पृथ्वी

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ne">
  <siteinfo>
    <sitename>विकिपिडिया</sitename>
    <dbname>newiki</dbname>
    <base>https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.22</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">मीडिया</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">विशेष</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">वार्तालाप</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">प्रयोगकर्ता</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">प्रयोगकर्ता वार्ता</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">विकिपिडिया</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">विकिपिडिया वार्ता</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">चित्र</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">चित्र वार्ता</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">मीडियाविकि</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">मीडियाविकि वार्ता</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ढाँचा</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ढाँचा वार्ता</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">मद्दत</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">मद्दत वार्ता</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">श्रेणी</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">श्रेणी वार्ता</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">पोर्टल</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">पोर्टल वार्ता</namespace>
      <namespace key="118" case="first-letter">मस्यौदा</namespace>
      <namespace key="119" case="first-letter">मस्यौदा वार्ता</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">मोड्युल</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">मोड्युल वार्तालाप</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>पृथ्वी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1112</id>
    <revision>
      <id>1072095</id>
      <parentid>1072049</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:30:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>हिमाल सुबेदी</username>
        <id>30817</id>
      </contributor>
      <comment>/* ऋतु परिवर्तन */सामग्री थप</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117000" xml:space="preserve">{{infobox planet
| bgcolour=#AAAFFF
| name = पृथ्वी
| symbol = [[चित्र:Earth symbol (fixed width).svg|24px|🜨]]
| image = [[चित्र:The Earth seen from Apollo 17.jpg|240px|A color image of Earth as seen from Apollo १७.]]
| caption = विश्व प्रसिद्ध पृथ्वीको &quot;नीलो मार्बल&quot; चित्र&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21554751/|title=The blue marble|last=Petsko|first=Gregory A.|date=2011|newspaper=Genome Biology|pages=112|doi=10.1186/gb-2011-12-4-112|issn=1474-760X|pmc=3218853|pmid=21554751}}&lt;/ref&gt; सन् १९७२ मा चन्द्र अभियान अन्तर्गत अपोलो १७ बाट लिइएको तस्वीर
| epoch = जे २०००
| aphelion = १५२,१००,००० [[किलोमिटर|किमी]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;(९४,५००,००० [[माइल]]; १.०१६७३ खगोलीय इकाई)&lt;/small&gt;
| perihelion = १४७,०९५,००० किमी &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(९१,४०१,००० माइल; ०.९८३ २७ ख.ई) &lt;/small&gt;
