map = Punjab in Pakistan (claims hatched).svg | map_caption = पाकिस्तानको नक्सामा पञ्जाबको अवस्थिति | image_map1 = | map_caption1 = | coordinates = {{coord|31|72|type:adm1st_region:PK_dim:1000000|display=inline,title}} | subdivision_type = [[देश]] | subdivision_name = {{झण्डा|पाकिस्तान}} | parts_style = para | parts_type = सबैभन्दा ठूलो सहर | p1 = [[लाहोर]] | established_title = स्थापना | established_date = १ जुलाई १९७० | seat_type = राजधानी | seat = [[लाहोर]] | blank_name_sec1 = [[भाषा]] | blank_info_sec1 = {{unbulleted list|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]], मुल्तानी, [[उर्दु भाषा|उर्दू]], पोठोहारी}} | blank1_name_sec1 = Notable sports teams | blank1_info_sec1 = | blank2_name_sec1 = राष्ट्रिय सभामा सिटहरू | blank2_info_sec1 = १८३ | blank3_name_sec1 = [[मानव विकास सूचकाङ्क]] (सन् २०१८) | blank3_info_sec1 = ०.५६७ {{वृद्धि}}<ref name="Subnational HDR">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=ذیلی قومی - ایریا ڈیٹا بیس - عالمی ڈیٹا لیب|website=عالمی تاریخ|language=उर्दू|access-date=14 March 2020}}</ref> <br/>{{color|#fc0|मध्यम}} | blank_name_sec2 = प्रदेशिय विधानसभामा सीटहरू | blank_info_sec2 = ३७१<ref>{{cite web|url= http://www.pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|title= صوبائی اسمبلی ۔پنجاب|url-status= live|archiveurl= https://web.archive.org/web/20090201061549/http://pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|archivedate= 1 February 2009|df= dmy-all}}</ref> | blank1_name_sec2 = विभाग | blank1_info_sec2 = ९ | blank2_name_sec2 = [[जिल्ला]] | blank2_info_sec2 = ३६ | blank3_name_sec2 = तहसिल | blank3_info_sec2 = १४६ | blank4_name_sec2 = सङ्घीय परिषद | blank4_info_sec2 = ७६०२ | government_type = स्वशासित प्रदेश, [[पाकिस्तान|सङ्घीय सरकार]]को अधिनमा | governing_body = पञ्जाब सरकार | leader_title = गभर्नर | leader_name = चौधरी मोहम्मद सरवार | leader_title1 = मुख्यमन्त्री | leader_name1 = सरदार रउस्मान बुज्दर | leader_title2 = मुख्य सचिव | leader_name2 = जवद रफीक मलिक (पाकिस्तान प्रशासनिक सेवा) | leader_title3 = व्यवस्थापिका | leader_name3 = प्रदेश सभा | leader_title4 = सर्वोच्च अदालत | leader_name4 = लाहोर सर्वोच्च अदालत | unit_pref = Metric | area_total_km2 = २०५,३४४ | area_rank = दोस्रो | population_footnotes = | population_total = ११००१२४४२<ref name=population>[http://www.pbscensus.gov.pk सन् २०१७ को जनगणना] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171015113737/http://www.pbscensus.gov.pk/ |date=१५ अक्टोबर २०१७ }}</ref> | population_as_of = सन् २०१७ | population_rank = प्रथम | population_density_km2 = auto| | timezone1 = [[पाकिस्तानी मानक साय]] | utc_offset1 = +०५:०० | website = {{url|http://www.punjab.gov.pk}} | iso_code = }} '''पञ्जाब''' (उर्दू र पञ्जाबी: پنجاب), {{Audio|Punjab.ogg|सुन्नुहोस्}}), [[पाकिस्तान]]को सर्वाधिक धेरै जनसङ्ख्या भएको प्रदेश हो जसको जनसङ्ख्या सन् २०१७ का अनुसार, ११०,०१२,४४२ रहेको छ। यस प्रदेश सिन्ध, बलुचिस्तान, र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]], [[इस्लामाबाद]], र आजाद काश्मीरहरू जस्ता पाकिस्तानी प्रदेशहरूद्वारा घेरिएको छ। यसले भारतीय राज्य पञ्जाब, राजस्थान, र जम्मू-काश्मीरको भारतीय प्रशासित क्षेत्रसँग पनि सीमा साझेदारी गरेको छ। प्रदेश राजधानी तथा सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन सहर पाकिस्तानको सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, आर्थिक र विश्वव्यापी केन्द्र हो जहाँ देशको चलचित्र उद्योग, र यसको धेरै फेसन उद्योग पनि आधारित छन्। चीन वा भारत बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको यस प्रदेश विश्वको पाँचौँ सर्वाधिक जनसङ्ख्या भएको उपराष्ट्रिय इकाई समेत हो। पुरातन कालदेखि नै पञ्जाबमा मानिसहरूको बसोबास रहेको थियो। सिन्धु उपत्यकाको सभ्यता, २६०० ईपुमा हडप्पामा पहिलो पटक फेला परेको थियो।  पञ्जाब हिन्दू महाकाव्य [[महाभारत]]मा भारी मात्रामा देखा परेको छ, र यहाँ तक्षशिलाका कुराहरू उल्लेख छ जसलाई धेरैले विश्वको सबैभन्दा पुरानो विश्वविद्यालय मान्दछन्। ३२६ ईपुमा अलेक्ज्यान्डर द ग्रेटले राजा पोरसलाई पञ्जाबको मोङ नजिकै झेलमको युद्धमा पराजित गरेका थिए। उमायाद साम्राज्यले ८औँ शताब्दीमा पञ्जाबमाथि जित हासिल गरेको थियो। त्यसपछिका शताब्दीहरूमा, पञ्जाबले धजनभिआन, घुरिड, दिल्ली सल्तनत, मुघल, दुर्रानी र सिखले आक्रमण गर्दै  कब्जा गरेका थिए। मुघल साम्राज्यको शासनकालमा पञ्जाब आफ्नो वैभवको उचाईमा पुगेको थियो। १८औँ शताब्दीको बेला, नादर शाहको मुघल साम्राज्यको आक्रमणले पञ्जाबमा मुघलको अधिकार खस्किएको थियो र यो अराजकतामा परेको थियो। अहमद शाह दुर्रानीको अधीनमा रहेका दुर्रानी अफगानहरूले पञ्जाबको कब्जा गरेका थिए तर सफल विद्रोह पछि यसले सिखलाई पराजित गरेको थियो जसले सन् १७५९ मा सिख सेनालाई लाहोरको दावी गर्न अनुमति दिएको थियो। सिख साम्राज्य सन् १७९९ मा रणजित सिंहको शासनमा स्थापित भएको थियो र बेलायतीसँग पराजित हुनु अघि, यसको राजधानी [[लाहोर]] रहेको थियो। पञ्जाब, भारत र पाकिस्तान दुबैको स्वतन्त्रता आन्दोलनमा केन्द्रित थियो, लाहोरलाई भारतीय स्वतन्त्रताको घोषणापत्र र पाकिस्तानको स्थापनाको लागि प्रस्ताव गरिएको दुबैको स्थान थियो। बेलायती भारतको पञ्जाब प्रदेश सन् १९४७ मा विभाजित भएको थियो। राडक्लिफ रेखाद्वारा धार्मिक सीमा विभाजित भएको बेला यो प्रदेशको गठन भएको थियो। पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा औद्योगिक प्रदेश हो र औद्योगिक क्षेत्रले यस प्रदेशको कुल घरेलु उत्पादनको २२४% कायम गरेको छ।  पञ्जाब पाकिस्तानमा यसको सापेक्ष समृद्धिका लागि परिचित छ, र सबै पाकिस्तानी प्रदेशहरूमध्ये सबैभन्दा कम गरीबी दर भएको प्रदेश हो। प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागको बीचमा स्पष्ट विभाजन रहेको छ। पाकिस्तानको सबैभन्दा कम सम्पन्न उत्तरी पञ्जाबमा गरीबी दर बढी रहेको छ। पञ्जाब [[दक्षिण एसिया]]को सबैभन्दा ठूलो सहरी क्षेत्रहरू मध्ये एक हो जसमा करीव ४०% मानिसहरू सहरी क्षेत्रमा बस्दछन्।  पाकिस्तानको बाँकी देशको तुलनामा यसको मानव विकास सूचकाङ्कको स्तर उच्च छ। यो प्रदेश सुफीवादबाट अत्यन्तै प्रभावित छ, धेरै सूफी तीर्थस्थलहरू पञ्जाबभरि फैलिएका छन जसले वर्षेनी लाखौँ श्रद्धालुहरूलाई आकर्षित गर्दछ। सिख धर्मका संस्थापक, गुरू नानकको जन्म लाहोर नजिकैको ननकाना साहिबमा भएको थियो। पञ्जाब कटासराज मन्दिरको क्षेत्र हो, जुन हिन्दू पौराणिक कथाका लागि प्रख्यात छ। धेरै संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठनको विश्व सम्पदा स्थलहरू पञ्जाबमा अवस्थित छन् जसमा शालीमार बगैँचा, लाहोर किल्ला, तक्षशिला पुरातात्विक उत्खनन, र रोहतास किल्ला समावेश छ। == शब्दको उत्पत्ति == रिग वेदमा पञ्जाबलाई सप्त सिन्धु भनेर चिनिन्थ्यो जसको अर्थ हो "सात नदीहरूको भूमि" हो। यो क्षेत्र पुरातन युनानीहरूलाई पेन्तापोतामिया भनेर चिनिन्थ्यो, जसको अर्थ हो "पाँच नदीको क्षेत्र", जबकि यस क्षेत्रको लागि संस्कृत नाम, रामायण र महाभारतमा उल्लेख गरिएको, पञ्चनदा थियो जसको अर्थ "पाँच नदीहरूको भूमि" हो। [[फारसी भाषा|फारसी]]हरूले पछि यस क्षेत्रलाई मुस्लिम विजय पछि पञ्जाब भन्ने गर्दथे जसको पनि अर्थ" पाँच नदीहरूको भूमि "हो। पञ्जाब शब्द औपचारिक रूपमा इ.स. १७औँ शताब्दीको सुरुमा फारसी शब्दबाट पञ्च (पाँच) र आब (पानी), भएको थियो जसको अर्थ यस क्षेत्रको लागि संस्कृत र युनानी नामसँग मिल्दोजुल्दो छ। पाँच नदीहरू, जसमा चेनाब, झेलम, रवि, व्यास र सतलज, पञ्जनद खोलाबाट सिन्धु नदीमा र अरब सागरमा बग्दछ। पञ्जाबका पाँच ठूला नदीहरूमध्ये चारवटा पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेश हुँदै बग्दछ। == जनसङ्ख्या र समाज == === जनशाङ्खिकि === {| class="toccolours" cellpadding="4" cellspacing="0" style="float:right; margin:0 0 1em 1em; font-size:95%;" |- ! colspan="4" style="background:#ccf; text-align:center;"| ऐतिहासिक जनसङ्ख्या विवरण<ref>सन् १९९८ देखिको तथ्याङ्क [http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province.html_Pages/statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province प्रदेशका अनुसार जनसङ्ख्या – केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग] सन् २०१२ देखिको अनुमानित जनसङ्ख्या [http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 سے آبادی میں فیصد اضافہ ہوا ہے] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120701193658/http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 |date=१ July २०१२ }}। सङ्ग्रह मिति १२ जुलाई २०१३।</ref> |- ! जनगणना !! style="text-align:right;"| जनसङ्ख्या || सहरी || ग्रामीण |- | colspan=4| ---- |- | style="text-align:center;"| सन् १९५१ || style="text-align:right;"| २०,५४०,७६२ || ३,५६८,०७६ || १६,९७२,६८६ |- | style="text-align:center;"| सन् १९६१ || style="text-align:right;"| २५,४६३,९७४ || ५,४७५,९२२ || १९,९८८,०५२ |- | style="text-align:center;"| सन् १९७२ || style="text-align:right;"| ३७,६०७,४२३ || ९,१८२,६९५ || २८,४२४,७२८ |- | style="text-align:center;"| सन् १९८१ || style="text-align:right;"| ४७,२९२,४४१ || १३,०५१,६४६ || ३४,२४०,७९५ |- | style="text-align:center;"| सन् १९९८ || style="text-align:right;"| ७३,६२१,२९० || २३,०१९,०२५ || ५०,६०२,२६५ |- | style="text-align:center;"| सन् २०१७ || style="text-align:right;"| ११०,०१२,६१५ || ७०,००८,४५१ || ४०,४०१,१६४ |} यस प्रदेश पाकिस्तानको आधा भन्दा बढी जनसङ्ख्याको एकत्रित छ। यो विश्वको पाँचौँ धेरै जनसङ्ख्या भएको उप-राष्ट्रिय इकाई समेत हो। यो चीन वा भारत भन्दा बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसङ्ख्यायुक्त प्रदेश हो। पञ्जाबीहरू विभिन्न जातजाति, कुल (उर्दू: برادری) र समुदायहरू सहितको एक विषेश समूह हो। पाकिस्तानी पञ्जाबमा, कडा सामाजिक स्तरीकरणको विपरीत गैर-आदिवासी सामाजिक भेदभाव मुख्यतया परम्परागत व्यवसायहरू जस्तै लोहार वा कारीगरहरूमा आधारित छ। पञ्जाबमा पाकिस्तानमा सबैभन्दा कम गरीबी दर छ, यद्यपि यो प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागमा विभाजन रहेको छ। प्रदेशको समृद्ध उत्तरी भागको सियालकोट जिल्लामा गरीबी दर ५.६३% रहेको छ जबकि गरीब मध्येको एक दक्षिणमा रहेको राजनपुर जिल्लामा गरीबी दर ६०.०५% रहेको छ। === भाषाहरू === {{bar box |float = left |title = पञ्जाबका भाषाहरू<br/><small>(सन् २०१७ को जनगणना)</small><ref>{{समाचार स्रोत|युआरएल=https://www.dawn.com/news/1410447|पहुँचमिति=२ अप्रिल २०२०|title=انتخابات تک مردم شماری کے نتائج کی منظوری کو سی سی آئی نے موخر کردیا}}</ref> |bars = {{bar percent|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]]|Green|६९.६७}} {{bar percent|सराइकी|Blue|२०.६८}} {{bar percent|[[उर्दु भाषा|उर्दू]]|DarkSlateGray|४.८७}} {{bar percent|पश्तो|Violet|१.९८}} {{bar percent|बलूची|Yellow|०.८३}} {{bar percent|[[सिन्धी भाषा|सिन्धी]]|Red|०.१५}} }} {{clear}} पञ्जाबमा बोलिने मुख्य र मातृभाषा भनेको पञ्जाबी हो जुन सामान्यतया शाहमुखी लिपिमा लेखिने गरिन्छ छ जुन पञ्जाबी लेख्नको लागि प्रयोग हुने सबैभन्दा पुरानो लिपि हो। पञ्जाब देशकै सबैभन्दा ठूलो जातीय समूह हो। पञ्जाबी पञ्जाबको प्रदेश स्तरीय भाषा हो तर पाकिस्तानको संविधानमा राष्ट्रिय स्तरमा यसलाई आधिकारिक मान्यता प्रदान गरिएको छैन। सराइकी वा पूर्व मुल्तानी भाषा प्रायः दक्षिण पञ्जाब, र पश्तो, उत्तर पश्चिम पञ्जाबका केही भागहरूमा, खास गरी अटक जिल्ला र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]] प्रदेशको नजिकको मियाँवाली जिल्लामा बोल्ने गरिन्छ। [[File:Punjabi prachar demand.jpg|thumb| लाहोरमा पञ्जाबीहरूले पाकिस्तानको पञ्जाबमा [[पञ्जाबी भाषा]]लाई विद्यालय शिक्षाको औपचारिक भाषा बनाउने माग गर्दै पाकिस्तानमा भएको एक प्रदर्शन।]] पाकिस्तानमा पञ्जाबीलाई निम्न स्तरको भाषामा हस्तान्तरण गरिने र यस्तो वातावरणले यसलाई अस्विकार गरिरहेको चिन्ताको रूपमा प्रसारण सार्वजनिक क्षेत्र र औपचारिक शिक्षाको निकटको अन्य भाषाहरूका रूपमा उर्दू र अङ्ग्रेजीको प्रयोगले कसै-कसैलाई यस्तो डर पैदा गराएको छ। विभिन्न शैक्षिक नेता, अन्वेषकहरू र सामाजिक टिप्पणीकारहरूले उर्दूको जानाजानी पदोन्नति र पञ्जाबी भाषालाई आधिकारिक स्वीकृति वा मान्यता दिन अस्वीकार गर्नु भाषाको हानिकारक भएको धारणा व्यक्त गरेका छन्। अगस्ट २०१५ मा, पाकिस्तानी पत्राचार संस्था, अन्तर्राष्ट्रिय लेखक परिषद र विश्व पञ्जाबी काङ्ग्रेसले ख्वाजा फरीद नामक सम्मेलनको संयुक्त रूपमा आयोजना गरेको थियो र उनीहरूले पञ्जाबी भाषाको विश्वविद्यालय लाहोरमा स्थापना गरिनु पर्ने र [[पञ्जाबी भाषा]]लाई प्राथमिक तहमा शिक्षाको माध्यमको रूपमा घोषणा गरिनु पर्ने माग राखेका थिए। यसले प्रदेशमा पञ्जाबी भाषा लागू गर्न कुनै कदम नचालेको भन्दै सेप्टेम्बर २०१५ मा, उनिहरूले पााकिस्तानको पञ्जाब सरकार विरूद्ध पाकिस्तानको सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा दर्ता गरेका थिए। यसका अतिरिक्त, हरेक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसमा हजारौँ पञ्जाबीहरू लाहोरमा भेला हुन्छन्। === धर्म === {{bar box |title=पञ्जाबमा धर्म<ref>{{वेब स्रोत |शीर्षक=مذہب کے لحاظ سے آبادی |युआरएल=http://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/tables/POPULATION%20BY%20RELIGION.pdf |वेबसाइट=پاکستان |प्रकाशक=پاکستان بیورو برائے شماریات}}</ref> |titlebar=#Fcd116 |left1=धर्म |right1=प्रतिशत |float=right |bars= {{bar percent|[[इस्लाम धर्म]]|green|९७.२१}} {{bar percent|इसाई|blue|२.३}} {{bar percent|अहमदी|blue|०.२५}} {{bar percent|हिन्दू|Orange|०.१६}} {{bar percent|अन्य†|black|०.०७}} |caption=धर्मको वितरण<br /> †<small> सिख, परासी समावेश।</small> }} पञ्जाब (पाकिस्तान)को जनसङ्ख्या मध्ये ९७.२१% मानिसहरूले इस्लाम धर्मको अनुसरण गर्दछन् जसमा सुन्नी र शियाको बाहुल्यता रहेको छ। सबैभन्दा ठूलो गैर मुस्लिम अल्पसङ्ख्यक इसाई धर्म हो जसको जनसङ्ख्या २.३% रहेको छ। अन्य अल्पसङ्ख्यकहरूले अहमदिया, हिन्दू, सिख, पारसी आदी समावेश छन्। == भूगोल == पञ्जाब [[बलुचिस्तान, पाकिस्तान|बलुचिस्तान]] पछिको पाकिस्तान सबैभन्दा दोस्रो ठूलो प्रदेश हो। यसको क्षेत्रफल २०५,३४४ वर्ग किलोमिटर (७९,२८४ वर्ग माइल) रहेको छ। यसले पाकिस्तानको कुल जमिनको २५.