विकिपिडिया newiki https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter मीडिया विशेष वार्तालाप प्रयोगकर्ता प्रयोगकर्ता वार्ता विकिपिडिया विकिपिडिया वार्ता चित्र चित्र वार्ता मीडियाविकि मीडियाविकि वार्ता ढाँचा ढाँचा वार्ता मद्दत मद्दत वार्ता श्रेणी श्रेणी वार्ता पोर्टल पोर्टल वार्ता मस्यौदा मस्यौदा वार्ता TimedText TimedText talk मोड्युल मोड्युल वार्तालाप Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1845 1074120 1074101 2022-08-19T02:30:07Z Biplab Anand 13653 +चित्र दीर्घा wikitext text/x-wiki {{About|नेपालको राजधानी सहर तथा महानगरपालिका}} {{Infobox settlement | name = काठमाडौँ | official_name = काठमाडौँ महानगरपालिका | native_name = | native_name_lang = | settlement_type = [[राजधानी]] | image_skyline = <!-- NOTE: DO NOT add or change images without consensus. -->{{Photomontage | photo1a = Locus3.jpg | photo2a = Ghanta Ghar-Trichandra College-Kathmandu-1591.jpg | photo2b = Tundikhel2020a.jpg | photo3a = Pashupatinath Temple-2020.jpg | spacing = 1 | position = center | color_border = white | color = white | size = 300 | foot_montage = घडीको दिशामा शीर्षबाट: काठमाडौँ परिदृश्य, [[टुँडिखेल]], [[पशुपतिनाथ मन्दिर]], [[घण्टाघर (काठमाडौँ)|घण्टाघर]]}} | image_flag = Flag of Kathmandu, Nepal.svg | image_seal = KMC logo.jpg | motto = साँस्कृतिक सहर, काठमाडौँ महानगर | pushpin_map = Nepal Bagmati Province#Nepal#Asia | pushpin_mapsize = 300 | coordinates = {{coord|27.7172|85.3240|type:city_region:NP|display=display=title, inline}} | subdivision_type = देश | subdivision_name = {{flag|नेपाल}} | subdivision_type1 = [[नेपालका प्रदेशहरू|प्रदेश]] | subdivision_name1 = [[बागमती प्रदेश]] | subdivision_type2 = [[नेपालका जिल्लाहरू|जिल्ला]] | subdivision_name2 = [[काठमाडौँ जिल्ला|काठमाडौँ]] | established_title = स्थापना | established_date = अज्ञात | founder = [[मञ्जुश्री]] (स्वयम्भू पुराण अनुसार)<ref name="इतिहास">{{cite news|title=गोकर्णेश्वर नगरपालिका सुन्ताखानको ईतिहास बदल्ने अभिलेख |url=https://www.gokarneshwormun.gov.np/sites/gokarneshwormun.gov.np/files/documents/%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B0%20%E0%A4%A8%E0%A4%97%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%20%E0%A4%B8%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%95%E0%A5%8B%20%E0%A4%88%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8%20%E0%A4%AC%E0%A4%A6%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%A8%E0%A5%87%20%E0%A4%85%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96_0.pdf |date=वि.सं. २०७७ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २ |agency=गोकर्णेश्वर नगरपालिका |page=१२ |language=नेपाली |publisher=गोकर्णेश्वर नगरपालिका}}</ref> | established_title1 = राजधानी | established_date1 = वि.सं. १८२६ चैत्र १०<ref>{{Cite book |last=अमात्य |first=साफल्य |url=https://books.google.com.np/books?id=HpNPAQAAMAAJ&dq |title=काठमाडौँ नगरायण: काठमाडौँ नगरको उद्भव, नगरायण, र सांस्कृतिक इतिहास |date=सन् १९९६ |page=८६ |publisher=नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान |language=नेपाली}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://risingnepaldaily.com/opinion/relocating-the-capital |title=Relocating The Capital? |trans-title=राजधानी स्थानान्तरण गर्ने? |website=गोरखापत्र |language=अङ्ग्रेजी |accessdate=2022-03-18}}</ref> | established_title2 = सफाई अड्डा<ref>{{Cite web |url=https://ekagaj.com/article/pradesh-3/91502/?v=1 |title=काठमाडौँमा १०२ वर्षदेखिको समस्या​ : सफाई अड्डा महानगर बन्यो, फोहर व्यवस्थापन ज्युँका त्युँ |website=ई कागज |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> | established_date2 = वि.सं. १९७६ पुस २ (सवाल सनद् बमोजिम भोटाहिटीमा गठन)<ref name="सय वर्ष">{{Cite web |url=https://nayapatrikadaily.com/news-details/31590/2019-12-18 |title=स्थानीय तह अभ्यासका सय वर्ष |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref><ref name="सवाल">{{cite news|title=स्वायत्त शासन |url=http://inlogos.org/wp-content/uploads/2016/02/Swayatta_Shasan-2072-Issue-I.pdf |date=वि.सं. २०७२ बैशाख |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २ |language=नेपाली |page=७ |publisher=स्वशासन अध्ययन प्रतिष्ठान}}</ref> | established_title3 = म्युनिसिपालिटी | established_date3 = वि.सं. २००३ फाल्गुन २<ref name="सय वर्ष"/><ref>{{Cite web |url=https://arthasamaya.com/news/detail/1161 |title= स्थानीय तह निर्वाचन इतिहासलाई फर्केर हेर्दा... |website=अर्थसमय |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> | established_title4 = नगरपालिका | established_date4 = वि.सं. २०१० भदौ १७<ref name="नगर वर्ष">{{Cite web |url=https://www.thenepaltop.com/news/224892 |title=कहिले-कहिले भएको थियो स्थानीय तह निर्वाचन? |website=द नेपाल टप |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> | established_title5 = महानगरपालिका | established_date5 = वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९<ref name="महानगर">{{cite news|title=नगर कार्यपालिकाको कार्यालय - काठमाडौँ महानगरपालिका |url=https://kathmandu.gov.np/wp-content/uploads/2021/08/Notice-publication.pdf |date=वि.सं. २०७८ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २ |language=नेपाली |page=१ |publisher=काठमाडौँ महनगरपालिका कार्यालय}}</ref> | parts_type = वडा सङ्ख्या | parts = ३२ | seat_type = | seat = | government_footnotes = | government_type = स्थानीय सरकार | governing_body = काठमाडौँ महानगरपालिका | leader_party = [[स्वतन्त्र]] | leader_title = [[नेपालका नगर प्रमुखहरूको सूची|नगरप्रमुख]] | leader_name = [[बालेन शाह]] | leader_title1 = [[उपप्रमुख]] | leader_name1 = [[सुनिता डंगोल]] ([[नेकपा (एमाले)]]) | unit_pref = Metric <!-- square kilometers -->| area_total_km2 = 49.45 | area_metro_km2 = 899<!--- "Kathmandu Valley" is considered as a singular Metropolitan area by World Bank 2010. Source: https://www.worldbank.org/en/news/feature/2013/04/01/managing-nepals-urban-transition---> <!-- hectares -->| elevation_m = 1400 | population_footnotes = <ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना">{{cite news|url=https://web.archive.org/web/20130731124937/http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|title=नेपालको राष्ट्रिय जनगणना २०६८|date=वि.सं. २०७२ मङ्सिर २४|accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १|publisher=[[राष्ट्रिय योजना आयोग (नेपाल)|राष्ट्रिय योजना आयोग]]|agency=नेपाल सरकार|ref=केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग}}</ref> | population_as_of = [[एघारौँ राष्ट्रिय जनगणना २०६८|राष्ट्रिय जनगणना २०६८]] | population_total = ९,७५,४५३ | population_density_km2 = auto | population_rank = [[नेपालका सहरहरूको सूची|पहिलो]] | population_metro = | population_blank1_title = | population_blank1 = | timezone1 = [[नेपालको प्रमाणिक समय]] | utc_offset1 = +०५:४५ | postal_code_type = हुलाक कोड | postal_code = ४४६०८८ | area_code = ०१ | area_codes = <!-- for multiple area codes --> | iso_code = | website = {{URL|www.kathmandu.gov.np|काठमाडौँ.गव.एनपी}} | module = | footnotes = | other_name = कान्तिपुर, नेपाल मण्डल, येँ }} '''काठमाडौँ''' [[नेपाल]]को सङ्घीय [[राजधानी]] र नेपालको सबैभन्दा [[नेपालका सहरहरूको सूची|बढी जनसङ्ख्या]] भएको सहर हो।<ref name="स्थानीय तह">{{cite news|title=गाउँपालिका तथा नगरपालिकाको सङ्क्षिप्त परिचय पुस्तिका |url=https://mofaga.gov.np/download-notice/eyJpdiI6IjBSZ1g5ZlJJQkphMGZsMkp0WWhUU0E9PSIsInZhbHVlIjoic3c5enIycTNwbHhYUDllakRIWlBaK0xNRmwydjJMV25CczNKa3p6ajZ0aTdqdmRPWE9UXC9ZSnNiZVloNkRtbjciLCJtYWMiOiI2OTZmNjRiZjMyNmRjYjg3OTY5M2FkZTJkNGU5ZmM1YzYwOWNhNmQzYzgzOWY1Y2QyMzBjNmQ4MmFhY2ZhMDhlIn0= |date=वि.सं. २०७८ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र ५ |language=नेपाली |page=१८७ |publisher=सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, नेपाल}}</ref> यो महानगर [[बागमती प्रदेश]] तथा मध्य नेपालको अग्लो पठारको रूपमा रहेको [[काठमाडौँ उपत्यका]]मा १,४०० मिटर (४,६०० फिट) को उचाइमा अवस्थित छ। यो भारतको [[श्रीनगर, जम्मु र कश्मीर|श्रीनगर]] सहरपछि हिमालय पहाडी क्षेत्रमा अवस्थित दोस्रो ठूलो सहर हो र हिमालय पहाडी क्षेत्रको सबैभन्दा ठूलो महानगरीय क्षेत्र हो। [[एघारौँ राष्ट्रिय जनगणना २०६८|वि.सं. २०६८ को जनगणना]] अनुसार यो महानगरको कुल जनसङ्ख्या ९,७५,४५३ रहेको छ।<ref name="तथ्याङ्क">{{cite news|title=Population Ward Level 753 Local Unit |trans-title=७५३ स्थानीय तहको वडागत जनसङ्ख्या |url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Population_Ward_Level_753_Local_Unit.pdf |date=सन् २०१७ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र ५ |language=अङ्ग्रेजी |page=१२५ |publisher=केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग, नेपाल}}</ref> प्रागऐतिहासिक इतिहास भएको यो नगर ईशा पूर्व दोस्रो शताब्दीमा स्थापना भएको र विश्वको सबैभन्दा पुरानो निरन्तर बसोबास गर्ने ठाउँहरू मध्येको एक हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/122223 |title=नेपाल चिनाउने 'नेपाल विद्या' |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-20}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/coin-speaks-the-history-189091 |title=इतिहास बोल्ने सिक्का |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-20}}</ref> यो उपत्यकालाई ऐतिहासिक रूपमा "[[नेपाल मण्डल]]" र मध्यकालमा "[[कान्तिपुर (राज्य)|कान्तिपुर]]" भनिन्थ्यो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/4611 |title='नेपाल खादलको वंशावली' |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-19}}</ref> यो उपत्यका प्राचीन कालदेखि [[नेवार जाति|नेवार मानिस]]हरूको मूल घरको रूपमा रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/58677-58677 |title=आर्य सभ्यताको इतिहास |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-20}}</ref> हिमालयको फेदमा रहेको सर्वदेशीय सहरी सभ्यता बोकेको यो सहर [[नेपाल अधिराज्य]]को राजधानी र नेपालका कुलीन वर्गका दरबार, महल र [[बगैँचा|बगैंचा]]हरूद्वारा सुसज्जित छ। यो सहरमा सन् १९८५ देखि [[दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन]]को मुख्यालय रहेको छ। काठमाडौँ धेरै वर्षदेखि [[नेपालको इतिहास]], [[कला]], [[संस्कृति]] र अर्थतन्त्रको केन्द्रको रूपमा रहँदै आएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/124998 |title=के लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग' नै थियो ? |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-20}}</ref> यो महानगर क्षेत्रमा बहु-जातीय मानिसहरूको बसोबास रहेता पनि [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]] र [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] धर्मावलम्बीहरू बहुसङ्ख्यक छन्।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/hinduu-baudgh-ghulnmaa-pshuptinaath-172290 |title=हिन्दू–बौद्ध घुलनमा पशुपतिनाथ |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/127356 |title='नेपालमा ८५ प्रतिशत गैरहिन्दू छन्' |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> धार्मिक र सांस्कृतिक चाडपर्वहरू काठमाडौँमा बसोबास गर्ने मानिसहरूको जीवनको एक प्रमुख हिस्सा हो।<ref>{{Cite web |url=https://udghoshdaily.com/?p=10336 |title=हाम्रा चाडपर्व र यसको मौलिकता |website=उद्घोष दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> यो नगरको अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण भाग [[पर्यटन]] हो। सन् २०१९ मा ट्रिपएडभाइजरद्वारा विश्वको शीर्ष पच्चीस पर्यटकीय गन्तव्यहरूको सूचीमा काठमाडौँ १९औँ स्थानमा थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.newssewa.com/content/kathmandu-visit.html |title=घुम्नैपर्ने विश्वका उत्कृष्ट २५ पर्यटकीय गन्तव्यको सूचीमा काठमाडौँ १९औँ स्थानमा |website=न्युजसेवा |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> यस सहरलाई नेपाली हिमालयको प्रवेशद्वार मानिन्छ र [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]]मा सूचीकृत [[वसन्तपुर दरबार क्षेत्र]], [[स्वयम्भूनाथ]], [[बौद्धनाथ]] र [[पशुपतिनाथ मन्दिर|पशुपतिनाथ]] यो सहरको ऐतिहासिकता तथा सुन्दरतालाई शोभामान बनाइरहेको छ। इतिहासका विभिन्न कालखण्डमा विभिन्न राजवंशले शासन गरेको यो नगर [[नेपालको एकीकरण]] कालदेखि नेपालको राजधनीको रूपमा रहेको छ।<ref>{{Cite book |last=लेभी |first=सिल्भाँ |url=https://books.google.com.np/books?id=6uNJAQAAIAAJ&q |title=नेपाल, हिन्दू अधिराज्यको इतिहास |date=सन् २००५ |publisher=हिमाल किताब |page=३३ |language=नेपाली}}</ref> [[पृथ्वीनारायण शाह]]को नेतृत्वमा [[गोर्खाली|गोर्खाली सेना]]ले [[काठमाडौँ उपत्यका]] विजय गरेपछि वि.सं. १८२६ चैत्र १० मा यो नगरलाई राजधानी बनाएका थिए। देशको राजधानी रहेकै कारण यो सहरमा [[राष्ट्रपति भवन|राष्ट्रपति निवास]], प्रधानमन्त्रीको कार्यालय ([[सिंहदरबार|सिंहदरवार]]), [[नेपाल सरकार]]को केन्द्रीय सचिवालय तथा मन्त्रालयहरू, सरकारी तथा निजी टेलिभिजन स्टेसनहरू लगायत उल्लेखनीय सङ्ख्यामा सरकारी तथा निजी रेडियोहरू र समाचार संस्थाहरू रहेका छन्। [[नेपाली सेना]]को केन्द्रीय कार्यालय जङ्गी अड्डा, सशस्त्र प्रहरी बलको प्रधान कार्यालय तथा [[नेपाल प्रहरी]]को केन्द्रीय कार्यालय पनि यसै नगरमा रहेका छन्। ==व्युत्पत्ति== काठमाडौँलाई आदिवासी [[नेपाल भाषा]]मा 'येँ' भन्ने गरिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/education/2021-03-13-33671 |title='येँ देय् म्हसीके' अर्थात् 'काठमाडौँ चिनौं ' पाठ्यपुस्तक विमोचन |website=गोरखापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> काठमाडौँको [[नेपाली भाषा|नेपाली]] नाम [[हनुमान ढोका|काठमाडौँ दरबार क्षेत्र]]मा रहेको '[[काष्ठमण्डप]]'बाट आएको हो।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/53232-53232 |title=काष्ठमण्डपः एउटा मायावी कथा |last=किरण |first=सुरेश |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> [[संस्कृत भाषा]]मा काष्ठको अर्थ 'काठ' र मण्डपको अर्थ 'देवपूजा गर्ने स्थान' हुन्छ। यो सार्वजनिक मण्डपलाई नेपाल भाषामा 'मरसतः' पनि भनिन्छ जसलाई [[मल्ल वंश|मल्लकालीन]] राजा [[लक्ष्मीनरसिंह मल्ल]]को पालामा बिसेत<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/kaasstthmnnddp-punh-nirmaann-85-prtisht-smpnn-173018 |title=काष्ठमण्डप पुनः निर्माण ८५ प्रतिशत सम्पन्न |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> नामक व्यक्तिले सन् १५९६ मा पुनर्निर्माण गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/cover-story/katha-ye:/189887/ |title=पाँचौं शताब्दीदेखि पाँचपटक बनेको काष्ठमण्डप |last=श्रेष्ठ |first=सुदीप |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> तीन तले यो संरचना पूर्णतया काठले बनेको थियो र यसमा कुनै फलामको कील वा कुनै समर्थन प्रयोग गरिएको थिएन।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/koseli/2021/04/24/16192339260267154.html |title=काष्ठमण्डपको काष्ठ–कथा |last=किरण |first=सुरेश |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> पौराणिक कथा अनुसार यस मण्डपको [[प्यागोडा]] निर्माण गर्न प्रयोग गरिएको सबै काठ एउटै रूखबाट प्राप्त भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2017/06/13/20170613184503 |title=काष्ठमण्डपको जगभित्र लुकेको कथा |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> वि.सं. २०७२ सालमा नेपालमा गएको [[विसं २०७२ को महाभूकम्प|ठूलो भूकम्प]]मा यस मण्डपको संरचना भत्किएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.nayapatrikadaily.com/news-details/68151/2021-08-04 |title=काष्ठमण्डप पुनर्निर्माण ११ हजार क्युफिट काठको प्रयोग, कहिलेसम्म सकिएला ? |last=गौतम |first=गोकर्ण |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.karobardaily.com/news/166428 |title=काष्ठमण्डप पुनर्निर्माणको काम सकियो |website=कारोबार दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> २०औँ शताब्दीको अन्तमा लेखिएका पुरानो पाण्डुलिपिहरूको पुष्पिका [[नेपाल मण्डल]]मा काठमाडौँलाई काष्ठमण्डप [[महानगर]] भनेर सम्बोधन गरिएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/prdesh-nmbr-3-ko-naam-nepaal-mnnddl-raakhn-maag-128648 |title=प्रदेश नम्बर ३ को नाम 'नेपाल मण्डल' राख्न माग |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> महानगरको अर्थ 'महान सहर' हुने गर्छ। यो सहरलाई हालसम्म पनि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] भिक्षु तथा पुजारीहरूले काष्ठमण्डप नै भन्ने गरेका छन्। यसैकारण काठमाडौँलाई काष्ठमण्डप पनि भन्ने गरिन्छ। मध्ययुगमा यो सहरलाई '[[कान्तिपुर (राज्य)|कान्तिपुर]]' पनि भनिन्थ्यो।<ref>{{Cite web |url=https://saptahik.com.np/travelling/2019/05/30/20190530085457 |title=खुम्चिँदै गएको हाम्रो सहर |last=नेपाली |first=किशोर |website=साप्ताहिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> यो नाम दुई [[संस्कृत|संस्कृत शब्द]] 'कान्ति' र 'पुर' बाट आएको हो। कान्ति शब्दको अर्थ 'सौन्दर्य' हुन्छ र प्रायः प्रकाशसँग सम्बन्धित छ तथा पुरको अर्थ 'ठाउँ' हुन्छ यसैले यो सहरले 'प्रकाशको सहर' भन्ने अर्थ दिन्छ। आदिवासी नेवार समुदायले, काठमाडौँलाई 'येँ देश' तथा [[ललितपुर महानगरपालिका|पाटन]] र [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]]लाई क्रमशः 'यल देश' र 'ख्वप देश' भन्ने गर्छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.sanghunews.com/content/24371 |title=मच्छिन्द्रनाथ देवता भन्दा पनि कृषि वैज्ञानिक हुन् |website=साँघु समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> 'यम्बु' शब्दको छोटो रूप 'येँ' हो, जसले मूलतः काठमाडौँको उत्तरी आधा भागलाई बुझाउने गर्छ। काठमाडौँको पुरानो उत्तरी बस्तीलाई 'याम्बी' र दक्षिणी बस्तीलाई 'यँगाल' भनेर चिनिन्थ्यो। == इतिहास == काठमाडौँका केही भागमा पुरातात्विक उत्खननले प्राचीन सभ्यताका प्रमाण फेला पारेको छ। विभिन्न कालखण्डमा गरिएका उत्खननबाट प्राप्त प्राचीन बस्तुहरू मध्ये मालिगाउँबाट प्राप्त एक मूर्तिमा सन् १८५ उल्लेख रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://web.archive.org/web/20100911000320/http://www.ekantipur.com/nepal/article/?id=1485 |title=सुस्त उत्खनन |date=2010-09-11 |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> [[चाबहिल]]मा अवस्थित [[सम्राट अशोक]]को पुत्रीद्वारा निर्मित [[धन्दो चैत्य]]को उत्खननले [[ब्राह्मी लिपि]]मा शिलालेख भएको इँटा फेला परेको थियो। [[पुरातत्त्वशास्त्र|पुरातत्वविदहरूका]] अनुसार यो दुई हजार वर्ष पुरानो हुने सम्भावना रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.himalkhabar.com/news/14401|title=काठमाडाै‌ भन्दा पुरानाे सभ्यता दाेलखा |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-11}}</ref> ढुङ्गाका शिलालेखहरू सम्पदा स्थलहरूमा सर्वव्यापी तत्व हुन् र नेपालको इतिहासका प्रमुख स्रोत हुन्। सन् १६२८ को [[वसन्त|वसन्त ऋतु]]मा पुर्तगाली रोमन पादरी होआओ काब्राल [[काठमाडौँ उपत्यका]] भएर गएको र [[नेपाल अधिराज्य]]को राजधानी काठमाडौँ रहेको आफ्नो यात्रा वृतान्तमा वर्णन गरेका थिए<ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/blog/23518/ |title=नेपाली क्रिश्चियन इतिहासलाई नियाल्दा |last=पोखरेल |first=जगदीश |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> र त्यस समयमा सम्भवतः काठमाडौँका राजा लक्ष्मीनरसिंह मल्लले उनलाई [[तिब्बत]]बाट [[भारत]] जाँदै गर्दा कृपापूर्वक स्वागत गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.nayapatrikadaily.com/news-details/3260/2019-01-15 |title=इसाईबारे पृथ्वीनारायण |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> पुरातात्विक रूपले काठमाडौँमा मानव वस्ती धेरै प्राचीन समयदेखि रहेको पाइन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://jhannaya.nayapatrikadaily.com/news-details/217/2019-05-11 |title=काठमाडौँका अद्भुत चार |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-11}}</ref> काठमाडौँमा नवपाषाण युगका अवशेषहरू भेट्टाइएका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2019/07/779613 |title=काठमाडौँलाई कस्तो शहर बनाउने ? प्राचीन कि आधुनिक ? |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-11}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://baahrakhari.com/index.php/news-details/212471/ |title=किन राजधानी अन्तै सारे यी देशले ? |website=बाह्रखरी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> ===प्राचीन काल=== काठमाडौँ नगरको प्राचीनतम् इतिहास धार्मिक ग्रन्थ, परम्परागत मिथक, किंवदन्ती तथा वंशावलीहरूबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ। नेपालको प्रमुख प्राचीन ग्रन्थ [[स्वयम्भू पुराण]]का अनुसार वर्तमान काठमाडौँमा कुनै समय [[नागदह]] नामको विशाल र गहिरो ताल सर्पले भरिएको थियो। महाचीनबाट बुद्ध धर्मका बोधिसत्त्व [[मञ्जुश्री]]ले दहमा आलौकिक रश्मि देखेर यहाँ मानव वस्ती निर्माण गर्ने निधो गरेपछि दहको दक्षिणमा रहेको कच्छपाल पर्वतमा चन्द्रह्रास खड्गले प्रहार गरेर यहाँको पानी निकास गरिदिएका थिए।<ref>{{Cite web |url=http://www.shittalpati.com/index.php/Other/Art-Culture-Entertainment/6146 |title=गुँला पर्व र राँगाको सिङ फुक्ने चलन |website=शित्तलपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> त्यसपछि उनले 'मञ्जुपट्टन'<ref>{{Cite book |last=मुनाकर्मी |first=लीलाभक्त |url=https://books.google.com.np/books?id=j60GAQAAIAAJ&q |title=मल्लकालीन नेपाल |date=सन् १९६८ |publisher=रत्न पुस्तक भण्डार |page=१६६ |language=नेपाली}}</ref> नामक सहर स्थापना गरे र धर्मकारलाई उपत्यकाको शासक बनाएर आफू चीनतर्फ लागेका थिए। केही समयपछि बाणासुर नामक राक्षसले नाका बन्द गरिदिए र उपत्यका फेरि तालमा परिणत भयो। त्यसपछि भगवान कृष्ण नेपाल आएर बाणासुरलाई मारेर फेरि पानी निकालेका थिए। उनले केही गोपालहरूलाई साथमा ल्याए र भुक्तमानलाई नेपालको राजा बनाएका थिए।<ref>{{Cite web |url=http://www.nepalmandal.com/content/7752.html |title=झीसं पत्याः यानाच्वनागु अन्धविश्वास |last=महर्जन |first=विपेन्द्र |website=नेपाल मण्डल |language=नेपाल भाषा |accessdate=2022-03-22}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2016/10/16/20161016181055 |title=उसबेलाको नेपाल |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> [[शिव पुराण]]को कोटिरुद्र संहिता, अध्याय ११, श्लोक १८ ले पशुपति शिवलिङ्गका लागि प्रख्यात रहेको 'नयाँपाल सहर' भनेर उल्लेख गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/110378-1478152680.html |title=मुखर्जीको भ्रमण र पशुपति दर्शन |last=टण्डन |first=डा. गोविन्द |website=नागरिक न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> नेपाल नामको उत्पत्ति सायद यसै नयाँपाल सहरबाट भएको भन्ने विश्वास गरिन्छ। मध्यकालीन लिच्छवी शासकहरू अघिको अवधिको धेरै थोरै ऐतिहासिक अभिलेखहरू पाइएका छन्। नेपाली राजतन्त्रको वंशावली [[गोपालराजवंशावली|गोपाल राजवंशावली]]का अनुसार [[लिच्छवि काल]]भन्दा पहिले काठमाडौँ उपत्यकाका शासकहरू गोपाल, महिषपाल, अभीर, किराँत र सोमवंशी थिए। किराँत राजवंश [[यलम्बर]]द्वारा स्थापित भएको थियो। किराँतकालमा पुरानो काठमाडौँको उत्तरी भागमा याम्बु नामको बस्ती थियो। [[चिनियाँ-तिब्बती भाषा परिवार]]का केही भाषाहरूमा अझै पनि काठमाडौँलाई याम्बु भनिन्छ। काठमाडौँको दक्षिणी भागमा 'मञ्जुपट्टन' नजिक यँगाल भनिने अर्को सानो प्राचीन बस्ती रहेको थियो।<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com.np/books?id=DOhFAQAAIAAJ&q |title=बुद्ध जयन्ती स्मारिका |date=सन् १९९३ |publisher=ॐ बुद्ध जयन्ती समारोह समिति |page=१७ |language=नेपाली}}</ref><ref>{{Cite book |url=https://books.google.com.np/books?id=KRlHAQAAIAAJ&q |title=हेमराज भिन्तुना देश अभिनन्दन ग्रन्थ |date=सन् १९९४ |publisher=बोधी परिषद् |page=२८५ |language=संस्कृत}}</ref> सातौं किराँती शासक जितेदास्तीको पालामा बौद्ध भिक्षुहरू काठमाडौँ उपत्यकामा प्रवेश गरे र साँखुमा वन विहार स्थापना गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.janabhav.com/news-detail/1862 |title=प्राचीन नेपालको गौरवशाली इतिहास |website=जनभाव |language=नेपाली |accessdate=2022-03-25}}</ref> [[लुम्बिनी]]मा शाक्य वंशमाथि विरुढकद्वारा आक्रमण भएपश्चात् बचेका शाक्य र कोलियहरूको आगमन पश्चात काठमाडौँमा रहेका बस्तीहरूको नाम 'यम्बु'बाट कोलिग्राम र 'यँगाल'बाट दक्षिण कोलिग्राममा परिवर्तन भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nepalbuddhistnews.com/2021/08/1258 |title=काठमाडौँ उपत्यकासँग बौद्ध धर्म र संस्कारको प्राचीन सम्बन्ध |date=2021-08-14 |website=नेपाल बौद्ध समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/snsaarko-prtibimb-svymbhuu-mhaacaity-192244 |title=संसारको प्रतिबिम्ब स्वयम्भू महाचैत्य |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> ==== लिच्छवि काल ==== भारतीय गङ्गाको मैदानबाट लिच्छविहरू उत्तरमा बसाइँ सरेपछि किराँतहरूलाई पराजित गर्दै लगभग सन् ४०० मा लिच्छवि राजवंशको स्थापना गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/cover-story/katha-ye:/189886/ |title=लिच्छविकालमा कसले कसरी शासन हत्याए? |last=श्रेष्ठ |first=सुदीप |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> यस युगको समयमा लुम्बिनीमा विरुढकद्वारा शाक्यहरूको नरसंहार पछि उक्त युद्धबाट बाँचेकाहरू उत्तरतिर बसाइँ सरेका थिए भने कोलियको रूपमा लुकेर वन मठमा प्रवेश गरेका थिए। साँखुबाट उनीहरू यम्बु र यँगाल (लञ्जगवाल र मञ्जुपट्टन) गएर काठमाडौँको पहिलो स्थायी बौद्ध विहारको स्थापना गरेका थिए। यसले नेवार बौद्ध धर्मको आधार सृजना गरेको थियो<ref>{{Cite web |url=https://koliyakhabar.com/archives/187 |title=सरावलको बासा गाउ प्राचिन कोलिय गणराज्यको प्रमुख नगर ‘सज्जनेल नगर’ घोषणा |website=कोलिय खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref>, जुन संसारमा एकमात्र जीवित संस्कृत आधारित बौद्ध परम्परा हो। तिनीहरूको प्रवाससँगै लिच्छवि युगको अधिकांश समय 'यम्बु'लाई कोलिग्राम भनिन्थ्यो र 'यँगाल'लाई दक्षिण कोलिग्राम भनिन्थ्यो। अन्ततः लिच्छवि शासक [[गुणकामदेव]]ले कोलिग्राम र दक्षिण कोलिग्रामलाई विलय गरी काठमाडौँ सहरको स्थापना गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://kharibot.com/news-details/63156/2020-09-04 |title=कसरी शुरु भयो रातो मछिन्द्रनाथको भोटो जात्रा ? |website=खरिबोट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.ukeraa.com/news/2021/10/13/10255 |title=किसान र राजाको सहयोगबाट स्थापना भएकी भद्रकाली |last=थपलिया |first= पुष्पा |website=युकेरा |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> यो सहर मञ्जुश्रीको तरवार चन्द्रह्रासको आकारमा डिजाइन गरिएको थियो। यो सहर [[अजिमा]]हरूद्वारा संरक्षित आठ ब्यारेकहरूले घेरिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://rajdhanidaily.com/id/7563/ |title=पाहाँचः-हे र घोडेजात्रा |last=राउत |first=कुमार |date=2020-03-23 |website=राजधानी राष्ट्रिय दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> यी मध्ये एउटा ब्यारेक अहिले पनि [[भद्रकाली]] ([[सिंहदरबार]] अगाडि) प्रयोगमा रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.aarthiksanjal.com/flash-news/49844.html |title=आज नवदुर्गा भगवतीको विशेष पूजा आराधना महानवमी पर्व मनाईंदै |date=2021-10-13 |website=आर्थिक सञ्जाल |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> यो सहरले [[भारत]] र [[तिब्बत]]बीचको व्यापारमा महत्वपूर्ण नाका बिन्दुको रूपमा सेवा गरेको थियो, जसले [[वास्तुशास्त्र|वास्तुकला]]को क्षेत्रमा अत्यधिक वृद्धि गर्न सफल भएको थियो। मानगृह, कैलाशकूट भवन, भद्राधिवास भवन<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/literature/2020/09/19/16004841639672702.html |title=भद्राधिवासमा टेड रिकार्डी |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> जस्ता भवनहरूको विवरण यस युगमा बस्ने यात्रु र भिक्षुहरूको संरक्षित तथा प्रकाशमा आएका यात्रा दस्तावेजहरूमा पाइन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2016/01/24/20160124130621 |title=कैलाशकूट भवन: स्वर्ण युगको स्वर्ण दरबार |website=नेपाल पत्रिका |last=गौतम |first=गोकर्ण |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/social/179024/ |title=कहीँ नभएको इतिहास हाँडीगाउँमा |last=श्रेष्ठ |first=सुदीप |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> उदाहरणको लागि, ७औँ शताब्दीमा प्रसिद्ध चीनी यात्री ह्वेन साङले लिच्छवि राजा [[अंशुवर्मा]]को कैलाशकूट भवनको बारेमा वर्णन गरेका थिए। यो ऐतिहासिक व्यापारिक मार्गले दुवै क्षेत्रहरूबीच सांस्कृतिक आदानप्रदान पनि भएको थियो। काठमाडौँ उपत्यकाका आदिवासी बासिन्दाहरूको रूपमा रहेका [[नेवार जाति|नेवार]]हरूको कलात्मकता यस युगमा, उपत्यका भित्र र बृहत् हिमालय क्षेत्रभरि फैलिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/502711-1618633074.html |title=लिच्छविकालीन कला |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> नेवार कलाकारहरूले आफ्ना छिमेकीहरूका लागि धार्मिक कला सिर्जना गर्दै एसियाभर व्यापक रूपमा यात्रा गरेका थिए। उदाहरणको लागि, [[अरनिको]]ले तिब्बत र चीन हुँदै आफ्ना स्वदेशी कलाकारहरूको समूहको नेतृत्व गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/koseli/2020/08/28/159861509651481460.html?author=1 |title=लायकुको अन्तिम पर्खाल ! |website=कान्तिपुर समाचार |last=सापकोटा |first=दीपक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> तिब्बती सम्राट [[स्रोङ्चन गम्पो]]सँग विवाह गर्ने नेपालकी राजकुमारी [[भृकुटी]]ले तिब्बतमा [[बुद्ध धर्म]]को परिचय गराउन महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेकी थिइन्।<ref>{{Cite web |url=https://motivatenews.com/archives/31855 |title=को हुन भृकुटी ? कसरी भयो तिब्बतमा उनको विवाह ? |date=2020-06-20 |website=मोटिभेट न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> ==== मल्ल काल ==== लिच्छवि कालको अन्त्यपछि नेपाल अधिराज्यमा [[मल्ल वंश|मल्ल काल]]को प्रारम्भ भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/132620-1510717620.html |title=इतिहास पुनर्लेखन गर्नुपर्दैन ? |last=श्रेष्ठ |first=आदित्यमान |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref><ref name="टोखा">{{cite news|url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/contributions/pdf/CNAS_23_01_16.pdf |title=टोखा: एक ऐतिहासिक चर्चा |last=श्रेष्ठ |first=टेक बहादुर |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र १३ |language=नेपाली |publisher=प्राचीन नेपाल |agency=नेपाल सरकार पुरातत्व विभाग}}</ref> मल्ल कालको पहिलो राजाको रूपमा [[अरि मल्ल]]लाई मानिन्छ।<ref>{{Cite book |last=ज्ञवाली |first=सूर्यविक्रम |url=https://books.google.com.np/books?id=1d8GAQAAIAAJ&q |title=नेपाल उपत्यकाको मध्यकालीन इतिहास |date=सन् १९६२ |publisher=शाही नेपाल एकेडमी |page=४८ |language=नेपाली}}</ref> [[दिल्ली]]को [[मुगल साम्राज्य|मुगल शासक]]ले नेपालको दक्षिणी भागमा रहेको तिरहुत राज्यमा आक्रमण गरेपछि तिरहुतका शासकहरू उत्तरतर्फ काठमाडौँ उपत्यकातिर भागेर आएका थिए।<ref>{{Cite web |url=http://nepalihimal.com/article/7461 |title=काठमाडौँका रैथाने तिरहुतिया |last=चापागाईं |first=प्रज्जवल |website=हिमाल खबरपत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> उनीहरूले नेपाली राजपरिवारसँग अन्तरविवाह गरेपछि यसले मल्ल युगको नेतृत्व गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/520311-1620447831.html |title=मध्यकालीन कला |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/koseli/2017/12/30/20171230092244.html?author=1 |title=जयस्थिति मल्लको वंश |last=दास |first=वाशुदेव लाल |website=कान्तिपुर दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> मल्ल युगको आरम्भमा [[खस राज्य|खस]] र [[टर्की|तुर्क]] [[मुसलमान|मुस्लिम]]हरूको आक्रमणले गर्दा यसको इतिहास उथलपुथल रहेको देखिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/koseli/2021/07/31/162770098452181413.html |title=नेपाली संघीयता, उमेर : २६०० वर्ष |last=चाम्लिङ |first=भोगीराज |website=कान्तिपुर दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> वि.सं. १३१० सालमा नेपालमा आएको विनाशकारी भूकम्पले तत्कालीन राजा [[अभय मल्ल]]सहित काठमाडौँ उपत्यकाको एक तिहाई जनसङ्ख्याको ज्यान लिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://saptahik.com.np/history/2015/06/15/17172 |title=भूकम्पमा परेर ज्यान गुमाउने राजा |website=साप्ताहिक पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> यी प्रकोपहरूले लिच्छवि युगको अधिकांश वास्तुकला (जस्तै मानगृह र कैलाशकूट भवन) को विनाश भएको थियो भने सहर भित्रका विभिन्न गुम्बाहरूमा सङ्कलन गरेर राखिएका साहित्यको क्षति भएको थियो। प्रारम्भिक कठिनाइहरूलाई छिचोल्दै काठमाडौँले पुन: आफ्नो लोकप्रियता कायम गर्न सफल भएको थियो। मल्ल युगको अधिकांश समयमा काठमाडौँले भारत र तिब्बतबीचको व्यापारमा प्रभुत्व जमाएको थियो। नेपाली मुद्रा बृहत् हिमालय क्षेत्रको व्यापारमा मानक मुद्रा बनेको थियो।<ref name="मुद्रा">{{cite news|url=https://www.nepjol.info/index.php/hj/article/download/34695/27236/101251 |title=इतिहास र संस्कृतिको स्रोतका रूपमा प्राचीन र मध्यकालीन नेपाली मुद्रा |last=काफ्ले |first=डा. डोलराज |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र १३ |language=नेपाली |publisher=हिस्टोरिक जर्नल |agency=नेपाल जोल}}</ref> मल्ल युगको उत्तरार्धमा, काठमाडौँ उपत्यकाभित्र चार सुदृढ सहरहरू [[कान्तिपुर (राज्य)|कान्तिपुर]], ललितपुर, भक्तपुर र कीर्तिपुर समावेश गरेको थियो। यी चारै सहरहरूले त्यस ताका नेपालमा राज्य गरिरहेको मल्ल महासङ्घको राजधानीको रूपमा सेवा गरेका थिए। यी सहररूले कला, वास्तुकला, सौन्दर्यशास्त्र र व्यापारमा एक-अर्कासँग प्रतिस्पर्धा गर्दै विकासको बाटो खोलेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.nagariktimes.com/2018/03/38245/ |title=मल्लकालदेखि आधुनिककालसम्म : यसरी भयो नेपाली रङ्गमञ्चको विकास |website=नागरिक टाइम्स |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> यस अवधिका राजाहरूले सार्वजनिक भवनहरू, दरबार क्षेत्रहरू र मन्दिरहरूको निर्माण, साथै जलस्रोतहरूको विकास, [[गुठी]]हरूको संस्थागतीकरण, कानूनको संहिताकरण, नाटक लेखन तथा सहरका चोकहरूमा नाटकहरूको प्रदर्शनमा उल्लेखनीय योगदान गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/119083-1490668080.html |title=‘मध्यकाल र मल्लकालका नाटकबारे अनुसन्धान जरुरी’ |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> [[भारत]], [[तिब्बत]], [[चीन]], [[इरान|फारस]] र [[युरोप]] लगायतका ठाउँबाट विचारधाराको आगमन भएको प्रमाण राजा [[प्रताप मल्ल]] पालाको ढुङ्गाको शिलालेखमा पाइन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2022/01/24/164299214227314055.html |title=प्रताप मल्लकालीन शिलालेख प्रहरी चौकी आँगनमा |last=भट्टराई |first=देवेन्द्र |website=कान्तिपुर दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref><ref name="शिलालेख">{{cite news|url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/ancientnepal/pdf/ancient_nepal_13_03.pdf |title=प्रताप मल्लका पालाका पाँच अभिलेख |last=रेगमी |first=जगदीशचन्द्र |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र १३ |language=नेपाली |publisher=प्राचीन नेपाल |agency=नेपाल सरकार पुरातत्व विभाग}}</ref> यस युगबाट तिनीहरूको तान्त्रिक परम्परा (जस्तै तान्त्रख्यान), चिकित्सा (जस्तै हरमेखला), धर्म (जस्तै मूलदेवशाशिदेव), कानून, नैतिकता र इतिहासको वर्णन गर्ने पुस्तकहरू फेला परेका छन्। सन् १३८१ मा लेखिएको संस्कृत-नेपाल भाषाको शब्दकोश अमरकोश पनि फेला परेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.khabarhub.com/2021/28/283694/ |title=फेरि संस्कृत भाषाविरुद्ध प्रचार अभियान ! |last=झा |first=देवेश |website=खबरहब |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यस युगका वास्तुकलाका रूपमा उल्लेखनीय भवनहरूमा [[वसन्तपुर दरबार क्षेत्र|काठमाडौँ दरबार क्षेत्र]], [[पाटन दरबार क्षेत्र]], [[भक्तपुर दरबार क्षेत्र]], कीर्तिपुरको पुरानो दरबार, [[न्यातपोल मन्दिर|न्यातपोल]], [[पचपन्नझ्याले दरबार]]<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/55-jhyaale-drbaarkaa-mllkaaliin-bhittecitr-naasindai-108305 |title=५५ झ्याले दरबारका मल्लकालीन भित्तेचित्र नासिँदै |last=खाईजू |first=ईश्वरकाजी |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref>, [[कुम्भेश्वर मन्दिर|कुम्भेश्वर]], [[कृष्ण मन्दिर]] र अन्य समावेश छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/8756 |title=कृष्ण मन्दिर जिर्णोद्धार सम्पन्न, सर्वसाधारणका लागि खुला |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> ===मध्यकालिक युग=== ==== प्रारम्भिक शाह काल ==== वि.सं. १८२५ सालमा [[कान्तिपुरको युद्ध|काठमाडौँको युद्ध]]पछि [[गोरखा राज्य]]ले मल्ल सङ्घको अन्त्य गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/ampnews/2017-09-23/20170923104348.html |title=जसले नेपालको जग बसाए |last=वैद्य |first=तुलसीराम |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यसले काठमाडौँमा आधुनिक युगको सुरुवात गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/opinion/2022/01/08/164165132466842421.html |title=पञ्चायती: एकीकरणको बहस |last=श्री |first=आहुति |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> [[कीर्तिपुरको युद्ध]]मा गोरखाली सेनाको विजय नै काठमाडौँ उपत्यकामाथि गोरखालीहरूको विजयको सुरुवात थियो। काठमाडौँ उपत्यकाको विजय पश्चात् गोरखाका राजा [[पृथ्वीनारायण शाह]]ले काठमाडौँलाई नेपालको राजधानी बनाएका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/2043 |title=पृथ्वीनारायणको रणनीति |last=नेपाल |first=ज्ञानमणि |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यस युगको प्रारम्भिक अवधिमा, काठमाडौँले आफ्नो विशिष्ट संस्कृतिलाई कायम राखेको थियो। वसन्तपुरको नौ तले [[धरहरा]] जस्ता विशेषत: नेपाली वास्तुकला भएका भवनहरू यस युगमा निर्माण भएका थिए। यसका साथै यस कालका शासकहरूले आफ्नो भूभागलाई जोगाउँदै सीमा विस्तार गर्ने अभिप्राय राखेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/ampnews/2016-01-11/20160111084545.html?is_ifooter=1 |title=पृथ्वीनारायण शाहको सान्दर्भिकता |last=पन्त |first=रघु |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> अस्थिर राजनीतिक अवस्था र नेपालको छिमेकी राष्ट्रहरूसँगको निरन्तर युद्धका कारण यो कालमा व्यापारमा अत्यधिक गिरावट देखिएको थियो। [[भीमसेन थापा]]ले [[बेलायत|ग्रेट ब्रिटेन]]विरुद्ध [[फ्रान्स]]लाई समर्थन गरेका थिए जसले काठमाडौँमा आधुनिक सैन्य ब्यारेकहरू सहित आधुनिक सैन्य संरचनाहरूको विकास भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.gorkhasamachar.com/2019/07/26/34313 |title=भीमसेन थापालाई किन सम्झिने ! |last=बस्नेत |first=श्रीरामसिंह |date=2019-07-26 |website=गोरखा समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> ==== राणा शासन काल ==== वि.सं. १९०३ भदौ ३१ गते हनुमानढोका दरबार नजिकै भएको [[कोत पर्व]]बाट नेपालमा [[राणा शासन]] सुरु भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://saptahik.com.np/archives/2019/06/02/20190602123127 |title=नेपालको इतिहासमा घटेका केही ठूला हत्याकाण्ड |website=साप्ताहिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यस नरसंहारका क्रममा [[जङ्गबहादुर राणा]] र उनका समर्थकहरूले नेपालका अधिकांश उच्च पदस्थ अधिकारीहरूको हत्या गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/111260 |title=राणा शासनमा सडकको झमेला |website=हिमाल खबर |last=रिसाल |first=भैरव |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> कोत पर्व लगत्तै नेपालको अर्को चर्चित काण्ड, [[भण्डारखाल पर्व]] पनि काठमाडौँमा कुँवर र उनका समर्थकहरूले गराएका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/115863 |title=कुँवरबाट कसरी राणा बने जङ्गबहादुर? |last=दिक्पाल |first=राजकुमार |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> राणा शासनको समयमा, काठमाडौँको गठबन्धन ब्रिटिश विरोधीबाट ब्रिटिश समर्थकमा सरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/122173 |title=नेपाल–बेलायत सम्बन्धकाे २०० वर्ष : अझै बाँकी छ सम्बन्धमा संशय |website=हिमाल खबर |last=कन्दङ्वा |first=डा. राम |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यसै समर्थन तथा प्रभावका कारण पश्चिमी युरोपेली वास्तुकलाको शैलीमा काठमाडौँस्थित भवनहरूको निर्माण गर्न नेतृत्व गरेको थियो। यीमध्ये सबैभन्दा चर्चित भवनहरूमा [[सिंहदरबार]], [[स्वप्न बगैंचा]], [[राष्ट्रपति भवन|शितल निवास]] र पुरानो [[नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय|नारायणहिटी दरबार]] पर्छन्। काठमाडौँ उपत्यकाको पहिलो आधुनिक व्यापारिक सडक ‘[[न्यु रोड, काठमाडौँ|न्युरोड]]’ पनि यही कालखण्डमा बनेको थियो। [[त्रि-चन्द्र कलेज|त्रिचन्द्र कलेज]] (नेपालको पहिलो कलेज), [[दरबार हाई स्कुल]] (नेपालको पहिलो आधुनिक विद्यालय) र [[वीर अस्पताल]] (नेपालको पहिलो अस्पताल) यस युगमा काठमाडौँमा बनेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2021/04/942838 |title=राणाकालको वास्तुकला |last=अर्याल |first=सुदर्शन |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यस युगमा शिक्षा भने विशेषाधिकार प्राप्त वर्गको लागि मात्र पहुँचयोग्य थियो। राणा शासन काललाई निरङ्कुश, आर्थिक शोषण र धार्मिक उत्पीडनद्वारा चिह्नित गर्ने गरिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/454101-1612852653.html |title=के त्यस्तो पनि दिन थियो ? |last=श्रेष्ठ |first=आदित्यमान |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> ==भूगोल== [[काठमाडौँ उपत्यका]]को उत्तरपश्चिमी भाग र [[बागमती नदी]]को उत्तरमा रहेको काठमाडौँ सहरले {{convert|50.7|km2|1|abbr=on}} क्षेत्रफल ओगटेको छ। समुद्र सतहदेखि यसको औसत उचाइ {{convert|1400|m|ft|sigfig=2}} रहेको छ। काठमाडौँ उपत्यकाभित्र रहेका अन्य नगरपालिकाहरूले यो सहरसँग सीमा साझा गर्दछ। यो सहरलाई बागमती नदीको दक्षिणमा रहेको [[ललितपुर महानगरपालिका]]ले रिङरोडले घेरिएको एउटा सहरी क्षेत्र बनाउँछ भने दक्षिणपश्चिममा [[कीर्तिपुर नगरपालिका]] र पूर्वमा [[मध्यपुर थिमी नगरपालिका]]ले गरेको छ। यसै प्रकार यो सहरको उत्तरमा [[नागार्जुन नगरपालिका|नागार्जुन]], [[तारकेश्वर नगरपालिका|तारकेश्वर]], [[टोखा नगरपालिका|टोखा]], [[बूढानीलकण्ठ नगरपालिका|बुढानीलकण्ठ]], [[गोकर्णेश्वर नगरपालिका|गोकर्णेश्वर]] र [[कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका]] रहेका छन्। यद्यपि, सहरी परिवेश र व्यवस्थापन यसको छिमेकी नगरपालिका [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]]सम्म फैलिएको छ र यसले लगभग सम्पूर्ण काठमाडौँ उपत्यकालाई समेट्ने गर्छ। {{wide image|Panoramic view of Kathmandu Valley from Swoyambhu hill.jpg|800px|align-cap=center|स्वयम्भूबाट देखिएको काठमाडौँ उपत्यकाको प्यानोरेमिक दृश्य}} {{Geographic location |Centre = काठमाडौँ महानगरपालिका |North = [[टोखा]] / [[बूढानीलकण्ठ नगरपालिका|बुढानीलकण्ठ]] |Northeast = [[गोकर्णेश्वर नगरपालिका|गोकर्णेश्वर]] |East = [[कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका|कागेश्वरी मनोहरा]] |Southeast = [[मध्यपुर थिमी नगरपालिका|मध्यपुर थिमी]] |South = ''[[बागमती नदी]]''<br />[[ललितपुर महानगरपालिका|ललितपुर]] |Southwest = [[कीर्तिपुर नगरपालिका|कीर्तिपुर]] |West = [[नागार्जुन नगरपालिका|नागार्जुन]] |Northwest = [[तारकेश्वर नगरपालिका|तारकेश्वर]] }} उपत्यकाको मुख्य नदीको रूपमा रहेको बागमती र यसका सहायक नदीहरू, जसमध्ये [[विष्णुमती नदी|विष्णुमती]], धोबीखोला, मनोहरा खोला, हनुमन्ते खोला र टुकुचा खोला प्रमुख छन्। यी उपत्यकाका आठ नदीहरूले काठमाडौँलाई विच्छेद गरेको छ। यी नदीहरू {{convert|1500|-|3000|m|ft}} को उचाइबाट उत्पत्ति हुन्छन् र नदीसँगै रहेका डाँडाहरूले काठमाडौँ र यसको उपत्यकाबाट पहुँच प्रदान गर्दछ। कुनै समय नागार्जुन पहाडबाट बालाजुहुँदै काठमाडौँसम्म एउटा पुरानो नहर बगेको थियो जुन हाल आएर लोप भइसकेको छ। काठमाडौँ सहर र वरपरका उपत्यकाहरू 'पर्णपाती मनसुनी वन क्षेत्र' (१,२००–२,१०० मिटर (३,९००–६,९०० फिट)) को उचाइमा छन्, जुन नेपालका लागि परिभाषित पाँच वनस्पति क्षेत्रहरू मध्ये एक हो। यस क्षेत्रमा उम्रिने प्रमुख रूखका प्रजातिहरूमा [[कटुस]] लगायतका रुख र उच्च उचाइमा कोणधारी रूखहरू पाइने गर्छन्। <gallery mode="packed"> चित्र:2015-03-08 Swayambhunath, Katmandu, Nepal.jpg|काठमाडौँ सहरीकरण चित्र:Kathmandu, Nepal.JPG|काठमाडौँ महानगरीय क्षेत्र (हल्का खैरो, तस्विर केन्द्र) वरपरका हरियो, वनस्पति ढलानहरूमा वन आरक्ष र राष्ट्रिय निकुञ्ज दुवै समावेश छन्। चित्र:Kathmandu City during monsoon.jpg|[[अरनिको राजमार्ग]]ले काठमाडौँलाई [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]] र त्यसपछि चिनियाँ सीमासँग जोड्ने गर्छ। चित्र:Evening view of the mountain range from Patan, Lalitpur.jpg|पृष्ठभूमिमा [[गौरीशङ्कर हिमाल]]सँग पूर्वोत्तर काठमाडौँ। </gallery> ===काठमाडौँ प्रशासन=== देशको राजधानीको रूपमा रहेको काठमाडौँमा स्थानीय प्रशासनको आरम्भ तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|चन्द्रशमशेर राणा]]ले गरेका थिए। 'ए श्रेणी'का राणा तथा शासकवर्गहरू हिड्ने बाटो सफा तथा व्यवस्थित गर्नुपर्ने अभिप्रायले गर्दा उनले वि.सं. १९७६ पुस २ गते सवाल सनद जारी गर्दै खड्ग निशान लगाएर भोटाहिटीमा सफाई अड्डाको स्थापना गरेका थिए।<ref name="सय वर्ष"/> सफाई अड्डाको प्रशासनिक व्यवस्थापनमा रैती दुनियाँबाट सात जना भलादमी सदस्यहरू र तत्कालीन राणा सरकारका तर्फबाट चेयरम्यान, भाइस चेयरम्यान, इन्जिनियर र म्युनिसिपालिटी हाकिम गरेर ११ जनाको समिति बनाएका थिए।<ref name="सवाल"/> नेपालमा यसलाई नै स्थानीय प्रशासन विकेन्द्रीकरणको पहिलो प्रयास तथा जनताहरूको समेत प्रत्यक्ष पहुँच र नजिकको सरकारी अड्डाको संस्थागत संरचना मान्ने गरिन्छ। प्रारम्भिक समयमा सफाई अड्डाको स्थापना हुँदा यसलाई तल्लो फाँट र माथिल्लो फाँट गरी २ फाँटमा विभाजन गरिएको थियो जसलाई सुधार गर्न, जनताको काम व्यवस्थापन गर्न र अड्डाको कार्य क्षेत्र फराकिलो बनाउन तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[भीम शमशेर जङ्गबहादुर राणा|भीम शमशेर राणा]]ले वि.सं. १९८८ मा सवाल सनद जारी गरेका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://nepalmag.com.np/literature/2014/07/13/7158|title=रोलक्रम परिवर्तन र प्रजातन्त्रको उदय|last=आचार्य|first=सन्तोष|website=नेपाल पत्रिका|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20060501044858/http://www.kathmandu.gov.np/cityatglance/index.html|title=नगर परिचय|date=2006-05-01|website=काठमाडौँ महानगरपालिका कार्यालय|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> सफाई अड्डाको रूपमा २८ वर्षसम्म काम गरेपछि वि.सं. २००३ फाल्गुन २ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[पद्म शमशेर जङ्गबहादुर राणा|पद्म शमशेर राणा]]ले आफ्नै निवासमा मानिसहरू भेला पारी भोटाहिटी सफाइ अड्डालाई 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' घोषणा गरेका थिए। [[राणा शासन]]कै समयमा वि.सं. २००६ चैत्र २७ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[मोहन शमशेर जङ्गबहादुर राणा|मोहन शमशेर राणा]]ले नेपालमा नगर पञ्चायत ऐन, २००६ जारी गरेर लागु गरेपछि 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' नगर पञ्चायत बन्न पुगेको थियो।<ref name="सवाल" /> देशमा राणा शासनको अन्त्य र [[लोकतन्त्र|प्रजातन्त्र]]को उदय भएसँगै वि.सं. २०१० जेठ ५ गते नेपाल राज्य नगरपालिका ऐन, २००९ जारी भएपछि वि.सं. २०१० भदौ १७<ref name="नगर वर्ष" /> गते १८ वटा वडाहरू सहितको काठमाडौँ नगरपालिका बनेको थियो। वि.सं. २०१७ पौष २२ गते देशमा तत्कालीन राजा [[महेन्द्र वीर विक्रम शाह|महेन्द्र शाह]]ले [[पञ्चायती व्यवस्था]] आरम्भ गरेको २ वर्षपछि वि.सं. २०१९ भदौ ५ गते नगर पञ्चायत ऐन, २०१९ जारी गरिएको थियो जसको फलस्वरूप यो नगरपालिका स्वतः नगर पञ्चायतमा परिणत भएको थियो। पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य भएपछि तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०४७ साल जेठ २८ गते<ref name="नगरपालिका ऐन नेपाल">{{cite news|url=http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=15813|title=नगरपालिका ऐन, २०४७|date=वि.सं. २०४७ जेठ २८|accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १०|publisher=नेपाल राजपत्र|agency=नेपाल सरकार|language=नेपाली}}</ref> नगरपालिका ऐन, २०४७ घोषणा गरि लागु गरेपछि नगरपालिका बन्नको लागि चाहिने आवश्यक पूर्वाधार तथा जनशक्ति भएको कारणले काठमाडौँ स्वतः आधिकारिक रूपमा नगरपालिका बन्न पुगेको थियो।<ref name="संविधान">{{cite news|title=श्री ५ महारजाधिराज वीरेन्द्र वीर विक्रम शाहदेवबाट नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ बक्सेको घोषणा |url=http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=15853 |date=वि.सं. २०४७ कार्तिक २३ |accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १ |agency=नेपाल सरकार |language=नेपाली |publisher=नेपाल राजपत्र}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://books.google.com.np/books?id=yi5GAQAAIAAJ |title=मेचीदेखि महाकाली |date=सन् १९७५ |publisher=श्री ५ सरकार सूचना मन्त्रालय |language=नेपाली |accessdate=2022-02-15}}</ref> राजधानीको रूपमा रहेको यो नगरमा बढ्दो जनसङ्ख्या, शिक्षा, स्वास्थ्य, खेलकूद, सहरीकरण, यातायात, विमानस्थल लगायतका आवश्यक भौतिक पूर्वाधार भएको कारणले तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९ गते काठमाडौँ नगरपालिकालाई स्तरोन्नति गर्दै देशकै पहिलो महानगरपालिकाको रूपमा काठमाडौँ महानगरपालिका घोषणा गरेको थियो।<ref name="महानगर" /> ===काठमाडौँका नगर प्रमुखहरूको सूची<ref name="मेयर इतिहास">{{Cite web|url=https://kathmandupost.com/miscellaneous/2017/05/13/a-mayoral-history-of-kathmandu|title=A mayoral history of Kathmandu|last=खतिवडा|first=दिपेश|website=काठमाडौँ पोस्ट|language=अङ्ग्रेजी|trans-title=काठमाडौँको मेयर इतिहास|access-date=2022-04-02}}</ref>=== {{मुख्य|काठमाडौँको नगर प्रमुख}} {| class="wikitable sortable" |+ !क्रसं !वर्ष !नाम !पद !राजनीतिक दल !नाम !पद !राजनीतिक दल !टिप्पणी |- |१ |वि.सं. १९७६ |सिंह शमशेर<ref name="मेयर इतिहास" /> |चेयरम्यान | - | - | | - |सफाई अड्डाका चेयरम्यान, चन्द्र शमशेरद्वारा मनोनित |- |२ |वि.सं. २००४- वि.सं. २००७ |गहेन्द्र शमशेर थापा<ref name="मेयर इतिहास" /> |सभापति | - |[[शङ्करदेव पन्त]] |उपसभापति |स्वतन्त्र |सभापति राणा वर्गद्वारा मनोनित गरिएका थिए भने उप सभापति जनताद्वारा निर्वाचित भएका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2017/04/564708|title=यस्तो छ अहिलेसम्म भएका १२ स्थानीय चुनावको इतिहास|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |- |३ |वि.सं. २०१० |[[जनकमान श्रेष्ठ]]<ref name="मेयर">{{Cite web|url=https://nepalkhabar.com/opinion/14372-2019-12-13-11-55-58|title=जो २४ वर्षको उमेरमा काठमाडौँको पहिलो मेयर बने|last=थापा|first=सूर्य|website=नेपालखबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-01}}</ref> |सभापति |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] |प्रयागराज सिंह सुवाल |उपसभापति |[[नेपाली कांग्रेस]] |पहिलो जननिर्वाचित नगर प्रमुख र उप-प्रमुख<ref name="जनक2">{{Cite web|url=https://www.setopati.com/social/195566/|title=रहेनन् काठमाडौँका पहिलो मेयर जनकमान श्रेष्ठ|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|access-date=2022-03-31}}</ref><ref name="मातृका2">{{Cite web|url=https://www.setopati.com/politics/87845/|title=मातृकाले बर्खास्त गरेका काठमाडौँका पहिलो मेयर|last=शर्मा|first=शोभा|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|access-date=2022-04-01}}</ref> |- |४ |वि.सं. २०१४ |प्रयागराज सिंह सुवाल<ref name="मेयर सूची">{{cite news|last=नेपाल|first=खेमराज|title=नगरपालिका: के छ, के छैन? |url=http://inlogos.org/wp-content/uploads/2016/02/Swayatta-Shasan-Municipal-Issue-10_2073.pdf |date=वि.सं. २०७३ आसार |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २० |language=नेपाली |page=१२ |publisher=स्वशासन अध्ययन प्रतिष्ठान}}</ref> |सभापति |[[नेपाली कांग्रेस]] |कृष्णलाल श्रेष्ठ |उपसभापति |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] | |- | colspan="9" |<center>''वि.सं. २०१७ सालपछि अधिकांश समय वडाध्यक्षहरू र केही समय कायममुकायम प्रधानपञ्च हुनुभएका चन्द्रानन्द नेवाले काम गरेका थिए।<ref name="मेयर सूची"/>''</center> |- |५ |वि.सं. २०२२ |गणेशमान श्रेष्ठ<ref name="मेयर सूची"/> |प्रधानपञ्च | | | | | |- |६ |वि.सं. २०२७ |चन्द्रानन्द नेवा<ref name="मेयर सूची"/><ref name="नेवा">{{Cite web |url=https://www.lalitpurkhabar.com/2022/05/12/66736 |title=रहेनन् काठमाडौं महानगरका पूर्ववडाध्यक्ष चन्द्रानन्द नेवा |date=2022-05-12 |website=ललितपुर खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-06-28}}</ref> |प्रधानपञ्च | | | | |उनी तत्कालिन काठमाडौँ नगरपालिका वडा नं. १२ को वडाअध्यक्षको रूपमा निर्वाचित भएका थिए तर अधिकांश समय उनले कायममुकायम प्रधानपञ्च भएर काम गरेका थिए।<ref name="नेवा"/> |- |७ |वि.सं. २०३३ - वि.सं. २०३८ |बासुदेव ढुङ्गाना<ref name="मेयर सूची"/> |प्रधानपञ्च | | | | | |- |८<center></center> |वि.सं. २०३८ - वि.सं. २०३९ |प्रेमबहादुर शाक्य |प्रधानपञ्च | | | | |वि.सं. २०३८ देखि वि.सं. २०३९ सालसम्म पञ्चायत सुधार आयोगका अध्यक्षको रूपमा प्रधानपञ्च भएर कार्य गरेका थिए।<ref name="मेयर सूची" /> |- |९ |वि.सं. २०३९ - वि.सं. २०४३ |कमल चित्रकार<ref>{{Cite web|url=https://pahilopost.com/content/20190501124705.html|title=३८ वर्षअघि भोटाहिटीमा बनेको नेपालकै पहिलो 'अन्डरग्राउन्ड सब-वे' ठेकेदारको नियन्त्रणमा|website=पहिलो पोस्ट|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |प्रधानपञ्च | | | | |काठमाडौँ नगर पञ्चायतका प्रधानपञ्च रहेका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://pahilopost.com/content/20190501124705.html|title=३८ वर्षअघि भोटाहिटीमा बनेको नेपालकै पहिलो 'अन्डरग्राउन्ड सब-वे' ठेकेदारको नियन्त्रणमा|last=रञ्जित|first=सहयोग|website=पहिलो पोस्ट|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |- |१० |वि.सं. २०४४ - वि.सं. २०४९ |हरिबोल भट्टराई |प्रधानपञ्च |प्रजातान्त्रिक समूह |शारदाप्रसाद भट्टराई |उप प्रधानपञ्च |प्रजातान्त्रिक समूह |नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले मिलेर प्रजातान्त्रिक समूह नामक गठबन्धन बनाएर निर्वाचन लडेका थिए। हरिबोलले पञ्चायतको विरोध गरेपछि उनलाई पदबाट निलम्बित गरिएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://www.janaaastha.com/archives/25163|title=दुःखद् संयोग : मेयरलाई हृदयघात उपमेयरलाई ब्रेन ह्यामरेज,एउटै अस्पतालमा उपचार|website=जन आस्था|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref>प्रधानपञ्चको निलम्बनपछि शारदाप्रसादले कायममुकायम भएर काम गरेका थिए। |- |११ |वि.सं. २०४९ - वि.सं. २०५४ |प्रेमलाल सिंह<ref>{{Cite web|url=https://suryakhabar.com/2017/04/11079/|title=यसरी जितेका थिए पिएल सिंह र केशव स्थापितले काठमाण्डौ महानगरको चुनाव, अहिले त्यस्तै तयारी नथाले जित्न मुस्किल पर्छ !|website=सूर्य खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |मेयर |नेपाली कांग्रेस |नवीन्द्रराज जोशी<ref>{{Cite web|url=https://shilapatra.com/detail/54249/|title=नवीन्द्रराज जोशी जो ३१ वर्षमा काठमाडौँका उपमेयर भए, इमानको राजनीति गरे|last=ढकाल|first=योगेश|website=शिलापत्र |language=नेपाली |access-date=2022-04-02}}</ref> |उप मेयर |नेपाली कांग्रेस |पिएल सिंहको रूपमा चिनिने प्रेमलाल नगर प्रमुख रहेकै समयमा काठमाडौँ नगरपालिकाबाट महानगरपालिकामा स्तरोन्नति भएको थियो। |- |१२ |वि.सं. २०५४ - वि.सं. २०६० |[[केशव स्थापित]]<ref>{{Cite web|url=https://www.makalukhabar.com/2018/11/572580/|title=केशव स्थापित सरकारबाट विस्थापित होलान् ?|date=2018-11-02|website=मकालु खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |मेयर |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] |विदुर मैनाली |उप मेयर |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] | |- |१३ |वि.सं. २०६० |राजाराम श्रेष्ठ<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2017/05/579806|title=आधा दर्जन पूर्वसांसद मेयरमा भिड्दै (सूचीसहित)|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> |मेयर |राप्रपा | | | |तत्कालिन शाही सरकारद्वारा गरिएको स्थानीय निर्वाचनमा निर्वाचित भएर मात्र दुई महिना काम गरेका थिए। |- |१४ |वि.सं. २०७४ - वि.सं. २०७९ |[[विद्यासुन्दर शाक्य]]<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/122924-1495942740.html|title=काठमाडौँ महानगरमा एमालेका विद्यासुन्दर शाक्य विजयी|website=नागरिक सामचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |मेयर |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] |हरिप्रभा खड्गी |उप मेयर |नेपाली कांग्रेस |देशमा सङ्घीयता स्थापना भएपछि पहिलो निर्वाचित मेयर<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/122992-1496027280.html|title=विद्यासुन्दर शाक्य : वडाध्यक्षदेखि मेयरसम्म|last=पौडेल|first=सुरेन्द्र|website=नागरिक सामचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |- |१५ |वि.