| semimajor = १४९,५९८,०२३ किमी&lt;ref name=&quot;Numerical expressions&quot;&gt;{{cite web|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1994A&amp;A...282..663S|title=Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and the planets.|last=Simon|first=J. L.|last2=Bretagnon|first2=P.|last3=Chapront|first3=J.|last4=Chapront-Touze|first4=M.|last5=Francou|first5=G.|last6=Laskar|first6=J.|date=1994-02-01|newspaper=Astronomy and Astrophysics|pages=663|issn=0004-6361}}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(९२,९५५,९०२ माइल; १.००० ००१ ०२ ख.ई) &lt;/small&gt;
| semiminor = १४९,५७५,९९९.८२५ किमी&lt;ref name=&quot;Numerical expressions&quot; /&gt; &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(९२,९४३,०५२ माइल; ०.९९९ ८५० ४८५ ९ ख.ई)&lt;/small&gt;
| eccentricity = ०.०१६ ७०८६&lt;ref name=&quot;Numerical expressions&quot; /&gt;
| period = ३६५.२५६ ३६३ ००४ दिन&lt;ref name=&quot;IERS&quot;&gt;{{cite web|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=USEFUL CONSTANTS|website=hpiers.obspm.fr|accessdate=2022-01-12}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;(१.००० ०१७ ४२० ९६ [[वर्ष]])
| avg_speed = २९.७८ [[किलोमिटर प्रति सेकेन्ड|किमी/से]]&lt;br /&gt; (१०७,२०० [[किलोमिटर प्रति घण्टा|किमी/घ]])
| mean_anomaly  = ३५८.६१७°
| inclination = ७.२५° सौर्य भूमध्यरेखासँग &lt;br /&gt; १.५७८६९°&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://books.google.com.bd/books?id=w8PK2XFLLH8C&amp;pg=PA294&amp;redir_esc=y&amp;hl=en#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Allen's Astrophysical Quantities|last=Allen|first=Clabon Walter|last2=Cox|first2=Arthur N.|last3=|first3=|publisher=Springer|year=2000|isbn=0-387-98746-0|pages=294}}&lt;/ref&gt; स्थिर तल्लाको साथमा &lt;br /&gt; ०.००००५°  जे२००० सौर्य कक्षसँग
| asc_node = -११.२६० ६४°
| arg_peri = ११४.२०७ ८३°
| orbital_circ = ९२४,३७५,७०० किमी &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(५.१७९ ०५९ ९०० ७ ख.ई)&lt;/small&gt;
| max_speed = ३०.२८७ किमी/से &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(१०९,०३३ किमी/घ)&lt;/small&gt;
| min_speed = २९.२९१ किमी/से &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(१०५,४४८ किमी/घ)&lt;/small&gt;
| satellites = १ वटा प्राकृतिक उपग्रह ([[चन्द्रमा]]); &lt;br /&gt; ५ वटा भूउपग्रह &lt;br /&gt; &gt;१,८०० वटा कार्यरत कृतिम उपग्रह&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucsusa.org/nuclear-weapons/space-weapons/satellite-database#.WUNzsulxXIU|title=UCS Satellite Database|last=|first=Nuclear Weapons &amp; Global Security|date=11 August, 2016|website=|publisher=Union of Concerned Scientists|accessdate=10 October, 2016}}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt;
| physical_characteristics = छ
| aspect_ratio = ०.९९५ ५४७ १
| ellipticity = ०.००३ ३५२ ९
| mean_radius   = ६३७१.० किमी &lt;small&gt;(३९५८.८ माइल)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Handbook of Chemistry and Physics (81st ed.)|last=|first=David R. Lide|publisher=CRC|year=2000|isbn=0-8493-0481-4.|pages=}}&lt;/ref&gt;
| equatorial_radius = ६,३७८.१ किमी&lt;small&gt; (३९६३.२ माइल) &lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt|title=Selected Astronomical Constants, 2011|last=|first=|date=02 February, 2010|website=|publisher=The Astronomical Almanac|accessdate=25 February, 2011|archivedate=२६ अगस्ट २०१३|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130826043456/http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;World Geodetic System (WGS-84). [http://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/ Available online] {{web archive|url=https://web.archive.org/web/20200311023739/https://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/ |date=११ मार्च २०२० }} from National Geospatial-Intelligence Agency.&lt;/ref&gt;