८% ओगट्छ। पञ्जाब प्रदेश दक्षिणमा सिन्ध, दक्षिण पश्चिममा बलुचिस्तान, पश्चिममा [[खैबर पख्तुनख्वा]], र उत्तरमा [[इस्लामाबाद राजधानी क्षेत्र]] र [[आजाद कश्मीर]]सँग सिमानामा साझेदारी गरेको छ। पञ्जाबले उत्तरमा [[जम्मू र कश्मीर]]को, र पूर्वमा भारतीय राज्य पञ्जाब र राजस्थानसँग पनि सिमाना साझेदारी गरेको छ। प्रदेशको राजधानी र सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन व्यापक पञ्जाब क्षेत्रको ऐतिहासिक राजधानी थियो। अन्य महत्त्वपूर्ण सहरहरूमा फैसलाबाद, [[रावलपिन्डी]], गुजरानवाला, सरगोधा, मुल्तान, [[सियालकोट]], बहावलपुर, गुजरात, शेखुपुरा, झेलम र साहीवाल पर्दछन्। अविभाजित पञ्जाब क्षेत्र छ वटा नदीहरूको गृह थियो, जसमध्ये पाँच पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेशका बग्दछ। पश्चिम देखि पूर्वसम्म, [[सिन्धु नदी|सिन्धु]], झेलम, चेनाब, रवि र सतलज नदीहरू यस प्रदेशमा बग्दछन्। पाकिस्तानको सबै प्रदेशलाई छुने यो देशको एक मात्र प्रदेश हो  === भूआकृति === [[File:Murree scene.jpg|thumb|पञ्जाबको मरी पर्वतीय क्षेत्र]] पञ्जाबको परिदृश्यमा प्राय: सिन्धु नदीको उर्वर मैदान र पाकिस्तानका चार ठूला सहायक नदीहरू, झेलम, चेनाब, रावी र सतलज नदी समावेश छन् जसले पञ्जाबलाई उत्तरदेखि दक्षिणमा पार गर्दछ। पञ्जाबका नदीहरू मध्ये पाँचौं, ब्यास नदी ({{भाषा-संस्कृत|विपाशा नदी}}) भारतको पञ्जाब राज्यमा मात्र पर्दछ। मैदान पृथ्वीमा सबैभन्दा धेरै सिंचाइ गरिएको क्षेत्रहरू मध्ये पर्दछ र नहरहरू सम्पूर्ण प्रदेशमा फेला पार्न सकिन्छ। पञ्जाबमा धेरै पहाडी क्षेत्रहरू पनि रहेका छन्। यस प्रदेशको दक्षिणपश्चिमी भूभागमा अवस्थित सुलेमान पर्वत, [[इस्लामाबाद]]को नजिकै उत्तरको मार्गला पहाड र नमक हिम शृङ्खलाले पञ्जाबको उत्तरी भागलाई पोठोहार उच्चसमस्थलीबाट विभाजित गर्दछ। मरुभूमिहरू दक्षिणी पञ्जाबमा राजस्थानको सिमाना नजिक र सुलेमान हिम शृङ्खला नजिक फेला पार्न सकिन्छ। === मौसम === पञ्जाबका प्रायः भागहरूमा अत्यधिक चिसो र वर्षा हुने गर्दछ। फेब्रुअरी बीचमा तापमान बढ्न थाल्छ; वसन्तकालीन मौसम मध्य अप्रिल सम्म जारी रहन्छ। दक्षिण पश्चिम मानसुनको सुरुवात मे महिनामा पञ्जाब पुग्ने गरेको अनुमान गरिएको छ, तर सन् १९७० को दशकको सुरु देखि नै मौसम ढाँचा अनियमित रहेको छ। वसन्तमा पनि कुनै क्षेत्रमा कडा वर्षा भएको छ जसले बाढी पनि निम्त्याउने गरेको छ। जुन र जुलाई महिनामा अत्याधिक गर्मी हुन्छ। आधिकारिक अनुमानले गर्मीको मौसममा ४६ डिग्री सेल्सियस सम्मको तापक्रमको दावी गर्दछ भने केही अखबारका स्रोतहरूले तापक्रम ५१ डिग्री सेल्सियससम्म पुग्ने बताउने गरेका छन्। सन् १०९३ मा मुलुकमा तापक्रम अत्याधिक धेरै ५४ डिग्री सेल्सियस पार गरेको थियो। हालसालै प्रदेशमा अत्याधिक चिसोको अनुभव गरिएको छ जुन विगत ७० वर्ष यताकै सर्वाधिक चिसो मौसम हो। पञ्जाब प्रदेको तापक्रम −२° देखि ४५ ° सेल्सियस सम्म पुग्दछ। तथापि, गृष्ममा तापक्रम ५० डिग्री सेल्सियस (११२ डिग्री फर्हेनहाइट) र हिउँदमा −१० डिग्री सेल्सियस सम्म पुग्छ। मौसमको आधारमा, पञ्जाब प्रदेशमा सामान्यतया तीन मुख्य ऋतुहरू छन्। १) ग्रीष्म ऋतु (अप्रिल देखि जुन) जहाँ तापक्रम ११० डिग्री फर्हेन्हाइट सम्म पुग्दछ। २) वर्षा ऋतु (जुलाई देखि सेप्टेम्बर) प्रदेशको औसत वर्षा वार्षिक रूपमा ९६ सेमी उप-हिमाली क्षेत्र र मैदानमा ४६ सेन्टीमिटर बीचको दायरा भित्र सीमित छ। ३) जाडो/ हिउँद (अक्टोबर देखि मार्च) तापक्रम ४० डिग्री फर्हेनहाइट सम्म घट्दछ। == प्रदेश सरकार == पञ्जाब सरकार [[पाकिस्तान]]को सङ्घीय संरचनामा एक प्रादेशिक सरकार हो, जुन पञ्जाब प्रदेशको राजधानी [[लाहोर]]मा आधारित छ। पञ्जाबको मुख्यमन्त्री पञ्जाबको प्रादेशिक विधानसभाद्वारा पाकिस्तानको पञ्जाबमा प्रादेशिक सरकारको प्रमुखको रूपमा रहेको हुन्छन्। वर्तमान [[मुख्यमन्त्री]] चौधरी परवेज इलाही हुन् उनी २६ जुलाई २०२२ मा राष्ट्रिय सभाद्वारा निर्वाचित भएका थिए। पञ्जाब प्रदेश सभा पूर्वी पाकिस्तानको [[लाहोर]]मा अवस्थित पञ्जाब प्रदेशका निर्वाचित प्रतिनिधिहरूको एक सदनात्मक विधायिका हो। [[पाकिस्तानको संविधान सभा]]को धारा १०६ अन्तर्गत कुल ३७१ सिट रहेको यस विधानसभामा ६६ सिट महिलाका लागि र ८ सिट गैर-मुस्लिमका लागि आरक्षित गरिएको थियो। पञ्जाब सरकारमा ४८ विभागहरू छन्। प्रत्येक विभागको नेतृत्व एक प्रदेश मन्त्री (राजनीतिज्ञ) र एक प्रदेश सचिवद्वारा गरिन्छ। ===विभाग=== {{मुख्य|पाकिस्तानको विभाग}} [[File:Punjab (Pakistan) Divisions.png|thumb|पञ्जाब विभागको नक्सा]] {| class="sortable wikitable" |- ! क्र.सं ! विभाग ! सदरमुकाम ! क्षेत्रफल<br/>(किमी²) ! जनसङ्ख्या<br/>(सन् २०१७) |- |१ |[[बहवालपुर विभाग|बहवालपुर]] |[[बहवालपुर]] |४५,५८८ |१,१४,६४,०३१ |- |२ |[[डेरा गाजी खान विभाग|डेरा गाजी खान]] |[[डेरा गाजी खान]] |३८,७७८ |१,१०,१४,३९८ |- |३ |[[फैसलाबाद विभाग|फैसलाबाद]] |[[फैसलाबाद]] |१७,९१७ |१,४१,७७,०८१ |- |४ |[[गुजरानवाला विभाग|गुजरानवाला]] |[[गुजरानवाला]] |१७,२०६ |१,६१,२३,९८४ |- |५ |[[लाहोर विभाग|लाहोर]] |[[लाहोर]] |१६,१०४ |१,९३,९८,०८१ |- |६ |[[मुल्तान विभाग|मुल्तान]] |[[मुल्तान]] |२१,१३७ |१,२२,६५,१६१ |- |७ |[[रावलपिन्डी विभाग|रावलपिन्डी]] |[[रावलपिन्डी]] |२२,२५५ |१,००,०७,८२१ |- |८ |[[साहिवाल विभाग|साहिवाल]] |[[साहिवाल]] |१०,३०२ |७३,८०,३८६ |- |९ |[[सरगोधा विभाग|सरगोधा]] |[[सरगोधा]] |२६,३६० |८१,८१,४९९ |} ===जिल्ला=== [[File:Districts of Punjab (Pakistan).png|right|350px]] {| class="wikitable sortable" |- ! क्र.सं ! जिल्ला ! सदरमुकाम ! क्षेत्रफल<br/>(किमी²) ! जनसङ्ख्या<br/>(सन् २०१७) ! जनघनत्व<br/>(मानिस/किमी²) ! विभाग |- |१ |[[Attock District|Attock]] |[[Attock]] |align="right"|6,858 |align="right"|1,883,556 |align="right"|274 |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |2 |[[Bahawalnagar District|Bahawalnagar]] |[[Bahawalnagar]] |align="right"|8,878 |align="right"|2,981,919 |align="right"|335 |[[Bahawalpur Division|Bahawalpur]] |- |3 |[[Bahawalpur District|Bahawalpur]] |[[Bahawalpur]] |align="right"|24,830 |align="right"|3,668,106 |align="right"|147 |[[Bahawalpur Division|Bahawalpur]] |- |4 |[[Bhakkar District|Bhakkar]] |[[Bhakkar]] |align="right"|8,153 |align="right"|1,650,518 |align="right"|202 |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |5 |[[Chakwal District|Chakwal]] |[[Chakwal]] |align="right"|6,524 |align="right"|1,495,982 |align="right"|229 |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |6 |[[Chiniot District|Chiniot]] |[[Chiniot]] |align="right"|2,643 |align="right"|1,369,740 |align="right"|518 |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |7 |[[Dera Ghazi Khan District|Dera Ghazi Khan]] |[[Dera Ghazi Khan]] |align="right"|11,922 |align="right"|2,872,201 |align="right"|240 |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |8 |[[Faisalabad District|Faisalabad]] |[[Faisalabad]] |align="right"|5,856 |align="right"|7,873,910 |align="right"|1344 |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |9 |[[Gujranwala District|Gujranwala]] |[[Gujranwala]] |align="right"|3,622 |align="right"|5,014,196 |align="right"|1384 |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |10 |[[Gujrat District|Gujrat]] |[[Gujrat City|Gujrat]] |align="right"|3,192 |align="right"|2,756,110 |align="right"|863 |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |11 |[[Hafizabad District|Hafizabad]] |[[Hafizabad]] |align="right"|2,367 |align="right"|1,156,957 |align="right"|488 |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |12 |[[Jhang District|Jhang]] |[[Jhang]] |align="right"|8,809 |align="right"|2,743,416 |align="right"|311 |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |13 |[[Jhelum District|Jhelum]] |[[Jhelum]] |align="right"|3,587 |align="right"|1,222,650 |align="right"|340 |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |14 |[[Kasur District|Kasur]] |[[Kasur]] |align="right"|4,796 |align="right"|3,454,996 |align="right"|720 |[[Lahore Division|Lahore]] |- |15 |[[Khanewal District|Khanewal]] |[[Khanewal]] |align="right"|4,349 |align="right"|2,921,986 |align="right"|671 |[[Multan Division|Multan]] |- |16 |[[Khushab District|Khushab]] |[[Khushab]] |align="right"|6,511 |align="right"|1,281,299 |align="right"|196 |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |17 |[[Lahore District|Lahore]] |[[Lahore]] |align="right"|1,772 |align="right"|11,126,285 |align="right"|6278 |[[Lahore Division|Lahore]] |- |18 |[[Layyah District|Layyah]] |[[Layyah]] |align="right"|6,291 |align="right"|1,824,230 |align="right"|290 |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |19 |[[Lodhran District|Lodhran]] |[[Lodhran]] |align="right"|2,778 |align="right"|1,700,620 |align="right"|612 |[[Multan Division|Multan]] |- |20 |[[Mandi Bahauddin District|Mandi Bahauddin]] |[[Mandi Bahauddin]] |align="right"|2,673 |align="right"|1,593,292 |align="right"|596 |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |21 |[[Mianwali District|Mianwali]] |[[Mianwali]] |align="right"|5,840 |align="right"|1,546,094 |align="right"|264 |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |22 |[[Multan District|Multan]] |[[Multan]] |align="right"|3,720 |align="right"|4,745,109 |align="right"|1275 |[[Multan Division|Multan]] |- |23 |[[Muzaffargarh District|Muzaffargarh]] |[[Muzaffargarh]] |align="right"|8,249 |align="right"|4,322,009 |align="right"|523 |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |24 |[[Narowal District|Narowal]] |[[Narowal]] |align="right"|2,337 |align="right"|1,709,757 |align="right"|731 |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |25 |[[Nankana Sahib District|Nankana Sahib]]<ref name="nankana">{{in lang|en}} {{cite web| url=http://www.dawn.com/2005/05/10/nat43.htm| title=Nankana becomes district| first=Dawn Newspaper| last=Internet Edition| access-date=14 April 2006| url-status=live| archive-url=https://web.archive.org/web/20051001033405/http://www.dawn.com/2005/05/10/nat43.htm| archive-date=1 October 2005| df=dmy-all| date=10 May 2005}}<br/>No data is yet available on the recently created district of Nankana.</ref> |[[Nankana Sahib]] |align="right"|2,960 |align="right"|1,356,374 |align="right"|458 |[[Lahore Division|Lahore]] |- |26 |[[Okara District|Okara]] |[[Okara, Pakistan|Okara]] |align="right"|4,377 |align="right"|3,039,139 |align="right"|694 |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |27 |[[Pakpattan District|Pakpattan]] |[[Pakpattan]] |align="right"|2,724 |align="right"|1,823,687 |align="right"|669 |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |28 |[[Rahim Yar Khan District|Rahim Yar Khan]] |[[Rahim Yar Khan]] |align="right"|11,880 |align="right"|4,814,006 |align="right"|405 |[[Bahawalpur Division|Bahawalpur]] |- |29 |[[Rajanpur District|Rajanpur]] |[[Rajanpur]] |align="right"|12,319 |align="right"|1,995,958 |align="right"|162 |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |30 |[[Rawalpindi District|Rawalpindi]] |[[Rawalpindi]] |align="right"|5,286 |align="right"|5,405,633 |align="right"|1322 |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |31 |[[Sahiwal District|Sahiwal]] |[[Sahiwal]] |align="right"|3,201 |align="right"|2,517,560 |align="right"|786 |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |32 |[[Sargodha District|Sargodha]] |[[Sargodha]] |align="right"|5,854 |align="right"|3,703,588 |align="right"|632 |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |33 |[[Sheikhupura District|Sheikhupura]] |[[Sheikhupura]] |align="right"|5,960 |align="right"|3,460,426 |align="right"|580 |[[Lahore Division|Lahore]] |- |34 |[[Sialkot District|Sialkot]] |[[Sialkot]] |align="right"|3,016 |align="right"|3,893,672 |align="right"|1291 |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |35 |[[Toba Tek Singh District|Toba Tek Singh]] |[[Toba Tek Singh]] |align="right"|3,252 |align="right"|2,190,015 |align="right"|673 |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |36 |[[Vehari District|Vehari]] |[[Vehari]] |align="right"|4,364 |align="right"|2,897,446 |align="right"|663 |[[Multan Division|Multan]] |} == अर्थतन्त्र == [[File:GDP by Province.jpg|thumb|right|प्रदेश अनुसार कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] पञ्जाब [[पाकिस्तान]]को सबैभन्दा ठूलो अर्थव्यवस्था हो, जसले राष्ट्रिय कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा सबैभन्दा बढी योगदान पुर्‍याएको छ। सन् १९७२ उत्तरार्ध यस प्रान्तको अर्थतन्त्र चार गुणाले वृद्धि भएको छ।<ref>{{Cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20110501074227/http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|url-status=dead|title=World Bank Document<!-- Bot generated title -->|archive-date=1 May 2011|access-date=19 December 2019}}</ref> सन् २००० मा, [[पाकिस्तान]]को [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]]मा यसको हिस्सा ५४.७% र सन् २०१० मा ५९% रहेको थियो। यो विशेष गरि पाकिस्तानको अर्थव्यवस्थाको सेवा र कृषि क्षेत्रमा प्रभावशाली छ। यसको योगदान सेवा क्षेत्रमा ५२.१% देखि ६४.५% र कृषि क्षेत्रमा ५६.१% देखि ६१.५% सम्म रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=http://www.spdc.org.pk/pubs/nps/nps5.pdf|title=Provincial Accounts of Pakistan: Methodology and Estimates 1973–2000|access-date=19 December 2019}}</ref> यो एक प्रमुख जनशक्ति योगदानकर्ता पनि हो। यो विनिर्माण क्षेत्रमा पनि प्रमुख रूपमा रहेको छ, यद्यपि प्रभुत्व त्यति उल्लेखनीय छैन। सन् २००७ मा, पञ्जाबले ७.८% को वृद्धि दर हासिल गरेको थियो र २००२-०३ देखि २००७-०८ को अवधिमा, यसको अर्थव्यवस्था प्रति वर्ष ७% देखि ८% को दरले वृद्धि भएको थियो<ref>{{cite web|url=http://www.thenews.com.pk/daily_detail.asp?id=152370|title=The News International: Latest, Breaking, Pakistan, Sports and Video News|access-date=22 April 2015|archive-date=28 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728093450/https://www.thenews.com.pk/|url-status=dead}}</ref> र सन् २००८-०९ को अवधिमा पाकिस्तानको [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] वृद्धि दर ४% बाट बढेर ६% मा पुगेको थियो। समुद्र तटको अभावको बावजुद, पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा ठुलो औद्योगिक प्रदेश हो र यसको उत्पादन उद्योगहरूले कपडा, खेलकुदका सामानहरू, ठुला मेसिनरी, विद्युतीय उपकरण, शल्य चिकित्सा उपकरण, सवारी साधन, अटो पार्ट्स, धातु, चिनी मिल उद्योग, विमान, सिमेन्ट, कृषि मेसिनरी, साइकल, रिक्सा, कार्पेट र प्रशोधित खाद्यपदार्थहरू उत्पादन गर्दछन्।<ref name="auto"/> सन् २००३ मा, यस प्रदेशले ९०% कागजी सामग्री, ७१% मल, ६९% चिनी र ४०% सिमेन्ट उत्पादन गरेको थियो।<ref>{{cite web|url= http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|title= Punjab Gateway|url-status= dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20070705111033/http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|archive-date= 5 July 2007|df= dmy-all}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|title=Industrial Zone Punjab, Pakistan|first=ZAHID IKRAM|last=ceo@cybercity-online.net|website=findpk.