विकिपिडिया newiki https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter मीडिया विशेष वार्तालाप प्रयोगकर्ता प्रयोगकर्ता वार्ता विकिपिडिया विकिपिडिया वार्ता चित्र चित्र वार्ता मीडियाविकि मीडियाविकि वार्ता ढाँचा ढाँचा वार्ता मद्दत मद्दत वार्ता श्रेणी श्रेणी वार्ता पोर्टल पोर्टल वार्ता मस्यौदा मस्यौदा वार्ता TimedText TimedText talk मोड्युल मोड्युल वार्तालाप Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 4318 1072344 1027600 2022-08-04T20:19:59Z Bada Kaji 52836 +[[सिक्किम राजतन्त्र जनमत संग्रह]] wikitext text/x-wiki {{भारतको प्रान्त |राज्यको नाम = सिक्किम |प्रतिष्ठा (स्थापित)=१६ मे १९७५ |नक्सा =Sikkim locator map.svg |भौगोलिक प्रकार= [[पहाड]] |राजधानी = [[गान्तोक]] |सबैभन्दा ठूलो सहर = [[गान्तोक]] |अन्य प्रमुख शहरहरू=[[नाम्ची]], [[गेजिंग]], [[मंगन|मगन]], [[जोरथाङ्ग]], [[सिंगताम]],[[पाक्योंग]], [[रिनाक]] |दर्शनीय(पर्यटन) स्थल=आरिटार, युमथांग, छांगु, रुम्तेक |जनसंख्या = 6,10,577 |जनघनत्व = ७६.१७ वर्ग की०मी० |लिङ्ग अनुपात = महिला:पुरुष=८७५:१००० (२००१को जनगणना) |जातिहरू=[[नेपाली]], भोटिया, लेप्चा, [[बिहारी]] |धर्म=[[हिन्दू धर्म|हिन्दू]], [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]], [[ईसाई धर्म|ईसाई]] |साक्षरता प्रतिशत=६९.६९% |पुरुष साक्षरता प्रतिशत=७६.७३% |महिला साक्षरता प्रतिशत=६१.४६% |क्षेत्रफल = ७०९६ वर्ग की०मी० |जिल्ला संख्या = ४ |कृषि उत्पादन=अलैंची,अदुवा, धान, मकै |उद्योग धन्दा=पर्यटन, औषधी कारखाना |सरकारी भाषा= [[नेपाली भाषा|नेपाली]], अङ्ग्रेजी, भुटिया, लेप्चा, लिम्बु , राई |अन्य प्रमुख भाषाहरू =लिम्बू, राई, हिन्दी आदि |राज्यपाल = [[गंगा प्रसाद]] |मुख्यमन्त्री =[[प्रेम सिंह तमांग]] |विधायिका = एक सदनात्मक विधान सभा (३२ सदस्यीय) |आइएसओ कोड = IN-SK |वेबसाइट = [http://www.sikkim.gov.in www.sikkim.gov.in] }} '''सिक्किम''' [[भारत]]को एक हिमाली [[प्रदेश|राज्य]] हो। सिक्किम सबैभन्दा कम जनसङ्ख्या भएको [[भारत]]को राज्य हो<ref name="Census">{{cite web|url=http://www.census.gov/ipc/prod/ib-9701.pdf#search=%22india%20state%20population%22| title=Population Trends: India|accessmonthday=[[12 अक्टोबर]]|accessyear=[[2006]]|author=अर्जुन अदलखा|year=1997|month=अप्रिल|format=पीडीएफ|work=International brief|publisher=यू.एस. डिपार्टमेंट अफ कमर्स|pages=5}}</ref> तथा क्षेत्रफल [[गोवा|गोआ]] पछि न्यूनतम छ। सिक्किम नामग्याल वंशद्वारा शासित एक स्वतन्त्र राज्य थियो, तर प्रशासनिक समस्याहरूको कारण तथा [[भारत]]मा विलयको जनमतको कारण [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत संग्रह|सन् १९७५ मा एक जनमत सङ्ग्रहको]] आधारमा [[भारत]]मा विलीन भयो।<ref name="सिक्किम - इतिहास">{{cite web|url=http://www.gloriousindia.com/places/states/sikkim.html |title=Sikkim|accessmonthday=23 जनवरी|accessyear=2007|date=[[31 डिसेम्बर]] [[2006]] |publisher=www.gloriousindia.com}}</ref> यसै [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत संग्रह|जनमत संग्रहपछि राजतन्त्रको समाप्ति]] तथा भारतीय संवैधानीक व्यवस्था अन्तर्गत सिक्किमको सार्वभौमसत्ता समाप्त भएको थियो ।<ref name="इतिहास">अक्तूबर|accessyear=2006|date=[[29 सितंबर]] [[2005]] |publisher=डिपार्टमेंट अफ इंफरमेशन एंड पब्लिक रिलेशंस, गवर्नमेंट अफ सिक्किम}}</ref> बुढी औंलाको आकारको यो राज्य पश्चिममा [[नेपाल]], उत्तर तथा पूर्वमा चीन [[तिब्बत]] [[स्वायत्त क्षेत्र]] तथा दक्षिण-पूर्वमा [[भुटान]]सग जोडिएको छ । भारतको [[पश्चिम बङ्गाल]] राज्य यसको दक्षिणमा छ ।<ref name="Physical Feature">{{cite web|url=http://sikkimipr.org/GENERAL/ecosystem/ecosystem.htm |title=Physical Features of Sikkim|accessmonthday=[[12 अक्टोबर]]|accessyear=[[2006]]|date=[[2005-09-29]] |publisher=Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim}}</ref> [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]], [[नेपाली भाषा|नेपाली]], [[लेप्चा भाषा|लेप्चा]], भूटिया, [[लिम्बू भाषा|लिम्बू]] तथा [[हिन्दी]] सरकारी कामको लागि मान्यता प्राप्त भाषा हुन् तर पनि सरकारी कामकाजमा अङ्ग्रेजी भाषा नै अत्यधिक रूपमा प्रयोग भएको पाइन्छ। आपसी बोलाचालको निम्ति [[नेपाली भाषा]]को प्रयोग हुने गर्दछ र यहाँका सबै बासिन्दाहरूले नेपाली बोल्छन्, यहाँको बोलचालको प्रमुख माध्यम नै [[नेपाली भाषा]] हो। [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]] तथा बज्रयान [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] धर्म सिक्किमका प्रमुख धर्महरू हुन् । [[गान्तोक]] राजधानी तथा सिक्किमको सबभन्दा ठूलो शहर हो ।<ref name="Sikkim Info">{{cite web|url= http://www.sikkiminfo.net/general_info.htm|title= General Information|accessmonthday=[[12 अक्टोबर]]|accessyear=[[2006]]|publisher= सिक्किमइंफो.नेट}}</ref> सानो आकार भएता पनि सिक्किम भौगोलिक रूपमा धेरै नै विविध छ । [[नेपाल]]को पूर्वी भागमा पर्ने [[कञ्चनजङ्घा हिमाल|कञ्चनजङ्घा]] जो विश्वको तेस्रो सबभन्दा उच्च हिम शिखर हो, सिक्किमको उत्तरी पश्चिमी भागबाट सजिलै देख्न सकिन्छ। सिक्किमको विशेषताहरूमा यसको सरसफाई, प्राकृतिक सुन्दरता एवं राजनीतिक स्थिरता शामिल छन। यो [[भारत]]को प्रमुख पर्यटक केन्द्रहरू मध्ये एक हो । == नामको मूल == सिक्किम शब्दको सर्वमान्य स्त्रोत [[लिम्बु जाति|लिम्बू]] भाषाको शब्दहरू ''सु'' (अर्थात "नवीन") तथा ''खीम'' (अर्थात "महल" अथवा "घर" - जसले प्रदेशको पहिलो राजा फुन्त्सोक नामग्यालद्वारा बनाईएको महलको संकेतक हो) लाई जोडेर बनेको हो । [[तिब्बती भाषा|तिब्बती]] भाषामा सिक्किमलाई ''डेन्जोंग'' भनिन्छ जसको अर्थ हुन्छ - "चामलको उपत्यका" ।।<ref name="About">{{cite web|url=http://sikkimipr.org/GENERAL/about_sikkim/SIKKIM.HTM |title=About Sikkim|accessdate=2006-10-12|date=[[2005-09-29]] |publisher=Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim}}</ref> == इतिहास == === सिक्किम अधिराज्य === [[चित्र:Gururinpochen.jpg|thumb|200px|[[गुरु रिन्पोचे]], सिक्किमको संरक्षक सन्तको मूर्ति । [[नाम्ची]]को मूर्ति ११८ फीटमा विश्वमा उनको सबै भन्दा अग्लो मूर्ति हो।]] आठौ शताब्दिमा बौद्ध भिक्षु [[गुरू रिन्पोचे]] (पद्मसम्भव)को सिक्किम भ्रमण सिक्किमसँग सम्बन्धित सबभन्दा प्राचीन विवरण हो । इतिहासमा उल्लेखित छ कि उनले [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]को प्रचार गरे, सिक्किमलाई आशिष दिए तथा केही शताव्दीहरू पश्चात् आउने वाला राज्यको भविष्यवाणी गरे । मान्यताको अनुसार १४ औ शताब्दिमा [[ख्ये बुम्सा]], पूर्वी [[तिब्बत]]मा खामको मिन्यक महलको एक राजकुमारलाई एक रात दैवीय दृष्टिको अनुसार दक्षिणतर्फ जाने आदेश भयो । यसैको वंशहरूले सिक्किमको राजतन्त्रको स्थापना गरे । सन् १६४२ मा, ख्येका पाँच औ वंशज [[फुन्त्सोंग नामग्याल]] लाई तीन बौद्ध भिक्षु- जो उत्तर, पूर्व तथा दक्षिणबाट आएका थिए, उनीद्वारा सिक्किमको प्रथम [[छोग्याल]](राजा) घोषित गरेयो । यस प्रकार सिक्किममा राजतन्त्रको आरम्भ भयो । फुन्त्सोंग नामग्यालको छोरा, [[तेन्सुंग नामग्याल]]ले उनीपछि सन् १६७० मा कार्य-भार सम्भाले । तेन्सुंगले युक्सोमबाट राजधानी [[राबदेन्त्से]]मा स्थानान्तरित गरे । सन् १७०० मा सिक्किम माथि [[भुटान]]को आक्रमण भयो । जसमा छोग्यालको अर्ध-बहन थियो, जसलाई राज-गद्दीबाट बन्चित गरी दिइयो। तिब्बतिहरूको सहायताबाट छोग्याललाई राज-गद्दी पुनः सौँपियो । सन् १७१७ देखि १७३३ को बीचमा सिक्किमले [[नेपाल]] तथा [[भुटान]]को अनेकौ आक्रमणहरूको सामना गर्नु पर्यो, नेपाली सेनाद्वारा राजधानी रबदेन्त्सेको ध्वस्त भयो । सन् १७९१ मा [[चीन]]ले सिक्किमको मद्दतको लागि र तिब्बतलाई गोरखाबाट बचाउनको लागि आफ्नो सेना पठायो । [[नेपाल]]को पराजय पछि, सिक्किम [[किंग वंश]]को भाग बन्यो । [[चित्र:Flag of Sikkim (1967-1975).svg|right|thumb|240px|सिक्किमको पुरानो [[राजतन्त्र]]को झण्डा]] === बेलायती प्रभाब === छिमेकी देश [[भारत]]मा [[बेलायती शासन]] आएपछि सिक्किमले आफ्नो प्रमुख शत्रु नेपालको विरुद्ध उनीहरूसँग मित्रता कायम गर्‍यो । नेपालले सिक्किम माथि आक्रमण गर्यो र [[तराई]] समेत धेरै क्षेत्रमा कब्जा गर्यो । यसको कारणबाट [[इस्ट इन्डिया कम्पनी]]ले नेपाल माथि चढाई ग‍र्यो जसको परिणाम सन् १८१४ को [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|गोरखा युद्ध]] भयो । सिक्किम र नेपालको बीच भएको सन्धि तथा सिक्किम र बेलायती भारतको बीच भएको [[तितौलिया सन्धि]]द्वारा नेपालद्वारा अधिकृत सिक्किमी क्षेत्र सिक्किमलाई १० फेब्रुअरी, १८१७ मा फिर्ता गरियो । यद्यपि, अङ्ग्रेजद्वारा मोरङ् प्रदेशमा कर लागू गरेको कारण सिक्किम र अङ्ग्रेजी शासनको बीचको सम्बन्धमा कटुटता आयो । सन् १८४९ मा दुई अङ्ग्रेज अधिकारी, सर जोसेफ डाल्टन र डाक्टर अर्चिबाल्ड कैम्पबेल, जसमा एक डाक्टर अर्चिबाल्ड सिक्किम र बेलायती सरकारको बीचको सम्बन्धको लागि जिम्मेदार थिए, सिक्किमको पहाडमा गोप्य रूपमा र अनुमति नलिई गए । यी दुबै अधिकारिहरूलाई सिक्किम सरकारद्वारा बन्दी बनाइयो । रिसाएका बेलायती शासकले सन् १८५३ मा दार्जिलिङ जिल्ला र मोरङलाई भारतमा मिलायो । यस चढाईको परिणाम स्वरूप छोग्याल ब्रिटिश गवर्नरको अधिनको एक कठपुतली राजा भएर रहन पुगे ।<ref name="Hist">{{cite web|url=http://sikkim.nic.in/sws/sikk_his.htm |title= History of Sikkim|accessdate=2006-10-12|date=[[2002-08-29]]|publisher=Government of Sikkim}}</ref> === भारतमा विलय === [[चित्र:Dodrulchortenstupa.jpg|thumb|240px|[[द्रुल छोर्तेन स्तूप]] [[गान्तोक]] को प्रसिद्ध [[स्तूप]].]] सन् १९४७ मा एक लोकप्रिय मतद्वारा सिक्किमले भारतसँगको विलय अस्वीकार गरियो र तत्कालीन भारतीय प्रधानमन्त्री [[जवाहरलाल नेहरु|जवाहर लाल नेहरू]]ले सिक्किमलाई संरक्षित राज्यको दर्जा प्रदान गरे । यसको कारण भारत सिक्किमको संरक्षक भयो र सिक्किमको परराष्ट्र मामिला सम्बन्धी विषयको जिम्मेदारी [[भारत]]ले आफ्नो अधिनमा लियो । सन् १९५५ मा एउटा राज्यिक परिषद् स्थापित गरियो जसको आधिन छोग्याललाई एउटा संविधानिक सरकार बनाउने अनुमति दिइयो । यस समयमा सिक्किम नेशनल कंग्रेसद्वारा पुनः मतदान र नेपालीहरूलाई अरु धेरै प्रतिनिधित्व हुनुपर्ने माग गरेपछि सन् १९७३ को शुरूमा समस्या उत्पन्न भयो । राजदरबारको सामुन्ने मै हिंसा भडकिएपछि भारतलाई सुरक्षाको लागि आग्रह गरियो । छोग्याल राजवंश सिक्किममा धेरै नै अलोकप्रिय साबित भैइरहेका थिए । १० अप्रिल १९७५ मा, काजी (तत्कालीन प्रधानमन्त्री)ले सिक्किमको दर्जा परिवर्तन गरियोस जसले गर्दा यो भारतको राज्य बन्न सक्छ भनि [[भारतीय संसद]]लाई यो अनुरोध गरे । अप्रिलमा, भारतीय सेना सिक्किमको भूमिमा प्रबेश गर्यो र राजदरबारको सुरक्षामा खटिएका सुरक्षाकर्मीहरूलाई निःशस्त्र गरे र राजा चोग्याललाई नजरबन्दमा राखे अनी पछि गान्तोकलाई आफ्नो कब्जामा लिए । दुई दिनभित्र सम्पूर्ण सिक्किम राज्य [[भारत]]को नियन्त्रणमा थियो । यसपछि त्यहाँ एउटा जनमत सङ्ग्रह गरियो (जसमा ५९ प्रतिशत मतदाताहरूले भाग लिएका थिए) ९७.५ प्रतिशत मतदाताहरूले सिक्किमलाई भारतमा समाबेश गर्ने कुराको समर्थन गरे । केही हप्ता पछि १६ मे १९७५ मा, सिक्किम औपचारिक रूपबाट भारतीय गणराज्यको २२औ प्रदेश बन्न गयो र राजतन्त्रको उन्मुलन भयो । सन् २००२ मा, [[चीन]]लाई एउटा लज्जाको सामना गर्नु पर्‍यो जब सत्र औ [[कर्मापा उर्ग्यें त्रिन्ले दोरजी]], जसलाई चीन सरकारले एउटा लामा घोषित गरेसकिको थियो, एउटा नाटकीय तरिकाबाट तिब्बतबाट भागेर सिक्किमको [[रुम्तेक गुम्बा]]मा आईपुगे । चीनका अधिकारी यस कुराको विरोध भारत सरकारसँग कसरी गर्ने भनी धर्म संकटमा फँसे किनकि भारतसँग विरोध जनाउनु प्रत्यक्ष रूप मै सिक्किमलाई भारतको अभिन्न भागको रूपमा चीन सरकारले स्वीकार गर्यो भन्ने अर्थ निस्कन सक्थो । सिक्किम एक स्वतन्त्र राज्य हो जसलाई भारतले अधिक्रमण गरिरहेको छ भन्ने [[चीन|चीन सरकार]]को अहिलेसम्म सिक्किम माथि र औपचारिक दृष्टिकोण थियो ।<ref name="Independence">{{cite web|url=http://www.sikkiminfo.net/elections_after_merger.htm |title=Elections after the erger|accessdate=2006-10-12|publisher=Sikkiminfo.net}}</ref> चीनले अंततः सिक्किमलाई सन् २००३ आएर भारतको एक राज्यको रूपमा स्वीकार गर्‍यो । जसबाट भारत-चीन सम्बन्धमा रहेको कटुतामा केही कमी भयो । यसको बदलामा भारतले [[तिब्बत]]लाई चीनको अभिन्न अङ्ग हो भनि स्वीकार गर्यो । [[भारत]] र [[चीन]]को बीच भएको एक महत्त्वपूर्ण सम्झौताको आधारमा चीनले एक गर्न औपचारिक नक्सा जारी गर्‍यो जसमा सिक्किमलाई स्पष्ट रूपमा भारतको सिमाना भित्र देखाईएको छ। यस सम्झौतामा चीनका प्रधानमन्त्री [[वेन जियाबाओ]] र भारतका प्रधानमन्त्री [[मनमोहन सिंह]]ले हस्ताक्षर गरेका छन् । जुलाई ६, २००६ मा [[हिमालय]]को [[नाथुला]] भन्ज्याङलाई सीमा व्यापारको लागि खोलि दियो, जसले यो यो सङ्केत दिन्छ कि यो क्षेत्रलाई लिएर दुबै देश बीच सौहार्दको भाबना उत्पन्न भएको छ। <ref name="Nathula">{{cite news|url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5150682.stm|title =Hisotric India-China link opens|publisher = [[BBC]]|date = [[2006-07-06]]|accessdate =2006-10-12}}</ref> == भूगोल == [[चित्र:ZemathangGlacierView.jpg|thumb|240px|सिक्किमको पश्चिम भागमा देखिने हिमशिखरहरू]] बुढी औंलाको आकारको सिक्किम पूरै पहाडि क्षेत्र हो । विभिन्न स्थानहरूको ऊँचाई समुद्री सतह देखि २८० मीटर (९२० फिट) देखी ८,५८५ मीटर (२८,००० फीट) सम्म छ । [[कञ्चनजङ्घा हिमाल|कञ्चनजङ्घा]] यहाँको सबभन्दा उच्च चुचुरो हो । यहाँको भूमिको अधिक्तम भाग [[कृषि]]को लागि अनुपयुक्त छ। यसको बावजूद पनि केही ढलानलाई खेतमा परिबर्तन गरिएको छ र पहाडी तरीकाबाट खेती गरिन्छ। हिमालको हिउँबाट निकलिएका ससाना नदिधाराहरूको कारण सिक्किमको दक्षिण र पश्चिममा नदिहरूको भन्ज्याङ बनेका छन् । यी नदिहरू मिलेर [[टिस्टा नदी|टिस्टा]] र [[रंगीत]] बन्दछ । टिष्टालाई '''सिक्किमको जीवन रेखा''' पनि भनिन्छ र यो सिक्किमको उत्तरबाट दक्षिण तिर बग्दछ। राज्यको एक तिहाई भू-भागमा बाक्लो जंगल छ। [[चित्र:yumthanghimalayas.jpg|right|thumb|300px|सिक्किमको उत्तरमा [[हिमालय]] पर्वत शृङ्खला]] हिमालयको उच्च पर्वत शृङ्खलाहरूले सिक्किमलाई उत्तरी, पूर्वी र पश्चिमी दिशा [[अर्धचन्द्राकार|अर्धचन्द्र]]मा घेरेको छ। राज्यको अत्यधिक जनसङ्ख्या भएको क्षेत्र धेरै जसो राज्यको दक्षिणी भागमा, हिमालयको कम ऊँचाई भएको शृङ्खलाहरूमा स्थित छ। राज्यमा अट्‌ठाइस हिम शिखर, एक्काईस [[हिमानी]], दुई सय सत्ताईस [[ताल]] (जसमा छाँगु पोखरी, गुरुडोंग्मार पोखरी र खेचिपेरी पोखरी शामिल छन्, पाँच तातो पानीको झहारा र सय भन्दा धेरै नदीहरू र खोलाहरू छन्। आठ पहाडी भञ्ज्याङहरूले सिक्किमलाई तिब्बत, भुटान र नेपालसँग जोडद छ।<ref name="Physical Feature"/> == भू-तत्त्व == सिक्किमको पहाडहरू मुख्यतः [[नेस्ती]](gneissose) र [[स्कीस्त|अर्द्ध-स्कीस्तीय]](half-schistose) पत्थरहरूले बनेको छ, जसको कारण त्यसको माटो फुस्रो तथा मुख्यतः फुरफुराउंदो र कमजोर छ । यहाँको माटो खुरदरी तथा फलाम जारेयबाट केही अम्लीय छ । यसमा खनिज र कार्बनिक पोषणको अभाव छ । यस प्रकारको माटो सदाबहार र बर्णपाती जंगलको लागि योग्य छ । सिक्किमको भूभागको धेरैजसो हिस्सा [[केम्ब्रिया-पूर्व]](Precambrian) चट्टान जस्तो छ जसको आयु पहाडसँग धेरै कम छ। पत्थर फिलीत (Phyllite) र स्कीस्तबाट बनेको हुँदा यहाँका पाखाहरू धेरै कमलो र बगुवा भएकोले भूमिको कटान भइरहन्छ जसको परिणाम स्वरूप प्राय जसो पहिरो गईरहन्छ, अनि भूमिको उर्वराशक्ति दिने पोषकतत्त्व पनि घटिरहेछ ।<ref name="Physical Feature"/> == तातो पानीको झरना == सिक्किममा तातो पानीको अनेक झरनाहरू छन, जो रोग निको पर्ने क्षमताको लागि विख्यात छन् । सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण तातो पानीको झरना [[फुरचाचु]], [[युमथांग]], [[बोराँग]], [[रालांग]], [[तरमचु]] र [[युमी साम्दोंग]] हुन् । यी सबै झरनाहरूमा ठूलो मात्रामा [[गन्धक]] पाइन्छ र यिनिहरू नदी को छेउमा अवस्थित छन् । यी तातो पानीको झरनाहरूको तापमान ५० &nbsp;°से (सेल्सियस) सम्म हुने गर्दछ । == मौसम == यहाँको मौसम जहाँ दक्षिणमा शीतोष्ण कटिबन्ध छ त्यहीं [[टुण्ड्रा]] प्रदेशको मौसमको जस्तो छ । यद्यपि सिक्किमको अधिकांश बसोबास क्षेत्रहरूमा, मौसम सम शीतोष्ण (टैंपरेट) रहन्छ र तापमान कममा २८&nbsp;°[[Celsius|से]] (८२&nbsp;°[[Fahrenheit|फ]]) देखि माथि अथवा ०&nbsp;°से (३२&nbsp;°फ) देखि तल रहन्छ । सिक्किममा पाँच ऋतुहरू हुन्छ: [[सर्दी]], [[गर्मी]], [[spring (season)|वसन्त]], र [[पतझड]], र [[वर्षा]], जो जून र सेप्टेम्बरको बीच आउदँछ । धेरैजसो सिक्किममा औषत तापमान लगभग १८&nbsp;°से (६४&nbsp;°फ)हुन्छ । सिक्किम भारतको निरन्तर वर्षा हुने राज्य मध्ये एक हो । [[हिम रेखा]] लगभग ६००० मीटर (१९६०० फीट) छ । मनसूनको महिनामा राज्यमा ठूलो वर्षा हुने गर्दछ, जसबाट ठूलो मात्रामा [[पहिरो]] जान्छ । राज्यमा लगातार पानी परेको किर्तिमान ११ दिनको छ । राज्यको उत्तरी क्षेत्रमा शीत ऋतुमा तापमान -४०°C भन्दा कम हुन जान्छ । शीत ऋतु र वर्षा ऋतुमा [[कुहिरो]]ले पनि जन जीवनलाई प्रभावित गर्दछ जसले यातायात धेरै नै कठिन हुन जान्छ । <ref name="Physical Feature"/> == प्रशासनिक विभाजन == {| class="wikitable sortable" border=0 cellpadding=1 cellspacing=1 width=98% style="border:1px solid black" |- bgcolor=#99ccff | width="10%" | '''कोड''' | width="20%" | '''जिल्ला''' | width="20%" | '''मुख्यालय''' | width="10%" | '''जनसङ्ख्या (2011)'''<ref>{{cite web |url = http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/data_files/sikkim/stm1.xls |format=XLS |title = Ranking od (sic) Districts by Population Size |publisher = The Registrar General & Census Commissioner, India, New Delhi-110011 |date = 2010 - 2011 |accessdate = 2011-09-19 }}</ref> | width="१०%" | '''क्षेत्रफल (km²)''' | width="१०%" | '''जनघनत्त्व (/km²)''' | width="२०%" | '''नक्सा''' |- bgcolor=#F४F९FF | ES|| [[पूर्व सिक्किम]]|| [[गान्तोक]]|| २८१२९३|| ९५४|| २५७||[[File:SikkimEast.png|80px|center]] |- bgcolor=#F४F९FF | NS|| [[उत्तरी सिक्किम]]|| [[मंगन]]|| ४३३५४|| ४२२६|| १०||[[File:SikkimNorth.png|80px|center]] |- bgcolor=#F४F९FF | SS|| [[दक्षिणी सिक्किम]]|| [[नाम्ची]]|| १४६७४२|| ७५०|| १७५||[[File:SikkimSouth.png|80px|center]] |- bgcolor=#F४F९FF | WS|| [[पश्चिम सिक्किम]]|| [[गेजिंग]]|| १३६२९९|| ११६६|| १०६||[[File:SikkimWest.png|80px|center]] |} सिक्किममा चार जिल्लाहरू छन् । जिल्लाका प्रमुख प्रशासक [[जिल्लाधिकारी]] हुन् । चीनको सीमामा जोडिएको कारण धेरै क्षेत्रमा [[भारतीय सेना]]को उपस्थिती देखिन्छ । धेरैजसो क्षेत्रमा प्रवेश निषेध छ र त्यहाँ घुम्न जानको लागि कुनै पनि विदेशीले '''विदेशी (संरक्षीत क्षेत्र) आदेश १९५८''' अन्तर्गत अनुमतिपत्र लिनु पर्दछ । सिक्किममा जम्मा आठ नगरहरू र नौ उपविभागहरू छन्। यी चार जिल्लाहरूमा [[पूर्व सिक्किम]], [[पश्चिम सिक्किम]], [[उत्तरी सिक्किम]] र [[दक्षिणी सिक्किम]] हुन् जसका सदरमुकाम क्रमस: [[गान्तोक]], [[गेजिंग]], [[मंगन]] एवं [[नाम्ची]] हुन् । <ref name="Sikkim Info"/> यी चार जिल्लालाई पुन: विभिन्न उपविभागहरूमा बाँडिएको छ । पूर्व जिल्लालाई [[गान्तोक]], [[पाक्योंग]] र [[रंगेली नगरपालिका|रंगेली]] उपविभाग, पश्चिम जिल्लालाई "सोरेंग" र [[गेजिंग]] उपविभाग, उत्तरी जिल्लालाई [[मंगन]] र "चुंगथांग" उपविभाग र दक्षिणी जिल्लालाई [[नाम्ची]] र "राभांगला" उपविभागहरूमा विभाजित गरिएकोछ । <ref name="Stats">{{cite web|url=http://www.sikkimipr.org/GENERAL/STATS/sikkimataglance.htm |title=Sikkim at a glance|accessdate=2006-10-12|date=[[2005-09-29]] |publisher=Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim}}</ref> == वनस्पति == [[चित्र:rhodo ss arborea.jpg|thumb|200px|(गुँरास)सिक्किमको राजवृक्ष हो]] सिक्किम हिमालयको तल्लो भूभागमा [[पारिस्थितिक गर्मस्थान]]मा [[भारतको पारिस्थितिक क्षेत्र|भारतको तीन पारिस्थितिक क्षेत्रहरू]] मध्ये एक हो । यहाँको जंगलमा विभिन्न प्रकारको जीव जन्तु र वनस्पतिहरू पाइन्छ । अलग अलग ऊँचाई भएको कारण यहाँ ट्रोपिकल, टेम्पेरेट, एल्पाइन र टुन्ड्रा प्रकारको बोट बिरुवाहरू पनि पाइन्छ । यस्तो सानो क्षेत्रमा यस्तो भिन्नता कमै ठाउँमा पाउन सकिन्छ । सिक्किममा पाइने वनस्पतिहरूमा गुँरास (rhododendron) प्रमुख हो जसलाई राज्य-वृक्ष (the state tree)को अधिकारिक मान्यता दिएकोछ । अन्य वनस्पतिहरू हुन् - सुनाखरी (Orchids), नेभारो, केरा, साल (सखुवा), बाँस, आँक, बर, पीपल, बडहर, धुपी, सल्लो, काब्रो, बकाइनो, खनिउ, चिलाउने आदि प्रमुख छन्, सिक्किममा ५००० फूलका प्रजातिहरू, दुर्लभ सुनाखरीका ५१५ प्रजातिहरू, प्रिमुला ६० प्रजातिहरू, गुँरासका ३६ प्रजातिहरू, आँकका ११ प्रजातिहरू, २३ प्रकारक बाँसहरू,शंकुधर (conifer) वृक्षका १६ प्रजातिहरू. ३६२ वटा उनीउ प्रजातिका वोटविरूवाहरू र ४२४ प्रकारका औषधिमूलक बोटहरू सिक्किममा पाइन्छन् । सुनाखरी (''Dendrobium nobile'') राज्यको अधिकारिक राज्य फूल(State Flower) हो । == जीव-जन्तु == [[चित्र:Himalayanblackbear.jpg|thumb|200px|हिमाली कालो भालु]] सिक्किममा पाइने जीवजन्तुहरूमा [[हिउँ चितुवा]], कस्तुरी मृग, भोरल, थार, [[हाब्रे]] (रेड पाण्डा), हिमालयमा पाइने भालु, भुक्ने जरायो, हनुमाने बाँदर, लंगूर, जंगली कुकुर, ब्वाँसो, चितुवा, तिब्बती ब्वाँसो, खरायो, स्याल आदि प्रमुख छन् । धेरै उँचाईमा पाइने र पालिने पशु चौंरी हो जसलाई दुध आदि उत्पादन र मासुका निम्ति पालिने गरिन्छ। सिक्किमको चरा धेरै प्रमुख छन - मुनाल, रातो सिंग भएको डाँफे, कालिज, ढुकुरा, कोइली, मैना, रूपी, कल्चुँडूआदि, सिक्किममा चराको जम्मा ५५० प्रजाति रेकर्ड गरिएको छ, जसमा केही लोप भएको बताइन्छ ।<ref name="Physical Feature"/> == अर्थ-व्यवस्था == === वृहत् अर्थव्यवस्था सम्बन्धि प्रवाह === यो सांख्यिकी एवं कार्यक्रम कार्यान्वयन मन्त्रालयद्वारा जारी सिक्किमको सकल घरेलू उत्पादको प्रवाहको एक झलक हो (करोड रूपियाँमा)<ref>{{cite web|url=http://mospi.nic.in/mospi_nad_main.htm |title=National Accounts Division : Press release & Statements|accessdate=2006-10-12|date=[[2006-05-23]]|publisher=Ministry of Statistics and Programme Implementation}}</ref> {| class="wikitable" |- ! साल || सकल घरेलू उत्पाद |- | १९८० || ५२ |- | १९८५ || १२२ |- | १९९० || २३४ |- | १९९५ || ५२० |- | २००० || ९७१ |- | २००३ || २३७८.६ [http://sikkim.gov.in/] |} सन २००४ को आँकडाको अनुसार सिक्किमको [[सकल घरेलू उत्पादन]] $४७८ [[मिलियन]] हुने अनुमान लगाइएको थियो। सिक्किम एउटा [[कृषि प्रधान|कृषि]] राज्य हो र यहाँका पाखाका खेतहरूमा पारम्परिक पद्धतिबाट कृषि गरिन्छ। यहाँका कृषकहरू [[अलैंची]], [[अदुवा]], [[सुन्तला]], [[स्याउ]], [[चिया]] र [[पीनशिफ]] आदिको खेती गर्दछन्। <ref name="Sikkim Info"/>[[धान]] राज्यका अधिकांश भागहरूमा फलाईन्छ। भारतमा अलैचीको सबै भन्दा धेरै उपज सिक्किममा हुन्छ। पहाडी क्षेत्र भएको कारण र यातायातको आधारभूत सुविधाको अभावले सन् २००० सम्म यहाँ कुनै ठूलो उद्योग थिएन तर सन् २००० देखि २०१० सम्ममा धेरै उद्योगहरू स्थापना भैसकेका छन् जसमा औषधिका ठूलाठूला कारखानाहरू समेल छन्। अन्य उद्योगहरूमा मदिरा कारखाना , [[डिस्टिलरी]], [[छाला-उद्योग]] तथा [[घडी-उद्योग]] हुन्। राज्यमा विकास दर ८.३ प्रतिशत छ, जुन दिल्ली पछिको राष्ट्र भरमा सबैभन्दा बडी हो। <ref name="Economy">{{cite web|url=http://sikkimipr.org/GENERAL/ECONOMY/ECONOMY.HTM |title=Economy of Sikkim|accessdate=2006-10-12|date=[[2005-09-29]]|publisher=Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim}}</ref> [[चित्र:elaichi.jpg|thumb|240px|[[अलैंची]] सिक्किमको मुख्य [[नगदे बाली]] हो]] हालका केही वर्षहरूमा सिक्किमको सरकारले राज्यमा पर्यटन व्यवसाय लाई प्रवर्धन गर्न प्रारम्भ गरेको छ। सिक्किममा पर्यटन व्यवसाय को धेरै ठुलो सम्भाबना छ र यसको लाभ उठाएर सिक्किमको आयमा अप्रत्याशित वृद्धि भएको छ। आधारभूत संरचनामा सुधारको बेला, यो उपेक्षा गरीरहेको छ कि पर्यटन व्यवसाय राज्यमा अर्थव्यवस्थाको एक मुख्य आधारको रूपमा अगाडि आउने छ। अनलाईन जुवा राज्यमा एक नया व्यवसायको रूपमा अगाडि आएकोछ। "प्लेविन" [[जुआ]], जसलाई विशेष रूपबाट तैयार गरीको अंतहरूमा खेलिन्छ्, लाई राष्ट्र भरिमा खूब व्यावसायिक सफलता हासिल भएको छ। <ref name="Playwin">{{cite web|url=http://www.lotteryinsider.com/lottery/playwin.htm|title= Playwin lottery|accessdate= 2006-10-12|date= [[2006-08-20]]|publisher= Interplay Multimedia Pty. Ltd.}}</ref><ref name="Playwin2">{{cite web|url= http://www.lotteryinsider.com/lottery/playwin.htm|title= Playwin lottery|accessdate= 2006-10-12|date= [[2006-08-20]]|publisher= Interplay Multimedia Pty. Ltd.}}</ref> राज्यमा प्रमुख रूपबाट [[तामा]], [[डोलोमाइट]], [[चूना ढुङ्गा]], [[ग्रेफाइट]], [[अभ्रक]], [[फलाम]] र [[कोइला]] आदि खनिजहरूको उत्खनन गरिन्छ। <ref name="Mining">{{cite web|url= http://sikkim.nic.in/sws/home_eco.htm#mini|title= Sikkim's Economy |accessdate= 2006-10-12|date= [[2002-08-29]]|publisher=[[National Informatics Centre]]}}</ref> [[जुलाई ६]], [[सन् २००६|२००६]] को [[नाथूला भञ्ज्याङ]], जसले सिक्किमलाई [[ल्हासा]], [[तिब्बत]] सँग जोडद छ, यसबाट सिक्किमको अर्थव्यवस्थालाई बढावा मिलने छ भन्ने आशा जागेकोछ। यो भञ्ज्याङ, जुन सन १९६२ मा [[भारत-चीन युद्ध|१९६२ को भारत-चीन युद्ध]] पछि बन्द गरीएको थियो, प्राचीन [[रेसम मार्ग|रेशम मार्ग]]को मार्ग थियो र [[ऊन]], [[सुपारी]] र मसालाको व्यापारमा सहायक थियो।<ref name="Nathula"/> == यातायात == === हवाई === [[टिस्टा नदी|टिष्टा नदी]] लाई सिक्किमको जीवन रेखा भनिन्छ । सिक्किममा कठिन भूक्षेत्रको कारण कुनै विमानस्थल अथवा रेल स्टेसन छैन। सिक्किमबाट सबै भन्दा नजिकको विमानस्थल [[बागडोगरा विमानस्थल]] हो। यो विमानस्थल गान्तोकदेखि १२४ कि०मी०को दूरीमा छ। गान्तोकबाट बागडोगराको लागि ''सिक्किम हेलिकप्टर सर्विस'' द्वारा एक [[हेलिकप्टर]] सेवा उपलब्ध छ जसको उडान ३० मिनेट लामो छ, दिनमा केवल एक पल्ट चल्दछ र केवल ४ जना मात्रलाई लान सक्दछ।<ref name="Thirty years">{{cite web|url=http://sikkimipr.org/IPR/statehood/statehood_nutshell.htm |title= 30 Years of Statehood In a Nutshell |accessdate=2006-10-12 |date=[[2005-11-24]] |publisher=Department of Information and Public Relations, Government of सिक्किम}}</ref> गान्तोक [[हैलीपैड]] राज्यको एकमात्र गैरसैनिक हैलिपैड हो। === रेल === सबैभन्दा नजिकको [[भारतीय रेल|रेल]] स्टेशन [[न्यू जलपाईगुडी|नयाँ जलपाईगुडी]]मा छ जो [[सिलिगुडी]]बाट १६ किलोमीटर (कि०मी०) को दूरीमा छ।<ref name="Sikkim Info"/> === सडक === राष्ट्रिय राजमार्ग ३१ ए ले सिलीगुडीलाई गान्तोकसँग जोडदछ। यो एक सर्व-ऋतु मार्ग हो तथा सिक्किममा [[रम्फु]]मा प्रवेश गरेपछि [[टिस्टा नदी|टिष्टा नदी]]को समानान्तर चल्दछ। अनेक सार्वजनिक अथवा निजी सबारी साधनले विमानस्थल, रेल-स्टेशन सिलिगुडीलाई गान्तोकसँग जोडदछन। [[मल्ली]]बाट आउने राजमार्गको एक शाखा पश्चिमी सिक्किमलाईको जोडदछ। सिक्किमको दक्षिणी र पश्चिमी भागका सहरहरूले सिक्किमलाई [[पश्चिम बङ्गाल]]को उत्तरी भागका पर्वतीय सहर [[कालिम्पोङ]] र [[दार्जिलिङ]] सँग जोडदछ। राज्यको भित्र [[चारपाङ्ग्रे]] सवारी साधन लोकप्रिय छ किन कि यो राज्यको चट्टानी उकालोलाई सजिलैसँग पार गर्नमा सफल हुन्छ। साना साना बसहरूले राज्यको ससाना सहरहरूलाई राज्यको राजधानी र जिल्ला सदरमुकामलाई राज्यसँग जोडदछ।<ref name="Sikkim Info"/> == जनसङ्ख्या स्थिति == मानवजातीय रूपबाट हेर्दा यहाँ [[नेपाली]] मुलका मानिसहरूको बहुमत छ, जो यहाँ सोह्रौँ शताब्दिदेखि प्रवेश गरेका थिए। लेप्चा सिक्किमको मूल बासिन्दाहरू हुन् भुटियाहरू तिब्बतको खाम जिल्लाबाट चौधौँ बसाई सरेका हुन, र [[लेप्चा]], जो स्थानीय मान्यता अनुसार सुदूर पूर्वबाट आएको मानिन्छ। राज्यको उत्तरी जिल्लामा लेप्चा र भुटियाको बाहुल्य छ र यहाँ तिब्बतीहरू पनि छन्। अरु राज्यबाट आएर सिक्किममा बस्ने हरूमा प्रमुख हुन [[मारवाडी]], जो [[दक्षिणी सिक्किम]] तथा गान्तोकमा बन्द-ब्यापार गर्दछन; [[बिहारी]] जो धेरैजसो [[श्रमिक]] छ्न; तथा [[बङ्गाली]]। [[हिन्दू धर्म]] राज्यको प्रमुख धर्म हो जसको अनुयायीहरूको संख्या राज्यमा ६०.९ प्रतिशतमा छ।<ref name="censusindia.net">http://www.censusindia.net/religiondata/ 2001 Indian Census Data</ref> [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]] का अनुयायीहरू २८.१ प्रतिशत छन् <ref name="censusindia.net"/> जसमा भुटिया, लेप्चा, शेर्पा, तामाङ र सन् १९९० पछि धेरै संख्यामा गुरूङहरू पनि हिन्दू धर्म छोडी बौद्ध धर्मावलम्बी बन्नपुगेका छन्। सिक्किममा ईसाईको ६.७ प्रतिशत जनसङ्ख्या छ जसमा मूलतः धेरैजसो ती लेप्चा छन् जसले उन्नाईसौ शताब्दिको उत्तरकालमा अङ्ग्रेज धर्म-प्रचारकहरूको प्रचार पछि ईसाई मत अपनाएका थिए। राज्यमा कहिले पनि साम्प्रदायिक तनाव रहेको छैन। मुसलमानहरू १.४ प्रतिशत छन्।<ref name="censusindia.net"/> [[नेपाली भाषा|नेपाली]] सिक्किमको प्रमुख भाषा हो। सिक्किममा प्रायः नेपाली बोलिन्छ र केही मात्रामा अङ्ग्रेजी र हिन्दी बोल्ने अनि बुझ्ने मानिसहरू छन्। यहाँका अन्य भाषाहरूमा [[भुटिया भाषा|भुटिया]], जोङ्खा, ग्रोमा, [[गुरूङ भाषा|गुरुङ]], [[लेप्चा भाषा|लेप्चा]], [[लिम्बू भाषा|लिम्बु]], [[मगर भाषा|मगर]], , [[मझवार भाषा|मझवार]], [[नेपाल भाषा|नेवारी]], [[दनुवार भाषा|दनुवार]], [[शेर्पा भाषा|शेर्पा]], [[सुनुवार जाति|सुनुवार]], [[तामाङ भाषा|तामाङ]], [[थुलुंग भाषा|थुलुंग]], [[तिब्बती भाषा|तिब्बती]], र [[याक्खा भाषा|याक्खा]] शामिल छन्।<ref name="Sikkim Info"/><ref name="People">{{cite web|url=http://sikkimipr.org/GENERAL/PEOPLE/PEOPLE.HTM |title= People of Sikkim |accessdate=2006-10-12 |date=[[2005-09-29]] |publisher=Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim}}</ref> ५,४०,४९३ को जनसङ्ख्या भएको सिक्किम भारतको न्यूनतम जनसङ्ख्या भएको राज्य हो,<ref>{{cite web| url=http://www.censusindia.net/profiles/sik.html |title=Sikkim statistics|accessdate=2006-10-12|publisher=Government of India}}</ref> जसमा पुरुषको संख्या २,८८,२१७ छ र महिलाको संख्या २,५२,२७६ छ। सिक्किमको जनसङ्ख्याको घनत्व ७६ मनुष्य प्रतिवर्ग किलोमीटर छ तर भारतमा न्यूनतम हो। विकास दर ३२.९८% छ(१९९१-२००१)। [[लिङ्ग अनुपात]] ८७५ [[महिला]] प्रति १००० [[पुरुष]] छ। ५०,०००को जनसङ्ख्याको साथ गान्तोक सिक्किमको एकमात्र महत्त्वपूर्ण सहर हो। राज्यमा सहरी जनसँख्या लगभग ११.०६% छ।<ref name="Stats"/> [[प्रतिव्यक्ति आय|प्रति व्यक्ति आय]] ११,३५६ [[रूपया|रु०]] छ, जो देशको सबै भन्दा धेरैमा एक हो।<ref name="People"/> == संस्कृति == [[चित्र:Gumpa.jpg|thumb|200px|[[लोसार|ल्होसार]]को बेला लाचुंगमा भएको गुम्पा नृत्य]] सिक्किमका नागरिक भारतको सबै प्रमुख हिन्दू चाड पर्ब जस्तो [[दशैं|दसैं]] र [[तिहार]], मनाउदछन। बौद्ध धर्मको [[लोसार|ल्होसार]], [[लूसोंग]], [[सागा दावा]], [[ल्हाबाब ड्युचेन]], [[ड्रूपका टेशी]] र [[भूमचू]]ती चाड पर्ब हुन, जसलाई मनाईन्छ। लोसर - तिब्बती नयाँँ वर्ष लोसर, जो मध्य डिसेम्बरमा आउदछ, यस बेला धेरै जसो सरकारी कार्यालय एवं पर्यटक केन्द्र हप्ता भरिको लागि बन्द रहदछन। गैर-मौसमी पर्यटकलाई आकर्षित गर्नको लागि गान्तोकमा हालै [[क्रिसमस]] लाई प्रत्साहित गरीएको छ।<ref name="Culture">{{cite web| url=http://sikkimipr.org/GENERAL/CULTURE/LUCKY_SIGNS.htm |title= Culture and Festivals of Sikkim |accessdate=2006-10-12 |date=[[2005-09-29]] |publisher=Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim}}</ref> पाश्चात्य [[रक सङ्गीत|रक संगीत]] र [[हिन्दी संगीत]]ले यहाको भूमिमाले ब्यापक समर्थन प्राप्त गरेको छ। विशुद्ध नेपाली रक संगीत, तथा पाश्चात्य संगीतमा नेपाली काव्य पनि धेरै नै प्रचलित छ। [[भकुन्डो|फुटबल]] एवं [[क्रिकेट]] यहाँको सबैभन्दा लोकप्रिय खेल हो। पर्यटन प्रबर्धन गर्न हयान गल्याडिङ र रयाफ्टीङ पनि शुरू गरिएको छ। [[नूडल]]मा आधारित व्यंजन जस्तो थुक्पा, चाउमीन, थान्तुक?, फाख्तु?, ग्याथुक? और वनटन? सर्वसामान्य छ। [[मःम]], बाफबाट पाकेको र साग-सब्जिहरूबाट भरिएको पकौडि, सूपको सगै पस्किएको [[भैसीको माँसु|भैसी]] अथवा [[सुँगुरको मासु|सुँगुर]]को मासु लोकप्रिय खाजा हो। पहाडी मानिसको खानामा भैसी, सुँगुर, इत्यादिको माँसुको मात्रा धेरै मात्रामा हुदछ। मदिरामा राज्यको अन्तशुल्क कम भएको कारण राज्यमा [[बियर]], [[विस्की]]?, [[रम]]? र [[ब्रांडी]] इत्यादिको धेरै खपत गरिन्छ। सिक्किममा लगभग बसोबास ग्रामिण छ, जहा घर बनाउदा मुख्यत: कडा [[बाँस]]को ढाँचामा लचीलो बाँसको आवरण हलेर बनाउने गरिन्छ। धरमा चिसोबाट जोगिनको लागि यसमा गाईको के गोबरको लेप पनि गरिन्छ। राज्यको धेरै अधिक ऊँचाई भएको क्षेत्रहरूमा धेरै जसो काठको घर बनाईन्छ। ''अरु पनि हेर्नुहोस:[[सिक्किमी संगीत]]'' == राजनीति र सरकार == [[चित्र:Whitehall.jpg|thumb|200px|सिक्किमको मुख्यमन्त्री र राज्यपालको निवासस्थान]] भारतको [[भारतका राज्यहरू र केन्द्र शासित राज्यहरू|अन्य राज्यहरू]]को समान, [[भारत सरकार|केन्द्रीय सरकार]] द्वारा मनोनित [[राज्यपाल]] राज्य शासनको प्रमुख हुन। उनको मनोनयन मुख्यतः औपचारिक मात्र हुदछ, तथा उनको मुख्य काम [[मुख्यमन्त्री]]को शपथ-ग्रहणको अध्यक्षता गर्ने मात्र हुदछ। मुख्यमन्त्री, जसको साथ वास्तविक प्रशासनिक अधिकार हुदछ, धेरै जसो राज्य चुनावमा बहुमत पाउने दल अथवा गठबंधन का प्रमुख हुदछन। राज्यपालले मुख्यमन्त्रीको परामर्शमा मन्त्रीमण्डल? बनाउने बा परिबर्तन गर्दछन। धेरै जसो अन्य राज्यहरूको समान सिक्किममा पनि [[एक सदनात्मकबाद|एक सदनात्मक]] (unicameral) सदन भएको विधान सभा नै छ। सिक्किमलाई भारतको दुई सदनात्म संसदको दुबै सदनहरू, [[राज्यसभा]] तथा [[लोक सभा]]मा एक-एक स्थान प्राप्त छ। राज्यमा जम्मा ३२ विधानसभा सीट छ जसमा एक [[बौद्ध सङ्घ]]को लागिए आरक्षित छ। [[सिक्किम उच्च अदालत]] भारतको सबै भन्दा सानो उच्च अदालत हो। {| class="toccolours" align="right" style="margin:1em" padding="0.5em" |+ राज्यको चिन्हहरू<ref name="Sikkim Info"/> |- | '''[[राज्य पशु]]''' | [[हाब्रे|रातो पाण्डा]] |- | '''[[राज्य पक्षी]]''' | [[रक्त मुनाल]] |- | '''[[राज्य वृक्ष]]''' | [[गुराँस]] |- | '''[[राज्य फूल]]''' | [[सुनगाभा|सुनाखरी]] |} सन १९७५ मा, राजतन्त्रको समाप्ति भएपछि, [[भारतीय राष्ट्रिय काँग्रेस|काँग्रेस]] लाई १९७७ को आम निर्वाचनमा बहुमत प्राप्त भएको थियो। अस्थिरताको एक अबधि पछि, सन १९७९ मा, [[सिक्किम संग्राम परिषद]]का नेता [[नरबहादुर भण्डारी]]को नेतृत्वमा एउटा लोकप्रिय मन्त्री परिषदको गठन भयो। यस पछि, सन १९८४ र १९८९ को आम निर्वाचनमा पनि भण्डारी नै विजयी बने। सन १९९४ मा [[सिक्किम प्रजातान्त्रिक मोर्चा|सिक्किम डेमोक्रेटिक फ्रन्ट]]का [[पवन कुमार चाम्लिङ]] राज्यका मुख्यमन्त्री भए। सन १९९९, सन २००४ र सन् २००९ को चुनावमा पनि विजय प्राप्त गरेर यो पार्टी अहिलेसम्म सिक्किममा शासन गरिरहेको छ।<ref name="Hist"/><ref name="Thirty years"/> == आधारभूत संरचना == [[चित्र:Namgyal Research Institute of Tibetology.jpg|thumb|200px|तिब्ब्त विज्ञान सङ्ग्रहालय एवं अनुसन्धान केन्द्र]] सिक्किमको सडकहरू प्रायजसो [[पहिरो]] तथा छेउको धारद्वारा बाढिबाट क्षतिग्रस्त हुन जान्छ, तर पनि सिक्किमको सडक अन्य राज्यको सडकहरूको तुलनामा धेरै राम्रो छ। [[सीमा सडक सङ्गठन]] (BRO), [[भारतीय सेना]]को एउटा अङ्ग यि सडकहरूको रेखदेख गर्दछ। दक्षिणी सिक्किम तथा रा०रा०-३१अको सडक राम्रो स्थितिमा छ किनकि यहाँ पहिरोको घटनाहरू कम हुन्छ। राज्य सरकार १८५७.३५ कि. मी. को त्यो राजमार्ग जुन सी. स. सं. को अन्तर्गत आउदैन, को रेखदेख गर्दछ।<ref name="Stats"/> सिक्किममा अनेकौ [[जलविद्युत]] परियोजना छन, जो नियमित विद्युत उपलब्ध गराउदछन, तर सञ्चालन शक्ति अस्थिर छ तथा स्टेबलाईजर (stabilisers)को आवश्यकता पर्दछ। सिक्किममा [[प्रति व्यक्ति]] बिजुली प्रयोग १८२ [[किलोवाट-घण्टा|kWh]] छ। ७३.२% घरहरूमा स्वच्छ पानीको सुविधा उपलब्ध छ,<ref name="Stats"/> तथा अनेकौ धाराहरूको परिणाम स्वरूप राज्यमा कहिले पनि अकाल वा पानीको कमीको परिस्थिति उत्पन्न भएको छैन। [[टिस्टा नदी|टिष्टा नदी]]मा धेरै जलविद्युत केन्द्र निर्माणाधीन् छ तथा त्यसको बाताबरणमा परेको असर एक चिन्ताको विषय हो। == सूचना तथा सञ्चार == [[चित्र:Rumtek monastery.jpg|thumb|200px|'''रुम्तेक गुम्पा''' सिक्किमको सबभन्दा प्रसिद्ध सम्पदा]] सिक्किममा अङ्ग्रेजी र नेपाली भाषामा धेरै दैनिक समाचार पत्रहरू प्रकाशित हुन्छन, जसमा प्रमुख नेपाली समचार पत्र १. हाम्रो प्रजाशक्ति २. समय दैनिक ३. हिमाली बेला आदि र अङ्ग्रेजीमा '''Now''' र '''Sikkim Express'''। यसका अतिरिक्त धेरै साप्ताहिक र पाक्षिक पत्र-पत्रिका प्रकाशित हुने गर्छन्। ''सिक्किम हेराल्ड'' सरकारको आधिकारिक साप्ताहिक प्रकाशन हो। [http://www.haalkhabar.net हाल-खबर] सिक्किमको एकमात्र अन्तर्राष्ट्रिय समाचारको मानकीकृत प्रवेशद्वार हो। सिक्किमबाट सन २००७ मा नेपाली साहित्यको अनलाईन पत्रिका [http://www.tistarangit.com टिस्टारंगीत] शुरु भएको छ जसको सञ्चालन ''साहित्य सिर्जना सहकारी समिति लिमिटेड'' गर्दछ। [[इन्टरनेट]]को सुविधा प्रायः सबै बजारहरू, सदरमुकाम र उपविभागहरूमा उपलब्ध छ र हालमा धेरै बजार र सडक छेउका गाउँहरू ब्रोडब्यान्ड (Broad Band) सम्पर्क उपलब्ध भइरहेकोछ तथा ग्रामीण क्षेत्रहरूमा पनि इन्टरनेट सुविधा उपलब्ध छ। डिस ऐन्टिना (Dish antennae) द्वारा धेरै जसो घरहरूमा सेटलाईट टेलिभिजन सेवा (satellite television channels) उपलब्ध छ। भारतबाट प्रसारित च्यानलको अतिरिक्त नेपाली भाषाको च्यानल पनि प्रसारित गरिन्छ। सिक्किम केबल, डिश टी. वी., [[दूरदर्शन]] तथा नयुमा (Nayuma)ले टेलिभिजन प्रसारणमा सहयोग। स्थानीय मोबाइल टेलीफोन सेवा प्रदायक (cellular phone service provider)को राम्रो सुविधा उपलब्ध छ, जसमा भा.सं.नि.लि., [[रिलायन्स]], इन्फोकम तथा एयरटेल राज्य-ब्यापी छ। राष्ट्रिय अखिल भारतीय आकाशवाणी राज्यको सरकारी रेडियो सेवा हो।<ref name="Entertainment">{{cite web|url= http://www.sikkiminfo.net/entertainment.htm|title= Entertainment in Sikkim|accessdate= 2006-10-12|publisher= Sikkiminfo.net}}</ref> यसका अतिरिक्त २००९ देखि दुइवटा एफ्. एम् रेडियो सेवा पनि सुरू भएका छन्। == शिक्षा == साक्षरता प्रतिशत दर ६९.६८% छ, यसमा लिङ्गीय दृटिकोणबाट हेर्दा पुरुषमा ७६.७३ प्रतिशरत तथा महिलामा ६१.४६ प्रतिशत छन्। सरकारी विद्यालयहरूको संख्या १५४५ छ तथा १८ निजी विद्यालयहरू पनि छन्, जो मुख्य नगरहरूमा छन्।<ref name="Stats"/> उच्च शिक्षाको लागि सिक्किममा लगभग १२ कलेज तथा अन्य विद्यालय छन्। राज्यमा सन् २००७ मा केन्द्रीय विश्वविद्यालय [[सिक्किम विश्वविद्यालय]]को स्थापना भएको छ, जो भारतको प्रमुख विश्वविद्यालयको रूपमा स्थापित छ। यसका अतिरिक्त, सिक्किम मणिपाल विश्वविद्यालय नामको निजी विश्वविद्यालय पनि छ, यसले इन्जिनियरिङ, चिकित्साशास्त्र तथा व्यवस्थापनको क्षेत्रमामा उच्च शिक्षा प्रदान गर्दछ। यहाँ राज्यद्वारा-सञ्चालित उच्च प्राबिधिक प्रशिक्षण केन्द्र (Advanced Technical Training Centre) तथा कम्प्यूटर तथा सञ्चार प्राविधिक केन्द्र (Centre for Computers and Communication Technology) नामका दुई बहु प्राविधिक विद्यालय छन, जसले ईन्जिनियरिङको विभिन्न विधाहरूमा डिप्लोमा पाठ्यक्रम चलाउँ छन। ATTC बोरदांग, [[सिंगताम]] तथा CCCT चिसोपानी (chisopani?), [[नाम्ची]]मा छ। पहिला धेरै जसो विद्यार्थी उच्च शिक्षाको लागि [[सिलिगुडी]] अथवा [[कोलकाता]] जाने गर्थे भने अब सिक्किममा नैं उच्च शिक्षाको उचित व्यवस्था छ। ==यो पनि हेर्नुहोस्== {{भारतका राज्यहरू}} ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== * {{Wikivoyage-inline|Sikkim|सिक्किम}} * {{Commonscat-inline|Sikkim|सिक्किम}} {{India}} [[श्रेणी:भारतका प्रान्तहरू]] [[श्रेणी:भारतका राज्य र केन्द्रशासित प्रदेशहरू]] [[श्रेणी:एसियाका भूतपूर्व अधिराज्यहरू]] [[श्रेणी:एसियाको भूतपूर्व देश]] [[श्रेणी:विशाल नेपाल]] 9wmluurkzrgz48doeggxmos9tqpgbpi 0 6454 1072345 1065839 2022-08-05T01:18:28Z 5.146.195.250 /* दोस्रो विवाह */ wikitext text/x-wiki {{विशेष लेख}} {{for|भारतको लागि नेपाली राजदूत |महेन्द्र विक्रम शाह}} {{Infobox Monarch | name = महेन्द्र वीर विक्रम शाह देव | image =Portrait_of_Mahendra.jpg | caption = राजा महेन्द्र | succession = [[नेपालका राजाहरूको सूची|नेपालका राजा]] | reign = वि.सं. २०११ चैत्र १ – वि.सं. २०२८ माघ १७<ref>[https://pustakalaya.org/media/uploads/op/pdf/BishnuPdShrestha2063BS_NepalKoShahTathaRana.pdf/BishnuPdShrestha2063BS_NepalKoShahTathaRana.pdf नेपालको शाह तथा राणा वंशावली: विष्णु प्रसाद श्रेष्ठ]</ref> | predecessor = [[त्रिभुवन शाह|राजा त्रिभुवन]] | successor = [[वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह|राजा वीरेन्द्र]] | consort = महेन्द्र | full name = महेन्द्र वीर विक्रम शाहदेव | house = [[शाह वंश]] | house-type = वंश | primeminister =[[टङ्कप्रसाद आचार्य]] | spouse = इन्द्र राज्यलक्ष्मी देवी शाह <br/><small>(वि.सं. १९९७ बैशाख २९<ref>नेपालको शाह तथा राणा वंशावली: विष्णु प्रसाद श्रेष्ठ पृष्ठ २</ref> –२००७ भदौ १८, मृत्यू)</small> <br>[[रानी रत्न राज्यलक्ष्मी देवी शाह|रत्न राज्यलक्ष्मी देवी शाह]] <small>(वि.सं. २००९ माघ २५–२०२८, मौसुफको मृत्यु)</small> | issue =शान्ति शाही<br/>शारदा शाह<br/>[[वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह]]<br />[[ज्ञानेन्द्र शाह]]<br />शोभा शाही<br/>[[धिरेन्द्र शाह]] | royal house =[[नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय|नारायणहिटी दरवार]] | royal anthem = श्रीमान गम्भिर | father = [[त्रिभुवन शाह|त्रिभुवन वीर विक्रम शाह‎]] | mother =कान्ति राज्यलक्ष्मी देवी शाह | birth_date =१९७७ जेठ ३०<br>{{Birth date|1920|06|11|df=y}} | birth_place =[[नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय|नारायणहिटी दरवार]], [[काठमाडौँ]], [[नेपाल अधिराज्य|नेपाल]] | death_date =वि.सं. २०२८ माघ १७ <br>{{Death date and age|1972|1|31|1920|06|11|df=y}} | death_place =[[दियालो बङ्गला राजदरबार|दियालो बङ्गला]], [[भरतपुर महानगरपालिका|भरतपुर]], [[नेपाल अधिराज्य|नेपाल]]<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=राजा महेन्द्र र गणतन्त्र नेपाल|युआरएल=http://www.prateekdaily.com/2020/07/blog-post_14.html?m=1|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> | place of burial = | coronation = वि.सं. २०१३ बैशाख २१ | religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]] |signature= }} '''महेन्द्र वीर विक्रम शाह''' नेपालका नवौँ [[शाह वंश|शाहवंशीय]] राजा थिए। उनले वि.सं. २०११ चैत्र १ देखि वि.सं. २०२८ माघ १७ सम्म [[नेपालका राजा|नेपालको राजा]]को रूपमा सेवा गरेका थिए।<ref name=":0" /> उनले १९९७ वैशाख २९ गते [[हरि शमशेर जङ्गबहादर राणा|हरि शमशेर जबरा]]की छोरी इन्द्र राज्यलक्ष्मी देवी शाहसँग विवाह गरेका थिए जहाँ उनीसँग उनका तीन छोरा [[वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह|वीरेन्द्र]], [[ज्ञानेन्द्र शाह|ज्ञानेन्द्र]] र [[धिरेन्द्र शाह|धीरेन्द्र]] र तीन छोरी शान्ति, शारदा र शोभा रहेका थिए। राजा महेन्द्रले वि.सं. २०१८ सालमा नवलपरासीको उनले ‘महेन्द्र राजमार्ग’ शिलान्यास गरेका थिए भने उनलेे वि.सं. २०२२ सालमा [[नवलपरासी जिल्ला]]को गैँडाकोटमा [[महेन्द्र राजमार्ग]]को उद्घाटन गरेका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=राजतन्त्रको पालामा बनेको गौरव महेन्द्र राजमार्ग गणतन्त्रमा जीर्ण अवस्थामा|युआरएल=https://nepalpatra.com/thought/124834/|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नेपाल पत्र|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> महेन्द्र उच्चकोटीको राजनीतिक र कुटनीतिक चातुर्यता भएका दूरदर्शी राजा थिए। आजको विन्दूबाट इतिहासलाई फर्केर हेर्दा उनले चालेका प्रत्येक कदम दूरदर्शी एवम् राष्ट्रिय भावनाबाट प्रेरित रहेको अनुभव गर्न सकिन्छ।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=महेन्द्रको दूरदर्शी विचारले नेपाल अहिले स्वतन्त्र छ – कमल थापा|युआरएल=https://www.kharibot.com/news-details/34868/kharibot|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=खरिबोट|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref><ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=सन्दर्भ पुस १ राजा महेन्द्र, जसले भारतीय सेनालाई नेपालबाट धपाए|युआरएल=https://www.onlinekhabar.com/2015/12/363243|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=अनलाइन खबर|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> ==प्रारम्भिक जीवन== राजा महेन्द्रको जन्म विक्रम संवत् १९७७ मा [[नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय|नारायणहिटी दरबार]]मा भएको थियो। उनको विवाह [[जुद्ध शमशेर जङ्गबहादुर राणा|जुद्ध शमशेर]]को नातिनी इन्द्र राज्य लक्ष्मीसँग भएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=श्री ५ रत्नको आमा बन्ने अधिकार हनन् भएको थियो|युआरएल=https://www.dcnepal.com/2020/08/181191/|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=डिसी नेपाल|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> विक्रम सम्वत २००७ कार्तिक २१ मा [[त्रिभुवन शाह|राजा त्रिभुवन]]ले भारतीय दुतावासमा शरण लिंदा युवराज महेन्द्र पनि सँगै गएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=फागुन ४ देखि ७ रोचक, महत्पूर्ण र नाटकीय चार दिन|युआरएल=https://www.ghamchhaya.com/?p=2073|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=घामछायाँ|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> राजा त्रिभुवनले [[सात सालको क्रान्ति|२००७ को क्रान्ति]]पछि राणाहरूलाई बिदाइ गर्ने क्रममा [[नेपालको अन्तरिम शासन विधान २००७|२००७ को अन्तरिम शासन बिधान]]मा राजसंस्थाको अधिकार घटाएकोमा महेन्द्रको चित्त बुझेको थिएन ।<ref name=":49">{{Cite web|url=https://ekantipur.com/koseli/2020/12/12/160774023766243358.html|title=इतिहासको आँखामा 'एक अत्याचार'|website=ekantipur.com|language=ne|access-date=2022-07-24}}</ref> ==शासनकाल== [[File:Mahendra Bir Bikram Shah.jpg|thumb|left]] महेन्द्र राजा त्रिभुवनको उत्तराधिकारीको रूपमा नेपालको राजा भएका थिए। राजा त्रिभुवनले उपचारको लागि युरोप प्रस्थान गर्दाको समयमा महेन्द्रले तात्कालिन राजा त्रिभुवनबाट शासनाधिकारको अख्तियार पाएका थिए। उनको [[राज्याभिषेक]] विक्रम संवत् २०१३ वैशाख २१ मा भएको थियो।<ref>{{cite web|url=http://www.britishpathe.com/video/selected-originals-nepal-coronation-of-king-mahe-1|title=Selected Originals Nepal - Coronation Of…}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.britishpathe.com/video/nepal-coronation-of-king-mahendra/query/SCARBOROUGH|title=Nepal - Coronation Of King Mahendra|last=Pathé|first=British|publisher=|accessdate=20 July 2016}}</ref> === टङ्कप्रसाद आचार्यको मन्त्रीमण्डल === २०१२ साल माघ १३ गते, राजा महेन्द्रले आचार्यलाई [[नेपालको प्रधानमन्त्री]]मा नियुक्त गरेका थिए।<ref>[http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=580 वि.सं. २०१२ माघ १३ को राजपत्र]</ref> उनको प्रधानमन्त्रीको क्रममा पहिलो [[नेपालको पञ्चवर्षीय योजना|पञ्चवर्षीय योजना]]को सुरु भएको थियो। उनकै पालामा [[नेपाल राष्ट्र बैंक|नेपाल राष्ट्र बैङ्क]]<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=नेपाल राष्ट्र बैंकको स्थापना कहिले भएको हो ?|युआरएल=https://www.nrb.org.np/2020/11/%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B2-%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0-%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%95%E0%A5%8B-%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5/|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नेपाल राष्ट्र बैङ्क|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> र [[नेपालको सर्वोच्च अदालत|सर्वोच्च अदालत]]को<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=बारम्बार सोधिने प्रश्नहरू|युआरएल=https://www.supremecourt.gov.np/web/faq|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=सर्वोच्च अदालत|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> स्थापना भएको थियो। आचार्यको कार्यकाललाई विदेश सम्बन्धका लागि नेपालका लागि सुनौलो युगको रुपमा पनि हेरिएको छ। धेरै देशहरूसँग कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना गर्नुका साथै सरकार चिनियाँ सरकारसँग घनिष्ठ सम्बन्ध कायम गर्न सफल भएको थियो। २०१३ असोज २२ गते चीन सरकारले नेपाललाई ६ करोड प्रदान गरेको थियो। <ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=महेन्द्रले पत्याएका मान्छे|युआरएल=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/195323-1573190940.html?click_from=category|कार्य=|प्रकाशक=नागरिक दैनिक|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref>[[टङ्कप्रसाद आचार्य]]ले २०१४ असारमा उनले प्रधानमन्त्री पदबाट राजिनामा दिएका थिए।<ref name="rajpatra.dop.gov.np"/> === कुँवर इन्द्रजित सिंहको मन्त्रीमण्डल === [[कुँवर इन्द्रजित सिंह]]लाई २०१४ सालमा राजा महेन्द्रले प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त गरेका थिए।<ref name="rajpatra.dop.gov.np">http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=1104</ref><ref name=":1">http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=1111</ref> उनको मन्त्रिपरिषदमा शिक्षा मन्त्री महाकवि [[लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा]] रहेका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=महाकविको कोट र बुद्धचित्तको बोट !|युआरएल=http://annapurnapost.com/news/53029|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=अन्नपूर्ण|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> अत्यन्तै उद्दण्ड स्वभावका देखिएकाले उनको सरकार ३ महिनासम्म पनि टिक्न सकेन। पछि उनलाई प्रतिस्थापन गर्दै [[सुवर्ण शमशेर राणा|सुवर्ण सम्शेर राणा]]को नेतृत्त्वमा सरकार गठन भएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=तन, मन र धन सबै दिने नेता|युआरएल=https://ekantipur.com/opinion/2014/02/26/384775.html|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=कान्तिपुर दैनिक|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> जनरल [[नर शमशेर जङ्गबहादुर राणा|नर शमशेर]]को अनुसार उनले राजा महेन्द्रलाई उनकै पुर्खाहरू मझे निष्क्रिय बनाएर के आइ सिंहले आफू सर्वेसर्वा हुने प्रयास गरेकाले राजा महेन्द्रले उनलाई बर्खास्त गरेका थिए ।<ref>नरशमशेरको जीवनी</ref> [[चित्र:King_Mahendra_Bir_Bikram_Shah_and_Queen_Ratna_Rajya_Lakshmi_Devi,_shortly_after_the_King’s_coronation,_1955.jpg|thumb|राजा महेन्द्र र रानी रत्न]] === नेपाल अधिराज्यको संविधान २०१५ === {{मुख्य|नेपाल अधिराज्यको संविधान २०१५}}देशलाई [[संसदीय व्यवस्था]] तर्फ लैजानका लागि राजा महेन्द्रले २०१५ मा संविधान जारी गरेका थिए। यो संविधान विक्रम संवत् २०१५ फागुन १ गते घोषणा गरिएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=७० वर्षमा ७ संविधान, यस्तो छ नेपालको संविधानको इतिहास|युआरएल=https://www.imagekhabar.com/news/4998/|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=इमेज खबर|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> २०१५ सालको निर्वाचन यसै संविधान अनुसार भएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=नेपालको संवैधानिक इतिहास|युआरएल=https://nepalpatra.com/articles/42809/|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नेपाल पत्र|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> === आम निर्वाचन २०१५ === {{मुख्य|आम निर्वाचन २०१५}}'''आम निर्वाचन २०१५''', [[नेपालको सङ्घीय संसद|नेपालको संसद्]]को तल्लो सदन [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|प्रतिनिधि सभा]]को लागि १०९ प्रतिनिधिहरूलाई निर्वाचित गर्नको लागि वि.सं. २०१५ साल फागुन ७ देखि वि.सं. २०१५ साल चैत्र २१ सम्म ४५ दिन लगाएर गरिएको नेपालको पहिलो प्रजातान्त्रिक निर्वाचन थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=सेतोपाटी संवाददाता|शीर्षक=४५ दिन लगाएर गरिएको २०१५ सालको चुनाव|युआरएल=https://www.setopati.com/politics/103408/|कार्य=|प्रकाशक=सेतोपाटी|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=२७ जनवरी २०२१}}</ref> वि.सं. २०१५ फागुन १ गते लागू गरिएको [[नेपाल अधिराज्यको संविधान २०१५]] बमोजिम यो निर्वाचन सम्पन्न गरिएको थियो।<ref name="चुनाव">{{cite web|last1=रिसाल|first1=भैरव|title=राजा झुक्किंदा भयो चुनाव|url=http://nepalihimal.com/article/15712|website=नेपाली हिमाल|accessdate=१९ जुन २०२०}}</ref> === बिपी मन्त्रिपरिषद् === [[चित्र:BP_Koirala_taking_oath_as_22nd_Prime_minister_of_Nepal.jpg|alt=|left|thumb|प्रधानमन्त्री [[पदको शपथ|पदको सपथ]]ग्रहण समारोहमा बिपी (बायाँ) र महेन्द्र (दायाँ)]] [[आम निर्वाचन २०१५|निर्वाचन]]मा सबैभन्दा ठूलो दलको रूपमा उदाएको नेपाली काङ्ग्रेसले<ref name="one">{{वेब स्रोत |date=२०१७-१२-०१ |शीर्षक=केवल एक पार्टी प्रमुखले जितेका थिए पहिलो आमनिर्वाचन |युआरएल=https://deshsanchar.com/2017/12/01/358/ |पहुँचमिति=२०२०-०६-१७ |वेबसाइट=देशसञ्चार |भाषा=नेपाली}}</ref> पार्टी सभापति [[विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला|बिपी कोइराला]]लाई संसदीय दलको नेता छानेर उनलाई [[नेपालको प्रधानमन्त्री]] बनाउन दावेदारी पेश गरेको थियो। वि.सं. २०१६ जेठ १३ मा [[नेपाली कांग्रेस|नेपाली काङ्ग्रेस]]का विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाले तत्कालिन राजा महेन्द्र वीर विक्रम शाह समक्ष सपथग्रहण लिई आफ्नो कार्यभार सम्हालेका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=यशस्वी राजनेता बीपी कोइराला|युआरएल=https://nepalmag.com.np/history/2016/07/21/20160721202330|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नेपाल पत्रिका|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> === २०१७ साल पुष १ को कदम === {{मुख्य|२०१७ पुष १ गतेको शाही घोषणा}} महेन्द्रले विक्रम संवत् २०१७ सालमा जननिर्वाचित सरकार अपदस्थ गरेर राजनीतिक दलहरूमाथि प्रतिवन्ध लगाएर एकतन्त्रीय शासन चलाएका थिए। यही आधारमा उनलाई प्रजातन्त्र विरोधी, निरङ्कुश, तानाशाह जस्ता आरोपहरू लाग्ने गरेको छ।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=कुमार रुपाखेती|शीर्षक=निरङ्कुश राजा महेन्द्र ?|युआरएल=http://www.prateekdaily.com/2013/08/blog-post_2933.html?m=1|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> महेन्द्र एक महत्त्वाकांक्षी राजा थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=सन्दर्भ पुस १ः राजा महेन्द्र, जसले भारतीय सेनालाई नेपालबाट धपाए|युआरएल=https://www.onlinekhabar.com/2015/12/363243|कार्य=|प्रकाशक=अनलाइन खबर|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> आफैँले प्रत्यक्ष शासन चालाउने मोह उनमा रहेको थियो। विक्रम सम्वत २०१७ सालको [[राज्यविप्लव|‘कु’]]मा यसबाहेकका कारणहरुसमेत छन्। मूल कारण भनेको नेपाललाई भारतीय हस्तक्षेप र प्रभावबाट जोगाउनु थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=भारत र महेन्द्र बीपीको उचाइको तगारो|युआरएल=https://ratopati.com/story/110231/2019/12/17/poush-1-|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=रातोपाटी|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> === पञ्चायती व्यवस्था === {{मुख्य|पञ्चायती व्यवस्था}} बहुदलीय संसदीय व्यवस्था नेपालमा अफाप सिद्ध भएको भन्दै [[२०१७ पुष १ गतेको शाही घोषणा|राजा महेन्द्रको शाही घोषणा]] मार्फत निर्वाचित संसद र [[विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला]]को मन्त्रीमण्डल विघटन गरेपछि २०१७ सालमा पञ्चायती व्यवस्था सुरू गरिएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=किन ढल्यो पञ्चायती शासन ?|युआरएल=https://www.blastkhabar.com/news/2020/12/15/118515.html|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=ब्लास्ट खबर|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=९ जनवरी २०२१}}</ref> यो निर्दलीय व्यवस्था थियो। २२ पुस २०१७ मा राजा महेन्द्रले लोकतान्त्रिक अभ्यास अन्त्य गरी "निर्दलिय" [[पञ्चायती व्यवस्था|पञ्चायत]] व्यवस्था लागूू गरेका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=राजा महेन्द्रको अलग धार|युआरएल=https://ekantipur.com/feature/2020/02/19/158209554423066618.html|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=कान्तिपुर दैनिक|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=९ जनवरी २०२१}}</ref> [[नेपालको संविधान २०१९]] जारी भएसँगै यसले निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्थाको जग झन् मजबुत तुल्याएको थियो। [[नेपालको जनआन्दोलन २०४६|२०४६ को "जनआन्दोलन]]"ले राजतन्त्रलाई संवैधानिक सुधार गर्न र बहुदलिय संसद बनाउन बाध्य तुल्याएको थियो र फलस्वरूप नेपालमा बहुदलीय प्रजातन्त्रको पुनर्बाहली भएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=सम्झनामा जनआन्दोलन ०४६ (श्रृंखला १)|युआरएल=https://nepallive.com/story/213795|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नेपाल लाइभ|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=९ जनवरी २०२१}}</ref> ===जनकपुर बम काण्ड=== {{मुख्य|जनकपुर बम काण्ड}} २०१८ साल माघ ९ गते राजा महेन्द्र पूर्वी भ्रमण पुरा गरी [[जानकी मन्दिर]]को दर्शनमा गएका थिए। दर्शन गरी रङ्गभूमितर्फ फर्किरहेको अवस्थामा [[दुर्गानन्द झा]]को नेतृत्त्वमा अरविन्दकुमार ठाकुर लगायत [[पञ्चायती व्यवस्था|पञ्चायत]] विरोधी युवाहरूले उनी सवार गाडीमा बम प्रहार गरेका थिए। दुर्गानन्द झा, अरविन्दकुमार ठाकुर र दलसिंह थापालाई मृत्युदण्डको घोषणा गरिएको थियो। २०२० माघ २५ गते [[दुर्गानन्द झा]]लाई [[फाँसी]] दिइएको थियो<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=सहिद दुर्गानन्द झा जसलाई मृत्युदण्ड दिन कानुन नै संशोधन गर्नुपर्‍यो|युआरएल=https://www.ratopati.com/story/76097|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=रातोपाटी|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> भने बाँकी दुई जनालाई जन्मकैदको घोषणा गरिएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=प्रजातान्त्रिक योद्धा अरविन्दकुमार|युआरएल=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/196912-1574737560.html|कार्य=|प्रकाशक=नागरिक दैनिक|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> ===नेपालको संविधान २०१९=== {{मुख्य|नेपालको संविधान २०१९}} पञ्चायती व्यवस्थाको आधार समेत मानिएको नेपालको संविधान २०१९ वि.सं. २०१९ पुस १ मा राजा महेन्द्रले जारी गरेका थिए। २० भाग ९७ धारा र ६ अनुसुची रहेको उक्त विधानमा १ सदनात्मक व्यवस्था रहेको थियो। उक्त व्यवस्थापिकाको नाम राष्ट्रिय पञ्चायत थियो। सार्वभौम सत्ता तथा अवशिष्ट अधिकार धारा ९० को आधारमा राजामा रहेको थियो। यस संविधानमा राजाको शाही घोषणाद्वारा संविधान संसोधन हुन सक्ने प्रावधान रहेको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=प्रेमराज सिलवाल|शीर्षक=नेपालका संविधान कस्ता|युआरएल=https://gorkhapatraonline.com/amp/opinion/2020-09-19-22916|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=गोरखापत्र|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> === गाउँ फर्क राष्ट्रिय अभियान, २०२४ === {{मुख्य|गाउँ फर्क राष्ट्रिय अभियान}} [[चित्र:Back to the Village National Campaign.jpg|thumb|गाउँ फर्क राष्ट्रिय अभियान]] गउँ फर्क राष्ट्रिय अभियान [[पञ्चायती व्यवस्था]]को एउटा राजनीतिक कार्यक्रम थियो। गाउँबाट अध्ययन र रोजगारीका लागि सहर गएका नेपालीहरूलाई गाउँ फर्काउनका लागि यो अभियान ल्याइएको थियो। === विदेश भ्रमण === {| class="wikitable" |+ !देश !भ्रमण गरेको क्षेत्र !मिति !वर्णन |- |{{झण्डा|सोभियत सङ्घ}} | |जेठ २२- असार १२, २०१५ | |- |{{झण्डा|जापान}} | |२८ चैत २०१६<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=जगत नेपाल|शीर्षक=यस्तो थियो महेन्द्र र बीपीबीच व्यक्तित्वको टकराव|युआरएल=https://pahilopost.com/content/-15340.html|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=पहिलो पोस्ट|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> | |- |{{झण्डा|संयुक्त राज्य अमेरिका}} | होनोलुलु (हवाई), न्युयोर्क सहर, क्नोक्सभिल (टेनेसी), सान फ्रान्सिस्को, लस एन्जलस, न्यु मेक्सिको, मियामी, डेट्रोइट |१५-१८ वैशाख २०१७<ref>[https://history.state.gov/departmenthistory/visits/nepal Visits By Foreign Leaders of Nepal]</ref> |वैशाख १६ मा, [[अमेरिकी काङ्ग्रेस]]मा सम्बोधन |- |{{झण्डा|संयुक्त अधिराज्य}} |[[लन्डन]] |१-४ कात्तिक २०१७ | |- |{{झण्डा|मेक्सिको}} | |जेठ ३-५ जेठ २०१७ | |- |{{झण्डा|क्यानडा}} | |१२-१५ जेठ २०१७ | |- |{{झण्डा|चीन}} | |१५-१९ असोज २०१८ | |- |{{झण्डा|फ्रान्स}} |पेरिस |२०२३ कार्तिक ९ | |- |{{झण्डा|संयुक्त राज्य अमेरिका}} |विलियम्सबर्ग, केप केनेडी र न्युयोर्क सहर। | १५-१८ कात्तिक २०२४ |२०२४ कार्तिक २३ गते पछि, शिकारका लागि अलास्का प्रस्थान। |- |{{झण्डा|इरान}} | |२६-३० असोज २०२८ |[[फारसी साम्राज्य]] स्थापनाको २५००औँ वर्षगाठ समारोहमा उपस्थित |} == सुधार तथा उल्लेख्यनिय कार्यहरू == === अर्थतन्त्रको सुधार === राजा महेन्द्रले [[नेपालको पञ्चवर्षीय योजना|योजनाबद्ध विकास]]को सुरुवात गरेका थिए। उनले वि.सं. २०१३ मा [[नेपालको पञ्चवर्षीय योजना|पञ्चवर्षीय योजना]]को अवधारणाको विकास गरेका थिए।<ref name=":51">{{Cite web|url=https://www.zum.de/whkmla/sp/0708/eunmo/eunmo1.html#ed|title=Modernization of Nepal under the Shah Dynasty, 1951-1991|last=Yang|first=Eunmo|date=2007|website=www.zum.de|publisher=Korean Minjok Leadership Academy International Program|access-date=2022-07-26}}</ref> नेपाल राजनीतिक, आर्थिक, प्रशासनिक सबै ढङ्गबाट नेपाल भारतमा निर्भर रहेको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=राजा महेन्द्र एक दूरदर्शी राजनेता|युआरएल=https://livemandu.com/archives/10307|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=लाइभमाडौँ|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> वि.सं. २००७ सालदेखि वि.सं. २०११ सम्मको भारतसितको आर्थिक निर्भरता ९५ प्रतिशत रहेको थियो। महेन्द्रले त्यसलाई ६० प्रतिशतभन्दा तल ल्याउन सफल भएका थिए। राजा हुनासाथ महेन्द्रले आर्थिक तथा प्रशासनिक संरचनाहरूको निर्माणमा ध्यान केन्द्रित गरेका थिए। उनले [[नेपाल राष्ट्र बैंक|नेपाल राष्ट्र बैङ्क]] र [[राष्ट्रिय योजना आयोग (नेपाल)|राष्ट्रिय योजना आयोग]]को स्थापना गरेर अर्थतन्त्रलाई व्यवस्थापन गरेका थिए।<ref>[https://www.npc.gov.np/np/page/2/about_us/introduction_history राष्ट्रिय योजना आयोग परिचय र इतिहास]</ref><ref name=":51" /> विदेशी राष्ट्रहरूको सहयोगमा भौतिक पूर्वाधारहरू निर्माण गरेर अर्थतन्त्रको जग बसाल्ने काम पनि उनले गरेका थिए। बालाजु औद्योगिक क्षेत्र (वि.सं. २०१८), हेटौँडा औद्योगिक क्षेत्र, वीरगञ्ज चिनी कारखाना, [[नेसनल ट्रेडिङ लिमिटेड]], [[नेपाल आयल निगम लिमिटेड|नेपाल आयल निगम]], कृषि औजार कारखाना, [[जनकपुर चुरोट कारखाना लिमिटेड|जनकपुर चुरोट कारखाना]], बाँसवारी जुत्ता कारखाना, सिमेन्ट र कपडा उद्योगहरू, सबै उनकै पालामा स्थापना भएका थिए। <ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=कथा जनकपुर चुरोट कारखानाको|युआरएल=http://theexclusiveweekly.blogspot.com/2015/01/blog-post_28.html?m=1|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref><ref>Khatri, M. B. (2018). Industrial development in Nepal: Problems and prospects. ''Economic Journal of Nepal'', ''41''(3-4), 25-40.</ref><ref>{{Cite web|url=https://kathmandupost.com/national/2018/01/30/govt-decides-to-scrap-national-trading-limited|title=Govt decides to scrap National Trading Limited|website=kathmandupost.com|language=English|access-date=2022-07-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britishpathe.com/video/VLVA5LRUUFSHDXUZM9XMKIKOBNTMX-NEPAL-CHINESE-TANNERY-BEGINS-PRODUCTION/query/King+Mahendra|title=Nepal: Chinese Tannery Begins Production|last=Pathé|first=British|website=www.britishpathe.com|language=en-GB|access-date=2022-08-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.newbusinessage.com/Articles/view/4685|title=Domestic Footwear Industry Flourishes|website=www.newbusinessage.com|language=en|access-date=2022-06-30}}</ref>. [[शीतयुद्ध]]को समयमा दुवै धुरी संग समदुरी कायम गर्दै दुवै पक्षबाट आर्थिक सहयोगको वातावरण मिलाएर अर्थतन्त्र उकास्ने प्रयास गरेका थिए। ===राजमार्ग तथा सडक === राजा महेन्द्रको शासनकालमा [[महेन्द्र राजमार्ग]], [[पृथ्वी राजमार्ग]] र [[अरनिको राजमार्ग]]<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=कोदारी राजमार्ग बनेपछि...|युआरएल=https://nepalmag.com.np/memoir/2015/12/06/20151206181228|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नेपाल पत्रिका|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> जस्ता मुख्य सडकहरूको निर्माण भएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=आज राजा महेन्द्रको १०० औं जन्मजयन्ती, कस्ता थिए राजा महेन्द्र ?|युआरएल=https://rastriyasamachar.com/2019/06/12/20371/amp/|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=राष्ट्रिय समाचार|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> पूर्व-पश्चिम राजमार्गमा राजा महेन्द्रको महत्त्वपूर्ण देन रहेको थियो। उक्त राजमार्ग नहुँदासम्म तराईमा एउटा जिल्लाबाट अर्को जिल्ला जानुपर्दा भारतको बाटो प्रयोग गर्नुपर्दथ्यो। राजा महेन्द्रले विदेशी सहयोगमा [[महेन्द्र राजमार्ग|राजमार्ग]] निर्माण गरेर यो अवस्था अन्त्य गरेका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=राजा महेन्द्रको सपना|युआरएल=https://nagariknews.nagariknetwork.com/opinion/164742-1542938280.html|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नागरिक दैनिक|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> राजा महेन्द्रले सुरुमा यो राजमार्गका निर्माणका लागि भारतलाई अनुरोध गरेका थिए। तर, भारतले नमानेपछि [[सोभियत सङ्घ]]को सहयोग लिएका थिए। ढल्केबरदेखि पथलैयासम्मको सडक [[रुस]]ले बनाइदिएपछि भारत पनि आकर्षित भएको थियो। ढल्केबरदेखि मेची खण्ड भारतले बनाइदियो भने हेटौँडा नारायणगढ खण्ड [[एसियाली विकास बैंक|एसियाली विकास बैङ्क]], नारायणगढ-बुटबल खण्ड बेलायत र बुटबल कोहलपुर खण्ड भारतको सहयोगमा निर्माण सम्पन्न भएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=बुटवल–नारायणगढ सडक : महेन्द्रले बनाएको राजमार्ग ओलीले चौडा गर्दै|युआरएल=https://www.hamropatro.com/news/details/5139885647331328?ns=|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=[[हाम्रो पात्रो]]|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> चीनले कोदारी राजमार्ग निर्माण गर्ने भनेपछि भारत तीव्ररूपमा आक्रोशित बनेको थियो। राजमार्ग निर्माण २०१६ सालमा भएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=५२ वर्षअघि यसरी बन्यो कोदारी राजमार्ग|युआरएल=https://nayapatrikadaily.com/news-details/17683/2019-06-22|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नयाँ पत्रिका|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> यसरी राजा महेन्द्रले आफ्नो कुटनीतिक चातुर्यता प्रयोग गरी चौतर्फीरूपमा वैदेशिक सहयोग हासिल गर्न सफल भएका थिए। शीत युद्धको समयमा नेपालले दुवै गुटसँग समदुरी कायम गर्दै दुवै पक्षबाट सहायता प्राप्त गरेको थियो। ===कुटनैतिक अभियान === अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा नेपाललाई स्थापित गराउन महेन्द्रले खेलेको भूमिका महत्त्व छ। [[संयुक्त राष्ट्र]]को सदस्यता दिलाउने देखि लिएर नेपाललाई शान्तिक्षेत्रका रूपमा स्थापित गराउने सोच उनैको थियो। [[पञ्चशील]] र [[असंलग्न अभियान|असंलग्न परराष्ट्र नीति]]को सिद्धान्तलाई अङ्गीकार<ref>[https://e-nnw.com/nepal-and-the-non-aligned-movement/ Nepal and the Non – Aligned Movement BY: NNW TEAM ON: APRIL 10, 2015 IN: NNW ARTICLES]</ref> गर्दै उनले छिमेकी देशहरूसित दौत्य सम्वन्ध बनाएर त्यसलाई सन्तुलनमा राखेेेेका थिए। उनले तराईमा भारतीयले थिचोमिचो नगरून् भनेर झापादेखि कञ्चनपुरसम्म ठाउँठाउँमा नेपालीहरूको बस्ती बसालेका थिए भने उनले हतियार चलाउन जानेका भूपू सैनिकदेखि लिएर बर्माबाट लखेटिएका नेपालीहरूलाई आवास उपलब्ध गराएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=कसरी बनाए महेन्द्रले स्वाधीन र सार्वभौम नेपाल ?