| polar_radius = ६,३५६.८ किमी&lt;small&gt; (३९४९.९ माइल) &lt;/small&gt;&lt;ref&gt;Cazenave, Anny (1995). &quot;Geoid, Topography and Distribution of Landforms&quot; (PDF). In Ahrens, Thomas J. Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants. Washington, DC: American Geophysical Union. {{isbn|0-87590-851-9}}.&lt;/ref&gt;
| flattening    = ०.००३३५२८ &lt;ref&gt;International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) Working Group (2004). [https://www.iers.org/SharedDocs/Publikationen/EN/IERS/Publications/tn/TechnNote32/tn32_009.pdf?__blob=publicationFile&amp;v=1 &quot;General Definitions and Numerical Standards&quot;] (PDF). In McCarthy, Dennis D.; Petit, Gérard. [https://www.iers.org/SharedDocs/Publikationen/EN/IERS/Publications/tn/TechnNote32/tn32.pdf?__blob=publicationFile&amp;v=1 IERS Conventions (2003)] (PDF). IERS Technical Note No. 32. Frankfurt am Main: Verlag des Bundesamts für Kartographie und Geodäsie. p. 12. [[आइएसबिएन]] [[wikipedia:Special:BookSources/3-89888-884-3|3-89888-884-3]] 
पहुँचमिति: २९ अप्रिल २०१६&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; १/२९८.२५७२२२१०१, युरोपेली पार्थिव सन्दर्भ प्रणाली, सन् १९८९
| circumference = ४००७५.०१७ किमी &lt;small&gt;निरक्ष रेखा बराबर (२४९०१.४६१ माइल)&lt;/small&gt; &lt;br /&gt; ४०००७.८६ किमी &lt;small&gt;पृथ्वीको भूमध्यरेखा बराबर (२४८५९.७३ माइल)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|title=How WGS 84 defines Earth|last=Humerfelt|first=Sigurd|date=26 October, 2010|website=|publisher=|accessdate=29 April, 2011|archivedate=३० अक्टोबर २०१२|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121030125821/http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Earth's circumference is almost exactly 40,000&amp;nbsp;km because the metre was calibrated on this measurement—more specifically, 1/10-millionth of the distance between the poles and the equator.&lt;/ref&gt;
| surface_area = ५१०,०७२,००० [[वर्ग किलोमिटर|किमी&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt;]] &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(१९६ ९४० ००० [[वर्गमाइल|माइल&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt;]])&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|last=Pidwirny|first=Michael|date=2 February, 2006|website=http://www.physicalgeography.net|publisher=|accessdate=26 November, 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archivedate=९ डिसेम्बर २००६}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; १४८ ९४० ००० किमी&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; भूमि &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(५७५ १०० ०० वर्गमाइल; २९.२%)&lt;/small&gt; &lt;br /&gt; ३६१ १३२ ००० किमी&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; [[पानी]] &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(१३९ ४३४ ००० वर्ग माइल; ७०.८%) &lt;/small&gt;
| volume = १.०८३ २०७ ३{{e|१२}} [[घन किलोमिटर|किमी&lt;sup&gt;३&lt;/sup&gt;]] &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(२.५९८ ७६ × १०&lt;sup&gt;११&lt;/sup&gt; क्युबिक माइल)&lt;/small&gt;