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110711003615/http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|archive-date=11 July 2011}}</ref> यसको उष्णकटिबन्धीय ओसिलो र सुख्खा जलवायुको बावजुद, व्यापक सिंचाईले यसलाई समृद्ध कृषि क्षेत्र बनाउँदछ। अङ्ग्रेजहरूले स्थापना गरेको यसको नहर-सिंचाई प्रणाली संसारको सबैभन्दा ठूलो हो। [[गहुँ]] र कपास सबैभन्दा ठूलो बाली हो। अन्य बालीहरूमा [[धान]], [[उखु]], [[कोदो]], [[मकै]], तेलहन, दलहन, तरकारी र किनु जस्ता फलफूलहरू पर्छन्। पशुधन र पोल्ट्री उत्पादन पनि महत्त्वपूर्ण छ। देशको वार्षिक खाद्यान्न उत्पादनमा पञ्जाबको योगदान लगभग ७६ प्रतिशत रहेको छ। कपास र धान यहाँको महत्वपूर्ण बाली हुन्। यी नगदे बालीहरू हुन् जसले राष्ट्रिय ढुकुटीमा ठूलो योगदान पुर्‍याउँछन्। कृषिमा आत्मनिर्भरता हासिल गर्ने रणनीति सहित साना तथा मझौला खेती, बरानी क्षेत्रमा जोड, खेतबारीदेखि बजारसम्म सडक, ट्युबवेलका लागि विद्युतीकरण, पानी जम्ने र लवणता नियन्त्रण गर्नेतर्फ केन्द्रित भएको छ। पञ्जाबमा पनि ६८ हजारभन्दा बढी औद्योगिक एकाइहरू छन्। यहाँ ३९ हजार ३३ साना तथा घरेलु उद्योग रहेका छन् । कपडा उद्योगको सङ्ख्या १४,४८० रहेको छ। खाद्य तथा [[दाना]] उद्योगलगायत कृषिजन्य [[कच्चा पदार्थ]] प्रशोधनका लागि सात हजार ३५५ एकाइ छन्। [[लाहोर]] र [[गुजरानवाला]] विभागमा साना इन्जिनियरिङ एकाइहरूको सबैभन्दा ठूलो एकाग्रता छ। [[सियालकोट]] जिल्ला खेलकुद सामग्री, शल्य चिकित्सा उपकरण र कटलरी सामानमा उत्कृष्ट छ। पञ्जाब सरकारले प्रदेशमा औद्योगीकरणलाई बढावा दिन औद्योगिक क्षेत्रहरू विकास गरिरहेको छ, कायदे आजम व्यापारीक पार्क शेखपुरा एक औद्योगिक क्षेत्र हो जुन [[लाहोर]]-[[इस्लामाबाद]] मार्गमा शेखपुरा नजिकै विकास भएको छ।<ref>{{Cite web | url=https://pie.com.pk/quaid-e-azam-business-park | title=PIEDMC - Punjab Industrial Estate Development and Management Company}}</ref> पञ्जाब एक [[खनिज]] समृद्ध प्रदेश हो जहाँ [[कोइला]], फलाम, ग्याँस, पेट्रोल, सेतो नुन (विश्वको दोस्रो ठूलो नुन खानी), डोलोमाइट, जिप्सम र सिलिका-बालुवाको व्यापक खनिज भण्डार रहेको छ। पञ्जाब खनिज विकास निगमले एक सयभन्दा बढी आर्थिक रूपमा व्यवहार्य परियोजनाहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। उत्पादनमा औद्योगिक उत्पादन, [[सिमेन्ट]], [[प्लास्टिक]], र अन्य विभिन्न सामानहरू समावेश छन्। पञ्जाबका विभिन्न क्षेत्रहरूमा गरिबी पनि व्यापक रूपमा रहेको छ। उत्तरी र मध्य पञ्जाबले पश्चिमी र दक्षिणी पञ्जाबको तुलनामा धेरै कम स्तरको गरीबीको सामना गरिरहेको छ। दक्षिणी र पश्चिमी पञ्जाबमा बसोबास गर्नेहरू पनि ती क्षेत्रहरूमा औद्योगीकरणको निम्न स्तरका कारण कृषिमा धेरै निर्भर छन्। ==मुख्य सहरहरू== {{मुख्य|पाकिस्तानका सहरहरूको सूची}} {| class="wikitable" style="width: 70%; font-size: 85%; border: #999 solid 1px; text-align: lcenter; margin-bottom: 0; margin: 1em auto 1em auto" |- ! colspan="5" style="text-align:center; background:YellowGreen;"| '''पञ्जाबका मुख्य सहरहरूको सूची''' |- ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| क्रम ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| सहर ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| जिल्ला ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| जनसङ्ख्या ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| तस्वीर |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| १ ||align=left | '''[[लाहोर]]''' ||align=left | [[लाहोर जिल्ला|लाहोर]] || 11,126,285 || [[File:Badshahi Mosquee, Lahore.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| २ ||align=left | '''[[फैसलाबाद]]''' ||align=left | [[फैसलाबाद जिल्ला|फैसलाबाद]] || ३२,०४,७२६ || [[File:Clock Tower Faisalabad by Usman Nadeem.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ३ ||align=left | '''[[रावलपिन्डी]]''' ||align=left | [[रावलपिन्डी जिल्ला|रावलपिन्डी]] || २०,९८,२३१ || [[File:Rawal Lake Eastern Bank.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ४ || align="left" | '''[[गुजरानवाला]]'''|| align="left" |[[गुजरानवाला जिल्ला|गुजरानवाला]]|| २०,२७,००१ || [[File:Nishan-E-Manzil Gujranwala 20140925.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ५ || align="left" | '''[[मुल्तान]]'''|| align="left" |[[मुल्तान जिल्ला|मुल्तान]]|| १८,७१,८४३ || [[File:Shah Rukn e Alam by M Ali Mir 03.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ६ || align="left" | '''[[बहवालपुर]]'''|| align="left" |[[बहवालपुर जिल्ला|बहवालपुर]]|| ७,६२,१११ || [[File:Front Elevation of Noor Mahal.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ७ ||align=left | '''[[सरगोधा]]''' ||align=left | [[सरगोधा जिल्ला|सरगोधा]] || ६,५९,८६२ || [[File:Central Library of University of Sargodha.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ८ || align="left" | '''[[सियालकोट]]'''|| align="left" |[[सियालकोट जिल्ला|सियालकोट]]|| ६,५५,८५२ || [[File:Clock Tower, Sialkot 21.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ९ || align="left" | '''[[शेखुपुरा]]'''|| align="left" |[[शेखुपुरा जिल्ला|शेखुपुरा]]|| ४,७३,१२९ || [[File:Hiran Minar- monument to Mansraj.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १० || align="left" | '''[[रहिम यार खान]]'''|| align="left" |[[रहिम यार खान जिल्ला|रहिम यार खान]]|| ४,२०,४१९ || [[File:Bhong Mosaue Main Building.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ११ ||align=left | '''[[झाङ]]''' ||align=left | [[झाङ जिल्ला|झाङ]] || ४,१४,१३१ || [[File:Shrine of Sufi Saint Sultan Bahu, Jhang .jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १२ || align="left" | '''[[डेरा गाजी खान]]'''|| align="left" |[[डेरा गाजी खान जिल्ला|डेरा गाजी खान]]|| ३,९९,०६४ || [[File:Statue of horses, D.G. Khan.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १३ || align="left" | '''[[गुजरात]]'''|| align="left" |[[गुजरात जिल्ला|गुजरात]]|| ३,९०,५३३ || [[File:Mosque in Gujrat Pakistan.JPG|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १४ || align="left" | '''[[साहिवाल]]'''|| align="left" |[[साहिवाल जिल्ला|साहिवाल]]|| ३,८९,६०५ || [[File:Ravi bridge.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १५ || align="left" | '''[[वाह केन्ट]]'''|| align="left" |[[रावलपिन्डी जिल्ला|रावलपिन्डी]]|| ३,८०,१०३ || [[File:Central Mosque (Markai Jamia Masjid), Wah Cantt.jpg|200px]] |- | colspan="5" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"| '''स्रोत: पाकिस्तानको राष्ट्रिय जनगणना सन् २०१७'''<ref name="DISTRICT WISE CENSUS RESULTS CENSUS 2017">{{cite web|url=http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf|title=DISTRICT WISE CENSUS RESULTS CENSUS 2017|publisher=www.pbscensus.gov.pk|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170829164748/http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf|archive-date=29 August 2017}}</ref> |- | colspan="5" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"| '''यो सहरको जनसङ्ख्याको आधारित छ र यसले महानगरीय क्षेत्रको जनसङ्ख्यालाई समावेश गरेको छैन।''' |} == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} ==बाह्य कडीहरू == {{Sister project links|voy=Punjab (Pakistan)}} {{कमन्स|Punjab (Pakistan)|पञ्जाब}} *{{आधिकारिक वेबसाइट|http://www.punjab.gov.pk}} *{{curlie|Regional/Asia/Pakistan/Provinces/Punjab}} * [https://web.archive.org/web/20170919203232/http://dmoz.pk/Provinces/Punjab/ पञ्जाब, पाकिस्तान] को यात्रा सहयोगी [[श्रेणी:पञ्जाब, पाकिस्तान| ]] [[श्रेणी:पाकिस्तानका प्रदेशहरू]] [[श्रेणी:पञ्जाबी भाषी देश तथा क्षेत्रहरू]] arwoqc8bns7ig8m223kys51sjo9i7tx 1074183 1074182 2022-08-20T09:24:32Z पर्वत सुबेदी 31224 /* जिल्ला */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = पञ्जाब | official_name = | native_name = {{lang|ur|پنجاب}}<br /> | type = [[प्रदेश]] | image_skyline = {{Photomontage |photo1a=Night_View_of_Badshahi_Mosque_(King’s_Mosque).jpg | photo2a = Front Elevation of Noor Mahal.jpg | photo2b = Splendid Shrine of Hazrat Baha-ud-din Zakariya.jpg | photo3a = Naulakha Pavilion in Lahore Fort.jpg | size = 270 | position = center | spacing = Number indicating width of spacing between the images (default: 1) | color = black | border = Number indicating width of border surrounding the montage (default: 1) | color_border = Color of border surrounding the montage (default: black) | text = | text_background = Color of background behind text (default: #F8F8FF) | foot_montage = }} | image_caption = <div style="background:#fee8ab;"> बादशाही मस्जिद<br /> &nbsp;• बहाउद्दिन जकरिया तिर्थ <br /> नवलखा मण्डप&nbsp;<br /> नूर महल</div> | image_flag = Flag of Punjab.svg | image_seal = Coat of arms of Punjab.svg | image_map = Punjab in Pakistan (claims hatched).svg | map_caption = पाकिस्तानको नक्सामा पञ्जाबको अवस्थिति | image_map1 = | map_caption1 = | coordinates = {{coord|31|72|type:adm1st_region:PK_dim:1000000|display=inline,title}} | subdivision_type = [[देश]] | subdivision_name = {{झण्डा|पाकिस्तान}} | parts_style = para | parts_type = सबैभन्दा ठूलो सहर | p1 = [[लाहोर]] | established_title = स्थापना | established_date = १ जुलाई १९७० | seat_type = राजधानी | seat = [[लाहोर]] | blank_name_sec1 = [[भाषा]] | blank_info_sec1 = {{unbulleted list|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]], मुल्तानी, [[उर्दु भाषा|उर्दू]], पोठोहारी}} | blank1_name_sec1 = Notable sports teams | blank1_info_sec1 = | blank2_name_sec1 = राष्ट्रिय सभामा सिटहरू | blank2_info_sec1 = १८३ | blank3_name_sec1 = [[मानव विकास सूचकाङ्क]] (सन् २०१८) | blank3_info_sec1 = ०.५६७ {{वृद्धि}}<ref name="Subnational HDR">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=ذیلی قومی - ایریا ڈیٹا بیس - عالمی ڈیٹا لیب|website=عالمی تاریخ|language=उर्दू|access-date=14 March 2020}}</ref> <br/>{{color|#fc0|मध्यम}} | blank_name_sec2 = प्रदेशिय विधानसभामा सीटहरू | blank_info_sec2 = ३७१<ref>{{cite web|url= http://www.pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|title= صوبائی اسمبلی ۔پنجاب|url-status= live|archiveurl= https://web.archive.org/web/20090201061549/http://pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|archivedate= 1 February 2009|df= dmy-all}}</ref> | blank1_name_sec2 = विभाग | blank1_info_sec2 = ९ | blank2_name_sec2 = [[जिल्ला]] | blank2_info_sec2 = ३६ | blank3_name_sec2 = तहसिल | blank3_info_sec2 = १४६ | blank4_name_sec2 = सङ्घीय परिषद | blank4_info_sec2 = ७६०२ | government_type = स्वशासित प्रदेश, [[पाकिस्तान|सङ्घीय सरकार]]को अधिनमा | governing_body = पञ्जाब सरकार | leader_title = गभर्नर | leader_name = चौधरी मोहम्मद सरवार | leader_title1 = मुख्यमन्त्री | leader_name1 = सरदार रउस्मान बुज्दर | leader_title2 = मुख्य सचिव | leader_name2 = जवद रफीक मलिक (पाकिस्तान प्रशासनिक सेवा) | leader_title3 = व्यवस्थापिका | leader_name3 = प्रदेश सभा | leader_title4 = सर्वोच्च अदालत | leader_name4 = लाहोर सर्वोच्च अदालत | unit_pref = Metric | area_total_km2 = २०५,३४४ | area_rank = दोस्रो | population_footnotes = | population_total = ११००१२४४२<ref name=population>[http://www.pbscensus.gov.pk सन् २०१७ को जनगणना] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171015113737/http://www.pbscensus.gov.pk/ |date=१५ अक्टोबर २०१७ }}</ref> | population_as_of = सन् २०१७ | population_rank = प्रथम | population_density_km2 = auto| | timezone1 = [[पाकिस्तानी मानक साय]] | utc_offset1 = +०५:०० | website = {{url|http://www.punjab.gov.pk}} | iso_code = }} '''पञ्जाब''' (उर्दू र पञ्जाबी: پنجاب), {{Audio|Punjab.ogg|सुन्नुहोस्}}), [[पाकिस्तान]]को सर्वाधिक धेरै जनसङ्ख्या भएको प्रदेश हो जसको जनसङ्ख्या सन् २०१७ का अनुसार, ११०,०१२,४४२ रहेको छ। यस प्रदेश सिन्ध, बलुचिस्तान, र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]], [[इस्लामाबाद]], र आजाद काश्मीरहरू जस्ता पाकिस्तानी प्रदेशहरूद्वारा घेरिएको छ। यसले भारतीय राज्य पञ्जाब, राजस्थान, र जम्मू-काश्मीरको भारतीय प्रशासित क्षेत्रसँग पनि सीमा साझेदारी गरेको छ। प्रदेश राजधानी तथा सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन सहर पाकिस्तानको सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, आर्थिक र विश्वव्यापी केन्द्र हो जहाँ देशको चलचित्र उद्योग, र यसको धेरै फेसन उद्योग पनि आधारित छन्। चीन वा भारत बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको यस प्रदेश विश्वको पाँचौँ सर्वाधिक जनसङ्ख्या भएको उपराष्ट्रिय इकाई समेत हो। पुरातन कालदेखि नै पञ्जाबमा मानिसहरूको बसोबास रहेको थियो। सिन्धु उपत्यकाको सभ्यता, २६०० ईपुमा हडप्पामा पहिलो पटक फेला परेको थियो।  पञ्जाब हिन्दू महाकाव्य [[महाभारत]]मा भारी मात्रामा देखा परेको छ, र यहाँ तक्षशिलाका कुराहरू उल्लेख छ जसलाई धेरैले विश्वको सबैभन्दा पुरानो विश्वविद्यालय मान्दछन्। ३२६ ईपुमा अलेक्ज्यान्डर द ग्रेटले राजा पोरसलाई पञ्जाबको मोङ नजिकै झेलमको युद्धमा पराजित गरेका थिए। उमायाद साम्राज्यले ८औँ शताब्दीमा पञ्जाबमाथि जित हासिल गरेको थियो। त्यसपछिका शताब्दीहरूमा, पञ्जाबले धजनभिआन, घुरिड, दिल्ली सल्तनत, मुघल, दुर्रानी र सिखले आक्रमण गर्दै  कब्जा गरेका थिए। मुघल साम्राज्यको शासनकालमा पञ्जाब आफ्नो वैभवको उचाईमा पुगेको थियो। १८औँ शताब्दीको बेला, नादर शाहको मुघल साम्राज्यको आक्रमणले पञ्जाबमा मुघलको अधिकार खस्किएको थियो र यो अराजकतामा परेको थियो। अहमद शाह दुर्रानीको अधीनमा रहेका दुर्रानी अफगानहरूले पञ्जाबको कब्जा गरेका थिए तर सफल विद्रोह पछि यसले सिखलाई पराजित गरेको थियो जसले सन् १७५९ मा सिख सेनालाई लाहोरको दावी गर्न अनुमति दिएको थियो। सिख साम्राज्य सन् १७९९ मा रणजित सिंहको शासनमा स्थापित भएको थियो र बेलायतीसँग पराजित हुनु अघि, यसको राजधानी [[लाहोर]] रहेको थियो। पञ्जाब, भारत र पाकिस्तान दुबैको स्वतन्त्रता आन्दोलनमा केन्द्रित थियो, लाहोरलाई भारतीय स्वतन्त्रताको घोषणापत्र र पाकिस्तानको स्थापनाको लागि प्रस्ताव गरिएको दुबैको स्थान थियो। बेलायती भारतको पञ्जाब प्रदेश सन् १९४७ मा विभाजित भएको थियो। राडक्लिफ रेखाद्वारा धार्मिक सीमा विभाजित भएको बेला यो प्रदेशको गठन भएको थियो। पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा औद्योगिक प्रदेश हो र औद्योगिक क्षेत्रले यस प्रदेशको कुल घरेलु उत्पादनको २२४% कायम गरेको छ।  पञ्जाब पाकिस्तानमा यसको सापेक्ष समृद्धिका लागि परिचित छ, र सबै पाकिस्तानी प्रदेशहरूमध्ये सबैभन्दा कम गरीबी दर भएको प्रदेश हो। प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागको बीचमा स्पष्ट विभाजन रहेको छ। पाकिस्तानको सबैभन्दा कम सम्पन्न उत्तरी पञ्जाबमा गरीबी दर बढी रहेको छ। पञ्जाब [[दक्षिण एसिया]]को सबैभन्दा ठूलो सहरी क्षेत्रहरू मध्ये एक हो जसमा करीव ४०% मानिसहरू सहरी क्षेत्रमा बस्दछन्।  पाकिस्तानको बाँकी देशको तुलनामा यसको मानव विकास सूचकाङ्कको स्तर उच्च छ। यो प्रदेश सुफीवादबाट अत्यन्तै प्रभावित छ, धेरै सूफी तीर्थस्थलहरू पञ्जाबभरि फैलिएका छन जसले वर्षेनी लाखौँ श्रद्धालुहरूलाई आकर्षित गर्दछ। सिख धर्मका संस्थापक, गुरू नानकको जन्म लाहोर नजिकैको ननकाना साहिबमा भएको थियो। पञ्जाब कटासराज मन्दिरको क्षेत्र हो, जुन हिन्दू पौराणिक कथाका लागि प्रख्यात छ। धेरै संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठनको विश्व सम्पदा स्थलहरू पञ्जाबमा अवस्थित छन् जसमा शालीमार बगैँचा, लाहोर किल्ला, तक्षशिला पुरातात्विक उत्खनन, र रोहतास किल्ला समावेश छ। == शब्दको उत्पत्ति == रिग वेदमा पञ्जाबलाई सप्त सिन्धु भनेर चिनिन्थ्यो जसको अर्थ हो "सात नदीहरूको भूमि" हो। यो क्षेत्र पुरातन युनानीहरूलाई पेन्तापोतामिया भनेर चिनिन्थ्यो, जसको अर्थ हो "पाँच नदीको क्षेत्र", जबकि यस क्षेत्रको लागि संस्कृत नाम, रामायण र महाभारतमा उल्लेख गरिएको, पञ्चनदा थियो जसको अर्थ "पाँच नदीहरूको भूमि" हो। [[फारसी भाषा|फारसी]]हरूले पछि यस क्षेत्रलाई मुस्लिम विजय पछि पञ्जाब भन्ने गर्दथे जसको पनि अर्थ" पाँच नदीहरूको भूमि "हो। पञ्जाब शब्द औपचारिक रूपमा इ.