सं. २०७९ - वर्तमान |[[बालेन्द्र शाह]]<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/after-the-defeat-sirjana-congratulated-balen-204944 |title=पराजित भएपछि सिर्जनाले दिइन् बालेनलाई बधाई |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-06-28}}</ref> |मेयर |[[स्वतन्त्र राजनीतिज्ञ|स्वतन्त्र]] |सुनिता डंगोल |उप मेयर |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] |काठमाडौँ महानगरपालिकाको निर्वाचानमा नगर प्रमुखको रूपमा विजयी हुने पहिलो स्वतन्त्र राजनीतिज्ञ<ref>{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2022/05/25/324748/ |title=काठमाडौँ महानगर : स्वतन्त्र उम्मेदवार बालेन्द्र साह विजयी, काँग्रेस-एमाले असफल |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-06-28}}</ref> |} === काठमाडौँ समूह === {{see|काठमाडौँ उपत्यका}} काठमाडौँ समूहलाई आधिकारिक रूपमा परिभाषित गरिएको छैन। [[काठमाडौँ उपत्यका]]को सहरी क्षेत्रलाई तीन फरक जिल्लाहरू (प्रदेशभित्रको दोस्रो तहको प्रशासनिक विभाजन) मा विभाजित छ। तुलनात्मक रूपमा थोरै जनसङ्ख्या भएको दक्षिणी भागहरू बाहेक उपत्यकाको क्षेत्र तीन वटै जिल्लाका सबै भागमा धेरै थोरै फैलिएको छ।<ref name="प्रशासन">{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2020/06/14/182376/ |title=काठमाडौँ उपत्यकाको साझा समस्या र स्थानीय तहको नीति तथा कार्यक्रम |last=त्रिपाठी |first=बलराम |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-04}}</ref> [[उपत्यका]]भित्रका तीन वटै जिल्लाहरूमा देशको उच्च जनसङ्ख्या घनत्व छ। यी ३ जिल्लाहरूमा जम्मा २१ स्थानीय तहहरू छन् जस अन्तर्गत २ [[महानगरपालिका]] (काठमाडौँ र [[ललितपुर महानगरपालिका|ललितपुर]]), १६ [[नगरपालिका]] र ३ [[गाउँपालिका]] रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.lokpath.com/story/196480 |title=हरायो उपत्यकालाई ‘मेट्रोसिटी’ बनाउने अवधारणा |website=लोकपथ |language=नेपाली |accessdate=2022-04-04}}</ref> निम्न तथ्याङ्क तालिकाले यी जिल्लाहरूको वर्णन गर्दछ जुन सम्भवतः एक समूह मानिनेछ: {| class="wikitable" style="text-align:right;" !प्रशासनिक जिल्ला !क्षेत्रफल (वर्ग किमी) !जनसङ्ख्या (२०५८ जनगणना)<ref name="जनसङ्ख्या">{{Cite web |url=http://www.citypopulation.de/en/nepal/admin/ |title=Nepal: Administrative Division |website=सिटी पोपुलेसन |language=अङ्ग्रेजी |trans-title=नेपाल : प्रशासनिक विभाजन |accessdate=2022-04-04}}</ref> !जनसङ्ख्या (२०६८ जनगणना)<ref name="जनसङ्ख्या"/> !जनसङ्ख्या (२०७८ जनगणना)<ref name="जनसङ्ख्या"/> !जनघनत्व (/वर्ग किमी) |- | style="text-align:left;" |[[काठमाडौँ जिल्ला]] |३९५ |१०,८१,८४५ |१७,४०,९७७ |२०,१७,५३२ |५१०८ |- | style="text-align:left;" |[[ललितपुर जिल्ला]] |३८५ |३,३७,७८५ |४,६६,७८४ |५,४८,४०१ |१४२४ |- | style="text-align:left;" |[[भक्तपुर जिल्ला]] |११९ |२,२५,४६१ |३,०३,०२७ |४,३०,४०८ |३६१७ |- | style="text-align:left;" |'''काठमाडौँ समूह''' |'''८९९''' |'''१६,४५,०९१''' |'''२५,१०,७८८''' |'''२९,९६,३४१''' |'''३३३३''' |} === हावापानी === {{climate chart | काठमाडौँ |2|19|14.4 |5|21|18.7 |8|25|34.2 |12|28|61.0 |16|29|123.6 |19|29|236.3 |20|28|363.4 |20|29|330.8 |19|28|199.8 |13|27|51.2 |8|24|8.3 |4|20|13.2 |float=right |clear=none |units=metric}} नेपालमा पाँच प्रमुख हावापानी क्षेत्र पाइन्छ। काठमाडौँ उपत्यकाको {{convert|1200|to|2300|m|ft}} सम्मको उचाइमा पर्ने क्षेत्रहरूको हावापानी एकदमै [[समशीतोष्ण हावापानी|समशीतोष्ण]] छ जुन यस क्षेत्रको लागि असामान्य रहेको छ। उपत्यकाको {{convert|2100|and|3300|m|ft}} बीचको उचाइमा पर्ने भागहरूमा शीत शीतोष्ण हावापानीद्वारा पछ्याइएको छ। [[कोपेन जलवायु वर्गीकरण]] अन्तर्गत, तल्लो उचाइ भएका सहरका भागहरूमा [[आर्द्र उपोष्णकटिबन्धीय हावापानी]] रहेको छ, जबकि उच्च उचाइ भएका सहरका केही भागहरूमा सामान्यतया उपोष्णकटिबन्धीय समुद्री जलवायु रहेको छ। उपत्यकाको हावापानीको प्रतिनिधित्व गर्ने काठमाडौँ उपत्यकामा गर्मीको औसत तापक्रम २८ देखि ३० डिग्री सेल्सियस (८२ देखि ८६ डिग्री फारेनहाइट) सम्म हुन्छ। जाडोयाममा यहाँको औसत तापक्रम {{convert|10.1|C|1}} हुन्छ। सहरमा सामान्यतया दिन न्यानो हुने गर्छ भने रात र बिहानको मौसम चिसो हुन्छ। जाडोको समयमा यहाँको तापक्रम {{convert|1|C|F}} वा कममा झर्ने भएको हुनाले सो मौसममा यहाँको तापक्रम अप्रत्याशित हुने गरेको छ। सन् २०१३ को चिसोयामको आरम्भमा काठमाडौँ तापक्रम {{convert|−4|C|F}}मा झरेको थियो भने सबैभन्दा कम तापक्रम सन् २०१३ जनवरी १० मा {{convert|-9.2|C|F}} तापक्रम रेकर्ड गरिएको थियो। उपत्यकाको वर्षा प्रायः [[मनसून|मनसुन]]मा आधारित हुन्छ ([[जुन]]देखि [[सेप्टेम्बर]]सम्मको मनसुन महिनाहरूमा केन्द्रित कुल वर्षाको लगभग ६५%), र पूर्वी नेपालदेखि पश्चिम नेपालसम्म पर्याप्त मात्रामा ({{convert|100|to|200|cm|0|abbr=on}}) घट्छ। काठमाडौँ उपत्यकामा करिब १४०० मिलिमिटर (५५.१ इन्च) र काठमाडौँ सहरमा औसत १४०७ मिलिमिटर (५५.४ इन्च) वर्षा रेकर्ड गरिएको छ। यहाँको औसत आर्द्रता ७५% छ। {{Weather box | location = काठमाडौँ | metric first = Y | single line = Y | Jan record high C = 24.4 | Feb record high C = 28.3 | Mar record high C = 33.3 | Apr record high C = 35.0 | May record high C = 36.1 | Jun record high C = 37.2 | Jul record high C = 32.8 | Aug record high C = 33.3 | Sep record high C = 33.3 | Oct record high C = 33.3 | Nov record high C = 29.4 | Dec record high C = 28.3 |year record high C = 37.2 | Jan high C = 19.1 | Feb high C = 21.4 | Mar high C = 25.3 | Apr high C = 28.2 | May high C = 28.7 | Jun high C = 29.1 | Jul high C = 28.4 | Aug high C = 28.7 | Sep high C = 28.1 | Oct high C = 26.8 | Nov high C = 23.6 | Dec high C = 20.2 |year high C = 25.6 | Jan mean C = 10.8 | Feb mean C = 13.0 | Mar mean C = 16.7 | Apr mean C = 19.9 | May mean C = 22.2 | Jun mean C = 24.1 | Jul mean C = 24.3 | Aug mean C = 24.3 | Sep mean C = 23.3 | Oct mean C = 20.1 | Nov mean C = 15.7 | Dec mean C = 12.0 |year mean C = | Jan low C = 2.4 | Feb low C = 4.5 | Mar low C = 8.2 | Apr low C = 11.7 | May low C = 15.7 | Jun low C = 19.1 | Jul low C = 20.2 | Aug low C = 20.0 | Sep low C = 18.5 | Oct low C = 13.4 | Nov low C = 7.8 | Dec low C = 3.7 |year low C = 12.1 | Jan record low C = -9.2 | Feb record low C = -1.1 | Mar record low C = 1.7 | Apr record low C = 4.4 | May record low C = 9.4 | Jun record low C = 13.9 | Jul record low C = 16.1 | Aug record low C = 16.1 | Sep record low C = 13.3 | Oct record low C = 5.6 | Nov record low C = 0.6 | Dec record low C = -1.7 |year record low C = -9.2 |precipitation colour = green | Jan precipitation mm = 14.4 | Feb precipitation mm = 18.7 | Mar precipitation mm = 34.2 | Apr precipitation mm = 61.0 | May precipitation mm = 123.6 | Jun precipitation mm = 236.3 | Jul precipitation mm = 363.4 | Aug precipitation mm = 330.8 | Sep precipitation mm = 199.8 | Oct precipitation mm = 51.2 | Nov precipitation mm = 8.3 | Dec precipitation mm = 13.2 |year precipitation mm = 1454.9 | Jan precipitation days = 2 | Feb precipitation days = 3 | Mar precipitation days = 4 | Apr precipitation days = 6 | May precipitation days = 12 | Jun precipitation days = 17 | Jul precipitation days = 23 | Aug precipitation days = 22 | Sep precipitation days = 15 | Oct precipitation days = 4 | Nov precipitation days = 1 | Dec precipitation days = 1 |year precipitation days = 110 | Jan humidity = 79 | Feb humidity = 71 | Mar humidity = 61 | Apr humidity = 53 | May humidity = 57 | Jun humidity = 73 | Jul humidity = 81 | Aug humidity = 83 | Sep humidity = 82 | Oct humidity = 79 | Nov humidity = 85 | Dec humidity = 80 |year humidity = 74 | Jan sun = 223 | Feb sun = 254 | Mar sun = 260 | Apr sun = 231 | May sun = 229 | Jun sun = 186 | Jul sun = 136 | Aug sun = 159 | Sep sun = 132 | Oct sun = 252 | Nov sun = 244 | Dec sun = 250 |year sun = 2556 | source 1 = जल तथा मौसम विज्ञान विभाग, नेपाल<ref name= DHM>{{cite web |url = https://web.archive.org/web/20130511135805/http://www.dhm.gov.np/uploads/climatic/657898146NORMAL%20FILE.pdf |title = सन् १९८१ देखि सन् २०१० सम्मको तापक्रम |access-date = 14 October 2012 |publisher = जल तथा मौसम विज्ञान विभाग (नेपाल)}}</ref>}} == वायु गुणस्तर == काठमाडौँ उपत्यकामा [[वायु प्रदूषण|वायु प्रदुषण]] एउटा प्रमुख समस्या हो जसकारण यो सहरलाई 'धुलोको सहर'<ref>{{Cite web|url=https://www.setopati.com/new-news/44215/|title=‘काठमाडौँ सहर, धुलोले उडायो रहर’|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref>, 'धुलोमाडौँ'<ref>{{Cite web|url=https://www.karobardaily.com/news/5787|title=धुलोधुवाँ पीडित काठमाडौँ|website=कारोबार दैनिक|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.abcnepal.tv/posts/34157|title=धुलोमाडौं काठमाडौँ : श्वास फेर्नै गाह्रो (भिडियोसहित)|date=2018-04-25|website=एसबिसी न्युज नेपाल|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> भन्ने उपनाम दिइएको छ। वि.सं. २०७८ को चैत्र महिनामा काठमाडौँ सहरको वायु प्रदूषण [[विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन]]को वायु प्रदूषणको मापदण्डभन्दा १० गुणा बढी देखिएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://www.nayapatrikadaily.com/news-details/83083/2022-03-24|title=काठमाडौँको वायु प्रदूषण डब्लुएचओको मापदण्डभन्दा १० गुणा बढी|last=बम|first=यम|website=नयाँ पत्रिका|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> युरोपेली संस्था आइक्युएअरले सन् २०२१ मा प्रकाशित गरेको ‘विश्वको वायुको गुणस्तरसम्बन्धी प्रतिवेदन, २०२१’ अनुसार विश्वको प्रदूषित राजधानीहरूको सूचीमा काठमाडौँ छैटौँ स्थानमा रहेको थियो ।<ref>{{Cite web|url=https://kharibot.com/news-details/92546/2021-11-20|title=काठमाडौँ विश्वकै आठौँ प्रदूषित शहर|website=खरिबोट|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.himalkhabar.com/news/121835|title=कसरी संसारकै उच्च वायुप्रदूषित शहर बन्यो काठमाडौँ ?|last=कुमार|first=रमेश|website=हिमाल खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> सन् २०१७ देखि काठमाडौँको वायु गुणस्तर मापन गर्न [[नेपाल सरकार]]को वातावरण विभाग र काठमाडौँस्थित [[संयुक्त राज्य अमेरिका]]को राजदूतावासले वास्तविक समयको वायु गुणस्तर तथ्याङ्क अनुगमन र सार्वजनिक रूपमा साझा गर्दै आएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/nepali/news-51734845|title=वायु प्रदूषण धूमपानभन्दा खतरनाक|date=2020-03-04|website=बिबिसी नेपाली सेवा|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> नेपालमा वायु प्रदूषणका कारण हुने कुल अकाल मृत्युमध्ये झण्डै एक चौथाइ काठमाडौँमा हुने गरेको एक प्रतिवेदनले जनाएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://gorkhapatraonline.com/opinion/2022-03-26-60693|title=वायु प्रदूषणको पेचिलो मुद्दा|last=पौड्याल|first=डा. रामहरी|website=गोरखापत्र|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> ==सरकारी र सार्वजनिक सेवाहरू== ===नागरिक प्रशासन=== काठमाडौँको प्रशासन व्यवस्थापनको लागि काठमाडौँ महानगरपालिका कार्यालय (केएमसी) प्रमुख जिम्मेवार स्वायत्त संस्था हो। नेपालका शासक वर्गद्वारा उपयोग गरिने सडकलाई सफा राख्न तथा जनताको समेत पहुँच हुने अभिप्रायले काठमाडौँको भोटाहिटीमा वि.सं. १९७६ पुस २ गते सफाई अड्डा स्थापना गरिएको थियो।<ref name="सय वर्ष"/><ref name="प्रोफाइल">{{cite web|title=स्वायत्त शासन |url=https://nepalindata.com/media/resources/bulk_file/Ktm-Profile-2075.pdf |date=वि.सं. २०७५ बैशाख |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २४ |language=नेपाली |page=५ |publisher=नेपाल सरकार, योजना आयोग}}</ref> विभिन्न कालखण्डमा म्युनिसपालिटी, नगरपालिका, नगरपञ्चायत, पुनः नगरपालिका र अन्त्यमा वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९ गते काठमाडौँ महानगरपालिकाको रूपमा स्तरोन्नति गरिएको यो कार्यालयले काठमाडौँको प्रशासनिक व्यवस्थापन गर्दै आएको छ।<ref name="प्रोफाइल"/> काठमाडौँ महानगरपालिकालाई केन्द्रीय क्षेत्र, पूर्व क्षेत्र, उत्तरी क्षेत्र, नगर क्षेत्र र पश्चिम क्षेत्र गरी पाँच भागमा विभाजन गरिएको छ। नागरिक प्रशासनको लागि यो सहरलाई ३२ वटा प्रशासनिक वडाहरूमा विभाजन गरिएको छ।<ref>{{Cite web |title=९० प्रतिशत निर्वाचन क्षेत्र जनसंख्याको आधारमा निर्धारण |url=https://www.setopati.com/politics/80274/ |access-date=2022-04-07 |website=सेतोपाटी |language=नेपाली}}</ref> नगर कार्यपालिकाको समितिमा रहेका १७७ निर्वाचित प्रतिनिधि र २० मनोनित सदस्यहरूले काठमाडौँ महानगरपालिकाको व्यवस्थापन गर्ने कार्य गर्दछ।<ref>{{Cite web |url=https://kathmandu.gov.np/official-type/elected-official/ |title= जनप्रतिनिधि विवरण |website=काठमाडौँ महानगरपालिका, नगर कार्यपालिकाको कार्यालय |language=नेपाली |accessdate=2022-04-07}}</ref> यसले वार्षिक बजेटको समीक्षा, प्रक्रिया र अनुमोदन गर्न र प्रमुख नीतिगत निर्णयहरू गर्न द्विवार्षिक बैठकहरू गर्छ। काठमाडौँ महानगरपालिका नगर कार्यपालिकाद्वारा तयार पारिएको ३२ वडाको वडा प्रोफाइलमा प्रत्येक वडाको [[जनसङ्ख्या]], घरको संरचना र अवस्था, सडकको प्रकार, [[शिक्षा|शैक्षिक]], [[स्वास्थ्य]] तथा वित्तीय संस्था, [[मनोरञ्जन|मनोरञ्जन सुविधा]], पार्किङ, सुरक्षा प्रावधानहरू, आदि रहेको छ। यसमा [[संस्कृति|सांस्कृतिक सम्पदा]], [[चाडपर्व]], ऐतिहासिक स्थलहरू र स्थानीय बासिन्दाहरू बारे जानकारीमूलक तथ्याङ्कहरू सहित सम्पन्न, चालु र योजनाबद्ध विकास परियोजनाहरूको सूची समावेश छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2019/06/01/121311/ |title=स्थानीय कार्यपालिका |last=खतिवडा |first=केदार |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-07}}</ref> क्षेत्रफलको आधारमा काठमाडौँ महानगरपालिकाको सबैभन्दा ठूलो वडा वडा नं. १६ हो जसको क्षेत्रफल ४३७.४ हेक्टर रहेको छ भने सबैभन्दा सानो वडा वडा नं. २६ हो जसको क्षेत्रफल ४ हेक्टर रहेको छ। काठमाडौँ नगर काठमाडौँ जिल्लाको [[सदरमुकाम]] हो। [[बूढानीलकण्ठ नगरपालिका|बूढानीलकण्ठ]], [[चन्द्रागिरी नगरपालिका|चन्द्रागिरी]], [[दक्षिणकाली नगरपालिका|दक्षिणकाली]], [[गोकर्णेश्वर नगरपालिका|गोकर्णेश्वर]], [[कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका|कागेश्वरी मनोहरा]], [[कीर्तिपुर नगरपालिका|कीर्तिपुर]], [[नागार्जुन नगरपालिका|नागार्जुन]], [[शंखरापुर नगरपालिका|शंखरापुर]], [[तारकेश्वर नगरपालिका|तारकेश्वर]] र [[टोखा नगरपालिका|टोखा]] गरी १० वटा नगरपालिकासँगै काठमाडौँ सहरले यो जिल्ला बनाएको छ। ===कानून र व्यवस्था=== यो सहरको प्रमुख कानून प्रवर्तन निकाय महानगरीय प्रहरी कार्यालय हो।<ref>{{Cite web |url=https://metro.nepalpolice.gov.np/about-us/introduction/ |title=परिचय |website=महानगरीय प्रहरी कार्यालय |language=नेपाली |accessdate=2022-04-07}}</ref> यो निकाय प्रहरी अतिरिक्त महानिरीक्षकको नेतृत्वमा रहेको हुन्छ। महानगरीय प्रहरी [[नेपाल प्रहरी]]को एउटा महाशाखा हो र यसको प्रशासनिक नियन्त्रण नेपाल सरकारको [[गृह मन्त्रालय (नेपाल)|गृह मन्त्रालय]]मा रहेको छ। === अग्नि नियन्त्रण सेवा === वि.सं. १९९४ सालको भाद्र महिनामा सातौँ [[नेपालका प्रधानमन्त्रीहरूको सूची|राणा प्रधानमन्त्री]] [[जुद्ध शमशेर जङ्गबहादुर राणा|जुद्ध शमशेर]]ले काठमाडौँको न्यु रोडमा पहिलो वारुण यन्त्र कार्यलय खोलेका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2018/12/730894|title=जुद्ध समशेरकालीन दमकल भवन भत्काउने तयारी|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> वि.सं. १९९० सालमा नेपालमा गएको महाभूकम्पका कारण दरबारमा ठुलो आगलागी भएको थियो जसलाई नियन्त्रण गर्न सो समयमा निकै कठिनाई भएको थियो।<ref name="दमकल">{{Cite web|url=https://www.nepalkhoj.com/2020/11/04/50935/|title=जलन व्यवस्थापनमा वारुणयन्त्रको भूमिका : एक सङ्क्षिप्त विवेचना|last=सुवाल|first=पुण्यश्वरी|website=नेपाल खोज|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> आगलागीका कारण दरबारका विभिन्न भौतिक संरचनाहरू नष्ट भएको घटनाबाट प्रभावित तत्कालीन प्रधानमन्त्री राणा [[बेलायत]] भ्रमणमा जाँदा त्यहाँको [[वारुणयन्त्र|दमकल]] सेवालाई अध्ययन गरेर त्यहाँबाट दमकल ल्याउन पहल गरेका थिए। पहल अनुरूप बेलायत सरकारले 'मोरिस' कम्पनीको दमकल सहयोगस्वरूप उपलब्ध गराएको थियो। देशमा यातायातको साधन सीमित र राजधानीसँग सडक सञ्जाल नभएको कारणले मानिसहरूद्वारा भीमफेदी भएर दमकल (पानी तान्ने पम्प जडित यन्त्र) ल्याइएको थियो।<ref name="दमकल" /> नेपालमा सर्वसाधारणको लागि टेलिफोन सेवा नभएको कारणले गर्दा सहरमा आगलागी भएको हेर्न फलामको अग्लो टावर बनाइएको थियो। काठमाडौँमा वारुण यन्त्र कार्यालय स्थापना भएको सात वर्षपछि वि.सं. २००१ सालमा छिमेकी सहर [[ललितपुर महानगरपालिका|ललितपुर]] र [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]]मा समेत दमकल सेवा विस्तार गरिएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://ekantipur.com/ampnews/2015-02-11/403601.html|title=दमकल छ, काम लाग्ने छैन|last=श्रेष्ठ|first=लीला|website=कान्तिपुर समाचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> वि.सं. २०२२ सालमा काठमाडौँ केन्द्रीय विमानस्थलमा अग्नि नियन्त्रक सेवा स्थापना भएको थियो। वि.सं. २०३० सालसम्म उपत्यकामा मात्रै केन्द्रित रहेको दमकल सेवा वि.सं. २०३१ सालमा जर्मनी सरकारबाट सात वटा 'म्यागिरस डज' दमकल प्राप्त भएपछि उपत्यकाबाहिरका नेपालका औद्योगिक सहरमा समेत दमकल सेवा विस्तार भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/104244-1468902120.html|title=वारुणयन्त्रको दारुण कथा|last=भट्टराई|first=किशोरकुमार|website=नागरिक समाचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref>काठमाडौँ महानगरमा सानो र ठूलो गरी जम्मा ६ थान दमकल रहेका छन् भने आठ वटा फायर वाइक रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.safalkhabar.com/news/84420|title=काठमाडौँ महानगरमा अब २० तला सम्म आगो निभाउने ‘बारुण यन्त्र’|website=सफल खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://nayapatrikadaily.com/news-details/51486/2020-09-19|title=७७ वर्षे इतिहास बोकेको जुद्ध बारुण यन्त्र अलपत्र|website=नयाँ पत्रिका|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2016/01/373321|title=उपत्यकामा दमकल स्टेसन थप गरी दश बनाइने|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> === बिजुली र पानी आपूर्ति === काठमाडौँ महानगरपालिकाभित्र [[नेपाल विद्युत् प्राधिकरण|नेपाल विद्युत प्राधिकरण]]द्वारा बिजली सेवा नियमन र वितरण गरिन्छ। यसै प्रकार खानेपानी र सरसफाई सुविधा [[काठमाडौँ उपत्यका खानेपानी लिमिटेड]]ले उपलब्ध गराएको छ। काठमाडौँमा पिउने, नुहाउने, खाना पकाउने, धुने र सिँचाइ जस्ता घरायसी प्रयोजनका लागि पानीको चरम अभाव छ।<ref>{{Cite web|url=https://ekagaj.com/article/society/6614/?v=1|title=काठमाडौँमा दैनिक ४३ करोड लिटर खानेपानीको माग|website=इ कागज|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> पानीसँग सम्बन्धित सबै प्रयोजनका लागि मानिसले बोतलबन्द मिनरल वाटर, ट्याङ्की ट्रकको पानी र प्राचीन [[ढुङ्गेधारा|ढुङ्गे धारा]]को पानी प्रयोग गर्दै आएका छन्। नेपालको राष्ट्रिय गौरव तथा बहुचर्चित [[मेलम्ची खानेपानी आयोजना]]<ref>{{Cite web|url=https://www.himalkhabar.com/news/122672|title=को थिए मेलम्ची खानेपानी आयोजनाका परिकल्पनाकार ?|last=कुमार|first=रमेश|website=हिमाल खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref>को आंशिक काम सम्पन्न गरेर वि.सं. २०७७ साल चैत २५ गतेदेखि सहरमा पानी वितरण थालिएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://ekantipur.com/business/2021/03/29/16169827936181117.html|title=धारामा आयो मेलम्ची|last=दीपेन्द्र विष्ट|first=नुमा थाम्सुहाङ,|website=कान्तिपुर समाचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://rajdhanidaily.com/id/36099/|title=मेलम्चीको पानी आज काठमाडौमा|last=राउत|first=कुमार|date=2021-03-06|website=राजधानी राष्ट्रिय दैनिक|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> पानी वितरण सुरु गरेको दुई महिना नबित्दै वि.सं. २०७८ असार १ गते मेलम्ची खोलामा आएको बाढीले खानेपानीको लाइनलाई प्रभावित गरेपछि यसको सेवा ठप्प रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://farakdhar.com/story/56423/|title=मेलम्चीको पानी, अब कहिले खानी ?|last=अवस्थी|first=मनीषा|website=फरकधार|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nepalpress.com/2021/06/23/70033/|title=मेलम्ची खानेपानी आयोजनामा एक अर्बको क्षति, वैकल्पिक माध्यमबाट पानी ल्याउने तयारी|website=नेपाल प्रेस|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> === फोहोर व्यवस्थापन === काठमाडौँ महानगरपालिकाको फोहोर व्यवस्थापन महानगरपालिका कार्यालय अन्तर्गतको सरसफाई शाखाले गर्दै आएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.khabarhub.com/2021/30/301610/|title=फोहोर फालेर महानगरको कार्यालय अगाडि प्रदर्शन, प्रधानमन्त्री र मेयरबीच छलफल|website=खबरहब|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> महनगरपालिकाबाट दैनिक ४ सय ५० टन फोहोर उत्पादन हुने गरेको छ। महानगरको घर, पसल, व्यवसाय, उद्योग तथा कार्यालय लगायतका स्थानहरूबाट उत्सर्जित हुने फोहोर वि.सं. २०६२ सालदेखि [[नुवाकोट जिल्ला]]को [[ककनी|ककनी गाउँपालिका]]को वडा नं. २ मा रहेको सिसडोल ल्यान्डफिल साइटमा व्यवस्थापन गरिँदै आएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/social-affairs/82010-1439673015.html|title=महानगरको फोहर व्यवस्थापनमा कर्मचारी र निजी ठेकेदारको लुट|last=न्यौपाने|first=ज्ञान|website=नागरिक समाचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> ==जनसाङ्ख्यिकी== {{Historical populations |type = US |source = [https://docs.censusnepal.cbs.gov.np/Documents/12a7daec-ca34-417b-ab81-d7a9f6f89a36.pdf सोधपत्र] |वि.सं.२००८ |१०६,५७९ |वि.सं.२०१८ |१२१,०१९ |वि.सं.२०२८ |१५०,४०२ |वि.सं.२०३८ |२३,५१६० |वि.सं.२०४८ |४२१,२५८ |वि.सं.२०५८ |६७१,८४६ |वि.सं.२०६८ |९७५,४५३ |वि.सं.२०७८ |८६५,९०६ }} काठमाडौँको विश्वव्यापी सहरी चरित्रले यसलाई नेपालको सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको सहर बनाएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/others/171669-1550803860.html|title=महानगरको जनघनत्व थेग्नै नसकिने|last=लम्साल|first=हिमाल|website=नागरिक सामचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-11}}</ref> नेपालमा भएको [[एघारौँ राष्ट्रिय जनगणना २०६८|वि.सं. २०६८ को राष्ट्रिय जनगणना]] अनुसार काठमाडौँको जनसङ्ख्या ९,७५,४५३ रहेको छ।<ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना"/> [[दशौँ राष्ट्रिय जनगणना २०५८|वि.सं. २०५८ को जनगणना]]को सन्दर्भमा यो सहरको वार्षिक जनसङ्ख्या बृद्धि दर ६.१२% रहेको थियो। काठमाडौँमा बसोबास गर्ने कुल जनसङ्ख्याको ७०% मानिसहरू १५ देखि ५९ वर्षका छन्।<ref name="महानगर जनसङ्ख्या">{{cite web |last=नरेन्द्रराज खनाल |first= गोपीकृष्ण वश्याल |title=Process and Characteristics of Urbanization in Nepal |trans-title=नेपालमा सहरीकरणको प्रक्रिया र विशेषताहरू |url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/contributions/pdf/CNAS_28_02_03.pdf |date=सन् २००१ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २८ |language=अङ्ग्रेजी |page=७-८ |publisher=त्रिभुवन विश्वविद्यालय अनुसन्धान पत्र}}</ref> एक दशकमा काठमाडौँको जनसङ्ख्या [[नवौँ राष्ट्रिय जनगणना २०४८|वि.सं. २०४८]] मा ४,२७,०४५ बाट बढेर वि.सं. २०५८ मा ६,७१,८४६ पुगेको थियो।<ref name="महानगर जनसङ्ख्या"/> काठमाडौँको वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसार यहाँको जनसङ्ख्या ९,७५,४५३ रहेको थियो भने [[बाह्रौँ राष्ट्रिय जनगणना २०७८|वि.सं. २०७८ को प्रारम्भिक जनगणना]] प्रतिवेदन अनुसार यहाँको जनसङ्ख्या ११.२३% घटेर ८,६५,९०६ पुगेको छ।<ref>{{Cite web |date=2022-01-26 |title=११.२३ प्रतिशतले घट्यो काठमाडौं महानगरको जनसंख्या |url=https://www.lalitpurkhabar.com/2022/01/26/55842 |access-date=2022-04-10 |website=ललितपुर खबर |language=नेपाली}}</ref> ===जातीय समूह=== {{Bar chart | title = काठमाडौँ महानगरमा बसोबास गर्ने जातिगत विवरण<ref>{{Cite web |url=https://www.nepalarchives.com/popbycaste-piechart-kathmandu-kathmandu-2011/ |title=Caste-Based Population Pie Chart of Kathmandu Metropolitan City |trans-title=काठमाडौँ महानगरपालिकाको जातीय आधारमा जनसङ्ख्या तालिका |language=अङ्ग्रेजी |accessdate=2022-04-19}}</ref><br/><small>वि.सं. २०६८ को राष्ट्रिय जनगणनाको आधारमा</small> | float = center | label_type = जाति | data_type = जनसङ्ख्या | bar_width = 25 | width_units = em | data_max = 250000 | label1 = [[नेवार]] | data1 = 2,41,131 | label2 = [[ब्राह्मण|ब्राह्मण (पहाड)]] | data2 = 2,38,590 | label3 = [[क्षेत्री]] | data3 = 1,75,889 | label4 = [[तामाङ जाति|तामाङ]] | data4 = 76,066 | label5 = [[मगर जाति|मगर]] | data5 = 36,761 | label6 = [[गुरुङ जाति|गुरुङ]] | data6 = 25,780 | label7 = [[राई जाति]] | data7 = 20,648 | label8 = [[मुसलमान]] | data8 = 17,706 | label9 = [[मारवाडी]] | data9 = 12,823 | label10 = [[थारु जाति]] | data10 = 11,903 | label11 = [[शेर्पा जाति]] | data11 = 11,776 | label12 = [[ठकुरी]] | data12 = 11,260 | label13 = अन्य | data13 = 95,120 }} काठमाडौँको सबैभन्दा ठूलो जातीय समूह उपत्यकाको मूल निवासी [[नेवार जाति|नेवार]]हरू हुन्,<ref>{{Cite web|url=https://www.blastkhabar.com/news/2017/03/28/37352.html|title=नेवार जाति र वर्तमान अवस्था|website=ब्लाष्ट खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-11}}</ref> जसको विभिन्न जात समूहहरूको संयुक्त जनसङ्ख्या २५% रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.janakhabar.com/2021/07/05/73190/|title=नेपालमा वर्ण र जात व्यवस्थाको सुरुवात|last=लुवार|first=दयाराम|date=2021-07-05|website=जनखबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-11}}</ref> जनसङ्ख्याको हिसाबले काठमाडौँ महानगरपालिकामा [[ब्राह्मण|बाहुन]]हरू लगभग २४% छन् भने [[क्षेत्री]]हरूको जनसङ्ख्या १८% रहेको छ। काठमाडौँका अन्य जाति समूहहरूमा [[तामाङ जाति|तामाङ]] (८%), [[मगर जाति|मगर]] (४%), [[गुरुङ जाति|गुरुङ]] (३%), [[राई जाति|राई]] (२%) र [[लिम्बु जाति|लिम्बू]] (१%) सहित जनजातिहरू समावेश छन्। पहाडी क्षेत्रका विभिन्न जातीय समूह र [[तराई]] क्षेत्रका रैथाने जातीय समूहहरूले काठमाडौँ सहरको जनसङ्ख्या अनुपातको पर्याप्त मात्रामा प्रतिनिधित्व गरिरहेका छन्। यस नगरमा लगभग १२,००० [[मारवाडी]]हरू छन् जुन मुख्य रूपमा व्यापारीहरू हुन्। वि.सं. २०६८ को तथ्याङ्क अनुसार काठमाडौँ सहरमा सबैभन्दा प्रमुख धर्म [[हिन्दू धर्म]] रहेको छ जसको जनसङ्ख्या ८१.३% रहेको छ। यसै प्रकार [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] ९%, [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] ४.४% र अन्य जातजाति ५.२% रहेका छन्।<ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना"/> ===भाषा=== [[शाह वंश]]को शासनकालमा हिन्दू संस्कृतिप्रतिको कडा पूर्वाग्रहका कारण काठमाडौँको भाषिक पार्श्वचित्रमा ठूलो परिवर्तन आएको थियो।<ref name="महानगर शिक्षा">{{cite web |last=दाहाल |first=कमला |title=नेपालमा शिक्षा |url=https://www.nepjol.info/index.php/TUJ/article/download/2797/2481 |date=सन् २००९ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २८ |language=नेपाली |page=१ |publisher=नेपाल जोल}}</ref> यस शासन कालमा शासकहरूले [[संस्कृत|संस्कृत भाषा]]लाई प्राथमिकता दिनुका साथै नेपालको तराई भेगमा संस्कृत भाषा सिक्न र प्रोत्साहित गर्नका निमित्त संस्कृत केन्द्रहरू स्थापित गरिएको थियो।<ref name="महानगर शिक्षा"/> संस्कृत विद्यालयहरू विशेष रूपमा काठमाडौँ र तराई क्षेत्रमा परम्परागत हिन्दू संस्कृति र नेपालबाट उत्पन्न प्रथाहरूलाई जोगाउनको लागि स्थापना गरिएको थियो। वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसार यो सहरको कुल जनसङ्ख्याको ६१.२६% [[नेपाली भाषा]], १९.००% [[नेपाल भाषा|नेवार भाषा]], ५.५५% [[तामाङ भाषा]], २.८२% [[मैथिली भाषा]], १.८१% [[हिन्दी|हिन्दी भाषा]], १.६०% [[भोजपुरी भाषा]], १.२३% [[गुरूङ भाषा|गुरुङ भाषा]], १.१६% [[मगर भाषा]] र १.४०% ले आफ्नो पहिलो भाषाको रूपमा बोल्ने गर्छन्। [[अङ्ग्रेजी भाषा]] बोल्ने र बुझ्ने मानिसहरूको सङ्ख्या समेत उल्लेखनीय रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.setopati.com/blog/256018/|title=नेपाली राम्रोसँग बोल्न आउँदैन, अंग्रेजी जानेमा उत्कृष्ट!|last=पराजुली|first=कृष्णप्रसाद|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|access-date=2022-04-11}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/ancientnepal/pdf/ancient_nepal_147_03.pdf |title=नेपाल+तिब्बत सम्बन्ध:ऐतिहासिक सिंहावलोकन |last=जोशी |first=इन्दिरा |website=प्राचीन नेपाल |language=नेपाली |page=१-६ |type=pdf |accessdate=2022-04-14}}</ref> ==वास्तुकला र सहर दृश्य== {{Main|काठमाडौँको वास्तुकला}} {{Kathmandu valley World Heritage Site (WHS) Monuments}} [[भारत]] र [[तिब्बत]] बीचको प्राचीन व्यापारिक मार्ग काठमाडौँलाई काटेर गएको थियो जसले गर्दा अन्य संस्कृतिका कलात्मक र वास्तुकलाको परम्परालाई स्थानीय कला र वास्तुकलासँग मिलाउन सक्षम बनाएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/116385 |title=प्राचीन खशमार्ग नै हो आजको रेशममार्ग (सिल्क रोड) |last=न्यौपाने |first=गोविन्द |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/135290-1514172360.html |title=रेशमी मार्ग र हामी |last=सुवेदी |first=डा. देवीप्रसाद |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> काठमाडौँ सहरका स्मारकहरू कैयौँ शताब्दीदेखि हिन्दू र बौद्ध धार्मिक अभ्यासहरूद्वारा प्रभावित छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/131502-1509075120.html |title=यसरी बन्छ काठमाडौँ |last=बम |first=पुकार |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> काठमाडौँ उपत्यकाभित्र रहेका वास्तुकलाहरू जसमा प्राचीन स्मारक र भवनहरू रहेका छन्।<ref name="युनेस्को">{{Cite web |url=https://www.bbc.com/nepali/news/2016/11/161102_heritage_sites_concerns |title=सम्पदाबारे युनेस्कोको चिन्ता |last=फुयाल |first=सुरेन्द्र |date=2016-11-02 |website=बिबिसी नेपाली सेवा |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> यी वास्तुकलाहरूलाई सात समूहमा वर्गीकरण गरिएको छ। यस समूहभित्र सांस्कृतिक सम्पदा र भवनहरू रहेका छन्। सन् २००६ मा [[युनेस्को]]ले स्मारकहरूको यी सात समूहहरूलाई विश्व सम्पदा क्षेत्रभित्र स्थान दिएको थियो। सात स्मारक क्षेत्रहरूले {{convert|189|ha|acre}} क्षेत्रफल ओगटेको छ भने मध्यवर्ती क्षेत्रसमेत जोडेर यसले कुल {{convert|2394|ha|acre}} क्षेत्रफल ओगटेको छ। सन् १९७९ मा मूल रूपमा सूचीकृत गरिएका सात स्मारक क्षेत्रहरू भित्र [[हनुमान ढोका|हनुमानढोका]], [[पाटन दरबार क्षेत्र|पाटन]] र [[भक्तपुर दरबार क्षेत्र|भक्तपुरका दरबार क्षेत्रहरू]], [[पशुपतिनाथ मन्दिर|पशुपतिनाथ]] र [[चाँगुनारायण मन्दिर|चाँगुनारायणका हिन्दू मन्दिरहरू]], [[स्वयम्भूनाथ]] र [[बौद्धनाथ|बौद्धनाथका बौद्ध स्तूपहरू]] रहेका छन्।<ref name="युनेस्को"/><ref>{{Cite web |url=https://www.khabarhub.com/2019/26/43090/ |title=काठमाडौं उपत्यका युनेस्कोको खतराको सूचीमा पर्नसक्ने |website=खबरहब |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekagaj.com/article/society/6235/?v=1 |title=विश्व सम्पदा : राजनीति 'इन', सूचीबाट 'आउट' |last=साखकर्मी |first=सुनीता |website=ई कागज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/mainnews/2021-12-21-53439 |title=सम्भावित विश्व सम्पदा स्थलको अध्ययन सुस्त |last=श्रेष्ठ |first=दीपक |website=गोरखापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> === दरबार क्षेत्रहरू === {{Main|वसन्तपुर दरबार क्षेत्र|हनुमान ढोका}} दरबार क्षेत्रको शाब्दिक अर्थ 'दरबारहरूको स्थान' हुने गर्छ। काठमाडौँ उपत्यकामा तीन र [[कीर्तिपुर नगरपालिका|कीर्तिपुर]]मा एउटा असुरक्षित दरबार क्षेत्रहरू रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2021/07/01/244531/ |title=पुनर्निर्माणपछि जीवन्तता पाउँदै भक्तपुर दरबार स्क्वायर(भिडियोसहित) |last=उपाध्याय |first=एस. राज |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> काठमाडौँ दरबार क्षेत्र जसलाई वसन्तपुर दरबार क्षेत्र पनि भनिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.khabarhub.com/2019/08/73994/ |title=के वसन्तपुर घुम्नका लागि योग्य छैन ? |last=कार्की |first=सविना |website=खबर हब |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> यो पुरानो सहरमा अवस्थित छ र यसमा चार राज्यहरू ([[कान्तिपुर (राज्य)|कान्तिपुर]], ललितपुर, भक्तपुर र कीर्तिपुर) को प्रतिनिधित्व गर्ने सम्पदा भवनहरू छन् जसमा सबैभन्दा प्रारम्भिक [[लिच्छवि काल|लिच्छवि वंश]]को हो। यस परिसरमा ५० वटा मन्दिरहरू छन् र दरबार क्षेत्र दुई चतुर्भुजमा विभाजित छ।<ref name="दरबार क्षेत्र">{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/mustread/2022-01-05-54648 |title=वसन्तपुर क्षेत्रका ३० वटा सम्पदाको पुनर्निर्माण सम्पन्न |last=पाण्डेय |first=विष्णु |website=गोरखापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> बाहिरी चतुर्भुजमा [[काष्ठमण्डप]], [[कुमारीघर|कुमारी घर]] र शिव-पार्वती मन्दिर छ भने भित्री चतुर्भुजमा [[हनुमान ढोका|हनुमानढोका दरबार]] छ। [[विसं २०७२ को महाभूकम्प|वि.सं. २०७२ को भूकम्प]]मा दरबार क्षेत्रहरू नराम्ररी क्षतिग्रस्त भएका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/contemporary/2015/05/04/8356 |title=सिद्धिए सम्पदा |last=सापकोटा |first=जनकराज |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/social/168010/ |title=वसन्तपुर दरबारको सेतो भित्तामा इतिहासको एनिमेसन |last=श्रेष्ठ |first=सुदीप |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> हनुमानढोका [[मल्ल वंश|मल्ल राजा]] र [[शाह वंश]]को राजदरबार भएको संरचनाको एक जटिल संरचना हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.ghamchhaya.com/?p=696 |title=मल्लकाल देखि बन्द चोकहरू; अब खुल्दै छन् |last=आचार्य |first=रूपेश |date=2020-01-01 |website=घामछाया |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> यो पाँच एकड अर्थात् ४४ रोपनीमा फैलिएको छ।<ref name="दरबार क्षेत्र"/> दस प्राङ्गण भएको सबैभन्दा पुरानो भाग पूर्व पट्टी रहेको छ, जुन १६औँ शताब्दीको मध्यतिर निर्माण गरिएको हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2021/06/30/244294/ |title=वसन्तपुर दरबार स्क्वायर : मौलिक स्वरूप र शैलीमै पुनर्निर्माण हुँदै[भिडियो रिपोर्ट] |last=उपाध्याय |first=एस. राज |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nayapatrikadaily.com/news-details/34148/2020-01-21 |title=विश्व सम्पदा सूचीका ६४ सम्पदा अझै पुनर्निर्माण भएनन् |last=शान्ति तामाङ |first=प्रकाश धौलाकोटी |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> १७औँ शताब्दीमा मल्ल वंशका राजा [[प्रताप मल्ल]]ले अनेक मन्दिरहरू सहित यसको विस्तार गरेका थिए। सन् १८८६ मा [[नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय|नारायणहिटी दरबार]]मा सर्नुभन्दा पहिले राजपरिवारका सदस्यहरू यसै दरबारमा बस्ने गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/15365 |title=त्यो नारायणहिटी राजदरबार, त्यो मालश्री र मंगलधुन |last=खरेल |first=शेखर |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> काठमाडौँ सहरको मध्यभागमा रहेको दरबार क्षेत्रको छेउमा कुमारी घर रहेको छ जहाँ धेरै कुमारीहरूबाट छानिएका शाही [[कुमारी ( जीवित देवी)|कुमारी]]हरू बस्छिन्।<ref>{{Cite web |url=https://ratopati.com/story/171028/2021/3/9/kumari-ghar |title=कुमारी घर पुनःनिर्माण हुने |website=रातोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> कुमारी, वा कुमारी देवी, दक्षिण एसियाली देशहरूमा दैवी नारी शक्ति वा देवीको अभिव्यक्तिको रूपमा युवा हुनु पूर्व [[किशोरावस्था|किशोरी]]हरूलाई पूजा गर्ने परम्परा हो।<ref name="कुमारी">{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/video/160637-1538061300.html |title=जीवित देवी कुमारी माथि राजनीति (भिडियाे) |last=बिष्ट |first=देबकी |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> नेपालमा कुमारी छनोटको प्रक्रिया निकै कडा र प्रतिस्पर्धात्मक छ।<ref name="कुमारी"/> राजतन्त्रको समयमा तत्कालीन रानी र राज पुजारीहरूले ज्योतिषीय परीक्षण र ३२ गुणको नाजुक प्रक्रियाबाट प्रस्तावित कुमारी नियुक्त गर्ने गर्दथे। चिना अर्थात् प्राचीन हिन्दू ज्योतिषीय प्रतिवेदन अनुसार वर्तमान कुमारी र शासन गरिरहेका राजाको चिना समान हुनुपर्ने व्यवस्था रहेको थियो। कुमारीलाई [[तलेजु भवानी|देवी तलेजु]] (दुर्गा) को शारीरिक अवतार मानिन्छ जबसम्म उनीहरूको [[महिनावारी]] हुँदैन, त्यसपछि देवीले आफ्नो शरीर खाली गर्छिन् भन्ने विश्वास गरिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/ampnews/2016-10-06/20161006080554.html |title=कसले बनाउने कुमारी घर ? |last=न्यौपाने |first=दामोदर |website= कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> गम्भीर रोग वा चोटबाट रगत ह्रास हुँदा समेत कुमारीहरूलाई आफ्नो सामान्य स्थितिमा फर्काउन सक्छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/social-affairs/129780-1506218220.html |title=काठमाडौँमा नयाँ कुमारी आउँदै |last=घिमिरे |first=शिवहरि |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> सन् २०१७ सेप्टेम्बरमा पदभार ग्रहण गरेकी तृष्णा शाक्य वर्तमान कुमारी हुन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2017/09/629106 |title=कुमारी घरमा नयाँ कुमारीको प्रवेश |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> उनी कुमारी नियुक्ति हुने समयमा तीन वर्षकी थिइन्। राजतन्त्रको अन्त्यपछि काठमाडौँकी पहिलो कुमारी रहेकी मतिना शाक्यलाई तृष्णाले पदस्थान्तर गरेकी थिइन्। [[गुरु गोरखनाथ|गोरखनाथ]]को प्रतिमा राखिएको काष्ठमण्डप एक तीन तले मन्दिर हो। यो १६औँ शताब्दीमा [[प्यागोडा]] शैलीमा बनाइएको थियो। काठमाडौँ नाम काष्ठमण्डप शब्दबाट आएको हो। यो राजा [[लक्ष्मीनरसिंह मल्ल]]को पालामा बनेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/116435 |title=सातौँ शताब्दीको प्रविधिबाटै काष्ठमण्डप पुनःनिर्माण हुँदै |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> भारत र तिब्बत जोड्ने दुई प्राचीन व्यापारिक मार्गहरूलाई काट्ने मरु क्षेत्रमा काष्ठमण्डप उभिएको छ। यो सुरुमा यात्रुहरूको लागि विश्राम गृहको रूपमा निर्माण गरिएको थियो। === पशुपतिनाथ मन्दिर === {{Main|पशुपतिनाथ मन्दिर}} [[File:Pashupatinath Temple-2020.jpg|thumb|centre|बागमती नदीको किनारमा रहेको पशुपतिनाथ मन्दिरको दृश्य|633x633px|alt=]] पशुपतिनाथ मन्दिर [[शिव|भगवान शिव]]लाई समर्पित पाँचौं शताब्दीको प्रसिद्ध [[मन्दिर|हिन्दू मन्दिर]] हो। [[बागमती नदी]]को किनारमा अवस्थित पशुपतिनाथ मन्दिर काठमाडौँको सबैभन्दा पुरानो हिन्दू मन्दिर हो।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/172497-1551599700.html |title=काठमाडौं उपत्यकाकै प्राचीनतम धार्मिकस्थल , पशुपतिनाथ मन्दिर |last=नागरिक - |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> नेपाल धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र नभएसम्म यसले राष्ट्रिय देवता तथा [[पशुपति|भगवान पशुपतिनाथ]]को आसनको रूपमा सेवा गरेको थियो। यो मन्दिरको एक महत्वपूर्ण भागलाई वि.सं. १४०६ मा [[बङ्गाल]]का मुसलमान शासक शमशुद्दीन इलियासको आक्रमणकारी सेनाहरूले नष्ट गरेको थियो जसकारण यो मन्दिरको मूल ५औँ शताब्दीको मन्दिरको बाहिरी भागको थोरै वा केही पनि बाँकी छैन।<ref>{{Cite web |url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/ancientnepal/pdf/ancient_nepal_115_03.pdf |title=पशुपतिनाथ प्राङ्गणमा प्राप्त अप्रकाशित लिच्छवि अभिलेख |last=राजवंशी |first=श्यामसुन्दर |website=प्राचीन नेपाल |language=नेपाली |page=१-२ |type=pdf |accessdate=2022-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/bhgvaan-raamle-muddaa-jite-140757 |title=भगवान् रामले मुद्दा जिते |last=कोइराला |first=कमल |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2018/02/658585 |title=जब बंगालका राजाले ‘नेपाल उपत्यका’मा आक्रमण गरे |last=जोशी |first=अभयराज |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> गोरुको मूर्ति र पशुपतिको कालो चार टाउको भएको मूर्ति कम्तिमा ३०० वर्ष पुरानो भए पनि आज उभिएको मन्दिर १९औँ शताब्दीमा बनेको हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/117165 |title=पशुपति विनाश गुरुयोजना ! |last=महर्जन |first=वसन्त |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यो मन्दिरलाई [[युनेस्को]]ले आफ्नो [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]]मा सूचिकृत गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.nirmanpati.com/detail/2484/ |title=विश्व सम्पदा सुचीमा सुचीकृत पशुपति मन्दिर जीर्णोद्धारको पर्खाइमा |website=निर्माणपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यो मन्दिरमा मनाइने सबैभन्दा महत्वपूर्ण चाड [[महाशिवरात्रि|शिवरात्रि]] हो। शिवरात्रिको दिन यो मन्दिर दर्शन गर्न हजारौँ भक्त र साधुहरू आउने गर्छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.bbc.com/nepali/live/news-56356566 |title=शिवरात्रिः पशुपतिनाथ र अन्य शिवालयमा मानिसको घुइँचो |website=बिबिसी समाचार नेपाली |language=नेपालय |accessdate=2022-04-14}}</ref> पशुपतिनाथमा विश्वास गर्नेहरूमध्ये मुख्यतया [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]]हरूलाई मात्रै मन्दिर परिसरमा प्रवेश गर्न अनुमति दिइएको छ, तर गैर-हिन्दू आगन्तुकहरूलाई बागमती नदी पारीबाट मात्र मन्दिर हेर्न अनुमति दिइएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://bigulnews.tv/story/2018/06/27/102225.html |title=नेपालको यस्तो ५ मन्दिर जहाँ हिन्दुहरूलाई मात्र प्रवेश अनुमति! |date=2018-06-27 |website=बिगुल न्यूज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यस मन्दिरमा सेवा गर्ने पुजारीहरू [[मल्ल वंश|मल्ल राजा]] [[यक्ष मल्ल]]को समयदेखि [[दक्षिण भारत]]को [[कर्नाटक]]का ब्राह्मणहरू हुन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2013/09/118269 |title=अब को बन्ला पशुपतिनाथको मूल पूजारी ? |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यो परम्परा आदि [[शङ्कराचार्य]]को अनुरोधमा सुरु भएको मानिन्छ जसले सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई प्रोत्साहित गरेर पौराणिक राजा भरतले शासन गरेको मानिने दक्षिण एसियाको भारतीय राज्यहरूलाई एकीकरण गर्न खोजेका थिए। यो प्रक्रिया भारत वरपरका अन्य मन्दिरहरूमा पछ्याइएको छ, जुन आदि शङ्कराचार्यद्वारा पवित्र गरिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nayapusta.com/2018/05/28/69280 |title=पशुपतिनाथमा यसरी आए भारतीय भट्ट, जो पछि मूलभट्ट र पुजारी भएर राज गर्दैछन् |date=2018-05-28 |website=नयाँ पुस्ता |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यो मन्दिर [[प्यागोडा]] वास्तुकलाको शैलीमा बनाइएको छ। मन्दिरमा [[तामा]] र [[सुन]]को दुई-स्तरको छानाहरू रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.pashupati.gov.np/content/62 |title=पशुपति विकास ट्रस्ट |website=पशुपतिनाथ आधिकारिक वेबसाइट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nepaliheadlines.com/142542-2/ |title=पशुपतिनाथको मन्दिरको बारेमा ११ रोचक तथ्य- भगवान शिवको नाम 'पशुपतिनाथ' कसरी हुन पुग्यो? |date=2016-02-17 |website=नेपाली हेडलाइन्स |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> ===बौद्धनाथ=== {{Main|बौद्धनाथ}} [[File:Boudhanath Panorama.jpg|thumb|centre|बौद्धनाथ स्तूपको प्यानोरेमिक दृश्य|alt=|737x737px]] '''बौद्धनाथ'''लाई बौद्ध स्तुप वा खस चैत्य भनेर पनि चिनिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://newsabhiyan.com/news-details.php?nid=83259 |title=बौद्धनाथ स्तूप’ वृत्तचित्र निर्माण |website=न्युज अभियान |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> यो [[स्वयम्भूनाथ]]सँगै नेपालको सबैभन्दा पवित्र बौद्ध स्थलहरू मध्ये एक हो। यो लोकप्रिय पर्यटकीय क्षेत्र हो। बौद्धनाथलाई नेवारहरूद्वारा खस्ती र नेपाली वक्ताहरूद्वारा बौद्ध या बोधनाथ भन्ने गरिन्छ। काठमाडौँको केन्द्र उत्तरपूर्वी बाहिरी इलाकादेखि {{convert|11|km|0|abbr=on}}को दूरीमा रहेको यो स्तूपको विशाल मण्डलाले यसलाई नेपालको सबैभन्दा ठूलो गोलाकार स्तूपहरू मध्ये एक बनाएको छ। बौद्धनाथलाई सन् १९७९ मा [[युनेस्को]]द्वारा [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]]मा सूचिकृत गरिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=http://www.tamangonline.com/news/30969 |title=बौद्धनाथको पौराणिक कथा |date=2018-10-18 |website=तामाङ अनलाइन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> स्तूपको आधारखण्डमा ध्यानी बुद्ध अमिताभको १०८ वटा साना चित्रणहरू छन्। प्रत्येक वर्ष स्तूप भ्रमण गर्न विश्वभरिका तिब्बती [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] तीर्थयात्रिहरू यहाँ आउने गरेका छन्। यी तीर्थालुहरूले यो स्तूपको आन्तरिक तल्लो घेरिएको भागमा शरीर निहुराएर साष्टाङ्ग प्रणाम गर्छन्, प्रार्थना चक्रसँगै स्तूपको चारै दिशामा घुम्ने गर्छन्, मन्त्रोच्चार र प्रार्थना गर्ने गर्छन्।<ref>{{Cite web |url=http://www.paryatanbazar.com/archives/4778 |title=स्वदेशी तथा विदेशी पाहुनाको प्रमुख आकर्षणको गन्तव्य , बौद्धनाथ स्तुपा |date=2019-11-10 |website=पर्यटन बजार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> ===स्वयम्भूनाथ=== {{Main|स्वयम्भूनाथ}} स्वयम्भूनाथ स्तूप काठमाडौँ सहरको उत्तरपश्चिमी भागमा अवस्थित पहाडमा रहेको बौद्ध [[स्तूप]] हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/111200 |title=स्वयम्भूनाथ होइन् स्वयम्भू महाचैत्य |last=महर्जन |first=बसन्त |website=हिमाल खबर |accessdate=2022-04-15}}</ref> यो नेपालको सबैभन्दा पुरानो धार्मिक स्थल हो।<ref>{{Cite web|url=https://kendrabindu.com/others/102230-1612474407.html|title=स्वयम्भूनाथ १८ करोडको लागतमा जीर्णोद्वार हुँदै|website=केन्द्रबिन्दु|language=नेपाली|accessdate=2022-04-15}}</ref> यो बौद्ध क्षेत्र मान्ने गरिएता पनि यो बौद्ध र हिन्दू दुवै धर्मावलम्बीद्वारा सम्मानित र पूजनीय रहेको छ। स्तूपको आधारखण्डमा गुम्बज छ र गुम्बजको माथि, चारै दिशामा बुद्धको आँखाले हेरेको घन संरचना छ। चारै दिशामा पञ्चकोणीय तोरण छन्, जसमा मूर्तिहरू कुँदिएका छन्। तोरणको पछाडि र माथि गरि जम्मा तेह्र तहहरू छन्। सबै तहहरू माथि एउटा सानो ठाउँ छ जसमाथि गजुर रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://pahilopost.com/content/20181222131419.html |title=बौद्ध स्तुपमा प्वालैप्वाल : के हो विवाद? यस्तो छ चिनियाँ लामाको ‘कनेक्सन’ |last=रञ्जित |first=सहयोग |website=पहिलो पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> === रानी पोखरी === {{Main|रानी पोखरी}} रानीपोखरी काठमाडौँ सहरको मध्य भागमा अवस्थित एक ऐतिहासिक मानव निर्मित [[पोखरी]] हो।<ref>{{Cite web |url=https://jhannaya.nayapatrikadaily.com/news-details/1138/2020-10-10 |title=कथा रानीपोखरीको |last=मल्ल |first=के. सुन्दर |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> यसलाई मल्ल राजा [[प्रताप मल्ल]]ले सन् १६६५ मा आफ्नो प्यारी रानीको लागि बनाएका थिए। पोखरीको दक्षिण कुनामा एउटा हात्तीको मूर्ति रहेको छ जसमा प्रताप मल्ल र उनको दुवै छोराहरूको छविलाई दर्शाउने गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/91895-91895 |title=रानी पोखरी प्रताप मल्लले बनाएका होइनन् |last=जोशी |first=हरिराम |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> बालगोपालेश्वर मन्दिर पोखरीको मध्यभागमा रहेको छ। रानी पोखरी प्रत्येक वर्ष [[तिहार]]को अन्तिम दिन अर्थात् [[भाइटीका]] र [[छठ]] पर्वको समयमा सर्वसाधारणको लागि खोलिने गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/ke-ho-raaniipokhrii-mndirko-vaastviktaa-98951 |title=के हो रानीपोखरी मन्दिरको वास्तविकता ? |last=काफ्ले |first=सुरेन्द्र |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2020/10/21/160324829198498141.html |title=यसरी बन्यो रानीपोखरी |last=न्यौपाने |first=दामोदर |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> == संस्कृति == {{Main|काठमाडौँको संस्कृति}} === कला === [[मन्दिर]], तीर्थस्थल, [[स्तूप]], गोम्पा, [[चैत्य]] र दरबारहरूमा प्रशस्त पाइने काठ, ढुङ्गा, धातु र टेराकोटाबाट बनेको कलात्मक बस्तुहरूले काठमाडौँ उपत्यकालाई [[नेवार जाति|नेवार]]हरूको सहरको रूपमा वर्णन गर्ने गरिएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2022/04/15/16500215292493433.html |title=नेपालको कला विश्वकै चिनारी : उपराष्ट्रपति |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/blog/221949/ |title=रहरै रहर, काठमाडौँ सहर |last=केसी |first=खिमु |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> कलात्मक वस्तुहरू सडकको कुना, गल्ली, निजी आँगन र खुला मैदानमा पनि देखिन्छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/others/111689-1480138260.html |title=कलाको मूल्य |last=खतिवडा |first=ऋषि |website=नागरिक न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> प्रायजसो [[देवता]] र [[देवी]]हरूको प्रतिमामा कला देखिने गरेन्छ। काठमाडौँ उपत्यका लामो समयदेखि कलाको खजाना रहेको भए पनि सन् १९५० मा बाहिरी विश्वका लागि यो देश खुलेपछि मात्रै यसले विश्वव्यापी मान्यता पाएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/national/2019-09-21-1636 |title=काठमाडौँ उपत्यका: कला र सम्पदाले झकिझकाउ बनाइँदै |last=हमाल |first=चाँदनी |website=गोरखापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> नेपाल र काठमाडौँको धार्मिक कलामा विशेष गरी [[भवानी देवी|भवानी]], [[दुर्गा]], गज-लक्ष्मी, हरिती-सीतला, महिषमर्दिनी, सप्तमातृका (सात मातृ देवी), र [[लक्ष्मी|श्रीलक्ष्मी]] (धन देवी) माता देवीहरूको प्रतीकात्मक प्रतीकहरू समावेश छन्। ईशा पूर्व तेस्रो शताब्दीदेखि हिन्दू देवी-देवताहरू बाहेक [[सम्राट अशोक]] कालका बौद्ध स्मारकहरूले सामान्यतया नेपाल र विशेष गरी उपत्यकालाई सुन्दर बनाएको छ। यी कला र वास्तुकलाका भवनहरूले विकासको तीन प्रमुख कालहरू समेटेका छन्: [[लिच्छवि काल|लिच्छवि]] वा शास्त्रीय काल (सन् ५०० देखि ९००), उत्तर-शास्त्रीय अवधि (सन् १००० देखि १४००) जसमा पाल कालको बलियो प्रभाव रहेको थियो त्यसपछि [[मल्ल वंश|मल्ल काल]] (सन् १४०० पछि) जसले तिब्बती दानवविज्ञानको कलाको साथमा स्पष्ट रूपमा तान्त्रिक प्रभावहरू देखाएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2019/04/760454 |title=नेपाली कला-संस्कृतिमा लोभिएका चिनियाँ कलाकार |last=ढुङ्गाना |first=नारायण |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/Art/2021/11/04/163599130276998220.html |title=आधुनिकताले बिर्साएको सहरको कथा |last=तामा‌ङ |first=सुशीला |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> नेपाली कलाकारले बनाएको कलात्मक प्रतिमूर्ति र नक्काशीलाई व्यापक टाइपोलोजी भनिएको छ। यी कलाकारहरूले हिन्दू र बौद्ध धर्मको मिश्रणलाई कायम राखेका छन्। यी कलाकारहरूले प्रायः ढुङ्गा कला, धातु कला, काठ कला, टेराकोटा कला, र चित्रकलाको प्रयोग गरिएको सामग्री बनाउने गरेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/625391-1631928629.html |title=नेपाली कला कार्यशालाको इतिवृत्ति |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> <gallery mode="packed"> चित्र:Bhairav Statue Koteshwor Mahadev Temple Koteshwor Kathmandu Nepal Rajesh Dhungana.jpg|भैरवको मूर्ति चित्र:Stone carving in Kathmandu.jpg|ढुङ्गा कलाको एक नमूना चित्र:Basantapur Kathmandu Nepal (8528227205).jpg|बसन्तपुरमा रहेको एक मन्दिर बाहिरको काष्ठ कला चित्र:Basantapur Kathmandu Nepal (8528168475).jpg|धातु कला </gallery> ====सङ्ग्रहालय==== काठमाडौँ नेपालको राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय<ref>{{Cite web |url=https://shilapatra.com/detail/52606/ |title=अब घरमै बसीबसी छाउनी राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय घुम्न सकिने |website=शिलापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.news24nepal.tv/2022/03/21/864946 |title=राष्ट्रिय सङ्ग्रहालयलाई सार्कस्तर बनाउनुपर्छ : मन्त्री आले |date=2022-03-21 |website=न्युज २४ |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> र नेपालको प्राकृतिक इतिहास सङ्ग्रहालय सहित धेरै सङ्ग्रहालयहरू र कला गृहहरूको घर हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/112249 |title=‘भगवान भरोसा’ मा हाम्रा ऐतिहासिक सङ्ग्रहालय |last=महर्जन |first=वसन्त |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> नेपालको कला र वास्तुकला दुई प्राचीन धर्म हिन्दू र बौद्ध धर्मको मिलन हो। काठमाडौँ उपत्यकाका सात राम्ररी परिभाषित स्मारक क्षेत्रहरूमा रहेका धेरै मन्दिर, तीर्थस्थल, स्तूप, गुम्बा र दरबारहरूमा यिनीहरू पर्याप्त रूपमा प्रतिबिम्बित छन्। यो एकीकरण काठमाडौँ र यसका भगिनी सहर [[ललितपुर महानगरपालिका|पाटन]] र [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]]का सङ्ग्रहालय र कला गृहहरूमा आयोजना र प्रदर्शनीहरूमा पनि झल्किन्छ। सङ्ग्रहालयहरूले पुरातात्विक निर्यात सहित ५औँ शताब्दीदेखि वर्तमान दिनसम्मका अद्वितीय कलाकृतिहरू र चित्रहरू प्रदर्शन गर्छन्। =====राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय===== {{मुख्य|राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय, छाउनी}} राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय काठमाडौँको पश्चिमी भागमा नेपालका तत्कालीन सेनापति र मुख्तियार [[भीमसेन थापा]]ले १९औँ शताब्दीको प्रारम्भमा निर्माण गरेको ऐतिहासिक भवनमा स्वयम्भूनाथ स्तूप नजिकै छ। यो देशको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण सङ्ग्रहालय हो।<ref>{{Cite web |url=https://onlineradionepal.gov.np/2022/03/21/263644.html |title=राष्ट्रिय सङ्ग्रहालयलाई सार्कस्तरीय बनाउनुपर्छ : मन्त्री आले |website=रेडियो नेपाल |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> यो सङ्ग्रहालयमा हतियार, कला र ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्त्वको पुरातात्विक वस्तुहरूको विस्तृत सङ्ग्रह रहेको छ। यो सङ्ग्रहालय युद्ध ट्रफी र हतियारहरूको सङ्कलन गृहको रूपमा सन् १९२८ मा स्थापना भएको थियो भने यस सङ्ग्रहालयको प्रारम्भिक नाम छाउनी सिलखाना थियो, जसको अर्थ "हतियार र गोला बारुदको ढुङ्गा घर" हो।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2019/07/18/20190718133719 |title=संग्रहागारदेखि संग्रहालयसम्म |last=जोशी |first=हरिराम |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> यसको महत्वलाई ध्यानमा राख्दै सङ्ग्रहालयमा धेरै हतियारहरू छन्, जसमा युद्धहरूमा प्रयोग हुने स्थानीय रूपमा बनाइएका हतियारहरू, १८ र १९औँ शताब्दीका छालाका तोपहरू, र काठ, काँसा, ढुङ्गा र चित्रहरूमा मध्यकालीन र आधुनिक कार्यहरू समावेश छन्।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/praathmiktaamaa-pren-sngrhaaly-149311 |title=‘प्राथमिकतामा परेन संग्रहालय’ |last=महर्जन |first=सपना |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> =====प्राकृतिक इतिहास सङ्ग्रहालय===== {{मुख्य|प्राकृतिक इतिहास सङ्ग्रहालय नेपाल}} प्राकृतिक इतिहास सङ्ग्रहालय स्वयम्भूनाथ पहाडको दक्षिणी फेदमा छ। यो सङ्ग्रहालयमा विभिन्न प्रजातिका जनावर, पुतली र बोटबिरुवाहरूको ठूलो सङ्ग्रह छ। यो सङ्ग्रहालय प्रागैतिहासिक गोलादेखि भरिएका जनावरहरूका प्रजातिहरूको प्रदर्शनको लागि प्रख्यात छ।<ref>{{Cite web |url=https://emulyankan.org/natural-history-museum-tu/ |title=प्रकृति बुझ्न प्राकृतिक विज्ञान सङ्ग्रहालय जाने कि ? |last=डङ्गोल |first=प्रा.डा. धर्मराज |date=2018-05-15 |website=मूल्याङ्कन अनलाइन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> =====नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय===== {{मुख्य|नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय}} नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय काठमाडौँको उत्तर-मध्य भागमा अवस्थित छ। वर्तमान दरबारको मुख्य भवन सन् १९७० मा पुरानो दरबारको अगाडि बनाइएको थियो। यो भवन तत्कालीन युवराज र सिंहासनका उत्तराधिकारी वीरेन्द्रको विवाहको अवसरमा निर्माण गरिएको थियो। दरबारको दक्षिणी ढोका पृथ्वीपथ र दरबारमार्ग सडकको छेउमा छ। दरबार क्षेत्रले कुल {{convert|30|ha|acre}} क्षेत्रफल ओगटेको छ र चारैतिर अग्ला फाटकहरूद्वारा पूर्ण रूपले सुरक्षित छ। नेपालको [[दरबार हत्याकाण्ड]] यसै स्थानमा भएको थियो। [[राजतन्त्र]]को पतनपछि यसलाई सङ्ग्रहालयमा परिणत गरिएको हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2022/01/1066225 |title=नारायणहिटीको श्रीसदनका दुई कोठाको दस्तावेज सूचीकृत गरिँदै |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> =====तारागाउँ सङ्ग्रहालय===== {{मुख्य|तारागाउँ सङ्ग्रहालय}} तारागाउँ सङ्ग्रहालयले काठमाडौँ उपत्यकाको आधुनिक इतिहास प्रस्तुत गर्दछ। यसले काठमाडौँ उपत्यकाको ५० वर्षको अनुसन्धान र सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षणमा २०औँ शताब्दीको उत्तरार्धमा विदेशबाट आएका कलाकार, फोटोग्राफर, वास्तुविद् र मानवशास्त्रीहरूले योगदान दिएका कलाहरूलाई दस्तावेजीकरण गर्ने प्रयास गरिएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.janaboli.com/post/48586 |title=पौभा, थान्का बारे अध्ययन अनुसन्धान बढाउन माग |date=2016-08-25 |website=जनबोली न्यूज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> सङ्ग्रहालयको वास्तविक संरचनाले काठमाडौँको निर्मित सम्पदा जोगाउनको लागि पुनर्स्थापना र पुनर्स्थापनाका लागि गरिएका प्रयासहरू देखाउँछ। यो सङ्ग्रहालय काठमाडौँ उपत्यकाको नियोजनकर्ताको रूपमा परिचित कार्ल प्रुस्चाले सन् १९७० मा डिजाइन गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/128803 |title=४० देशको जीवनशैली चिनाउने ३०० कलाकृति |last=भेटवाल |first=तारा |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> <gallery mode="packed"> चित्र:Nepal's Museum.jpg|राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय चित्र:Toran Dwar of Simroungarh in National Museum Kathmandu.jpg|राष्ट्रिय सङ्ग्रहालयमा रहेको तोरण द्वार चित्र:The Royal Palace and its surrounding during spring season in Nepal.jpg|बसन्त ऋतुमा नारायणहिटी दरबार चित्र:The Taragaon Museum.jpg|तारागाउँ सङ्ग्रहालयको आँगन </gallery> ==== कला गृह ==== नेपालको कलाको केन्द्रको रूपमा रहेको काठमाडौँमा देशका समसामयिक कलाकारहरूको काम र ऐतिहासिक कलाकारहरूको सङ्कलित कलाकृति प्रदर्शन गरिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/Art/2022/03/04/164637798712694756.html |last=तामा‌ङ |first=सुशीला |title=काठमाडौं ट्रिएनाले : कलामा समकालीन साझा समस्याको उठान |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> उपत्यका भित्रको पाटन सहर विशेषगरी [[ललित कला]] र शिल्पकलाका लागि प्रख्यात प्राचीन सहर हो।