| mass = ५.९७ २३७{{e|२४}} [[किलोग्राम]] &lt;br /&gt;&lt;small&gt;१.३१ ६६८ × १०&lt;sup&gt;२५&lt;/sup&gt; पाउन्ड)&lt;ref&gt;{{cite web|title=The IAU 2009 system of astronomical constants: The report of the IAU working group on numerical standards for Fundamental Astronomy|last=Luzum|first=Brian|last2=Capitaine|first2=Nicole|last3=Fienga|first3=Agnès|last4=Folkner|first4=William|last5=Fukushima|first5=Toshio|last6=et al.|publisher=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 110 (4):|year=August 2011|isbn=|pages=293–304|doi=10.1007/s10569-011-9352-4}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt; &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(३.०×१०&lt;sup&gt;−६&lt;/sup&gt; ''M''&lt;sub&gt;☉&lt;/sub&gt;) सौर्य पिण्ड&lt;/small&gt;
| density = ५.५१४ ग्राम/सेमी&lt;sup&gt;३&lt;/sup&gt; &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(०.१९९२ पाउन्ड/क्युबिक इन्च)&lt;/small&gt;
| surface_grav = ९.८०७ मि/से&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; &lt;small&gt;(३२.१८ फिट/से&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt;)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://physics.nist.gov/Pubs/SP330/sp330.pdf|title=The international system of units (SI)|last=|first=|publisher=NIST Special Publication 330|year=2008 ed|isbn=|publisher=United States Department of Commerce|pages=52}}&lt;/ref&gt;
| moment_of_inertia_factor = ०.३३०७ &lt;ref&gt;{{cite web|title=Contributions to the Earth's obliquity rate, precession, and nutation|last=Williams|first=James G.|publisher=The Astronomical Journal. 108:|yeat=1994|isbn=0004-6256|pages=711|doi=10.1086/117108}}&lt;/ref&gt;
| escape_velocity = ११.१८६ किमी/से &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(४० २७० किमी/घण्टा; २५ ०२० माइल/घण्टा)&lt;/small&gt;
| sidereal_day = ०.९९७ २६९ ६८ दिन;&lt;ref&gt;Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. (2000). Allen's Astrophysical Quantities. Springer. p. 296. {{isbn|0-387-98746-0}}.&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(२३ घण्टा ५६ मिनेट ४.१०० सेकेन्ड)&lt;/small&gt;
| rot_velocity = ०.४६५१ किमी/से&lt;ref&gt;Arthur N. Cox, ed. (2000). Allen's Astrophysical Quantities (4th ed.). New York: AIP Press. p. 244. {{isbn|0-387-98746-0}}.&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(१६७४.४ किमी/घण्टा; १०४०.४ माइल/घण्टा)&lt;/small&gt;
| axial_tilt = २३.४३९ २८११° &lt;ref name=IERS /&gt;
| right_asc_north_pole = असङ्ज्ञायित°
| declination = +९०°
| albedo = ०.३६७ ज्यामितिक प्रतिफलन अनुपात&lt;br /&gt;०.३०६ बन्ड प्रतिफलन अनुपात
| adjectives = पार्थिव
| atmosphere = छ
| temperatures = छ
| temp_name1 = केलभिन
| min_temp_1 = १८४ के&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature|title=World: Lowest Temperature|last=|first=World Meteorological Organization|date=16 June, 2010|website=Arizona State University|publisher=Weather and Climate Extremes Archive|accessdate=7 August, 2010|archivedate=१६ जुन २०१०|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100616025722/http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature}}&lt;/ref&gt;
| mean_temp_1 = २८८ के&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=10 December, 2009|website=|publisher=BBC|accessdate=22 April, 2010}}&lt;/ref&gt;
| max_temp_1 = ३३० के&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|title=World: Highest Temperature|last=|first=|date=4 January, 2013|website=Arizona State University.|publisher=Weather and Climate Extremes Archive.|accessdate=7 August, 2010|archivedate=४ जनवरी २०१३|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130104143844/http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature}}&lt;/ref&gt;