स. १७औँ शताब्दीको सुरुमा फारसी शब्दबाट पञ्च (पाँच) र आब (पानी), भएको थियो जसको अर्थ यस क्षेत्रको लागि संस्कृत र युनानी नामसँग मिल्दोजुल्दो छ। पाँच नदीहरू, जसमा चेनाब, झेलम, रवि, व्यास र सतलज, पञ्जनद खोलाबाट सिन्धु नदीमा र अरब सागरमा बग्दछ। पञ्जाबका पाँच ठूला नदीहरूमध्ये चारवटा पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेश हुँदै बग्दछ। == जनसङ्ख्या र समाज == === जनशाङ्खिकि === {| class="toccolours" cellpadding="4" cellspacing="0" style="float:right; margin:0 0 1em 1em; font-size:95%;" |- ! colspan="4" style="background:#ccf; text-align:center;"| ऐतिहासिक जनसङ्ख्या विवरण<ref>सन् १९९८ देखिको तथ्याङ्क [http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province.html_Pages/statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province प्रदेशका अनुसार जनसङ्ख्या – केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग] सन् २०१२ देखिको अनुमानित जनसङ्ख्या [http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 سے آبادی میں فیصد اضافہ ہوا ہے] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120701193658/http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 |date=१ July २०१२ }}। सङ्ग्रह मिति १२ जुलाई २०१३।</ref> |- ! जनगणना !! style="text-align:right;"| जनसङ्ख्या || सहरी || ग्रामीण |- | colspan=4| ---- |- | style="text-align:center;"| सन् १९५१ || style="text-align:right;"| २०,५४०,७६२ || ३,५६८,०७६ || १६,९७२,६८६ |- | style="text-align:center;"| सन् १९६१ || style="text-align:right;"| २५,४६३,९७४ || ५,४७५,९२२ || १९,९८८,०५२ |- | style="text-align:center;"| सन् १९७२ || style="text-align:right;"| ३७,६०७,४२३ || ९,१८२,६९५ || २८,४२४,७२८ |- | style="text-align:center;"| सन् १९८१ || style="text-align:right;"| ४७,२९२,४४१ || १३,०५१,६४६ || ३४,२४०,७९५ |- | style="text-align:center;"| सन् १९९८ || style="text-align:right;"| ७३,६२१,२९० || २३,०१९,०२५ || ५०,६०२,२६५ |- | style="text-align:center;"| सन् २०१७ || style="text-align:right;"| ११०,०१२,६१५ || ७०,००८,४५१ || ४०,४०१,१६४ |} यस प्रदेश पाकिस्तानको आधा भन्दा बढी जनसङ्ख्याको एकत्रित छ। यो विश्वको पाँचौँ धेरै जनसङ्ख्या भएको उप-राष्ट्रिय इकाई समेत हो। यो चीन वा भारत भन्दा बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसङ्ख्यायुक्त प्रदेश हो। पञ्जाबीहरू विभिन्न जातजाति, कुल (उर्दू: برادری) र समुदायहरू सहितको एक विषेश समूह हो। पाकिस्तानी पञ्जाबमा, कडा सामाजिक स्तरीकरणको विपरीत गैर-आदिवासी सामाजिक भेदभाव मुख्यतया परम्परागत व्यवसायहरू जस्तै लोहार वा कारीगरहरूमा आधारित छ। पञ्जाबमा पाकिस्तानमा सबैभन्दा कम गरीबी दर छ, यद्यपि यो प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागमा विभाजन रहेको छ। प्रदेशको समृद्ध उत्तरी भागको सियालकोट जिल्लामा गरीबी दर ५.६३% रहेको छ जबकि गरीब मध्येको एक दक्षिणमा रहेको राजनपुर जिल्लामा गरीबी दर ६०.०५% रहेको छ। === भाषाहरू === {{bar box |float = left |title = पञ्जाबका भाषाहरू<br/><small>(सन् २०१७ को जनगणना)</small><ref>{{समाचार स्रोत|युआरएल=https://www.dawn.com/news/1410447|पहुँचमिति=२ अप्रिल २०२०|title=انتخابات تک مردم شماری کے نتائج کی منظوری کو سی سی آئی نے موخر کردیا}}</ref> |bars = {{bar percent|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]]|Green|६९.६७}} {{bar percent|सराइकी|Blue|२०.६८}} {{bar percent|[[उर्दु भाषा|उर्दू]]|DarkSlateGray|४.८७}} {{bar percent|पश्तो|Violet|१.९८}} {{bar percent|बलूची|Yellow|०.८३}} {{bar percent|[[सिन्धी भाषा|सिन्धी]]|Red|०.१५}} }} {{clear}} पञ्जाबमा बोलिने मुख्य र मातृभाषा भनेको पञ्जाबी हो जुन सामान्यतया शाहमुखी लिपिमा लेखिने गरिन्छ छ जुन पञ्जाबी लेख्नको लागि प्रयोग हुने सबैभन्दा पुरानो लिपि हो। पञ्जाब देशकै सबैभन्दा ठूलो जातीय समूह हो। पञ्जाबी पञ्जाबको प्रदेश स्तरीय भाषा हो तर पाकिस्तानको संविधानमा राष्ट्रिय स्तरमा यसलाई आधिकारिक मान्यता प्रदान गरिएको छैन। सराइकी वा पूर्व मुल्तानी भाषा प्रायः दक्षिण पञ्जाब, र पश्तो, उत्तर पश्चिम पञ्जाबका केही भागहरूमा, खास गरी अटक जिल्ला र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]] प्रदेशको नजिकको मियाँवाली जिल्लामा बोल्ने गरिन्छ। [[File:Punjabi prachar demand.jpg|thumb| लाहोरमा पञ्जाबीहरूले पाकिस्तानको पञ्जाबमा [[पञ्जाबी भाषा]]लाई विद्यालय शिक्षाको औपचारिक भाषा बनाउने माग गर्दै पाकिस्तानमा भएको एक प्रदर्शन।]] पाकिस्तानमा पञ्जाबीलाई निम्न स्तरको भाषामा हस्तान्तरण गरिने र यस्तो वातावरणले यसलाई अस्विकार गरिरहेको चिन्ताको रूपमा प्रसारण सार्वजनिक क्षेत्र र औपचारिक शिक्षाको निकटको अन्य भाषाहरूका रूपमा उर्दू र अङ्ग्रेजीको प्रयोगले कसै-कसैलाई यस्तो डर पैदा गराएको छ। विभिन्न शैक्षिक नेता, अन्वेषकहरू र सामाजिक टिप्पणीकारहरूले उर्दूको जानाजानी पदोन्नति र पञ्जाबी भाषालाई आधिकारिक स्वीकृति वा मान्यता दिन अस्वीकार गर्नु भाषाको हानिकारक भएको धारणा व्यक्त गरेका छन्। अगस्ट २०१५ मा, पाकिस्तानी पत्राचार संस्था, अन्तर्राष्ट्रिय लेखक परिषद र विश्व पञ्जाबी काङ्ग्रेसले ख्वाजा फरीद नामक सम्मेलनको संयुक्त रूपमा आयोजना गरेको थियो र उनीहरूले पञ्जाबी भाषाको विश्वविद्यालय लाहोरमा स्थापना गरिनु पर्ने र [[पञ्जाबी भाषा]]लाई प्राथमिक तहमा शिक्षाको माध्यमको रूपमा घोषणा गरिनु पर्ने माग राखेका थिए। यसले प्रदेशमा पञ्जाबी भाषा लागू गर्न कुनै कदम नचालेको भन्दै सेप्टेम्बर २०१५ मा, उनिहरूले पााकिस्तानको पञ्जाब सरकार विरूद्ध पाकिस्तानको सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा दर्ता गरेका थिए। यसका अतिरिक्त, हरेक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसमा हजारौँ पञ्जाबीहरू लाहोरमा भेला हुन्छन्। === धर्म === {{bar box |title=पञ्जाबमा धर्म<ref>{{वेब स्रोत |शीर्षक=مذہب کے لحاظ سے آبادی |युआरएल=http://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/tables/POPULATION%20BY%20RELIGION.pdf |वेबसाइट=پاکستان |प्रकाशक=پاکستان بیورو برائے شماریات}}</ref> |titlebar=#Fcd116 |left1=धर्म |right1=प्रतिशत |float=right |bars= {{bar percent|[[इस्लाम धर्म]]|green|९७.२१}} {{bar percent|इसाई|blue|२.३}} {{bar percent|अहमदी|blue|०.२५}} {{bar percent|हिन्दू|Orange|०.१६}} {{bar percent|अन्य†|black|०.०७}} |caption=धर्मको वितरण<br /> †<small> सिख, परासी समावेश।</small> }} पञ्जाब (पाकिस्तान)को जनसङ्ख्या मध्ये ९७.२१% मानिसहरूले इस्लाम धर्मको अनुसरण गर्दछन् जसमा सुन्नी र शियाको बाहुल्यता रहेको छ। सबैभन्दा ठूलो गैर मुस्लिम अल्पसङ्ख्यक इसाई धर्म हो जसको जनसङ्ख्या २.३% रहेको छ। अन्य अल्पसङ्ख्यकहरूले अहमदिया, हिन्दू, सिख, पारसी आदी समावेश छन्। == भूगोल == पञ्जाब [[बलुचिस्तान, पाकिस्तान|बलुचिस्तान]] पछिको पाकिस्तान सबैभन्दा दोस्रो ठूलो प्रदेश हो। यसको क्षेत्रफल २०५,३४४ वर्ग किलोमिटर (७९,२८४ वर्ग माइल) रहेको छ। यसले पाकिस्तानको कुल जमिनको २५.८% ओगट्छ। पञ्जाब प्रदेश दक्षिणमा सिन्ध, दक्षिण पश्चिममा बलुचिस्तान, पश्चिममा [[खैबर पख्तुनख्वा]], र उत्तरमा [[इस्लामाबाद राजधानी क्षेत्र]] र [[आजाद कश्मीर]]सँग सिमानामा साझेदारी गरेको छ। पञ्जाबले उत्तरमा [[जम्मू र कश्मीर]]को, र पूर्वमा भारतीय राज्य पञ्जाब र राजस्थानसँग पनि सिमाना साझेदारी गरेको छ। प्रदेशको राजधानी र सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन व्यापक पञ्जाब क्षेत्रको ऐतिहासिक राजधानी थियो। अन्य महत्त्वपूर्ण सहरहरूमा फैसलाबाद, [[रावलपिन्डी]], गुजरानवाला, सरगोधा, मुल्तान, [[सियालकोट]], बहावलपुर, गुजरात, शेखुपुरा, झेलम र साहीवाल पर्दछन्। अविभाजित पञ्जाब क्षेत्र छ वटा नदीहरूको गृह थियो, जसमध्ये पाँच पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेशका बग्दछ। पश्चिम देखि पूर्वसम्म, [[सिन्धु नदी|सिन्धु]], झेलम, चेनाब, रवि र सतलज नदीहरू यस प्रदेशमा बग्दछन्। पाकिस्तानको सबै प्रदेशलाई छुने यो देशको एक मात्र प्रदेश हो  === भूआकृति === [[File:Murree scene.jpg|thumb|पञ्जाबको मरी पर्वतीय क्षेत्र]] पञ्जाबको परिदृश्यमा प्राय: सिन्धु नदीको उर्वर मैदान र पाकिस्तानका चार ठूला सहायक नदीहरू, झेलम, चेनाब, रावी र सतलज नदी समावेश छन् जसले पञ्जाबलाई उत्तरदेखि दक्षिणमा पार गर्दछ। पञ्जाबका नदीहरू मध्ये पाँचौं, ब्यास नदी ({{भाषा-संस्कृत|विपाशा नदी}}) भारतको पञ्जाब राज्यमा मात्र पर्दछ। मैदान पृथ्वीमा सबैभन्दा धेरै सिंचाइ गरिएको क्षेत्रहरू मध्ये पर्दछ र नहरहरू सम्पूर्ण प्रदेशमा फेला पार्न सकिन्छ। पञ्जाबमा धेरै पहाडी क्षेत्रहरू पनि रहेका छन्। यस प्रदेशको दक्षिणपश्चिमी भूभागमा अवस्थित सुलेमान पर्वत, [[इस्लामाबाद]]को नजिकै उत्तरको मार्गला पहाड र नमक हिम शृङ्खलाले पञ्जाबको उत्तरी भागलाई पोठोहार उच्चसमस्थलीबाट विभाजित गर्दछ। मरुभूमिहरू दक्षिणी पञ्जाबमा राजस्थानको सिमाना नजिक र सुलेमान हिम शृङ्खला नजिक फेला पार्न सकिन्छ। === मौसम === पञ्जाबका प्रायः भागहरूमा अत्यधिक चिसो र वर्षा हुने गर्दछ। फेब्रुअरी बीचमा तापमान बढ्न थाल्छ; वसन्तकालीन मौसम मध्य अप्रिल सम्म जारी रहन्छ। दक्षिण पश्चिम मानसुनको सुरुवात मे महिनामा पञ्जाब पुग्ने गरेको अनुमान गरिएको छ, तर सन् १९७० को दशकको सुरु देखि नै मौसम ढाँचा अनियमित रहेको छ। वसन्तमा पनि कुनै क्षेत्रमा कडा वर्षा भएको छ जसले बाढी पनि निम्त्याउने गरेको छ। जुन र जुलाई महिनामा अत्याधिक गर्मी हुन्छ। आधिकारिक अनुमानले गर्मीको मौसममा ४६ डिग्री सेल्सियस सम्मको तापक्रमको दावी गर्दछ भने केही अखबारका स्रोतहरूले तापक्रम ५१ डिग्री सेल्सियससम्म पुग्ने बताउने गरेका छन्। सन् १०९३ मा मुलुकमा तापक्रम अत्याधिक धेरै ५४ डिग्री सेल्सियस पार गरेको थियो। हालसालै प्रदेशमा अत्याधिक चिसोको अनुभव गरिएको छ जुन विगत ७० वर्ष यताकै सर्वाधिक चिसो मौसम हो। पञ्जाब प्रदेको तापक्रम −२° देखि ४५ ° सेल्सियस सम्म पुग्दछ। तथापि, गृष्ममा तापक्रम ५० डिग्री सेल्सियस (११२ डिग्री फर्हेनहाइट) र हिउँदमा −१० डिग्री सेल्सियस सम्म पुग्छ। मौसमको आधारमा, पञ्जाब प्रदेशमा सामान्यतया तीन मुख्य ऋतुहरू छन्। १) ग्रीष्म ऋतु (अप्रिल देखि जुन) जहाँ तापक्रम ११० डिग्री फर्हेन्हाइट सम्म पुग्दछ। २) वर्षा ऋतु (जुलाई देखि सेप्टेम्बर) प्रदेशको औसत वर्षा वार्षिक रूपमा ९६ सेमी उप-हिमाली क्षेत्र र मैदानमा ४६ सेन्टीमिटर बीचको दायरा भित्र सीमित छ। ३) जाडो/ हिउँद (अक्टोबर देखि मार्च) तापक्रम ४० डिग्री फर्हेनहाइट सम्म घट्दछ। == प्रदेश सरकार == पञ्जाब सरकार [[पाकिस्तान]]को सङ्घीय संरचनामा एक प्रादेशिक सरकार हो, जुन पञ्जाब प्रदेशको राजधानी [[लाहोर]]मा आधारित छ। पञ्जाबको मुख्यमन्त्री पञ्जाबको प्रादेशिक विधानसभाद्वारा पाकिस्तानको पञ्जाबमा प्रादेशिक सरकारको प्रमुखको रूपमा रहेको हुन्छन्। वर्तमान [[मुख्यमन्त्री]] चौधरी परवेज इलाही हुन् उनी २६ जुलाई २०२२ मा राष्ट्रिय सभाद्वारा निर्वाचित भएका थिए। पञ्जाब प्रदेश सभा पूर्वी पाकिस्तानको [[लाहोर]]मा अवस्थित पञ्जाब प्रदेशका निर्वाचित प्रतिनिधिहरूको एक सदनात्मक विधायिका हो। [[पाकिस्तानको संविधान सभा]]को धारा १०६ अन्तर्गत कुल ३७१ सिट रहेको यस विधानसभामा ६६ सिट महिलाका लागि र ८ सिट गैर-मुस्लिमका लागि आरक्षित गरिएको थियो। पञ्जाब सरकारमा ४८ विभागहरू छन्। प्रत्येक विभागको नेतृत्व एक प्रदेश मन्त्री (राजनीतिज्ञ) र एक प्रदेश सचिवद्वारा गरिन्छ। ===विभाग=== {{मुख्य|पाकिस्तानको विभाग}} [[File:Punjab (Pakistan) Divisions.png|thumb|पञ्जाब विभागको नक्सा]] {| class="sortable wikitable" |- ! क्र.सं ! विभाग ! सदरमुकाम ! क्षेत्रफल<br/>(किमी²) ! जनसङ्ख्या<br/>(सन् २०१७) |- |१ |[[बहवालपुर विभाग|बहवालपुर]] |[[बहवालपुर]] |४५,५८८ |१,१४,६४,०३१ |- |२ |[[डेरा गाजी खान विभाग|डेरा गाजी खान]] |[[डेरा गाजी खान]] |३८,७७८ |१,१०,१४,३९८ |- |३ |[[फैसलाबाद विभाग|फैसलाबाद]] |[[फैसलाबाद]] |१७,९१७ |१,४१,७७,०८१ |- |४ |[[गुजरानवाला विभाग|गुजरानवाला]] |[[गुजरानवाला]] |१७,२०६ |१,६१,२३,९८४ |- |५ |[[लाहोर विभाग|लाहोर]] |[[लाहोर]] |१६,१०४ |१,९३,९८,०८१ |- |६ |[[मुल्तान विभाग|मुल्तान]] |[[मुल्तान]] |२१,१३७ |१,२२,६५,१६१ |- |७ |[[रावलपिन्डी विभाग|रावलपिन्डी]] |[[रावलपिन्डी]] |२२,२५५ |१,००,०७,८२१ |- |८ |[[साहिवाल विभाग|साहिवाल]] |[[साहिवाल]] |१०,३०२ |७३,८०,३८६ |- |९ |[[सरगोधा विभाग|सरगोधा]] |[[सरगोधा]] |२६,३६० |८१,८१,४९९ |} ===जिल्ला=== [[File:Districts of Punjab (Pakistan).png|right|३५०px]] {| class="wikitable sortable" |- ! क्र.सं ! जिल्ला ! सदरमुकाम ! क्षेत्रफल<br/>(किमी²) ! जनसङ्ख्या<br/>(सन् २०१७) ! जनघनत्व<br/>(मानिस/किमी^२) ! विभाग |- |१ |[[Attock District|Attock]] |[[Attock]] |align="right"|६,८५८ |align="right"|१,८८३,५५६ |align="right"|२७४ |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |२ |[[Bahawalnagar District|Bahawalnagar]] |[[Bahawalnagar]] |align="right"|८,८७८ |align="right"|२,९८१,९१९ |align="right"|३३५ |[[Bahawalpur Division|Bahawalpur]] |- |३ |[[Bahawalpur District|Bahawalpur]] |[[Bahawalpur]] |align="right"|२४,८३० |align="right"|३,६६८,१०६ |align="right"|१४७ |[[Bahawalpur Division|Bahawalpur]] |- |४ |[[Bhakkar District|Bhakkar]] |[[Bhakkar]] |align="right"|८,१५३ |align="right"|१,६५०,५१८ |align="right"|२०२ |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |५ |[[Chakwal District|Chakwal]] |[[Chakwal]] |align="right"|६,५२४ |align="right"|१,४९५,९८२ |align="right"|२२९ |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |६ |[[Chiniot District|Chiniot]] |[[Chiniot]] |align="right"|२,६४३ |align="right"|१,३६९,७४० |align="right"|५१८ |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |७ |[[Dera Ghazi Khan District|Dera Ghazi Khan]] |[[Dera Ghazi Khan]] |align="right"|११,९२२ |align="right"|२,८७२,२०१ |align="right"|२४० |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |८ |[[Faisalabad District|Faisalabad]] |[[Faisalabad]] |align="right"|५,८५६ |align="right"|७,८७३,९१० |align="right"|१३४४ |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |९ |[[Gujranwala District|Gujranwala]] |[[Gujranwala]] |align="right"|३,६२२ |align="right"|५,०१४,१९६ |align="right"|१३८४ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |१० |[[Gujrat District|Gujrat]] |[[Gujrat City|Gujrat]] |align="right"|३,१९२ |align="right"|२,७५६,११० |align="right"|८६३ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |११ |[[Hafizabad District|Hafizabad]] |[[Hafizabad]] |align="right"|२,३६७ |align="right"|१,१५६,९५७ |align="right"|४८८ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |१२ |[[Jhang District|Jhang]] |[[Jhang]] |align="right"|८,८०९ |align="right"|२,७४३,४१६ |align="right"|३११ |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |१३ |[[Jhelum District|Jhelum]] |[[Jhelum]] |align="right"|३,५८७ |align="right"|१,२२२,६५० |align="right"|३४० |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |१४ |[[Kasur District|Kasur]] |[[Kasur]] |align="right"|४,७९६ |align="right"|३,४५४,९९६ |align="right"|७२० |[[Lahore Division|Lahore]] |- |१५ |[[Khanewal District|Khanewal]] |[[Khanewal]] |align="right"|४,३४९ |align="right"|२,९२१,९८६ |align="right"|६७१ |[[Multan Division|Multan]] |- |१६ |[[Khushab District|Khushab]] |[[Khushab]] |align="right"|६,५११ |align="right"|१,२८१,२९९ |align="right"|१९६ |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |१७ |[[Lahore District|Lahore]] |[[Lahore]] |align="right"|१,७७२ |align="right"|११,१२६,२८५ |align="right"|६२७८ |[[Lahore Division|Lahore]] |- |१८ |[[Layyah District|Layyah]] |[[Layyah]] |align="right"|६,२९१ |align="right"|१,८२४,२३० |align="right"|२९० |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |१९ |[[Lodhran District|Lodhran]] |[[Lodhran]] |align="right"|२,७७८ |align="right"|१,७००,६२० |align="right"|६१२ |[[Multan Division|Multan]] |- |२० |[[Mandi Bahauddin District|Mandi Bahauddin]] |[[Mandi Bahauddin]] |align="right"|२,६७३ |align="right"|१,५९३,२९२ |align="right"|५९६ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |२१ |[[Mianwali District|Mianwali]] |[[Mianwali]] |align="right"|५,८४० |align="right"|१,५४६,०९४ |align="right"|२६४ |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |२२ |[[Multan District|Multan]] |[[Multan]] |align="right"|३,७२० |align="right"|४,७४५,१०९ |align="right"|१२७५ |[[Multan Division|Multan]] |- |२३ |[[Muzaffargarh District|Muzaffargarh]] |[[Muzaffargarh]] |align="right"|८,२४९ |align="right"|४,३२२,००९ |align="right"|५२३ |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |२४ |[[Narowal District|Narowal]] |[[Narowal]] |align="right"|२,३३७ |align="right"|१,७०९,७५७ |align="right"|७३१ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |२५ |[[Nankana Sahib District|Nankana Sahib]]<ref name="nankana">{{in lang|en}} {{cite web| url=http://www.dawn.com/२००५/०५/१०/nat४३.htm| title=Nankana becomes district| first=Dawn Newspaper| last=Internet Edition| access-date=१४ April २००६| url-status=live| archive-url=https://web.archive.org/web/२००५१००१०३३४०५/http://www.dawn.com/२००५/०५/१०/nat४३.htm| archive-date=१ October २००५| df=dmy-all| date=१० May २००५}}<br/>No data is yet available on the recently created district of Nankana.</ref> |[[Nankana Sahib]] |align="right"|२,९६० |align="right"|१,३५६,३७४ |align="right"|४५८ |[[Lahore Division|Lahore]] |- |२६ |[[Okara District|Okara]] |[[Okara, Pakistan|Okara]] |align="right"|४,३७७ |align="right"|३,०३९,१३९ |align="right"|६९४ |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |२७ |[[Pakpattan District|Pakpattan]] |[[Pakpattan]] |align="right"|२,७२४ |align="right"|१,८२३,६८७ |align="right"|६६९ |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |२८ |[[Rahim Yar Khan District|Rahim Yar Khan]] |[[Rahim Yar Khan]] |align="right"|११,८८० |align="right"|४,८१४,००६ |align="right"|४०५ |[[Bahawalpur Division|Bahawalpur]] |- |२९ |[[Rajanpur District|Rajanpur]] |[[Rajanpur]] |align="right"|१२,३१९ |align="right"|१,९९५,९५८ |align="right"|१६२ |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |३० |[[Rawalpindi District|Rawalpindi]] |[[Rawalpindi]] |align="right"|५,२८६ |align="right"|५,४०५,६३३ |align="right"|१३२२ |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |३१ |[[Sahiwal District|Sahiwal]] |[[Sahiwal]] |align="right"|३,२०१ |align="right"|२,५१७,५६० |align="right"|७८६ |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |३२ |[[Sargodha District|Sargodha]] |[[Sargodha]] |align="right"|५,८५४ |align="right"|३,७०३,५८८ |align="right"|६३२ |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |३३ |[[Sheikhupura District|Sheikhupura]] |[[Sheikhupura]] |align="right"|५,९६० |align="right"|३,४६०,४२६ |align="right"|५८० |[[Lahore Division|Lahore]] |- |३४ |[[Sialkot District|Sialkot]] |[[Sialkot]] |align="right"|३,०१६ |align="right"|३,८९३,६७२ |align="right"|१२९१ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |३५ |[[Toba Tek Singh District|Toba Tek Singh]] |[[Toba Tek Singh]] |align="right"|३,२५२ |align="right"|२,१९०,०१५ |align="right"|६७३ |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |३६ |[[Vehari District|Vehari]] |[[Vehari]] |align="right"|४,३६४ |align="right"|२,८९७,४४६ |align="right"|६६३ |[[Multan Division|Multan]] |} == अर्थतन्त्र == [[File:GDP by Province.jpg|thumb|right|प्रदेश अनुसार कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] पञ्जाब [[पाकिस्तान]]को सबैभन्दा ठूलो अर्थव्यवस्था हो, जसले राष्ट्रिय कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा सबैभन्दा बढी योगदान पुर्‍याएको छ। सन् १९७२ उत्तरार्ध यस प्रान्तको अर्थतन्त्र चार गुणाले वृद्धि भएको छ।<ref>{{Cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20110501074227/http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|url-status=dead|title=World Bank Document<!-- Bot generated title -->|archive-date=1 May 2011|access-date=19 December 2019}}</ref> सन् २००० मा, [[पाकिस्तान]]को [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]]मा यसको हिस्सा ५४.७% र सन् २०१० मा ५९% रहेको थियो। यो विशेष गरि पाकिस्तानको अर्थव्यवस्थाको सेवा र कृषि क्षेत्रमा प्रभावशाली छ। यसको योगदान सेवा क्षेत्रमा ५२.१% देखि ६४.५% र कृषि क्षेत्रमा ५६.१% देखि ६१.५% सम्म रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=http://www.spdc.org.pk/pubs/nps/nps5.pdf|title=Provincial Accounts of Pakistan: Methodology and Estimates 1973–2000|access-date=19 December 2019}}</ref> यो एक प्रमुख जनशक्ति योगदानकर्ता पनि हो। यो विनिर्माण क्षेत्रमा पनि प्रमुख रूपमा रहेको छ, यद्यपि प्रभुत्व त्यति उल्लेखनीय छैन। सन् २००७ मा, पञ्जाबले ७.८% को वृद्धि दर हासिल गरेको थियो र २००२-०३ देखि २००७-०८ को अवधिमा, यसको अर्थव्यवस्था प्रति वर्ष ७% देखि ८% को दरले वृद्धि भएको थियो<ref>{{cite web|url=http://www.thenews.com.pk/daily_detail.asp?id=152370|title=The News International: Latest, Breaking, Pakistan, Sports and Video News|access-date=22 April 2015|archive-date=28 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728093450/https://www.thenews.com.pk/|url-status=dead}}</ref> र सन् २००८-०९ को अवधिमा पाकिस्तानको [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] वृद्धि दर ४% बाट बढेर ६% मा पुगेको थियो। समुद्र तटको अभावको बावजुद, पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा ठुलो औद्योगिक प्रदेश हो र यसको उत्पादन उद्योगहरूले कपडा, खेलकुदका सामानहरू, ठुला मेसिनरी, विद्युतीय उपकरण, शल्य चिकित्सा उपकरण, सवारी साधन, अटो पार्ट्स, धातु, चिनी मिल उद्योग, विमान, सिमेन्ट, कृषि मेसिनरी, साइकल, रिक्सा, कार्पेट र प्रशोधित खाद्यपदार्थहरू उत्पादन गर्दछन्।<ref name="auto"/> सन् २००३ मा, यस प्रदेशले ९०% कागजी सामग्री, ७१% मल, ६९% चिनी र ४०% सिमेन्ट उत्पादन गरेको थियो।<ref>{{cite web|url= http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|title= Punjab Gateway|url-status= dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20070705111033/http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|archive-date= 5 July 2007|df= dmy-all}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|title=Industrial Zone Punjab, Pakistan|first=ZAHID IKRAM|last=ceo@cybercity-online.net|website=findpk.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110711003615/http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|archive-date=11 July 2011}}</ref> यसको उष्णकटिबन्धीय ओसिलो र सुख्खा जलवायुको बावजुद, व्यापक सिंचाईले यसलाई समृद्ध कृषि क्षेत्र बनाउँदछ। अङ्ग्रेजहरूले स्थापना गरेको यसको नहर-सिंचाई प्रणाली संसारको सबैभन्दा ठूलो हो। [[गहुँ]] र कपास सबैभन्दा ठूलो बाली हो। अन्य बालीहरूमा [[धान]], [[उखु]], [[कोदो]], [[मकै]], तेलहन, दलहन, तरकारी र किनु जस्ता फलफूलहरू पर्छन्। पशुधन र पोल्ट्री उत्पादन पनि महत्त्वपूर्ण छ। देशको वार्षिक खाद्यान्न उत्पादनमा पञ्जाबको योगदान लगभग ७६ प्रतिशत रहेको छ। कपास र धान यहाँको महत्वपूर्ण बाली हुन्। यी नगदे बालीहरू हुन् जसले राष्ट्रिय ढुकुटीमा ठूलो योगदान पुर्‍याउँछन्। कृषिमा आत्मनिर्भरता हासिल गर्ने रणनीति सहित साना तथा मझौला खेती, बरानी क्षेत्रमा जोड, खेतबारीदेखि बजारसम्म सडक, ट्युबवेलका लागि विद्युतीकरण, पानी जम्ने र लवणता नियन्त्रण गर्नेतर्फ केन्द्रित भएको छ। पञ्जाबमा पनि ६८ हजारभन्दा बढी औद्योगिक एकाइहरू छन्। यहाँ ३९ हजार ३३ साना तथा घरेलु उद्योग रहेका छन् । कपडा उद्योगको सङ्ख्या १४,४८० रहेको छ। खाद्य तथा [[दाना]] उद्योगलगायत कृषिजन्य [[कच्चा पदार्थ]] प्रशोधनका लागि सात हजार ३५५ एकाइ छन्। [[लाहोर]] र [[गुजरानवाला]] विभागमा साना इन्जिनियरिङ एकाइहरूको सबैभन्दा ठूलो एकाग्रता छ। [[सियालकोट]] जिल्ला खेलकुद सामग्री, शल्य चिकित्सा उपकरण र कटलरी सामानमा उत्कृष्ट छ। पञ्जाब सरकारले प्रदेशमा औद्योगीकरणलाई बढावा दिन औद्योगिक क्षेत्रहरू विकास गरिरहेको छ, कायदे आजम व्यापारीक पार्क शेखपुरा एक औद्योगिक क्षेत्र हो जुन [[लाहोर]]-[[इस्लामाबाद]] मार्गमा शेखपुरा नजिकै विकास भएको छ।<ref>{{Cite web | url=https://pie.com.pk/quaid-e-azam-business-park | title=PIEDMC - Punjab Industrial Estate Development and Management Company}}</ref> पञ्जाब एक [[खनिज]] समृद्ध प्रदेश हो जहाँ [[कोइला]], फलाम, ग्याँस, पेट्रोल, सेतो नुन (विश्वको दोस्रो ठूलो नुन खानी), डोलोमाइट, जिप्सम र सिलिका-बालुवाको व्यापक खनिज भण्डार रहेको छ। पञ्जाब खनिज विकास निगमले एक सयभन्दा बढी आर्थिक रूपमा व्यवहार्य परियोजनाहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। उत्पादनमा औद्योगिक उत्पादन, [[सिमेन्ट]], [[प्लास्टिक]], र अन्य विभिन्न सामानहरू समावेश छन्। पञ्जाबका विभिन्न क्षेत्रहरूमा गरिबी पनि व्यापक रूपमा रहेको छ। उत्तरी र मध्य पञ्जाबले पश्चिमी र दक्षिणी पञ्जाबको तुलनामा धेरै कम स्तरको गरीबीको सामना गरिरहेको छ। दक्षिणी र पश्चिमी पञ्जाबमा बसोबास गर्नेहरू पनि ती क्षेत्रहरूमा औद्योगीकरणको निम्न स्तरका कारण कृषिमा धेरै निर्भर छन्। ==मुख्य सहरहरू== {{मुख्य|पाकिस्तानका सहरहरूको सूची}} {| class="wikitable" style="width: 70%; font-size: 85%; border: #999 solid 1px; text-align: lcenter; margin-bottom: 0; margin: 1em auto 1em auto" |- ! colspan="5" style="text-align:center; background:YellowGreen;"| '''पञ्जाबका मुख्य सहरहरूको सूची''' |- ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| क्रम ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| सहर ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| जिल्ला ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| जनसङ्ख्या ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| तस्वीर |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| १ ||align=left | '''[[लाहोर]]''' ||align=left | [[लाहोर जिल्ला|लाहोर]] || 11,126,285 || [[File:Badshahi Mosquee, Lahore.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| २ ||align=left | '''[[फैसलाबाद]]''' ||align=left | [[फैसलाबाद जिल्ला|फैसलाबाद]] || ३२,०४,७२६ || [[File:Clock Tower Faisalabad by Usman Nadeem.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ३ ||align=left | '''[[रावलपिन्डी]]''' ||align=left | [[रावलपिन्डी जिल्ला|रावलपिन्डी]] || २०,९८,२३१ || [[File:Rawal Lake Eastern Bank.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ४ || align="left" | '''[[गुजरानवाला]]'''|| align="left" |[[गुजरानवाला जिल्ला|गुजरानवाला]]|| २०,२७,००१ || [[File:Nishan-E-Manzil Gujranwala 20140925.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ५ || align="left" | '''[[मुल्तान]]'''|| align="left" |[[मुल्तान जिल्ला|मुल्तान]]|| १८,७१,८४३ || [[File:Shah Rukn e Alam by M Ali Mir 03.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ६ || align="left" | '''[[बहवालपुर]]'''|| align="left" |[[बहवालपुर जिल्ला|बहवालपुर]]|| ७,६२,१११ || [[File:Front Elevation of Noor Mahal.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ७ ||align=left | '''[[सरगोधा]]''' ||align=left | [[सरगोधा जिल्ला|सरगोधा]] || ६,५९,८६२ || [[File:Central Library of University of Sargodha.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ८ || align="left" | '''[[सियालकोट]]'''|| align="left" |[[सियालकोट जिल्ला|सियालकोट]]|| ६,५५,८५२ || [[File:Clock Tower, Sialkot 21.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ९ || align="left" | '''[[शेखुपुरा]]'''|| align="left" |[[शेखुपुरा जिल्ला|शेखुपुरा]]|| ४,७३,१२९ || [[File:Hiran Minar- monument to Mansraj.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १० || align="left" | '''[[रहिम यार खान]]'''|| align="left" |[[रहिम यार खान जिल्ला|रहिम यार खान]]|| ४,२०,४१९ || [[File:Bhong Mosaue Main Building.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ११ ||align=left | '''[[झाङ]]''' ||align=left | [[झाङ जिल्ला|झाङ]] || ४,१४,१३१ || [[File:Shrine of Sufi Saint Sultan Bahu, Jhang .jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १२ || align="left" | '''[[डेरा गाजी खान]]'''|| align="left" |[[डेरा गाजी खान जिल्ला|डेरा गाजी खान]]|| ३,९९,०६४ || [[File:Statue of horses, D.G. Khan.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १३ || align="left" | '''[[गुजरात]]'''|| align="left" |[[गुजरात जिल्ला|गुजरात]]|| ३,९०,५३३ || [[File:Mosque in Gujrat Pakistan.JPG|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १४ || align="left" | '''[[साहिवाल]]'''|| align="left" |[[साहिवाल जिल्ला|साहिवाल]]|| ३,८९,६०५ || [[File:Ravi bridge.