|युआरएल=https://www.nayapage.com/archives/25579|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नयाँ पेज|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> २०१८ सालमा नवलपरासीको गैँडाकोटमा उनले ‘[[महेन्द्र राजमार्ग]]’ शिलान्यास गरेका थिए। भारतीय रुपियाँ नेपाली नोट सरह चलिरहेकामा उनले त्यसलाई बन्द गराएका थिए। स्थानीय परम्परा, धर्म–संस्कृति, रहनसहन, पर्व तथा भाषाहरू बचाउन उनले [[नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान|नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान]], [[राष्ट्रिय नाचघर]] लगायतका संस्थाहरूलाई सक्रिय गराएका थिए। नेपाल स्वाधीन राष्ट्र हो भन्ने कुरा संसारलाई बुझाउन राजा महेन्द्रले ४५ देशसँग राजा महेन्द्रले कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना गरेेेेका थिए भने <ref>https://mofa.gov.np/foreign-policy/diplomatic-relations/</ref> २०१२ साल नेपालले [[संयुक्त राष्ट्र|संयुक्त राष्ट्रसंघ]]को सदस्यता प्राप्त गरेको थियो। त्यस पश्चात् [[ऋषिकेश शाह]] संयुक्त राष्ट्रको स्थायी प्रतिनिधि बनेका थिए।<ref>[https://www.un.int/nepal/ PERMANENT MISSION OF NEPAL TO THE UNITED NATIONS]</ref> २०१२ साल माघ १३ गते, राजा महेन्द्रले आचार्यलाई [[नेपालको प्रधानमन्त्री]]मा नियुक्त गरेका थिए।<ref>[http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=580 वि.सं. २०१२ माघ १३ को राजपत्र]</ref> भने उनले चीन र जापानको भ्रमण गरेर मैत्री सम्बन्ध स्थापना गरेका थिए। === राष्ट्रियताको सम्वर्द्धन === राष्ट्रियताको संवर्द्धनमा राजा महेन्द्रको भूमिका अविस्मरणीय रहेको छ। जतिबेला [[हिन्दी]] भाषाको नेपालमा अत्यधिक दबदबा थियो, उनले [[नेपाली भाषा]]लाई राष्ट्रभाषाका रूपमा स्थापित गरेर यसलाई देशव्यापी बनाएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=वर्तमान नेपाल र राजा महेन्द्र|युआरएल=http://www.nepalgunjnews.com/main-news/20191238968/amp/|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=नेपालगञ्ज न्युज|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> [[नेपाल राष्ट्र बैंक|नेपाल राष्ट्र बैेंक]]को स्थापना गरेर राजा महेन्द्रले नेपाली मुद्रालाई अधिराज्यभरि अनिवार्य गरिदिएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=हिमालय शम्शेर राणा|शीर्षक=भारु हटाएर नेपाली रुपैयाँ चलाउन खुलेको थियो राष्ट्र बैंक, पहिलो गभर्नरको अनुभव|युआरएल=https://www.bizmandu.com/content/-21750.html|कार्य=|प्रकाशक=बिजमाडौँ|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> जबकि त्यतिबेला नेपालमा ९० प्रतिशत भारतीय मुद्राको चलनचल्ती रहेको थियो। उनले लागू गरेको “एउटै भाषा एउटै भेष”” को नीतिलाई कतिपयले असन्तुष्टि पनि जनाएका छन् === सामाजिक सुधार === २०२० साल भदौ १ गते नयाँ मुलुकी ऐन घोषणा गरी उनले छुवाछुत, जातिभेद र लैङ्गगिक भेदभाव विरुद्धको नीति अख्तियार गरेका थिए। २०२१ सालमा भूमिसुधार ऐन घोषणा गर्दै उनले जमिन्दारी प्रथा र बिर्ता उन्मूलन गरी जग्गा जोत्ने [[मोही]]हरूको अधिकार सुरक्षित गरेका थिए। उनले २०१३ सालमा [[राष्ट्रिय योजना आयोग (नेपाल)|राष्ट्रिय योजना आयोग]]को स्थापना गराएका थिए। २०१४ सालमा [[नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान|नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान]] र [[नेपाल वायुसेवा निगम|शाही नेपाल वायुसेवा निगम]] स्थापना गरिएको थियो। उनले त्यस पश्चात् कर्मचारी वृत्ति विकास गर्न नेपाल निजामती ऐन ल्याएका थिए, फलस्वरूप <ref>नेपाल निजामती सेवा ऐन, २०१३</ref> र [[पँजनी|पँजनी प्रथा]]को अन्त्य भएको थियो। २०१२ मा, प्रहरी ऐन<ref>[http://www.lawcommission.gov.np/np/archives/category/documents/prevailing-law/statutes-acts/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%B0%E0%A5%80-%E0%A4%90%E0%A4%A8-%E0%A5%A8%E0%A5%A6%E0%A5%A7%E0%A5%A8 प्रहरी ऐन २०१२]</ref> बनेसँगै सेनाको मनोबल उठाउने प्रयासहरू भएका थिए। २०१८ साल वैशाख १ गते १४ अञ्चल ७५ जिल्लामा विभाजन गरी प्रसासनिक विकेन्द्रीकरण गरिएको थियो। २०२० सालमाा, जातिभेद उन्मूलन गर्न छुवाछूत विरोधी ऐन ल्याइएको थियो।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=छुवाछूत अन्तको लागि नयाँ सूत्रको आवश्यक छ|युआरएल=https://dharananews.com/thoughts/2020-08-06-9435|कार्य=|प्रकाशक=धरान न्युज|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> २०२१ सालमा किसानहरूलाई मोहियानी मोहियानी हक दिलाइएको थियो। उनले [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय|त्रिभूवन विश्वविद्यालय]]को आधुनिकीकरण गर्दै उच्च शिक्षा नेपालमै हासिल गर्ने अवस्था सिर्जना गर्दै भने पाठ्यक्रमबाट भारतीय पुस्तकहरू विस्थापित गराएका थिए। === राज्य रजौटा ऐन, २०१७ === {{मुख्य|राज्य रजौटा ऐन, २०१७}} राज्य रजौटा ऐन, २०१७ र राज्य अदालत उन्मूलन ऐन, २०१७ लागू भएपछि सबै राज्यहरू खारेज भएका थिए। यद्यपि राज्य रजौटा ऐनले सल्यान, बझाङ, जाजरकोट, मुस्ताङ, भिर्कोट, माल्नेटा, दर्ना गरी १७ रजौटालाई मान्यता दिएको थियो। वि.सं २०१७ मा, राज्य अदालत उन्मुलन ऐन लागू भएपछि राज्य अदालतको ठाउँमा इलाका अदालतको गठन गरिएको थियो। ===नयाँ मुलुकी ऐन=== श्री ५ महेन्द्रबाट वि.सं. २०२० भाद्र १ गते नयाँ मुलुकी ऐन लागू गरिएको थियो।<ref>[http://www.lawcommission.gov.np/wp-content/uploads/2015/laws/LA-NP/Statutes-Acts/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%B2%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%80%20%E0%A4%90%E0%A4%A8%20(%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%80%20%E0%A4%B9%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A5%8B%20%E0%A4%AC%E0%A4%96%E0%A4%A4%E0%A4%95%E0%A5%8B),%20%E0%A5%A8%E0%A5%A6%E0%A5%A8%E0%A5%A6.pdf मुलुकी ऐन २०२०]</ref> ===भूमिसुधार कार्यक्रम=== श्री ५ महेन्द्रबाट २०२१ साल मङ्सिर १ मा भूमिसुधार कार्यक्रम लागू गरिएको थियो। भूमिसुधार कार्यक्रमबाट जमिनदारी प्रथाको उन्मुलन, जग्गाको हदबन्दी, मोहियानी हकको व्यवस्था, मोहिले जग्गाधनीलाई तिर्नुपर्ने कुतको निश्चितता लगायत्का विविध व्यवस्थाहरू गरिएका थिए। यसमा भूमि सम्बन्धी कार्यक्रम लागू गरी देशका गरिब जनताको हितका लागि क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याउने उद्देश्य राखिएको थियो ।<ref>[http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=10904 नेपाल राज पत्र]</ref> वि.सं. २०२४ सालमा भूमि प्रशासन ऐन लागू भई भूमि प्रशासन कार्यालयहरु खोलिएका थिए। वि.सं. २०२७ सालमा मालपोत असूली र स्याहाको लागि “कोष तथा तहसिल” कार्यालय खोलिएका थिए। वि.सं. २०१८ साल देखि जग्गा प्रशासनको लागि ७५ जिल्लामा माल अड्डाहरु स्थापना गरिएकन थिए। वि.सं. २०२४ सालमा भूमि प्रशासन ऐन जारी भएपछि सुरुमा [[काठमाडौँ उपत्यका]]का तीन जिल्ला सहित ९ जिल्लामा जग्गा (नापजाँच) ऐन, २०१९ अनुसार तयार भएको नक्सा र स्रेस्ताबाट भूमिको प्रशासन हेर्ने गरी भूमिसुधार मन्त्रालय अन्तर्गत भूमि प्रशासन कार्यालय स्थापना भएका थिए। वि.सं. २०२४ सालमा भूमि प्रशासन कार्यालय खारेज गरी भूमिसुधार कार्यालय नामाकरण गरिएको थियो भने त्यस पश्चात् तत्कालीन कोष तथा तहसिल कार्यालयलाई मालपोत कार्यालयमा परिणत गरिएको थियो। भूमि प्रशासन कार्यालयले दिएको लगत अनुसार मालपोत असूल गर्न वि.सं. २०२६ सालमा मालपोत कार्यालयलाई तत्कालीन अर्थ मन्त्रालयको मालपोत विभाग अन्तर्गत रहने गरी स्थापना गरिएको थियो। वि.सं. २०२८ सालमा सो मालपोत कार्यालयको नाम कोष तथा तहसिल कार्यालयमा परिणत भएको थियो।<ref>[http://dolrm.gov.np/office/118/aboutus नेपाल सरकार भूमि व्यवस्था,सहकारी तथा गरिबी निवारण मन्त्रालय भूमि व्यवस्थापन तथा अभिलेख विभाग]</ref> === भारतीय सेना फिर्ता === २०२८ सालमा नेपाल तिब्बत सिमामा राखिएका भारतीय सैनिकका १७ वटा चेकपोष्टहरू हटाउने कार्य महेन्द्रले भारतविरुद्ध चालेको सबैभन्दा साहसिक कदमका रूपमा लिइन्छ। २०२६ सालमा राजाले सुर्यबहादुर थापालाई अपदस्थ गरेर [[कीर्तीनिधि विष्ट|कीर्तिनिधि विष्ट]]लाई प्रधानमन्त्री बनाएका थिए।<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=दिलनाथ गिरी|शीर्षक=देशभक्त राजनेता कीर्तिनिधि विष्ट|युआरएल=https://www.dcnepal.com/2020/08/179211/|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=डिसी नेपाल|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> भारतीय चेकपोस्ट हटाउने विषयमा उनी आफैँ संलग्न नभईकन कीर्तिनिधिलाई अघि सारेका थिए। कीर्तिनिधि विष्टले सुरुमा भारतलाई आफ्नो चेकपोस्ट फिर्ता लैजान अनुरोध गर्दै लिखित पत्र पठाएका थिए। नेपाल एउटा स्वाधीन राष्ट्र भएकाले विदेशी सैनिकको उपस्थिति हाम्रो र हाम्रा छिमेकीको हित अनुकलमा छैन भन्दै उनले पत्र लेखेका थिए। तर, भारतले यसमा कुनै सुनवाइ गरेको थिएन। त्यसपछि कीर्तिनिधिले विष्टले [[भारत-नेपाल शान्ति तथा मैत्री सन्धि,१९५०|१९५० को मैत्री सन्धि]]को कुनै वैधानिकता छैन भनेर भाषण गरेका थिए।<ref>[https://www.recordnepal.com/wire/indian-checkposts-lipu-lekh-and-kalapani/ The Indian checkposts, Lipu Lekh, and Kalapani]</ref> नेपालले आफैँ ती चेकपोस्टहरू हटाउने तयारी गरेपछि तत्कालीन भारतीय परराष्ट्रमन्त्री विनयसिंह नेपाल आएका थिए।सरकार आफ्नो अडानबाट पछि नहटेपछि यो विषय अन्तर्राष्ट्रियकरण हुने डरले भारतले ती चेकपोस्टहरू फिर्ता लगेको थियो।<ref name="countrystudies foreign policy">{{citation|editor-last=Savada|editor-first=Andrea Matles|chapter=Foreign Policy|title=Nepal: A Country Study|publisher=GPO for the Library of Congress|year=1991|chapter-url=http://countrystudies.us/nepal/64.htm|accessdate=17 April 2017}}</ref><ref>{{Cite book|title=Global Dimensions of Indo-Nepal Political Relations: Post Independence|isbn=9788121210256|last1=Singh|first1=Raj Kumar|year=2009|url=https://books.google.com/books?id=mvgtRCmjsIoC&pg=PA412&lpg=PA412&dq=indian+military+mission+to+nepal+in+1952#v=onepage}}</ref> चेकपोस्ट हटाएको निहुँमा नै भारतले नेपालमाथि २०२८ सालमा नाकाबन्दी लगाइदिएको थियो।<ref>https://www.nepjol.info/index.php/rnjds/article/download/2127 '''2. SOCIO ECONOMIC IMPACT OF UNDECLARED BLOCKADE OF INDIA ON NEPAL - Bhuwaneswor Pant2'''</ref> भारतीय नाकाबन्दीले ठूलो असर सिर्जना गर्न नसकेपछि भारत पछि हट्न बाध्य बनेेेेको थियो। उनले नेपालमा भारतीय प्रभावलाई पहिलेको तुलनामा ४० प्रतिशतभन्दा तल झार्न सफल भएका थिए। ==आलोचना== # निरङ्कुश राजा<br><ref>{{वेब स्रोत|लेखक=कुमार रुपाखेती|शीर्षक=निरङ्कुश राजा महेन्द्र ?|युआरएल=http://www.prateekdaily.com/2013/08/blog-post_2933.html|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=प्रतीक दैनिक|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref> राजा महेन्द्रलाई लाग्ने मुख्य आरोप नेपाली काङ्ग्रेसको सरकार र संसद विघटन गरे भन्ने छ। यस बारे उनको भनाइ थियो "म मेरा प्रजालाई प्रजातन्त्र बदला सबल राष्ट्र दिनेछु। हाम्रो प्रमुख शत्रु भनेको गरिबी हो।" # एक देश एक भेषको नीति<<ref>{{वेब स्रोत|लेखक=चिरञ्जीवी पौडेल|शीर्षक=राजा महेन्द्रको उचित मूल्याङ्कन भएन|युआरएल=https://www.onlinekhabar.com/2019/07/778956|कार्य=|प्रकाशक=|वेबसाइट=अनलाइन खबर|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=१४ फेब्रुअरी २०२१}}</ref><br> एक राजा एक देश<br> एक भाषा एक भेष (महेन्द्रिय राष्ट्रवाद) # [[नेपाल राष्ट्र बैंक|नेपाल राष्ट्र बैङ्क]]को स्थापना गर्दा [[गणेशमान सिंह]]बाट आलोचना:"जिमीदार औ दायाँबायाँ बस्ने व्यापारीहरूको फाइदाका निमित्त खोलिएको राष्ट्र बैंकले गरिब रैतीहरूलाई कुनै फाइदा छैन"<ref>उधृतांश- देवकोटा, राजनीतिक दर्पण भाग-१, पृष्ठ ३८८</ref><ref>[http://annapurnapost.com/news/78581 कसरी बनाए महेन्द्रले स्वाधीन र सार्वभौम नेपाल ?]</ref> # आफ्नो रानी रत्नको नाममा [[रत्नपार्क]]को निर्माण ===दोस्रो विवाह=== [[File:Mahendra Ratna 1957.jpg|thumb|राजा महेन्द्र एवम् रानी रत्न २०१२ मा]] पहिली पत्नी इन्द्र राज्यको २००६ मा निधनपछि तत्कालीन युवराज महेन्द्र साली रत्नसँग प्रेम सम्बन्धमा रहेका थिए, तर [[त्रिभुवन शाह|राजा त्रिभुवन]] भने कुनै हालतमा राणापुत्री रत्नसँग छोराको विवाह हुन नदिने योजनामा रहेका थिए। बाबुले खोजेकी केटीसँग विवाह गर्न दिएको दबाब तात्कालिक युवराज महेन्द्रलाई मन परेको थिएन। राजा त्रिभुवन भने राणा परिवार, अझ [[जुद्ध शमशेर जङ्गबहादुर राणा|जुद्ध शमशेर]]को खलकसँग सम्बन्ध विस्तार गर्ने पक्षमा थिएनन्। राजा त्रिभुवन जुद्ध शमशेरले आफूलाई गरेको अपमानबाट आक्रोशित थिए भने सो विवाद लामो समय चलेको थियो। विवाहको टुङ्गो नलाग्दै २००८ कार्तिक २६ गते [[राणा - काङ्ग्रेस मन्त्रिमण्डल|राणा–काङ्ग्रेसको गठबन्धन सरकार]] विघटन भई २००८ मङ्सिर १ गते<ref>[http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=437 २००८ मङ्सिर १ को राजपत्र]</ref> [[मातृकाप्रसाद कोइराला|मातृकाप्रसाद कोइरालाको]] नेतृत्वमा [[नेपाली कांग्रेस]]को एकल सरकार बनिसकेको थियो। २००९ माघ २५ गते उनले रत्न राज्यलक्ष्मीसँग विवाह गरेका थिए।<ref name=":0">[https://pustakalaya.org/media/uploads/op/pdf/BishnuPdShrestha2063BS_NepalKoShahTathaRana.pdf/BishnuPdShrestha2063BS_NepalKoShahTathaRana.pdf नेपालको शाह तथा राणा वंशावली: विष्णु प्रसाद श्रेष्ठ]</ref> ==सम्मान== ; राष्ट्रिय * [[नेपाल प्रताप भास्कर]] * ओजस्वी राजन्याको मानपदवी * [[नेपाल तारा]] * त्रिशक्ती पट्ट * गोरखा दक्षिण बाहु * [[महेन्द्र माला]]<ref>{{Cite web|url=https://www.dcnepal.com/2021/10/294046/|title=संस्मरण : तक्मा र तोक्मा, भट्टी पसल्नीदेखि महाराजधिराजसम्म|website=Dcnepal|language=en-US|access-date=2022-07-24}}</ref> * राजा त्रिभुवनको गद्दी आरोहण रजत महोत्सव <ref>{{cite web|url=http://www.medals.org.uk/nepal/nepal042.htm|title=ODM of Nepal: King Tribhuvan Silver Jubilee Medal 1935|access-date=20 July 2016}}</ref> ; विदेशी * {{flagicon|Iran|1925}} पल्हवी मानपदवी, ''२०१७ असार २०'' * {{flagicon|Iran|1964}} [[इरान]]: [[फारसी साम्राज्य]]को २,५००औँँ वर्षगाँठ, ''२०२८ असोज २८''।<ref>{{cite web|url=http://badraie.com/guests.htm |title=Grand State Banquet |access-date=20 July 2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305043732/http://badraie.com/guests.htm |archive-date=5 March 2016 }}</ref> * {{flag|जापान}}: जापानी सरकारको विशेष सम्मान, ''२०१७ वैशाख ७ <ref>{{Cite web|url=https://royalwatcherblog.com/2020/12/07/crown-prince-akihito-and-crown-princess-michiko-in-nepal-1960/|title=Crown Prince Akihito and Crown Princess Michiko in Nepal, 1960|last=Saad719|date=2020-12-07|website=The Royal Watcher|language=en-us|access-date=2022-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.np.emb-japan.go.jp/history/brief.html|title=Embassy of Japan in Nepal|website=www.np.emb-japan.go.jp|access-date=2022-08-01}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.britishpathe.com/video/VLVA2YFYVWCYEIS1ZEAQLCRUAYMBD-JAPAN-NEPALESE-KING-VISITS-JAPANESE-EMPEROR/query/King+Mahendra|title=Japan: Nepalese King Visits Japanese Emperor|last=Pathé|first=British|website=www.britishpathe.com|language=en-GB|access-date=2022-08-01}}</ref>'' * {{flag|पोर्चुगल}}: सैन्य मानपदवी , ''२०१७ असार ३०''<ref>[http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154&list=1 Presidência da República]</ref> * {{flag|फ्रान्स}}: शाही सम्मान, ''२०१२ फागुन १२<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20151018050841/http://www.ambafrance-np.org/Bilateral-relations,651|title=Bilateral relations|website=La France au Népal|language=en|access-date=2022-07-31}}</ref>'' * {{झण्डा चिन्ह|फिनल्याण्ड}} [[फिनल्यान्ड]]: स्वेत गुलाफ शाही सम्मान, ''२०१४'' * {{flag|बेल्जियम}}: लिओपोल्ड द्वितीय मानपदवी, ''२०२०'' * {{flag|जर्मनी}}: सङ्घीय गणतन्त्र जर्मनीको विशेष योग्य मानपदवी ''२०२०'' * {{flag|Kingdom of Laos}}: शाही सम्मान, ''२०२६'' * {{flag|पाकिस्तान}}: [[निशान-ए–पाकिस्तान|निशाने पाकिस्तान]], ''२०२६'' * {{flag|नेदरल्यान्ड}} नेदरल्यान्ड सरकारद्वारा विशिष्ट सम्माान ''२०२४ वैशाख १२''<ref>[http://members3.boardhost.com/Beneluxroyal/msg/1428764090.html Benelux Royal] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150928164627/http://members3.boardhost.com/Beneluxroyal/msg/1428764090.html |date=28 September 2015 }}</ref><ref>{{Cite web|url=https://royalwatcherblog.com/2019/04/25/nepal-state-visit-to-the-netherlands-1967/|title=Nepal State Visit to The Netherlands, 1967|last=Saad719|date=2019-04-25|website=The Royal Watcher|language=en-us|access-date=2022-07-24}}</ref> * {{flag|संयुक्त अधिराज्य}}: शाही भिक्टोरियाली माला, ''२०१७ फागुन १५<ref>{{Cite web|url=https://royalwatcherblog.com/2019/02/26/british-state-visit-to-nepal-1961/|title=British State Visit to Nepal, 1961|last=Saad719|date=2019-02-26|website=The Royal Watcher|language=en-us|access-date=2022-07-24}}</ref>'' * {{flag|फिलिपिन्स}}: सिकातुना मानपदवी, राजाको पद, ''२०२७''.<ref>{{Cite web|url=https://www.officialgazette.gov.ph/the-order-of-sikatuna/|title=The Order of Sikatuna {{!}} GOVPH|website=Official Gazette of the Republic of the Philippines|language=en-US|access-date=2022-07-24}}</ref> ==स्मृती / स्मारक == [[चित्र:Mahendra salik Durbarmarg.jpg|thumb|महेन्द्र शालिक दरबारमार्ग]] राजा महेन्द्रको स्मृतिमा धेरै संरचना, संस्था, सम्मान बनेका छन्। उनका नाममा बनेका स्मारकहरू बि.सं २०६३ मा संसद पुनर्स्थापना भएपछि र बि.सं २०६५ मा राजतन्त्र अन्त्य भएपछि नाम परिवर्तन गर्ने र गर्ने प्रयास गरियो। २०६३ को राजनैतिक परिवर्तन पछि राजाका नाममा बनेका राजमार्गलाई लोकमार्ग नामाकरण गर्ने प्रयास गरिए। उनकी रानीको नाममा बनेको [[रत्नपार्क]]लाई पनि शङ्खधर साख्व पार्क नाम परिवर्तन गरिएपनी सर्वसाधारणको बोलोचालीमा अझै पनि रत्नपार्क प्रचलित छ। # [[महेन्द्र राजमार्ग]] # [[महेन्द्र माला]] # महेन्द्रशालिक (दरबारमार्ग) # [[नेपाल पुलिस फुटबल क्लब|महेन्द्र पुलिस क्लब]] #[[राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष|महेन्द्र प्रकृति संरक्षण कोष]] # [[महेन्द्ररत्न क्याम्पस, इलाम|महेन्द्र रत्न क्याम्पस]] # [[महेन्द्रनगर नगरपालिका|महेन्द्रनगर]] # [[राराताल|महेन्द्र ताल]] /रारा ताल #[[श्री महेन्द्र स्मारक आँखा अस्पताल|श्री ५ महेन्द्र स्मारक आँखा अस्पताल]] ==मृत्यु== राजा महेन्द्रको मृत्यु २०२८ माघ १७ बिहान ३:४५ मा [[चितवन जिल्ला|चितवन]]को [[दियालो बङ्गला राजदरबार|दियालो बङ्गला दरवार]]मा भएको थियो। उनको निधन पश्चात्, उनका जेठा पुत्र युवराज [[वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह|वीरेन्द्र]]ले राजगद्दी सम्हालेका थिए। <ref>http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=5107</ref><ref>http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=5109</ref> == कविको रूपमा महाराज महेन्द्र == [[चित्र:म बि बि शाह 2.jpg|thumb|[[नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान|नेपाल-प्रज्ञाप्रतिष्ठान]]का संस्थापक कुलपति कवि [[म.वी.वि.शाह|म. वी. वि. शाह]]को अर्धकदको सालिक]] {{main|म.वी.वि.शाह}} चर्चित गीतहरू # सन्तान थरी थरिका # गाजलु ती ठुला ठुला आँखा # लोलाएका ती ठूला == सन्दर्भ == {{सन्दर्भसूची}} == बाह्य कडीहरू == {{कमन्स२|Mahendra Bir Bikram Shah Dev|महेन्द्र वीरविक्रम शाह देव}} {{बाकस-सुरू}} {{पदक्रम| पहिले=[[त्रिभुवन शाह|त्रिभुवन वीर विक्रम शाह]]| पद=[[नेपालका राजाहरूको सूची|नेपालको राजा]]| अवधि=सन् १९५५ -- १९७२| पछि=[[वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह|बीरेन्द्र वीर विक्रम शाह]]| }} {{बाकस-अन्त्य}} {{नेपालका शाहवंशी राजाहरू}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:नेपाली राजाहरू]] [[श्रेणी:मृत नेपालीहरू]] [[श्रेणी:नेपालको इतिहास]] [[श्रेणी:शाहवंश]] [[श्रेणी:गोरखा दक्षिण बाहु]] [[श्रेणी:नेपालका फिल्ड मार्सलहरू]] [[श्रेणी:फिल्ड मार्सलहरू]] [[श्रेणी:ब्रिटिश फिल्ड मार्सलहरू]] [[श्रेणी:सन् १९७२ मा मृत्यु]] 9e4a0lojd2zz6jg2vgl3u87aaxb700w 0 8803 1072373 891198 2022-08-05T04:13:46Z Bishaldev100 28807 /* सृष्टि */ wikitext text/x-wiki {{अनुवादित|अङ्ग्रेजी}} [[चित्र:WMAP 2008.png|thumb|200px|right|'''ब्रह्माण्ड''']] [[Image:Hubble ultra deep field high rez edit1.jpg|thumb|right|200px| हबल दूरबीनले खिंचेको ब्रह्माण्डको एक भागको चित्र]] '''ब्रह्माण्ड''' शव्दले ती सम्पूर्ण कुराहरूको बोध गराउँछ जस अन्तर्गत प्रकृति, अन्तरीक्ष र समय, पदार्थ (all forms of matter) र उर्जा, भौतिक नियम र सृष्टि सञ्चालन आदि चलेको छ। ब्रह्माण्डभित्र सम्पूर्ण आकाश गंगा (galaxy), तारा, ग्रह, उपग्रह आदि अटाएकाछन्। '''ब्रह्माण्ड''' शव्दलाई सबै कुरा अटाउने भनेर परिभाषित गरिएको छ। परन्तु अर्को शव्दमा भन्दा "ब्रह्माण्ड" जसलाई अङ्ग्रेजीमा "Universe" भनिन्छ, धेरैको विचार अनुसार महाब्रह्माण्ड (Multiverse) मा फैलिंदो स्थिति जसबाट चुँडिएको भागलाई ब्रह्माण्ड भनेर भनिन्छ। धेरैवटा ब्रह्माण्ड (Universes) को समूहलाई महाब्रह्माण्ड( Multiverse) भनिन्छ। उदाहरणको निम्ति संसारका धेरैवटा परिकल्पना अनुसार नयाँ ब्रह्माण्डहरू निर्धारित मापको आधारमा सृष्टि हुन्छन्। ती ब्रह्माण्डहरू साधरणतया हाम्रो ब्रह्माण्डदेखि अलगिएको विश्वास गरिएको हुँदा व्यवहारिक तौरमा ठिम्याउन असम्भव छ। ब्रह्माण्डका पुराना अंशहरू (जो हामीदेखि धेरै टाडा छन्)को अवलोकनबाट यो तथ्य फेला परेकोछ कि पूरै ब्रह्माण्डको सृष्टिमा एउटै स्थायी नियम रहेको छ। परन्तु बुलबुले ब्रह्माण्ड सिद्धान्त (bubble universe theory) अनुसार अनन्त विविधताले सृष्टिको निर्माण भएको हो। आजसम्म ब्रह्माण्डका विषयमा धेरै परिकल्पनाहरू(Hypothesis) र सिद्धान्तहरू अघि सारिए। जसमा कोपर्निकसले सूर्य केन्द्रित(heliocentric) अथवा "ग्रहहरू सूर्यलाई केन्द्र बनाएर घुम्छन् र सूर्य स्थायी हुन्छ" भन्ने परिकल्पना तयार गरे। यो भन्दा अघि संसारका धेरै भागहरू ( भारत, ग्रीक, चीन आदि)का मानिसहरू सौरमण्डललाई पृथिवी केन्द्रित(geocentric) मान्थे र सम्पूर्ण सूर्य र अन्य ग्रह पृथिवीको धुरीमा घुमेको मान्थे। शताव्दियौंको अध्ययन फलस्वरूप सही तथ्यहरू फेला पर्दै गए, जसमा कोपर्निकसको सूर्य केन्द्रित(Heliocentric) सिद्धान्त, सर आइजक न्यूटनको गुरूत्वाकर्षण शक्ति(Gravitational)को सिद्धान्त, सूर्य केन्द्रित सौर-मण्डल(Solar System)को अध्ययन,बाट मिलेको जानकारी । त्यसपछि आकाशगंगा(Milky Way), मन्दाकिनीहरू(Galaxies)र माइक्रोवेव पृष्ठभूमि विकिरण(microwave background radiation)को खोज अनि सतर्कता पूर्वक गरिएको अध्ययन अनि विश्लेषणबाट प्राप्त यी मन्दाकिनीहरू(galaxies)को स्थिति आदिको बारे जानकारी मिल्यो र आधुनिक ब्रह्माण्ड विज्ञानलाई अरु तथ्य पहिल्याउन बल मिल्यो। आड्फ्ड्फ् <br /> एक पल्ट [[पृथ्वी]]को [[पृथ्वीको वायुमण्डल|वायुमण्डल]]लाई छोडी सकेपछि हामी अंतरिक्षमा हुन्छौं। [[आकाश]]मा उडि रहेको हवाई जहाज पनि अंतरिक्षमै हुन्छ। यदि हामी ६०० मील पृथ्वीभन्दा माथि गयौं भने हामी बाहिरी अंतरिक्षमा पुग्छौं। तर यो मात्र बाहिरी अंतरिक्षको शुरुवात नै हुने छ यसको अन्त कहाँ छ भन्ने कसैलाई थाह छैन। हामी अंतरिक्षमा करोडौं करोड मील अंतरिक्षमा उडन सक्छौं। आज सम्मपनि हामी अंतरिक्षको अन्त सम्म पुग्न सकेका छैनौं। == सृष्टि == वर्तमान वैज्ञानिक सिद्धान्त अनुसार ब्रह्माण्डको उत्पत्ति महाभीषण ताप र अत्यन्त घनत्व (Themechanics)को स्थितिमा [[महाविस्फोट सिद्धान्त|महा विस्फोट]] ([[:en:Big bang|Big Bang]])बाट भएको हो र यसपछि ब्रह्माण्डको विस्तार सुरु भएको हो। आदिकालको युग (Planck epoch)मा सम्पूर्ण पदार्थहरू र उर्जा एकिकृतकेन्द्रित) भएर भीषण घनत्व प्राप्त गरे पश्चात् महाविस्फोट अथवा महाविस्तार आरम्भ भयो, जो विस्तार भइरहेछ र जसको कारण आजको स्थितिमा पुगेकोछ। भर्खरको अध्ययन अनुसार यो थाह लागेको छ कि यो विस्तार [[:en:dark energy|अन्ध उर्जा]]को कारण भइरहेछ। धेर जसो पदार्थ र उर्जा पृथिवीबाट अवलोकन गरे जस्तो नभएर मौलिक रूपमा भिन्न छन्। == ब्रह्माण्डको आयू == ब्रह्माण्ड अवलोकनको भर्खरैको व्याख्या अनुसार ब्रह्माण्डको आयू १३.१३ ([[±]] ०.१२),<ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2008/03/09/science/space/09cosmos.html|title=Gauging Age of Universe Becomes More Precise|last=Chang|first=Kenneth|date=2008-03-09|work=[[New York Times]]|accessdate=2008-09-24}}</ref> बताइएको छ। र ब्रह्माण्डको अवलोकन योग्य(observable) व्यास लगभग ९३००००००००० [[:en:light year|प्रकाश वर्ष]] भएको बताइएकोछ। <ref name=ly93>{{cite web | last = Lineweaver | first = Charles | coauthors = Tamara M. Davis | year = 2005 | url = http://www.sciam.com/article.cfm?id=misconceptions-about-the-2005-03&page=5 | title = Misconceptions about the Big Bang | publisher = [[Scientific American]] | accessdate = 2008-11-06}}</ref> == बाहिरका लिङ्कहरू == * [http://web.archive.org/web/20030411094824/http://www.space.com/scienceastronomy/age_universe_030103.html Age of the Universe] at Space.Com * [http://www.pbs.org/wnet/hawking/html/home.html ''Stephen Hawking's Universe'']&nbsp;– Why is the universe the way it is? * [http://www.astro.ucla.edu/~wright/cosmology_faq.html Cosmology FAQ] * [http://www.shekpvar.net/~dna/Publications/Cosmos/cosmos.html Cosmos&nbsp;– An "illustrated dimensional journey from microcosmos to macrocosmos"] * [http://www.co-intelligence.org/newsletter/comparisons.html Illustration comparing the sizes of the planets, the sun, and other stars] * [http://www.astro.princeton.edu/~mjuric/universe/ Logarithmic Maps of the Universe] * [http://www.slate.com/id/2087206/nav/navoa/ My So-Called Universe]&nbsp;– Arguments for and against an infinite and parallel universes * [http://www.hep.upenn.edu/~max/multiverse1.html Parallel Universes] by Max Tegmark * [http://cosmology.lbl.gov/talks/Ho_07.pdf The Dark Side and the Bright Side of the Universe] Princeton University, Shirley Ho * [http://www.atlasoftheuniverse.com/ Richard Powell: ''An Atlas of the Universe'']&nbsp;– Images at various scales, with explanations * [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=1142346 Multiple Big Bangs] * [http://www.exploreuniverse.com/ic/ Universe&nbsp;– Space Information Centre] * [http://www.nasa.gov/topics/universe/index.html Exploring the Universe] at Nasa.gov * [http://www.zideo.nl/index.php?option=com_podfeed&zideo=6c4947596d673d3d&playzideo=6c3461566f56593d The Size Of The Universe, understand the size of the universe by starting with humans and going up by powers of ten ] == श्रोत == {{reflist}} {{Commonscat|Universe}} [[श्रेणी:ब्रह्माण्ड]] [[श्रेणी:खगोल]] [[श्रेणी:श्रेणी]] h36vy9luwmfp0lunz0lgzjno1bo9oxd 0 23179 1072376 966476 2022-08-05T04:15:31Z Bishaldev100 28807 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=जुन २०११}} [[File:Eagle nebula pillars.jpg|thumb|right|250px|ईगल नीहारिका (नेब्युला)को "पिल्लर्स अफ क्रिएशन"]] [[File:The Crab Nebula NASA.ogv|thumb||[[नासा]] द्वारा जारी [[:en:crab nebula|crab nebula]] (कर्कट नीहारिका) भिडियो ||]] '''निहारिका (nebula वा नेब्युला)''' [[रोमन भाषा|ल्याटिन]] भाषाको शब्द हो जसको अर्थ "बादल"<ref>http://www.etymonline.com/index.php?term=nebula</ref> हुन्छ। यसको वहुवचन ''नेब्युलइ'' वा ''नेब्यलए'' हुन्छ। निहारिका [[तारा]]हरूको बीच रहेका धूलोका कणहरू, [[हाइड्रोजन]], [[हीलियम]] तथा अन्य आयनित ग्यासहरूको बादल हो। ==यो पनि हेर्नुहोस्== * [[महाविस्फोट सिद्धान्त]] ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} {{Commonscat|Nebula}} [[श्रेणी:खगोलशास्त्र]] 04xyhduwoaj9xwtxie679xtphzgeyr7 1 26953 1072298 1068857 2022-08-04T13:56:13Z Biplab Anand 13653 wikitext text/x-wiki {{WikiProject Nepal |class=आधार |importance=न्युन}} यस पृष्ठमा कृष्ण मन्दिरको बारेमा लेख नभई अन्य मन्दिरहरुको बारेमा भएकाले शिर्षक उपयुक्त भएन । --[[प्रयोगकर्ता:Aks|Abhishek Singh]] ०९:०९, २४ मार्च २०११ (UTC) bb6yxnajlen1z98yq3rqgfsk4s54sa8 1 30020 1072306 1070716 2022-08-04T14:05:51Z Biplab Anand 13653 +cmt wikitext text/x-wiki {{Talk header}} == मुख्य पृष्ठको नयाँ रुप == नमस्ते! मैले [[मुख्य पृष्ठ]]लाई नयाँ रूप दिएको छु। तपाईंले यसलाई [[प्रयोगकर्ता:Bada Kaji/प्रयोगस्थल|यहाँ देख्न सक्नुहुन्छ]]। यदि तपाइँसँग कुनै प्रतिक्रिया छ भने मलाई थाहा दिनुहोला। धन्यवाद! --[[User:Bada Kaji|बडा काजी]] ([[User talk:Bada Kaji|कुरा गर्ने]]) १८:१७, २२ जुलाई २०२२ (नेपाली समय) :सूचित गर्दै: {{u|Biplab Anand}}, {{u|Saroj Uprety}}, {{u|पर्वत सुबेदी}}, {{u|Tulsi}}, {{u|Nirjal stha}}, {{u|BRPever}}, {{u|सरोज कुमार ढकाल}}, {{u|Pitambar Bhattarai}} {{u|हिमाल सुबेदी}} --[[User:Bada Kaji|बडा काजी]] ([[User talk:Bada Kaji|कुरा गर्ने]]) १९:२८, २३ जुलाई २०२२ (नेपाली समय) * बडा काजी ज्युद्वारा बनाइएको प्रमुख पृष्ठको परिमार्जित नयाँ स्वरुप राम्रो लाग्यो मलाई। [[प्रयोगकर्ता:पर्वत सुबेदी|'''<font color="#FF7F00"><b>पर्वत सुबेदी</b></font>''']] [[प्रयोगकर्ता वार्ता:पर्वत सुबेदी|(<small>'''कुरा गर्ने'''</small>)]] २०:१३, २३ जुलाई २०२२ (नेपाली समय) * प्रस्तावित मुख्य पृष्ठ राम्रो देखिन्छ। [[ढाँचा:सुरुआत खण्ड]]लाई [[ढाँचा:सुरुवात खण्ड]]मा परिवर्तन गर्न सुझाव दिन्छु। सुरुवात खण्डमा अङ्ग्रेजी मिति पनि थप्दा राम्रो हुनेछ।--[[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) २३:२५, २३ जुलाई २०२२ (नेपाली समय) ::नमस्कार सरोज उप्रेतीज्यु {{hidden ping|Saroj Uprety}}, मैले पृष्ठलाई [[ढाँचा:सुरुवात खण्ड|सुरुवात खण्ड]]मा सारेको छु। अंग्रेजी मिति थप्नु आवश्यक छ जस्तो मलाई लाग्दैन किनकि हरेक कम्प्युटर वा फोनमा अंग्रेजी मिति हुन्छ, मलाई लाग्दैनकी विक्रम सम्वत् मिति भएका कम्प्युटर वा फोनहरू छन्। --[[User:Bada Kaji|बडा काजी]] ([[User talk:Bada Kaji|कुरा गर्ने]]) १७:१५, २५ जुलाई २०२२ (नेपाली समय) * मुख्य पृष्ठको नयाँ रूप राम्रो देखिएको छ।--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] १९:५०, ४ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) 4ltb1c1sf1405lf4zwend1g9c9zb7qh 10 39435 1072300 1072271 2022-08-04T13:58:12Z Biplab Anand 13653 सुधार गरियो wikitext text/x-wiki {{#ifeq:{{NAMESPACE}}:::{{SUBPAGENAME}}|Template:::importance |{{importance mask/doc warning}} }}{{#switch:{{lc:{{{1|¬}}}}} |¬ = ¬ |top|शीर्ष |high|उच्च |mid|मध्यम |low|न्युन = {{#ifeq:{{{{{lc:{{{1|}}}}}|}}}|no |Unknown|अज्ञात |{{ucfirst:{{lc:{{{1|}}}}}}} }} |na = उपलब्ध नभएको |no = {{#ifeq:{{{no}}}|yes|No|NA}} |#default = {{#ifeq:{{{{{lc:{{{1|}}}}}|}}}|yes |{{ucfirst:{{lc:{{{1|}}}}}}} |{{#ifeq:{{pagetype|{{{class|}}}}}|लेखहरू |अज्ञात |उपलब्ध नभएको }} }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude><noinclude></noinclude> 70hqbf8dnrui4kavcgx2viuwxhrzru4 1072302 1072300 2022-08-04T13:59:34Z Biplab Anand 13653 सुधार गरियो wikitext text/x-wiki {{#ifeq:{{NAMESPACE}}:::{{SUBPAGENAME}}|Template:::importance |{{importance mask/doc warning}} }}{{#switch:{{lc:{{{1|¬}}}}} |¬ = ¬ |top|शीर्ष |high|उच्च |mid|मध्यम |low|न्युन = {{#ifeq:{{{{{lc:{{{1|}}}}}|}}}|no |Unknown |{{ucfirst:{{lc:{{{1|}}}}}}} }} |na = उपलब्ध नभएको |no = {{#ifeq:{{{no}}}|yes|No|NA}} |#default = {{#ifeq:{{{{{lc:{{{1|}}}}}|}}}|yes |{{ucfirst:{{lc:{{{1|}}}}}}} |{{#ifeq:{{pagetype|{{{class|}}}}}|लेखहरू |अज्ञात |उपलब्ध नभएको }} }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude><noinclude></noinclude> hfmhvicy7jdki4u3fkc55uuhdpwf6gc 10 40318 1072292 1050482 2022-08-04T13:27:45Z Biplab Anand 13653 उद्यतन गरियो wikitext text/x-wiki {{#if:{{{SHOW|}}}|{{#ifeq:{{{importance|}}}|NA|| <tr> {{importance |{{{importance|}}} |category={{{ASSESSMENT_CAT}}} |impn={{{IMPN|importance}}} }} <td class="mbox-text" colspan="2">{{#ifeq:{{{small}}}|yes |'''[[{{#if:{{{ASSESSMENT_LINK|}}} |{{{ASSESSMENT_LINK}}}#{{ucfirst:{{{IMPN|importance}}}}} scale |Wikipedia:Version 1.0 Editorial Team/Release Version_Criteria#Importance of topic }}|{{ucfirst:{{{IMPN|importance}}}}}:]]''' {{#ifeq:{{{importance|}}}|Unknown |not yet rated |{{{importance}}} }} |यो {{pagetype|{{{class}}}}}ले {{#ifeq:{{{importance|}}}|Unknown |हालसम्म कुनै मूल्याङ्कन प्राप्त गरेको छैन। |मापन {{#if:{{{ASSESSMENT_LINK|}}}|परियोजनाको}} [[{{#if:{{{ASSESSMENT_LINK|}}} |{{{ASSESSMENT_LINK}}}#{{ucfirst:{{{IMPN|importance}}}}} मापनमा |Wikipedia:Version 1.0 Editorial Team/Release Version Criteria#Importance of topic }}|{{lc:{{{IMPN|importance}}}}} मापन]]मा '''{{WPBannerMeta/localswich|{{{importance}}}}}-{{{IMPN|importance}}}''' भएको {{pagetype|{{{class}}}}}को रूपमा गरिएको छ। }} }}</td></tr> }}}}{{#ifeq:{{{category|¬}}}|¬ |[[Category:{{WPBannerMeta/localswich|{{{importance|}}}}}-{{{IMPN|महत्व}}} {{{ASSESSMENT_CAT}}}]] }}<noinclude>[[en:Template:WPBannerMeta/importancescale]]</noinclude> f4kjk05hwq3zcjbya0z2k0oe2y0vlcp 1072295 1072292 2022-08-04T13:36:46Z Biplab Anand 13653 उद्यतन गरियो wikitext text/x-wiki {{#if:{{{SHOW|}}}|{{#ifeq:{{{importance|}}}|NA|| <tr> {{importance |{{{importance|}}} |category={{{ASSESSMENT_CAT}}} |impn={{{IMPN|importance}}} }} <td class="mbox-text" colspan="2">{{#ifeq:{{{small}}}|yes |'''[[{{#if:{{{ASSESSMENT_LINK|}}} |{{{ASSESSMENT_LINK}}}#{{ucfirst:{{{IMPN|importance}}}}} scale |Wikipedia:Version 1.0 Editorial Team/Release Version_Criteria#Importance of topic }}|{{ucfirst:{{{IMPN|importance}}}}}:]]''' {{#ifeq:{{{importance|}}}|Unknown |not yet rated |{{{importance}}} }} |यो {{pagetype|{{{class}}}}}लाई {{#ifeq:{{{importance|}}}|Unknown |हालसम्म कुनै मूल्याङ्कन प्राप्त गरेको छैन। |{{#if:{{{ASSESSMENT_LINK|}}}|परियोजनाको}} [[{{#if:{{{ASSESSMENT_LINK|}}} |{{{ASSESSMENT_LINK}}}#{{ucfirst:{{{IMPN|importance}}}}} मापनमा |Wikipedia:Version 1.0 Editorial Team/Release Version Criteria#Importance of topic }}|{{lc:{{{IMPN|importance}}}}} मापन]]मा '''{{WPBannerMeta/localswich|{{{importance}}}}} {{{IMPN|importance}}}''' भएको {{pagetype|{{{class}}}}}को रूपमा मूल्याङ्कन गरिएको छ। }} }}</td></tr> }}}}{{#ifeq:{{{category|¬}}}|¬ |[[Category:{{WPBannerMeta/localswich|{{{importance|}}}}}-{{{IMPN|महत्व}}} {{{ASSESSMENT_CAT}}}]] }}<noinclude>[[en:Template:WPBannerMeta/importancescale]]</noinclude> hh6j1zxkfa6bz1sq079bgehazrmrnt5 10 40324 1072291 1050161 2022-08-04T13:23:46Z Biplab Anand 13653 उद्यतन गरियो wikitext text/x-wiki {{#ifeq:{{{1|¬}}}|¬ |¬ <!-- Importance not passed by banner template; no importance scale used --> |{{#switch:{{{IMPORTANCE_SCALE|}}} |subpage = {{#ifexist:{{{BANNER_NAME}}}/importance |{{#ifexpr:{{PAGESIZE:{{{BANNER_NAME}}}/importance|R}} |{{{{{BANNER_NAME}}}/importance |1={{{1|}}} |importance={{{1|}}} |class={{{class|{{{2|}}}}}} }} |¬ <!-- /importance subpage is empty; no importance scale used --> }} |¬ <!-- /importance subpage does not exist; no importance scale used --> }} |inline = {{{1|}}} <!-- Pass importance without change --> |#default = {{Importance mask |1={{{1|}}} |class={{{class|{{{2|}}}}}} }} }} }}<noinclude>[[en:Template:WPBannerMeta/importance]]</noinclude> fapk3qkjw5ts4yr5504g6w9bb2l129v 10 41667 1072284 1070709 2022-08-04T13:15:05Z Bada Kaji 52836 पृष्ठ wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#tag:ref|<!-- -->[[#CITEREF{{#if:||{{{1|}}}}}{{#if:||{{{2|}}}}}{{#if:||{{{3|}}}}}{{#if:||{{{4|}}}}}{{#if:||{{{5|}}}}}<!-- Link to citation template -->|{{#if:{{{5|}}}|{{#if:||{{{1}}}}} et al. {{#if:||{{{5}}}}}<!-- 4 or more authors -->|{{#if:{{{4|}}}|{{#if:||{{{1}}}}}, {{#if:||{{{2}}}}} &amp; {{#if:||{{{3}}}}} {{#if:||{{{4}}}}}<!-- 3 authors -->|{{#if:{{{3|}}}|{{#if:||{{{1}}}}} &amp; {{#if:||{{{2}}}}} {{#if:||{{{3}}}}}<!-- 2 authors -->|{{#if:||{{{1}}}}} {{#if:||{{{2|}}}}}<!-- 1 author -->}}<!-- -->}}<!-- -->}}<!-- -->]]<!-- (end of linked Harvard reference) -->{{#if:{{{loc|}}}|, {{{loc}}}}}<!-- Location or page numbers. -->{{#if:{{{p|}}}|, पृष्ठ&nbsp;{{{p}}}<!-- -->|{{#if:{{{pp|}}}|, पृष्ठ.&nbsp;{{{pp}}}<!-- -->}}<!-- -->}}.<!-- (End of citation) -->|name=FOOTNOTE{{#if:||{{{1|}}}}}{{#if:||{{{2|}}}}}{{#if:||{{{3|}}}}}{{#if:||{{{4|}}}}}{{#if:||{{{5|}}}}}{{{p|}}}{{{pp|}}}{{{loc|}}}<!-- Footnote name -->}}<!-- (End of footnote call (#tag ref)) --></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> jdz94n4t5s3iugxfd0073o6px3n7h2k 0 43111 1072328 1035130 2022-08-04T16:58:02Z 37.186.32.161 wikitext text/x-wiki '''दुलाल''' नेपाल, भारत ,बर्मा तथा अन्य स्थानहरूमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बी विशेषतया नेपालीहरूको थर हो। [[दैलेख जिल्ला]]को [[दुल्लु नगरपालिका|दुल्लु]] क्षेत्रबाट उद्गम भएका दुलालहरू नेपाल तथा [[भारत]]को अधिकांश भुभागमा बसोवास गर्दछन्। ===पूर्वज=== दैलेखको दुल्लु उद्गम क्षेत्र भएका दुलालहरूको पूर्वको रूपमा [[आत्रेय ऋषि]]लाई मानिन्छ। हाल दुलालबन्धु समाज नेपालले दुलालहरूको पहिचानको लागि वंशज सम्बन्धि अनुसन्धनात्मक वंशवृक्ष पुस्तक प्रकाशन गरिसकेको अवस्था रहेको छ । यस सन्दर्भमा थप अध्ययन र अनुसन्धान भैरहेको र भविष्यमा थप गरिने छ । === धर्म === नेपालमा बसोबास गरिरहेका अधिकांश दुलालहरु [[हिन्दू धर्म|हिन्दु धर्म]] मान्नेहरु रहेका छन् । === भेषभुषा र भाषा === हिन्दु धर्म मान्ने दुलालहरूको भेषभुषा साधारण अन्य नेपालीहरूको जस्तै रहेको पाईन्छ । पाको उमेरका दुलालहरूले कमिज/सुरवाल, दौरा/सुरवाल, ईष्टकोट र ढाका टोपी लगाउन छन भने महिलाहरू धोती चोलो ब्लाउज लगाउने गरेको पाइन्छ । ब्राम्हण जाती अन्तरगत पर्ने भएकोले पुरुष दुलालहरूले पुजाआजामा सेतो रङ्गको धोती र कमिज लगाउने चलन छ भने महिलाहरूले रातो रङ्गको कपडाहरु लगाउने गर्दछन् । दुलालहरूको आफ्नो जाति विशेष पोशाक छैन् । भाषाको रूपमा खस नै दुलालहरूको मातृभाषा रहेको पाईन्छ । ===संख्या=== दुलालवंशावली पुस्तकलाई आधारमानि यस सम्बन्धि विवरण उपलब्ध गराईने छ । === बसोबास === हालसम्म भएको जानकारी अनुसार काठमाण्डौ उपत्यका र त्यसको आसपासका ग्रामिण क्षेत्रहरूमा दुलालहरूको बसोबास रहेको छ । काठमाण्डौको बुढानिलकण्ठ, झोर महाँकाल, भक्तपुरको [[सुडाल]],भङगाल, र अन्य केही स्थानहरूमा दुलालहरु रहेका छन् ।ललितपुर जिल्लाको गोटिखेल,चन्दनपुर,कालेश्वर,ठुलादुर्लुङ,गिम्दी,भट्टेडाँडा,चापागाउँ,त्यसैगरि काभ्रे जिल्लाको देउपुर,पाँचखाल दुलालथोक,नाला, भकुण्डेबेसि, ढुङखर्क, सिन्धुपाल्चोकको चौतारा, ठुलोसिरुवारी अर्चले, सानोसिरुवारी पौवा,ईन्द्रावति गा.पा.बडहरे , जल्बिरे, [[मेलम्ची नगरपालिका|मेलम्ची]], भवरकोट क्षेत्र ,मकवानपुरको हेटौंडा , पदमपोखरी,चौघडा पुतलीबजार ,सामरी, हटिया चिसापानी ,चितवन , धादिङ , सिन्धुली, तथा नुवाकोटको विभिन्न स्थानमा [बेलकोटगढी नगरपालिका ] पनि दुलालहरूको बस्ती रहेको छ । दोलखाको चरिकोट आसपासका क्षेत्र, पूर्वमा मोरङ, महोत्तरी तथा झापा, ईलाम र पाँचथर सम्म दुलालहरूको बसोबास रहेको छ । साथै भारतको सिकिम , आसाम , मडिपुर , बर्मा (म्यानमार) , अमेरीका , बेलायत , भुटान लगायत अन्तर्राष्ट्रिय देशमा पनि दुलाल बन्धुको बसोबास रहेको छ । ===दुलालहरूले मान्ने विशेष पर्वहरू=== नेपालमा बसोबास गरिरहेका दुलालहरु हिन्दु भएकोले हिन्दु धर्ममा मानिने सम्पूर्ण चाँडपर्वहरु दुलालहरूले पनि मनाउने गर्दछन् । विशेष गरी [[दशैं|दशै]], [[तिहार]], कृष्ण अष्टमी, एकादशी, शिवरात्री, फागुपूर्णिमा, तिज जस्ता हिन्दुधर्मका चाडबाडहरु विशेष रूपले मनाउने गरिन्छ भने कुलदेवता तथा बायुदेवताको पुजा समुदायमा मनाउने प्रचलन रहेको छ ।{{आधार}} कुलको तथा बायुको देवतालाई भनी देवाली पुजा अनि अर्को पुजामा गोठकोपुजा अर्थात गोठधुप पनि गरिछ == दुलाल बंश == नेपालका विभिन्न जिल्लाहरूमा छरपष्ट रहेका दुलाल बन्धुहरूलाई संकलित र संगठित बनाउदै एक सुत्रमा गाँस्नु अति आवश्यक थियो । यसकालागि अथक मेहनतका साथ आज यो वंशावली प्रकाशनको अवस्थामा हामी पुगेका छौ । वंशावलीमा हुनैपर्ने विषयवस्तु क्रमबद्ध नहुन सक्दछन् । तथापि यो प्रथम प्रयासमा देखिएका र भेटिएका तथ्यहरु समावश गर्ने प्रयास गरिएको छ । === ऐतिहासिक थाकथलो र पृष्टभूमी:- === दुलालको मुल थाकथलो र एैतिहासिकता बारे खासै बिवाद देखिदैन । अत्रि ऋषिका उत्तरवर्ती दरसन्तान नै [https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%AF_%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0 आत्रेय गोत्री] आजका दुलाल हुन् भन्दा यसको सरल जवाफ हुन्छ । त्यति भनेर मात्रै पनि पुगने । अब मुल थलो कहाँ हो भन्ने थाहा पाउन पर्यो । यसरी हेर्दा दैलेख जिल्लाको दुल्लु उपत्यका नै आत्रेय गोत्री दुलालको मूलथद्यो हो । दुल्लुमा बसोबास गर्ने आत्रेय गोत्रीहरु नै कालान्तरमा आएर दुलाल भए ? आत्रेय गोत्री भएका अरु थर पनि छन्? तिनको बारेमा उनकै वंशावलीले प्रष्ट पार्नेछ । नेपालका धेरै थरहरु दैलेको दुल्लु बाटै रहेको पाईन्छ । संस्कृत भाषाको स्थल शब्दबाट थलो, ठहर, ठाँउ हुँदै थर हुनआएको हो । मान्छे जुन ठाउँमा बसोबास गर्यो त्यसै ठाउँसँग जोडिएर उसको थरबन्दै गयो । यसरी नै दैलेखका हाम्रा आदिपूर्खाह दुल्लुवाल दोलाल हुदै दुलाल कहलिए । दुलाल थरमा रुपान्तरण भए । हो आजका हामी आत्रेय गोत्री समस्त दुलालको मूलथलो दैलेखको दुल्लु नै हो । यसैलाई मानौ । ऐतिहासिक पृष्टभूमी खोज्दै जाँदा हामी उनै अत्री ऋषिमा पुगेर ठोकिन्छौ । यो एक अनुमान परक मत हो । यस भन्दा छुट्टै मत राख्यौ भने हामी अल्मलिन्छौ । यसर्थ यो मतलाई पनि सहि ठानेर बस्नु पर्यो । मानौ नेपालमा रहेको विभिन्न थरको इतिहासको अध्ययन गर्दा अछामी र सिङडी सबै भन्दा पुराना थर हुन् । सम्बत १४०६को पृथ्वी मलको बाजुरा अभिलेखबाट यसको पुष्टी हुन्छ । यसरी हेर्दा नेपालमा थरको विकास भएको आठसय वर्ष पुग्दैछ । === दुलालथरको उत्पत्ति र विकासबारे === दैलेख दुल्लुका चन्द्रवंशी शाह आत्रेय गोत्री दुलाल हुन् । यस्तै अछाम,गोताम, सल्यान, माल्टेना, छलि, जाजरकोटका चन्द्रवंशि शाह, शाहि पनि आत्रेय गोत्रि हुन् । रुकुम, मुशिकोट, बाझि, दर्ना, शान्नी, धुनि, फलावाङ्ग र धुलिकोटका शाह, शाहि, चन्दहरु पनि आत्रेय गोत्रि रहेका छन् । उनीहरू दुलालको सहगोत्री बन्धु हुन् । दुवाडी, पाशुपत, भट्ट पनि आत्रेय गोत्री नै हुन् । उनीहरूसँग दुलालका प्रवर पनि एउटै हुन्छ । अर्थात आत्रेय, अर्चनानश, श्यावाश्य साझा प्रवर हो । यसो भन्नुको अर्ठ्ठ हाम्रा मूल पुर्खा एकै हुन् । यसरी हेर्दा वत्सराज भट्ट (वि.स.११२७ मा)कुमाउको पिथौरागडमा जन्म भएको र यिनी डोटीका राजा भएको अभिलेख पाईन्छ । वत्सराजका पाँचभाइ छोरा मध्ये जेठा कालु बर्मा शाही ठकुरीहरु माइला च्यावन भट्टका नाती नारायणदाश अर्याल भए । साँइला काशिराज भट्ट पानी पोख्रेल भए काइला उत्सव राज भट्टको जन्म ११६० को कान्छा कन्थराज भट्ट हाम्रा मूल पुर्खा उत्शवराज भट्टका छोरा १ मात्र वि.सं. ११८५ को हो । उनका पनि छोरा पाँचभाइ हुन जेठा श्री कृष्ण भट्ट, सिक्देल भए माइला शाहवंशी ठकुरी भए । साईला कालु थापा जन्म (१२४६) डोटीका राजा भए । यिनी बगाले थापाका पुर्खा हुन् । काइला प्रज्वल थापा मल्ल ठकुरी नै हुन पुगे । कान्छा श्री देव (वि.सं.१२१५) को जन्म यिनका पनि पाँच भाइ नै हुन् । जसमा जेठा गुणदेव (वि.स.१२३२) तिर जन्म दुलाल थरका मुल पुरुष भए । माइला श्रीनन्द पौडेल भए । साइला श्रीनाथ दुवाडी थरका भए । काइला प्रभुदत्त बाजपियका पुर्खा भए । कान्छा कृष्ण दत्त अगस्तीका पुर्खा, उनै श्री देवका छोरा जेठा गुणदेव नै आजका समस्त आत्रेय गोत्री दुलालको आधुनिक मूल पुर्खा हुन् । उनैबाट फैलिएका वंशवृक्ष आजका समस्त आत्रेय गोत्री दुला हौं । दैलेको दुल्लु हाम्रो आदि थलो हो भने आधुनिक थाकथलो भने काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको देउपुर हो । त्यही थलोबाट दुलालहरु फैलिदै पूर्वका गाउँ वस्तीतिर विस्तार भए । सुदुरपूर्वको ताप्लेजुङ्ग सम्म पुगे, धनकुटा, तेर्हथुम, पाँचथर, इलाम तिर फैलिए । मध्य र पश्चितका पहाडी जिल्लाहरूमा बसाई सरी काठमाडौँको काठ क्षेत्रमा छरिएर बस्न थाले । शिवपुरी डाँडा आशपासमा पनि रहे । त्यहि क्षेत्रमा मात्र दुलालहरु सिमित रहेनन् । सिमाना पारि भारतको सिक्किम पश्चिम बङ्गाल, आसाम, म्यानमार, भुटानसम्म फैलिए फेरि तराईतिर बिस्तार हुदै आएको देखिन्छ । आज देशविदेश गरी तीन लाख संख्याको हाराहारीमा दुलालको जनसङ्ख्या देखिन्छ । यो जनसङ्ख्या विस्तारको सामान्य प्रकृया हो । दुल्लुका शाह शाहीहरु कहिले काभ्रेपलाञ्चोक आए या वत्सराजले अपुङंगी राज्य चलाए । या पछि मात्रै गुणदेवहरु काभ्रेपलाञ्चोक आए भन्ने तिथि मिति सहि आधार प्रमाणहरु भेटीएनन् । कुन मितिमा गुणदेवका छोराहरूलाई सदाशिवामल्लले ताम्रपत्र दरिदिएको हो भन्ने राणाकालिन फैसलामा पनि खुलेन । खाली दुलालको विर्ता २ भनी राणाकालीन फैसला पछाडीपट्टी संग्लग्न राखेका छौ । श्रृति प्रमाणलाई आधार मान्दा आजभन्दा २०‌औ पुस्ता पहिले काभ्रेपलाञ्चोक देउपुर बाख्रेगौडा नगरकोट बिर्ता पाएका थिए । त्यसपछि १९१८ मा काभ्रे देउपुर मुलविर्ता थप ताम्रपत्र १८९१ मा यिनै जगन्नाथका जेठा सन्तान पट्टिकाले ४ भाईको दोलखा काटाकुटी पाएको आधार छ र विर्ताको बारेमा अन्य पेजमा ब्याख्या भएकै छन् । हाम्रा थाकथलोका प्रमाणित इतिहास यिनै हुन् । [[श्रेणी:थरहरू]] [[श्रेणी:संस्कृति]] {{stub}} 4r3z4jnhomzqz546xtei1mpcmuiuz6l 1072329 1072328 2022-08-04T17:00:39Z 212.70.110.158 /* बसोबास */ wikitext text/x-wiki '''दुलाल''' नेपाल, भारत ,बर्मा तथा अन्य स्थानहरूमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बी विशेषतया नेपालीहरूको थर हो। [[दैलेख जिल्ला]]को [[दुल्लु नगरपालिका|दुल्लु]] क्षेत्रबाट उद्गम भएका दुलालहरू नेपाल तथा [[भारत]]को अधिकांश भुभागमा बसोवास गर्दछन्। ===पूर्वज=== दैलेखको दुल्लु उद्गम क्षेत्र भएका दुलालहरूको पूर्वको रूपमा [[आत्रेय ऋषि]]लाई मानिन्छ। हाल दुलालबन्धु समाज नेपालले दुलालहरूको पहिचानको लागि वंशज सम्बन्धि अनुसन्धनात्मक वंशवृक्ष पुस्तक प्रकाशन गरिसकेको अवस्था रहेको छ । यस सन्दर्भमा थप अध्ययन र अनुसन्धान भैरहेको र भविष्यमा थप गरिने छ । === धर्म === नेपालमा बसोबास गरिरहेका अधिकांश दुलालहरु [[हिन्दू धर्म|हिन्दु धर्म]] मान्नेहरु रहेका छन् । === भेषभुषा र भाषा === हिन्दु धर्म मान्ने दुलालहरूको भेषभुषा साधारण अन्य नेपालीहरूको जस्तै रहेको पाईन्छ । पाको उमेरका दुलालहरूले कमिज/सुरवाल, दौरा/सुरवाल, ईष्टकोट र ढाका टोपी लगाउन छन भने महिलाहरू धोती चोलो ब्लाउज लगाउने गरेको पाइन्छ । ब्राम्हण जाती अन्तरगत पर्ने भएकोले पुरुष दुलालहरूले पुजाआजामा सेतो रङ्गको धोती र कमिज लगाउने चलन छ भने महिलाहरूले रातो रङ्गको कपडाहरु लगाउने गर्दछन् । दुलालहरूको आफ्नो जाति विशेष पोशाक छैन् । भाषाको रूपमा खस नै दुलालहरूको मातृभाषा रहेको पाईन्छ । ===संख्या=== दुलालवंशावली पुस्तकलाई आधारमानि यस सम्बन्धि विवरण उपलब्ध गराईने छ । === बसोबास === हालसम्म भएको जानकारी अनुसार काठमाण्डौ उपत्यका र त्यसको आसपासका ग्रामिण क्षेत्रहरूमा दुलालहरूको बसोबास रहेको छ । काठमाण्डौको बुढानिलकण्ठ, झोर महाँकाल, भक्तपुरको [[सुडाल]],भङगाल, र अन्य केही स्थानहरूमा दुलालहरु रहेका छन् ।ललितपुर जिल्लाको गोटिखेल,चन्दनपुर,कालेश्वर,ठुलादुर्लुङ,गिम्दी,भट्टेडाँडा,चापागाउँ,त्यसैगरि काभ्रे जिल्लाको देउपुर,पाँचखाल दुलालथोक,नाला, भकुण्डेबेसि, ढुङखर्क, सिन्धुपाल्चोकको चौतारा, ठुलोसिरुवारी अर्चले, सानोसिरुवारी पौवा,ईन्द्रावति गा.पा.बडहरे , जल्बिरे, [[मेलम्ची नगरपालिका|मेलम्ची]], भवरकोट क्षेत्र ,मकवानपुरको हेटौंडा , पदमपोखरी,चौघडा पुतलीबजार ,सामरी, हटिया चिसापानी ,चितवन , धादिङ , सिन्धुली, तथा नुवाकोटको विभिन्न स्थानमा [बेलकोटगढी नगरपालिका ] पनि दुलालहरूको बस्ती रहेको छ । दोलखाको चरिकोट आसपासका क्षेत्र, पूर्वमा मोरङ, महोत्तरी तथा झापा, ईलाम काे माईपाेखरी र पाँचथर सम्म दुलालहरूको बसोबास रहेको छ । साथै भारतको सिकिम , आसाम , मडिपुर , बर्मा (म्यानमार) , अमेरीका , बेलायत , भुटान लगायत अन्तर्राष्ट्रिय देशमा पनि दुलाल बन्धुको बसोबास रहेको छ । ===दुलालहरूले मान्ने विशेष पर्वहरू=== नेपालमा बसोबास गरिरहेका दुलालहरु हिन्दु भएकोले हिन्दु धर्ममा मानिने सम्पूर्ण चाँडपर्वहरु दुलालहरूले पनि मनाउने गर्दछन् । विशेष गरी [[दशैं|दशै]], [[तिहार]], कृष्ण अष्टमी, एकादशी, शिवरात्री, फागुपूर्णिमा, तिज जस्ता हिन्दुधर्मका चाडबाडहरु विशेष रूपले मनाउने गरिन्छ भने कुलदेवता तथा बायुदेवताको पुजा समुदायमा मनाउने प्रचलन रहेको छ ।{{आधार}} कुलको तथा बायुको देवतालाई भनी देवाली पुजा अनि अर्को पुजामा गोठकोपुजा अर्थात गोठधुप पनि गरिछ == दुलाल बंश == नेपालका विभिन्न जिल्लाहरूमा छरपष्ट रहेका दुलाल बन्धुहरूलाई संकलित र संगठित बनाउदै एक सुत्रमा गाँस्नु अति आवश्यक थियो । यसकालागि अथक मेहनतका साथ आज यो वंशावली प्रकाशनको अवस्थामा हामी पुगेका छौ । वंशावलीमा हुनैपर्ने विषयवस्तु क्रमबद्ध नहुन सक्दछन् । तथापि यो प्रथम प्रयासमा देखिएका र भेटिएका तथ्यहरु समावश गर्ने प्रयास गरिएको छ । === ऐतिहासिक थाकथलो र पृष्टभूमी:- === दुलालको मुल थाकथलो र एैतिहासिकता बारे खासै बिवाद देखिदैन । अत्रि ऋषिका उत्तरवर्ती दरसन्तान नै [https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87%E0%A4%AF_%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0 आत्रेय गोत्री] आजका दुलाल हुन् भन्दा यसको सरल जवाफ हुन्छ । त्यति भनेर मात्रै पनि पुगने । अब मुल थलो कहाँ हो भन्ने थाहा पाउन पर्यो । यसरी हेर्दा दैलेख जिल्लाको दुल्लु उपत्यका नै आत्रेय गोत्री दुलालको मूलथद्यो हो । दुल्लुमा बसोबास गर्ने आत्रेय गोत्रीहरु नै कालान्तरमा आएर दुलाल भए ? आत्रेय गोत्री भएका अरु थर पनि छन्? तिनको बारेमा उनकै वंशावलीले प्रष्ट पार्नेछ । नेपालका धेरै थरहरु दैलेको दुल्लु बाटै रहेको पाईन्छ । संस्कृत भाषाको स्थल शब्दबाट थलो, ठहर, ठाँउ हुँदै थर हुनआएको हो । मान्छे जुन ठाउँमा बसोबास गर्यो त्यसै ठाउँसँग जोडिएर उसको थरबन्दै गयो । यसरी नै दैलेखका हाम्रा आदिपूर्खाह दुल्लुवाल दोलाल हुदै दुलाल कहलिए । दुलाल थरमा रुपान्तरण भए । हो आजका हामी आत्रेय गोत्री समस्त दुलालको मूलथलो दैलेखको दुल्लु नै हो । यसैलाई मानौ । ऐतिहासिक पृष्टभूमी खोज्दै जाँदा हामी उनै अत्री ऋषिमा पुगेर ठोकिन्छौ । यो एक अनुमान परक मत हो । यस भन्दा छुट्टै मत राख्यौ भने हामी अल्मलिन्छौ । यसर्थ यो मतलाई पनि सहि ठानेर बस्नु पर्यो । मानौ नेपालमा रहेको विभिन्न थरको इतिहासको अध्ययन गर्दा अछामी र सिङडी सबै भन्दा पुराना थर हुन् । सम्बत १४०६को पृथ्वी मलको बाजुरा अभिलेखबाट यसको पुष्टी हुन्छ । यसरी हेर्दा नेपालमा थरको विकास भएको आठसय वर्ष पुग्दैछ । === दुलालथरको उत्पत्ति र विकासबारे === दैलेख दुल्लुका चन्द्रवंशी शाह आत्रेय गोत्री दुलाल हुन् । यस्तै अछाम,गोताम, सल्यान, माल्टेना, छलि, जाजरकोटका चन्द्रवंशि शाह, शाहि पनि आत्रेय गोत्रि हुन् । रुकुम, मुशिकोट, बाझि, दर्ना, शान्नी, धुनि, फलावाङ्ग र धुलिकोटका शाह, शाहि, चन्दहरु पनि आत्रेय गोत्रि रहेका छन् । उनीहरू दुलालको सहगोत्री बन्धु हुन् । दुवाडी, पाशुपत, भट्ट पनि आत्रेय गोत्री नै हुन् । उनीहरूसँग दुलालका प्रवर पनि एउटै हुन्छ । अर्थात आत्रेय, अर्चनानश, श्यावाश्य साझा प्रवर हो । यसो भन्नुको अर्ठ्ठ हाम्रा मूल पुर्खा एकै हुन् । यसरी हेर्दा वत्सराज भट्ट (वि.स.११२७ मा)कुमाउको पिथौरागडमा जन्म भएको र यिनी डोटीका राजा भएको अभिलेख पाईन्छ । वत्सराजका पाँचभाइ छोरा मध्ये जेठा कालु बर्मा शाही ठकुरीहरु माइला च्यावन भट्टका नाती नारायणदाश अर्याल भए । साँइला काशिराज भट्ट पानी पोख्रेल भए काइला उत्सव राज भट्टको जन्म ११६० को कान्छा कन्थराज भट्ट हाम्रा मूल पुर्खा उत्शवराज भट्टका छोरा १ मात्र वि.सं. ११८५ को हो । उनका पनि छोरा पाँचभाइ हुन जेठा श्री कृष्ण भट्ट, सिक्देल भए माइला शाहवंशी ठकुरी भए । साईला कालु थापा जन्म (१२४६) डोटीका राजा भए । यिनी बगाले थापाका पुर्खा हुन् । काइला प्रज्वल थापा मल्ल ठकुरी नै हुन पुगे । कान्छा श्री देव (वि.सं.१२१५) को जन्म यिनका पनि पाँच भाइ नै हुन् । जसमा जेठा गुणदेव (वि.स.१२३२) तिर जन्म दुलाल थरका मुल पुरुष भए । माइला श्रीनन्द पौडेल भए । साइला श्रीनाथ दुवाडी थरका भए । काइला प्रभुदत्त बाजपियका पुर्खा भए । कान्छा कृष्ण दत्त अगस्तीका पुर्खा, उनै श्री देवका छोरा जेठा गुणदेव नै आजका समस्त आत्रेय गोत्री दुलालको आधुनिक मूल पुर्खा हुन् । उनैबाट फैलिएका वंशवृक्ष आजका समस्त आत्रेय गोत्री दुला हौं । दैलेको दुल्लु हाम्रो आदि थलो हो भने आधुनिक थाकथलो भने काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको देउपुर हो । त्यही थलोबाट दुलालहरु फैलिदै पूर्वका गाउँ वस्तीतिर विस्तार भए । सुदुरपूर्वको ताप्लेजुङ्ग सम्म पुगे, धनकुटा, तेर्हथुम, पाँचथर, इलाम तिर फैलिए । मध्य र पश्चितका पहाडी जिल्लाहरूमा बसाई सरी काठमाडौँको काठ क्षेत्रमा छरिएर बस्न थाले । शिवपुरी डाँडा आशपासमा पनि रहे । त्यहि क्षेत्रमा मात्र दुलालहरु सिमित रहेनन् । सिमाना पारि भारतको सिक्किम पश्चिम बङ्गाल, आसाम, म्यानमार, भुटानसम्म फैलिए फेरि तराईतिर बिस्तार हुदै आएको देखिन्छ । आज देशविदेश गरी तीन लाख संख्याको हाराहारीमा दुलालको जनसङ्ख्या देखिन्छ । यो जनसङ्ख्या विस्तारको सामान्य प्रकृया हो । दुल्लुका शाह शाहीहरु कहिले काभ्रेपलाञ्चोक आए या वत्सराजले अपुङंगी राज्य चलाए । या पछि मात्रै गुणदेवहरु काभ्रेपलाञ्चोक आए भन्ने तिथि मिति सहि आधार प्रमाणहरु भेटीएनन् । कुन मितिमा गुणदेवका छोराहरूलाई सदाशिवामल्लले ताम्रपत्र दरिदिएको हो भन्ने राणाकालिन फैसलामा पनि खुलेन । खाली दुलालको विर्ता २ भनी राणाकालीन फैसला पछाडीपट्टी संग्लग्न राखेका छौ । श्रृति प्रमाणलाई आधार मान्दा आजभन्दा २०‌औ पुस्ता पहिले काभ्रेपलाञ्चोक देउपुर बाख्रेगौडा नगरकोट बिर्ता पाएका थिए । त्यसपछि १९१८ मा काभ्रे देउपुर मुलविर्ता थप ताम्रपत्र १८९१ मा यिनै जगन्नाथका जेठा सन्तान पट्टिकाले ४ भाईको दोलखा काटाकुटी पाएको आधार छ र विर्ताको बारेमा अन्य पेजमा ब्याख्या भएकै छन् । हाम्रा थाकथलोका प्रमाणित इतिहास यिनै हुन् । [[श्रेणी:थरहरू]] [[श्रेणी:संस्कृति]] {{stub}} 60aivhw15lojbuvp7dntlu052ybreq1 0 54437 1072355 1063836 2022-08-05T03:30:07Z Wallflowernepal 51237 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = | name = वानिरा गिरि | honorific_suffix = | native_name = | native_name_lang = नेपाली | image = Banira Giri2 (cropped).jpg | caption = वानिरा गिरि | birth_date = {{Birth date|1946|04|11}} | birth_place = [[खर्साङ]], [[दार्जिलिङ]] | death_date = {{Death date and age|2021|05|23|1946|04|11}}<!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) --> | death_place = [[काठमाडौँ]] | death_cause = | resting_place = | resting_place_coordinates = <!-- {{Coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --> | monuments = | nationality = {{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]] | other_names = | ethnicity = <!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --> | citizenship = | education = एम.ए., एम.एड., [[विद्यावारिधी|विद्यावारिधि]] ([[नेपाली साहित्य]]) | alma_mater = | occupation = शिक्षण, लेखन | years_active = | employer = | organization = | agent = | known_for = [[कविता]], [[उपन्यास]] | notable_works = कारागार, निर्बन्ध, जीवन थामहरू, एउटा जिउँदो जङ्गबहादुर, मेरो आविष्कार | style = | influences = | influenced = | home_town = [[काठमाडौँ]] | salary = | height = | weight = <!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --> | television = | title = | term = | religion = <!-- Religion should be supported with a citation from a reliable source --> | spouse = शङ्कर गिरी | partner = | children = अपूर्ण गिरि, अपराजिता गिरि | parents = इन्द्रराज गिरि, जानकीदेवी | relatives = | callsign = | awards = रत्नश्री स्वर्ण पदक<br /> [[गोरखा दक्षिण बाहु]] चौथा<br />लोकप्रिया देवी पुरस्कार-२०४८<br /> [[साझा पुरस्कार]] - २०५६<br />महाकवि देवकोटा पुरस्कार - २०७३ | signature = | signature_alt = | signature_size = | website = <!-- {{URL|www.example.com}} --> | footnotes = }} '''वानिरा गिरि''' (जन्म सन् १९४६, अप्रिल ११ [[विक्रम सम्वत्]]: २००३ [[बैशाख]] २२ गते)<ref>{{cite web|url=https://www.loc.gov/acq/ovop/delhi/salrp/BaniraGiri.html |title=Banira Giri - Nepali poet: The South Asian Literary Recordings Project (Library of Congress New Delhi Office) |publisher=Loc.gov|date=January 11, 2016|accessdate=2018-04-15}}</ref><ref name="srrasta">{{cite web|url=http://srrasta.blogspot.in/2008/02/blog-post_2259.html|title= वानिरा गिरी : नेपाली लेखकहरूको वैयक्तिक विवरण पुस्तकालय|website=srrasta.blogspot.in|date=Saturday, February 2, 2008 |accessdate=2018-04-15}}</ref> नेपाली साहित्यकार हुन्।<ref name="rabinsxp1">{{cite web|url=https://www.rabinsxp.com/blog/2010/03/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%81%E0%A4%B2%E0%A5%80-%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A5%80-%E0%A4%B6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A5%87.html|title=नारीचुली – देवी शर्मा – प्रेमा शाह – वानिरा गिरी – मीरा प्रधान रेम – भुवन ढुङ्गाना – माया ठकुरी – कुन्ता शर्मा – शान्ति छेत्री – बेन्जु शर्मा – तोया गुरुङ – पद्मावती सिंह – उषा ठाकुर–|trans-title=|first=RABINS |last=LAMICHHANE |website=rabinsxp.com|date=MARCH 28, 2010|accessdate=2018-04-15}}</ref> उनी [[नेपाली साहित्य]]मा [[विद्यावारिधी]] गर्ने प्रथम नारी स्रष्टा पनि हुन् ।<ref name="poetryinternationalweb">{{cite web|url=https://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/23468/23454/Banira-Giri|title=Banira Giri: Nepal |trans-title=|publisher=Poetry International Web|date=|accessdate=2018-048-15}}</ref><ref name="arthadainik">{{cite web|url=http://www.arthadainik.com/news/4167|title=जसले पहिलो बनेर इतिहास रचे ! नेपालका ४४ महिलाको सूची|publisher=|website=arthadainik.com|date=मंगलवार, आषाढ २८, २०७३ साल,|accessdate=2018-04-15}}</ref><ref name="HimalayanVoices">{{Cite web| title = Banira Giri (b. 1946)| work = Himalayan Voices| url=https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/viewdocId=ft729007x1&chunk.id=d0e8862&toc.depth=1&toc.id=d0e8862&brand=ucpress|accessdate = 2018-04-15| date = 1991|}}</ref><ref name="sajhapost"/> ==प्रारम्भिक जीवन== वानिराको जन्म [[भारत]]को [[पश्चिम बङ्गाल]] राज्यको [[दार्जिलिङ]]मा भएको थियो। उनको पिताको नाम इन्द्रराज गिरि र माताको नाम जानकीदेवी हो। आफ्नो परिवारको ६ जना सन्तानहरू मध्ये उनी सबैभन्दा कान्छी थिइन्। उनको वालयकालको नाम सत्यदेवी थियो। सात वर्को कलिलो उमेरमै उनकी आमाको देहान्त भएको थियो। उनले पिताको इक्षा अनुरूप विज्ञान विषय लिएर प्रवीणता प्रमाणपत्र तह पढेकी हुन्।<ref name="rabinsxp1"/> [[File:Banira Giri2.jpg|thumb|मिति ९ मङ्सिर, २०६४ मा राष्ट्रिय नाचघर जमल काठमाडौँमा साझा प्रकाशनले आयोजना गरेको वृहत् पुस्तक प्रदर्शनीमा कवि दिनेश अधिकारीका साथमा वानिरा गिरि]] ==शिक्षा तथा कार्य जीवन== चार वर्षर्कै उमेरदेखि [[ढाँचा:देवनागरी वर्णमाला|नेपाली वर्णमाला]] पढ्न थालेकी वानिरा गिरीले आफ्नो प्रारम्भिक शिक्षा स्कट मिसन स्कुलबाट उत्तीर्ण गरेकी हुन्। ६ कक्षासम्मको अध्ययनपछि उनी सेन्ट जोसेफ स्कुलमा भर्ना भई सोही स्कुलबाट उनले वि.सं. २०१६ सालमा [[प्रवेशिका परीक्षा]] उत्तीर्ण गरिन् । स्नातक तहसम्मको अध्ययन गरिसकेपछि श्री ५ महेन्द्र छात्रवृत्ति पाएर उनी मानविकी विषय लिएर स्नातोकोत्तर पढ्न वि.सं. २०२२ सालमा [[काठमाडौँ]] आएकी थिइन्। उनले [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय]]बाट स्नातोकोत्तर र त्यसपछि [[विद्यावारिधी]] पुरा गरिन्। उनले आफ्नो मन पर्ने कवि [[गोपाल प्रसाद रिमाल]]को काव्यहरूमाथि सोध गरि ‘गोपालप्रसाद रिमालका काव्यमा स्वच्छन्दतावाद’ लाई विद्यावारिधीको विषय बनाइन् जसले गर्दा उनी नेपाली साहित्यमा विद्यावारिधी गर्ने प्रथम नारी हुन सफल भइन्।<ref name="rabinsxp1"/><ref name="HimalayanVoices"/> ==व्यक्तिगत जीवन== काठमाडौँ आएपछि उनको परिचय शङ्कर गिरिसँग भयो र अन्तत: वि.सं. २०२३ सालमा गिरिसँग उनी वैवाहिक जीवनमा बाँधिन पुगिन्। यिनीहरूको एक छोरा अपूर्ण तथा एक छोरी अपराजिता छन्।<ref name="rabinsxp1"/> ==मृत्यु== वरिष्ठ साहित्यकार तथा लेखक डा वानिरा गिरिको निधन ७५ वर्षको उमेरमा वि.सं.२०७८ साल जेष्ठ ९ गते आइतबार राति १० बजे नयाँबानेश्वरस्थित निजामती कर्मचारी अस्पतालमा भएको हो । झण्डै ३ वर्षदेखि अल्जाइमर्स रोगबाट ग्रसित वानीरालाई मृत्युको ३ साताअघि कोरोना पोजिटिभ देखिएको थियो ।<ref name="sajhapost">{{cite web|url=https://www.sajhapost.com/2021/05/24/306171.html|title=रहिनन् वरिष्ठ साहित्यकार वानिरा गिरी|trans-title=|first=| last=| website=sajhapost.com|publisher=साझापोष्ट | date=जेष्ठ १०, २०७८|accessdate=2021-04-24}}</ref><ref name="deshsanchar">{{cite web|url=https://deshsanchar.com/2021/05/24/513007/?fbclid=IwAR3fSIKlBmPRJz8zi3fDO7x9T5d2Y18SCujL2TvqH7Bq8kQfAEXi4M3e1xU|title=अग्रज लेखिका डा. बानिरा गिरिको निधन|trans-title=|first=| last=| website=deshsanchar.com|publisher=देशसञ्चार | date=जेष्ठ १०, २०७८|accessdate=2021-04-24}}</ref><ref name="ekagaj">{{cite web|url=https://ekagaj.com/article/arts/14971?fbclid=IwAR3RycF36FohTMIOk5Rss5LQKNHtG1cK1RjKMRBS7uB9zeTotkp50Jxd_ts|title='कारागार'बाट निस्किइन् वानीरा|trans-title=|first=| last=| website=ekagaj.com|publisher=ईकागज | date=जेष्ठ १०, २०७८|accessdate=2021-04-24}}</ref> ==लेखन एवम मुख्य कृतिहरू== ===कविता सङ्ग्रह=== * एउटा जिउँदो जङ्गबहादुर * जीवन: थामहरू - २०३४ * शब्दातीत शान्तनु - २०५६ * काठमाडौँ काठमाडौँ ===उपन्यास=== * कारागार - २०३५<ref name="madanpuraskar">{{cite web|url=http://madanpuraskar.org/monographs/|title=कारागार|website=madanpuraskar.org|date=|accessdate=2018-04-1५}}</ref> * निर्बन्ध - २०४४ ===आत्मकथा=== * मेरो आविष्कार - २०४१ * '''यात्रा संस्मरण:''' * रोकिनेले आकार दिन सक्दैन '''निबन्ध:''' -पर्वतको अर्को नाम -पार्वती र जङ्गल जङ्गल ==पुरस्कार/मान-सम्मान/पदक== * रत्नश्री स्वर्ण पदक * गोरखा दक्षिणबाहु चौथा * लोकप्रिया देवी पुरस्कार-२०४८ * [[साझा पुरस्कार]] - २०५६ * नेपाली साहित्यका विश्व नारी रत्न - <ref name=" khabar">{{cite web|url= http://khabar.jp/2014/04/dr-banira-giri-to-get-5-lakh-reward/ |title=" डा गिरीलाई रु पाँच लाख पुरस्कार : विश्व नारी साहित्य सम्मेलन जेठमा हुने"|website=khabar.jp|date= April 8, 2014|accessdate=2018-04-15}}</ref><ref name="nagariknews">{{cite web|url= http://archive.nagariknews.com/entertainment/other/story/16251.html/|title="पाँच लाखको पुरस्कार वानिरा गिरीलाई "|publisher=नागरिक|website=nagariknews.com|date=मङ्गलबार २५ चैत्र, २०७०|accessdate=2018-04-15}}</ref><ref name="sahityasansar">{{cite web|url=http://www.news.sahityasansar.com/2014/04/biswa-nari-sahitya.html|title=विश्व नारी साहित्य सम्मेलन जेठमा, वानिरा गिरीलाई पाँच लाखको पुरस्कार|website=news.sahityasansar.com|date=|accessdate=2018-04-16}}</ref> * महाकवि देवकोटा पुरस्कार - २०७३<ref name="nigarani">{{cite web|url= http://nigarani.com/article/|title=देवकोटा पुरस्कारका लागि पाँच स्रष्टा छनोट|publisher=निगरानी|website=nigarani.com|date= 2016-12-14|accessdate=2018-04-15}}</ref><ref name="nepalkhabar">{{cite web|url=https://nepalkhabar.com/np/news/entertainment/7255/.htm/|title=एक लाख रुपैयाँको देवकोटा पुरस्कार पाउने पाँच स्रष्टा छानिए|publisher=नेपालखबर|website=nepalkhabar.com|date= २९ मंसिर २०७३, बुधबार|accessdate=2018-04-15}}</ref><ref name="tourism">{{cite web|url=http://www.tourism.gov.np/ne/newsdetail.php?id=45/|title=प्रेस विज्ञप्ति - महाकवि देवकोटा पुरस्कार - वि.सं. २०७३|publisher=नेपाल सरकार, संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय|website=tourism.gov.np|date= २०७३।८।