| temp_name2 = सेल्सियस
| min_temp_2 = -८९.२ °से
| mean_temp_2 = १५ °से
| max_temp_2 = ५६.७ °से
| temp_name3 = फरेनहाइट
| min_temp_3 = -१२८.५ °फहा
| mean_temp_3 = ५९ °फहा
| max_temp_3 = १३४ °फहा
| surface_pressure = १०१.३२५ किलो पास्कल (समुद्री समतलको क्षेत्र)
| atmosphere_composition = ७८.०८% [[नाइट्रोजन]] (N&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;; शुष्क वायुको क्षेत्र)&lt;br /&gt; २०.९५% [[अक्सिजन]] (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;)&lt;br /&gt; ०.९३% [[आर्गन]]&lt;br /&gt; ०.०४०२% [[कार्बनडाइअक्साइड]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|last=|first=National Oceanic and Atmospheric Administration|date=8 November, 2016|website=|publisher=Earth System Research Laboratory|accessdate=3 December, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; ~१% जलीय वाष्प &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(जलवायु परिवर्तनशील)&lt;/small&gt;
}}

'''पृथ्वी''' [[सूर्य]]को दूरी अनुसार सौर्यमण्डलमा रहेका आठ ग्रहमध्ये पृथ्वी तेस्रो, सबैभन्दा घना र पाँचौँ ठूलो [[ग्रह]] हो। सूर्यबाट यसको दूरी लगभग १५ करोड किलोमिटर छ। यो [[सौर्यमण्डल]]का चारवटा अत्यन्तै कठिन ग्रहहरूमध्ये एक हो। पृथ्वीको अर्को नाम &quot;संसार&quot; वा &quot;नीलो ग्रह&quot; हो। यसलाई [[विश्व]] पनि भनिन्छ। यो सौर्य परिवारका ग्रहहरू मध्ये जिवावाशेष भेटिएको एक मात्र ग्रह हो। यो ग्रह करिव ४.५७ अर्ब (४.५७×१०&lt;sup&gt;९&lt;/sup&gt;) [[वर्ष]] अगाडि उत्पन्न भएको हो। त्यसको केही पछि यसले एकमात्र प्राकृतिक उपग्रह, [[चन्द्रमा]], प्राप्त गरेको थियो। पृथ्वीले सुर्यको वरीपरी ३६५.२५ दिनमा १ फन्को घुम्दछ। [[यूनानी भाषा|युनानी भाषा]]मा यसलाई ''गाया'' र ल्याटिनमा यस ग्रहको नाम ''तेरा'' हो। 

पृथ्वीमा मानिसलगायत अन्य अरबौँ प्रजातिका जीव तथा बनस्पतिको उपस्थिति रहेको छ। आजसम्म जीवन अस्तित्वमा रहेको एक मात्र ब्रह्माण्डीय पिण्ड पृथ्वी हो। पृथ्वी ४५४ करोड वर्षअघि बनेको थियो। एक अरब वर्षभित्रै पृथ्वीमा जीवन देखा परेको थियो।&lt;ref name=&quot;age_earth1&quot;&gt;&quot;Age of the Earth&quot;. U.S. Geological Survey. 1997.&lt;/ref&gt; पृथ्वीको जीवमण्डलले यस ग्रहको [[पृथ्वीको वायुमण्डल|वायुमण्डल]] र अन्य अजैविक अवस्थाहरूमा उल्लेखनीय परिवर्तनहरू ल्याएको छ। फलस्वरुप एकातिर जीवित जीवहरू अस्तित्वमा आएका थिए भने भने अर्कोतिर पृथ्वीमा ओजन तहको पनि निर्माण भइसकेको थियो।&lt;ref&gt;Dalrymple, G. Brent (2001). &quot;The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved&quot;. Special Publications, Geological Society of London. 190 (1): 205–221. Bibcode:2001GSLSP.190..205D. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14.&lt;/ref&gt; पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रसँगसँगै यसको ओजन तहले हानिकारक सौर्य विकिरणलाई अवरुद्ध गरी ग्रहमा जीवन विकासका लागि बाटो खोलिदिएको थियो। यस अवधिमा पृथ्वीको प्राकृतिक स्रोत र यसको भौगर्भिक इतिहास र अक्षले जीवनको अस्तित्वलाई जोगाउन महत्त्वपूर्ण काम गरेको थियो।&lt;ref&gt;Burton, Kathleen (2002-11-29). &quot;Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land&quot;&lt;/ref&gt; अर्को ५० करोड वर्षसम्म पृथ्वी प्राणीका लागि उपयुक्त हुने आशा गरिएको थियो।&lt;ref&gt;Kunin, W.E.; Gaston, Kevin, eds. (31 December 1996). The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences.&lt;/ref&gt;