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/art/2021/04/22/161905887537176195.html |title=पाटन कलानगरी ‘रेड जोन’ मा |last=माली |first=प्रशान्त |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> काठमाडौँको कला नेपाली परम्परागतता र आधुनिक कलाको सम्मिश्रण प्रदर्शन गर्दै, ठूलो सङ्ख्यामा राष्ट्रिय, एसियाली र विश्वव्यापी प्रभावहरूबाट व्युत्पन्न कलाकृति जीवन्त रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/amp/arts/555201-1624070894.html |title=कलामा सौन्दर्यको चासो |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> नेपाली कलालाई सामान्यतया दुई क्षेत्रमा विभाजन गरिएको छ: नेपालमा [[पौभा]]<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/178008-1556951700.html |title=पौभा चित्रको भबिश्य |last=निरौला |first=तीर्थ |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> भनेर चिनिने आदर्शवादी परम्परागत चित्रकला जसलाई तिब्बतमा [[थान्का]] भनेर चिनिन्छ<ref>{{Cite web |url=https://www.lokpath.com/story/66501 |title=थाङ्का चित्र: एउटा अद्भुत इतिहास, तर यसरी मासिँदैछ (भिडियो सहित) |website=लोकपथ |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref>, जुन देशको धार्मिक इतिहाससँग घनिष्ठ रूपमा जोडिएको छ र अर्कोतर्फ समकालीन पश्चिमी शैलीको प्रकृति सहितको चित्रकला रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.bbc.com/nepali/news-50520563 |title=थाङ्का बनाउँदै 'अँध्यारोबाट उज्यालोतिर'को यात्रा |date=2019-11-23 |website=बिबिसी नेपाली समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> तान्त्रिक तत्वहरू र सामाजिक विषयवस्तुहरूमा आधारित रचनाहरू वा अमूर्त कलाकृति जसका लागि नेपालका चित्रकारहरू प्रख्यात छन्। अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा बेलायतमा रहेको परोपकारी संस्था, काठमाडौँ समकालीन कला केन्द्र काठमाडौँमा कला प्रवर्द्धनमा संलग्न छ। काठमाडौँमा धेरै उल्लेखनीय कला प्रदर्शनी गृहहरू छन्। नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको कला तथा शिल्प विभागद्वारा सञ्चालित नाफा कला प्रदर्शनी गृह नव-शास्त्रीय पुरानो राणा दरबार सीता भवनमा रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/126225 |title=संसारभर फैलिएको नेपाली कलाकृतिको सुकीर्ति |last=बराल |first=सजना |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://shilapatra.com/detail/52772/ |title=पाटन संग्रहालयको गर्भमा लुकेको रहस्यमय मल्लकालीन कलाकृति |last=देवकोटा |first=सबिना |website=शिलापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> भृकुटीमण्डप प्रदर्शनी मैदान भित्र रहेको सृजना समकालीन कला गृहले समकालीन चित्रकार र मूर्तिकारहरूको कामलाई प्रदर्शन गर्ने गर्दछ र नियमित रूपमा प्रदर्शनीहरू आयोजना गर्दछ। यसले कला विद्यालयहरूमा बिहान र साँझ कक्षाहरू पनि चलाउँछ। भीमसेनथानको तीन-तले भवनमा रहेको मोती अजिमा कलागृह पनि उल्लेखनीय छ। यहाँ परम्परागत भाँडाहरू र हस्तनिर्मित पुतलीहरू र मध्यकालीन नेवार घरको विशिष्ट वस्तुहरूको प्रभावशाली सङ्ग्रह समावेश छ, जसले नेपाली इतिहासमा महत्त्वपूर्ण अन्तरदृष्टि प्रदान गर्दछ। दरबारमार्गमा रहेको नारायणहिटी दरबार नजिकैको जे आर्ट कलागृहमा प्रख्यात, स्थापित नेपाली चित्रकारहरूको कलाकृति प्रदर्शन गरिएको छ। [[त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल]] जाने बाटोमा रहेको [[बबरमहल]]मा रहेको [[नेपाल कला-परिषद्|नेपाल कला परिषद्]] कलागृहमा राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय कलाकारका कलाकृति र कला प्रदर्शनीका लागि नियमित रूपमा प्रयोग हुने फराकिलो सभाकक्षहरू रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://sampurnaweekly.com/news/3086 |title=‘नेपाली साहित्य मेला–महोत्सवमा रमाइरहेको छ’ |last=स्मृति |first=स्वपनिल |website=सम्पूर्ण साप्ताहिक |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/566141-1625290505.html |title=नेपाली आधुनिक कलाको पहिलो दशक |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> ==== साहित्य ==== [[नेपाल राष्ट्रिय पुस्तकालय|नेपालको राष्ट्रिय पुस्तकालय]] पाटनमा अवस्थित छ। [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]], [[नेपाली]], [[संस्कृत]], [[हिन्दी]] र [[नेपाल]] भाषाका ७० हजारभन्दा बढी पुस्तकहरू भएको यो देशकै ठूलो पुस्तकालय हो। पुस्तकालयमा १७औँ शताब्दीका संस्कृत र अङ्ग्रेजी भाषाका दुर्लभ विद्वानहरूद्वारा लिखित पुस्तकहरू रहेका छन्। काठमाडौँको [[केशर महल]]मा रहेको शिक्षा मन्त्रालय भवनको भुइँ तल्लामा रहेको [[केसर पुस्तकालय]] रहेको छ। करिब ४५ हजार पुस्तकको यो सङ्ग्रह [[केशर सम्शेर राणा]]को व्यक्तिगत सङ्ग्रहबाट लिइएको हो। यसले [[इतिहास]], [[कानून]], कला, धर्म, र दर्शनलगायतका विषयहरूको विस्तृत दायरालाई समेट्छ। यहाँ तन्त्रको एक संस्कृत पुस्तिकालाई १,००० वर्षभन्दा पुरानो मानिन्छ। [[विसं २०७२ को महाभूकम्प|वि.सं. २०७२ भूकम्प]]ले गर्दा शिक्षा मन्त्रालयको भवनमा ठूलो क्षति पुगेको थियो र केसर पुस्तकालयका सामग्रीहरूलाई अस्थायी रूपमा सारिएको थियो। ==== चलचित्र र रङ्गमञ्च ==== काठमाडौँ नेपाली चलचित्र र रङ्गमञ्चहरूको गृह सहर हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.merofilm.com/2018/02/156/ |title=‘नेपाली चलचित्र’ इतिहासदेखि वर्तमानसम्म |website=मेरो फिल्म |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://archive.himalkhabar.com/65916 |title=अल्मलिएको नेपाली चलचित्र |last=कार्की |first=प्रकाशजङ्ग |date=2014-04-23 |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref> महानगरभित्र कान्ति पथमा अवस्थित [[राष्ट्रिय नाचघर|राष्ट्रिय नाच घर]], गङ्गा रङ्गमञ्च, हिमालयन रङ्गमञ्च र सन् १९८२ मा स्थापित आरोहण रङ्गमञ्च समूह सहित धेरै रङ्गमञ्चहरू छन्। गुरुकुल स्कूल अफ थिएटरले काठमाडौँमा अन्तर्राष्ट्रिय रङ्गमञ्च महोत्सव आयोजना गर्दछ, जसले विश्वभरका कलाकारहरूलाई आकर्षित गर्दछ। दरबार संरक्षण तथा प्रवर्द्धन समितिले स्थापना गरेको हनुमानढोका दरबार क्षेत्रमा सानो रङ्गमञ्च खोलिएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.newsabhiyan.com.np/news-details.php?nid=54329 |title=रङ्गमञ्चको काल यात्रा |last=कार्की |first=पदम सिंह |website=न्युज अभियान |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/arts/2021-03-28-34532 |title=रङ्गमञ्च : हिजो, आज र भोलि |last=सायमी |first=प्रकाश |language=नेपाली |website=गोरखापत्र |accessdate=2022-04-17}}</ref> काठमाडौँमा [[कलिउड (चलचित्र)|नेपाली]], [[बलिउड]] र [[हलिउड]] चलचित्रहरू देखाउने धेरै सिनेमाघरहरू (पुरानो एकल पर्दा भएका चलचित्र घर र केही नयाँ मल्टिप्लेक्सहरू) छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2019/01/17/20190117185453 |title=पहिलो सिनेमा घरको कथा : ‘फस्ट सो’ मा सधैँ राजा |last=पराजुली |first=लोकरञ्जन |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref> केही पुराना चलचित्र घरहरूमा विश्वज्योति सिनेमा हल, [[जय नेपाल सिनेमा हल|जय नेपाल हल]], कुमारी सिनेमा हल, गोपीकृष्ण सिनेमा हल र गुण सिनेमा हल पर्छन्। काठमाडौँमा केही अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका सिनेमा घरहरू र मल्टिप्लेक्सहरू पनि छन्। मल्टिप्लेक्सहरूमा [[क्यूएफएक्स सिनेमाज]], सिने डे सेफ, एफक्युब सिनेमा, क्युज सिनेमाज, बिग मुभिज, बिएसआर मुभिज र अन्य धेरै रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.kharibot.com/news-details/38870/2019-08-19 |title=काठमाडौँमा ३८ सिनेमा हलले तिरेनन् मनोरञ्जन कर |website=खरिबोट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref> ==== सङ्गीत ==== काठमाडौँ नेपालको सङ्गीत र नृत्यको केन्द्र हो। यी कलाका विधाहरू सहरको अभिन्न अङ्ग हुन्। काठमाडौँका साँस्कृतिक स्थलहरूमा साङ्गीतिक कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छ। सङ्गीत काठमाडौँको परम्परागत पक्ष हो। [[नेपाल संवत्]] अनुसार 'गुन्ला' परम्परागत साङ्गीतिक पर्व हो। नेवार सङ्गीतको उत्पत्ति काठमाडौँबाट भएको हो। यसबाहेक काठमाडौँमा नेपालभरका सङ्गीतहरू पाउन सकिन्छ। सन् १९७० को दशकमा धेरै [[हिप्पी]]हरूले काठमाडौँको भ्रमण गरेका थिए जसले गर्दा यो सहरमा रक एन्ड रोल, [[रक सङ्गीत|रक]] र ज्याज सङ्गीतको आगमन भएको थियो। ज्याजमान्डु भनेर चिनिने ज्याज महोत्सवका लागि काठमाडौँ अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा प्रख्यात छ। यो हिमालय क्षेत्रमा आयोजना गरिने एक मात्र ज्याज महोत्सव हो। यो उत्सवले [[अस्ट्रेलिया]], [[डेनमार्क]], [[संयुक्त राज्य अमेरिका]], [[बेनिन]], र [[भारत]]जस्ता देशहरूबाट [[सङ्गीतकार]]हरूलाई आकर्षित गर्ने गर्दछ। यो सहरलाई धेरै विदेशी गीतहरूमा सन्दर्भित गरिएको छ, जसमा क्याट स्टिभेन्सको ('काठमान्डु', मोना बोन ज्याकन, सन् १९७०), बब सेगरको ('काठमान्डु', ब्युटिफुल लुजर, सन् १९७५), रस ब्यान्डको ('ए प्यासेज टु बैङ्कक', पुल्लिङ इन काठमान्डु; २११२ एल्बम, सन् १९७६), जोन लेननको ('नोबडी टुल्ड मी', सन् १९८४, मरणोपरान्त), क्रेमाटोरिज ब्यान्डको ('काठमान्डु', थ्री स्प्रिङ्स, सन् २०००), फितो पेजको (त्राफिको पो काठमान्डु - "ट्राफिक थ्रु काठमान्डु") र क्याभलकेडको ('काठमाण्डु किड', सन् २०१९) रहेका छन्। ===खाना=== काठमाडौँका अधिकांश मानिसहरूको प्रमुख खाना [[दालभात|दाल भात]] हो। यसमा [[चामल]] र [[दाल]]को झोल हुन्छ र सामान्यतया यसलाई [[तरकारी]], [[अचार]] र कहिलेकाहीँ [[चटनी]]सँग पस्किने गरिन्छ। तिब्बती उमालेको डल्लोको नेपाली संस्करणको एक प्रकारको रूपमा रहेको [[मम:]] नेपालका सडक बिक्रेता र रेस्टुरेन्टहरूले बेच्ने गरेका छन्। यो काठमाडौँमा सबैभन्दा लोकप्रिय चाँडो खानाको एक प्रकार हो। बफ (अर्थात् भैँसी) मोमो, चिकेन मोमो र शाकाहारी मोमो सहित मोमोका विभिन्न नेपाली प्रकारहरू काठमाडौँमा प्रख्यात छन्। काठमाडौँमा पाइने अधिकांश खाना मांसाहारी छन् यद्यपि शाकाहारको अभ्यास असामान्य छैन र शाकाहारी व्यञ्जनहरू सहरभरि पाइन्छ। [[भैँसी]]को मासु सामान्य रहेता पनि गाईको मासु असामान्य र निषेधित छ। काठमाडौँमा विशेषगरी रैथाने नेवारको घरमा भैँसी खाने चलन छ, जुन नेपालका अन्य भागमा पाइँदैन। केही दशक अघिसम्म [[सुँगुर]]को मासुको उपभोग निषेधित मानिन्थ्यो। पूर्वी नेपालको किराँत खानाको काठमाडौँमा आगमनसँगै यो क्षेत्रमा समेत सुँगुरको मासुले स्थान पाएको छ। [[हिन्दू]] र [[मुसलमान]] धर्मालम्बीहरूको एक विशेषवर्गका जनसङ्ख्याले यसलाई अहिलेपनि निषेध मान्छन्। हिन्दूहरूले [[गाई]]लाई पवित्रताको प्रतीक मान्ने भएकाले र मुसलमानहरूको [[कुरान]] अनुसार भैंसी अपवित्र भएकोले यी जीवहरू खाँदैनन्। हिन्दूहरूले गाईको मासु बाहेक सबै किसिमको मासु खाने गर्छन्। स्थानीय र आगन्तुकहरूको लागि मुख्य खाजा प्रायः म:म वा [[चाउमिन]] हो। सन् १९५५ सम्म काठमाडौँमा एउटा मात्र पश्चिमी शैलीको रेस्टुरेन्ट रहेको थियो। नेपाली खाना, तिब्बती खाना, चिनियाँ खाना र विशेष गरी [[भारतीय खाना]]हरू पाइने भएपछि काठमाडौँमा ठूलो सङ्ख्यामा [[रेस्टुरेन्ट]]हरू खुलेका छन्। अन्य धेरै रेस्टुरेन्टहरू स्थानीय, प्रवासी र पर्यटकहरू समायोजन गर्न खोलिएका छन्। काठमाडौँमा पर्यटनहरूको आगमनमा बृद्धिले गर्दा परम्परागत भोजन रुपान्तरण हुँदै पर्यटकहरूका लागि मिल्ने ठिमहा खानाको विकास निम्त्याएको छ। महाद्वीपीय खानाहरू चयन गरिएका ठाउँहरूमा पाउन सकिन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय चेन रेस्टुरेन्टहरू दुर्लभ छन्, तर पिज्जा हट र केएफसीका केही खाजा घरहरू हालै महानगर क्षेत्रमा खुलेका छन्। यसका साथै अन्तर्राष्ट्रिय आइसक्रिम चेन कम्पनी बास्किन रोबिन्सको समेत विक्रीघरहरू रहेका छन्। काठमाडौँमा [[कफी]] पिउनेभन्दा [[चिया]] पिउनेहरूको सङ्ख्या धेरै छ। विशेष रूपमा अन्य स्थानीय तथा विदेशी खाजाहरूसँग व्यापक रूपमा चिया घरहरू रहेका छन्। यहाँका मानिसहरू व्यापक रूपमा रक्सी पिउने गर्छन् र यहाँ मादक पेय पदार्थहरूको धेरै स्थानीय प्रकारहरू रहेका छन्। महानगरीय क्षेत्रमा मद्यपान गरेर गाडी गुडाउनु निषेधित छ र यसका लागि ट्राफिक प्रहरी अधिकारीहरूले शून्य सहिष्णुता नीति अपनाएका छन्। [[अयला]] र [[थ्वं]] (चामलबाट बनेको मादकपदार्थ) काठमाडौँको मदिराजन्य पेय पदार्थ हो, जुन सबै स्थानीय रक्सी भट्टीहरूमा पाइन्छ। [[छ्याङ]], [[तोङवा]] ([[कोदो]] वा [[जौ]]बाट बनेको मादकपदार्थ) र [[रक्सी]] नेपालका अन्य भागबाट काठमाडौँमा पाइने मदिराजन्य पेय पदार्थ हुन्। यस बाहेक काठमाडौँका मदिराजन्य बिक्री पसल, [[होटल]], रेस्टुरेन्ट र बारहरूमा पश्चिमी र नेपाली बियरको व्यापक बिक्री हुने गरेको छ। <gallery mode="packed"> File:Nepali dal-bhat-tarkari.jpg|नेपाली दाल भात File:Momo101.jpg|नेपाली म:म File:Dhindo by Ganesh.jpeg|नेपाली रैथाने भोजन [[ढिँडो]] File:Chhwela.jpg|नेवारी परिकार [[छोइला]] </gallery> ===चाडपर्वहरू=== काठमाडौँका धेरैजसो मेला र चाडपर्वहरू [[मल्ल काल]] वा त्यसभन्दा अघिका हुन्। परम्परागत रूपमा यी चाडहरू [[नेवार]]हरूले मनाउने गरेका भएता पनि पछिल्ला वर्षहरूमा यी चाडपर्वहरूमा अन्य काठमाडौँवासीहरूको पनि व्यापक सहभागिता रहेको छ। नेपालको राजधानी काठमाडौँमा विभिन्न राष्ट्रिय चाडपर्व मनाइन्छ। सहरमा ठूलो सङ्ख्यामा बसाइँ सर्दा पश्चिमबाट [[खस]], पूर्वबाट [[किराँत]], उत्तरबाट तिब्बती [[बोन धर्म|बोन]] र दक्षिणबाट [[मिथिला]] संस्कृति राजधानीमा भेटिन्छन् र एक आपसमा घुलमिल भइसकेका छन्। [[घोडे जात्रा]], [[इन्द्र जात्रा]], [[दशैं]], [[शिवरात्री]] लगायतका पर्वहरू काठमाडौँका सबै हिन्दू र बौद्ध समुदायले भक्तिभाव र उत्साहका साथ मनाउँछन्। लागू गरिएका संहिताहरूमा सामाजिक नियमनले हिन्दू परम्परा र नैतिकतालाई समावेश गरेको छ। यिनीहरूलाई [[शाह राजवंश|शाह राजा]]हरू र यसअघिका राजाहरूले हिन्दू र बौद्ध धर्मका संरक्षकहरूको रूपमा अनुसरण गरेका थिए। काठमाडौँ र देशका अन्य भागमा देवी देवताको विशेष पूजामा शताब्दीदेखि सांस्कृतिक निरन्तरता कायम छ। यी देवताहरूमा [[अजिमा]], [[तलेजु भवानी]] र उनको अन्य रूप: [[देगुतलेजु]] र [[कुमारी ( जीवित देवी)|कुमारी]] (जीवित देवी) समावेश छन्। कलात्मक भवनहरू अहिले मानिसहरूको दैनिक जीवनमा पूजा गर्ने ठाउँ बनेका छन्, त्यसैले वार्षिक चाडपर्वहरू मनाउन सूची कायम गरिएको छ। महानगरमा वर्ष भरिमा १३३ वटा पर्व मनाइन्छ। यसअघि उल्लेख गरिएका बाहेक काठमाडौँमा मनाइने केही परम्परागत चाडहरूमा [[दशैं|बडा दशैं]], [[तिहार]], [[छठ]], [[माघे संक्रान्ति]], [[नागपञ्चमी]], [[जनै पूर्णिमा]], पञ्चदान, [[तीज]]/[[ऋषि पञ्चमी]], पाहां चह्रे, [[सेतो मच्छिन्द्रनाथको रथयात्रा]], [[मातातीर्थ औँसी]] रहेका छन्। <gallery mode="packed"> File:Sweta bhairava krt.jpg|इन्द्र जात्राको लागि स्वेत भैरव Ranipokhari during chhath festival.jpg|छठको समयमा रानी पोखरी HIndu Festival of Tihar 06.jpg|भाइटिकाको लागि सप्तरङ्गी थाल Sweets and fruits with Dashain jamara.jpg|दशैँको जमरा र प्रसाद </gallery> ==धर्म== {{bar box |title=काठमाडौँ महानगरमा बसोबास गर्ने धर्मावलम्बीहरू<ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना"/> |titlebar=#Fcd116 |left1=धर्मावलम्बी |right1=प्रतिशत |float=right |bars= {{bar percent|[[हिन्दू धर्म]]|#FF6600|८१.३}} {{bar percent|[[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]|#FFFF00|९}} {{bar percent|[[इस्लाम धर्म]]|#009000|४.४}} {{bar percent|अन्य|#808080|५.२}} <small>अन्य भित्र [[क्रिस्चियन धर्म]], [[जैन धर्म]] र अन्य धर्मावलम्बीहरू (५.२%)</small> }} ===हिन्दू धर्म=== काठमाडौँमा हिन्दू धर्म परापूर्वकालदेखि पालन गरिदै आएको छ। [[लिच्छवि काल|लिच्छवि राज्य]] (सन् ४०० देखि ७५०) अस्तित्वमा आएसँगै काठमाडौँ उपत्यकामा हिन्दू धर्म र यसभित्रका [[अन्तरविवाह]], [[सामाजिक स्तरीकरण]] र [[नेपालमा जति व्यवस्था|जाति व्यवस्था]]को स्थापना भएको मानिन्छ। [[पशुपतिनाथ मन्दिर]], [[चाँगुनारायण मन्दिर]] र [[काष्ठमण्डप]] हिन्दूहरूका लागि विशेष महत्व राख्ने गरेका छन्। काठमाडौँ र वरपरका उपत्यकाका अन्य उल्लेखनीय हिन्दू मन्दिरहरूमा [[बज्रयोगिनी मन्दिर]], दक्षिणकाली मन्दिर, [[गुह्येश्वरी|गुह्येश्वरी मन्दिर]] र [[शोभा भगवती मन्दिर]] समावेश छन्। काठमाडौँबाट बग्ने [[बागमती नदी]]लाई हिन्दू र बौद्ध धर्मावलम्बीहरूले पवित्र नदी मान्छन् र धेरै हिन्दू मन्दिरहरू यस नदीको किनारमा अवस्थित छन्। बागमतीको महत्व यस तथ्यमा पनि निहित छ कि यसको किनारमा हिन्दूहरूको दाहसंस्कार गरिन्छ र किराँतहरू यसको छेउमा पहाडमा गाडिन्छन्। नेपाली हिन्दू परम्परा अनुसार दाहसंस्कार गर्नुअघि शवलाई तीन पटक बागमतीमा डुबाउनु पर्छ। मुख्य शोक गर्ने (सामान्यतया पहिलो छोरा) जसले अन्त्येष्टि चितालाई जलाउँछ उसले दाहसंस्कार पछि तुरुन्तै पवित्र नदीको पानीमा स्नान गर्नुपर्छ। शवयात्रामा सामेल हुने धेरै आफन्तहरूले पनि बागमतीमा नुहाउँछन् वा दाहसंस्कारको अन्त्यमा आफ्नो शरीरमा पवित्र पानी छर्कन्छन् किनभने बागमतीले मानिसहरूलाई आध्यात्मिक रूपमा शुद्ध गर्ने विश्वास गरिन्छ। ===बौद्ध धर्म=== गौतम बुद्धको समयमा (ईशापूर्व ४८३ - ५६३) बौद्ध भिक्षुहरूको आगमनसँगै बौद्ध धर्म काठमाडौँमा आगमित भएको थियो। उनीहरूले साँखुमा वनविहार मठको स्थापना गरेका थिए। [[लुम्बिनी]]मा शाक्य वंशमाथि विरुढकद्वारा (शा. ईशापूर्व ४६१ - ४९१) आक्रमण भएपश्चात् त्यहाँबाट [[शाक्य]]हरू भागेपछि यो मठको पुनर्निर्माण गरिएको थियो। हिन्दू लिच्छवी युग (ईशापूर्व ४०० देखि ७५०) को समयमा विभिन्न मठहरू र आदेशहरू जारी गरिएपछि क्रमिक रूपमा [[नेवार बौद्ध धर्म]]को गठन भएको थियो, जुन अझै पनि [[हिन्दू धर्म]]को प्राथमिक [[धार्मिक भाषा]] संस्कृतमा अभ्यास गरिन्छ। काठमाडौँ उपत्यकाको त्यो परम्परालाई पौराणिक राजकुमारी [[भृकुटी]] (सातौँ शताब्दी) र कलाकार [[अरनिको]] (सन् १२४५–१३०६)ले [[तिब्बत]] र [[चीन]]मा बौद्ध धर्म फैलाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए। नेवार बौद्ध धर्ममा आधारित काठमाडौँमा १०८ भन्दा बढी परम्परागत गुम्बाहरू (बहा: र बहाई) रहेका छन्। सन् १९६० को दशकदेखि काठमाडौँको स्थायी तिब्बती बौद्ध जनसङ्ख्या उल्लेख्य रूपमा बढेको छ र अहिले यस क्षेत्रमा पचासभन्दा बढी तिब्बती बौद्ध गुम्बाहरू छन्। यसका साथै नेवार बौद्ध धर्मको आधुनिकीकरणसँगै विभिन्न [[थेरवाद]] बिहारहरू स्थापना भएका छन्। ===किराँत मुन्धुम=== किराँत मुन्धुम नेपालको आदिवासी जनजाति प्रथाहरू मध्ये एक हो। यो [[किराँत जाति]]ले अभ्यास गर्ने गरेका छन्। किराँत धर्मका केही जीववादी पक्षहरू, जस्तै पुर्खाको पूजा (अजिमाको पूजा) पनि किराँत मूलका नेवारहरूमा पाइन्छ। प्राचीन किराँतहरूले पूजा गर्ने विश्वास भएका प्राचीन धार्मिक स्थलहरू, जस्तै पशुपतिनाथ, वाङ्गा आकाश भैरव (यलम्बर) र अजिमालाई अहिले काठमाडौँमा सबै धर्म मान्ने मानिसहरूले पुज्छन्। नेपालका अन्य भागबाट काठमाडौँ आएका किराँतहरूले सहरमा [[मुन्धुम]]को अभ्यास गर्ने गरेका छन्। ===इस्लाम धर्म=== काठमाडौँका मल्ल राजा रत्न मल्लले १५औँ शताब्दीमा [[कश्मीर]], [[लद्दाख]] र [[ल्हासा]]सँग व्यापार गर्न भारतीय मुसलमानहरूलाई यहाँ निम्तो दिएका थिए।<ref name="मुसलमान">{{cite web |last=यासमिन |first=चोम्पा मौसमी |title=Muslim cultural Practices in Nepal |trans-title=नेपालमा मुस्लिम सांस्कृतिक अभ्यासहरू |url=https://www.nepjol.info/index.php/pragya/article/download/34205/26905 |date=सन् २०२० |accessdate=वि.सं. २०७९ बैशाख ५ |language=अङ्ग्रेजी |page=३-४ |publisher=नेपाल जोल}}</ref> व्यापारबाट सुरु भएको मुसलमानहरूको आगमनले अहिले बाक्लो रूप लिइसकेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://saptahik.com.np/history/2015/09/25/20150925183952 |title=काठमाडौंमा इस्लामिक आक्रमण |last=महर्जन |first=संजीवन |website=साप्ताहिक पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-18}}</ref> वि.सं. २०६८ को राष्ट्रिय जनगणना अनुसार काठमाडौँमा मुसलमानहरूको जनसङ्ख्या ४.४% पुगेको छ। इस्लाम धर्मावलम्बीहरूले [[ईद]], [[बकरी ईद]] लगायतका पर्वहरू मनाउने गरेका छन्। ===अन्य धर्म=== [[सिख धर्म]] मुख्यतया काठमाडौँको बालाजु र कुपण्डोलस्थित गुरुद्वारामा अभ्यास गरिन्छ। मल्लकालीन राजा जयजगत मल्लको पालामा सिख धर्मको आगमन नेपालमा भएको हो।<ref>{{Cite web |url=https://nepalaaja.com/2019/11/20191112103456 |title=भब्य लंगर(भोजन) आयोजना |website=नेपाल आज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref>भारतमा ब्रिटिश शासनकालको समयमा करिब डेढ सय वर्ष अघि शिख समुदाय नेपाल प्रवेश गरेको उल्लेख गरिएको छ। [[जैन धर्म]] एउटा सानो समुदायद्वारा अभ्यास गरिन्छ। कमलपोखरीमा रहेको [[जैन मन्दिर, कमलपोखरी|जैन मन्दिर]]मा जैन धर्मावलम्बीहरूको उपस्थिति हुने गरेको छ। काठमाडौँमा मात्रै १७० गिर्जाघरहरू रहेको छ। यसका साथै यो सहरमा क्रिश्चियन मिसनरी अस्पतालहरू, कल्याणकारी संस्थाहरू र विद्यालयहरू पनि सञ्चालनमा छन्। भारतीय र बेलायती सेनामा सिपाहीका रूपमा सेवा गरेका नेपाली नागरिकहरू सेवामा रहँदा क्रिस्चियन धर्म ग्रहण गरेको हुनाले नेपाल फर्किएर पनि उनीहरूले यस धर्मलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्। तिनीहरूले ईसाई धर्मको प्रसार र विशेष गरी काठमाडौँमा गिर्जाघरहरूको निर्माणमा योगदान दिएका छन्। ==शिक्षा== नेपालको सबैभन्दा पुरानो आधुनिक विद्यालय [[दरबार हाई स्कुल]]<ref>{{Cite web |url=https://ratopati.com/story/110927/2019/12/23/durbar-high-school |title=यस्तो बन्यो ‘दरबार हाई स्कुल’, डेढ महिनाभित्र हस्तान्तरण हुँदै |website=रातोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-23}}</ref> र सबैभन्दा पुरानो कलेज [[त्रिचन्द्र कलेज]]<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/feature/2021/08/31/163039228343273875.html |title=त्रिचन्द्र कलेज : शताब्दी लामो इतिहास, बर्खे झरीमा रुझिरहेछ ! [भिडियाे] |last=राई |first=गणेश |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref> दुवै काठमाडौँमा छन्। नेपालमा रैती दुनियाँको लागि शिक्षा निषेधित रहेको समयमा राणा वंशका सन्तानहरूको लागि शिक्षादीक्षाको प्रबन्धनको लागि तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[जङ्गबहादुर राणा]]ले वि.सं. १९१० असोज २७ गते नेपालमा पहिलो औपचारिक विद्यालयको रूपमा दरबार हाई स्कुलको स्थापना गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.newsofnepal.com/2018/10/15/151678/ |title=दरबार हाई स्कुल स्थापनाको १ सय ६६औं दिवस मनाइयो |last=भट्टराई |first=प्रदीप |website=न्युज अफ नेपाल |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/feature/2020/05/12/158927915025767644.html |title=कहिले खुल्ला दरबार हाई स्कुल ? |last=राई |first=गणेश |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-23}}</ref> विद्यार्थी र कलेजहरूको सङ्ख्या अनुसार नेपालको सबैभन्दा पुरानो र प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयको रूपमा रहेको सबैभन्दा ठूलो [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय]] कीर्तिपुरमा रहेको छ। काठमाडौँमा नेपालकै उत्कृष्ट माध्यमिक विद्यालय र उच्च शिक्षाका लागि कलेजहरू रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/79242-79242 |title=उत्कृष्ट २० विद्यालय छनोट |last=पाण्डे |first=सूर्यप्रसाद |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-23}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.janaboli.com/post/118282 |title=चिन्नुहोस् यी हुन काठमाडौंका ११ सरकारी स्कुल, जहाँ प्राइभेटमा भन्दा राम्रो पढाई हुन्छ |date=2018-01-14 |website=जनबोली न्यूज नेटवर्क |language=नेपाली |accessdate=2022-04-23}}</ref>नेपालका विभिन्न स्थानहरूबाट उच्च शिक्षा तथा स्तरीय शिक्षाका लागि विद्यार्थीहरू यहाँका उच्च माध्यमिक विद्यालय तथा कलेजहरूमा भर्ना लिने गरेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/others/178927-1557745380.html |title=‘काठमाडौंलाई शिक्षाको ‘हब’ बनाउन सकिन्छ’ |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref> महानगरपालिकाभित्र जम्मा ९२ वटा सामुदायिक विद्यालयम र ६४० वटा संस्थागत विद्यालय रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/kaatthmaaddaun-mhaangrkaa-sbai-vidyaalymaa-ab-sthaaniiy-paatthykrm-162266 |title=काठमाडौं महानगरका सबै विद्यालयमा अब स्थानीय पाठ्यक्रम |last=पाण्डे |first=सूर्यप्रसाद |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref> शिक्षा मन्त्रालयले प्रत्येक वर्ष अनुगमन र मूल्याङ्कन गरेर नेपालका उत्कृष्ट विद्यालय तथा कलेजहरूको सूची जारी गर्ने गरेकोमा अधिकांश विद्यालय र कलेज यसै महानगरपालिकाभित्र पर्ने गरेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://kendrabindu.com/others/170815-1612474244.html |title=नेपालका उत्कृष्ट २५ प्लस टु (कक्षा ११, १२) |website=केन्द्रबिन्दु |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref> ==अर्थतन्त्र== देशको आर्थिक विकासमा काठमाडौँको स्थान र भूभागले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। यो प्राचीन सहर उर्वर माटो, समतल भू-भाग र तालको किनारमा अवस्थित रहेको छ। यो भूगोलले कृषिमा आधारित समाज बनाउन मद्दत गरेको थियो। प्राचीन कालदेखि भारत र चीनको महत्वपूर्ण व्यापारिक नाकाको रूपमा यो सहर महत्त्वपूर्ण व्यापारिक केन्द्रको रूपमा स्थापित हुन पुगेको हो। काठमाडौँको व्यापार भारत र तिब्बतलाई जोड्ने रेशम मार्गको किनारमा फस्टाएको पुरानो पेशा हो। शताब्दीयौँदेखि, काठमाडौँका [[ल्हासा नेवार]] व्यापारीहरूले हिमालय पार गर्दै व्यापार सञ्चालन गर्दै मध्य एसियाभरि कला, शैली र बौद्ध धर्मलाई फैलाउन योगदान दिएका थिए। यो सहरको अन्य परम्परागत पेशाहरूमा खेती, धातु कला, काष्ठकला, चित्रकारी, सिलाई बुनाई र भाँडाहरू हुन्। काठमाडौँ नेपालको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण औद्योगिक र व्यापारिक केन्द्र हो। [[नेपाल स्टक एक्सचेन्ज]], [[नेपाल राष्ट्र बैंक]]को प्रधान कार्यालय, [[नेपाल उद्योग वाणिज्य महासङ्घ|उद्योग वाणिज्य सङ्घ]], राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय बैंक, दूरसञ्चार कम्पनी, विद्युत प्राधिकरणलगायत विभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय सङ्घसंस्थाका मुख्य कार्यालयहरू काठमाडौँमा छन्। काठमाडौँका प्रमुख आर्थिक केन्द्रहरू [[न्यु रोड, काठमाडौँ|न्यु रोड]], दरबारमार्ग, [[असन, काठमाडौँ|असन]] र पुतलीसडक हुन्। काठमाडौँ महानगरपालिकाले राष्ट्रको कुल गार्हस्थ उत्पादनमा एक तिहाईको योगदान दिने गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/economy/526001-1621041624.html |title=काठमाडौँ अर्थतन्त्रको पनि राजधानी |last=ज्ञवाली |first=बालकृष्ण |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-28}}</ref> यो सहरभित्र वार्षिक आर्थिक उत्पादन करिब रु. ५५० बिलियन हुने गरेको छ। यो सहरमा बसोबास गर्ने प्रति व्यक्ति आय $२२०० रहेको छ जुन राष्ट्रको अन्य क्षेत्रको तुलनामा लगभग तीन गुना बढी छ। काठमाडौँबाट हस्तशिल्प, कलाकृति, कपडा, गलैँचा, पश्मिना, कागज निर्यात हुन्छ। व्यापार क्षेत्रबाट महानगरपालिकालाई २१% राजश्व उठ्ने गरेको छ। काठमाडौँ महानगरपालिकाले सङ्कलन गर्ने राजस्वको १९% योगदान उत्पादन क्षेत्रबाट हुने गर्दछ। महानगरपालिकाभित्र कपडा र गलैँचा सबैभन्दा उल्लेखनीय निर्मित उत्पादहरू हुन्। काठमाडौँमा अन्य आर्थिक क्षेत्रहरू कृषि (९%), शिक्षा (६%), यातायात (६%) तथा होटल र रेस्टुरेन्ट (५%) क्षेत्रले राजश्वमा साझेदारी गर्छन्। [[नेपाली कागज]] र [[पश्मिना (सामग्री)|पश्मिना सल]]को लागि काठमाडौँ प्रसिद्ध रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/kinmel/business/162197/ |title=४७ मुलुकमा नेपाली पश्मिना निर्यात |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-30}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/63991-63991 |title=गुमेको बजार फर्काउँदै पश्मिना |last=अर्याल |first=नवीन |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-30}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2014/12/223496 |title=नेपाली कागज : माग उच्च, जनशक्ति अभाव |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-30}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/kinmel/business/180273/ |title=लोक्ताबाट बन्ने नेपाली कागजको मापदण्ड तोकियो |last=सिटौला |first=सुनिता |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-30}}</ref> ==पर्यटन== [[नेपालमा पर्यटन|पर्यटन]]लाई नेपालको अर्को महत्वपूर्ण उद्योग मानिन्छ। सन् १९५० पछि आएको वैश्विक राजनीतिक श्रृङ्खलामा परिवर्तनले देशमा पर्यटन क्षेत्रको आरम्भ भएको थियो। सन् १९५६ मा हवाई यातायातको स्थापना भएको थियो भने [[त्रिभुवन राजपथ]]को निर्माण भएसँगै काठमाडौँ र [[रक्सौल]] (भारत-नेपाल सीमामा रहेको) बीचको सडक यातायात सुरु भएको थियो। यस गतिविधिलाई प्रवर्द्धन गर्न काठमाडौँमा छुट्टाछुट्टै संस्थाहरू स्थापना भएको थियो जसमा [[नेपाल पर्यटन बोर्ड]], पर्यटन विभाग र नागरिक उड्डयन विभाग समावेश छन्। यसबाहेक, नेपाल विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटक सङ्घहरूको सदस्य बनेको थियो। अन्य राष्ट्रहरूसँग कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापनाले यो गतिविधिलाई अझ बढाएको छ। होटल उद्योग, पर्यटकीय संस्थाहरू, पर्यटक सहयोगीहरूको प्रशिक्षण र लक्षित प्रचार अभियानहरू नेपालमा र विशेष गरी काठमाडौँमा यस उद्योगको उल्लेखनीय वृद्धिको प्रमुख कारण हुन्। पर्यटन क्षेत्र देशको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण उद्योगहरू मध्येको एक हो। पर्यटन सहरका धेरैजसो मानिसहरूको आम्दानीको प्रमुख स्रोत हो। काठमाडौँमा वार्षिक लाखौं पर्यटकहरू आउने गरेका छन्। काठमाडौँको पशुपतिनाथ, स्वयम्भूनाथ, बौद्धनाथ, चाँगुनारायण र बुढानीलकण्ठलगायतका धार्मिकस्थलमा विश्वभरबाट हिन्दू र बौद्ध धर्मावलम्बीहरू आउने गर्दछन्। विदेशी पर्यटकहरूको नेपाल आगमनको रेकर्ड राख्ने कार्य सन् १९६४ देखि सुरु गरिएको थियो। माओवादी विद्रोहको कारण ओरालो लागेको पर्यटन उद्योग सो विद्रोहको समाप्तिपछि उदाएको थियो। सन् २००९ देखि सन् २०१९ सम्मको समयकालभित्र नेपालमा पर्यटक आगमनको सङ्ख्यामा उल्लेखनीय वृद्धि भएको थियो। त्यसपछि विश्वव्यापी [[कोरोना भाइरस महामारी]]का कारण दुई वर्ष डुबेको पर्यटन क्षेत्र पुनः उठ्ने जमर्को गरिरहेको छ। काठमाडौँको [[ठमेल]] क्षेत्र विदेशबाट आउने पर्यटकहरूको प्राथमिक अड्डा हो, जहाँ पर्यटकहरूको लागि खानपान गर्ने अतिथि घरहरू, रेस्टुरेन्टहरू, पसलहरू र पुस्तक पसलहरू रहेका छन्। यसै प्रकार विदेशी पर्यटकहरूमाझ लोकप्रिय बनिरहेको अर्को छिमेकी क्षेत्र झमेल हो। यो टोलको वास्तविक नाम झम्सीखेल हो जसलाई ठमेलसँगै व्यवहार मिलाउन झमेल भन्ने गरिन्छ। सन् १९६० देखि सन् १९७० को समयकालमा हिप्पीहरूले लोकप्रिय बनाएको फ्रिक स्ट्रिट जसलाई स्थानीयहरू [[झोछेँ टोल]] भन्छन् यो समेत काठमाडौँको मौलिक पर्यटकहरूको अड्डा हो। यो ठमेलको लोकप्रिय विकल्प हो। तिब्बतको पुरानो व्यापारि मार्ग र परम्परागत बजार [[असन, काठमाडौँ|असन]]ले समेत पर्यटकहरू आकर्षित गर्ने गर्दछ। सन् १९५० मा नेपालको राजनीतिक परिवेशमा आएको परिवर्तनपछि पर्यटन उद्योग खुलेपछि होटल उद्योगमा उल्लेख्य सुधार आएको थियो। अहिले काठमाडौँभित्र हायात रिजेन्सी, द्वारिकाज, होटल याक एन्ड यती, द एभरेस्ट होटल, होटल र्‍याडिसन, होटल देल अन्नपूर्ण, द मल्ल होटल, [[शंकर होटल]], साङ्ग्रिला होटल (साङ्ग्रिला होटल समूहद्वारा सञ्चालित नभएको) जस्ता धेरै विलासी होटलरू रहेका छन्। काठमाडौँभित्र रहेका चार तारे होटलहरूमा होटल वैशाली, अकामा होटल, होटल नारायणी, द ब्लु स्टार र ग्रान्ड होटलहरू छन्। गार्डेन होटल, होटल एम्बेसेडर र अलोहा इन काठमाडौँका तीन तारे होटल हुन्। क्यासिनो भएका पाँचतारे होटेलहरूमध्ये हायात रिजेन्सी, होटल देल अन्नपूर्ण र याक एन्ड यती जस्ता होटलहरू पर्छन्। <gallery mode="packed"> File:Hyatt Regency Kathmandu Hotel.jpg|हायात रिजेन्सी File:Shanker.jpg|होटल शंकर File:Legal hashish shop in Kathmandu, Nepal in 1973.jpg|सन् १९७३ ताका झोछेँ टोल File:Old Kathmandu0761.JPG|असन बजार </gallery> ==स्वास्थ्य संस्थानहरू== नेपालका केन्द्रिय अस्पतालहरू [[वीर अस्पताल|बीर अस्पताल]], शहीद गङ्गालाल राष्ट्रिय ह्रदयरोग केन्द्र, शहीद शुक्रराज सरूवा रोग नियन्त्रण अस्पताल, [[नेपाल आँखा अस्पताल]] त्रिपुरेश्वर, [[तिलगंगा आँखा अस्पताल|तिलगंगा आँखाकेन्द्र]], [[कुष्ठरोग अस्पताल]], टोखा नेपाली सेनाका [[त्रिचन्द्र सैनिक अस्पताल|त्रिचन्द्र अस्पताल]], [[वीरेन्द्र सैनिक अस्पताल]], पायोनिएर अस्पताल, शसस्त्र प्रहरीको [[ज्ञानेन्द्र शसस्त्र प्रहरी अस्पताल]], [[नेपाल प्रहरी]]को [[वीरेन्द्र प्रहरी अस्पताल]], त्रिभुवन विश्वविद्यालय चिकित्सासास्त्र अध्यान संस्थानको [[त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगंज|शिक्षण अस्पताल महाराजगंज]], [[नेपाल मेडिकल कलेज]] शिक्षण अस्पताल सिनामङ्गल, [[आयुर्वेदिक अस्पताल नरदेवी]], सुस्माकोइराला प्लास्टिक सर्जरी अस्पताल सांखु का साथै नर्भिक, मेडीकेयर, काठमाडौँ मोडेल अस्पताल लगायतका प्रशिद्ध थुप्रै निजी तथा सामुदायिक अस्पतालहरू पनि यहाँ रहेका छन। == यातायात सेवा == === सडक === नेपालको आर्थिक सर्वेक्षण २०७७/०७८ मा उल्लेख भए अनुसार नेपालमा रहेका सम्पूर्ण राजमार्गहरूको सडकको कुल लम्बाइ ३३,५२८ किलोमिटर रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/sddkko-smrddhi-191315 |title=सडकको समृद्धि |last=कार्की |first=सुनिता |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> यो सडक सञ्जालले देशको आर्थिक विकासमा विशेष गरी कृषि, बागवानी, तरकारी खेती, उद्योग तथा पर्यटनको क्षेत्रमा मद्दत गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/ampnews/2014-11-28/399345.html |title=नेपालमा सडक: दक्षिण एसियाकै कमजोर |last=गजुरेल |first=आशीष |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |script-title=देवनागरी |accessdate=2022-08-17}}</ref> [[पहाडी प्रदेश (नेपाल)|पहाडी भूभाग]]लाई हेर्दा काठमाडौँको यातायात मुख्यतया सडक र हवाई मार्गबाट ​​हुने गरेको छ। काठमाडौँलाई [[त्रिभुवन राजपथ|त्रिभुवन राजमार्ग]]ले दक्षिणमा [[भारत]], पश्चिममा [[पृथ्वी राजमार्ग]] र उत्तरमा [[अरनिको राजमार्ग]]ले [[चीन]]सँग जोडेको छ। [[बिपी राजमार्ग]]ले [[सिन्धुली जिल्ला|सिन्धुली]]हुँदै काठमाडौँलाई नेपालको पूर्वी भागसँग जोड्छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.enepalese.com/2017/01/113739.html |title=बिपी राजमार्गले फेरियो जीवनशैली |website=ईनेपलिज |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.arthadainik.com/news/4898 |title=​यसरी फेरिदियो बिपी राजमार्गले किसानको जीवनशैली |website=आर्थिक दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> राष्ट्रिय गौरवको आयोजनामध्येको एक काठमाडौँ-तराई द्रुत मार्ग निर्माणाधीन छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2021/03/28/161689541262445937.html |title=काठमाडौं-तराई द्रुतमार्ग : खोकना छाडेर निजगढतर्फ काम |last=खतिवाडा |first=विमल |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> यो मार्ग तराईलाई उपत्यकासँग जोड्ने सबैभन्दा छोटो मार्ग हुनेछ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2020/05/27/159059069757142500.html |title=द्रुतमार्गको काम दोस्रो चरणमा |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> साझा यातायातले काठमाडौँ र वरपरको उपत्यकामा नियमित बस सेवा प्रदान गर्दछ। माइक्रो बस कम्पनीहरू सहित अन्य बस कम्पनीहरूले धेरै अनिश्चित मार्गहरूमा आफ्नो सेवा सञ्चालन गर्ने गर्छन्। वि.सं. २०३२ सालमा चीन सरकारको सहयोगमा उपलब्ध भएको २२ वटा ट्रलीबसले काठमाडौँ त्रिपुरेश्वरदेखि भक्तपुरको सूर्यविनायकसम्म १३ किलोमिटरको रुटमा सेवा प्रदान गर्ने गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.abhiyandaily.com/newscategory-detail/323329 |title=ट्रलीबसको गुमनाम अन्त्य |last=बजगाईं |first=काशीराम |website=अभियान दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://jhannaya.nayapatrikadaily.com/news-details/219/2019-05-11 |title=ट्रलीबस नोस्टाल्जिया |last=प्रजापति |first=रत्न |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2016/03/403518 |title=किन सदुपयोग हुन सकेन चिनियाँ सहयोग ? |last=अर्याल |first=नवीन |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> === हवाई === काठमाडौँ उपत्यकालाई सेवा गर्ने मुख्य अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल [[त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल]] हो।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/nepaalii-uddaanko-grvilo-itihaas-185031 |title=नेपाली उडानको गर्विलो इतिहास |last=शेर्पा |first=फूर्वा |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> यो सहरको केन्द्रबाट लगभग ६ किलोमिटरको दूरीमा रहेको छ र [[नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण]]द्वारा सञ्चालित छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/15291 |title=त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल दक्षिण एशियाकै महँगो |last=ओझा |first=शरद |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite book |last=अर्याल |first=श्रीहरि |url=https://books.google.com.np/books?id=MNlWEAAAQBAJ |title=बानेश्वरको सेरोफेरो |date=2021-10-29 |page=१२६ |publisher=सौजन्य अर्याल |language=नेपाली}}</ref> विमानस्थलमा एउटा आन्तरिक र एउटा अन्तर्राष्ट्रिय गरी दुईवटा टर्मिनलहरू छन्। हाल, यसले [[युरोप]], [[एसिया]] र [[मध्य पूर्व]]का [[इस्तानबुल विमानस्थल|इस्तानबुल]], [[इन्दिरा गान्धी अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|दिल्ली]], [[छत्रपति शिवाजी अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|मुम्बई]], [[केम्पेगौडा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|बेङ्गलोर]], [[नेताजी सुभाष चन्द्र बोस अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|कोलकाता]], [[चाङ्गी विमानस्थल|सिङ्गापुर]], [[सुवर्णभूमि विमानस्थल|बैङ्कक]], [[क्वालालम्पुर अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|क्वालालम्पुर]], [[शाहजलाल अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|ढाका]], [[पारो विमानस्थल|पारो]], [[ल्हासा गोनगार विमानस्थल|ल्हासा]], [[चेङ्दु अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|चेङ्दु]], [[ग्वाङ्झाउ बाइयुन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|ग्वाङ्झाउ]] र [[हङकङ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|हङकङ]] जस्ता विश्वभरका ३० सहरहरूलाई जोडेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://nepalsamaya.com/economy/2022-06-20-162931 |title=यस्ता छन् त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट उडान भर्ने विभिन्न देशका एयरलाइन्स |website=नेपाल समय |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> सन् २०१३ देखि [[टर्किस एअरलाइन्स]]ले इस्तानबुललाई काठमाडौँसँग जोड्छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2013/09/111117 |title=टर्किस एयरको काठमाण्डौ सिधा उडान सुरु |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> [[ओमान एअर]]ले पनि सन् २०१० देखि [[मस्कट, ओमान|मस्कट]]लाई काठमाडौँसँग जोड्छ। [[नेपाल वायुसेवा निगम|नेपाल एयरलाइन्स]]ले सन् २०२० मार्च २ देखि [[नारिता अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|टोकियो-नारिता]] उडान सुरु गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://deshsanchar.com/2019/08/13/235758/ |title=नेपाल-जापान उडान अगस्ट २९ देखि |date=2019-08-13 |website=देशसञ्चार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> देशभरका विभिन्न सहरहरूसँग क्षेत्रीय रूपमा [[बुद्ध एयर|बुद्ध एअर]], [[नेपाल वायुसेवा निगम|नेपाल एअरलाइन्स]], [[श्री एअरलाइन्स|श्री एयरलाइन्स]] र [[यति एयरलाइन्स|यती एअरलाइन्स]] लगायतका धेरै नेपाली वायुसेवा कम्पनीहरू उडान भर्ने गरेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://ratopatinews.com/?p=13681 |title=बिहीबारदेखि हवाई उडान सुरुः दैनिक ६४ आन्तरिक उडान, ९ कम्पनीबाट अन्तराष्ट्रिय उडान |website=रातोपाटी समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> === रोपवे सेवा === [[नेपालमा रोपवे सेवा|रोपवे]] पहाडी इलाकाको अन्य महत्वपूर्ण यातायातको साधन हो। काठमाडौँ र हेटौंडाबीच सञ्चालन भएको {{convert|43|km|mi|abbr=on}} लामो रज्जुमार्ग सेवाले प्रतिघण्टा २५ टन सामान ढुवानी गर्ने गरेको थियो। कम बोक्ने क्षमता र मर्मतसम्भार समस्याहरूको कारण पछि यो सेवालाई बन्द गरिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://shilapatra.com/detail/19749/ |title=रोपवे पुनः सञ्चालन गर्न अध्ययन |website=शिलापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> [[राणा शासन|राणाकाल]]मै काठमाडौँको [[मातातीर्थ]]देखि [[मकवानपुर जिल्ला|मकवानपुर]]को ढोरसिङसम्म {{convert|22|km|0|abbr=on}}भन्दा बढी लम्बाइको रज्जुमार्ग निर्माण गरिएको थियो, जसले प्रतिघण्टा ८ टन सामान ढुवानी गर्ने गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/63875-63875 |title=पुनःसञ्चालन हुँदै हेटौंडा-मातातीर्थ रोपवे |last=बास्कोटा |first=राजु |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> हाल काठमाडौँको [[चन्द्रागिरी केबलकार|चन्द्रागिरी पहाड]]मा केबलकार सेवा सञ्चालन भइरहेको छ। == भगिनी सहर == काठमाडौँको निम्नलिखित सहरहरूसँग भगिनी सम्बन्ध रहेको छ: ===राष्ट्रिय=== {{div col|colwidth=20em}} *{{flagicon|NEP}} [[अमरगढी नगरपालिका]]<ref name="सम्बन्ध">{{Cite web |url=https://www.lokpath.com/story/437499 |title=काठमाडौं महानगरले गाँस्यो थप दुई नगरसँग भगिनी सम्बन्ध |website=लोकपथ |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|NEP}} [[चन्दननाथ नगरपालिका]]<ref>{{Cite web |url=https://www.lokpath.com/story/343140 |title=चन्दननाथ र काठमाडौं भगिनी सम्बन्धलाई औपचारिकता |website=लोकपथ |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|NEP}} [[मेलम्ची नगरपालिका]]<ref>{{Cite web |url=https://farakdhar.com/story/42684/ |title=काठमाडौं महानगर र मेलम्चीबीच भगिनी सम्बन्ध, महानगरको सहयोगमा पार्क बन्ने |website=फरकधार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|NEP}} [[पाख्रीबास नगरपालिका]]<ref name="सम्बन्ध"/> *{{flagicon|NEP}} [[रामग्राम नगरपालिका]] {{div col end}} ===अन्तर्राष्ट्रिय=== {{div col|colwidth=20em}} *{{flagicon|CHN}} [[ल्हासा]], चीन<ref>{{Cite web |url=https://bigulnews.com/story/2019/07/28/4985/ |title=ल्हासा नगरसँग भगिनी सम्बन्ध विस्तार गर्न काठमाडौँ महानगरका मेयर चीन हानिए… |website=बिगुल समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|CHN}} [[चेङ्दु]], चीन<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/61263-61263 |title=काठमाडौं - चेङ्दु भगिनी सम्बन्ध (भिडियो) |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|CHN}} [[सियान]], चीन<ref>{{Cite web |url=https://www.newsofnepal.com/2018/02/24/84655/ |title=सम्बन्ध गाँस्दै मिति बिर्संदै |last=ढकाल |first=ईश्वरराज |website=न्युज अफ नेपाल |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|CHN}} [[शेनझेन]], चीन *{{flagicon|CHN}} [[नान्जिङ]], चीन *{{flagicon|CHN}} [[जिन्झाउ]], चीन *{{flagicon|CHN}} [[लान्चोउ]], चीन *{{flagicon|USA}} [[बोल्डर, कोलोराडो|बोल्डर]], संयुक्त राज्य *{{flagicon|USA}} [[युजिन, ओरेगन|युजिन]], संयुक्त राज्य<ref>{{Cite web |url=https://www.eugene-or.gov/369/Sister-Cities |title=Sister Cities |trans-title=भगिनी सहरहरू |website=www.eugene-or.gov |language=अङ्ग्रेजी |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|USA}} [[फ्रेडरिकवर्ग, भर्जिनिया|फ्रेडरिकवर्ग]], संयुक्त राज्य<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2018/09/707895 |title=काठमाडौं महानगर र अमेरिकाको फ्रेडरिक्सवर्गबीच भगिनी सम्बन्ध स्थापित |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|USA}} [[रोचेस्टर, मिन्नेसोटा|रोचेस्टर]], संयुक्त राज्य *{{flagicon|JPN}} [[मात्सुमोतो, नगानो|मात्सुमोतो]], जापान<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/mhaangrko-15-shrsng-bhginii-smbndh-1-134688 |title=महानगरको १५ सहरसँग भगिनी सम्बन्ध |last=अर्याल |first=उपेन्द्र |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|PRK}} [[प्योङयाङ]], उत्तर कोरिया<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर"/> *{{flagicon|KOR}} [[सियोल]], दक्षिण कोरिया<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर"/> *{{flagicon|IND}} [[वाराणसी]], भारत<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर"/> *{{flagicon|BLR}} [[मिन्स्क]], बेलारुस<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर">{{Cite web |url=http://kathmanduonline.gov.np/news/detail/115 |title=इन्द्रजात्रामा भगिनी सम्बन्ध भएका नगर प्रमुखहरुलाई निमन्त्रणा गरिने |website=मेट्रो न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|MMR}} [[याङ्गुन]], म्यानमार<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर"/> *{{flagicon|ESP}} [[म्याड्रिड]], स्पेन<ref>{{Cite web |url=https://www.jaljalakhabar.com/2018/02/58754/ |title=काठमाडौं र स्पेनको मड्रिड सहरबीच भगिनी सम्बन्ध स्थापना |date=2018-02-26 |website=जलजला खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.kharibot.com/news-details/2708/2017-09-23 |title=काठमाडौं महानगरपालिका र स्पेनको शहर म्याड्रिडबीच भगिनी सम्बन्ध शुरु |website=खरिबोट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> <!--rest - other form of cooperation and/or twinning ended--> {{div col end}} ====प्रस्तावित भगिनी सहरहरू==== *{{flagicon|THA}} [[बैङ्कक]], थाइल्यान्ड<ref>{{Cite web |url=https://farakdhar.com/story/91048/ |title=काठमाडौं महानगरले इन्द्रजात्रामा भगिनी सम्बन्ध भएका नगरप्रमुखलाई निमन्त्रणा गर्ने |website=फरकधार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|PAK}} [[इस्लामाबाद]], पाकिस्तान<ref>{{Cite web |url=http://old.kathmandu.gov.np/ne/content/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A5%8C-%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%97%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A5%8B-%E0%A4%85%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A7 |title=काठमाडौ महानगरपालिकाको अन्तराष्ट्रिय सम्बन्ध |website=काठमाडौँ महानगरपालिका, नगर कार्यपालिकाको कार्यालय |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|NEP}} [[खाँदबारी नगरपालिका]]<ref>{{Cite web |url=https://sambahak.com/2022/07/23/काठमाडौँ-महानगरपालिका-र/ |title=काठमाडौँ महानगरपालिका र खाँदाबारी नगरपालिकाबीच भगिनी सम्बन्धका बारेमा छलफल |date=2022-07-23 |website=सम्वाहक |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> == उल्लेखनीय व्यक्तित्वहरू == {{div col|colwidth=20em}} *[[त्रिभुवन शाह|राजा त्रिभुवन]] *[[महेन्द्र वीर विक्रम शाह|राजा महेन्द्र]] *[[वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह|राजा वीरेन्द्र]] *[[भीमसेन थापा]], नेपालको प्रधानमन्त्री *[[जङ्गबहादुर राणा]], नेपालको प्रधानमन्त्री *[[रणजङ्ग पाँडे]], नेपालको प्रधानमन्त्री *[[गेहेन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा]], नेपालको पहिलो वैज्ञानिक *[[लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा]], लेखक *[[नेपालका सहिद]]: **[[धर्मभक्त माथेमा]] **[[गङ्गालाल श्रेष्ठ]] *[[मदनकृष्ण श्रेष्ठ]], अभिनेता र हास्य कलाकार *[[हरिवंश आचार्य]], अभिनेता र हास्य कलाकार *[[मनिषा कोइराला]], बलिउड अभिनेत्री *[[राजेश हमाल]], अभिनेता *[[अमृता आचार्य]], अभिनेत्री *[[अनुराधा कोइराला]], समाजसेवी *[[पुष्पा बस्नेत]], समाजसेवी *[[बैकुण्ठ मानन्धर]], म्याराथन धावक *[[पारस खड्का]], क्रिकेट खेलाडी *[[गगन थापा]], राजिनीतिज्ञ *[[प्रकाशमान सिंह]], राजिनीतिज्ञ *[[बालेन्द्र शाह]], नगर प्रमुख{{div col end}} == चित्र दीर्घा == <gallery mode="packed"> चित्र:City under a cloudy sky.jpg|[[शिवपुरी नागार्जुन राष्ट्रिय निकुञ्ज|शिवपुरी पहाड]]बाट देखिएको उपत्यका चित्र:Simha durbar.jpg|[[सिंहदरबार]] चित्र:Kathmandu Durbar Square, Maju Dega 2, Nepal.jpg|[[हनुमान ढोका|बसन्तपुर दरबार क्षेत्र]] चित्र:Entrance to a building, Kathmandu, Nepal.jpg|दरबार क्षेत्रमा रहेको एक भवनको प्रवेशद्वार चित्र:Kathmandu Darbar0606 Kumari.JPG|[[कुमारी ( जीवित देवी)|कुमारी]] रथयात्रा चित्र:Ghantaghar and Jacaranda.jpg|[[घण्टाघर (काठमाडौँ)|घण्टाघर]] र वरपरका क्षेत्र चित्र:Dharhara 2072.JPG| सन् २०१४ मा [[धरहरा]] चित्र:In Kathmandu 17 May 2019 1.jpg|[[बौद्धनाथ]]को गल्ली </gallery> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== {{Wikivoyage|Kathmandu|काठमाडौँ}} {{Commonscat|Kathmandu|काठमाडौँ}} ==यो पनि हेर्नुहोस्== {{क्षेत्रका आधारमा एसियाका राजधानीहरू}} {{नेपालका सङ्घीय तथा प्रादेशिक राजधानीहरू}} {{नेपालका महानगरीय नगरपालिकाहरू}} [[श्रेणी:एसियाका राजधानी सहरहरू]] [[श्रेणी:नेपालका महानगरपालिकाहरू]] [[श्रेणी:काठमाडौँ]] [[श्रेणी:नेपालका राजधानी सहरहरू]] [[श्रेणी:वि.सं. २०१० मा घोषित नगरपालिकाहरू]] [[श्रेणी:काठमाडौँ जिल्लाका नगरपालिकाहरू]] [[श्रेणी:नेपालका जिल्ला सदरमुकामहरू]] fpnageaxwuomygapdqkt803lojllljf 1074121 1074120 2022-08-19T03:01:35Z Biplab Anand 13653 +सामग्री wikitext text/x-wiki {{About|नेपालको राजधानी सहर तथा महानगरपालिका}} {{Infobox settlement | name = काठमाडौँ | official_name = काठमाडौँ महानगरपालिका | native_name = | native_name_lang = | settlement_type = [[राजधानी]] | image_skyline = <!-- NOTE: DO NOT add or change images without consensus. -->{{Photomontage | photo1a = Locus3.jpg | photo2a = Ghanta Ghar-Trichandra College-Kathmandu-1591.jpg | photo2b = Tundikhel2020a.jpg | photo3a = Pashupatinath Temple-2020.jpg | spacing = 1 | position = center | color_border = white | color = white | size = 300 | foot_montage = घडीको दिशामा शीर्षबाट: काठमाडौँ परिदृश्य, [[टुँडिखेल]], [[पशुपतिनाथ मन्दिर]], [[घण्टाघर (काठमाडौँ)|घण्टाघर]]}} | image_flag = Flag of Kathmandu, Nepal.svg | image_seal = KMC logo.jpg | motto = साँस्कृतिक सहर, काठमाडौँ महानगर | pushpin_map = Nepal Bagmati Province#Nepal#Asia | pushpin_mapsize = 300 | coordinates = {{coord|27.7172|85.3240|type:city_region:NP|display=display=title, inline}} | subdivision_type = देश | subdivision_name = {{flag|नेपाल}} | subdivision_type1 = [[नेपालका प्रदेशहरू|प्रदेश]] | subdivision_name1 = [[बागमती प्रदेश]] | subdivision_type2 = [[नेपालका जिल्लाहरू|जिल्ला]] | subdivision_name2 = [[काठमाडौँ जिल्ला|काठमाडौँ]] | established_title = स्थापना | established_date = अज्ञात | founder = [[मञ्जुश्री]] (स्वयम्भू पुराण अनुसार)<ref name="इतिहास">{{cite news|title=गोकर्णेश्वर नगरपालिका सुन्ताखानको ईतिहास बदल्ने अभिलेख |url=https://www.gokarneshwormun.gov.np/sites/gokarneshwormun.gov.np/files/documents/%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B0%20%E0%A4%A8%E0%A4%97%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%20%E0%A4%B8%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%95%E0%A5%8B%20%E0%A4%88%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8%20%E0%A4%AC%E0%A4%A6%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%A8%E0%A5%87%20%E0%A4%85%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%96_0.pdf |date=वि.सं. २०७७ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २ |agency=गोकर्णेश्वर नगरपालिका |page=१२ |language=नेपाली |publisher=गोकर्णेश्वर नगरपालिका}}</ref> | established_title1 = राजधानी | established_date1 = वि.सं. १८२६ चैत्र १०<ref>{{Cite book |last=अमात्य |first=साफल्य |url=https://books.google.com.np/books?id=HpNPAQAAMAAJ&dq |title=काठमाडौँ नगरायण: काठमाडौँ नगरको उद्भव, नगरायण, र सांस्कृतिक इतिहास |date=सन् १९९६ |page=८६ |publisher=नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान |language=नेपाली}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://risingnepaldaily.com/opinion/relocating-the-capital |title=Relocating The Capital? |trans-title=राजधानी स्थानान्तरण गर्ने? |website=गोरखापत्र |language=अङ्ग्रेजी |accessdate=2022-03-18}}</ref> | established_title2 = सफाई अड्डा<ref>{{Cite web |url=https://ekagaj.com/article/pradesh-3/91502/?v=1 |title=काठमाडौँमा १०२ वर्षदेखिको समस्या​ : सफाई अड्डा महानगर बन्यो, फोहर व्यवस्थापन ज्युँका त्युँ |website=ई कागज |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> | established_date2 = वि.सं. १९७६ पुस २ (सवाल सनद् बमोजिम भोटाहिटीमा गठन)<ref name="सय वर्ष">{{Cite web |url=https://nayapatrikadaily.com/news-details/31590/2019-12-18 |title=स्थानीय तह अभ्यासका सय वर्ष |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref><ref name="सवाल">{{cite news|title=स्वायत्त शासन |url=http://inlogos.org/wp-content/uploads/2016/02/Swayatta_Shasan-2072-Issue-I.pdf |date=वि.सं. २०७२ बैशाख |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २ |language=नेपाली |page=७ |publisher=स्वशासन अध्ययन प्रतिष्ठान}}</ref> | established_title3 = म्युनिसिपालिटी | established_date3 = वि.सं. २००३ फाल्गुन २<ref name="सय वर्ष"/><ref>{{Cite web |url=https://arthasamaya.com/news/detail/1161 |title= स्थानीय तह निर्वाचन इतिहासलाई फर्केर हेर्दा... |website=अर्थसमय |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> | established_title4 = नगरपालिका | established_date4 = वि.सं. २०१० भदौ १७<ref name="नगर वर्ष">{{Cite web |url=https://www.thenepaltop.com/news/224892 |title=कहिले-कहिले भएको थियो स्थानीय तह निर्वाचन? |website=द नेपाल टप |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> | established_title5 = महानगरपालिका | established_date5 = वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९<ref name="महानगर">{{cite news|title=नगर कार्यपालिकाको कार्यालय - काठमाडौँ महानगरपालिका |url=https://kathmandu.gov.np/wp-content/uploads/2021/08/Notice-publication.pdf |date=वि.सं. २०७८ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २ |language=नेपाली |page=१ |publisher=काठमाडौँ महनगरपालिका कार्यालय}}</ref> | parts_type = वडा सङ्ख्या | parts = ३२ | seat_type = | seat = | government_footnotes = | government_type = स्थानीय सरकार | governing_body = काठमाडौँ महानगरपालिका | leader_party = [[स्वतन्त्र]] | leader_title = [[नेपालका नगर प्रमुखहरूको सूची|नगरप्रमुख]] | leader_name = [[बालेन शाह]] | leader_title1 = [[उपप्रमुख]] | leader_name1 = [[सुनिता डंगोल]] ([[नेकपा (एमाले)]]) | unit_pref = Metric <!-- square kilometers -->| area_total_km2 = 49.45 | area_metro_km2 = 899<!--- "Kathmandu Valley" is considered as a singular Metropolitan area by World Bank 2010. Source: https://www.worldbank.org/en/news/feature/2013/04/01/managing-nepals-urban-transition---> <!-- hectares -->| elevation_m = 1400 | population_footnotes = <ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना">{{cite news|url=https://web.archive.org/web/20130731124937/http://cbs.gov.np/wp-content/uploads/2012/11/VDC_Municipality.pdf|title=नेपालको राष्ट्रिय जनगणना २०६८|date=वि.सं. २०७२ मङ्सिर २४|accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १|publisher=[[राष्ट्रिय योजना आयोग (नेपाल)|राष्ट्रिय योजना आयोग]]|agency=नेपाल सरकार|ref=केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग}}</ref> | population_as_of = [[एघारौँ राष्ट्रिय जनगणना २०६८|राष्ट्रिय जनगणना २०६८]] | population_total = ९,७५,४५३ | population_density_km2 = auto | population_rank = [[नेपालका सहरहरूको सूची|पहिलो]] | population_metro = | population_blank1_title = | population_blank1 = | timezone1 = [[नेपालको प्रमाणिक समय]] | utc_offset1 = +०५:४५ | postal_code_type = हुलाक कोड | postal_code = ४४६०८८ | area_code = ०१ | area_codes = <!-- for multiple area codes --> | iso_code = | website = {{URL|www.kathmandu.gov.np|काठमाडौँ.गव.एनपी}} | module = | footnotes = | other_name = कान्तिपुर, नेपाल मण्डल, येँ }} '''काठमाडौँ''' [[नेपाल]]को सङ्घीय [[राजधानी]] र नेपालको सबैभन्दा [[नेपालका सहरहरूको सूची|बढी जनसङ्ख्या]] भएको सहर हो।<ref name="स्थानीय तह">{{cite news|title=गाउँपालिका तथा नगरपालिकाको सङ्क्षिप्त परिचय पुस्तिका |url=https://mofaga.gov.np/download-notice/eyJpdiI6IjBSZ1g5ZlJJQkphMGZsMkp0WWhUU0E9PSIsInZhbHVlIjoic3c5enIycTNwbHhYUDllakRIWlBaK0xNRmwydjJMV25CczNKa3p6ajZ0aTdqdmRPWE9UXC9ZSnNiZVloNkRtbjciLCJtYWMiOiI2OTZmNjRiZjMyNmRjYjg3OTY5M2FkZTJkNGU5ZmM1YzYwOWNhNmQzYzgzOWY1Y2QyMzBjNmQ4MmFhY2ZhMDhlIn0= |date=वि.