२७|accessdate=2018-04-15}}</ref><ref name="onlinekhabar">{{cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2016/12/513595|title=यी हुन् यस वर्षको महाकवि देवकोटा पुरस्कार पाउनेहरु|publisher=|website=onlinekhabar.com|date=२०७३ मंसिर २९ गते|accessdate=2018-04-15}}</ref> ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist|colwidth=30em}} ==बाह्य कडीहरू== * <span class="plainlinks">[http://kavitakosh.org/kk/वानिरा_गिरी कविता कोश]</span> * <span class="plainlinks">[http://www.thedrunkenboat.com/giri.html/The Drunken Boat]</span> * [http://www.ekantipur.com/saptahik/article/?id=6040 साहित्यकार डा. बानिरा गिरीको बैंसका बेला] * [https://www.onlinekhabar.com/2019/11/811736?fbclid=IwAR0B3ritZTUmSFDFP6HPoc5ia0aAbepBuwThk_fGYgAEwdvXHkgfaiSzfqk#.Xc_cM3pwG0E.facebook विस्मृतिमा बानिरा] {{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}} {{Authority control|VIAF=69871245}} [[श्रेणी:कवि]] [[श्रेणी:लेखकहरू]] [[श्रेणी:साहित्य]] [[श्रेणी:साहित्यकार]] [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]] [[श्रेणी:साझा पुरस्कार विजेताहरू]] tiay77yhmkgnmphg6fkixwwk28xj398 0 74896 1072330 1040117 2022-08-04T17:02:43Z 27.34.22.139 I added some points from official source wikitext text/x-wiki {{wikify}} '''आमा समूह''' [[महिला]]हरूको एक सामाजिक संठगन हो । यो सङ्गठनले महिला हिंसा, जुवातास, जस्ता सामाजिक समस्या रोक्नका साथै समाज सुधारको कार्यहरू गर्छ । यो सङ्गठनले मादकपदार्थ सेवन गर्नबाट रोक लगाउनका साथै लागूपदार्थ बेच्ने मान्छेबाट जरिवाना पनि लिन्छ । महिलाहरूलाई घरधन्दा र चुलोचौकामा मात्र सीमित नराखी सामाजिक र आर्थिक कार्यमा समेत उनीहरूको पहुँच बिस्तार गर्नु नै यसको प्रमुख उद्देश्य हो । कला संस्कृतिको संरक्षण र सार्वजनिक सम्पत्तिको संरक्षण तथा सम्वर्द्धनमा समेत आमा समूहहरूको उल्लेखनीय योगदान छ। यति मात्र होइन यसले महिलालाई घरेलु हिंसाबाट सशक्त बनाउँछ। ==यो पनि हेर्नुहोस्== ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== [[श्रेणी:सामाजिक संस्थाहरू]] [[श्रेणी:महिला सम्पादनथन २०१५ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू]] nldkrr1k18mxdhb93baifdqiwvce4ty 0 81367 1072294 1070720 2022-08-04T13:31:34Z Bada Kaji 52836 सफाइ गरियो wikitext text/x-wiki {{विशेष लेख}} {{Infobox military conflict |conflict= नालापानीको युद्ध |image=Kalunga fort close up.png |caption= नालापानी किल्लाको रूपरेखा |partof= [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध]] |date= ३१ अक्टोबर – ३० नोभेम्बर, १८१४ |place= [[देहरादुन]], [[नेपाल अधिराज्य|नेपाल]] <br/> (अहिले [[भारत]]) |result= [[इस्ट इन्डिया कम्पनी]]को विजय |combatant1=[[File:Flag of the British East India Company (1801).svg|20px]] [[इस्ट इन्डिया कम्पनी]] |combatant2=[[File:Flag of Nepal (1775–1962).svg|15px]] [[नेपाल अधिराज्य]] |commander1= [[जनरल गिलेस्पी]]† <br/> कर्नल माँबी |commander2= [[बलभद्र कुँवर]] |strength1= ३,५१३ सिपाहीहरु |strength2= करिब ६०० मानिसहरू |casualties1= ६९ मृत <br /> ६७१ घाइते |casualties2= ९० भन्दा बढी मृत <br /> ४४० घाइते |campaignbox= }} '''नालापानीको युद्ध''' [[नेपाल]]ले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश सरकार]]सँग लडेको पहिलो साहसिक युद्ध थियो<ref>[http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two नेपालको इतिहास - शाही नेपाली सेना]</ref> जसमा [[नेपाल|गोर्खा]]को घर अधीनमा [[इस्ट इन्डिया कम्पनी]] र [[नेपाल|नेपाली]] सेना बीच लडाईं भएको थियो । [[नेपालको इतिहास]]मा उल्लेख गरिए अनुसार सन् १८१४ अक्टोबर २२ का दिन अङ्ग्रेज सेनानायक [[जनरल गिलेस्पी]]ले आफ्ना फौज लिएर [[देहरादुन]] प्रवेश गरेका थिए। == प्रसंग == [[देहरादुन]] कब्जा गर्ने अङ्ग्रेजहरूको योजना विफल पार्न [[नेपाल]]का सेनापति [[अमरसिंह थापा]]ले उक्त इलाकाको रक्षार्थ कप्तान [[बलभद्र कुँवर]]लाई खटाएका थिए । नालापानीको सबैभन्दा उच्च स्थानमा पर्ने खलङ्गा किल्लामा [[बलभद्र कुँवर|वीर बलभद्र कुँवर]]ले आफ्ना [[नेपाली सेना|नेपाली सिपाही]], ग्रामीण [[महिला]] तथा केटाकेटी गरी करिब छ सय जनाको साथ [[बलभद्र कुँवर|बलभद्र]] युद्धको तयारी गरेका थिए।<ref>{{cite news|url=http://aradioaudio.com/news/376/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A5%8B-%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AC-%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A4%95%E0%A4%98%E0%A4%B0-%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0/|title=नालापानीको कथा अब नाटकघर तिर|last1=नालापानीको_युद्ध|accessdate=चैत्र २७|publisher=aradioaudio}}</ref> == युद्ध == [[नेपाली सेना|नेपाली फौज]]सित [[हतियार (स्पष्टता)|हतियार]]का नाममा केही [[तोप]], भरुवा बन्दुक, ढुङ्गामुढा, [[खुकुरी]], [[धनुष बाण]], भालाजस्ता अल्पविकसित साधनहरू मात्रै थिए । अङ्ग्रेजहरूका आधुनिक [[हतियार (स्पष्टता)|हतियार]] र सुसङ्गठित ठूलो फौजको सामना गर्नु नेपाली सेनालाई फलामको चिउरा चपाउनु बराबरको काम थियो । त्यसै बखत ३० अक्टोबरका दिन [[जनरल गिलेस्पी|गिलेस्पी]]ले आफ्ना मतहातमा भएका तीन हजार पाँचसय भन्दा बढी सेनाको साथमा किल्लामाथि आक्रमण सुरू गरे । किल्लातर्फ बढेका अङ्ग्रेज फौजका केही अधिकृत जवान मात्र बाँच्न सफल भए । लेफ्टिनेन्ट एलिससहित अङ्ग्रेजका धेरै सेनाहरू युद्धमा मारिए । प्रथम प्रयास असफल भएपछि अङ्ग्रेजहरूले थप तयारी गरी दोस्रो पटक हमला गरे । दोस्रो पटक [[जनरल गिलेस्पी]]समेत मारिए । [[जनरल गिलेस्पी|गिलेस्पी]]को मृत्युपश्चात् तितर-वितर फौजको नेतृत्वका भार कर्नल माँबीले सम्भहाले । माँबीको पटक-पटकको आक्रमण असफल भएपछि अङ्ग्रेजहरू युद्धद्वारा नेपाली वीर गोर्खालीलाई परास्त गर्ने आशा मारे । त्यसपछि अङ्ग्रेजहरूले कूटनीति अपनाई किल्लाभित्र गएर र [[पानी]]को मुहान थुनिदिए । अङ्ग्रेजहरूको उक्त धोकापूर्ण चालले नेपालीले पानीसमेत पिउन पाएनन् । पानीको प्यासले किल्लाभित्र हाहाकार मच्चिन थाल्यो । बाहिरबाट शत्रुका तोपहरूको अग्निवर्षा जारी थियो भने भित्र सारा फौज प्यासले तड्पिरहेका थिए । त्यस्तो दर्दनाक परिस्थितिमा जीवित रहेका बाँकी वीर सेनाको हितका लागि [[बलभद्र कुँवर|बलभद्र]]ले स्वतः किल्ला छोड्नुपरेको थियो । सन् १८१४ नोभेम्बर ३० मा [[बलभद्र कुँवर|बलभद्र]]ले किल्ला छोडेर जाँदा साथमा ७० जना जति मात्र बाँकी थिए । किल्लाको स्वतः त्यागपछि मात्र अङ्ग्रेजहरूको पाइला खलङ्गा किल्लासम्म पुग्न सकेको थियो । == परिणामहरू == युद्ध पश्चात् नेपालीहरूको पराक्रम र बहादुरीको प्रशंसा गर्दै अङ्ग्रेजहरूले एक युद्ध स्मारकको स्थापना गरे । उक्त स्मारकको शिलालेखमा लेखिएको छ- '''हाम्रा वीर शत्रु बलभद्र र उनका वीर गोर्खालीहरूको स्मृतिमा सम्मानोपहार''' हालको [[देहरादुन]] स्थित सहस्त्रधार रोडमा पर्ने स्मारक भारतीय पुरात्तव विभागको संरक्षणमा छ। यो विश्वभरिको एक मात्र त्यस्तो उदाहरणीय स्मारक मानिएको छ जहाँ कुनै सेनाद्वारा आफ्नो शत्रु सेनाको अद्भूत वीरतालाई उल्लेख गरिएको छ । [[भारत]]को [[उत्तराखण्ड|उत्तराखण्ड राज्य]] अन्तर्गत पर्ने [[देहरादुन]]को नालापानीमा पर्ने खलङ्गा किल्लाले [[नेपाल]] र नेपालीको गौरवमय इतिहास बोकेको छ । ==यो पनि हेर्नुहोस्== * [[कान्तिपुरको युद्ध|काठमाडौंको युद्ध]] * [[ललितपुरको युद्ध]] * [[कीर्तिपुरको युद्ध]] * [[भक्तपुरको युद्ध‎]] ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} ==बाह्य कडीहरू== # नेपालको इतिहास [http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two शाही नेपाली सेना] # [http://aradioaudio.com/news/376/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A5%8B-%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AC-%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A4%95%E0%A4%98%E0%A4%B0-%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B0/ नालापानीको कथा अब नाटकघर तिर] # [http://annapurnapost.com/News.aspx/story/3301 नालापानीको दुर्इ सय वर्षपछि] # [http://setopati.com/bichar/19324/ नेपाली वीरताको जिउँदो इतिहास] # [http://www.tourismofnepal.com/%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%80-%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88%E0%A4%B8%E0%A4%AF-%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D/ नालापानी युद्ध : दुईसय वर्षअघिको युद्ध इतिहास] [[श्रेणी:नेपालको एकीकरणकाल]] [[श्रेणी:नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध]] [[श्रेणी:विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू]] jgaz1nvrdqjppxznjx5xgt4nb9ifivt 0 83106 1072346 1071955 2022-08-05T02:05:13Z Xqbot 2106 रोबोट: टुटेको अनुप्रेषण सारिएको लक्ष्यको लागि मिलाउदै [[साहिली औँला]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[साहिली औँला]] s0e34rp6wmjg9o6vtynfr56i03u7gw2 0 88806 1072283 1070556 2022-08-04T13:13:36Z Bada Kaji 52836 +सन्दर्भ wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | honorific-prefix = '''श्री [[कर्णेल]] [[काजी]]''' | name = उजिरसिंह थापा |image = File:Ujir Singh Thapa in crown.jpg |caption = योद्धा उजीरसिंह थापा भारदारी वस्त्रमा श्रीपेच सहित |allegiance = {{flagicon|नेपाल}} [[नेपाली]] |rank = कर्णेल |battles = [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|नेपाल-अङ्ग्रेज युद्ध]] (पाल्पा-बुटबल) |birth_date = वि.सं. १८५२, चैत्र कृष्ण प्रतिपदा, बिहीबार |birth_place = [[नेपाल]] |death_date = वि. सं. १८८१ मार्ग २० (उमेर २९)<ref name="अन्नपूर्ण" /> | death_place = [[आर्यघाट]], [[काठमाडौँ|काठमाडौँ]] |office = [[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]]का बडाहाकिम एवम् संरक्षक | term_start = वि.सं. १८७१ मंसिर ८<ref name="अन्नपूर्ण" /> | term_end = १८८१ |predecessor = [[अमरसिंह थापा (सानुकाजी)]] (हजुरबुवा) | successor = [[बख्तावर सिंह थापा|बख्तावरसिंह थापा]] |relations = [[नयनसिंह थापा|नैनसिंह थापा]] (बुवा)<br>[[भीमसेन थापा]] (ठूलोबुवा)<br>[[माथवरसिंह थापा]] (भाइ) }} '''उजिरसिंह थापा''' (कहीं कहीं '''वजीर सिंह थापा''' भनिएका) [[पाल्पाका बडाहाकिम]] थिए । उनले [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध]]मा [[बुटवल उपमहानगरपालिका|बुटबल]]-[[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]]को मोर्चा सम्हालेका थिए । अङ्ग्रेजलाई जितेमा मन्दिर बनाउने भाकल गरेका थिए र [[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]]को [[रणउजीश्वरी भगवती मन्दिर|रणउजेश्वरी भगवती मन्दिर]] उनले नै बनाएका हुन् । [[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]]मा [[भगवतीजात्रा]]को प्रचलन रहेको छ ।<ref name="अन्नपूर्ण" /> अङ्ग्रेजलाई तीब्र चतुर्याइँले पछि पारेको एक कहानी पनि छ । == प्रारम्भिक जीवन == उजिरसिंह थापाको जन्म काजी [[नयनसिंह थापा]] र मूखिनी [[रण कुमारी थापा]]को जेठो छोराका रूपमा वि.सं. १८५२ साल चैत्र कृष्ण [[प्रतिपदा]]मा भएको थियो।{{sfn|बानियाँ|२०७०|p=५}} उनका पूर्वज काजी [[वीरभद्र थापा]]ले [[नेपालको एकीकरण]]मा [[नेपाल एकिकरण अभियानका लडाँइहरू|युद्ध लडेका थिए]] र उनकी आमा मूलकाजी [[रणजीत पाँडे]]की छोरी थिइन्।{{sfn|बानियाँ|२०७०|p=२}} उनका भाइबहिनी मुख्तियार [[माथवरसिंह थापा]], महारानी [[ललित त्रिपुरा सुन्दरी]] र [[गणेश कुमारी]] ([[जङ्गबहादुर राणा]]की आमा) थिए।{{sfn|बानियाँ|२०७०|p=४}} थापा ११ वर्षको हुदा उनको बुबाको मृत्यु भएपछि उनको आमाले हेरविचार गरेकी थिइन्।{{sfn|बानियाँ|२०७०|p=५}} मुख्तियार [[भीमसेन थापा]]ले थापाको रेखदेख पनि गरेका थिए।{{sfn|बानियाँ|२०७०|p=५}} उनलाई [[कर्णेल]]को दर्जा दिइएको थियो र उनले [[धनकुटा जिल्ला|धनकुटा]], [[सप्तरी जिल्ला|सप्तरी]], [[बारा जिल्ला|बारा]] र [[पर्सा जिल्ला|पर्सा]] क्षेत्रमा पनि काम गरेका थिए।{{sfn|बानियाँ|२०७०|p=५}} == बडाहाकिम == [[अमरसिंह थापा (सानुकाजी)|सानुकाजी अमरसिंह थापा]]को मृत्यु भएपछि १९-२० बर्सिए उजिरसिंह थापा वि.सं. १८७१ सालमा [[पाल्पाका बडाहाकिम]] भएका थिए।{{sfn|बानियाँ|२०७०|p=५}}<ref>{{Cite web|url=https://beta.gorkhapatraonline.com/opinion/2021-07-31-43286|title=उजिरसिंहको ऊर्जामय पुरुषार्थ|last=थापा|first=दिनबहादुर|date=१६ साउन २०७८|website=[[गोरखापत्र]]|accessdate=७ साउन २०७९}}</ref> [[File: Ujir Singh Thapa letter.gif|thumb|उजीरसिंहको हस्तलिखित पत्रको खोलमा उनको मोहरछाप लगाइएको]] निष्कासित पाल्पाली राजाको मद्दतले [[जनरल वुड]]ले सिउराज, जीतगढी, नुवाकोट (पल्लो), हमला गर्न चाहन्थे । [[बुटवल उपमहानगरपालिका|बुटबल]]को रक्षा गणलाई पार गरी [[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]]मा हमला गर्ने दाउमा अङ्ग्रेजी फौज थिए । १२०० नेपाली फौजलाई कर्णेल उजीरले जीतगढी, नुवाकोटगढी र काठेगढीमा तयार राखेका थिए । रणकौशलता सिपालु उजीर एक अनुशासित सेना अधिकारी थिए । अङ्ग्रेज हमला २२ पौष, १८७१ मा जीतगढीमाथि भयो । [[तिनाउ नदी]] तर्न खोज्दा नेपाली फौजले अङ्ग्रेजलाई ध्वस्त बनाए । अर्को फौज [[तानसेन नगरपालिका|तानसेन बजार]]तिर बढ्दै थियो जुन पराजित भयो । वुड [[गोरखपुर]] तिर फिर्ता गए । नुवाकोटगढीमा ७० नेपालीको मृत्यु भयो भने ३०० अङ्ग्रेज मारिए । ==मृत्यु== वि.सं. १८८१ साल मार्ग सुदी १२ (मार्ग २० गते) काठमाडौँ आर्यघाटमा २९ वर्षको उमेरमा मृत्यु भयो । मृत्युको एघारौँ दिनको काम सकिएपछि कर्णेल उजिरसिंह थापाको जेठी मुख्यानीबाट जगदिव्यश्वरी छोरीको जन्म भयो । <ref name=अन्नपूर्ण पोस्ट>{{Cite web|title =उजिरसिंह थापाको सालिक|url=http://annapurnapost.com/news/70416|website =Annapurna Post|accessdate =२३ बैशाख २०७४ ०९:०५:०१}}</ref> ==यो पनि हेर्नुहोस्== *[[रणवीर सिंह थापा]] == सन्दर्भ सामग्रीहरू == ===स्रोतहरू=== {{सन्दर्भसूची}} ===कागजातहरू=== *{{cite book|url=https://www.pustakalaya.org/media/uploads/op/pdf/KarnaBaniya2070BS_UjirSinghThapa.pdf/KarnaBaniya2070BS_UjirSinghThapa.pdf|title=नेपालको इतिहासमा उजिरसिंह थापाको योगदान|last=बानियाँ|first=कर्णबहादुर|date=२०७०|publisher=धवल पुस्तकालय|accessdate=७ साउन २०७९| ref = {{harvid|बानियाँ|२०७०}}}} [[श्रेणी:जीवनी]] [[श्रेणी:पाल्पाका बडाहाकिमहरू]] [[श्रेणी:नेपाली हिन्दूहरू]] phgiwgmja7rjd95i7ya9a16hgkcln4a 10 95981 1072285 2009-02-13T11:27:57Z en>MSGJ 0 create collaboration hook wikitext text/x-wiki {{#if:{{WPBannerMeta/istemplate|BANNER_NAME={{{BANNER_NAME}}}|category={{{category|¬}}} }} |<!--Templatepage Version -->{{#ifeq:{{{candidate|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. }}}}{{#ifeq:{{{current|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. }}}}{{#ifeq:{{{past|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|collaboration]] of the project. }}}} |<!--Live Version -->{{#if:{{{candidate|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. |CAT = {{{CANDIDATE_CAT|}}} }}}}{{#ifeq:{{{current|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. |CAT = {{{CURRENT_CAT|}}} }}}}{{#ifeq:{{{past|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|collaboration]] of the project. |CAT = {{{PAST_CAT|}}} }}}}}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 8bbegc43r0adwqzq7ck3puqub0u300k 1072286 1072285 2009-02-13T11:39:22Z en>MSGJ 0 fix wikitext text/x-wiki {{#if:{{WPBannerMeta/istemplate|BANNER_NAME={{{BANNER_NAME}}}|category={{{category|¬}}} }} |<!--Templatepage Version -->{{#ifeq:{{{candidate|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. }}}}{{#ifeq:{{{current|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. }}}}{{#ifeq:{{{past|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|collaboration]] of the project. }}}} |<!--Live Version -->{{#if:{{{candidate|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. |CAT = {{{CANDIDATE_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{current|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. |CAT = {{{CURRENT_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{past|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|collaboration]] of the project. |CAT = {{{PAST_CAT|}}} }}}}}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> mhydbse9hhl103m3gszlor79vofergu 1072287 1072286 2009-03-26T15:38:59Z en>Trevor MacInnis 0 Protected Template:WPBannerMeta/hooks/collaboration: [[WP:HRT|Highly visible template]] ([edit=sysop] (indefinite) [move=sysop] (indefinite)) wikitext text/x-wiki {{#if:{{WPBannerMeta/istemplate|BANNER_NAME={{{BANNER_NAME}}}|category={{{category|¬}}} }} |<!--Templatepage Version -->{{#ifeq:{{{candidate|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. }}}}{{#ifeq:{{{current|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. }}}}{{#ifeq:{{{past|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|collaboration]] of the project. }}}} |<!--Live Version -->{{#if:{{{candidate|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. |CAT = {{{CANDIDATE_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{current|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently a [[{{{LINK}}}|project collaboration]]. |CAT = {{{CURRENT_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{past|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|collaboration]] of the project. |CAT = {{{PAST_CAT|}}} }}}}}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> mhydbse9hhl103m3gszlor79vofergu 1072288 1072287 2009-04-14T20:15:42Z en>MSGJ 0 slight reword to allow TEXT parameter wikitext text/x-wiki {{#if:{{WPBannerMeta/istemplate|BANNER_NAME={{{BANNER_NAME}}}|category={{{category|¬}}} }} |<!--Templatepage Version -->{{#ifeq:{{{candidate|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be the [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. }}}}{{#ifeq:{{{current|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently the [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. }}}}{{#ifeq:{{{past|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. }}}} |<!--Live Version -->{{#if:{{{candidate|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be the [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. |CAT = {{{CANDIDATE_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{current|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently the [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. |CAT = {{{CURRENT_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{past|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. |CAT = {{{PAST_CAT|}}} }}}}}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> g8yexrk3mub93nzs7bm3lmp4bpa1hyq 1072289 1072288 2017-04-08T19:49:55Z en>Jo-Jo Eumerus 0 Changed protection level for "[[Template:WPBannerMeta/hooks/collaboration]]": [[WP:High-risk templates|Highly visible template]]: Allowing template editors ([Edit=Require template editor access] (indefinite) [Move=Require template editor access] (indef... wikitext text/x-wiki {{#if:{{WPBannerMeta/istemplate|BANNER_NAME={{{BANNER_NAME}}}|category={{{category|¬}}} }} |<!--Templatepage Version -->{{#ifeq:{{{candidate|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be the [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. }}}}{{#ifeq:{{{current|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently the [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. }}}}{{#ifeq:{{{past|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. }}}} |<!--Live Version -->{{#if:{{{candidate|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is a [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|candidate]] to be the [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. |CAT = {{{CANDIDATE_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{current|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} is currently the [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. |CAT = {{{CURRENT_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{past|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = This {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|page|article}} was a past [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|project collaboration}}}]]. |CAT = {{{PAST_CAT|}}} }}}}}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> g8yexrk3mub93nzs7bm3lmp4bpa1hyq 1072290 627266 2022-08-04T13:21:45Z Biplab Anand 13653 [[:en:Template:WPBannerMeta/hooks/collaboration]] बाट ५ संशोधन(हरू): आयात गर्दै wikitext text/x-wiki {{#if:{{WPBannerMeta/istemplate|BANNER_NAME={{{BANNER_NAME}}}|category={{{category|¬}}} }} |<!--Templatepage Version -->{{#ifeq:{{{candidate|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = यो {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|पृष्ठ|लेख}} एक [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|परियोजना सहकार्य}}}]] को [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|उम्मेद्वार]] हो । }}}}{{#ifeq:{{{current|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = यो {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|पृष्ठ|लेख}} अहिलेको [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|परियोजना सहकार्य}}}]] हो । }}}}{{#ifeq:{{{past|¬}}}|¬||{{WPBannerMeta/note |category=no |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = यो {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|पृष्ठ|लेख}} पहिलेको [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|परियोजना सहकार्य}}}]] थियो । }}}} |<!--Live Version -->{{#if:{{{candidate|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = यो {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|पृष्ठ|लेख}} [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|परियोजना सहकार्य}}}]] को [[{{{LINK}}}#{{SUBJECTPAGENAME}}|उम्मेद्वार]] हुनेछ । |CAT = {{{CANDIDATE_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{current|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = यो {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|पृष्ठ|लेख}} अहिलेको [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|परियोजना सहकार्य}}}]] हो । |CAT = {{{CURRENT_CAT|}}} }}}}{{#if:{{{past|}}}|{{WPBannerMeta/note |category={{{category|¬}}} |IMAGE = {{#if:{{{IMAGE|}}}|{{{IMAGE}}}|Crystal 128 kuser.png}} |SIZE = 30px |TEXT = यो {{#if:{{SUBJECTSPACE}}|पृष्ठ|लेख}} पहिलेको [[{{{LINK}}}|{{{TEXT|परियोजना सहकार्य}}}]] थियो । |CAT = {{{PAST_CAT|}}} }}}}}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 6lzqsdq796ac2a2gaj2g2qj0jep3u2v 0 99916 1072307 1023811 2022-08-04T14:16:50Z Bada Kaji 52836 +कागजातहरू wikitext text/x-wiki {{Infobox Monarch | image = | name = रानी राज्यलक्ष्मी देवी | full name = राज्यलक्ष्मी देवी | title = बडामहारानी <br>नेपाल | predecessor = [[साम्राज्य लक्ष्मी देवी]] | successor = [[त्रैलोक्य राज्य लक्ष्मी|रानी त्रैलोक्य राज्य लक्ष्मी]] | father = बाबु प्रभु शाह | spouse = [[राजेन्द्र विक्रम शाह|राजा राजेन्द्र]] | birth_date = | death_date =- | royal house = [[शाह वंश]] (विवाह) | house-type =Dynasty |reign = | issue = राजकुमार रणेन्द्र<br>राजकुमार बिरेन्द्र | birth_place = चिल्वा, गोरखपुर, [[भारत]] | death_place = बनारस |coronation = |mother = चौराशी कुमारी देवी |religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]] }} '''राज्यलक्ष्मी देवी''' नेपालका [[राजेन्द्र विक्रम शाह|राजा राजेन्द्र]]को कान्छी पत्नीको रूपमा नेपालीको रानी थिइन् । १९०० मा त्रिशंकु शासन अन्त्य गर्दै ,राजाद्वारा रानी राज्यलक्ष्मी रानीलाई सम्पूर्ण राजकीय अधिकार दिइयो । एक महत्त्वाकांक्षी महिला थिइन् । रानी राज्यलक्ष्मीदेवी [[सुरेन्द्र विक्रम शाह|युवराज सुरेन्द्र]] लाई हटाएर आफ्ना छोरा राजकुमार रणेन्द्रलाई राजा बनाउन चाहन्थिन् ।  [[माथवरसिंह थापा|प्रधानमन्त्री माथवर सिंह थापा]]ले युवराज सुरेन्द्रको हत्या गर्न अस्विकार गरे पछि उनकै भान्जा [[जङ्गबहादुर राणा|जंगबहादुर]]द्वारा उनको हत्या गराइन् । उनको विश्वासपात्र [[गगन सिंह भण्डारी|गगनसिंह]] थिए । [[गगन सिंह भण्डारी|गगनसिंह]]सँग उनको नाजायज सम्बन्ध रहेको समेत मानिन्छ । == कोत पर्व == {{main|कोत पर्व}} [[गगन सिंह भण्डारी|गगनसिंह]]को हत्या भएपछी उनले एकदम आक्रोशित भएर सबै भारदारलाई कोतमा जम्मा हुन आदेश दिएकी थिइन् । १९०३ मा भएको [[कोत पर्व]]लागि सबैभन्दा बढी जिम्मेवार उनी नै थिइन् जसको कारणले नेपालमा १०४ वर्षे [[राणा वंश]] शासन भयो । == भण्डारखाल पर्व == {{main|भण्डारखाल पर्व}} [[कोत पर्व]]पछि [[जङ्गबहादुर राणा|जंगबहादुर]] [[राज्यलक्ष्मी देवी|रानी लक्ष्मीदेवी]]को मन जितेर प्रधान सेनापति बन्न सफल भए । [[राज्यलक्ष्मी देवी|रानी लक्ष्मीदेवी]]ले [[माथवरसिंह थापा]]लाई झैँ [[जङ्गबहादुर राणा|जंगबहादुर]]लाई पनि युबराज सुरेन्द्रको हत्या गरी रणेन्द्रलाई गद्दीमा राख्न आवश्यक प्रबन्ध गर्न दबाब दिईन् । रानीले जंगबहादुरबाट आफ्नो उद्देश्य पुरा हुनेविश्वास गरेकी थिइन् तर जंगबहादुरले पनि मामा माथवरसिंह थापाले झैँ रानीको आदेश उल्लंघन गरे | उनले "युबराजको हत्या गने प्रयास गरेको अपराधमा रानीमाथि कारबाही गर्न सकिने " व्यहोराको जबाफ पठाएकाले रानी रिसले चुर भइन् तर उनले बाहिर जंगबहादुरसंग रिसाएको भाव ब्यक्त नगरी भित्रभित्रै हत्याको षडयन्त्र गरिन् । [[पण्डित विजयराज]] ले सो षड्यन्त्रको पोल खोलेर [[भण्डारखाल पर्व]]मा जंगबहादुरको हत्या गर्ने उनको योजना असफल भएपछी प्रधानमन्त्री जंगबहादुरले उनको सम्पूर्ण राजकीय अधिकार खोसी उनलाई देशनिकाला गरिदिए । == त्यसपछी == भण्डारखालको नरसंहारलाई लिएर तत्काल नै जङ्गवहादुरले हनूमानढोका दरवारमा ठूलो भारादारी गराए । जसमा जङ्गी (निजामती थरघर आदि) सबै भाइ भारदारहरूको उपस्थिति थियो । कोत र भण्डारखालको हत्याकाण्ड गराउनाका साथै युवराज सुरेन्द्रविक्रमलाई मारी आफ्ना छोरा रणेन्द्रविक्रमलाई राजा बनाउने षडयन्त्र गरेको अभियोगमा महारानी राज्यलक्ष्मी देवी सबै कुरावाट दोषी सावित भइन् । तसर्थ श्री ५ राजेन्द्रविक्रमका साथै युवराज सुरेन्द्रविक्रमको उपस्थितिमा भारदारीको सर्वसम्मतिले कान्छी महारानी राज्यलक्ष्मी देवीलाई शक्तिच्युत गरी देशनिकाला गर्नु उपयुक्त हुने ठहर सहितको फैसला गरयो । तत्पश्चात् १९०३ साले मार्गकृष्ण पञ्चमी आइतवारका दिन श्री ५ राजेन्द्रविक्रमबाट महारानी राज्यलक्ष्मीमा निहित रहेको सम्पूर्ण अधिकारका साथै राज्य सञ्चालन गर्नका लागि चाहिने विशेषाधिकारको लालमोहर युवराज सुरेद्रविक्रमलाई प्राप्त भयो । देशनिकालाको दण्ड पाएपछि राज्यलक्ष्मी देवी राजदरबार छाडेर मिश्र गुरुज्यूको घरमा बस्न गईन् । त्यहाँ पनि जङ्गबहादुरको कडा निगरानी थियो । महारानीलाई दोषी साबित गरी सबै राज्याधिकार युवराज सुरेन्द्रविक्रमलाई सुम्पेको भोलिपल्ट अर्थात् १९०३ साल मार्ग कृष्ण षष्ठी सोमवार राजा राजेन्द्रविक्रम राज्यलक्ष्मीसँगै काशी जाने उद्देश्यले दरबार छाडी मखनटोलस्थित एकदेव वैद्यको घरमा बस्नपुगे । सोही दिन महारानी राज्यलक्ष्मी पनि मिश्र गुरुज्यूको घरबाट माहिला गुरुज्यूका घरमा सरिन् । यसप्रकार श्री ५ राजेन्द्रविक्रम, राजकुमार रणेन्द्र तथा वीरेन्द्र पनि महारानी राज्यलक्ष्मीको साथ काशी जानका लागि तयार भए । == काशी यात्रा == यात्राका लागि चाहिने आवश्यक खर्च र सरसामानका साथै सुरक्षाका लागि छ रेजिमेन्ट सेना तैनाथ गरिए । यसका अतिरिक्त जङ्गबहादुरका विश्वासपात्र काजी करवीर खत्री, काजी हेमदल थापा, कप्तान खड्गबहादुर कुंवर, कप्तान धीरबहादुर कुँवर र सुब्बा सिद्धिमान सिंह राजभण्डारी आदि विशेष निगरानीका लागि खटिनुका अतिरिक्त काशी जाने यस लावा लस्करका साथमा एकजना अंग्रेज अफिसरको पनि उपस्थिति थियो । संवत् १९०३ साल मार्गशुक्ल षष्ठी मंगलवारको दिन पाले पहरा सहित ३०० अङ्गरक्षकका साथ श्री ५ राजेन्द्रविक्रम शाहले राजधानीबाट बनारसका लागि प्रस्थान गरे । बिहानको साइतमा हात्ती, घोडा, पाल्की, पाल र आवश्यक सरसामानका साथ सैनिकहरूले सुसज्जित महारानी एवं राजकुमारहरू सहित राजेन्द्रविक्रम शाहको सवारी त्यसदिन फर्पिङ पुग्यो । यसको भोलिपल्ट चीसापानी र पर्सिपल्ट मकवानपुरमा बास बसी पांचौदिन अर्थात् मार्गशुक्ल त्रयोदशी आइतवारका दिन विसौलिया हुंदै यसको भोलिपल्ट सोमवार बरेवा कचहरी आइपुग्यो । यात्राभरि नै राजा र रानीका लागि सुत्ने पालहरूको भने छुट्टाछुट्टै ब्यवस्था गरिएको थियो तापनि सधैंजसो विहान बेलुका राजेन्द्रविक्रम राज्यलक्ष्मीको पालमा २/३ घण्टासम्म समय बिताउने गर्दथे । यसभन्दाबाहेक राजाले अन्य कसैसँग पनि एकान्त गर्न नपाउन् भन्ने हेतुले भारदारहरूलाई श्री ५ को पालसंगै सुत्नू, एक्लै नछाड्नू र त्यहाँको एक एक विवरण लेखेर पठाउनू भन्ने जङ्गवहादरको निर्देशन थियो । तर पनि भारदारहरूले राजाको पालसंगै सुत्ने आँटभने गर्न सकेका थिएनन् । उता सीमानापार बसेका जङ्गबहादुरका विरोधीहरू भने श्री ५ राजेन्द्रको काशी आगमनको खबरले राजासँग भेटगर्ने प्रतीक्षामा आतुर देखिन्थे । १९०३ साल मार्गशुक्ल पूर्णिमा अर्थात् धान्यपूर्णिमाको पर्व पारेर रौतहट स्थित वरेवानदीको तीरमा श्री ५ राजेन्द्रविक्रमबाट तोलादान भयो । यस उपलक्ष्यमा त्यस भेगका शाही नातेदार अर्थात् नानी साहेबका साथै राजाको आफन्तहरूको पनि उपस्थिति थियो । == देशनिकाला == वि.सं. १९०३ मङ्सिर ४ गते राजपरिवारहरू बनारसतिर लागे।<ref>{{cite book|title=नेपालको तथ्य इतिहास|author=प्रा. डा. [[राजाराम सुवेदी]]|page=२१६|date=फागुन २०६१|publisher=[[साझा प्रकाशन]]|isbn=99933-2-406-X|url=}}</ref>उनी आफ्ना दूई छोरा राजकुमार रणेन्द्र र बिरेन्द्रलाई लिएर काशी गइन् । राजा राजेन्द्र पनि उनी संगै काशी गएका थिए तर त्यहाँ बसेर प्रधानमन्त्री जंगबहादुर बिरुद्ध षडयन्त्र गर्न थालेपछी प्रधानमन्त्री जंगबहादुरले उनलाई राज्यच्युत गरी [[सुरेन्द्र विक्रम शाह|युवराज सुरेन्द्र]]लाई राजा घोषणा गरे । {{s-start}} {{s-bef|before= [[साम्राज्य लक्ष्मी देवी|साम्राज्य राज्य लक्ष्मी देवी]]}} {{s-ttl|title=नेपालको [[महारानी]]|years=वि.सं. १८९८–१९०३}} {{s-aft|after=[[त्रैलोक्य राज्य लक्ष्मी]]}} {{end}} ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} === कागजातहरू === * {{Cite web|url=https://archive.org/details/kotparva-ki-maharani-rajyalaxmi|title=कोतपर्वकी महारानी राज्यलक्ष्मी|last=राज|first=प्रकाश ए.|date=२०६१|publisher=तवीन पब्लिकशन्स|accessdate=२० श्रावण २०७९}} [[श्रेणी:शाहवंश]] [[श्रेणी:महिला शासक]] [[श्रेणी:महारानी]] [[श्रेणी:भण्डारखाल पर्व]] 707sk7spp582o479bbsj9dq8rqse8ag 0 103144 1072381 1043074 2022-08-05T11:43:03Z 150.107.205.218 भाषा wikitext text/x-wiki [[File:Slovakia Oravsky Podzamok.jpg|thumb|upright=1.05|स्लोभाकियाको ओराभा गढ. यस्तै मध्यकालिन गढहरू सामन्ति समाजका प्रतिक हुन।]] '''सामन्तवाद''' ({{lang-en|Feudalism}}/ फ्युडलिज्म) मध्यकालीन युगमा [[इङ्ल्यान्ड]] र [[युरोप|यूरोप]]मा प्रचलीत प्रथा थियो। सामन्तवादको उत्पत्तिको मूल कारण राजनीतिक अराजकता थियो। सामन्तवाद व्यवस्थामा व्यक्तिको राजनीतिक अधिकार तथा कर्तव्य निर्धारण भूमिबाट गरिन्थ्यो। यो सामन्तहरूको कयौं श्रेणिहरु थिए जसमा शीर्ष स्थानमा [[राजा]] हुने गर्थ्यो। राजापछि विभिन्न कोटिका सामन्त हुने गर्थे र सबैभन्दा निम्न स्तरमा किसान या दास हुन्थे। यो व्यबस्था रक्षक र अधीनस्थ मानिसहरूको सङ्गठन थियो। राजा समस्त भूमि तथा जमिनको स्वामी मानिन्थ्यो। सामन्तगण राजाका प्रति स्वामिभक्ति प्रस्तुत गर्थे, राजाको रक्षाको लागि सेना सुसज्जित गर्ने काम सामन्तहरूको हुने गर्थ्यो, र बदलामा राजाबाट जमिन पाउँथे। सामन्तगण भूमिको क्रय-विक्रयको अधिकारी नहीं थे। प्रारम्भीक समयमा सामन्तवादले स्थानीय सुरक्षा, कृषि तथा न्यायको समुचित व्यवस्था गरेर समाजको प्रशंसनीय सेवा गरेको थियो। कालान्तारमा व्यक्तिगत युद्ध एवं व्यक्तिगत स्वार्थ नै सामन्तहरूको उद्देश्य बन्यो। साधन-सम्पन्न नयाँ शहरहरूको विकास, [[बारूद]]को आविष्कार, तथा स्थानीय राजभक्तिको स्थानमा राष्ट्रभक्तिको उदयको कारण सामन्तशाही पतन भयो। ==सामन्तवादको उत्पत्तिको कारण== राजनीतिक अराजकता नै सामन्तवादको उत्पत्तिको मूल कारण थियो। [[रोमन साम्राज्य]]को पतन पछि युरोपको इतिहासमा नवौँ र दसौं शताब्दी घोर अराजकताको युग थियो। बर्बर जातिको आक्रमणले गर्दा केन्द्रीय शासन छिन्नभिन्न हुनथाल्यो। धनजनको सुरक्षा भएन। युरोपका सारा राज्यहरू टुक्राटुक्रा हुन थाले। यस्तो भयानक परिस्थितिको मुकाबिला गर्ने एक नयाँ व्यवस्थाको आवस्यकता पर्न थाल्यो। ठूलाठूला जमिनदारहरूले आफ्ना परिवारको सुरक्षाको लागि किल्ला जस्ता ठूल्ठूला घरहरु बनाउन थाले। गरीबहरू त्यस किसिमको प्रबन्ध मिलाउन असमर्थ थिए। अत: तिनीहरु ठूलाठूला जमीन्दारहरूले बनाएका घरहरूमा शरण लिन पुगे। आफूहरू समेत तिनीहरूकै संरक्षणमा रहन लागे। जमीनदारहरूले आफ्नो र आफ्ना संरक्षणमा आउनेहरूको रक्षाको लागि हातहतियारले सुसज्जित लडाकुहरू राख्न थाले। हतियारले सुसज्जित लडाकुहरु नाइट ({{lang-en|Knight}} कहलाउँथे। तिनीहरूको भरणपोषणको लागि भूमी दिइन्थ्यो, जसलाई मेनर ({{lang-en|Manor}}) भनिन्थ्यो। प्रत्येक मेनरको एक गाउँ हुन्थ्यो र नाइट त्यस मेनरको मालिक हुन्थ्यो। कैयौँ शताब्दीसम्म ठूलाठूला जमीनदारहरूले नै सरकार चलाए। एउटा बलियो केन्द्रीय सरकारको साटो कैयन् सानासाना सरकारको उत्पत्ति भयो। त्यसप्रकारको व्यवस्थालाई नै सामन्तवाद भनिन्छ। ==आर्थिक स्वरुप== मध्यकालीन युरोपीय समाज मूलतः तीन श्रेणीमा विभाजित थियो। # शासकवर्ग # पादरीवर्ग # किसानवर्ग शासकवर्ग सँग असीमित जमीन थियो। त्यति विशाल भूमीको प्रवन्ध यिनीहरू आफैं गर्न सक्दैनथे। त्यसैले यी भूमिपतिहरूले आफ्नी जमिनको केही भाग सानासाना भूमिपतिहरूलाई दिने गर्थे। बदलामा यिनीहरूबाट सैनिक सेवा र आवश्यकता परेमा आर्थिक मद्दत लिने गर्थे। यस्तै शर्तमा केही जमिन अर्ध गुलाम (Serfs) लाई दिइएको हुन्थ्यो। यी अर्ध गुलामहरूलाई भिलेन (Villen) पनि भनिन्थ्यो। यिनीहरूले आफ्नो मालिकको खेतमा हप्ताको तीन दिन काम गर्नु पर्थ्यो। भूमिपतिको मेनर छाडेर उनीहरू कहिं पनि जान सक्दैनथे। मेनर बिक्री भएको खण्डमा उनीहरू समेत बिक्री भएको मानिन्थ्यो। यिनीहरूको हालत बडो दयनीय हुन्थ्यो। यिनीहरू मेनरमा नै जन्मन्थे, हुर्कन्थे र मर्थे। यहि नै सामन्तवादको आर्थिक स्वरुप थियो। सामन्तवर्ग सर्फसको शोषण गरी बडो ठाँटबाँटको जिन्दगी बिताउँथे। ==राजनीतिक स्वरुप== सिद्धान्त: राज्यको सम्पूर्ण जग्गामा राज्यको स्वामित्व भएकाले राजाले जागिरको रूपमा जग्गाको वितरण गरिदिन्थे। यसको बदलामा जागिरदारहरूले राजालाई आवस्यक परेको बेलामा एक निश्चित सङ्ख्याको सेनासहित मद्दत गर्नुपर्दथ्यो। जुन इलाकामा वा प्रदेश जागिरको रूपमा पाएको हुन्थ्यो त्यहाँ शान्तिसुव्यवस्था कायम राख्ने काम पनि जागिरदारको नै हुन्थ्यो। तिनीहरूले आफ्नो सुविस्ता अनुसार कानून पनि बनाउँथे। त्यसैले विभिन्न इलाकामा विभिन्न किसिमको कानून हुन्थ्यो। राजाको सेवा गर्नु भूमिपतिको परम कर्तव्य थियो। राज्यप्रति बफादार रहनु, फौजीसेवा गर्नु र अन्य प्रकारबाट राजालाई मदत पुर्याउनु नै भूमिपतिको धर्म थियो। यसै प्रकार साना जमिनदारले ठूलो जमिनदार प्रति, साधारण किसानले स-साना जमिन्दारप्रति आफ्नो कर्तव्य गर्नु पर्थ्यो। राजाको सम्बन्ध साधारण जनतासँग प्रत्यक्ष रूपमा हुदैनथ्यो। सर्फ ( दास, गुलाम ) जो खेत जोत्दथे, तिनीहरूको कुनै अधिकार थिएन। ==सामाजिक स्वरुप== समाजको स्वरुप एउटा पिरामिड जस्तो थियो। यसको सबैभन्दा माथी राजा र तल्लो भागमा सर्फ थिए। सामन्तसँग प्रशस्त धन सम्पत्ति हुन्थ्यो। राजाले उनको रक्षा गर्थे, किसान सेवा गर्थे र किसानको अवस्था बडो दयनीय थियो। ==सामन्तवादका गुणहरू== # राजनीतिक अस्थिरता भएको समयमा देशको रक्षा गर्न सफल भयो। # देशमा शान्तिसुव्यवस्था तथा सुरक्षा राख्न सफल भयो। # असामाजिक तत्त्वहरूबाट देशको सुरक्षा गर्न सक्यो। # राजसंस्थाको शक्ति कमजोर गराएकाले देशमा संवैधानिक शासनको विकासमा सजिलो भयो। == अवगुणहरू== # राष्ट्रिय भावनामा आघात पर्यो। # बलियो केन्द्रिय शासनको निर्माणमा बाधक भयो। # राष्ट्रियताको विकासमा बाधा उत्पन्न भयो। # राज्यको सम्पूर्ण भागमा विविध प्रकारका कानुन लागू गरिने भएकाले राष्ट्रिय व्यापारको विकासमा बाधा पुग्यो। ==यो पनि हेर्नुहोस्== ==स्रोत== {{reflist}} {{विश्वको इतिहास}} [[श्रेणी:इतिहास]] [[श्रेणी:आर्थिक इतिहास]] [[श्रेणी:प्रारम्भिक मध्य युग]] [[श्रेणी:सामन्तवाद]] [[श्रेणी:अल्पतन्त्र]] [[श्रेणी:उच्च मध्य युग]] [[श्रेणी:सामाजिक प्रणाली]] [[श्रेणी:अन्य आर्थिक प्रणाली]] 57gw9ngc64i8yp19mwib8yzhfgkxs4r 3 106233 1072303 1069890 2022-08-04T14:00:08Z Biplab Anand 13653 अधिसूचना: शीघ्र मेटाउने [[:Janata Party]]। wikitext text/x-wiki {|style="border:2px solid blue; width:100%;" cellpadding="5" cellspacing="5" |- |[[File:Namaste.gif|100px|left|नमस्ते]] [[File:How to write in Nepali wiki.ogv ‎|400px|right|thumb|सम्पादन सहायताका लागि यो भिडियो हेर्नुहोस्।]] '''नमस्ते!<br/> {{PAGENAME}} ज्यू''' समस्त [[विकिपिडिया]] समुदायको तर्फबाट तपाईँलाई [[मुख्य पृष्ठ|नेपाली विकिपिडिया]]मा हार्दिक [[विकिपीडिया:स्वागत/नव आगन्तुक|स्वागत]] छ। विकिपिडिया एउटा खुला [[विश्वकोष|विश्वकोश]] हो जसमा विभिन्न विषयका जानकारीहरू सङ्ग्रहित हुन्छन्। *हालसम्म नेपाली विकिपिडियामा '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' लेखहरू छन्। यसलाई बढाउन तपाईँ हामी सबैको योगदानको आवश्यकता रहेको छ। आउनुहोस् हामी सबै मिलेर नेपाली विकिपिडियालाई विश्वका अन्य प्रमुख भाषाका विकिपिडिया जत्ति कै धनी बनाऔँ। *विकिपिडियाले कुनै पनि व्यक्तिलाई [[विकिपीडिया:स्वशिक्षा/सम्पादन|सम्पादन]] गर्ने अधिकार दिन्छ। तपाईँ पनि यहाँ नयाँ लेख लेख्न अथवा पहिले देखि नै भएका लेखमा सामग्री थप्न सक्नुहुन्छ, तर विकिपिडियामा तपाईँद्वारा सृजना गरिएका कुनै पनि [[विज्ञापन]] वा [[आत्मकथा]] स्वीकृत हुँदैन। *सबैभन्दा पहिले दुईवटा लेख [[विकिपीडिया:प्राय सोधिने प्रश्नहरू|प्राय सोधिने प्रश्नहरू]] र [[विकिपीडिया:स्वशिक्षा|स्वशिक्षा]] पढ्नुहोस् अथवा [http://www.youtube.com/watch?v=Ucm583Rd3Cs यो भिडियो हेर्नुहोस्]। *आफ्नो परिचय दिनको लागि तपाईँको [[:user:{{PAGENAME}}|प्रयोगकर्ता पृष्ठ]] बनाउनुहोला। '''(परिचय दिइरहनु आवश्यक नै भने छैन)''' *विकिपिडियामा नयाँ लेख लेख्न तथा भएका लेखहरू सम्पादन गर्न यहाँलाई केही अप्ठ्यारो परे अथवा विकीको विषयमा केही प्रश्न, सुझाव, गुनासो आदि भएमा [[विकिपीडिया:चौतारी|चौतारी]] अथवा [[विकिपीडिया:प्रश्नहरू|प्रश्नहरू]] पृष्ठ सम्पादन गरेर आफ्नो प्रश्न, सुझाव आदि राख्नु होला। *विकिपिडिया सम्बन्धी सामान्य जानकारीहरूका लागि [[विकिपीडिया:स्वशिक्षा|परिचय]] पृष्ठ हेर्नुहोस्। *कुनै सहयोग चाहिएमा [[विकिपीडिया:सहायता|सहायता]] पृष्ठ हेर्नुहोस्। *परीक्षणको लागि [{{fullurl:Special:Mypage/प्रयोगस्थल|action=edit&preload=Template:User_Sandbox/preload}} आफ्नो प्रयोगस्थल] पृष्ठमा अभ्यास गर्नुहोस। {|class="wikitable" style="background:#CBCFF4; border:0pix solid; text-align:left; width:50%;" |- |rowspan=5| [[चित्र:Wiki Nepal.png|100px|center]] |bgcolor="CBCFF7"|[[विकिपीडिया:स्वागत|<font size="+1"> स्वागत</font>]] |- style="background:CBCFF5;" |[[विकिपीडिया:नेपाली दुतावास|<font size="+1">विकिपीडिया:नेपाली दूतावास</font>]] |- style="background:#CBCFF3;" |<font size="+1"> [[विकिपीडिया:प्रयोगस्थल|प्रयोगस्थल]]</font> |- style="background:CBCFF6;" |<font size="+1"> [[विकिपीडिया:चौतारी|चौतारी]] |- style="background:CBCFF7;" |<font size="+1"> [[Help:सहायता विषयसूचि|सहायता]] |- |} *हामीलाई विश्वास छ तपाईँले एउटा विकिपिडियन बनेर यहाँका लेखहरू सम्पादन गर्न रमाईलो मान्नु हुनेछ। *कृपया वार्तालाप पृष्ठमा चारवटा वक्र (<nowiki>~~~~</nowiki>) प्रयोग गरि हस्ताक्षर गर्नुहोला। यसो गर्नाले वार्तालाप पृष्ठमा स्वत: तपाईँको नाम, वार्ता पृष्ठको लिङ्क र मिति थपिने छ। *यदि तपाईँलाई विकिपिडियामा केही समस्या परेको छ भने आफ्नो वार्तालाप पृष्ठमा '''<nowiki>{{helpme}}</nowiki>''' राख्नु होला। कसैले तपाईँको समस्याको समाधान बताउने छ। *अन्य समस्याको लागि [[Special:ListAdmins|प्रबन्धक]]हरूसँग सम्पर्क राख्न सक्नुहुन्छ। <b>धन्यवाद!</b> </font> |} - [[File:Rp signature.jpg|40px|link=User:Ram Prasad Joshee]] <big><span style="border:1px solid #0000ff;padding:1px;">[[User_talk:Ram Prasad Joshee|<font style="color:red;background:silver;"> &nbsp;वार्ता&nbsp;</font>]] </span></big> ०५:५०, ७ सेप्टेम्बर २०१९ (युटिसी(UTC)) == प्रमुख लेख आवेदन सम्बन्धमा == नमस्ते {{USERPAGE}}ज्यू,<br> नेपाली विकिपिडियामा प्रमुख लेखको लागि प्राप्त [[विकिपिडिया:प्रमुख लेख/आवेदनहरू|आवेदनहरू]]लाई समीक्षा गरि आफ्नो मात राख्नुहुन अनुरोध गर्दछु। प्रमुख लेख समन्वय समितिको तर्फबाट--[[User:Biplab Anand|Biplab Anand]] ०९:०६, ११ फेब्रुअरी २०२० (युटिसी(UTC)) <!-- Message sent by User:Biplab Anand@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Biplab_Anand/lists&oldid=770358 --> == प्रस्तावित विकि क्याम्प नेपाल २०२० == विकिपिमिडियन मित्रहरू बीच छलफल, अन्तर विकि समन्वय तथा विकि समुदायको प्राथमिकता तथा चुनौतीहरूको बारेमा सहकार्यको लागी नेपालमा बोलिने भाषाहरूको समुदायहरूको सम्मेलन '''विकि क्याम्प नेपालको दोश्रो संस्करण'''-'''विकि क्याम्प नेपाल २०२०''' यही नोभेम्बर २०२० मा आयोजनाको लागी [https://meta.wikimedia.org/wiki/Grants:Conference/WikiCamp_Nepal_2020#Discussion मेटा]मा प्रस्ताव राखिएकोले कृपया सो प्रस्वातमा तपाईको सहमति राखि दिनु हुन अनुरोध गर्दछौं । - आयोजक समुह <!-- Message sent by User:Nirjal stha@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Nirjal_stha/list&oldid=771238 --> == <big>'''विकिकार्यशाला नेपाल २०२० समुदाय संलग्नता सर्वेक्षण'''मा सहभागिताको लागि निमन्त्रणा</big> == यो समुदाय संलग्नता सर्वेक्षणमा सहभागिताको लागि निमन्त्रणा हो, जुन विकिकार्यशाला नेपाल २०२० को आयोजनाको लागि विकिमिडिया फाउण्डेसनमा पेश गरिने आवेदनको मुख्य अङ्ग हो। यी प्रश्नहरूले विकिमिडियामा तपाईँको अनुभव, आवश्यकता, चुनौती, तथा विकिकार्यशाला नेपाल २०२० बाट अपेक्षाहरू सम्बन्धी जानकारीहरू हासिल गर्न सहयोग गर्नेछन्। यी प्रतिक्रियाहरूले विकिकार्यशालाको उद्देश्य तथा कार्यक्रमको प्रारूप थप स्पष्ट पार्न मद्दत गर्नेछ। <div class="notice metadata" id="stub" style="margin:auto; padding:5px; text-align: center; background-color: #ffffff; border: solid 1px #99CCFF; border-left: 8px solid #99CCFF;"> [[File:Form OneDrive icon.svg|25px]] '''सर्वेक्षण फाराम [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeJE3o-lTsCalCrKU3TDRr1jGYZZ1qp6GNagC3Y2GAXy1muVQ/viewform यहाँ] उपलब्ध छ'''। <span style="padding-left:250px;">सर्वेक्षण फाराम '''२५ फेब्रुअरी २०२०''' सम्म खुला रहनेछ।</span></div> आयोजक समूह <!-- Message sent by User:Nirjal stha@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Nirjal_stha/list&oldid=771359 --> == विकिपिडिया नीति सम्बन्धमा == नमस्ते विकी मित्र,<br> विकिपिडियाको नीति र दिशानिर्देशभित्र पर्ने एक महत्वपूर्ण नीति— [[विकिपिडिया:लेख शीर्षकहरू]] तैयारी अवस्थामा रहेकोले सो पृष्ठमा प्रस्ताव गरिएका बुँदाहरूलाई अध्ययन गरि कृप्या आफ्नो धारणा [[विकिपिडिया:चौतारी (नीति)#विकिपिडिया:लेखशीर्षकहरू|यहाँ]] व्यक्त गर्न अनुरोध गर्दछु। धन्यवाद--[[User:Biplab Anand|बिप्लब आनन्द]] ०८:५७, १८ अप्रिल २०२० (नेपाली समय) <!-- Message sent by User:Biplab Anand@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Biplab_Anand/lists&oldid=791027 --> == विकिपिडिया नीति सम्बन्धमा == नमस्ते विकी मित्र,<br> विकिपिडिया चौतारीमा प्रस्ताव गरिएको निम्न नीति सुधार प्रस्तावहरू— [[विकिपिडिया:चौतारी_(नीति)#अन्य_प्रयोगकर्ता_अधिकारको_लागि_निवेदनको_लागि_समयसीमा|अन्य प्रयोगकर्ता अधिकारको लागि निवेदनको लागि समयसीमा]] र [[विकिपिडिया:चौतारी_(नीति)#पृष्ठ_स्थानान्तरण_सम्बन्धी_सहायता_पृष्ठको_आवश्यकता|पृष्ठ स्थानान्तरण सम्बन्धी सहायता पृष्ठको आवश्यकता]] माथि कृप्या आफ्नो धारणा व्यक्त गर्न अनुरोध गर्दछु। धन्यवाद--[[User:Biplab Anand|बिप्लब आनन्द]] ०८:१५, ७ मे २०२० (नेपाली समय) <!-- Message sent by User:Biplab Anand@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Biplab_Anand/lists&oldid=791027 --> == इस्लामाबादको शीर्षकको बारेमा == नमस्कार राजीव बास्तोला जी, हालको समयमा तपाइँले [[इस्लामाबाद]] नामक लेखलाई इस्लामावाद शीर्षकमा सार्नु भएको थियो जुन कुराकानी पृष्ठमा उचित छलफल नगरी सार्न अस्वीकार्य छ। यसका साथै यस लेखको नामको बारेमा [[वार्तालाप:इस्लामाबाद|छलफल]] पनि भइसकेको छ। त्यसैले अर्को शीर्षकमा लेख सार्न आवश्यक छैन। त्यसैले कृपया अर्को पटकबाट विकिपिडियाका नियमहरू उल्लंघन गर्न कोसिस नगर्नुहोस्। धन्यवाद- [[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) १३:४७, १८ जुलाई २०२० (नेपाली समय) ==शीर्षक सम्बन्धमा== Rajeeb bastola जी, तपाइँलाई पहिले पनि बिना छलफल पृष्ठ सार्न पाइदैन भनेको थिए तर तपाईंले त्यही गल्ती फेरि आज दोहोर्‍याउँदै हुनुहुन्छ। विगतमा तपाईंद्वारा सारिएका अधिकांश लेखहरू हिज्जे गलत रहेका छन् जस्तैः 'सङ्घ'लाई संघ, 'सङ्गठन' लाई संगठन, 'श्रीलङ्का'लाई श्रीलंका, 'बङ्गाल'लाई बंगाल इत्यादि। 'sovereign'को अर्थ सार्वभौमसत्ता (sovereignty) नभएर सार्वभौम हुन्छ। तर तपाईंले सार्वभौमसत्तामा सार्नुभएको रहेछ। कृपया यस्तो गल्ती नगर्नुहोस्। तपाईंले यस्तै गल्ती दोहोर्‍याउन लाग्नुभयो भने प्रबन्धक ज्यूहरूले तपाईंलाई निशेध गर्न सक्छन्। यस सुझावलाई कृपया ध्यानाकर्षण गरेर कार्य गर्नुहोला। यदि तपाईलाई शीर्षक गलत लागेको खण्डमा लेखको वार्ता पृष्ठमा पृष्ठ सार्न अनुरोध गर्न सक्नुहुनेछ। धन्यवाद।--[[User:Saroj Uprety|Saroj Uprety]] ([[User talk:Saroj Uprety|कुरा गर्ने]]) २०:५९, ३१ अगस्त २०२० (नेपाली समय) == September 2020 == <div class="user-block" style="min-height: 40px">[[File:Stop x nuvola with clock.svg|40px|left|alt=Stop icon with clock]]<div style="margin-left:45px">तपाईँले [[:क्यानबरा]] पृष्ठमा गर्नुभएको [[वि:विघटनकारी सम्पादन|सम्पादन विशेषाधिकारको दुरुपयोग]]को कारणले तपाईँलाई '''१ महिना'''को अवधिको लागि सम्पादन गर्नबाट '''[[विकिपिडिया:निषेध नीति|रोक]]''' लगाइएको छ। निषेध अवधि समाप्त भइसकेपछि, विकिपिडियामा [[विकिपिडिया:पञ्च स्तम्भ|सार्थक योगदान]] दिनको लागि यहाँलाई स्वागत छ। </div><div style="margin-left:45px">यदि तपाईँलाई तपाईँमाथि लागेको निषेध हटाउन सकिन्छ जस्तो लागेमा र यसको लागि तपाईँसँग उचित कारण छ भने तपाईँले यस ढाँचामुनी निम्नलिखित पाठ जोडेर यो निषेध फुकुवा गर्न अनुरोध गर्न सक्नुहुन्छ: <!-- Copy the text as it appears on your page, not as it appears in this edit area. Do not include the "tlx|" code. -->{{tlx|unblock|2=reason='कारण दिनुहोस् &#126;&#126;&#126;&#126;'}}। &nbsp;[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] २२:४१, ६ सेप्टेम्बर २०२० (नेपाली समय)</div></div><!-- Template:uw-block --> == विश्वव्यापी आचार संहिता (छोटकरी रूप: युसिओसी)को दोस्रो चरण सम्बन्धमा == {{fmbox | image =[[File:Wikipedia-logo-v2-ne.svg|60px|link=]] | imageright= | style = | textstyle = | text = <center>'''सबै विकिमिडिया परियोजना र अभियान भित्र स्वीकार्य व्यवहारको एउटा सार्वभौमिक मापदण्ड प्रदान गर्न र विकिपिडियालाई एउटा सुरक्षित स्थान बनाउनको लागि [[:m:Universal Code of Conduct/ne|विश्वव्यापी आचार संहिता]]लाई समुदायमा कसरी लागु गर्ने सम्बन्धमा यस विकिपिडियाको [[विकिपिडिया:चौतारी_(नीति)#विश्वव्यापी_आचार_संहिता_(छोटकरी_रूप:_युसिओसी)को_दोस्रो_चरण_सम्बन्धमा|चौतारी]]मा छलफल भइरहेकोले आफ्नो सुझाव राख्नुहुन अनुरोध गर्दछौँ।'''</center> }} --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|कुरा गर्ने]]) ११:१३, २० जनवरी २०२१ (नेपाली समय) <!-- Message sent by User:Saroj Uprety@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Saroj_Uprety/MassMessage&oldid=985625 --> == विश्वव्यापी आचार संहिता (छोटकरी रूप: युसिओसी)को दोस्रो चरण सम्बन्धमा == {{fmbox | image =[[File:Wikipedia-logo-v2-ne.svg|60px|link=]] | imageright= | style = | textstyle = | text = <div class="center">'''सबै विकिमिडिया परियोजना र अभियान भित्र स्वीकार्य व्यवहारको एउटा सार्वभौमिक मापदण्ड प्रदान गर्न र विकिपिडियालाई एउटा सुरक्षित स्थान बनाउनको लागि [[:m:Universal Code of Conduct/ne|विश्वव्यापी आचार संहिता]]लाई समुदायमा कसरी लागु गर्ने सम्बन्धमा यस विकिपिडियाको [[विकिपिडिया:चौतारी_(नीति)#विश्वव्यापी_आचार_संहिता_(छोटकरी_रूप:_युसिओसी)को_दोस्रो_चरण_सम्बन्धमा|चौतारी]]मा छलफल भइरहेकोले आफ्नो सुझाव राख्नुहुन अनुरोध गर्दछौँ।'''</div> }} --[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[User talk:MediaWiki message delivery|कुरा गर्ने]]) १९:२५, २६ जनवरी २०२१ (नेपाली समय) <!-- Message sent by User:Saroj Uprety@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Biplab_Anand/MassMessage&oldid=988353 --> == युसिओसी सम्बन्धी अनलाइन सामुदायिक बैठक सम्बन्धमा == नमस्ते<br> सबै विकिमिडिया परियोजना र अभियान भित्र स्वीकार्य व्यवहारको एउटा सार्वभौमिक मापदण्ड प्रदान गर्न र विकिपिडियालाई एउटा सुरक्षित स्थान बनाउनको लागि [[:m:Universal Code of Conduct/ne|विश्वव्यापी आचार संहिता]]लाई समुदायमा कसरी लागु गर्ने सम्बन्धमा सन् २०२१ फेब्रुअरी ११ मा अनलाइन सामुदायिक बैठक हुने भएकोले सहभागी हुनको लागि कृपया यो [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScOrPrBMFBqVozzWc2zsE53xrCJdQpVKQMK6QZI3zLhB8gWmQ/viewform गुगल फारम] भर्नहुन अनुरोध गर्दछु।--[[User:BAnand (WMF)|BAnand (WMF)]] ([[User_talk:BAnand (WMF)|talk]]) 02:47, 10 February 2021 (UTC) <!-- Message sent by User:BAnand (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=MassMessage/Lists/Nepali_Community&oldid=21091650 --> == विश्वव्यापी आचार संहिता सर्वेक्षण फारम == नमस्ते,<br> सबै विकिमिडिया परियोजना र अभियान भित्र स्वीकार्य व्यवहारको एउटा सार्वभौमिक मापदण्ड प्रदान गर्न र विकिपिडियालाई एउटा सुरक्षित स्थान बनाउनको लागि [[:m:Universal Code of Conduct/ne|विश्वव्यापी आचार संहिता]]लाई समुदायमा कसरी लागु गर्ने सम्बन्धमा सर्वेक्षण भइरहेकोले आजै [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfi47HhE6cieY_BGETK9lMSy32uJ9ArtJ3y3BbNaAWjOFiliQ/viewform यो फारम] भर्नहुन अनुरोध गर्दछु।--[[User:BAnand (WMF)|BAnand (WMF)]] ([[User talk:BAnand (WMF)|talk]]) <!-- Message sent by User:BAnand (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=MassMessage/Lists/Nepali_Community&oldid=21129898 --> == महत्वपूर्ण सामुदायिक छलफलमा सहभागिताको लागि आह्वान == नमस्ते, आदरणीय नेपाली विकिपिडिया सम्पादनकर्ता मित्र<br> नेपाली विकिपिडियाको [[विकिपिडिया:चौतारी_(नीति)#फाउन्डेसन_अनुदान_सम्बन्धमा_सामुदायिक_परामर्श|चौतारी]]मा महत्वपूर्ण सामुदायिक छलफल भइरहेकोले कृपया सहभागी भई आफ्नो महत्वपूर्ण मत राख्नुहोला। धन्यवाद <!-- Message sent by User:Biplab Anand@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Biplab_Anand/MassMessage&oldid=988353 --> == अनुदान विषयमा केन्द्रीय नीति नियम == नमस्ते आदरणीय सम्पादक मित्र,<br> '''[[विकिपिडिया:चौतारी_(नीति)#अनुदान_विषयमा_केन्द्रीय_नीति_नियम|अनुदान]]'''को विषयमा एउटा केन्द्रीय नीति नियम बनाउनको लागि नेपाली विकिपिडियाको चौतारीमा छलफल भइरहेकोले कृपया आफ्नो अमूल्य सुझाव राख्नहुन अनुरोध गर्दछु। धन्यवाद <!-- Message sent by User:Biplab Anand@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Biplab_Anand/MassMessage&oldid=1005419 --> == अनुदान विषयमा केन्द्रीय नीति नियम == नमस्ते आदरणीय सम्पादक मित्र,<br> '''[[विकिपिडिया:चौतारी_(नीति)#अनुदान_विषयमा_केन्द्रीय_नीति_नियम|अनुदान]]'''को विषयमा एउटा केन्द्रीय नीति नियम बनाउनको लागि नेपाली विकिपिडियाको चौतारीमा छलफल भइरहेकोले कृपया आफ्नो अमूल्य सुझाव राख्नहुन अनुरोध गर्दछु। धन्यवाद --समुदायको तर्फबाट [[User:Biplab Anand|बिप्लब आनन्द]] ११:१०, ९ जुन २०२१ (नेपाली समय) <!-- Message sent by User:Biplab Anand@newiki using the list at https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE:Biplab_Anand/MassMessage&oldid=1005419 --> == [Wikimedia Foundation elections 2021] Candidates meet with South Asia + ESEAP communities == Hello, As you may already know, the [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees elections]] are from 4 August 2021 to 17 August 2021. Members of the Wikimedia community have the opportunity to elect four candidates to a three-year term. After a three-week-long Call for Candidates, there are [[:m:Template:WMF elections candidate/2021/candidates gallery|20 candidates for the 2021 election]]. An <u>event for community members to know and interact with the candidates</u> is being organized. During the event, the candidates will briefly introduce themselves and then answer questions from community members. The event details are as follows: *Date: 31 July 2021 (Saturday) *Timings: [https://zonestamp.toolforge.org/1627727412 check in your local time] :*Bangladesh: 4:30 pm to 7:00 pm :*India & Sri Lanka: 4:00 pm to 6:30 pm :*Nepal: 4:15 pm to 6:45 pm :*Pakistan & Maldives: 3:30 pm to 6:00 pm * Live interpretation is being provided in Hindi. *'''Please register using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSflJge3dFia9ejDG57OOwAHDq9yqnTdVD0HWEsRBhS4PrLGIg/viewform?usp=sf_link this form] For more details, please visit the event page at [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP|Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP]]. Hope that you are able to join us, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], १२:१७, २३ जुलाई २०२१ (नेपाली समय) <!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&oldid=21774692 --> == अत्याधिक यान्त्रिक अनुवाद गरि पृष्ठ निर्माण गरिएको सम्बन्धमा == नमस्कार, Rajeeb bastola ज्यु, तपाईद्वारा [[https://xtools.wmflabs.org/pages/ne.wikipedia.org/Rajeeb%20bastola निर्माण गरिएका पृष्ठहरू]] सबै यान्त्रिक अनुवाद गरि सृजना गरिएका छन्। कृपया यान्त्रिक अनुवाद सम्बन्धि यस नीति पढ्नुहोला [[विकिपिडिया:सामग्री अनुवादका सीमितताहरू]] र पृष्ठलाई सुधार गर्ने प्रयास गर्नु होला। सुधार भएन भने नीति अनुसार पृष्ठका सामग्रीहरू हटाउन सकिने हुँदा अप्रशोधित यान्त्रिक अनुवाद नगर्नुहुन जानकारी गराउँदछुु। [[प्रयोगकर्ता:पर्वत सुबेदी|'''<font color="#FF7F00"><b>पर्वत सुबेदी</b></font>''']] [[प्रयोगकर्ता वार्ता:पर्वत सुबेदी|(<small>'''कुरा गर्ने'''</small>)]] १०:३३, १४ सेप्टेम्बर २०२१ (नेपाली समय) :राजीव ज्यू, पर्वत जीले भन्नुभएको कुरामा यथाशीघ्र ध्यान दिनुहोला। यहाँले बनाउनुभएको पृष्ठहरू उल्लेखनीय भएतापनि अप्रशोधित यान्त्रिक अनुवाद रहने गरेको छ, कृपया यस विषयमा ध्यान दिएर आगामी पृष्ठहरू बनाउँदा ध्यान दिनुहोला। धन्यवाद--[[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] २०:३४, ३ अक्टोबर २०२१ (नेपाली समय) ==तपाइँको यो [[:Ahirwada]] लेख,== [[Image:Information icon4.svg|48px|left|alt=|link=]] {{Quote box|quote=<p>यदि यो तपाईँले सृजना गर्नुभएको पहिलो लेख हो भने, तपाईँ [[विकिपिडिया:स्वशिक्षा|लेखन सहयोग स्वशिक्षा]] पढ्न सक्नुहुन्छ।</p><p>लेख सृजना गर्न मद्दत गर्ने [[विकिपिडिया:लेख विजार्ड|लेख सहायिका]] पनि तपाईँ प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ।</p>|width=20%|align=right}} नमस्कार, [[विकिपिडिया]]मा तपाईँलाई स्वागत छ। पहिले, तपाईँको योगदान '''[[:Ahirwada]]'''को लागि धन्यवाद; विकिपिडिया तपाई जस्तै स्वयंसेवकहरूको प्रयासमा मात्र निर्भर छ। दुर्भाग्यवश, तपाईँले हालै सृजना गर्नुभएको लेखले विकिपिडियामा पहिल्यै भएको '''[[:{{{लेख}}}]]'''को विषयलाई समावेश गर्दछ। त्यसैले [[विकिपिडिया:शीघ्र मेट्नुपर्ने आधार|शीघ्र मेट्नुपर्ने]] मापदण्डको [[वि:शीमे#ले१०|ले१०]] अनुसार यस लेखलाई मेट्नकालागि मनोनित गरिएको हो। यदि तपाईँसँग नयाँ जानकारी छ र थप्न चाहानुहुन्छ भने, तपाईँ लेखको वार्ता पृष्ठमा छलफल गर्न सक्नुहुन्छ। यदि तपाईँलाई लाग्छ पृष्ठलाई यस कारणले मेटाउनु हुँदैन, तपाईँ '''नामाङ्कन विरोध गर्न''' [[:Ahirwada|पृष्ठमा गएर]] आफ्नो विचार राख्नुहोला। यसले तपाईँलाई पृष्ठ किन मेटाउनु हुँदैन वर्णन गर्ने अवसर दिनेछ। यद्यपि, याद रहोस्, एक पटक पृष्ठ शीघ्र मेटाउन अङ्कित भएमा, यो तत्काल मेटाइनेछ। कृपया पृष्ठबाट शीघ्र मेटाउने चिनो आफैंले नहटाउनुहोला, तर विकिपिडियाको [[विकिपिडिया:नीति तथा दिशानिर्देशहरूको सूची|नीति तथा दिशानिर्देशहरू]] अनुरूप जानकारी थप्न नहिचकिचाउनुहोला। यदि पृष्ठ मेटिसकिएको, र भविष्यका सन्दर्भ वा सुधारको लागि तपाईँ मेटाइएको सामग्री पुनःप्राप्त गर्न चाहनुहुन्छ भने, कृपया {{Querylink|Special:Log|qs=type=delete&page=Ahirwada|मेटाउने प्रशासकलाई सम्पर्क गर्न सक्नुहुन्छ}}, वा यदि तपाईँले पहिल्यै त्यसो गरिसक्नुभएमा, एउटा अनुरोध तपाईँ [[विकिपिडिया:मेटाइएको संशोधन|यहाँ राख्न सक्नुहुन्छ]]। <!-- Template:Db-csd-notice-custom --> [[User:Bada Kaji|बडा काजी]] ([[User talk:Bada Kaji|कुरा गर्ने]]) २१:२१, १० जुलाई २०२२ (नेपाली समय) ==नेपाली भाषा== राजिव जी अब लेख थप्ने भन्दा पनि लेखेको लेखहरू शुद्ध पार्न लाग्नु होला। नत्र तपाईं लेख्दै जाने हामी मेटाउदै जाने होला। _<b>[[File:Krish Signature.png|50px|link=User:Krish Dulal]][[User:Krish Dulal|<font color="#0000FF">'''DU'''</font>]][[User:Krish Dulal|<font color="#FF0000">'''LAL'''</font>]] ([[User talk:Krish Dulal|मसँग कुरा गर्नुहोस्]])</b> ०९:१५, १३ जुलाई २०२२ (नेपाली समय) ==[[:Janata Party]]लाई [[विकिपिडिया:शीघ्र मेट्नुपर्ने आधार|शीघ्र मेटाउने]]== [[File:Ambox warning pn.svg|48px|left|alt=|link=]] The page [[:Janata Party]] has been speedily deleted from Wikipedia. This was done for the following reason: <blockquote>{{{2}}}</blockquote> Under the [[Wikipedia:Criteria for speedy deletion|criteria for speedy deletion]], pages that meet certain criteria may be deleted at any time. कृपया यी चिन्ताहरूलाई सम्बोधन नगरीकन सामग्री पुन: सृजना नगर्नुहोला, तर [[विकिपिडिया:नीतिहरूको सूची|विकिपिडियाका नीतिहरू तथा दिशानिर्देशहरू]] अनुरूप जानकारी थप्न नहिचकिचाउनुहोला। यदि तपाईँलाई लाग्छ यो पृष्ठ यस कारणले मेटाइनु हुँदैन, भविष्यका सन्दर्भ वा सुधारको लागि मेटाइएको सामग्री पुन: प्राप्त गर्न चाहनुहुन्छ भने, कृपया मेटाउने प्रशासकलाई {{Querylink|Special:Log|qs=type=delete&page=Janata+Party|सम्पर्क गर्नुहोस्}}, वा यदि तपाईँले पहिले नै त्यसो गरिसक्नु भएको भए, तपाईँ एउटा अनुरोध [[विकिपिडिया:नमेटाउन अनुरोध|यहाँ]] राख्न सक्नुहुन्छ। <!-- Template:Db-reason-deleted --><!-- Template:Db-csd-deleted-custom --> [[User:Biplab Anand|'''<font color="#008000"><b>बिप्लब आनन्द</b></font>''']] [[User_talk:Biplab Anand|(<small>'''म सँग कुरा गर्नुहोस'''</small>)]] १९:४५, ४ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) o0g4h4keccvqkf3o8f7z3ccfo88agdz 0 112578 1072378 969687 2022-08-05T08:31:00Z पर्वत सुबेदी 31224 wikitext text/x-wiki {{Infobox television | show_name = मुमिन | image = [[File:सन् १९९० को मुमिनको सुरुवाती दृश्य.png|230px]] | caption = सन् १९९० को मुमिन एनिमे शृङ्खलामा मुमिनको घरको तस्वीर | genre = एनिमे | runtime = २४ मिनेट | creator = | director = हिरोशी साइतो <br> मासायुकी खोजिमा | producer = काजुओ तबाता <br> देनिस लिभसन | writer = आकिरा मायाजाकी <br> शोजो मातसुदा <br> मसाकी साकुराई | starring = | opentheme = जहाँ मुमिनहरूको घर छ, ठूलो छ परिवार सबको छोटो खुट्टा र ठूलो नाक, (यो हो मुमिन)×६ पटक (नेपालीमा अनुवादित) | endtheme = पुच्छर हल्लाउने अनि खाली खुट्टा नाच्ने यो हो मुमिन (नेपालीमा अनुवादित) | country = {{झण्डा|जापान}} | company = | distributor = टोक्यो दूरदर्शन | language = [[जापानी भाषा|जापानी]] (विभिन्न भाषामा अनुवादित) | network = | first_run = | first_aired = {{Start date|1990|4|12|df=y}} | last_aired = {{End date|1992|3|26|df=y}} | num_episodes = ७८ | num_seasons = | related = | website = }} '''मुमिन''' ({{भाषा-जापानी|楽しいムーミン一家}}) [[फिनल्यान्ड]]की लेखिका तोभे योनसनको उपन्यास मुमिनमा आधारित टेलिकेभल बेनिलक्सद्वारा निर्माण गरिएको जापानी-फिनल्यान्डेली र नेदरल्यान्डेली एनिमे टेलिभिजन शृङ्खला थियो।<ref name="MTV">{{cite web | url = https://www.mtv.fi/viihde/televisio/artikkeli/muumit-alkoivat-25-vuotta-sitten-muumimamma-saa-yha-halauksia-kadulla/6062936#gs.DSua2zY | title = Muumit alkoivat 25 vuotta sitten – ”Muumimamma” saa yhä halauksia kadulla | website = Pukki, Kati | accessdate = 7.9.2016 | publisher = MTV | date = 1.10.2017 }}</ref> मुमिन उपन्यासलाई तोभे योनसन र उनका भाइ लार्स योनसनले लेखेका थिए। मुमिन सर्वप्रथम १२ अप्रिल १९९० देखि ३ अक्टोबर १९९१ सम्मा जापानको टोक्यो टेलिभिजनद्वारा प्रसारण गरिएको थियो भने सोही वर्ष यस एनिमेलाई अङ्ग्रेजीमा अनुवाद गरी सिबिबिसी टेलिभिजनद्वारा [[संयुक्त अधिराज्य]]मा प्रसारण गरिएको थियो। <ref>[http://finland.fi/Public/default.aspx?contentid=160071&nodeid=37598&culture=en-US Tove Jansson and the Moomin story] This is Finland 3/2014.</ref><ref>[https://books.google.fi/books?id=E03KBgAAQBAJ&pg=PT2061&lpg=PT2061&dq=moomin+boom&source=bl&ots=oBDU4km9JU&sig=85enqLVaGjAImaVRdlw2MQDsmX4&hl=fi&sa=X&ei=2x8gVey7JYOKaNLygMAB&ved=0CCUQ6AEwBDgK#v=onepage&q=moomins&f=false The Anime Encyclopedia: A Century of Japanese Animation]</ref><ref>[http://www15.uta.fi/FAST/FIN/CULT/sr-moom.html Soile Räihä: Tove Jansson, The Moomin Business and Finnish Children] 2005.</ref><ref>[http://www.tovejansson.com/eng/matkallainfo11.html 1990 – The Moomin Movie Era] Tovejansson.com.</ref> मुमिन एक पारिवारिक एनिमे हो भने मुमिनको कथा बसन्त ऋतुमा सुरु हुन्छ। यहाँ प्रस्तुत दृश्यहरू बसन्त ऋतुको आगमनसँगै देखाइएका छन्। यस एनिमेका मुख्य पात्रहरू मुमिनत्रोलन (अथवा मुमिन), मुमिनबाबा, मुमिनआमा, स्नोर्कमेडन, स्नोर्क, स्टिङ्की, स्निफ, सानुमाया, हेमुलेन बा, मिस फिलियोनजी, बोक्सी आदि हुन्। मुमिनको परिवारमा मुमिनबाबा, मुमिनआमा, मुमिन र सानुमाया छन् जो एक अग्लो नीलो रङ्गको घरमा बसोबास गर्छन् भने स्निफ, स्नोर्क, स्नोर्कमेडन आदि मुमिनका साथीहरू हुन् र त्यस्तै गरी स्टिङ्कीलाई चोरको रूपमा चित्रित गरिएको छ। यस एजिमे शृङ्खलाका थुप्रै भागहरूमा मुमिन उसको साथीसँग खेल्न गएको र विभिन्न ठाउँमा पुगेको दृश्यहरू समावेश गरिएको छ भने उनीहरू कहिलेकाँही मुमिन उपत्यका भन्दा बाहिर पनि जाने गर्दछन् तर उनीहरू साँझपख घर फर्किन्छन्।<ref name="Niskanen">[http://www.tovejanssonseura.fi/binary/file/-/id/5/fid/21/ Muumibrändi Japanissa, s. 37–39] Eija Niskanen, Tove Jansson -seura (2010)</ref><ref>http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/anime.php?id=6339</ref> मुमिन एनिमेका कथाहरूले मुख्यतः कुनै कुराको अनुसन्धानलाई जोड दिँदै अगाडि बढ्छ। यस एनिमेको निर्माण गर्दा तोभे र लार्स योनसनले जापानी पटकथा लेखकहरूसँग सहकार्य गरेका थिए भने यसको नतिजा उत्साहजनक भएको थियो। सन् १९६० को दशकदेखि नै मुमिन चित्राङ्कन सुरु भएको थियो तर यसको बाबजुद पनि मुमिनत्रोलन टेलिभिजनमा पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय सफलताको रूपमा परिचित भएको थियो। यद्यपि कहिलेकाँही पारिवारिक अनुकूलित अवधारणामा पनि यो एनिमे निर्देशित हुन्थे जसले तोभे योनसनको मूल दार्शनिक रचनाहरू विकृत गरेको मानिन्छ।<ref>[http://tahtipuikko.blogspot.fi/2009/08/soundtrack-arvostelu-sumio-shiratori.html Soundtrack-arvostelu: Sumio Shiratori - Tanoshii Muumin Ikka Vol.1 (1990)] Tahtipuikko-blogi 23.8.2009.</ref> यस एनिमे शृङ्खलाई नेपाली, अङ्ग्रेजी, जापानी, स्विडेनी, इटालेली, सुओमी आदि गरी ३० भन्दा बढी भाषाहरूमा अनुवाद गरिएको थियो भने सबैले अनुवादित शृङ्खलाहरूले बालबालिकाको मन जित्न सफल भएको थियो। यस एनिमे शृङ्खलालाई नेपालीमा अनुवाद गरी एक दशक भन्दा पहिले [[नेपाल टेलिभिजन]]द्वारा प्रसारण गरिएको थियो जुन तात्कालिक समयको सर्वाधिक रुचाइएको बाल कार्यक्रम बन्न सफल भएको थियो। == कथानक == [[File:मुमिनको परिवार र साथीहरू.jpg|thumb|left|मुमिनको परिवार र साथीहरू, बाँया देखि दायाँसम्म, स्नफकिन, सानुमाया, स्निफ, स्नोर्कमेडन, मुमिनबाबा, मुमिन र मुमिनआमा|225px]] यस एनिमे शृङ्खला मुमिन उपत्यकामा वसन्त ऋतुको आगमनसँगै सुरु हुन्छ भने सुरुमा मुमिन, सानुमाया, मुमिनबाबा र मुमिनआमा बिहान हुँदासँगै उठ्छन् जबकि स्नफकिन पनि वसन्तको पहिलो दिनमा आफ्नो दक्षिण यात्राबाट फिर्ता हुँदै मुमिन उपत्यकामा प्रवेश गर्छन्। पहिलो आठ शृङ्खलाहरूमा एक सुसङ्गत कथानक सृजना गरिएको छ जुन योनसनको तेस्रो उपन्यास फिन परिवार मुमिनत्रोलनमा आधारित छ। कथानकमा मुमिन र उनका साथीहरूले जादु गर्न सक्ने टोपी फेला पार्दछ जुन एक जादुगरको हुन्छ। पछि जादुगरले आफ्नो टोपी मुमिन परिवार आई फिर्ता लिन्छ। मुमिनले पछि एक भत्किएको डुङ्गा फेला पार्छ र त्यसलाई साथीहरूको सहकार्यमा पानीमा तैरिन लायक बनाई केही बेर सोही डुङ्गामा बसी यात्रा गर्छन्। यस मुमिन शृङ्खलामा स्नोर्कमेडनको दाजु स्नोरलाई एक वैज्ञानिकको रूपमा चित्रित गरिएको छ जसले लामोसमयदेखि उड्ने जहाजको निर्माण कार्यमा तल्लिन हुन्छन् भने स्नोर्कमेडनले उनको हौसला बढाउने तथा मुमिन र उनीहरूको साथीले जहाज निर्माणमा सहयोग गर्छन् तर एक शृङ्खलामा उनको पाल विभिन्न कारणले गर्दा लडेका कारण उनले निर्माण गर्न लागेको जहाजको ढाँचाहरू भाँचिन्छन् भने यस घटनामा स्नोर्कमेडनलाई हल्का चोट लाग्छ। दोस्रो शृङ्खलाको जाडो याम भन्दा पहिले, मुमिन र उनीहरूका साथीहरूले एलिसिया र उनको हजुरआमालाई भेट्न थाल्छन् जो ईक बोक्सी हुन्छिन् भने बोक्सी हजुरआमाले एलिसियालाई वास्तविक बोक्सी हुन सिकाउँदै मुमिन र उनीहरूको राम्रो प्रकृतिको बारेमा नकारात्मक धारणा राख्छिन्। शृङ्खला बढ्दै जाँदा, बोक्सीले तिनीहरूको मेलमिलापको कदर गर्न थाल्छे। यस एनिमे शृङ्खलाको अन्त्यमा, स्नोर्कले आफुले निर्माण गरेको उडाने जहाजको साथ साथीहरूसँग यात्रामा जाने निर्णय गर्छन् जबकि एलिसिया र उनको हजुरआमाले शिशिर ऋतु सुरु हुनु भन्दा पहिलेनै मुमिन उपत्यका छाडिसकेका हुन्छन्। शृङ्खलाको अन्त्याका स्नफकिन पुनः दक्षिणतिरको यात्रा गर्न सुरु गर्छन्। == सन्दर्भ सामग्री == {{सन्दर्भसूची}} == बाह्य कडीहरू == *''[http://www.mxtv.co.jp/moomin/ मुमिन]' टोक्यो एमएक्समा आधिकारिक वेबसाइट (जापानीमा) *''[http://www.cartoonnetwork.jp/cn_programs/view/00423 मुमिन]'' कार्टुन नेटवर्कको आधिकारिक वेबसाइटमा (जापानीमा) *''[http://www.telescreen.nl/default.asp?t=TV%20catalogue&id=61&char=50 मुमिन]'' टेलिस्क्रिनमा *{{IMDb title|0247117|मुमिन}} *''[http://www.classickidstv.co.uk/wiki/Moomin मुमिन]'' [[श्रेणी:सन् १९९० को एनिमे दूरदर्शन शृङ्खलाहरू]] [[श्रेणी:उपन्यासमा आधारित एनिमेहरू]] 5vynodavms79uldmx6j4ui9mh8zl29b 1 122806 1072318 1034755 2022-08-04T15:10:39Z हिमाल सुबेदी 30817 /* पृष्ठ सार्न अनुरोध →६ सेप्टेम्बर २०२१ */ wikitext text/x-wiki == पृष्ठ सार्न अनुरोध →६ सेप्टेम्बर २०२१ == {{requested move/dated|सुजाक}} [[:गनोरिया]] → {{no redirect|सुजाक}} – gonorrhea = सुजाक अथवा प्रमेह रोग, syphilis = भिरिङ्गी सन्दर्भ: कक्षा ७ र ८ को जनक स्वास्थ्य तथा शारीरिक शिक्षा [[प्रयोगकर्ता:पर्वत सुबेदी|'''<font color="#FF7F00"><b>पर्वत सुबेदी</b></font>''']] [[प्रयोगकर्ता वार्ता:पर्वत सुबेदी|(<small>'''कुरा गर्ने'''</small>)]] २२:१२, ६ सेप्टेम्बर २०२१ (नेपाली समय) * नेपाली बृहत शब्दकोषमा सुजाक ‍= भिरिङ्गी भनी उल्लेख गरिएकोले के लाई आधार मान्ने?? नीति अनुसार नेपाली बृहत शब्दकोषलाई मान्नु पर्ने।