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १५ || align="left" | '''[[वाह केन्ट]]'''|| align="left" |[[रावलपिन्डी जिल्ला|रावलपिन्डी]]|| ३,८०,१०३ || [[File:Central Mosque (Markai Jamia Masjid), Wah Cantt.jpg|200px]] |- | colspan="5" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"| '''स्रोत: पाकिस्तानको राष्ट्रिय जनगणना सन् २०१७'''<ref name="DISTRICT WISE CENSUS RESULTS CENSUS 2017">{{cite web|url=http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf|title=DISTRICT WISE CENSUS RESULTS CENSUS 2017|publisher=www.pbscensus.gov.pk|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170829164748/http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf|archive-date=29 August 2017}}</ref> |- | colspan="5" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"| '''यो सहरको जनसङ्ख्याको आधारित छ र यसले महानगरीय क्षेत्रको जनसङ्ख्यालाई समावेश गरेको छैन।''' |} == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} ==बाह्य कडीहरू == {{Sister project links|voy=Punjab (Pakistan)}} {{कमन्स|Punjab (Pakistan)|पञ्जाब}} *{{आधिकारिक वेबसाइट|http://www.punjab.gov.pk}} *{{curlie|Regional/Asia/Pakistan/Provinces/Punjab}} * [https://web.archive.org/web/20170919203232/http://dmoz.pk/Provinces/Punjab/ पञ्जाब, पाकिस्तान] को यात्रा सहयोगी [[श्रेणी:पञ्जाब, पाकिस्तान| ]] [[श्रेणी:पाकिस्तानका प्रदेशहरू]] [[श्रेणी:पञ्जाबी भाषी देश तथा क्षेत्रहरू]] jwkmp0dsmkigpy0985rvl9e50k04aqo 1074184 1074183 2022-08-20T09:34:19Z पर्वत सुबेदी 31224 /* जिल्ला */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = पञ्जाब | official_name = | native_name = {{lang|ur|پنجاب}}<br /> | type = [[प्रदेश]] | image_skyline = {{Photomontage |photo1a=Night_View_of_Badshahi_Mosque_(King’s_Mosque).jpg | photo2a = Front Elevation of Noor Mahal.jpg | photo2b = Splendid Shrine of Hazrat Baha-ud-din Zakariya.jpg | photo3a = Naulakha Pavilion in Lahore Fort.jpg | size = 270 | position = center | spacing = Number indicating width of spacing between the images (default: 1) | color = black | border = Number indicating width of border surrounding the montage (default: 1) | color_border = Color of border surrounding the montage (default: black) | text = | text_background = Color of background behind text (default: #F8F8FF) | foot_montage = }} | image_caption = <div style="background:#fee8ab;"> बादशाही मस्जिद<br /> &nbsp;• बहाउद्दिन जकरिया तिर्थ <br /> नवलखा मण्डप&nbsp;<br /> नूर महल</div> | image_flag = Flag of Punjab.svg | image_seal = Coat of arms of Punjab.svg | image_map = Punjab in Pakistan (claims hatched).svg | map_caption = पाकिस्तानको नक्सामा पञ्जाबको अवस्थिति | image_map1 = | map_caption1 = | coordinates = {{coord|31|72|type:adm1st_region:PK_dim:1000000|display=inline,title}} | subdivision_type = [[देश]] | subdivision_name = {{झण्डा|पाकिस्तान}} | parts_style = para | parts_type = सबैभन्दा ठूलो सहर | p1 = [[लाहोर]] | established_title = स्थापना | established_date = १ जुलाई १९७० | seat_type = राजधानी | seat = [[लाहोर]] | blank_name_sec1 = [[भाषा]] | blank_info_sec1 = {{unbulleted list|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]], मुल्तानी, [[उर्दु भाषा|उर्दू]], पोठोहारी}} | blank1_name_sec1 = Notable sports teams | blank1_info_sec1 = | blank2_name_sec1 = राष्ट्रिय सभामा सिटहरू | blank2_info_sec1 = १८३ | blank3_name_sec1 = [[मानव विकास सूचकाङ्क]] (सन् २०१८) | blank3_info_sec1 = ०.५६७ {{वृद्धि}}<ref name="Subnational HDR">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=ذیلی قومی - ایریا ڈیٹا بیس - عالمی ڈیٹا لیب|website=عالمی تاریخ|language=उर्दू|access-date=14 March 2020}}</ref> <br/>{{color|#fc0|मध्यम}} | blank_name_sec2 = प्रदेशिय विधानसभामा सीटहरू | blank_info_sec2 = ३७१<ref>{{cite web|url= http://www.pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|title= صوبائی اسمبلی ۔پنجاب|url-status= live|archiveurl= https://web.archive.org/web/20090201061549/http://pap.gov.pk/index.php/members/stats/en/19|archivedate= 1 February 2009|df= dmy-all}}</ref> | blank1_name_sec2 = विभाग | blank1_info_sec2 = ९ | blank2_name_sec2 = [[जिल्ला]] | blank2_info_sec2 = ३६ | blank3_name_sec2 = तहसिल | blank3_info_sec2 = १४६ | blank4_name_sec2 = सङ्घीय परिषद | blank4_info_sec2 = ७६०२ | government_type = स्वशासित प्रदेश, [[पाकिस्तान|सङ्घीय सरकार]]को अधिनमा | governing_body = पञ्जाब सरकार | leader_title = गभर्नर | leader_name = चौधरी मोहम्मद सरवार | leader_title1 = मुख्यमन्त्री | leader_name1 = सरदार रउस्मान बुज्दर | leader_title2 = मुख्य सचिव | leader_name2 = जवद रफीक मलिक (पाकिस्तान प्रशासनिक सेवा) | leader_title3 = व्यवस्थापिका | leader_name3 = प्रदेश सभा | leader_title4 = सर्वोच्च अदालत | leader_name4 = लाहोर सर्वोच्च अदालत | unit_pref = Metric | area_total_km2 = २०५,३४४ | area_rank = दोस्रो | population_footnotes = | population_total = ११००१२४४२<ref name=population>[http://www.pbscensus.gov.pk सन् २०१७ को जनगणना] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171015113737/http://www.pbscensus.gov.pk/ |date=१५ अक्टोबर २०१७ }}</ref> | population_as_of = सन् २०१७ | population_rank = प्रथम | population_density_km2 = auto| | timezone1 = [[पाकिस्तानी मानक साय]] | utc_offset1 = +०५:०० | website = {{url|http://www.punjab.gov.pk}} | iso_code = }} '''पञ्जाब''' (उर्दू र पञ्जाबी: پنجاب), {{Audio|Punjab.ogg|सुन्नुहोस्}}), [[पाकिस्तान]]को सर्वाधिक धेरै जनसङ्ख्या भएको प्रदेश हो जसको जनसङ्ख्या सन् २०१७ का अनुसार, ११०,०१२,४४२ रहेको छ। यस प्रदेश सिन्ध, बलुचिस्तान, र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]], [[इस्लामाबाद]], र आजाद काश्मीरहरू जस्ता पाकिस्तानी प्रदेशहरूद्वारा घेरिएको छ। यसले भारतीय राज्य पञ्जाब, राजस्थान, र जम्मू-काश्मीरको भारतीय प्रशासित क्षेत्रसँग पनि सीमा साझेदारी गरेको छ। प्रदेश राजधानी तथा सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन सहर पाकिस्तानको सांस्कृतिक, ऐतिहासिक, आर्थिक र विश्वव्यापी केन्द्र हो जहाँ देशको चलचित्र उद्योग, र यसको धेरै फेसन उद्योग पनि आधारित छन्। चीन वा भारत बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको यस प्रदेश विश्वको पाँचौँ सर्वाधिक जनसङ्ख्या भएको उपराष्ट्रिय इकाई समेत हो। पुरातन कालदेखि नै पञ्जाबमा मानिसहरूको बसोबास रहेको थियो। सिन्धु उपत्यकाको सभ्यता, २६०० ईपुमा हडप्पामा पहिलो पटक फेला परेको थियो।  पञ्जाब हिन्दू महाकाव्य [[महाभारत]]मा भारी मात्रामा देखा परेको छ, र यहाँ तक्षशिलाका कुराहरू उल्लेख छ जसलाई धेरैले विश्वको सबैभन्दा पुरानो विश्वविद्यालय मान्दछन्। ३२६ ईपुमा अलेक्ज्यान्डर द ग्रेटले राजा पोरसलाई पञ्जाबको मोङ नजिकै झेलमको युद्धमा पराजित गरेका थिए। उमायाद साम्राज्यले ८औँ शताब्दीमा पञ्जाबमाथि जित हासिल गरेको थियो। त्यसपछिका शताब्दीहरूमा, पञ्जाबले धजनभिआन, घुरिड, दिल्ली सल्तनत, मुघल, दुर्रानी र सिखले आक्रमण गर्दै  कब्जा गरेका थिए। मुघल साम्राज्यको शासनकालमा पञ्जाब आफ्नो वैभवको उचाईमा पुगेको थियो। १८औँ शताब्दीको बेला, नादर शाहको मुघल साम्राज्यको आक्रमणले पञ्जाबमा मुघलको अधिकार खस्किएको थियो र यो अराजकतामा परेको थियो। अहमद शाह दुर्रानीको अधीनमा रहेका दुर्रानी अफगानहरूले पञ्जाबको कब्जा गरेका थिए तर सफल विद्रोह पछि यसले सिखलाई पराजित गरेको थियो जसले सन् १७५९ मा सिख सेनालाई लाहोरको दावी गर्न अनुमति दिएको थियो। सिख साम्राज्य सन् १७९९ मा रणजित सिंहको शासनमा स्थापित भएको थियो र बेलायतीसँग पराजित हुनु अघि, यसको राजधानी [[लाहोर]] रहेको थियो। पञ्जाब, भारत र पाकिस्तान दुबैको स्वतन्त्रता आन्दोलनमा केन्द्रित थियो, लाहोरलाई भारतीय स्वतन्त्रताको घोषणापत्र र पाकिस्तानको स्थापनाको लागि प्रस्ताव गरिएको दुबैको स्थान थियो। बेलायती भारतको पञ्जाब प्रदेश सन् १९४७ मा विभाजित भएको थियो। राडक्लिफ रेखाद्वारा धार्मिक सीमा विभाजित भएको बेला यो प्रदेशको गठन भएको थियो। पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा औद्योगिक प्रदेश हो र औद्योगिक क्षेत्रले यस प्रदेशको कुल घरेलु उत्पादनको २२४% कायम गरेको छ।  पञ्जाब पाकिस्तानमा यसको सापेक्ष समृद्धिका लागि परिचित छ, र सबै पाकिस्तानी प्रदेशहरूमध्ये सबैभन्दा कम गरीबी दर भएको प्रदेश हो। प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागको बीचमा स्पष्ट विभाजन रहेको छ। पाकिस्तानको सबैभन्दा कम सम्पन्न उत्तरी पञ्जाबमा गरीबी दर बढी रहेको छ। पञ्जाब [[दक्षिण एसिया]]को सबैभन्दा ठूलो सहरी क्षेत्रहरू मध्ये एक हो जसमा करीव ४०% मानिसहरू सहरी क्षेत्रमा बस्दछन्।  पाकिस्तानको बाँकी देशको तुलनामा यसको मानव विकास सूचकाङ्कको स्तर उच्च छ। यो प्रदेश सुफीवादबाट अत्यन्तै प्रभावित छ, धेरै सूफी तीर्थस्थलहरू पञ्जाबभरि फैलिएका छन जसले वर्षेनी लाखौँ श्रद्धालुहरूलाई आकर्षित गर्दछ। सिख धर्मका संस्थापक, गुरू नानकको जन्म लाहोर नजिकैको ननकाना साहिबमा भएको थियो। पञ्जाब कटासराज मन्दिरको क्षेत्र हो, जुन हिन्दू पौराणिक कथाका लागि प्रख्यात छ। धेरै संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठनको विश्व सम्पदा स्थलहरू पञ्जाबमा अवस्थित छन् जसमा शालीमार बगैँचा, लाहोर किल्ला, तक्षशिला पुरातात्विक उत्खनन, र रोहतास किल्ला समावेश छ। == शब्दको उत्पत्ति == रिग वेदमा पञ्जाबलाई सप्त सिन्धु भनेर चिनिन्थ्यो जसको अर्थ हो "सात नदीहरूको भूमि" हो। यो क्षेत्र पुरातन युनानीहरूलाई पेन्तापोतामिया भनेर चिनिन्थ्यो, जसको अर्थ हो "पाँच नदीको क्षेत्र", जबकि यस क्षेत्रको लागि संस्कृत नाम, रामायण र महाभारतमा उल्लेख गरिएको, पञ्चनदा थियो जसको अर्थ "पाँच नदीहरूको भूमि" हो। [[फारसी भाषा|फारसी]]हरूले पछि यस क्षेत्रलाई मुस्लिम विजय पछि पञ्जाब भन्ने गर्दथे जसको पनि अर्थ" पाँच नदीहरूको भूमि "हो। पञ्जाब शब्द औपचारिक रूपमा इ.स. १७औँ शताब्दीको सुरुमा फारसी शब्दबाट पञ्च (पाँच) र आब (पानी), भएको थियो जसको अर्थ यस क्षेत्रको लागि संस्कृत र युनानी नामसँग मिल्दोजुल्दो छ। पाँच नदीहरू, जसमा चेनाब, झेलम, रवि, व्यास र सतलज, पञ्जनद खोलाबाट सिन्धु नदीमा र अरब सागरमा बग्दछ। पञ्जाबका पाँच ठूला नदीहरूमध्ये चारवटा पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेश हुँदै बग्दछ। == जनसङ्ख्या र समाज == === जनशाङ्खिकि === {| class="toccolours" cellpadding="4" cellspacing="0" style="float:right; margin:0 0 1em 1em; font-size:95%;" |- ! colspan="4" style="background:#ccf; text-align:center;"| ऐतिहासिक जनसङ्ख्या विवरण<ref>सन् १९९८ देखिको तथ्याङ्क [http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province.html_Pages/statpak.gov.pk/depts/pco/statistics/pop_by_province/pop_by_province प्रदेशका अनुसार जनसङ्ख्या – केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग] सन् २०१२ देखिको अनुमानित जनसङ्ख्या [http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 سے آبادی میں فیصد اضافہ ہوا ہے] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120701193658/http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-46-percent-since-1998 |date=१ July २०१२ }}। सङ्ग्रह मिति १२ जुलाई २०१३।</ref> |- ! जनगणना !! style="text-align:right;"| जनसङ्ख्या || सहरी || ग्रामीण |- | colspan=4| ---- |- | style="text-align:center;"| सन् १९५१ || style="text-align:right;"| २०,५४०,७६२ || ३,५६८,०७६ || १६,९७२,६८६ |- | style="text-align:center;"| सन् १९६१ || style="text-align:right;"| २५,४६३,९७४ || ५,४७५,९२२ || १९,९८८,०५२ |- | style="text-align:center;"| सन् १९७२ || style="text-align:right;"| ३७,६०७,४२३ || ९,१८२,६९५ || २८,४२४,७२८ |- | style="text-align:center;"| सन् १९८१ || style="text-align:right;"| ४७,२९२,४४१ || १३,०५१,६४६ || ३४,२४०,७९५ |- | style="text-align:center;"| सन् १९९८ || style="text-align:right;"| ७३,६२१,२९० || २३,०१९,०२५ || ५०,६०२,२६५ |- | style="text-align:center;"| सन् २०१७ || style="text-align:right;"| ११०,०१२,६१५ || ७०,००८,४५१ || ४०,४०१,१६४ |} यस प्रदेश पाकिस्तानको आधा भन्दा बढी जनसङ्ख्याको एकत्रित छ। यो विश्वको पाँचौँ धेरै जनसङ्ख्या भएको उप-राष्ट्रिय इकाई समेत हो। यो चीन वा भारत भन्दा बाहिर सबैभन्दा धेरै जनसङ्ख्यायुक्त प्रदेश हो। पञ्जाबीहरू विभिन्न जातजाति, कुल (उर्दू: برادری) र समुदायहरू सहितको एक विषेश समूह हो। पाकिस्तानी पञ्जाबमा, कडा सामाजिक स्तरीकरणको विपरीत गैर-आदिवासी सामाजिक भेदभाव मुख्यतया परम्परागत व्यवसायहरू जस्तै लोहार वा कारीगरहरूमा आधारित छ। पञ्जाबमा पाकिस्तानमा सबैभन्दा कम गरीबी दर छ, यद्यपि यो प्रदेशको उत्तरी र दक्षिणी भागमा विभाजन रहेको छ। प्रदेशको समृद्ध उत्तरी भागको सियालकोट जिल्लामा गरीबी दर ५.६३% रहेको छ जबकि गरीब मध्येको एक दक्षिणमा रहेको राजनपुर जिल्लामा गरीबी दर ६०.०५% रहेको छ। === भाषाहरू === {{bar box |float = left |title = पञ्जाबका भाषाहरू<br/><small>(सन् २०१७ को जनगणना)</small><ref>{{समाचार स्रोत|युआरएल=https://www.dawn.com/news/1410447|पहुँचमिति=२ अप्रिल २०२०|title=انتخابات تک مردم شماری کے نتائج کی منظوری کو سی سی آئی نے موخر کردیا}}</ref> |bars = {{bar percent|[[पञ्जाबी भाषा|पञ्जाबी]]|Green|६९.६७}} {{bar percent|सराइकी|Blue|२०.६८}} {{bar percent|[[उर्दु भाषा|उर्दू]]|DarkSlateGray|४.८७}} {{bar percent|पश्तो|Violet|१.९८}} {{bar percent|बलूची|Yellow|०.८३}} {{bar percent|[[सिन्धी भाषा|सिन्धी]]|Red|०.१५}} }} {{clear}} पञ्जाबमा बोलिने मुख्य र मातृभाषा भनेको पञ्जाबी हो जुन सामान्यतया शाहमुखी लिपिमा लेखिने गरिन्छ छ जुन पञ्जाबी लेख्नको लागि प्रयोग हुने सबैभन्दा पुरानो लिपि हो। पञ्जाब देशकै सबैभन्दा ठूलो जातीय समूह हो। पञ्जाबी पञ्जाबको प्रदेश स्तरीय भाषा हो तर पाकिस्तानको संविधानमा राष्ट्रिय स्तरमा यसलाई आधिकारिक मान्यता प्रदान गरिएको छैन। सराइकी वा पूर्व मुल्तानी भाषा प्रायः दक्षिण पञ्जाब, र पश्तो, उत्तर पश्चिम पञ्जाबका केही भागहरूमा, खास गरी अटक जिल्ला र [[खैबर पख्तुनख्वा|खयबर पख्तुनख्वा]] प्रदेशको नजिकको मियाँवाली जिल्लामा बोल्ने गरिन्छ। [[File:Punjabi prachar demand.jpg|thumb| लाहोरमा पञ्जाबीहरूले पाकिस्तानको पञ्जाबमा [[पञ्जाबी भाषा]]लाई विद्यालय शिक्षाको औपचारिक भाषा बनाउने माग गर्दै पाकिस्तानमा भएको एक प्रदर्शन।]] पाकिस्तानमा पञ्जाबीलाई निम्न स्तरको भाषामा हस्तान्तरण गरिने र यस्तो वातावरणले यसलाई अस्विकार गरिरहेको चिन्ताको रूपमा प्रसारण सार्वजनिक क्षेत्र र औपचारिक शिक्षाको निकटको अन्य भाषाहरूका रूपमा उर्दू र अङ्ग्रेजीको प्रयोगले कसै-कसैलाई यस्तो डर पैदा गराएको छ। विभिन्न शैक्षिक नेता, अन्वेषकहरू र सामाजिक टिप्पणीकारहरूले उर्दूको जानाजानी पदोन्नति र पञ्जाबी भाषालाई आधिकारिक स्वीकृति वा मान्यता दिन अस्वीकार गर्नु भाषाको हानिकारक भएको धारणा व्यक्त गरेका छन्। अगस्ट २०१५ मा, पाकिस्तानी पत्राचार संस्था, अन्तर्राष्ट्रिय लेखक परिषद र विश्व पञ्जाबी काङ्ग्रेसले ख्वाजा फरीद नामक सम्मेलनको संयुक्त रूपमा आयोजना गरेको थियो र उनीहरूले पञ्जाबी भाषाको विश्वविद्यालय लाहोरमा स्थापना गरिनु पर्ने र [[पञ्जाबी भाषा]]लाई प्राथमिक तहमा शिक्षाको माध्यमको रूपमा घोषणा गरिनु पर्ने माग राखेका थिए। यसले प्रदेशमा पञ्जाबी भाषा लागू गर्न कुनै कदम नचालेको भन्दै सेप्टेम्बर २०१५ मा, उनिहरूले पााकिस्तानको पञ्जाब सरकार विरूद्ध पाकिस्तानको सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा दर्ता गरेका थिए। यसका अतिरिक्त, हरेक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसमा हजारौँ पञ्जाबीहरू लाहोरमा भेला हुन्छन्। === धर्म === {{bar box |title=पञ्जाबमा धर्म<ref>{{वेब स्रोत |शीर्षक=مذہب کے لحاظ سے آبادی |युआरएल=http://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/tables/POPULATION%20BY%20RELIGION.pdf |वेबसाइट=پاکستان |प्रकाशक=پاکستان بیورو برائے شماریات}}</ref> |titlebar=#Fcd116 |left1=धर्म |right1=प्रतिशत |float=right |bars= {{bar percent|[[इस्लाम धर्म]]|green|९७.२१}} {{bar percent|इसाई|blue|२.३}} {{bar percent|अहमदी|blue|०.२५}} {{bar percent|हिन्दू|Orange|०.१६}} {{bar percent|अन्य†|black|०.०७}} |caption=धर्मको वितरण<br /> †<small> सिख, परासी समावेश।</small> }} पञ्जाब (पाकिस्तान)को जनसङ्ख्या मध्ये ९७.२१% मानिसहरूले इस्लाम धर्मको अनुसरण गर्दछन् जसमा सुन्नी र शियाको बाहुल्यता रहेको छ। सबैभन्दा ठूलो गैर मुस्लिम अल्पसङ्ख्यक इसाई धर्म हो जसको जनसङ्ख्या २.