सं. २०७८ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र ५ |language=नेपाली |page=१८७ |publisher=सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, नेपाल}}</ref> यो महानगर [[बागमती प्रदेश]] तथा मध्य नेपालको अग्लो पठारको रूपमा रहेको [[काठमाडौँ उपत्यका]]मा १,४०० मिटर (४,६०० फिट) को उचाइमा अवस्थित छ। यो भारतको [[श्रीनगर, जम्मु र कश्मीर|श्रीनगर]] सहरपछि हिमालय पहाडी क्षेत्रमा अवस्थित दोस्रो ठूलो सहर हो र हिमालय पहाडी क्षेत्रको सबैभन्दा ठूलो महानगरीय क्षेत्र हो। [[एघारौँ राष्ट्रिय जनगणना २०६८|वि.सं. २०६८ को जनगणना]] अनुसार यो महानगरको कुल जनसङ्ख्या ९,७५,४५३ रहेको छ।<ref name="तथ्याङ्क">{{cite news|title=Population Ward Level 753 Local Unit |trans-title=७५३ स्थानीय तहको वडागत जनसङ्ख्या |url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Population_Ward_Level_753_Local_Unit.pdf |date=सन् २०१७ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र ५ |language=अङ्ग्रेजी |page=१२५ |publisher=केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग, नेपाल}}</ref> प्रागऐतिहासिक इतिहास भएको यो नगर ईशा पूर्व दोस्रो शताब्दीमा स्थापना भएको र विश्वको सबैभन्दा पुरानो निरन्तर बसोबास गर्ने ठाउँहरू मध्येको एक हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/122223 |title=नेपाल चिनाउने 'नेपाल विद्या' |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-20}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/coin-speaks-the-history-189091 |title=इतिहास बोल्ने सिक्का |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-20}}</ref> यो उपत्यकालाई ऐतिहासिक रूपमा "[[नेपाल मण्डल]]" र मध्यकालमा "[[कान्तिपुर (राज्य)|कान्तिपुर]]" भनिन्थ्यो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/4611 |title='नेपाल खादलको वंशावली' |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-19}}</ref> यो उपत्यका प्राचीन कालदेखि [[नेवार जाति|नेवार मानिस]]हरूको मूल घरको रूपमा रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/58677-58677 |title=आर्य सभ्यताको इतिहास |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-20}}</ref> हिमालयको फेदमा रहेको सर्वदेशीय सहरी सभ्यता बोकेको यो सहर [[नेपाल अधिराज्य]]को राजधानी र नेपालका कुलीन वर्गका दरबार, महल र [[बगैँचा|बगैंचा]]हरूद्वारा सुसज्जित छ। यो सहरमा सन् १९८५ देखि [[दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन]]को मुख्यालय रहेको छ। काठमाडौँ धेरै वर्षदेखि [[नेपालको इतिहास]], [[कला]], [[संस्कृति]] र अर्थतन्त्रको केन्द्रको रूपमा रहँदै आएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/124998 |title=के लिच्छविकाल 'स्वर्णयुग' नै थियो ? |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-20}}</ref> यो महानगर क्षेत्रमा बहु-जातीय मानिसहरूको बसोबास रहेता पनि [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]] र [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] धर्मावलम्बीहरू बहुसङ्ख्यक छन्।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/hinduu-baudgh-ghulnmaa-pshuptinaath-172290 |title=हिन्दू–बौद्ध घुलनमा पशुपतिनाथ |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/127356 |title='नेपालमा ८५ प्रतिशत गैरहिन्दू छन्' |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> धार्मिक र सांस्कृतिक चाडपर्वहरू काठमाडौँमा बसोबास गर्ने मानिसहरूको जीवनको एक प्रमुख हिस्सा हो।<ref>{{Cite web |url=https://udghoshdaily.com/?p=10336 |title=हाम्रा चाडपर्व र यसको मौलिकता |website=उद्घोष दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> यो नगरको अर्थतन्त्रको महत्वपूर्ण भाग [[पर्यटन]] हो। सन् २०१९ मा ट्रिपएडभाइजरद्वारा विश्वको शीर्ष पच्चीस पर्यटकीय गन्तव्यहरूको सूचीमा काठमाडौँ १९औँ स्थानमा थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.newssewa.com/content/kathmandu-visit.html |title=घुम्नैपर्ने विश्वका उत्कृष्ट २५ पर्यटकीय गन्तव्यको सूचीमा काठमाडौँ १९औँ स्थानमा |website=न्युजसेवा |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> यस सहरलाई नेपाली हिमालयको प्रवेशद्वार मानिन्छ र [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]]मा सूचीकृत [[वसन्तपुर दरबार क्षेत्र]], [[स्वयम्भूनाथ]], [[बौद्धनाथ]] र [[पशुपतिनाथ मन्दिर|पशुपतिनाथ]] यो सहरको ऐतिहासिकता तथा सुन्दरतालाई शोभामान बनाइरहेको छ। इतिहासका विभिन्न कालखण्डमा विभिन्न राजवंशले शासन गरेको यो नगर [[नेपालको एकीकरण]] कालदेखि नेपालको राजधनीको रूपमा रहेको छ।<ref>{{Cite book |last=लेभी |first=सिल्भाँ |url=https://books.google.com.np/books?id=6uNJAQAAIAAJ&q |title=नेपाल, हिन्दू अधिराज्यको इतिहास |date=सन् २००५ |publisher=हिमाल किताब |page=३३ |language=नेपाली}}</ref> [[पृथ्वीनारायण शाह]]को नेतृत्वमा [[गोर्खाली|गोर्खाली सेना]]ले [[काठमाडौँ उपत्यका]] विजय गरेपछि वि.सं. १८२६ चैत्र १० मा यो नगरलाई राजधानी बनाएका थिए। देशको राजधानी रहेकै कारण यो सहरमा [[राष्ट्रपति भवन|राष्ट्रपति निवास]], प्रधानमन्त्रीको कार्यालय ([[सिंहदरबार|सिंहदरवार]]), [[नेपाल सरकार]]को केन्द्रीय सचिवालय तथा मन्त्रालयहरू, सरकारी तथा निजी टेलिभिजन स्टेसनहरू लगायत उल्लेखनीय सङ्ख्यामा सरकारी तथा निजी रेडियोहरू र समाचार संस्थाहरू रहेका छन्। [[नेपाली सेना]]को केन्द्रीय कार्यालय जङ्गी अड्डा, सशस्त्र प्रहरी बलको प्रधान कार्यालय तथा [[नेपाल प्रहरी]]को केन्द्रीय कार्यालय पनि यसै नगरमा रहेका छन्। ==व्युत्पत्ति== काठमाडौँलाई आदिवासी [[नेपाल भाषा]]मा 'येँ' भन्ने गरिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/education/2021-03-13-33671 |title='येँ देय् म्हसीके' अर्थात् 'काठमाडौँ चिनौं ' पाठ्यपुस्तक विमोचन |website=गोरखापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> काठमाडौँको [[नेपाली भाषा|नेपाली]] नाम [[हनुमान ढोका|काठमाडौँ दरबार क्षेत्र]]मा रहेको '[[काष्ठमण्डप]]'बाट आएको हो।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/53232-53232 |title=काष्ठमण्डपः एउटा मायावी कथा |last=किरण |first=सुरेश |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> [[संस्कृत भाषा]]मा काष्ठको अर्थ 'काठ' र मण्डपको अर्थ 'देवपूजा गर्ने स्थान' हुन्छ। यो सार्वजनिक मण्डपलाई नेपाल भाषामा 'मरसतः' पनि भनिन्छ जसलाई [[मल्ल वंश|मल्लकालीन]] राजा [[लक्ष्मीनरसिंह मल्ल]]को पालामा बिसेत<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/kaasstthmnnddp-punh-nirmaann-85-prtisht-smpnn-173018 |title=काष्ठमण्डप पुनः निर्माण ८५ प्रतिशत सम्पन्न |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> नामक व्यक्तिले सन् १५९६ मा पुनर्निर्माण गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/cover-story/katha-ye:/189887/ |title=पाँचौं शताब्दीदेखि पाँचपटक बनेको काष्ठमण्डप |last=श्रेष्ठ |first=सुदीप |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> तीन तले यो संरचना पूर्णतया काठले बनेको थियो र यसमा कुनै फलामको कील वा कुनै समर्थन प्रयोग गरिएको थिएन।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/koseli/2021/04/24/16192339260267154.html |title=काष्ठमण्डपको काष्ठ–कथा |last=किरण |first=सुरेश |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> पौराणिक कथा अनुसार यस मण्डपको [[प्यागोडा]] निर्माण गर्न प्रयोग गरिएको सबै काठ एउटै रूखबाट प्राप्त भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2017/06/13/20170613184503 |title=काष्ठमण्डपको जगभित्र लुकेको कथा |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> वि.सं. २०७२ सालमा नेपालमा गएको [[विसं २०७२ को महाभूकम्प|ठूलो भूकम्प]]मा यस मण्डपको संरचना भत्किएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.nayapatrikadaily.com/news-details/68151/2021-08-04 |title=काष्ठमण्डप पुनर्निर्माण ११ हजार क्युफिट काठको प्रयोग, कहिलेसम्म सकिएला ? |last=गौतम |first=गोकर्ण |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.karobardaily.com/news/166428 |title=काष्ठमण्डप पुनर्निर्माणको काम सकियो |website=कारोबार दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> २०औँ शताब्दीको अन्तमा लेखिएका पुरानो पाण्डुलिपिहरूको पुष्पिका [[नेपाल मण्डल]]मा काठमाडौँलाई काष्ठमण्डप [[महानगर]] भनेर सम्बोधन गरिएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/prdesh-nmbr-3-ko-naam-nepaal-mnnddl-raakhn-maag-128648 |title=प्रदेश नम्बर ३ को नाम 'नेपाल मण्डल' राख्न माग |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> महानगरको अर्थ 'महान सहर' हुने गर्छ। यो सहरलाई हालसम्म पनि [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] भिक्षु तथा पुजारीहरूले काष्ठमण्डप नै भन्ने गरेका छन्। यसैकारण काठमाडौँलाई काष्ठमण्डप पनि भन्ने गरिन्छ। मध्ययुगमा यो सहरलाई '[[कान्तिपुर (राज्य)|कान्तिपुर]]' पनि भनिन्थ्यो।<ref>{{Cite web |url=https://saptahik.com.np/travelling/2019/05/30/20190530085457 |title=खुम्चिँदै गएको हाम्रो सहर |last=नेपाली |first=किशोर |website=साप्ताहिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> यो नाम दुई [[संस्कृत|संस्कृत शब्द]] 'कान्ति' र 'पुर' बाट आएको हो। कान्ति शब्दको अर्थ 'सौन्दर्य' हुन्छ र प्रायः प्रकाशसँग सम्बन्धित छ तथा पुरको अर्थ 'ठाउँ' हुन्छ यसैले यो सहरले 'प्रकाशको सहर' भन्ने अर्थ दिन्छ। आदिवासी नेवार समुदायले, काठमाडौँलाई 'येँ देश' तथा [[ललितपुर महानगरपालिका|पाटन]] र [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]]लाई क्रमशः 'यल देश' र 'ख्वप देश' भन्ने गर्छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.sanghunews.com/content/24371 |title=मच्छिन्द्रनाथ देवता भन्दा पनि कृषि वैज्ञानिक हुन् |website=साँघु समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> 'यम्बु' शब्दको छोटो रूप 'येँ' हो, जसले मूलतः काठमाडौँको उत्तरी आधा भागलाई बुझाउने गर्छ। काठमाडौँको पुरानो उत्तरी बस्तीलाई 'याम्बी' र दक्षिणी बस्तीलाई 'यँगाल' भनेर चिनिन्थ्यो। == इतिहास == काठमाडौँका केही भागमा पुरातात्विक उत्खननले प्राचीन सभ्यताका प्रमाण फेला पारेको छ। विभिन्न कालखण्डमा गरिएका उत्खननबाट प्राप्त प्राचीन बस्तुहरू मध्ये मालिगाउँबाट प्राप्त एक मूर्तिमा सन् १८५ उल्लेख रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://web.archive.org/web/20100911000320/http://www.ekantipur.com/nepal/article/?id=1485 |title=सुस्त उत्खनन |date=2010-09-11 |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> [[चाबहिल]]मा अवस्थित [[सम्राट अशोक]]को पुत्रीद्वारा निर्मित [[धन्दो चैत्य]]को उत्खननले [[ब्राह्मी लिपि]]मा शिलालेख भएको इँटा फेला परेको थियो। [[पुरातत्त्वशास्त्र|पुरातत्वविदहरूका]] अनुसार यो दुई हजार वर्ष पुरानो हुने सम्भावना रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.himalkhabar.com/news/14401|title=काठमाडाै‌ भन्दा पुरानाे सभ्यता दाेलखा |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-11}}</ref> ढुङ्गाका शिलालेखहरू सम्पदा स्थलहरूमा सर्वव्यापी तत्व हुन् र नेपालको इतिहासका प्रमुख स्रोत हुन्। सन् १६२८ को [[वसन्त|वसन्त ऋतु]]मा पुर्तगाली रोमन पादरी होआओ काब्राल [[काठमाडौँ उपत्यका]] भएर गएको र [[नेपाल अधिराज्य]]को राजधानी काठमाडौँ रहेको आफ्नो यात्रा वृतान्तमा वर्णन गरेका थिए<ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/blog/23518/ |title=नेपाली क्रिश्चियन इतिहासलाई नियाल्दा |last=पोखरेल |first=जगदीश |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> र त्यस समयमा सम्भवतः काठमाडौँका राजा लक्ष्मीनरसिंह मल्लले उनलाई [[तिब्बत]]बाट [[भारत]] जाँदै गर्दा कृपापूर्वक स्वागत गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.nayapatrikadaily.com/news-details/3260/2019-01-15 |title=इसाईबारे पृथ्वीनारायण |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> पुरातात्विक रूपले काठमाडौँमा मानव वस्ती धेरै प्राचीन समयदेखि रहेको पाइन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://jhannaya.nayapatrikadaily.com/news-details/217/2019-05-11 |title=काठमाडौँका अद्भुत चार |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-11}}</ref> काठमाडौँमा नवपाषाण युगका अवशेषहरू भेट्टाइएका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2019/07/779613 |title=काठमाडौँलाई कस्तो शहर बनाउने ? प्राचीन कि आधुनिक ? |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-11}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://baahrakhari.com/index.php/news-details/212471/ |title=किन राजधानी अन्तै सारे यी देशले ? |website=बाह्रखरी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-21}}</ref> ===प्राचीन काल=== काठमाडौँ नगरको प्राचीनतम् इतिहास धार्मिक ग्रन्थ, परम्परागत मिथक, किंवदन्ती तथा वंशावलीहरूबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ। नेपालको प्रमुख प्राचीन ग्रन्थ [[स्वयम्भू पुराण]]का अनुसार वर्तमान काठमाडौँमा कुनै समय [[नागदह]] नामको विशाल र गहिरो ताल सर्पले भरिएको थियो। महाचीनबाट बुद्ध धर्मका बोधिसत्त्व [[मञ्जुश्री]]ले दहमा आलौकिक रश्मि देखेर यहाँ मानव वस्ती निर्माण गर्ने निधो गरेपछि दहको दक्षिणमा रहेको कच्छपाल पर्वतमा चन्द्रह्रास खड्गले प्रहार गरेर यहाँको पानी निकास गरिदिएका थिए।<ref>{{Cite web |url=http://www.shittalpati.com/index.php/Other/Art-Culture-Entertainment/6146 |title=गुँला पर्व र राँगाको सिङ फुक्ने चलन |website=शित्तलपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> त्यसपछि उनले 'मञ्जुपट्टन'<ref>{{Cite book |last=मुनाकर्मी |first=लीलाभक्त |url=https://books.google.com.np/books?id=j60GAQAAIAAJ&q |title=मल्लकालीन नेपाल |date=सन् १९६८ |publisher=रत्न पुस्तक भण्डार |page=१६६ |language=नेपाली}}</ref> नामक सहर स्थापना गरे र धर्मकारलाई उपत्यकाको शासक बनाएर आफू चीनतर्फ लागेका थिए। केही समयपछि बाणासुर नामक राक्षसले नाका बन्द गरिदिए र उपत्यका फेरि तालमा परिणत भयो। त्यसपछि भगवान कृष्ण नेपाल आएर बाणासुरलाई मारेर फेरि पानी निकालेका थिए। उनले केही गोपालहरूलाई साथमा ल्याए र भुक्तमानलाई नेपालको राजा बनाएका थिए।<ref>{{Cite web |url=http://www.nepalmandal.com/content/7752.html |title=झीसं पत्याः यानाच्वनागु अन्धविश्वास |last=महर्जन |first=विपेन्द्र |website=नेपाल मण्डल |language=नेपाल भाषा |accessdate=2022-03-22}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2016/10/16/20161016181055 |title=उसबेलाको नेपाल |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> [[शिव पुराण]]को कोटिरुद्र संहिता, अध्याय ११, श्लोक १८ ले पशुपति शिवलिङ्गका लागि प्रख्यात रहेको 'नयाँपाल सहर' भनेर उल्लेख गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/110378-1478152680.html |title=मुखर्जीको भ्रमण र पशुपति दर्शन |last=टण्डन |first=डा. गोविन्द |website=नागरिक न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> नेपाल नामको उत्पत्ति सायद यसै नयाँपाल सहरबाट भएको भन्ने विश्वास गरिन्छ। मध्यकालीन लिच्छवी शासकहरू अघिको अवधिको धेरै थोरै ऐतिहासिक अभिलेखहरू पाइएका छन्। नेपाली राजतन्त्रको वंशावली [[गोपालराजवंशावली|गोपाल राजवंशावली]]का अनुसार [[लिच्छवि काल]]भन्दा पहिले काठमाडौँ उपत्यकाका शासकहरू गोपाल, महिषपाल, अभीर, किराँत र सोमवंशी थिए। किराँत राजवंश [[यलम्बर]]द्वारा स्थापित भएको थियो। किराँतकालमा पुरानो काठमाडौँको उत्तरी भागमा याम्बु नामको बस्ती थियो। [[चिनियाँ-तिब्बती भाषा परिवार]]का केही भाषाहरूमा अझै पनि काठमाडौँलाई याम्बु भनिन्छ। काठमाडौँको दक्षिणी भागमा 'मञ्जुपट्टन' नजिक यँगाल भनिने अर्को सानो प्राचीन बस्ती रहेको थियो।<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com.np/books?id=DOhFAQAAIAAJ&q |title=बुद्ध जयन्ती स्मारिका |date=सन् १९९३ |publisher=ॐ बुद्ध जयन्ती समारोह समिति |page=१७ |language=नेपाली}}</ref><ref>{{Cite book |url=https://books.google.com.np/books?id=KRlHAQAAIAAJ&q |title=हेमराज भिन्तुना देश अभिनन्दन ग्रन्थ |date=सन् १९९४ |publisher=बोधी परिषद् |page=२८५ |language=संस्कृत}}</ref> सातौं किराँती शासक जितेदास्तीको पालामा बौद्ध भिक्षुहरू काठमाडौँ उपत्यकामा प्रवेश गरे र साँखुमा वन विहार स्थापना गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.janabhav.com/news-detail/1862 |title=प्राचीन नेपालको गौरवशाली इतिहास |website=जनभाव |language=नेपाली |accessdate=2022-03-25}}</ref> [[लुम्बिनी]]मा शाक्य वंशमाथि विरुढकद्वारा आक्रमण भएपश्चात् बचेका शाक्य र कोलियहरूको आगमन पश्चात काठमाडौँमा रहेका बस्तीहरूको नाम 'यम्बु'बाट कोलिग्राम र 'यँगाल'बाट दक्षिण कोलिग्राममा परिवर्तन भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nepalbuddhistnews.com/2021/08/1258 |title=काठमाडौँ उपत्यकासँग बौद्ध धर्म र संस्कारको प्राचीन सम्बन्ध |date=2021-08-14 |website=नेपाल बौद्ध समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/snsaarko-prtibimb-svymbhuu-mhaacaity-192244 |title=संसारको प्रतिबिम्ब स्वयम्भू महाचैत्य |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-22}}</ref> ==== लिच्छवि काल ==== भारतीय गङ्गाको मैदानबाट लिच्छविहरू उत्तरमा बसाइँ सरेपछि किराँतहरूलाई पराजित गर्दै लगभग सन् ४०० मा लिच्छवि राजवंशको स्थापना गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/cover-story/katha-ye:/189886/ |title=लिच्छविकालमा कसले कसरी शासन हत्याए? |last=श्रेष्ठ |first=सुदीप |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> यस युगको समयमा लुम्बिनीमा विरुढकद्वारा शाक्यहरूको नरसंहार पछि उक्त युद्धबाट बाँचेकाहरू उत्तरतिर बसाइँ सरेका थिए भने कोलियको रूपमा लुकेर वन मठमा प्रवेश गरेका थिए। साँखुबाट उनीहरू यम्बु र यँगाल (लञ्जगवाल र मञ्जुपट्टन) गएर काठमाडौँको पहिलो स्थायी बौद्ध विहारको स्थापना गरेका थिए। यसले नेवार बौद्ध धर्मको आधार सृजना गरेको थियो<ref>{{Cite web |url=https://koliyakhabar.com/archives/187 |title=सरावलको बासा गाउ प्राचिन कोलिय गणराज्यको प्रमुख नगर ‘सज्जनेल नगर’ घोषणा |website=कोलिय खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref>, जुन संसारमा एकमात्र जीवित संस्कृत आधारित बौद्ध परम्परा हो। तिनीहरूको प्रवाससँगै लिच्छवि युगको अधिकांश समय 'यम्बु'लाई कोलिग्राम भनिन्थ्यो र 'यँगाल'लाई दक्षिण कोलिग्राम भनिन्थ्यो। अन्ततः लिच्छवि शासक [[गुणकामदेव]]ले कोलिग्राम र दक्षिण कोलिग्रामलाई विलय गरी काठमाडौँ सहरको स्थापना गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://kharibot.com/news-details/63156/2020-09-04 |title=कसरी शुरु भयो रातो मछिन्द्रनाथको भोटो जात्रा ? |website=खरिबोट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.ukeraa.com/news/2021/10/13/10255 |title=किसान र राजाको सहयोगबाट स्थापना भएकी भद्रकाली |last=थपलिया |first= पुष्पा |website=युकेरा |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> यो सहर मञ्जुश्रीको तरवार चन्द्रह्रासको आकारमा डिजाइन गरिएको थियो। यो सहर [[अजिमा]]हरूद्वारा संरक्षित आठ ब्यारेकहरूले घेरिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://rajdhanidaily.com/id/7563/ |title=पाहाँचः-हे र घोडेजात्रा |last=राउत |first=कुमार |date=2020-03-23 |website=राजधानी राष्ट्रिय दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> यी मध्ये एउटा ब्यारेक अहिले पनि [[भद्रकाली]] ([[सिंहदरबार]] अगाडि) प्रयोगमा रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.aarthiksanjal.com/flash-news/49844.html |title=आज नवदुर्गा भगवतीको विशेष पूजा आराधना महानवमी पर्व मनाईंदै |date=2021-10-13 |website=आर्थिक सञ्जाल |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> यो सहरले [[भारत]] र [[तिब्बत]]बीचको व्यापारमा महत्वपूर्ण नाका बिन्दुको रूपमा सेवा गरेको थियो, जसले [[वास्तुशास्त्र|वास्तुकला]]को क्षेत्रमा अत्यधिक वृद्धि गर्न सफल भएको थियो। मानगृह, कैलाशकूट भवन, भद्राधिवास भवन<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/literature/2020/09/19/16004841639672702.html |title=भद्राधिवासमा टेड रिकार्डी |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> जस्ता भवनहरूको विवरण यस युगमा बस्ने यात्रु र भिक्षुहरूको संरक्षित तथा प्रकाशमा आएका यात्रा दस्तावेजहरूमा पाइन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2016/01/24/20160124130621 |title=कैलाशकूट भवन: स्वर्ण युगको स्वर्ण दरबार |website=नेपाल पत्रिका |last=गौतम |first=गोकर्ण |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/social/179024/ |title=कहीँ नभएको इतिहास हाँडीगाउँमा |last=श्रेष्ठ |first=सुदीप |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> उदाहरणको लागि, ७औँ शताब्दीमा प्रसिद्ध चीनी यात्री ह्वेन साङले लिच्छवि राजा [[अंशुवर्मा]]को कैलाशकूट भवनको बारेमा वर्णन गरेका थिए। यो ऐतिहासिक व्यापारिक मार्गले दुवै क्षेत्रहरूबीच सांस्कृतिक आदानप्रदान पनि भएको थियो। काठमाडौँ उपत्यकाका आदिवासी बासिन्दाहरूको रूपमा रहेका [[नेवार जाति|नेवार]]हरूको कलात्मकता यस युगमा, उपत्यका भित्र र बृहत् हिमालय क्षेत्रभरि फैलिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/502711-1618633074.html |title=लिच्छविकालीन कला |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> नेवार कलाकारहरूले आफ्ना छिमेकीहरूका लागि धार्मिक कला सिर्जना गर्दै एसियाभर व्यापक रूपमा यात्रा गरेका थिए। उदाहरणको लागि, [[अरनिको]]ले तिब्बत र चीन हुँदै आफ्ना स्वदेशी कलाकारहरूको समूहको नेतृत्व गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/koseli/2020/08/28/159861509651481460.html?author=1 |title=लायकुको अन्तिम पर्खाल ! |website=कान्तिपुर समाचार |last=सापकोटा |first=दीपक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> तिब्बती सम्राट [[स्रोङ्चन गम्पो]]सँग विवाह गर्ने नेपालकी राजकुमारी [[भृकुटी]]ले तिब्बतमा [[बुद्ध धर्म]]को परिचय गराउन महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेकी थिइन्।<ref>{{Cite web |url=https://motivatenews.com/archives/31855 |title=को हुन भृकुटी ? कसरी भयो तिब्बतमा उनको विवाह ? |date=2020-06-20 |website=मोटिभेट न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-03-26}}</ref> ==== मल्ल काल ==== लिच्छवि कालको अन्त्यपछि नेपाल अधिराज्यमा [[मल्ल वंश|मल्ल काल]]को प्रारम्भ भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/132620-1510717620.html |title=इतिहास पुनर्लेखन गर्नुपर्दैन ? |last=श्रेष्ठ |first=आदित्यमान |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref><ref name="टोखा">{{cite news|url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/contributions/pdf/CNAS_23_01_16.pdf |title=टोखा: एक ऐतिहासिक चर्चा |last=श्रेष्ठ |first=टेक बहादुर |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र १३ |language=नेपाली |publisher=प्राचीन नेपाल |agency=नेपाल सरकार पुरातत्व विभाग}}</ref> मल्ल कालको पहिलो राजाको रूपमा [[अरि मल्ल]]लाई मानिन्छ।<ref>{{Cite book |last=ज्ञवाली |first=सूर्यविक्रम |url=https://books.google.com.np/books?id=1d8GAQAAIAAJ&q |title=नेपाल उपत्यकाको मध्यकालीन इतिहास |date=सन् १९६२ |publisher=शाही नेपाल एकेडमी |page=४८ |language=नेपाली}}</ref> [[दिल्ली]]को [[मुगल साम्राज्य|मुगल शासक]]ले नेपालको दक्षिणी भागमा रहेको तिरहुत राज्यमा आक्रमण गरेपछि तिरहुतका शासकहरू उत्तरतर्फ काठमाडौँ उपत्यकातिर भागेर आएका थिए।<ref>{{Cite web |url=http://nepalihimal.com/article/7461 |title=काठमाडौँका रैथाने तिरहुतिया |last=चापागाईं |first=प्रज्जवल |website=हिमाल खबरपत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> उनीहरूले नेपाली राजपरिवारसँग अन्तरविवाह गरेपछि यसले मल्ल युगको नेतृत्व गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/520311-1620447831.html |title=मध्यकालीन कला |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/koseli/2017/12/30/20171230092244.html?author=1 |title=जयस्थिति मल्लको वंश |last=दास |first=वाशुदेव लाल |website=कान्तिपुर दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> मल्ल युगको आरम्भमा [[खस राज्य|खस]] र [[टर्की|तुर्क]] [[मुसलमान|मुस्लिम]]हरूको आक्रमणले गर्दा यसको इतिहास उथलपुथल रहेको देखिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/koseli/2021/07/31/162770098452181413.html |title=नेपाली संघीयता, उमेर : २६०० वर्ष |last=चाम्लिङ |first=भोगीराज |website=कान्तिपुर दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> वि.सं. १३१० सालमा नेपालमा आएको विनाशकारी भूकम्पले तत्कालीन राजा [[अभय मल्ल]]सहित काठमाडौँ उपत्यकाको एक तिहाई जनसङ्ख्याको ज्यान लिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://saptahik.com.np/history/2015/06/15/17172 |title=भूकम्पमा परेर ज्यान गुमाउने राजा |website=साप्ताहिक पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> यी प्रकोपहरूले लिच्छवि युगको अधिकांश वास्तुकला (जस्तै मानगृह र कैलाशकूट भवन) को विनाश भएको थियो भने सहर भित्रका विभिन्न गुम्बाहरूमा सङ्कलन गरेर राखिएका साहित्यको क्षति भएको थियो। प्रारम्भिक कठिनाइहरूलाई छिचोल्दै काठमाडौँले पुन: आफ्नो लोकप्रियता कायम गर्न सफल भएको थियो। मल्ल युगको अधिकांश समयमा काठमाडौँले भारत र तिब्बतबीचको व्यापारमा प्रभुत्व जमाएको थियो। नेपाली मुद्रा बृहत् हिमालय क्षेत्रको व्यापारमा मानक मुद्रा बनेको थियो।<ref name="मुद्रा">{{cite news|url=https://www.nepjol.info/index.php/hj/article/download/34695/27236/101251 |title=इतिहास र संस्कृतिको स्रोतका रूपमा प्राचीन र मध्यकालीन नेपाली मुद्रा |last=काफ्ले |first=डा. डोलराज |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र १३ |language=नेपाली |publisher=हिस्टोरिक जर्नल |agency=नेपाल जोल}}</ref> मल्ल युगको उत्तरार्धमा, काठमाडौँ उपत्यकाभित्र चार सुदृढ सहरहरू [[कान्तिपुर (राज्य)|कान्तिपुर]], ललितपुर, भक्तपुर र कीर्तिपुर समावेश गरेको थियो। यी चारै सहरहरूले त्यस ताका नेपालमा राज्य गरिरहेको मल्ल महासङ्घको राजधानीको रूपमा सेवा गरेका थिए। यी सहररूले कला, वास्तुकला, सौन्दर्यशास्त्र र व्यापारमा एक-अर्कासँग प्रतिस्पर्धा गर्दै विकासको बाटो खोलेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.nagariktimes.com/2018/03/38245/ |title=मल्लकालदेखि आधुनिककालसम्म : यसरी भयो नेपाली रङ्गमञ्चको विकास |website=नागरिक टाइम्स |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> यस अवधिका राजाहरूले सार्वजनिक भवनहरू, दरबार क्षेत्रहरू र मन्दिरहरूको निर्माण, साथै जलस्रोतहरूको विकास, [[गुठी]]हरूको संस्थागतीकरण, कानूनको संहिताकरण, नाटक लेखन तथा सहरका चोकहरूमा नाटकहरूको प्रदर्शनमा उल्लेखनीय योगदान गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/119083-1490668080.html |title=‘मध्यकाल र मल्लकालका नाटकबारे अनुसन्धान जरुरी’ |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> [[भारत]], [[तिब्बत]], [[चीन]], [[इरान|फारस]] र [[युरोप]] लगायतका ठाउँबाट विचारधाराको आगमन भएको प्रमाण राजा [[प्रताप मल्ल]] पालाको ढुङ्गाको शिलालेखमा पाइन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2022/01/24/164299214227314055.html |title=प्रताप मल्लकालीन शिलालेख प्रहरी चौकी आँगनमा |last=भट्टराई |first=देवेन्द्र |website=कान्तिपुर दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref><ref name="शिलालेख">{{cite news|url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/ancientnepal/pdf/ancient_nepal_13_03.pdf |title=प्रताप मल्लका पालाका पाँच अभिलेख |last=रेगमी |first=जगदीशचन्द्र |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र १३ |language=नेपाली |publisher=प्राचीन नेपाल |agency=नेपाल सरकार पुरातत्व विभाग}}</ref> यस युगबाट तिनीहरूको तान्त्रिक परम्परा (जस्तै तान्त्रख्यान), चिकित्सा (जस्तै हरमेखला), धर्म (जस्तै मूलदेवशाशिदेव), कानून, नैतिकता र इतिहासको वर्णन गर्ने पुस्तकहरू फेला परेका छन्। सन् १३८१ मा लेखिएको संस्कृत-नेपाल भाषाको शब्दकोश अमरकोश पनि फेला परेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.khabarhub.com/2021/28/283694/ |title=फेरि संस्कृत भाषाविरुद्ध प्रचार अभियान ! |last=झा |first=देवेश |website=खबरहब |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यस युगका वास्तुकलाका रूपमा उल्लेखनीय भवनहरूमा [[वसन्तपुर दरबार क्षेत्र|काठमाडौँ दरबार क्षेत्र]], [[पाटन दरबार क्षेत्र]], [[भक्तपुर दरबार क्षेत्र]], कीर्तिपुरको पुरानो दरबार, [[न्यातपोल मन्दिर|न्यातपोल]], [[पचपन्नझ्याले दरबार]]<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/55-jhyaale-drbaarkaa-mllkaaliin-bhittecitr-naasindai-108305 |title=५५ झ्याले दरबारका मल्लकालीन भित्तेचित्र नासिँदै |last=खाईजू |first=ईश्वरकाजी |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref>, [[कुम्भेश्वर मन्दिर|कुम्भेश्वर]], [[कृष्ण मन्दिर]] र अन्य समावेश छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/8756 |title=कृष्ण मन्दिर जिर्णोद्धार सम्पन्न, सर्वसाधारणका लागि खुला |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-27}}</ref> ===मध्यकालिक युग=== ==== प्रारम्भिक शाह काल ==== वि.सं. १८२५ सालमा [[कान्तिपुरको युद्ध|काठमाडौँको युद्ध]]पछि [[गोरखा राज्य]]ले मल्ल सङ्घको अन्त्य गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/ampnews/2017-09-23/20170923104348.html |title=जसले नेपालको जग बसाए |last=वैद्य |first=तुलसीराम |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यसले काठमाडौँमा आधुनिक युगको सुरुवात गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/opinion/2022/01/08/164165132466842421.html |title=पञ्चायती: एकीकरणको बहस |last=श्री |first=आहुति |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> [[कीर्तिपुरको युद्ध]]मा गोरखाली सेनाको विजय नै काठमाडौँ उपत्यकामाथि गोरखालीहरूको विजयको सुरुवात थियो। काठमाडौँ उपत्यकाको विजय पश्चात् गोरखाका राजा [[पृथ्वीनारायण शाह]]ले काठमाडौँलाई नेपालको राजधानी बनाएका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/2043 |title=पृथ्वीनारायणको रणनीति |last=नेपाल |first=ज्ञानमणि |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यस युगको प्रारम्भिक अवधिमा, काठमाडौँले आफ्नो विशिष्ट संस्कृतिलाई कायम राखेको थियो। वसन्तपुरको नौ तले [[धरहरा]] जस्ता विशेषत: नेपाली वास्तुकला भएका भवनहरू यस युगमा निर्माण भएका थिए। यसका साथै यस कालका शासकहरूले आफ्नो भूभागलाई जोगाउँदै सीमा विस्तार गर्ने अभिप्राय राखेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/ampnews/2016-01-11/20160111084545.html?is_ifooter=1 |title=पृथ्वीनारायण शाहको सान्दर्भिकता |last=पन्त |first=रघु |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> अस्थिर राजनीतिक अवस्था र नेपालको छिमेकी राष्ट्रहरूसँगको निरन्तर युद्धका कारण यो कालमा व्यापारमा अत्यधिक गिरावट देखिएको थियो। [[भीमसेन थापा]]ले [[बेलायत|ग्रेट ब्रिटेन]]विरुद्ध [[फ्रान्स]]लाई समर्थन गरेका थिए जसले काठमाडौँमा आधुनिक सैन्य ब्यारेकहरू सहित आधुनिक सैन्य संरचनाहरूको विकास भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.gorkhasamachar.com/2019/07/26/34313 |title=भीमसेन थापालाई किन सम्झिने ! |last=बस्नेत |first=श्रीरामसिंह |date=2019-07-26 |website=गोरखा समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> ==== राणा शासन काल ==== वि.सं. १९०३ भदौ ३१ गते हनुमानढोका दरबार नजिकै भएको [[कोत पर्व]]बाट नेपालमा [[राणा शासन]] सुरु भएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://saptahik.com.np/archives/2019/06/02/20190602123127 |title=नेपालको इतिहासमा घटेका केही ठूला हत्याकाण्ड |website=साप्ताहिक |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यस नरसंहारका क्रममा [[जङ्गबहादुर राणा]] र उनका समर्थकहरूले नेपालका अधिकांश उच्च पदस्थ अधिकारीहरूको हत्या गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/111260 |title=राणा शासनमा सडकको झमेला |website=हिमाल खबर |last=रिसाल |first=भैरव |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> कोत पर्व लगत्तै नेपालको अर्को चर्चित काण्ड, [[भण्डारखाल पर्व]] पनि काठमाडौँमा कुँवर र उनका समर्थकहरूले गराएका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/115863 |title=कुँवरबाट कसरी राणा बने जङ्गबहादुर? |last=दिक्पाल |first=राजकुमार |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> राणा शासनको समयमा, काठमाडौँको गठबन्धन ब्रिटिश विरोधीबाट ब्रिटिश समर्थकमा सरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/122173 |title=नेपाल–बेलायत सम्बन्धकाे २०० वर्ष : अझै बाँकी छ सम्बन्धमा संशय |website=हिमाल खबर |last=कन्दङ्वा |first=डा. राम |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यसै समर्थन तथा प्रभावका कारण पश्चिमी युरोपेली वास्तुकलाको शैलीमा काठमाडौँस्थित भवनहरूको निर्माण गर्न नेतृत्व गरेको थियो। यीमध्ये सबैभन्दा चर्चित भवनहरूमा [[सिंहदरबार]], [[स्वप्न बगैंचा]], [[राष्ट्रपति भवन|शितल निवास]] र पुरानो [[नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय|नारायणहिटी दरबार]] पर्छन्। काठमाडौँ उपत्यकाको पहिलो आधुनिक व्यापारिक सडक ‘[[न्यु रोड, काठमाडौँ|न्युरोड]]’ पनि यही कालखण्डमा बनेको थियो। [[त्रि-चन्द्र कलेज|त्रिचन्द्र कलेज]] (नेपालको पहिलो कलेज), [[दरबार हाई स्कुल]] (नेपालको पहिलो आधुनिक विद्यालय) र [[वीर अस्पताल]] (नेपालको पहिलो अस्पताल) यस युगमा काठमाडौँमा बनेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2021/04/942838 |title=राणाकालको वास्तुकला |last=अर्याल |first=सुदर्शन |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> यस युगमा शिक्षा भने विशेषाधिकार प्राप्त वर्गको लागि मात्र पहुँचयोग्य थियो। राणा शासन काललाई निरङ्कुश, आर्थिक शोषण र धार्मिक उत्पीडनद्वारा चिह्नित गर्ने गरिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/454101-1612852653.html |title=के त्यस्तो पनि दिन थियो ? |last=श्रेष्ठ |first=आदित्यमान |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-03-30}}</ref> ==भूगोल== [[काठमाडौँ उपत्यका]]को उत्तरपश्चिमी भाग र [[बागमती नदी]]को उत्तरमा रहेको काठमाडौँ सहरले {{convert|50.7|km2|1|abbr=on}} क्षेत्रफल ओगटेको छ। समुद्र सतहदेखि यसको औसत उचाइ {{convert|1400|m|ft|sigfig=2}} रहेको छ। काठमाडौँ उपत्यकाभित्र रहेका अन्य नगरपालिकाहरूले यो सहरसँग सीमा साझा गर्दछ। यो सहरलाई बागमती नदीको दक्षिणमा रहेको [[ललितपुर महानगरपालिका]]ले रिङरोडले घेरिएको एउटा सहरी क्षेत्र बनाउँछ भने दक्षिणपश्चिममा [[कीर्तिपुर नगरपालिका]] र पूर्वमा [[मध्यपुर थिमी नगरपालिका]]ले गरेको छ। यसै प्रकार यो सहरको उत्तरमा [[नागार्जुन नगरपालिका|नागार्जुन]], [[तारकेश्वर नगरपालिका|तारकेश्वर]], [[टोखा नगरपालिका|टोखा]], [[बूढानीलकण्ठ नगरपालिका|बुढानीलकण्ठ]], [[गोकर्णेश्वर नगरपालिका|गोकर्णेश्वर]] र [[कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका]] रहेका छन्। यद्यपि, सहरी परिवेश र व्यवस्थापन यसको छिमेकी नगरपालिका [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]]सम्म फैलिएको छ र यसले लगभग सम्पूर्ण काठमाडौँ उपत्यकालाई समेट्ने गर्छ। {{wide image|Panoramic view of Kathmandu Valley from Swoyambhu hill.jpg|800px|align-cap=center|स्वयम्भूबाट देखिएको काठमाडौँ उपत्यकाको प्यानोरेमिक दृश्य}} {{Geographic location |Centre = काठमाडौँ महानगरपालिका |North = [[टोखा]] / [[बूढानीलकण्ठ नगरपालिका|बुढानीलकण्ठ]] |Northeast = [[गोकर्णेश्वर नगरपालिका|गोकर्णेश्वर]] |East = [[कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका|कागेश्वरी मनोहरा]] |Southeast = [[मध्यपुर थिमी नगरपालिका|मध्यपुर थिमी]] |South = ''[[बागमती नदी]]''<br />[[ललितपुर महानगरपालिका|ललितपुर]] |Southwest = [[कीर्तिपुर नगरपालिका|कीर्तिपुर]] |West = [[नागार्जुन नगरपालिका|नागार्जुन]] |Northwest = [[तारकेश्वर नगरपालिका|तारकेश्वर]] }} उपत्यकाको मुख्य नदीको रूपमा रहेको बागमती र यसका सहायक नदीहरू, जसमध्ये [[विष्णुमती नदी|विष्णुमती]], धोबीखोला, मनोहरा खोला, हनुमन्ते खोला र टुकुचा खोला प्रमुख छन्। यी उपत्यकाका आठ नदीहरूले काठमाडौँलाई विच्छेद गरेको छ। यी नदीहरू {{convert|1500|-|3000|m|ft}} को उचाइबाट उत्पत्ति हुन्छन् र नदीसँगै रहेका डाँडाहरूले काठमाडौँ र यसको उपत्यकाबाट पहुँच प्रदान गर्दछ। कुनै समय नागार्जुन पहाडबाट बालाजुहुँदै काठमाडौँसम्म एउटा पुरानो नहर बगेको थियो जुन हाल आएर लोप भइसकेको छ। काठमाडौँ सहर र वरपरका उपत्यकाहरू 'पर्णपाती मनसुनी वन क्षेत्र' (१,२००–२,१०० मिटर (३,९००–६,९०० फिट)) को उचाइमा छन्, जुन नेपालका लागि परिभाषित पाँच वनस्पति क्षेत्रहरू मध्ये एक हो। यस क्षेत्रमा उम्रिने प्रमुख रूखका प्रजातिहरूमा [[कटुस]] लगायतका रुख र उच्च उचाइमा कोणधारी रूखहरू पाइने गर्छन्। <gallery mode="packed"> चित्र:2015-03-08 Swayambhunath, Katmandu, Nepal.jpg|काठमाडौँ सहरीकरण चित्र:Kathmandu, Nepal.JPG|काठमाडौँ महानगरीय क्षेत्र (हल्का खैरो, तस्विर केन्द्र) वरपरका हरियो, वनस्पति ढलानहरूमा वन आरक्ष र राष्ट्रिय निकुञ्ज दुवै समावेश छन्। चित्र:Kathmandu City during monsoon.jpg|[[अरनिको राजमार्ग]]ले काठमाडौँलाई [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]] र त्यसपछि चिनियाँ सीमासँग जोड्ने गर्छ। चित्र:Evening view of the mountain range from Patan, Lalitpur.jpg|पृष्ठभूमिमा [[गौरीशङ्कर हिमाल]]सँग पूर्वोत्तर काठमाडौँ। </gallery> ===काठमाडौँ प्रशासन=== देशको राजधानीको रूपमा रहेको काठमाडौँमा स्थानीय प्रशासनको आरम्भ तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|चन्द्रशमशेर राणा]]ले गरेका थिए। 'ए श्रेणी'का राणा तथा शासकवर्गहरू हिड्ने बाटो सफा तथा व्यवस्थित गर्नुपर्ने अभिप्रायले गर्दा उनले वि.सं. १९७६ पुस २ गते सवाल सनद जारी गर्दै खड्ग निशान लगाएर भोटाहिटीमा सफाई अड्डाको स्थापना गरेका थिए।<ref name="सय वर्ष"/> सफाई अड्डाको प्रशासनिक व्यवस्थापनमा रैती दुनियाँबाट सात जना भलादमी सदस्यहरू र तत्कालीन राणा सरकारका तर्फबाट चेयरम्यान, भाइस चेयरम्यान, इन्जिनियर र म्युनिसिपालिटी हाकिम गरेर ११ जनाको समिति बनाएका थिए।<ref name="सवाल"/> नेपालमा यसलाई नै स्थानीय प्रशासन विकेन्द्रीकरणको पहिलो प्रयास तथा जनताहरूको समेत प्रत्यक्ष पहुँच र नजिकको सरकारी अड्डाको संस्थागत संरचना मान्ने गरिन्छ। प्रारम्भिक समयमा सफाई अड्डाको स्थापना हुँदा यसलाई तल्लो फाँट र माथिल्लो फाँट गरी २ फाँटमा विभाजन गरिएको थियो जसलाई सुधार गर्न, जनताको काम व्यवस्थापन गर्न र अड्डाको कार्य क्षेत्र फराकिलो बनाउन तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[भीम शमशेर जङ्गबहादुर राणा|भीम शमशेर राणा]]ले वि.सं. १९८८ मा सवाल सनद जारी गरेका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://nepalmag.com.np/literature/2014/07/13/7158|title=रोलक्रम परिवर्तन र प्रजातन्त्रको उदय|last=आचार्य|first=सन्तोष|website=नेपाल पत्रिका|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20060501044858/http://www.kathmandu.gov.np/cityatglance/index.html|title=नगर परिचय|date=2006-05-01|website=काठमाडौँ महानगरपालिका कार्यालय|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> सफाई अड्डाको रूपमा २८ वर्षसम्म काम गरेपछि वि.सं. २००३ फाल्गुन २ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[पद्म शमशेर जङ्गबहादुर राणा|पद्म शमशेर राणा]]ले आफ्नै निवासमा मानिसहरू भेला पारी भोटाहिटी सफाइ अड्डालाई 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' घोषणा गरेका थिए। [[राणा शासन]]कै समयमा वि.सं. २००६ चैत्र २७ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[मोहन शमशेर जङ्गबहादुर राणा|मोहन शमशेर राणा]]ले नेपालमा नगर पञ्चायत ऐन, २००६ जारी गरेर लागु गरेपछि 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' नगर पञ्चायत बन्न पुगेको थियो।<ref name="सवाल" /> देशमा राणा शासनको अन्त्य र [[लोकतन्त्र|प्रजातन्त्र]]को उदय भएसँगै वि.सं. २०१० जेठ ५ गते नेपाल राज्य नगरपालिका ऐन, २००९ जारी भएपछि वि.सं. २०१० भदौ १७<ref name="नगर वर्ष" /> गते १८ वटा वडाहरू सहितको काठमाडौँ नगरपालिका बनेको थियो। वि.सं. २०१७ पौष २२ गते देशमा तत्कालीन राजा [[महेन्द्र वीर विक्रम शाह|महेन्द्र शाह]]ले [[पञ्चायती व्यवस्था]] आरम्भ गरेको २ वर्षपछि वि.सं. २०१९ भदौ ५ गते नगर पञ्चायत ऐन, २०१९ जारी गरिएको थियो जसको फलस्वरूप यो नगरपालिका स्वतः नगर पञ्चायतमा परिणत भएको थियो। पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य भएपछि तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०४७ साल जेठ २८ गते<ref name="नगरपालिका ऐन नेपाल">{{cite news|url=http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=15813|title=नगरपालिका ऐन, २०४७|date=वि.सं. २०४७ जेठ २८|accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १०|publisher=नेपाल राजपत्र|agency=नेपाल सरकार|language=नेपाली}}</ref> नगरपालिका ऐन, २०४७ घोषणा गरि लागु गरेपछि नगरपालिका बन्नको लागि चाहिने आवश्यक पूर्वाधार तथा जनशक्ति भएको कारणले काठमाडौँ स्वतः आधिकारिक रूपमा नगरपालिका बन्न पुगेको थियो।<ref name="संविधान">{{cite news|title=श्री ५ महारजाधिराज वीरेन्द्र वीर विक्रम शाहदेवबाट नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ बक्सेको घोषणा |url=http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=15853 |date=वि.सं. २०४७ कार्तिक २३ |accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १ |agency=नेपाल सरकार |language=नेपाली |publisher=नेपाल राजपत्र}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://books.google.com.np/books?id=yi5GAQAAIAAJ |title=मेचीदेखि महाकाली |date=सन् १९७५ |publisher=श्री ५ सरकार सूचना मन्त्रालय |language=नेपाली |accessdate=2022-02-15}}</ref> राजधानीको रूपमा रहेको यो नगरमा बढ्दो जनसङ्ख्या, शिक्षा, स्वास्थ्य, खेलकूद, सहरीकरण, यातायात, विमानस्थल लगायतका आवश्यक भौतिक पूर्वाधार भएको कारणले तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९ गते काठमाडौँ नगरपालिकालाई स्तरोन्नति गर्दै देशकै पहिलो महानगरपालिकाको रूपमा काठमाडौँ महानगरपालिका घोषणा गरेको थियो।<ref name="महानगर" /> ===काठमाडौँका नगर प्रमुखहरूको सूची<ref name="मेयर इतिहास">{{Cite web|url=https://kathmandupost.com/miscellaneous/2017/05/13/a-mayoral-history-of-kathmandu|title=A mayoral history of Kathmandu|last=खतिवडा|first=दिपेश|website=काठमाडौँ पोस्ट|language=अङ्ग्रेजी|trans-title=काठमाडौँको मेयर इतिहास|access-date=2022-04-02}}</ref>=== {{मुख्य|काठमाडौँको नगर प्रमुख}} {| class="wikitable sortable" |+ !क्रसं !वर्ष !नाम !पद !राजनीतिक दल !नाम !पद !राजनीतिक दल !टिप्पणी |- |१ |वि.सं. १९७६ |सिंह शमशेर<ref name="मेयर इतिहास" /> |चेयरम्यान | - | - | | - |सफाई अड्डाका चेयरम्यान, चन्द्र शमशेरद्वारा मनोनित |- |२ |वि.सं. २००४- वि.सं. २००७ |गहेन्द्र शमशेर थापा<ref name="मेयर इतिहास" /> |सभापति | - |[[शङ्करदेव पन्त]] |उपसभापति |स्वतन्त्र |सभापति राणा वर्गद्वारा मनोनित गरिएका थिए भने उप सभापति जनताद्वारा निर्वाचित भएका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2017/04/564708|title=यस्तो छ अहिलेसम्म भएका १२ स्थानीय चुनावको इतिहास|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |- |३ |वि.सं. २०१० |[[जनकमान श्रेष्ठ]]<ref name="मेयर">{{Cite web|url=https://nepalkhabar.com/opinion/14372-2019-12-13-11-55-58|title=जो २४ वर्षको उमेरमा काठमाडौँको पहिलो मेयर बने|last=थापा|first=सूर्य|website=नेपालखबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-01}}</ref> |सभापति |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] |प्रयागराज सिंह सुवाल |उपसभापति |[[नेपाली कांग्रेस]] |पहिलो जननिर्वाचित नगर प्रमुख र उप-प्रमुख<ref name="जनक2">{{Cite web|url=https://www.setopati.com/social/195566/|title=रहेनन् काठमाडौँका पहिलो मेयर जनकमान श्रेष्ठ|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|access-date=2022-03-31}}</ref><ref name="मातृका2">{{Cite web|url=https://www.setopati.com/politics/87845/|title=मातृकाले बर्खास्त गरेका काठमाडौँका पहिलो मेयर|last=शर्मा|first=शोभा|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|access-date=2022-04-01}}</ref> |- |४ |वि.सं. २०१४ |प्रयागराज सिंह सुवाल<ref name="मेयर सूची">{{cite news|last=नेपाल|first=खेमराज|title=नगरपालिका: के छ, के छैन? |url=http://inlogos.org/wp-content/uploads/2016/02/Swayatta-Shasan-Municipal-Issue-10_2073.pdf |date=वि.सं. २०७३ आसार |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २० |language=नेपाली |page=१२ |publisher=स्वशासन अध्ययन प्रतिष्ठान}}</ref> |सभापति |[[नेपाली कांग्रेस]] |कृष्णलाल श्रेष्ठ |उपसभापति |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] | |- | colspan="9" |<center>''वि.सं. २०१७ सालपछि अधिकांश समय वडाध्यक्षहरू र केही समय कायममुकायम प्रधानपञ्च हुनुभएका चन्द्रानन्द नेवाले काम गरेका थिए।<ref name="मेयर सूची"/>''</center> |- |५ |वि.सं. २०२२ |गणेशमान श्रेष्ठ<ref name="मेयर सूची"/> |प्रधानपञ्च | | | | | |- |६ |वि.सं. २०२७ |चन्द्रानन्द नेवा<ref name="मेयर सूची"/><ref name="नेवा">{{Cite web |url=https://www.lalitpurkhabar.com/2022/05/12/66736 |title=रहेनन् काठमाडौं महानगरका पूर्ववडाध्यक्ष चन्द्रानन्द नेवा |date=2022-05-12 |website=ललितपुर खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-06-28}}</ref> |प्रधानपञ्च | | | | |उनी तत्कालिन काठमाडौँ नगरपालिका वडा नं. १२ को वडाअध्यक्षको रूपमा निर्वाचित भएका थिए तर अधिकांश समय उनले कायममुकायम प्रधानपञ्च भएर काम गरेका थिए।<ref name="नेवा"/> |- |७ |वि.सं. २०३३ - वि.सं. २०३८ |बासुदेव ढुङ्गाना<ref name="मेयर सूची"/> |प्रधानपञ्च | | | | | |- |८<center></center> |वि.सं. २०३८ - वि.सं. २०३९ |प्रेमबहादुर शाक्य |प्रधानपञ्च | | | | |वि.सं. २०३८ देखि वि.सं. २०३९ सालसम्म पञ्चायत सुधार आयोगका अध्यक्षको रूपमा प्रधानपञ्च भएर कार्य गरेका थिए।<ref name="मेयर सूची" /> |- |९ |वि.सं. २०३९ - वि.सं. २०४३ |कमल चित्रकार<ref>{{Cite web|url=https://pahilopost.com/content/20190501124705.html|title=३८ वर्षअघि भोटाहिटीमा बनेको नेपालकै पहिलो 'अन्डरग्राउन्ड सब-वे' ठेकेदारको नियन्त्रणमा|website=पहिलो पोस्ट|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |प्रधानपञ्च | | | | |काठमाडौँ नगर पञ्चायतका प्रधानपञ्च रहेका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://pahilopost.com/content/20190501124705.html|title=३८ वर्षअघि भोटाहिटीमा बनेको नेपालकै पहिलो 'अन्डरग्राउन्ड सब-वे' ठेकेदारको नियन्त्रणमा|last=रञ्जित|first=सहयोग|website=पहिलो पोस्ट|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |- |१० |वि.सं. २०४४ - वि.सं. २०४९ |हरिबोल भट्टराई |प्रधानपञ्च |प्रजातान्त्रिक समूह |शारदाप्रसाद भट्टराई |उप प्रधानपञ्च |प्रजातान्त्रिक समूह |नेपाली कांग्रेस र नेकपा एमाले मिलेर प्रजातान्त्रिक समूह नामक गठबन्धन बनाएर निर्वाचन लडेका थिए। हरिबोलले पञ्चायतको विरोध गरेपछि उनलाई पदबाट निलम्बित गरिएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://www.janaaastha.com/archives/25163|title=दुःखद् संयोग : मेयरलाई हृदयघात उपमेयरलाई ब्रेन ह्यामरेज,एउटै अस्पतालमा उपचार|website=जन आस्था|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref>प्रधानपञ्चको निलम्बनपछि शारदाप्रसादले कायममुकायम भएर काम गरेका थिए। |- |११ |वि.सं. २०४९ - वि.सं. २०५४ |प्रेमलाल सिंह<ref>{{Cite web|url=https://suryakhabar.com/2017/04/11079/|title=यसरी जितेका थिए पिएल सिंह र केशव स्थापितले काठमाण्डौ महानगरको चुनाव, अहिले त्यस्तै तयारी नथाले जित्न मुस्किल पर्छ !|website=सूर्य खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |मेयर |नेपाली कांग्रेस |नवीन्द्रराज जोशी<ref>{{Cite web|url=https://shilapatra.com/detail/54249/|title=नवीन्द्रराज जोशी जो ३१ वर्षमा काठमाडौँका उपमेयर भए, इमानको राजनीति गरे|last=ढकाल|first=योगेश|website=शिलापत्र |language=नेपाली |access-date=2022-04-02}}</ref> |उप मेयर |नेपाली कांग्रेस |पिएल सिंहको रूपमा चिनिने प्रेमलाल नगर प्रमुख रहेकै समयमा काठमाडौँ नगरपालिकाबाट महानगरपालिकामा स्तरोन्नति भएको थियो। |- |१२ |वि.सं. २०५४ - वि.सं. २०६० |[[केशव स्थापित]]<ref>{{Cite web|url=https://www.makalukhabar.com/2018/11/572580/|title=केशव स्थापित सरकारबाट विस्थापित होलान् ?|date=2018-11-02|website=मकालु खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |मेयर |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] |विदुर मैनाली |उप मेयर |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] | |- |१३ |वि.सं. २०६० |राजाराम श्रेष्ठ<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2017/05/579806|title=आधा दर्जन पूर्वसांसद मेयरमा भिड्दै (सूचीसहित)|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> |मेयर |राप्रपा | | | |तत्कालिन शाही सरकारद्वारा गरिएको स्थानीय निर्वाचनमा निर्वाचित भएर मात्र दुई महिना काम गरेका थिए। |- |१४ |वि.सं. २०७४ - वि.सं. २०७९ |[[विद्यासुन्दर शाक्य]]<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/122924-1495942740.html|title=काठमाडौँ महानगरमा एमालेका विद्यासुन्दर शाक्य विजयी|website=नागरिक सामचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |मेयर |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] |हरिप्रभा खड्गी |उप मेयर |नेपाली कांग्रेस |देशमा सङ्घीयता स्थापना भएपछि पहिलो निर्वाचित मेयर<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/122992-1496027280.html|title=विद्यासुन्दर शाक्य : वडाध्यक्षदेखि मेयरसम्म|last=पौडेल|first=सुरेन्द्र|website=नागरिक सामचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |- |१५ |वि.सं. २०७९ - वर्तमान |[[बालेन्द्र शाह]]<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/after-the-defeat-sirjana-congratulated-balen-204944 |title=पराजित भएपछि सिर्जनाले दिइन् बालेनलाई बधाई |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-06-28}}</ref> |मेयर |[[स्वतन्त्र राजनीतिज्ञ|स्वतन्त्र]] |सुनिता डंगोल |उप मेयर |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी|कम्युनिष्ट पार्टी]] |काठमाडौँ महानगरपालिकाको निर्वाचानमा नगर प्रमुखको रूपमा विजयी हुने पहिलो स्वतन्त्र राजनीतिज्ञ<ref>{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2022/05/25/324748/ |title=काठमाडौँ महानगर : स्वतन्त्र उम्मेदवार बालेन्द्र साह विजयी, काँग्रेस-एमाले असफल |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-06-28}}</ref> |} === काठमाडौँ समूह === {{see|काठमाडौँ उपत्यका}} काठमाडौँ समूहलाई आधिकारिक रूपमा परिभाषित गरिएको छैन। [[काठमाडौँ उपत्यका]]को सहरी क्षेत्रलाई तीन फरक जिल्लाहरू (प्रदेशभित्रको दोस्रो तहको प्रशासनिक विभाजन) मा विभाजित छ। तुलनात्मक रूपमा थोरै जनसङ्ख्या भएको दक्षिणी भागहरू बाहेक उपत्यकाको क्षेत्र तीन वटै जिल्लाका सबै भागमा धेरै थोरै फैलिएको छ।<ref name="प्रशासन">{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2020/06/14/182376/ |title=काठमाडौँ उपत्यकाको साझा समस्या र स्थानीय तहको नीति तथा कार्यक्रम |last=त्रिपाठी |first=बलराम |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-04}}</ref> [[उपत्यका]]भित्रका तीन वटै जिल्लाहरूमा देशको उच्च जनसङ्ख्या घनत्व छ। यी ३ जिल्लाहरूमा जम्मा २१ स्थानीय तहहरू छन् जस अन्तर्गत २ [[महानगरपालिका]] (काठमाडौँ र [[ललितपुर महानगरपालिका|ललितपुर]]), १६ [[नगरपालिका]] र ३ [[गाउँपालिका]] रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.lokpath.com/story/196480 |title=हरायो उपत्यकालाई ‘मेट्रोसिटी’ बनाउने अवधारणा |website=लोकपथ |language=नेपाली |accessdate=2022-04-04}}</ref> निम्न तथ्याङ्क तालिकाले यी जिल्लाहरूको वर्णन गर्दछ जुन सम्भवतः एक समूह मानिनेछ: {| class="wikitable" style="text-align:right;" !प्रशासनिक जिल्ला !क्षेत्रफल (वर्ग किमी) !जनसङ्ख्या (२०५८ जनगणना)<ref name="जनसङ्ख्या">{{Cite web |url=http://www.citypopulation.de/en/nepal/admin/ |title=Nepal: Administrative Division |website=सिटी पोपुलेसन |language=अङ्ग्रेजी |trans-title=नेपाल : प्रशासनिक विभाजन |accessdate=2022-04-04}}</ref> !जनसङ्ख्या (२०६८ जनगणना)<ref name="जनसङ्ख्या"/> !जनसङ्ख्या (२०७८ जनगणना)<ref name="जनसङ्ख्या"/> !जनघनत्व (/वर्ग किमी) |- | style="text-align:left;" |[[काठमाडौँ जिल्ला]] |३९५ |१०,८१,८४५ |१७,४०,९७७ |२०,१७,५३२ |५१०८ |- | style="text-align:left;" |[[ललितपुर जिल्ला]] |३८५ |३,३७,७८५ |४,६६,७८४ |५,४८,४०१ |१४२४ |- | style="text-align:left;" |[[भक्तपुर जिल्ला]] |११९ |२,२५,४६१ |३,०३,०२७ |४,३०,४०८ |३६१७ |- | style="text-align:left;" |'''काठमाडौँ समूह''' |'''८९९''' |'''१६,४५,०९१''' |'''२५,१०,७८८''' |'''२९,९६,३४१''' |'''३३३३''' |} === हावापानी === {{climate chart | काठमाडौँ |2|19|14.4 |5|21|18.7 |8|25|34.2 |12|28|61.0 |16|29|123.6 |19|29|236.3 |20|28|363.4 |20|29|330.8 |19|28|199.8 |13|27|51.2 |8|24|8.3 |4|20|13.2 |float=right |clear=none |units=metric}} नेपालमा पाँच प्रमुख हावापानी क्षेत्र पाइन्छ। काठमाडौँ उपत्यकाको {{convert|1200|to|2300|m|ft}} सम्मको उचाइमा पर्ने क्षेत्रहरूको हावापानी एकदमै [[समशीतोष्ण हावापानी|समशीतोष्ण]] छ जुन यस क्षेत्रको लागि असामान्य रहेको छ। उपत्यकाको {{convert|2100|and|3300|m|ft}} बीचको उचाइमा पर्ने भागहरूमा शीत शीतोष्ण हावापानीद्वारा पछ्याइएको छ। [[कोपेन जलवायु वर्गीकरण]] अन्तर्गत, तल्लो उचाइ भएका सहरका भागहरूमा [[आर्द्र उपोष्णकटिबन्धीय हावापानी]] रहेको छ, जबकि उच्च उचाइ भएका सहरका केही भागहरूमा सामान्यतया उपोष्णकटिबन्धीय समुद्री जलवायु रहेको छ। उपत्यकाको हावापानीको प्रतिनिधित्व गर्ने काठमाडौँ उपत्यकामा गर्मीको औसत तापक्रम २८ देखि ३० डिग्री सेल्सियस (८२ देखि ८६ डिग्री फारेनहाइट) सम्म हुन्छ। जाडोयाममा यहाँको औसत तापक्रम {{convert|10.1|C|1}} हुन्छ। सहरमा सामान्यतया दिन न्यानो हुने गर्छ भने रात र बिहानको मौसम चिसो हुन्छ। जाडोको समयमा यहाँको तापक्रम {{convert|1|C|F}} वा कममा झर्ने भएको हुनाले सो मौसममा यहाँको तापक्रम अप्रत्याशित हुने गरेको छ। सन् २०१३ को चिसोयामको आरम्भमा काठमाडौँ तापक्रम {{convert|−4|C|F}}मा झरेको थियो भने सबैभन्दा कम तापक्रम सन् २०१३ जनवरी १० मा {{convert|-9.2|C|F}} तापक्रम रेकर्ड गरिएको थियो। उपत्यकाको वर्षा प्रायः [[मनसून|मनसुन]]मा आधारित हुन्छ ([[जुन]]देखि [[सेप्टेम्बर]]सम्मको मनसुन महिनाहरूमा केन्द्रित कुल वर्षाको लगभग ६५%), र पूर्वी नेपालदेखि पश्चिम नेपालसम्म पर्याप्त मात्रामा ({{convert|100|to|200|cm|0|abbr=on}}) घट्छ। काठमाडौँ उपत्यकामा करिब १४०० मिलिमिटर (५५.१ इन्च) र काठमाडौँ सहरमा औसत १४०७ मिलिमिटर (५५.४ इन्च) वर्षा रेकर्ड गरिएको छ। यहाँको औसत आर्द्रता ७५% छ। {{Weather box | location = काठमाडौँ | metric first = Y | single line = Y | Jan record high C = 24.4 | Feb record high C = 28.3 | Mar record high C = 33.3 | Apr record high C = 35.0 | May record high C = 36.1 | Jun record high C = 37.2 | Jul record high C = 32.8 | Aug record high C = 33.3 | Sep record high C = 33.3 | Oct record high C = 33.3 | Nov record high C = 29.4 | Dec record high C = 28.3 |year record high C = 37.2 | Jan high C = 19.1 | Feb high C = 21.4 | Mar high C = 25.3 | Apr high C = 28.2 | May high C = 28.7 | Jun high C = 29.1 | Jul high C = 28.4 | Aug high C = 28.7 | Sep high C = 28.1 | Oct high C = 26.8 | Nov high C = 23.6 | Dec high C = 20.2 |year high C = 25.6 | Jan mean C = 10.8 | Feb mean C = 13.0 | Mar mean C = 16.7 | Apr mean C = 19.9 | May mean C = 22.2 | Jun mean C = 24.1 | Jul mean C = 24.3 | Aug mean C = 24.3 | Sep mean C = 23.3 | Oct mean C = 20.1 | Nov mean C = 15.7 | Dec mean C = 12.0 |year mean C = | Jan low C = 2.4 | Feb low C = 4.5 | Mar low C = 8.2 | Apr low C = 11.7 | May low C = 15.7 | Jun low C = 19.1 | Jul low C = 20.2 | Aug low C = 20.0 | Sep low C = 18.5 | Oct low C = 13.4 | Nov low C = 7.8 | Dec low C = 3.7 |year low C = 12.1 | Jan record low C = -9.2 | Feb record low C = -1.1 | Mar record low C = 1.7 | Apr record low C = 4.4 | May record low C = 9.4 | Jun record low C = 13.9 | Jul record low C = 16.1 | Aug record low C = 16.1 | Sep record low C = 13.3 | Oct record low C = 5.6 | Nov record low C = 0.6 | Dec record low C = -1.7 |year record low C = -9.2 |precipitation colour = green | Jan precipitation mm = 14.4 | Feb precipitation mm = 18.7 | Mar precipitation mm = 34.2 | Apr precipitation mm = 61.0 | May precipitation mm = 123.6 | Jun precipitation mm = 236.3 | Jul precipitation mm = 363.4 | Aug precipitation mm = 330.8 | Sep precipitation mm = 199.8 | Oct precipitation mm = 51.2 | Nov precipitation mm = 8.3 | Dec precipitation mm = 13.2 |year precipitation mm = 1454.9 | Jan precipitation days = 2 | Feb precipitation days = 3 | Mar precipitation days = 4 | Apr precipitation days = 6 | May precipitation days = 12 | Jun precipitation days = 17 | Jul precipitation days = 23 | Aug precipitation days = 22 | Sep precipitation days = 15 | Oct precipitation days = 4 | Nov precipitation days = 1 | Dec precipitation days = 1 |year precipitation days = 110 | Jan humidity = 79 | Feb humidity = 71 | Mar humidity = 61 | Apr humidity = 53 | May humidity = 57 | Jun humidity = 73 | Jul humidity = 81 | Aug humidity = 83 | Sep humidity = 82 | Oct humidity = 79 | Nov humidity = 85 | Dec humidity = 80 |year humidity = 74 | Jan sun = 223 | Feb sun = 254 | Mar sun = 260 | Apr sun = 231 | May sun = 229 | Jun sun = 186 | Jul sun = 136 | Aug sun = 159 | Sep sun = 132 | Oct sun = 252 | Nov sun = 244 | Dec sun = 250 |year sun = 2556 | source 1 = जल तथा मौसम विज्ञान विभाग, नेपाल<ref name= DHM>{{cite web |url = https://web.archive.org/web/20130511135805/http://www.dhm.gov.np/uploads/climatic/657898146NORMAL%20FILE.pdf |title = सन् १९८१ देखि सन् २०१० सम्मको तापक्रम |access-date = 14 October 2012 |publisher = जल तथा मौसम विज्ञान विभाग (नेपाल)}}</ref>}} == वायु गुणस्तर == काठमाडौँ उपत्यकामा [[वायु प्रदूषण|वायु प्रदुषण]] एउटा प्रमुख समस्या हो जसकारण यो सहरलाई 'धुलोको सहर'<ref>{{Cite web|url=https://www.setopati.com/new-news/44215/|title=‘काठमाडौँ सहर, धुलोले उडायो रहर’|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref>, 'धुलोमाडौँ'<ref>{{Cite web|url=https://www.karobardaily.com/news/5787|title=धुलोधुवाँ पीडित काठमाडौँ|website=कारोबार दैनिक|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.abcnepal.tv/posts/34157|title=धुलोमाडौं काठमाडौँ : श्वास फेर्नै गाह्रो (भिडियोसहित)|date=2018-04-25|website=एसबिसी न्युज नेपाल|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> भन्ने उपनाम दिइएको छ। वि.