पृथ्वीको सतहलाई थुप्रै कडा पत्रहरूमा विभाजन गरिएको छ जसलाई रिकापी भनिन्छ। अरबौँ वर्षदेखि यस्ता पत्रहरू पृथ्वीको सतहमा जम्मा भएका थिए। पृथ्वीको लगभग ७१ प्रतिशत भाग नुनको पानीले ढाकेको हुन्छ भने बाँकी भाग [[महादेश]] र थुप्रै टापुहरू मिलेर बनेको छ।&lt;ref&gt;National Oceanic and Atmospheric Administration. &quot;Ocean&quot;. NOAA.gov.&lt;/ref&gt; जमिनमा थुप्रै ताल र पानीका अन्य स्रोतहरू पनि उल्लेखनीय मात्रामा रहेका छन् जुन पृथ्वीकै [[पानी]]ले बनेका हुन्। जीवनको लागि अत्यावश्यक तरल पदार्थ, पानी यस ग्रहको रिकापीहरूमा पाइँदैनन्। पृथ्वीका ध्रुवहरू सधैँ [[अन्टार्क्टिका]]को [[बरफ]]को ठोस पत्र वा आर्कटिक बरफको समुद्री हिउँका ढिस्कोहरूले ढाकिन्छन्। पृथ्वीको भित्री भाग सधैँ क्रियाशील हुन्छ। यस भागमा तुलनात्मक रूपमा ठोस मन्टल तह, तरल बाहिरी केन्द्र (जसले चुम्बकीय क्षेत्रको निर्माण गर्दछ) र ठोस फलाम अन्तरकेन्द्रिय हुन्छ।

ब्रह्माण्डका अन्य वस्तुहरूसँग पृथ्वीको निकट सम्बन्ध रहेको छ। विशेष गरी यस ग्रहको [[सूर्य]] र [[चन्द्रमा]]सँग विशेष सम्बन्ध रहेको छ। हाल पृथ्वीले सूर्यलाई लगभग ३६५.२६ सौर्य दिनमा वा एक नक्षत्र वर्षमा परिक्रमा गर्छ। पृथ्वी आफ्नो अक्षमा ६६.१/२ डिग्रीको कोणमा झुकेको छ। फलस्वरूप भूमध्यरेखा वर्षको अवधिको (३६५.२४ सौर्य दिन) समयमा विश्वमा [[मौसम]] परिवर्तन हुन्छ। पृथ्वीको एक मात्र ज्ञात प्राकृतिक उपग्रह चन्द्रमा हो। चन्द्रमाले ४.३५ अरब [[वर्ष]]अघि पृथ्वीलाई परिक्रमा गर्न थालेको अनुमान गरिन्छ।&lt;ref&gt;Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens, ed. Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants. Washington: American Geophysical Union. p. 8.&lt;/ref&gt; चन्द्रमाको गतिले गर्दा पृथ्वीको समुद्री ज्वारभाटा फुट्नेे गर्दछ र पृथ्वीको कक्षको ढाल स्थिर छ। चन्द्रमाको गति गर्दा बिस्तारै बिस्तारै पृथ्वीको गतिमा पनि कम हुँदै जान्छ। [[गुरुत्वाकर्षण बल|गुरुत्वाकर्षण]]को अर्को दुर्घटना हुँदा ३.८ अरबदेखि ३.८ देखि ४.१ अरब वर्षको मध्यवर्ती समयमा थुप्रै क्षुद्रग्रहहरूसँँग पृथ्वीको टक्करले गर्दा पृथ्वीको सतहमा उल्लेखनीय परिवर्तनहरू आएका थिए।

मानवजातिको जीविकाको लागि यस ग्रहका [[खनिज|खनिज स्रोत]] तथा जैविक स्रोत दुवै अत्यावश्यक छन्। यस ग्रहका बासिन्दाहरू लगभग २०० स्वतन्त्र [[सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्रहरूको सूची|सार्वभौम राष्ट्र]]मा सम्पूर्ण ग्रहलाई विभाजित गरी बसोबास गर्दै आएका छन्। यी राज्यहरुबीच आपसी [[कूटनीति|कुटनैतिक]], [[पर्यटन]], व्यापारिक र सैन्य सम्बन्ध रहेका छन्। मानव संस्कृति यस [[ग्रह]]बारे विभिन्न विचारहरूको सुरुवातकर्ता हो। यी धारणाहरूमा पृथ्वीलाई [[देवता]]को रूपमा कल्पना गर्नु, समतल संसारको कल्पना गर्नु र [[ब्रह्माण्ड]]को केन्द्रको रूपमा पृथ्वीलाई कल्पना गर्नु समावेश छ। संसारलाई एकीकृत वातावरणको रूपमा कल्पना गर्ने आधुनिक प्रवृत्ति पनि रहेको छ। हलल यस धारणाले प्रमुखता पाइरहेको देखिन्छ।

== नाम तथा व्युतपत्ति ==

&quot;पृथ्वी&quot; शब्द संस्कृत हो। यो शब्द [[संस्कृत भाषा]]बाट आएको हो। यसको अर्को नाम &quot;विश्व&quot; हो। पृथ्वीमा पौराणिक ''पृथुर''को शासन थियो। पृथ्वीको पर्यायवाची शब्द वसुधा, बसुन्धरा, धरा, धरनी, पृथ्वी, धरताल, भूमी, क्षिती, माही, दुनिया आदि छन्।कहिलेकाहीँ ''तेर्रा'' भन्ने नाम वैज्ञानिक लेखनमा र विशेषगरी विज्ञानका कथाहरूमा मानवताको वासग्रहलाई अरूबाट छुट्याउन प्रयोग गरिन्छ जबकि कवितामा ''तेलस'' पृथ्वीको व्यक्तित्वलाई जनाउन प्रयोग गरिएको छ। तेरा केही रोमानी भाषाहरू (ल्याटिनबाट विकसित भाषाहरू) जस्तै [[इटालेली भाषा|इटालेली]] र [[पोर्चुगिज भाषा|पोर्चुगाली]]मा पनि यस ग्रहको नाम हो भने अन्य रोमानी भाषाहरूमा यस शब्दले अलिक परिवर्तन गरिएको (जस्तै [[स्पेनी भाषा|स्पेनी]]मा ''तियरा'' र [[फ्रान्सेली भाषा|फ्रान्सेली]]मा तेरे) नामहरू जन्माएको थियो। [[यूनानी भाषा|युनानी भाषा]]मा यसलाई ''गाया'' भनिन्छ।&lt;ref name=&quot;SIMEK179&quot;&gt;Simek, Rudolf. Trans. Angela Hall as ''Dictionary of Northern Mythology'', {{nowrap|p. 179.}} Boydell &amp; Brewer, 2007. {{ISBN|978-0-85991-513-7}}.&lt;/ref&gt;