--[[User:Nirmal Dulal|<span style="text-shadow:gray 3px 3px 2px;"><font color="#000">'''''निर्मल दुलाल'''''</font></span>]]&nbsp;[[User Talk:Nirmal Dulal|<span style="text-shadow:gray 3px 3px 2px;">^{(<font color="#0272FD">कुरा गर्नुहोस</font>)}</span>]] ०९:४२, ७ सेप्टेम्बर २०२१ (नेपाली समय) * नेपाली शब्दकोशमा भिरिङ्गी छैन, भरङ्गी भनि उल्लेख छ। [[प्रयोगकर्ता:पर्वत सुबेदी|'''<font color="#FF7F00"><b>पर्वत सुबेदी</b></font>''']] [[प्रयोगकर्ता वार्ता:पर्वत सुबेदी|(<small>'''कुरा गर्ने'''</small>)]] १०:१४, ७ सेप्टेम्बर २०२१ (नेपाली समय) * {{समर्थन}} पाठ्यक्रम वा पाठ्यपुस्तकको नाम। [[प्रयोगकर्ता:हिमाल सुबेदी|हिमाल सुबेदी]] [[प्रयोगकर्ता वार्ता:हिमाल सुबेदी|कुरा गर्ने]] २०:५५, ४ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय) f87gphs4xzxdmw2k67cjbrvhzlv8kk9 0 123340 1072321 1068916 2022-08-04T16:05:09Z Bada Kaji 52836 /* गीतहरू */ पिर wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist |name=प्रकाश सपूत |image= |caption= |image_size= |background=solo_singer |birth_date=<!-- {{birth date and age|YYYY|MM|DD}} --> |birth_place=[[बाग्लुङ]], नेपाल |origin=बाग्लुङ |occupation=गायक |associated_acts= }} '''प्रकाश सपूत''' नेपाली गायक हुन्।<ref>{{Cite news|url=https://annapurnapost.com/news/141797|title=पूजाको गीतमा प्रकाश सपुत र वर्षा राउतको रोमान्स (भिडियो)|date=१२ मङि्सर २०७६|work=अन्नपूर्ण}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2021/06/965555|title=प्रकाश सपूत र मेलिना राईको ‘प्रार्थना’|date=२३ जेठ २०७८|website=अनलाइनखबर}}</ref> ==गीतहरू== * [[बदला बरिलै]] * [[बोल माया]] * [[पिर]] == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{reflist}} [[श्रेणी:नेपाली गायकहरू]] [[श्रेणी:नेपाली भाषाका गायकहरू]] [[श्रेणी:बागलुङका मानिसहरू]] hig743c1zhq7khvazoqpif5xi8hahy1 10 126142 1072310 1071001 2022-08-04T14:39:15Z Saroj Uprety 31493 fix wikitext text/x-wiki <templatestyles src="ढाँचा:सुरुवात खण्ड/styles.css" /> <div class="main-top"> <div class="main-top-left"> <h1 class="main-top-header">[[विकिपिडिया]]मा स्वागत छ!</h1> यो एक स्वतन्त्र [[विश्वकोश]] हो जसलाई [[विकिपीडिया:स्वशिक्षा|सबैले सम्पादन गर्न सक्छन्]]।<br/> [[नेपाली भाषा]]मा कुल [[विशेष:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} लेखहरू]] सङ्ग्रहित छन्। </div> <div class="main-top-right main-plainlist"> <ul> [[मद्दत:सहायता विषयसूचि|<span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">सहायता&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]] [[विकिपिडिया:चिया घर|<span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">चिया घर&nbsp;</span>]] [[विकिपिडिया:चौतारी|<span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">चौतारी&nbsp;</span>]] </ul> <span class="main-top-createArticle">[[विकिपिडिया:कसरी लेख बनाउने?|<span class="mw-ui-button">'''कसरी लेख बनाउने?'''</span>]]</span> <span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">आज: {{इतिहासमा आज/नेपाली मिति/२०७८}}, {{हिजो३|57}} ({{LOCALDAYNAME}}); {{current time|UTC+5:45}}</span><br/> <span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">{{मुख्य पृष्ठ सामाजिक सञ्जाल}}</span> </div> </div> 7bw3g0cp0mhp1phva9atnegcn61crr0 1072380 1072310 2022-08-05T11:25:16Z Bada Kaji 52836 </ul> wikitext text/x-wiki <templatestyles src="ढाँचा:सुरुवात खण्ड/styles.css" /> <div class="main-top"> <div class="main-top-left"> <h1 class="main-top-header">[[विकिपिडिया]]मा स्वागत छ!</h1> यो एक स्वतन्त्र [[विश्वकोश]] हो जसलाई [[विकिपीडिया:स्वशिक्षा|सबैले सम्पादन गर्न सक्छन्]]।<br/> [[नेपाली भाषा]]मा कुल [[विशेष:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} लेखहरू]] सङ्ग्रहित छन्। </div> <div class="main-top-right main-plainlist"> <ul> [[मद्दत:सहायता विषयसूचि|<span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">सहायता&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span>]] [[विकिपिडिया:चिया घर|<span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">चिया घर&nbsp;</span>]] [[विकिपिडिया:चौतारी|<span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">चौतारी&nbsp;</span>]] <span class="main-top-createArticle">[[विकिपिडिया:कसरी लेख बनाउने?|<span class="mw-ui-button">'''कसरी लेख बनाउने?'''</span>]]</span> </ul> <span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">आज: {{इतिहासमा आज/नेपाली मिति/२०७८}}, {{हिजो३|57}} ({{LOCALDAYNAME}}); {{current time|UTC+5:45}}</span><br/> <span class="mw-ui-button mw-ui-quiet">{{मुख्य पृष्ठ सामाजिक सञ्जाल}}</span> </div> </div> 350b2fwkan4j0pdf37f3s0277lmys4n 0 126278 1072311 1071804 2022-08-04T14:54:58Z Biplab Anand 13653 अप्रशोधित यान्त्रिक अनुवाद हटाउदै wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name=अरुण शौरी |image=Arun Shourie.jpg |imagesize= |caption= शौरी सन् २००९ मा |birth_date= |birth_place=[[जालन्धर]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (अहिले [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाब]], [[भारत]]) |death_date= |death_place= |primeminister=[[अटल बिहारी वाजपेयी]] |term_start=२९ जनवरी २००३ |term_end=२२ मे २००४ |predecessor=[[Pramod Mahajan]] |successor=[[Dayanidhi Maran]] |predecessor1=[[Murasoli Maran]] |successor1=[[Arun Jaitley]] |primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]] |term_start2=१ सेप्टेम्बर २००१ |term_end2= २९ जनवरी २००३ |predecessor2=''ministry created'' |successor2=[[C. P. Thakur]] |term_start3=५ जुलाई १९९८ |term_end3=४ जुलाई २०१० |party=[[भारतीय जनता पार्टी]] |profession=[[पत्रकार]] र [[ विश्व बैंकमा]] को पुर्व [[अर्थशास्त्री]]<br />राजनीतिज्ञ |spouse= अनीता शौरी। |footnotes= |signature= }} '''अरुण शौरी''' (जन्म: सन् १९४१ नोभेम्बर २{{Sfn|International Press Institute}}) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ]] हुन्।<ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक]]मा अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, इन्डियन एक्सप्रेस र द टाइम्स अफ इन्डियाका सम्पादक र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (सन् १९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> सन् १९९० मा [[पद्मभूषण]] प्रदान गरिएको थियो। सन् १९९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरू मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरू माथि आक्रमणहरू बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म]]मा विवादास्पद कार्यहरू लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरू प्रति शङ्कास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि उनी [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]सँग सम्बन्ध राख्छन्।<ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref><ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> उनले सन् २०११ मा 'डज हि नो अ मदर्स हार्ट: हाउ सफरिङ रिफ्युट्स रिलिजन' नामक पुस्तकमा आफ्नो अनुभवहरू साझा गरेका थिए।<ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref> == बाल्यकाल == अरुण शौरीको जन्म सन् १९४१ नोभेम्बर २ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारत]]को [[जालन्धर]]मा भएको थियो।{{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र विषयमा स्नातक गरेका थिए।<ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराकुज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनसिप एन्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरेका थिए।<ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref> == व्यक्तिगत जीवन == शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्। उनीहरूको एक छोरा छन्।<ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन्।<ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरूलाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन्।<ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref> == करियर == === अर्थशास्त्री === सिराकुज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा विद्यावारिधि गरेपछि शौरीले सन् १९६७ मा [[विश्व बैंक]]मा अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरेर १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरेका थिए। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थालेका थिए।{{Sfn|International Press Institute}} === पत्रकारिता === सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा 'इन्डियन एक्सप्रेस'का लागि लेख्न सुरु गरेका थिए। रामनाथ गोयङ्काको स्वामित्वमा रहेको पत्रिका 'सेन्सरसिप'मा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो।{{Sfn|International Press Institute}} उनी सन् १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को सहकर्मी बनेका थिए।[13] सन् १९७९ जनवरीमा, गोयङ्काले शौरीलाई पत्रिकाको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गरेका थिए।{{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा प्राप्त गरेका थिए जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरेका थिए [14] शौरीलाई भारतीय पत्रकारहरूको वर्गमा ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ।<ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले सन् १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक सञ्चार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रमन म्याग्सेसे पुरस्कार प्राप्त गरेका थिए। सन् २००० मा उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेसनल एडिटर अफ द इअर अवार्डको लागी समेत नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}} === राजनीति === उनले [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट राज्‍य सभामा लगातार दुई कार्यकालका लागि भाजपा प्रतिनिधिको रूपमा मनोनित गरिएको थियो। उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए।<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], बिएसएनएल, हिन्दुस्तान जिङ्क लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरेका थिए।<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref> राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरू कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (सम्बन्धमा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि एक थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरेका थिए। == पुस्तकहरू == '''लेखक''' * ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ। * ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ। * ''जनता चरणमा संस्थाहरू'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ। * ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p। * ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ। * ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ। * ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ। * ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ। * ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ। * ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p। * ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरू : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरू , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ। * ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p। * ''भारतीय विवादहरू : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ। * ''भारतमा मिसनरीहरू : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p। * ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p। * ''झूटो देवताहरू को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरू'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p। * ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरू को प्रविधि, तिनीहरू को जीवन, तिनीहरू को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p। * ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरू : मिसनरीहरू , तिनीहरू को डिजाइन, तिनीहरू को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p। * ''अदालत र तिनीहरू का निर्णयहरू : परिसर, पूर्व शर्तहरू , परिणामहरू'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ। * ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p। * ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरू'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p। * ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ। * ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ। * ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ। * ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरू ले पंडित नेहरू लाई सिकाएका पाठहरू तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p। * ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ। * ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p। * ''दुई संतहरू : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरू : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p। * ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरू को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p। * ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p। * ''हराएको कारणहरू को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p। '''सह-लेखक''' * अमरजीत कौर, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ। * [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p। * [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ&nbsp;- धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)। * [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ। == सन्दर्भ सामग्रीहरू == '''उद्धरणहरू''' {{Reflist}}  == थप अध्ययन == * {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}} * [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com] * [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com] == बाह्य कडीहरू == [[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] jhg6tlktq8i0c6ezczbo9hhh80r6g6b 1072312 1072311 2022-08-04T14:56:05Z Biplab Anand 13653 [[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] हटाइयो wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name=अरुण शौरी |image=Arun Shourie.jpg |imagesize= |caption= शौरी सन् २००९ मा |birth_date= |birth_place=[[जालन्धर]], [[Punjab Province (British India)|Punjab]], [[British India]]<br /> (अहिले [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाब]], [[भारत]]) |death_date= |death_place= |primeminister=[[अटल बिहारी वाजपेयी]] |term_start=२९ जनवरी २००३ |term_end=२२ मे २००४ |predecessor=[[Pramod Mahajan]] |successor=[[Dayanidhi Maran]] |predecessor1=[[Murasoli Maran]] |successor1=[[Arun Jaitley]] |primeminister2=[[Atal Bihari Vajpayee]] |term_start2=१ सेप्टेम्बर २००१ |term_end2= २९ जनवरी २००३ |predecessor2=''ministry created'' |successor2=[[C. P. Thakur]] |term_start3=५ जुलाई १९९८ |term_end3=४ जुलाई २०१० |party=[[भारतीय जनता पार्टी]] |profession=[[पत्रकार]] र [[ विश्व बैंकमा]] को पुर्व [[अर्थशास्त्री]]<br />राजनीतिज्ञ |spouse= अनीता शौरी। |footnotes= |signature= }} '''अरुण शौरी''' (जन्म: सन् १९४१ नोभेम्बर २{{Sfn|International Press Institute}}) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ]] हुन्।<ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक]]मा अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, इन्डियन एक्सप्रेस र द टाइम्स अफ इन्डियाका सम्पादक र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (सन् १९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> सन् १९९० मा [[पद्मभूषण]] प्रदान गरिएको थियो। सन् १९९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरू मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरू माथि आक्रमणहरू बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म]]मा विवादास्पद कार्यहरू लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरू प्रति शङ्कास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि उनी [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]सँग सम्बन्ध राख्छन्।<ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref><ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> उनले सन् २०११ मा 'डज हि नो अ मदर्स हार्ट: हाउ सफरिङ रिफ्युट्स रिलिजन' नामक पुस्तकमा आफ्नो अनुभवहरू साझा गरेका थिए।<ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref> == बाल्यकाल == अरुण शौरीको जन्म सन् १९४१ नोभेम्बर २ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारत]]को [[जालन्धर]]मा भएको थियो।{{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र विषयमा स्नातक गरेका थिए।<ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराकुज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनसिप एन्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरेका थिए।<ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref> == व्यक्तिगत जीवन == शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्। उनीहरूको एक छोरा छन्।<ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन्।<ref name="SGG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरूलाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन्।<ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref> == करियर == === अर्थशास्त्री === सिराकुज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा विद्यावारिधि गरेपछि शौरीले सन् १९६७ मा [[विश्व बैंक]]मा अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरेर १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरेका थिए। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थालेका थिए।{{Sfn|International Press Institute}} === पत्रकारिता === सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा 'इन्डियन एक्सप्रेस'का लागि लेख्न सुरु गरेका थिए। रामनाथ गोयङ्काको स्वामित्वमा रहेको पत्रिका 'सेन्सरसिप'मा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो।{{Sfn|International Press Institute}} उनी सन् १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को सहकर्मी बनेका थिए।[13] सन् १९७९ जनवरीमा, गोयङ्काले शौरीलाई पत्रिकाको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गरेका थिए।{{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा प्राप्त गरेका थिए जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरेका थिए [14] शौरीलाई भारतीय पत्रकारहरूको वर्गमा ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ।<ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले सन् १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक सञ्चार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रमन म्याग्सेसे पुरस्कार प्राप्त गरेका थिए। सन् २००० मा उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेसनल एडिटर अफ द इअर अवार्डको लागी समेत नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}} === राजनीति === उनले [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट राज्‍य सभामा लगातार दुई कार्यकालका लागि भाजपा प्रतिनिधिको रूपमा मनोनित गरिएको थियो। उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए।<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], बिएसएनएल, हिन्दुस्तान जिङ्क लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरेका थिए।<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref> राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरू कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (सम्बन्धमा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि एक थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरेका थिए। == पुस्तकहरू == '''लेखक''' * ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ। * ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ। * ''जनता चरणमा संस्थाहरू'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ। * ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p। * ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ। * ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ। * ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ। * ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ। * ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ। * ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p। * ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरू : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरू , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ। * ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p। * ''भारतीय विवादहरू : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ। * ''भारतमा मिसनरीहरू : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p। * ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p। * ''झूटो देवताहरू को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरू'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p। * ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरू को प्रविधि, तिनीहरू को जीवन, तिनीहरू को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p। * ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरू : मिसनरीहरू , तिनीहरू को डिजाइन, तिनीहरू को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p। * ''अदालत र तिनीहरू का निर्णयहरू : परिसर, पूर्व शर्तहरू , परिणामहरू'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ। * ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p। * ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरू'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p। * ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ। * ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ। * ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ। * ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरू ले पंडित नेहरू लाई सिकाएका पाठहरू तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p। * ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ। * ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p। * ''दुई संतहरू : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरू : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p। * ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरू को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p। * ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p। * ''हराएको कारणहरू को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p। '''सह-लेखक''' * अमरजीत कौर, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ। * [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p। * [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ&nbsp;- धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)। * [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ। == सन्दर्भ सामग्रीहरू == '''उद्धरणहरू''' {{Reflist}}  == थप अध्ययन == * {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}} * [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com] * [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com] == बाह्य कडीहरू == [[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]] trljodfxd89on538caebpsb1oblvx5n 1072313 1072312 2022-08-04T15:01:54Z Biplab Anand 13653 [[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा + 5 श्रेणीहरू, सुधार गरियो wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name=अरुण शौरी |image=Arun Shourie.jpg |imagesize= |caption= शौरी सन् २००९ मा |birth_date= |birth_place=[[जालन्धर]], [[पञ्जाब प्रान्त (ब्रिटिश भारत)|पञ्जाब]], [[ब्रिटिश भारत]]<br /> (अहिले [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाब]], [[भारत]]) |death_date= |death_place= |primeminister=[[अटल बिहारी वाजपेयी]] |term_start=२९ जनवरी २००३ |term_end=२२ मे २००४ |predecessor=[[प्रमोद महाजन]] |successor=[[दयानिधि मारन]] |predecessor1=[[मुरासोली मारन]] |successor1=[[अरुण जेटली]] |primeminister2=[[अटल बिहारी वाजपेयी]] |term_start2=१ सेप्टेम्बर २००१ |term_end2= २९ जनवरी २००३ |predecessor2=''मन्त्री पद स्थापित'' |successor2=[[सिपी ठाकुर]] |term_start3=५ जुलाई १९९८ |term_end3=४ जुलाई २०१० |party=[[भारतीय जनता पार्टी]] |profession=[[पत्रकार]] र [[विश्व बैंक]]को पूर्व [[अर्थशास्त्री]]<br />राजनीतिज्ञ |spouse= अनिता शौरी |footnotes= |signature= }} '''अरुण शौरी''' (जन्म: सन् १९४१ नोभेम्बर २{{Sfn|International Press Institute}}) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ]] हुन्।<ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक]]मा अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, इन्डियन एक्सप्रेस र द टाइम्स अफ इन्डियाका सम्पादक र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (सन् १९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> सन् १९९० मा [[पद्मभूषण]] प्रदान गरिएको थियो। सन् १९९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरू मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरू माथि आक्रमणहरू बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म]]मा विवादास्पद कार्यहरू लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरू प्रति शङ्कास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि उनी [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]सँग सम्बन्ध राख्छन्।<ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref><ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> उनले सन् २०११ मा 'डज हि नो अ मदर्स हार्ट: हाउ सफरिङ रिफ्युट्स रिलिजन' नामक पुस्तकमा आफ्नो अनुभवहरू साझा गरेका थिए।<ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref> == बाल्यकाल == अरुण शौरीको जन्म सन् १९४१ नोभेम्बर २ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारत]]को [[जालन्धर]]मा भएको थियो।{{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र विषयमा स्नातक गरेका थिए।<ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराकुज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनसिप एन्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरेका थिए।<ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref> == व्यक्तिगत जीवन == शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्। उनीहरूको एक छोरा छन्।<ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन्।<ref name="SGG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरूलाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन्।<ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref> == करियर == === अर्थशास्त्री === सिराकुज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा विद्यावारिधि गरेपछि शौरीले सन् १९६७ मा [[विश्व बैंक]]मा अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरेर १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरेका थिए। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थालेका थिए।{{Sfn|International Press Institute}} === पत्रकारिता === सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा 'इन्डियन एक्सप्रेस'का लागि लेख्न सुरु गरेका थिए। रामनाथ गोयङ्काको स्वामित्वमा रहेको पत्रिका 'सेन्सरसिप'मा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो।{{Sfn|International Press Institute}} उनी सन् १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को सहकर्मी बनेका थिए।[13] सन् १९७९ जनवरीमा, गोयङ्काले शौरीलाई पत्रिकाको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गरेका थिए।{{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा प्राप्त गरेका थिए जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरेका थिए [14] शौरीलाई भारतीय पत्रकारहरूको वर्गमा ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ।<ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले सन् १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक सञ्चार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रमन म्याग्सेसे पुरस्कार प्राप्त गरेका थिए। सन् २००० मा उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेसनल एडिटर अफ द इअर अवार्डको लागी समेत नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}} === राजनीति === उनले [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट राज्‍य सभामा लगातार दुई कार्यकालका लागि भाजपा प्रतिनिधिको रूपमा मनोनित गरिएको थियो। उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए।<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], बिएसएनएल, हिन्दुस्तान जिङ्क लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरेका थिए।<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref> राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरू कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (सम्बन्धमा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि एक थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरेका थिए। == पुस्तकहरू == '''लेखक''' * ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ। * ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ। * ''जनता चरणमा संस्थाहरू'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ। * ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p। * ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ। * ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ। * ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ। * ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ। * ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ। * ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p। * ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरू : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरू , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ। * ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p। * ''भारतीय विवादहरू : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ। * ''भारतमा मिसनरीहरू : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p। * ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p। * ''झूटो देवताहरू को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरू'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p। * ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरू को प्रविधि, तिनीहरू को जीवन, तिनीहरू को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p। * ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरू : मिसनरीहरू , तिनीहरू को डिजाइन, तिनीहरू को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p। * ''अदालत र तिनीहरू का निर्णयहरू : परिसर, पूर्व शर्तहरू , परिणामहरू'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ। * ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p। * ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरू'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p। * ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ। * ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ। * ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ। * ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरू ले पंडित नेहरू लाई सिकाएका पाठहरू तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p। * ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ। * ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p। * ''दुई संतहरू : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरू : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p। * ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरू को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p। * ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p। * ''हराएको कारणहरू को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p। '''सह-लेखक''' * अमरजीत कौर, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ। * [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p। * [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ&nbsp;- धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)। * [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ। == सन्दर्भ सामग्रीहरू == '''उद्धरणहरू''' {{Reflist}}  == थप अध्ययन == * {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}} * [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com] * [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com] == बाह्य कडीहरू == [[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]] [[श्रेणी:सन् १९४१ मा जन्म]] [[श्रेणी:भारतीय जनता पार्टीका राजनीतिज्ञहरू]] [[श्रेणी:पद्म भूषण सम्मान प्राप्तकर्ताहरू]] [[श्रेणी:रमन म्याग्सेसे पुरस्कार विजेताहरू]] [[श्रेणी:भारतीय पुरुष पत्रकारहरू]] 83ccscp3j92lfw5z468ojsojp4q5jus 1072314 1072313 2022-08-04T15:02:29Z Biplab Anand 13653 // Edit via Wikiplus wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name=अरुण शौरी |image=Arun Shourie.jpg |imagesize= |caption= शौरी सन् २००९ मा |birth_date= |birth_place=[[जालन्धर]], [[पञ्जाब प्रान्त (ब्रिटिश भारत)|पञ्जाब]], [[ब्रिटिश भारत]]<br /> (अहिले [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाब]], [[भारत]]) |death_date= |death_place= |primeminister=[[अटल बिहारी वाजपेयी]] |term_start=२९ जनवरी २००३ |term_end=२२ मे २००४ |predecessor=[[प्रमोद महाजन]] |successor=[[दयानिधि मारन]] |predecessor1=[[मुरासोली मारन]] |successor1=[[अरूण जेटली]] |primeminister2=[[अटल बिहारी वाजपेयी]] |term_start2=१ सेप्टेम्बर २००१ |term_end2= २९ जनवरी २००३ |predecessor2=''मन्त्री पद स्थापित'' |successor2=[[सिपी ठाकुर]] |term_start3=५ जुलाई १९९८ |term_end3=४ जुलाई २०१० |party=[[भारतीय जनता पार्टी]] |profession=[[पत्रकार]] र [[विश्व बैंक]]को पूर्व [[अर्थशास्त्री]]<br />राजनीतिज्ञ |spouse= अनिता शौरी |footnotes= |signature= }} '''अरुण शौरी''' (जन्म: सन् १९४१ नोभेम्बर २{{Sfn|International Press Institute}}) एक भारतीय अर्थशास्त्री, पत्रकार, लेखक र [[राजनीतिज्ञ]] हुन्।<ref>{{Cite web|url=https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|title=Archived copy|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170214103002/https://www.credit-suisse.com/microsites/conferences/aic/en/speakers/speakers/arun-shourie.html|archivedate=14 February 2017|accessdate=13 February 2017}}</ref> उनले [[विश्व बैंक]]मा अर्थशास्त्री, भारतको योजना आयोगको सल्लाहकार, इन्डियन एक्सप्रेस र द टाइम्स अफ इन्डियाका सम्पादक र [[अटल बिहारी वाजपेयी]] मन्त्रालयमा सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्री (सन् १९९८–२००४) को रूपमा काम गरेका छन्। उनलाई सन् १९८२ मा [[रमन म्याग्सेसे पुरस्कार]] र <ref name="Padma Awards">{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151015193758/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archivedate=15 October 2015|accessdate=21 July 2015}}</ref> सन् १९९० मा [[पद्मभूषण]] प्रदान गरिएको थियो। सन् १९९० र २००० को दशकको शुरुवातमा प्रमुख हिन्दू राष्ट्रवादी बुद्धिजीवीहरू मध्ये एकको रूपमा लोकप्रिय, उदाहरणका लागि वामपन्थी विचारधाराहरू माथि आक्रमणहरू बाहेक [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]] र [[इसाई धर्म]]मा विवादास्पद कार्यहरू लेख्ने, उनी अब आफूलाई सामान्य रूपमा धर्महरू प्रति शङ्कास्पद ठान्नुहुन्छ जबकि उनी [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]सँग सम्बन्ध राख्छन्।<ref>[[Vir Sanghvi]] (19 May 2017), [https://www.business-standard.com/article/beyond-business/a-few-god-men-117051901616_1.html "A few God Men"], ''Business-Insider''. Retrieved 20 March 2020.</ref><ref>Utpal Kumar (18 June 2017), [https://www.dailyo.in/politics/arun-shourie-hindu-right-wing-emergency-modi-rss/story/1/17870.html "The loneliness of being Arun Shourie"], ''DailyO.in''. Retrieved 20 March 2020.</ref> उनले सन् २०११ मा 'डज हि नो अ मदर्स हार्ट: हाउ सफरिङ रिफ्युट्स रिलिजन' नामक पुस्तकमा आफ्नो अनुभवहरू साझा गरेका थिए।<ref>IANS (9 July 2011), [https://www.hindustantimes.com/books/arun-shourie-pens-down-his-trauma/story-ZIjgtz6TfZh9HtuYEicHAK.html "Arun Shourie pens down his trauma"], ''Hindustan Times''. Retrieved 20 March 2020.</ref> == बाल्यकाल == अरुण शौरीको जन्म सन् १९४१ नोभेम्बर २ मा [[ब्रिटिस भारतका रियासत र प्रदेशहरू|ब्रिटिश भारत]]को [[जालन्धर]]मा भएको थियो।{{Sfn|International Press Institute}} उनले मोर्डन स्कूल, बाराखम्बामा अध्ययन र सेन्ट स्टीफन्स कलेज, [[दिल्ली विश्वविद्यालय|दिल्ली विश्वविद्यालयबाट]] अर्थशास्त्र विषयमा स्नातक गरेका थिए।<ref name="SG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}</ref> उनले सन् १९६६ मा सिराकुज विश्वविद्यालयको म्याक्सवेल स्कूल अफ सिटिजनसिप एन्ड पब्लिक अफेयर्सबाट अर्थशास्त्रमा डक्टरेट उपाधि हासिल गरेका थिए।<ref>{{Cite news|url=http://surface.syr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1071&context=sumagazine|title=SU's Who|work=Syracuse University Magazine|access-date=2017-06-19|location=[[Syracuse, New York]]}}</ref> == व्यक्तिगत जीवन == शौरीले अनितासँग विवाह गरेका छन्। उनीहरूको एक छोरा छन्।<ref>[https://web.archive.org/web/20110724015117/http://ibnlive.in.com/videos/169238/i-am-now-distant-from-the-bjp-arun-shourie.html God's an invention to suit society's needs: Arun Shourie]</ref> उनकी बहिनी पत्रकार नलिनी सिंह हुन्।<ref name="SGG">{{Cite news|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship|title=Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship|date=9 August 2014|work=[[The Sunday Guardian]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.sunday-guardian.com/investigation/nalini-singhs-daughter-ratna-writes-novel-about-mother-daughter-troubled-relationship "Nalini Singh's daughter Ratna writes novel about mother-daughter troubled relationship"]. ''[[आइतबार गार्जियन|The Sunday Guardian]]''. 9 August 2014.</cite></ref> अरुण शौरीले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनको बारेमा बोल्छन् र आफ्नो जीवनका घटनाहरूलाई केस डायरीको रूपमा समीक्षा गर्छन्।<ref>{{Cite web|url=http://www.thenewsfreedom.com/interview-with-arun-shourie-decentralised-emergency-in-india-by-srikant-kottackal-translated-by-a-j-philip-senior-journalist-and-columnist|title=Interview with Arun Shourie Decentralised Emergency in India By Srikant Kottackal translated by A J Philip senior journalist and columnist|last=Arun|first=Shourie|date=6 October 2017|website=The News Freedom|archiveurl=http://www.thenewsfreedom.com|archivedate=6 October 2017|accessdate=7 October 2017}}</ref> == करियर == === अर्थशास्त्री === सिराकुज विश्वविद्यालयबाट अर्थशास्त्रमा विद्यावारिधि गरेपछि शौरीले सन् १९६७ मा [[विश्व बैंक]]मा अर्थशास्त्रीको रूपमा प्रवेश गरेर १० वर्षभन्दा बढी समय काम गरेका थिए। यससँगै सन् १९७२–७४ को बीचमा उनी भारतीय योजना आयोगका सल्लाहकार थिए र यही समयमा उनले पत्रकारका रूपमा आर्थिक नीतिको आलोचना गर्दै लेख लेख्न थालेका थिए।{{Sfn|International Press Institute}} === पत्रकारिता === सन् १९७५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] लगाएको आपतकालमा शौरीले नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको आक्रमणको विरोधमा 'इन्डियन एक्सप्रेस'का लागि लेख्न सुरु गरेका थिए। रामनाथ गोयङ्काको स्वामित्वमा रहेको पत्रिका 'सेन्सरसिप'मा सरकारको प्रयासको केन्द्रबिन्दु थियो।{{Sfn|International Press Institute}} उनी सन् १९७६ मा भारतीय सामाजिक विज्ञान अनुसन्धान परिषद्को सहकर्मी बनेका थिए।[13] सन् १९७९ जनवरीमा, गोयङ्काले शौरीलाई पत्रिकाको कार्यकारी सम्पादकको रूपमा नियुक्त गरेका थिए।{{Sfn|International Press Institute}} उनले एक बुद्धिमान, निडर लेखक र सम्पादकको रूपमा प्रतिष्ठा प्राप्त गरेका थिए जसले प्रेस स्वतन्त्रताको लागि अभियान चलाए, भ्रष्टाचारको पर्दाफास गरे र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा गरेका थिए [14] शौरीलाई भारतीय पत्रकारहरूको वर्गमा ‘दिग्गज पत्रकार’ भनिन्छ।<ref>{{Cite book|title=Remaking India: One Country, One Destiny|url=https://books.google.com/books?id=KRVtyruwoIgC&q=arun+shourie+&pg=PA25|page=25}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/india-news/arun-shouries-speech-on-media-freedom-at-press-club-of-india-full-transcript-1710491|title=Arun Shourie's Speech on Media Freedom at Press Club of India: Full Transcript}}</ref> शौरीले सन् १९८२ मा पत्रकारिता, साहित्य र रचनात्मक सञ्चार कला श्रेणीमा "भ्रष्टाचार, असमानता र अन्यायको प्रभावकारी विरोधीको रूपमा आफ्नो कलम प्रयोग गर्ने एक चिन्तित नागरिक" को रूपमा रमन म्याग्सेसे पुरस्कार प्राप्त गरेका थिए। सन् २००० मा उनलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रेस संस्थानको विश्व प्रेस स्वतन्त्रता नायकको रूपमा नाम दिइएको थियो। उनी इन्टरनेसनल एडिटर अफ द इअर अवार्डको लागी समेत नामित भएका छन् र द फ्रिडम टु पब्लिस अवार्डबाट सम्मानित भएका छन्। {{Sfn|International Press Institute}} === राजनीति === उनले [[उत्तर प्रदेश]] राज्यबाट राज्‍य सभामा लगातार दुई कार्यकालका लागि भाजपा प्रतिनिधिको रूपमा मनोनित गरिएको थियो। उनले वाजपेयीको प्रधानमन्त्रीमा भारत सरकारमा विनिवेश, सञ्चार र सूचना प्रविधि मन्त्रीको पद सम्हालेका थिए।<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC&pg=PA344|page=344|title=Hindu Nationalism: A Reader}}</ref> विनिवेश मन्त्रीको रूपमा, उनले [[मारुति सुजुकी|मारुति]], बिएसएनएल, हिन्दुस्तान जिङ्क लगायतका बिक्रीको नेतृत्व गरेका थिए।<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=j1iegDJAYakC&q=As+Disinvestment+Minister%2C+he+led+the+sale+of+Maruti%2C+VSNL%2C+Hindustan+Zinc+among+others&pg=PA103|title=Greatness of Spirit: Profiles of Indian Magsaysay Award Winners|date=2010}}</ref> राजीव गान्धीको नेतृत्वमा रहेको सरकारले साम्प्रदायिक हिंसालाई कम गर्न र [[मुसलमान|मुस्लिम]] मतहरू कायम राख्न प्रस्ताव गरेको मुस्लिम महिला (सम्बन्धमा अधिकारको संरक्षण) ऐन १९८६ को विरोध गर्ने धेरै मध्ये शौरी पनि एक थिए। सरकारले भारतको संवैधानिक धर्मनिरपेक्षताको सुदृढीकरण भएको दाबी गरेको, यसलाई मुस्लिम र हिन्दू दुवैले व्यापक रूपमा आलोचना गरेका थिए। == पुस्तकहरू == '''लेखक''' * ''फासीवादका लक्षण'', नयाँ दिल्ली : विकास, १९७८, ३२२ पृ। * ''हिन्दू धर्म : सार र परिणाम : उपनिषद, गीता र ब्रह्म-सूत्रको अध्ययन'', साहिबाबाद : विकास हाउस, १९७९, ४१४ पृ। * ''जनता चरणमा संस्थाहरू'' , बम्बई : लोकप्रिय प्रकाशन, १९८०, ३०० पृ। * ''श्रीमती गान्धीको दोस्रो शासनकाल'', नयाँ दिल्ली : विकास ; न्यूयोर्क : एडभेन्ट बुक्स द्वारा वितरित, 1983, 532 p। * ''हत्या र पछि'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, 1985, 160 पृ। * ''वर्तमान परिस्थितिमा : नयाँ अवसर, नयाँ चुनौती'', पुणे : नयाँ खोज, १९८५, ५७ पृ। * ''राजनीतिमा धर्म'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९८७, ३३४ पृ। * ''व्यक्ति, संस्था, प्रक्रिया : आज भारतमा एकले अर्कोलाई कसरी बलियो बनाउन सक्छ'', नयाँ दिल्ली, भारत ; न्यूयोर्क, NY, संयुक्त राज्य अमेरिका : वाइकिंग, 1990, 239 पृ। * ''राज्य चरित्र: [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|वीपी सिंह]], [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] र बाँकी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४२५ पृ। * ''"एउटै पितृभूमि" : कम्युनिस्ट, "भारत छोडो", र सोभियत संघ'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1991, 204 p। * ''यी घातक, अपरिहार्य कानूनहरू : [[राजीव गान्धी|राजीव]], उनका मानिसहरू , र उनको शासन'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स, १९९१, ४३३ पृ। * ''एक धर्मनिरपेक्ष एजेन्डा: हाम्रो देश बचाउन, वेल्डिंग इट'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1993, 376 p। * ''भारतीय विवादहरू : राजनीतिमा धर्ममा निबन्ध'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, १९९३, ५२२ पृ। * ''भारतमा मिसनरीहरू : निरन्तरता, परिवर्तन, दुविधा'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1994, 305 p। * ''फतवाको संसार: शरिया इन एक्शन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1995, 685 p। * ''झूटो देवताहरू को पूजा गर्दै: [[बाबासाहेब आम्बेडकर|अम्बेडकर]], र मेटाइएका तथ्यहरू'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1997, 663 p। * ''प्रख्यात इतिहासकार: तिनीहरू को प्रविधि, तिनीहरू को जीवन, तिनीहरू को धोखाधड़ी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 1998, 271 p। * ''हार्वेस्टिङ हाम्रो आत्माहरू : मिसनरीहरू , तिनीहरू को डिजाइन, तिनीहरू को दाबी'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2000, 432 p। * ''अदालत र तिनीहरू का निर्णयहरू : परिसर, पूर्व शर्तहरू , परिणामहरू'' , नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००१, ४५४ पृ। * ''गभर्नेन्स एण्ड द स्क्लेरोसिस जो सेट इन'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 262 p। * ''के फलामको बारले दीमकले खोक्रो पारेको रूखलाई बचाउनेछ?: सेनाभन्दा बाहिरको रक्षा आवश्यकताहरू'' , नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2005, 485 p। * ''फलिङ ओभर ब्याकवर्ड: एन एसे अन रिजर्भेसन, एन्ड जुडिशियल पपुलिज्म'', नयाँ दिल्ली : ASA : रुपा एण्ड कं, २००६, ३७८ पृ। * ''संसदीय प्रणाली: हामीले यसलाई के बनाएका छौं, हामी यसलाई के बनाउन सक्छौं'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, २६४ पृ। * ''यो सबैले हामीलाई कहाँ लैजान्छ?: अस्वीकार, असहमति, अव्यवस्था'', नयाँ दिल्ली : रुपा एण्ड कं, २००६, ६०४ पृ। * ''के हामी आफैंलाई फेरि धोका दिइरहेका छौं?: चिनियाँहरू ले पंडित नेहरू लाई सिकाएका पाठहरू तर जुन हामी अझै सिक्न अस्वीकार गर्छौं'', नयाँ दिल्ली : ASA प्रकाशन, 2008, 204 p। * ''हामीसँग कुनै मूल्य छैन: राष्ट्रिय सुरक्षा, सुधार, राजनीतिक पुनर्निर्माण'', नयाँ दिल्ली : एक्सप्रेस समूह : रुपा एण्ड कं, २०१०, ३४३ पृ। * ''के उसलाई आमाको मुटु थाहा छ : कसरी दुःखले धर्मलाई अस्वीकार गर्छ'', नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2011, 444 p। * ''दुई संतहरू : [[रामकृष्ण परमहंस]] र रामन महर्षि, नोएडाको वरिपरि र'' अनुमानहरू : हार्परकोलिन्स, 2017, 496 p। * ''अनितालाई जमानत: हाम्रो अदालतले के गर्दैछ?'' ''हामीले तिनीहरू को बारेमा के गर्नुपर्छ?'' , नोएडा : हार्परकोलिन्स, 2018, 288 p। * ''मृत्युको तयारी गर्दै'', इन्डिया वाइकिंग, 2020, 528 p। * ''हराएको कारणहरू को आयुक्त'', पेंगुइन वाइकिंग, 2022, 616 p। '''सह-लेखक''' * अमरजीत कौर, रघु राई आदि, ''द पञ्जाब स्टोरी'', नयाँ दिल्ली : रोली बुक्स इन्टरनेशनल, १९८४, १९९ पृ। * [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], हर्ष नारायण, जय दुबाशी र [[राम स्वरूप]], ''हिन्दू टेम्पल्स - ह्वाट ह्यापेन्ड टु देम खण्ड।'' ''म : एक प्रारम्भिक सर्वेक्षण'', नयाँ दिल्ली : भारतको आवाज, 1990, 191 p। * [[सीताराम गोयल|सीता राम गोयल]], [[कोएनाराड एलेस्ट|कोयनराद एल्स्ट]], [[राम स्वरूप]], ''अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको साथ&nbsp;- धर्मनिरपेक्ष धर्मशास्त्र बनाम उदार लोकतन्त्र'', भारतको आवाज (1998)। * [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], स्वपन दासगुप्ता, रामा जे जोइस, हर्ष नारायण ''- द अयोध्या सन्दर्भ: सुप्रीम कोर्ट जजमेन्ट एन्ड कमेन्टरी'', भ्वाइस अफ इन्डिया (१९९४) के साथ। == सन्दर्भ सामग्रीहरू == '''उद्धरणहरू''' {{Reflist}}  == थप अध्ययन == * {{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/idea-exchange/arun-shourie-at-idea-exchnage-everybody-can-be-instigated-people-havent-shifted-the-lid-has-been-lifted-7863144/|title=Arun Shourie at Idea Exchange: ‘Everybody can be instigated…people haven’t shifted, the lid has been lifted’|date=11 April 2022|work=The Indian Express|language=en}} * [http://www.rediff.com/money/2000/aug/14inter.htm Interview at rediff.com] * [http://www.rediff.com/news/report/interview-arun-shourie-on-the-real-meaning-of-the-radia-tapes1/20101201.htm Interview from December 2013 at rediff.com] == बाह्य कडीहरू == [[श्रेणी:जीवित मानिसहरू]] [[श्रेणी:सन् १९४१ मा जन्म]] [[श्रेणी:भारतीय जनता पार्टीका राजनीतिज्ञहरू]] [[श्रेणी:पद्म भूषण सम्मान प्राप्तकर्ताहरू]] [[श्रेणी:रमन म्याग्सेसे पुरस्कार विजेताहरू]] [[श्रेणी:भारतीय पुरुष पत्रकारहरू]] 7c69p55os4c38jojlrs8m0415t9wvhj 0 126332 1072353 1071910 2022-08-05T02:05:48Z Xqbot 2106 रोबोट: टुटेको अनुप्रेषण सारिएको लक्ष्यको लागि मिलाउदै [[धड]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[धड]] br1jrflvgsb0uyk07c2njl4ms8y4hud 0 126335 1072349 1071913 2022-08-05T02:05:28Z Xqbot 2106 रोबोट: टुटेको अनुप्रेषण सारिएको लक्ष्यको लागि मिलाउदै [[धड]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[धड]] br1jrflvgsb0uyk07c2njl4ms8y4hud 0 126355 1072350 1071947 2022-08-05T02:05:33Z Xqbot 2106 रोबोट: टुटेको अनुप्रेषण सारिएको लक्ष्यको लागि मिलाउदै [[चोर औँला]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[चोर औँला]] rwgu08gcbkzsilt97hva6x0ei0tn4c8 0 126358 1072352 1071951 2022-08-05T02:05:43Z Xqbot 2106 रोबोट: टुटेको अनुप्रेषण सारिएको लक्ष्यको लागि मिलाउदै [[माझी औँला]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[माझी औँला]] m3s03kby24lfmsexpamhjods60e2rh4 0 126359 1072351 1071952 2022-08-05T02:05:38Z Xqbot 2106 रोबोट: टुटेको अनुप्रेषण सारिएको लक्ष्यको लागि मिलाउदै [[माझी औँला]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[माझी औँला]] m3s03kby24lfmsexpamhjods60e2rh4 0 126364 1072348 1071958 2022-08-05T02:05:23Z Xqbot 2106 रोबोट: टुटेको अनुप्रेषण सारिएको लक्ष्यको लागि मिलाउदै [[कान्छी औँला]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[कान्छी औँला]] 726u7j5d79wvhlxjeupa0sxcndbm9jb 0 126365 1072347 1071959 2022-08-05T02:05:18Z Xqbot 2106 रोबोट: टुटेको अनुप्रेषण सारिएको लक्ष्यको लागि मिलाउदै [[कान्छी औँला]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[कान्छी औँला]] 726u7j5d79wvhlxjeupa0sxcndbm9jb 0 126423 1072309 1072198 2022-08-04T14:25:52Z Biplab Anand 13653 Biplab Anand ले [[भुमी]] मा पुनर्निर्देश नछोडि त्यसलाई [[भूमि]] मा सारेको हो: शीर्षक सुधार गर्दै wikitext text/x-wiki [[चित्र:AYool topography 15min.png|thumb|पृथ्वीको भूमि क्षेत्रहरू देखाउँदै नक्शा (हरियो र पहेंलो रंगको छायामा)]] '''भूमि''' ('''सुख्खा भूमि''' वा '''जमिन''') [[पृथ्वी]]को ठोस सतह हो जुन स्थायी रूपमा [[पानी]]मा डुबेको छैन। == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:भौतिक भूगोल]] [[श्रेणी:भूगोल]] 41iddj42o7oqwtpvc7tumeh2t4o5lre 0 126427 1072308 1072204 2022-08-04T14:24:24Z Biplab Anand 13653 सुधार गरियो wikitext text/x-wiki {{Infobox flag | Name =[[पाकिस्तान]] | Image = Flag of Pakistan.svg | Use = 111000 | Symbol = | Proportion = २:३ | Adoption = सन् ११ अगस्ट १९४७ | Design = | Designer = | Type = राष्ट्रिय }} '''पाकिस्तानको झण्डा''' ({{lang-ur|{{Nastaliq|پرچمِ ستارہ و ہلال}}}}) [[पाकिस्तान|इस्लामिक गणतन्त्र पाकिस्तान]]को राष्ट्रिय झण्डा हो। यसको डिजाइन अमिर अलदिन कदवाईले कायदे आजम [[मोहम्मद अली जिनाह]]को निर्देशनमा बनाएका थिए। यो झण्डामा गाढा हरियो र सेतो रङ सामेल छ जसमा तीन भाग हरियो र एक भाग सेतो रङ हुने गर्दछ। हरियो ङ् मुसलमान र सेतो रङ पाकिस्तानमा बसोबास गर्ने अल्पसङ्ख्यकहरूलाई दर्शाउने गर्छ यद्यपि हरियो भागको ठीक सामुने चन्द्रमा र पाँच कोण भएको तारा हुने गर्दछ। सेतो रङमा रहेको चन्द्रमाको अर्थ विकास र ताराको अर्थ प्रकाश र ज्ञानलाई दर्शाउने गर्दछ।<ref name="flagdate1">{{cite web| url=http://www.na.gov.pk/history.htm| title=Parliamentary History|language=en| publisher=National Assembly of Pakistan| access-date=१९ श्रावण २०७९ |archive-url = https://web.archive.org/web/20071024010023/http://www.na.gov.pk/history.htm <!-- Bot retrieved archive --> |archive-date = 24 October 2007}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:पाकिस्तान]] [[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]] 60s2jmjmdunreswnd4zg19k25eekvod 10 126431 1072293 2022-08-04T13:29:56Z Biplab Anand 13653 copied from otherwiki wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{1|नामालूम}}} <!-- importance --> |Top|top = शीर्ष |high|High = उच्च |low|Low = न्युन <!-- लेवल --> |Stub|stub =आधार |Stub-वर्ग =आधार |Start|start|शुरूआती|शुरुआती =सुरुआती |Start-वर्ग =सुरुआती |A|a =ए |A-क्लास = ए |B|b =बी |C|c =सी |GA=स्तरीय लेख |FA=निर्वाचित लेख |अज्ञात }}<noinclude>[[en:Template:WPBannerMeta/localswich]]</noinclude> 52zyajofht5pez1jqtqfhf7lc7yjz7c 1072297 1072293 2022-08-04T13:52:17Z Biplab Anand 13653 सुधार गरियो wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{1|उपलब्ध नभएको}}} <!-- importance --> |Top|top = शीर्ष |high|High = उच्च |low|Low = न्युन <!-- लेवल --> |Stub|stub =आधार |Stub-वर्ग =आधार |Start|start|शुरूआती|शुरुआती =सुरुआती |Start-वर्ग =सुरुआती |A|a =ए |A-क्लास = ए |B|b =बी |C|c =सी |GA=स्तरीय लेख |FA=निर्वाचित लेख |अज्ञात }}<noinclude>[[en:Template:WPBannerMeta/localswich]]</noinclude> hnge5taudas2wyepbbau40dyqxhg18p 1 126432 1072296 2022-08-04T13:41:13Z Bada Kaji 52836 {{विकिपरियोजना नेपाल}} wikitext text/x-wiki {{विकिपरियोजना नेपाल}} p4veb87evutnrxfa5rztsplkqlt8q5x 0 126434 1072301 2022-08-04T13:59:28Z Rajeeb bastola 39875 "[[:en:Special:Redirect/revision/1101029639|Janata Party]]" पृष्ठलाई अनुवाद गरि सृजना गरियो wikitext text/x-wiki   {{Infobox Indian political party|colorcode={{party color|Janata Party}}|party_name=Janata Party|foundation={{Start date and age|1977|01|23|df=yes}}|founder=[[Jayaprakash Narayan]]|ideology=[[Indian nationalism]]<br />[[Populism]]<br />'''Factions:'''<br />[[Gandhian socialism]]<br />[[Social justice]]<br />[[Anti-corruption]]<br />[[Big tent]]|position=[[Centrism|Centre]]|symbol=[[File:Janata Party symbol.png|150px]]|youth=Janata Yuva Morcha|party_logo=Janata Party symbol.png|eci=|dissolution=}} '''जनता पार्टी''' ( '''JP''' {{Small|abbreviated as}}, lit। ''पीपुल्स पार्टी'' ) एक राजनीतिक पार्टी थियो जुन [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] की प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी]] द्वारा १९७५ र १९७७ को बीचमा लगाइएको संकटकालको विरोध गर्ने भारतीय राजनीतिक दलहरूको एकीकरणको रूपमा स्थापित भएको थियो। १९७७ को आम चुनावमा, पार्टीले कांग्रेसलाई पराजित गर्यो र जनता नेता [[मोरारजी देसाई]] स्वतन्त्र आधुनिक भारतको इतिहासमा पहिलो गैर-काङ्ग्रेस प्रधानमन्त्री बने। <ref>{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/cities/mumbai-news/ncp-chief-sharad-pawar-in-mumbai-did-not-discuss-prez-election-or-third-front-with-prashant-kishor-101626287282137.html|title=NCP chief Sharad Pawar in Mumbai: Did not discuss Prez election or third front with Prashant Kishor|date=2021-07-14|website=Hindustan Times|language=en|accessdate=2021-07-14}}</ref> समाजवादी नेता राज नारायणले सन् १९७१ मा इन्दिरा गान्धी विरुद्ध चुनावी अनियमितता भएको आरोप लगाउँदै कानुनी रिट दायर गरेका थिए । १२ जून १९७५ मा, इलाहाबाद उच्च अदालतले १९७१ को रायबरेली निर्वाचन क्षेत्रको नारायणमा उनको विजयमा भ्रष्ट चुनावी अभ्यासहरू प्रयोग गरेकोमा दोषी पाए। उनलाई आगामी ६ वर्षसम्म चुनाव लड्न प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । आर्थिक समस्या, भ्रष्टाचार र गान्धीको विश्वासले कांग्रेस (आर) सरकारको विरुद्ध व्यापक विरोध प्रदर्शन गर्‍यो, जसले आपतकाल लागू गरेर प्रतिक्रिया दियो। औचित्य भनेको राष्ट्रिय सुरक्षाको रक्षा गर्नु थियो। तर, सरकारले प्रेस सेन्सरशिप लागू गर्‍यो, चुनाव स्थगित गर्‍यो र हडताल र र्‍यालीमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो। जीवनराम कृपलानी, जयप्रकाश नारायण, [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], बिजु पटनायक, [[अटल बिहारी वाजपेयी]], [[लालकृष्ण आडवाणी]], राज नारायण, सत्येन्द्र नारायण सिन्हा, रामनन्दन मिश्र र [[मोरारजी देसाई]] <ref>{{Cite book|url=http://www.countercurrents.org/cip200610.htm|title=Emergency: Top Oppositional political leaders arrested|access-date=31 August 2015}}</ref> विपक्षी नेताहरू हजारौं राजनीतिक कार्यकर्ताहरूलाई जेलमा परेका थिए। सन् १९७७ मा संकटकाल को अवस्था हटाएर नयाँ निर्वाचन आह्वान गर्दा कांग्रेस (ओ), भारतीय जनसंघ, भारतीय लोकदल जस्ता विपक्षी राजनीतिक दलहरू साथै [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसका]] विपक्षीहरू जनता पार्टी गठन गर्न सामेल भए, जसले जित्यो। [[भारतीय संसद|भारतीय संसदमा]] व्यापक बहुमत ती चुनावमा नारायणले रायबरेलीमा गान्धीलाई हराए। नयाँ जनताको नेतृत्वमा रहेको सरकारले आपतकालीन युगका धेरै आदेशहरू उल्टाइदियो र आपतकालीन युगको दुरुपयोगको आधिकारिक अनुसन्धान खोल्यो। धेरै ठूला विदेश नीति र आर्थिक सुधारको प्रयास गरिए पनि निरन्तरको अन्तर्विरोध र वैचारिक मतभेदले जनता सरकारलाई राष्ट्रिय समस्यालाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्न सकेन। सन् १९७९ को मध्यमा, [[प्रधानमन्त्री]] [[मोरारजी देसाई|मोरारजी देसाईले]] राजीनामा दिन बाध्य भए र गठबन्धनका साझेदारहरूले समर्थन फिर्ता लिएपछि उनका उत्तराधिकारी [[चौधरी चरण सिंह]] संसदीय बहुमत कायम गर्न असफल भए। राजनीतिक लडाइँ र प्रभावहीन सरकारसँगको लोकप्रिय असन्तुष्टिले गान्धी र उनको नयाँ [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] पार्टीको पुनरुत्थानको नेतृत्व गर्‍यो, जसले १९८० मा बोलाइएको आम चुनाव जित्यो। मूल जनता पार्टी टुक्रिएर विघटन भए पनि आधुनिक राजनीतिक दलहरूले यसको विरासतलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्। <ref name="IndiaToday">{{Cite news|url=https://www.indiatoday.in/india/north/story/janta-party-president-subramanian-swamy-joins-bjp-173497-2013-08-11|title="Janata Party President Subramanian Swamy Joins BJP"|work=India Today|location=New Delhi, India}}</ref> == ईतिहास == [[भारतीय स्वतन्त्रता सङ्ग्राम|भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनको]] नेतृत्व गरिसकेपछि, [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] स्वतन्त्र भारतको सबैभन्दा लोकप्रिय राजनीतिक पार्टी बन्यो र 1947 मा राष्ट्रिय स्वतन्त्रता पछि हरेक चुनाव जित्यो। यद्यपि, भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री [[जवाहरलाल नेहरू|जवाहरलाल नेहरूकी]] छोरी [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीको]] नेतृत्वको मुद्दालाई लिएर १९६९ मा [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] विभाजित भयो। <ref name="Congress">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0159)|title=The Congress|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=5 July 2009}}</ref> [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीका]] समर्थकहरूले भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस (R) नाम धारण गर्दै वास्तविक कांग्रेस पार्टी भएको दाबी गरे - जहाँ "R" को लागि "Requisition" थियो। इन्दिराको विरोध गर्ने कांग्रेसी राजनीतिज्ञहरूले आफूलाई भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस (ओ) भनेर चिनाए - जहाँ "ओ" "संगठन" वा "पुरानो" को लागि खडा भयो। १९७१ को चुनावको लागि, कांग्रेस (ओ), संयुक्त समाजवादी पार्टी र भारतीय जनसंघले इन्दिरा गान्धी र कांग्रेस (आर) को विरोध गर्न "महागठबन्धन" नामको गठबन्धन बनाएका थिए, तर प्रभाव पार्न असफल भयो; <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिराको कांग्रेस (आर) ले १९७१ को चुनावमा ठूलो बहुमत हासिल गर्यो र उनको लोकप्रियता पाकिस्तान विरुद्ध १९७१ को युद्धमा भारतको विजय पछि उल्लेखनीय रूपमा बढ्यो। <ref name="LOC" /> यद्यपि बेरोजगारी, गरिबी, मुद्रास्फीति र अभाव जस्ता गम्भीर समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न इन्दिराको असक्षमताले उनको लोकप्रियतालाई घटायो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> विपक्षी राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा रहेका राज्य सरकारहरूलाई बर्खास्त गर्न बारम्बार " [[राष्ट्रपति शासन]] " को आह्वानलाई अधिनायकवादी र अवसरवादी देखियो। जयप्रकाश नारायण, आचार्य कृपलानी र कांग्रेस (ओ) प्रमुख [[मोरारजी देसाई]] जस्ता राजनीतिक नेताहरूले इन्दिराको सरकारलाई तानाशाही र भ्रष्टको रूपमा निन्दा गरे। नारायण र देसाईले जनता पार्टी बन्ने पूर्ववर्ती जनता मोर्चा (जनता ''मोर्चा'' ) स्थापना गरेका थिए। जनता मोर्चाले 11 जुन १९७५ मा [[गुजरात]] राज्यको विधानसभा (राज्य विधान सभा ) को चुनाव जित्यो। <ref name="LOC" /> <ref name="ING">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/371}}</ref> सन् १९७१ मा [[रायबरेली|रायबरेलीको]] निर्वाचन क्षेत्रबाट इन्दिराविरुद्ध चुनाव लडेका समाजवादी पार्टी (भारत) का नेता राज नारायणले चुनावी दुरुपयोग र सरकारी स्रोतको दुरुपयोग गरेको आरोप लगाउँदै इलाहाबाद उच्च अदालतमा मुद्दा दायर गरेका थिए। अभियान। १२ जुन १९७५ मा ''उत्तर प्रदेश राज्यमा वि.'' ''राज नारायण'', इलाहाबाद उच्च अदालतले इन्दिरालाई दोषी ठहर गर्दै छ वर्षसम्म सार्वजनिक पदमा बस्नबाट रोक लगाएको थियो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> <ref name="ING">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/371}}</ref> <ref name="autogenerated1">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Kuldip Singh|date=11 April 1995|work=[[The Independent]]|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> विपक्षी नेताहरूले तत्काल उनको राजीनामा मागे र सरकार विरुद्ध व्यापक विरोध प्रदर्शन गरे। 25 जुनमा, नारायण र देसाईले दिल्लीमा एक विशाल जुलुस निकाले, " सत्याग्रह " को आह्वान गर्दै - सरकारलाई राजीनामा दिन बाध्य पार्न अहिंसक सविनय अवज्ञाको अभियान। <ref name="LOC" /> == संकटकाल == २५ जुन १९७५ [[भारतको राष्ट्रपति|मा भारतका राष्ट्रपति]] फखरुद्दीन अली अहमदले प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] राष्ट्रिय आपतकाल घोषणा गर्ने सिफारिसलाई स्वीकार गरे। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिराले राजनीतिक र नागरिक अराजकताले राष्ट्रिय सुरक्षाको लागि खतरा भएको तर्क गरे। <ref name="ING2">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/377}}</ref> संकटकालको अवस्थाले केन्द्रीय सरकारलाई संसदको सहमति बिना नै कार्यकारी आदेश जारी गर्न सक्षम बनायो। <ref name="LOC" /> चुनाव स्थगित गरियो र सार्वजनिक जमघट, र्‍याली र हडतालमा प्रतिबन्ध लगाइयो। कर्फ्यू लगाइयो र पुलिस बलहरूलाई बिना वारेन्टी खोज, कब्जा र गिरफ्तार गर्न अधिकार दिइएको थियो। इन्दिराको सरकारले विपक्षी राजनीतिक दलहरूद्वारा नियन्त्रित सरकारहरूलाई खारेज गर्दै तमिलनाडु र गुजरात राज्यहरूमा "राष्ट्रपति शासन" लगायो। <ref name="LOC" /> केन्द्र सरकारले रेडियो, टेलिभिजन र पत्रपत्रिकामा पनि सेन्सरशिप लगाएको छ । देशभरि, पुलिस बलहरूले हजारौं विपक्षी राजनीतिक कार्यकर्ताहरू, साथै राज नारायण, जयप्रकाश नारायण, जीवराम कृपलानी, कामराज, [[मोरारजी देसाई]], सत्येन्द्र नारायण सिन्हा, विजय राजे सिन्धिया, [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]], [[अटल बिहारी वाजपेयी]], [[लालकृष्ण आडवाणी|एल कृष्णा]] जस्ता नेताहरूलाई गिरफ्तार गरे। [[लालकृष्ण आडवाणी|आडवाणी]] र अन्य। <ref name="UK" /> <ref name="LOC" /> हिन्दू राष्ट्रवादी [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ]] (आरएसएस) र [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)|भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी)]] जस्ता विपक्षी राजनीतिक संगठनहरूलाई प्रतिबन्ध लगाइयो र उनीहरूका नेताहरूलाई गिरफ्तार गरियो। <ref name="ING3">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/382}}</ref> केवल [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी|भारतीय कम्युनिष्ट पार्टीले संकटकालको]] अवस्थालाई समर्थन गर्यो। <ref name="ING3" /> बढ्दो उमेर र कमजोर स्वास्थ्यका कारण नारायण जेलबाट रिहा भए पनि राजनीतिक गतिविधिबाट वञ्चित भए । संकटकालको समयमा, इन्दिरा गान्धीले आर्थिक सुधारको 20-बिन्दु कार्यक्रम लागू गर्‍यो जसले हडताल र ट्रेड युनियन द्वन्द्वको अनुपस्थितिमा सहयोग पुर्‍याएर ठूलो आर्थिक वृद्धि हासिल गर्यो। यी सकारात्मक संकेतहरू र आफ्नो पार्टी समर्थकहरूबाट विकृत र पक्षपातपूर्ण जानकारीबाट उत्साहित भएर इन्दिराले मे <ref name="POI2">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> ९७७ को निर्वाचन आह्वान गरिन्। यद्यपि, आपतकालीन युग व्यापक रूपमा अलोकप्रिय थियो। सबैभन्दा विवादास्पद मुद्दा [[भारतीय संविधान|भारतको संविधानको]] ४२ औं संशोधन थियो, जसले नागरिकहरूलाई सर्वोच्च अदालतमा प्रत्यक्ष पहुँचबाट वञ्चित गर्‍यो, बाहेक जब आधारभूत अधिकारहरूको उल्लङ्घन संघीय कानूनको परिणाम हो। संविधानको कुनै पनि अंग संशोधन गर्न संसदलाई अनियन्त्रित अधिकार दिइएको थियो। केन्द्र सरकारले पारित गरेको कानुनको संवैधानिक वैधता निर्धारण गर्ने सम्बन्धमा सर्वोच्च अदालतलाई विशेष अधिकार दिइएको थियो। यसले स्थगित आदेश वा आदेश जारी गर्ने अदालतको शक्तिलाई सीमित गर्यो। संविधानका प्रायः सबै अंगहरूले यो संशोधनमार्फत परिवर्तनहरू देखे। नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको नाकाबन्दी र प्रहरीले मानवअधिकारको व्यापक दुरुपयोग गरेको आरोपले जनतालाई आक्रोशित बनाएको छ । इन्दिरा गान्धीलाई जनताले आफ्नो कान्छो छोरा सञ्जय गान्धीको नेतृत्वमा रहेका राजनीतिज्ञहरूको गुटको प्रभावमा रहेको विश्वास गरेको थियो, जो कथित भ्रष्ट गतिविधिका कारण सरकार र कांग्रेस पार्टीमा आफ्नो प्रभाव प्रयोग गरेर कुख्यात भएका थिए। सञ्जय गान्धीले संघ सरकारको परिवार नियोजनको अलोकप्रिय अभियानको मास्टरमाइन्ड बनाएका थिए, जसमा सरकारी अधिकारीहरूले युवा पुरुषहरूलाई जबरजस्ती नसबंदी गरेको आरोप लगाइएको थियो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> सञ्जय गान्धीले राष्ट्रिय राजधानी नयाँ दिल्लीको [[जामा मस्जिद]] क्षेत्रमा झुग्गी बस्ती भत्काउन पनि उत्प्रेरित गरेका थिए, जसले हजारौं मानिसहरू, प्रायः मुस्लिम, घरबारविहीन बनायो। <ref name="LOC" /> <ref name="POI2" /> भारतीय मजदुरहरू, सहरी कामदारहरू, शिक्षकहरू र सरकारी कर्मचारीहरू पनि ज्याला रोक्का र ट्रेड युनियन गतिविधिहरू र अधिकारहरू कटौतीबाट निराश थिए। <ref name="LOC" /> <ref name="POI2" /> == सृष्टि == 18 जनवरी 1977 मा चुनावहरू बोलाएर सरकारले राजनीतिक बन्दीहरूलाई रिहा गर्यो र प्रेसमा प्रतिबन्ध र सेन्सरशिपलाई कमजोर बनायो, यद्यपि संकटकालको अवस्था आधिकारिक रूपमा समाप्त भएको थिएन। विपक्षी दलका नेताहरूले आगामी निर्वाचनका लागि जयप्रकाश नारायणको समर्थन मागेपछि नारायणले सबै विपक्षी दलले एकताबद्ध मोर्चा बनाउन आग्रह गरे । जनता पार्टी औपचारिक रूपमा 23 जनवरी 1977 मा शुरू भएको थियो जब जनता मोर्चा, [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंहको]] भारतीय लोक दल, स्वतन्त्र पार्टी, राज नारायण र जर्ज फर्नान्डिसको भारतीय समाजवादी पार्टी, र भारतीय जनसंघ (BJS) सम्मिलित भयो, तिनीहरूको विघटन। छुट्टाछुट्टै पहिचान (सबै दल संगठनको एकीकरण निर्वाचन पछि सम्पन्न हुने थियो)। जनताका दलका राजनीतिक विचारधाराहरू विविध र द्वन्द्वपूर्ण भए पनि संकटकाल को विरोधी आन्दोलनका वैचारिक नेता र अहिले जनता पार्टीका रूपमा देखिएका जयप्रकाश नारायणको अत्यधिक पहुँचको आह्वानमा पार्टी एकता हुन सफल भयो। [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] जनता पार्टीको पहिलो अध्यक्ष बने । रामकृष्ण हेगडे पार्टी महासचिव बने र भारतीय जनसंघका नेता [[लालकृष्ण आडवाणी]] पार्टी प्रवक्ता बने। जनताको घोषणापत्र १० फेब्रुअरीमा जारी गरिएको थियो, जसले घोषणा गर्‍यो कि आगामी चुनावले मतदाताहरूलाई प्रस्तुत गर्दछ: {{Quote|a choice between freedom and slavery; between democracy and dictatorship; between abdicating the power of the people and asserting it; between the [[Gandhism|Gandhian path]] and the way that has led many nations down the precipice of dictatorship, instability, military adventure and national ruin.<ref name="E">{{cite book|title=320 Million Judges|author=G. G. Mirchandani|pages=98–126|publisher=Abhinav Publications|year=2003|isbn=81-7017-061-3}}</ref>}} इन्दिराको आपतकालीन शासन व्यापक रूपमा अलोकप्रिय भएको कुरा स्पष्ट भएपछि [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आर)]] सरकारबाट दलबदल बढ्यो। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण जगजीवन रामको थियो, जसले भारतका [[दलित]] समुदायहरूमा ठूलो समर्थनको कमाण्ड गरे। पूर्व रक्षामन्त्री रामले [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आर)]] छोडेर आफ्ना समर्थकहरूसँग मिलेर २ फेब्रुअरी <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> ९७७ मा कांग्रेस फर डेमोक्रेसी गठन गरे। अन्य सह-संस्थापकहरूमा उड़ीसाका पूर्व मुख्यमन्त्री नन्दिनी सत्पाथी, पूर्व केन्द्रीय वित्त राज्यमन्त्री केआर गणेश, पूर्व सांसद डीएन तिवारी र बिहारका राजनीतिज्ञ राज मंगल पाण्डे समावेश थिए। <ref name="B" /> जनता पार्टीसँग निर्वाचन लड्ने प्रतिबद्धता गरे पनि रामले आफ्नो पार्टी संगठन जनतामा विलय गर्न विरोध गरे। लोकतन्त्रका लागि कांग्रेसले जनता पार्टीको समान घोषणापत्रको साथ निर्वाचन लड्ने र संसदमा जनता पार्टीसँग सामेल हुने निर्णय गरेको थियो, तर अन्यथा छुट्टै पहिचान कायम राख्नेछ (सीएफडी २०२० को निर्वाचन पछि जनता पार्टीमा विलय हुनेछ। ५ मे)। <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> ३० जनवरी १९७७ मा [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)|भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)]] ले जनता पार्टी विरुद्ध उम्मेदवार नउठाएर विपक्षी मतमा विभाजन हुनबाट जोगिन खोज्ने घोषणा गर्‍यो। === संवैधानिक दलहरू === * भारतीय लोक दल ** भारतीय क्रान्ति दल ** स्वतन्त्र पार्टी ** समाजवादी पार्टी *** प्रजा समाजवादी पार्टी *** संयुक्त समाजवादी पार्टी ** उत्कल कांग्रेस * भारतीय जनसंघ * कांग्रेस (ओ) * लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस * [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (रा)]] [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], कृष्णकान्त, राम धन, मोहन धारिया, चन्द्रजित यादव, लक्ष्मीकान्त जस्ता विद्रोहीहरू == १९७७ को निर्वाचन == निर्वाचन प्रचारका क्रममा कांग्रेस र जनता पार्टीका नेताहरुले समर्थकलाई भेला गर्न देशभर घुमफिर गरेका छन् । इन्दिरा र उनको कांग्रेस (आर) ले आर्थिक विकास र व्यवस्थित सरकार हासिल गर्ने रेकर्डलाई बढावा दिनुभयो। उनले संकटकाल को समयमा भएका दुर्व्यवहारका लागि माफी मागे तापनि, इन्दिरा र कांग्रेस (आर) ले राष्ट्रिय सुरक्षाको लागि आवश्यक भएको आपतकाल लागू गर्ने औचित्य 455 को बचाउ गरे। अर्कोतर्फ, जनता नेताहरूले इन्दिरालाई तानाशाहको रूपमा शासन गरेको र भारतमा मानवअधिकार र लोकतन्त्रलाई खतरामा पार्ने आरोप लगाए। जनताको अभियानले [[ब्रिटिस शासन|ब्रिटिश शासन]] विरुद्ध भारतको स्वतन्त्रता संग्रामको सम्झना जगायो, जसमा जयप्रकाश नारायण, जीवराम कृपलानी र मोरारजी देसाई पहिलो पटक राजनीतिक नेताको रूपमा देखा परेका थिए। नारायण र कृपलानी आफैंले पद नखोजे पनि जनता पार्टीका प्रमुख प्रचारक बने, देशभरका जुलुसहरूमा ठूलो जनसङ्ख्यालाई तानेर। संकटकाल को समयमा गरिएका कार्यहरूले कांग्रेस (आर) लाई यसको सबैभन्दा वफादार निर्वाचन क्षेत्रहरू मध्येको समर्थनलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्यो। जामा मस्जिद नजिकैको बस्तीको बुलडोजिङले भारतका मुस्लिमहरूका बीचमा व्यापक रूपमा अलोकप्रिय थियो, र जगजीवन रामको पक्षघातले भारतका दलितहरूमाझ कांग्रेस (आर) को समर्थनलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्यो। बीएलडी नेता चरण सिंहको किसान जराले उनलाई भारतको सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको राज्य [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशको]] ग्रामीण भागहरूमा पर्याप्त समर्थन जुटाउन मद्दत गर्‍यो। शिरोमणि अकाली दल, [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाबका]] सिखहरूको पार्टी र क्षेत्रीय राजनीतिक दलहरू जस्तै [[तमिलनाडु|तमिलनाडुस्थित]] द्रविड मुनेत्र कझगम महत्वपूर्ण सहयोगी बने। हिन्दू राष्ट्रवादी भारतीय जनसंघका नेताहरूले भारतका मध्यमवर्गीय व्यापारी, व्यापारी र रूढिवादी हिन्दूहरूलाई भेला गरे। हिन्दू राष्ट्रवादी आरएसएस र जनतासँग गठबन्धन ट्रेड युनियनहरूले पर्याप्त मतदान ब्लकहरू जुटाउन मद्दत गरे। 1977 को चुनावमा 320 मिलियन भन्दा बढी मतदाताबाट 60% को मतदान भयो। 23 मार्चमा, यो घोषणा गरिएको थियो कि जनता पार्टीले 43.2% लोकप्रिय भोट र 271 सीटहरू प्राप्त गर्दै व्यापक विजय हासिल गरेको थियो। अकाली दल र कांग्रेस फर डेमोक्रेसीको समर्थनमा, यसले दुई तिहाइ वा पूर्ण बहुमत 345 सिटहरू कमाएको थियो। कांग्रेस फर डेमोक्रेसीले २८ सिट जितेको भए पनि रामको राष्ट्रिय दलित नेताको रूपमा उभिएको र दलित मतको ठूलो हिस्सा जनता पार्टी र यसका सहयोगीहरूलाई सार्नुले उनलाई निकै प्रभाव पारेको थियो। <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> देशको बाँकी भागको विपरित, जनता पार्टीले भारतको दक्षिणी राज्यहरूबाट केवल छ सिट जित्यो - [[केरल|केरला]] राज्यबाट कुनै पनि - जहाँ आपतकालले राजनीतिक अशान्ति पैदा गरेको थिएन। कांग्रेस (आर) ले कुल 153 सिट जित्यो, मुख्यतः भारतको दक्षिणबाट। यद्यपि, जनताका उम्मेदवारहरूले उत्तरी " [[हिन्दी इलाका|हिन्दी बेल्ट]] " मा, विशेष गरी उत्तर प्रदेशमा कांग्रेस (आर) का उम्मेदवारहरूलाई प्रचण्ड रूपमा पराजित गरे। चुनावको सबैभन्दा चकित पार्ने नतिजाहरू मध्ये एक इन्दिरा गान्धीको उनको चुनावी क्षेत्र रायबरेलीबाट पुन: चुनाव लड्न उनको बोलीमा पराजय थियो, जुन उनले १९७१ मा आफ्ना प्रतिद्वन्द्वी राज नारायणसँग 55,200 मतको अन्तरले पराजित गरिन्। कांग्रेस (आर) ले उत्तर प्रदेशमा कुनै पनि सिट जित्न सकेन र जनताका उम्मेदवारहरूले 10 राज्य र क्षेत्रहरूमा सखाप पारे। सन् १९७७ देखि १९७९ सम्म मोरारजी सरकारको नेतृत्वमा गठबन्धन प्रयोग गरी भारतको मार्च १९७७ को [[लोक सभा|लोकसभा]] चुनाव परिणामहरूको सारांश<nowiki></br></nowiki> '''स्रोतहरू: Keesing's - विश्व समाचार संग्रह''' {| class="wikitable sortable" ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:left;vertical-align:top;" |गठबन्धनहरू ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:left;vertical-align:top;" | पार्टी ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | सिट जितेका छन् ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | परिवर्तन ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | लोकप्रिय मतहरू % |- | rowspan="1" style="text-align:left;vertical-align:top;" | जनता गठबन्धन<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''सिट:''' 345<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''सिट परिवर्तन:''' +२३३<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''लोकप्रिय भोट %:''' ५१.८९ | style="text-align:left;" | जनता पार्टी / लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस | २९८ | +२४५ | ४३.१७ |- |} 24 मार्चको बिहान, जयप्रकाश नारायण र जीवतराम कृपलानीले [[राजघाट समाधि परिसर|नवनिर्वाचित]] जनता सांसदहरूलाई राजघाटमा नेतृत्व गरे, जहाँ [[महात्मा गान्धी|महात्मा गान्धीको]] खरानी राखिएको थियो, र गान्धीको काम जारी राख्ने र राष्ट्रको सेवामा इमानदारी कायम गर्ने वाचा दिए। <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> त्यसको लगत्तै, जनता पार्टीले भारतको नयाँ प्रधानमन्त्री बन्न नेता छनोट गर्ने गम्भीर चुनौतीको सामना गर्‍यो, जहाँ पार्टीका नेताहरूको प्रतिद्वन्द्वी बोलीले पार्टीलाई विभाजित गर्न र सत्तामा पुग्नु अघि यसको बहुमतलाई कमजोर बनाउन सक्छ। जनता पार्टीका अध्यक्ष [[मोरारजी देसाई]], [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] र जगजीवन रामले जनताका सांसदहरू र जनता संगठनमा आफ्नै राजनीतिक दलहरूबाट ल्याएका कार्यकर्ताहरूको ठूलो संख्याको समर्थन पाए। <ref name="B1" /> सम्भावित विभाजनकारी प्रतिस्पर्धाबाट बच्न जनताका नेताहरूले जयप्रकाश नारायण र जीवतराम कृपलानीलाई पार्टीको नेता चयन गर्न आग्रह गरे, आफ्नो रोजाइलाई पालना गर्ने वाचा गर्दै। <ref name="B1" /> लामो छलफलपछि नारायण र कृपलानीले २४ मे मा जनता संसदीय दलको अध्यक्षमा मोरारजी देसाईलाई चयन गरे। जर्ज फर्नान्डिस र जगजीवन राम जस्ता केही नेताहरूले देसाईलाई समर्थन गर्न हिचकिचाए र छनोटको अलोकतान्त्रिक विधिको आलोचना गरे तापनि देसाईको स्थिति चाँडै पुष्टि भयो र सुदृढ भयो। <ref name="B1" /> देसाईले प्रधानमन्त्रीको पदभार ग्रहण गर्दै अर्थ मन्त्रालयको पनि जिम्मेवारी सम्हालेका थिए । उनले जनताका विभिन्न घटक र सबैभन्दा शक्तिशाली पार्टीका नेताहरूलाई सन्तुष्ट पार्न महत्त्वपूर्ण पदहरू सावधानीपूर्वक बाँडफाँड गर्न खोजे जुन आफ्नै नेतृत्वको स्थितिको लागि प्रतिद्वन्द्वी थिए। [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] र जगजीवन राम दुवैलाई उपप्रधानमन्त्रीको उपाधि दिइएको थियो। मन्त्रिपरिषद्को दोस्रो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पद [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] गृहमन्त्री बने भने जगजीवन रामले रक्षा मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हालेका छन्। [[भारतीय जनता पार्टी|बीजेएस]] नेता [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[लालकृष्ण आडवाणी|लालकृष्ण आडवाणीलाई]] क्रमशः विदेश मन्त्रालय र सूचना र प्रसारण मन्त्रालयको जिम्मेवारी दिइएको छ। राज नारायण स्वास्थ्यमन्त्री, मधु दण्डवतेलाई रेल मन्त्रालय र ट्रेड युनियनका नेता जर्ज फर्नान्डिसलाई सञ्चारमन्त्री बनाइएको छ । न्यायविद् शान्ति भूषण कानून तथा न्याय मन्त्री नियुक्त भएका छन् । <ref name="EI">{{Cite web|url=http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|title=Morarji, Charan Singh waited for each other to die: Book|date=11 November 2008|publisher=[[The Indian Express]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081215182044/http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|archivedate=15 December 2008|accessdate=27 June 2009}}</ref> कांग्रेस (ओ) दिग्गज र जनता उम्मेद्वार नीलम सञ्जीव रेड्डी 25 जुलाई १९७७ मा भारतको छैठौं राष्ट्रपति बन्न राष्ट्रपति चुनावमा विजयी भए। चुनावी पराजयको नतिजाले कांग्रेस (आर) लाई निकै कमजोर र कमजोर बनायो । कांग्रेस (आर) सांसद र कार्यकर्ताहरूको उल्लेखनीय संख्याले इन्दिराको नेतृत्वको निन्दा गरे र पार्टी छोडे। नतिजा स्वरूप, अझै पनि इन्दिरा गान्धीप्रति वफादार सांसदहरूले आफ्नो पार्टीको नाम [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] राखे - "म" इन्दिराको पक्षमा उभिए। यद्यपि अब सांसद नभए पनि, इन्दिरा गान्धी [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] को अध्यक्षको रूपमा जारी राखिन्, जुन सबैभन्दा ठूलो विपक्षी दल रह्यो। [[चित्र:Morarji_Desai_1978.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b5/Morarji_Desai_1978.jpg|thumb|238x238px| भारतीय प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाई (१९७७ -1979)]] == जनताको शासन == देसाई सरकारले चालेको पहिलो कदम भनेको आपतकालीन अवस्था र मिडिया सेन्सरसिपको औपचारिक अन्त्य गर्ने र संकटकाल को समयमा जारी गरिएका विवादास्पद कार्यकारी आदेशहरू खारेज गर्ने थियो। <ref name="POI2">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> कुनै पनि भावी सरकारलाई संकटकाल घोषणा गर्न अझ गाह्रो बनाउन संविधान संशोधन गरिएको थियो; मौलिक स्वतन्त्रता र भारतको न्यायपालिकाको स्वतन्त्रता पुन: पुष्टि भयो। <ref name="POI2" /> <ref name="B1" /> नयाँ सरकारले उद्योग मन्त्री जर्ज फर्नान्डिस समेत रहेका बडोदा डाइनामाइट काण्डका २५ जना अभियुक्तहरू विरुद्धका सबै आरोपहरू फिर्ता लिन अघि बढेको छ। <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> मे १९७४ को हडतालपछि अनुशासित रेलवे कर्मचारीलाई रेलमन्त्रीले पुनर्बहाली गरे । <ref name="B1" /> देसाई सरकारले इन्दिरा गान्धीको सरकार, राजनीतिक दल र प्रहरी बलका सदस्यहरूद्वारा भ्रष्टाचार र मानवअधिकार हननका आरोपहरूको छानबिन गर्न छानबिन आयोगहरू र न्यायाधिकरणहरू स्थापना गर्न अघि बढ्यो। सञ्जय गान्धीको राज्यको स्वामित्वमा रहेको [[मारुति सुजुकी|मारुति उद्योग लिमिटेडको]] व्यवस्थापन, पूर्व रक्षामन्त्री बन्सीलालको गतिविधि र सन् १९ ७१ नगरवाला काण्डमा विशेष सोधपुछ गरिएको थियो। <ref name="B1" /> इन्दिरा र उनका छोरा सञ्जय दुवैलाई भ्रष्टाचारको आरोप लगाइयो र छोटो समयका लागि गिरफ्तार गरियो। === राज्यहरूमा चुनाव === कार्यभार सम्हाल्ने बित्तिकै, जनता सरकारले कांग्रेसले सत्तामा रहेका दस राज्य सरकारहरूलाई राज्य सभाहरू भंग गर्न र जुनमा नयाँ चुनाव गराउन दबाब दियो। [[तमिलनाडु|तमिलनाडुले]] एमजी रामचन्द्रनको नेतृत्वमा रहेको [[अल इन्डिया अन्ना द्रविड मुनेत्र कडगम|एआईएडीएमकेको]] विशाल विजय देखेको छ। गृहमन्त्री चरण सिंहले तर्क गरे कि सत्तारूढ दललाई मतदाताले कडा रूपमा अस्वीकार गरेको छ र राज्यका जनताबाट नयाँ जनादेश जित्न आवश्यक छ। कांग्रेस (आर) सबै राज्यहरूमा पराजित भयो, र जनता पार्टीले सात-उत्तर प्रदेश, बिहार, हरियाणा, उडिसा, मध्य प्रदेश, राजस्थान र हिमाचल प्रदेशमा सत्ता कब्जा गर्यो। पञ्जाबमा जनता पार्टीले अकाली दलसँग मिलेर सरकार बनाएको छ । बिहारमा, कर्पुरी ठाकुरले <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=5xj0g8euumQC&q=satyendra+narayan+sinha&pg=PA211|title=Bihar chief ministership battle 1977|date=June 2003|access-date=4 June 2007}}</ref> जनता पार्टीका तत्कालीन प्रमुख सत्येन्द्र नारायण सिन्हाबाट निकट प्रतिस्पर्धामा जनता विधायक दलको नेतृत्व जितेर बिहारको मुख्यमन्त्री बने । सबै राज्यका विधान सभाका जनता सदस्यहरूको संख्या 386 बाट बढेर 1,246 सिटमा पुगेको छ। सरकारले [[जम्मु र कश्मीर|जम्मू र कश्मीर]] राज्यमा नयाँ चुनाव पनि बोलायो, जहाँ जनता पार्टीले कांग्रेसको 11 लाई 13 सिट जित्यो, र अनुभवी कश्मीरी राजनीतिज्ञ शेख अब्दुल्ला 1953 मा बर्खास्त गरि सत्तामा फर्के। === विदेश नीति === प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाई र विदेश मन्त्री [[अटल बिहारी वाजपेयी|अटल बिहारी वाजपेयीले इन्दिराको]] सरकारले अपनाएको बाटोबाट हटेर भारतको विदेश नीतिमा महत्वपूर्ण परिवर्तनहरू सुरु गरे। भारतका प्रतिद्वन्द्वी छिमेकीहरू विरुद्ध कट्टरपन्थी अडान कायम राखेकी इन्दिरा गान्धीको पदच्युतको दिन पाकिस्तान र चीन दुवैले मनाएका थिए। 1979 मा, [[अटल बिहारी वाजपेयी]] चीनका नेताहरूलाई भेटेर बेइजिङ भ्रमण गर्ने उच्च श्रेणीका भारतीय अधिकारी बने। देसाई सरकारले सन् [[भारत-चीन युद्ध|१९६२ को चीन-भारत युद्धका]] कारण विच्छेद भएको जनवादी गणतन्त्र चीनसँग कूटनीतिक सम्बन्ध पुन: स्थापना गर्‍यो। लामो समयदेखि चल्दै आएको क्षेत्रीय विवाद समाधान गर्न, व्यापार विस्तार र सीमा सुरक्षा सुदृढ गर्न दुवै देशले नियमित संवाद स्थापना गरेका छन्। देसाई सरकारले बंगलादेशका संस्थापक नेता [[शेख मुजिबुर रहमान|शेख मुजिबुर रहमानप्रति]] वफादार छापामारहरूलाई भारतको समर्थन समाप्त गर्‍यो, जसलाई १९७५ मा सैन्य अधिकारीहरूले मारेका थिए र भारतबाट आफूलाई टाढा राख्न खोज्ने सैन्य शासनले प्रतिस्थापित गर्‍यो। भारतले सन् १९७१ को युद्धमा पाकिस्तानलाई दिएको समर्थन र [[सोभियत सङ्घ|सोभियत संघसँग]] भारतको निकटताका कारण तनावग्रस्त बनेको संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको सम्बन्ध सुधार्न पनि खोजेको थियो। जनता सरकारले [[शीतयुद्ध|शीतयुद्धमा]] "वास्तविक" [[असंलग्न अभियान|असंलग्नता]] हासिल गर्ने आफ्नो चाहनाको घोषणा गर्‍यो, जुन लामो समयदेखि रहेको राष्ट्रिय नीति थियो। 1978 मा, [[जिम्मी कार्टर|जिमी कार्टर]] भारतको आधिकारिक भ्रमण गर्ने तेस्रो अमेरिकी राष्ट्रपति बने। दुवै राष्ट्रले व्यापार सुधार गर्न र विज्ञान र प्रविधिमा सहयोग विस्तार गर्न खोजेका थिए। वाजपेयीले आणविक निशस्त्रीकरण सम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र सम्मेलनमा भारतको प्रतिनिधित्व गर्दै, भारतको आणविक कार्यक्रम र अप्रसार सन्धिहरूमा हस्ताक्षर गर्न अस्वीकार गरे। === आर्थिक नीति === जनता सरकारले आर्थिक सुधारमा कम सफलता हासिल गरेको छ । यसले कृषि उत्पादन र ग्रामीण उद्योगहरूलाई प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यका साथ छैठौं पञ्चवर्षीय योजनाको सुरुवात गरेको छ। आर्थिक आत्मनिर्भरता र स्वदेशी उद्योगहरूलाई प्रवर्द्धन गर्न खोज्दै, सरकारले बहुराष्ट्रिय संस्थानहरूलाई भारतीय संस्थानहरूसँग साझेदारी गर्न आवश्यक छ। यो नीति विवादास्पद साबित भयो, विदेशी लगानी घट्यो र भारतबाट [[कोका-कोला]] र [[आइबिएम|आईबीएम]] जस्ता कर्पोरेटहरू उच्च प्रोफाइलबाट बाहिर निस्कियो। <ref name="IMM">{{Cite book|title=India: From Midnight To Millennium and Beyond}}</ref> == सरकारको पतन == बलियो सुरुवात भए पनि, जनताको सरकार महत्वपूर्ण वैचारिक र राजनीतिक विभाजन देखा पर्दा ओइलाउन थाल्यो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> पार्टीमा दिग्गज समाजवादी, ट्रेड युनियनवादी र व्यापार समर्थक नेताहरू थिए, जसले सार्वजनिक विभाजनलाई ट्रिगर नगरी ठूला आर्थिक सुधारहरू हासिल गर्न गाह्रो बनायो। <ref name="LOC" /> समाजवादी र धर्मनिरपेक्ष जनता राजनीतिज्ञहरूले राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघको हिन्दू राष्ट्रवादी एजेन्डाप्रति घृणा साझा गरे, जसका सदस्यहरूमा वाजपेयी, आडवाणी र पूर्व भारतीय जनसंघका अन्य नेताहरू थिए। हिन्दू र मुस्लिमहरू बीचको हिंसाले जनता पार्टी भित्र थप टकराव निम्त्यायो, धेरै जसो जनता नेताहरूले [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[लालकृष्ण आडवाणी|लालकृष्ण आडवाणीलाई]] सरकारमा बस्ने र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|आरएसएसको]] सदस्य बन्ने बीचमा छनौट गर्ने माग गरे। दुबै वाजपेयी र आडवाणीका साथै पूर्व बीजेएसका अन्य सदस्यहरूले आरएसएसको सदस्य रहन रोजे र फलस्वरूप आफ्नो पद र पार्टीबाट राजीनामा दिए। जनता सरकारको लोकप्रियतामा आएको ह्रासलाई आपतकालीन युगको दुरुपयोगको रोकिएको अभियोजनले सहयोग गरेको थियो। सरकारले धेरैजसो आरोप प्रमाणित गर्न असफल भएको थियो र थोरैलाई सजाय दिलायो। इन्दिरा गान्धी विरुद्धका मुद्दाहरू पनि प्रमाणको अभावमा रोकिएका थिए, र उनको निरन्तर अभियोजनले भारतीय जनताबाट उनीप्रति सहानुभूति र उनका समर्थकहरूको क्रोध जगाउन थाल्यो, जसले यसलाई " विच हन्ट " भनेर देखे। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> 1979 मा, मोरारजी देसाईको आर्थिक अवस्था बिग्रनुका साथै परिवारका सदस्यहरू संलग्न भई नातावाद र भ्रष्टाचारको आरोपको कारणले गर्दा उनको समर्थनमा उल्लेखनीय गिरावट आएको थियो। देसाईको द्वन्द्वात्मक मनोवृत्तिले उनको समर्थन कम गर्यो। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> उनका मुख्य प्रतिद्वन्द्वी चरण सिंहले देसाईसँग घनिष्ठ सम्बन्ध विकास गरेका थिए। <ref name="EI">{{Cite web|url=http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|title=Morarji, Charan Singh waited for each other to die: Book|date=11 November 2008|publisher=[[The Indian Express]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081215182044/http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|archivedate=15 December 2008|accessdate=27 June 2009}}</ref> देसाईको नेतृत्वको विरोध गर्दै सिंहले राजीनामा दिए र आफ्नो BLD को समर्थन फिर्ता लिए। देसाईले पार्टीमा धर्मनिरपेक्ष र समाजवादी राजनीतिज्ञहरूको समर्थन पनि गुमाए, जसले उनलाई हिन्दू राष्ट्रवादी बीजेएसको पक्षमा देखेका थिए। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> 19 जुलाई 1979 मा देसाईले सरकारबाट राजीनामा दिए र अन्ततः [[मुम्बई]] (तब बम्बई) मा आफ्नो घरमा सेवानिवृत्त भए। <ref name="UK" /> जयप्रकाश नारायणको खराब स्वास्थ्यले उनलाई राजनीतिक रूपमा सक्रिय रहन र एकताबद्ध प्रभावको रूपमा काम गर्न गाह्रो बनायो र 1979 मा उनको मृत्युले पार्टीलाई सबैभन्दा लोकप्रिय नेताबाट वञ्चित गर्यो। असन्तुष्टहरूले देसाईको स्थानमा [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंहलाई]] नयाँ प्रधानमन्त्रीको रूपमा प्रस्तुत गरेका थिए। राष्ट्रपति रेड्डीले 64 सांसदहरूको संख्यामा अल्पसंख्यक सरकारको प्रधानमन्त्रीको रूपमा चरण सिंहलाई नियुक्त गरे, उनलाई नयाँ सरकार गठन गर्न र आफ्नो बहुमत प्रमाणित गर्न आह्वान गरे। देसाई र बीजेएसको प्रस्थानले जनताको बहुमतलाई निकै घटाएको थियो र जनताका धेरै सांसदहरूले चरण सिंहलाई समर्थन गर्न अस्वीकार गरे। जगजीवन रामका वफादार सांसदहरू जनता पार्टीबाट बाहिरिए । DMK, शिरोमणि अकाली दल र भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी) जस्ता पूर्व सहयोगीहरूले जनता पार्टीबाट आफूलाई टाढा राखेका थिए। अत्यधिक बहुमतका लागि पर्याप्त समर्थन खोज्दै, चरण सिंहले कांग्रेस (आई) सँग वार्ता गर्न खोजे, जसले अस्वीकार गर्यो। पदमा बसेको तीन हप्तापछि चरण सिंहले राजीनामा दिएका थिए । अन्य कुनै राजनीतिक दलले बहुमतको सरकार स्थापना गर्न नसकेपछि राष्ट्रपति रेड्डीले संसद भंग गरी जनवरी <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> ९८० को लागि नयाँ निर्वाचन आह्वान गरे। १९८० को आम चुनावमा जनता पार्टीले जगजीवन रामलाई आफ्नो प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवारको रूपमा घोषणा गर्‍यो, तर पार्टीले 542 मध्ये <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4117-general-election-1980-vol-i-ii/|title=General Election, 1980 (Vol I, II)|first=General Election, 1980 (Vol I, II)|website=Election Commission of India}}</ref> सिट मात्र जित्यो। == पार्टी अध्यक्षहरू == * [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] (१९७७–१९८८)। <ref>{{Cite web|url=https://www.pmindia.gov.in/en/former_pm/shri-chandra-shekhar/|title=Shri Chandra Shekhar {{!}} Prime Minister of India|website=www.pmindia.gov.in|accessdate=2022-01-29}}</ref> * अजित सिंह (1988)। * सुब्रमण्यम स्वामी (1990 – 2013)। <ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/topic/subramanian-swamy|title=Subramanian Swamy|work=Business Standard India|access-date=2022-01-29}}</ref> == आम निर्वाचन परिणाम == === लोकसभा सीटहरू === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" !वर्ष ! विधायिका ! सिटमा प्रतिस्पर्धा भयो ! सिट जितेका छन् ! सिट परिवर्तन ! भोटको प्रतिशत ! भोट फरफर ! सन्दर्भ |- | सन् १९७७ | छैठौं लोकसभा | ४०५ |{{Composition bar|295|542|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> २९५ | ४१.३२% |{{Increase}}</img> ४१.३२% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4116-general-election-1977-vol-i-ii/|title=General Election, 1977 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | 1980 | 7 औं लोकसभा | ४३३ |{{Composition bar|31|529|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> २६४ | १८.९७% |{{Decrease}}</img> 22.35% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4117-general-election-1980-vol-i-ii/|title=General Election, 1980 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९८४ | 8 वीं लोकसभा | २०७ |{{Composition bar|10|514|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> २१ | ६.८९% |{{Decrease}}</img> १२.०८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4118-general-election-1984-vol-i-ii/|title=General Election, 1984 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | १९८९ | 9 औं लोकसभा | १५५ |{{Composition bar|0|529|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> १० | १.०१% |{{Decrease}}</img> ५.८८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4120-general-election-1989-vol-i-ii/|title=General Election, 1989 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९१ | 10 औं लोकसभा | ३४९ |{{Composition bar|5|521|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> ५ | ३.३७% |{{Increase}}</img> 2.36% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4121-general-election-1991-vol-i-ii/|title=General Election, 1991 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९६ | 11 औं लोकसभा | १०१ |{{Composition bar|0|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> ५ | ०.१९% |{{Decrease}}</img> ३.१८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4123-general-election-1996-vol-i-ii/|title=General Election, 1996 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | 1998 | 12वीं लोकसभा | १६ |{{Composition bar|1|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> १ | ०.१२% |{{Decrease}}</img> ०.०७% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4124-general-election-1998-vol-i-ii/|title=General Election, 1998 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९९ | 13 औं लोकसभा | २६ |{{Composition bar|0|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> १ | ०.०५% |{{Decrease}}</img> ०.०७% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4125-general-election-1999-vol-i-ii-iii/|title=General Election, 1999 (Vol I, II, III)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |} == राज्य एकाइहरू == === कर्नाटक === ==== राष्ट्रपतिहरू ==== वीरेन्द्र पाटिल (१९७७-७८) <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.outlookindia.com/newswire/story/gowda-and-irony-of-coalition-building/351302|title=Gowda and irony of coalition building|website=www.outlookindia.com/|accessdate=2021-12-09}}</ref> [[एच. डी. देवगौडा|एचडी देवगौडा]] (१९७८) <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.outlookindia.com/newswire/story/gowda-and-irony-of-coalition-building/351302|title=Gowda and irony of coalition building|website=www.outlookindia.com/|accessdate=2021-12-09}}</ref> डी. मञ्जुनाथ (१९८३) सांसद प्रकाश (१९८७) ==== महासचिव ==== जीवराज अल्वा (१९८८-१९९ ०) === उत्तर प्रदेश === ==== राष्ट्रपति ==== नवनीत चतुर्वेदी === तमिलनाडु === ==== राष्ट्रपति ==== नेल्लई आर जेबमानी == निधन == १९८० को चुनावमा, जनता पार्टीका बाँकी नेताहरूले पार्टीको पुनर्निर्माण र नयाँ गठबन्धन गर्न असफल प्रयास गरे। देसाईले पार्टीको लागि प्रचार गरे तर राजनीतिबाट सन्यास लिँदै आफैं चुनावमा उभिएनन्। कांग्रेस (आई) ले अर्को कमजोर र निष्क्रिय सरकारप्रति भारतीय जनताको घृणाको फाइदा उठाउँदै "काम गर्ने सरकार छान्नुहोस्!" नाराका साथ अभियान चलायो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिरा गान्धीले संकटकालको समयमा भएका गल्तीहरूको लागि माफी मागेकी र विनोबा भावे जस्ता सम्मानित राष्ट्रिय नेताहरूको समर्थन जितिन्। चुनावमा जनताको टिकट अन्तर्गत उम्मेदवारहरू नराम्ररी पराजित भए - पार्टीले 172 सिट गुमाए, 31 मात्र जित्यो। इन्दिरा गान्धी र कांग्रेस (आई) बलियो बहुमतका साथ सत्तामा फर्किए। सञ्जय गान्धी पनि संसदमा निर्वाचित भएका थिए । राष्ट्रपति रेड्डी आफ्नो कार्यकालको अन्त्यमा 1982 मा कांग्रेस (आई) नेता [[जैल सिंह|जैल सिंहद्वारा]] सफल भएका थिए। १९८० र 1989 को बीचमा, जनता पार्टीले समाजवादी राजनीतिज्ञ [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखरको]] नेतृत्वमा भारतीय संसदमा सानो उपस्थिति कायम राख्यो। <ref name="POI">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> सन् १९८८ मा लोकदल (ए) जनता पार्टीमा विलय भयो र अजित सिंहलाई अध्यक्ष बनाइयो। <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19880615-ajit-singh-catapulted-as-janata-party-president-797348-1988-06-15|title=Ajit Singh catapulted as Janata Party president|last=Chawla|first=Prabhu|date=15 June 1988|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> केही महिनापछि, यो जनता दलमा विलय भयो, जुन [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|विश्वनाथ प्रताप सिंहको]] नेतृत्वमा प्रमुख प्रतिपक्षी दल र राष्ट्रिय मोर्चाको गठबन्धनको मुख्य घटक बनेको थियो। <ref name="POI" /> बोफोर्स काण्डमा इन्दिराका जेठा छोरा र उत्तराधिकारी प्रधानमन्त्री [[राजीव गान्धी|राजीव गान्धीको]] सरकारको भूमिकाको पर्दाफास गर्नका लागि सिंह व्यापक रूपमा लोकप्रिय भएका थिए, यद्यपि ५ फेब्रुअरी २००४ मा दिल्ली उच्च अदालतले राजीव गान्धीविरुद्धको घुसखोरीको आरोप खारेज गरिदिएको थियो। अरू। <ref name="POI" /> <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3458319.stm|title=Rajiv Gandhi cleared over bribery|date=4 February 2004|work=BBC News}}</ref> तर जनता पार्टीका कतिपय नेताहरूले जनता दलमा विलयलाई स्वीकार गर्न अस्वीकार गर्दै जनता पार्टीमा नै बसे । <ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/your-week/story/19890131-zzz-768512-2013-02-27|title=Blundering On|date=31 January 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19890315-state-chiefs-selection-deepens-rift-in-janata-dal-815855-1989-03-15|title=State chiefs' selection deepens rift in Janata Dal|last=Pachai|first=Pankaj|last2=Awasti|first2=Dilip|date=15 March 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> जसमा इन्दुभाई पटेल, सुब्रमण्यम स्वामी, सैयद शहाबुद्दीन, [[एच. डी. देवगौडा|एचडी देवेगौडा]], सरोजिनी महिषी सामेल थिए। <ref name=":1" /> <ref>{{Cite book|title=Relentless: An Autobiography}}</ref> ४ जनवरी १९८९ मा इन्दुभाई पटेललाई जनता पार्टीको कार्यवाहक अध्यक्ष घोषित गरियो। <ref>{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&dat=19890106&printsec=frontpage&hl=en|title=Convention will elect new Janata Leader: Indubhai|last=News Service|first=Express|date=6 January 1989|work=Indian Express|access-date=14 March 2022|pages=9}}</ref> जनता दलले आफ्नो चुनाव चिन्ह जनता पार्टीको चिन्ह हस्तान्तरण गर्न [[भारतीय निर्वाचन आयोग|भारतको निर्वाचन आयोगमा]] निवेदन दिएको छ । <ref>{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=54FlAAAAIBAJ&sjid=g54NAAAAIBAJ&pg=576%2C2198926|title=Janata Dal application for symbol|last=News Service|first=Express|date=5 January 1989|work=Indian Express|access-date=14 March 2022|pages=7}}</ref> तर निर्वाचन आयोगले सन् १९८९ को आमनिर्वाचनका लागि ''चक्र–हल्धर'' चिन्ह फ्रिज गरिदिएपछि जनता दलले आफ्नो चुनाव चिन्हको रुपमा ''पाङ्ग्रा'' प्रयोग गर्नुपरेको थियो । <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/cover-story/story/19891115-various-opposition-parties-agree-to-come-together-and-take-on-the-congressi-816718-1989-11-15|title=Various opposition parties agree to come together and take on the Congress(I)|last=Gupta|first=Shekhar|last2=Pachauri|first2=Pankaj|date=15 November 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-14|last3=Baweja|first3=Harinder}}</ref> वीपी सिंहको नेतृत्वमा जनता दल र राष्ट्रिय मोर्चाले कांग्रेस विरोधी राजनीतिक दलहरूको जनता-शैली गठबन्धनलाई नक्कल गर्न खोजे। <ref name="POI">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> यद्यपि यो बहुमत जित्न असफल भयो, यसले भाजपा र भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी) को बाहिरी समर्थनमा वीपी सिंहलाई प्रधानमन्त्रीको रूपमा कमजोर गठबन्धन सरकार बनाउन सफल भयो। <ref name="POI" /> तथापि, सिंहको सरकार चाँडै अन्तर-पार्टी प्रतिस्पर्धा र शक्ति संघर्षको शिकार भयो, र उनको उत्तराधिकारी चन्द्र शेखरको जनता दल <ref name="POI" /> समाजवादी) सरकार 1991 सम्म मात्र टिक्यो। == विरासत == यद्यपि यसको कार्यकाल उथलपुथल र असफल थियो, जनता पार्टीले भारतीय राजनीति र इतिहासमा निश्चित भूमिका खेलेको छ र यसको विरासत समकालीन भारतमा बलियो छ। जनता पार्टीले भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनको सम्झना र सिद्धान्तहरू जगाउँदै नागरिक स्वतन्त्रता पुनर्स्थापना गर्न लोकप्रिय आन्दोलनको नेतृत्व गर्‍यो। ३० वर्षको निर्बाध कांग्रेस शासनको अन्त्यमा यसको सफलताले भारतको बहुदलीय लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउन मद्दत गर्‍यो। "जनता" शब्द बिजु जनता दल (BJD), [[भारतीय जनता पार्टी]] (BJP), [[जनता दल (संयुक्त)]], जनता दल (धर्मनिरपेक्ष), राष्ट्रिय जनता दल र अन्य जस्ता धेरै प्रमुख राजनीतिक दलहरूले प्रयोग गरेका छन्। भारतीय आपतकाल (१९७५-77) र जनता पार्टीका विरुद्धको सङ्घर्षमा सहभागीहरूले भारतीय राजनीतिक नेताहरूको नयाँ पुस्तालाई समावेश गरे। [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[एच. डी. देवगौडा|देवेगौडा]] प्रधानमन्त्रीको रूपमा सेवा गरे; वाजपेयीले सन् १९९९ देखि २००४ सम्म पाँच वर्षको कार्यकाल पूरा गर्ने पहिलो गैर-काङ्ग्रेस सरकारको नेतृत्व गरेका थिए। [[लालकृष्ण आडवाणी]] उपप्रधानमन्त्री थिए। सुब्रमण्यम स्वामी, [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], प्रमोद महाजन, [[सुषमा स्वराज|सुष्मा स्वराज]] जस्ता युवा राजनीतिज्ञहरू जनता पार्टीमा तल्लो तहका कार्यकर्ता थिए। जनता पार्टी सुब्रमण्यम स्वामीको नेतृत्वमा अस्तित्वमा रह्यो, जसले [[तमिलनाडु]], कर्नाटक, [[आन्ध्र प्रदेश]], केरला, [[महाराष्ट्र]], [[चण्डीगढ|चंडीगढ़]], दिल्ली र राष्ट्रिय स्तरमा राज्यको राजनीतिमा सानो उपस्थिति कायम राख्यो। जयपाल रेड्डी, बाबुल रेड्डी र टी. गजुला नरसैया जस्ता प्रमुख नेताहरूको कारण जनता पार्टीले टीडीपी पार्टीको गठन नभएसम्म एपीमा प्रतिपक्षको रूपमा आफ्नो नेतृत्व जारी राख्यो। == यो पनि हेर्नुहोस् == * जनता पार्टी (धर्मनिरपेक्ष) * लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस == थप पढाइ == * शौरी, अरुण (१९८०)। जनता चरणमा संस्थाहरू। बम्बई: लोकप्रिय। == सन्दर्भहरू == <references group="" responsive="1"></references> == बाह्य लिङ्कहरू == * [http://www.photius.com/countries/india/government/india_government_the_rise_and_decline~150.html जनता राजनीतिको उदय र पतन] {{Bharatiya Janata Party}} [[श्रेणी:भारतका राजनीतिक दलहरू]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] iddb2tlh4kkst2gau5usb619a47c939 1072304 1072301 2022-08-04T14:00:35Z Rajeeb bastola 39875 wikitext text/x-wiki {{distinguish|Bharatiya Janata Party||Slogan=Janata se Janata ke liye}} {{Use Indian English|date=June 2021}} {{Use dmy dates|date=July 2018}} {{Infobox Indian political party |colorcode = {{party color|Janata Party}} |party_name = Janata Party |abbreviation = JP |foundation = {{Start date and age|1977|01|23|df=yes}} |founder = [[Jayaprakash Narayan]] |merger = * [[Indian National Congress (O)]] * [[Socialist Party]] headed by [[George Fernandes]] * [[Bharatiya Kranti Dal]] headed by [[Charan Singh]] * [[Bharatiya Jana Sangh]] |successor = * [[Janata Party (Secular)]] * [[Janata Dal]] * [[Bharatiya Janata Party]] |ideology = [[Indian nationalism]]<br />[[Populism]]<br />'''Factions:'''<br />[[Gandhian socialism]]<br />[[Social justice]]<br />[[Anti-corruption]]<br />[[Big tent]] |position = [[Centrism|Centre]] |colors = {{Color box|#FF9933|border=darkgray}}{{Color box|#009150|border=darkgray}} Orange, Green |symbol = [[File:Janata Party symbol.png|150px]] |youth=Janata Yuva Morcha|Women's=Janata Mahila Morcha women=Janata Mahila Morcha|Slogan=Janata se Janata ke liye|party_logo=Janata Party symbol.png|Image=[[Janata Party 300.jpg]]|eci=|dissolution=|merged=11 August 2013 merged into [[Bharatiya Janata Party]]}} '''जनता पार्टी''' ( '''JP''' {{Small|abbreviated as}}, lit। ''पीपुल्स पार्टी'' ) एक राजनीतिक पार्टी थियो जुन [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] की प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी]] द्वारा १९७५ र १९७७ को बीचमा लगाइएको संकटकालको विरोध गर्ने भारतीय राजनीतिक दलहरूको एकीकरणको रूपमा स्थापित भएको थियो। १९७७ को आम चुनावमा, पार्टीले कांग्रेसलाई पराजित गर्यो र जनता नेता [[मोरारजी देसाई]] स्वतन्त्र आधुनिक भारतको इतिहासमा पहिलो गैर-काङ्ग्रेस प्रधानमन्त्री बने। <ref>{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/cities/mumbai-news/ncp-chief-sharad-pawar-in-mumbai-did-not-discuss-prez-election-or-third-front-with-prashant-kishor-101626287282137.html|title=NCP chief Sharad Pawar in Mumbai: Did not discuss Prez election or third front with Prashant Kishor|date=2021-07-14|website=Hindustan Times|language=en|accessdate=2021-07-14}}</ref> समाजवादी नेता राज नारायणले सन् १९७१ मा इन्दिरा गान्धी विरुद्ध चुनावी अनियमितता भएको आरोप लगाउँदै कानुनी रिट दायर गरेका थिए । १२ जून १९७५ मा, इलाहाबाद उच्च अदालतले १९७१ को रायबरेली निर्वाचन क्षेत्रको नारायणमा उनको विजयमा भ्रष्ट चुनावी अभ्यासहरू प्रयोग गरेकोमा दोषी पाए। उनलाई आगामी ६ वर्षसम्म चुनाव लड्न प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । आर्थिक समस्या, भ्रष्टाचार र गान्धीको विश्वासले कांग्रेस (आर) सरकारको विरुद्ध व्यापक विरोध प्रदर्शन गर्‍यो, जसले आपतकाल लागू गरेर प्रतिक्रिया दियो। औचित्य भनेको राष्ट्रिय सुरक्षाको रक्षा गर्नु थियो। तर, सरकारले प्रेस सेन्सरशिप लागू गर्‍यो, चुनाव स्थगित गर्‍यो र हडताल र र्‍यालीमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो। जीवनराम कृपलानी, जयप्रकाश नारायण, [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], बिजु पटनायक, [[अटल बिहारी वाजपेयी]], [[लालकृष्ण आडवाणी]], राज नारायण, सत्येन्द्र नारायण सिन्हा, रामनन्दन मिश्र र [[मोरारजी देसाई]] <ref>{{Cite book|url=http://www.countercurrents.org/cip200610.htm|title=Emergency: Top Oppositional political leaders arrested|access-date=31 August 2015}}</ref> विपक्षी नेताहरू हजारौं राजनीतिक कार्यकर्ताहरूलाई जेलमा परेका थिए। सन् १९७७ मा संकटकाल को अवस्था हटाएर नयाँ निर्वाचन आह्वान गर्दा कांग्रेस (ओ), भारतीय जनसंघ, भारतीय लोकदल जस्ता विपक्षी राजनीतिक दलहरू साथै [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसका]] विपक्षीहरू जनता पार्टी गठन गर्न सामेल भए, जसले जित्यो। [[भारतीय संसद|भारतीय संसदमा]] व्यापक बहुमत ती चुनावमा नारायणले रायबरेलीमा गान्धीलाई हराए। नयाँ जनताको नेतृत्वमा रहेको सरकारले आपतकालीन युगका धेरै आदेशहरू उल्टाइदियो र आपतकालीन युगको दुरुपयोगको आधिकारिक अनुसन्धान खोल्यो। धेरै ठूला विदेश नीति र आर्थिक सुधारको प्रयास गरिए पनि निरन्तरको अन्तर्विरोध र वैचारिक मतभेदले जनता सरकारलाई राष्ट्रिय समस्यालाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्न सकेन। सन् १९७९ को मध्यमा, [[प्रधानमन्त्री]] [[मोरारजी देसाई|मोरारजी देसाईले]] राजीनामा दिन बाध्य भए र गठबन्धनका साझेदारहरूले समर्थन फिर्ता लिएपछि उनका उत्तराधिकारी [[चौधरी चरण सिंह]] संसदीय बहुमत कायम गर्न असफल भए। राजनीतिक लडाइँ र प्रभावहीन सरकारसँगको लोकप्रिय असन्तुष्टिले गान्धी र उनको नयाँ [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] पार्टीको पुनरुत्थानको नेतृत्व गर्‍यो, जसले १९८० मा बोलाइएको आम चुनाव जित्यो। मूल जनता पार्टी टुक्रिएर विघटन भए पनि आधुनिक राजनीतिक दलहरूले यसको विरासतलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्। <ref name="IndiaToday">{{Cite news|url=https://www.indiatoday.in/india/north/story/janta-party-president-subramanian-swamy-joins-bjp-173497-2013-08-11|title="Janata Party President Subramanian Swamy Joins BJP"|work=India Today|location=New Delhi, India}}</ref> == ईतिहास == [[भारतीय स्वतन्त्रता सङ्ग्राम|भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनको]] नेतृत्व गरिसकेपछि, [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] स्वतन्त्र भारतको सबैभन्दा लोकप्रिय राजनीतिक पार्टी बन्यो र 1947 मा राष्ट्रिय स्वतन्त्रता पछि हरेक चुनाव जित्यो। यद्यपि, भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री [[जवाहरलाल नेहरू|जवाहरलाल नेहरूकी]] छोरी [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीको]] नेतृत्वको मुद्दालाई लिएर १९६९ मा [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] विभाजित भयो। <ref name="Congress">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0159)|title=The Congress|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=5 July 2009}}</ref> [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीका]] समर्थकहरूले भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस (R) नाम धारण गर्दै वास्तविक कांग्रेस पार्टी भएको दाबी गरे - जहाँ "R" को लागि "Requisition" थियो। इन्दिराको विरोध गर्ने कांग्रेसी राजनीतिज्ञहरूले आफूलाई भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस (ओ) भनेर चिनाए - जहाँ "ओ" "संगठन" वा "पुरानो" को लागि खडा भयो। १९७१ को चुनावको लागि, कांग्रेस (ओ), संयुक्त समाजवादी पार्टी र भारतीय जनसंघले इन्दिरा गान्धी र कांग्रेस (आर) को विरोध गर्न "महागठबन्धन" नामको गठबन्धन बनाएका थिए, तर प्रभाव पार्न असफल भयो; <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिराको कांग्रेस (आर) ले १९७१ को चुनावमा ठूलो बहुमत हासिल गर्यो र उनको लोकप्रियता पाकिस्तान विरुद्ध १९७१ को युद्धमा भारतको विजय पछि उल्लेखनीय रूपमा बढ्यो। <ref name="LOC" /> यद्यपि बेरोजगारी, गरिबी, मुद्रास्फीति र अभाव जस्ता गम्भीर समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न इन्दिराको असक्षमताले उनको लोकप्रियतालाई घटायो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> विपक्षी राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा रहेका राज्य सरकारहरूलाई बर्खास्त गर्न बारम्बार " [[राष्ट्रपति शासन]] " को आह्वानलाई अधिनायकवादी र अवसरवादी देखियो। जयप्रकाश नारायण, आचार्य कृपलानी र कांग्रेस (ओ) प्रमुख [[मोरारजी देसाई]] जस्ता राजनीतिक नेताहरूले इन्दिराको सरकारलाई तानाशाही र भ्रष्टको रूपमा निन्दा गरे। नारायण र देसाईले जनता पार्टी बन्ने पूर्ववर्ती जनता मोर्चा (जनता ''मोर्चा'' ) स्थापना गरेका थिए। जनता मोर्चाले 11 जुन १९७५ मा [[गुजरात]] राज्यको विधानसभा (राज्य विधान सभा ) को चुनाव जित्यो। <ref name="LOC" /> <ref name="ING">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/371}}</ref> सन् १९७१ मा [[रायबरेली|रायबरेलीको]] निर्वाचन क्षेत्रबाट इन्दिराविरुद्ध चुनाव लडेका समाजवादी पार्टी (भारत) का नेता राज नारायणले चुनावी दुरुपयोग र सरकारी स्रोतको दुरुपयोग गरेको आरोप लगाउँदै इलाहाबाद उच्च अदालतमा मुद्दा दायर गरेका थिए। अभियान। १२ जुन १९७५ मा ''उत्तर प्रदेश राज्यमा वि.'' ''राज नारायण'', इलाहाबाद उच्च अदालतले इन्दिरालाई दोषी ठहर गर्दै छ वर्षसम्म सार्वजनिक पदमा बस्नबाट रोक लगाएको थियो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> <ref name="ING">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/371}}</ref> <ref name="autogenerated1">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Kuldip Singh|date=11 April 1995|work=[[The Independent]]|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> विपक्षी नेताहरूले तत्काल उनको राजीनामा मागे र सरकार विरुद्ध व्यापक विरोध प्रदर्शन गरे। 25 जुनमा, नारायण र देसाईले दिल्लीमा एक विशाल जुलुस निकाले, " सत्याग्रह " को आह्वान गर्दै - सरकारलाई राजीनामा दिन बाध्य पार्न अहिंसक सविनय अवज्ञाको अभियान। <ref name="LOC" /> == संकटकाल == २५ जुन १९७५ [[भारतको राष्ट्रपति|मा भारतका राष्ट्रपति]] फखरुद्दीन अली अहमदले प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] राष्ट्रिय आपतकाल घोषणा गर्ने सिफारिसलाई स्वीकार गरे। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिराले राजनीतिक र नागरिक अराजकताले राष्ट्रिय सुरक्षाको लागि खतरा भएको तर्क गरे। <ref name="ING2">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/377}}</ref> संकटकालको अवस्थाले केन्द्रीय सरकारलाई संसदको सहमति बिना नै कार्यकारी आदेश जारी गर्न सक्षम बनायो। <ref name="LOC" /> चुनाव स्थगित गरियो र सार्वजनिक जमघट, र्‍याली र हडतालमा प्रतिबन्ध लगाइयो। कर्फ्यू लगाइयो र पुलिस बलहरूलाई बिना वारेन्टी खोज, कब्जा र गिरफ्तार गर्न अधिकार दिइएको थियो। इन्दिराको सरकारले विपक्षी राजनीतिक दलहरूद्वारा नियन्त्रित सरकारहरूलाई खारेज गर्दै तमिलनाडु र गुजरात राज्यहरूमा "राष्ट्रपति शासन" लगायो। <ref name="LOC" /> केन्द्र सरकारले रेडियो, टेलिभिजन र पत्रपत्रिकामा पनि सेन्सरशिप लगाएको छ । देशभरि, पुलिस बलहरूले हजारौं विपक्षी राजनीतिक कार्यकर्ताहरू, साथै राज नारायण, जयप्रकाश नारायण, जीवराम कृपलानी, कामराज, [[मोरारजी देसाई]], सत्येन्द्र नारायण सिन्हा, विजय राजे सिन्धिया, [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]], [[अटल बिहारी वाजपेयी]], [[लालकृष्ण आडवाणी|एल कृष्णा]] जस्ता नेताहरूलाई गिरफ्तार गरे। [[लालकृष्ण आडवाणी|आडवाणी]] र अन्य। <ref name="UK" /> <ref name="LOC" /> हिन्दू राष्ट्रवादी [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ]] (आरएसएस) र [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)|भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी)]] जस्ता विपक्षी राजनीतिक संगठनहरूलाई प्रतिबन्ध लगाइयो र उनीहरूका नेताहरूलाई गिरफ्तार गरियो। <ref name="ING3">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/382}}</ref> केवल [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी|भारतीय कम्युनिष्ट पार्टीले संकटकालको]] अवस्थालाई समर्थन गर्यो। <ref name="ING3" /> बढ्दो उमेर र कमजोर स्वास्थ्यका कारण नारायण जेलबाट रिहा भए पनि राजनीतिक गतिविधिबाट वञ्चित भए । संकटकालको समयमा, इन्दिरा गान्धीले आर्थिक सुधारको 20-बिन्दु कार्यक्रम लागू गर्‍यो जसले हडताल र ट्रेड युनियन द्वन्द्वको अनुपस्थितिमा सहयोग पुर्‍याएर ठूलो आर्थिक वृद्धि हासिल गर्यो। यी सकारात्मक संकेतहरू र आफ्नो पार्टी समर्थकहरूबाट विकृत र पक्षपातपूर्ण जानकारीबाट उत्साहित भएर इन्दिराले मे <ref name="POI2">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> ९७७ को निर्वाचन आह्वान गरिन्। यद्यपि, आपतकालीन युग व्यापक रूपमा अलोकप्रिय थियो। सबैभन्दा विवादास्पद मुद्दा [[भारतीय संविधान|भारतको संविधानको]] ४२ औं संशोधन थियो, जसले नागरिकहरूलाई सर्वोच्च अदालतमा प्रत्यक्ष पहुँचबाट वञ्चित गर्‍यो, बाहेक जब आधारभूत अधिकारहरूको उल्लङ्घन संघीय कानूनको परिणाम हो। संविधानको कुनै पनि अंग संशोधन गर्न संसदलाई अनियन्त्रित अधिकार दिइएको थियो। केन्द्र सरकारले पारित गरेको कानुनको संवैधानिक वैधता निर्धारण गर्ने सम्बन्धमा सर्वोच्च अदालतलाई विशेष अधिकार दिइएको थियो। यसले स्थगित आदेश वा आदेश जारी गर्ने अदालतको शक्तिलाई सीमित गर्यो। संविधानका प्रायः सबै अंगहरूले यो संशोधनमार्फत परिवर्तनहरू देखे। नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको नाकाबन्दी र प्रहरीले मानवअधिकारको व्यापक दुरुपयोग गरेको आरोपले जनतालाई आक्रोशित बनाएको छ । इन्दिरा गान्धीलाई जनताले आफ्नो कान्छो छोरा सञ्जय गान्धीको नेतृत्वमा रहेका राजनीतिज्ञहरूको गुटको प्रभावमा रहेको विश्वास गरेको थियो, जो कथित भ्रष्ट गतिविधिका कारण सरकार र कांग्रेस पार्टीमा आफ्नो प्रभाव प्रयोग गरेर कुख्यात भएका थिए। सञ्जय गान्धीले संघ सरकारको परिवार नियोजनको अलोकप्रिय अभियानको मास्टरमाइन्ड बनाएका थिए, जसमा सरकारी अधिकारीहरूले युवा पुरुषहरूलाई जबरजस्ती नसबंदी गरेको आरोप लगाइएको थियो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> सञ्जय गान्धीले राष्ट्रिय राजधानी नयाँ दिल्लीको [[जामा मस्जिद]] क्षेत्रमा झुग्गी बस्ती भत्काउन पनि उत्प्रेरित गरेका थिए, जसले हजारौं मानिसहरू, प्रायः मुस्लिम, घरबारविहीन बनायो। <ref name="LOC" /> <ref name="POI2" /> भारतीय मजदुरहरू, सहरी कामदारहरू, शिक्षकहरू र सरकारी कर्मचारीहरू पनि ज्याला रोक्का र ट्रेड युनियन गतिविधिहरू र अधिकारहरू कटौतीबाट निराश थिए। <ref name="LOC" /> <ref name="POI2" /> == सृष्टि == 18 जनवरी 1977 मा चुनावहरू बोलाएर सरकारले राजनीतिक बन्दीहरूलाई रिहा गर्यो र प्रेसमा प्रतिबन्ध र सेन्सरशिपलाई कमजोर बनायो, यद्यपि संकटकालको अवस्था आधिकारिक रूपमा समाप्त भएको थिएन। विपक्षी दलका नेताहरूले आगामी निर्वाचनका लागि जयप्रकाश नारायणको समर्थन मागेपछि नारायणले सबै विपक्षी दलले एकताबद्ध मोर्चा बनाउन आग्रह गरे । जनता पार्टी औपचारिक रूपमा 23 जनवरी 1977 मा शुरू भएको थियो जब जनता मोर्चा, [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंहको]] भारतीय लोक दल, स्वतन्त्र पार्टी, राज नारायण र जर्ज फर्नान्डिसको भारतीय समाजवादी पार्टी, र भारतीय जनसंघ (BJS) सम्मिलित भयो, तिनीहरूको विघटन। छुट्टाछुट्टै पहिचान (सबै दल संगठनको एकीकरण निर्वाचन पछि सम्पन्न हुने थियो)। जनताका दलका राजनीतिक विचारधाराहरू विविध र द्वन्द्वपूर्ण भए पनि संकटकाल को विरोधी आन्दोलनका वैचारिक नेता र अहिले जनता पार्टीका रूपमा देखिएका जयप्रकाश नारायणको अत्यधिक पहुँचको आह्वानमा पार्टी एकता हुन सफल भयो। [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] जनता पार्टीको पहिलो अध्यक्ष बने । रामकृष्ण हेगडे पार्टी महासचिव बने र भारतीय जनसंघका नेता [[लालकृष्ण आडवाणी]] पार्टी प्रवक्ता बने। जनताको घोषणापत्र १० फेब्रुअरीमा जारी गरिएको थियो, जसले घोषणा गर्‍यो कि आगामी चुनावले मतदाताहरूलाई प्रस्तुत गर्दछ: {{Quote|a choice between freedom and slavery; between democracy and dictatorship; between abdicating the power of the people and asserting it; between the [[Gandhism|Gandhian path]] and the way that has led many nations down the precipice of dictatorship, instability, military adventure and national ruin.<ref name="E">{{cite book|title=320 Million Judges|author=G. G. Mirchandani|pages=98–126|publisher=Abhinav Publications|year=2003|isbn=81-7017-061-3}}</ref>}} इन्दिराको आपतकालीन शासन व्यापक रूपमा अलोकप्रिय भएको कुरा स्पष्ट भएपछि [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आर)]] सरकारबाट दलबदल बढ्यो। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण जगजीवन रामको थियो, जसले भारतका [[दलित]] समुदायहरूमा ठूलो समर्थनको कमाण्ड गरे। पूर्व रक्षामन्त्री रामले [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आर)]] छोडेर आफ्ना समर्थकहरूसँग मिलेर २ फेब्रुअरी <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> ९७७ मा कांग्रेस फर डेमोक्रेसी गठन गरे। अन्य सह-संस्थापकहरूमा उड़ीसाका पूर्व मुख्यमन्त्री नन्दिनी सत्पाथी, पूर्व केन्द्रीय वित्त राज्यमन्त्री केआर गणेश, पूर्व सांसद डीएन तिवारी र बिहारका राजनीतिज्ञ राज मंगल पाण्डे समावेश थिए। <ref name="B" /> जनता पार्टीसँग निर्वाचन लड्ने प्रतिबद्धता गरे पनि रामले आफ्नो पार्टी संगठन जनतामा विलय गर्न विरोध गरे। लोकतन्त्रका लागि कांग्रेसले जनता पार्टीको समान घोषणापत्रको साथ निर्वाचन लड्ने र संसदमा जनता पार्टीसँग सामेल हुने निर्णय गरेको थियो, तर अन्यथा छुट्टै पहिचान कायम राख्नेछ (सीएफडी २०२० को निर्वाचन पछि जनता पार्टीमा विलय हुनेछ। ५ मे)। <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> ३० जनवरी १९७७ मा [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)|भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)]] ले जनता पार्टी विरुद्ध उम्मेदवार नउठाएर विपक्षी मतमा विभाजन हुनबाट जोगिन खोज्ने घोषणा गर्‍यो। === संवैधानिक दलहरू === * भारतीय लोक दल ** भारतीय क्रान्ति दल ** स्वतन्त्र पार्टी ** समाजवादी पार्टी *** प्रजा समाजवादी पार्टी *** संयुक्त समाजवादी पार्टी ** उत्कल कांग्रेस * भारतीय जनसंघ * कांग्रेस (ओ) * लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस * [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (रा)]] [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], कृष्णकान्त, राम धन, मोहन धारिया, चन्द्रजित यादव, लक्ष्मीकान्त जस्ता विद्रोहीहरू == १९७७ को निर्वाचन == निर्वाचन प्रचारका क्रममा कांग्रेस र जनता पार्टीका नेताहरुले समर्थकलाई भेला गर्न देशभर घुमफिर गरेका छन् । इन्दिरा र उनको कांग्रेस (आर) ले आर्थिक विकास र व्यवस्थित सरकार हासिल गर्ने रेकर्डलाई बढावा दिनुभयो। उनले संकटकाल को समयमा भएका दुर्व्यवहारका लागि माफी मागे तापनि, इन्दिरा र कांग्रेस (आर) ले राष्ट्रिय सुरक्षाको लागि आवश्यक भएको आपतकाल लागू गर्ने औचित्य 455 को बचाउ गरे। अर्कोतर्फ, जनता नेताहरूले इन्दिरालाई तानाशाहको रूपमा शासन गरेको र भारतमा मानवअधिकार र लोकतन्त्रलाई खतरामा पार्ने आरोप लगाए। जनताको अभियानले [[ब्रिटिस शासन|ब्रिटिश शासन]] विरुद्ध भारतको स्वतन्त्रता संग्रामको सम्झना जगायो, जसमा जयप्रकाश नारायण, जीवराम कृपलानी र मोरारजी देसाई पहिलो पटक राजनीतिक नेताको रूपमा देखा परेका थिए। नारायण र कृपलानी आफैंले पद नखोजे पनि जनता पार्टीका प्रमुख प्रचारक बने, देशभरका जुलुसहरूमा ठूलो जनसङ्ख्यालाई तानेर। संकटकाल को समयमा गरिएका कार्यहरूले कांग्रेस (आर) लाई यसको सबैभन्दा वफादार निर्वाचन क्षेत्रहरू मध्येको समर्थनलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्यो। जामा मस्जिद नजिकैको बस्तीको बुलडोजिङले भारतका मुस्लिमहरूका बीचमा व्यापक रूपमा अलोकप्रिय थियो, र जगजीवन रामको पक्षघातले भारतका दलितहरूमाझ कांग्रेस (आर) को समर्थनलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्यो। बीएलडी नेता चरण सिंहको किसान जराले उनलाई भारतको सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको राज्य [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशको]] ग्रामीण भागहरूमा पर्याप्त समर्थन जुटाउन मद्दत गर्‍यो। शिरोमणि अकाली दल, [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाबका]] सिखहरूको पार्टी र क्षेत्रीय राजनीतिक दलहरू जस्तै [[तमिलनाडु|तमिलनाडुस्थित]] द्रविड मुनेत्र कझगम महत्वपूर्ण सहयोगी बने। हिन्दू राष्ट्रवादी भारतीय जनसंघका नेताहरूले भारतका मध्यमवर्गीय व्यापारी, व्यापारी र रूढिवादी हिन्दूहरूलाई भेला गरे। हिन्दू राष्ट्रवादी आरएसएस र जनतासँग गठबन्धन ट्रेड युनियनहरूले पर्याप्त मतदान ब्लकहरू जुटाउन मद्दत गरे। 1977 को चुनावमा 320 मिलियन भन्दा बढी मतदाताबाट 60% को मतदान भयो। 23 मार्चमा, यो घोषणा गरिएको थियो कि जनता पार्टीले 43.2% लोकप्रिय भोट र 271 सीटहरू प्राप्त गर्दै व्यापक विजय हासिल गरेको थियो। अकाली दल र कांग्रेस फर डेमोक्रेसीको समर्थनमा, यसले दुई तिहाइ वा पूर्ण बहुमत 345 सिटहरू कमाएको थियो। कांग्रेस फर डेमोक्रेसीले २८ सिट जितेको भए पनि रामको राष्ट्रिय दलित नेताको रूपमा उभिएको र दलित मतको ठूलो हिस्सा जनता पार्टी र यसका सहयोगीहरूलाई सार्नुले उनलाई निकै प्रभाव पारेको थियो। <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> देशको बाँकी भागको विपरित, जनता पार्टीले भारतको दक्षिणी राज्यहरूबाट केवल छ सिट जित्यो - [[केरल|केरला]] राज्यबाट कुनै पनि - जहाँ आपतकालले राजनीतिक अशान्ति पैदा गरेको थिएन। कांग्रेस (आर) ले कुल 153 सिट जित्यो, मुख्यतः भारतको दक्षिणबाट। यद्यपि, जनताका उम्मेदवारहरूले उत्तरी " [[हिन्दी इलाका|हिन्दी बेल्ट]] " मा, विशेष गरी उत्तर प्रदेशमा कांग्रेस (आर) का उम्मेदवारहरूलाई प्रचण्ड रूपमा पराजित गरे। चुनावको सबैभन्दा चकित पार्ने नतिजाहरू मध्ये एक इन्दिरा गान्धीको उनको चुनावी क्षेत्र रायबरेलीबाट पुन: चुनाव लड्न उनको बोलीमा पराजय थियो, जुन उनले १९७१ मा आफ्ना प्रतिद्वन्द्वी राज नारायणसँग 55,200 मतको अन्तरले पराजित गरिन्। कांग्रेस (आर) ले उत्तर प्रदेशमा कुनै पनि सिट जित्न सकेन र जनताका उम्मेदवारहरूले 10 राज्य र क्षेत्रहरूमा सखाप पारे। सन् १९७७ देखि १९७९ सम्म मोरारजी सरकारको नेतृत्वमा गठबन्धन प्रयोग गरी भारतको मार्च १९७७ को [[लोक सभा|लोकसभा]] चुनाव परिणामहरूको सारांश<nowiki></br></nowiki> '''स्रोतहरू: Keesing's - विश्व समाचार संग्रह''' {| class="wikitable sortable" ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:left;vertical-align:top;" |गठबन्धनहरू ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:left;vertical-align:top;" | पार्टी ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | सिट जितेका छन् ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | परिवर्तन ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | लोकप्रिय मतहरू % |- | rowspan="1" style="text-align:left;vertical-align:top;" | जनता गठबन्धन<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''सिट:''' 345<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''सिट परिवर्तन:''' +२३३<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''लोकप्रिय भोट %:''' ५१.८९ | style="text-align:left;" | जनता पार्टी / लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस | २९८ | +२४५ | ४३.१७ |- |} 24 मार्चको बिहान, जयप्रकाश नारायण र जीवतराम कृपलानीले [[राजघाट समाधि परिसर|नवनिर्वाचित]] जनता सांसदहरूलाई राजघाटमा नेतृत्व गरे, जहाँ [[महात्मा गान्धी|महात्मा गान्धीको]] खरानी राखिएको थियो, र गान्धीको काम जारी राख्ने र राष्ट्रको सेवामा इमानदारी कायम गर्ने वाचा दिए। <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> त्यसको लगत्तै, जनता पार्टीले भारतको नयाँ प्रधानमन्त्री बन्न नेता छनोट गर्ने गम्भीर चुनौतीको सामना गर्‍यो, जहाँ पार्टीका नेताहरूको प्रतिद्वन्द्वी बोलीले पार्टीलाई विभाजित गर्न र सत्तामा पुग्नु अघि यसको बहुमतलाई कमजोर बनाउन सक्छ। जनता पार्टीका अध्यक्ष [[मोरारजी देसाई]], [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] र जगजीवन रामले जनताका सांसदहरू र जनता संगठनमा आफ्नै राजनीतिक दलहरूबाट ल्याएका कार्यकर्ताहरूको ठूलो संख्याको समर्थन पाए। <ref name="B1" /> सम्भावित विभाजनकारी प्रतिस्पर्धाबाट बच्न जनताका नेताहरूले जयप्रकाश नारायण र जीवतराम कृपलानीलाई पार्टीको नेता चयन गर्न आग्रह गरे, आफ्नो रोजाइलाई पालना गर्ने वाचा गर्दै। <ref name="B1" /> लामो छलफलपछि नारायण र कृपलानीले २४ मे मा जनता संसदीय दलको अध्यक्षमा मोरारजी देसाईलाई चयन गरे। जर्ज फर्नान्डिस र जगजीवन राम जस्ता केही नेताहरूले देसाईलाई समर्थन गर्न हिचकिचाए र छनोटको अलोकतान्त्रिक विधिको आलोचना गरे तापनि देसाईको स्थिति चाँडै पुष्टि भयो र सुदृढ भयो। <ref name="B1" /> देसाईले प्रधानमन्त्रीको पदभार ग्रहण गर्दै अर्थ मन्त्रालयको पनि जिम्मेवारी सम्हालेका थिए । उनले जनताका विभिन्न घटक र सबैभन्दा शक्तिशाली पार्टीका नेताहरूलाई सन्तुष्ट पार्न महत्त्वपूर्ण पदहरू सावधानीपूर्वक बाँडफाँड गर्न खोजे जुन आफ्नै नेतृत्वको स्थितिको लागि प्रतिद्वन्द्वी थिए। [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] र जगजीवन राम दुवैलाई उपप्रधानमन्त्रीको उपाधि दिइएको थियो। मन्त्रिपरिषद्को दोस्रो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पद [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] गृहमन्त्री बने भने जगजीवन रामले रक्षा मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हालेका छन्। [[भारतीय जनता पार्टी|बीजेएस]] नेता [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[लालकृष्ण आडवाणी|लालकृष्ण आडवाणीलाई]] क्रमशः विदेश मन्त्रालय र सूचना र प्रसारण मन्त्रालयको जिम्मेवारी दिइएको छ। राज नारायण स्वास्थ्यमन्त्री, मधु दण्डवतेलाई रेल मन्त्रालय र ट्रेड युनियनका नेता जर्ज फर्नान्डिसलाई सञ्चारमन्त्री बनाइएको छ । न्यायविद् शान्ति भूषण कानून तथा न्याय मन्त्री नियुक्त भएका छन् । <ref name="EI">{{Cite web|url=http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|title=Morarji, Charan Singh waited for each other to die: Book|date=11 November 2008|publisher=[[The Indian Express]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081215182044/http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|archivedate=15 December 2008|accessdate=27 June 2009}}</ref> कांग्रेस (ओ) दिग्गज र जनता उम्मेद्वार नीलम सञ्जीव रेड्डी 25 जुलाई १९७७ मा भारतको छैठौं राष्ट्रपति बन्न राष्ट्रपति चुनावमा विजयी भए। चुनावी पराजयको नतिजाले कांग्रेस (आर) लाई निकै कमजोर र कमजोर बनायो । कांग्रेस (आर) सांसद र कार्यकर्ताहरूको उल्लेखनीय संख्याले इन्दिराको नेतृत्वको निन्दा गरे र पार्टी छोडे। नतिजा स्वरूप, अझै पनि इन्दिरा गान्धीप्रति वफादार सांसदहरूले आफ्नो पार्टीको नाम [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] राखे - "म" इन्दिराको पक्षमा उभिए। यद्यपि अब सांसद नभए पनि, इन्दिरा गान्धी [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] को अध्यक्षको रूपमा जारी राखिन्, जुन सबैभन्दा ठूलो विपक्षी दल रह्यो। [[चित्र:Morarji_Desai_1978.