सं. २०७८ को चैत्र महिनामा काठमाडौँ सहरको वायु प्रदूषण [[विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन]]को वायु प्रदूषणको मापदण्डभन्दा १० गुणा बढी देखिएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://www.nayapatrikadaily.com/news-details/83083/2022-03-24|title=काठमाडौँको वायु प्रदूषण डब्लुएचओको मापदण्डभन्दा १० गुणा बढी|last=बम|first=यम|website=नयाँ पत्रिका|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> युरोपेली संस्था आइक्युएअरले सन् २०२१ मा प्रकाशित गरेको ‘विश्वको वायुको गुणस्तरसम्बन्धी प्रतिवेदन, २०२१’ अनुसार विश्वको प्रदूषित राजधानीहरूको सूचीमा काठमाडौँ छैटौँ स्थानमा रहेको थियो ।<ref>{{Cite web|url=https://kharibot.com/news-details/92546/2021-11-20|title=काठमाडौँ विश्वकै आठौँ प्रदूषित शहर|website=खरिबोट|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.himalkhabar.com/news/121835|title=कसरी संसारकै उच्च वायुप्रदूषित शहर बन्यो काठमाडौँ ?|last=कुमार|first=रमेश|website=हिमाल खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> सन् २०१७ देखि काठमाडौँको वायु गुणस्तर मापन गर्न [[नेपाल सरकार]]को वातावरण विभाग र काठमाडौँस्थित [[संयुक्त राज्य अमेरिका]]को राजदूतावासले वास्तविक समयको वायु गुणस्तर तथ्याङ्क अनुगमन र सार्वजनिक रूपमा साझा गर्दै आएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/nepali/news-51734845|title=वायु प्रदूषण धूमपानभन्दा खतरनाक|date=2020-03-04|website=बिबिसी नेपाली सेवा|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> नेपालमा वायु प्रदूषणका कारण हुने कुल अकाल मृत्युमध्ये झण्डै एक चौथाइ काठमाडौँमा हुने गरेको एक प्रतिवेदनले जनाएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://gorkhapatraonline.com/opinion/2022-03-26-60693|title=वायु प्रदूषणको पेचिलो मुद्दा|last=पौड्याल|first=डा. रामहरी|website=गोरखापत्र|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> ==सरकारी र सार्वजनिक सेवाहरू== ===नागरिक प्रशासन=== काठमाडौँको प्रशासन व्यवस्थापनको लागि काठमाडौँ महानगरपालिका कार्यालय (केएमसी) प्रमुख जिम्मेवार स्वायत्त संस्था हो। नेपालका शासक वर्गद्वारा उपयोग गरिने सडकलाई सफा राख्न तथा जनताको समेत पहुँच हुने अभिप्रायले काठमाडौँको भोटाहिटीमा वि.सं. १९७६ पुस २ गते सफाई अड्डा स्थापना गरिएको थियो।<ref name="सय वर्ष"/><ref name="प्रोफाइल">{{cite web|title=स्वायत्त शासन |url=https://nepalindata.com/media/resources/bulk_file/Ktm-Profile-2075.pdf |date=वि.सं. २०७५ बैशाख |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २४ |language=नेपाली |page=५ |publisher=नेपाल सरकार, योजना आयोग}}</ref> विभिन्न कालखण्डमा म्युनिसपालिटी, नगरपालिका, नगरपञ्चायत, पुनः नगरपालिका र अन्त्यमा वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९ गते काठमाडौँ महानगरपालिकाको रूपमा स्तरोन्नति गरिएको यो कार्यालयले काठमाडौँको प्रशासनिक व्यवस्थापन गर्दै आएको छ।<ref name="प्रोफाइल"/> काठमाडौँ महानगरपालिकालाई केन्द्रीय क्षेत्र, पूर्व क्षेत्र, उत्तरी क्षेत्र, नगर क्षेत्र र पश्चिम क्षेत्र गरी पाँच भागमा विभाजन गरिएको छ। नागरिक प्रशासनको लागि यो सहरलाई ३२ वटा प्रशासनिक वडाहरूमा विभाजन गरिएको छ।<ref>{{Cite web |title=९० प्रतिशत निर्वाचन क्षेत्र जनसंख्याको आधारमा निर्धारण |url=https://www.setopati.com/politics/80274/ |access-date=2022-04-07 |website=सेतोपाटी |language=नेपाली}}</ref> नगर कार्यपालिकाको समितिमा रहेका १७७ निर्वाचित प्रतिनिधि र २० मनोनित सदस्यहरूले काठमाडौँ महानगरपालिकाको व्यवस्थापन गर्ने कार्य गर्दछ।<ref>{{Cite web |url=https://kathmandu.gov.np/official-type/elected-official/ |title= जनप्रतिनिधि विवरण |website=काठमाडौँ महानगरपालिका, नगर कार्यपालिकाको कार्यालय |language=नेपाली |accessdate=2022-04-07}}</ref> यसले वार्षिक बजेटको समीक्षा, प्रक्रिया र अनुमोदन गर्न र प्रमुख नीतिगत निर्णयहरू गर्न द्विवार्षिक बैठकहरू गर्छ। काठमाडौँ महानगरपालिका नगर कार्यपालिकाद्वारा तयार पारिएको ३२ वडाको वडा प्रोफाइलमा प्रत्येक वडाको [[जनसङ्ख्या]], घरको संरचना र अवस्था, सडकको प्रकार, [[शिक्षा|शैक्षिक]], [[स्वास्थ्य]] तथा वित्तीय संस्था, [[मनोरञ्जन|मनोरञ्जन सुविधा]], पार्किङ, सुरक्षा प्रावधानहरू, आदि रहेको छ। यसमा [[संस्कृति|सांस्कृतिक सम्पदा]], [[चाडपर्व]], ऐतिहासिक स्थलहरू र स्थानीय बासिन्दाहरू बारे जानकारीमूलक तथ्याङ्कहरू सहित सम्पन्न, चालु र योजनाबद्ध विकास परियोजनाहरूको सूची समावेश छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2019/06/01/121311/ |title=स्थानीय कार्यपालिका |last=खतिवडा |first=केदार |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-07}}</ref> क्षेत्रफलको आधारमा काठमाडौँ महानगरपालिकाको सबैभन्दा ठूलो वडा वडा नं. १६ हो जसको क्षेत्रफल ४३७.४ हेक्टर रहेको छ भने सबैभन्दा सानो वडा वडा नं. २६ हो जसको क्षेत्रफल ४ हेक्टर रहेको छ। काठमाडौँ नगर काठमाडौँ जिल्लाको [[सदरमुकाम]] हो। [[बूढानीलकण्ठ नगरपालिका|बूढानीलकण्ठ]], [[चन्द्रागिरी नगरपालिका|चन्द्रागिरी]], [[दक्षिणकाली नगरपालिका|दक्षिणकाली]], [[गोकर्णेश्वर नगरपालिका|गोकर्णेश्वर]], [[कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका|कागेश्वरी मनोहरा]], [[कीर्तिपुर नगरपालिका|कीर्तिपुर]], [[नागार्जुन नगरपालिका|नागार्जुन]], [[शंखरापुर नगरपालिका|शंखरापुर]], [[तारकेश्वर नगरपालिका|तारकेश्वर]] र [[टोखा नगरपालिका|टोखा]] गरी १० वटा नगरपालिकासँगै काठमाडौँ सहरले यो जिल्ला बनाएको छ। ===कानून र व्यवस्था=== यो सहरको प्रमुख कानून प्रवर्तन निकाय महानगरीय प्रहरी कार्यालय हो।<ref>{{Cite web |url=https://metro.nepalpolice.gov.np/about-us/introduction/ |title=परिचय |website=महानगरीय प्रहरी कार्यालय |language=नेपाली |accessdate=2022-04-07}}</ref> यो निकाय प्रहरी अतिरिक्त महानिरीक्षकको नेतृत्वमा रहेको हुन्छ। महानगरीय प्रहरी [[नेपाल प्रहरी]]को एउटा महाशाखा हो र यसको प्रशासनिक नियन्त्रण नेपाल सरकारको [[गृह मन्त्रालय (नेपाल)|गृह मन्त्रालय]]मा रहेको छ। === अग्नि नियन्त्रण सेवा === वि.सं. १९९४ सालको भाद्र महिनामा सातौँ [[नेपालका प्रधानमन्त्रीहरूको सूची|राणा प्रधानमन्त्री]] [[जुद्ध शमशेर जङ्गबहादुर राणा|जुद्ध शमशेर]]ले काठमाडौँको न्यु रोडमा पहिलो वारुण यन्त्र कार्यलय खोलेका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2018/12/730894|title=जुद्ध समशेरकालीन दमकल भवन भत्काउने तयारी|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> वि.सं. १९९० सालमा नेपालमा गएको महाभूकम्पका कारण दरबारमा ठुलो आगलागी भएको थियो जसलाई नियन्त्रण गर्न सो समयमा निकै कठिनाई भएको थियो।<ref name="दमकल">{{Cite web|url=https://www.nepalkhoj.com/2020/11/04/50935/|title=जलन व्यवस्थापनमा वारुणयन्त्रको भूमिका : एक सङ्क्षिप्त विवेचना|last=सुवाल|first=पुण्यश्वरी|website=नेपाल खोज|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> आगलागीका कारण दरबारका विभिन्न भौतिक संरचनाहरू नष्ट भएको घटनाबाट प्रभावित तत्कालीन प्रधानमन्त्री राणा [[बेलायत]] भ्रमणमा जाँदा त्यहाँको [[वारुणयन्त्र|दमकल]] सेवालाई अध्ययन गरेर त्यहाँबाट दमकल ल्याउन पहल गरेका थिए। पहल अनुरूप बेलायत सरकारले 'मोरिस' कम्पनीको दमकल सहयोगस्वरूप उपलब्ध गराएको थियो। देशमा यातायातको साधन सीमित र राजधानीसँग सडक सञ्जाल नभएको कारणले मानिसहरूद्वारा भीमफेदी भएर दमकल (पानी तान्ने पम्प जडित यन्त्र) ल्याइएको थियो।<ref name="दमकल" /> नेपालमा सर्वसाधारणको लागि टेलिफोन सेवा नभएको कारणले गर्दा सहरमा आगलागी भएको हेर्न फलामको अग्लो टावर बनाइएको थियो। काठमाडौँमा वारुण यन्त्र कार्यालय स्थापना भएको सात वर्षपछि वि.सं. २००१ सालमा छिमेकी सहर [[ललितपुर महानगरपालिका|ललितपुर]] र [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]]मा समेत दमकल सेवा विस्तार गरिएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://ekantipur.com/ampnews/2015-02-11/403601.html|title=दमकल छ, काम लाग्ने छैन|last=श्रेष्ठ|first=लीला|website=कान्तिपुर समाचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref> वि.सं. २०२२ सालमा काठमाडौँ केन्द्रीय विमानस्थलमा अग्नि नियन्त्रक सेवा स्थापना भएको थियो। वि.सं. २०३० सालसम्म उपत्यकामा मात्रै केन्द्रित रहेको दमकल सेवा वि.सं. २०३१ सालमा जर्मनी सरकारबाट सात वटा 'म्यागिरस डज' दमकल प्राप्त भएपछि उपत्यकाबाहिरका नेपालका औद्योगिक सहरमा समेत दमकल सेवा विस्तार भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/104244-1468902120.html|title=वारुणयन्त्रको दारुण कथा|last=भट्टराई|first=किशोरकुमार|website=नागरिक समाचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref>काठमाडौँ महानगरमा सानो र ठूलो गरी जम्मा ६ थान दमकल रहेका छन् भने आठ वटा फायर वाइक रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.safalkhabar.com/news/84420|title=काठमाडौँ महानगरमा अब २० तला सम्म आगो निभाउने ‘बारुण यन्त्र’|website=सफल खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://nayapatrikadaily.com/news-details/51486/2020-09-19|title=७७ वर्षे इतिहास बोकेको जुद्ध बारुण यन्त्र अलपत्र|website=नयाँ पत्रिका|language=नेपाली|access-date=2022-04-07}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2016/01/373321|title=उपत्यकामा दमकल स्टेसन थप गरी दश बनाइने|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> === बिजुली र पानी आपूर्ति === काठमाडौँ महानगरपालिकाभित्र [[नेपाल विद्युत् प्राधिकरण|नेपाल विद्युत प्राधिकरण]]द्वारा बिजली सेवा नियमन र वितरण गरिन्छ। यसै प्रकार खानेपानी र सरसफाई सुविधा [[काठमाडौँ उपत्यका खानेपानी लिमिटेड]]ले उपलब्ध गराएको छ। काठमाडौँमा पिउने, नुहाउने, खाना पकाउने, धुने र सिँचाइ जस्ता घरायसी प्रयोजनका लागि पानीको चरम अभाव छ।<ref>{{Cite web|url=https://ekagaj.com/article/society/6614/?v=1|title=काठमाडौँमा दैनिक ४३ करोड लिटर खानेपानीको माग|website=इ कागज|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> पानीसँग सम्बन्धित सबै प्रयोजनका लागि मानिसले बोतलबन्द मिनरल वाटर, ट्याङ्की ट्रकको पानी र प्राचीन [[ढुङ्गेधारा|ढुङ्गे धारा]]को पानी प्रयोग गर्दै आएका छन्। नेपालको राष्ट्रिय गौरव तथा बहुचर्चित [[मेलम्ची खानेपानी आयोजना]]<ref>{{Cite web|url=https://www.himalkhabar.com/news/122672|title=को थिए मेलम्ची खानेपानी आयोजनाका परिकल्पनाकार ?|last=कुमार|first=रमेश|website=हिमाल खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref>को आंशिक काम सम्पन्न गरेर वि.सं. २०७७ साल चैत २५ गतेदेखि सहरमा पानी वितरण थालिएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://ekantipur.com/business/2021/03/29/16169827936181117.html|title=धारामा आयो मेलम्ची|last=दीपेन्द्र विष्ट|first=नुमा थाम्सुहाङ,|website=कान्तिपुर समाचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://rajdhanidaily.com/id/36099/|title=मेलम्चीको पानी आज काठमाडौमा|last=राउत|first=कुमार|date=2021-03-06|website=राजधानी राष्ट्रिय दैनिक|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> पानी वितरण सुरु गरेको दुई महिना नबित्दै वि.सं. २०७८ असार १ गते मेलम्ची खोलामा आएको बाढीले खानेपानीको लाइनलाई प्रभावित गरेपछि यसको सेवा ठप्प रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://farakdhar.com/story/56423/|title=मेलम्चीको पानी, अब कहिले खानी ?|last=अवस्थी|first=मनीषा|website=फरकधार|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.nepalpress.com/2021/06/23/70033/|title=मेलम्ची खानेपानी आयोजनामा एक अर्बको क्षति, वैकल्पिक माध्यमबाट पानी ल्याउने तयारी|website=नेपाल प्रेस|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> === फोहोर व्यवस्थापन === काठमाडौँ महानगरपालिकाको फोहोर व्यवस्थापन महानगरपालिका कार्यालय अन्तर्गतको सरसफाई शाखाले गर्दै आएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.khabarhub.com/2021/30/301610/|title=फोहोर फालेर महानगरको कार्यालय अगाडि प्रदर्शन, प्रधानमन्त्री र मेयरबीच छलफल|website=खबरहब|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> महनगरपालिकाबाट दैनिक ४ सय ५० टन फोहोर उत्पादन हुने गरेको छ। महानगरको घर, पसल, व्यवसाय, उद्योग तथा कार्यालय लगायतका स्थानहरूबाट उत्सर्जित हुने फोहोर वि.सं. २०६२ सालदेखि [[नुवाकोट जिल्ला]]को [[ककनी|ककनी गाउँपालिका]]को वडा नं. २ मा रहेको सिसडोल ल्यान्डफिल साइटमा व्यवस्थापन गरिँदै आएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/social-affairs/82010-1439673015.html|title=महानगरको फोहर व्यवस्थापनमा कर्मचारी र निजी ठेकेदारको लुट|last=न्यौपाने|first=ज्ञान|website=नागरिक समाचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-08}}</ref> ==जनसाङ्ख्यिकी== {{Historical populations |type = US |source = [https://docs.censusnepal.cbs.gov.np/Documents/12a7daec-ca34-417b-ab81-d7a9f6f89a36.pdf सोधपत्र] |वि.सं.२००८ |१०६,५७९ |वि.सं.२०१८ |१२१,०१९ |वि.सं.२०२८ |१५०,४०२ |वि.सं.२०३८ |२३,५१६० |वि.सं.२०४८ |४२१,२५८ |वि.सं.२०५८ |६७१,८४६ |वि.सं.२०६८ |९७५,४५३ |वि.सं.२०७८ |८६५,९०६ }} काठमाडौँको विश्वव्यापी सहरी चरित्रले यसलाई नेपालको सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको सहर बनाएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/others/171669-1550803860.html|title=महानगरको जनघनत्व थेग्नै नसकिने|last=लम्साल|first=हिमाल|website=नागरिक सामचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-11}}</ref> नेपालमा भएको [[एघारौँ राष्ट्रिय जनगणना २०६८|वि.सं. २०६८ को राष्ट्रिय जनगणना]] अनुसार काठमाडौँको जनसङ्ख्या ९,७५,४५३ रहेको छ।<ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना"/> [[दशौँ राष्ट्रिय जनगणना २०५८|वि.सं. २०५८ को जनगणना]]को सन्दर्भमा यो सहरको वार्षिक जनसङ्ख्या बृद्धि दर ६.१२% रहेको थियो। काठमाडौँमा बसोबास गर्ने कुल जनसङ्ख्याको ७०% मानिसहरू १५ देखि ५९ वर्षका छन्।<ref name="महानगर जनसङ्ख्या">{{cite web |last=नरेन्द्रराज खनाल |first= गोपीकृष्ण वश्याल |title=Process and Characteristics of Urbanization in Nepal |trans-title=नेपालमा सहरीकरणको प्रक्रिया र विशेषताहरू |url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/contributions/pdf/CNAS_28_02_03.pdf |date=सन् २००१ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २८ |language=अङ्ग्रेजी |page=७-८ |publisher=त्रिभुवन विश्वविद्यालय अनुसन्धान पत्र}}</ref> एक दशकमा काठमाडौँको जनसङ्ख्या [[नवौँ राष्ट्रिय जनगणना २०४८|वि.सं. २०४८]] मा ४,२७,०४५ बाट बढेर वि.सं. २०५८ मा ६,७१,८४६ पुगेको थियो।<ref name="महानगर जनसङ्ख्या"/> काठमाडौँको वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसार यहाँको जनसङ्ख्या ९,७५,४५३ रहेको थियो भने [[बाह्रौँ राष्ट्रिय जनगणना २०७८|वि.सं. २०७८ को प्रारम्भिक जनगणना]] प्रतिवेदन अनुसार यहाँको जनसङ्ख्या ११.२३% घटेर ८,६५,९०६ पुगेको छ।<ref>{{Cite web |date=2022-01-26 |title=११.२३ प्रतिशतले घट्यो काठमाडौं महानगरको जनसंख्या |url=https://www.lalitpurkhabar.com/2022/01/26/55842 |access-date=2022-04-10 |website=ललितपुर खबर |language=नेपाली}}</ref> ===जातीय समूह=== {{Bar chart | title = काठमाडौँ महानगरमा बसोबास गर्ने जातिगत विवरण<ref>{{Cite web |url=https://www.nepalarchives.com/popbycaste-piechart-kathmandu-kathmandu-2011/ |title=Caste-Based Population Pie Chart of Kathmandu Metropolitan City |trans-title=काठमाडौँ महानगरपालिकाको जातीय आधारमा जनसङ्ख्या तालिका |language=अङ्ग्रेजी |accessdate=2022-04-19}}</ref><br/><small>वि.सं. २०६८ को राष्ट्रिय जनगणनाको आधारमा</small> | float = center | label_type = जाति | data_type = जनसङ्ख्या | bar_width = 25 | width_units = em | data_max = 250000 | label1 = [[नेवार]] | data1 = 2,41,131 | label2 = [[ब्राह्मण|ब्राह्मण (पहाड)]] | data2 = 2,38,590 | label3 = [[क्षेत्री]] | data3 = 1,75,889 | label4 = [[तामाङ जाति|तामाङ]] | data4 = 76,066 | label5 = [[मगर जाति|मगर]] | data5 = 36,761 | label6 = [[गुरुङ जाति|गुरुङ]] | data6 = 25,780 | label7 = [[राई जाति]] | data7 = 20,648 | label8 = [[मुसलमान]] | data8 = 17,706 | label9 = [[मारवाडी]] | data9 = 12,823 | label10 = [[थारु जाति]] | data10 = 11,903 | label11 = [[शेर्पा जाति]] | data11 = 11,776 | label12 = [[ठकुरी]] | data12 = 11,260 | label13 = अन्य | data13 = 95,120 }} काठमाडौँको सबैभन्दा ठूलो जातीय समूह उपत्यकाको मूल निवासी [[नेवार जाति|नेवार]]हरू हुन्,<ref>{{Cite web|url=https://www.blastkhabar.com/news/2017/03/28/37352.html|title=नेवार जाति र वर्तमान अवस्था|website=ब्लाष्ट खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-11}}</ref> जसको विभिन्न जात समूहहरूको संयुक्त जनसङ्ख्या २५% रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.janakhabar.com/2021/07/05/73190/|title=नेपालमा वर्ण र जात व्यवस्थाको सुरुवात|last=लुवार|first=दयाराम|date=2021-07-05|website=जनखबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-11}}</ref> जनसङ्ख्याको हिसाबले काठमाडौँ महानगरपालिकामा [[ब्राह्मण|बाहुन]]हरू लगभग २४% छन् भने [[क्षेत्री]]हरूको जनसङ्ख्या १८% रहेको छ। काठमाडौँका अन्य जाति समूहहरूमा [[तामाङ जाति|तामाङ]] (८%), [[मगर जाति|मगर]] (४%), [[गुरुङ जाति|गुरुङ]] (३%), [[राई जाति|राई]] (२%) र [[लिम्बु जाति|लिम्बू]] (१%) सहित जनजातिहरू समावेश छन्। पहाडी क्षेत्रका विभिन्न जातीय समूह र [[तराई]] क्षेत्रका रैथाने जातीय समूहहरूले काठमाडौँ सहरको जनसङ्ख्या अनुपातको पर्याप्त मात्रामा प्रतिनिधित्व गरिरहेका छन्। यस नगरमा लगभग १२,००० [[मारवाडी]]हरू छन् जुन मुख्य रूपमा व्यापारीहरू हुन्। वि.सं. २०६८ को तथ्याङ्क अनुसार काठमाडौँ सहरमा सबैभन्दा प्रमुख धर्म [[हिन्दू धर्म]] रहेको छ जसको जनसङ्ख्या ८१.३% रहेको छ। यसै प्रकार [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] ९%, [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] ४.४% र अन्य जातजाति ५.२% रहेका छन्।<ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना"/> ===भाषा=== [[शाह वंश]]को शासनकालमा हिन्दू संस्कृतिप्रतिको कडा पूर्वाग्रहका कारण काठमाडौँको भाषिक पार्श्वचित्रमा ठूलो परिवर्तन आएको थियो।<ref name="महानगर शिक्षा">{{cite web |last=दाहाल |first=कमला |title=नेपालमा शिक्षा |url=https://www.nepjol.info/index.php/TUJ/article/download/2797/2481 |date=सन् २००९ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २८ |language=नेपाली |page=१ |publisher=नेपाल जोल}}</ref> यस शासन कालमा शासकहरूले [[संस्कृत|संस्कृत भाषा]]लाई प्राथमिकता दिनुका साथै नेपालको तराई भेगमा संस्कृत भाषा सिक्न र प्रोत्साहित गर्नका निमित्त संस्कृत केन्द्रहरू स्थापित गरिएको थियो।<ref name="महानगर शिक्षा"/> संस्कृत विद्यालयहरू विशेष रूपमा काठमाडौँ र तराई क्षेत्रमा परम्परागत हिन्दू संस्कृति र नेपालबाट उत्पन्न प्रथाहरूलाई जोगाउनको लागि स्थापना गरिएको थियो। वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसार यो सहरको कुल जनसङ्ख्याको ६१.२६% [[नेपाली भाषा]], १९.००% [[नेपाल भाषा|नेवार भाषा]], ५.५५% [[तामाङ भाषा]], २.८२% [[मैथिली भाषा]], १.८१% [[हिन्दी|हिन्दी भाषा]], १.६०% [[भोजपुरी भाषा]], १.२३% [[गुरूङ भाषा|गुरुङ भाषा]], १.१६% [[मगर भाषा]] र १.४०% ले आफ्नो पहिलो भाषाको रूपमा बोल्ने गर्छन्। [[अङ्ग्रेजी भाषा]] बोल्ने र बुझ्ने मानिसहरूको सङ्ख्या समेत उल्लेखनीय रहेको छ।<ref>{{Cite web|url=https://www.setopati.com/blog/256018/|title=नेपाली राम्रोसँग बोल्न आउँदैन, अंग्रेजी जानेमा उत्कृष्ट!|last=पराजुली|first=कृष्णप्रसाद|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|access-date=2022-04-11}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/ancientnepal/pdf/ancient_nepal_147_03.pdf |title=नेपाल+तिब्बत सम्बन्ध:ऐतिहासिक सिंहावलोकन |last=जोशी |first=इन्दिरा |website=प्राचीन नेपाल |language=नेपाली |page=१-६ |type=pdf |accessdate=2022-04-14}}</ref> ==वास्तुकला र सहर दृश्य== {{Main|काठमाडौँको वास्तुकला}} {{Kathmandu valley World Heritage Site (WHS) Monuments}} [[भारत]] र [[तिब्बत]] बीचको प्राचीन व्यापारिक मार्ग काठमाडौँलाई काटेर गएको थियो जसले गर्दा अन्य संस्कृतिका कलात्मक र वास्तुकलाको परम्परालाई स्थानीय कला र वास्तुकलासँग मिलाउन सक्षम बनाएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/116385 |title=प्राचीन खशमार्ग नै हो आजको रेशममार्ग (सिल्क रोड) |last=न्यौपाने |first=गोविन्द |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/135290-1514172360.html |title=रेशमी मार्ग र हामी |last=सुवेदी |first=डा. देवीप्रसाद |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> काठमाडौँ सहरका स्मारकहरू कैयौँ शताब्दीदेखि हिन्दू र बौद्ध धार्मिक अभ्यासहरूद्वारा प्रभावित छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/131502-1509075120.html |title=यसरी बन्छ काठमाडौँ |last=बम |first=पुकार |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> काठमाडौँ उपत्यकाभित्र रहेका वास्तुकलाहरू जसमा प्राचीन स्मारक र भवनहरू रहेका छन्।<ref name="युनेस्को">{{Cite web |url=https://www.bbc.com/nepali/news/2016/11/161102_heritage_sites_concerns |title=सम्पदाबारे युनेस्कोको चिन्ता |last=फुयाल |first=सुरेन्द्र |date=2016-11-02 |website=बिबिसी नेपाली सेवा |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> यी वास्तुकलाहरूलाई सात समूहमा वर्गीकरण गरिएको छ। यस समूहभित्र सांस्कृतिक सम्पदा र भवनहरू रहेका छन्। सन् २००६ मा [[युनेस्को]]ले स्मारकहरूको यी सात समूहहरूलाई विश्व सम्पदा क्षेत्रभित्र स्थान दिएको थियो। सात स्मारक क्षेत्रहरूले {{convert|189|ha|acre}} क्षेत्रफल ओगटेको छ भने मध्यवर्ती क्षेत्रसमेत जोडेर यसले कुल {{convert|2394|ha|acre}} क्षेत्रफल ओगटेको छ। सन् १९७९ मा मूल रूपमा सूचीकृत गरिएका सात स्मारक क्षेत्रहरू भित्र [[हनुमान ढोका|हनुमानढोका]], [[पाटन दरबार क्षेत्र|पाटन]] र [[भक्तपुर दरबार क्षेत्र|भक्तपुरका दरबार क्षेत्रहरू]], [[पशुपतिनाथ मन्दिर|पशुपतिनाथ]] र [[चाँगुनारायण मन्दिर|चाँगुनारायणका हिन्दू मन्दिरहरू]], [[स्वयम्भूनाथ]] र [[बौद्धनाथ|बौद्धनाथका बौद्ध स्तूपहरू]] रहेका छन्।<ref name="युनेस्को"/><ref>{{Cite web |url=https://www.khabarhub.com/2019/26/43090/ |title=काठमाडौं उपत्यका युनेस्कोको खतराको सूचीमा पर्नसक्ने |website=खबरहब |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekagaj.com/article/society/6235/?v=1 |title=विश्व सम्पदा : राजनीति 'इन', सूचीबाट 'आउट' |last=साखकर्मी |first=सुनीता |website=ई कागज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/mainnews/2021-12-21-53439 |title=सम्भावित विश्व सम्पदा स्थलको अध्ययन सुस्त |last=श्रेष्ठ |first=दीपक |website=गोरखापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> === दरबार क्षेत्रहरू === {{Main|वसन्तपुर दरबार क्षेत्र|हनुमान ढोका}} दरबार क्षेत्रको शाब्दिक अर्थ 'दरबारहरूको स्थान' हुने गर्छ। काठमाडौँ उपत्यकामा तीन र [[कीर्तिपुर नगरपालिका|कीर्तिपुर]]मा एउटा असुरक्षित दरबार क्षेत्रहरू रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2021/07/01/244531/ |title=पुनर्निर्माणपछि जीवन्तता पाउँदै भक्तपुर दरबार स्क्वायर(भिडियोसहित) |last=उपाध्याय |first=एस. राज |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> काठमाडौँ दरबार क्षेत्र जसलाई वसन्तपुर दरबार क्षेत्र पनि भनिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.khabarhub.com/2019/08/73994/ |title=के वसन्तपुर घुम्नका लागि योग्य छैन ? |last=कार्की |first=सविना |website=खबर हब |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> यो पुरानो सहरमा अवस्थित छ र यसमा चार राज्यहरू ([[कान्तिपुर (राज्य)|कान्तिपुर]], ललितपुर, भक्तपुर र कीर्तिपुर) को प्रतिनिधित्व गर्ने सम्पदा भवनहरू छन् जसमा सबैभन्दा प्रारम्भिक [[लिच्छवि काल|लिच्छवि वंश]]को हो। यस परिसरमा ५० वटा मन्दिरहरू छन् र दरबार क्षेत्र दुई चतुर्भुजमा विभाजित छ।<ref name="दरबार क्षेत्र">{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/mustread/2022-01-05-54648 |title=वसन्तपुर क्षेत्रका ३० वटा सम्पदाको पुनर्निर्माण सम्पन्न |last=पाण्डेय |first=विष्णु |website=गोरखापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> बाहिरी चतुर्भुजमा [[काष्ठमण्डप]], [[कुमारीघर|कुमारी घर]] र शिव-पार्वती मन्दिर छ भने भित्री चतुर्भुजमा [[हनुमान ढोका|हनुमानढोका दरबार]] छ। [[विसं २०७२ को महाभूकम्प|वि.सं. २०७२ को भूकम्प]]मा दरबार क्षेत्रहरू नराम्ररी क्षतिग्रस्त भएका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/contemporary/2015/05/04/8356 |title=सिद्धिए सम्पदा |last=सापकोटा |first=जनकराज |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/social/168010/ |title=वसन्तपुर दरबारको सेतो भित्तामा इतिहासको एनिमेसन |last=श्रेष्ठ |first=सुदीप |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> हनुमानढोका [[मल्ल वंश|मल्ल राजा]] र [[शाह वंश]]को राजदरबार भएको संरचनाको एक जटिल संरचना हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.ghamchhaya.com/?p=696 |title=मल्लकाल देखि बन्द चोकहरू; अब खुल्दै छन् |last=आचार्य |first=रूपेश |date=2020-01-01 |website=घामछाया |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> यो पाँच एकड अर्थात् ४४ रोपनीमा फैलिएको छ।<ref name="दरबार क्षेत्र"/> दस प्राङ्गण भएको सबैभन्दा पुरानो भाग पूर्व पट्टी रहेको छ, जुन १६औँ शताब्दीको मध्यतिर निर्माण गरिएको हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.prasashan.com/2021/06/30/244294/ |title=वसन्तपुर दरबार स्क्वायर : मौलिक स्वरूप र शैलीमै पुनर्निर्माण हुँदै[भिडियो रिपोर्ट] |last=उपाध्याय |first=एस. राज |website=प्रशासन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nayapatrikadaily.com/news-details/34148/2020-01-21 |title=विश्व सम्पदा सूचीका ६४ सम्पदा अझै पुनर्निर्माण भएनन् |last=शान्ति तामाङ |first=प्रकाश धौलाकोटी |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> १७औँ शताब्दीमा मल्ल वंशका राजा [[प्रताप मल्ल]]ले अनेक मन्दिरहरू सहित यसको विस्तार गरेका थिए। सन् १८८६ मा [[नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय|नारायणहिटी दरबार]]मा सर्नुभन्दा पहिले राजपरिवारका सदस्यहरू यसै दरबारमा बस्ने गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/15365 |title=त्यो नारायणहिटी राजदरबार, त्यो मालश्री र मंगलधुन |last=खरेल |first=शेखर |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> काठमाडौँ सहरको मध्यभागमा रहेको दरबार क्षेत्रको छेउमा कुमारी घर रहेको छ जहाँ धेरै कुमारीहरूबाट छानिएका शाही [[कुमारी ( जीवित देवी)|कुमारी]]हरू बस्छिन्।<ref>{{Cite web |url=https://ratopati.com/story/171028/2021/3/9/kumari-ghar |title=कुमारी घर पुनःनिर्माण हुने |website=रातोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> कुमारी, वा कुमारी देवी, दक्षिण एसियाली देशहरूमा दैवी नारी शक्ति वा देवीको अभिव्यक्तिको रूपमा युवा हुनु पूर्व [[किशोरावस्था|किशोरी]]हरूलाई पूजा गर्ने परम्परा हो।<ref name="कुमारी">{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/video/160637-1538061300.html |title=जीवित देवी कुमारी माथि राजनीति (भिडियाे) |last=बिष्ट |first=देबकी |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> नेपालमा कुमारी छनोटको प्रक्रिया निकै कडा र प्रतिस्पर्धात्मक छ।<ref name="कुमारी"/> राजतन्त्रको समयमा तत्कालीन रानी र राज पुजारीहरूले ज्योतिषीय परीक्षण र ३२ गुणको नाजुक प्रक्रियाबाट प्रस्तावित कुमारी नियुक्त गर्ने गर्दथे। चिना अर्थात् प्राचीन हिन्दू ज्योतिषीय प्रतिवेदन अनुसार वर्तमान कुमारी र शासन गरिरहेका राजाको चिना समान हुनुपर्ने व्यवस्था रहेको थियो। कुमारीलाई [[तलेजु भवानी|देवी तलेजु]] (दुर्गा) को शारीरिक अवतार मानिन्छ जबसम्म उनीहरूको [[महिनावारी]] हुँदैन, त्यसपछि देवीले आफ्नो शरीर खाली गर्छिन् भन्ने विश्वास गरिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/ampnews/2016-10-06/20161006080554.html |title=कसले बनाउने कुमारी घर ? |last=न्यौपाने |first=दामोदर |website= कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> गम्भीर रोग वा चोटबाट रगत ह्रास हुँदा समेत कुमारीहरूलाई आफ्नो सामान्य स्थितिमा फर्काउन सक्छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/social-affairs/129780-1506218220.html |title=काठमाडौँमा नयाँ कुमारी आउँदै |last=घिमिरे |first=शिवहरि |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> सन् २०१७ सेप्टेम्बरमा पदभार ग्रहण गरेकी तृष्णा शाक्य वर्तमान कुमारी हुन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2017/09/629106 |title=कुमारी घरमा नयाँ कुमारीको प्रवेश |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> उनी कुमारी नियुक्ति हुने समयमा तीन वर्षकी थिइन्। राजतन्त्रको अन्त्यपछि काठमाडौँकी पहिलो कुमारी रहेकी मतिना शाक्यलाई तृष्णाले पदस्थान्तर गरेकी थिइन्। [[गुरु गोरखनाथ|गोरखनाथ]]को प्रतिमा राखिएको काष्ठमण्डप एक तीन तले मन्दिर हो। यो १६औँ शताब्दीमा [[प्यागोडा]] शैलीमा बनाइएको थियो। काठमाडौँ नाम काष्ठमण्डप शब्दबाट आएको हो। यो राजा [[लक्ष्मीनरसिंह मल्ल]]को पालामा बनेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/116435 |title=सातौँ शताब्दीको प्रविधिबाटै काष्ठमण्डप पुनःनिर्माण हुँदै |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-13}}</ref> भारत र तिब्बत जोड्ने दुई प्राचीन व्यापारिक मार्गहरूलाई काट्ने मरु क्षेत्रमा काष्ठमण्डप उभिएको छ। यो सुरुमा यात्रुहरूको लागि विश्राम गृहको रूपमा निर्माण गरिएको थियो। === पशुपतिनाथ मन्दिर === {{Main|पशुपतिनाथ मन्दिर}} [[File:Pashupatinath Temple-2020.jpg|thumb|centre|बागमती नदीको किनारमा रहेको पशुपतिनाथ मन्दिरको दृश्य|633x633px|alt=]] पशुपतिनाथ मन्दिर [[शिव|भगवान शिव]]लाई समर्पित पाँचौं शताब्दीको प्रसिद्ध [[मन्दिर|हिन्दू मन्दिर]] हो। [[बागमती नदी]]को किनारमा अवस्थित पशुपतिनाथ मन्दिर काठमाडौँको सबैभन्दा पुरानो हिन्दू मन्दिर हो।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/172497-1551599700.html |title=काठमाडौं उपत्यकाकै प्राचीनतम धार्मिकस्थल , पशुपतिनाथ मन्दिर |last=नागरिक - |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> नेपाल धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र नभएसम्म यसले राष्ट्रिय देवता तथा [[पशुपति|भगवान पशुपतिनाथ]]को आसनको रूपमा सेवा गरेको थियो। यो मन्दिरको एक महत्वपूर्ण भागलाई वि.सं. १४०६ मा [[बङ्गाल]]का मुसलमान शासक शमशुद्दीन इलियासको आक्रमणकारी सेनाहरूले नष्ट गरेको थियो जसकारण यो मन्दिरको मूल ५औँ शताब्दीको मन्दिरको बाहिरी भागको थोरै वा केही पनि बाँकी छैन।<ref>{{Cite web |url=http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/ancientnepal/pdf/ancient_nepal_115_03.pdf |title=पशुपतिनाथ प्राङ्गणमा प्राप्त अप्रकाशित लिच्छवि अभिलेख |last=राजवंशी |first=श्यामसुन्दर |website=प्राचीन नेपाल |language=नेपाली |page=१-२ |type=pdf |accessdate=2022-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/bhgvaan-raamle-muddaa-jite-140757 |title=भगवान् रामले मुद्दा जिते |last=कोइराला |first=कमल |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2018/02/658585 |title=जब बंगालका राजाले ‘नेपाल उपत्यका’मा आक्रमण गरे |last=जोशी |first=अभयराज |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> गोरुको मूर्ति र पशुपतिको कालो चार टाउको भएको मूर्ति कम्तिमा ३०० वर्ष पुरानो भए पनि आज उभिएको मन्दिर १९औँ शताब्दीमा बनेको हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/117165 |title=पशुपति विनाश गुरुयोजना ! |last=महर्जन |first=वसन्त |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यो मन्दिरलाई [[युनेस्को]]ले आफ्नो [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]]मा सूचिकृत गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.nirmanpati.com/detail/2484/ |title=विश्व सम्पदा सुचीमा सुचीकृत पशुपति मन्दिर जीर्णोद्धारको पर्खाइमा |website=निर्माणपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यो मन्दिरमा मनाइने सबैभन्दा महत्वपूर्ण चाड [[महाशिवरात्रि|शिवरात्रि]] हो। शिवरात्रिको दिन यो मन्दिर दर्शन गर्न हजारौँ भक्त र साधुहरू आउने गर्छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.bbc.com/nepali/live/news-56356566 |title=शिवरात्रिः पशुपतिनाथ र अन्य शिवालयमा मानिसको घुइँचो |website=बिबिसी समाचार नेपाली |language=नेपालय |accessdate=2022-04-14}}</ref> पशुपतिनाथमा विश्वास गर्नेहरूमध्ये मुख्यतया [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]]हरूलाई मात्रै मन्दिर परिसरमा प्रवेश गर्न अनुमति दिइएको छ, तर गैर-हिन्दू आगन्तुकहरूलाई बागमती नदी पारीबाट मात्र मन्दिर हेर्न अनुमति दिइएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://bigulnews.tv/story/2018/06/27/102225.html |title=नेपालको यस्तो ५ मन्दिर जहाँ हिन्दुहरूलाई मात्र प्रवेश अनुमति! |date=2018-06-27 |website=बिगुल न्यूज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यस मन्दिरमा सेवा गर्ने पुजारीहरू [[मल्ल वंश|मल्ल राजा]] [[यक्ष मल्ल]]को समयदेखि [[दक्षिण भारत]]को [[कर्नाटक]]का ब्राह्मणहरू हुन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2013/09/118269 |title=अब को बन्ला पशुपतिनाथको मूल पूजारी ? |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यो परम्परा आदि [[शङ्कराचार्य]]को अनुरोधमा सुरु भएको मानिन्छ जसले सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई प्रोत्साहित गरेर पौराणिक राजा भरतले शासन गरेको मानिने दक्षिण एसियाको भारतीय राज्यहरूलाई एकीकरण गर्न खोजेका थिए। यो प्रक्रिया भारत वरपरका अन्य मन्दिरहरूमा पछ्याइएको छ, जुन आदि शङ्कराचार्यद्वारा पवित्र गरिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://nayapusta.com/2018/05/28/69280 |title=पशुपतिनाथमा यसरी आए भारतीय भट्ट, जो पछि मूलभट्ट र पुजारी भएर राज गर्दैछन् |date=2018-05-28 |website=नयाँ पुस्ता |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> यो मन्दिर [[प्यागोडा]] वास्तुकलाको शैलीमा बनाइएको छ। मन्दिरमा [[तामा]] र [[सुन]]को दुई-स्तरको छानाहरू रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.pashupati.gov.np/content/62 |title=पशुपति विकास ट्रस्ट |website=पशुपतिनाथ आधिकारिक वेबसाइट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nepaliheadlines.com/142542-2/ |title=पशुपतिनाथको मन्दिरको बारेमा ११ रोचक तथ्य- भगवान शिवको नाम 'पशुपतिनाथ' कसरी हुन पुग्यो? |date=2016-02-17 |website=नेपाली हेडलाइन्स |language=नेपाली |accessdate=2022-04-14}}</ref> ===बौद्धनाथ=== {{Main|बौद्धनाथ}} [[File:Boudhanath Panorama.jpg|thumb|centre|बौद्धनाथ स्तूपको प्यानोरेमिक दृश्य|alt=|737x737px]] '''बौद्धनाथ'''लाई बौद्ध स्तुप वा खस चैत्य भनेर पनि चिनिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://newsabhiyan.com/news-details.php?nid=83259 |title=बौद्धनाथ स्तूप’ वृत्तचित्र निर्माण |website=न्युज अभियान |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> यो [[स्वयम्भूनाथ]]सँगै नेपालको सबैभन्दा पवित्र बौद्ध स्थलहरू मध्ये एक हो। यो लोकप्रिय पर्यटकीय क्षेत्र हो। बौद्धनाथलाई नेवारहरूद्वारा खस्ती र नेपाली वक्ताहरूद्वारा बौद्ध या बोधनाथ भन्ने गरिन्छ। काठमाडौँको केन्द्र उत्तरपूर्वी बाहिरी इलाकादेखि {{convert|11|km|0|abbr=on}}को दूरीमा रहेको यो स्तूपको विशाल मण्डलाले यसलाई नेपालको सबैभन्दा ठूलो गोलाकार स्तूपहरू मध्ये एक बनाएको छ। बौद्धनाथलाई सन् १९७९ मा [[युनेस्को]]द्वारा [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]]मा सूचिकृत गरिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=http://www.tamangonline.com/news/30969 |title=बौद्धनाथको पौराणिक कथा |date=2018-10-18 |website=तामाङ अनलाइन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> स्तूपको आधारखण्डमा ध्यानी बुद्ध अमिताभको १०८ वटा साना चित्रणहरू छन्। प्रत्येक वर्ष स्तूप भ्रमण गर्न विश्वभरिका तिब्बती [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] तीर्थयात्रिहरू यहाँ आउने गरेका छन्। यी तीर्थालुहरूले यो स्तूपको आन्तरिक तल्लो घेरिएको भागमा शरीर निहुराएर साष्टाङ्ग प्रणाम गर्छन्, प्रार्थना चक्रसँगै स्तूपको चारै दिशामा घुम्ने गर्छन्, मन्त्रोच्चार र प्रार्थना गर्ने गर्छन्।<ref>{{Cite web |url=http://www.paryatanbazar.com/archives/4778 |title=स्वदेशी तथा विदेशी पाहुनाको प्रमुख आकर्षणको गन्तव्य , बौद्धनाथ स्तुपा |date=2019-11-10 |website=पर्यटन बजार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> ===स्वयम्भूनाथ=== {{Main|स्वयम्भूनाथ}} स्वयम्भूनाथ स्तूप काठमाडौँ सहरको उत्तरपश्चिमी भागमा अवस्थित पहाडमा रहेको बौद्ध [[स्तूप]] हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/111200 |title=स्वयम्भूनाथ होइन् स्वयम्भू महाचैत्य |last=महर्जन |first=बसन्त |website=हिमाल खबर |accessdate=2022-04-15}}</ref> यो नेपालको सबैभन्दा पुरानो धार्मिक स्थल हो।<ref>{{Cite web|url=https://kendrabindu.com/others/102230-1612474407.html|title=स्वयम्भूनाथ १८ करोडको लागतमा जीर्णोद्वार हुँदै|website=केन्द्रबिन्दु|language=नेपाली|accessdate=2022-04-15}}</ref> यो बौद्ध क्षेत्र मान्ने गरिएता पनि यो बौद्ध र हिन्दू दुवै धर्मावलम्बीद्वारा सम्मानित र पूजनीय रहेको छ। स्तूपको आधारखण्डमा गुम्बज छ र गुम्बजको माथि, चारै दिशामा बुद्धको आँखाले हेरेको घन संरचना छ। चारै दिशामा पञ्चकोणीय तोरण छन्, जसमा मूर्तिहरू कुँदिएका छन्। तोरणको पछाडि र माथि गरि जम्मा तेह्र तहहरू छन्। सबै तहहरू माथि एउटा सानो ठाउँ छ जसमाथि गजुर रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://pahilopost.com/content/20181222131419.html |title=बौद्ध स्तुपमा प्वालैप्वाल : के हो विवाद? यस्तो छ चिनियाँ लामाको ‘कनेक्सन’ |last=रञ्जित |first=सहयोग |website=पहिलो पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> === रानी पोखरी === {{Main|रानी पोखरी}} रानीपोखरी काठमाडौँ सहरको मध्य भागमा अवस्थित एक ऐतिहासिक मानव निर्मित [[पोखरी]] हो।<ref>{{Cite web |url=https://jhannaya.nayapatrikadaily.com/news-details/1138/2020-10-10 |title=कथा रानीपोखरीको |last=मल्ल |first=के. सुन्दर |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> यसलाई मल्ल राजा [[प्रताप मल्ल]]ले सन् १६६५ मा आफ्नो प्यारी रानीको लागि बनाएका थिए। पोखरीको दक्षिण कुनामा एउटा हात्तीको मूर्ति रहेको छ जसमा प्रताप मल्ल र उनको दुवै छोराहरूको छविलाई दर्शाउने गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/91895-91895 |title=रानी पोखरी प्रताप मल्लले बनाएका होइनन् |last=जोशी |first=हरिराम |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> बालगोपालेश्वर मन्दिर पोखरीको मध्यभागमा रहेको छ। रानी पोखरी प्रत्येक वर्ष [[तिहार]]को अन्तिम दिन अर्थात् [[भाइटीका]] र [[छठ]] पर्वको समयमा सर्वसाधारणको लागि खोलिने गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/ke-ho-raaniipokhrii-mndirko-vaastviktaa-98951 |title=के हो रानीपोखरी मन्दिरको वास्तविकता ? |last=काफ्ले |first=सुरेन्द्र |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2020/10/21/160324829198498141.html |title=यसरी बन्यो रानीपोखरी |last=न्यौपाने |first=दामोदर |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> == संस्कृति == {{Main|काठमाडौँको संस्कृति}} === कला === [[मन्दिर]], तीर्थस्थल, [[स्तूप]], गोम्पा, [[चैत्य]] र दरबारहरूमा प्रशस्त पाइने काठ, ढुङ्गा, धातु र टेराकोटाबाट बनेको कलात्मक बस्तुहरूले काठमाडौँ उपत्यकालाई [[नेवार जाति|नेवार]]हरूको सहरको रूपमा वर्णन गर्ने गरिएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2022/04/15/16500215292493433.html |title=नेपालको कला विश्वकै चिनारी : उपराष्ट्रपति |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/blog/221949/ |title=रहरै रहर, काठमाडौँ सहर |last=केसी |first=खिमु |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> कलात्मक वस्तुहरू सडकको कुना, गल्ली, निजी आँगन र खुला मैदानमा पनि देखिन्छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/others/111689-1480138260.html |title=कलाको मूल्य |last=खतिवडा |first=ऋषि |website=नागरिक न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> प्रायजसो [[देवता]] र [[देवी]]हरूको प्रतिमामा कला देखिने गरेन्छ। काठमाडौँ उपत्यका लामो समयदेखि कलाको खजाना रहेको भए पनि सन् १९५० मा बाहिरी विश्वका लागि यो देश खुलेपछि मात्रै यसले विश्वव्यापी मान्यता पाएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/national/2019-09-21-1636 |title=काठमाडौँ उपत्यका: कला र सम्पदाले झकिझकाउ बनाइँदै |last=हमाल |first=चाँदनी |website=गोरखापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> नेपाल र काठमाडौँको धार्मिक कलामा विशेष गरी [[भवानी देवी|भवानी]], [[दुर्गा]], गज-लक्ष्मी, हरिती-सीतला, महिषमर्दिनी, सप्तमातृका (सात मातृ देवी), र [[लक्ष्मी|श्रीलक्ष्मी]] (धन देवी) माता देवीहरूको प्रतीकात्मक प्रतीकहरू समावेश छन्। ईशा पूर्व तेस्रो शताब्दीदेखि हिन्दू देवी-देवताहरू बाहेक [[सम्राट अशोक]] कालका बौद्ध स्मारकहरूले सामान्यतया नेपाल र विशेष गरी उपत्यकालाई सुन्दर बनाएको छ। यी कला र वास्तुकलाका भवनहरूले विकासको तीन प्रमुख कालहरू समेटेका छन्: [[लिच्छवि काल|लिच्छवि]] वा शास्त्रीय काल (सन् ५०० देखि ९००), उत्तर-शास्त्रीय अवधि (सन् १००० देखि १४००) जसमा पाल कालको बलियो प्रभाव रहेको थियो त्यसपछि [[मल्ल वंश|मल्ल काल]] (सन् १४०० पछि) जसले तिब्बती दानवविज्ञानको कलाको साथमा स्पष्ट रूपमा तान्त्रिक प्रभावहरू देखाएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2019/04/760454 |title=नेपाली कला-संस्कृतिमा लोभिएका चिनियाँ कलाकार |last=ढुङ्गाना |first=नारायण |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/Art/2021/11/04/163599130276998220.html |title=आधुनिकताले बिर्साएको सहरको कथा |last=तामा‌ङ |first=सुशीला |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> नेपाली कलाकारले बनाएको कलात्मक प्रतिमूर्ति र नक्काशीलाई व्यापक टाइपोलोजी भनिएको छ। यी कलाकारहरूले हिन्दू र बौद्ध धर्मको मिश्रणलाई कायम राखेका छन्। यी कलाकारहरूले प्रायः ढुङ्गा कला, धातु कला, काठ कला, टेराकोटा कला, र चित्रकलाको प्रयोग गरिएको सामग्री बनाउने गरेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/625391-1631928629.html |title=नेपाली कला कार्यशालाको इतिवृत्ति |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> <gallery mode="packed"> चित्र:Bhairav Statue Koteshwor Mahadev Temple Koteshwor Kathmandu Nepal Rajesh Dhungana.jpg|भैरवको मूर्ति चित्र:Stone carving in Kathmandu.jpg|ढुङ्गा कलाको एक नमूना चित्र:Basantapur Kathmandu Nepal (8528227205).jpg|बसन्तपुरमा रहेको एक मन्दिर बाहिरको काष्ठ कला चित्र:Basantapur Kathmandu Nepal (8528168475).jpg|धातु कला </gallery> ====सङ्ग्रहालय==== काठमाडौँ नेपालको राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय<ref>{{Cite web |url=https://shilapatra.com/detail/52606/ |title=अब घरमै बसीबसी छाउनी राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय घुम्न सकिने |website=शिलापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.news24nepal.tv/2022/03/21/864946 |title=राष्ट्रिय सङ्ग्रहालयलाई सार्कस्तर बनाउनुपर्छ : मन्त्री आले |date=2022-03-21 |website=न्युज २४ |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> र नेपालको प्राकृतिक इतिहास सङ्ग्रहालय सहित धेरै सङ्ग्रहालयहरू र कला गृहहरूको घर हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/112249 |title=‘भगवान भरोसा’ मा हाम्रा ऐतिहासिक सङ्ग्रहालय |last=महर्जन |first=वसन्त |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> नेपालको कला र वास्तुकला दुई प्राचीन धर्म हिन्दू र बौद्ध धर्मको मिलन हो। काठमाडौँ उपत्यकाका सात राम्ररी परिभाषित स्मारक क्षेत्रहरूमा रहेका धेरै मन्दिर, तीर्थस्थल, स्तूप, गुम्बा र दरबारहरूमा यिनीहरू पर्याप्त रूपमा प्रतिबिम्बित छन्। यो एकीकरण काठमाडौँ र यसका भगिनी सहर [[ललितपुर महानगरपालिका|पाटन]] र [[भक्तपुर नगरपालिका|भक्तपुर]]का सङ्ग्रहालय र कला गृहहरूमा आयोजना र प्रदर्शनीहरूमा पनि झल्किन्छ। सङ्ग्रहालयहरूले पुरातात्विक निर्यात सहित ५औँ शताब्दीदेखि वर्तमान दिनसम्मका अद्वितीय कलाकृतिहरू र चित्रहरू प्रदर्शन गर्छन्। =====राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय===== {{मुख्य|राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय, छाउनी}} राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय काठमाडौँको पश्चिमी भागमा नेपालका तत्कालीन सेनापति र मुख्तियार [[भीमसेन थापा]]ले १९औँ शताब्दीको प्रारम्भमा निर्माण गरेको ऐतिहासिक भवनमा स्वयम्भूनाथ स्तूप नजिकै छ। यो देशको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण सङ्ग्रहालय हो।<ref>{{Cite web |url=https://onlineradionepal.gov.np/2022/03/21/263644.html |title=राष्ट्रिय सङ्ग्रहालयलाई सार्कस्तरीय बनाउनुपर्छ : मन्त्री आले |website=रेडियो नेपाल |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> यो सङ्ग्रहालयमा हतियार, कला र ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्त्वको पुरातात्विक वस्तुहरूको विस्तृत सङ्ग्रह रहेको छ। यो सङ्ग्रहालय युद्ध ट्रफी र हतियारहरूको सङ्कलन गृहको रूपमा सन् १९२८ मा स्थापना भएको थियो भने यस सङ्ग्रहालयको प्रारम्भिक नाम छाउनी सिलखाना थियो, जसको अर्थ "हतियार र गोला बारुदको ढुङ्गा घर" हो।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2019/07/18/20190718133719 |title=संग्रहागारदेखि संग्रहालयसम्म |last=जोशी |first=हरिराम |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> यसको महत्वलाई ध्यानमा राख्दै सङ्ग्रहालयमा धेरै हतियारहरू छन्, जसमा युद्धहरूमा प्रयोग हुने स्थानीय रूपमा बनाइएका हतियारहरू, १८ र १९औँ शताब्दीका छालाका तोपहरू, र काठ, काँसा, ढुङ्गा र चित्रहरूमा मध्यकालीन र आधुनिक कार्यहरू समावेश छन्।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/praathmiktaamaa-pren-sngrhaaly-149311 |title=‘प्राथमिकतामा परेन संग्रहालय’ |last=महर्जन |first=सपना |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> =====प्राकृतिक इतिहास सङ्ग्रहालय===== {{मुख्य|प्राकृतिक इतिहास सङ्ग्रहालय नेपाल}} प्राकृतिक इतिहास सङ्ग्रहालय स्वयम्भूनाथ पहाडको दक्षिणी फेदमा छ। यो सङ्ग्रहालयमा विभिन्न प्रजातिका जनावर, पुतली र बोटबिरुवाहरूको ठूलो सङ्ग्रह छ। यो सङ्ग्रहालय प्रागैतिहासिक गोलादेखि भरिएका जनावरहरूका प्रजातिहरूको प्रदर्शनको लागि प्रख्यात छ।<ref>{{Cite web |url=https://emulyankan.org/natural-history-museum-tu/ |title=प्रकृति बुझ्न प्राकृतिक विज्ञान सङ्ग्रहालय जाने कि ? |last=डङ्गोल |first=प्रा.डा. धर्मराज |date=2018-05-15 |website=मूल्याङ्कन अनलाइन |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> =====नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय===== {{मुख्य|नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय}} नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय काठमाडौँको उत्तर-मध्य भागमा अवस्थित छ। वर्तमान दरबारको मुख्य भवन सन् १९७० मा पुरानो दरबारको अगाडि बनाइएको थियो। यो भवन तत्कालीन युवराज र सिंहासनका उत्तराधिकारी वीरेन्द्रको विवाहको अवसरमा निर्माण गरिएको थियो। दरबारको दक्षिणी ढोका पृथ्वीपथ र दरबारमार्ग सडकको छेउमा छ। दरबार क्षेत्रले कुल {{convert|30|ha|acre}} क्षेत्रफल ओगटेको छ र चारैतिर अग्ला फाटकहरूद्वारा पूर्ण रूपले सुरक्षित छ। नेपालको [[दरबार हत्याकाण्ड]] यसै स्थानमा भएको थियो। [[राजतन्त्र]]को पतनपछि यसलाई सङ्ग्रहालयमा परिणत गरिएको हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2022/01/1066225 |title=नारायणहिटीको श्रीसदनका दुई कोठाको दस्तावेज सूचीकृत गरिँदै |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> =====तारागाउँ सङ्ग्रहालय===== {{मुख्य|तारागाउँ सङ्ग्रहालय}} तारागाउँ सङ्ग्रहालयले काठमाडौँ उपत्यकाको आधुनिक इतिहास प्रस्तुत गर्दछ। यसले काठमाडौँ उपत्यकाको ५० वर्षको अनुसन्धान र सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षणमा २०औँ शताब्दीको उत्तरार्धमा विदेशबाट आएका कलाकार, फोटोग्राफर, वास्तुविद् र मानवशास्त्रीहरूले योगदान दिएका कलाहरूलाई दस्तावेजीकरण गर्ने प्रयास गरिएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.janaboli.com/post/48586 |title=पौभा, थान्का बारे अध्ययन अनुसन्धान बढाउन माग |date=2016-08-25 |website=जनबोली न्यूज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> सङ्ग्रहालयको वास्तविक संरचनाले काठमाडौँको निर्मित सम्पदा जोगाउनको लागि पुनर्स्थापना र पुनर्स्थापनाका लागि गरिएका प्रयासहरू देखाउँछ। यो सङ्ग्रहालय काठमाडौँ उपत्यकाको नियोजनकर्ताको रूपमा परिचित कार्ल प्रुस्चाले सन् १९७० मा डिजाइन गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/128803 |title=४० देशको जीवनशैली चिनाउने ३०० कलाकृति |last=भेटवाल |first=तारा |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-15}}</ref> <gallery mode="packed"> चित्र:Nepal's Museum.jpg|राष्ट्रिय सङ्ग्रहालय चित्र:Toran Dwar of Simroungarh in National Museum Kathmandu.jpg|राष्ट्रिय सङ्ग्रहालयमा रहेको तोरण द्वार चित्र:The Royal Palace and its surrounding during spring season in Nepal.jpg|बसन्त ऋतुमा नारायणहिटी दरबार चित्र:The Taragaon Museum.jpg|तारागाउँ सङ्ग्रहालयको आँगन </gallery> ==== कला गृह ==== नेपालको कलाको केन्द्रको रूपमा रहेको काठमाडौँमा देशका समसामयिक कलाकारहरूको काम र ऐतिहासिक कलाकारहरूको सङ्कलित कलाकृति प्रदर्शन गरिन्छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/Art/2022/03/04/164637798712694756.html |last=तामा‌ङ |first=सुशीला |title=काठमाडौं ट्रिएनाले : कलामा समकालीन साझा समस्याको उठान |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> उपत्यका भित्रको पाटन सहर विशेषगरी [[ललित कला]] र शिल्पकलाका लागि प्रख्यात प्राचीन सहर हो।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/art/2021/04/22/161905887537176195.html |title=पाटन कलानगरी ‘रेड जोन’ मा |last=माली |first=प्रशान्त |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> काठमाडौँको कला नेपाली परम्परागतता र आधुनिक कलाको सम्मिश्रण प्रदर्शन गर्दै, ठूलो सङ्ख्यामा राष्ट्रिय, एसियाली र विश्वव्यापी प्रभावहरूबाट व्युत्पन्न कलाकृति जीवन्त रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/amp/arts/555201-1624070894.html |title=कलामा सौन्दर्यको चासो |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> नेपाली कलालाई सामान्यतया दुई क्षेत्रमा विभाजन गरिएको छ: नेपालमा [[पौभा]]<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/178008-1556951700.html |title=पौभा चित्रको भबिश्य |last=निरौला |first=तीर्थ |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> भनेर चिनिने आदर्शवादी परम्परागत चित्रकला जसलाई तिब्बतमा [[थान्का]] भनेर चिनिन्छ<ref>{{Cite web |url=https://www.lokpath.com/story/66501 |title=थाङ्का चित्र: एउटा अद्भुत इतिहास, तर यसरी मासिँदैछ (भिडियो सहित) |website=लोकपथ |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref>, जुन देशको धार्मिक इतिहाससँग घनिष्ठ रूपमा जोडिएको छ र अर्कोतर्फ समकालीन पश्चिमी शैलीको प्रकृति सहितको चित्रकला रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.bbc.com/nepali/news-50520563 |title=थाङ्का बनाउँदै 'अँध्यारोबाट उज्यालोतिर'को यात्रा |date=2019-11-23 |website=बिबिसी नेपाली समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> तान्त्रिक तत्वहरू र सामाजिक विषयवस्तुहरूमा आधारित रचनाहरू वा अमूर्त कलाकृति जसका लागि नेपालका चित्रकारहरू प्रख्यात छन्। अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा बेलायतमा रहेको परोपकारी संस्था, काठमाडौँ समकालीन कला केन्द्र काठमाडौँमा कला प्रवर्द्धनमा संलग्न छ। काठमाडौँमा धेरै उल्लेखनीय कला प्रदर्शनी गृहहरू छन्। नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको कला तथा शिल्प विभागद्वारा सञ्चालित नाफा कला प्रदर्शनी गृह नव-शास्त्रीय पुरानो राणा दरबार सीता भवनमा रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/126225 |title=संसारभर फैलिएको नेपाली कलाकृतिको सुकीर्ति |last=बराल |first=सजना |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://shilapatra.com/detail/52772/ |title=पाटन संग्रहालयको गर्भमा लुकेको रहस्यमय मल्लकालीन कलाकृति |last=देवकोटा |first=सबिना |website=शिलापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> भृकुटीमण्डप प्रदर्शनी मैदान भित्र रहेको सृजना समकालीन कला गृहले समकालीन चित्रकार र मूर्तिकारहरूको कामलाई प्रदर्शन गर्ने गर्दछ र नियमित रूपमा प्रदर्शनीहरू आयोजना गर्दछ। यसले कला विद्यालयहरूमा बिहान र साँझ कक्षाहरू पनि चलाउँछ। भीमसेनथानको तीन-तले भवनमा रहेको मोती अजिमा कलागृह पनि उल्लेखनीय छ। यहाँ परम्परागत भाँडाहरू र हस्तनिर्मित पुतलीहरू र मध्यकालीन नेवार घरको विशिष्ट वस्तुहरूको प्रभावशाली सङ्ग्रह समावेश छ, जसले नेपाली इतिहासमा महत्त्वपूर्ण अन्तरदृष्टि प्रदान गर्दछ। दरबारमार्गमा रहेको नारायणहिटी दरबार नजिकैको जे आर्ट कलागृहमा प्रख्यात, स्थापित नेपाली चित्रकारहरूको कलाकृति प्रदर्शन गरिएको छ। [[त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल]] जाने बाटोमा रहेको [[बबरमहल]]मा रहेको [[नेपाल कला-परिषद्|नेपाल कला परिषद्]] कलागृहमा राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय कलाकारका कलाकृति र कला प्रदर्शनीका लागि नियमित रूपमा प्रयोग हुने फराकिलो सभाकक्षहरू रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://sampurnaweekly.com/news/3086 |title=‘नेपाली साहित्य मेला–महोत्सवमा रमाइरहेको छ’ |last=स्मृति |first=स्वपनिल |website=सम्पूर्ण साप्ताहिक |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/566141-1625290505.html |title=नेपाली आधुनिक कलाको पहिलो दशक |last=मल्ल |first=मुकेश |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref> ==== साहित्य ==== [[नेपाल राष्ट्रिय पुस्तकालय|नेपालको राष्ट्रिय पुस्तकालय]] पाटनमा अवस्थित छ। [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]], [[नेपाली]], [[संस्कृत]], [[हिन्दी]] र [[नेपाल]] भाषाका ७० हजारभन्दा बढी पुस्तकहरू भएको यो देशकै ठूलो पुस्तकालय हो। पुस्तकालयमा १७औँ शताब्दीका संस्कृत र अङ्ग्रेजी भाषाका दुर्लभ विद्वानहरूद्वारा लिखित पुस्तकहरू रहेका छन्। काठमाडौँको [[केशर महल]]मा रहेको शिक्षा मन्त्रालय भवनको भुइँ तल्लामा रहेको [[केसर पुस्तकालय]] रहेको छ। करिब ४५ हजार पुस्तकको यो सङ्ग्रह [[केशर सम्शेर राणा]]को व्यक्तिगत सङ्ग्रहबाट लिइएको हो। यसले [[इतिहास]], [[कानून]], कला, धर्म, र दर्शनलगायतका विषयहरूको विस्तृत दायरालाई समेट्छ। यहाँ तन्त्रको एक संस्कृत पुस्तिकालाई १,००० वर्षभन्दा पुरानो मानिन्छ। [[विसं २०७२ को महाभूकम्प|वि.सं. २०७२ भूकम्प]]ले गर्दा शिक्षा मन्त्रालयको भवनमा ठूलो क्षति पुगेको थियो र केसर पुस्तकालयका सामग्रीहरूलाई अस्थायी रूपमा सारिएको थियो। ==== चलचित्र र रङ्गमञ्च ==== काठमाडौँ नेपाली चलचित्र र रङ्गमञ्चहरूको गृह सहर हो।