३% रहेको छ। अन्य अल्पसङ्ख्यकहरूले अहमदिया, हिन्दू, सिख, पारसी आदी समावेश छन्। == भूगोल == पञ्जाब [[बलुचिस्तान, पाकिस्तान|बलुचिस्तान]] पछिको पाकिस्तान सबैभन्दा दोस्रो ठूलो प्रदेश हो। यसको क्षेत्रफल २०५,३४४ वर्ग किलोमिटर (७९,२८४ वर्ग माइल) रहेको छ। यसले पाकिस्तानको कुल जमिनको २५.८% ओगट्छ। पञ्जाब प्रदेश दक्षिणमा सिन्ध, दक्षिण पश्चिममा बलुचिस्तान, पश्चिममा [[खैबर पख्तुनख्वा]], र उत्तरमा [[इस्लामाबाद राजधानी क्षेत्र]] र [[आजाद कश्मीर]]सँग सिमानामा साझेदारी गरेको छ। पञ्जाबले उत्तरमा [[जम्मू र कश्मीर]]को, र पूर्वमा भारतीय राज्य पञ्जाब र राजस्थानसँग पनि सिमाना साझेदारी गरेको छ। प्रदेशको राजधानी र सबैभन्दा ठूलो सहर लाहोर हो जुन व्यापक पञ्जाब क्षेत्रको ऐतिहासिक राजधानी थियो। अन्य महत्त्वपूर्ण सहरहरूमा फैसलाबाद, [[रावलपिन्डी]], गुजरानवाला, सरगोधा, मुल्तान, [[सियालकोट]], बहावलपुर, गुजरात, शेखुपुरा, झेलम र साहीवाल पर्दछन्। अविभाजित पञ्जाब क्षेत्र छ वटा नदीहरूको गृह थियो, जसमध्ये पाँच पाकिस्तानको पञ्जाब प्रदेशका बग्दछ। पश्चिम देखि पूर्वसम्म, [[सिन्धु नदी|सिन्धु]], झेलम, चेनाब, रवि र सतलज नदीहरू यस प्रदेशमा बग्दछन्। पाकिस्तानको सबै प्रदेशलाई छुने यो देशको एक मात्र प्रदेश हो  === भूआकृति === [[File:Murree scene.jpg|thumb|पञ्जाबको मरी पर्वतीय क्षेत्र]] पञ्जाबको परिदृश्यमा प्राय: सिन्धु नदीको उर्वर मैदान र पाकिस्तानका चार ठूला सहायक नदीहरू, झेलम, चेनाब, रावी र सतलज नदी समावेश छन् जसले पञ्जाबलाई उत्तरदेखि दक्षिणमा पार गर्दछ। पञ्जाबका नदीहरू मध्ये पाँचौं, ब्यास नदी ({{भाषा-संस्कृत|विपाशा नदी}}) भारतको पञ्जाब राज्यमा मात्र पर्दछ। मैदान पृथ्वीमा सबैभन्दा धेरै सिंचाइ गरिएको क्षेत्रहरू मध्ये पर्दछ र नहरहरू सम्पूर्ण प्रदेशमा फेला पार्न सकिन्छ। पञ्जाबमा धेरै पहाडी क्षेत्रहरू पनि रहेका छन्। यस प्रदेशको दक्षिणपश्चिमी भूभागमा अवस्थित सुलेमान पर्वत, [[इस्लामाबाद]]को नजिकै उत्तरको मार्गला पहाड र नमक हिम शृङ्खलाले पञ्जाबको उत्तरी भागलाई पोठोहार उच्चसमस्थलीबाट विभाजित गर्दछ। मरुभूमिहरू दक्षिणी पञ्जाबमा राजस्थानको सिमाना नजिक र सुलेमान हिम शृङ्खला नजिक फेला पार्न सकिन्छ। === मौसम === पञ्जाबका प्रायः भागहरूमा अत्यधिक चिसो र वर्षा हुने गर्दछ। फेब्रुअरी बीचमा तापमान बढ्न थाल्छ; वसन्तकालीन मौसम मध्य अप्रिल सम्म जारी रहन्छ। दक्षिण पश्चिम मानसुनको सुरुवात मे महिनामा पञ्जाब पुग्ने गरेको अनुमान गरिएको छ, तर सन् १९७० को दशकको सुरु देखि नै मौसम ढाँचा अनियमित रहेको छ। वसन्तमा पनि कुनै क्षेत्रमा कडा वर्षा भएको छ जसले बाढी पनि निम्त्याउने गरेको छ। जुन र जुलाई महिनामा अत्याधिक गर्मी हुन्छ। आधिकारिक अनुमानले गर्मीको मौसममा ४६ डिग्री सेल्सियस सम्मको तापक्रमको दावी गर्दछ भने केही अखबारका स्रोतहरूले तापक्रम ५१ डिग्री सेल्सियससम्म पुग्ने बताउने गरेका छन्। सन् १०९३ मा मुलुकमा तापक्रम अत्याधिक धेरै ५४ डिग्री सेल्सियस पार गरेको थियो। हालसालै प्रदेशमा अत्याधिक चिसोको अनुभव गरिएको छ जुन विगत ७० वर्ष यताकै सर्वाधिक चिसो मौसम हो। पञ्जाब प्रदेको तापक्रम −२° देखि ४५ ° सेल्सियस सम्म पुग्दछ। तथापि, गृष्ममा तापक्रम ५० डिग्री सेल्सियस (११२ डिग्री फर्हेनहाइट) र हिउँदमा −१० डिग्री सेल्सियस सम्म पुग्छ। मौसमको आधारमा, पञ्जाब प्रदेशमा सामान्यतया तीन मुख्य ऋतुहरू छन्। १) ग्रीष्म ऋतु (अप्रिल देखि जुन) जहाँ तापक्रम ११० डिग्री फर्हेन्हाइट सम्म पुग्दछ। २) वर्षा ऋतु (जुलाई देखि सेप्टेम्बर) प्रदेशको औसत वर्षा वार्षिक रूपमा ९६ सेमी उप-हिमाली क्षेत्र र मैदानमा ४६ सेन्टीमिटर बीचको दायरा भित्र सीमित छ। ३) जाडो/ हिउँद (अक्टोबर देखि मार्च) तापक्रम ४० डिग्री फर्हेनहाइट सम्म घट्दछ। == प्रदेश सरकार == पञ्जाब सरकार [[पाकिस्तान]]को सङ्घीय संरचनामा एक प्रादेशिक सरकार हो, जुन पञ्जाब प्रदेशको राजधानी [[लाहोर]]मा आधारित छ। पञ्जाबको मुख्यमन्त्री पञ्जाबको प्रादेशिक विधानसभाद्वारा पाकिस्तानको पञ्जाबमा प्रादेशिक सरकारको प्रमुखको रूपमा रहेको हुन्छन्। वर्तमान [[मुख्यमन्त्री]] चौधरी परवेज इलाही हुन् उनी २६ जुलाई २०२२ मा राष्ट्रिय सभाद्वारा निर्वाचित भएका थिए। पञ्जाब प्रदेश सभा पूर्वी पाकिस्तानको [[लाहोर]]मा अवस्थित पञ्जाब प्रदेशका निर्वाचित प्रतिनिधिहरूको एक सदनात्मक विधायिका हो। [[पाकिस्तानको संविधान सभा]]को धारा १०६ अन्तर्गत कुल ३७१ सिट रहेको यस विधानसभामा ६६ सिट महिलाका लागि र ८ सिट गैर-मुस्लिमका लागि आरक्षित गरिएको थियो। पञ्जाब सरकारमा ४८ विभागहरू छन्। प्रत्येक विभागको नेतृत्व एक प्रदेश मन्त्री (राजनीतिज्ञ) र एक प्रदेश सचिवद्वारा गरिन्छ। ===विभाग=== {{मुख्य|पाकिस्तानको विभाग}} [[File:Punjab (Pakistan) Divisions.png|thumb|पञ्जाब विभागको नक्सा]] {| class="sortable wikitable" |- ! क्र.सं ! विभाग ! सदरमुकाम ! क्षेत्रफल<br/>(किमी²) ! जनसङ्ख्या<br/>(सन् २०१७) |- |१ |[[बहवालपुर विभाग|बहवालपुर]] |[[बहवालपुर]] |४५,५८८ |१,१४,६४,०३१ |- |२ |[[डेरा गाजी खान विभाग|डेरा गाजी खान]] |[[डेरा गाजी खान]] |३८,७७८ |१,१०,१४,३९८ |- |३ |[[फैसलाबाद विभाग|फैसलाबाद]] |[[फैसलाबाद]] |१७,९१७ |१,४१,७७,०८१ |- |४ |[[गुजरानवाला विभाग|गुजरानवाला]] |[[गुजरानवाला]] |१७,२०६ |१,६१,२३,९८४ |- |५ |[[लाहोर विभाग|लाहोर]] |[[लाहोर]] |१६,१०४ |१,९३,९८,०८१ |- |६ |[[मुल्तान विभाग|मुल्तान]] |[[मुल्तान]] |२१,१३७ |१,२२,६५,१६१ |- |७ |[[रावलपिन्डी विभाग|रावलपिन्डी]] |[[रावलपिन्डी]] |२२,२५५ |१,००,०७,८२१ |- |८ |[[साहिवाल विभाग|साहिवाल]] |[[साहिवाल]] |१०,३०२ |७३,८०,३८६ |- |९ |[[सरगोधा विभाग|सरगोधा]] |[[सरगोधा]] |२६,३६० |८१,८१,४९९ |} ===जिल्ला=== [[File:Districts of Punjab (Pakistan).png|right|३५०px]] {| class="wikitable sortable" |- ! क्र.सं ! जिल्ला ! सदरमुकाम ! क्षेत्रफल<br/>(किमी^२) ! जनसङ्ख्या<br/>(सन् २०१७) ! जनघनत्व<br/>(मानिस/किमी^२) ! विभाग |- |१ |[[अटक जिल्ला|अटक]] |[[अटक]] |align="right"|६,८५८ |align="right"|१,८८३,५५६ |align="right"|२७४ |[[रावलपिन्डी विभाग|रावलपिन्डी]] |- |२ |[[बहवालनगर जिल्ला|बहवालनगर]] |[[बहवालनगर]] |align="right"|८,८७८ |align="right"|२,९८१,९१९ |align="right"|३३५ |[[बहवालपुर विभाग|बहवालपुर]] |- |३ |[[बहवालपुर जिल्ला|बहवालपुर]] |[[बहवालपुर]] |align="right"|२४,८३० |align="right"|३,६६८,१०६ |align="right"|१४७ |[[बहवालपुर विभाग|बहवालपुर]] |- |४ |[[भक्कर जिल्ला|भक्कर]] |[[भक्कर]] |align="right"|८,१५३ |align="right"|१,६५०,५१८ |align="right"|२०२ |[[सरगोधा विभाग|सरगोधा]] |- |५ |[[चकवाल जिल्ला|चकवाल]] |[[चकवाल]] |align="right"|६,५२४ |align="right"|१,४९५,९८२ |align="right"|२२९ |[[रावलपिन्डी विभाग|रावलपिन्डी]] |- |६ |[[चिनिकोट जिल्ला|चिनिकोट]] |[[चिनिकोट]] |align="right"|२,६४३ |align="right"|१,३६९,७४० |align="right"|५१८ |[[फैसलाबाद विभाग|फैसलाबाद]] |- |७ |[[डेरा गाजी खान जिल्ला|डेरा गाजी खान]] |[[डेरा गाजी खान]] |align="right"|११,९२२ |align="right"|२,८७२,२०१ |align="right"|२४० |[[डेरा गाजी खान विभाग|डेरा गाजी खान]] |- |८ |[[फैसलाबाद जिल्ला|फैसलाबाद]] |[[फैसलाबाद]] |align="right"|५,८५६ |align="right"|७,८७३,९१० |align="right"|१३४४ |[[फैसलाबाद विभाग|फैसलाबाद]] |- |९ |[[गुजरानवाला जिल्ला|गुजरानवाला]] |[[गुजरानवाला]] |align="right"|३,६२२ |align="right"|५,०१४,१९६ |align="right"|१३८४ |[[गुजरानवाला विभाग|गुजरानवाला]] |- |१० |[[गुजारात जिल्ला|गुजरात]] |[[गुजरात, पाकिस्तान|गुजरात]] |align="right"|३,१९२ |align="right"|२,७५६,११० |align="right"|८६३ |[[गुजरानवाला विभाग|गुजरानवाला]] |- |११ |[[हफिजाबाद जिल्ला|हफिजाबाद]] |[[हफिजाबाद]] |align="right"|२,३६७ |align="right"|१,१५६,९५७ |align="right"|४८८ |[[गुजरानवाला विभाग|गुजरानवाला]] |- |१२ |[[झाङ जिल्ला|झाङ]] |[[झाङ]] |align="right"|८,८०९ |align="right"|२,७४३,४१६ |align="right"|३११ |[[फैसलाबाद विभाग|फैसलाबाद]] |- |१३ |[[झेलम जिल्ला|झेलम]] |[[झेलम]] |align="right"|३,५८७ |align="right"|१,२२२,६५० |align="right"|३४० |[[रावलपिन्डी विभाग|रावलपिन्डी]] |- |१४ |[[कसूर जिल्ला|कसूर]] |[[कसूर]] |align="right"|४,७९६ |align="right"|३,४५४,९९६ |align="right"|७२० |[[लाहोर विभाग|लाहोर]] |- |१५ |[[Khanewal जिल्ला|Khanewal]] |[[Khanewal]] |align="right"|४,३४९ |align="right"|२,९२१,९८६ |align="right"|६७१ |[[Multan Division|Multan]] |- |१६ |[[Khushab District|Khushab]] |[[Khushab]] |align="right"|६,५११ |align="right"|१,२८१,२९९ |align="right"|१९६ |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |१७ |[[Lahore District|Lahore]] |[[Lahore]] |align="right"|१,७७२ |align="right"|११,१२६,२८५ |align="right"|६२७८ |[[Lahore Division|Lahore]] |- |१८ |[[Layyah District|Layyah]] |[[Layyah]] |align="right"|६,२९१ |align="right"|१,८२४,२३० |align="right"|२९० |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |१९ |[[Lodhran District|Lodhran]] |[[Lodhran]] |align="right"|२,७७८ |align="right"|१,७००,६२० |align="right"|६१२ |[[Multan Division|Multan]] |- |२० |[[Mandi Bahauddin District|Mandi Bahauddin]] |[[Mandi Bahauddin]] |align="right"|२,६७३ |align="right"|१,५९३,२९२ |align="right"|५९६ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |२१ |[[Mianwali District|Mianwali]] |[[Mianwali]] |align="right"|५,८४० |align="right"|१,५४६,०९४ |align="right"|२६४ |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |२२ |[[Multan District|Multan]] |[[Multan]] |align="right"|३,७२० |align="right"|४,७४५,१०९ |align="right"|१२७५ |[[Multan Division|Multan]] |- |२३ |[[Muzaffargarh District|Muzaffargarh]] |[[Muzaffargarh]] |align="right"|८,२४९ |align="right"|४,३२२,००९ |align="right"|५२३ |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |२४ |[[Narowal District|Narowal]] |[[Narowal]] |align="right"|२,३३७ |align="right"|१,७०९,७५७ |align="right"|७३१ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |२५ |[[Nankana Sahib District|Nankana Sahib]]<ref name="nankana"> {{cite web| url=http://www.dawn.com/२००५/०५/१०/nat४३.htm| title=Nankana becomes district| first=Dawn Newspaper| last=Internet Edition| access-date=१४ April २००६| url-status=live| archive-url=https://web.archive.org/web/20051001033405/http://www.dawn.com/2005/05/10/nat43.htm| archive-date=१ October २००५| df=dmy-all| date=१० May २००५}}<br/>हालसालै बनाइएको जिल्ला नानकनाको लागि कुनै तथ्याङ्क उपलब्ध छैन।</ref> |[[Nankana Sahib]] |align="right"|२,९६० |align="right"|१,३५६,३७४ |align="right"|४५८ |[[Lahore Division|Lahore]] |- |२६ |[[Okara District|Okara]] |[[Okara, Pakistan|Okara]] |align="right"|४,३७७ |align="right"|३,०३९,१३९ |align="right"|६९४ |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |२७ |[[Pakpattan District|Pakpattan]] |[[Pakpattan]] |align="right"|२,७२४ |align="right"|१,८२३,६८७ |align="right"|६६९ |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |२८ |[[Rahim Yar Khan District|Rahim Yar Khan]] |[[Rahim Yar Khan]] |align="right"|११,८८० |align="right"|४,८१४,००६ |align="right"|४०५ |[[Bahawalpur Division|Bahawalpur]] |- |२९ |[[Rajanpur District|Rajanpur]] |[[Rajanpur]] |align="right"|१२,३१९ |align="right"|१,९९५,९५८ |align="right"|१६२ |[[Dera Ghazi Khan Division|Dera Ghazi Khan]] |- |३० |[[Rawalpindi District|Rawalpindi]] |[[Rawalpindi]] |align="right"|५,२८६ |align="right"|५,४०५,६३३ |align="right"|१३२२ |[[Rawalpindi Division|Rawalpindi]] |- |३१ |[[Sahiwal District|Sahiwal]] |[[Sahiwal]] |align="right"|३,२०१ |align="right"|२,५१७,५६० |align="right"|७८६ |[[Sahiwal Division|Sahiwal]] |- |३२ |[[Sargodha District|Sargodha]] |[[Sargodha]] |align="right"|५,८५४ |align="right"|३,७०३,५८८ |align="right"|६३२ |[[Sargodha Division|Sargodha]] |- |३३ |[[Sheikhupura District|Sheikhupura]] |[[Sheikhupura]] |align="right"|५,९६० |align="right"|३,४६०,४२६ |align="right"|५८० |[[Lahore Division|Lahore]] |- |३४ |[[Sialkot District|Sialkot]] |[[Sialkot]] |align="right"|३,०१६ |align="right"|३,८९३,६७२ |align="right"|१२९१ |[[Gujranwala Division|Gujranwala]] |- |३५ |[[Toba Tek Singh District|Toba Tek Singh]] |[[Toba Tek Singh]] |align="right"|३,२५२ |align="right"|२,१९०,०१५ |align="right"|६७३ |[[Faisalabad Division|Faisalabad]] |- |३६ |[[Vehari District|Vehari]] |[[Vehari]] |align="right"|४,३६४ |align="right"|२,८९७,४४६ |align="right"|६६३ |[[Multan Division|Multan]] |} == अर्थतन्त्र == [[File:GDP by Province.jpg|thumb|right|प्रदेश अनुसार कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] पञ्जाब [[पाकिस्तान]]को सबैभन्दा ठूलो अर्थव्यवस्था हो, जसले राष्ट्रिय कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा सबैभन्दा बढी योगदान पुर्‍याएको छ। सन् १९७२ उत्तरार्ध यस प्रान्तको अर्थतन्त्र चार गुणाले वृद्धि भएको छ।<ref>{{Cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20110501074227/http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf|url-status=dead|title=World Bank Document<!-- Bot generated title -->|archive-date=1 May 2011|access-date=19 December 2019}}</ref> सन् २००० मा, [[पाकिस्तान]]को [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]]मा यसको हिस्सा ५४.७% र सन् २०१० मा ५९% रहेको थियो। यो विशेष गरि पाकिस्तानको अर्थव्यवस्थाको सेवा र कृषि क्षेत्रमा प्रभावशाली छ। यसको योगदान सेवा क्षेत्रमा ५२.१% देखि ६४.५% र कृषि क्षेत्रमा ५६.१% देखि ६१.५% सम्म रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=http://www.spdc.org.pk/pubs/nps/nps5.pdf|title=Provincial Accounts of Pakistan: Methodology and Estimates 1973–2000|access-date=19 December 2019}}</ref> यो एक प्रमुख जनशक्ति योगदानकर्ता पनि हो। यो विनिर्माण क्षेत्रमा पनि प्रमुख रूपमा रहेको छ, यद्यपि प्रभुत्व त्यति उल्लेखनीय छैन। सन् २००७ मा, पञ्जाबले ७.८% को वृद्धि दर हासिल गरेको थियो र २००२-०३ देखि २००७-०८ को अवधिमा, यसको अर्थव्यवस्था प्रति वर्ष ७% देखि ८% को दरले वृद्धि भएको थियो<ref>{{cite web|url=http://www.thenews.com.pk/daily_detail.asp?id=152370|title=The News International: Latest, Breaking, Pakistan, Sports and Video News|access-date=22 April 2015|archive-date=28 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728093450/https://www.thenews.com.pk/|url-status=dead}}</ref> र सन् २००८-०९ को अवधिमा पाकिस्तानको [[कुल ग्राहस्थ उत्पादन]] वृद्धि दर ४% बाट बढेर ६% मा पुगेको थियो। समुद्र तटको अभावको बावजुद, पञ्जाब पाकिस्तानको सबैभन्दा ठुलो औद्योगिक प्रदेश हो र यसको उत्पादन उद्योगहरूले कपडा, खेलकुदका सामानहरू, ठुला मेसिनरी, विद्युतीय उपकरण, शल्य चिकित्सा उपकरण, सवारी साधन, अटो पार्ट्स, धातु, चिनी मिल उद्योग, विमान, सिमेन्ट, कृषि मेसिनरी, साइकल, रिक्सा, कार्पेट र प्रशोधित खाद्यपदार्थहरू उत्पादन गर्दछन्।<ref name="auto"/> सन् २००३ मा, यस प्रदेशले ९०% कागजी सामग्री, ७१% मल, ६९% चिनी र ४०% सिमेन्ट उत्पादन गरेको थियो।<ref>{{cite web|url= http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|title= Punjab Gateway|url-status= dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20070705111033/http://203.215.180.58/portal/docimages/9327manufacturing.pdf|archive-date= 5 July 2007|df= dmy-all}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|title=Industrial Zone Punjab, Pakistan|first=ZAHID IKRAM|last=ceo@cybercity-online.net|website=findpk.