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b5/Morarji_Desai_1978.jpg|thumb|238x238px| भारतीय प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाई (१९७७ -1979)]] == जनताको शासन == देसाई सरकारले चालेको पहिलो कदम भनेको आपतकालीन अवस्था र मिडिया सेन्सरसिपको औपचारिक अन्त्य गर्ने र संकटकाल को समयमा जारी गरिएका विवादास्पद कार्यकारी आदेशहरू खारेज गर्ने थियो। <ref name="POI2">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> कुनै पनि भावी सरकारलाई संकटकाल घोषणा गर्न अझ गाह्रो बनाउन संविधान संशोधन गरिएको थियो; मौलिक स्वतन्त्रता र भारतको न्यायपालिकाको स्वतन्त्रता पुन: पुष्टि भयो। <ref name="POI2" /> <ref name="B1" /> नयाँ सरकारले उद्योग मन्त्री जर्ज फर्नान्डिस समेत रहेका बडोदा डाइनामाइट काण्डका २५ जना अभियुक्तहरू विरुद्धका सबै आरोपहरू फिर्ता लिन अघि बढेको छ। <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> मे १९७४ को हडतालपछि अनुशासित रेलवे कर्मचारीलाई रेलमन्त्रीले पुनर्बहाली गरे । <ref name="B1" /> देसाई सरकारले इन्दिरा गान्धीको सरकार, राजनीतिक दल र प्रहरी बलका सदस्यहरूद्वारा भ्रष्टाचार र मानवअधिकार हननका आरोपहरूको छानबिन गर्न छानबिन आयोगहरू र न्यायाधिकरणहरू स्थापना गर्न अघि बढ्यो। सञ्जय गान्धीको राज्यको स्वामित्वमा रहेको [[मारुति सुजुकी|मारुति उद्योग लिमिटेडको]] व्यवस्थापन, पूर्व रक्षामन्त्री बन्सीलालको गतिविधि र सन् १९ ७१ नगरवाला काण्डमा विशेष सोधपुछ गरिएको थियो। <ref name="B1" /> इन्दिरा र उनका छोरा सञ्जय दुवैलाई भ्रष्टाचारको आरोप लगाइयो र छोटो समयका लागि गिरफ्तार गरियो। === राज्यहरूमा चुनाव === कार्यभार सम्हाल्ने बित्तिकै, जनता सरकारले कांग्रेसले सत्तामा रहेका दस राज्य सरकारहरूलाई राज्य सभाहरू भंग गर्न र जुनमा नयाँ चुनाव गराउन दबाब दियो। [[तमिलनाडु|तमिलनाडुले]] एमजी रामचन्द्रनको नेतृत्वमा रहेको [[अल इन्डिया अन्ना द्रविड मुनेत्र कडगम|एआईएडीएमकेको]] विशाल विजय देखेको छ। गृहमन्त्री चरण सिंहले तर्क गरे कि सत्तारूढ दललाई मतदाताले कडा रूपमा अस्वीकार गरेको छ र राज्यका जनताबाट नयाँ जनादेश जित्न आवश्यक छ। कांग्रेस (आर) सबै राज्यहरूमा पराजित भयो, र जनता पार्टीले सात-उत्तर प्रदेश, बिहार, हरियाणा, उडिसा, मध्य प्रदेश, राजस्थान र हिमाचल प्रदेशमा सत्ता कब्जा गर्यो। पञ्जाबमा जनता पार्टीले अकाली दलसँग मिलेर सरकार बनाएको छ । बिहारमा, कर्पुरी ठाकुरले <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=5xj0g8euumQC&q=satyendra+narayan+sinha&pg=PA211|title=Bihar chief ministership battle 1977|date=June 2003|access-date=4 June 2007}}</ref> जनता पार्टीका तत्कालीन प्रमुख सत्येन्द्र नारायण सिन्हाबाट निकट प्रतिस्पर्धामा जनता विधायक दलको नेतृत्व जितेर बिहारको मुख्यमन्त्री बने । सबै राज्यका विधान सभाका जनता सदस्यहरूको संख्या 386 बाट बढेर 1,246 सिटमा पुगेको छ। सरकारले [[जम्मु र कश्मीर|जम्मू र कश्मीर]] राज्यमा नयाँ चुनाव पनि बोलायो, जहाँ जनता पार्टीले कांग्रेसको 11 लाई 13 सिट जित्यो, र अनुभवी कश्मीरी राजनीतिज्ञ शेख अब्दुल्ला 1953 मा बर्खास्त गरि सत्तामा फर्के। === विदेश नीति === प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाई र विदेश मन्त्री [[अटल बिहारी वाजपेयी|अटल बिहारी वाजपेयीले इन्दिराको]] सरकारले अपनाएको बाटोबाट हटेर भारतको विदेश नीतिमा महत्वपूर्ण परिवर्तनहरू सुरु गरे। भारतका प्रतिद्वन्द्वी छिमेकीहरू विरुद्ध कट्टरपन्थी अडान कायम राखेकी इन्दिरा गान्धीको पदच्युतको दिन पाकिस्तान र चीन दुवैले मनाएका थिए। 1979 मा, [[अटल बिहारी वाजपेयी]] चीनका नेताहरूलाई भेटेर बेइजिङ भ्रमण गर्ने उच्च श्रेणीका भारतीय अधिकारी बने। देसाई सरकारले सन् [[भारत-चीन युद्ध|१९६२ को चीन-भारत युद्धका]] कारण विच्छेद भएको जनवादी गणतन्त्र चीनसँग कूटनीतिक सम्बन्ध पुन: स्थापना गर्‍यो। लामो समयदेखि चल्दै आएको क्षेत्रीय विवाद समाधान गर्न, व्यापार विस्तार र सीमा सुरक्षा सुदृढ गर्न दुवै देशले नियमित संवाद स्थापना गरेका छन्। देसाई सरकारले बंगलादेशका संस्थापक नेता [[शेख मुजिबुर रहमान|शेख मुजिबुर रहमानप्रति]] वफादार छापामारहरूलाई भारतको समर्थन समाप्त गर्‍यो, जसलाई १९७५ मा सैन्य अधिकारीहरूले मारेका थिए र भारतबाट आफूलाई टाढा राख्न खोज्ने सैन्य शासनले प्रतिस्थापित गर्‍यो। भारतले सन् १९७१ को युद्धमा पाकिस्तानलाई दिएको समर्थन र [[सोभियत सङ्घ|सोभियत संघसँग]] भारतको निकटताका कारण तनावग्रस्त बनेको संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको सम्बन्ध सुधार्न पनि खोजेको थियो। जनता सरकारले [[शीतयुद्ध|शीतयुद्धमा]] "वास्तविक" [[असंलग्न अभियान|असंलग्नता]] हासिल गर्ने आफ्नो चाहनाको घोषणा गर्‍यो, जुन लामो समयदेखि रहेको राष्ट्रिय नीति थियो। 1978 मा, [[जिम्मी कार्टर|जिमी कार्टर]] भारतको आधिकारिक भ्रमण गर्ने तेस्रो अमेरिकी राष्ट्रपति बने। दुवै राष्ट्रले व्यापार सुधार गर्न र विज्ञान र प्रविधिमा सहयोग विस्तार गर्न खोजेका थिए। वाजपेयीले आणविक निशस्त्रीकरण सम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र सम्मेलनमा भारतको प्रतिनिधित्व गर्दै, भारतको आणविक कार्यक्रम र अप्रसार सन्धिहरूमा हस्ताक्षर गर्न अस्वीकार गरे। === आर्थिक नीति === जनता सरकारले आर्थिक सुधारमा कम सफलता हासिल गरेको छ । यसले कृषि उत्पादन र ग्रामीण उद्योगहरूलाई प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यका साथ छैठौं पञ्चवर्षीय योजनाको सुरुवात गरेको छ। आर्थिक आत्मनिर्भरता र स्वदेशी उद्योगहरूलाई प्रवर्द्धन गर्न खोज्दै, सरकारले बहुराष्ट्रिय संस्थानहरूलाई भारतीय संस्थानहरूसँग साझेदारी गर्न आवश्यक छ। यो नीति विवादास्पद साबित भयो, विदेशी लगानी घट्यो र भारतबाट [[कोका-कोला]] र [[आइबिएम|आईबीएम]] जस्ता कर्पोरेटहरू उच्च प्रोफाइलबाट बाहिर निस्कियो। <ref name="IMM">{{Cite book|title=India: From Midnight To Millennium and Beyond}}</ref> == सरकारको पतन == बलियो सुरुवात भए पनि, जनताको सरकार महत्वपूर्ण वैचारिक र राजनीतिक विभाजन देखा पर्दा ओइलाउन थाल्यो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> पार्टीमा दिग्गज समाजवादी, ट्रेड युनियनवादी र व्यापार समर्थक नेताहरू थिए, जसले सार्वजनिक विभाजनलाई ट्रिगर नगरी ठूला आर्थिक सुधारहरू हासिल गर्न गाह्रो बनायो। <ref name="LOC" /> समाजवादी र धर्मनिरपेक्ष जनता राजनीतिज्ञहरूले राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघको हिन्दू राष्ट्रवादी एजेन्डाप्रति घृणा साझा गरे, जसका सदस्यहरूमा वाजपेयी, आडवाणी र पूर्व भारतीय जनसंघका अन्य नेताहरू थिए। हिन्दू र मुस्लिमहरू बीचको हिंसाले जनता पार्टी भित्र थप टकराव निम्त्यायो, धेरै जसो जनता नेताहरूले [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[लालकृष्ण आडवाणी|लालकृष्ण आडवाणीलाई]] सरकारमा बस्ने र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|आरएसएसको]] सदस्य बन्ने बीचमा छनौट गर्ने माग गरे। दुबै वाजपेयी र आडवाणीका साथै पूर्व बीजेएसका अन्य सदस्यहरूले आरएसएसको सदस्य रहन रोजे र फलस्वरूप आफ्नो पद र पार्टीबाट राजीनामा दिए। जनता सरकारको लोकप्रियतामा आएको ह्रासलाई आपतकालीन युगको दुरुपयोगको रोकिएको अभियोजनले सहयोग गरेको थियो। सरकारले धेरैजसो आरोप प्रमाणित गर्न असफल भएको थियो र थोरैलाई सजाय दिलायो। इन्दिरा गान्धी विरुद्धका मुद्दाहरू पनि प्रमाणको अभावमा रोकिएका थिए, र उनको निरन्तर अभियोजनले भारतीय जनताबाट उनीप्रति सहानुभूति र उनका समर्थकहरूको क्रोध जगाउन थाल्यो, जसले यसलाई " विच हन्ट " भनेर देखे। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> 1979 मा, मोरारजी देसाईको आर्थिक अवस्था बिग्रनुका साथै परिवारका सदस्यहरू संलग्न भई नातावाद र भ्रष्टाचारको आरोपको कारणले गर्दा उनको समर्थनमा उल्लेखनीय गिरावट आएको थियो। देसाईको द्वन्द्वात्मक मनोवृत्तिले उनको समर्थन कम गर्यो। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> उनका मुख्य प्रतिद्वन्द्वी चरण सिंहले देसाईसँग घनिष्ठ सम्बन्ध विकास गरेका थिए। <ref name="EI">{{Cite web|url=http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|title=Morarji, Charan Singh waited for each other to die: Book|date=11 November 2008|publisher=[[The Indian Express]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081215182044/http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|archivedate=15 December 2008|accessdate=27 June 2009}}</ref> देसाईको नेतृत्वको विरोध गर्दै सिंहले राजीनामा दिए र आफ्नो BLD को समर्थन फिर्ता लिए। देसाईले पार्टीमा धर्मनिरपेक्ष र समाजवादी राजनीतिज्ञहरूको समर्थन पनि गुमाए, जसले उनलाई हिन्दू राष्ट्रवादी बीजेएसको पक्षमा देखेका थिए। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> 19 जुलाई 1979 मा देसाईले सरकारबाट राजीनामा दिए र अन्ततः [[मुम्बई]] (तब बम्बई) मा आफ्नो घरमा सेवानिवृत्त भए। <ref name="UK" /> जयप्रकाश नारायणको खराब स्वास्थ्यले उनलाई राजनीतिक रूपमा सक्रिय रहन र एकताबद्ध प्रभावको रूपमा काम गर्न गाह्रो बनायो र 1979 मा उनको मृत्युले पार्टीलाई सबैभन्दा लोकप्रिय नेताबाट वञ्चित गर्यो। असन्तुष्टहरूले देसाईको स्थानमा [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंहलाई]] नयाँ प्रधानमन्त्रीको रूपमा प्रस्तुत गरेका थिए। राष्ट्रपति रेड्डीले 64 सांसदहरूको संख्यामा अल्पसंख्यक सरकारको प्रधानमन्त्रीको रूपमा चरण सिंहलाई नियुक्त गरे, उनलाई नयाँ सरकार गठन गर्न र आफ्नो बहुमत प्रमाणित गर्न आह्वान गरे। देसाई र बीजेएसको प्रस्थानले जनताको बहुमतलाई निकै घटाएको थियो र जनताका धेरै सांसदहरूले चरण सिंहलाई समर्थन गर्न अस्वीकार गरे। जगजीवन रामका वफादार सांसदहरू जनता पार्टीबाट बाहिरिए । DMK, शिरोमणि अकाली दल र भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी) जस्ता पूर्व सहयोगीहरूले जनता पार्टीबाट आफूलाई टाढा राखेका थिए। अत्यधिक बहुमतका लागि पर्याप्त समर्थन खोज्दै, चरण सिंहले कांग्रेस (आई) सँग वार्ता गर्न खोजे, जसले अस्वीकार गर्यो। पदमा बसेको तीन हप्तापछि चरण सिंहले राजीनामा दिएका थिए । अन्य कुनै राजनीतिक दलले बहुमतको सरकार स्थापना गर्न नसकेपछि राष्ट्रपति रेड्डीले संसद भंग गरी जनवरी <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> ९८० को लागि नयाँ निर्वाचन आह्वान गरे। १९८० को आम चुनावमा जनता पार्टीले जगजीवन रामलाई आफ्नो प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवारको रूपमा घोषणा गर्‍यो, तर पार्टीले 542 मध्ये <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4117-general-election-1980-vol-i-ii/|title=General Election, 1980 (Vol I, II)|first=General Election, 1980 (Vol I, II)|website=Election Commission of India}}</ref> सिट मात्र जित्यो। == पार्टी अध्यक्षहरू == * [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] (१९७७–१९८८)। <ref>{{Cite web|url=https://www.pmindia.gov.in/en/former_pm/shri-chandra-shekhar/|title=Shri Chandra Shekhar {{!}} Prime Minister of India|website=www.pmindia.gov.in|accessdate=2022-01-29}}</ref> * अजित सिंह (1988)। * सुब्रमण्यम स्वामी (1990 – 2013)। <ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/topic/subramanian-swamy|title=Subramanian Swamy|work=Business Standard India|access-date=2022-01-29}}</ref> == आम निर्वाचन परिणाम == === लोकसभा सीटहरू === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" !वर्ष ! विधायिका ! सिटमा प्रतिस्पर्धा भयो ! सिट जितेका छन् ! सिट परिवर्तन ! भोटको प्रतिशत ! भोट फरफर ! सन्दर्भ |- | सन् १९७७ | छैठौं लोकसभा | ४०५ |{{Composition bar|295|542|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> २९५ | ४१.३२% |{{Increase}}</img> ४१.३२% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4116-general-election-1977-vol-i-ii/|title=General Election, 1977 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | 1980 | 7 औं लोकसभा | ४३३ |{{Composition bar|31|529|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> २६४ | १८.९७% |{{Decrease}}</img> 22.35% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4117-general-election-1980-vol-i-ii/|title=General Election, 1980 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९८४ | 8 वीं लोकसभा | २०७ |{{Composition bar|10|514|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> २१ | ६.८९% |{{Decrease}}</img> १२.०८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4118-general-election-1984-vol-i-ii/|title=General Election, 1984 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | १९८९ | 9 औं लोकसभा | १५५ |{{Composition bar|0|529|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> १० | १.०१% |{{Decrease}}</img> ५.८८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4120-general-election-1989-vol-i-ii/|title=General Election, 1989 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९१ | 10 औं लोकसभा | ३४९ |{{Composition bar|5|521|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> ५ | ३.३७% |{{Increase}}</img> 2.36% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4121-general-election-1991-vol-i-ii/|title=General Election, 1991 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९६ | 11 औं लोकसभा | १०१ |{{Composition bar|0|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> ५ | ०.१९% |{{Decrease}}</img> ३.१८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4123-general-election-1996-vol-i-ii/|title=General Election, 1996 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | 1998 | 12वीं लोकसभा | १६ |{{Composition bar|1|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> १ | ०.१२% |{{Decrease}}</img> ०.०७% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4124-general-election-1998-vol-i-ii/|title=General Election, 1998 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९९ | 13 औं लोकसभा | २६ |{{Composition bar|0|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> १ | ०.०५% |{{Decrease}}</img> ०.०७% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4125-general-election-1999-vol-i-ii-iii/|title=General Election, 1999 (Vol I, II, III)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |} == राज्य एकाइहरू == === कर्नाटक === ==== राष्ट्रपतिहरू ==== वीरेन्द्र पाटिल (१९७७-७८) <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.outlookindia.com/newswire/story/gowda-and-irony-of-coalition-building/351302|title=Gowda and irony of coalition building|website=www.outlookindia.com/|accessdate=2021-12-09}}</ref> [[एच. डी. देवगौडा|एचडी देवगौडा]] (१९७८) <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.outlookindia.com/newswire/story/gowda-and-irony-of-coalition-building/351302|title=Gowda and irony of coalition building|website=www.outlookindia.com/|accessdate=2021-12-09}}</ref> डी. मञ्जुनाथ (१९८३) सांसद प्रकाश (१९८७) ==== महासचिव ==== जीवराज अल्वा (१९८८-१९९ ०) === उत्तर प्रदेश === ==== राष्ट्रपति ==== नवनीत चतुर्वेदी === तमिलनाडु === ==== राष्ट्रपति ==== नेल्लई आर जेबमानी == निधन == १९८० को चुनावमा, जनता पार्टीका बाँकी नेताहरूले पार्टीको पुनर्निर्माण र नयाँ गठबन्धन गर्न असफल प्रयास गरे। देसाईले पार्टीको लागि प्रचार गरे तर राजनीतिबाट सन्यास लिँदै आफैं चुनावमा उभिएनन्। कांग्रेस (आई) ले अर्को कमजोर र निष्क्रिय सरकारप्रति भारतीय जनताको घृणाको फाइदा उठाउँदै "काम गर्ने सरकार छान्नुहोस्!" नाराका साथ अभियान चलायो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिरा गान्धीले संकटकालको समयमा भएका गल्तीहरूको लागि माफी मागेकी र विनोबा भावे जस्ता सम्मानित राष्ट्रिय नेताहरूको समर्थन जितिन्। चुनावमा जनताको टिकट अन्तर्गत उम्मेदवारहरू नराम्ररी पराजित भए - पार्टीले 172 सिट गुमाए, 31 मात्र जित्यो। इन्दिरा गान्धी र कांग्रेस (आई) बलियो बहुमतका साथ सत्तामा फर्किए। सञ्जय गान्धी पनि संसदमा निर्वाचित भएका थिए । राष्ट्रपति रेड्डी आफ्नो कार्यकालको अन्त्यमा 1982 मा कांग्रेस (आई) नेता [[जैल सिंह|जैल सिंहद्वारा]] सफल भएका थिए। १९८० र 1989 को बीचमा, जनता पार्टीले समाजवादी राजनीतिज्ञ [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखरको]] नेतृत्वमा भारतीय संसदमा सानो उपस्थिति कायम राख्यो। <ref name="POI">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> सन् १९८८ मा लोकदल (ए) जनता पार्टीमा विलय भयो र अजित सिंहलाई अध्यक्ष बनाइयो। <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19880615-ajit-singh-catapulted-as-janata-party-president-797348-1988-06-15|title=Ajit Singh catapulted as Janata Party president|last=Chawla|first=Prabhu|date=15 June 1988|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> केही महिनापछि, यो जनता दलमा विलय भयो, जुन [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|विश्वनाथ प्रताप सिंहको]] नेतृत्वमा प्रमुख प्रतिपक्षी दल र राष्ट्रिय मोर्चाको गठबन्धनको मुख्य घटक बनेको थियो। <ref name="POI" /> बोफोर्स काण्डमा इन्दिराका जेठा छोरा र उत्तराधिकारी प्रधानमन्त्री [[राजीव गान्धी|राजीव गान्धीको]] सरकारको भूमिकाको पर्दाफास गर्नका लागि सिंह व्यापक रूपमा लोकप्रिय भएका थिए, यद्यपि ५ फेब्रुअरी २००४ मा दिल्ली उच्च अदालतले राजीव गान्धीविरुद्धको घुसखोरीको आरोप खारेज गरिदिएको थियो। अरू। <ref name="POI" /> <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3458319.stm|title=Rajiv Gandhi cleared over bribery|date=4 February 2004|work=BBC News}}</ref> तर जनता पार्टीका कतिपय नेताहरूले जनता दलमा विलयलाई स्वीकार गर्न अस्वीकार गर्दै जनता पार्टीमा नै बसे । <ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/your-week/story/19890131-zzz-768512-2013-02-27|title=Blundering On|date=31 January 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19890315-state-chiefs-selection-deepens-rift-in-janata-dal-815855-1989-03-15|title=State chiefs' selection deepens rift in Janata Dal|last=Pachai|first=Pankaj|last2=Awasti|first2=Dilip|date=15 March 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> जसमा इन्दुभाई पटेल, सुब्रमण्यम स्वामी, सैयद शहाबुद्दीन, [[एच. डी. देवगौडा|एचडी देवेगौडा]], सरोजिनी महिषी सामेल थिए। <ref name=":1" /> <ref>{{Cite book|title=Relentless: An Autobiography}}</ref> ४ जनवरी १९८९ मा इन्दुभाई पटेललाई जनता पार्टीको कार्यवाहक अध्यक्ष घोषित गरियो। <ref>{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&dat=19890106&printsec=frontpage&hl=en|title=Convention will elect new Janata Leader: Indubhai|last=News Service|first=Express|date=6 January 1989|work=Indian Express|access-date=14 March 2022|pages=9}}</ref> जनता दलले आफ्नो चुनाव चिन्ह जनता पार्टीको चिन्ह हस्तान्तरण गर्न [[भारतीय निर्वाचन आयोग|भारतको निर्वाचन आयोगमा]] निवेदन दिएको छ । <ref>{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=54FlAAAAIBAJ&sjid=g54NAAAAIBAJ&pg=576%2C2198926|title=Janata Dal application for symbol|last=News Service|first=Express|date=5 January 1989|work=Indian Express|access-date=14 March 2022|pages=7}}</ref> तर निर्वाचन आयोगले सन् १९८९ को आमनिर्वाचनका लागि ''चक्र–हल्धर'' चिन्ह फ्रिज गरिदिएपछि जनता दलले आफ्नो चुनाव चिन्हको रुपमा ''पाङ्ग्रा'' प्रयोग गर्नुपरेको थियो । <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/cover-story/story/19891115-various-opposition-parties-agree-to-come-together-and-take-on-the-congressi-816718-1989-11-15|title=Various opposition parties agree to come together and take on the Congress(I)|last=Gupta|first=Shekhar|last2=Pachauri|first2=Pankaj|date=15 November 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-14|last3=Baweja|first3=Harinder}}</ref> वीपी सिंहको नेतृत्वमा जनता दल र राष्ट्रिय मोर्चाले कांग्रेस विरोधी राजनीतिक दलहरूको जनता-शैली गठबन्धनलाई नक्कल गर्न खोजे। <ref name="POI">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> यद्यपि यो बहुमत जित्न असफल भयो, यसले भाजपा र भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी) को बाहिरी समर्थनमा वीपी सिंहलाई प्रधानमन्त्रीको रूपमा कमजोर गठबन्धन सरकार बनाउन सफल भयो। <ref name="POI" /> तथापि, सिंहको सरकार चाँडै अन्तर-पार्टी प्रतिस्पर्धा र शक्ति संघर्षको शिकार भयो, र उनको उत्तराधिकारी चन्द्र शेखरको जनता दल <ref name="POI" /> समाजवादी) सरकार 1991 सम्म मात्र टिक्यो। == विरासत == यद्यपि यसको कार्यकाल उथलपुथल र असफल थियो, जनता पार्टीले भारतीय राजनीति र इतिहासमा निश्चित भूमिका खेलेको छ र यसको विरासत समकालीन भारतमा बलियो छ। जनता पार्टीले भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनको सम्झना र सिद्धान्तहरू जगाउँदै नागरिक स्वतन्त्रता पुनर्स्थापना गर्न लोकप्रिय आन्दोलनको नेतृत्व गर्‍यो। ३० वर्षको निर्बाध कांग्रेस शासनको अन्त्यमा यसको सफलताले भारतको बहुदलीय लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउन मद्दत गर्‍यो। "जनता" शब्द बिजु जनता दल (BJD), [[भारतीय जनता पार्टी]] (BJP), [[जनता दल (संयुक्त)]], जनता दल (धर्मनिरपेक्ष), राष्ट्रिय जनता दल र अन्य जस्ता धेरै प्रमुख राजनीतिक दलहरूले प्रयोग गरेका छन्। भारतीय आपतकाल (१९७५-77) र जनता पार्टीका विरुद्धको सङ्घर्षमा सहभागीहरूले भारतीय राजनीतिक नेताहरूको नयाँ पुस्तालाई समावेश गरे। [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[एच. डी. देवगौडा|देवेगौडा]] प्रधानमन्त्रीको रूपमा सेवा गरे; वाजपेयीले सन् १९९९ देखि २००४ सम्म पाँच वर्षको कार्यकाल पूरा गर्ने पहिलो गैर-काङ्ग्रेस सरकारको नेतृत्व गरेका थिए। [[लालकृष्ण आडवाणी]] उपप्रधानमन्त्री थिए। सुब्रमण्यम स्वामी, [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], प्रमोद महाजन, [[सुषमा स्वराज|सुष्मा स्वराज]] जस्ता युवा राजनीतिज्ञहरू जनता पार्टीमा तल्लो तहका कार्यकर्ता थिए। जनता पार्टी सुब्रमण्यम स्वामीको नेतृत्वमा अस्तित्वमा रह्यो, जसले [[तमिलनाडु]], कर्नाटक, [[आन्ध्र प्रदेश]], केरला, [[महाराष्ट्र]], [[चण्डीगढ|चंडीगढ़]], दिल्ली र राष्ट्रिय स्तरमा राज्यको राजनीतिमा सानो उपस्थिति कायम राख्यो। जयपाल रेड्डी, बाबुल रेड्डी र टी. गजुला नरसैया जस्ता प्रमुख नेताहरूको कारण जनता पार्टीले टीडीपी पार्टीको गठन नभएसम्म एपीमा प्रतिपक्षको रूपमा आफ्नो नेतृत्व जारी राख्यो। == यो पनि हेर्नुहोस् == * जनता पार्टी (धर्मनिरपेक्ष) * लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस == थप पढाइ == * शौरी, अरुण (१९८०)। जनता चरणमा संस्थाहरू। बम्बई: लोकप्रिय। == सन्दर्भहरू == <references group="" responsive="1"></references> == बाह्य लिङ्कहरू == * [http://www.photius.com/countries/india/government/india_government_the_rise_and_decline~150.html जनता राजनीतिको उदय र पतन] {{Bharatiya Janata Party}} [[श्रेणी:भारतका राजनीतिक दलहरू]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] o69nradrsouqa2qh8cg2w33sw4h7jhr 1072305 1072304 2022-08-04T14:01:59Z Rajeeb bastola 39875 wikitext text/x-wiki {{distinguish|Bharatiya Janata Party||Slogan=Janata se Janata ke liye}} {{Use Indian English|date=June 2021}} {{Use dmy dates|date=July 2018}} {{Infobox Indian Political Party |colorcode = {{Janata Party/meta/color}} |party_name = जनता पार्टी |abbreviation = JNP |foundation = {{Start date and age|1977|01|23|df=yes}} |founder = [[Jayaprakash Narayan]] |merger = {{Unbulleted_list|[[Indian National Congress (O)]]|[[Bharatiya Jana Sangh]]|[[Bharatiya Lok Dal]]}} |successor = {{Unbulleted_list|[[Janata Dal]]|[[Bharatiya Janata Party]]}} |ideology = [[Indian nationalism]]<br>[[Populism]]<br>'''Factions:'''<br>[[Gandhian socialism]]<br>[[Social justice]]<br>[[Anti-corruption]]<br> |position = [[Big tent]] |colours = {{Color box|#FF9933|border=darkgray}}{{Color box|#009150|border=darkgray}} Orange, Green |symbol = [[File:Janata Party symbol.png|150px]] |eci=|president=Jai Prakash Bandhu|youth=Janata Yuva Morcha|general_secretary=Raj Kapoor Prasad Yadav|headquarters=G-42, East Vinod Nagar, New Delhi - 110091|website={{ URL | https://www.janataparty.co.in }}}} '''जनता पार्टी''' ( '''JP''' {{Small|abbreviated as}}, lit। ''पीपुल्स पार्टी'' ) एक राजनीतिक पार्टी थियो जुन [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] की प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी]] द्वारा १९७५ र १९७७ को बीचमा लगाइएको संकटकालको विरोध गर्ने भारतीय राजनीतिक दलहरूको एकीकरणको रूपमा स्थापित भएको थियो। १९७७ को आम चुनावमा, पार्टीले कांग्रेसलाई पराजित गर्यो र जनता नेता [[मोरारजी देसाई]] स्वतन्त्र आधुनिक भारतको इतिहासमा पहिलो गैर-काङ्ग्रेस प्रधानमन्त्री बने। <ref>{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/cities/mumbai-news/ncp-chief-sharad-pawar-in-mumbai-did-not-discuss-prez-election-or-third-front-with-prashant-kishor-101626287282137.html|title=NCP chief Sharad Pawar in Mumbai: Did not discuss Prez election or third front with Prashant Kishor|date=2021-07-14|website=Hindustan Times|language=en|accessdate=2021-07-14}}</ref> समाजवादी नेता राज नारायणले सन् १९७१ मा इन्दिरा गान्धी विरुद्ध चुनावी अनियमितता भएको आरोप लगाउँदै कानुनी रिट दायर गरेका थिए । १२ जून १९७५ मा, इलाहाबाद उच्च अदालतले १९७१ को रायबरेली निर्वाचन क्षेत्रको नारायणमा उनको विजयमा भ्रष्ट चुनावी अभ्यासहरू प्रयोग गरेकोमा दोषी पाए। उनलाई आगामी ६ वर्षसम्म चुनाव लड्न प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । आर्थिक समस्या, भ्रष्टाचार र गान्धीको विश्वासले कांग्रेस (आर) सरकारको विरुद्ध व्यापक विरोध प्रदर्शन गर्‍यो, जसले आपतकाल लागू गरेर प्रतिक्रिया दियो। औचित्य भनेको राष्ट्रिय सुरक्षाको रक्षा गर्नु थियो। तर, सरकारले प्रेस सेन्सरशिप लागू गर्‍यो, चुनाव स्थगित गर्‍यो र हडताल र र्‍यालीमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो। जीवनराम कृपलानी, जयप्रकाश नारायण, [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], बिजु पटनायक, [[अटल बिहारी वाजपेयी]], [[लालकृष्ण आडवाणी]], राज नारायण, सत्येन्द्र नारायण सिन्हा, रामनन्दन मिश्र र [[मोरारजी देसाई]] <ref>{{Cite book|url=http://www.countercurrents.org/cip200610.htm|title=Emergency: Top Oppositional political leaders arrested|access-date=31 August 2015}}</ref> विपक्षी नेताहरू हजारौं राजनीतिक कार्यकर्ताहरूलाई जेलमा परेका थिए। सन् १९७७ मा संकटकाल को अवस्था हटाएर नयाँ निर्वाचन आह्वान गर्दा कांग्रेस (ओ), भारतीय जनसंघ, भारतीय लोकदल जस्ता विपक्षी राजनीतिक दलहरू साथै [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसका]] विपक्षीहरू जनता पार्टी गठन गर्न सामेल भए, जसले जित्यो। [[भारतीय संसद|भारतीय संसदमा]] व्यापक बहुमत ती चुनावमा नारायणले रायबरेलीमा गान्धीलाई हराए। नयाँ जनताको नेतृत्वमा रहेको सरकारले आपतकालीन युगका धेरै आदेशहरू उल्टाइदियो र आपतकालीन युगको दुरुपयोगको आधिकारिक अनुसन्धान खोल्यो। धेरै ठूला विदेश नीति र आर्थिक सुधारको प्रयास गरिए पनि निरन्तरको अन्तर्विरोध र वैचारिक मतभेदले जनता सरकारलाई राष्ट्रिय समस्यालाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्न सकेन। सन् १९७९ को मध्यमा, [[प्रधानमन्त्री]] [[मोरारजी देसाई|मोरारजी देसाईले]] राजीनामा दिन बाध्य भए र गठबन्धनका साझेदारहरूले समर्थन फिर्ता लिएपछि उनका उत्तराधिकारी [[चौधरी चरण सिंह]] संसदीय बहुमत कायम गर्न असफल भए। राजनीतिक लडाइँ र प्रभावहीन सरकारसँगको लोकप्रिय असन्तुष्टिले गान्धी र उनको नयाँ [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] पार्टीको पुनरुत्थानको नेतृत्व गर्‍यो, जसले १९८० मा बोलाइएको आम चुनाव जित्यो। मूल जनता पार्टी टुक्रिएर विघटन भए पनि आधुनिक राजनीतिक दलहरूले यसको विरासतलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्। <ref name="IndiaToday">{{Cite news|url=https://www.indiatoday.in/india/north/story/janta-party-president-subramanian-swamy-joins-bjp-173497-2013-08-11|title="Janata Party President Subramanian Swamy Joins BJP"|work=India Today|location=New Delhi, India}}</ref> == ईतिहास == [[भारतीय स्वतन्त्रता सङ्ग्राम|भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनको]] नेतृत्व गरिसकेपछि, [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] स्वतन्त्र भारतको सबैभन्दा लोकप्रिय राजनीतिक पार्टी बन्यो र 1947 मा राष्ट्रिय स्वतन्त्रता पछि हरेक चुनाव जित्यो। यद्यपि, भारतका प्रथम प्रधानमन्त्री [[जवाहरलाल नेहरू|जवाहरलाल नेहरूकी]] छोरी [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीको]] नेतृत्वको मुद्दालाई लिएर १९६९ मा [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] विभाजित भयो। <ref name="Congress">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0159)|title=The Congress|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=5 July 2009}}</ref> [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीका]] समर्थकहरूले भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस (R) नाम धारण गर्दै वास्तविक कांग्रेस पार्टी भएको दाबी गरे - जहाँ "R" को लागि "Requisition" थियो। इन्दिराको विरोध गर्ने कांग्रेसी राजनीतिज्ञहरूले आफूलाई भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस (ओ) भनेर चिनाए - जहाँ "ओ" "संगठन" वा "पुरानो" को लागि खडा भयो। १९७१ को चुनावको लागि, कांग्रेस (ओ), संयुक्त समाजवादी पार्टी र भारतीय जनसंघले इन्दिरा गान्धी र कांग्रेस (आर) को विरोध गर्न "महागठबन्धन" नामको गठबन्धन बनाएका थिए, तर प्रभाव पार्न असफल भयो; <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिराको कांग्रेस (आर) ले १९७१ को चुनावमा ठूलो बहुमत हासिल गर्यो र उनको लोकप्रियता पाकिस्तान विरुद्ध १९७१ को युद्धमा भारतको विजय पछि उल्लेखनीय रूपमा बढ्यो। <ref name="LOC" /> यद्यपि बेरोजगारी, गरिबी, मुद्रास्फीति र अभाव जस्ता गम्भीर समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न इन्दिराको असक्षमताले उनको लोकप्रियतालाई घटायो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> विपक्षी राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा रहेका राज्य सरकारहरूलाई बर्खास्त गर्न बारम्बार " [[राष्ट्रपति शासन]] " को आह्वानलाई अधिनायकवादी र अवसरवादी देखियो। जयप्रकाश नारायण, आचार्य कृपलानी र कांग्रेस (ओ) प्रमुख [[मोरारजी देसाई]] जस्ता राजनीतिक नेताहरूले इन्दिराको सरकारलाई तानाशाही र भ्रष्टको रूपमा निन्दा गरे। नारायण र देसाईले जनता पार्टी बन्ने पूर्ववर्ती जनता मोर्चा (जनता ''मोर्चा'' ) स्थापना गरेका थिए। जनता मोर्चाले 11 जुन १९७५ मा [[गुजरात]] राज्यको विधानसभा (राज्य विधान सभा ) को चुनाव जित्यो। <ref name="LOC" /> <ref name="ING">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/371}}</ref> सन् १९७१ मा [[रायबरेली|रायबरेलीको]] निर्वाचन क्षेत्रबाट इन्दिराविरुद्ध चुनाव लडेका समाजवादी पार्टी (भारत) का नेता राज नारायणले चुनावी दुरुपयोग र सरकारी स्रोतको दुरुपयोग गरेको आरोप लगाउँदै इलाहाबाद उच्च अदालतमा मुद्दा दायर गरेका थिए। अभियान। १२ जुन १९७५ मा ''उत्तर प्रदेश राज्यमा वि.'' ''राज नारायण'', इलाहाबाद उच्च अदालतले इन्दिरालाई दोषी ठहर गर्दै छ वर्षसम्म सार्वजनिक पदमा बस्नबाट रोक लगाएको थियो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> <ref name="ING">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/371}}</ref> <ref name="autogenerated1">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Kuldip Singh|date=11 April 1995|work=[[The Independent]]|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> विपक्षी नेताहरूले तत्काल उनको राजीनामा मागे र सरकार विरुद्ध व्यापक विरोध प्रदर्शन गरे। 25 जुनमा, नारायण र देसाईले दिल्लीमा एक विशाल जुलुस निकाले, " सत्याग्रह " को आह्वान गर्दै - सरकारलाई राजीनामा दिन बाध्य पार्न अहिंसक सविनय अवज्ञाको अभियान। <ref name="LOC" /> == संकटकाल == २५ जुन १९७५ [[भारतको राष्ट्रपति|मा भारतका राष्ट्रपति]] फखरुद्दीन अली अहमदले प्रधानमन्त्री [[इन्दिरा गान्धी|इन्दिरा गान्धीले]] राष्ट्रिय आपतकाल घोषणा गर्ने सिफारिसलाई स्वीकार गरे। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिराले राजनीतिक र नागरिक अराजकताले राष्ट्रिय सुरक्षाको लागि खतरा भएको तर्क गरे। <ref name="ING2">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/377}}</ref> संकटकालको अवस्थाले केन्द्रीय सरकारलाई संसदको सहमति बिना नै कार्यकारी आदेश जारी गर्न सक्षम बनायो। <ref name="LOC" /> चुनाव स्थगित गरियो र सार्वजनिक जमघट, र्‍याली र हडतालमा प्रतिबन्ध लगाइयो। कर्फ्यू लगाइयो र पुलिस बलहरूलाई बिना वारेन्टी खोज, कब्जा र गिरफ्तार गर्न अधिकार दिइएको थियो। इन्दिराको सरकारले विपक्षी राजनीतिक दलहरूद्वारा नियन्त्रित सरकारहरूलाई खारेज गर्दै तमिलनाडु र गुजरात राज्यहरूमा "राष्ट्रपति शासन" लगायो। <ref name="LOC" /> केन्द्र सरकारले रेडियो, टेलिभिजन र पत्रपत्रिकामा पनि सेन्सरशिप लगाएको छ । देशभरि, पुलिस बलहरूले हजारौं विपक्षी राजनीतिक कार्यकर्ताहरू, साथै राज नारायण, जयप्रकाश नारायण, जीवराम कृपलानी, कामराज, [[मोरारजी देसाई]], सत्येन्द्र नारायण सिन्हा, विजय राजे सिन्धिया, [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]], [[अटल बिहारी वाजपेयी]], [[लालकृष्ण आडवाणी|एल कृष्णा]] जस्ता नेताहरूलाई गिरफ्तार गरे। [[लालकृष्ण आडवाणी|आडवाणी]] र अन्य। <ref name="UK" /> <ref name="LOC" /> हिन्दू राष्ट्रवादी [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ]] (आरएसएस) र [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)|भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी)]] जस्ता विपक्षी राजनीतिक संगठनहरूलाई प्रतिबन्ध लगाइयो र उनीहरूका नेताहरूलाई गिरफ्तार गरियो। <ref name="ING3">{{Cite book|title=Indira: The Life Of Indira Nehru Gandhi|url=https://archive.org/details/indiralifeofindi00fran/page/382}}</ref> केवल [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी|भारतीय कम्युनिष्ट पार्टीले संकटकालको]] अवस्थालाई समर्थन गर्यो। <ref name="ING3" /> बढ्दो उमेर र कमजोर स्वास्थ्यका कारण नारायण जेलबाट रिहा भए पनि राजनीतिक गतिविधिबाट वञ्चित भए । संकटकालको समयमा, इन्दिरा गान्धीले आर्थिक सुधारको 20-बिन्दु कार्यक्रम लागू गर्‍यो जसले हडताल र ट्रेड युनियन द्वन्द्वको अनुपस्थितिमा सहयोग पुर्‍याएर ठूलो आर्थिक वृद्धि हासिल गर्यो। यी सकारात्मक संकेतहरू र आफ्नो पार्टी समर्थकहरूबाट विकृत र पक्षपातपूर्ण जानकारीबाट उत्साहित भएर इन्दिराले मे <ref name="POI2">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> ९७७ को निर्वाचन आह्वान गरिन्। यद्यपि, आपतकालीन युग व्यापक रूपमा अलोकप्रिय थियो। सबैभन्दा विवादास्पद मुद्दा [[भारतीय संविधान|भारतको संविधानको]] ४२ औं संशोधन थियो, जसले नागरिकहरूलाई सर्वोच्च अदालतमा प्रत्यक्ष पहुँचबाट वञ्चित गर्‍यो, बाहेक जब आधारभूत अधिकारहरूको उल्लङ्घन संघीय कानूनको परिणाम हो। संविधानको कुनै पनि अंग संशोधन गर्न संसदलाई अनियन्त्रित अधिकार दिइएको थियो। केन्द्र सरकारले पारित गरेको कानुनको संवैधानिक वैधता निर्धारण गर्ने सम्बन्धमा सर्वोच्च अदालतलाई विशेष अधिकार दिइएको थियो। यसले स्थगित आदेश वा आदेश जारी गर्ने अदालतको शक्तिलाई सीमित गर्यो। संविधानका प्रायः सबै अंगहरूले यो संशोधनमार्फत परिवर्तनहरू देखे। नागरिक स्वतन्त्रतामाथिको नाकाबन्दी र प्रहरीले मानवअधिकारको व्यापक दुरुपयोग गरेको आरोपले जनतालाई आक्रोशित बनाएको छ । इन्दिरा गान्धीलाई जनताले आफ्नो कान्छो छोरा सञ्जय गान्धीको नेतृत्वमा रहेका राजनीतिज्ञहरूको गुटको प्रभावमा रहेको विश्वास गरेको थियो, जो कथित भ्रष्ट गतिविधिका कारण सरकार र कांग्रेस पार्टीमा आफ्नो प्रभाव प्रयोग गरेर कुख्यात भएका थिए। सञ्जय गान्धीले संघ सरकारको परिवार नियोजनको अलोकप्रिय अभियानको मास्टरमाइन्ड बनाएका थिए, जसमा सरकारी अधिकारीहरूले युवा पुरुषहरूलाई जबरजस्ती नसबंदी गरेको आरोप लगाइएको थियो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> सञ्जय गान्धीले राष्ट्रिय राजधानी नयाँ दिल्लीको [[जामा मस्जिद]] क्षेत्रमा झुग्गी बस्ती भत्काउन पनि उत्प्रेरित गरेका थिए, जसले हजारौं मानिसहरू, प्रायः मुस्लिम, घरबारविहीन बनायो। <ref name="LOC" /> <ref name="POI2" /> भारतीय मजदुरहरू, सहरी कामदारहरू, शिक्षकहरू र सरकारी कर्मचारीहरू पनि ज्याला रोक्का र ट्रेड युनियन गतिविधिहरू र अधिकारहरू कटौतीबाट निराश थिए। <ref name="LOC" /> <ref name="POI2" /> == सृष्टि == 18 जनवरी 1977 मा चुनावहरू बोलाएर सरकारले राजनीतिक बन्दीहरूलाई रिहा गर्यो र प्रेसमा प्रतिबन्ध र सेन्सरशिपलाई कमजोर बनायो, यद्यपि संकटकालको अवस्था आधिकारिक रूपमा समाप्त भएको थिएन। विपक्षी दलका नेताहरूले आगामी निर्वाचनका लागि जयप्रकाश नारायणको समर्थन मागेपछि नारायणले सबै विपक्षी दलले एकताबद्ध मोर्चा बनाउन आग्रह गरे । जनता पार्टी औपचारिक रूपमा 23 जनवरी 1977 मा शुरू भएको थियो जब जनता मोर्चा, [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंहको]] भारतीय लोक दल, स्वतन्त्र पार्टी, राज नारायण र जर्ज फर्नान्डिसको भारतीय समाजवादी पार्टी, र भारतीय जनसंघ (BJS) सम्मिलित भयो, तिनीहरूको विघटन। छुट्टाछुट्टै पहिचान (सबै दल संगठनको एकीकरण निर्वाचन पछि सम्पन्न हुने थियो)। जनताका दलका राजनीतिक विचारधाराहरू विविध र द्वन्द्वपूर्ण भए पनि संकटकाल को विरोधी आन्दोलनका वैचारिक नेता र अहिले जनता पार्टीका रूपमा देखिएका जयप्रकाश नारायणको अत्यधिक पहुँचको आह्वानमा पार्टी एकता हुन सफल भयो। [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] जनता पार्टीको पहिलो अध्यक्ष बने । रामकृष्ण हेगडे पार्टी महासचिव बने र भारतीय जनसंघका नेता [[लालकृष्ण आडवाणी]] पार्टी प्रवक्ता बने। जनताको घोषणापत्र १० फेब्रुअरीमा जारी गरिएको थियो, जसले घोषणा गर्‍यो कि आगामी चुनावले मतदाताहरूलाई प्रस्तुत गर्दछ: {{Quote|a choice between freedom and slavery; between democracy and dictatorship; between abdicating the power of the people and asserting it; between the [[Gandhism|Gandhian path]] and the way that has led many nations down the precipice of dictatorship, instability, military adventure and national ruin.<ref name="E">{{cite book|title=320 Million Judges|author=G. G. Mirchandani|pages=98–126|publisher=Abhinav Publications|year=2003|isbn=81-7017-061-3}}</ref>}} इन्दिराको आपतकालीन शासन व्यापक रूपमा अलोकप्रिय भएको कुरा स्पष्ट भएपछि [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आर)]] सरकारबाट दलबदल बढ्यो। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण जगजीवन रामको थियो, जसले भारतका [[दलित]] समुदायहरूमा ठूलो समर्थनको कमाण्ड गरे। पूर्व रक्षामन्त्री रामले [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आर)]] छोडेर आफ्ना समर्थकहरूसँग मिलेर २ फेब्रुअरी <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> ९७७ मा कांग्रेस फर डेमोक्रेसी गठन गरे। अन्य सह-संस्थापकहरूमा उड़ीसाका पूर्व मुख्यमन्त्री नन्दिनी सत्पाथी, पूर्व केन्द्रीय वित्त राज्यमन्त्री केआर गणेश, पूर्व सांसद डीएन तिवारी र बिहारका राजनीतिज्ञ राज मंगल पाण्डे समावेश थिए। <ref name="B" /> जनता पार्टीसँग निर्वाचन लड्ने प्रतिबद्धता गरे पनि रामले आफ्नो पार्टी संगठन जनतामा विलय गर्न विरोध गरे। लोकतन्त्रका लागि कांग्रेसले जनता पार्टीको समान घोषणापत्रको साथ निर्वाचन लड्ने र संसदमा जनता पार्टीसँग सामेल हुने निर्णय गरेको थियो, तर अन्यथा छुट्टै पहिचान कायम राख्नेछ (सीएफडी २०२० को निर्वाचन पछि जनता पार्टीमा विलय हुनेछ। ५ मे)। <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> ३० जनवरी १९७७ मा [[भारत कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)|भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी)]] ले जनता पार्टी विरुद्ध उम्मेदवार नउठाएर विपक्षी मतमा विभाजन हुनबाट जोगिन खोज्ने घोषणा गर्‍यो। === संवैधानिक दलहरू === * भारतीय लोक दल ** भारतीय क्रान्ति दल ** स्वतन्त्र पार्टी ** समाजवादी पार्टी *** प्रजा समाजवादी पार्टी *** संयुक्त समाजवादी पार्टी ** उत्कल कांग्रेस * भारतीय जनसंघ * कांग्रेस (ओ) * लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस * [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (रा)]] [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], कृष्णकान्त, राम धन, मोहन धारिया, चन्द्रजित यादव, लक्ष्मीकान्त जस्ता विद्रोहीहरू == १९७७ को निर्वाचन == निर्वाचन प्रचारका क्रममा कांग्रेस र जनता पार्टीका नेताहरुले समर्थकलाई भेला गर्न देशभर घुमफिर गरेका छन् । इन्दिरा र उनको कांग्रेस (आर) ले आर्थिक विकास र व्यवस्थित सरकार हासिल गर्ने रेकर्डलाई बढावा दिनुभयो। उनले संकटकाल को समयमा भएका दुर्व्यवहारका लागि माफी मागे तापनि, इन्दिरा र कांग्रेस (आर) ले राष्ट्रिय सुरक्षाको लागि आवश्यक भएको आपतकाल लागू गर्ने औचित्य 455 को बचाउ गरे। अर्कोतर्फ, जनता नेताहरूले इन्दिरालाई तानाशाहको रूपमा शासन गरेको र भारतमा मानवअधिकार र लोकतन्त्रलाई खतरामा पार्ने आरोप लगाए। जनताको अभियानले [[ब्रिटिस शासन|ब्रिटिश शासन]] विरुद्ध भारतको स्वतन्त्रता संग्रामको सम्झना जगायो, जसमा जयप्रकाश नारायण, जीवराम कृपलानी र मोरारजी देसाई पहिलो पटक राजनीतिक नेताको रूपमा देखा परेका थिए। नारायण र कृपलानी आफैंले पद नखोजे पनि जनता पार्टीका प्रमुख प्रचारक बने, देशभरका जुलुसहरूमा ठूलो जनसङ्ख्यालाई तानेर। संकटकाल को समयमा गरिएका कार्यहरूले कांग्रेस (आर) लाई यसको सबैभन्दा वफादार निर्वाचन क्षेत्रहरू मध्येको समर्थनलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्यो। जामा मस्जिद नजिकैको बस्तीको बुलडोजिङले भारतका मुस्लिमहरूका बीचमा व्यापक रूपमा अलोकप्रिय थियो, र जगजीवन रामको पक्षघातले भारतका दलितहरूमाझ कांग्रेस (आर) को समर्थनलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्यो। बीएलडी नेता चरण सिंहको किसान जराले उनलाई भारतको सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको राज्य [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशको]] ग्रामीण भागहरूमा पर्याप्त समर्थन जुटाउन मद्दत गर्‍यो। शिरोमणि अकाली दल, [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाबका]] सिखहरूको पार्टी र क्षेत्रीय राजनीतिक दलहरू जस्तै [[तमिलनाडु|तमिलनाडुस्थित]] द्रविड मुनेत्र कझगम महत्वपूर्ण सहयोगी बने। हिन्दू राष्ट्रवादी भारतीय जनसंघका नेताहरूले भारतका मध्यमवर्गीय व्यापारी, व्यापारी र रूढिवादी हिन्दूहरूलाई भेला गरे। हिन्दू राष्ट्रवादी आरएसएस र जनतासँग गठबन्धन ट्रेड युनियनहरूले पर्याप्त मतदान ब्लकहरू जुटाउन मद्दत गरे। 1977 को चुनावमा 320 मिलियन भन्दा बढी मतदाताबाट 60% को मतदान भयो। 23 मार्चमा, यो घोषणा गरिएको थियो कि जनता पार्टीले 43.2% लोकप्रिय भोट र 271 सीटहरू प्राप्त गर्दै व्यापक विजय हासिल गरेको थियो। अकाली दल र कांग्रेस फर डेमोक्रेसीको समर्थनमा, यसले दुई तिहाइ वा पूर्ण बहुमत 345 सिटहरू कमाएको थियो। कांग्रेस फर डेमोक्रेसीले २८ सिट जितेको भए पनि रामको राष्ट्रिय दलित नेताको रूपमा उभिएको र दलित मतको ठूलो हिस्सा जनता पार्टी र यसका सहयोगीहरूलाई सार्नुले उनलाई निकै प्रभाव पारेको थियो। <ref name="B">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> देशको बाँकी भागको विपरित, जनता पार्टीले भारतको दक्षिणी राज्यहरूबाट केवल छ सिट जित्यो - [[केरल|केरला]] राज्यबाट कुनै पनि - जहाँ आपतकालले राजनीतिक अशान्ति पैदा गरेको थिएन। कांग्रेस (आर) ले कुल 153 सिट जित्यो, मुख्यतः भारतको दक्षिणबाट। यद्यपि, जनताका उम्मेदवारहरूले उत्तरी " [[हिन्दी इलाका|हिन्दी बेल्ट]] " मा, विशेष गरी उत्तर प्रदेशमा कांग्रेस (आर) का उम्मेदवारहरूलाई प्रचण्ड रूपमा पराजित गरे। चुनावको सबैभन्दा चकित पार्ने नतिजाहरू मध्ये एक इन्दिरा गान्धीको उनको चुनावी क्षेत्र रायबरेलीबाट पुन: चुनाव लड्न उनको बोलीमा पराजय थियो, जुन उनले १९७१ मा आफ्ना प्रतिद्वन्द्वी राज नारायणसँग 55,200 मतको अन्तरले पराजित गरिन्। कांग्रेस (आर) ले उत्तर प्रदेशमा कुनै पनि सिट जित्न सकेन र जनताका उम्मेदवारहरूले 10 राज्य र क्षेत्रहरूमा सखाप पारे। सन् १९७७ देखि १९७९ सम्म मोरारजी सरकारको नेतृत्वमा गठबन्धन प्रयोग गरी भारतको मार्च १९७७ को [[लोक सभा|लोकसभा]] चुनाव परिणामहरूको सारांश<nowiki></br></nowiki> '''स्रोतहरू: Keesing's - विश्व समाचार संग्रह''' {| class="wikitable sortable" ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:left;vertical-align:top;" |गठबन्धनहरू ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:left;vertical-align:top;" | पार्टी ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | सिट जितेका छन् ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | परिवर्तन ! style="background-color:#E9E9E9;text-align:right;" | लोकप्रिय मतहरू % |- | rowspan="1" style="text-align:left;vertical-align:top;" | जनता गठबन्धन<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''सिट:''' 345<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''सिट परिवर्तन:''' +२३३<br /><br /><br /><br /><nowiki></br></nowiki> '''लोकप्रिय भोट %:''' ५१.८९ | style="text-align:left;" | जनता पार्टी / लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस | २९८ | +२४५ | ४३.१७ |- |} 24 मार्चको बिहान, जयप्रकाश नारायण र जीवतराम कृपलानीले [[राजघाट समाधि परिसर|नवनिर्वाचित]] जनता सांसदहरूलाई राजघाटमा नेतृत्व गरे, जहाँ [[महात्मा गान्धी|महात्मा गान्धीको]] खरानी राखिएको थियो, र गान्धीको काम जारी राख्ने र राष्ट्रको सेवामा इमानदारी कायम गर्ने वाचा दिए। <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> त्यसको लगत्तै, जनता पार्टीले भारतको नयाँ प्रधानमन्त्री बन्न नेता छनोट गर्ने गम्भीर चुनौतीको सामना गर्‍यो, जहाँ पार्टीका नेताहरूको प्रतिद्वन्द्वी बोलीले पार्टीलाई विभाजित गर्न र सत्तामा पुग्नु अघि यसको बहुमतलाई कमजोर बनाउन सक्छ। जनता पार्टीका अध्यक्ष [[मोरारजी देसाई]], [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] र जगजीवन रामले जनताका सांसदहरू र जनता संगठनमा आफ्नै राजनीतिक दलहरूबाट ल्याएका कार्यकर्ताहरूको ठूलो संख्याको समर्थन पाए। <ref name="B1" /> सम्भावित विभाजनकारी प्रतिस्पर्धाबाट बच्न जनताका नेताहरूले जयप्रकाश नारायण र जीवतराम कृपलानीलाई पार्टीको नेता चयन गर्न आग्रह गरे, आफ्नो रोजाइलाई पालना गर्ने वाचा गर्दै। <ref name="B1" /> लामो छलफलपछि नारायण र कृपलानीले २४ मे मा जनता संसदीय दलको अध्यक्षमा मोरारजी देसाईलाई चयन गरे। जर्ज फर्नान्डिस र जगजीवन राम जस्ता केही नेताहरूले देसाईलाई समर्थन गर्न हिचकिचाए र छनोटको अलोकतान्त्रिक विधिको आलोचना गरे तापनि देसाईको स्थिति चाँडै पुष्टि भयो र सुदृढ भयो। <ref name="B1" /> देसाईले प्रधानमन्त्रीको पदभार ग्रहण गर्दै अर्थ मन्त्रालयको पनि जिम्मेवारी सम्हालेका थिए । उनले जनताका विभिन्न घटक र सबैभन्दा शक्तिशाली पार्टीका नेताहरूलाई सन्तुष्ट पार्न महत्त्वपूर्ण पदहरू सावधानीपूर्वक बाँडफाँड गर्न खोजे जुन आफ्नै नेतृत्वको स्थितिको लागि प्रतिद्वन्द्वी थिए। [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] र जगजीवन राम दुवैलाई उपप्रधानमन्त्रीको उपाधि दिइएको थियो। मन्त्रिपरिषद्को दोस्रो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पद [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंह]] गृहमन्त्री बने भने जगजीवन रामले रक्षा मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हालेका छन्। [[भारतीय जनता पार्टी|बीजेएस]] नेता [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[लालकृष्ण आडवाणी|लालकृष्ण आडवाणीलाई]] क्रमशः विदेश मन्त्रालय र सूचना र प्रसारण मन्त्रालयको जिम्मेवारी दिइएको छ। राज नारायण स्वास्थ्यमन्त्री, मधु दण्डवतेलाई रेल मन्त्रालय र ट्रेड युनियनका नेता जर्ज फर्नान्डिसलाई सञ्चारमन्त्री बनाइएको छ । न्यायविद् शान्ति भूषण कानून तथा न्याय मन्त्री नियुक्त भएका छन् । <ref name="EI">{{Cite web|url=http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|title=Morarji, Charan Singh waited for each other to die: Book|date=11 November 2008|publisher=[[The Indian Express]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081215182044/http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|archivedate=15 December 2008|accessdate=27 June 2009}}</ref> कांग्रेस (ओ) दिग्गज र जनता उम्मेद्वार नीलम सञ्जीव रेड्डी 25 जुलाई १९७७ मा भारतको छैठौं राष्ट्रपति बन्न राष्ट्रपति चुनावमा विजयी भए। चुनावी पराजयको नतिजाले कांग्रेस (आर) लाई निकै कमजोर र कमजोर बनायो । कांग्रेस (आर) सांसद र कार्यकर्ताहरूको उल्लेखनीय संख्याले इन्दिराको नेतृत्वको निन्दा गरे र पार्टी छोडे। नतिजा स्वरूप, अझै पनि इन्दिरा गान्धीप्रति वफादार सांसदहरूले आफ्नो पार्टीको नाम [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] राखे - "म" इन्दिराको पक्षमा उभिए। यद्यपि अब सांसद नभए पनि, इन्दिरा गान्धी [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|कांग्रेस (आई)]] को अध्यक्षको रूपमा जारी राखिन्, जुन सबैभन्दा ठूलो विपक्षी दल रह्यो। [[चित्र:Morarji_Desai_1978.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b5/Morarji_Desai_1978.jpg|thumb|238x238px| भारतीय प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाई (१९७७ -1979)]] == जनताको शासन == देसाई सरकारले चालेको पहिलो कदम भनेको आपतकालीन अवस्था र मिडिया सेन्सरसिपको औपचारिक अन्त्य गर्ने र संकटकाल को समयमा जारी गरिएका विवादास्पद कार्यकारी आदेशहरू खारेज गर्ने थियो। <ref name="POI2">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> कुनै पनि भावी सरकारलाई संकटकाल घोषणा गर्न अझ गाह्रो बनाउन संविधान संशोधन गरिएको थियो; मौलिक स्वतन्त्रता र भारतको न्यायपालिकाको स्वतन्त्रता पुन: पुष्टि भयो। <ref name="POI2" /> <ref name="B1" /> नयाँ सरकारले उद्योग मन्त्री जर्ज फर्नान्डिस समेत रहेका बडोदा डाइनामाइट काण्डका २५ जना अभियुक्तहरू विरुद्धका सबै आरोपहरू फिर्ता लिन अघि बढेको छ। <ref name="B1">{{Cite book|title=320 Million Judges}}</ref> मे १९७४ को हडतालपछि अनुशासित रेलवे कर्मचारीलाई रेलमन्त्रीले पुनर्बहाली गरे । <ref name="B1" /> देसाई सरकारले इन्दिरा गान्धीको सरकार, राजनीतिक दल र प्रहरी बलका सदस्यहरूद्वारा भ्रष्टाचार र मानवअधिकार हननका आरोपहरूको छानबिन गर्न छानबिन आयोगहरू र न्यायाधिकरणहरू स्थापना गर्न अघि बढ्यो। सञ्जय गान्धीको राज्यको स्वामित्वमा रहेको [[मारुति सुजुकी|मारुति उद्योग लिमिटेडको]] व्यवस्थापन, पूर्व रक्षामन्त्री बन्सीलालको गतिविधि र सन् १९ ७१ नगरवाला काण्डमा विशेष सोधपुछ गरिएको थियो। <ref name="B1" /> इन्दिरा र उनका छोरा सञ्जय दुवैलाई भ्रष्टाचारको आरोप लगाइयो र छोटो समयका लागि गिरफ्तार गरियो। === राज्यहरूमा चुनाव === कार्यभार सम्हाल्ने बित्तिकै, जनता सरकारले कांग्रेसले सत्तामा रहेका दस राज्य सरकारहरूलाई राज्य सभाहरू भंग गर्न र जुनमा नयाँ चुनाव गराउन दबाब दियो। [[तमिलनाडु|तमिलनाडुले]] एमजी रामचन्द्रनको नेतृत्वमा रहेको [[अल इन्डिया अन्ना द्रविड मुनेत्र कडगम|एआईएडीएमकेको]] विशाल विजय देखेको छ। गृहमन्त्री चरण सिंहले तर्क गरे कि सत्तारूढ दललाई मतदाताले कडा रूपमा अस्वीकार गरेको छ र राज्यका जनताबाट नयाँ जनादेश जित्न आवश्यक छ। कांग्रेस (आर) सबै राज्यहरूमा पराजित भयो, र जनता पार्टीले सात-उत्तर प्रदेश, बिहार, हरियाणा, उडिसा, मध्य प्रदेश, राजस्थान र हिमाचल प्रदेशमा सत्ता कब्जा गर्यो। पञ्जाबमा जनता पार्टीले अकाली दलसँग मिलेर सरकार बनाएको छ । बिहारमा, कर्पुरी ठाकुरले <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=5xj0g8euumQC&q=satyendra+narayan+sinha&pg=PA211|title=Bihar chief ministership battle 1977|date=June 2003|access-date=4 June 2007}}</ref> जनता पार्टीका तत्कालीन प्रमुख सत्येन्द्र नारायण सिन्हाबाट निकट प्रतिस्पर्धामा जनता विधायक दलको नेतृत्व जितेर बिहारको मुख्यमन्त्री बने । सबै राज्यका विधान सभाका जनता सदस्यहरूको संख्या 386 बाट बढेर 1,246 सिटमा पुगेको छ। सरकारले [[जम्मु र कश्मीर|जम्मू र कश्मीर]] राज्यमा नयाँ चुनाव पनि बोलायो, जहाँ जनता पार्टीले कांग्रेसको 11 लाई 13 सिट जित्यो, र अनुभवी कश्मीरी राजनीतिज्ञ शेख अब्दुल्ला 1953 मा बर्खास्त गरि सत्तामा फर्के। === विदेश नीति === प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाई र विदेश मन्त्री [[अटल बिहारी वाजपेयी|अटल बिहारी वाजपेयीले इन्दिराको]] सरकारले अपनाएको बाटोबाट हटेर भारतको विदेश नीतिमा महत्वपूर्ण परिवर्तनहरू सुरु गरे। भारतका प्रतिद्वन्द्वी छिमेकीहरू विरुद्ध कट्टरपन्थी अडान कायम राखेकी इन्दिरा गान्धीको पदच्युतको दिन पाकिस्तान र चीन दुवैले मनाएका थिए। 1979 मा, [[अटल बिहारी वाजपेयी]] चीनका नेताहरूलाई भेटेर बेइजिङ भ्रमण गर्ने उच्च श्रेणीका भारतीय अधिकारी बने। देसाई सरकारले सन् [[भारत-चीन युद्ध|१९६२ को चीन-भारत युद्धका]] कारण विच्छेद भएको जनवादी गणतन्त्र चीनसँग कूटनीतिक सम्बन्ध पुन: स्थापना गर्‍यो। लामो समयदेखि चल्दै आएको क्षेत्रीय विवाद समाधान गर्न, व्यापार विस्तार र सीमा सुरक्षा सुदृढ गर्न दुवै देशले नियमित संवाद स्थापना गरेका छन्। देसाई सरकारले बंगलादेशका संस्थापक नेता [[शेख मुजिबुर रहमान|शेख मुजिबुर रहमानप्रति]] वफादार छापामारहरूलाई भारतको समर्थन समाप्त गर्‍यो, जसलाई १९७५ मा सैन्य अधिकारीहरूले मारेका थिए र भारतबाट आफूलाई टाढा राख्न खोज्ने सैन्य शासनले प्रतिस्थापित गर्‍यो। भारतले सन् १९७१ को युद्धमा पाकिस्तानलाई दिएको समर्थन र [[सोभियत सङ्घ|सोभियत संघसँग]] भारतको निकटताका कारण तनावग्रस्त बनेको संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको सम्बन्ध सुधार्न पनि खोजेको थियो। जनता सरकारले [[शीतयुद्ध|शीतयुद्धमा]] "वास्तविक" [[असंलग्न अभियान|असंलग्नता]] हासिल गर्ने आफ्नो चाहनाको घोषणा गर्‍यो, जुन लामो समयदेखि रहेको राष्ट्रिय नीति थियो। 1978 मा, [[जिम्मी कार्टर|जिमी कार्टर]] भारतको आधिकारिक भ्रमण गर्ने तेस्रो अमेरिकी राष्ट्रपति बने। दुवै राष्ट्रले व्यापार सुधार गर्न र विज्ञान र प्रविधिमा सहयोग विस्तार गर्न खोजेका थिए। वाजपेयीले आणविक निशस्त्रीकरण सम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र सम्मेलनमा भारतको प्रतिनिधित्व गर्दै, भारतको आणविक कार्यक्रम र अप्रसार सन्धिहरूमा हस्ताक्षर गर्न अस्वीकार गरे। === आर्थिक नीति === जनता सरकारले आर्थिक सुधारमा कम सफलता हासिल गरेको छ । यसले कृषि उत्पादन र ग्रामीण उद्योगहरूलाई प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यका साथ छैठौं पञ्चवर्षीय योजनाको सुरुवात गरेको छ। आर्थिक आत्मनिर्भरता र स्वदेशी उद्योगहरूलाई प्रवर्द्धन गर्न खोज्दै, सरकारले बहुराष्ट्रिय संस्थानहरूलाई भारतीय संस्थानहरूसँग साझेदारी गर्न आवश्यक छ। यो नीति विवादास्पद साबित भयो, विदेशी लगानी घट्यो र भारतबाट [[कोका-कोला]] र [[आइबिएम|आईबीएम]] जस्ता कर्पोरेटहरू उच्च प्रोफाइलबाट बाहिर निस्कियो। <ref name="IMM">{{Cite book|title=India: From Midnight To Millennium and Beyond}}</ref> == सरकारको पतन == बलियो सुरुवात भए पनि, जनताको सरकार महत्वपूर्ण वैचारिक र राजनीतिक विभाजन देखा पर्दा ओइलाउन थाल्यो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> पार्टीमा दिग्गज समाजवादी, ट्रेड युनियनवादी र व्यापार समर्थक नेताहरू थिए, जसले सार्वजनिक विभाजनलाई ट्रिगर नगरी ठूला आर्थिक सुधारहरू हासिल गर्न गाह्रो बनायो। <ref name="LOC" /> समाजवादी र धर्मनिरपेक्ष जनता राजनीतिज्ञहरूले राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघको हिन्दू राष्ट्रवादी एजेन्डाप्रति घृणा साझा गरे, जसका सदस्यहरूमा वाजपेयी, आडवाणी र पूर्व भारतीय जनसंघका अन्य नेताहरू थिए। हिन्दू र मुस्लिमहरू बीचको हिंसाले जनता पार्टी भित्र थप टकराव निम्त्यायो, धेरै जसो जनता नेताहरूले [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[लालकृष्ण आडवाणी|लालकृष्ण आडवाणीलाई]] सरकारमा बस्ने र [[राष्ट्रिय स्वयंसेवक सङ्घ|आरएसएसको]] सदस्य बन्ने बीचमा छनौट गर्ने माग गरे। दुबै वाजपेयी र आडवाणीका साथै पूर्व बीजेएसका अन्य सदस्यहरूले आरएसएसको सदस्य रहन रोजे र फलस्वरूप आफ्नो पद र पार्टीबाट राजीनामा दिए। जनता सरकारको लोकप्रियतामा आएको ह्रासलाई आपतकालीन युगको दुरुपयोगको रोकिएको अभियोजनले सहयोग गरेको थियो। सरकारले धेरैजसो आरोप प्रमाणित गर्न असफल भएको थियो र थोरैलाई सजाय दिलायो। इन्दिरा गान्धी विरुद्धका मुद्दाहरू पनि प्रमाणको अभावमा रोकिएका थिए, र उनको निरन्तर अभियोजनले भारतीय जनताबाट उनीप्रति सहानुभूति र उनका समर्थकहरूको क्रोध जगाउन थाल्यो, जसले यसलाई " विच हन्ट " भनेर देखे। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> 1979 मा, मोरारजी देसाईको आर्थिक अवस्था बिग्रनुका साथै परिवारका सदस्यहरू संलग्न भई नातावाद र भ्रष्टाचारको आरोपको कारणले गर्दा उनको समर्थनमा उल्लेखनीय गिरावट आएको थियो। देसाईको द्वन्द्वात्मक मनोवृत्तिले उनको समर्थन कम गर्यो। <ref name="UK">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/people/obituary-morarji-desai-1615165.html|title=OBITUARY: Morarji Desai|last=Singh|first=Kuldip|date=11 April 1995|work=The Independent|access-date=27 June 2009|location=London}}</ref> उनका मुख्य प्रतिद्वन्द्वी चरण सिंहले देसाईसँग घनिष्ठ सम्बन्ध विकास गरेका थिए। <ref name="EI">{{Cite web|url=http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|title=Morarji, Charan Singh waited for each other to die: Book|date=11 November 2008|publisher=[[The Indian Express]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081215182044/http://www.expressindia.com/latest-news/Morarji-Charan-Singh-waited-for-each-other-to-die-Book/384209/|archivedate=15 December 2008|accessdate=27 June 2009}}</ref> देसाईको नेतृत्वको विरोध गर्दै सिंहले राजीनामा दिए र आफ्नो BLD को समर्थन फिर्ता लिए। देसाईले पार्टीमा धर्मनिरपेक्ष र समाजवादी राजनीतिज्ञहरूको समर्थन पनि गुमाए, जसले उनलाई हिन्दू राष्ट्रवादी बीजेएसको पक्षमा देखेका थिए। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> 19 जुलाई 1979 मा देसाईले सरकारबाट राजीनामा दिए र अन्ततः [[मुम्बई]] (तब बम्बई) मा आफ्नो घरमा सेवानिवृत्त भए। <ref name="UK" /> जयप्रकाश नारायणको खराब स्वास्थ्यले उनलाई राजनीतिक रूपमा सक्रिय रहन र एकताबद्ध प्रभावको रूपमा काम गर्न गाह्रो बनायो र 1979 मा उनको मृत्युले पार्टीलाई सबैभन्दा लोकप्रिय नेताबाट वञ्चित गर्यो। असन्तुष्टहरूले देसाईको स्थानमा [[चौधरी चरण सिंह|चरण सिंहलाई]] नयाँ प्रधानमन्त्रीको रूपमा प्रस्तुत गरेका थिए। राष्ट्रपति रेड्डीले 64 सांसदहरूको संख्यामा अल्पसंख्यक सरकारको प्रधानमन्त्रीको रूपमा चरण सिंहलाई नियुक्त गरे, उनलाई नयाँ सरकार गठन गर्न र आफ्नो बहुमत प्रमाणित गर्न आह्वान गरे। देसाई र बीजेएसको प्रस्थानले जनताको बहुमतलाई निकै घटाएको थियो र जनताका धेरै सांसदहरूले चरण सिंहलाई समर्थन गर्न अस्वीकार गरे। जगजीवन रामका वफादार सांसदहरू जनता पार्टीबाट बाहिरिए । DMK, शिरोमणि अकाली दल र भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी) जस्ता पूर्व सहयोगीहरूले जनता पार्टीबाट आफूलाई टाढा राखेका थिए। अत्यधिक बहुमतका लागि पर्याप्त समर्थन खोज्दै, चरण सिंहले कांग्रेस (आई) सँग वार्ता गर्न खोजे, जसले अस्वीकार गर्यो। पदमा बसेको तीन हप्तापछि चरण सिंहले राजीनामा दिएका थिए । अन्य कुनै राजनीतिक दलले बहुमतको सरकार स्थापना गर्न नसकेपछि राष्ट्रपति रेड्डीले संसद भंग गरी जनवरी <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> ९८० को लागि नयाँ निर्वाचन आह्वान गरे। १९८० को आम चुनावमा जनता पार्टीले जगजीवन रामलाई आफ्नो प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवारको रूपमा घोषणा गर्‍यो, तर पार्टीले 542 मध्ये <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4117-general-election-1980-vol-i-ii/|title=General Election, 1980 (Vol I, II)|first=General Election, 1980 (Vol I, II)|website=Election Commission of India}}</ref> सिट मात्र जित्यो। == पार्टी अध्यक्षहरू == * [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]] (१९७७–१९८८)। <ref>{{Cite web|url=https://www.pmindia.gov.in/en/former_pm/shri-chandra-shekhar/|title=Shri Chandra Shekhar {{!}} Prime Minister of India|website=www.pmindia.gov.in|accessdate=2022-01-29}}</ref> * अजित सिंह (1988)। * सुब्रमण्यम स्वामी (1990 – 2013)। <ref>{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/topic/subramanian-swamy|title=Subramanian Swamy|work=Business Standard India|access-date=2022-01-29}}</ref> == आम निर्वाचन परिणाम == === लोकसभा सीटहरू === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" !वर्ष ! विधायिका ! सिटमा प्रतिस्पर्धा भयो ! सिट जितेका छन् ! सिट परिवर्तन ! भोटको प्रतिशत ! भोट फरफर ! सन्दर्भ |- | सन् १९७७ | छैठौं लोकसभा | ४०५ |{{Composition bar|295|542|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> २९५ | ४१.३२% |{{Increase}}</img> ४१.३२% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4116-general-election-1977-vol-i-ii/|title=General Election, 1977 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | 1980 | 7 औं लोकसभा | ४३३ |{{Composition bar|31|529|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> २६४ | १८.९७% |{{Decrease}}</img> 22.35% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4117-general-election-1980-vol-i-ii/|title=General Election, 1980 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९८४ | 8 वीं लोकसभा | २०७ |{{Composition bar|10|514|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> २१ | ६.८९% |{{Decrease}}</img> १२.०८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4118-general-election-1984-vol-i-ii/|title=General Election, 1984 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | १९८९ | 9 औं लोकसभा | १५५ |{{Composition bar|0|529|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> १० | १.०१% |{{Decrease}}</img> ५.८८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4120-general-election-1989-vol-i-ii/|title=General Election, 1989 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९१ | 10 औं लोकसभा | ३४९ |{{Composition bar|5|521|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> ५ | ३.३७% |{{Increase}}</img> 2.36% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4121-general-election-1991-vol-i-ii/|title=General Election, 1991 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९६ | 11 औं लोकसभा | १०१ |{{Composition bar|0|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> ५ | ०.१९% |{{Decrease}}</img> ३.१८% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4123-general-election-1996-vol-i-ii/|title=General Election, 1996 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | 1998 | 12वीं लोकसभा | १६ |{{Composition bar|1|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Increase}}</img> १ | ०.१२% |{{Decrease}}</img> ०.०७% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4124-general-election-1998-vol-i-ii/|title=General Election, 1998 (Vol I, II)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |- | सन् १९९९ | 13 औं लोकसभा | २६ |{{Composition bar|0|543|{{party color|Janata Party}}}} |{{Decrease}}</img> १ | ०.०५% |{{Decrease}}</img> ०.०७% | <ref>{{Cite web|url=https://eci.gov.in/files/file/4125-general-election-1999-vol-i-ii-iii/|title=General Election, 1999 (Vol I, II, III)|website=Election Commission of India|accessdate=16 March 2022}}</ref> |} == राज्य एकाइहरू == === कर्नाटक === ==== राष्ट्रपतिहरू ==== वीरेन्द्र पाटिल (१९७७-७८) <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.outlookindia.com/newswire/story/gowda-and-irony-of-coalition-building/351302|title=Gowda and irony of coalition building|website=www.outlookindia.com/|accessdate=2021-12-09}}</ref> [[एच. डी. देवगौडा|एचडी देवगौडा]] (१९७८) <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.outlookindia.com/newswire/story/gowda-and-irony-of-coalition-building/351302|title=Gowda and irony of coalition building|website=www.outlookindia.com/|accessdate=2021-12-09}}</ref> डी. मञ्जुनाथ (१९८३) सांसद प्रकाश (१९८७) ==== महासचिव ==== जीवराज अल्वा (१९८८-१९९ ०) === उत्तर प्रदेश === ==== राष्ट्रपति ==== नवनीत चतुर्वेदी === तमिलनाडु === ==== राष्ट्रपति ==== नेल्लई आर जेबमानी == निधन == १९८० को चुनावमा, जनता पार्टीका बाँकी नेताहरूले पार्टीको पुनर्निर्माण र नयाँ गठबन्धन गर्न असफल प्रयास गरे। देसाईले पार्टीको लागि प्रचार गरे तर राजनीतिबाट सन्यास लिँदै आफैं चुनावमा उभिएनन्। कांग्रेस (आई) ले अर्को कमजोर र निष्क्रिय सरकारप्रति भारतीय जनताको घृणाको फाइदा उठाउँदै "काम गर्ने सरकार छान्नुहोस्!" नाराका साथ अभियान चलायो। <ref name="LOC">{{Cite web|url=http://memory.