<ref>{{Cite web |url=https://www.merofilm.com/2018/02/156/ |title=‘नेपाली चलचित्र’ इतिहासदेखि वर्तमानसम्म |website=मेरो फिल्म |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://archive.himalkhabar.com/65916 |title=अल्मलिएको नेपाली चलचित्र |last=कार्की |first=प्रकाशजङ्ग |date=2014-04-23 |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref> महानगरभित्र कान्ति पथमा अवस्थित [[राष्ट्रिय नाचघर|राष्ट्रिय नाच घर]], गङ्गा रङ्गमञ्च, हिमालयन रङ्गमञ्च र सन् १९८२ मा स्थापित आरोहण रङ्गमञ्च समूह सहित धेरै रङ्गमञ्चहरू छन्। गुरुकुल स्कूल अफ थिएटरले काठमाडौँमा अन्तर्राष्ट्रिय रङ्गमञ्च महोत्सव आयोजना गर्दछ, जसले विश्वभरका कलाकारहरूलाई आकर्षित गर्दछ। दरबार संरक्षण तथा प्रवर्द्धन समितिले स्थापना गरेको हनुमानढोका दरबार क्षेत्रमा सानो रङ्गमञ्च खोलिएको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.newsabhiyan.com.np/news-details.php?nid=54329 |title=रङ्गमञ्चको काल यात्रा |last=कार्की |first=पदम सिंह |website=न्युज अभियान |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://gorkhapatraonline.com/arts/2021-03-28-34532 |title=रङ्गमञ्च : हिजो, आज र भोलि |last=सायमी |first=प्रकाश |language=नेपाली |website=गोरखापत्र |accessdate=2022-04-17}}</ref> काठमाडौँमा [[कलिउड (चलचित्र)|नेपाली]], [[बलिउड]] र [[हलिउड]] चलचित्रहरू देखाउने धेरै सिनेमाघरहरू (पुरानो एकल पर्दा भएका चलचित्र घर र केही नयाँ मल्टिप्लेक्सहरू) छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nepalmag.com.np/history/2019/01/17/20190117185453 |title=पहिलो सिनेमा घरको कथा : ‘फस्ट सो’ मा सधैँ राजा |last=पराजुली |first=लोकरञ्जन |website=नेपाल पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref> केही पुराना चलचित्र घरहरूमा विश्वज्योति सिनेमा हल, [[जय नेपाल सिनेमा हल|जय नेपाल हल]], कुमारी सिनेमा हल, गोपीकृष्ण सिनेमा हल र गुण सिनेमा हल पर्छन्। काठमाडौँमा केही अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका सिनेमा घरहरू र मल्टिप्लेक्सहरू पनि छन्। मल्टिप्लेक्सहरूमा [[क्यूएफएक्स सिनेमाज]], सिने डे सेफ, एफक्युब सिनेमा, क्युज सिनेमाज, बिग मुभिज, बिएसआर मुभिज र अन्य धेरै रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://www.kharibot.com/news-details/38870/2019-08-19 |title=काठमाडौँमा ३८ सिनेमा हलले तिरेनन् मनोरञ्जन कर |website=खरिबोट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-17}}</ref> ==== सङ्गीत ==== काठमाडौँ नेपालको सङ्गीत र नृत्यको केन्द्र हो। यी कलाका विधाहरू सहरको अभिन्न अङ्ग हुन्। काठमाडौँका साँस्कृतिक स्थलहरूमा साङ्गीतिक कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छ। सङ्गीत काठमाडौँको परम्परागत पक्ष हो। [[नेपाल संवत्]] अनुसार 'गुन्ला' परम्परागत साङ्गीतिक पर्व हो। नेवार सङ्गीतको उत्पत्ति काठमाडौँबाट भएको हो। यसबाहेक काठमाडौँमा नेपालभरका सङ्गीतहरू पाउन सकिन्छ। सन् १९७० को दशकमा धेरै [[हिप्पी]]हरूले काठमाडौँको भ्रमण गरेका थिए जसले गर्दा यो सहरमा रक एन्ड रोल, [[रक सङ्गीत|रक]] र ज्याज सङ्गीतको आगमन भएको थियो। ज्याजमान्डु भनेर चिनिने ज्याज महोत्सवका लागि काठमाडौँ अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा प्रख्यात छ। यो हिमालय क्षेत्रमा आयोजना गरिने एक मात्र ज्याज महोत्सव हो। यो उत्सवले [[अस्ट्रेलिया]], [[डेनमार्क]], [[संयुक्त राज्य अमेरिका]], [[बेनिन]], र [[भारत]]जस्ता देशहरूबाट [[सङ्गीतकार]]हरूलाई आकर्षित गर्ने गर्दछ। यो सहरलाई धेरै विदेशी गीतहरूमा सन्दर्भित गरिएको छ, जसमा क्याट स्टिभेन्सको ('काठमान्डु', मोना बोन ज्याकन, सन् १९७०), बब सेगरको ('काठमान्डु', ब्युटिफुल लुजर, सन् १९७५), रस ब्यान्डको ('ए प्यासेज टु बैङ्कक', पुल्लिङ इन काठमान्डु; २११२ एल्बम, सन् १९७६), जोन लेननको ('नोबडी टुल्ड मी', सन् १९८४, मरणोपरान्त), क्रेमाटोरिज ब्यान्डको ('काठमान्डु', थ्री स्प्रिङ्स, सन् २०००), फितो पेजको (त्राफिको पो काठमान्डु - "ट्राफिक थ्रु काठमान्डु") र क्याभलकेडको ('काठमाण्डु किड', सन् २०१९) रहेका छन्। ===खाना=== काठमाडौँका अधिकांश मानिसहरूको प्रमुख खाना [[दालभात|दाल भात]] हो। यसमा [[चामल]] र [[दाल]]को झोल हुन्छ र सामान्यतया यसलाई [[तरकारी]], [[अचार]] र कहिलेकाहीँ [[चटनी]]सँग पस्किने गरिन्छ। तिब्बती उमालेको डल्लोको नेपाली संस्करणको एक प्रकारको रूपमा रहेको [[मम:]] नेपालका सडक बिक्रेता र रेस्टुरेन्टहरूले बेच्ने गरेका छन्। यो काठमाडौँमा सबैभन्दा लोकप्रिय चाँडो खानाको एक प्रकार हो। बफ (अर्थात् भैँसी) मोमो, चिकेन मोमो र शाकाहारी मोमो सहित मोमोका विभिन्न नेपाली प्रकारहरू काठमाडौँमा प्रख्यात छन्। काठमाडौँमा पाइने अधिकांश खाना मांसाहारी छन् यद्यपि शाकाहारको अभ्यास असामान्य छैन र शाकाहारी व्यञ्जनहरू सहरभरि पाइन्छ। [[भैँसी]]को मासु सामान्य रहेता पनि गाईको मासु असामान्य र निषेधित छ। काठमाडौँमा विशेषगरी रैथाने नेवारको घरमा भैँसी खाने चलन छ, जुन नेपालका अन्य भागमा पाइँदैन। केही दशक अघिसम्म [[सुँगुर]]को मासुको उपभोग निषेधित मानिन्थ्यो। पूर्वी नेपालको किराँत खानाको काठमाडौँमा आगमनसँगै यो क्षेत्रमा समेत सुँगुरको मासुले स्थान पाएको छ। [[हिन्दू]] र [[मुसलमान]] धर्मालम्बीहरूको एक विशेषवर्गका जनसङ्ख्याले यसलाई अहिलेपनि निषेध मान्छन्। हिन्दूहरूले [[गाई]]लाई पवित्रताको प्रतीक मान्ने भएकाले र मुसलमानहरूको [[कुरान]] अनुसार भैंसी अपवित्र भएकोले यी जीवहरू खाँदैनन्। हिन्दूहरूले गाईको मासु बाहेक सबै किसिमको मासु खाने गर्छन्। स्थानीय र आगन्तुकहरूको लागि मुख्य खाजा प्रायः म:म वा [[चाउमिन]] हो। सन् १९५५ सम्म काठमाडौँमा एउटा मात्र पश्चिमी शैलीको रेस्टुरेन्ट रहेको थियो। नेपाली खाना, तिब्बती खाना, चिनियाँ खाना र विशेष गरी [[भारतीय खाना]]हरू पाइने भएपछि काठमाडौँमा ठूलो सङ्ख्यामा [[रेस्टुरेन्ट]]हरू खुलेका छन्। अन्य धेरै रेस्टुरेन्टहरू स्थानीय, प्रवासी र पर्यटकहरू समायोजन गर्न खोलिएका छन्। काठमाडौँमा पर्यटनहरूको आगमनमा बृद्धिले गर्दा परम्परागत भोजन रुपान्तरण हुँदै पर्यटकहरूका लागि मिल्ने ठिमहा खानाको विकास निम्त्याएको छ। महाद्वीपीय खानाहरू चयन गरिएका ठाउँहरूमा पाउन सकिन्छ। अन्तर्राष्ट्रिय चेन रेस्टुरेन्टहरू दुर्लभ छन्, तर पिज्जा हट र केएफसीका केही खाजा घरहरू हालै महानगर क्षेत्रमा खुलेका छन्। यसका साथै अन्तर्राष्ट्रिय आइसक्रिम चेन कम्पनी बास्किन रोबिन्सको समेत विक्रीघरहरू रहेका छन्। काठमाडौँमा [[कफी]] पिउनेभन्दा [[चिया]] पिउनेहरूको सङ्ख्या धेरै छ। विशेष रूपमा अन्य स्थानीय तथा विदेशी खाजाहरूसँग व्यापक रूपमा चिया घरहरू रहेका छन्। यहाँका मानिसहरू व्यापक रूपमा रक्सी पिउने गर्छन् र यहाँ मादक पेय पदार्थहरूको धेरै स्थानीय प्रकारहरू रहेका छन्। महानगरीय क्षेत्रमा मद्यपान गरेर गाडी गुडाउनु निषेधित छ र यसका लागि ट्राफिक प्रहरी अधिकारीहरूले शून्य सहिष्णुता नीति अपनाएका छन्। [[अयला]] र [[थ्वं]] (चामलबाट बनेको मादकपदार्थ) काठमाडौँको मदिराजन्य पेय पदार्थ हो, जुन सबै स्थानीय रक्सी भट्टीहरूमा पाइन्छ। [[छ्याङ]], [[तोङवा]] ([[कोदो]] वा [[जौ]]बाट बनेको मादकपदार्थ) र [[रक्सी]] नेपालका अन्य भागबाट काठमाडौँमा पाइने मदिराजन्य पेय पदार्थ हुन्। यस बाहेक काठमाडौँका मदिराजन्य बिक्री पसल, [[होटल]], रेस्टुरेन्ट र बारहरूमा पश्चिमी र नेपाली बियरको व्यापक बिक्री हुने गरेको छ। <gallery mode="packed"> File:Nepali dal-bhat-tarkari.jpg|नेपाली दाल भात File:Momo101.jpg|नेपाली म:म File:Dhindo by Ganesh.jpeg|नेपाली रैथाने भोजन [[ढिँडो]] File:Chhwela.jpg|नेवारी परिकार [[छोइला]] </gallery> ===चाडपर्वहरू=== काठमाडौँका धेरैजसो मेला र चाडपर्वहरू [[मल्ल काल]] वा त्यसभन्दा अघिका हुन्। परम्परागत रूपमा यी चाडहरू [[नेवार]]हरूले मनाउने गरेका भएता पनि पछिल्ला वर्षहरूमा यी चाडपर्वहरूमा अन्य काठमाडौँवासीहरूको पनि व्यापक सहभागिता रहेको छ। नेपालको राजधानी काठमाडौँमा विभिन्न राष्ट्रिय चाडपर्व मनाइन्छ। सहरमा ठूलो सङ्ख्यामा बसाइँ सर्दा पश्चिमबाट [[खस]], पूर्वबाट [[किराँत]], उत्तरबाट तिब्बती [[बोन धर्म|बोन]] र दक्षिणबाट [[मिथिला]] संस्कृति राजधानीमा भेटिन्छन् र एक आपसमा घुलमिल भइसकेका छन्। [[घोडे जात्रा]], [[इन्द्र जात्रा]], [[दशैं]], [[शिवरात्री]] लगायतका पर्वहरू काठमाडौँका सबै हिन्दू र बौद्ध समुदायले भक्तिभाव र उत्साहका साथ मनाउँछन्। लागू गरिएका संहिताहरूमा सामाजिक नियमनले हिन्दू परम्परा र नैतिकतालाई समावेश गरेको छ। यिनीहरूलाई [[शाह राजवंश|शाह राजा]]हरू र यसअघिका राजाहरूले हिन्दू र बौद्ध धर्मका संरक्षकहरूको रूपमा अनुसरण गरेका थिए। काठमाडौँ र देशका अन्य भागमा देवी देवताको विशेष पूजामा शताब्दीदेखि सांस्कृतिक निरन्तरता कायम छ। यी देवताहरूमा [[अजिमा]], [[तलेजु भवानी]] र उनको अन्य रूप: [[देगुतलेजु]] र [[कुमारी ( जीवित देवी)|कुमारी]] (जीवित देवी) समावेश छन्। कलात्मक भवनहरू अहिले मानिसहरूको दैनिक जीवनमा पूजा गर्ने ठाउँ बनेका छन्, त्यसैले वार्षिक चाडपर्वहरू मनाउन सूची कायम गरिएको छ। महानगरमा वर्ष भरिमा १३३ वटा पर्व मनाइन्छ। यसअघि उल्लेख गरिएका बाहेक काठमाडौँमा मनाइने केही परम्परागत चाडहरूमा [[दशैं|बडा दशैं]], [[तिहार]], [[छठ]], [[माघे संक्रान्ति]], [[नागपञ्चमी]], [[जनै पूर्णिमा]], पञ्चदान, [[तीज]]/[[ऋषि पञ्चमी]], पाहां चह्रे, [[सेतो मच्छिन्द्रनाथको रथयात्रा]], [[मातातीर्थ औँसी]] रहेका छन्। <gallery mode="packed"> File:Sweta bhairava krt.jpg|इन्द्र जात्राको लागि स्वेत भैरव Ranipokhari during chhath festival.jpg|छठको समयमा रानी पोखरी HIndu Festival of Tihar 06.jpg|भाइटिकाको लागि सप्तरङ्गी थाल Sweets and fruits with Dashain jamara.jpg|दशैँको जमरा र प्रसाद </gallery> ==धर्म== {{bar box |title=काठमाडौँ महानगरमा बसोबास गर्ने धर्मावलम्बीहरू<ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना"/> |titlebar=#Fcd116 |left1=धर्मावलम्बी |right1=प्रतिशत |float=right |bars= {{bar percent|[[हिन्दू धर्म]]|#FF6600|८१.३}} {{bar percent|[[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]|#FFFF00|९}} {{bar percent|[[इस्लाम धर्म]]|#009000|४.४}} {{bar percent|अन्य|#808080|५.२}} <small>अन्य भित्र [[क्रिस्चियन धर्म]], [[जैन धर्म]] र अन्य धर्मावलम्बीहरू (५.२%)</small> }} ===हिन्दू धर्म=== काठमाडौँमा हिन्दू धर्म परापूर्वकालदेखि पालन गरिदै आएको छ। [[लिच्छवि काल|लिच्छवि राज्य]] (सन् ४०० देखि ७५०) अस्तित्वमा आएसँगै काठमाडौँ उपत्यकामा हिन्दू धर्म र यसभित्रका [[अन्तरविवाह]], [[सामाजिक स्तरीकरण]] र [[नेपालमा जति व्यवस्था|जाति व्यवस्था]]को स्थापना भएको मानिन्छ। [[पशुपतिनाथ मन्दिर]], [[चाँगुनारायण मन्दिर]] र [[काष्ठमण्डप]] हिन्दूहरूका लागि विशेष महत्व राख्ने गरेका छन्। काठमाडौँ र वरपरका उपत्यकाका अन्य उल्लेखनीय हिन्दू मन्दिरहरूमा [[बज्रयोगिनी मन्दिर]], दक्षिणकाली मन्दिर, [[गुह्येश्वरी|गुह्येश्वरी मन्दिर]] र [[शोभा भगवती मन्दिर]] समावेश छन्। काठमाडौँबाट बग्ने [[बागमती नदी]]लाई हिन्दू र बौद्ध धर्मावलम्बीहरूले पवित्र नदी मान्छन् र धेरै हिन्दू मन्दिरहरू यस नदीको किनारमा अवस्थित छन्। बागमतीको महत्व यस तथ्यमा पनि निहित छ कि यसको किनारमा हिन्दूहरूको दाहसंस्कार गरिन्छ र किराँतहरू यसको छेउमा पहाडमा गाडिन्छन्। नेपाली हिन्दू परम्परा अनुसार दाहसंस्कार गर्नुअघि शवलाई तीन पटक बागमतीमा डुबाउनु पर्छ। मुख्य शोक गर्ने (सामान्यतया पहिलो छोरा) जसले अन्त्येष्टि चितालाई जलाउँछ उसले दाहसंस्कार पछि तुरुन्तै पवित्र नदीको पानीमा स्नान गर्नुपर्छ। शवयात्रामा सामेल हुने धेरै आफन्तहरूले पनि बागमतीमा नुहाउँछन् वा दाहसंस्कारको अन्त्यमा आफ्नो शरीरमा पवित्र पानी छर्कन्छन् किनभने बागमतीले मानिसहरूलाई आध्यात्मिक रूपमा शुद्ध गर्ने विश्वास गरिन्छ। ===बौद्ध धर्म=== गौतम बुद्धको समयमा (ईशापूर्व ४८३ - ५६३) बौद्ध भिक्षुहरूको आगमनसँगै बौद्ध धर्म काठमाडौँमा आगमित भएको थियो। उनीहरूले साँखुमा वनविहार मठको स्थापना गरेका थिए। [[लुम्बिनी]]मा शाक्य वंशमाथि विरुढकद्वारा (शा. ईशापूर्व ४६१ - ४९१) आक्रमण भएपश्चात् त्यहाँबाट [[शाक्य]]हरू भागेपछि यो मठको पुनर्निर्माण गरिएको थियो। हिन्दू लिच्छवी युग (ईशापूर्व ४०० देखि ७५०) को समयमा विभिन्न मठहरू र आदेशहरू जारी गरिएपछि क्रमिक रूपमा [[नेवार बौद्ध धर्म]]को गठन भएको थियो, जुन अझै पनि [[हिन्दू धर्म]]को प्राथमिक [[धार्मिक भाषा]] संस्कृतमा अभ्यास गरिन्छ। काठमाडौँ उपत्यकाको त्यो परम्परालाई पौराणिक राजकुमारी [[भृकुटी]] (सातौँ शताब्दी) र कलाकार [[अरनिको]] (सन् १२४५–१३०६)ले [[तिब्बत]] र [[चीन]]मा बौद्ध धर्म फैलाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए। नेवार बौद्ध धर्ममा आधारित काठमाडौँमा १०८ भन्दा बढी परम्परागत गुम्बाहरू (बहा: र बहाई) रहेका छन्। सन् १९६० को दशकदेखि काठमाडौँको स्थायी तिब्बती बौद्ध जनसङ्ख्या उल्लेख्य रूपमा बढेको छ र अहिले यस क्षेत्रमा पचासभन्दा बढी तिब्बती बौद्ध गुम्बाहरू छन्। यसका साथै नेवार बौद्ध धर्मको आधुनिकीकरणसँगै विभिन्न [[थेरवाद]] बिहारहरू स्थापना भएका छन्। ===किराँत मुन्धुम=== किराँत मुन्धुम नेपालको आदिवासी जनजाति प्रथाहरू मध्ये एक हो। यो [[किराँत जाति]]ले अभ्यास गर्ने गरेका छन्। किराँत धर्मका केही जीववादी पक्षहरू, जस्तै पुर्खाको पूजा (अजिमाको पूजा) पनि किराँत मूलका नेवारहरूमा पाइन्छ। प्राचीन किराँतहरूले पूजा गर्ने विश्वास भएका प्राचीन धार्मिक स्थलहरू, जस्तै पशुपतिनाथ, वाङ्गा आकाश भैरव (यलम्बर) र अजिमालाई अहिले काठमाडौँमा सबै धर्म मान्ने मानिसहरूले पुज्छन्। नेपालका अन्य भागबाट काठमाडौँ आएका किराँतहरूले सहरमा [[मुन्धुम]]को अभ्यास गर्ने गरेका छन्। ===इस्लाम धर्म=== काठमाडौँका मल्ल राजा रत्न मल्लले १५औँ शताब्दीमा [[कश्मीर]], [[लद्दाख]] र [[ल्हासा]]सँग व्यापार गर्न भारतीय मुसलमानहरूलाई यहाँ निम्तो दिएका थिए।<ref name="मुसलमान">{{cite web |last=यासमिन |first=चोम्पा मौसमी |title=Muslim cultural Practices in Nepal |trans-title=नेपालमा मुस्लिम सांस्कृतिक अभ्यासहरू |url=https://www.nepjol.info/index.php/pragya/article/download/34205/26905 |date=सन् २०२० |accessdate=वि.सं. २०७९ बैशाख ५ |language=अङ्ग्रेजी |page=३-४ |publisher=नेपाल जोल}}</ref> व्यापारबाट सुरु भएको मुसलमानहरूको आगमनले अहिले बाक्लो रूप लिइसकेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://saptahik.com.np/history/2015/09/25/20150925183952 |title=काठमाडौंमा इस्लामिक आक्रमण |last=महर्जन |first=संजीवन |website=साप्ताहिक पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-04-18}}</ref> वि.सं. २०६८ को राष्ट्रिय जनगणना अनुसार काठमाडौँमा मुसलमानहरूको जनसङ्ख्या ४.४% पुगेको छ। इस्लाम धर्मावलम्बीहरूले [[ईद]], [[बकरी ईद]] लगायतका पर्वहरू मनाउने गरेका छन्। ===अन्य धर्म=== [[सिख धर्म]] मुख्यतया काठमाडौँको बालाजु र कुपण्डोलस्थित गुरुद्वारामा अभ्यास गरिन्छ। मल्लकालीन राजा जयजगत मल्लको पालामा सिख धर्मको आगमन नेपालमा भएको हो।<ref>{{Cite web |url=https://nepalaaja.com/2019/11/20191112103456 |title=भब्य लंगर(भोजन) आयोजना |website=नेपाल आज |language=नेपाली |accessdate=2022-04-21}}</ref>भारतमा ब्रिटिश शासनकालको समयमा करिब डेढ सय वर्ष अघि शिख समुदाय नेपाल प्रवेश गरेको उल्लेख गरिएको छ। [[जैन धर्म]] एउटा सानो समुदायद्वारा अभ्यास गरिन्छ। कमलपोखरीमा रहेको [[जैन मन्दिर, कमलपोखरी|जैन मन्दिर]]मा जैन धर्मावलम्बीहरूको उपस्थिति हुने गरेको छ। काठमाडौँमा मात्रै १७० गिर्जाघरहरू रहेको छ। यसका साथै यो सहरमा क्रिश्चियन मिसनरी अस्पतालहरू, कल्याणकारी संस्थाहरू र विद्यालयहरू पनि सञ्चालनमा छन्। भारतीय र बेलायती सेनामा सिपाहीका रूपमा सेवा गरेका नेपाली नागरिकहरू सेवामा रहँदा क्रिस्चियन धर्म ग्रहण गरेको हुनाले नेपाल फर्किएर पनि उनीहरूले यस धर्मलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्। तिनीहरूले ईसाई धर्मको प्रसार र विशेष गरी काठमाडौँमा गिर्जाघरहरूको निर्माणमा योगदान दिएका छन्। ==शिक्षा== नेपालको सबैभन्दा पुरानो आधुनिक विद्यालय [[दरबार हाई स्कुल]]<ref>{{Cite web |url=https://ratopati.com/story/110927/2019/12/23/durbar-high-school |title=यस्तो बन्यो ‘दरबार हाई स्कुल’, डेढ महिनाभित्र हस्तान्तरण हुँदै |website=रातोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-23}}</ref> र सबैभन्दा पुरानो कलेज [[त्रिचन्द्र कलेज]]<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/feature/2021/08/31/163039228343273875.html |title=त्रिचन्द्र कलेज : शताब्दी लामो इतिहास, बर्खे झरीमा रुझिरहेछ ! [भिडियाे] |last=राई |first=गणेश |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref> दुवै काठमाडौँमा छन्। नेपालमा रैती दुनियाँको लागि शिक्षा निषेधित रहेको समयमा राणा वंशका सन्तानहरूको लागि शिक्षादीक्षाको प्रबन्धनको लागि तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[जङ्गबहादुर राणा]]ले वि.सं. १९१० असोज २७ गते नेपालमा पहिलो औपचारिक विद्यालयको रूपमा दरबार हाई स्कुलको स्थापना गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.newsofnepal.com/2018/10/15/151678/ |title=दरबार हाई स्कुल स्थापनाको १ सय ६६औं दिवस मनाइयो |last=भट्टराई |first=प्रदीप |website=न्युज अफ नेपाल |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/feature/2020/05/12/158927915025767644.html |title=कहिले खुल्ला दरबार हाई स्कुल ? |last=राई |first=गणेश |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-23}}</ref> विद्यार्थी र कलेजहरूको सङ्ख्या अनुसार नेपालको सबैभन्दा पुरानो र प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयको रूपमा रहेको सबैभन्दा ठूलो [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय]] कीर्तिपुरमा रहेको छ। काठमाडौँमा नेपालकै उत्कृष्ट माध्यमिक विद्यालय र उच्च शिक्षाका लागि कलेजहरू रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/79242-79242 |title=उत्कृष्ट २० विद्यालय छनोट |last=पाण्डे |first=सूर्यप्रसाद |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-23}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.janaboli.com/post/118282 |title=चिन्नुहोस् यी हुन काठमाडौंका ११ सरकारी स्कुल, जहाँ प्राइभेटमा भन्दा राम्रो पढाई हुन्छ |date=2018-01-14 |website=जनबोली न्यूज नेटवर्क |language=नेपाली |accessdate=2022-04-23}}</ref>नेपालका विभिन्न स्थानहरूबाट उच्च शिक्षा तथा स्तरीय शिक्षाका लागि विद्यार्थीहरू यहाँका उच्च माध्यमिक विद्यालय तथा कलेजहरूमा भर्ना लिने गरेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/others/178927-1557745380.html |title=‘काठमाडौंलाई शिक्षाको ‘हब’ बनाउन सकिन्छ’ |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref> महानगरपालिकाभित्र जम्मा ९२ वटा सामुदायिक विद्यालयम र ६४० वटा संस्थागत विद्यालय रहेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/kaatthmaaddaun-mhaangrkaa-sbai-vidyaalymaa-ab-sthaaniiy-paatthykrm-162266 |title=काठमाडौं महानगरका सबै विद्यालयमा अब स्थानीय पाठ्यक्रम |last=पाण्डे |first=सूर्यप्रसाद |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref> शिक्षा मन्त्रालयले प्रत्येक वर्ष अनुगमन र मूल्याङ्कन गरेर नेपालका उत्कृष्ट विद्यालय तथा कलेजहरूको सूची जारी गर्ने गरेकोमा अधिकांश विद्यालय र कलेज यसै महानगरपालिकाभित्र पर्ने गरेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://kendrabindu.com/others/170815-1612474244.html |title=नेपालका उत्कृष्ट २५ प्लस टु (कक्षा ११, १२) |website=केन्द्रबिन्दु |language=नेपाली |accessdate=2022-04-24}}</ref> ==अर्थतन्त्र== देशको आर्थिक विकासमा काठमाडौँको स्थान र भूभागले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। यो प्राचीन सहर उर्वर माटो, समतल भू-भाग र तालको किनारमा अवस्थित रहेको छ। यो भूगोलले कृषिमा आधारित समाज बनाउन मद्दत गरेको थियो। प्राचीन कालदेखि भारत र चीनको महत्वपूर्ण व्यापारिक नाकाको रूपमा यो सहर महत्त्वपूर्ण व्यापारिक केन्द्रको रूपमा स्थापित हुन पुगेको हो। काठमाडौँको व्यापार भारत र तिब्बतलाई जोड्ने रेशम मार्गको किनारमा फस्टाएको पुरानो पेशा हो। शताब्दीयौँदेखि, काठमाडौँका [[ल्हासा नेवार]] व्यापारीहरूले हिमालय पार गर्दै व्यापार सञ्चालन गर्दै मध्य एसियाभरि कला, शैली र बौद्ध धर्मलाई फैलाउन योगदान दिएका थिए। यो सहरको अन्य परम्परागत पेशाहरूमा खेती, धातु कला, काष्ठकला, चित्रकारी, सिलाई बुनाई र भाँडाहरू हुन्। काठमाडौँ नेपालको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण औद्योगिक र व्यापारिक केन्द्र हो। [[नेपाल स्टक एक्सचेन्ज]], [[नेपाल राष्ट्र बैंक]]को प्रधान कार्यालय, [[नेपाल उद्योग वाणिज्य महासङ्घ|उद्योग वाणिज्य सङ्घ]], राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय बैंक, दूरसञ्चार कम्पनी, विद्युत प्राधिकरणलगायत विभिन्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय सङ्घसंस्थाका मुख्य कार्यालयहरू काठमाडौँमा छन्। काठमाडौँका प्रमुख आर्थिक केन्द्रहरू [[न्यु रोड, काठमाडौँ|न्यु रोड]], दरबारमार्ग, [[असन, काठमाडौँ|असन]] र पुतलीसडक हुन्। काठमाडौँ महानगरपालिकाले राष्ट्रको कुल गार्हस्थ उत्पादनमा एक तिहाईको योगदान दिने गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/economy/526001-1621041624.html |title=काठमाडौँ अर्थतन्त्रको पनि राजधानी |last=ज्ञवाली |first=बालकृष्ण |website=नागरिक समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-04-28}}</ref> यो सहरभित्र वार्षिक आर्थिक उत्पादन करिब रु. ५५० बिलियन हुने गरेको छ। यो सहरमा बसोबास गर्ने प्रति व्यक्ति आय $२२०० रहेको छ जुन राष्ट्रको अन्य क्षेत्रको तुलनामा लगभग तीन गुना बढी छ। काठमाडौँबाट हस्तशिल्प, कलाकृति, कपडा, गलैँचा, पश्मिना, कागज निर्यात हुन्छ। व्यापार क्षेत्रबाट महानगरपालिकालाई २१% राजश्व उठ्ने गरेको छ। काठमाडौँ महानगरपालिकाले सङ्कलन गर्ने राजस्वको १९% योगदान उत्पादन क्षेत्रबाट हुने गर्दछ। महानगरपालिकाभित्र कपडा र गलैँचा सबैभन्दा उल्लेखनीय निर्मित उत्पादहरू हुन्। काठमाडौँमा अन्य आर्थिक क्षेत्रहरू कृषि (९%), शिक्षा (६%), यातायात (६%) तथा होटल र रेस्टुरेन्ट (५%) क्षेत्रले राजश्वमा साझेदारी गर्छन्। [[नेपाली कागज]] र [[पश्मिना (सामग्री)|पश्मिना सल]]को लागि काठमाडौँ प्रसिद्ध रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/kinmel/business/162197/ |title=४७ मुलुकमा नेपाली पश्मिना निर्यात |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-30}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/63991-63991 |title=गुमेको बजार फर्काउँदै पश्मिना |last=अर्याल |first=नवीन |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-04-30}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2014/12/223496 |title=नेपाली कागज : माग उच्च, जनशक्ति अभाव |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-04-30}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.setopati.com/kinmel/business/180273/ |title=लोक्ताबाट बन्ने नेपाली कागजको मापदण्ड तोकियो |last=सिटौला |first=सुनिता |website=सेतोपाटी |language=नेपाली |accessdate=2022-04-30}}</ref> ==पर्यटन== [[नेपालमा पर्यटन|पर्यटन]]लाई नेपालको अर्को महत्वपूर्ण उद्योग मानिन्छ। सन् १९५० पछि आएको वैश्विक राजनीतिक श्रृङ्खलामा परिवर्तनले देशमा पर्यटन क्षेत्रको आरम्भ भएको थियो। सन् १९५६ मा हवाई यातायातको स्थापना भएको थियो भने [[त्रिभुवन राजपथ]]को निर्माण भएसँगै काठमाडौँ र [[रक्सौल]] (भारत-नेपाल सीमामा रहेको) बीचको सडक यातायात सुरु भएको थियो। यस गतिविधिलाई प्रवर्द्धन गर्न काठमाडौँमा छुट्टाछुट्टै संस्थाहरू स्थापना भएको थियो जसमा [[नेपाल पर्यटन बोर्ड]], पर्यटन विभाग र नागरिक उड्डयन विभाग समावेश छन्। यसबाहेक, नेपाल विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटक सङ्घहरूको सदस्य बनेको थियो। अन्य राष्ट्रहरूसँग कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापनाले यो गतिविधिलाई अझ बढाएको छ। होटल उद्योग, पर्यटकीय संस्थाहरू, पर्यटक सहयोगीहरूको प्रशिक्षण र लक्षित प्रचार अभियानहरू नेपालमा र विशेष गरी काठमाडौँमा यस उद्योगको उल्लेखनीय वृद्धिको प्रमुख कारण हुन्। पर्यटन क्षेत्र देशको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण उद्योगहरू मध्येको एक हो। पर्यटन सहरका धेरैजसो मानिसहरूको आम्दानीको प्रमुख स्रोत हो। काठमाडौँमा वार्षिक लाखौं पर्यटकहरू आउने गरेका छन्। काठमाडौँको पशुपतिनाथ, स्वयम्भूनाथ, बौद्धनाथ, चाँगुनारायण र बुढानीलकण्ठलगायतका धार्मिकस्थलमा विश्वभरबाट हिन्दू र बौद्ध धर्मावलम्बीहरू आउने गर्दछन्। विदेशी पर्यटकहरूको नेपाल आगमनको रेकर्ड राख्ने कार्य सन् १९६४ देखि सुरु गरिएको थियो। माओवादी विद्रोहको कारण ओरालो लागेको पर्यटन उद्योग सो विद्रोहको समाप्तिपछि उदाएको थियो। सन् २००९ देखि सन् २०१९ सम्मको समयकालभित्र नेपालमा पर्यटक आगमनको सङ्ख्यामा उल्लेखनीय वृद्धि भएको थियो। त्यसपछि विश्वव्यापी [[कोरोना भाइरस महामारी]]का कारण दुई वर्ष डुबेको पर्यटन क्षेत्र पुनः उठ्ने जमर्को गरिरहेको छ। काठमाडौँको [[ठमेल]] क्षेत्र विदेशबाट आउने पर्यटकहरूको प्राथमिक अड्डा हो, जहाँ पर्यटकहरूको लागि खानपान गर्ने अतिथि घरहरू, रेस्टुरेन्टहरू, पसलहरू र पुस्तक पसलहरू रहेका छन्। यसै प्रकार विदेशी पर्यटकहरूमाझ लोकप्रिय बनिरहेको अर्को छिमेकी क्षेत्र झमेल हो। यो टोलको वास्तविक नाम झम्सीखेल हो जसलाई ठमेलसँगै व्यवहार मिलाउन झमेल भन्ने गरिन्छ। सन् १९६० देखि सन् १९७० को समयकालमा हिप्पीहरूले लोकप्रिय बनाएको फ्रिक स्ट्रिट जसलाई स्थानीयहरू [[झोछेँ टोल]] भन्छन् यो समेत काठमाडौँको मौलिक पर्यटकहरूको अड्डा हो। यो ठमेलको लोकप्रिय विकल्प हो। तिब्बतको पुरानो व्यापारि मार्ग र परम्परागत बजार [[असन, काठमाडौँ|असन]]ले समेत पर्यटकहरू आकर्षित गर्ने गर्दछ। सन् १९५० मा नेपालको राजनीतिक परिवेशमा आएको परिवर्तनपछि पर्यटन उद्योग खुलेपछि होटल उद्योगमा उल्लेख्य सुधार आएको थियो। अहिले काठमाडौँभित्र हायात रिजेन्सी, द्वारिकाज, होटल याक एन्ड यती, द एभरेस्ट होटल, होटल र्‍याडिसन, होटल देल अन्नपूर्ण, द मल्ल होटल, [[शंकर होटल]], साङ्ग्रिला होटल (साङ्ग्रिला होटल समूहद्वारा सञ्चालित नभएको) जस्ता धेरै विलासी होटलरू रहेका छन्। काठमाडौँभित्र रहेका चार तारे होटलहरूमा होटल वैशाली, अकामा होटल, होटल नारायणी, द ब्लु स्टार र ग्रान्ड होटलहरू छन्। गार्डेन होटल, होटल एम्बेसेडर र अलोहा इन काठमाडौँका तीन तारे होटल हुन्। क्यासिनो भएका पाँचतारे होटेलहरूमध्ये हायात रिजेन्सी, होटल देल अन्नपूर्ण र याक एन्ड यती जस्ता होटलहरू पर्छन्। <gallery mode="packed"> File:Hyatt Regency Kathmandu Hotel.jpg|हायात रिजेन्सी File:Shanker.jpg|होटल शंकर File:Legal hashish shop in Kathmandu, Nepal in 1973.jpg|सन् १९७३ ताका झोछेँ टोल File:Old Kathmandu0761.JPG|असन बजार </gallery> ==स्वास्थ्य संस्थानहरू== नेपालका केन्द्रिय अस्पतालहरू [[वीर अस्पताल|बीर अस्पताल]], शहीद गङ्गालाल राष्ट्रिय ह्रदयरोग केन्द्र, शहीद शुक्रराज सरूवा रोग नियन्त्रण अस्पताल, [[नेपाल आँखा अस्पताल]] त्रिपुरेश्वर, [[तिलगंगा आँखा अस्पताल|तिलगंगा आँखाकेन्द्र]], [[कुष्ठरोग अस्पताल]], टोखा नेपाली सेनाका [[त्रिचन्द्र सैनिक अस्पताल|त्रिचन्द्र अस्पताल]], [[वीरेन्द्र सैनिक अस्पताल]], पायोनिएर अस्पताल, शसस्त्र प्रहरीको [[ज्ञानेन्द्र शसस्त्र प्रहरी अस्पताल]], [[नेपाल प्रहरी]]को [[वीरेन्द्र प्रहरी अस्पताल]], त्रिभुवन विश्वविद्यालय चिकित्सासास्त्र अध्यान संस्थानको [[त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगंज|शिक्षण अस्पताल महाराजगंज]], [[नेपाल मेडिकल कलेज]] शिक्षण अस्पताल सिनामङ्गल, [[आयुर्वेदिक अस्पताल नरदेवी]], सुस्माकोइराला प्लास्टिक सर्जरी अस्पताल सांखु का साथै नर्भिक, मेडीकेयर, काठमाडौँ मोडेल अस्पताल लगायतका प्रशिद्ध थुप्रै निजी तथा सामुदायिक अस्पतालहरू पनि यहाँ रहेका छन। == खेलकूद == [[चित्र:Dasarath_Rangasala_Stadium.jpg|thumb|[[दशरथ रङ्गशाला]]]] [[फुटबल खेल|फुटबल]] र [[क्रिकेट]] नेपालको युवा पुस्ता बीच सबैभन्दा लोकप्रिय खेल हो। यो नगरमा विभिन्न खेल मैदानहरू रहेका छन्। [[राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्, नेपाल|राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्]]ले नेपालमा हुने विभिन्न खेलकूद प्रतियोगिताहरू नियमन र सञ्चालन गर्ने गर्दछ। सहरको एकमात्र अन्तर्राष्ट्रिय फुटबल रङ्गशाला त्रिपुरेश्वरको छेउछाउमा रहेको [[दशरथ रङ्गशाला]] हो। यो रङ्गशालामा फुटबल खेल र सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजना हुने एक बहुउद्देश्यीय रङ्गशाला हो। नेपालको सबैभन्दा ठूलो रङ्गशालाको रूपमा रहेको दशरथ रङ्गशालाको निर्माण सन् १९५६ मा सकिएको थियो। यस रङ्गशालाको दर्शक क्षमता २५ हजार रहेको छ। यस मैदानमा प्रत्येक वर्ष [[सहिद स्मारक ए-डिभिजन लिग|सहिद स्मारक लिग]] पनि आयोजना गरिन्छ। [[दक्षिण एसियाली खेलकुद १९९९|आठौं दक्षिण एसियाली खेलकुद]] काठमाडौँमा आयोजना हुनुअघि चिनियाँ सरकारको सहयोगमा रङ्गशालाको मर्मतसम्भार गरी फ्लडलाइट जडान गरिएको थियो। [[आरसीटि क्लब|रानीपोखरी कर्नर टोली]] (आरसिटी), [[सङ्कटा क्लब]] र [[एनआरटी क्लब|न्युरोड टोली]] (एनआरटी) जस्ता नेपालका पुराना फुटबल क्लबहरू काठमाडौँको गृह फुटबल टोली हो। अन्य प्रमुख फुटबल क्लबहरूमा [[मनाङ- मर्स्याङ्दी क्लब]], [[मछिन्द्र फुटबल क्लब]], [[नेपाल आर्मी फुटबल टिम|नेपाल आर्मी क्लब]] र [[नेपाल पुलिस फुटबल क्लब|नेपाल पुलिस क्लब]] रहेका छन्। यङ्गाल स्पोर्ट्स क्लब जस्ता नेपालका केही पुराना क्रिकेट क्लबहरूको घर पनि काठमाडौँ हो। [[एभरेष्ट प्रिमियर लिग]]मा काठमाडौँ किङ्स इलाभेनले काठमाडौँको प्रतिनिधित्व गर्दछ। == यातायात सेवा == === सडक === नेपालको आर्थिक सर्वेक्षण २०७७/०७८ मा उल्लेख भए अनुसार नेपालमा रहेका सम्पूर्ण राजमार्गहरूको सडकको कुल लम्बाइ ३३,५२८ किलोमिटर रहेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/sddkko-smrddhi-191315 |title=सडकको समृद्धि |last=कार्की |first=सुनिता |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> यो सडक सञ्जालले देशको आर्थिक विकासमा विशेष गरी कृषि, बागवानी, तरकारी खेती, उद्योग तथा पर्यटनको क्षेत्रमा मद्दत गरेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/ampnews/2014-11-28/399345.html |title=नेपालमा सडक: दक्षिण एसियाकै कमजोर |last=गजुरेल |first=आशीष |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |script-title=देवनागरी |accessdate=2022-08-17}}</ref> [[पहाडी प्रदेश (नेपाल)|पहाडी भूभाग]]लाई हेर्दा काठमाडौँको यातायात मुख्यतया सडक र हवाई मार्गबाट ​​हुने गरेको छ। काठमाडौँलाई [[त्रिभुवन राजपथ|त्रिभुवन राजमार्ग]]ले दक्षिणमा [[भारत]], पश्चिममा [[पृथ्वी राजमार्ग]] र उत्तरमा [[अरनिको राजमार्ग]]ले [[चीन]]सँग जोडेको छ। [[बिपी राजमार्ग]]ले [[सिन्धुली जिल्ला|सिन्धुली]]हुँदै काठमाडौँलाई नेपालको पूर्वी भागसँग जोड्छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.enepalese.com/2017/01/113739.html |title=बिपी राजमार्गले फेरियो जीवनशैली |website=ईनेपलिज |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.arthadainik.com/news/4898 |title=​यसरी फेरिदियो बिपी राजमार्गले किसानको जीवनशैली |website=आर्थिक दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> राष्ट्रिय गौरवको आयोजनामध्येको एक काठमाडौँ-तराई द्रुत मार्ग निर्माणाधीन छ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2021/03/28/161689541262445937.html |title=काठमाडौं-तराई द्रुतमार्ग : खोकना छाडेर निजगढतर्फ काम |last=खतिवाडा |first=विमल |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> यो मार्ग तराईलाई उपत्यकासँग जोड्ने सबैभन्दा छोटो मार्ग हुनेछ।<ref>{{Cite web |url=https://ekantipur.com/news/2020/05/27/159059069757142500.html |title=द्रुतमार्गको काम दोस्रो चरणमा |website=कान्तिपुर समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> साझा यातायातले काठमाडौँ र वरपरको उपत्यकामा नियमित बस सेवा प्रदान गर्दछ। माइक्रो बस कम्पनीहरू सहित अन्य बस कम्पनीहरूले धेरै अनिश्चित मार्गहरूमा आफ्नो सेवा सञ्चालन गर्ने गर्छन्। वि.सं. २०३२ सालमा चीन सरकारको सहयोगमा उपलब्ध भएको २२ वटा ट्रलीबसले काठमाडौँ त्रिपुरेश्वरदेखि भक्तपुरको सूर्यविनायकसम्म १३ किलोमिटरको रुटमा सेवा प्रदान गर्ने गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://www.abhiyandaily.com/newscategory-detail/323329 |title=ट्रलीबसको गुमनाम अन्त्य |last=बजगाईं |first=काशीराम |website=अभियान दैनिक |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://jhannaya.nayapatrikadaily.com/news-details/219/2019-05-11 |title=ट्रलीबस नोस्टाल्जिया |last=प्रजापति |first=रत्न |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2016/03/403518 |title=किन सदुपयोग हुन सकेन चिनियाँ सहयोग ? |last=अर्याल |first=नवीन |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> === हवाई === काठमाडौँ उपत्यकालाई सेवा गर्ने मुख्य अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल [[त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल]] हो।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/nepaalii-uddaanko-grvilo-itihaas-185031 |title=नेपाली उडानको गर्विलो इतिहास |last=शेर्पा |first=फूर्वा |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> यो सहरको केन्द्रबाट लगभग ६ किलोमिटरको दूरीमा रहेको छ र [[नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण]]द्वारा सञ्चालित छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/15291 |title=त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल दक्षिण एशियाकै महँगो |last=ओझा |first=शरद |website=हिमाल खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref><ref>{{Cite book |last=अर्याल |first=श्रीहरि |url=https://books.google.com.np/books?id=MNlWEAAAQBAJ |title=बानेश्वरको सेरोफेरो |date=2021-10-29 |page=१२६ |publisher=सौजन्य अर्याल |language=नेपाली}}</ref> विमानस्थलमा एउटा आन्तरिक र एउटा अन्तर्राष्ट्रिय गरी दुईवटा टर्मिनलहरू छन्। हाल, यसले [[युरोप]], [[एसिया]] र [[मध्य पूर्व]]का [[इस्तानबुल विमानस्थल|इस्तानबुल]], [[इन्दिरा गान्धी अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|दिल्ली]], [[छत्रपति शिवाजी अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|मुम्बई]], [[केम्पेगौडा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|बेङ्गलोर]], [[नेताजी सुभाष चन्द्र बोस अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|कोलकाता]], [[चाङ्गी विमानस्थल|सिङ्गापुर]], [[सुवर्णभूमि विमानस्थल|बैङ्कक]], [[क्वालालम्पुर अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|क्वालालम्पुर]], [[शाहजलाल अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|ढाका]], [[पारो विमानस्थल|पारो]], [[ल्हासा गोनगार विमानस्थल|ल्हासा]], [[चेङ्दु अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|चेङ्दु]], [[ग्वाङ्झाउ बाइयुन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|ग्वाङ्झाउ]] र [[हङकङ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|हङकङ]] जस्ता विश्वभरका ३० सहरहरूलाई जोडेको छ।<ref>{{Cite web |url=https://nepalsamaya.com/economy/2022-06-20-162931 |title=यस्ता छन् त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट उडान भर्ने विभिन्न देशका एयरलाइन्स |website=नेपाल समय |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> सन् २०१३ देखि [[टर्किस एअरलाइन्स]]ले इस्तानबुललाई काठमाडौँसँग जोड्छ।<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2013/09/111117 |title=टर्किस एयरको काठमाण्डौ सिधा उडान सुरु |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> [[ओमान एअर]]ले पनि सन् २०१० देखि [[मस्कट, ओमान|मस्कट]]लाई काठमाडौँसँग जोड्छ। [[नेपाल वायुसेवा निगम|नेपाल एयरलाइन्स]]ले सन् २०२० मार्च २ देखि [[नारिता अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल|टोकियो-नारिता]] उडान सुरु गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://deshsanchar.com/2019/08/13/235758/ |title=नेपाल-जापान उडान अगस्ट २९ देखि |date=2019-08-13 |website=देशसञ्चार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> देशभरका विभिन्न सहरहरूसँग क्षेत्रीय रूपमा [[बुद्ध एयर|बुद्ध एअर]], [[नेपाल वायुसेवा निगम|नेपाल एअरलाइन्स]], [[श्री एअरलाइन्स|श्री एयरलाइन्स]] र [[यति एयरलाइन्स|यती एअरलाइन्स]] लगायतका धेरै नेपाली वायुसेवा कम्पनीहरू उडान भर्ने गरेका छन्।<ref>{{Cite web |url=https://ratopatinews.com/?p=13681 |title=बिहीबारदेखि हवाई उडान सुरुः दैनिक ६४ आन्तरिक उडान, ९ कम्पनीबाट अन्तराष्ट्रिय उडान |website=रातोपाटी समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> === रोपवे सेवा === [[नेपालमा रोपवे सेवा|रोपवे]] पहाडी इलाकाको अन्य महत्वपूर्ण यातायातको साधन हो। काठमाडौँ र हेटौंडाबीच सञ्चालन भएको {{convert|43|km|mi|abbr=on}} लामो रज्जुमार्ग सेवाले प्रतिघण्टा २५ टन सामान ढुवानी गर्ने गरेको थियो। कम बोक्ने क्षमता र मर्मतसम्भार समस्याहरूको कारण पछि यो सेवालाई बन्द गरिएको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://shilapatra.com/detail/19749/ |title=रोपवे पुनः सञ्चालन गर्न अध्ययन |website=शिलापत्र |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> [[राणा शासन|राणाकाल]]मै काठमाडौँको [[मातातीर्थ]]देखि [[मकवानपुर जिल्ला|मकवानपुर]]को ढोरसिङसम्म {{convert|22|km|0|abbr=on}}भन्दा बढी लम्बाइको रज्जुमार्ग निर्माण गरिएको थियो, जसले प्रतिघण्टा ८ टन सामान ढुवानी गर्ने गरेको थियो।<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/63875-63875 |title=पुनःसञ्चालन हुँदै हेटौंडा-मातातीर्थ रोपवे |last=बास्कोटा |first=राजु |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> हाल काठमाडौँको [[चन्द्रागिरी केबलकार|चन्द्रागिरी पहाड]]मा केबलकार सेवा सञ्चालन भइरहेको छ। == भगिनी सहर == काठमाडौँको निम्नलिखित सहरहरूसँग भगिनी सम्बन्ध रहेको छ: ===राष्ट्रिय=== {{div col|colwidth=20em}} *{{flagicon|NEP}} [[अमरगढी नगरपालिका]]<ref name="सम्बन्ध">{{Cite web |url=https://www.lokpath.com/story/437499 |title=काठमाडौं महानगरले गाँस्यो थप दुई नगरसँग भगिनी सम्बन्ध |website=लोकपथ |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|NEP}} [[चन्दननाथ नगरपालिका]]<ref>{{Cite web |url=https://www.lokpath.com/story/343140 |title=चन्दननाथ र काठमाडौं भगिनी सम्बन्धलाई औपचारिकता |website=लोकपथ |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|NEP}} [[मेलम्ची नगरपालिका]]<ref>{{Cite web |url=https://farakdhar.com/story/42684/ |title=काठमाडौं महानगर र मेलम्चीबीच भगिनी सम्बन्ध, महानगरको सहयोगमा पार्क बन्ने |website=फरकधार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|NEP}} [[पाख्रीबास नगरपालिका]]<ref name="सम्बन्ध"/> *{{flagicon|NEP}} [[रामग्राम नगरपालिका]] {{div col end}} ===अन्तर्राष्ट्रिय=== {{div col|colwidth=20em}} *{{flagicon|CHN}} [[ल्हासा]], चीन<ref>{{Cite web |url=https://bigulnews.com/story/2019/07/28/4985/ |title=ल्हासा नगरसँग भगिनी सम्बन्ध विस्तार गर्न काठमाडौँ महानगरका मेयर चीन हानिए… |website=बिगुल समाचार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|CHN}} [[चेङ्दु]], चीन<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/61263-61263 |title=काठमाडौं - चेङ्दु भगिनी सम्बन्ध (भिडियो) |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|CHN}} [[सियान]], चीन<ref>{{Cite web |url=https://www.newsofnepal.com/2018/02/24/84655/ |title=सम्बन्ध गाँस्दै मिति बिर्संदै |last=ढकाल |first=ईश्वरराज |website=न्युज अफ नेपाल |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|CHN}} [[शेनझेन]], चीन *{{flagicon|CHN}} [[नान्जिङ]], चीन *{{flagicon|CHN}} [[जिन्झाउ]], चीन *{{flagicon|CHN}} [[लान्चोउ]], चीन *{{flagicon|USA}} [[बोल्डर, कोलोराडो|बोल्डर]], संयुक्त राज्य *{{flagicon|USA}} [[युजिन, ओरेगन|युजिन]], संयुक्त राज्य<ref>{{Cite web |url=https://www.eugene-or.gov/369/Sister-Cities |title=Sister Cities |trans-title=भगिनी सहरहरू |website=www.eugene-or.gov |language=अङ्ग्रेजी |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|USA}} [[फ्रेडरिकवर्ग, भर्जिनिया|फ्रेडरिकवर्ग]], संयुक्त राज्य<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2018/09/707895 |title=काठमाडौं महानगर र अमेरिकाको फ्रेडरिक्सवर्गबीच भगिनी सम्बन्ध स्थापित |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> *{{flagicon|USA}} [[रोचेस्टर, मिन्नेसोटा|रोचेस्टर]], संयुक्त राज्य *{{flagicon|JPN}} [[मात्सुमोतो, नगानो|मात्सुमोतो]], जापान<ref>{{Cite web |url=https://annapurnapost.com/news/mhaangrko-15-shrsng-bhginii-smbndh-1-134688 |title=महानगरको १५ सहरसँग भगिनी सम्बन्ध |last=अर्याल |first=उपेन्द्र |website=अन्नपूर्ण पोस्ट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|PRK}} [[प्योङयाङ]], उत्तर कोरिया<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर"/> *{{flagicon|KOR}} [[सियोल]], दक्षिण कोरिया<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर"/> *{{flagicon|IND}} [[वाराणसी]], भारत<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर"/> *{{flagicon|BLR}} [[मिन्स्क]], बेलारुस<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर">{{Cite web |url=http://kathmanduonline.gov.np/news/detail/115 |title=इन्द्रजात्रामा भगिनी सम्बन्ध भएका नगर प्रमुखहरुलाई निमन्त्रणा गरिने |website=मेट्रो न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|MMR}} [[याङ्गुन]], म्यानमार<ref name="भगिनी सम्बन्ध सहर"/> *{{flagicon|ESP}} [[म्याड्रिड]], स्पेन<ref>{{Cite web |url=https://www.jaljalakhabar.com/2018/02/58754/ |title=काठमाडौं र स्पेनको मड्रिड सहरबीच भगिनी सम्बन्ध स्थापना |date=2018-02-26 |website=जलजला खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.kharibot.com/news-details/2708/2017-09-23 |title=काठमाडौं महानगरपालिका र स्पेनको शहर म्याड्रिडबीच भगिनी सम्बन्ध शुरु |website=खरिबोट |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> <!--rest - other form of cooperation and/or twinning ended--> {{div col end}} ====प्रस्तावित भगिनी सहरहरू==== *{{flagicon|THA}} [[बैङ्कक]], थाइल्यान्ड<ref>{{Cite web |url=https://farakdhar.com/story/91048/ |title=काठमाडौं महानगरले इन्द्रजात्रामा भगिनी सम्बन्ध भएका नगरप्रमुखलाई निमन्त्रणा गर्ने |website=फरकधार |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|PAK}} [[इस्लामाबाद]], पाकिस्तान<ref>{{Cite web |url=http://old.kathmandu.gov.np/ne/content/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A5%8C-%E0%A4%AE%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%97%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A5%8B-%E0%A4%85%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A7 |title=काठमाडौ महानगरपालिकाको अन्तराष्ट्रिय सम्बन्ध |website=काठमाडौँ महानगरपालिका, नगर कार्यपालिकाको कार्यालय |language=नेपाली |accessdate=2022-08-18}}</ref> *{{flagicon|NEP}} [[खाँदबारी नगरपालिका]]<ref>{{Cite web |url=https://sambahak.com/2022/07/23/काठमाडौँ-महानगरपालिका-र/ |title=काठमाडौँ महानगरपालिका र खाँदाबारी नगरपालिकाबीच भगिनी सम्बन्धका बारेमा छलफल |date=2022-07-23 |website=सम्वाहक |language=नेपाली |accessdate=2022-08-17}}</ref> == उल्लेखनीय व्यक्तित्वहरू == {{div col|colwidth=20em}} *[[त्रिभुवन शाह|राजा त्रिभुवन]] *[[महेन्द्र वीर विक्रम शाह|राजा महेन्द्र]] *[[वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह|राजा वीरेन्द्र]] *[[भीमसेन थापा]], नेपालको प्रधानमन्त्री *[[जङ्गबहादुर राणा]], नेपालको प्रधानमन्त्री *[[रणजङ्ग पाँडे]], नेपालको प्रधानमन्त्री *[[गेहेन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा]], नेपालको पहिलो वैज्ञानिक *[[लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा]], लेखक *[[नेपालका सहिद]]: **[[धर्मभक्त माथेमा]] **[[गङ्गालाल श्रेष्ठ]] *[[मदनकृष्ण श्रेष्ठ]], अभिनेता र हास्य कलाकार *[[हरिवंश आचार्य]], अभिनेता र हास्य कलाकार *[[मनिषा कोइराला]], बलिउड अभिनेत्री *[[राजेश हमाल]], अभिनेता *[[अमृता आचार्य]], अभिनेत्री *[[अनुराधा कोइराला]], समाजसेवी *[[पुष्पा बस्नेत]], समाजसेवी *[[बैकुण्ठ मानन्धर]], म्याराथन धावक *[[पारस खड्का]], क्रिकेट खेलाडी *[[गगन थापा]], राजिनीतिज्ञ *[[प्रकाशमान सिंह]], राजिनीतिज्ञ *[[बालेन्द्र शाह]], नगर प्रमुख{{div col end}} == चित्र दीर्घा == <gallery mode="packed"> चित्र:City under a cloudy sky.jpg|[[शिवपुरी नागार्जुन राष्ट्रिय निकुञ्ज|शिवपुरी पहाड]]बाट देखिएको उपत्यका चित्र:Simha durbar.jpg|[[सिंहदरबार]] चित्र:Kathmandu Durbar Square, Maju Dega 2, Nepal.jpg|[[हनुमान ढोका|बसन्तपुर दरबार क्षेत्र]] चित्र:Entrance to a building, Kathmandu, Nepal.jpg|दरबार क्षेत्रमा रहेको एक भवनको प्रवेशद्वार चित्र:Kathmandu Darbar0606 Kumari.JPG|[[कुमारी ( जीवित देवी)|कुमारी]] रथयात्रा चित्र:Ghantaghar and Jacaranda.jpg|[[घण्टाघर (काठमाडौँ)|घण्टाघर]] र वरपरका क्षेत्र चित्र:Dharhara 2072.JPG| सन् २०१४ मा [[धरहरा]] चित्र:In Kathmandu 17 May 2019 1.jpg|[[बौद्धनाथ]]को गल्ली </gallery> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== {{Wikivoyage|Kathmandu|काठमाडौँ}} {{Commonscat|Kathmandu|काठमाडौँ}} ==यो पनि हेर्नुहोस्== {{क्षेत्रका आधारमा एसियाका राजधानीहरू}} {{नेपालका सङ्घीय तथा प्रादेशिक राजधानीहरू}} {{नेपालका महानगरीय नगरपालिकाहरू}} [[श्रेणी:एसियाका राजधानी सहरहरू]] [[श्रेणी:नेपालका महानगरपालिकाहरू]] [[श्रेणी:काठमाडौँ]] [[श्रेणी:नेपालका राजधानी सहरहरू]] [[श्रेणी:वि.सं. २०१० मा घोषित नगरपालिकाहरू]] [[श्रेणी:काठमाडौँ जिल्लाका नगरपालिकाहरू]] [[श्रेणी:नेपालका जिल्ला सदरमुकामहरू]] 3qlmuolh6vc26ctlz20bt5ifiw9k78d 0 10505 1074110 1068787 2022-08-18T16:21:31Z 2400:1A00:BD20:C93F:7CC1:66FC:9596:EFC9 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name = अग्नि प्रसाद सापकोटा<br>{{small|Agni Prasad Sapkota }} |image = Agni Spkta.jpg |caption = अग्नि प्रसाद सापकोटा |office1 = [[सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालय]] |president1 = [[रामवरण यादव]] |prime minister1 = [[झलनाथ खनाल]] |term_start1 = मे २०११ |term_end1 = जुलाई २०११ |predecessor1 = [[कृष्णबहादुर महरा]] |successor1 = [[पोष्टबहादुर बोगटी]] |office = १८ औं [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|प्रतिनिधि सभा सभामुख]] |president= [[विद्यादेवी भण्डारी]] |term_start = 2076 |term_end = |predecessor = [[कृष्णबहादुर महरा]] |successor = |birth_date = {{birth date and age|1958|03|07|df=y}} |birth_place = [[कुबिन्दे]], [[सिन्धुपाल्चोक जिल्ला]], [[नेपाल]] |death_date = |death_place = |party = [[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र)]]<br>[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी]] |spouse = तारा देवी सापकोटा |alma_mater = [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय]] }} '''अग्नी प्रसाद सापकोटा''' [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|प्रतिनिधि सभा सभामुख]] हुन् सिन्धुपाल्चोक २बाट निर्वाचित [[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र)|एकीकृत नेकपा माओवादी]]का [[संविधान सभा]] सदस्य '''अग्निप्रसाद सापकोटा''' उक्त पार्टीका केन्द्रीय सदस्य पनि थिए । [[संविधान सभा]] निर्वाचनमा आफ्ना प्रतिश्प्रधीलाई धेरै मतान्तरले जित्ने १० जनामा मध्ये सापकोटा एक हुन् । उनी [[सिन्धुपाल्चोक जिल्ला]]को कुभिन्डेमा २०१६ फागुन २४ गते धनपति र तीलमाया सापकोटाको कोखबाट जन्मेका थिए । पूर्व शिक्षक सापकोटाले समाजशास्त्रमा स्नातकोत्तर तहसम्म अध्ययन गरेकाछन् । तत्कालीन नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र) बीच एकता भएर बनेको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) का स्थायी समिति सदस्य एवम् सङ्घीय संसदको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध समिति अन्तर्गतको उपसमितिका संयोजक समेत रहेका सापकोटा तत्कालीन नेकपा (माओवादी केन्द्र) का प्रवक्ता समेत रहेका थिए । [[पुष्पकमल दाहाल|प्रचण्ड]]का नजिकका नेता मानिने सापकोटालाई पार्टीको प्रभावशाली नेताको रूपमा पनि हेर्ने गरिन्छ । २०३० सालमा विद्यार्थी राजनीतिबाट राजनीतिक यात्रा थालेका सापकोटा २०५१ सालमा पार्टीको केन्द्रीय सदस्य बनेका थिए। माओवादी सरकारबीच भएको दोस्रो वार्तामा वार्ता टोलीका सदस्य सापकोटाले १५ वर्ष सम्म शिक्षण पेशा अपनाएका थिए। [[सिन्धुपाल्चोक जिल्ला]]को जनजागृति माविका पूर्व प्रधानाध्यापक सापकोटाले शिक्षण पेशा छोडेर पूर्णकालीन राजनीतिक कार्यकर्ता बनेका थिए। २०४८ सालमा [[संयुक्त जनमोर्चा नेपाल]]को तर्फबाट प्रतिनिधिसभा सदस्यमा उम्मेदवारी दिए पनि त्यतिबेला उनी पराजित भए। सापकोटाकी श्रीमती तारादेवी पनि माओवादीको क्षेत्रीय सदस्य हुन्।<ref>[http://www.nepalcaportal.org संविधान सभा निर्वाचन पोर्टल]</ref> ==यो पनि हेर्नुहोस्== ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== {{Commonscat|Agni Sapkota|अग्नी प्रसाद सापकोटा}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:नेपाली संविधान सभा सदस्यहरू]] [[श्रेणी:नेपाली राजनीतिज्ञहरू]] [[श्रेणी:नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीका राजनीतिज्ञहरू]] [[श्रेणी:जीवित नेपालीहरू]] [[श्रेणी:कम्युनिष्ट सभासद]] [[श्रेणी:नेपालका सूचना तथा सञ्चारमन्त्रीहरू]] [[श्रेणी:नेपालको प्रतिनिधिसभाका सभामुख]] [[श्रेणी:सन् १९६० मा जन्म]] [[श्रेणी:माओवादी जनयुद्धका मानिसहरू]] {{Nepal-politician-stub}} sb67p5p6qtaj4493qdqwxy3mrmlmrke 1074111 1074110 2022-08-18T16:22:27Z 2400:1A00:BD20:C93F:7CC1:66FC:9596:EFC9 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name = अग्नि प्रसाद सापकोटा<br>{{small|Agni Prasad Sapkota }} |image = Agni Spkta.jpg |caption = अग्नि प्रसाद सापकोटा |office1 = [[सूचना तथा सञ्चार मन्त्रालय]] |president1 = [[रामवरण यादव]] |prime minister1 = [[झलनाथ खनाल]] |term_start1 = मे २०११ |term_end1 = जुलाई २०११ |predecessor1 = [[कृष्णबहादुर महरा]] |successor1 = [[पोष्टबहादुर बोगटी]] |office = [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|१८ औं प्रतिनिधि सभा सभामुख]] |president= [[विद्यादेवी भण्डारी]] |term_start = 2076 |term_end = |predecessor = [[कृष्णबहादुर महरा]] |successor = |birth_date = {{birth date and age|1958|03|07|df=y}} |birth_place = [[कुबिन्दे]], [[सिन्धुपाल्चोक जिल्ला]], [[नेपाल]] |death_date = |death_place = |party = [[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र)]]<br>[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी]] |spouse = तारा देवी सापकोटा |alma_mater = [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय]] }} '''अग्नी प्रसाद सापकोटा''' [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|प्रतिनिधि सभा सभामुख]] हुन् सिन्धुपाल्चोक २बाट निर्वाचित [[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र)|एकीकृत नेकपा माओवादी]]का [[संविधान सभा]] सदस्य '''अग्निप्रसाद सापकोटा''' उक्त पार्टीका केन्द्रीय सदस्य पनि थिए । [[संविधान सभा]] निर्वाचनमा आफ्ना प्रतिश्प्रधीलाई धेरै मतान्तरले जित्ने १० जनामा मध्ये सापकोटा एक हुन् । उनी [[सिन्धुपाल्चोक जिल्ला]]को कुभिन्डेमा २०१६ फागुन २४ गते धनपति र तीलमाया सापकोटाको कोखबाट जन्मेका थिए । पूर्व शिक्षक सापकोटाले समाजशास्त्रमा स्नातकोत्तर तहसम्म अध्ययन गरेकाछन् । तत्कालीन नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र) बीच एकता भएर बनेको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) का स्थायी समिति सदस्य एवम् सङ्घीय संसदको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध समिति अन्तर्गतको उपसमितिका संयोजक समेत रहेका सापकोटा तत्कालीन नेकपा (माओवादी केन्द्र) का प्रवक्ता समेत रहेका थिए । [[पुष्पकमल दाहाल|प्रचण्ड]]का नजिकका नेता मानिने सापकोटालाई पार्टीको प्रभावशाली नेताको रूपमा पनि हेर्ने गरिन्छ । २०३० सालमा विद्यार्थी राजनीतिबाट राजनीतिक यात्रा थालेका सापकोटा २०५१ सालमा पार्टीको केन्द्रीय सदस्य बनेका थिए। माओवादी सरकारबीच भएको दोस्रो वार्तामा वार्ता टोलीका सदस्य सापकोटाले १५ वर्ष सम्म शिक्षण पेशा अपनाएका थिए। [[सिन्धुपाल्चोक जिल्ला]]को जनजागृति माविका पूर्व प्रधानाध्यापक सापकोटाले शिक्षण पेशा छोडेर पूर्णकालीन राजनीतिक कार्यकर्ता बनेका थिए। २०४८ सालमा [[संयुक्त जनमोर्चा नेपाल]]को तर्फबाट प्रतिनिधिसभा सदस्यमा उम्मेदवारी दिए पनि त्यतिबेला उनी पराजित भए। सापकोटाकी श्रीमती तारादेवी पनि माओवादीको क्षेत्रीय सदस्य हुन्।<ref>[http://www.nepalcaportal.org संविधान सभा निर्वाचन पोर्टल]</ref> ==यो पनि हेर्नुहोस्== ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== {{Commonscat|Agni Sapkota|अग्नी प्रसाद सापकोटा}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:नेपाली संविधान सभा सदस्यहरू]] [[श्रेणी:नेपाली राजनीतिज्ञहरू]] [[श्रेणी:नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीका राजनीतिज्ञहरू]] [[श्रेणी:जीवित नेपालीहरू]] [[श्रेणी:कम्युनिष्ट सभासद]] [[श्रेणी:नेपालका सूचना तथा सञ्चारमन्त्रीहरू]] [[श्रेणी:नेपालको प्रतिनिधिसभाका सभामुख]] [[श्रेणी:सन् १९६० मा जन्म]] [[श्रेणी:माओवादी जनयुद्धका मानिसहरू]] {{Nepal-politician-stub}} nwvvyt7j9ugp9bme62jciu3aafid4zp 0 13299 1074112 1039112 2022-08-18T17:04:50Z बडा काजी 52836 सफाइ गरियो wikitext text/x-wiki {{Infobox country |conventional_long_name = हङकङ विशेष प्रशासनिक क्षेत्र <br> Hong Kong Special Administrative Region<!---- NOTE: This is the established decision on the talk page and is clearly substantiated by numerous Hong Kong government documents. This is also the convention in use in all other languages on Wikipedia. Please refrain from editing. ----> |native_name = {{nobold|中華人民共和國香港特別行政區}} |common_name = Hong Kong |image_flag = Flag of Hong Kong.svg |alt_flag = A flag with a white 5-petalled flower design on solid red background |image_coat = Regional Emblem of Hong Kong.svg |alt_coat = A red circular emblem, with a white 5-petalled flower design in the centre, and surrounded by the words "Hong Kong" and "{{zh|t=中華人民共和國香港特別行政區|labels=no}}" |symbol_type = निसाना छाप |national_anthem = "मार्च अफ द भोलेन्टियर्स"<ref>[[s:Basic Law of the Hong Kong Special Administrative Region/Annex III|Basic Law]] – [[s:Resolution on the Capital, Calendar, National Anthem and National Flag of the People's Republic of China|Anthem]]</ref><br /><br /><center>[[File:March of the Volunteers instrumental.ogg]]</center> |other_symbol_type = सिटी फ्लावर |other_symbol = ''बाउहिनिया ब्लाकेना'' (洋紫荊) |image_map = China Hong Kong 4 levels localisation.svg |map_caption = हङकङक स्थान |alt_map = Location of Hong Kong within China |map_width = 220px |status = {{nowrap|[[विशेष प्रशासनिक क्षेत्र]]}} |membership_type = [[सार्वभौम&nbsp;राज्य]] |membership = [[चीन|जनवादी गणतन्त्र चीन]] |official_languages= <!---- DON'T CHANGE THE POSITION OF THE OFFICIAL LANGUAGES ---> {{hlist |[[चिनियाँ भाषा|चिनियाँ]] |[[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]]}} |regional_languages = [[क्यान्टोनिज]]<ref>Section 3(1) of the Official Languages Ordinance (Cap 5) provides that the "English and Chinese languages are declared to be the official languages of Hong Kong." The Ordinance does not explicitly specify the standard for "Chinese". While [[Standard Chinese|Mandarin]] and [[Simplified Chinese character]]s are used as the spoken and written standards in [[mainland China]], [[Standard Cantonese|Cantonese]] and [[Traditional Chinese character]]s are the long-established ''de facto'' standards in Hong Kong.</ref> |ethnic_groups = {{unbulleted list | ९३.६% चिनिया | ६.४% अन्य }} |religion = {{unbulleted list | २१.३% [[बुद्ध धर्म|बुद्ध]] | १४.२% [[ताओ धर्म|ताओ]] | ११.८% [[ईसाई धर्म|ईसाई]] | ३.१% [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] | ४९.६% [[चिनिया आदिवासी धर्म]] र अन्य }} |demonym = {{unbulleted list| हङकङ्गेनर | हङकङ्गेनिज | {{zh|c=香港人|labels=no}}}}<!--- DO NOT add in "Chinese". A demonym refers to the city, not the sovereign country. See articles like New York and Toronto for example, they don't add in "American" or "Canadian" --> |government_type = {{nowrap|[[विशेष प्रशासनिक क्षेत्र|चीनको विशेष<br />प्रशासनिक क्षेत्र]]}}{{ref label|govttype|a|}} |leader_title1 = प्रमुख कार्यकारी<!--- DO NOT insert Head of State of PRC here; HK is not a sovereign state and the Hong Kong Government's website (http://www.gov.hk) indicates there is no such position as Head of State of Hong Kong. ---> |leader_name1 = क्यारी लाम |leader_title2 = मुख्य सचिव |leader_name2 = जोन साङ |leader_title3 = विधान परिषदको अध्यक्ष |leader_name3 = जेस्पर साङ |leader_title4 = मुख्य न्यायाधीश |leader_name4 = ज्योफ्री मा |legislature = विधान परिषद |sovereignty_type = इतिहास |established_event1 = बेलायती आधिपत्य |established_date1 = २६ जनवरी १८४१ |established_event2 = [[ननकिङको सन्धि]] |established_date2 = २९ अगस्ट १८४२ |established_event3 = [[पेकिङ अधिवेसन]] |established_date3 = १८ अक्टोबर १८६० |established_event4 = [[हङकङ क्षेत्रको विस्तारको लागि अधिवेसन|दोस्रो पेकिङ अधिवेसन]] |established_date4 = १ जुलाई १८९८ |established_event5 = {{nowrap|जापानी कब्जा}} |established_date5 = {{nowrap|२५ दिसम्बर १९४१<br />सँ १५ अगस्त १९४५}} |established_event6 = {{nowrap|[[संयुक्त अधिराज्य]] बाट सार्वभौमसत्ता सुम्पिएको<br />गेल}} |established_date6 =<br />१ जुलाई १९९७ |area_magnitude = 1 E9 |area_km2 = 1104 |area_rank = १७९अम |area_sq_mi = 426 <!-- Do not remove as per WP:MOSNUM --> |percent_water = ४.५८ (५०&nbsp;किमी{{smallsup|2}}; १९&nbsp;वर्ग&nbsp;मी) |population_estimate = ७२३४८००<ref>{{cite news|url=http://www.censtatd.gov.hk/press_release/pressReleaseDetail.jsp?charsetID=1&pressRID=3461 |title=Mid-year Population for 2014 |work=[[Census and Statistics Department (Hong Kong)]]|date=12 August 2014}}</ref> |population_estimate_rank = १००औँ |population_estimate_year = २०१४ |population_census = |population_density_rank = |population_census_year = |population_density_km2 = ६५४४<ref name="census1">{{Cite report|date=February 2012|title=2011 Population Census – Summary Results|url=http://www.census2011.gov.hk/pdf/summary-results.pdf |publisher=[[Census and Statistics Department (Hong Kong)|Census and Statistics Department]] |accessdate=5 September 2013|format=PDF}}</ref> |population_density_sq_mi = 17024 <!-- Do not remove as per WP:MOSNUM --> |GDP_PPP = $४१२.३०० बिलियन<ref name="imf2">{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=44&pr.y=20&sy=2015&ey=2015&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=532&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Hong Kong |publisher=[[International Monetary Fund]] |accessdate=2 November 2014}}</ref> |GDP_PPP_rank = ४४औँ |GDP_PPP_year = २०१५ |GDP_PPP_per_capita = $५६,४२८<ref name="imf2"/> |GDP_PPP_per_capita_rank = १०अम |GDP_nominal = $३१०.०७४ बिलियन<ref name="imf2"/> |GDP_nominal_rank = ३६औँ |GDP_nominal_year = २०१५ |GDP_nominal_per_capita = $४२,४३७<ref name="imf2"/> |GDP_nominal_per_capita_rank = १८औँ |Gini_year = २०११ |Gini_change = Increase <!-- increase/decrease/steady --> |Gini = ५३.७ <!