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20110711003615/http://www.findpk.com/yp/Biz_Guide/html/industrial_zones_punjab.html|archive-date=11 July 2011}}</ref> यसको उष्णकटिबन्धीय ओसिलो र सुख्खा जलवायुको बावजुद, व्यापक सिंचाईले यसलाई समृद्ध कृषि क्षेत्र बनाउँदछ। अङ्ग्रेजहरूले स्थापना गरेको यसको नहर-सिंचाई प्रणाली संसारको सबैभन्दा ठूलो हो। [[गहुँ]] र कपास सबैभन्दा ठूलो बाली हो। अन्य बालीहरूमा [[धान]], [[उखु]], [[कोदो]], [[मकै]], तेलहन, दलहन, तरकारी र किनु जस्ता फलफूलहरू पर्छन्। पशुधन र पोल्ट्री उत्पादन पनि महत्त्वपूर्ण छ। देशको वार्षिक खाद्यान्न उत्पादनमा पञ्जाबको योगदान लगभग ७६ प्रतिशत रहेको छ। कपास र धान यहाँको महत्वपूर्ण बाली हुन्। यी नगदे बालीहरू हुन् जसले राष्ट्रिय ढुकुटीमा ठूलो योगदान पुर्‍याउँछन्। कृषिमा आत्मनिर्भरता हासिल गर्ने रणनीति सहित साना तथा मझौला खेती, बरानी क्षेत्रमा जोड, खेतबारीदेखि बजारसम्म सडक, ट्युबवेलका लागि विद्युतीकरण, पानी जम्ने र लवणता नियन्त्रण गर्नेतर्फ केन्द्रित भएको छ। पञ्जाबमा पनि ६८ हजारभन्दा बढी औद्योगिक एकाइहरू छन्। यहाँ ३९ हजार ३३ साना तथा घरेलु उद्योग रहेका छन् । कपडा उद्योगको सङ्ख्या १४,४८० रहेको छ। खाद्य तथा [[दाना]] उद्योगलगायत कृषिजन्य [[कच्चा पदार्थ]] प्रशोधनका लागि सात हजार ३५५ एकाइ छन्। [[लाहोर]] र [[गुजरानवाला]] विभागमा साना इन्जिनियरिङ एकाइहरूको सबैभन्दा ठूलो एकाग्रता छ। [[सियालकोट]] जिल्ला खेलकुद सामग्री, शल्य चिकित्सा उपकरण र कटलरी सामानमा उत्कृष्ट छ। पञ्जाब सरकारले प्रदेशमा औद्योगीकरणलाई बढावा दिन औद्योगिक क्षेत्रहरू विकास गरिरहेको छ, कायदे आजम व्यापारीक पार्क शेखपुरा एक औद्योगिक क्षेत्र हो जुन [[लाहोर]]-[[इस्लामाबाद]] मार्गमा शेखपुरा नजिकै विकास भएको छ।<ref>{{Cite web | url=https://pie.com.pk/quaid-e-azam-business-park | title=PIEDMC - Punjab Industrial Estate Development and Management Company}}</ref> पञ्जाब एक [[खनिज]] समृद्ध प्रदेश हो जहाँ [[कोइला]], फलाम, ग्याँस, पेट्रोल, सेतो नुन (विश्वको दोस्रो ठूलो नुन खानी), डोलोमाइट, जिप्सम र सिलिका-बालुवाको व्यापक खनिज भण्डार रहेको छ। पञ्जाब खनिज विकास निगमले एक सयभन्दा बढी आर्थिक रूपमा व्यवहार्य परियोजनाहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। उत्पादनमा औद्योगिक उत्पादन, [[सिमेन्ट]], [[प्लास्टिक]], र अन्य विभिन्न सामानहरू समावेश छन्। पञ्जाबका विभिन्न क्षेत्रहरूमा गरिबी पनि व्यापक रूपमा रहेको छ। उत्तरी र मध्य पञ्जाबले पश्चिमी र दक्षिणी पञ्जाबको तुलनामा धेरै कम स्तरको गरीबीको सामना गरिरहेको छ। दक्षिणी र पश्चिमी पञ्जाबमा बसोबास गर्नेहरू पनि ती क्षेत्रहरूमा औद्योगीकरणको निम्न स्तरका कारण कृषिमा धेरै निर्भर छन्। ==मुख्य सहरहरू== {{मुख्य|पाकिस्तानका सहरहरूको सूची}} {| class="wikitable" style="width: 70%; font-size: 85%; border: #999 solid 1px; text-align: lcenter; margin-bottom: 0; margin: 1em auto 1em auto" |- ! colspan="5" style="text-align:center; background:YellowGreen;"| '''पञ्जाबका मुख्य सहरहरूको सूची''' |- ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| क्रम ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| सहर ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| जिल्ला ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| जनसङ्ख्या ! style="text-align:center; background:YellowGreen;"| तस्वीर |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| १ ||align=left | '''[[लाहोर]]''' ||align=left | [[लाहोर जिल्ला|लाहोर]] || 11,126,285 || [[File:Badshahi Mosquee, Lahore.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| २ ||align=left | '''[[फैसलाबाद]]''' ||align=left | [[फैसलाबाद जिल्ला|फैसलाबाद]] || ३२,०४,७२६ || [[File:Clock Tower Faisalabad by Usman Nadeem.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ३ ||align=left | '''[[रावलपिन्डी]]''' ||align=left | [[रावलपिन्डी जिल्ला|रावलपिन्डी]] || २०,९८,२३१ || [[File:Rawal Lake Eastern Bank.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ४ || align="left" | '''[[गुजरानवाला]]'''|| align="left" |[[गुजरानवाला जिल्ला|गुजरानवाला]]|| २०,२७,००१ || [[File:Nishan-E-Manzil Gujranwala 20140925.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ५ || align="left" | '''[[मुल्तान]]'''|| align="left" |[[मुल्तान जिल्ला|मुल्तान]]|| १८,७१,८४३ || [[File:Shah Rukn e Alam by M Ali Mir 03.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ६ || align="left" | '''[[बहवालपुर]]'''|| align="left" |[[बहवालपुर जिल्ला|बहवालपुर]]|| ७,६२,१११ || [[File:Front Elevation of Noor Mahal.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ७ ||align=left | '''[[सरगोधा]]''' ||align=left | [[सरगोधा जिल्ला|सरगोधा]] || ६,५९,८६२ || [[File:Central Library of University of Sargodha.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ८ || align="left" | '''[[सियालकोट]]'''|| align="left" |[[सियालकोट जिल्ला|सियालकोट]]|| ६,५५,८५२ || [[File:Clock Tower, Sialkot 21.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | ९ || align="left" | '''[[शेखुपुरा]]'''|| align="left" |[[शेखुपुरा जिल्ला|शेखुपुरा]]|| ४,७३,१२९ || [[File:Hiran Minar- monument to Mansraj.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १० || align="left" | '''[[रहिम यार खान]]'''|| align="left" |[[रहिम यार खान जिल्ला|रहिम यार खान]]|| ४,२०,४१९ || [[File:Bhong Mosaue Main Building.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;"| ११ ||align=left | '''[[झाङ]]''' ||align=left | [[झाङ जिल्ला|झाङ]] || ४,१४,१३१ || [[File:Shrine of Sufi Saint Sultan Bahu, Jhang .jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १२ || align="left" | '''[[डेरा गाजी खान]]'''|| align="left" |[[डेरा गाजी खान जिल्ला|डेरा गाजी खान]]|| ३,९९,०६४ || [[File:Statue of horses, D.G. Khan.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १३ || align="left" | '''[[गुजरात]]'''|| align="left" |[[गुजरात जिल्ला|गुजरात]]|| ३,९०,५३३ || [[File:Mosque in Gujrat Pakistan.JPG|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १४ || align="left" | '''[[साहिवाल]]'''|| align="left" |[[साहिवाल जिल्ला|साहिवाल]]|| ३,८९,६०५ || [[File:Ravi bridge.jpg|200px]] |- | style="text-align:center; background:YellowGreen;" | १५ || align="left" | '''[[वाह केन्ट]]'''|| align="left" |[[रावलपिन्डी जिल्ला|रावलपिन्डी]]|| ३,८०,१०३ || [[File:Central Mosque (Markai Jamia Masjid), Wah Cantt.jpg|200px]] |- | colspan="5" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"| '''स्रोत: पाकिस्तानको राष्ट्रिय जनगणना सन् २०१७'''<ref name="DISTRICT WISE CENSUS RESULTS CENSUS 2017">{{cite web|url=http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf|title=DISTRICT WISE CENSUS RESULTS CENSUS 2017|publisher=www.pbscensus.gov.pk|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170829164748/http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf|archive-date=29 August 2017}}</ref> |- | colspan="5" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"| '''यो सहरको जनसङ्ख्याको आधारित छ र यसले महानगरीय क्षेत्रको जनसङ्ख्यालाई समावेश गरेको छैन।''' |} == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} ==बाह्य कडीहरू == {{Sister project links|voy=Punjab (Pakistan)}} {{कमन्स|Punjab (Pakistan)|पञ्जाब}} *{{आधिकारिक वेबसाइट|http://www.punjab.gov.pk}} *{{curlie|Regional/Asia/Pakistan/Provinces/Punjab}} * [https://web.archive.org/web/20170919203232/http://dmoz.pk/Provinces/Punjab/ पञ्जाब, पाकिस्तान] को यात्रा सहयोगी [[श्रेणी:पञ्जाब, पाकिस्तान| ]] [[श्रेणी:पाकिस्तानका प्रदेशहरू]] [[श्रेणी:पञ्जाबी भाषी देश तथा क्षेत्रहरू]] 5ggne5i845k9o2hkfhyaz7ox2cwa0ql 0 125263 1074158 1074023 2022-08-19T21:00:19Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[हर्क राज राई]] पृष्ठलाई [[हर्क साम्पाङ]] मा सारियो wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific-prefix = | education = | native_name = हर्कराज राई | image = | office = [[धरानकाे नगर प्रमुख|मेयर]] of [[धरान]] | presecessor = | term_start = २३ मे, २०२२ | term_end = | Work = | birth_name = | parents = | name = हर्कराज राई | successor = | birth_date = १९८२ वा १९८३ | birth_place = [[खर्ताम्चा]], [[खोटांग]], नेपाल | party = [[स्वोतन्त्र]] | alma_mater = | religion = | website = | predecessor = [[तिलक राइ]] | deputy =ऐन्द्रविक्रम बेघा ([[उपमेयर|उपमेयर]]) }} '''हर्कराज राई''' उर्फ '''हर्क साम्पाङ''' एक नेपाली राजनीतिज्ञ र सामाजिक कार्यकर्ता हुन्। उनी धरानका उप-महानगरपालिका का वर्तमान मेयर हुन्।<ref name=":0">{{Cite web|url=https://kathmandupost.com/national/2022/05/22/independent-candidate-harka-raj-rai-elected-mayor-of-dharan-sub-metropolitan-city|title=Independent candidate Harka Raj Rai elected mayor of Dharan Sub-Metropolitan City|website=kathmandupost.com}}</ref><ref name=":3">{{Cite web |last=Setopati |first=राजु अधिकारी |title=हर्क साम्पाङ- अ रेभुलुसन |url=https://www.setopati.com/election/localelection/272021/ |access-date=2022-05-29 |website=Setopati |language=en-US}}</ref> ==प्रारम्भिक जीवन== राईको जन्म हालको केपिलासगढी गाउँपालिका खोटाङको खार्तम्छामा भएको थियो । उनका बुबा पूर्व ब्रिटिश गोर्खा सैनिक थिए। उच्च शिक्षा हासिल गर्न एसएलसी परीक्षा दिएर उनी सन् १९९८ मा धरान सरेका थिए। धरानको महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसबाट स्नातक गरेपछि उनले ट्युटरको रूपमा काम गर्न थाले।उच्च शिक्षा पूरा गरेपछि उनी रोजगारीका लागि इराक र अफगानिस्तान गएका थिए। == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:स्वतन्त्र राजनीतिज्ञहरू]] [[श्रेणी:जीवित नेपालीहरू]] 4xx5zxn19t7qihvygvwr55pkwyer8fs 0 126172 1074148 1070609 2022-08-19T12:41:22Z Bhupendra Shrestha 28317 /* नयाँ किर्तिमानहरु */ wikitext text/x-wiki {{Infobox games | Name = राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड २०७९ | Logo =चित्र:Nepal Sports Council Logo.jpg | Optional caption = राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप)को लोगो | country = {{NEP}} | Host city = [[पोखरा महानगरपालिका|पोखरा]], [[कास्की जिल्ला]] | Provinces and cities participating = [[पोखरा]] | Athletes participating = ७ टिम<br>५००+ खेलाडीहरु | Events = ६ खेल | Opening ceremony = | Closing ceremony = | Officially opened by = | Athlete's Oath = | Judge's Oath = | Olympic Torch = | Stadium = |previous = | next = }} '''राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड २०७९''' केन्द्रीय स्तरीय [[राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड]] खेलकुद प्रतियोगिताको १२ औं संस्करण हो । [[राखेप|राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् (राखेप)]] को आयोजनामा संचालन भएको थियो । ==सहभागी टिमहरु== ;राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड २०७९ सहभागी टिमहरु *[[लुम्बिनी प्रदेश]] *[[बागमती प्रदेश]] *[[सुदूरपश्चिम प्रदेश]] *[[गण्डकी प्रदेश]] *[[कर्णाली प्रदेश]] ==समावेशी खेलहरू== ;राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड २०७९ मा समावेश ६ खेलहरू: {{col-start}} {{col-2}} *[[File:Volleyball pictogram.svg|35px]]भलिबल *[[File:Kabaddi pictogram.svg|35px]]कबड्डी *मार्सल-आर्ट्स {{col-2}} *[[File:Karate pictogram.svg|35px]] कराते *[[File:Taekwondo pictogram.svg|35px]]तेक्वान्दो *[[File:Wushu pictogram.svg|35px]]उसु {{col-end}} ==अन्तिम पदक तालिका== ;'''राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड २०७९''' को अन्तिम पदक तालिका<ref>{{cite web |title=राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड : लुम्बिनी टिम च्याम्पियन |url=https://www.khelpati.com/sports-organization/36410|website=खेलपाती|accessdate=बिहीबार, असार ३०, २०७९}}</ref> {| {{RankedMedalTable|team=टिम|class=wikitable sortable}} |- bgcolor=FFF68F |१. |[[लुम्बिनी प्रदेश]] |१६ |११ |११ |३७ |- |[[बागमती प्रदेश]] |१६ |९ |२० |४५ |- |[[सुदूरपश्चिम प्रदेश]] |८ |९ |८ |२५ |- |[[गण्डकी प्रदेश]] |५ |११ |११ |२७ |- |[[कर्णाली प्रदेश]] |५ |१० |१५ |३० |- |कुल |५० |५० |६५ |१६५ |} ==नयाँ किर्तिमानहरु== *छात्रा लङजम्प निशा चौधरी- ५.४७ मिटर *१ सय मिटर दौड- १२.५३ सेकेन्डमा पूरा गर्दै निशा चौधरीले नयाँ जुनियर राष्ट्रिय कीर्तिमान स्थापित गरिन् । *४ गुणा १ सय मिटर रिले निशाले रेशु थारु, रामकुमारी थारु र सम्झना थारुसंग मिलेर- ५४.२० सेकेन्डको कीर्तिमान रचिन् । *छात्र लङजम्पमा सुदिप थारुले- ६.६५ मिटर जम्प गर्दै जुनियर राष्ट्रिय कीर्तिमान आफ्नो नाममा लेखाए । ==यो पनि हेर्नुहोस्== *[[नवौं राष्ट्रिय खेलकुद २०७९]] ==सन्दर्भ सामाग्री== {{Reflist}} [[श्रेणी:राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड]] ang6e4c6jvs2zo75t1jlr5eggpxqqq8 0 126706 1074159 2022-08-19T21:00:19Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[हर्क राज राई]] पृष्ठलाई [[हर्क साम्पाङ]] मा सारियो wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[हर्क साम्पाङ]] 7y7leuyj9cmep79mv7q1lbnvnes0g2s 3 126707 1074174 2022-08-20T07:21:17Z नेपाली विकिपिडिया स्वागत 28168 [[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]] wikitext text/x-wiki {{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=अंकित सुवेदी}} -- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) १३:०६, २० अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) 7n2cw0jj6vwqqlkhvnhbt8c86iui3r1 3 126708 1074177 2022-08-20T08:15:52Z नेपाली विकिपिडिया स्वागत 28168 [[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]] wikitext text/x-wiki {{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=बाबुराम ओझा}} -- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) १४:००, २० अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) 6v6eq9ws28euyr10w9rrn5k08kqvcs6 3 126709 1074179 2022-08-20T08:22:53Z नेपाली विकिपिडिया स्वागत 28168 [[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]] wikitext text/x-wiki {{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Bhupes557}} -- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) १४:०७, २० अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) gsdv9ehubpgg8sq3no8citcms1rpwr4 3 126710 1074180 2022-08-20T08:30:52Z नेपाली विकिपिडिया स्वागत 28168 [[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]] wikitext text/x-wiki {{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Purushpurwanchal}} -- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) १४:१५, २० अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) 4mvnwipnrjecff1dky86irceus4cv52