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+in0029)|title=The Rise of Indira Gandhi|publisher=[[Library of Congress]] Country Studies|accessdate=27 June 2009}}</ref> इन्दिरा गान्धीले संकटकालको समयमा भएका गल्तीहरूको लागि माफी मागेकी र विनोबा भावे जस्ता सम्मानित राष्ट्रिय नेताहरूको समर्थन जितिन्। चुनावमा जनताको टिकट अन्तर्गत उम्मेदवारहरू नराम्ररी पराजित भए - पार्टीले 172 सिट गुमाए, 31 मात्र जित्यो। इन्दिरा गान्धी र कांग्रेस (आई) बलियो बहुमतका साथ सत्तामा फर्किए। सञ्जय गान्धी पनि संसदमा निर्वाचित भएका थिए । राष्ट्रपति रेड्डी आफ्नो कार्यकालको अन्त्यमा 1982 मा कांग्रेस (आई) नेता [[जैल सिंह|जैल सिंहद्वारा]] सफल भएका थिए। १९८० र 1989 को बीचमा, जनता पार्टीले समाजवादी राजनीतिज्ञ [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखरको]] नेतृत्वमा भारतीय संसदमा सानो उपस्थिति कायम राख्यो। <ref name="POI">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> सन् १९८८ मा लोकदल (ए) जनता पार्टीमा विलय भयो र अजित सिंहलाई अध्यक्ष बनाइयो। <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19880615-ajit-singh-catapulted-as-janata-party-president-797348-1988-06-15|title=Ajit Singh catapulted as Janata Party president|last=Chawla|first=Prabhu|date=15 June 1988|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> केही महिनापछि, यो जनता दलमा विलय भयो, जुन [[विश्वनाथ प्रताप सिंह|विश्वनाथ प्रताप सिंहको]] नेतृत्वमा प्रमुख प्रतिपक्षी दल र राष्ट्रिय मोर्चाको गठबन्धनको मुख्य घटक बनेको थियो। <ref name="POI" /> बोफोर्स काण्डमा इन्दिराका जेठा छोरा र उत्तराधिकारी प्रधानमन्त्री [[राजीव गान्धी|राजीव गान्धीको]] सरकारको भूमिकाको पर्दाफास गर्नका लागि सिंह व्यापक रूपमा लोकप्रिय भएका थिए, यद्यपि ५ फेब्रुअरी २००४ मा दिल्ली उच्च अदालतले राजीव गान्धीविरुद्धको घुसखोरीको आरोप खारेज गरिदिएको थियो। अरू। <ref name="POI" /> <ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3458319.stm|title=Rajiv Gandhi cleared over bribery|date=4 February 2004|work=BBC News}}</ref> तर जनता पार्टीका कतिपय नेताहरूले जनता दलमा विलयलाई स्वीकार गर्न अस्वीकार गर्दै जनता पार्टीमा नै बसे । <ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/your-week/story/19890131-zzz-768512-2013-02-27|title=Blundering On|date=31 January 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19890315-state-chiefs-selection-deepens-rift-in-janata-dal-815855-1989-03-15|title=State chiefs' selection deepens rift in Janata Dal|last=Pachai|first=Pankaj|last2=Awasti|first2=Dilip|date=15 March 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-13}}</ref> जसमा इन्दुभाई पटेल, सुब्रमण्यम स्वामी, सैयद शहाबुद्दीन, [[एच. डी. देवगौडा|एचडी देवेगौडा]], सरोजिनी महिषी सामेल थिए। <ref name=":1" /> <ref>{{Cite book|title=Relentless: An Autobiography}}</ref> ४ जनवरी १९८९ मा इन्दुभाई पटेललाई जनता पार्टीको कार्यवाहक अध्यक्ष घोषित गरियो। <ref>{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=P9oYG7HA76QC&dat=19890106&printsec=frontpage&hl=en|title=Convention will elect new Janata Leader: Indubhai|last=News Service|first=Express|date=6 January 1989|work=Indian Express|access-date=14 March 2022|pages=9}}</ref> जनता दलले आफ्नो चुनाव चिन्ह जनता पार्टीको चिन्ह हस्तान्तरण गर्न [[भारतीय निर्वाचन आयोग|भारतको निर्वाचन आयोगमा]] निवेदन दिएको छ । <ref>{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=54FlAAAAIBAJ&sjid=g54NAAAAIBAJ&pg=576%2C2198926|title=Janata Dal application for symbol|last=News Service|first=Express|date=5 January 1989|work=Indian Express|access-date=14 March 2022|pages=7}}</ref> तर निर्वाचन आयोगले सन् १९८९ को आमनिर्वाचनका लागि ''चक्र–हल्धर'' चिन्ह फ्रिज गरिदिएपछि जनता दलले आफ्नो चुनाव चिन्हको रुपमा ''पाङ्ग्रा'' प्रयोग गर्नुपरेको थियो । <ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/magazine/cover-story/story/19891115-various-opposition-parties-agree-to-come-together-and-take-on-the-congressi-816718-1989-11-15|title=Various opposition parties agree to come together and take on the Congress(I)|last=Gupta|first=Shekhar|last2=Pachauri|first2=Pankaj|date=15 November 1989|website=India Today|language=en|accessdate=2022-03-14|last3=Baweja|first3=Harinder}}</ref> वीपी सिंहको नेतृत्वमा जनता दल र राष्ट्रिय मोर्चाले कांग्रेस विरोधी राजनीतिक दलहरूको जनता-शैली गठबन्धनलाई नक्कल गर्न खोजे। <ref name="POI">{{Cite book|title=The Politics of India Since Independence}}</ref> यद्यपि यो बहुमत जित्न असफल भयो, यसले भाजपा र भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (मार्क्सवादी) को बाहिरी समर्थनमा वीपी सिंहलाई प्रधानमन्त्रीको रूपमा कमजोर गठबन्धन सरकार बनाउन सफल भयो। <ref name="POI" /> तथापि, सिंहको सरकार चाँडै अन्तर-पार्टी प्रतिस्पर्धा र शक्ति संघर्षको शिकार भयो, र उनको उत्तराधिकारी चन्द्र शेखरको जनता दल <ref name="POI" /> समाजवादी) सरकार 1991 सम्म मात्र टिक्यो। == विरासत == यद्यपि यसको कार्यकाल उथलपुथल र असफल थियो, जनता पार्टीले भारतीय राजनीति र इतिहासमा निश्चित भूमिका खेलेको छ र यसको विरासत समकालीन भारतमा बलियो छ। जनता पार्टीले भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनको सम्झना र सिद्धान्तहरू जगाउँदै नागरिक स्वतन्त्रता पुनर्स्थापना गर्न लोकप्रिय आन्दोलनको नेतृत्व गर्‍यो। ३० वर्षको निर्बाध कांग्रेस शासनको अन्त्यमा यसको सफलताले भारतको बहुदलीय लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउन मद्दत गर्‍यो। "जनता" शब्द बिजु जनता दल (BJD), [[भारतीय जनता पार्टी]] (BJP), [[जनता दल (संयुक्त)]], जनता दल (धर्मनिरपेक्ष), राष्ट्रिय जनता दल र अन्य जस्ता धेरै प्रमुख राजनीतिक दलहरूले प्रयोग गरेका छन्। भारतीय आपतकाल (१९७५-77) र जनता पार्टीका विरुद्धको सङ्घर्षमा सहभागीहरूले भारतीय राजनीतिक नेताहरूको नयाँ पुस्तालाई समावेश गरे। [[चन्द्रशेखर|चन्द्र शेखर]], [[अटल बिहारी वाजपेयी]] र [[एच. डी. देवगौडा|देवेगौडा]] प्रधानमन्त्रीको रूपमा सेवा गरे; वाजपेयीले सन् १९९९ देखि २००४ सम्म पाँच वर्षको कार्यकाल पूरा गर्ने पहिलो गैर-काङ्ग्रेस सरकारको नेतृत्व गरेका थिए। [[लालकृष्ण आडवाणी]] उपप्रधानमन्त्री थिए। सुब्रमण्यम स्वामी, [[अरूण जेटली|अरुण जेटली]], प्रमोद महाजन, [[सुषमा स्वराज|सुष्मा स्वराज]] जस्ता युवा राजनीतिज्ञहरू जनता पार्टीमा तल्लो तहका कार्यकर्ता थिए। जनता पार्टी सुब्रमण्यम स्वामीको नेतृत्वमा अस्तित्वमा रह्यो, जसले [[तमिलनाडु]], कर्नाटक, [[आन्ध्र प्रदेश]], केरला, [[महाराष्ट्र]], [[चण्डीगढ|चंडीगढ़]], दिल्ली र राष्ट्रिय स्तरमा राज्यको राजनीतिमा सानो उपस्थिति कायम राख्यो। जयपाल रेड्डी, बाबुल रेड्डी र टी. गजुला नरसैया जस्ता प्रमुख नेताहरूको कारण जनता पार्टीले टीडीपी पार्टीको गठन नभएसम्म एपीमा प्रतिपक्षको रूपमा आफ्नो नेतृत्व जारी राख्यो। == यो पनि हेर्नुहोस् == * जनता पार्टी (धर्मनिरपेक्ष) * लोकतन्त्रका लागि कांग्रेस == थप पढाइ == * शौरी, अरुण (१९८०)। जनता चरणमा संस्थाहरू। बम्बई: लोकप्रिय। == सन्दर्भहरू == <references group="" responsive="1"></references> == बाह्य लिङ्कहरू == * [http://www.photius.com/countries/india/government/india_government_the_rise_and_decline~150.html जनता राजनीतिको उदय र पतन] {{Bharatiya Janata Party}} [[श्रेणी:भारतका राजनीतिक दलहरू]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] g2gs45vfqtmcq31ybdr1j0dtj7pjwuj 0 126435 1072315 2022-08-04T15:04:42Z Rajeeb bastola 39875 "[[:en:Special:Redirect/revision/1102308743|Namchi]]" पृष्ठलाई अनुवाद गरि सृजना गरियो wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Namchi | native_name = | native_name_lang = | other_name = | settlement_type = [[List of cities in India by population|City]] | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 290 | image_style = | perrow = 1/2/2/2 | image5 = Namchi.jpg | image2= Ravangla Buddha Park, Sikkim.jpg | image3 = Panoramic view of large statue of Guru Padmasambhava (Guru Rinpoche)m Namchi.jpg | image6= Sai Temple in Namchi, Sikkim.jpg | image4 = Cherry Resort inside Temi Tea Garden, Namchi, Sikkim.jpg | image7= Temi tea garden.jpg | image1 = Siddheshwar Dham.jpg }} | image_alt = | image_caption = '''Clockwise from top:'''<br/> Siddheshwar Dham in Namchi, Guru Rinpochem statue, Central park, Temi tea garden, Sai temple, Cherry resort in tea garden, Buddha Park | nickname = | pushpin_map = India Sikkim#India3 | pushpin_label_position = left | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = Location of Namchi in Sikkim | coordinates = {{coord|27.17|N|88.35|E|display=inline,title}} | subdivision_type = [[List of sovereign states|Country]] | subdivision_name = {{Flag|India}} | subdivision_type1 = [[States and union territories of India|State]] | subdivision_type2 = [[List of districts in India|District]] | subdivision_name1 = {{flagicon image|Flag of the Government of Sikkim.svg}} [[Sikkim]] | subdivision_name2 = [[South Sikkim|Namchi]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = [[Municipal Council (India)|Municipal Council]] | governing_body = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_total_km2 = | area_rank = | elevation_footnotes = | elevation_m = 1315 | population_total = 12194 | population_as_of = 2001 | population_footnotes = | population_density_km2 = auto | population_rank = | population_demonym = | demographics_type1 = Languages | demographics1_title1 = Official | timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[Postal Index Number|PIN]] | postal_code = 737 126 | area_code = 03595 | area_code_type = Telephone code | registration_plate = SK 05 | blank_name_sec1 = | blank_info_sec1 = | website = | footnotes = | demographics1_info1 = [[Nepali language|Nepali]], [[Bhutia language|Bhutia]], [[Lepcha language|Lepcha]], [[Limbu language|Limbu]], [[Newari language|Newari]], [[Rai languages|Rai]], [[Gurung language|Gurung]], Mangar, [[Sherpa language|Sherpa]], [[Tamang language|Tamang]] and [[Sunwar language|Sunwar]] }} '''नाम्ची''' <ref name="NIC">{{Cite web|url=http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm|title=South Skikkim|publisher=[[National Informatics Centre]]|accessdate=12 August 2015}}</ref> [[सिक्किम|भारतको सिक्किम]] [[भारत|राज्यको]] [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|नाम्ची]] [[दक्षिण सिक्किम जिल्ला|जिल्लाको]] एउटा [[सहर]] र प्रशासनिक मुख्यालय हो। नाम्ची को अर्थ [[सिक्किमी भाषा|सिक्किम]] भाषामा ''स्काई (नाम) उच्च (चि)'' हो। <ref name="NIC" /> == भूगोल == नाम्ची {{Coord|27.17|N|88.35|E|}} <ref>[http://www.fallingrain.com/world/IN/0/Namchi.html Falling Rain Genomics, Inc - Namchi]</ref> मा अवस्थित छ। यसको औसत उचाइ {{Convert|1315|m}} छ। नाम्ची १,६७५ को उचाइमा समुद्र सतह माथि १,६७५ मिटर (५५००&nbsp;फीट) मा अवस्थित छ । यो राज्यको राजधानी [[गान्तोक|गंगटोकबाट]] {{Convert|78|km}} र {{Convert|100|km}} [[सिलिगुडी|सिलिगुडी सहरबाट]] <ref name="NIC">{{Cite web|url=http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm|title=South Skikkim|publisher=[[National Informatics Centre]]|accessdate=12 August 2015}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm "South Skikkim"]. [[राष्ट्रिय सूचना विज्ञान केन्द्र|National Informatics Centre]]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">12 August</span> 2015</span>.</cite></ref> को दूरी मा स्थित छ, नजिकको रेलवे र विमानस्थल। नाम्ची मेल्ली र [[जोरेथाङ|जोरथाङ]] बीचको सडकमा अवस्थित छ। नाम्ची सिक्किम र [[पश्चिम बङ्गाल|पश्चिम बंगालका]] अन्य सहरहरु सँग राम्रोसँग जोडिएको छ। जीपहरु र बसहरु नियमित रूपमा नाम्ची देखि गान्तोक, पेलिङ, जोरेथाङ, [[कालिम्पोङ]] र सिलिगुडी बीचमा चल्छन्। यो माम्लेको बक्सा ढाँचाको घर हो, डोलोमाइट चुनढुङ्गा बोकेको स्ट्रोमाटोलाइट, जसलाई जियोलोजिकल सर्भे अफ इन्डिया (GSI) द्वारा तिनीहरु को संरक्षण, रखरखाव, प्रवर्द्धन र भूपर्यटनको वृद्धिको लागि। राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक घोषित गरिएको छ, <ref name="gsi1">{{Cite web|url=http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|title=National Geological Monument, from Geological Survey of India website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|archivedate=12 July 2017|accessdate=21 January 2019}}</ref> <ref name="gsi2">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573|title=Geo-Heritage Sites|date=2016-03-09|website=pib.nic.in|publisher=[[Press Information Bureau]]|accessdate=2018-09-15}}</ref> <ref name="gsi3">[http://naturalheritage.intach.org/wp-content/uploads/2016/09/Geoheritage-Monograph.pdf national geo-heritage of India], [[Indian National Trust for Art and Cultural Heritage|INTACH]]</ref> === माम्ले राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक === माम्लेको बक्सा गठन (जसलाई '''माम्ले स्ट्रोमाटोलाइट पार्क''' पनि भनिन्छ) माम्लेमा, डोलोमाइट चुनढुङ्गा बोकेको स्ट्रोमाटोलाइटलाई भारतीय भूगर्भ सर्वेक्षण (जीएसआई) द्वारा उनीहरु को संरक्षण, मर्मत सम्भार, प्रवर्द्धन र भूपर्यटनको लागि राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक घोषित गरिएको छ। <ref name="gsi1">{{Cite web|url=http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|title=National Geological Monument, from Geological Survey of India website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|archivedate=12 July 2017|accessdate=21 January 2019}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL "National Geological Monument, from Geological Survey of India website"]. Archived from [http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL the original] on 12 July 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">21 January</span> 2019</span>.</cite></ref> <ref name="gsi2">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573|title=Geo-Heritage Sites|date=2016-03-09|website=pib.nic.in|publisher=[[Press Information Bureau]]|accessdate=2018-09-15}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573 "Geo-Heritage Sites"]. ''pib.nic.in''. [[प्रेस सूचना ब्यूरो|Press Information Bureau]]. 9 March 2016<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 September</span> 2018</span>.</cite></ref> <ref name="gsi3">[http://naturalheritage.intach.org/wp-content/uploads/2016/09/Geoheritage-Monograph.pdf national geo-heritage of India], [[Indian National Trust for Art and Cultural Heritage|INTACH]]</ref> यो छिमेकी राज्य [[पश्चिम बङ्गाल|पश्चिम बंगालको]] बक्सा टाइगर रिजर्वसँग मिल्दोजुल्दो छ। == जनसांख्यिकी == भारतको २०११ को जनगणना अनुसार, <ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|title=Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)|publisher=Census Commission of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|archivedate=2004-06-16|accessdate=2008-11-01}}</ref> नाम्ची को जनसंख्या १२१९४ छ। जनसंख्याको ५२% पुरुष र ४८% महिला छन्। नाम्ची को औसत साक्षरता दर ७८% छ, राष्ट्रिय औसत ५९.५% भन्दा बढी छ: पुरुष साक्षरता ८१%, र महिला साक्षरता ७३% छ। नाम्चीमा ९% जनसंख्या ६ वर्ष मुनिका छन्। नाम्चीका बहुसंख्यक जनताहरु हिन्दू र [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] धर्मावलम्बी हुन्। बोलिने भाषाहरु [[नेपाली भाषा|नेपाली]] छन। == शिक्षा == नाम्चीमा गुणस्तरीय शिक्षा दिने आधा दर्जनभन्दा बढी निजी विद्यालय (सेभेन हिल्स स्कूल, माउन्ट कार्मेल स्कूल, नाम्ची पब्लिक स्कूल, टेन्डोङ शैक्षिक संस्थान, न्यू लाइट एकेडेमी, बेथानी स्कूल आदि <ref>{{Cite web|url=https://schools.org.in/sikkim/south-sikkim/namchi-/namchi--sss|title=Schools in Namchi Sss Cluster {{!}} List of Schools in Namchi Sss Cluster, South Sikkim District (Sikkim)|website=schools.org.in|language=en|accessdate=2022-05-21}}</ref> ) र छात्र र छात्राहरु का लागि सरकारी उच्च माध्यमिक विद्यालयहरु छन र प्रमुख कम्प्युटर संस्थानहरु जस्तै सूचना विज्ञान कम्प्यूटर संस्थान (सिक्किम सरकार अन्तर्गत दर्ता गरिएको) मल्टिमिडिया कम्प्यूटर संस्थान मणिपाल समूह आदि को एक अधिकृत अध्ययन केन्द्र हो। शहरबाट केही किलोमिटर को दुरीमा कला, शिक्षा, विज्ञान, वाणिज्यको लागि एक प्रतिष्ठित सरकारी कलेज छ। मानिसहरु ले शिक्षालाई धेरै महत्त्व दिन्छन् र सम्मानका साथ ध्यान दिन्छन्। नाम्ची पब्लिक स्कूल, क्याथोलिक मिसनरीहरु द्वारा सञ्चालित, राज्यको सम्मानित शैक्षिक संस्थानहरु मध्ये एक हो र सिक्किमको दक्षिणी जिल्लामा उत्कृष्ट मध्ये एक हो।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2022}} == पर्यटन == [[चित्र:Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden,_Namchi,_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg/220px-Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg|thumb| टेमी चिया बगैचा भित्र चेरी रिसोर्ट, नाम्ची , सिक्किम]] नाम्ची द्रुत गतिमा पर्यटकीय स्थल र तीर्थस्थल बन्दै गएको छ ।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2018}} नाम्ची गुम्बा, रालाङ मठ र टेन्डोङ हिल स्थानीय [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] तीर्थस्थल केन्द्रहरु हुन्। [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] [[पद्मसम्भव|पद्मसंभवको]] विश्वको सबैभन्दा ठूलो मूर्ति (११८ फिट अग्लो) ,{{स्रोत नखुलेको|date=June 2021}} सिक्किमका संरक्षक सन्त गुरु रिन्पोछे भनेर पनि चिनिन्छ, नाम्ची को विपरीत सम्द्रुत्से पहाड (इच्छा पूरा गर्ने पहाड) मा छ। यो फेब्रुअरी २००४ मा पूरा भएको थियो। यो पनि भनिन्छ कि सम्द्रुत्से पहाड वास्तवमा एक सुप्त ज्वालामुखी हो। बौद्ध भिक्षुहरु ले पहाडको टुप्पोमा गएर ज्वालामुखीलाई शान्त राख्न प्रार्थना गर्ने गरेको किम्बदन्तीहरु छन्। शहरबाट सम्द्रुत्से जाने बाटोमा केही किलोमिटर टाढा एउटा रक गार्डन पनि छ। यस क्षेत्रबाट माउन्ट कञ्चनजङ्गा उर्फ [[कञ्चनजङ्घा हिमाल|माउन्ट]] कञ्चनजङ्घा, विश्वको तेस्रो अग्लो चुचुरोको दृश्यहरु छन्। [[चित्र:Namchi.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Namchi.jpg/220px-Namchi.jpg|left|thumb| सेन्ट्रल पार्क, नाम्ची]] भर्खरै उद्घाटन गरिएको (नोभेम्बर २०११ मा), सिद्धेश्वर धाम सिक्किम सरकारको तीर्थ-पर्यटन उद्यम हो जसलाई [[शिव|भगवान शिवको]] ८७ फिट अग्लो मूर्ति र देशका चार धामको प्रतिकृतिको घमण्डमा "पिल्ग्रिम कम कल्चरल सेन्टर" को रूपमा विकसित गरिएको छ। नाम्चीको सोलोफोक पहाडमा रहेको ठाउँ। [[चार धाम]], हिन्दूहरु को सबैभन्दा पूज्य चार धामहरु भक्त र पर्यटकहरु को फाइदाको लागि यस शानदार परिसरमा नक्कल गरिएको छ। मुख्यमन्त्री [[पवन कुमार चाम्लिङ|पवन चाम्लिङले]] सन् २००५ मा सुरु गरेको सपनाको परियोजना सोलोफोक पहाडको रमाइलो परिवेशको बीचमा मौलिक धामहरु को स्थापनापछिको पौराणिक परिवेशलाई सुहाउँदो रूपमा उभिएको छ । धाम अभिषेकका लागि मुख्यमन्त्री श्री पवन चाम्लिङ र उनकी धर्मपत्नी श्रीमती टीकामाया चाम्लिङको उपस्थितिमा श्री जगद्गुरु शङ्कराचार्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वतीले धामको ‘प्राणप्रतिष्ठा’ गर्नुभएको थियो । [[चित्र:Lordshiva.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Lordshiva.JPG/220px-Lordshiva.JPG|thumb| यो सिक्किमको नाम्ची मा रहेको सिद्धेश्वर धाममा रहेको भगवान शिवको मूर्ति हो।]] यहाँ [[सोमनाथ मन्दिर|सोमनाथ]], [[मल्लिकार्जुन स्वामी|मल्लिकार्जुन]], [[महाकालेश्वर]], [[ॐकारेश्वर|ओंकारेश्वर]], [[केदारनाथ मन्दिर|केदारनाथ]], [[भीमाशंकर]], [[काशी विश्वनाथ]], [[त्रयम्बकेश्वर|त्र्यंबकेश्वर]], वैद्यनाथ, रामेश्वर [[नागेश्वर ज्योतिर्लिङ्ग मन्दिर|चरिङ्वरस्थित]] रामेश्वरम [[घृष्णेश्वर मन्दिर|चरिङ्वर]] र रामेश्वरम शिवको " [[चार धाम|द्वादश]] [[ज्योतिर्लिङ्ग|ज्योतिर्लिङ्गहरु]] " (बाह्र ज्योतिर्लिङ्गहरु ) को प्रतिकृतिहरु छन्। [[चार धाम|धाम्स]] । किरातेश्वर महादेवको भव्य मुर्ति र शिरडी साईबाबाको मन्दिर पनि छ । यहाँबाट कञ्चनजङ्घा हिमाल, सम्द्रुत्सेमा रहेको [[पद्मसम्भव|गुरु पद्मसम्भवको]] प्रतिमा, [[दार्जिलिङ|दार्जिलिङलगायतका]] अन्य स्थानको दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ। धामले भक्तहरु लाई "यात्री निवास" मा एकै पटकमा ९० जनाभन्दा बढी बस्न सक्ने रातभरको बसाइको सुविधा दिन्छ। धामले [[भारत सरकार|भारत सरकारको]] पर्यटन मन्त्रालयद्वारा "सबैभन्दा नवीन/अद्वितीय पर्यटन परियोजना" को श्रेणी अन्तर्गत राष्ट्रिय पर्यटन पुरस्कार २०१०-११ जितेको थियो । एक हेलिप्याड शहर देखि ५ किमी&nbsp; को दुरी मा लगभग ५००० फीट को उचाइ मा स्थित छ । यहाँबाट कञ्चनजोङ्गा हिमालका साथै अन्य छेउछाउका चुचुराहरु , दार्जिलिङको एक भाग, कालिम्पोङ, र बंगालको घुमाउरो मैदानहरु को सबैभन्दा मनोरम दृश्य प्राप्त गर्न सकिन्छ। सहर नजिकै, सिक्किमको एकमात्र चिया बगान &#x2014; टेमी चिया बगैंचा अवस्थित छ। पर्यटकहरु ले टेमी चिया बगैंचाको मनोरम दृश्यको आनन्द लिन सक्छन् - यो राज्यको एक मात्र चिया बगान हो जसले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उच्च गुणस्तरको चिया उत्पादन गर्दछ। चियाले विश्वभर प्रिमियम लिन्छ र यसको मूल्य करिब रु. ८००- [[किलोग्राम|प्रति किलो]] । चिया यसको विदेशी गन्ध र स्वाद द्वारा चिन्हित छ।{{स्रोत नखुलेको|date=February 2015}} [[चित्र:Statue_of_Guru_Padmasambhava_(Guru_Rinpoche),_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Statue_of_Guru_Padmasambhava_%28Guru_Rinpoche%29%2C_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg/220px-Statue_of_Guru_Padmasambhava_%28Guru_Rinpoche%29%2C_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg|left|thumb| [[सिक्किम|सिक्किमका]] संरक्षक संत गुरु पद्मसंभव (गुरु रिन्पोछे) को सम्द्रुत्से हिल, नाम्ची मा रहेको मूर्तिको मनोरम दृश्य]] [[चित्र:Sai_Temple_in_Namchi,_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Sai_Temple_in_Namchi%2C_Sikkim.jpg/220px-Sai_Temple_in_Namchi%2C_Sikkim.jpg|thumb| नाम्चीको साई मन्दिर]] फेब्रुअरी महिनामा, नाम्ची बगैंचामा वार्षिक फूल प्रदर्शनी हुन्छ। फूल प्रदर्शनी सिक्किममा सबैभन्दा ठूलो हो, जीवन्त रंगका फूलहरु । यस प्रदर्शनीको मुख्य आकर्षण विदेशी र दुर्लभ [[सुनगाभा|आर्किडको]] प्रदर्शनी हो। सहरको हाइलाइटहरु मध्ये एक [[फुटबल खेल|फुटबल]] रंगशाला हो &#x2013; सिक्किम सरकारले यसको सबैभन्दा प्रसिद्ध नागरिक, फुटबलर [[बाइचुङ भूटिया|भाइचुङ भुटियाको]] सम्मानमा निर्माण गरेको भाइचुङ रंगशाला हो जसले भारतभर धेरै फुटबल स्कूलहरु कमाएका छन। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbfootballschools.com/|title=BHAICHUNG BHUTIA FOOTBALL SCHOOLS: Best Football School in Delhi, Mumbai|website=www.bbfootballschools.com|accessdate=2016-09-13}}</ref> भाइचुङ रंगशालामा ‘द गोल्डकप’ फुटबल प्रतियोगिता लगभग हरेक वर्ष हुने गर्छ । भारत, नेपाल, बंगलादेश र भुटानका फुटबल टोलीहरु सम्मानका लागि प्रतिस्पर्धा गर्छन् जसले सिक्किम भरिबाट धेरै भीडहरु आकर्षित गर्दछ। नाम्ची सिक्किमका पूर्व मुख्यमन्त्री [[पवन कुमार चाम्लिङ|पवन कुमार चाम्लिङको]] आधार पनि हो। ऐतिहासिक रूपमा, नाम्ची त्यो ठाउँ थियो जहाँ सिक्किमको चोग्यालहरु मध्ये एकलाई विष दिने विश्वासघाती राजकुमारी पेन्डे ओङ्मुलाई उनको कामको लागि पक्रिएको थियो र मारिएको थियो। किंवदन्ती भन्छ की उनको आत्माले अझै पनि घुरपिसेको फेदमा सताइरहेको छ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * मञ्जितार * ''आदिवासी वर्षा'', नाम्चीको म्युजिक ब्यान्ड == सन्दर्भहरु == {{Reflist}} == बाह्य लिङ्कहरु == {{South Sikkim district|state=collapsed}}{{Sikkim}} [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] ry5i23gz1qkjdpc4crlnmxks53mof5p 1072316 1072315 2022-08-04T15:05:19Z Rajeeb bastola 39875 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = नाम्ची | native_name = | native_name_lang = | other_name = | settlement_type = [[List of cities in India by population|City]] | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 290 | image_style = | perrow = 1/2/2/2 | image5 = Namchi.jpg | image2= Ravangla Buddha Park, Sikkim.jpg | image3 = Panoramic view of large statue of Guru Padmasambhava (Guru Rinpoche)m Namchi.jpg | image6= Sai Temple in Namchi, Sikkim.jpg | image4 = Cherry Resort inside Temi Tea Garden, Namchi, Sikkim.jpg | image7= Temi tea garden.jpg | image1 = Siddheshwar Dham.jpg }} | image_alt = | image_caption = '''Clockwise from top:'''<br/> Siddheshwar Dham in Namchi, Guru Rinpochem statue, Central park, Temi tea garden, Sai temple, Cherry resort in tea garden, Buddha Park | nickname = | pushpin_map = India Sikkim#India3 | pushpin_label_position = left | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = Location of Namchi in Sikkim | coordinates = {{coord|27.17|N|88.35|E|display=inline,title}} | subdivision_type = [[List of sovereign states|Country]] | subdivision_name = {{Flag|India}} | subdivision_type1 = [[States and union territories of India|State]] | subdivision_type2 = [[List of districts in India|District]] | subdivision_name1 = {{flagicon image|Flag of the Government of Sikkim.svg}} [[Sikkim]] | subdivision_name2 = [[South Sikkim|Namchi]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = [[Municipal Council (India)|Municipal Council]] | governing_body = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_total_km2 = | area_rank = | elevation_footnotes = | elevation_m = 1315 | population_total = 12194 | population_as_of = 2001 | population_footnotes = | population_density_km2 = auto | population_rank = | population_demonym = | demographics_type1 = Languages | demographics1_title1 = Official | timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[Postal Index Number|PIN]] | postal_code = 737 126 | area_code = 03595 | area_code_type = Telephone code | registration_plate = SK 05 | blank_name_sec1 = | blank_info_sec1 = | website = | footnotes = | demographics1_info1 = [[Nepali language|Nepali]], [[Bhutia language|Bhutia]], [[Lepcha language|Lepcha]], [[Limbu language|Limbu]], [[Newari language|Newari]], [[Rai languages|Rai]], [[Gurung language|Gurung]], Mangar, [[Sherpa language|Sherpa]], [[Tamang language|Tamang]] and [[Sunwar language|Sunwar]] }} '''नाम्ची''' <ref name="NIC">{{Cite web|url=http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm|title=South Skikkim|publisher=[[National Informatics Centre]]|accessdate=12 August 2015}}</ref> [[सिक्किम|भारतको सिक्किम]] [[भारत|राज्यको]] [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|नाम्ची]] [[दक्षिण सिक्किम जिल्ला|जिल्लाको]] एउटा [[सहर]] र प्रशासनिक मुख्यालय हो। नाम्ची को अर्थ [[सिक्किमी भाषा|सिक्किम]] भाषामा ''स्काई (नाम) उच्च (चि)'' हो। <ref name="NIC" /> == भूगोल == नाम्ची {{Coord|27.17|N|88.35|E|}} <ref>[http://www.fallingrain.com/world/IN/0/Namchi.html Falling Rain Genomics, Inc - Namchi]</ref> मा अवस्थित छ। यसको औसत उचाइ {{Convert|1315|m}} छ। नाम्ची १,६७५ को उचाइमा समुद्र सतह माथि १,६७५ मिटर (५५००&nbsp;फीट) मा अवस्थित छ । यो राज्यको राजधानी [[गान्तोक|गंगटोकबाट]] {{Convert|78|km}} र {{Convert|100|km}} [[सिलिगुडी|सिलिगुडी सहरबाट]] <ref name="NIC">{{Cite web|url=http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm|title=South Skikkim|publisher=[[National Informatics Centre]]|accessdate=12 August 2015}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm "South Skikkim"]. [[राष्ट्रिय सूचना विज्ञान केन्द्र|National Informatics Centre]]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">12 August</span> 2015</span>.</cite></ref> को दूरी मा स्थित छ, नजिकको रेलवे र विमानस्थल। नाम्ची मेल्ली र [[जोरेथाङ|जोरथाङ]] बीचको सडकमा अवस्थित छ। नाम्ची सिक्किम र [[पश्चिम बङ्गाल|पश्चिम बंगालका]] अन्य सहरहरु सँग राम्रोसँग जोडिएको छ। जीपहरु र बसहरु नियमित रूपमा नाम्ची देखि गान्तोक, पेलिङ, जोरेथाङ, [[कालिम्पोङ]] र सिलिगुडी बीचमा चल्छन्। यो माम्लेको बक्सा ढाँचाको घर हो, डोलोमाइट चुनढुङ्गा बोकेको स्ट्रोमाटोलाइट, जसलाई जियोलोजिकल सर्भे अफ इन्डिया (GSI) द्वारा तिनीहरु को संरक्षण, रखरखाव, प्रवर्द्धन र भूपर्यटनको वृद्धिको लागि। राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक घोषित गरिएको छ, <ref name="gsi1">{{Cite web|url=http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|title=National Geological Monument, from Geological Survey of India website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|archivedate=12 July 2017|accessdate=21 January 2019}}</ref> <ref name="gsi2">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573|title=Geo-Heritage Sites|date=2016-03-09|website=pib.nic.in|publisher=[[Press Information Bureau]]|accessdate=2018-09-15}}</ref> <ref name="gsi3">[http://naturalheritage.intach.org/wp-content/uploads/2016/09/Geoheritage-Monograph.pdf national geo-heritage of India], [[Indian National Trust for Art and Cultural Heritage|INTACH]]</ref> === माम्ले राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक === माम्लेको बक्सा गठन (जसलाई '''माम्ले स्ट्रोमाटोलाइट पार्क''' पनि भनिन्छ) माम्लेमा, डोलोमाइट चुनढुङ्गा बोकेको स्ट्रोमाटोलाइटलाई भारतीय भूगर्भ सर्वेक्षण (जीएसआई) द्वारा उनीहरु को संरक्षण, मर्मत सम्भार, प्रवर्द्धन र भूपर्यटनको लागि राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक घोषित गरिएको छ। <ref name="gsi1">{{Cite web|url=http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|title=National Geological Monument, from Geological Survey of India website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|archivedate=12 July 2017|accessdate=21 January 2019}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL "National Geological Monument, from Geological Survey of India website"]. Archived from [http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL the original] on 12 July 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">21 January</span> 2019</span>.</cite></ref> <ref name="gsi2">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573|title=Geo-Heritage Sites|date=2016-03-09|website=pib.nic.in|publisher=[[Press Information Bureau]]|accessdate=2018-09-15}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573 "Geo-Heritage Sites"]. ''pib.nic.in''. [[प्रेस सूचना ब्यूरो|Press Information Bureau]]. 9 March 2016<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 September</span> 2018</span>.</cite></ref> <ref name="gsi3">[http://naturalheritage.intach.org/wp-content/uploads/2016/09/Geoheritage-Monograph.pdf national geo-heritage of India], [[Indian National Trust for Art and Cultural Heritage|INTACH]]</ref> यो छिमेकी राज्य [[पश्चिम बङ्गाल|पश्चिम बंगालको]] बक्सा टाइगर रिजर्वसँग मिल्दोजुल्दो छ। == जनसांख्यिकी == भारतको २०११ को जनगणना अनुसार, <ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|title=Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)|publisher=Census Commission of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|archivedate=2004-06-16|accessdate=2008-11-01}}</ref> नाम्ची को जनसंख्या १२१९४ छ। जनसंख्याको ५२% पुरुष र ४८% महिला छन्। नाम्ची को औसत साक्षरता दर ७८% छ, राष्ट्रिय औसत ५९.५% भन्दा बढी छ: पुरुष साक्षरता ८१%, र महिला साक्षरता ७३% छ। नाम्चीमा ९% जनसंख्या ६ वर्ष मुनिका छन्। नाम्चीका बहुसंख्यक जनताहरु हिन्दू र [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] धर्मावलम्बी हुन्। बोलिने भाषाहरु [[नेपाली भाषा|नेपाली]] छन। == शिक्षा == नाम्चीमा गुणस्तरीय शिक्षा दिने आधा दर्जनभन्दा बढी निजी विद्यालय (सेभेन हिल्स स्कूल, माउन्ट कार्मेल स्कूल, नाम्ची पब्लिक स्कूल, टेन्डोङ शैक्षिक संस्थान, न्यू लाइट एकेडेमी, बेथानी स्कूल आदि <ref>{{Cite web|url=https://schools.org.in/sikkim/south-sikkim/namchi-/namchi--sss|title=Schools in Namchi Sss Cluster {{!}} List of Schools in Namchi Sss Cluster, South Sikkim District (Sikkim)|website=schools.org.in|language=en|accessdate=2022-05-21}}</ref> ) र छात्र र छात्राहरु का लागि सरकारी उच्च माध्यमिक विद्यालयहरु छन र प्रमुख कम्प्युटर संस्थानहरु जस्तै सूचना विज्ञान कम्प्यूटर संस्थान (सिक्किम सरकार अन्तर्गत दर्ता गरिएको) मल्टिमिडिया कम्प्यूटर संस्थान मणिपाल समूह आदि को एक अधिकृत अध्ययन केन्द्र हो। शहरबाट केही किलोमिटर को दुरीमा कला, शिक्षा, विज्ञान, वाणिज्यको लागि एक प्रतिष्ठित सरकारी कलेज छ। मानिसहरु ले शिक्षालाई धेरै महत्त्व दिन्छन् र सम्मानका साथ ध्यान दिन्छन्। नाम्ची पब्लिक स्कूल, क्याथोलिक मिसनरीहरु द्वारा सञ्चालित, राज्यको सम्मानित शैक्षिक संस्थानहरु मध्ये एक हो र सिक्किमको दक्षिणी जिल्लामा उत्कृष्ट मध्ये एक हो।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2022}} == पर्यटन == [[चित्र:Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden,_Namchi,_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg/220px-Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg|thumb| टेमी चिया बगैचा भित्र चेरी रिसोर्ट, नाम्ची , सिक्किम]] नाम्ची द्रुत गतिमा पर्यटकीय स्थल र तीर्थस्थल बन्दै गएको छ ।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2018}} नाम्ची गुम्बा, रालाङ मठ र टेन्डोङ हिल स्थानीय [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] तीर्थस्थल केन्द्रहरु हुन्। [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] [[पद्मसम्भव|पद्मसंभवको]] विश्वको सबैभन्दा ठूलो मूर्ति (११८ फिट अग्लो) ,{{स्रोत नखुलेको|date=June 2021}} सिक्किमका संरक्षक सन्त गुरु रिन्पोछे भनेर पनि चिनिन्छ, नाम्ची को विपरीत सम्द्रुत्से पहाड (इच्छा पूरा गर्ने पहाड) मा छ। यो फेब्रुअरी २००४ मा पूरा भएको थियो। यो पनि भनिन्छ कि सम्द्रुत्से पहाड वास्तवमा एक सुप्त ज्वालामुखी हो। बौद्ध भिक्षुहरु ले पहाडको टुप्पोमा गएर ज्वालामुखीलाई शान्त राख्न प्रार्थना गर्ने गरेको किम्बदन्तीहरु छन्। शहरबाट सम्द्रुत्से जाने बाटोमा केही किलोमिटर टाढा एउटा रक गार्डन पनि छ। यस क्षेत्रबाट माउन्ट कञ्चनजङ्गा उर्फ [[कञ्चनजङ्घा हिमाल|माउन्ट]] कञ्चनजङ्घा, विश्वको तेस्रो अग्लो चुचुरोको दृश्यहरु छन्। [[चित्र:Namchi.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Namchi.jpg/220px-Namchi.jpg|left|thumb| सेन्ट्रल पार्क, नाम्ची]] भर्खरै उद्घाटन गरिएको (नोभेम्बर २०११ मा), सिद्धेश्वर धाम सिक्किम सरकारको तीर्थ-पर्यटन उद्यम हो जसलाई [[शिव|भगवान शिवको]] ८७ फिट अग्लो मूर्ति र देशका चार धामको प्रतिकृतिको घमण्डमा "पिल्ग्रिम कम कल्चरल सेन्टर" को रूपमा विकसित गरिएको छ। नाम्चीको सोलोफोक पहाडमा रहेको ठाउँ। [[चार धाम]], हिन्दूहरु को सबैभन्दा पूज्य चार धामहरु भक्त र पर्यटकहरु को फाइदाको लागि यस शानदार परिसरमा नक्कल गरिएको छ। मुख्यमन्त्री [[पवन कुमार चाम्लिङ|पवन चाम्लिङले]] सन् २००५ मा सुरु गरेको सपनाको परियोजना सोलोफोक पहाडको रमाइलो परिवेशको बीचमा मौलिक धामहरु को स्थापनापछिको पौराणिक परिवेशलाई सुहाउँदो रूपमा उभिएको छ । धाम अभिषेकका लागि मुख्यमन्त्री श्री पवन चाम्लिङ र उनकी धर्मपत्नी श्रीमती टीकामाया चाम्लिङको उपस्थितिमा श्री जगद्गुरु शङ्कराचार्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वतीले धामको ‘प्राणप्रतिष्ठा’ गर्नुभएको थियो । [[चित्र:Lordshiva.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Lordshiva.JPG/220px-Lordshiva.JPG|thumb| यो सिक्किमको नाम्ची मा रहेको सिद्धेश्वर धाममा रहेको भगवान शिवको मूर्ति हो।]] यहाँ [[सोमनाथ मन्दिर|सोमनाथ]], [[मल्लिकार्जुन स्वामी|मल्लिकार्जुन]], [[महाकालेश्वर]], [[ॐकारेश्वर|ओंकारेश्वर]], [[केदारनाथ मन्दिर|केदारनाथ]], [[भीमाशंकर]], [[काशी विश्वनाथ]], [[त्रयम्बकेश्वर|त्र्यंबकेश्वर]], वैद्यनाथ, रामेश्वर [[नागेश्वर ज्योतिर्लिङ्ग मन्दिर|चरिङ्वरस्थित]] रामेश्वरम [[घृष्णेश्वर मन्दिर|चरिङ्वर]] र रामेश्वरम शिवको " [[चार धाम|द्वादश]] [[ज्योतिर्लिङ्ग|ज्योतिर्लिङ्गहरु]] " (बाह्र ज्योतिर्लिङ्गहरु ) को प्रतिकृतिहरु छन्। [[चार धाम|धाम्स]] । किरातेश्वर महादेवको भव्य मुर्ति र शिरडी साईबाबाको मन्दिर पनि छ । यहाँबाट कञ्चनजङ्घा हिमाल, सम्द्रुत्सेमा रहेको [[पद्मसम्भव|गुरु पद्मसम्भवको]] प्रतिमा, [[दार्जिलिङ|दार्जिलिङलगायतका]] अन्य स्थानको दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ। धामले भक्तहरु लाई "यात्री निवास" मा एकै पटकमा ९० जनाभन्दा बढी बस्न सक्ने रातभरको बसाइको सुविधा दिन्छ। धामले [[भारत सरकार|भारत सरकारको]] पर्यटन मन्त्रालयद्वारा "सबैभन्दा नवीन/अद्वितीय पर्यटन परियोजना" को श्रेणी अन्तर्गत राष्ट्रिय पर्यटन पुरस्कार २०१०-११ जितेको थियो । एक हेलिप्याड शहर देखि ५ किमी&nbsp; को दुरी मा लगभग ५००० फीट को उचाइ मा स्थित छ । यहाँबाट कञ्चनजोङ्गा हिमालका साथै अन्य छेउछाउका चुचुराहरु , दार्जिलिङको एक भाग, कालिम्पोङ, र बंगालको घुमाउरो मैदानहरु को सबैभन्दा मनोरम दृश्य प्राप्त गर्न सकिन्छ। सहर नजिकै, सिक्किमको एकमात्र चिया बगान &#x2014; टेमी चिया बगैंचा अवस्थित छ। पर्यटकहरु ले टेमी चिया बगैंचाको मनोरम दृश्यको आनन्द लिन सक्छन् - यो राज्यको एक मात्र चिया बगान हो जसले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उच्च गुणस्तरको चिया उत्पादन गर्दछ। चियाले विश्वभर प्रिमियम लिन्छ र यसको मूल्य करिब रु. ८००- [[किलोग्राम|प्रति किलो]] । चिया यसको विदेशी गन्ध र स्वाद द्वारा चिन्हित छ।{{स्रोत नखुलेको|date=February 2015}} [[चित्र:Statue_of_Guru_Padmasambhava_(Guru_Rinpoche),_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Statue_of_Guru_Padmasambhava_%28Guru_Rinpoche%29%2C_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg/220px-Statue_of_Guru_Padmasambhava_%28Guru_Rinpoche%29%2C_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg|left|thumb| [[सिक्किम|सिक्किमका]] संरक्षक संत गुरु पद्मसंभव (गुरु रिन्पोछे) को सम्द्रुत्से हिल, नाम्ची मा रहेको मूर्तिको मनोरम दृश्य]] [[चित्र:Sai_Temple_in_Namchi,_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Sai_Temple_in_Namchi%2C_Sikkim.jpg/220px-Sai_Temple_in_Namchi%2C_Sikkim.jpg|thumb| नाम्चीको साई मन्दिर]] फेब्रुअरी महिनामा, नाम्ची बगैंचामा वार्षिक फूल प्रदर्शनी हुन्छ। फूल प्रदर्शनी सिक्किममा सबैभन्दा ठूलो हो, जीवन्त रंगका फूलहरु । यस प्रदर्शनीको मुख्य आकर्षण विदेशी र दुर्लभ [[सुनगाभा|आर्किडको]] प्रदर्शनी हो। सहरको हाइलाइटहरु मध्ये एक [[फुटबल खेल|फुटबल]] रंगशाला हो &#x2013; सिक्किम सरकारले यसको सबैभन्दा प्रसिद्ध नागरिक, फुटबलर [[बाइचुङ भूटिया|भाइचुङ भुटियाको]] सम्मानमा निर्माण गरेको भाइचुङ रंगशाला हो जसले भारतभर धेरै फुटबल स्कूलहरु कमाएका छन। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbfootballschools.com/|title=BHAICHUNG BHUTIA FOOTBALL SCHOOLS: Best Football School in Delhi, Mumbai|website=www.bbfootballschools.com|accessdate=2016-09-13}}</ref> भाइचुङ रंगशालामा ‘द गोल्डकप’ फुटबल प्रतियोगिता लगभग हरेक वर्ष हुने गर्छ । भारत, नेपाल, बंगलादेश र भुटानका फुटबल टोलीहरु सम्मानका लागि प्रतिस्पर्धा गर्छन् जसले सिक्किम भरिबाट धेरै भीडहरु आकर्षित गर्दछ। नाम्ची सिक्किमका पूर्व मुख्यमन्त्री [[पवन कुमार चाम्लिङ|पवन कुमार चाम्लिङको]] आधार पनि हो। ऐतिहासिक रूपमा, नाम्ची त्यो ठाउँ थियो जहाँ सिक्किमको चोग्यालहरु मध्ये एकलाई विष दिने विश्वासघाती राजकुमारी पेन्डे ओङ्मुलाई उनको कामको लागि पक्रिएको थियो र मारिएको थियो। किंवदन्ती भन्छ की उनको आत्माले अझै पनि घुरपिसेको फेदमा सताइरहेको छ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * मञ्जितार * ''आदिवासी वर्षा'', नाम्चीको म्युजिक ब्यान्ड == सन्दर्भहरु == {{Reflist}} == बाह्य लिङ्कहरु == {{South Sikkim district|state=collapsed}}{{Sikkim}} [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] a56ob68mzoq3ehxai5pumwsjjwei7ow 1072317 1072316 2022-08-04T15:06:46Z Rajeeb bastola 39875 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = नाम्ची | native_name = | native_name_lang = | other_name = | settlement_type = [[List of cities in India by population|City]] | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 290 | image_style = | perrow = 1/2/2/2 | image5 = Namchi.jpg | image2= Ravangla Buddha Park, Sikkim.jpg | image3 = Panoramic view of large statue of Guru Padmasambhava (Guru Rinpoche)m Namchi.jpg | image6= Sai Temple in Namchi, Sikkim.jpg | image4 = Cherry Resort inside Temi Tea Garden, Namchi, Sikkim.jpg | image7= Temi tea garden.jpg | image1 = Siddheshwar Dham.jpg }} | image_alt = | image_caption = '''माथिबाट घडीको दिशामा:'''<br/> नाम्चीमा सिद्धेश्वर धाम, गुरु रिन्पोचेम प्रतिमा, सेन्ट्रल पार्क, टेमी चिया बगान, साई मन्दिर, चिया बगानमा चेरी रिसोर्ट, बुद्ध पार्क | nickname = | pushpin_map = India Sikkim#India3 | pushpin_label_position = left | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = Location of Namchi in Sikkim | coordinates = {{coord|27.17|N|88.35|E|display=inline,title}} | subdivision_type = [[List of sovereign states|Country]] | subdivision_name = {{Flag|India}} | subdivision_type1 = [[States and union territories of India|State]] | subdivision_type2 = [[List of districts in India|District]] | subdivision_name1 = {{flagicon image|Flag of the Government of Sikkim.svg}} [[Sikkim]] | subdivision_name2 = [[South Sikkim|Namchi]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = [[Municipal Council (India)|Municipal Council]] | governing_body = | unit_pref = Metric | area_footnotes = | area_total_km2 = | area_rank = | elevation_footnotes = | elevation_m = 1315 | population_total = 12194 | population_as_of = 2001 | population_footnotes = | population_density_km2 = auto | population_rank = | population_demonym = | demographics_type1 = Languages | demographics1_title1 = Official | timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[Postal Index Number|PIN]] | postal_code = 737 126 | area_code = 03595 | area_code_type = Telephone code | registration_plate = SK 05 | blank_name_sec1 = | blank_info_sec1 = | website = | footnotes = | demographics1_info1 = [[Nepali language|Nepali]], [[Bhutia language|Bhutia]], [[Lepcha language|Lepcha]], [[Limbu language|Limbu]], [[Newari language|Newari]], [[Rai languages|Rai]], [[Gurung language|Gurung]], Mangar, [[Sherpa language|Sherpa]], [[Tamang language|Tamang]] and [[Sunwar language|Sunwar]] }} '''नाम्ची''' <ref name="NIC">{{Cite web|url=http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm|title=South Skikkim|publisher=[[National Informatics Centre]]|accessdate=12 August 2015}}</ref> [[सिक्किम|भारतको सिक्किम]] [[भारत|राज्यको]] [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|नाम्ची]] [[दक्षिण सिक्किम जिल्ला|जिल्लाको]] एउटा [[सहर]] र प्रशासनिक मुख्यालय हो। नाम्ची को अर्थ [[सिक्किमी भाषा|सिक्किम]] भाषामा ''स्काई (नाम) उच्च (चि)'' हो। <ref name="NIC" /> == भूगोल == नाम्ची {{Coord|27.17|N|88.35|E|}} <ref>[http://www.fallingrain.com/world/IN/0/Namchi.html Falling Rain Genomics, Inc - Namchi]</ref> मा अवस्थित छ। यसको औसत उचाइ {{Convert|1315|m}} छ। नाम्ची १,६७५ को उचाइमा समुद्र सतह माथि १,६७५ मिटर (५५००&nbsp;फीट) मा अवस्थित छ । यो राज्यको राजधानी [[गान्तोक|गंगटोकबाट]] {{Convert|78|km}} र {{Convert|100|km}} [[सिलिगुडी|सिलिगुडी सहरबाट]] <ref name="NIC">{{Cite web|url=http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm|title=South Skikkim|publisher=[[National Informatics Centre]]|accessdate=12 August 2015}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://sikkim.nic.in/sws/poi_sou.htm "South Skikkim"]. [[राष्ट्रिय सूचना विज्ञान केन्द्र|National Informatics Centre]]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">12 August</span> 2015</span>.</cite></ref> को दूरी मा स्थित छ, नजिकको रेलवे र विमानस्थल। नाम्ची मेल्ली र [[जोरेथाङ|जोरथाङ]] बीचको सडकमा अवस्थित छ। नाम्ची सिक्किम र [[पश्चिम बङ्गाल|पश्चिम बंगालका]] अन्य सहरहरु सँग राम्रोसँग जोडिएको छ। जीपहरु र बसहरु नियमित रूपमा नाम्ची देखि गान्तोक, पेलिङ, जोरेथाङ, [[कालिम्पोङ]] र सिलिगुडी बीचमा चल्छन्। यो माम्लेको बक्सा ढाँचाको घर हो, डोलोमाइट चुनढुङ्गा बोकेको स्ट्रोमाटोलाइट, जसलाई जियोलोजिकल सर्भे अफ इन्डिया (GSI) द्वारा तिनीहरु को संरक्षण, रखरखाव, प्रवर्द्धन र भूपर्यटनको वृद्धिको लागि। राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक घोषित गरिएको छ, <ref name="gsi1">{{Cite web|url=http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|title=National Geological Monument, from Geological Survey of India website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|archivedate=12 July 2017|accessdate=21 January 2019}}</ref> <ref name="gsi2">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573|title=Geo-Heritage Sites|date=2016-03-09|website=pib.nic.in|publisher=[[Press Information Bureau]]|accessdate=2018-09-15}}</ref> <ref name="gsi3">[http://naturalheritage.intach.org/wp-content/uploads/2016/09/Geoheritage-Monograph.pdf national geo-heritage of India], [[Indian National Trust for Art and Cultural Heritage|INTACH]]</ref> === माम्ले राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक === माम्लेको बक्सा गठन (जसलाई '''माम्ले स्ट्रोमाटोलाइट पार्क''' पनि भनिन्छ) माम्लेमा, डोलोमाइट चुनढुङ्गा बोकेको स्ट्रोमाटोलाइटलाई भारतीय भूगर्भ सर्वेक्षण (जीएसआई) द्वारा उनीहरु को संरक्षण, मर्मत सम्भार, प्रवर्द्धन र भूपर्यटनको लागि राष्ट्रिय भूवैज्ञानिक स्मारक घोषित गरिएको छ। <ref name="gsi1">{{Cite web|url=http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|title=National Geological Monument, from Geological Survey of India website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL|archivedate=12 July 2017|accessdate=21 January 2019}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170712055947/http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL "National Geological Monument, from Geological Survey of India website"]. Archived from [http://www.portal.gsi.gov.in/portal/page?_pageid=127,529542&_dad=portal&_schema=PORTAL the original] on 12 July 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">21 January</span> 2019</span>.</cite></ref> <ref name="gsi2">{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573|title=Geo-Heritage Sites|date=2016-03-09|website=pib.nic.in|publisher=[[Press Information Bureau]]|accessdate=2018-09-15}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=137573 "Geo-Heritage Sites"]. ''pib.nic.in''. [[प्रेस सूचना ब्यूरो|Press Information Bureau]]. 9 March 2016<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 September</span> 2018</span>.</cite></ref> <ref name="gsi3">[http://naturalheritage.intach.org/wp-content/uploads/2016/09/Geoheritage-Monograph.pdf national geo-heritage of India], [[Indian National Trust for Art and Cultural Heritage|INTACH]]</ref> यो छिमेकी राज्य [[पश्चिम बङ्गाल|पश्चिम बंगालको]] बक्सा टाइगर रिजर्वसँग मिल्दोजुल्दो छ। == जनसांख्यिकी == भारतको २०११ को जनगणना अनुसार, <ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|title=Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)|publisher=Census Commission of India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|archivedate=2004-06-16|accessdate=2008-11-01}}</ref> नाम्ची को जनसंख्या १२१९४ छ। जनसंख्याको ५२% पुरुष र ४८% महिला छन्। नाम्ची को औसत साक्षरता दर ७८% छ, राष्ट्रिय औसत ५९.५% भन्दा बढी छ: पुरुष साक्षरता ८१%, र महिला साक्षरता ७३% छ। नाम्चीमा ९% जनसंख्या ६ वर्ष मुनिका छन्। नाम्चीका बहुसंख्यक जनताहरु हिन्दू र [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] धर्मावलम्बी हुन्। बोलिने भाषाहरु [[नेपाली भाषा|नेपाली]] छन। == शिक्षा == नाम्चीमा गुणस्तरीय शिक्षा दिने आधा दर्जनभन्दा बढी निजी विद्यालय (सेभेन हिल्स स्कूल, माउन्ट कार्मेल स्कूल, नाम्ची पब्लिक स्कूल, टेन्डोङ शैक्षिक संस्थान, न्यू लाइट एकेडेमी, बेथानी स्कूल आदि <ref>{{Cite web|url=https://schools.org.in/sikkim/south-sikkim/namchi-/namchi--sss|title=Schools in Namchi Sss Cluster {{!}} List of Schools in Namchi Sss Cluster, South Sikkim District (Sikkim)|website=schools.org.in|language=en|accessdate=2022-05-21}}</ref> ) र छात्र र छात्राहरु का लागि सरकारी उच्च माध्यमिक विद्यालयहरु छन र प्रमुख कम्प्युटर संस्थानहरु जस्तै सूचना विज्ञान कम्प्यूटर संस्थान (सिक्किम सरकार अन्तर्गत दर्ता गरिएको) मल्टिमिडिया कम्प्यूटर संस्थान मणिपाल समूह आदि को एक अधिकृत अध्ययन केन्द्र हो। शहरबाट केही किलोमिटर को दुरीमा कला, शिक्षा, विज्ञान, वाणिज्यको लागि एक प्रतिष्ठित सरकारी कलेज छ। मानिसहरु ले शिक्षालाई धेरै महत्त्व दिन्छन् र सम्मानका साथ ध्यान दिन्छन्। नाम्ची पब्लिक स्कूल, क्याथोलिक मिसनरीहरु द्वारा सञ्चालित, राज्यको सम्मानित शैक्षिक संस्थानहरु मध्ये एक हो र सिक्किमको दक्षिणी जिल्लामा उत्कृष्ट मध्ये एक हो।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2022}} == पर्यटन == [[चित्र:Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden,_Namchi,_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg/220px-Cherry_Resort_inside_Temi_Tea_Garden%2C_Namchi%2C_Sikkim.jpg|thumb| टेमी चिया बगैचा भित्र चेरी रिसोर्ट, नाम्ची , सिक्किम]] नाम्ची द्रुत गतिमा पर्यटकीय स्थल र तीर्थस्थल बन्दै गएको छ ।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2018}} नाम्ची गुम्बा, रालाङ मठ र टेन्डोङ हिल स्थानीय [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] तीर्थस्थल केन्द्रहरु हुन्। [[बुद्ध धर्म|बौद्ध]] [[पद्मसम्भव|पद्मसंभवको]] विश्वको सबैभन्दा ठूलो मूर्ति (११८ फिट अग्लो) ,{{स्रोत नखुलेको|date=June 2021}} सिक्किमका संरक्षक सन्त गुरु रिन्पोछे भनेर पनि चिनिन्छ, नाम्ची को विपरीत सम्द्रुत्से पहाड (इच्छा पूरा गर्ने पहाड) मा छ। यो फेब्रुअरी २००४ मा पूरा भएको थियो। यो पनि भनिन्छ कि सम्द्रुत्से पहाड वास्तवमा एक सुप्त ज्वालामुखी हो। बौद्ध भिक्षुहरु ले पहाडको टुप्पोमा गएर ज्वालामुखीलाई शान्त राख्न प्रार्थना गर्ने गरेको किम्बदन्तीहरु छन्। शहरबाट सम्द्रुत्से जाने बाटोमा केही किलोमिटर टाढा एउटा रक गार्डन पनि छ। यस क्षेत्रबाट माउन्ट कञ्चनजङ्गा उर्फ [[कञ्चनजङ्घा हिमाल|माउन्ट]] कञ्चनजङ्घा, विश्वको तेस्रो अग्लो चुचुरोको दृश्यहरु छन्। [[चित्र:Namchi.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Namchi.jpg/220px-Namchi.jpg|left|thumb| सेन्ट्रल पार्क, नाम्ची]] भर्खरै उद्घाटन गरिएको (नोभेम्बर २०११ मा), सिद्धेश्वर धाम सिक्किम सरकारको तीर्थ-पर्यटन उद्यम हो जसलाई [[शिव|भगवान शिवको]] ८७ फिट अग्लो मूर्ति र देशका चार धामको प्रतिकृतिको घमण्डमा "पिल्ग्रिम कम कल्चरल सेन्टर" को रूपमा विकसित गरिएको छ। नाम्चीको सोलोफोक पहाडमा रहेको ठाउँ। [[चार धाम]], हिन्दूहरु को सबैभन्दा पूज्य चार धामहरु भक्त र पर्यटकहरु को फाइदाको लागि यस शानदार परिसरमा नक्कल गरिएको छ। मुख्यमन्त्री [[पवन कुमार चाम्लिङ|पवन चाम्लिङले]] सन् २००५ मा सुरु गरेको सपनाको परियोजना सोलोफोक पहाडको रमाइलो परिवेशको बीचमा मौलिक धामहरु को स्थापनापछिको पौराणिक परिवेशलाई सुहाउँदो रूपमा उभिएको छ । धाम अभिषेकका लागि मुख्यमन्त्री श्री पवन चाम्लिङ र उनकी धर्मपत्नी श्रीमती टीकामाया चाम्लिङको उपस्थितिमा श्री जगद्गुरु शङ्कराचार्य स्वामी स्वरूपानन्द सरस्वतीले धामको ‘प्राणप्रतिष्ठा’ गर्नुभएको थियो । [[चित्र:Lordshiva.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Lordshiva.JPG/220px-Lordshiva.JPG|thumb| यो सिक्किमको नाम्ची मा रहेको सिद्धेश्वर धाममा रहेको भगवान शिवको मूर्ति हो।]] यहाँ [[सोमनाथ मन्दिर|सोमनाथ]], [[मल्लिकार्जुन स्वामी|मल्लिकार्जुन]], [[महाकालेश्वर]], [[ॐकारेश्वर|ओंकारेश्वर]], [[केदारनाथ मन्दिर|केदारनाथ]], [[भीमाशंकर]], [[काशी विश्वनाथ]], [[त्रयम्बकेश्वर|त्र्यंबकेश्वर]], वैद्यनाथ, रामेश्वर [[नागेश्वर ज्योतिर्लिङ्ग मन्दिर|चरिङ्वरस्थित]] रामेश्वरम [[घृष्णेश्वर मन्दिर|चरिङ्वर]] र रामेश्वरम शिवको " [[चार धाम|द्वादश]] [[ज्योतिर्लिङ्ग|ज्योतिर्लिङ्गहरु]] " (बाह्र ज्योतिर्लिङ्गहरु ) को प्रतिकृतिहरु छन्। [[चार धाम|धाम्स]] । किरातेश्वर महादेवको भव्य मुर्ति र शिरडी साईबाबाको मन्दिर पनि छ । यहाँबाट कञ्चनजङ्घा हिमाल, सम्द्रुत्सेमा रहेको [[पद्मसम्भव|गुरु पद्मसम्भवको]] प्रतिमा, [[दार्जिलिङ|दार्जिलिङलगायतका]] अन्य स्थानको दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ। धामले भक्तहरु लाई "यात्री निवास" मा एकै पटकमा ९० जनाभन्दा बढी बस्न सक्ने रातभरको बसाइको सुविधा दिन्छ। धामले [[भारत सरकार|भारत सरकारको]] पर्यटन मन्त्रालयद्वारा "सबैभन्दा नवीन/अद्वितीय पर्यटन परियोजना" को श्रेणी अन्तर्गत राष्ट्रिय पर्यटन पुरस्कार २०१०-११ जितेको थियो । एक हेलिप्याड शहर देखि ५ किमी&nbsp; को दुरी मा लगभग ५००० फीट को उचाइ मा स्थित छ । यहाँबाट कञ्चनजोङ्गा हिमालका साथै अन्य छेउछाउका चुचुराहरु , दार्जिलिङको एक भाग, कालिम्पोङ, र बंगालको घुमाउरो मैदानहरु को सबैभन्दा मनोरम दृश्य प्राप्त गर्न सकिन्छ। सहर नजिकै, सिक्किमको एकमात्र चिया बगान &#x2014; टेमी चिया बगैंचा अवस्थित छ। पर्यटकहरु ले टेमी चिया बगैंचाको मनोरम दृश्यको आनन्द लिन सक्छन् - यो राज्यको एक मात्र चिया बगान हो जसले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उच्च गुणस्तरको चिया उत्पादन गर्दछ। चियाले विश्वभर प्रिमियम लिन्छ र यसको मूल्य करिब रु. ८००- [[किलोग्राम|प्रति किलो]] । चिया यसको विदेशी गन्ध र स्वाद द्वारा चिन्हित छ।{{स्रोत नखुलेको|date=February 2015}} [[चित्र:Statue_of_Guru_Padmasambhava_(Guru_Rinpoche),_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Statue_of_Guru_Padmasambhava_%28Guru_Rinpoche%29%2C_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg/220px-Statue_of_Guru_Padmasambhava_%28Guru_Rinpoche%29%2C_the_patron_saint_of_Sikkim.jpg|left|thumb| [[सिक्किम|सिक्किमका]] संरक्षक संत गुरु पद्मसंभव (गुरु रिन्पोछे) को सम्द्रुत्से हिल, नाम्ची मा रहेको मूर्तिको मनोरम दृश्य]] [[चित्र:Sai_Temple_in_Namchi,_Sikkim.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Sai_Temple_in_Namchi%2C_Sikkim.jpg/220px-Sai_Temple_in_Namchi%2C_Sikkim.jpg|thumb| नाम्चीको साई मन्दिर]] फेब्रुअरी महिनामा, नाम्ची बगैंचामा वार्षिक फूल प्रदर्शनी हुन्छ। फूल प्रदर्शनी सिक्किममा सबैभन्दा ठूलो हो, जीवन्त रंगका फूलहरु । यस प्रदर्शनीको मुख्य आकर्षण विदेशी र दुर्लभ [[सुनगाभा|आर्किडको]] प्रदर्शनी हो। सहरको हाइलाइटहरु मध्ये एक [[फुटबल खेल|फुटबल]] रंगशाला हो &#x2013; सिक्किम सरकारले यसको सबैभन्दा प्रसिद्ध नागरिक, फुटबलर [[बाइचुङ भूटिया|भाइचुङ भुटियाको]] सम्मानमा निर्माण गरेको भाइचुङ रंगशाला हो जसले भारतभर धेरै फुटबल स्कूलहरु कमाएका छन। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbfootballschools.com/|title=BHAICHUNG BHUTIA FOOTBALL SCHOOLS: Best Football School in Delhi, Mumbai|website=www.bbfootballschools.com|accessdate=2016-09-13}}</ref> भाइचुङ रंगशालामा ‘द गोल्डकप’ फुटबल प्रतियोगिता लगभग हरेक वर्ष हुने गर्छ । भारत, नेपाल, बंगलादेश र भुटानका फुटबल टोलीहरु सम्मानका लागि प्रतिस्पर्धा गर्छन् जसले सिक्किम भरिबाट धेरै भीडहरु आकर्षित गर्दछ। नाम्ची सिक्किमका पूर्व मुख्यमन्त्री [[पवन कुमार चाम्लिङ|पवन कुमार चाम्लिङको]] आधार पनि हो। ऐतिहासिक रूपमा, नाम्ची त्यो ठाउँ थियो जहाँ सिक्किमको चोग्यालहरु मध्ये एकलाई विष दिने विश्वासघाती राजकुमारी पेन्डे ओङ्मुलाई उनको कामको लागि पक्रिएको थियो र मारिएको थियो। किंवदन्ती भन्छ की उनको आत्माले अझै पनि घुरपिसेको फेदमा सताइरहेको छ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * मञ्जितार * ''आदिवासी वर्षा'', नाम्चीको म्युजिक ब्यान्ड == सन्दर्भहरु == {{Reflist}} == बाह्य लिङ्कहरु == {{South Sikkim district|state=collapsed}}{{Sikkim}} [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] lr1mwkbtlqaj4je7tztnphs175rau1k 0 126436 1072319 2022-08-04T16:04:32Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki {{Infobox song | name = पिर | cover = | alt = | type = एकल | artist = [[प्रकाश सपुत]] र [[सम्झना भण्डारी]] | album = | released = वि.सं. २०७८ फाल्गुन | format = | recorded = | studio = | venue = | genre = | length = ११:०८ | label = | writer = प्रकाश सपुत | producer = }} "'''पिर'''" एउटा [[प्रकाश सपुत]] र [[सम्झना भण्डारी]]को स्वर रहेको एउटा [[नेपाली भाषा|नेपाली]] गीत हो। यो गीतमा प्रकाश सपुतले शब्दहरू लेखेका थिए। == परिप्रेक्ष्य == == दृश्य चलचित्र == दृश्य चलचित्रमा [[प्रकाश सपुत]], [[सुरक्षा पन्त]], [[लोकेन्द्र लेखक]], केशु पुन, पुष्पा अवस्थी, विशाल घिमिरे र प्रविष्टी बिकले अभिनय गरेका छन्।<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2022/03/1092668|title=प्रकाश सपुतको नयाँ गीत विवादमा, तत्काल हटाउन माओवादी नेताहरूको चेतावनी|date=२०७८ फागुन २८|website=अनलाइनखबर|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> == प्रकाशन == "पिर" वि.सं. २०७८ साल फागुन २८ गते [[प्रकाश सपुत]]को आधिकारिक [[युट्युब]] खातामा प्रकाशित भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://nepallive.com/story/275144|title=प्रकाश सपुतको ‘पिर’ सार्वजनिक|date=२८ फागुन २०७८|website=नेपाल लाइभ|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} == बाह्य कडीहरू == * [https://www.youtube.com/watch?v=pDNV4OnYzp8 "पिर"] [[युट्युब]]मा [[श्रेणी:नेपाली भाषाका गीतहरू]] tj0nl82pk7u4ojlueaicgwwi18hnksh 1072322 1072319 2022-08-04T16:06:07Z Bada Kaji 52836 Added {{[[Template:Under construction|Under construction]]}} tag wikitext text/x-wiki {{Under construction|date=अगस्ट २०२२}} {{Infobox song | name = पिर | cover = | alt = | type = एकल | artist = [[प्रकाश सपुत]] र [[सम्झना भण्डारी]] | album = | released = वि.सं. २०७८ फाल्गुन | format = | recorded = | studio = | venue = | genre = | length = ११:०८ | label = | writer = प्रकाश सपुत | producer = }} "'''पिर'''" एउटा [[प्रकाश सपुत]] र [[सम्झना भण्डारी]]को स्वर रहेको एउटा [[नेपाली भाषा|नेपाली]] गीत हो। यो गीतमा प्रकाश सपुतले शब्दहरू लेखेका थिए। == परिप्रेक्ष्य == == दृश्य चलचित्र == दृश्य चलचित्रमा [[प्रकाश सपुत]], [[सुरक्षा पन्त]], [[लोकेन्द्र लेखक]], केशु पुन, पुष्पा अवस्थी, विशाल घिमिरे र प्रविष्टी बिकले अभिनय गरेका छन्।<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2022/03/1092668|title=प्रकाश सपुतको नयाँ गीत विवादमा, तत्काल हटाउन माओवादी नेताहरूको चेतावनी|date=२०७८ फागुन २८|website=अनलाइनखबर|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> == प्रकाशन == "पिर" वि.सं. २०७८ साल फागुन २८ गते [[प्रकाश सपुत]]को आधिकारिक [[युट्युब]] खातामा प्रकाशित भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://nepallive.com/story/275144|title=प्रकाश सपुतको ‘पिर’ सार्वजनिक|date=२८ फागुन २०७८|website=नेपाल लाइभ|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} == बाह्य कडीहरू == * [https://www.youtube.com/watch?v=pDNV4OnYzp8 "पिर"] [[युट्युब]]मा [[श्रेणी:नेपाली भाषाका गीतहरू]] q6vdfcvvewskvv19o80lrf64slk0bly 1072326 1072322 2022-08-04T16:33:19Z Bada Kaji 52836 सुधार गरियो wikitext text/x-wiki {{Under construction|date=अगस्ट २०२२}} {{Infobox song | name = पिर | cover = | alt = | type = एकल | artist = [[प्रकाश सपुत]] र [[सम्झना भण्डारी]] | album = | released = वि.सं. २०७८ फाल्गुन | format = | recorded = | studio = | venue = | genre = | length = ११:०८ | label = | writer = प्रकाश सपुत | producer = }} "'''पिर'''" एउटा [[प्रकाश सपुत]] र [[सम्झना भण्डारी]]को स्वर रहेको एउटा [[नेपाली भाषा|नेपाली]] गीत हो। यो गीतमा प्रकाश सपुतले शब्दहरू लेखेका थिए। == परिप्रेक्ष्य == == दृश्य चलचित्र == बाबु ([[प्रकाश सपुत]]) र उनकी पत्नी ऊर्जा ([[सुरक्षा पन्त]]) दुवै जना [[माओवादी जनयुद्ध]] लडेका थिए।<ref name=":0">{{Cite web|url=https://ekantipur.com/news/2022/03/13/164717873677969897.html|title=सत्ताधारीलाई 'पिर' को पिरलो|last=मोक्तान|first=रीना|date=२९ फाल्गुन २०७८|website=कान्तिपुर|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> उनीहरूले जनयुद्धको बेला विवाह गरेका थिए।<ref name=":0" /> युद्धपछि बाबुले मासु पसल खोलेर जीवन सम्हाल्छन।<ref name=":0" />दृश्य चलचित्रमा प्रकाश सपुत, सुरक्षा पन्त, लोकेन्द्र लेखक, केशु पुन, पुष्पा अवस्थी, विशाल घिमिरे र प्रविष्टी बिकले अभिनय गरेका छन्।<ref>{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2022/03/1092668|title=प्रकाश सपुतको नयाँ गीत विवादमा, तत्काल हटाउन माओवादी नेताहरूको चेतावनी|date=२०७८ फागुन २८|website=अनलाइनखबर|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> == प्रकाशन == "पिर" वि.सं. २०७८ साल फागुन २८ गते [[प्रकाश सपुत]]को आधिकारिक [[युट्युब]] खातामा प्रकाशित भएको थियो।<ref>{{Cite web|url=https://nepallive.com/story/275144|title=प्रकाश सपुतको ‘पिर’ सार्वजनिक|date=२८ फागुन २०७८|website=नेपाल लाइभ|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} == बाह्य कडीहरू == * [https://www.youtube.com/watch?v=pDNV4OnYzp8 "पिर"] [[युट्युब]]मा [[श्रेणी:नेपाली भाषाका गीतहरू]] 3b1cqlmaare2xcj7yrugpor7z2al4ev 1 126437 1072320 2022-08-04T16:04:40Z Bada Kaji 52836 {{विकिपरियोजना नेपाल}} wikitext text/x-wiki {{विकिपरियोजना नेपाल}} p4veb87evutnrxfa5rztsplkqlt8q5x 0 126439 1072331 2022-08-04T19:17:33Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki [[चित्र:2017-08-04-Paul Reimer-Beach Volleyball Medals-043 (36352501196).jpg|thumb|अँगालो]] '''अँगालो''' भनेको मायाको एक रूप हो, जसमा दुई वा बढी व्यक्तिहरूले एकअर्काको घाँटी, पछाडि वा कम्मरमा हात हाल्छन् र एकअर्कालाई नजिकबाट समात्छन्।<ref>{{cite book|title=The Hug Therapy Book |author=Kathleen Keating|year= 1994|publisher=Hazelden PES|isbn=978-1-56838-094-0|language=en}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:घनिष्ठ सम्बन्धहरू]] g6chkfpojm2wobajsga068ihq2lwjv7 14 126440 1072332 2022-08-04T19:19:45Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki [[श्रेणी:अन्तरव्यक्तिगत सम्बन्ध]] [[श्रेणी:स्नेह]] [[श्रेणी:माया]] opnhjqwb5z3jvqb5lbrjfz27oawhqit 0 126441 1072333 2022-08-04T19:26:45Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki [[चित्र:Zuber Buhler Fritz Tickling The Baby.jpg|thumb|बच्चालाई काउकुती गरिरहेको महिला]] '''काउकुती''' वा '''कुतकुती''' भनेको [[शरीर]]को कुनै भागलाई छोइने कार्य हो जसले गर्दा [[हाँसो]] हुन्छ।<ref name="hallallin">{{cite journal |last1=Hall |first1=G. Stanley |last2=Allin |first2=Arthur |date=October 1897 |title=The psychology of tickling, laughing and the comic |journal=[[The American Journal of Psychology]] |volume=9 |issue=1 |pages=1-42 |doi=10.2307/1411471 |jstor=1411471|language=en}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:काउकुती]] 5922ijm4ir8j88zfs5z2305rp50231e 1072334 1072333 2022-08-04T19:27:15Z Bada Kaji 52836 [[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:घनिष्ठ सम्बन्धहरू]] जोडियो wikitext text/x-wiki [[चित्र:Zuber Buhler Fritz Tickling The Baby.jpg|thumb|बच्चालाई काउकुती गरिरहेको महिला]] '''काउकुती''' वा '''कुतकुती''' भनेको [[शरीर]]को कुनै भागलाई छोइने कार्य हो जसले गर्दा [[हाँसो]] हुन्छ।<ref name="hallallin">{{cite journal |last1=Hall |first1=G. Stanley |last2=Allin |first2=Arthur |date=October 1897 |title=The psychology of tickling, laughing and the comic |journal=[[The American Journal of Psychology]] |volume=9 |issue=1 |pages=1-42 |doi=10.2307/1411471 |jstor=1411471|language=en}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:काउकुती]] [[श्रेणी:घनिष्ठ सम्बन्धहरू]] fd52ckt0wy8z85fiiicpclqy9czx9vs 0 126442 1072335 2022-08-04T19:34:00Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki {{listen | pos = right | filename = Laughter_and_clearing_voice.ogg | title = हाँसो | description = हाँस्दै एउटी महिला। }} '''हाँसो''' [[मस्तिष्क]]द्वारा विनियमित मानव व्यवहार को एक भाग हो, सामाजिक अन्तरक्रिया मा आफ्नो मनसाय स्पष्ट गर्न र कुराकानी को भावनात्मक सन्दर्भ प्रदान गर्न मद्दत गर्छ।<ref>{{cite book |title= Laughing: Physiology, Pathology, Psychology, Pathopsychology and Development |first= Frederic Rudolph |last= Stearns |year= 1972 |pages= [https://archive.org/details/parentsguidetoch00some/page/59 59–65] |isbn= 978-0398024208 |url= https://archive.org/details/parentsguidetoch00some/page/59 |publisher= Springfield, Ill., Thomas |language=en}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:हाँसो]] [[श्रेणी:खुशी]] sbtmjc3kz1nyrv8t85xq127cn8ifx5s 0 126443 1072336 2022-08-04T19:37:44Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki [[चित्र:My Grandfather Photo from January 17.JPG|thumb|बूढो मान्छे मुस्कुराउँदै]] '''खुशी''', मानसिक वा भावनात्मक अवस्थाहरूको सन्दर्भमा, सन्तुष्टिदेखि तीव्र आनन्दसम्मका सकारात्मक वा सुखद भावनाहरू हुन्।<ref name="auto">{{cite web |url=http://www.wolframalpha.com/input/?i=happiness&a=*C.happiness-_*Word- |title=happiness |publisher=Wolfram Alpha |access-date=24 February 2011 |language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20110718075432/http://www.wolframalpha.com/input/?i=happiness&a=*C.happiness-_*Word- |archive-date=18 July 2011 |url-status=dead }}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:खुशी]] ghqr7io3gwj6wy3rtm3v4ye2ztegpta 14 126444 1072337 2022-08-04T19:38:35Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki [[श्रेणी:व्यक्तिगत जीवन]] 7ulzngw5oe8mky43027q8ayxdorwftr 0 126445 1072338 2022-08-04T19:46:43Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki [[चित्र:Grief - old woman (70-ies).jpg|thumb|शोक मनाउँदै वृद्ध महिला]] '''शोक''' भनेको कुनै जीवित चीजको मृत्यु भएको प्रतिक्रिया गुमाउनु हो।