-- number only --><!--- DO NOT USE CIA World Factbook. The Gini index is a parameter in calculating the HDI so the Gini index and the HDI should be from the same source, i.e. Human Development Report 2009. ---> |Gini_ref = <ref>{{cite web |url=http://www.hkeconomy.gov.hk/en/pdf/box-12q2-5-2.pdf|title=Half-yearly Economic Report 2012 |publisher=[[Government of Hong Kong]] |accessdate=14 November 2015}}</ref> |Gini_rank = |HDI_year = २०१३<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> |HDI_change = steady <!-- increase/decrease/steady --> |HDI = ०.८९१ <!-- number only --> |HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 July 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}</ref> |HDI_rank = १५औँ |EF_year = २००७ |EF = {{decrease}} ८.० घ<ref name="EF">{{cite web |url=http://www.footprintnetwork.org/images/uploads/Ecological_Footprint_Atlas_2010.pdf |title=Ecological Footprint Atlas 2010 |publisher=Global Footprint Network |accessdate=11 July 2011}}</ref> |EF_rank = ६औँ |currency = [[हङकङ डलर]] (यचके$) |currency_code = यचकेडी |country_code = यचकेजी |utc_offset = +८ |time_zone_DST = {{nowrap|नहेरिएको}} |utc_offset_DST = +८ |date_format = {{nowrap|dd-mm-yyyy}}<br />yyyy年mm月dd日 |calling_code = +८५२ |drives_on = बायाँ |iso3166code = HK |cctld = {{nowrap|[[.hk]]{{nbsp|3}}[[.香港]]}} |footnote_a = }} '''हङकङ''' आधिकारिक रूपमा '''हङकङ जनवादी गणतन्त्र चीनको [[विशेष प्रशासनिक क्षेत्र]]''' रूपमा चिनिन्छ । हङकङ [[चीन|चिन]]को पर्ल नदी डेल्टा र [[दक्षिण चीन सागर]]को दक्षिणी कुनामा अवस्थित एक स्वायत्त प्रदेश हो ।<ref name="censtatd">{{cite web|url=http://www.censtatd.gov.hk/FileManager/EN/Content_810/geog.pdf |title=Geography and Climate, Hong Kong |publisher=Census and Statistics Department, Hong Kong Government |accessdate=10 January 2007}}</ref> हङकङ आफ्नो गगनचुम्बी भवन र गहिरो प्राकृतिक बन्दरगाहको लागि प्रसिद्ध छ ।<ref>{{cite book|last=Ash|first=Russell|authorlink=Russell Ash|title=The Top 10 of Everything 2007|publisher=[[Hamlyn (publishers)|Hamlyn]] | isbn=0-600-61532-4| page=78| year=2006 }}</ref> यसको क्षेत्रफल ११०४&nbsp;किमी^२ छ र यसको उत्तरी सिमामा चिनको गुआङ्डोङ प्रदेश रहेको छ । यो स्थानको जनसङ्ख्या ७.२ मिलियन छ जुन भिन्न भिन्न राष्ट्रियताका छन् । हङकङ संसारकै सबैभन्दा बढी जनघनत्व भएको महानगर मध्ये एक हो । == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== {{एसिया}} {{Commonscat|Hongkong|हङकङ}} [[श्रेणी:चीन]] [[श्रेणी:देशहरू]] [[श्रेणी:एसियाका सहरहरू]] isgkj1d9lu9pu8zy8ox06axqozl0z9x 0 29438 1074136 1047698 2022-08-19T05:45:55Z 163.47.148.161 wikitext text/x-wiki बाल बालिकाहरूको नाममा मनाइने दिवसलाई 'बाल दिवस' [Children's Day] भनिन्छ। यो दिवस [[भदौ]] महिनाको २९ गते मनाइन्छ। वि.स.२०६३ साल भन्दा अघि '''बाल दिवस''' भाद्र ४ गते मनाईने गरिन्थ्यो भने हाल भाद्र २९ मा मनाईन्छ। हाम्रो नेपाल को संविधान मा पनि बालबालिकाको हक अधिकारको वावशाथा गरिएको छ। नेपाल काे संविधान २०७२ भाग ३ र धारा ३९ अन्तर्गत पर्ने मौलिक हकहरुमा बालबालिका काे हक अधिकार काे ववशाथा गरिएको छ। ==राष्ट्रिय बाल दिवसको प्रारम्भ== विसं २०२१ सालको भाद्र ४ गतेदेखि मनाउन शुरु गरिएको राष्ट्रिय बालदिवस २०६३ सालमा आएर भाद्र २९ गते मनाउन सुरु गरियो । इतिहासलाई फर्केर हेर्दा नेपालमा बालदिवसमा [[रानी रत्न राज्यलक्ष्मी देवी शाह|रत्नराज्य लक्ष्मीदेवी शाह]]ले भारत भ्रमण गर्ने क्रममा [[भारत]]मा [[महात्मा गान्धी]]को जन्मदिनमा बालदिवस मनाउने गरेको र भारतका प्रभावशाली राजनेताद्वारा समाजसेवामा सक्रियताका साथ लागेको देख्नुभयो । तत्काल भारतबाट फर्केपछि मुमा रत्नद्वारा आफ्नो जन्म दिनपारी विसं २०२१ भाद्र ४ मा [[नेपाल बाल सङ्गठन]] स्थापना गरी आफ्नै जन्म दिनमा बालमन्दिर मार्फत टुहुरा अनाथ बालबालिकाको संरक्षणको थालनी गरेको दिनलाई नै राष्ट्रिय बालदिवसको घोषणा गरी सो समयदेखि नियमित रूपमा बालदिवस मनाउन थालिएको पाइन्छ । ४ भाद्रका दिनलाई राष्ट्रिय बालदिवसको रूपमा देशले ४२ वटा बालदिवस मनायो । लोकतन्त्रको स्थापनापश्चात यसको पूरानो संरचनामा केही फेरबदल भयो परिणामस्वरुप देशमा स्थापना भएको लोकतन्त्रले बालदिवसका मितिलाई पनि परिवर्तन गर् यो । ==मिति परिवर्तनको कारण== वास्तवमा बिसं २०४६ सालको प्रजातन्त्रको पुनस्थापना पछि गठित आन्तरिम सरकारले [[संयुक्त राष्ट्र]] बालअधिकार सम्बन्धी महासन्धि-१९८९ लाई सन् १९९० को १४ सेप्टेम्बरमा अनुमोदन गरेको दिन नै बालदिवसको रूपमा मनाउने घोषणा नेपाल सरकारले गरेको थियो । जसअनुसार अहिले भाद्र २९ गते यो दिवसलाई देशव्यापी रूपमा मनाउने गरिएको हो । आजसम्म जुन ढङ्गबाट बालदिवस मनाइएको थियो । त्यसमा आधारभूत परिवर्तन खोजिएको अवस्थामा नयाँ ढङ्गबाट अधिकारमुखी समानुपातिक ढङ्गबाट सबै बालबालिकाले आफ्नो अधिकार पाउने र आफ्नो दिवसको रूपमा मनाउन सकुन् भन्ने अवधारणाका साथ राष्ट्रिय बालदिवसको मिति परिवर्तन गरिएको पाइन्छ । २०६३ साल अघी सम्मको बालदिवसको सार्थकता नरहेको तमाम सचेत जनताले महसुस गरी बालदिवसलाई बालबालिकाको आफ्नो दिवसको रूपमा मनाउन अवधारणाको साथ संयुक्त राष्ट्र बालअधिकार सम्बन्धी महासन्धि-१०८९ २० नोवेम्बरलाई सन् १९९० १४ सेप्टेम्बर २९ भाद्र मा नेपाल पक्षले अनुमोदन गरेको दिनलाई बालबालिकाको विशेष दिनको रूपमा आत्मसाथ गरी सोही दिनलाई राष्ट्रिय बालदिवसको रूपमा मनाउने निर्णय गरिएको हो । २९ भाद्रलाई २०६३ देखि राष्ट्रिय बालदिवसको रूपमा मनाउने कार्यको थालनी भएको छ । यसले पहिलो बालदिवस मनाउने कामको थालनी गरेको मान्न सकिन्छ । यद्यापि २९ भाद्रमा राष्ट्रिय बालदिवस मनाउनुको एउटा सकारात्मक पक्ष त देखा परेको छ तर मूल कुरा बाल दिवस कुन दिन मनाइन्छ भन्ने मात्र होइन । यस्ता दिवसहरूलाई वास्तविक रूपमा तमाम नेपाली बालबालिकाको प्रत्याभूत गराउन सकिएन भने खासै अन्तर हुने छैन विगत र वर्तमानको बालविदसमा । ==सार्थकता== बालदिवस कस्तो हुनुपर्दछ त वा भनौं बालदिवस कसरी मनाउनुपर्दछ त यो आम रूपमा उठिरहेको विषय हो । तर पनि हामीले बालदिवसलाई बेसी औपचारिकतामा मात्रै सीमित गरिरहेका छौं कि खासगरी बालबालिकाको निम्ति चाहिने आधारभूत हकअधिकार वा उनीहरूको संरक्षणको सवालमा हामीले कति उपलब्धी हासिल गर्न सक्यौं वा सकेनौं । त्यस्ता पक्षले पनि राष्ट्रिय बालदिवसको सार्थकतालाई मापन गर्न सकिन्छ । बालदिवस आफैमा एउटा महत्त्वपूर्ण दिवस हो । झण्डै आधाआधी जनसङ्ख्या ओगटेका बालबालिकालाई मान्यता दिएर बालबालिकाकै दिवसका रूपमा सम्पन्न गर्न खोज्नु राम्रो पक्ष हो । कुनै पनि दिवस आफैमा एउटा परम्पराको रूपमा पनि लिन सकिन्छ । तर त्यसमा अहिलेको परिवर्तन र नयाँ नेपालको दृष्टिकोणका त्यसलाई पुनर्परिभाषित गरिनुपर्दछ । तिनीहरूको पुनर्ब्याख्या गरिनुपर्दछ । नयाँ दृष्टिकोण अपनाएर बालदिवस मनाउनुको सार्थकतालाई बुझाउन सक्नुपर्दछ । त्यसको साथै बालअधिकारको विषयमा के कस्ता राम्रा काम गर्यौं कति उपलब्धी प्राप्त गर्यौं कति चुनौतीहरू आए प्रतिबद्धता पूरा भए कि भएनन् जस्ता कुराहरूको समीक्षा हुनु पनि जरुरी छ । अहिलेको सन्दर्भमा बालसहभागितोको कुरा गरिराखेको छौं । ती कुराहरू सहज र सरल भाषामा उनीहरूबीच अन्तरक्रिया गर्ने काम गर्नुपर्दछ । बाल सहभागिताकै दृष्टिकोणबाट कुरा गर्ने हो भने त्यस्ता कार्यक्रम तर्जुमा गर्दा उनीहरूको साथमा बसेर कार्यक्रमको उद्देश्य के हो प्रक्रिया के हो र उनीहरूलाई त्यो त्यसमा कसरी समावेश गर्ने भन्ने सोच्नु अनिवार्य रहेको छ । जबसम्म हामीभित्रको सोचमा परिवर्तन हुन सक्दैन यसको सार्थकता त्यति हुन सक्दैन । यसका लागि केन्द्र देखी स्थानिय तह सम्मका यस क्षेत्रमा क्रियाशिल बालअधिकारकर्मी गैरसरकारी संस्थाहरू सरकारका विभिन्न निकायहरू मन्त्रालय केन्द्रीय बाल कल्याण समिति लगायतका निकायहरू बीचमा पनि यसको सैद्धान्तिक पक्षका बारेमा छलफल हुनु जरुरी छ । ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== {{Commonscat|Children's Day}} {{दिवसहरू}} [[श्रेणी:दिवसहरू]] szql2bhxl2sxe3hv7nu6oa8njoddjq9 10 34471 1074109 1068903 2022-08-18T13:39:33Z बडा काजी 52836 रङ्ग wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox | bodyclass = vevent | bodystyle = | aboveclass = summary | abovestyle = font-size:110%; | above = <div style="background-color: #ABD2D0; color: black; position:relative; width: 100%; height:45px; display:table;"><div style="position:absolute; top:0; right:0;">[[चित्र:Picto_infobox_cinema.png|x50px|link=]]</div><span style="position:relative; width:100%; display:table-cell; vertical-align:middle; text-align:center; padding:4px;">{{Large|{{{name|{{{नाम|{{{नाम|{{PAGENAMEBASE}}}}}}}}}}}}}{{#if:{{{मौलिक नाम|{{{film_name|{{{film name|}}}}}}}}} | <br />{{{मौलिक नाम|{{{film_name|{{{film name}}}}}}}}} }}</span></div> | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|{{{चित्र|}}}}}} |size={{{image_size|{{{image size|{{{चित्र आकार|}}}}}}}}} |sizedefault=frameless |upright=1 |alt={{{alt|}}} |border={{{border|yes}}} }} | captionstyle = font-size:95%;padding:0.35em 0.35em 0.25em;line-height:1.25em; | caption = {{{caption|{{{चित्र बयान|}}}}}} | labelstyle = white-space:nowrap;padding-right:0.65em; | label2 = निर्देशक | data2 = {{{director|{{{directors|{{{निर्देशक|}}}}}}}}} | label3 = लेखक | data3 = {{{writer|{{{writers|{{{लेखक|}}}}}}}}} | label4 = पटकथा | data4 = {{{screenplay|{{{पटकथा|}}}}}} | label5 = कथा | data5 = {{{story|{{{कथा|}}}}}} | label6 = निर्माता | data6 = {{{producer|{{{producers|{{{निर्माता|}}}}}}}}} | label7 = आधारित | data7 = {{{based_on|{{{based on|{{{आधारित|}}}}}}}}} | label8 = कलाकार | data8 = {{{starring|{{{कलाकार|}}}}}} | label9 = कथाकार | data9 = {{{narrator|{{{narrators|{{{कथाकार|}}}}}}}}} | label10 = छायाङ्कन | data10 = {{{cinematography|{{{छायाङ्कन|}}}}}} | label11 = सम्पादन | data11 = {{{editing|{{{सम्पादन|}}}}}} | label12 = सङ्गीत | data12 = {{{music|{{{सङ्गीत|}}}}}} | label13 = उत्पादन संस्था | data13 = {{{production_companies|{{{studio|{{{उत्पादन संस्था|{{{उत्पादन संस्था|}}}}}}}}}}}} | label14 = वितरक | data14 = {{{distributor|{{{distributors|{{{वितरक|{{{वितरक|}}}}}}}}}}}} | label15 = प्रदर्शन | data15 = {{{released|{{{प्रदर्शन मिति|{{{प्रदर्शन|}}}}}}}}} | label16 = अवधि | data16 = {{{runtime|{{{अवधि|}}}}}} | label17 = देश | data17 = {{{country|{{{देश|{{{देश|}}}}}}}}} | label18 = भाषा | data18 = {{{language|{{{भाषा|}}}}}} | label19 = आय | data19 = {{{budget|{{{आय|}}}}}} | label20 = सङ्कलन | data20 = {{{gross|{{{सङ्कलन|}}}}}} }}</includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> bakuffo3btqhp1rbymabohhplsox6xt 0 55477 1074115 975717 2022-08-18T23:24:38Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[कण्डम]] पृष्ठलाई [[ढाल]] मा सारियो: नेपाली नाम wikitext text/x-wiki {{Infobox birth control |image = Kondom.jpg |width = 200 |caption = बेरिएको कण्डम |bc_type = अवरोध |date_first_use = प्राचिन<br />रबरr: १८५५<br />लेटेक्स: १९२०<br />Polyurethane: 1994<br />Polyisoprene: 2008 |rate_type = [[गर्भावस्था|गर्भवती]] |failure_measure = पहिलो वर्ष, लेटेक्स |perfect_failure% = २ |typical_failure% = [[#In preventing pregnancy|१०–१८]]<!-- <ref name="hatcher" /><ref name="Kippley1996" /> --> |duration_effect = |reversibility = |user_reminders = लेटेक्स कण्डम चिप्लो बनाउने पदार्थको प्रयोग गर्दा बिग्रन्छ |clinic_interval = |STD_protection_YesNo = हुन्छ |periods = |benefits = कुनै औषधीको प्रयोग तथा अस्पताल जानु नपर्ने |weight_gain_loss = |risks = |medical_notes = }} '''कण्डम''' ({{IPAc-en|us|ˈ|k|ɒ|n|d|əm}} or {{IPAc-en|uk|ˈ|k|ɒ|n|d|ɒ|m}}) [[परिवार नियोजन]]को साधन तथा यौन रोगहरू सर्नबाट बचाउने साधन हो। कण्डम यौन सम्पर्कको समयमा पुरुषले प्रयोग गर्ने बस्तु भए ता पनि आजभोलि भने बजारमा महिलाले प्रयोग गर्ने [[महिला कण्डम]] पनि उपलब्ध भैसकेका छन्। कन्डम पुरुषको उत्तेजित लिङ्गमा लगाउने परिवार नियोजनको साधन हो । कन्डम मात्र एउटा यस्तो साधन हो जसले गर्भवती हुन र यौनजन्य सङ्क्रमण जस्तै; एच.आई.भी. र धेरै यौनरोगहरू सर्नबाट रोक्दछ । साधारणतया यो सजिलै पाउन सकिन्छ र यो एक पल्ट लगाएपछि फेरि दोहोर्याएर प्रयोग गर्न मिल्दैन । पुरुष कन्डम बजारमा सजिलै प्राप्त गर्न सकिन्छ । यो हरेक औषधी पसल लगायत खुद्रा दोकानहरूमा थोरै पैसामा पनि किन्न सकिन्छ भने सरकारी स्वास्थ्य चौकीहरूमा निःशुल्क प्राप्त गर्न सकिन्छ । त्यसै गरी महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरूबाट पनि कन्डम प्राप्त गर्न सकिन्छ । दम्पतीले बच्चा जन्माउन चाहेमा यसको प्रयोग गर्न छाड्ने बित्तिकै बच्चा उत्पादन गर्न सकिन्छ । कन्डममा कुनै हर्मोन नहुने हुदा यसले शरीरमा कुनै असर पार्दैन । {{ठुटो}} ==सन्दर्भ सूची== == बाह्य कडीहरू == {{Wikibooks|Sexual Health|Barrier Birth Control and Spermicide}} {{Commons category|Condoms}} * [http://www.videojug.com/film/how-to-put-on-a-condom-2 How To Put On A Condom]&nbsp;– from [[VideoJug]] * [http://www.cdc.gov/nchstp/od/condoms.pdf Male Latex Condoms and Sexually Transmitted Diseases]&nbsp;– from the US Center for Disease Control. {{Commonscat|Condoms}} [[श्रेणी:कण्डम]] [[श्रेणी:परिवार नियोजनका साधनहरू]] 6ucokca6hap8re40in4mf14l8re8isj 0 55494 1074117 993728 2022-08-18T23:26:38Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[महिला कण्डम]] पृष्ठलाई [[महिला ढाल]] मा सारियो: नेपाली नाम wikitext text/x-wiki {{Infobox birth control |image = Préservatif féminin.jpg |caption = Polyurethane female condom |bc_type = अबरोध |date_first_use = १९८० |rate_type = असफल |failure_measure = पहिलो वर्ष |perfect_failure% = 5 |typical_failure% = 21 |duration_effect = |reversibility = Immediate |user_reminders = To avoid risk of incorrect use, read the instructions carefully prior to use. |clinic_interval = |STD_protection_YesNo = हुन्छ |periods_advantage = |benefits = कुनै औषधीको प्रयोग तथा अस्पताल जानु नपर्ने |periods_disadvantage = |weight_gain_YesNo = |risks = |medical_notes }} '''महिला कण्डम''' महिलाले प्रयोग गर्ने [[परिवार नियोजन]]को एक परिवार नियोजनको अस्थायी साधन तथा यौन रोगहरू सर्नबाट बचाउने साधन हो । यसलाई '''फेमिडोम''' को नामले पनि चिनिन्छ । यसको प्रयोग एकदमै सरल र सजिलो छ यौन सम्पर्कको समयमा महिलाले यो योनि भित्र लगाउनु पर्ने हुन्छ । महिला कण्डम गुदा यौन सम्पर्कको समयमा ग्रहणकर्ता साझेदार द्वारा प्रयोग गर्न सकिन्छ।<ref>[<!-- http://www.aidsmap.com/en/docs/A85BA23D-6F72-4CD2-90A4-D914A60BEF79.asp -->http://www.aidsmap.com/Female-condoms-for-anal-sex/page/1746303/ Female condoms for anal sex] [https://web.archive.org/web/20090430072202/http://www.aidsmap.com/en/docs/A85BA23D-6F72-4CD2-90A4-D914A60BEF79.asp archive 20090430]</ref><ref>{{cite web |url=http://www.acponline.org/acp_press/fenway/how-to-put-on-a-female-condom-for-anal-sex.pdf |title=How to Put on a Female Condom (For Anal Sex) |format=PDF |accessdate=2013-01-04 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120905112142/http://www.acponline.org/acp_press/fenway/how-to-put-on-a-female-condom-for-anal-sex.pdf |archivedate=2012-09-05 |df= }}</ref> यस फेमिडममा दुई वटा रिङ्गहरु हुन्छन् जसमा खुम्चिने पट्टिको रिङ्गलाई यौनी भित्र राख्नु पर्दछ।<ref>{{cite web|url=https://www.nayabato.com/archives/105540|title=महिला कन्डम, सेक्स अघी कसरी प्रयोग गर्ने ?|accessdate=2019-03-12}}</ref> यसको प्रयोग महिलाले गरेमा पुरुषले कुनैपनि साधन प्रयोग गर्नुपर्ने आवश्यकता पर्दैन। सामान्य पुरुष कण्डमको तुलनामा यसको मुल्य धेरै पर्ने भएकाले यो विकसित देशहरूमा मात्र बढि प्रयोगमा आएको छ । महिला कन्डमले पनि पुरुष कन्डमले जस्तै गर्भवती हुन रोक्नका साथै यौनजन्य रोगहरूबाट र एच.आई.भी. सङ्क्रमण हुनबाट बचाउदछ । दम्पतीले बच्चा जन्माउन चाहेमा यसको प्रयोग गर्न छाड्ने बित्तिकै बच्चा उत्पादन गर्न सकिन्छ । यस कन्डममा कुनै हर्मोन नहुने हुदा यसले शरीरमा कुनै असर पार्दैन । नेपालमा महिला कन्डम निजी औषधी पसलहरूमा मात्र उपलब्ध छ । बजारमा महिला कन्डम फेमिडोम, भी—अमोर ब्रान्डमा उपलब्ध छ । {{ठुटो}} ==सन्दर्भ सूची== {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== {{Commons category|Female condoms}} *[http://www.guardian.co.uk/society/2005/aug/23/health.lifeandhealth "Whatever happened to the Femidom?" in ''Guardian''] [[श्रेणी:कण्डम]] [[श्रेणी:परिवार नियोजनका साधनहरू]] 17y3lbda9u7jt81yze5tukjay8rvtuu 0 93609 1074130 901665 2022-08-19T04:55:31Z 111.119.49.88 /* यो पनि पढ्नुहोस */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|agent=|birth_date=वि.स. २०३५।०१।११ गते|birth_place=[[रोल्पा जिल्ला|रोल्पा]]|caption=कवि तथा गीतकार|email=|image=|name=डी.बी. टुहुरो|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|notable_works=[[रोल्पाको साहित्यिक रुपरेखा तथा स्रष्टा र सिर्जना]] समालोचना,२०७४<ref>[http://www.enayapatrika.com/2017/05/27/150735/ टुहुरोेले लेखे, रोल्पाको साहित्यिक दस्ताबेज, नयाँ पत्रिका दैनिक]</ref>|occupation=लेखन|parents=रण बहादुर घर्तीमगर|religion=[[मगरात]]|spouse=देवा पुन मगर|education=[[स्नातकोत्तर]], [[नेपाली]]|known_for=[[कविता]],[[गीत]],[[गजल]],[[समालोचना]]|home_town=रोल्पा नगरपालिका, [[रोल्पा जिल्ला|रोल्पा]]}}{{Infobox person|image=|caption=राष्ट्र[[कवि]] माधबप्रसाद घिमिरेका साथ [[डी.बी. टुहुरो]]|name=}} '''डी.बी. टुहुरो''' (अंग्रेजीः DB Tuhuro) [[नेपाली साहित्य]]का एक [[कवि]], [[गीत]]कार, [[समालोचक]]<ref>[http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&art_id=4013 रोल्पा जिल्लाको गजल परम्परा, डी.बी. टुहुरो, समकालीन साहित्य] </ref> तथा सम्पादक<ref>[http://www.madanpuraskar.org/search/journalsview.php?start=5462 शीतविन्दु,]</ref> हुन् । नेपाली साहित्यमा स्नातकोत्तर गरेका टुहुरो छन्दोबद्ध [[कविता]]को साथमा [[गजल]]<ref>[http://saugat.nayayougbodh.com/?p=588 रोल्पाली गजल र गजलकारहरु | रमेश सुवेदी, नयाँ युगबोध दैनिक]</ref>, [[गीत]], [[मुक्तक]], [[समालोचना]] आदि विधामा [[कलम]] चलाउछन् । रोल्पा जिल्लामा साहित्यको उर्वर भुमि बनाउनमा उनको अटुलनिय योगदान छ । == प्रारम्भिक जीवन == [[डी.बी. टुहुरो]]को जन्म वि.स.२०३५ बैशाख ११ गते बिहीबारका दिन [[सल्यान जिल्ला]]को चाँदेकरेन्जी गाबिस वडा नं. २ मेलचौरमा भएको हो । सल्यान जिल्लाको बामे गाबिसको खानीगाउँमा उनका बुवा रण बहादुर घर्तीमगरले बयानामा जग्गा लिएपछि बुवा रोल्पाबाट सल्यान गएका थिए । उनी आठ वर्षको हुदा उनको बुवाको देहान्त भयो । बुवाको देहान्त पछि बुयानामा लिएको जग्गा किन्न सक्ने हैसियत रहेन, पैसा फिर्ता मागेर बाच्यो उनको परिवार । दश वर्षको हुदा मुग्लान (कालापहाड) गए उनी । मुग्लानमा ढुंगा बोक्ने काम गरेर फर्के पछि एघार वर्षको उमेरमा देवीस्थल गाबिसको पानीखोला भन्ने स्थानबाट पढाई सुरु गरे । कालोपाटीमा खरीले लेखेर बेलको छहारीमा तीन कक्षा सम्म पढेका गुरुले उनलाई पढाउथे । दुई कक्षामा पढ्दै गर्दा उनलाई फेरी मुग्लान जाने बाध्यता आईलाग्यो । दु:खीलाई दुख्खै उपहार भनेझै मुग्लानमा दुर्घटनामा परे पछि घर फर्के उनी । फेरी पढाई सुरु गरे । एक दिन घाँस काट्न जान्छु भनी वनमा गएकी आमा साँझमा फर्की नआएपछि धेरै रोए उनी । दोस्रो दिन खबर आयो - आमाको दोस्रो बिहे भएछ । उनको जीवनमा अर्को चोट थपियो । आमाको दोस्रो बिहे भएपछी छिमेकीले आफ्नो घर लगे उनीहरूको रेखदेख गरे। उनलाई पढ्ने रहरले पछ्याइरह्यो । जसरी पनि पढ्नु पर्छ भन्ने पक्षमा उनी थिए । उनको पढ्ने क्रम रोकीएन । पढाई जारी राखे । बिद्यालय गएकै दिन देखि प्रथम मात्र भएका उनलाई सधै कसी पढ्ने, के खाने, के लाउने ? चिन्ता भईरह्यो । त्यसैबेला तत्कालीन प्रधानपञ्च चित्र बहादुर बुढाथोकीको सहयोगमा सदरमुकाम खलङ्गा गई जिबिस सल्यानका अधिकृत बझाङ घर भएका यज्ञराज जोशीको खाना पकाउने र पढ्ने काम संगसंगै गर्न थाले उनले । यज्ञराज जोशीको सहयोगमा उनले कक्षा छ र सात त्रिभुवन माबि सल्यानमा पढेँ । पछि जोशीको [[रोल्पा जिल्ला|रोल्पा जिल्लामा]] सरुवा भएपछि उनी पनि रोल्पा आए र बालकल्यान माबि लिबाङमा भर्ना भए । वि.सं. २०५२ सालमा बालकल्यान माबिबाटै उनले दोस्रि श्रेणीमा एसएलसी पास गरे । <ref>धनराज बि.क. अबिरल, साहित्यकार डी.बी. टुहुरोको पर्दाभित्रको जीवन कथा, लालित्य (वर्ष -१३, अंक-९,२०७१)</ref> == ब्यक्तिगत जीवन == वि.सं. २०५३ साल देखि तुलसी अंग्रेजी बोर्डिङ स्कुल रोल्पा लिबाङबाट शिक्षकको रूपमा जागिरे जीवन प्रारम्भ गरेका टुहुरो २८ वर्षको उमेरमा देवा पुनसंग बिवाह बन्धनमा बाँधिए । उनी तुलसी बोर्डिङ स्कुलका संस्थापक तथा राजनितिज्ञ कृष्ण बहादुर घर्तीमगरसंग सगोल परिवारमा रहदै आएका छन् । == साहित्यिक जीवन == वि.सं. २०५० सालबाट साहित्य लेखनमा लागेका टुहुरोको साहित्यिक यात्रा कक्षा नौ मा पढ्दै गर्दा कर्मचारी मिलन केन्द्र रोल्पाबाट आयोजित खुला कविता प्रतियोगितामा सान्त्वाना स्थान प्राप्त गरे संगै सुरु भयो । झण्डै एक दर्जन किताब लेखिसकेका डि.बी. टुहुरो रोल्पाको साहित्यिक विकासमा महत्त्वपुर्ण योगदान दिने एक अग्रणी ब्यक्तित्व हुन । उनको योगदानको कदर गर्दै उनको नामबाट रोल्पामा "डी.बी. टुहुरो प्रतिस्थान" नै स्थापना भएको छ । == लेखन एवम् प्रकाशन / मुख्य कृतिहरू == * टुहुरो कविता सङ्ग्रह, २०५६ * प्रेम मुक्तक सङ्ग्रह, २०५७ * जीवन कविता सङ्ग्रह, २०५८ * तिमी मुक्तक सङ्ग्रह, २०५९ * स्पन्दन संयुक्त गजल सङ्ग्रह, २०६०[[चित्|thumb|345x345px|[[डी.बी. टुहुरो]]द्वारा लिखित कृति [[रोल्पाको साहित्यिक रुपरेखा तथा स्रष्टा र सिर्जना]] (अगाडिको कभर भाग )]] * बिहानी कविता सङ्ग्रह,२०६७ * सिर्जना कविता सङ्ग्रह, २०६१ * छन्दमाला छन्दग्रन्थ, २०७० * ललित साहित्य परिषद्को ईतिहास समालोचना, २०७१ * मेरो नेपाली व्याकरण ररचना, २०७१ * [[रोल्पाको साहित्यिक रुपरेखा तथा स्रष्टा र सिर्जना]] समालोचना,२०७४<ref> [http://www.rolpaonline.com/news/2017/05/1582.html रोल्पामा साहित्यिक दस्तावेज सार्वजनिक,रोल्पा अनलाइन डट कम] </ref> == पुरस्कार तथा सम्मान == * राष्ट्रिय शिक्षा पदक (२०६५) * देवीचन्द्र साहित्य पुरस्कार (२०६५) * सेती विष्ट साहित्य पुरस्कार (२०६८) * अभिन्दित (ललित साहित्य परिषद्, २०६८) * राष्ट्रिय शिक्षा पुरस्कार (शिक्षा मन्त्रालय, २०६९) * प्रतिक चिन्ह (नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञाप्रतिस्थान,२०७०) * भानु काव्य पुरस्कार (२०७१) == सम्पादन == * लालित्य * साङ् * रोल्पाली कवि र कविता * शीतविन्दु * रोल्पाली गजल र गजलकारहरु * [[समकालीन रोल्पाली मुक्तक]] == संलग्नता == * [[ललित साहित्य परिषद्]] * [[राप्ती साहित्य परिषद|राप्ती साहित्य परिषद्]] [[चित्|thumb|340x340px|[[डी.बी. टुहुरो]]द्वारा लिखित कृति [[रोल्पाको साहित्यिक रुपरेखा तथा स्रष्टा र सिर्जना]] (पछाडीको कभर भाग )]] == सन्दर्भ सूची == <references /> == वाह्य लिङ्कहरू == * [http://ujyaalotoday.com/index.php?topic=kalasaahitya&id=312 साहित्यकार डी.बी.टुहुरोको ‘रोल्पाको साहित्यिक रुपरेखा तथा स्रष्टा र सिर्जना’ लोकार्पण,उज्यालो टुडे डट कम] * [http://www.rolpaonline.com/news/2017/07/1827.html http://www.rolpaonline.com] * [http://radionabinsansar.com/2033 रोल्पाको साहित्यिक दस्तावेज सार्वजनिक हुने, रेडीयो नविनसंसार] * [http://saugat.nayayougbodh.com/?p=588 रोल्पाली गजल र गजलकारहरु | रमेश सुवेदी, नयाँ युगबोध दैनिक] * [http://nabinlochan.blogspot.com/2014/07/blog-post_7519.html http://nabinlochan.blogspot.com] * [http://www.enayapatrika.com/2017/05/27/150735/ टुहुरोेले लेखे, रोल्पाको साहित्यिक दस्ताबेज, नयाँ पत्रिका दैनिक] == यो पनि पढ्नुहोस == [[श्रेणी:साहित्यकार]] [[श्रेणी:साहित्य]] [[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]] [[श्रेणी:लेखकहरू]] [[श्रेणी:कवि]] [[श्रेणी:रोल्पाली कविहरु]] [[श्रेणी:रोल्पाली साहित्यकारहरू]] ecdfvpjcd49fyc6pnoy04olcuquu7ci 0 99384 1074114 1010278 2022-08-18T19:36:50Z FMSky 52386 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = हल्जी | image = Halsey 2019 by Glenn Francis.jpg | caption = सन् २०१९ मा हल्जी | birth_name = एस्ली निकोलेट फ्रान्जिपानी | birth_date = {{birth date and age|1994|09|29}} | birth_place = [[एडिसन, न्यु जर्सी]], संयुक्त राज्य अमेरिका | occupation = {{hlist|गायिका|गीतकार}} | genre = {{hlist|[[पप सङ्गीत|पप]]|[[इलेक्ट्रोपप]]|}} | instrument = स्वर | years_active = २०१४–हालसम्म | label = {{hlist||[[एस्ट्रलवर्क्स]]|[[क्यापिटल रेकर्ड्स|क्यापिटल]]}} | associated_acts = {{hlist|[[बिटिएस]]|[[जुस वर्ल्ड]]|[[लिडो (सङ्गीतकार)|लिडो]]|[[केल्सी ब्यालेरिनी]]}} | website = {{URL|iamhalsey.com}} }} '''एस्लि निकोलेट फ्रान्जिपानी''' ({{IPAc-en|ˌ|f|r|æ|n|dʒ|ɪ|'|p|ɑː|n|i}};<ref>{{YouTube|OdH6PC9SPLI|"Halsey Tells Us How To Pronounce Her Last Name & Singing w/ Katy Perry. Part 1"}}</ref> जन्म सेप्टेम्बर २९, १९९४), व्यावसायिक रूपमा '''हल्जी'''ले ({{IPAc-en|IPA|'|h|ɔː|l|z|i}}, {{IPAc-en|'|h|ɑː|l|z|i}}),<ref name="kids">{{cite web|title=Kids Interview Bands – Halsey|url=https://www.youtube.com/watch?v=Hw3fAn0S_KE|publisher=YouTube|date=October 13, 2014|access-date=March 28, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20161115113536/https://www.youtube.com/watch?v=Hw3fAn0S_KE|archive-date=November 15, 2016|url-status=live}}</ref> चिनिन्छिन्, एक अमेरिकी गायिका तथा गीतकार हुन्। ==प्रारम्भिक जीवन र शिक्षा== एस्लि निकोलेट फ्रान्जिपानीको जन्म सेप्टेम्बर २९, १९९४ मा, न्यू जर्सीको [[एडिसन, न्यु जर्सी]]मा भएको थियो।<ref name=NJOlivier>{{cite web |date=October 15, 2017 |first=Bobby |last=Olivier |url=http://www.nj.com/entertainment/music/index.ssf/2017/10/halsey_concert_review_2017_hopeless_nj_prudential.html |title=N.J. pop star Halsey was magnetic in her largest home-state concert yet |website=NJ.com |language=en-US |access-date=October 16, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171015191104/http://www.nj.com/entertainment/music/index.ssf/2017/10/halsey_concert_review_2017_hopeless_nj_prudential.html |archive-date=October 15, 2017 |url-status=live }}</ref> उनी निकोलको छोरी थिइन उनले पहिले अस्पतालमा कर्मचारीको रूपमा काम गरेकि थिईन । हल्जीको दुईजना भाइहरू छन् । उनी १४ वर्षको हुँदा पियानो,गितार,किबोर्ड बजाउन जानि सकेकि थिइन । ==२०१२-२०१४ करियरको सुरुवात== सन् २०१२ को समयमा, हल्जीले टम्बर र यूट्यूब जस्ता सामाजिक सञ्जाल साइटहरूमा भिडियो पोस्ट गर्न थालिन साथै उनी टेलर स्विफ्ट र ह्यारी स्टाइल्सको सम्बन्धिबाट प्रभावित भएर टेलरको गीत "आई नियु यु वेर ट्रबल" (२०१२) गितलाई आफैले गायर सामाजिक संजालमा पोस्ट गरेकि थिईन । == एल्बम == *''[[ब्याडल्याण्ड (हल्जी एल्बम)|ब्याडल्याण्ड]]'' (२०१५) *''[[होपलेस फनटेन किङ्गडम]]'' (२०१७) ==चलचित्र== {| class="wikitable" |+ फिल्म टेलिभिजन रोलहरूको सुचि |- ! वर्ष ! शीर्षक ! भुमिका ! नोट |- |२०१६ |''[[रोडिज (टि.भी सिरिज)|रोडिज]]'' | आफै | टि.भी सिरिज, २ एपिसोड |- |२०१७ |''[[American Dad! (season 14)|अमेरिकन ड्याड!]]'' | सिन्डि | सिजन १४, एपिसोड: "अ नाईस नाईट फर अ ड्राईभ" |- |२०१८ |''[[टिन टाईटन गो! टु द मुभिज]]'' | ओन्डर ओमेन | चलचित्र, स्वोर |- |२०१८ |''[[A Star Is Born (2018 film)|अ स्टार इज बोर्न]]'' | थाहा नभएको | चलचित्र; रिलिज हुन बाँकी |- |२०१९ |''[[स्कोबप-डु एण्ड गेस हु?]]'' | आफै | टि.भी सिरिज |} ==अवार्डहरु== {| class="wikitable sortable" |- ! वर्ष ! अवार्ड ! Category{{Citation needed|date=January 2018}} ! Recipient ! नतिजा |- | २०१५ | [[एम.टि.भि सङ्गीत अवार्ड]] | [[MTV Europe Music Award for Artist on the Rise|आर्टिस्ट अन राईज]] | rowspan="4"| आफै | rowspan="3" {{Nom}} |- | rowspan="3"| २०१६ | [[पिपुल्स चोईस अवार्ड]] | लोकप्रिय ब्रेकआउट कलाकार |-उतक्रिस्ट कलाकार | [[एन.एम.ई अवार्ड]]<ref>{{cite web|url=http://www.msn.com/pt-br/musica/noticias/one-direction-est%C3%A1-entre-os-indicados-ao-pr%C3%AAmio-de-pior-banda-do-ano-da-nme/ar-AAg1u14|title=One Direction está entre os indicados ao prêmio de Pior Banda do Ano da NME|publisher=|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160823170622/http://www.msn.com/pt-br/musica/noticias/one-direction-est%C3%A1-entre-os-indicados-ao-pr%C3%AAmio-de-pior-banda-do-ano-da-nme/ar-AAg1u14|archivedate=August 23, 2016}}</ref> | |- | [[बिलबोर्ड ओमेन ईन म्युजिक]]<ref>{{cite web | url=http://blbrd.cm/ASi4wg | title=Shania Twain to Receive 'Icon' Award, Halsey Named 'Rising Star' at Billboard Women In Music 2016 | work=Billboard | date=October 26, 2016 | accessdate=October 26, 2016}}</ref> | राईजिङ स्टार | {{won}} |- | rowspan="20"|२०१७ | rowspan="2"|[[ग्रयामि अवार्ड]] |[[Grammy Award for Best Pop Duo/Group Performance|बेस्ट पप डुवो]] | "क्लोजर" {{small|(द चेनस्मोकर्स साथमा)}} | rowspan="3" {{nominated}} |- |[[Grammy Award for Album of the Year|एल्बम अफ द ईयर]] |''[[Purpose (Justin Bieber album)|परपोज]]'' {{small|)}} |- |rowspan=4 |[[आई हर्ट म्युजिक अवार्ड]]<ref>{{Cite news |url=http://www.eonline.com/news/819406/2017-iheartradio-music-awards-complete-list-of-nominations|work=E! Online |title=2017 iHeartRadio Music Awards: Complete List of Nominations |date=January 3, 2017}}</ref> |सङ अफ द ईयर |rowspan=12|"क्लोजर" {{small|द चेनस्मोकर्स)}} |- | डान्स सङ अफ द ईयर | {{won}} |- |बेस्ट लिरिक्स | rowspan=2 {{nom}} |- |बेस्ट कोलाब्रेसन |- |rowspan="7"| [[Billboard Music Award|बिलबोर्ड म्युजिक अवार्ड]]<ref>{{cite web |url=http://www.billboard.com/articles/news/bbma/7752631/billboard-music-awards-2017-nominations-full-list |title=Drake, The Chainsmokers Lead Nominees for the 2017 Billboard Music Awards |work=[[Billboard (magazine)|Billboard]] |date=April 10, 2017 |accessdate=April 10, 2017}}</ref> |[[Billboard Music Award for Top Hot 100 Song|टप हट १०० सङ]] |{{won}} |- |[[Billboard Music Award for Top Selling Song|टप सेलिङ सङ]] | rowspan=4 {{nom}} |- |[[Billboard Music Award for Top Radio Song|टप रेडियो सङ]] |- |टप स्ट्रिमिङ सङ (गित) |- |टप स्ट्रिमिङ सङ (गित) |- |टप कोलाब्रेसन | rowspan=2 {{won}} |- |टप डान्स सङ |- |rowspan="3"| [[टिन च्वाईस अवार्ड]] |च्वाईस सङ |rowspan=3 {{nom}} |- |चवाईस ब्रेकआउट आर्टिस्ट | rowspan="2"| उनी आफै |- |च्वाइस समर आर्टिस्ट |- |[[एमटिभी इटालियन म्युजिक अवार्ड]] |वेस्ट चिडियो |rowspan=4|"क्लोजर" {{small|(द चेनस्मोकर्स सङ्ग)}} |{{won}} |- |[[एमवाईएक्स म्युजिक अवार्ड]]<ref>{{Cite news|url=http://myxph.com/myxmusicawards/news/29679/here-are-the-myxmusicawards2017-list-of-winners/|title=Here Are The #MYXMusicAwards2017 List Of Winners!|access-date=March 17, 2017|language=en}}</ref> |बेस्ट ईन्टरनेसनल भिडियो |{{won}} |- |rowspan="2"| [[अमेरिकन म्युजिक अवार्ड]] |पप |rowspan=3 {{nom}} |- |कोलाब्रेसन अफ द ईएर |- | rowspan="8" | २०१८ | [[आई हर्ट म्युजिक अवार्ड]]<ref>{{cite web|url=https://news.iheart.com/featured/iheartradio-music-awards/content/2018-01-09-2018-iheartradio-music-awards-see-the-full-list-of-nominee/|title=2018 iHeartRadio Music Awards: See The Full List of Nominee|publisher=[[iHeartRadio]]|date=January 10, 2018|accessdate=January 12, 2018}}</ref> | फिमेल आर्टिस्ट अफ द ईएर | rowspan="4" | उनी आफै |- | rowspan="2" |[[2018 Billboard Music Awards|बिलबोर्ड म्युजिक अवार्ड]] |[[Billboard Music Award for Top Female Artist|टप फिमेल आरटिस्ट]] |{{nom}} |- |} ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== {{commons category|Halsey (singer)}} * {{Official website|http://iamhalsey.com}} [[श्रेणी:अमेरिकी पप गायिकाहरू]] [[श्रेणी:अफ्रिकी-अमेरिकी गायिकाहरू]] [[श्रेणी:अमेरिकी गायिका-गीतकारहरू]] [[श्रेणी:सन् १९९४ मा जन्म]] [[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]] eknqijnurr2nbe2a1hz05hd7s0pdhfh 0 111486 1074113 924842 2022-08-18T18:16:37Z 103.95.17.94 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!--See the table at Infobox settlement for all fields and descriptions of usage--> <!-- Basic info --> |name = मानेभञ्ज्याङ |other_name = Manebhanjyang |native_name = |nickname = |settlement_type = [[गाउँपालिका]] |motto = <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_flag = |image_seal = |image_map = Manebhanjyang.jpg |mapsize = 300px |map_caption = मानेभञ्ज्याङ गाउँपालिकाको वडा विभाजन |pushpin_map = Nepal Province1#Nepal |pushpin_label_position = <!-- the position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none --> |pushpin_mapsize = 300px <!-- Location ------------------> |pushpin_map_caption = |latd = 27.2130958 |longd = 86.446324 |coordinates_display = title,inline |coordinates_type = type:adm3rd_region:NP_source:unmaps-enwikii |coordinates_format = dms |subdivision_type = देश |subdivision_name = {{flag|नेपाल}} |subdivision_type1 = [[नेपालका प्रदेशहरू|प्रदेश]] |subdivision_name1 = [[प्रदेश नं. १]] |subdivision_type2 = [[नेपालका जिल्लाहरू|जिल्ला]] |subdivision_name2 = [[ओखलढुङ्गा जिल्ला|ओखलढुंगा जिल्ला]] |subdivision_type3 = [[वडा]] संख्या |subdivision_name3 = ९ |<!-- Politics --> |government_footnotes = |government_type = [[गाउँ कार्यपालिका]] |leader_title = [[अध्यक्ष]] |leader_name = ज्ञानेन्द्र रुम्दालि([[नेपाली कांग्रेस|नेपाली काँग्रेस]]) |leader_title1 = [[उपाध्यक्ष]] <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = आश्रचन राई ([[नेपाली कांग्रेस|नेपाली काँग्रेस]]) |established_title = स्थापना |established_date = २७ [[फागुन|फाल्गुण]] २०७३ <!-- Area --> |unit_pref = <!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--> |area_footnotes = |area_total_km2 = १४६.६१ <!-- ALL fields dealing with a measurements are subject to automatic unit conversion--> <!-- Population --> |population_as_of = [[एघारौँ राष्ट्रिय जनगणना २०६८|२०६८]] |population_footnotes = |population_note = |population_total = २१०८२ |population_density_km2 = auto |population_blank1_title = जातीयता <!-- General information --> |timezone = [[नेपालको प्रमाणिक समय]] |utc_offset = +५:४५ |timezone_DST = |utc_offset_DST = |elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref> tags--> |elevation_m = <!-- Area/postal codes & others --> |postal_code_type = |postal_code = |area_code = +९७७-०३७ |blank_name = [[वडा कार्यालय|कार्यालय]] |blank_info = वडा नं. ५ [[मानेभञ्ज्याङ्ग]] |website = {{URL|http://manebhanjyangmun.gov.np/}} |footnotes = }} ओखलढुङ्गा जिल्लामा एक नगरपालिका र सात गाउँपालिका मध्ये मानेभञ्ज्याङ्ग गाउँपालिका पनि एक हो । यो गाउँपालिका १४६ दशमलव ६१ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । यो गाउँपालिकाको केन्द्र वडा नं. ५ मानेभञ्ज्याङ्गमा रहेको छ ।<ref name="गाउँपालिका र नगरपालिका (सूची)">{{cite news|title=गाउँपालिका र नगरपालिका कुन जिल्लामा कति? (सूची)|url=http://lokaantar.com/taja_samachar/2084|accessdate=२३ पौष २०७३|publisher=लोकान्तर|date=२३ पौष २०७३|ref=http://lokaantar.com/taja_samachar/2084}}</ref><ref name="७४४ स्थानीय तह">{{cite news|title=स्थानीय निकाय भङ्ग, अधिकारसम्पन्न ७४४ स्थानीय तह क्रियाशील|url=http://setopati.com/raajneeti/64740/|accessdate=२८ फाल्गुण २०७३|publisher=सेतोपाटी|date=२८ फाल्गुण २०७३|ref=http://setopati.com/raajneeti/64740/}}</ref><ref name="गाउँपालिका वा नगरपालिका">{{cite web|title=हेर्नुहोस्, तपाईँ कुन गाउँपालिका वा नगरपालिकामा पर्नुभयो?|url=http://setopati.com/raajneeti/64651/|publisher=[[सेतोपाटी]]|accessdate=फाल्गुन २०७३|ref=http://setopati.com/raajneeti/64651/}}</ref> यस गाउँपालिकाको सिमाना पूर्वमा [[खोटाङ जिल्ला]], पश्चिममा [[सुनकोशी गाउँपालिका, ओखलढुङ्गा|सुनकोशी गाउँपालिका]], उत्तरमा [[सिद्धिचरण नगरपालिका]] र दक्षिणमा [[उदयपुर जिल्ला|उदयपुर]] र [[खोटाङ जिल्ला]] रहेको छ भने गाउँपालिकाको कूल जनसंख्या २१ हजार ८२ जना रहेको छ । जसमध्ये महिलाको जनसंख्या ११ हजार ४ सय ७६ रहेको छ । कूल घरसंख्या ४ हजार ६ सय १८ रहेका छन् । आठ वटा साविकका गाविस मिलाएर बनेको गाउँपालिका वडा नं. १ मोली, वडा नं. २ वाक्सा, वडा नं. ३ उवुँ, वडा नं. ४ केतुके, वडा नं. ५ मानेभञ्ज्याङ्ग, वडा नं. ६ थाक्ले, वडा नं. ७ टोक्सेल, वडा नं. ८ राघवपुर र वडा नं. ९ माधवपुर रहेका छन् ।<ref name="नेपालको राष्ट्रिय जनगणना २०६८ (स्थानीय तह)">{{cite web|title=नेपालको राष्ट्रिय जनगणना २०६८ (स्थानीय तह)|url=https://cbs.gov.np/wp-content/upLoads/2018/12/Population_Ward_Level_753_Local_Unit.pdf|accessdate=मार्च २०२०|agency=नेपाल सरकार|publisher=[[राष्ट्रिय योजना आयोग (नेपाल)|राष्ट्रिय योजना आयोग]]|date=मार्च २०२०|ref=केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग}}</ref> जिल्लाको नगरपालिकापछि विकासको दृष्टिकोणले हेर्दा यो गाउँपालिका अग्र देखिन्छ । हालयहाँ २ उमावि र क्याम्पस, ८ स्वास्थ्यचौकी, १ कृषि सेवा केन्द्र, १ पशु सेवा केन्द्र, १ इलाका बन र रेन्जपोष्ट, २५ किलोमिटर कालोपत्रे र १२४ किलोमिटर ग्राभेल रहेको छ । यस गाउँपालिकाभित्र [[राई जाति|राई]], [[तामाङ जाति|तामाङ्ग]], [[मगर जाति|मगर]], [[क्षेत्री]], [[ब्राह्मण|बाहुन]], [[नेवार जाति|नेवार]], [[कामी जाति|कामी]], [[दमाई जाति|दमाई]], [[सार्की जाति|सार्की]], [[माझी जाति|माझी]], [[भुजेल]] लगायत जातजाति भाषा–भाषीको बसोबास रहेको छ । ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==यो पनि हेर्नुहोस्== {{ओखलढुङ्गा जिल्लाका स्थानीय तहहरू}} [[श्रेणी:नेपालका गाउँपालिकाहरू]] [[श्रेणी:ओखलढुङ्गा जिल्लाका गाउँपालिकाहरू]] [[श्रेणी:प्रदेश नं. १ का गाउँपालिकाहरू]] itrbqpkxey1gjrccjua4qct8xqs7r4g 0 112319 1074139 995610 2022-08-19T08:52:48Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[अर्थर गन]] पृष्ठलाई [[दिवेश पोखरेल]] मा सारियो: नेपाली नाम wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = अर्थर गन <!-- प्रयोग हटाइयो: | image = आर्थर_गनको_एक_तस्वीर.jpg --> | caption = अर्थर गन प्रस्तुति दिँदै | birth_name = दिवेश पोखरेल | alias = {{flatlist| * दिवेश पोखरेल * अर्थर गन }} | birth_date = {{birth date and age|1997|10|24}} | birth_place = {{झण्डा|नेपाल}}, [[काठमाडौँ|काठमाण्डौ]] | residence = {{USA}}, [[कन्सास]] | relatives = | occupation = {{flatlist| * गायक * गीतकार }} | years_active = सन् २०१४–हाल | spouse = | partner = | net_worth = | awards = | website = {{URL| dibeshpokhrel.com}} | }} '''दिवेश पोखरेल''' (जन्म:२४ अक्टोबर १९९७), ''अर्थर गन''को रूपमा परिचित, एक [[नेपाली]] [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिकी]] गायक तथा गीतकार हुन्। उनी अमेरिकी वास्तविक गायन कार्यक्रम अमेरिकन आइडलको १८औँ संस्करणका उपविजेता बन्न सफल भएका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://www.nayapatrikadaily.com/news-details/43612/2020-05-19|title=अमेरिकन आइडलको उपविजेता बने ‘अर्थर गन’|last=|first=|date=May 19, 2020|website=नयाँ पत्रिका}}</ref> <ref name=":20">{{Cite web|url=http://www.billboard.com/articles/news/9351063/american-idol-contestants|title=अमेरिकन आइडल: शीर्ष २१ प्रतियोगीहरू|last=ब्रधनसन|first=फ्रिड|date=April 5, 2020|website=[[बिलबोर्ड (पत्रिका)|बिलबोर्ड]]|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=April 15, 2020}}</ref> दिवेशको जन्म नेपालको [[काठमाडौं (स्पष्टता)|काठमाडौ]]मा भएको थियो भने उनी हाल ५ वर्ष देखि अमेरिकाको केन्सासमा आफ्नो परिवारका साथ बस्दै आएका छन्।<ref name=":10">{{Cite web|url=https://heavy.com/entertainment/2020/02/arthur-gunn-dibesh-pokharel-american-idol/|title=अर्थर गन (दिवेश पोखरेल) अमेरिकन आइडलमा |last=लिन्डोमोन|first=|date=February 17, 2020|website=हेभी|language=अङ्ग्रेजी|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=February 17, 2020}}</ref> गनले सन् २०१४बाट आफ्नो गायन कार्यकालको सुरुवात गरेका थिए भने उनले सन् २०१८ मा ग्रहण नामक एक साङ्गीतिक सङ्गालो पनि जारी गरेका थिए जसमा ८ नेपाली गीतहरू समावेश छन्। सन् २०१९ मा उनको खोज नामक साङ्गीतिक सङ्गालो सार्वजनिक भएको थियो भने यस सङ्गालोमा उनका "म", "कर्णाली" र "खोज" जस्ता गीतहरू रहेका छन्।<ref name=":17">{{Cite web|url=https://meaww.com/american-idol-season-18-episode-6-arthur-gunn-dibesh-pokharel-nepali-kansas-hollywood-hard-to-handle|title='अमेरिकन आइडल' संस्करण १८ शृङ्खला ६: अर्थर गन|last=पोल्सेन|first=ब्रायन|date=March 16, 2020|website= मिडिया मनोरञ्जन|language=अङ्ग्रेजी|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=March 17, 2020}}</ref> गन नेपालबाट अमेरिकन आइडलमा पुग्ने पहिला नेपाली हुन्। == बाल्यकाल == दिवेशको जन्म वि.स २०५४ साल कार्तिक ८ गते काठमाडौमा भएको थियो। उनका चार दिदीबहिनीहरू छन्।<ref name=":22">{{Cite news|last=निल|first=डेनिस|url=https://www.kansas.com/entertainment/article241977031.html|title=‘अमेरिकन आइडल’ अर्थर गन उनको परिवरको सामुन्ने प्रस्तुति दिँदै|date=April 13, 2020|work=द विचिटा इगल|access-date=April 15, 2020|url-status=live}}</ref> सानैदेखि गीत गाउन र सुन्न मन पराउने पोखरेलले कलिलो उमेरमानै गीतार बजाउन सिकिसकेका थिए भने उनलाई सबैभन्दा पहिला उनकी आमाले गीतार ल्याइदिएकी थिइन्। उनले पछि रेडियो र दूरदर्शनमा हेरेर र सुनेर गीत गाउन सिकेका थिए। उनको परिवारले वि.स २०६५ सालमा नेपालबाट अमेरिको केन्सासमा बसाइँसराइ गरेको थियो भने त्यस समयमा उनी मात्र ११ वर्षका थिए तर उनी आफ्नो परिवार बसाइँसराइ गरेको ६ वर्ष पछि मात्र अमेरिकामा बसाइँसराइ गरेका थिए। उनी पछि अमेरिकामा बसाइँसराइ गरेपछि त्यहाँका स्थानीय सम्मेलन तथा चमेनागृहहरूमा साङ्गीतिक प्रस्तुति दिने गरेका थिए भने उनले त्यस समयमा पनि उनका केही गीतहरू कैद गर्न सफल भएका थिए।<ref name=":15">{{Cite web|url=https://www.distractify.com/p/dibesh-pokharel-american-idol|title=दिवेश पोखरेल को हुन्?|last=स्टिन|first=मिसेल|date=March 3, 2020|website=डिस्ट्र्याक्टिफाई|language=अङ्ग्रेजी|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=March 4, 2020}}</ref> उनले आफ्नो सङ्गीत कार्यकाललाई वि. स २०७० देखि निखार्दै लगेका थिए। उनले अमेरिका स्थित विच्टा केन्सासको एक उच्च विद्यालय मार्फत स्नातक गरेका थिए। उनले पछि अङ्ग्रेजी सङ्गीतका केही विधाहरूको अध्ययन तथा प्रशिक्षण लिएका थिए। उनले आफूलाई पन पर्ने कलाकार तथा प्रभावित व्यक्तित्वको रूपमा निक ड्र्याक, बुक्का ह्वाइट, जोन मार्टिन, हाउलिन उल्स, जोन लि हुकर र रोबर्ट जोनसनलाई लिने गरेका छन्।<ref name=":13">{{Cite web|url=https://meaww.com/american-idol-season-18-ep-1-auditions-dibesh-pokharel-nepali-arthur-gunn-new-rockstar-gritty-voice-411200|title=अमेरिकन आइडल संस्करण १८ शृङ्खला १: केन्सासमा बसोबास गर्ने नेपाली दिवेश पोखरेल|last=पोल्सेन|first=ब्रायन|date=February 16, 2020|website=मिडिया मनोरञ्जन|language=अङ्ग्रेजी|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=February 19, 2020}}</ref><ref name=":14">{{Cite web|url=https://tasteofcountry.com/american-idol-arthur-gunn-have-you-ever-seen-the-rain/|title=अमेरिकन आइडलमा नेपाली गायक दिवेश पोखरेल|last=हर्मानसन|first=विन्डी|date=February 16, 2020|website=टेस्ट अफ कन्ट्रि|language=अङ्ग्रेजी|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=February 19, 2020}}</ref> उनलाई उनका एक साथीले अमेरिकन आइडलको बारेमा बताएपछि उनले उक्त सङ्गीत प्रतियोगितामा भाग लिने निर्णय गरेका थिए भने उनले यसलाई एक गायक तथा गीतकार बन्नका लागि राम्रो मौकाको रूपमा लिएका थिए। == साङ्गीतिक कार्यकाल == === "ग्रहण" साङ्गीतिक सङ्गालो === गनले सन् २०१८ मा "ग्रहण" नामक एक साङ्गीतिक सङ्गालो जारी गरेका थिए भने उक्त साङ्गीतिक सङ्गालोमा उनका आट गीतहरू रहेका छन्। यस साङ्गीतिक सङ्गालोका केही गीतहरूको छायाङ्कनमा काठमाडौका केही पुरातात्त्विक भवन तथा मठ मन्दिरमा केही झलकहरू राखिएको छ।<ref>{{Cite web|url=https://voiceofsikkim.com/2020/02/18/all-our-dreams-can-come-true-if-we-have-the-courage-to-pursue-them-walt-disney/|title=“द भ्वाइस अफ सिक्किम|last=|first=|date=February 18, 2020|website=द भोइस अफ सिक्किम|language=अङ्ग्रेजी|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=February 19, 2020}}</ref> उनले १९औँ शताब्दीका एक चर्चित फ्रान्सेली कावि आर्थर रिम्बाउडको एक कविताबाट प्रभावित हुँदै आफ्नो मञ्च नाम आर्थर राख्ने निर्णय गरेका थिए भने उनलाई हाल दिवेश नामले कयौँ मानिसहरूले चिनेतापनि उनको मञ्चको नाम अझ सशक्त तथा लोकप्रिय बन्दै आएको छ। उनले फ्रान्सेली कवि आर्थरको एक कविताबाट विशेषगरी प्रभावित बनेका थिए। उनको एक अन्तरवार्ताका अनुसार "गन"ले भिडन्त वा प्रतिस्पर्धाको भावनालाई झल्काउँदै उनलाई प्रेरणा दिने बनाएका थिए। उनले सन् २०१३ देखि आफ्नो साङ्गीतिक कार्यकाललाई निखार्दै लगेका थिए जसअन्तर्गत उनी केही साङ्गीतिक कक्षाहरूमा पनि समावेश भएका थिए जसकारण उनले स्वरलाई निखार्ने काम गरेका थिए।<ref name=":12">{{Cite web|url=https://hallanepal.com/2019/05/21/arthur-gunn-gunning-towards-glory/|title=अर्थर गन (दिवेश पोखरेल)|last=|first=|date=May 21, 2019|website=हाला नेपाल|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=February 19, 2020}}</ref> उनको स्वस तथा लवजहरूलाई केहीले नेपालका प्रशान्त तामाङसँग तुलना गरेका छन्। उनको ग्रहण नामक पहिलो साङ्गीतिक सङ्गालोका गीतहरूमा "न्यानो घर" ( जुन सन् २०१८ को सुरुवात तिर सार्वजनिक गरिएको थियो), "म", "कर्णाली" आदि गीतहरू समावेश छन् जुन सन् २०१८ को अन्त्यसम्ममा सार्वजनिक गरिएका थिए। सन् २०२० फेब्रुअरी अनुसार उनको आधिकारिक युट्युब खातामा उनका कयौँ गीतहरू सार्वजनिक गरिएका छान् भने उनको खातामा ७०,००० सदस्य रहेका थिए भने सन् २०२० अप्रिलमा सदस्यको सङ्ख्या २,३०,००० पुगेमा छन्। <ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/channel/UCAE392C3hYv6oLIkkjsaUWw|title=अर्थर गनको आधिकारिक युट्युब खाता|last=गन|first=आर्थर|date=|website=युट्युब|language=अङ्ग्रेजी|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=February 21, 2020}}</ref> === अमेरिकन आइडल === गनले सन् २०१९ मा अमेरिकी वास्तविक गायन कार्यक्रम अमेरिकन आइडलका लागि अनलाइन नाम दर्ता गराएका थिए भने उनलाई सोही वर्ष सेप्टेम्बर ४ का दिन अमेरिका स्थित केन्सासको अमेरिकन आइडलमा १८औँ संस्करणका लागि प्रस्तुति दिन बोलाइएको थियो जुन सेञ्चुरी दोस्रो प्रस्तुति कला केन्द्रमा सम्पन्न भएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|युआरएल=https://nagariknews.nagariknetwork.com/news/122155/|शीर्षक=‘हलिउड विक’ मा प्रशंसा बटुल्दै अर्थर गन|वेबसाइट=नागरिक न्युज|भाषा=नेपाली|मिति=|पहुँचमिति=}}</ref> साङ्गीतिक क्षेत्रमा नयाँ प्रतिभाहरूको खोजी गर्ने अमेरिकन आइडलको अडिसनमा उनले प्रतिष्ठित सङ्गीतकर्मी केइटी पेरी, ल्युक ब्रायन तथा लियोनल रिची सामु प्रस्तुति दिएका थिए भने उनले सुरुमा सुरुमा बब डेलनको ‘गर्ल फ्रम द नर्थ कन्ट्री’ बोलको गीत गाए तर त्यसपछि निर्णायकका रूपमा बसेका लियोनलले अर्को गीत गाउन भनेपछि गनले क्रिडेन्स क्लियरवाटरको ‘ह्याव यु एभर सिन द रेन’ बोलको गीत गाएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|युआरएल=https://nepaljapansamaj.com/news/details/divesh-appeals-for-votes-to-move-ahead-f.html|शीर्षक=अमेरिकन आइडलको टप २०बाट अघि बढ्न भोट अपिल गर्दै दिवेश|वेबसाइट=नेपाल जापान समाज|भाषा=नेपाली|मिति=|पहुँचमिति=}}</ref> प्रस्तुति दिन भन्दा अगाडि गनले सर्वप्रथम सबै निर्णायकलाई नमस्ते गरेका थिए भने निर्णायक केइटी पेरीले उनलाई नमस्ते फर्काएकी थिइन्। पछि गायिकाले उनको वास्तविक नाम र त्यसको अर्थ सोधेकी थिइन्। पछि पेरीले उनलाई सायद तिमी उत्कृष्ट हुन सक्छौ भनेकी थिइन्।<ref>{{वेब स्रोत|युआरएल=http://www.nepalipatra.com/news/arthur-gunn/44285|शीर्षक=अमेरिकन आइडलमा नेपाली ‘अर्थर गन’ले गाउँदा निर्णायक रोए (श्रव्य दृश्य सहित)|वेबसाइट=नेपाली पात्रो|भाषा=नेपाली|मिति=|पहुँचमिति=}}</ref> गनले दुवै गीतको प्रस्तुति दिइसकेको पेरीले उनलाई उत्कृष्ट भनेकी थिइन् भने पेरीले जस्तै ल्युक ब्रायन तथा लियोनल रिचीले पनि गनकबध खुलेर प्रशंसा गरेका थिए भने उनलाई आगामी यात्राका लागि छनोट पनि गरेका थिए। अमेरिकी दुरदर्शन एबिसीमा गनले दिएको प्रस्तुति आइतबार प्रसारण भएको थियो। सन् २०१९ डिसेम्बर २ देखि ५ सम्म हलिउड विक खिचिएको थियो जुन अमेरिकाको क्यालिफोर्निया स्थित लस एन्जल्सको एक हलमा खिचिएको थियो जहाँ १६७ प्रतियोगीहरूले निर्याण माझ सङ्गीत प्रस्तुति दिएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|युआरएल=https://www.dcnepal.com/2020/03/138808/|शीर्षक=अमेरिकन आइडलः दिवेश पोखरेलको प्रस्तुतीले जज लियोनेल रिचीका आँखा रसाए|वेबसाइट=डिसि नेपाल|भाषा=नेपाली|मिति=|पहुँचमिति=}}</ref> गनले त्यस चरणमा नमस्ते अभिवादन गर्दै "हार्ड टु ह्यान्डल" नाम गीतको प्रस्तुति दिएका थिए। पछि सामूहिक प्रस्तुति दिने क्रममा उनले एम्बर फिड्लरसँग दर्शक र निर्णाय माझ प्रस्तुति दिएका थिए। गायन प्रस्तुतिबाट निर्णायक केइटी पेरी, ल्युक ब्रायन र लियोनल रिची प्रभावित भएका थिए। गन पछि शीर्ष ४० भित्र प्रवेश गर्न सफल हुँदै सोकेस चरणमा प्रवेश गरेका थिए जहाँ उनले पछि दर्शक माझ प्रस्तुति दिएका थिए। शीर्ष २० का लागि प्रतियोगिता जनवरी २०२० मा कैद गरिएक‍ थियो जसका दुई शृङ्खलाहरू रहेका छन्। गनले पछि बब मार्लीको "इन दिस लभ" नामक गीतको प्रस्तुति दिएका थिए। निर्णायक रिचीले केइटीलाई गनको स्वरले आफूलाई गायक बब मार्लीको स्मरण गराएको बताएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|युआरएल=https://musickhabar.com/arthur-gunn/|शीर्षक=अमेरिकन आइडलको टप २० मा पर्न सफल भए दिवेस पोखरेल|वेबसाइट=सङ्गीत खबर|भाषा=नेपाली|मिति=|पहुँचमिति=}}</ref> पछि प्रसारण गरिएको अमेरिकन आइडल मा गनले गीत गाउँदा निर्णायकहरूले उनलाई उठेर सम्मान दिएका थिए।<ref name=":19">{{Cite news|last=डेनिस|first=निल|url=https://www.kansas.com/entertainment/article241798001.html|title=विचिटाका गायक अर्थर गन|date=April 6, 2020|work=विचिटा इगल|access-date=April 6, 2020|url-status=live}}</ref> गनले सोमवार क्लियरवाटर रिभाइभल साङ्गीतिक समूहको "ह्याभ यु इभर सिन" बोलको गीतको प्रस्तुति दिएका थिए। यो गीत गाएपछि उनलाई तीनैजना निर्णायकहरूले उठेर सम्मान व्यक्त गरेका थिए। हाल यो कार्यक्रम विश्वव्यापी महामारीको रूपमा फैलिएको कोरोना विषाणु प्रकोपका कारण रोकिएको छ भने प्रतिस्पर्धीहरूले अब घरबाटै प्रस्तुति दिने प्रबन्ध मिलाइएको छ।<ref>{{Cite web|url=http://www.billboard.com/articles/news/idol-worship/9366670/american-idol-top-20-interview|title=अमेरिकन आइडल शीर्ष २०|first=गिल|date=April 27, 2020|website=[[बिलबोर्ड (पत्रिका)|बिलबोर्ड]]|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=April 29, 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.billboard.com/articles/news/television/9338436/american-idol-contestants-sent-home-coronavirus|title=कोरोना विषाणु प्रकोपका कारण हाललाई अमेरिकन आइडल स्थगित|date=March 19, 2020|website=बिलबोर्ड|access-date=March 21, 2020}}</ref> ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{सन्दर्भसूची}} ==बाह्य कडीहरू== * {{Official website|https://dibeshpokhrel.com/}} [[श्रेणी:सन् १९९७ मा जन्म]] [[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]] [[श्रेणी:अमेरिकी गायकहरू]] [[श्रेणी:अमेरिकी आइडल सहभागीहरू]] bmo1203tk0ryakji9pge0zixm2wjqw2 1 114527 1074141 847499 2022-08-19T08:52:49Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[वार्तालाप:अर्थर गन]] पृष्ठलाई [[वार्तालाप:दिवेश पोखरेल]] मा सारियो: नेपाली नाम wikitext text/x-wiki == पृष्ठ सार्न अनुरोध →२१ जुलाई २०२० == <div class="boilerplate" style="background-color: #efe; margin: 0; padding: 0 10px 0 10px; border: 1px dotted #aaa;"><!-- Template:RM top --> :''तल यस पृष्ठको [[वि:स्थानान्तरण|स्थानान्तरण अनुरोध]]माथि भएको छलफलको परिणाम हो। कृपया यसमा कुनै परिवर्तन नगर्नुहोला, अन्य छलफलहरू तल नयाँ खण्ड बनाएर गर्न सकिन्छ। यस छलफलमा कुनै परिवर्तन नगर्नुहोला। '' स्थानान्तरण अनुरोधको परिणाम निम्नलिखित रह्यो: '''पृष्ठ सारियो'''। <small>([[वि:पृष्ठ सार्ने अनुरोधहरू/बन्द गर्ने निर्देशनहरू#गैर-प्रबन्धकद्वारा क्रिया|गैर-प्रबन्धकद्वारा छलफल बन्द]])</small> - [[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) १५:३१, २२ जुलाई २०२० (नेपाली समय) ---- <span id="reqmovetag"></span>{{check talk wp}} {{Tmbox |small = |imageright = |type = move |text = '''यस पृष्ठको नाम परिवर्तनको लागि गरिएको अनुरोध [[अर्थर गन]]माथि निर्णय पूर्ण भइसकेको छ।''' <!-- This is template "subst:Requested move/end". --> }} [[:आर्थर गन]] → {{no redirect|अर्थर गन}} – सुधार गर्दै [[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) २१:३९, २१ जुलाई २०२० (नेपाली समय) ---- :''माथिको छलफललाई बन्द गरिएको छ। <span style="color:red">'''कृपया यसलाई परिमार्जन नगर्नुहोला।'''</span> पछिको टिप्पणीहरू उपयुक्त छलफल पृष्ठमा गरिनुपर्दछ, जस्तै हालको छलफल पृष्ठ। यस छलफलको लागि कुनै पनि सम्पादनहरू गरिनु हुँदैन। ''<!-- from Template:Archive bottom --></div> 7xfsd5t4o1l30f4two2sgow7wi7ar3n 0 122923 1074122 1035417 2022-08-19T03:02:53Z Biplab Anand 13653 Biplab Anand द्वारा [[नेपालका सहिद]] पृष्ठलाई [[नेपालका सहिदहरू]] मा सारियो: बहुवचन प्रयोग wikitext text/x-wiki '''शहिद''' [[नेपाल|नेपालमा]] देश वा समाजको हितका लागि योगदान पुर्‍याउँदा मृत्यु वरण गरेको मानिसलाई बुझिन्छ। यो शब्द मौलिक रुपमा व्यक्तिको लागि प्रयोग भएको थियो। सुरुमा नेपालमा सहिद भनेर [[राणा शासन]]को विरुद्ध आवाज उठाउँदा मृत्यु भएका व्यक्तिहरूलाई बुझिन्थ्यो[[राणा वंश|।]] [[लखन थापा मगर|लखन थापालाई]] नेपालको पहिलो [[शहीद दिवस|शहीद मानिन्छ।]] <ref>{{Cite web|url=http://www.nepalitimes.com.np/issue/2001/06/15/FromtheNepaliPress/9004|title=Bad blood|publisher=Nepali Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120609113603/http://www.nepalitimes.com.np/issue/2001/06/15/FromtheNepaliPress/9004|archivedate=2012-06-09|accessdate=2015-03-02}}</ref> == शहिदहरुको सूची == [[जुद्ध शमशेर जङ्गबहादुर राणा|जुद्ध शमशेर जंग बहादुर राणा]] विरुद्ध विद्रोह: * बि.सं. १९९७ माघमा [[मृत्युदण्ड]] दिइएका र - [[शहिद गेट|शहीद गेट मा]] प्रतिमा स्त्थापित गरिएका सहिद: ** [[शुक्रराज शास्त्री|शुकराज शास्त्री]] ** [[धर्मभक्त माथेमा|धर्म भक्त माथेमा]] ** [[दशरथ चन्द]] ** [[गङ्गालाल श्रेष्ठ|गंगालाल श्रेष्ठ]] * यो पनि हेर्नुहोस् ** [[भीमदत्त पन्त]] ** [[दुर्गानन्द झा]] ** रत्न कुमार बन्तवा ** [[यज्ञबहादुर थापा]] * [[टङ्कप्रसाद आचार्य|टंक प्रसाद आचार्यलाई]] [[ब्राह्मण]] भएकाले मृत्युदण्डबाट जोगिए तर उनलाई जातच्युत गरियो, र उनलाई प्रायः "जीवित शहीद" भनिन्छ * [[पुष्कर शाह|प्रधानमन्त्री चौतारीया पुष्कर शाहका]] छोरा कर्नल अमर बिक्रम शाहलाई [[३८ सालको पर्व|बि.सं १९३८ मा]] मा विद्रोह प्रयासमा उनको भूमिकाको कारण राणा शासनले टेकुमा मृत्युदण्डको सजाय सुनाएको थियो।उनले [[रणोद्दिप सिँह बहादुर राणा|तत्कालीन प्रधानमन्त्री रणोदिप सिंह कुँवरलाई]] मार्नको लागी एक षड्यन्त्रको नेतृत्व गरेका थिए। == विरासत == [[File:PM on Martyr's Day.jpg|thumb|सहिद दिवसको उपलक्षमा सलामी चढाउँदै प्रधानमन्त्री [[बाबुराम भट्टराई]]|alt=सहिद दिवस]] * हरेक वर्ष माघ १६ मा शहिद दिवस मनाइन्छ। शहीद हप्ता माघ १०-१६ सम्म सहिद सप्ताहको रुपमा लिइन्छ। <ref>[https://archive.is/20130411111030/http://www.nepalnews.com/home/index.php/news/1/16321-martyrs-day-being-celebrated.html]</ref> * [[शहिद गेट]] र शहिदद स्मारक [[काठमाडौँ|काठमाडौंमा]] छ। [[नेपालको प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्री]] र अन्य पदाधिकारीहरूले शपथ ग्रहण गरेपछि स्मारकको भ्रमण गर्ने प्रचलन छ। * [[सहिद स्मारक ए-डिभिजन लिग|शहीदको मेमोरियल ए डिभिजन लिग]] [[अखिल नेपाल फुटबल सङ्घ|अखिल नेपाल फुटबल संघको]] शीर्ष डिभिजन हो। * [[दशरथ रङ्गशाला|दशरथ रंगशाला]], नेपालको राष्ट्रिय रंगशाला, दशरथ चन्दको नाममा राखिएको छ। * देशका धेरै सडकहरू र पार्कहरू शहिदहरूको नामाकरण गरिएको छ। [[चित्र:SahidSmarak2.jpg|thumb|right|250px|हेटौँडामा रहेको सहिद स्मारक पार्क]] ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} bkzrbcht8hoda9o6ei112mhapon4uww 1074125 1074122 2022-08-19T03:08:04Z Biplab Anand 13653 wikitext text/x-wiki '''सहिद''' [[नेपाल|नेपालमा]] देश वा समाजको हितका लागि योगदान पुर्‍याउँदा मृत्यु वरण गरेको मानिसलाई बुझिन्छ। यो शब्द मौलिक रूपमा व्यक्तिको लागि प्रयोग भएको थियो। सुरुमा नेपालमा सहिद भनेर [[राणा शासन]]को विरुद्ध आवाज उठाउँदा मृत्यु भएका व्यक्तिहरूलाई बुझिन्थ्यो[[राणा वंश|।]] [[लखन थापा मगर|लखन थापालाई]] नेपालको पहिलो [[शहीद दिवस|सहिद]] मानिन्छ। <ref>{{Cite web|url=http://www.nepalitimes.com.np/issue/2001/06/15/FromtheNepaliPress/9004|title=Bad blood|publisher=Nepali Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120609113603/http://www.nepalitimes.com.np/issue/2001/06/15/FromtheNepaliPress/9004|archivedate=2012-06-09|accessdate=2015-03-02}}</ref> == सहिदहरूको सूची == [[जुद्ध शमशेर जङ्गबहादुर राणा]] विरुद्धको विद्रोह: * वि.