== पृथ्वीको कालक्रमिक इतिहास ==
== संरचनात्मक गुण ==
== परिक्रमण तथा परिभ्रमण गति ==
=== परिभ्रमण गति ===
[[चित्र:Rotating earth (Very small).gif]]
[[चित्र:EpicEarth-Globespin(2016May29).gif|thumb|right| 
सन् २०१६ मे २९ का दिन स्पेस क्लाइमेट अब्जर्भेटरीद्वारा पृथ्वीको बिन्दुसम्म पुग्नु भन्दा केही हप्ता अगाडि लिइएको पृथ्वीको गतिको तस्वीर]]

पृथ्वी स्थिर रहेको भान भए तापनि पृथ्वी आफ्नो अक्षमा सधैँ पश्चिमबाट पूर्वतर्फ घुमिरहेको हुन्छ। यो गति [[घडी]]को दिशाको विपरीत हुन्छ जस कारण पृथ्वीको पूर्वी भागमा पश्चिमको भागमा भन्दा पहिले सूर्योदय हुन्छ। पृथ्वीको अक्ष [[उत्तरी ध्रुव]]देखि [[दक्षिणी ध्रुव|दक्षिण ध्रुव]]सम्म फैलिएको काल्पनिक रेखा हो। पृथ्वी आफ्नो अक्षमा ६५°५' को कोणमा ढल्किएर पश्चिमबाट पूर्वतर्फ २३ घण्टा ५६ मिनेट ४.०९ [[सेकेन्ड]]मा अर्थात् दिनको एकपटक घुम्दछ। दिनको एकपटक घुम्ने हुँदा पृथ्वीको यस गतिलाई दैनिक गति वा परिभ्रमण भनिएको हो। सूर्यको सम्बन्धमा पृथ्वीको परिक्रमण अवधिलाई औसत सौर्य दिन भनिन्छ।&lt;ref name=&quot;aj136_5_1906&quot;&gt;{{cite web |last=McCarthy |first=Dennis D. |last2=Hackman |first2=Christine |last3=Nelson |first3=Robert A. |title=The Physical Basis of the Leap Second |url=https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_2008-11_136_5/page/1906 |newspaper=The Astronomical Journal |pages=1906–08 |date=November 2008 |doi=10.1088/0004-6256/136/5/1906 |bibcode=2008AJ....136.1906M}}&lt;/ref&gt; यो एक सौर्य दिन ८६,४०० सेकन्डको (८६,४००.००२५ एसआई सेकन्ड) औसत सौर्य समय हो। ज्वारभाटाको कारण १९ औँ शताब्दीको तुलनामा आज पृथ्वीको सौर्य दिन अलि बढी र प्रत्येक दिन ० देखि २ एसआई मिलिसेकेन्डसम्म फरक पर्न जान्छ। यदि पृथ्वी दैनिक गतिअनुसार नघुमेर स्थिर रहने हो भने यसको आधा भाग सधैँ सूर्यको सम्मुख पर्दछ र सम्मुख परेको आधा भाग सधै उज्यालो र विमुख परेको आधा भाग सधै अँध्यारो हुने थियो जसकारण दिनरात सम्भव हुने थिएन। पृथ्वीको उज्यालो हुने भाग र अँध्यारो हुने भागलाई छुट्याउने रेखालाई प्रकाश चक्र भनिन्छ। पृथ्वी आफ्नो अक्षमा ६६.५° को कोणमा ढल्कनु र [[भूमध्यरेखा]] र दुवै धुवतर्फबाट सूर्यको दूरी समान नभएकाले पृथ्वीको सबै ठाउँमा सूर्यको किरण बराबर मात्रामा पर्दैन। तसर्थ पृथ्वीको सबै ठाउँहरूबाट १२ घण्टाको दिन र १२ घण्टाको रात हुँदैन। पृथ्वीले करिब २४ घण्टाको एकपटक अक्षमा घुमेर सक्ने हुँदा र भूमध्य रेखा र ध्रुवतर्फ पृथ्वीको दूरी फरक हुन्छ र भूमध्यरेखाबाट उत्तर र दक्षिण धुवतर्फ दिनरातका बीचमा फरक बढ्दै जान्छ।&lt;ref name=&quot;USNO_TSD&quot;&gt;{{cite web |title=Leap seconds |publisher=Time Service Department, USNO |url=http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150312003149/http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html |accessdate=23 September 2008 |archivedate=12 March 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Rapid Service/Prediction of Earth Orientation |newspaper=IERS Bulletin-A |date=9 April 2015 |url=http://maia.usno.navy.mil/ser7/ser7.dat |accessdate=12 April 2015  |archivedate=१४ मार्च २०१५ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150314182157/http://maia.usno.navy.mil/ser7/ser7.dat }}&lt;/ref&gt;