<ref name="MedlinePlusGrief">{{Cite web|url=https://medlineplus.gov/ency/article/001530.htm|title=Grief: MedlinePlus Medical Encyclopedia|website=medlineplus.gov|access-date=21 July 2019|language=en}}</ref> ==यो पनि हेर्नुहोस्== * [[शोकको पाँच चरणहरू]] == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:शोक]] [[श्रेणी:भावनाहरू]] 1uexh85fydpt2f6rnrhs8s383arqn59 1072339 1072338 2022-08-04T19:48:32Z Bada Kaji 52836 सुधार गरियो wikitext text/x-wiki [[चित्र:Grief - old woman (70-ies).jpg|thumb|शोक मनाउँदै वृद्ध महिला]] '''शोक''' भनेको हानिको प्रतिक्रिया हो, विशेष गरी कसैको वा कुनै जीवित चीजको मृत्युको लागि।।<ref name="MedlinePlusGrief">{{Cite web|url=https://medlineplus.gov/ency/article/001530.htm|title=Grief: MedlinePlus Medical Encyclopedia|website=medlineplus.gov|access-date=21 July 2019|language=en}}</ref> ==यो पनि हेर्नुहोस्== * [[शोकको पाँच चरणहरू]] == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:शोक]] [[श्रेणी:भावनाहरू]] leno2h8rpngtk2ra8owm1sule6m6he5 0 126446 1072340 2022-08-04T19:52:32Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki [[चित्र:Angry-2766265 960 720.jpg|thumb|एक क्रोधित मान्छे]] '''क्रोध''' वा '''रीस''' एक [[भावना]]त्मक अवस्था हो जसमा कथित उत्तेजना, चोट वा धम्कीको लागि कडा असहज र गैर-सहकारी प्रतिक्रिया समावेश हुन्छ।<ref>{{cite book |title=Psychiatric Mental Health Nursing |url=https://archive.org/details/psychiatricmenta0000vide_m6b0 |language=en|url-access=registration |edition=3rd |last=Videbeck |first=Sheila L. |publisher=Lippincott Williams & Wilkins |year=2006|isbn=9780781760331 }}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:हिंसा]] [[श्रेणी:भावनाहरू]] 0fhy5619tcsbrf4gq43l9fb0em5m6j2 0 126447 1072341 2022-08-04T20:06:23Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty |name = मनसा मुसा |image = Catalan Atlas BNF Sheet 6 Mansa Musa (cropped).jpg |caption = मनसा मुसा |alt = |reign = {{circa}}१३१२– {{circa}}१३३७ ({{circa}} २५ वर्ष) |coronation = |cor-type = |succession = [[माली साम्राज्य]]को मनसा |predecessor = मोहम्मद बिन गाओ |regent = |successor = माघन मुसा |reg-type1 = |regent1 = |spouse = |house = [[केईता राजवंश]] |mother = |birth_date = १३औँ शताब्दी |birth_place = [[माली साम्राज्य]] |death_date ={{circa}} १३३७ |death_place = माली साम्राज्य |date of burial = |place of burial = |religion = [[इस्लाम]] }} '''मनसा मुसा''' ({{lang-ar|منسا موسى}}) [[माली साम्राज्य]]को नवौं मनसा थिए। मुसा आफ्नो सम्पत्ति र उपहार दिनेको लागि चिनिन्छन्, र कहिलेकाहीँ [[इतिहासमा सबैभन्दा धनी व्यक्तिहरू]] मध्ये एक भनिन्छ।<ref>{{Cite book |publisher=Princeton University Press |isbn=978-0-691-18126-4 |last=Fauvelle |first=François-Xavier |others=Troy Tice (trans.) |title=The Golden Rhinoceros: Histories of the African Middle Ages |date=2018 |orig-year=2013 |chapter=The Sultan and the Sea|language=en}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:माली साम्राज्य]] [[श्रेणी:माली]] li4wt29n3sez3dgi5ko5yv5g0jwse60 0 126448 1072342 2022-08-04T20:17:05Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki {{Infobox referendum | name = सिक्किम राजतन्त्र जनमत संग्रह | title = राजतन्त्रको अन्त्य | location = [[सिक्किम अधिराज्य]] | date = {{Start date|df=yes|1975|04|14}} | yes = 59,637 | no = 1,496 | total = 61,133 | electorate = 97,000 | voter_registration = if nothing is entered or term is omitted, the term "registered voters" is used. if "no" is entered, "registered voters" is replaced by "eligible to vote" }} १४ अप्रिल १९७५ मा [[सिक्किम अधिराज्य]]मा राजतन्त्र उन्मूलन सम्बन्धी जनमत संग्रह भएको थियो। यसलाई ९७.५५‏% मतदाताहरूले अनुमोदन गरे, र परिणामस्वरूप देश [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|भारतीय राज्य]] बन्यो। == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:सिक्किम]] 37xigjz6rt1ohwvcx986i0owiouhbo6 1072343 1072342 2022-08-04T20:18:40Z Bada Kaji 52836 + wikitext text/x-wiki {{Infobox referendum | name = सिक्किम राजतन्त्र जनमत संग्रह | title = राजतन्त्रको अन्त्य | location = [[सिक्किम अधिराज्य]] | date = {{Start date|df=yes|1975|04|14}} | yes = 59,637 | no = 1,496 | total = 61,133 | electorate = 97,000 | voter_registration = if nothing is entered or term is omitted, the term "registered voters" is used. if "no" is entered, "registered voters" is replaced by "eligible to vote" }} १४ अप्रिल १९७५ मा [[सिक्किम अधिराज्य]]मा राजतन्त्र उन्मूलन सम्बन्धी जनमत संग्रह भएको थियो। यसलाई ९७.५५‏% मतदाताहरूले अनुमोदन गरे, र परिणामस्वरूप देश [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|भारतीय राज्य]] बन्यो।<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/nepali/news-40622414|title=यसरी भयो सिक्किम भारतमा विलय|last=फजल|first=रेहान|date=१६ जुलाई २०१७|website=बीबीसी|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:सिक्किम]] ja1oq7jk8bs07h50b534ngphwyx6aa3 1072354 1072343 2022-08-05T02:24:08Z पर्वत सुबेदी 31224 पर्वत सुबेदी ले [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत संग्रह]] मा पुनर्निर्देश नछोडि त्यसलाई [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह]] मा सारेको हो: शीर्षक सुधार wikitext text/x-wiki {{Infobox referendum | name = सिक्किम राजतन्त्र जनमत संग्रह | title = राजतन्त्रको अन्त्य | location = [[सिक्किम अधिराज्य]] | date = {{Start date|df=yes|1975|04|14}} | yes = 59,637 | no = 1,496 | total = 61,133 | electorate = 97,000 | voter_registration = if nothing is entered or term is omitted, the term "registered voters" is used. if "no" is entered, "registered voters" is replaced by "eligible to vote" }} १४ अप्रिल १९७५ मा [[सिक्किम अधिराज्य]]मा राजतन्त्र उन्मूलन सम्बन्धी जनमत संग्रह भएको थियो। यसलाई ९७.५५‏% मतदाताहरूले अनुमोदन गरे, र परिणामस्वरूप देश [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|भारतीय राज्य]] बन्यो।<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/nepali/news-40622414|title=यसरी भयो सिक्किम भारतमा विलय|last=फजल|first=रेहान|date=१६ जुलाई २०१७|website=बीबीसी|accessdate=२० श्रावण २०७९}}</ref> == सन्दर्भ सामग्रीहरू == {{सन्दर्भसूची}} [[श्रेणी:सिक्किम]] ja1oq7jk8bs07h50b534ngphwyx6aa3 0 126449 1072356 2022-08-05T03:37:42Z Rajeeb bastola 39875 "[[:en:Special:Redirect/revision/1102184658|Kingdom of Sikkim]]" पृष्ठलाई अनुवाद गरि सृजना गरियो wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Kingdom of Sikkim | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = Established | year_start = 1642 | event_end = Merger with [[India]] | date_end = 16 May | year_end = 1975 | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[Darjeeling]] given to [[British Raj|British India]] | date_event2 = 1835 | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = Kingdom of Sikkim | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   {| class="sidebar nomobile nowraplinks hlist" ! class="sidebar-title" style="background:#dcf5dc;" |[[Princely state|शाही राज्य]] |- | class="sidebar-content" | * [[Salute state|सलाम राज्य]] * [[British paramountcy|ब्रिटिश सर्वोच्चता]] * [[Chamber of Princes|चेम्बर अफ प्रिन्स]] * [[Jagir|जगिर]] * [[Agencies of British India|ब्रिटिश भारतका एजेन्सीहरू]] * [[Residencies of British India|ब्रिटिश भारतको निवासहरू]] * [[Doctrine of lapse|त्रुटि को सिद्धान्त]] * [[Political pensioner|राजनीतिक पेंशनर]] * [[Privy Purse in India|निजी पर्स]] * [[Standstill agreement (India)|स्थिर सम्झौता]] * [[Instrument of Accession|पहुँचको साधन]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | व्यक्तिगत निवासहरू |- | class="sidebar-content" | * [[Hyderabad State|हैदरावाद]] * [[Indore Residency|इन्दौर (होल्कर)]] * [[Jammu and Kashmir (princely state)|जम्मू कश्मीर]] * [[Mysore Residency|मैसूर (मैसुर)]] * [[British Residency|क्विलोन]] * [[Kingdom of Sikkim|सिक्किम]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | एजेन्सीहरू |- | class="sidebar-content" | * [[Bagelkhand Agency|बागेलखण्ड]] * [[Baluchistan Agency|बलुचिस्तान]] * [[Baroda and Gujarat States Agency|बडोदा र गुजरात राज्य]] * [[Baroda, Western India and Gujarat States Agency|बडोदा, पश्चिमी भारत र गुजरात राज्यहरू]] * [[Bhopawar Agency|भोपवार]] * [[Bundelkhand Agency|बुन्देलखण्ड]] * [[Central India Agency|मध्य भारत]] * [[Deccan States Agency|डेक्कन राज्यहरू]] * [[Eastern States Agency|पूर्वी राज्यहरू]] * [[Gilgit Agency|गिलगिट]] * [[Gwalior Residency|ग्वालियर रेसिडेन्सी]] * [[Jaipur Residency|जयपुर रेसिडेन्सी]] * [[Madras States Agency|मद्रास राज्यहरू]] * [[Mahi Kantha Agency|माही कण्ठ]] * [[Malwa Agency|मालवा]] * [[Mewar Residency|मेवाड (उदयपुर) रेसिडेन्सी]] र पश्चिमी राजपुताना एजेन्सी * [[North-West Frontier States Agency|उत्तर-पश्चिम सीमाना]] * [[Palanpur Agency|पालनपुर]] * [[Punjab States Agency|पंजाब राज्यहरू]] * [[Rajputana Agency|राजपुताना]] * [[Rewa Kantha Agency|रेवा कंठ]] * [[Western India States Agency|पश्चिमी भारत राज्यहरू]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | सूचीहरू |- | class="sidebar-content" | * [[List of princely states of British India (by region)|क्षेत्र अनुसार राज्यहरू]] * [[List of princely states of British India (alphabetical)|नाम द्वारा राज्यहरू]] * [[List of Rajput dynasties and states|राजपूत राज्यहरू]] * [[List of Maratha dynasties and states|मराठा राज्यहरू]] |- | class="sidebar-navbar" | |} {{भारतीय इतिहास}} '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] on1j2k8w7xu0hh1cd8ed5qr1aeoos5v 1072357 1072356 2022-08-05T03:39:38Z Rajeeb bastola 39875 /* ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य */ wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Kingdom of Sikkim | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = Established | year_start = 1642 | event_end = Merger with [[India]] | date_end = 16 May | year_end = 1975 | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[Darjeeling]] given to [[British Raj|British India]] | date_event2 = 1835 | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = Kingdom of Sikkim | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   {| class="sidebar nomobile nowraplinks hlist" ! class="sidebar-title" style="background:#dcf5dc;" |[[Princely state|शाही राज्य]] |- | class="sidebar-content" | * [[Salute state|सलाम राज्य]] * [[British paramountcy|ब्रिटिश सर्वोच्चता]] * [[Chamber of Princes|चेम्बर अफ प्रिन्स]] * [[Jagir|जगिर]] * [[Agencies of British India|ब्रिटिश भारतका एजेन्सीहरू]] * [[Residencies of British India|ब्रिटिश भारतको निवासहरू]] * [[Doctrine of lapse|त्रुटि को सिद्धान्त]] * [[Political pensioner|राजनीतिक पेंशनर]] * [[Privy Purse in India|निजी पर्स]] * [[Standstill agreement (India)|स्थिर सम्झौता]] * [[Instrument of Accession|पहुँचको साधन]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | व्यक्तिगत निवासहरू |- | class="sidebar-content" | * [[Hyderabad State|हैदरावाद]] * [[Indore Residency|इन्दौर (होल्कर)]] * [[Jammu and Kashmir (princely state)|जम्मू कश्मीर]] * [[Mysore Residency|मैसूर (मैसुर)]] * [[British Residency|क्विलोन]] * [[Kingdom of Sikkim|सिक्किम]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | एजेन्सीहरू |- | class="sidebar-content" | * [[Bagelkhand Agency|बागेलखण्ड]] * [[Baluchistan Agency|बलुचिस्तान]] * [[Baroda and Gujarat States Agency|बडोदा र गुजरात राज्य]] * [[Baroda, Western India and Gujarat States Agency|बडोदा, पश्चिमी भारत र गुजरात राज्यहरू]] * [[Bhopawar Agency|भोपवार]] * [[Bundelkhand Agency|बुन्देलखण्ड]] * [[Central India Agency|मध्य भारत]] * [[Deccan States Agency|डेक्कन राज्यहरू]] * [[Eastern States Agency|पूर्वी राज्यहरू]] * [[Gilgit Agency|गिलगिट]] * [[Gwalior Residency|ग्वालियर रेसिडेन्सी]] * [[Jaipur Residency|जयपुर रेसिडेन्सी]] * [[Madras States Agency|मद्रास राज्यहरू]] * [[Mahi Kantha Agency|माही कण्ठ]] * [[Malwa Agency|मालवा]] * [[Mewar Residency|मेवाड (उदयपुर) रेसिडेन्सी]] र पश्चिमी राजपुताना एजेन्सी * [[North-West Frontier States Agency|उत्तर-पश्चिम सीमाना]] * [[Palanpur Agency|पालनपुर]] * [[Punjab States Agency|पंजाब राज्यहरू]] * [[Rajputana Agency|राजपुताना]] * [[Rewa Kantha Agency|रेवा कंठ]] * [[Western India States Agency|पश्चिमी भारत राज्यहरू]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | सूचीहरू |- | class="sidebar-content" | * [[List of princely states of British India (by region)|क्षेत्र अनुसार राज्यहरू]] * [[List of princely states of British India (alphabetical)|नाम द्वारा राज्यहरू]] * [[List of Rajput dynasties and states|राजपूत राज्यहरू]] * [[List of Maratha dynasties and states|मराठा राज्यहरू]] |- | class="sidebar-navbar" | |} {{भारतीय इतिहास}} '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] 5l8idengjhtttmm7mxvz0b5c8k0ejco 1072358 1072357 2022-08-05T03:43:26Z Rajeeb bastola 39875 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Kingdom of Sikkim | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = Established | year_start = 1642 | event_end = [[भारत]]सँग विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[Darjeeling]] given to [[British Raj|British India]] | date_event2 = 1835 | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = Kingdom of Sikkim | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   {| class="sidebar nomobile nowraplinks hlist" ! class="sidebar-title" style="background:#dcf5dc;" |[[Princely state|शाही राज्य]] |- | class="sidebar-content" | * [[Salute state|सलाम राज्य]] * [[British paramountcy|ब्रिटिश सर्वोच्चता]] * [[Chamber of Princes|चेम्बर अफ प्रिन्स]] * [[Jagir|जगिर]] * [[Agencies of British India|ब्रिटिश भारतका एजेन्सीहरू]] * [[Residencies of British India|ब्रिटिश भारतको निवासहरू]] * [[Doctrine of lapse|त्रुटि को सिद्धान्त]] * [[Political pensioner|राजनीतिक पेंशनर]] * [[Privy Purse in India|निजी पर्स]] * [[Standstill agreement (India)|स्थिर सम्झौता]] * [[Instrument of Accession|पहुँचको साधन]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | व्यक्तिगत निवासहरू |- | class="sidebar-content" | * [[Hyderabad State|हैदरावाद]] * [[Indore Residency|इन्दौर (होल्कर)]] * [[Jammu and Kashmir (princely state)|जम्मू कश्मीर]] * [[Mysore Residency|मैसूर (मैसुर)]] * [[British Residency|क्विलोन]] * [[Kingdom of Sikkim|सिक्किम]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | एजेन्सीहरू |- | class="sidebar-content" | * [[Bagelkhand Agency|बागेलखण्ड]] * [[Baluchistan Agency|बलुचिस्तान]] * [[Baroda and Gujarat States Agency|बडोदा र गुजरात राज्य]] * [[Baroda, Western India and Gujarat States Agency|बडोदा, पश्चिमी भारत र गुजरात राज्यहरू]] * [[Bhopawar Agency|भोपवार]] * [[Bundelkhand Agency|बुन्देलखण्ड]] * [[Central India Agency|मध्य भारत]] * [[Deccan States Agency|डेक्कन राज्यहरू]] * [[Eastern States Agency|पूर्वी राज्यहरू]] * [[Gilgit Agency|गिलगिट]] * [[Gwalior Residency|ग्वालियर रेसिडेन्सी]] * [[Jaipur Residency|जयपुर रेसिडेन्सी]] * [[Madras States Agency|मद्रास राज्यहरू]] * [[Mahi Kantha Agency|माही कण्ठ]] * [[Malwa Agency|मालवा]] * [[Mewar Residency|मेवाड (उदयपुर) रेसिडेन्सी]] र पश्चिमी राजपुताना एजेन्सी * [[North-West Frontier States Agency|उत्तर-पश्चिम सीमाना]] * [[Palanpur Agency|पालनपुर]] * [[Punjab States Agency|पंजाब राज्यहरू]] * [[Rajputana Agency|राजपुताना]] * [[Rewa Kantha Agency|रेवा कंठ]] * [[Western India States Agency|पश्चिमी भारत राज्यहरू]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | सूचीहरू |- | class="sidebar-content" | * [[List of princely states of British India (by region)|क्षेत्र अनुसार राज्यहरू]] * [[List of princely states of British India (alphabetical)|नाम द्वारा राज्यहरू]] * [[List of Rajput dynasties and states|राजपूत राज्यहरू]] * [[List of Maratha dynasties and states|मराठा राज्यहरू]] |- | class="sidebar-navbar" | |} {{भारतीय इतिहास}} '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] du7gkl03j6xhehcvpni9qwee6fteznc 1072359 1072358 2022-08-05T03:44:36Z Rajeeb bastola 39875 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = Established | year_start = 1642 | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[Darjeeling]] given to [[British Raj|British India]] | date_event2 = 1835 | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = Kingdom of Sikkim | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   {| class="sidebar nomobile nowraplinks hlist" ! class="sidebar-title" style="background:#dcf5dc;" |[[Princely state|शाही राज्य]] |- | class="sidebar-content" | * [[Salute state|सलाम राज्य]] * [[British paramountcy|ब्रिटिश सर्वोच्चता]] * [[Chamber of Princes|चेम्बर अफ प्रिन्स]] * [[Jagir|जगिर]] * [[Agencies of British India|ब्रिटिश भारतका एजेन्सीहरू]] * [[Residencies of British India|ब्रिटिश भारतको निवासहरू]] * [[Doctrine of lapse|त्रुटि को सिद्धान्त]] * [[Political pensioner|राजनीतिक पेंशनर]] * [[Privy Purse in India|निजी पर्स]] * [[Standstill agreement (India)|स्थिर सम्झौता]] * [[Instrument of Accession|पहुँचको साधन]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | व्यक्तिगत निवासहरू |- | class="sidebar-content" | * [[Hyderabad State|हैदरावाद]] * [[Indore Residency|इन्दौर (होल्कर)]] * [[Jammu and Kashmir (princely state)|जम्मू कश्मीर]] * [[Mysore Residency|मैसूर (मैसुर)]] * [[British Residency|क्विलोन]] * [[Kingdom of Sikkim|सिक्किम]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | एजेन्सीहरू |- | class="sidebar-content" | * [[Bagelkhand Agency|बागेलखण्ड]] * [[Baluchistan Agency|बलुचिस्तान]] * [[Baroda and Gujarat States Agency|बडोदा र गुजरात राज्य]] * [[Baroda, Western India and Gujarat States Agency|बडोदा, पश्चिमी भारत र गुजरात राज्यहरू]] * [[Bhopawar Agency|भोपवार]] * [[Bundelkhand Agency|बुन्देलखण्ड]] * [[Central India Agency|मध्य भारत]] * [[Deccan States Agency|डेक्कन राज्यहरू]] * [[Eastern States Agency|पूर्वी राज्यहरू]] * [[Gilgit Agency|गिलगिट]] * [[Gwalior Residency|ग्वालियर रेसिडेन्सी]] * [[Jaipur Residency|जयपुर रेसिडेन्सी]] * [[Madras States Agency|मद्रास राज्यहरू]] * [[Mahi Kantha Agency|माही कण्ठ]] * [[Malwa Agency|मालवा]] * [[Mewar Residency|मेवाड (उदयपुर) रेसिडेन्सी]] र पश्चिमी राजपुताना एजेन्सी * [[North-West Frontier States Agency|उत्तर-पश्चिम सीमाना]] * [[Palanpur Agency|पालनपुर]] * [[Punjab States Agency|पंजाब राज्यहरू]] * [[Rajputana Agency|राजपुताना]] * [[Rewa Kantha Agency|रेवा कंठ]] * [[Western India States Agency|पश्चिमी भारत राज्यहरू]] |- ! class="sidebar-heading" style="border-top:#dcf5dc 1px solid;" | सूचीहरू |- | class="sidebar-content" | * [[List of princely states of British India (by region)|क्षेत्र अनुसार राज्यहरू]] * [[List of princely states of British India (alphabetical)|नाम द्वारा राज्यहरू]] * [[List of Rajput dynasties and states|राजपूत राज्यहरू]] * [[List of Maratha dynasties and states|मराठा राज्यहरू]] |- | class="sidebar-navbar" | |} {{भारतीय इतिहास}} '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] eulbepjwyz7k2uosaoxd1xl42dmjz9i 1072360 1072359 2022-08-05T03:46:04Z Rajeeb bastola 39875 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = Established | year_start = 1642 | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[Darjeeling]] given to [[British Raj|British India]] | date_event2 = 1835 | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = Kingdom of Sikkim | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   {{भारतीय इतिहास}} '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] dq02n87c0ca6u2o71r46cxiif7c80jq 1072361 1072360 2022-08-05T03:47:24Z Rajeeb bastola 39875 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = Established | year_start = 1642 | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[Darjeeling]] given to [[British Raj|British India]] | date_event2 = 1835 | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = Kingdom of Sikkim | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] jdx41lxy0d08cvrl9w3l69dq6e5sqqx 1072362 1072361 2022-08-05T03:53:56Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = Established | year_start = 1642 | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[Darjeeling]] given to [[British Raj|British India]] | date_event2 = 1835 | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = सिक्किम अधिराज्य | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] djeds6iaxrqi0iyfc52zz1zb3vf99ai 1072363 1072362 2022-08-05T03:55:52Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = स्थापना | year_start = १६४२ | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[Darjeeling]] given to [[British Raj|British India]] | date_event2 = 1835 | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = सिक्किम अधिराज्य | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] 2z93bxjt1v0zjwh8b3i7q0j5z1pdg8r 1072364 1072363 2022-08-05T03:58:38Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = स्थापना | year_start = १६४२ | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[दार्जिलिङ]] [[ब्रिटिस इन्डिया]]लाई दिइएको | date_event2 = १८३५ | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = Sikkim | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = सिक्किम अधिराज्य | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === ब्रिटिश र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा ब्रिटिशहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] 1yjiqnl8f05r3u63zoy1hef8no4ep4m 1072365 1072364 2022-08-05T04:03:14Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = स्थापना | year_start = १६४२ | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[दार्जिलिङ]] [[ब्रिटिस इन्डिया]]लाई दिइएको | date_event2 = १८३५ | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = सिक्किम | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = सिक्किम अधिराज्य | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (1642–1670) * [[Rabdentse]] (1670–1793) * [[Tumlong]] (1793–1894) * [[Gangtok]] (1894–1975) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === बेलायती र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा बेलायतीहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] 0a176mcjuj6ddy8flh7n59gf47frlu6 1072368 1072365 2022-08-05T04:05:53Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * Protectorate of [[Ganden Phodrang|Tibet]] (until 1890) ** {{small|''Bhutanese domination (1680/1700–1792)''}} ** {{small|''Nepalese domination (1776–1792)''}} ** {{small|''Nepalese-Bhutanese presence (1792–1816)''}} ** {{small|''British presence (1816–1890)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = स्थापना | year_start = १६४२ | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[दार्जिलिङ]] [[ब्रिटिस इन्डिया]]लाई दिइएको | date_event2 = १८३५ | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = सिक्किम | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = सिक्किम अधिराज्य | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (१६४२–१६७०) * [[Rabdentse]] (१६७०–१७९३) * [[Tumlong]] (१७९३–१८९४) * [[Gangtok]] (१८९४–१९७५) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === बेलायती र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा बेलायतीहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] 0e6ygnyrfx8gpkvylfloi7nndbessvx 1072371 1072368 2022-08-05T04:12:10Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * [[गांडेन फोड्रङ|तिब्बत]] को संरक्षण (१८९० सम्म) ** {{small|''भुटानी प्रभुत्व (१६८०/१७००–१७९२)''}} ** {{small|''नेपाली प्रभुत्व (१७७६–१७९२)''}} ** {{small|''नेपाली-भुटानी उपस्थिति (१७९२–१८१६)''}} ** {{small|''ब्रिटिश उपस्थिति (१८१६–१८९०)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * Protectorate of the [[British Empire]] (1861–1947)<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * Protectorate of [[India]] (1950–1975)}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = स्थापना | year_start = १६४२ | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[दार्जिलिङ]] [[ब्रिटिस इन्डिया]]लाई दिइएको | date_event2 = १८३५ | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = सिक्किम | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = सिक्किम अधिराज्य | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (१६४२–१६७०) * [[Rabdentse]] (१६७०–१७९३) * [[Tumlong]] (१७९३–१८९४) * [[Gangtok]] (१८९४–१९७५) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === बेलायती र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा बेलायतीहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] iffzvngaassc8fk7m9rt6zxmzvgqafz 1072374 1072371 2022-08-05T04:14:15Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * [[गांडेन फोड्रङ|तिब्बत]] को संरक्षण (१८९० सम्म) ** {{small|''भुटानी प्रभुत्व (१६८०/१७००–१७९२)''}} ** {{small|''नेपाली प्रभुत्व (१७७६–१७९२)''}} ** {{small|''नेपाली-भुटानी उपस्थिति (१७९२–१८१६)''}} ** {{small|''ब्रिटिश उपस्थिति (१८१६–१८९०)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * [[ब्रिटिश साम्राज्य]] (१८६१–१९४७) को संरक्षण<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * [[भारत]] (१९५०–१९७५) को संरक्षण}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = स्थापना | year_start = १६४२ | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[दार्जिलिङ]] [[ब्रिटिस इन्डिया]]लाई दिइएको | date_event2 = १८३५ | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = सिक्किम | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = सिक्किम अधिराज्य | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (१६४२–१६७०) * [[Rabdentse]] (१६७०–१७९३) * [[Tumlong]] (१७९३–१८९४) * [[Gangtok]] (१८९४–१९७५) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[India]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === बेलायती र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा बेलायतीहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] 68njkenza6xvrgzoj9gte6b9i12qm4h 1072377 1072374 2022-08-05T04:15:48Z 110.34.27.228 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = सिक्किम अधिराज्य | common_name = Sikkim | native_name = {{nobold|{{native name|sip-Tibt|འབྲས་ལྗོངས།|italics=off}}}}<br />''Drenjong''<br />{{nobold|{{native name|xct-Tibt|འབྲས་མོ་གཤོངས།|italics=off}}}}<br />''Dremoshong''<br />{{nobold|{{native name|lep-Lepc|ᰕᰚᰬᰯ ᰜᰤᰴ|italics=off}}}}<br />''Mayel Lyang'' | status = [[Protectorate]] | status_text = {{plainlist| * [[गांडेन फोड्रङ|तिब्बत]] को संरक्षण (१८९० सम्म) ** {{small|''भुटानी प्रभुत्व (१६८०/१७००–१७९२)''}} ** {{small|''नेपाली प्रभुत्व (१७७६–१७९२)''}} ** {{small|''नेपाली-भुटानी उपस्थिति (१७९२–१८१६)''}} ** {{small|''ब्रिटिश उपस्थिति (१८१६–१८९०)''}}<!--Source: The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences ..., Volume 25, page 89--> * [[ब्रिटिश साम्राज्य]] (१८६१–१९४७) को संरक्षण<ref>According to Article II of [[Convention of Calcutta]], Sikkim was a direct protectorate of the British Government, not the British Indian government.</ref> * [[भारत]] (१९५०–१९७५) को संरक्षण}} | government_type = [[Absolute monarchy]] | leader1 = [[Phuntsog Namgyal]] | leader2 = [[Palden Thondup Namgyal]] | year_leader1 = 1642–1670 {{small|(first)}} | year_leader2 = 1963–1975 {{small|(last)}} | title_leader = [[Chogyal]] | event_start = स्थापना | year_start = १६४२ | event_end = [[भारत]]मा विलय | date_end = १६ मे | year_end = १९७५ | event1 = [[Treaty of Titalia]] signed | date_event1 = 1817 | event2 = [[दार्जिलिङ]] [[ब्रिटिस इन्डिया]]लाई दिइएको | date_event2 = १८३५ | event3 = [[Palden Thondup Namgyal]] forced to abdicate | date_event3 = 1975 | s1 = सिक्किम | flag_s1 = Flag of India.svg | image_flag = Flag of Sikkim (1967-1975).svg | flag_type = [[Flag of Sikkim|Flag of Sikkim<br>(1967–1975)]] | flag_caption = [[Flag of Sikkim|Flag]] | image_coat = Seal of Sikkim.jpg | alt_coat = | image_map = Sikkim area map.svg | image_map_caption = सिक्किम अधिराज्य | capital = {{plainlist| * [[Yuksom]] (१६४२–१६७०) * [[Rabdentse]] (१६७०–१७९३) * [[Tumlong]] (१७९३–१८९४) * [[Gangtok]] (१८९४–१९७५) }} | motto = "Oh, the jewel of creation is in the Lotus"<ref>{{cite web | url=http://www.hubert-herald.nl/BhaSikkim.htm | title=Sikkim / Dämojong }}</ref> | national_anthem = ''Drenjong Silé Yang Chhagpa Chilo''{{sfn|Hiltz, Constructing Sikkimese National Identity|2003|p=80–81}}<br />"Why is Sikkim Blooming So Fresh and Beautiful?" | official_languages = [[Classical Tibetan|Chöke]], [[Sikkimese language|Sikkimese]] | common_languages = [[Lepcha language|Lepcha]] (early period), [[Dzongkha]], [[Nepali language|Nepali]] (late period) | religion = [[Tibetan Buddhism]] | demonym = Drenjop, Sikkimese | currency = [[Rupee]] | legislature = [[State Council (Sikkim)|State Council of Sikkim]] | today = [[भारत]] | area_km2 = | area_rank = | GDP_PPP = | GDP_PPP_year = | HDI = | HDI_year = }} {{Contains special characters|Tibetan}}{{Contains special characters|Uncommon Unicode}}   '''सिक्किम अधिराज्य''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese , ''Drenjong'' ), आधिकारिक रूपमा '''Dremoshong''' ( शास्त्रीय तिब्बती र सिक्किमी Sikkimese १८०० सम्म, पूर्वी हिमालयमा वंशानुगत राजतन्त्र थियो जुन १६४२ देखि १६ मे १९७५ सम्म अस्तित्वमा थियो। यसमा नामग्याल वंशका चोग्यालहरुले शासन गरेका थिए। == इतिहास == === नेपाली प्रभुत्व === १८ औं शताब्दीको मध्यमा, [[सिक्किम|सिक्किमलाई]] [[नेपाल]] (तत्कालीन [[गोरखा राज्य]] ) द्वारा आक्रमण गरिएको थियो र ४० वर्ष भन्दा बढी गोरखा शासनको अधीनमा थियो। १७७५ र १८१५ को बीच लगभग १८०,००० जातीय [[नेपाली|नेपालीहरु]]{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} पूर्वी र मध्य नेपालबाट सिक्किममा बसाइँ सरेका थिए।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} भारतको ब्रिटिश उपनिवेश पछि, तथापि, सिक्किमले आफूलाई ब्रिटिश भारतसँग गठबन्धन गर्यो किनभने तिनीहरुको साझा शत्रु थियो - नेपाल।{{स्रोत नखुलेको|date=May 2017}} क्रोधित नेपालीहरुले बदला लिएर सिक्किममा आक्रमण गरे, [[तराई]] लगायतका अधिकांश क्षेत्रलाई आफ्नो कब्जामा लिए। यसले [[इस्ट इन्डिया कम्पनी|ब्रिटिश ईस्ट इन्डिया कम्पनी]] लाई १८१४ मा नेपालमाथि आक्रमण गर्न प्रेरित गर्‍यो, जसको परिणामस्वरूप [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध]] भयो ।{{स्रोत नखुलेको|date=April 2017}} [[ब्रिटिस शासन|बेलायत]] र नेपाल बीचको [[सुगौली सन्धि]] र सिक्किम र ब्रिटिश भारत बीचको टिटालिया सन्धिको परिणामस्वरुप नेपालले क्षेत्रीय रियायतहरु प्राप्त गर्यो, जसले सिक्किमलाई ब्रिटिश भारतमा सुम्पियो। <ref name="nepalarmytwo">{{Cite web|url=http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|title=History of Nepal: A Sovereign Kingdom|publisher=Official website of Nepal Army|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607215048/http://www.nepalarmy.mil.np/history.php?page=two|archivedate=2011-06-07}}</ref> === बेलायती र भारतीय संरक्षित राज्य === १८६१ को सन्धि अन्तर्गत, सिक्किम ब्रिटिश संरक्षक बन्यो, त्यसपछि १९५० मा एक भारतीय संरक्षक बन्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}</ref> सिक्किमको ९ औं चोग्याल थुतोब नामग्यालले आध्यात्मिक नेतृत्वको लागि [[दलाई लामा|दलाई लामालाई]] हेरे र उनको शासनकालमा [[तिब्बत|तिब्बती]] सरकारले सिक्किममा राजनीतिक प्रभाव पुन: प्राप्त गर्न थाले। १८८८ मा बेलायतीहरुले सिक्किमबाट तिब्बती सेनालाई हटाउन सैन्य अभियान पठाए। === भारत सम्मिलित === १९७५ मा, सिक्किममा [[नेपाली]] हिन्दूहरु विरुद्ध भेदभावको आरोपले चोग्याल विरुद्ध आक्रोश निम्त्यायो। <ref>{{Cite news|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/03/bhutan/larmer-text/8|title=Bhutan's Enlightened Experiment|last=Larmer|first=Brook|date=March 2008|work=National Geographic|location=Bhutan|id=([http://ngm.nationalgeographic.com/print/2008/03/bhutan/larmer-text print version])}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://nepalitimes.com/news.php?id=9621#.V89C9zVGRhY|title=25 years after Sikkim|date=23–29 March 2001|work=Nepali Times|issue=#35}}</ref> तिनीहरुको [[गान्तोक|उक्साहटले]] [[भारतीय सेना|भारतीय सेनाका]] जवानहरु गान्तोकमा सरेका थिए। ''द स्टेट्सम्यानका'' सुनन्द के. दत्ता-रेका अनुसार सेनाले दरबारका गार्डहरुलाई मारेर अप्रिल १९७५ मा <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> घेरेको थियो। दरबारलाई निशस्त्रीकरण गरेपछि [[सिक्किम राजतन्त्र जनमत सङ्ग्रह|, राजतन्त्रमा जनमतसंग्रह भयो]], जसमा सिक्किमका जनताले राजतन्त्रलाई उन्मूलन गर्न भारी मत दिएका थिए, र काजी लेन्डुप दोर्जीको नेतृत्वमा सिक्किमको नयाँ संसदले सिक्किमलाई भारतीय [[भारतका राज्य तथा केन्द्र शासित प्रदेशहरू|राज्य]] बनाउनको लागि विधेयक प्रस्ताव गर्‍यो, जुन। भारत सरकारले तुरुन्तै स्वीकार गर्यो। <ref name="nikkei">{{Cite news|url=http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|title=Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion|date=21 February 2016|access-date=24 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1|archive-date=3 April 2017|publisher=Nikkei Asian Review|agency=Nikkei}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true">[https://web.archive.org/web/20170403015228/http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/International-Relations/Indian-hegemonism-drags-Himalayan-kingdom-into-oblivion?page=1 "Indian hegemonism drags Himalayan kingdom into oblivion"]. </cite></ref> <ref>{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/did-india-have-a-right-to-annex-sikkim-in-1975/1/435037.html|title=Treaties: Annexation of Sikkim|last=Sethi|first=Sunil|date=18 February 2015|access-date=4 December 2016|publisher=India Today|agency=India Today|issue=2}}</ref> == संस्कृति र धर्म == संस्कृति र धर्ममा, सिक्किम [[तिब्बत|तिब्बतसँग]] घनिष्ठ रूपमा जोडिएको थियो, जहाँबाट यसको पहिलो राजा बसाइँ सरेका थिए, र [[भुटान]], जससँग यसको सिमाना छ। मुख्यतया पूर्वी र मध्य नेपालबाट ठूलो जातीय नेपाली जनसंख्याको उपस्थितिले पनि नेपालसँग सांस्कृतिक सम्बन्ध निम्त्याउँछ। == यो पनि हेर्नुहोस् == * [[सिक्किम]] * [[सिक्किमको इतिहास]] * चोग्याल * सिक्किम राज्यका सरकार प्रमुखहरुको सूची * सिक्किम राज्यमा राजनीतिक अधिकारीहरुको सूची == सन्दर्भहरु == === उद्धरणहरु === {{Reflist}} === स्रोतहरू ===   == थप पढाइ == * {{Cite book|title=Sikkim: Requiem for a Himalayan Kingdom|date=2015|location=Edinburgh}} * {{Citation|title=The State in the Colonial Periphery: A Study on Sikkims Relation with Great Britain|url=https://books.google.com/books?id=mstdCgAAQBAJ}} * {{Citation|title=India and Sikkim: Redefining the Relationship|date=Spring 1969}} * {{Citation|title=Nepal – Strategy for Survival|url=https://books.google.com/books?id=v07Vo3vAaKwC}} * {{Citation|title=Discovery of North-East India: Geography, History, Culture, Religion, Politics, Sociology, Science, Education and Economy. Sikkim. Volume ten|url=https://books.google.com/books?id=kBk3xBjSRbsC&pg=PA117}} * {{Citation|title=Himalayan triangle: a historical survey of British India's relations with Tibet, Sikkim, and Bhutan, 1765-1950|url=https://books.google.com/books?id=4dq1AAAAIAAJ}} == बाह्य लिङ्कहरू == [[श्रेणी:सिक्किम]] [[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]] reu00mfueac9g42j13ww3z7hve6lnhj 0 126450 1072366 2022-08-05T04:05:02Z Bishaldev100 28807 "[[:hi:Special:Redirect/revision/5500864|महाविस्फोट सिद्धान्त]]" पृष्ठलाई अनुवाद गरि सृजना गरियो wikitext text/x-wiki '''महाविस्फोट सिद्धान्त''' अनुसार करिब १३.७ अरब वर्ष पहिले [[ब्रह्माण्ड]] एक बिन्दुमा संकुचित थियो। <ref>{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/navbharatgold/spirituality/know-about-the-origin-and-big-bang-theory-of-the-universe-in-the-indian-vedas-and-upanishads/story/79233341.cms|title=हिरण्यगर्भ में छिपा सृष्टि और प्रलय का बीज}}</ref> यसमा भएको विष्फोटका कारण त्यसमा रहेको प्रत्येक कण फैलियो, फलस्वरूप ब्रह्माण्डको सृष्टि भयो । यो विस्तार आज पनि जारी छ, जसका कारण आज पनि ब्रह्माण्ड विस्तार भइरहेको छ। यस विष्फोटमा धेरै [[ऊर्जा]] निस्किएको थियो। यो ऊर्जा यति धेरै थियो, जसका कारण आजसम्म पनि ब्रह्माण्डको विस्तार भइरहेको छ। सबै भौतिक अवधारणाहरू यस एकल घटनाद्वारा परिभाषित गरिएको छ, जसलाई बिग ब्याङ्ग सिद्धान्त भनिन्छ। Big Bang नामक यस माहाविस्फोटको धमाकाको मात्र १.४३ [[सेकेन्ड|सेकेन्डको]] अन्तरालपछि समय र [[अन्तरिक्ष|अन्तरिक्षको]] वर्तमान मान्यताहरू अस्तित्वमा आएको थियो। भौतिकशास्त्रका नियमहरू लागू हुन थाले । १.३४ सेकेन्डमा, ब्रह्माण्ड १०^३० गुणा फैलिएको थियो र [[क्वार्क]], लेप्टन र [[फोटोन|फोटन]]हरूको तातो पिण्ड बनिसकेको थियो। १.४ सेकेन्डमा, क्वार्कहरू मिलेर [[प्रोटोन]] र [[न्यूट्रोन]], बनेेका थिए र ब्रह्माण्ड अब केही हदसम्म चिसो भइसकेको थियो। [[हाइड्रोजन]], [[हिलियम]] आदिको अस्तित्व सुरु हुन थालेको थियो र अन्य [[रसायनिक तत्व|भौतिक तत्वहरू]] बन्न थालेका थिए। [[ब्रह्माण्ड]]को जन्म महा विस्फोटको परिणाम स्वरूपमा जन्म भएको थियो। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|title=बिग बैंग थ्यौरी क्या है?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107181855/http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|archivedate=7 नवंबर 2017|accessdate=6 नवंबर 2017}}</ref> यसलाई महाविस्फोट सिद्धान्त वा '''Big Bang theory''' भनिन्छ। यस अनुसार करिब १२ देखि १४ अर्ब वर्ष पहिले सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड एउटै [[परमाणु|परमाणुको]] रुपमा थियो । त्यसबेला मानवीय समय र स्थान जस्तो कुनै अवधारणा थिएन। महाविस्फोट सिद्धान्त शुरुवातको इतिहास आधुनिक भौतिकशास्त्रमा जर्ज लेम्याईट्रेले लेखेका हुन्। <ref>{{Cite web|url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/ब्रह्मांड-की-उत्पत्ति-बिग-बैंग-थ्योरी-1417079996-2|title=ब्रह्मांड की उत्पत्ति: बिग बैंग थ्योरी|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161229201055/http://www.jagranjosh.com/general-knowledge/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1-%E0%A4%95%E0%A5%80-%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF-%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%97-%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%82%E0%A4%97-%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%80-1417079996-2|archivedate=29 दिसंबर 2016|accessdate=15 जून 2020}}</ref> लेम्याईट्रे एक रोमन क्याथोलिक पादरी तथा एक [[वैज्ञानिक]] थिए। उनको यो सिद्धान्त [[अल्बर्ट आइन्स्टाइन]]को प्रसिद्ध सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्तमा आधारित थियो। एडविन हबलले सन् १९२९ मा सबै आकाशगंगाहरू एक-अर्काबाट टाढा हुँदै गैरहेको खुलासा गरेका थिए । बिग ब्याङ सिद्धान्त दुई मुख्य मान्यतामा आधारित छ। पहिलो भौतिक नियम र दोस्रो ब्रह्माण्डको सिद्धान्त। ब्रह्माण्डको सिद्धान्त अनुसार ब्रह्माण्ड एकरूप र समस्थानिक (Isotropic) छ। [[सन् १९६४|सन् १९६४ मा]] , बेलायती वैज्ञानिक पिटर हिग्सले महाविस्फोट पछि एक सेकेन्डको अरबौं भागमा ब्रह्माण्डको द्रव्य को द्रव्यमानको सिद्धान्त प्रतिपादन गरे, जुन भारतीय वैज्ञानिक [[सत्येन्द्र नाथ बोस|सत्येन्द्र नाथ बोसको]] बोसन सिद्धान्तमा आधारित थियो। यसलाई पछि '''हिग्स-बोसन''' भनिन्थ्यो। यस सिद्धान्तले ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको रहस्य पत्ता लगायो साथै यसको स्वरूप र प्रकृतिलाई परिभाषित गर्न मद्दत गर्‍यो। * जर्ज लेमाइट्रे * द बिग ब्याङ थ्योरी * [[क्रम-विकास|विकास]] * [[कृष्ण छिद्र|कालो छिद्र]] * एडविन हबल * [[निहारिका|नेबुला]] * [[स्टिफन हकिङ|स्टीफन हकिङ]] * [[हिग्स बोसोन|हिग्स बोसन]] * स्टेडी स्टेट सिद्धान्त qe69dv3j6qlrsljcxccvg7s1x32a9he 1072367 1072366 2022-08-05T04:05:20Z Bishaldev100 28807 wikitext text/x-wiki '''महाविस्फोट सिद्धान्त''' अनुसार करिब १३.७ अरब वर्ष पहिले [[ब्रह्माण्ड]] एक बिन्दुमा संकुचित थियो। <ref>{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/navbharatgold/spirituality/know-about-the-origin-and-big-bang-theory-of-the-universe-in-the-indian-vedas-and-upanishads/story/79233341.cms|title=हिरण्यगर्भ में छिपा सृष्टि और प्रलय का बीज}}</ref> यसमा भएको विष्फोटका कारण त्यसमा रहेको प्रत्येक कण फैलियो, फलस्वरूप ब्रह्माण्डको सृष्टि भयो । यो विस्तार आज पनि जारी छ, जसका कारण आज पनि ब्रह्माण्ड विस्तार भइरहेको छ। यस विष्फोटमा धेरै [[ऊर्जा]] निस्किएको थियो। यो ऊर्जा यति धेरै थियो, जसका कारण आजसम्म पनि ब्रह्माण्डको विस्तार भइरहेको छ। सबै भौतिक अवधारणाहरू यस एकल घटनाद्वारा परिभाषित गरिएको छ, जसलाई बिग ब्याङ्ग सिद्धान्त भनिन्छ। Big Bang नामक यस माहाविस्फोटको धमाकाको मात्र १.४३ [[सेकेन्ड|सेकेन्डको]] अन्तरालपछि समय र [[अन्तरिक्ष|अन्तरिक्षको]] वर्तमान मान्यताहरू अस्तित्वमा आएको थियो। भौतिकशास्त्रका नियमहरू लागू हुन थाले । १.३४ सेकेन्डमा, ब्रह्माण्ड १०^३० गुणा फैलिएको थियो र [[क्वार्क]], लेप्टन र [[फोटोन|फोटन]]हरूको तातो पिण्ड बनिसकेको थियो। १.४ सेकेन्डमा, क्वार्कहरू मिलेर [[प्रोटोन]] र [[न्यूट्रोन]], बनेेका थिए र ब्रह्माण्ड अब केही हदसम्म चिसो भइसकेको थियो। [[हाइड्रोजन]], [[हिलियम]] आदिको अस्तित्व सुरु हुन थालेको थियो र अन्य [[रसायनिक तत्व|भौतिक तत्वहरू]] बन्न थालेका थिए। [[ब्रह्माण्ड]]को जन्म महा विस्फोटको परिणाम स्वरूपमा जन्म भएको थियो। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|title=बिग बैंग थ्यौरी क्या है?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107181855/http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|archivedate=7 नवंबर 2017|accessdate=6 नवंबर 2017}}</ref> यसलाई महाविस्फोट सिद्धान्त वा '''Big Bang theory''' भनिन्छ। यस अनुसार करिब १२ देखि १४ अर्ब वर्ष पहिले सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड एउटै [[परमाणु|परमाणुको]] रुपमा थियो । त्यसबेला मानवीय समय र स्थान जस्तो कुनै अवधारणा थिएन। महाविस्फोट सिद्धान्त शुरुवातको इतिहास आधुनिक भौतिकशास्त्रमा जर्ज लेम्याईट्रेले लेखेका हुन्। <ref>{{Cite web|url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/ब्रह्मांड-की-उत्पत्ति-बिग-बैंग-थ्योरी-1417079996-2|title=ब्रह्मांड की उत्पत्ति: बिग बैंग थ्योरी|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161229201055/http://www.jagranjosh.com/general-knowledge/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1-%E0%A4%95%E0%A5%80-%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF-%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%97-%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%82%E0%A4%97-%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%80-1417079996-2|archivedate=29 दिसंबर 2016|accessdate=15 जून 2020}}</ref> लेम्याईट्रे एक रोमन क्याथोलिक पादरी तथा एक [[वैज्ञानिक]] थिए। उनको यो सिद्धान्त [[अल्बर्ट आइन्स्टाइन]]को प्रसिद्ध सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्तमा आधारित थियो। एडविन हबलले सन् १९२९ मा सबै आकाशगंगाहरू एक-अर्काबाट टाढा हुँदै गैरहेको खुलासा गरेका थिए । बिग ब्याङ सिद्धान्त दुई मुख्य मान्यतामा आधारित छ। पहिलो भौतिक नियम र दोस्रो ब्रह्माण्डको सिद्धान्त। ब्रह्माण्डको सिद्धान्त अनुसार ब्रह्माण्ड एकरूप र समस्थानिक (Isotropic) छ। [[सन् १९६४|सन् १९६४ मा]] , बेलायती वैज्ञानिक पिटर हिग्सले महाविस्फोट पछि एक सेकेन्डको अरबौं भागमा ब्रह्माण्डको द्रव्य को द्रव्यमानको सिद्धान्त प्रतिपादन गरे, जुन भारतीय वैज्ञानिक [[सत्येन्द्र नाथ बोस|सत्येन्द्र नाथ बोसको]] बोसन सिद्धान्तमा आधारित थियो। यसलाई पछि '''हिग्स-बोसन''' भनिन्थ्यो। यस सिद्धान्तले ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको रहस्य पत्ता लगायो साथै यसको स्वरूप र प्रकृतिलाई परिभाषित गर्न मद्दत गर्‍यो। ==यो पनि हेर्नुहोस्== * जर्ज लेमाइट्रे * द बिग ब्याङ थ्योरी * [[क्रम-विकास|विकास]] * [[कृष्ण छिद्र|कालो छिद्र]] * एडविन हबल * [[निहारिका|नेबुला]] * [[स्टिफन हकिङ|स्टीफन हकिङ]] * [[हिग्स बोसोन|हिग्स बोसन]] * स्टेडी स्टेट सिद्धान्त ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} gp8hwzzaox4esc7uypctdyd09f32u2m 1072369 1072367 2022-08-05T04:05:57Z Bishaldev100 28807 wikitext text/x-wiki [[ब्रह्माण्ड]]को जन्म महा विस्फोटको परिणाम स्वरूपमा जन्म भएको थियो। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|title=बिग बैंग थ्यौरी क्या है?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107181855/http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|archivedate=7 नवंबर 2017|accessdate=6 नवंबर 2017}}</ref> यसलाई महाविस्फोट सिद्धान्त वा '''Big Bang theory''' भनिन्छ। यस अनुसार करिब १२ देखि १४ अर्ब वर्ष पहिले सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड एउटै [[परमाणु|परमाणुको]] रुपमा थियो । त्यसबेला मानवीय समय र स्थान जस्तो कुनै अवधारणा थिएन। '''महाविस्फोट सिद्धान्त''' अनुसार करिब १३.७ अरब वर्ष पहिले [[ब्रह्माण्ड]] एक बिन्दुमा संकुचित थियो। <ref>{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/navbharatgold/spirituality/know-about-the-origin-and-big-bang-theory-of-the-universe-in-the-indian-vedas-and-upanishads/story/79233341.cms|title=हिरण्यगर्भ में छिपा सृष्टि और प्रलय का बीज}}</ref> यसमा भएको विष्फोटका कारण त्यसमा रहेको प्रत्येक कण फैलियो, फलस्वरूप ब्रह्माण्डको सृष्टि भयो । यो विस्तार आज पनि जारी छ, जसका कारण आज पनि ब्रह्माण्ड विस्तार भइरहेको छ। यस विष्फोटमा धेरै [[ऊर्जा]] निस्किएको थियो। यो ऊर्जा यति धेरै थियो, जसका कारण आजसम्म पनि ब्रह्माण्डको विस्तार भइरहेको छ। सबै भौतिक अवधारणाहरू यस एकल घटनाद्वारा परिभाषित गरिएको छ, जसलाई बिग ब्याङ्ग सिद्धान्त भनिन्छ। Big Bang नामक यस माहाविस्फोटको धमाकाको मात्र १.४३ [[सेकेन्ड|सेकेन्डको]] अन्तरालपछि समय र [[अन्तरिक्ष|अन्तरिक्षको]] वर्तमान मान्यताहरू अस्तित्वमा आएको थियो। भौतिकशास्त्रका नियमहरू लागू हुन थाले । १.३४ सेकेन्डमा, ब्रह्माण्ड १०^३० गुणा फैलिएको थियो र [[क्वार्क]], लेप्टन र [[फोटोन|फोटन]]हरूको तातो पिण्ड बनिसकेको थियो। १.४ सेकेन्डमा, क्वार्कहरू मिलेर [[प्रोटोन]] र [[न्यूट्रोन]], बनेेका थिए र ब्रह्माण्ड अब केही हदसम्म चिसो भइसकेको थियो। [[हाइड्रोजन]], [[हिलियम]] आदिको अस्तित्व सुरु हुन थालेको थियो र अन्य [[रसायनिक तत्व|भौतिक तत्वहरू]] बन्न थालेका थिए। महाविस्फोट सिद्धान्त शुरुवातको इतिहास आधुनिक भौतिकशास्त्रमा जर्ज लेम्याईट्रेले लेखेका हुन्। <ref>{{Cite web|url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/ब्रह्मांड-की-उत्पत्ति-बिग-बैंग-थ्योरी-1417079996-2|title=ब्रह्मांड की उत्पत्ति: बिग बैंग थ्योरी|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161229201055/http://www.jagranjosh.com/general-knowledge/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1-%E0%A4%95%E0%A5%80-%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF-%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%97-%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%82%E0%A4%97-%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%80-1417079996-2|archivedate=29 दिसंबर 2016|accessdate=15 जून 2020}}</ref> लेम्याईट्रे एक रोमन क्याथोलिक पादरी तथा एक [[वैज्ञानिक]] थिए। उनको यो सिद्धान्त [[अल्बर्ट आइन्स्टाइन]]को प्रसिद्ध सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्तमा आधारित थियो। एडविन हबलले सन् १९२९ मा सबै आकाशगंगाहरू एक-अर्काबाट टाढा हुँदै गैरहेको खुलासा गरेका थिए । बिग ब्याङ सिद्धान्त दुई मुख्य मान्यतामा आधारित छ। पहिलो भौतिक नियम र दोस्रो ब्रह्माण्डको सिद्धान्त। ब्रह्माण्डको सिद्धान्त अनुसार ब्रह्माण्ड एकरूप र समस्थानिक (Isotropic) छ। [[सन् १९६४|सन् १९६४ मा]] , बेलायती वैज्ञानिक पिटर हिग्सले महाविस्फोट पछि एक सेकेन्डको अरबौं भागमा ब्रह्माण्डको द्रव्य को द्रव्यमानको सिद्धान्त प्रतिपादन गरे, जुन भारतीय वैज्ञानिक [[सत्येन्द्र नाथ बोस|सत्येन्द्र नाथ बोसको]] बोसन सिद्धान्तमा आधारित थियो। यसलाई पछि '''हिग्स-बोसन''' भनिन्थ्यो। यस सिद्धान्तले ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको रहस्य पत्ता लगायो साथै यसको स्वरूप र प्रकृतिलाई परिभाषित गर्न मद्दत गर्‍यो। ==यो पनि हेर्नुहोस्== * जर्ज लेमाइट्रे * द बिग ब्याङ थ्योरी * [[क्रम-विकास|विकास]] * [[कृष्ण छिद्र|कालो छिद्र]] * एडविन हबल * [[निहारिका|नेबुला]] * [[स्टिफन हकिङ|स्टीफन हकिङ]] * [[हिग्स बोसोन|हिग्स बोसन]] * स्टेडी स्टेट सिद्धान्त ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} 3greiimkqldqocdenebvv5nz2sksqz7 1072370 1072369 2022-08-05T04:07:19Z Bishaldev100 28807 /* यो पनि हेर्नुहोस् */ wikitext text/x-wiki [[ब्रह्माण्ड]]को जन्म महा विस्फोटको परिणाम स्वरूपमा जन्म भएको थियो। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|title=बिग बैंग थ्यौरी क्या है?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107181855/http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|archivedate=7 नवंबर 2017|accessdate=6 नवंबर 2017}}</ref> यसलाई महाविस्फोट सिद्धान्त वा '''Big Bang theory''' भनिन्छ। यस अनुसार करिब १२ देखि १४ अर्ब वर्ष पहिले सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड एउटै [[परमाणु|परमाणुको]] रुपमा थियो । त्यसबेला मानवीय समय र स्थान जस्तो कुनै अवधारणा थिएन। '''महाविस्फोट सिद्धान्त''' अनुसार करिब १३.७ अरब वर्ष पहिले [[ब्रह्माण्ड]] एक बिन्दुमा संकुचित थियो। <ref>{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/navbharatgold/spirituality/know-about-the-origin-and-big-bang-theory-of-the-universe-in-the-indian-vedas-and-upanishads/story/79233341.cms|title=हिरण्यगर्भ में छिपा सृष्टि और प्रलय का बीज}}</ref> यसमा भएको विष्फोटका कारण त्यसमा रहेको प्रत्येक कण फैलियो, फलस्वरूप ब्रह्माण्डको सृष्टि भयो । यो विस्तार आज पनि जारी छ, जसका कारण आज पनि ब्रह्माण्ड विस्तार भइरहेको छ। यस विष्फोटमा धेरै [[ऊर्जा]] निस्किएको थियो। यो ऊर्जा यति धेरै थियो, जसका कारण आजसम्म पनि ब्रह्माण्डको विस्तार भइरहेको छ। सबै भौतिक अवधारणाहरू यस एकल घटनाद्वारा परिभाषित गरिएको छ, जसलाई बिग ब्याङ्ग सिद्धान्त भनिन्छ। Big Bang नामक यस माहाविस्फोटको धमाकाको मात्र १.४३ [[सेकेन्ड|सेकेन्डको]] अन्तरालपछि समय र [[अन्तरिक्ष|अन्तरिक्षको]] वर्तमान मान्यताहरू अस्तित्वमा आएको थियो। भौतिकशास्त्रका नियमहरू लागू हुन थाले । १.३४ सेकेन्डमा, ब्रह्माण्ड १०^३० गुणा फैलिएको थियो र [[क्वार्क]], लेप्टन र [[फोटोन|फोटन]]हरूको तातो पिण्ड बनिसकेको थियो। १.४ सेकेन्डमा, क्वार्कहरू मिलेर [[प्रोटोन]] र [[न्यूट्रोन]], बनेेका थिए र ब्रह्माण्ड अब केही हदसम्म चिसो भइसकेको थियो। [[हाइड्रोजन]], [[हिलियम]] आदिको अस्तित्व सुरु हुन थालेको थियो र अन्य [[रसायनिक तत्व|भौतिक तत्वहरू]] बन्न थालेका थिए। महाविस्फोट सिद्धान्त शुरुवातको इतिहास आधुनिक भौतिकशास्त्रमा जर्ज लेम्याईट्रेले लेखेका हुन्। <ref>{{Cite web|url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/ब्रह्मांड-की-उत्पत्ति-बिग-बैंग-थ्योरी-1417079996-2|title=ब्रह्मांड की उत्पत्ति: बिग बैंग थ्योरी|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161229201055/http://www.jagranjosh.com/general-knowledge/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1-%E0%A4%95%E0%A5%80-%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF-%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%97-%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%82%E0%A4%97-%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%80-1417079996-2|archivedate=29 दिसंबर 2016|accessdate=15 जून 2020}}</ref> लेम्याईट्रे एक रोमन क्याथोलिक पादरी तथा एक [[वैज्ञानिक]] थिए। उनको यो सिद्धान्त [[अल्बर्ट आइन्स्टाइन]]को प्रसिद्ध सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्तमा आधारित थियो। एडविन हबलले सन् १९२९ मा सबै आकाशगंगाहरू एक-अर्काबाट टाढा हुँदै गैरहेको खुलासा गरेका थिए । बिग ब्याङ सिद्धान्त दुई मुख्य मान्यतामा आधारित छ। पहिलो भौतिक नियम र दोस्रो ब्रह्माण्डको सिद्धान्त। ब्रह्माण्डको सिद्धान्त अनुसार ब्रह्माण्ड एकरूप र समस्थानिक (Isotropic) छ। [[सन् १९६४|सन् १९६४ मा]] , बेलायती वैज्ञानिक पिटर हिग्सले महाविस्फोट पछि एक सेकेन्डको अरबौं भागमा ब्रह्माण्डको द्रव्य को द्रव्यमानको सिद्धान्त प्रतिपादन गरे, जुन भारतीय वैज्ञानिक [[सत्येन्द्र नाथ बोस|सत्येन्द्र नाथ बोसको]] बोसन सिद्धान्तमा आधारित थियो। यसलाई पछि '''हिग्स-बोसन''' भनिन्थ्यो। यस सिद्धान्तले ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको रहस्य पत्ता लगायो साथै यसको स्वरूप र प्रकृतिलाई परिभाषित गर्न मद्दत गर्‍यो। ==यो पनि हेर्नुहोस्== * जर्ज लेमाइट्रे * द बिग ब्याङ थ्योरी * [[क्रम-विकास|क्रम-विकास]] * [[कृष्ण छिद्र|कालो छिद्र]] * एडविन हबल * [[निहारिका|नेबुला]] * [[स्टिफन हकिङ|स्टिफन हकिङ]] * [[हिग्स बोसोन|हिग्स बोसन]] * स्टेडी स्टेट सिद्धान्त ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} esh9rsk5bk9rcdcs2hzht3nyzkrd5ic 1072372 1072370 2022-08-05T04:12:24Z Bishaldev100 28807 wikitext text/x-wiki [[चित्र:CMB_Timeline300_no_WMAP.jpg|thumb|महाविस्फोट सिद्धान्तको अनुसार, यो [[ब्रह्माण्ड|ब्रह्मांड]] अति सघन (एक प्रोटोन भन्दा सानो ) थियो। यस सिद्धन्त अनुसार प्रोटोन भन्दा सानो यस ब्राह्मण भित्र एक महा विस्फोट भयो । यो विस्फोट यति धेरै ऊर्जावान थियो कि अहिले सम्म पनि यसको विस्तार जारी छ। एक सामान्य धारणा अनुसार [[अंतरिक्ष]] आफै पनि आफ्नो आकाशगंगा सहित विस्तृत भइरहेको छ। माथि दर्शित चित्र ब्रह्माण्डको एक सपाट भागको विस्तारको कलात्मक दृश्य हो।]] [[ब्रह्माण्ड]]को जन्म महा विस्फोटको परिणाम स्वरूपमा जन्म भएको थियो। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|title=बिग बैंग थ्यौरी क्या है?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107181855/http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|archivedate=7 नवंबर 2017|accessdate=6 नवंबर 2017}}</ref> यसलाई महाविस्फोट सिद्धान्त वा '''Big Bang theory''' भनिन्छ। यस अनुसार करिब १२ देखि १४ अर्ब वर्ष पहिले सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड एउटै [[परमाणु|परमाणुको]] रुपमा थियो । त्यसबेला मानवीय समय र स्थान जस्तो कुनै अवधारणा थिएन। '''महाविस्फोट सिद्धान्त''' अनुसार करिब १३.७ अरब वर्ष पहिले [[ब्रह्माण्ड]] एक बिन्दुमा संकुचित थियो। <ref>{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/navbharatgold/spirituality/know-about-the-origin-and-big-bang-theory-of-the-universe-in-the-indian-vedas-and-upanishads/story/79233341.cms|title=हिरण्यगर्भ में छिपा सृष्टि और प्रलय का बीज}}</ref> यसमा भएको विष्फोटका कारण त्यसमा रहेको प्रत्येक कण फैलियो, फलस्वरूप ब्रह्माण्डको सृष्टि भयो । यो विस्तार आज पनि जारी छ, जसका कारण आज पनि ब्रह्माण्ड विस्तार भइरहेको छ। यस विष्फोटमा धेरै [[ऊर्जा]] निस्किएको थियो। यो ऊर्जा यति धेरै थियो, जसका कारण आजसम्म पनि ब्रह्माण्डको विस्तार भइरहेको छ। सबै भौतिक अवधारणाहरू यस एकल घटनाद्वारा परिभाषित गरिएको छ, जसलाई बिग ब्याङ्ग सिद्धान्त भनिन्छ। Big Bang नामक यस माहाविस्फोटको धमाकाको मात्र १.४३ [[सेकेन्ड|सेकेन्डको]] अन्तरालपछि समय र [[अन्तरिक्ष|अन्तरिक्षको]] वर्तमान मान्यताहरू अस्तित्वमा आएको थियो। भौतिकशास्त्रका नियमहरू लागू हुन थाले । १.३४ सेकेन्डमा, ब्रह्माण्ड १०^३० गुणा फैलिएको थियो र [[क्वार्क]], लेप्टन र [[फोटोन|फोटन]]हरूको तातो पिण्ड बनिसकेको थियो। १.४ सेकेन्डमा, क्वार्कहरू मिलेर [[प्रोटोन]] र [[न्यूट्रोन]], बनेेका थिए र ब्रह्माण्ड अब केही हदसम्म चिसो भइसकेको थियो। [[हाइड्रोजन]], [[हिलियम]] आदिको अस्तित्व सुरु हुन थालेको थियो र अन्य [[रसायनिक तत्व|भौतिक तत्वहरू]] बन्न थालेका थिए। महाविस्फोट सिद्धान्त शुरुवातको इतिहास आधुनिक भौतिकशास्त्रमा जर्ज लेम्याईट्रेले लेखेका हुन्। <ref>{{Cite web|url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/ब्रह्मांड-की-उत्पत्ति-बिग-बैंग-थ्योरी-1417079996-2|title=ब्रह्मांड की उत्पत्ति: बिग बैंग थ्योरी|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161229201055/http://www.jagranjosh.com/general-knowledge/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1-%E0%A4%95%E0%A5%80-%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF-%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%97-%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%82%E0%A4%97-%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%80-1417079996-2|archivedate=29 दिसंबर 2016|accessdate=15 जून 2020}}</ref> लेम्याईट्रे एक रोमन क्याथोलिक पादरी तथा एक [[वैज्ञानिक]] थिए। उनको यो सिद्धान्त [[अल्बर्ट आइन्स्टाइन]]को प्रसिद्ध सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्तमा आधारित थियो। एडविन हबलले सन् १९२९ मा सबै आकाशगंगाहरू एक-अर्काबाट टाढा हुँदै गैरहेको खुलासा गरेका थिए । बिग ब्याङ सिद्धान्त दुई मुख्य मान्यतामा आधारित छ। पहिलो भौतिक नियम र दोस्रो ब्रह्माण्डको सिद्धान्त। ब्रह्माण्डको सिद्धान्त अनुसार ब्रह्माण्ड एकरूप र समस्थानिक (Isotropic) छ। [[सन् १९६४|सन् १९६४ मा]] , बेलायती वैज्ञानिक पिटर हिग्सले महाविस्फोट पछि एक सेकेन्डको अरबौं भागमा ब्रह्माण्डको द्रव्य को द्रव्यमानको सिद्धान्त प्रतिपादन गरे, जुन भारतीय वैज्ञानिक [[सत्येन्द्र नाथ बोस|सत्येन्द्र नाथ बोसको]] बोसन सिद्धान्तमा आधारित थियो। यसलाई पछि '''हिग्स-बोसन''' भनिन्थ्यो। यस सिद्धान्तले ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको रहस्य पत्ता लगायो साथै यसको स्वरूप र प्रकृतिलाई परिभाषित गर्न मद्दत गर्‍यो। ==यो पनि हेर्नुहोस्== * जर्ज लेमाइट्रे * द बिग ब्याङ थ्योरी * [[क्रम-विकास|क्रम-विकास]] * [[कृष्ण छिद्र|कालो छिद्र]] * एडविन हबल * [[निहारिका|नेबुला]] * [[स्टिफन हकिङ|स्टिफन हकिङ]] * [[हिग्स बोसोन|हिग्स बोसन]] * स्टेडी स्टेट सिद्धान्त ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} cxo97f99lg1zzrpkamsmim2wnjckc2q 1072375 1072372 2022-08-05T04:14:29Z Bishaldev100 28807 wikitext text/x-wiki [[चित्र:CMB_Timeline300_no_WMAP.jpg|thumb|महाविस्फोट सिद्धान्तको अनुसार, यो [[ब्रह्माण्ड|ब्रह्मांड]] अति सघन (एक प्रोटोन भन्दा सानो ) थियो। यस सिद्धन्त अनुसार प्रोटोन भन्दा सानो यस ब्राह्मण भित्र एक महा विस्फोट भयो । यो विस्फोट यति धेरै ऊर्जावान थियो कि अहिले सम्म पनि यसको विस्तार जारी छ। एक सामान्य धारणा अनुसार [[अंतरिक्ष]] आफै पनि आफ्नो आकाशगंगा सहित विस्तृत भइरहेको छ। माथि दर्शित चित्र ब्रह्माण्डको एक सपाट भागको विस्तारको कलात्मक दृश्य हो।]] [[ब्रह्माण्ड]]को जन्म महा विस्फोटको परिणाम स्वरूपमा जन्म भएको थियो। <ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|title=बिग बैंग थ्यौरी क्या है?|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107181855/http://www.bbc.com/hindi/news/story/2008/05/080528_askus_big_bang.shtml|archivedate=7 नवंबर 2017|accessdate=6 नवंबर 2017}}</ref> यसलाई महाविस्फोट सिद्धान्त वा [[:en:Big bang|'''Big Bang Theory''']] भनिन्छ। यस अनुसार करिब १२ देखि १४ अर्ब वर्ष पहिले सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड एउटै [[परमाणु|परमाणुको]] रुपमा थियो । त्यसबेला मानवीय समय र स्थान जस्तो कुनै अवधारणा थिएन। '''महाविस्फोट सिद्धान्त''' अनुसार करिब १३.७ अरब वर्ष पहिले [[ब्रह्माण्ड]] एक बिन्दुमा संकुचित थियो। <ref>{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/navbharatgold/spirituality/know-about-the-origin-and-big-bang-theory-of-the-universe-in-the-indian-vedas-and-upanishads/story/79233341.cms|title=हिरण्यगर्भ में छिपा सृष्टि और प्रलय का बीज}}</ref> यसमा भएको विष्फोटका कारण त्यसमा रहेको प्रत्येक कण फैलियो, फलस्वरूप ब्रह्माण्डको सृष्टि भयो । यो विस्तार आज पनि जारी छ, जसका कारण आज पनि ब्रह्माण्ड विस्तार भइरहेको छ। यस विष्फोटमा धेरै [[ऊर्जा]] निस्किएको थियो। यो ऊर्जा यति धेरै थियो, जसका कारण आजसम्म पनि ब्रह्माण्डको विस्तार भइरहेको छ। सबै भौतिक अवधारणाहरू यस एकल घटनाद्वारा परिभाषित गरिएको छ, जसलाई बिग ब्याङ्ग सिद्धान्त भनिन्छ। Big Bang नामक यस माहाविस्फोटको धमाकाको मात्र १.४३ [[सेकेन्ड|सेकेन्डको]] अन्तरालपछि समय र [[अन्तरिक्ष|अन्तरिक्षको]] वर्तमान मान्यताहरू अस्तित्वमा आएको थियो। भौतिकशास्त्रका नियमहरू लागू हुन थाले । १.३४ सेकेन्डमा, ब्रह्माण्ड १०^३० गुणा फैलिएको थियो र [[क्वार्क]], लेप्टन र [[फोटोन|फोटन]]हरूको तातो पिण्ड बनिसकेको थियो। १.४ सेकेन्डमा, क्वार्कहरू मिलेर [[प्रोटोन]] र [[न्यूट्रोन]], बनेेका थिए र ब्रह्माण्ड अब केही हदसम्म चिसो भइसकेको थियो। [[हाइड्रोजन]], [[हिलियम]] आदिको अस्तित्व सुरु हुन थालेको थियो र अन्य [[रसायनिक तत्व|भौतिक तत्वहरू]] बन्न थालेका थिए। महाविस्फोट सिद्धान्त शुरुवातको इतिहास आधुनिक भौतिकशास्त्रमा जर्ज लेम्याईट्रेले लेखेका हुन्। <ref>{{Cite web|url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/ब्रह्मांड-की-उत्पत्ति-बिग-बैंग-थ्योरी-1417079996-2|title=ब्रह्मांड की उत्पत्ति: बिग बैंग थ्योरी|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161229201055/http://www.jagranjosh.com/general-knowledge/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1-%E0%A4%95%E0%A5%80-%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BF-%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%97-%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%82%E0%A4%97-%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A5%80-1417079996-2|archivedate=29 दिसंबर 2016|accessdate=15 जून 2020}}</ref> लेम्याईट्रे एक रोमन क्याथोलिक पादरी तथा एक [[वैज्ञानिक]] थिए। उनको यो सिद्धान्त [[अल्बर्ट आइन्स्टाइन]]को प्रसिद्ध सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्तमा आधारित थियो। एडविन हबलले सन् १९२९ मा सबै आकाशगंगाहरू एक-अर्काबाट टाढा हुँदै गैरहेको खुलासा गरेका थिए । बिग ब्याङ सिद्धान्त दुई मुख्य मान्यतामा आधारित छ। पहिलो भौतिक नियम र दोस्रो ब्रह्माण्डको सिद्धान्त। ब्रह्माण्डको सिद्धान्त अनुसार ब्रह्माण्ड एकरूप र समस्थानिक (Isotropic) छ। [[सन् १९६४|सन् १९६४ मा]] , बेलायती वैज्ञानिक पिटर हिग्सले महाविस्फोट पछि एक सेकेन्डको अरबौं भागमा ब्रह्माण्डको द्रव्य को द्रव्यमानको सिद्धान्त प्रतिपादन गरे, जुन भारतीय वैज्ञानिक [[सत्येन्द्र नाथ बोस|सत्येन्द्र नाथ बोसको]] बोसन सिद्धान्तमा आधारित थियो। यसलाई पछि '''हिग्स-बोसन''' भनिन्थ्यो। यस सिद्धान्तले ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको रहस्य पत्ता लगायो साथै यसको स्वरूप र प्रकृतिलाई परिभाषित गर्न मद्दत गर्‍यो। ==यो पनि हेर्नुहोस्== * जर्ज लेमाइट्रे * द बिग ब्याङ थ्योरी * [[क्रम-विकास|क्रम-विकास]] * [[कृष्ण छिद्र|कालो छिद्र]] * एडविन हबल * [[निहारिका|नेबुला]] * [[स्टिफन हकिङ|स्टिफन हकिङ]] * [[हिग्स बोसोन|हिग्स बोसन]] * स्टेडी स्टेट सिद्धान्त ==सन्दर्भ सामग्रीहरू== {{reflist}} 4detohet35qtvpmrzeuyulyfyqwur9z 0 126451 1072379 2022-08-05T11:12:17Z Bada Kaji 52836 सिर्जना wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[किम्बु]] 8i1wl6sdog1799h4alk87fa1po2ospq