सं. १९९७ माघमा [[मृत्युदण्ड]] दिइएका र [[शहिदगेट]]मा प्रतिमा स्थापित गरिएका सहिद: ** [[शुक्रराज शास्त्री|शुकराज शास्त्री]] ** [[धर्मभक्त माथेमा|धर्म भक्त माथेमा]] ** [[दशरथ चन्द]] ** [[गङ्गालाल श्रेष्ठ]] * यो पनि हेर्नुहोस् ** [[भीमदत्त पन्त]] ** [[दुर्गानन्द झा]] ** रत्न कुमार बन्तवा ** [[यज्ञबहादुर थापा]] * [[टङ्कप्रसाद आचार्य]]लाई [[ब्राह्मण]] भएकाले मृत्युदण्डबाट जोगिए तर उनलाई जातच्युत गरियो र उनलाई प्रायः "जीवित शहीद" भनिन्छ। * प्रधानमन्त्री चौतारिया [[पुष्कर शाह]]का छोरा कर्नल अमर बिक्रम शाहलाई वि.सं [[३८ सालको पर्व|१९३८]] मा विद्रोह प्रयासमा उनको भूमिकाको कारण राणा शासनले टेकुमा मृत्युदण्डको सजाय सुनाएको थियो। उनले तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[रणोद्दिप सिँह बहादुर राणा|रणोदिप सिंह कुँवर]]लाई मार्नको लागी एक षड्यन्त्रको नेतृत्व गरेका थिए। == विरासत == [[File:PM on Martyr's Day.jpg|thumb|सहिद दिवसको उपलक्षमा सलामी चढाउँदै प्रधानमन्त्री [[बाबुराम भट्टराई]]|alt=सहिद दिवस]] * हरेक वर्ष माघ १६ मा सहिद दिवस मनाइन्छ। सहिद हप्ता माघ १०-१६ सम्म सहिद सप्ताहको रूपमा लिइन्छ। <ref>[https://archive.is/20130411111030/http://www.nepalnews.com/home/index.php/news/1/16321-martyrs-day-being-celebrated.html]</ref> * [[शहिद गेट|सहिद गेट]] र सहिद स्मारक [[काठमाडौँ]]मा छ। [[नेपालको प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्री]] र अन्य पदाधिकारीहरूले शपथ ग्रहण गरेपछि स्मारकको भ्रमण गर्ने प्रचलन छ। * [[सहिद स्मारक ए-डिभिजन लिग]] [[अखिल नेपाल फुटबल सङ्घ]]को शीर्ष डिभिजन हो। * [[दशरथ रङ्गशाला]], नेपालको राष्ट्रिय रङ्गशाला दशरथ चन्दको नाममा राखिएको छ। * देशका धेरै सडकहरू र पार्कहरू सहिदहरूको नाममा नामाकरण गरिएको छ। [[चित्र:SahidSmarak2.jpg|thumb|right|250px|हेटौँडामा रहेको सहिद स्मारक पार्क]] ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} a6ilbtrwduj8el7f4jki0r7uevox1rt 1074126 1074125 2022-08-19T03:09:27Z Biplab Anand 13653 [[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपाली शहीदहरू]] जोडियो wikitext text/x-wiki '''सहिद''' [[नेपाल|नेपालमा]] देश वा समाजको हितका लागि योगदान पुर्‍याउँदा मृत्यु वरण गरेको मानिसलाई बुझिन्छ। यो शब्द मौलिक रूपमा व्यक्तिको लागि प्रयोग भएको थियो। सुरुमा नेपालमा सहिद भनेर [[राणा शासन]]को विरुद्ध आवाज उठाउँदा मृत्यु भएका व्यक्तिहरूलाई बुझिन्थ्यो[[राणा वंश|।]] [[लखन थापा मगर|लखन थापालाई]] नेपालको पहिलो [[शहीद दिवस|सहिद]] मानिन्छ। <ref>{{Cite web|url=http://www.nepalitimes.com.np/issue/2001/06/15/FromtheNepaliPress/9004|title=Bad blood|publisher=Nepali Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120609113603/http://www.nepalitimes.com.np/issue/2001/06/15/FromtheNepaliPress/9004|archivedate=2012-06-09|accessdate=2015-03-02}}</ref> == सहिदहरूको सूची == [[जुद्ध शमशेर जङ्गबहादुर राणा]] विरुद्धको विद्रोह: * वि.सं. १९९७ माघमा [[मृत्युदण्ड]] दिइएका र [[शहिदगेट]]मा प्रतिमा स्थापित गरिएका सहिद: ** [[शुक्रराज शास्त्री|शुकराज शास्त्री]] ** [[धर्मभक्त माथेमा|धर्म भक्त माथेमा]] ** [[दशरथ चन्द]] ** [[गङ्गालाल श्रेष्ठ]] * यो पनि हेर्नुहोस् ** [[भीमदत्त पन्त]] ** [[दुर्गानन्द झा]] ** रत्न कुमार बन्तवा ** [[यज्ञबहादुर थापा]] * [[टङ्कप्रसाद आचार्य]]लाई [[ब्राह्मण]] भएकाले मृत्युदण्डबाट जोगिए तर उनलाई जातच्युत गरियो र उनलाई प्रायः "जीवित शहीद" भनिन्छ। * प्रधानमन्त्री चौतारिया [[पुष्कर शाह]]का छोरा कर्नल अमर बिक्रम शाहलाई वि.सं [[३८ सालको पर्व|१९३८]] मा विद्रोह प्रयासमा उनको भूमिकाको कारण राणा शासनले टेकुमा मृत्युदण्डको सजाय सुनाएको थियो। उनले तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[रणोद्दिप सिँह बहादुर राणा|रणोदिप सिंह कुँवर]]लाई मार्नको लागी एक षड्यन्त्रको नेतृत्व गरेका थिए। == विरासत == [[File:PM on Martyr's Day.jpg|thumb|सहिद दिवसको उपलक्षमा सलामी चढाउँदै प्रधानमन्त्री [[बाबुराम भट्टराई]]|alt=सहिद दिवस]] * हरेक वर्ष माघ १६ मा सहिद दिवस मनाइन्छ। सहिद हप्ता माघ १०-१६ सम्म सहिद सप्ताहको रूपमा लिइन्छ। <ref>[https://archive.is/20130411111030/http://www.nepalnews.com/home/index.php/news/1/16321-martyrs-day-being-celebrated.html]</ref> * [[शहिद गेट|सहिद गेट]] र सहिद स्मारक [[काठमाडौँ]]मा छ। [[नेपालको प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्री]] र अन्य पदाधिकारीहरूले शपथ ग्रहण गरेपछि स्मारकको भ्रमण गर्ने प्रचलन छ। * [[सहिद स्मारक ए-डिभिजन लिग]] [[अखिल नेपाल फुटबल सङ्घ]]को शीर्ष डिभिजन हो। * [[दशरथ रङ्गशाला]], नेपालको राष्ट्रिय रङ्गशाला दशरथ चन्दको नाममा राखिएको छ। * देशका धेरै सडकहरू र पार्कहरू सहिदहरूको नाममा नामाकरण गरिएको छ। [[चित्र:SahidSmarak2.jpg|thumb|right|250px|हेटौँडामा रहेको सहिद स्मारक पार्क]] ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} [[श्रेणी:नेपाली शहीदहरू]] j4nalcjdf5vnn3lh828jhirils736n7 0 125212 1074144 1069880 2022-08-19T09:01:44Z Harrison Fordham 59149 wikitext text/x-wiki {{Infobox official post| | post = नगर प्रमुख | body = {{nowrap|काठमाडौँको महानगरपालिका}} | native_name = काठमाडौँ महानगरपालिका नगर प्रमुख | flag = Flag of Kathmandu, Nepal.svg | flagsize = 150px | flagcaption = काठमाडौँको झण्डा | insignia = | insigniasize = 110px | insigniacaption = काठमाडौँ महानगरपालिकाको छाप | image = Balen Shah3-cropped.png | imagesize = | alt = <!-- Optional --> | incumbent = [[बालेन्द्र शाह]] | acting = | incumbentsince = सन् २०२२ मे ३० | predecessor = [[विद्यासुन्दर शाक्य]] | type = कार्यकारी प्रमुख | status = | style = | residence = | seat = {{nowrap|नगर कार्यपालिकाको कार्यालय}}, काठमाडौँ | termlength = पाँच वर्ष, एकपटक नवीकरण | constituting_instrument = [[नेपालको संविधान]] | precursor = <!-- The immediate predecessor post(s), if any. --> | formation = वि.सं. १९७६ | inaugural = सिंह शमशेर | succession = | abbreviation = | unofficial_names = काठमेयर | deputy = {{nowrap|काठमाडौँ महानगरपालिका}}को नगर उप-प्रमुख | salary = रु ४६,०००<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/830181-1653096959.html |title=महानगरका मेयरको तलब कति? |last=शर्मा |first=भुवन |website=नागरिक न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-06-29}}</ref> | website = {{URL|https://kathmandu.gov.np/}} | footnotes = | appointer = [[काठमाडौँ]]को मतदाता }} '''काठमाडौँको नगर प्रमुख''' [[काठमाडौँ महानगरपालिका]] नगर कार्यपालिकाको प्रमुख हुन्। नगर प्रमुख पाँच वर्षको अवधिको लागि निर्वाचित हुन्छ र बढीमा दुई कार्यकाल सेवा गर्न सीमित हुन्छ। यो भूमिका पहिलो पटक [[राणा शासन]]कालमा वि.सं. १९७६ मा सिर्जना भएको थियो।<ref name="सय वर्ष">{{Cite web |url=https://nayapatrikadaily.com/news-details/31590/2019-12-18 |title=स्थानीय तह अभ्यासका सय वर्ष |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> काठमाडौँको वर्तमान नगर प्रमुख [[बालेन्द्र शाह]] हुन्। उनी वि.सं. २०७९ को [[स्थानीय तह निर्वाचन, २०७९|स्थानीय तह निर्वाचन]]मा निर्वाचित भएका थिए र वि.सं. २०७९ जेठ १६ मा पदभार ग्रहण गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/130340 |title=तस्वीरमा बालेनको शपथ ग्रहण |last=मचामसी |first=अमित |website=हिमाल खबर |accessdate=2022-06-29}}</ref> काठमाडौँ महानगरपालिकाले काठमाडौँको सहरको व्यवस्थापन गर्छ र नगर प्रमुखलाई काठमाडौँको ३२ वडाका वडा अध्यक्षहरू रहेको नगर कार्यपालिकाले समर्थन गर्ने गर्दछ।<ref>{{cite constitution |article=२१६|clause=२|section=|country=नेपाल|language=नेपाली|ratified=सन् २०१५ सेप्टेम्बर २०|url=|access-date=May 23, 2022}}</ref> ==इतिहास== देशको राजधानीको रूपमा रहेको काठमाडौँमा स्थानीय प्रशासनको आरम्भ तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|चन्द्रशमशेर राणा]]ले गरेका थिए। 'ए श्रेणी'का राणा तथा शासकवर्गहरू हिड्ने बाटो सफा तथा व्यवस्थित गर्नुपर्ने अभिप्रायले गर्दा उनले वि.सं. १९७६ पुस २ गते सवाल सनद जारी गर्दै खड्ग निशान लगाएर भोटाहिटीमा सफाई अड्डाको स्थापना गरेका थिए।<ref name="सय वर्ष"/> सफाई अड्डाको प्रशासनिक व्यवस्थापनमा रैती दुनियाँबाट सात जना भलादमी सदस्यहरू र तत्कालीन राणा सरकारका तर्फबाट चेयरम्यान, भाइस चेयरम्यान, इन्जिनियर र म्युनिसिपालिटी हाकिम गरेर ११ जनाको समिति बनाएका थिए।<ref name="सवाल">{{cite news|url=http://inlogos.org/wp-content/uploads/2016/02/Swayatta_Shasan-2072-Issue-I.pdf|title=स्वायत्त शासन|date=वि.सं. २०७२ बैशाख|accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २|publisher=स्वशासन अध्ययन प्रतिष्ठान|page=७|language=नेपाली}}</ref> नेपालमा यसलाई नै स्थानीय प्रशासन विकेन्द्रीकरणको पहिलो प्रयास तथा जनताहरूको समेत प्रत्यक्ष पहुँच र नजिकको सरकारी अड्डाको संस्थागत संरचना मान्ने गरिन्छ। प्रारम्भिक समयमा सफाई अड्डाको स्थापना हुँदा यसलाई तल्लो फाँट र माथिल्लो फाँट गरी २ फाँटमा विभाजन गरिएको थियो जसलाई सुधार गर्न, जनताको काम व्यवस्थापन गर्न र अड्डाको कार्य क्षेत्र फराकिलो बनाउन तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[भीम शमशेर जङ्गबहादुर राणा|भीम शमशेर राणा]]ले वि.सं. १९८८ मा सवाल सनद जारी गरेका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://nepalmag.com.np/literature/2014/07/13/7158|title=रोलक्रम परिवर्तन र प्रजातन्त्रको उदय|last=आचार्य|first=सन्तोष|website=नेपाल पत्रिका|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20060501044858/http://www.kathmandu.gov.np/cityatglance/index.html|title=नगर परिचय|date=2006-05-01|website=काठमाडौँ महानगरपालिका कार्यालय|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> सफाई अड्डाको रूपमा २८ वर्षसम्म काम गरेपछि वि.सं. २००३ फाल्गुन २ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[पद्म शमशेर जङ्गबहादुर राणा|पद्म शमशेर राणा]]ले आफ्नै निवासमा मानिसहरू भेला पारी भोटाहिटी सफाइ अड्डालाई 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' घोषणा गरेका थिए। वि.सं. २००४ सालमा भएको काठमाडौँ नगरपालिकाको पहिलो निर्वाचनमा राणा शासनले गेहेन्द्र शमशेर थापालाई काठमाडौँको नगर प्रमुख र आम जनताबाट शंकरदेव पन्त नगर उप-प्रमुखमा निर्वाचित गरेका थिए। [[राणा शासन]]कै समयमा वि.सं. २००६ चैत्र २७ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[मोहन शमशेर जङ्गबहादुर राणा|मोहन शमशेर राणा]]ले नेपालमा नगर पञ्चायत ऐन, २००६ जारी गरेर लागु गरेपछि 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' नगर पञ्चायत बन्न पुगेको थियो।<ref name="सवाल" /> देशमा राणा शासनको अन्त्य र [[लोकतन्त्र|प्रजातन्त्र]]को उदय भएसँगै वि.सं. २०१० जेठ ५ गते नेपाल राज्य नगरपालिका ऐन, २००९ जारी भएपछि वि.सं. २०१० भदौ १७<ref name="नगर वर्ष">{{Cite web |url=https://www.thenepaltop.com/news/224892 |title=कहिले-कहिले भएको थियो स्थानीय तह निर्वाचन? |website=द नेपाल टप |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> गते १८ वटा वडाहरू सहितको काठमाडौँ नगरपालिका बनेको थियो। वि.सं. २०१० सालमा भएको पहिलो लोकतान्त्रिक निर्वाचनमा जनकमान श्रेष्ठ काठमाडौँ नगर प्रमुखमा निर्वाचित भई तत्कालिन नगरपालिकाको पहिलो निर्वाचित मेयर बनेका थिए। वि.सं. २०१७ पौष २२ गते देशमा तत्कालीन राजा [[महेन्द्र वीर विक्रम शाह|महेन्द्र शाह]]ले [[पञ्चायती व्यवस्था]] आरम्भ गरेको २ वर्षपछि वि.सं. २०१९ भदौ ५ गते नगर पञ्चायत ऐन, २०१९ जारी गरिएको थियो जसको फलस्वरूप यो नगरपालिका स्वतः नगर पञ्चायतमा परिणत भएको थियो। पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य भएपछि तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०४७ साल जेठ २८ गते<ref name="नगरपालिका ऐन नेपाल">{{cite news|url=http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=15813|title=नगरपालिका ऐन, २०४७|date=वि.सं. २०४७ जेठ २८|accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १०|publisher=नेपाल राजपत्र|agency=नेपाल सरकार|language=नेपाली}}</ref> नगरपालिका ऐन, २०४७ घोषणा गरि लागु गरेपछि नगरपालिका बन्नको लागि चाहिने आवश्यक पूर्वाधार तथा जनशक्ति भएको कारणले काठमाडौँ स्वतः आधिकारिक रूपमा नगरपालिका बन्न पुगेको थियो।<ref name="संविधान">{{cite news|url=http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=15853|title=श्री ५ महारजाधिराज वीरेन्द्र वीर विक्रम शाहदेवबाट नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ बक्सेको घोषणा|date=वि.सं. २०४७ कार्तिक २३|accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १|publisher=नेपाल राजपत्र|agency=नेपाल सरकार|language=नेपाली}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://books.google.com.np/books?id=yi5GAQAAIAAJ|title=मेचीदेखि महाकाली|date=सन् १९७५|publisher=श्री ५ सरकार सूचना मन्त्रालय|language=नेपाली|accessdate=2022-02-15}}</ref> राजधानीको रूपमा रहेको यो नगरमा बढ्दो जनसङ्ख्या, शिक्षा, स्वास्थ्य, खेलकूद, सहरीकरण, यातायात, विमानस्थल लगायतका आवश्यक भौतिक पूर्वाधार भएको कारणले तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९ गते काठमाडौँ नगरपालिकालाई स्तरोन्नति गर्दै देशकै पहिलो महानगरपालिकाको रूपमा काठमाडौँ महानगरपालिका घोषणा गरेको थियो।<ref name="महानगर">{{cite news|title=नगर कार्यपालिकाको कार्यालय - काठमाडौँ महानगरपालिका |url=https://kathmandu.gov.np/wp-content/uploads/2021/08/Notice-publication.pdf |date=वि.सं. २०७८ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २ |language=नेपाली |page=१ |publisher=काठमाडौँ महनगरपालिका कार्यालय}}</ref> त्यस समयमा काठमाडौँ नगरपालिकाको नगर प्रमुख प्रेमलाल सिंह थिए। वि.सं. २०५४ सालमा भएको स्थानीय तह निर्वाचनमा काठमाडौँ महानगरपालिकाको पहिलो नगर प्रमुखको रूपमा [[केशव स्थापित]] निर्वाचित भएका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.nepalpress.com/2022/05/11/187564/ |title=गेहेन्द्र शम्शेरदेखि विद्यासुन्दरसम्म : ७५ वर्ष क-कसले हाँके काठमाडौं ? |website=नेपाल प्रेस |language=नेपाली |accessdate=2022-06-30}}</ref> ==नगर प्रमुखहरूको सूची== === राणा शासनकाल (वि.सं. १९७६–२००७) === {| class="wikitable" !# !नगर प्रमुख ! colspan="2" |पदावधि |- |१ |सिंह शमशेर<ref name="मेयर इतिहास">{{Cite web|url=https://kathmandupost.com/miscellaneous/2017/05/13/a-mayoral-history-of-kathmandu|title=A mayoral history of Kathmandu|last=खतिवडा|first=दिपेश|website=काठमाडौँ पोस्ट|language=अङ्ग्रेजी|trans-title=काठमाडौँको मेयर इतिहास|access-date=2022-04-02}}</ref> |वि.सं. १९७६ |अज्ञात |- |२ |गहेन्द्र शमशेर थापा<ref>{{Cite web |url=https://www.nepalpress.com/2022/05/11/187564/ |title=गेहेन्द्र शम्शेरदेखि विद्यासुन्दरसम्म : ७५ वर्ष क-कसले हाँके काठमाडौं ? |website=नेपाल प्रेस |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |वि.सं. २००४<ref>{{Cite web |url=http://nepalihimal.com/ |title=राणाकालको चुनाव |last=अर्याल |first=दीपक |website=हिमाल खबरपत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |वि.सं. २००७ |} === सङ्क्रमण काल (वि.सं. २०१०–२०१७) === {| class="wikitable" !# !नगर प्रमुख ! colspan="2" |पदावधि ! colspan="2" |राजनीतिक दल |- |३ |जनकमान श्रेष्ठ<ref name="मेयर">{{Cite web|url=https://nepalkhabar.com/opinion/14372-2019-12-13-11-55-58|title=जो २४ वर्षको उमेरमा काठमाडौँको पहिलो मेयर बने|last=थापा|first=सूर्य|website=नेपालखबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-01}}</ref> |वि.सं. २०१० |वि.सं. २०११<ref>{{Cite web|last=अधिकारी|first=प्रकृति|url=https://gorkhapatraonline.com/index.php/news/11588|title=प्रजातन्त्रपछिको पहिलो स्थानीय निर्वाचन|website=गोरखापत्र |language=नेपाली|access-date=2022-05-28}}</ref> | bgcolor="red" | |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी]] |- |४ |प्रयागराज सिंह सुवाल<ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०११ |वि.सं. २०१७ | bgcolor="{{party color|Nepali Congress}}" | |[[नेपाली कांग्रेस]] |} === पञ्चायत काल (वि.सं. २०२२–२०४७) === {| class="wikitable" !# !प्रधानपञ्च ! colspan="2" |पदावधि |- |५ |गणेशमान श्रेष्ठ<ref name="मेयर सूची">{{cite news|last=नेपाल|first=खेमराज|title=नगरपालिका: के छ, के छैन? |url=http://inlogos.org/wp-content/uploads/2016/02/Swayatta-Shasan-Municipal-Issue-10_2073.pdf |date=वि.सं. २०७३ आसार |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २० |language=नेपाली |page=१२ |publisher=स्वशासन अध्ययन प्रतिष्ठान}}</ref> |वि.सं. २०२२ |वि.सं. २०२७ |- |६ |चन्द्रानन्द नेवा<ref name="नेवा">{{Cite web |url=https://www.lalitpurkhabar.com/2022/05/12/66736 |title=रहेनन् काठमाडौं महानगरका पूर्ववडाध्यक्ष चन्द्रानन्द नेवा |date=2022-05-12 |website=ललितपुर खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-06-28}}</ref> |वि.सं. २०२७ |वि.सं. २०३३ |- |७ |बासुदेव ढुङ्गाना<ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०३३ |वि.सं. २०३८ |- |८ |प्रेमबहादुर शाक्य<ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०३८ |वि.सं. २०३९ |- |९ |कमल चित्रकार<ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०३९ |वि.सं. २०४३ |- |१० |हरिबोल भट्टराई <ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०४३ |वि.सं. २०४७ |} === संवैधानिक राजतन्त्र काल (वि.सं. २०४७–२०६३) === {| class="wikitable" !# !नगर प्रमुख ! colspan="2" |पदावधि ! colspan="2" |राजनीतिक दल |- |११ |[[प्रेमलाल सिंह]]<ref>{{Cite web|url=https://suryakhabar.com/2017/04/11079/|title=यसरी जितेका थिए पिएल सिंह र केशव स्थापितले काठमाण्डौ महानगरको चुनाव, अहिले त्यस्तै तयारी नथाले जित्न मुस्किल पर्छ !|website=सूर्य खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |वि.सं. २०४९ |वि.सं. २०५४ | bgcolor="{{party color|Nepali Congress}}" | |[[नेपाली कांग्रेस]] |- |१२ |[[केशव स्थापित]]<ref>{{Cite web|url=https://www.makalukhabar.com/2018/11/572580/|title=केशव स्थापित सरकारबाट विस्थापित होलान् ?|date=2018-11-02|website=मकालु खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |वि.सं. २०५४ |वि.सं. २०६० | bgcolor="{{party color|Communist Party of Nepal (Unified Marxist–Leninist)}}" | |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)|नेकपा (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)]] |- |१३ |[[राजाराम श्रेष्ठ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2017/05/579806|title=आधा दर्जन पूर्वसांसद मेयरमा भिड्दै (सूचीसहित)|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> |वि.सं. २०६० |वि.सं. २०६१ | bgcolor="{{party color|Rastriya Prajatantra Party}}" | |[[राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी]] |} === सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल (वि.सं. २०७४–वर्तमान) === {| class="wikitable" !# !तस्विर !नाम ! colspan="2" |पदावधि !निर्वाचित ! colspan="2" |राजनीतिक दल |- |१४ |[[चित्र:Bidya_Sundar_Shakya_meets_Manuela_Carmena_in_Madrid_in_2017.jpg|center|frameless|150x150px]] |[[विद्यासुन्दर शाक्य]]<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/122924-1495942740.html|title=काठमाडौँ महानगरमा एमालेका विद्यासुन्दर शाक्य विजयी|website=नागरिक सामचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |वि.सं. २०७४ जेष्ठ १७<ref>{{Cite web |url=https://www.janaboli.com/post/88196 |title=काठमाडौं महानगरमा नवनिर्वाचित विद्यासुन्दर शाक्य सहितका जनप्रतिनिधिको शपथ ग्रहण आज |date=2017-05-31 |website=जनबोली न्यूज |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |वि.सं. २०७९ जेष्ठ ५<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2022/02/1076764 |title=स्थानीय जनप्रतिनिधिको कार्यकाल कहिले सकिन्छ ? |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |[[काठमाडौँ महानगरपालिका निर्वाचन, २०७४|२०७४]] | bgcolor="{{party color|Communist Party of Nepal (Unified Marxist–Leninist)}}" | |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)|नेकपा (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)]] |- |१५ |[[चित्र:Balen_Shah3-cropped.png|center|frameless|150x150px]] |[[बालेन्द्र शाह]] |वि.सं. २०७९ जेष्ठ १६<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2022/05/1135364 |title=काठमाडौंका मेयर बालेन साहले नेपाल भाषामा पनि लिए शपथ |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |वर्तमान |[[काठमाडौँ महानगरपालिका निर्वाचन, २०७९|२०७९]] | bgcolor="{{party color|Independent}}" | |[[स्वतन्त्र राजनीतिज्ञ|स्वतन्त्र]] |} ==यो पनि हेर्नुहोस्== * [[नेपालका नगर प्रमुखहरूको सूची]] == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:काठमाडौँ]] [[श्रेणी:काठमाडौँ महानगरपालिकाका नगरप्रमुखहरू| ]] rk357bp0pf8yh2zyyvdice8tf1qs5pm 1074145 1074144 2022-08-19T09:02:37Z Harrison Fordham 59149 wikitext text/x-wiki {{Infobox official post| | post = नगर प्रमुख | body = {{nowrap|काठमाडौँको महानगरपालिका}} | native_name = काठमाडौँको महानगरपालिकाका नगर प्रमुख | flag = Flag of Kathmandu, Nepal.svg | flagsize = 150px | flagcaption = काठमाडौँको झण्डा | insignia = | insigniasize = 110px | insigniacaption = काठमाडौँ महानगरपालिकाको छाप | image = Balen Shah3-cropped.png | imagesize = | alt = <!-- Optional --> | incumbent = [[बालेन्द्र शाह]] | acting = | incumbentsince = सन् २०२२ मे ३० | predecessor = [[विद्यासुन्दर शाक्य]] | type = कार्यकारी प्रमुख | status = | style = | residence = | seat = {{nowrap|नगर कार्यपालिकाको कार्यालय}}, काठमाडौँ | termlength = पाँच वर्ष, एकपटक नवीकरण | constituting_instrument = [[नेपालको संविधान]] | precursor = <!-- The immediate predecessor post(s), if any. --> | formation = वि.सं. १९७६ | inaugural = सिंह शमशेर | succession = | abbreviation = | unofficial_names = काठमेयर | deputy = {{nowrap|काठमाडौँ महानगरपालिका}}को नगर उप-प्रमुख | salary = रु ४६,०००<ref>{{Cite web |url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/830181-1653096959.html |title=महानगरका मेयरको तलब कति? |last=शर्मा |first=भुवन |website=नागरिक न्युज |language=नेपाली |accessdate=2022-06-29}}</ref> | website = {{URL|https://kathmandu.gov.np/}} | footnotes = | appointer = [[काठमाडौँ]]को मतदाता }} '''काठमाडौँको नगर प्रमुख''' [[काठमाडौँ महानगरपालिका]] नगर कार्यपालिकाको प्रमुख हुन्। नगर प्रमुख पाँच वर्षको अवधिको लागि निर्वाचित हुन्छ र बढीमा दुई कार्यकाल सेवा गर्न सीमित हुन्छ। यो भूमिका पहिलो पटक [[राणा शासन]]कालमा वि.सं. १९७६ मा सिर्जना भएको थियो।<ref name="सय वर्ष">{{Cite web |url=https://nayapatrikadaily.com/news-details/31590/2019-12-18 |title=स्थानीय तह अभ्यासका सय वर्ष |website=नयाँ पत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> काठमाडौँको वर्तमान नगर प्रमुख [[बालेन्द्र शाह]] हुन्। उनी वि.सं. २०७९ को [[स्थानीय तह निर्वाचन, २०७९|स्थानीय तह निर्वाचन]]मा निर्वाचित भएका थिए र वि.सं. २०७९ जेठ १६ मा पदभार ग्रहण गरेका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.himalkhabar.com/news/130340 |title=तस्वीरमा बालेनको शपथ ग्रहण |last=मचामसी |first=अमित |website=हिमाल खबर |accessdate=2022-06-29}}</ref> काठमाडौँ महानगरपालिकाले काठमाडौँको सहरको व्यवस्थापन गर्छ र नगर प्रमुखलाई काठमाडौँको ३२ वडाका वडा अध्यक्षहरू रहेको नगर कार्यपालिकाले समर्थन गर्ने गर्दछ।<ref>{{cite constitution |article=२१६|clause=२|section=|country=नेपाल|language=नेपाली|ratified=सन् २०१५ सेप्टेम्बर २०|url=|access-date=May 23, 2022}}</ref> ==इतिहास== देशको राजधानीको रूपमा रहेको काठमाडौँमा स्थानीय प्रशासनको आरम्भ तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|चन्द्रशमशेर राणा]]ले गरेका थिए। 'ए श्रेणी'का राणा तथा शासकवर्गहरू हिड्ने बाटो सफा तथा व्यवस्थित गर्नुपर्ने अभिप्रायले गर्दा उनले वि.सं. १९७६ पुस २ गते सवाल सनद जारी गर्दै खड्ग निशान लगाएर भोटाहिटीमा सफाई अड्डाको स्थापना गरेका थिए।<ref name="सय वर्ष"/> सफाई अड्डाको प्रशासनिक व्यवस्थापनमा रैती दुनियाँबाट सात जना भलादमी सदस्यहरू र तत्कालीन राणा सरकारका तर्फबाट चेयरम्यान, भाइस चेयरम्यान, इन्जिनियर र म्युनिसिपालिटी हाकिम गरेर ११ जनाको समिति बनाएका थिए।<ref name="सवाल">{{cite news|url=http://inlogos.org/wp-content/uploads/2016/02/Swayatta_Shasan-2072-Issue-I.pdf|title=स्वायत्त शासन|date=वि.सं. २०७२ बैशाख|accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २|publisher=स्वशासन अध्ययन प्रतिष्ठान|page=७|language=नेपाली}}</ref> नेपालमा यसलाई नै स्थानीय प्रशासन विकेन्द्रीकरणको पहिलो प्रयास तथा जनताहरूको समेत प्रत्यक्ष पहुँच र नजिकको सरकारी अड्डाको संस्थागत संरचना मान्ने गरिन्छ। प्रारम्भिक समयमा सफाई अड्डाको स्थापना हुँदा यसलाई तल्लो फाँट र माथिल्लो फाँट गरी २ फाँटमा विभाजन गरिएको थियो जसलाई सुधार गर्न, जनताको काम व्यवस्थापन गर्न र अड्डाको कार्य क्षेत्र फराकिलो बनाउन तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[भीम शमशेर जङ्गबहादुर राणा|भीम शमशेर राणा]]ले वि.सं. १९८८ मा सवाल सनद जारी गरेका थिए।<ref>{{Cite web|url=https://nepalmag.com.np/literature/2014/07/13/7158|title=रोलक्रम परिवर्तन र प्रजातन्त्रको उदय|last=आचार्य|first=सन्तोष|website=नेपाल पत्रिका|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20060501044858/http://www.kathmandu.gov.np/cityatglance/index.html|title=नगर परिचय|date=2006-05-01|website=काठमाडौँ महानगरपालिका कार्यालय|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> सफाई अड्डाको रूपमा २८ वर्षसम्म काम गरेपछि वि.सं. २००३ फाल्गुन २ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[पद्म शमशेर जङ्गबहादुर राणा|पद्म शमशेर राणा]]ले आफ्नै निवासमा मानिसहरू भेला पारी भोटाहिटी सफाइ अड्डालाई 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' घोषणा गरेका थिए। वि.सं. २००४ सालमा भएको काठमाडौँ नगरपालिकाको पहिलो निर्वाचनमा राणा शासनले गेहेन्द्र शमशेर थापालाई काठमाडौँको नगर प्रमुख र आम जनताबाट शंकरदेव पन्त नगर उप-प्रमुखमा निर्वाचित गरेका थिए। [[राणा शासन]]कै समयमा वि.सं. २००६ चैत्र २७ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[मोहन शमशेर जङ्गबहादुर राणा|मोहन शमशेर राणा]]ले नेपालमा नगर पञ्चायत ऐन, २००६ जारी गरेर लागु गरेपछि 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' नगर पञ्चायत बन्न पुगेको थियो।<ref name="सवाल" /> देशमा राणा शासनको अन्त्य र [[लोकतन्त्र|प्रजातन्त्र]]को उदय भएसँगै वि.सं. २०१० जेठ ५ गते नेपाल राज्य नगरपालिका ऐन, २००९ जारी भएपछि वि.सं. २०१० भदौ १७<ref name="नगर वर्ष">{{Cite web |url=https://www.thenepaltop.com/news/224892 |title=कहिले-कहिले भएको थियो स्थानीय तह निर्वाचन? |website=द नेपाल टप |language=नेपाली |accessdate=2022-03-18}}</ref> गते १८ वटा वडाहरू सहितको काठमाडौँ नगरपालिका बनेको थियो। वि.सं. २०१० सालमा भएको पहिलो लोकतान्त्रिक निर्वाचनमा जनकमान श्रेष्ठ काठमाडौँ नगर प्रमुखमा निर्वाचित भई तत्कालिन नगरपालिकाको पहिलो निर्वाचित मेयर बनेका थिए। वि.सं. २०१७ पौष २२ गते देशमा तत्कालीन राजा [[महेन्द्र वीर विक्रम शाह|महेन्द्र शाह]]ले [[पञ्चायती व्यवस्था]] आरम्भ गरेको २ वर्षपछि वि.सं. २०१९ भदौ ५ गते नगर पञ्चायत ऐन, २०१९ जारी गरिएको थियो जसको फलस्वरूप यो नगरपालिका स्वतः नगर पञ्चायतमा परिणत भएको थियो। पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य भएपछि तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०४७ साल जेठ २८ गते<ref name="नगरपालिका ऐन नेपाल">{{cite news|url=http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=15813|title=नगरपालिका ऐन, २०४७|date=वि.सं. २०४७ जेठ २८|accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १०|publisher=नेपाल राजपत्र|agency=नेपाल सरकार|language=नेपाली}}</ref> नगरपालिका ऐन, २०४७ घोषणा गरि लागु गरेपछि नगरपालिका बन्नको लागि चाहिने आवश्यक पूर्वाधार तथा जनशक्ति भएको कारणले काठमाडौँ स्वतः आधिकारिक रूपमा नगरपालिका बन्न पुगेको थियो।<ref name="संविधान">{{cite news|url=http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=15853|title=श्री ५ महारजाधिराज वीरेन्द्र वीर विक्रम शाहदेवबाट नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ बक्सेको घोषणा|date=वि.सं. २०४७ कार्तिक २३|accessdate=वि.सं. २०७८ फाल्गुन १|publisher=नेपाल राजपत्र|agency=नेपाल सरकार|language=नेपाली}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://books.google.com.np/books?id=yi5GAQAAIAAJ|title=मेचीदेखि महाकाली|date=सन् १९७५|publisher=श्री ५ सरकार सूचना मन्त्रालय|language=नेपाली|accessdate=2022-02-15}}</ref> राजधानीको रूपमा रहेको यो नगरमा बढ्दो जनसङ्ख्या, शिक्षा, स्वास्थ्य, खेलकूद, सहरीकरण, यातायात, विमानस्थल लगायतका आवश्यक भौतिक पूर्वाधार भएको कारणले तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९ गते काठमाडौँ नगरपालिकालाई स्तरोन्नति गर्दै देशकै पहिलो महानगरपालिकाको रूपमा काठमाडौँ महानगरपालिका घोषणा गरेको थियो।<ref name="महानगर">{{cite news|title=नगर कार्यपालिकाको कार्यालय - काठमाडौँ महानगरपालिका |url=https://kathmandu.gov.np/wp-content/uploads/2021/08/Notice-publication.pdf |date=वि.सं. २०७८ |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २ |language=नेपाली |page=१ |publisher=काठमाडौँ महनगरपालिका कार्यालय}}</ref> त्यस समयमा काठमाडौँ नगरपालिकाको नगर प्रमुख प्रेमलाल सिंह थिए। वि.सं. २०५४ सालमा भएको स्थानीय तह निर्वाचनमा काठमाडौँ महानगरपालिकाको पहिलो नगर प्रमुखको रूपमा [[केशव स्थापित]] निर्वाचित भएका थिए।<ref>{{Cite web |url=https://www.nepalpress.com/2022/05/11/187564/ |title=गेहेन्द्र शम्शेरदेखि विद्यासुन्दरसम्म : ७५ वर्ष क-कसले हाँके काठमाडौं ? |website=नेपाल प्रेस |language=नेपाली |accessdate=2022-06-30}}</ref> ==नगर प्रमुखहरूको सूची== === राणा शासनकाल (वि.सं. १९७६–२००७) === {| class="wikitable" !# !नगर प्रमुख ! colspan="2" |पदावधि |- |१ |सिंह शमशेर<ref name="मेयर इतिहास">{{Cite web|url=https://kathmandupost.com/miscellaneous/2017/05/13/a-mayoral-history-of-kathmandu|title=A mayoral history of Kathmandu|last=खतिवडा|first=दिपेश|website=काठमाडौँ पोस्ट|language=अङ्ग्रेजी|trans-title=काठमाडौँको मेयर इतिहास|access-date=2022-04-02}}</ref> |वि.सं. १९७६ |अज्ञात |- |२ |गहेन्द्र शमशेर थापा<ref>{{Cite web |url=https://www.nepalpress.com/2022/05/11/187564/ |title=गेहेन्द्र शम्शेरदेखि विद्यासुन्दरसम्म : ७५ वर्ष क-कसले हाँके काठमाडौं ? |website=नेपाल प्रेस |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |वि.सं. २००४<ref>{{Cite web |url=http://nepalihimal.com/ |title=राणाकालको चुनाव |last=अर्याल |first=दीपक |website=हिमाल खबरपत्रिका |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |वि.सं. २००७ |} === सङ्क्रमण काल (वि.सं. २०१०–२०१७) === {| class="wikitable" !# !नगर प्रमुख ! colspan="2" |पदावधि ! colspan="2" |राजनीतिक दल |- |३ |जनकमान श्रेष्ठ<ref name="मेयर">{{Cite web|url=https://nepalkhabar.com/opinion/14372-2019-12-13-11-55-58|title=जो २४ वर्षको उमेरमा काठमाडौँको पहिलो मेयर बने|last=थापा|first=सूर्य|website=नेपालखबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-01}}</ref> |वि.सं. २०१० |वि.सं. २०११<ref>{{Cite web|last=अधिकारी|first=प्रकृति|url=https://gorkhapatraonline.com/index.php/news/11588|title=प्रजातन्त्रपछिको पहिलो स्थानीय निर्वाचन|website=गोरखापत्र |language=नेपाली|access-date=2022-05-28}}</ref> | bgcolor="red" | |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी]] |- |४ |प्रयागराज सिंह सुवाल<ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०११ |वि.सं. २०१७ | bgcolor="{{party color|Nepali Congress}}" | |[[नेपाली कांग्रेस]] |} === पञ्चायत काल (वि.सं. २०२२–२०४७) === {| class="wikitable" !# !प्रधानपञ्च ! colspan="2" |पदावधि |- |५ |गणेशमान श्रेष्ठ<ref name="मेयर सूची">{{cite news|last=नेपाल|first=खेमराज|title=नगरपालिका: के छ, के छैन? |url=http://inlogos.org/wp-content/uploads/2016/02/Swayatta-Shasan-Municipal-Issue-10_2073.pdf |date=वि.सं. २०७३ आसार |accessdate=वि.सं. २०७८ चैत्र २० |language=नेपाली |page=१२ |publisher=स्वशासन अध्ययन प्रतिष्ठान}}</ref> |वि.सं. २०२२ |वि.सं. २०२७ |- |६ |चन्द्रानन्द नेवा<ref name="नेवा">{{Cite web |url=https://www.lalitpurkhabar.com/2022/05/12/66736 |title=रहेनन् काठमाडौं महानगरका पूर्ववडाध्यक्ष चन्द्रानन्द नेवा |date=2022-05-12 |website=ललितपुर खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-06-28}}</ref> |वि.सं. २०२७ |वि.सं. २०३३ |- |७ |बासुदेव ढुङ्गाना<ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०३३ |वि.सं. २०३८ |- |८ |प्रेमबहादुर शाक्य<ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०३८ |वि.सं. २०३९ |- |९ |कमल चित्रकार<ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०३९ |वि.सं. २०४३ |- |१० |हरिबोल भट्टराई <ref name="मेयर सूची" /> |वि.सं. २०४३ |वि.सं. २०४७ |} === संवैधानिक राजतन्त्र काल (वि.सं. २०४७–२०६३) === {| class="wikitable" !# !नगर प्रमुख ! colspan="2" |पदावधि ! colspan="2" |राजनीतिक दल |- |११ |[[प्रेमलाल सिंह]]<ref>{{Cite web|url=https://suryakhabar.com/2017/04/11079/|title=यसरी जितेका थिए पिएल सिंह र केशव स्थापितले काठमाण्डौ महानगरको चुनाव, अहिले त्यस्तै तयारी नथाले जित्न मुस्किल पर्छ !|website=सूर्य खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |वि.सं. २०४९ |वि.सं. २०५४ | bgcolor="{{party color|Nepali Congress}}" | |[[नेपाली कांग्रेस]] |- |१२ |[[केशव स्थापित]]<ref>{{Cite web|url=https://www.makalukhabar.com/2018/11/572580/|title=केशव स्थापित सरकारबाट विस्थापित होलान् ?|date=2018-11-02|website=मकालु खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |वि.सं. २०५४ |वि.सं. २०६० | bgcolor="{{party color|Communist Party of Nepal (Unified Marxist–Leninist)}}" | |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)|नेकपा (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)]] |- |१३ |[[राजाराम श्रेष्ठ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2017/05/579806|title=आधा दर्जन पूर्वसांसद मेयरमा भिड्दै (सूचीसहित)|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|access-date=2022-04-03}}</ref> |वि.सं. २०६० |वि.सं. २०६१ | bgcolor="{{party color|Rastriya Prajatantra Party}}" | |[[राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी]] |} === सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल (वि.सं. २०७४–वर्तमान) === {| class="wikitable" !# !तस्विर !नाम ! colspan="2" |पदावधि !निर्वाचित ! colspan="2" |राजनीतिक दल |- |१४ |[[चित्र:Bidya_Sundar_Shakya_meets_Manuela_Carmena_in_Madrid_in_2017.jpg|center|frameless|150x150px]] |[[विद्यासुन्दर शाक्य]]<ref>{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/122924-1495942740.html|title=काठमाडौँ महानगरमा एमालेका विद्यासुन्दर शाक्य विजयी|website=नागरिक सामचार|language=नेपाली|access-date=2022-04-02}}</ref> |वि.सं. २०७४ जेष्ठ १७<ref>{{Cite web |url=https://www.janaboli.com/post/88196 |title=काठमाडौं महानगरमा नवनिर्वाचित विद्यासुन्दर शाक्य सहितका जनप्रतिनिधिको शपथ ग्रहण आज |date=2017-05-31 |website=जनबोली न्यूज |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |वि.सं. २०७९ जेष्ठ ५<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2022/02/1076764 |title=स्थानीय जनप्रतिनिधिको कार्यकाल कहिले सकिन्छ ? |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |[[काठमाडौँ महानगरपालिका निर्वाचन, २०७४|२०७४]] | bgcolor="{{party color|Communist Party of Nepal (Unified Marxist–Leninist)}}" | |[[नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)|नेकपा (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)]] |- |१५ |[[चित्र:Balen_Shah3-cropped.png|center|frameless|150x150px]] |[[बालेन्द्र शाह]] |वि.सं. २०७९ जेष्ठ १६<ref>{{Cite web |url=https://www.onlinekhabar.com/2022/05/1135364 |title=काठमाडौंका मेयर बालेन साहले नेपाल भाषामा पनि लिए शपथ |website=अनलाइन खबर |language=नेपाली |accessdate=2022-07-02}}</ref> |वर्तमान |[[काठमाडौँ महानगरपालिका निर्वाचन, २०७९|२०७९]] | bgcolor="{{party color|Independent}}" | |[[स्वतन्त्र राजनीतिज्ञ|स्वतन्त्र]] |} ==यो पनि हेर्नुहोस्== * [[नेपालका नगर प्रमुखहरूको सूची]] == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:काठमाडौँ]] [[श्रेणी:काठमाडौँ महानगरपालिकाका नगरप्रमुखहरू| ]] ajw43kwz3v43dsmufl345tgf1m744u2 0 126694 1074116 2022-08-18T23:24:38Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[कण्डम]] पृष्ठलाई [[ढाल]] मा सारियो: नेपाली नाम wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ढाल]] nnoevgpdyh6g6momi8f50z529t71jwm 0 126695 1074118 2022-08-18T23:26:38Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[महिला कण्डम]] पृष्ठलाई [[महिला ढाल]] मा सारियो: नेपाली नाम wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[महिला ढाल]] t7s3mlcbajq10h1esf2wqyfo4h9nhsl 3 126696 1074119 2022-08-19T02:17:27Z नेपाली विकिपिडिया स्वागत 28168 [[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]] wikitext text/x-wiki {{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Thapasuni}} -- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) ०८:०२, १९ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) 5vcl695fcw5gpomdgbdaz9d15o7x3kg 0 126697 1074123 2022-08-19T03:02:53Z Biplab Anand 13653 Biplab Anand द्वारा [[नेपालका सहिद]] पृष्ठलाई [[नेपालका सहिदहरू]] मा सारियो: बहुवचन प्रयोग wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[नेपालका सहिदहरू]] oxui5pnwhumuaj7ba9j5myeejaqevu2 3 126698 1074124 2022-08-19T03:08:02Z नेपाली विकिपिडिया स्वागत 28168 [[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]] wikitext text/x-wiki {{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Kismat budha}} -- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) ०८:५३, १९ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) nl513b30glo3cw8dxq40191r3vromot 0 126699 1074127 2022-08-19T03:34:17Z Biplab Anand 13653 +नयाँ पृष्ठ wikitext text/x-wiki {{Infobox food|name=चाउमिन|image=Homemade Chow mein with shrimps and meat with a choy and Choung.jpg|caption=चाउमिनसहितको प्लेट|alternate_name=|country=[[चीन]]|region=[[ग्वानडोङ]]|course=मुख्य खाना|served=तातो|main_ingredient=[[नुडल्स]], [[सोय सस]], [[सागसब्जी]]हरू|variations=|calories=|other=}}'''चाउमिन''' ({{IPAc-en|ˈ|tʃ|aʊ|_|ˈ|m|eɪ|n}} र {{IPAc-en|ˈ|tʃ|aʊ|_|ˈ|m|i:|n}}, {{zh|t=炒麵|s=炒面}}) एक चिनियाँ प्रचलित खानाको परिकार हो। यो [[सागसब्जी]], [[मासु]], [[फुल|अण्डा]] वा टोफुसँग बनाइने एक परिकार हो। समयकालसँगै चीनका धेरै क्षेत्रहरूमा चाउमिनको विभिन्न भिन्नताहरू विकसित भएका थिए।<ref name=":3">{{Cite book|last=Smith|first=Andrew F.|url=http://worldcat.org/oclc/781555950|title=The Oxford encyclopedia of food and drink in America|date=2013|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-973496-2|edition=2|volume=1|pages=403–404|oclc=781555950}}</ref> यो चिनियाँ आप्रवासीहरूद्वारा विश्वका अन्य देशहरूमा परिचित गरिएको थियो।<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=t024cSJL--YC&pg=PT51|title=Eating Chinese|page=51|first=Lily|last=Cho|publisher=University of Toronto Press|date=2010|isbn=9781442659995}}</ref> यो परिकार चिनियाँ क्षेत्र भरि लोकप्रिय छ र विदेशमा अधिकांश चिनियाँ रेस्टुरेन्टहरूको खाना तालिकामा देखा पर्दछ। यो विशेष गरी [[भारत]]<ref name="ndtv-2015nov27">{{cite news|url=http://food.ndtv.com/food-drinks/indian-chinese-cuisine-indias-love-affair-with-chinese-food-1214445|title=Indian Chinese Cuisine: India's Love Affair with Chinese Food|last=Ahuja|first=Aashna|date=2015-11-27|access-date=2016-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160103152053/http://food.ndtv.com/food-drinks/indian-chinese-cuisine-indias-love-affair-with-chinese-food-1214445|archive-date=2016-01-03|website=[[NDTV]]|url-status=live}}</ref>, [[नेपाल]]<ref name="booktmp-2010">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=wiIw2_WFwC4C&q=chow+mein+nepali&pg=PA65|title=Nepal: Country Guide Series, Lonely Planet guidebooks|date=2010|page=65|publisher=Lonely Planet|isbn=9781742203614|first=Joseph|last=Bindloss}}</ref>, [[बेलायत]]<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/foodcultureingre0000maso|url-access=registration|title=Food Culture in Great Britain|page=[https://archive.org/details/foodcultureingre0000maso/page/163 163]|first=Laura|last=Mason|publisher=Greenwood Publishing Group|date=2004|isbn=9780313327988}}</ref>, र [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिका]]मा लोकप्रिय छ। == उत्पति == == यो पनि हेर्नुहोस् == == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{reflist|30em}}{{Commons category}} 1qbddkuamlupkwiyo6jh76bzf0wyaxl 1074128 1074127 2022-08-19T03:37:11Z Biplab Anand 13653 [[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपाली चिनियाँ परिकारहरू]] जोडियो wikitext text/x-wiki {{Infobox food|name=चाउमिन|image=Homemade Chow mein with shrimps and meat with a choy and Choung.jpg|caption=चाउमिनसहितको प्लेट|alternate_name=|country=[[चीन]]|region=[[ग्वानडोङ]]|course=मुख्य खाना|served=तातो|main_ingredient=[[नुडल्स]], [[सोय सस]], [[सागसब्जी]]हरू|variations=|calories=|other=}}'''चाउमिन''' ({{IPAc-en|ˈ|tʃ|aʊ|_|ˈ|m|eɪ|n}} र {{IPAc-en|ˈ|tʃ|aʊ|_|ˈ|m|i:|n}}, {{zh|t=炒麵|s=炒面}}) एक चिनियाँ प्रचलित खानाको परिकार हो। यो [[सागसब्जी]], [[मासु]], [[फुल|अण्डा]] वा टोफुसँग बनाइने एक परिकार हो। समयकालसँगै चीनका धेरै क्षेत्रहरूमा चाउमिनको विभिन्न भिन्नताहरू विकसित भएका थिए।<ref name=":3">{{Cite book|last=Smith|first=Andrew F.|url=http://worldcat.org/oclc/781555950|title=The Oxford encyclopedia of food and drink in America|date=2013|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-973496-2|edition=2|volume=1|pages=403–404|oclc=781555950}}</ref> यो चिनियाँ आप्रवासीहरूद्वारा विश्वका अन्य देशहरूमा परिचित गरिएको थियो।<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=t024cSJL--YC&pg=PT51|title=Eating Chinese|page=51|first=Lily|last=Cho|publisher=University of Toronto Press|date=2010|isbn=9781442659995}}</ref> यो परिकार चिनियाँ क्षेत्र भरि लोकप्रिय छ र विदेशमा अधिकांश चिनियाँ रेस्टुरेन्टहरूको खाना तालिकामा देखा पर्दछ। यो विशेष गरी [[भारत]]<ref name="ndtv-2015nov27">{{cite news|url=http://food.ndtv.com/food-drinks/indian-chinese-cuisine-indias-love-affair-with-chinese-food-1214445|title=Indian Chinese Cuisine: India's Love Affair with Chinese Food|last=Ahuja|first=Aashna|date=2015-11-27|access-date=2016-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160103152053/http://food.ndtv.com/food-drinks/indian-chinese-cuisine-indias-love-affair-with-chinese-food-1214445|archive-date=2016-01-03|website=[[NDTV]]|url-status=live}}</ref>, [[नेपाल]]<ref name="booktmp-2010">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=wiIw2_WFwC4C&q=chow+mein+nepali&pg=PA65|title=Nepal: Country Guide Series, Lonely Planet guidebooks|date=2010|page=65|publisher=Lonely Planet|isbn=9781742203614|first=Joseph|last=Bindloss}}</ref>, [[बेलायत]]<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/foodcultureingre0000maso|url-access=registration|title=Food Culture in Great Britain|page=[https://archive.org/details/foodcultureingre0000maso/page/163 163]|first=Laura|last=Mason|publisher=Greenwood Publishing Group|date=2004|isbn=9780313327988}}</ref>, र [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिका]]मा लोकप्रिय छ। == उत्पति == == यो पनि हेर्नुहोस् == == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{reflist|30em}}{{Commons category}} [[श्रेणी:नेपाली चिनियाँ परिकारहरू]] aatml70jnpl4i3yq4l8iloxhfc9y4g0 1074129 1074128 2022-08-19T04:24:35Z Biplab Anand 13653 +विस्तार wikitext text/x-wiki {{Infobox food|name=चाउमिन|image=Homemade Chow mein with shrimps and meat with a choy and Choung.jpg|caption=चाउमिनसहितको प्लेट|alternate_name=|country=[[चीन]]|region=[[ग्वानडोङ]]|course=मुख्य खाना|served=तातो|main_ingredient=[[नुडल्स]], [[सोय सस]], [[सागसब्जी]]हरू|variations=|calories=|other=}}'''चाउमिन''' ({{IPAc-en|ˈ|tʃ|aʊ|_|ˈ|m|eɪ|n}} र {{IPAc-en|ˈ|tʃ|aʊ|_|ˈ|m|i:|n}}, {{zh|t=炒麵|s=炒面}}) एक चिनियाँ प्रचलित खानाको परिकार हो। यो [[सागसब्जी]], [[मासु]], [[फुल|अण्डा]] वा टोफुसँग बनाइने एक परिकार हो। समयकालसँगै चीनका धेरै क्षेत्रहरूमा चाउमिनको विभिन्न भिन्नताहरू विकसित भएका थिए।<ref name=":3">{{Cite book|last=Smith|first=Andrew F.|url=http://worldcat.org/oclc/781555950|title=The Oxford encyclopedia of food and drink in America|date=2013|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-973496-2|edition=2|volume=1|pages=403–404|oclc=781555950}}</ref> यो चिनियाँ आप्रवासीहरूद्वारा विश्वका अन्य देशहरूमा परिचित गरिएको थियो।<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=t024cSJL--YC&pg=PT51|title=Eating Chinese|page=51|first=Lily|last=Cho|publisher=University of Toronto Press|date=2010|isbn=9781442659995}}</ref> यो परिकार चिनियाँ क्षेत्र भरि लोकप्रिय छ र विदेशमा अधिकांश चिनियाँ रेस्टुरेन्टहरूको खाना तालिकामा देखा पर्दछ। यो विशेष गरी [[भारत]]<ref name="ndtv-2015nov27">{{cite news|url=http://food.ndtv.com/food-drinks/indian-chinese-cuisine-indias-love-affair-with-chinese-food-1214445|title=Indian Chinese Cuisine: India's Love Affair with Chinese Food|last=Ahuja|first=Aashna|date=2015-11-27|access-date=2016-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20160103152053/http://food.ndtv.com/food-drinks/indian-chinese-cuisine-indias-love-affair-with-chinese-food-1214445|archive-date=2016-01-03|website=[[NDTV]]|url-status=live}}</ref>, [[नेपाल]]<ref name="booktmp-2010">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=wiIw2_WFwC4C&q=chow+mein+nepali&pg=PA65|title=Nepal: Country Guide Series, Lonely Planet guidebooks|date=2010|page=65|publisher=Lonely Planet|isbn=9781742203614|first=Joseph|last=Bindloss}}</ref>, [[बेलायत]]<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/foodcultureingre0000maso|url-access=registration|title=Food Culture in Great Britain|page=[https://archive.org/details/foodcultureingre0000maso/page/163 163]|first=Laura|last=Mason|publisher=Greenwood Publishing Group|date=2004|isbn=9780313327988}}</ref>, र [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिका]]मा लोकप्रिय छ। == उत्पति == 'चाउमिन' चिनियाँ शब्द 'चाओमियन' (सरलीकृत चिनियाँ: 炒面; परम्परागत चिनियाँ: 炒麵)को अमेरिकीकरण हो।<ref name=":34">{{Cite book|last=Smith|first=Andrew F.|url=http://worldcat.org/oclc/781555950|title=The Oxford encyclopedia of food and drink in America|date=2013|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-973496-2|edition=2|volume=1|pages=403–404|oclc=781555950}}</ref> यसको उच्चारण क्यान्टोनेली उच्चारण चाओमिनबाट आउँछ। यो शब्द पहिलो पटक अङ्ग्रेजी (संयुक्त राज्य अमेरिका)मा सन् १९०६ मा प्रयोग गरिएको थियो।<ref>{{Cite book|last=Wilkinson|first=Endymion Porter|url=https://www.worldcat.org/oclc/42772193|title=Chinese history : a manual|date=2000|publisher=Published by the Harvard University Asia Center for the Harvard-Yenching Institute|isbn=0-674-00247-4|edition=Rev. and enl|location=Cambridge, Mass.|pages=648|oclc=42772193}}</ref> चाउमिन शब्दको अर्थ 'तारेको चाउचाउ' हो, जसलाई अङ्ग्रेजीमा 'फ्राइड नुडल्स' भन्ने गरिन्छ। == यो पनि हेर्नुहोस् == == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{reflist|30em}}{{Commons category}} [[श्रेणी:नेपाली चिनियाँ परिकारहरू]] s7jlcqt9od5bir58b4km7lcclaclare 0 126700 1074131 2022-08-19T05:17:25Z 111.119.49.88 infobox book wikitext text/x-wiki '''थिबिया चराको गीत''' कवि [[चन्द्र रानाहँछा]]द्वारा लेखिएको कवितासङ्‌ग्रह हो । २०७१ सालमा प्रकाशित यो कवितासङ्‌ग्रहलाई बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान, बेलायतले प्रकाशन गरेको हो । यस कवितामा रानाहँछाका ४० वटा कविताहरू सङ्‍ग्रहित छन् । <ref> https://hamrokhotang.com/2111//<ref> {{Infobox book | name = थिबिया चराको गीत | author = [[चन्द्र रानाहँछा]] | language = [[नेपाली]] | country = [[नेपाल]] | publisher = बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान | isbn = 978-9936-2-8153-9 | pages = ९४‌‍+६ }} s591bxaflf8ivy8gywrum3nlqakl3uz 1074132 1074131 2022-08-19T05:18:13Z 111.119.49.88 wikitext text/x-wiki '''थिबिया चराको गीत''' कवि [[चन्द्र रानाहँछा]]द्वारा लेखिएको कवितासङ्‌ग्रह हो । २०७१ सालमा प्रकाशित यो कवितासङ्‌ग्रहलाई बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान, बेलायतले प्रकाशन गरेको हो । यस कवितामा रानाहँछाका ४० वटा कविताहरू सङ्‍ग्रहित छन् । <ref>https://hamrokhotang.com/2111//<ref> {{Infobox book | name = थिबिया चराको गीत | author = [[चन्द्र रानाहँछा]] | language = [[नेपाली]] | country = [[नेपाल]] | publisher = बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान | isbn = 978-9936-2-8153-9 | pages = ९४‌‍+६ }} 43l4afehtctgjh4v8phl9fax9dc2cls 1074133 1074132 2022-08-19T05:19:29Z 111.119.49.88 wikitext text/x-wiki '''थिबिया चराको गीत''' कवि [[चन्द्र रानाहँछा]]द्वारा लेखिएको कवितासङ्‌ग्रह हो । २०७१ सालमा प्रकाशित यो कवितासङ्‌ग्रहलाई बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान, बेलायतले प्रकाशन गरेको हो । यस कवितामा रानाहँछाका ४० वटा कविताहरू सङ्‍ग्रहित छन् । <ref>https://hamrokhotang.com/2111/</ref> {{Infobox book | name = थिबिया चराको गीत | author = [[चन्द्र रानाहँछा]] | language = [[नेपाली]] | country = [[नेपाल]] | publisher = बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान | isbn = 978-9936-2-8153-9 | pages = ९४‌‍+६ }} n6fgksypu49niix39plrk16292pqvrz 1074134 1074133 2022-08-19T05:27:41Z 111.119.49.88 wikitext text/x-wiki '''थिबिया चराको गीत''' कवि [[चन्द्र रानाहँछा]]द्वारा लेखिएको कवितासङ्‌ग्रह हो । २०७१ सालमा प्रकाशित यो कवितासङ्‌ग्रहलाई बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान, बेलायतले प्रकाशन गरेको हो । यस कवितामा रानाहँछाका ४० वटा कविताहरू सङ्‍ग्रहित छन् । <ref>https://hamrokhotang.com/2111/</ref> {{Infobox book | name = थिबिया चराको गीत | author = [[चन्द्र रानाहँछा]] | language = [[नेपाली]] | country = [[नेपाल]] | publisher = बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान | isbn = 9789937281539 | pages = ९४‌‍+६ }} 8xnmllon0zjn9sns46s3t58o2re6w5k 1074135 1074134 2022-08-19T05:37:44Z 111.119.49.88 सुधार गरियो wikitext text/x-wiki '''थिबिया चराको गीत''' कवि [[चन्द्र रानाहँछा]]द्वारा लेखिएको कवितासङ्‌ग्रह हो । २०७१ सालमा प्रकाशित यो कवितासङ्‌ग्रहलाई बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान, बेलायतले प्रकाशन गरेको हो । यस कवितामा रानाहँछाका ४० वटा कविताहरू सङ्‍ग्रहित छन् । <ref>{{Cite web |url=https://hamrokhotang.com/2111/|title=‘थिबिया चराको गीत’लाई सर्वोत्कृष्ट साहित्यिक कृति पुरस्कार |website=हाम्रो खोटाङ |language=नेपाली |accessdate=2022-08-19}}</ref> {{Infobox book | name = थिबिया चराको गीत | author = [[चन्द्र रानाहँछा]] | language = [[नेपाली]] | country = [[नेपाल]] | publisher = बेलायत प्रतिभा प्रतिष्ठान | isbn = 9789937281539 | pages = ९४‌‍+६ }} n0afbn01yvraw1z1g9uv8etklgdzr6v 0 126701 1074137 2022-08-19T07:15:12Z 80.215.164.233 नयाँ पृष्ठ: [[File:George-W-Bush.jpeg|400px]][[File:Maître Gims Cannes 2016 2.jpg|400px]][[File:George-W-Bush.jpeg|400px]][[File:Maître Gims Cannes 2016 2.jpg|400px]] wikitext text/x-wiki [[File:George-W-Bush.jpeg|400px]][[File:Maître Gims Cannes 2016 2.jpg|400px]][[File:George-W-Bush.jpeg|400px]][[File:Maître Gims Cannes 2016 2.jpg|400px]] 6qrmj537e9o8zh630zc01fj82p7f3k7 1074138 1074137 2022-08-19T07:42:01Z Johannnes89 49577 Requesting speedy deletion (Nonsense). (TwinkleGlobal) wikitext text/x-wiki {{शीमे|1=Nonsense}} [[File:George-W-Bush.jpeg|400px]][[File:Maître Gims Cannes 2016 2.jpg|400px]][[File:George-W-Bush.jpeg|400px]][[File:Maître Gims Cannes 2016 2.jpg|400px]] lhd5fgp42yfbof8cc7jf63tjagi1g03 0 126702 1074140 2022-08-19T08:52:48Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[अर्थर गन]] पृष्ठलाई [[दिवेश पोखरेल]] मा सारियो: नेपाली नाम wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[दिवेश पोखरेल]] gvkvrki6huiaivnnpus3fj0a1g07dif 1 126703 1074142 2022-08-19T08:52:49Z बडा काजी 52836 बडा काजी द्वारा [[वार्तालाप:अर्थर गन]] पृष्ठलाई [[वार्तालाप:दिवेश पोखरेल]] मा सारियो: नेपाली नाम wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[वार्तालाप:दिवेश पोखरेल]] 3ytb0zqlz8hsysxjvoxsbzi5w57ige0 3 126704 1074143 2022-08-19T08:58:03Z नेपाली विकिपिडिया स्वागत 28168 [[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]] wikitext text/x-wiki {{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Kapilparbati}} -- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) १४:४३, १९ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) 1jva3dbmflyqcut0tmd8fyy56jt333p 0 126705 1074146 2022-08-19T11:34:31Z बडा काजी 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki {{Infobox treaty | name = महाकाली सन्धि | date_signed = वि.सं. ४ असोज २०५३ | location_signed = [[दिल्ली]], भारत | date_sealed = | signatories = [[शेरबहादुर देउवा]] (नेपाल); [[पी. वी. नरसिंह राव]] (भारत) | parties = *{{flag|नेपाल}} *{{flag|भारत}} | language = <!-- OR: --> | languages = नेपाली <br/> हिन्दी }} '''महाकाली सन्धि''' [[नेपाल सरकार]] र [[भारत सरकार]] बीच [[महाकाली नदी]]को जलाधार विकास सम्बन्धी सम्झौता हो।<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/nepali/news-62055431|title=महाकाली सन्धि: २७ वर्षपछि बल्ल टनकपुरबाट नेपालमा पानी, नेपाली नेतालाई मनाउन भारतीय राजदूतले गरेका थिए यस्तो दौडधूप|last=पोखरेल|first=विष्णु|date=१८ जुलाई २०२२|website=बीबीसी न्यूज नेपाली|accessdate=३ भदौ २०७९}}</ref> वि.सं. ४ असोज २०५३ सालमा सन्धिमा हस्ताक्षर भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://ekantipur.com/news/2020/06/27/159326210345955600.html?author=1|title=महाकाली सन्धि 'ऐतिहासिक गल्ती' थियो भनेर स्थायी कमिटीबाट निर्णय हुनुपर्ने वामदेवको माग|last=शर्मा|first=बबिता|date=१३ असार २०७७|website=कान्तिपुर|accessdate=३ भदौ २०७९}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} {{नेपालको परराष्ट्र सम्बन्ध}} [[श्रेणी:नेपालले गरेका सन्धि]] 0kf3cngcmddtxu6a0e4ht60uoff6h13 1074147 1074146 2022-08-19T11:37:09Z बडा काजी 52836 [[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपाल भारत सम्बन्ध]] जोडियो wikitext text/x-wiki {{Infobox treaty | name = महाकाली सन्धि | date_signed = वि.सं. ४ असोज २०५३ | location_signed = [[दिल्ली]], भारत | date_sealed = | signatories = [[शेरबहादुर देउवा]] (नेपाल); [[पी. वी. नरसिंह राव]] (भारत) | parties = *{{flag|नेपाल}} *{{flag|भारत}} | language = <!-- OR: --> | languages = नेपाली <br/> हिन्दी }} '''महाकाली सन्धि''' [[नेपाल सरकार]] र [[भारत सरकार]] बीच [[महाकाली नदी]]को जलाधार विकास सम्बन्धी सम्झौता हो।<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/nepali/news-62055431|title=महाकाली सन्धि: २७ वर्षपछि बल्ल टनकपुरबाट नेपालमा पानी, नेपाली नेतालाई मनाउन भारतीय राजदूतले गरेका थिए यस्तो दौडधूप|last=पोखरेल|first=विष्णु|date=१८ जुलाई २०२२|website=बीबीसी न्यूज नेपाली|accessdate=३ भदौ २०७९}}</ref> वि.सं. ४ असोज २०५३ सालमा सन्धिमा हस्ताक्षर भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://ekantipur.com/news/2020/06/27/159326210345955600.html?author=1|title=महाकाली सन्धि 'ऐतिहासिक गल्ती' थियो भनेर स्थायी कमिटीबाट निर्णय हुनुपर्ने वामदेवको माग|last=शर्मा|first=बबिता|date=१३ असार २०७७|website=कान्तिपुर|accessdate=३ भदौ २०७९}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} {{नेपालको परराष्ट्र सम्बन्ध}} [[श्रेणी:नेपालले गरेका सन्धि]] [[श्रेणी:नेपाल भारत सम्बन्ध]] 9s2i1h0x72o7wtza08kd1h9vrifntu5