पृथ्वीको परिभ्रमण गतिको अवधि स्थिर [[तारा]]हरूको सम्बन्धमा गणना गरिन्छ जसलाई ''इन्टरनेसनल अर्थ रोटेसन एन्ड रिफरेन्स सिस्टम सर्भिस''ले (आइइआरएस) ले यसलाई नाक्षत्रिय दिन भन्दछ।&lt;ref name=&quot;seidelmann1992&quot;&gt;{{cite web |last=Seidelmann |first=P. Kenneth |date=1992 |title=Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac |pages=48 |publisher=University Science Books |isbn=0-935702-68-7}}&lt;/ref&gt; यो ८६,१६४.०९८९ सेकेन्डको औसत सौर्य दिन (युटी१) वा २३ घण्टा ५६ मिनेट ४.०९८९ सेकेन्डको हुन्छ। परिक्रमण काल वा औसत [[भूमध्य रेखा]]को सम्बन्धमा पृथ्वीको परिक्रमण अवधिलाई पहिला गलत तरिकाले कालो दिनको रूपमा चिनिन्थ्यो जसको मान ८६,१६४.०९०५ सेकन्डको औसत सौर्य समय बराबरको (२३ घण्टा ५६ मिनट ४.०९०५ सेकेन्ड) थियो।&lt;ref name=&quot;iers1623&quot;&gt;{{cite web |url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html |title=IERS Excess of the duration of the day to 86400s&amp;nbsp;... since 1623 |publisher=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) |accessdate=23 September 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081003083543/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html |archivedate=३ अक्टोबर २००८ }}&lt;/ref&gt;  फलस्वरूप नक्षत्रको दिनभन्दा करिब ८.४ मिलिसेकेन्ड छोटो हुन्छ। आइइआरद्वारा औसत सौर्य दिनको लम्बाइ मूल्य अनुमान [[एसआइ एकाइ|एसआई एकाई]]हरूमा सन् १६२३ देखि २००५ र सन् १९६२ देखि २००५ सम्म उपलब्ध छ।&lt;ref name=&quot;iers1962&quot;&gt;{{cite web |url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070813203913/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html |archivedate=13 August 2007 |title=IERS Variations in the duration of the day 1962–2005 |publisher=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) |accessdate=23 September 2008}}&lt;/ref&gt;

[[पृथ्वीको वायुमण्डल]]मा [[उल्का पिण्ड|उल्कापिण्ड]] र कम परिक्रमण गति भएका उपग्रहहरू बाहेक खगोलीय पिण्डको स्पष्ट मूल गति पृथ्वीको आकाशको पश्चिममा १५ डिग्री/घण्टा = १५'/मिनटको गति दरका साथ देख्न सकिन्छ। जुन वस्तु आकाशीय भूमध्य रेखाको नजिक छ त्यस्तो वस्तु प्रत्येक दुुई मिनेटमा सूर्य वा चन्द्रमाको स्पष्ट परिधिको बराबर हुन्छ। पृथ्वीको सतहबाट सूर्य र चन्द्रमाको स्पष्ट आकार लगभग रूपमा देखिन्छ।&lt;ref name=&quot;zeilik1998&quot;&gt;{{cite web |last1=Zeilik |first1=M. |last2=Gregory |first2=S. A. |title=Introductory Astronomy &amp; Astrophysics |url=https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil |pages=[https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil/page/56 56] |publisher=Saunders College Publishing |isbn=0-03-006228-4 |date=1998}}&lt;/ref&gt;

=== परिक्रमण तथा पृथ्वीको कक्ष ===

पृथ्वीले आफ्नो अक्षमा घुम्नुका साथै सूर्यलाई चारैतर्फबाट परिक्रमा गर्दछ। सूर्यलाई पृथ्वीले चारैतर्फबाट परिक्रमा गर्ने निश्चित अण्डाकार मार्गलाई कक्ष भनिन्छ। पृथ्वीले कक्षबाट सूर्यको परिक्रमा गर्ने गतिलाई परिक्रमण भनिन्छ। पृथ्वीले यो परिक्रमण करिब एक वर्ष अर्थात् ३६५ दिन ५ घण्टा ४८ मिनेट ४५.६८ सेकेन्डमा पूरा गर्ने हुँदा यस गतिलाई वार्षिक गति पनि भनिने गरिन्छ। यो गति
६६,००० माइल (७०६१९४ किमी) प्रतिघण्टाको हुन्छ। उपर्युक्त तरिकाले एक वर्ष ३६५ दिनभन्दा बढी भएको वार्षिक गतिको समयलाई जोड्दै लग्दा प्रत्येक ४ वर्षमा एक दिन (२४ घण्टा) पूरा हुन्छ। यसरी एक दिन बढी भएको प्रत्येक चौथो वर्षलाई अधिक वर्ष भनिन्छ। यस वर्षमा ३६६ दिन हुन्छ। पृथ्वी र सूर्यको औसत दूरी लगभग १४,९६३,७००,००० किमी (९३,०००,००० माइल) छ तर पृथ्वी आफ्नो अण्डाकार मार्गमा सूर्यलाई परिक्रमा गर्दा सूर्य दक्षिणायन भएको स्थितिमा सूर्य र पृथ्वी सबभन्दा नजिक हुन्छन्। यो बेला सूर्य र पृथ्वीको
बीचको दूरी १४, ७२,३५०,००० किमी (९१,५००,००० माइल) हुन्छ। यसको ठीक विपरीत सूर्य उत्तरायणको समयमा सूर्य र पृथ्वी सबैभन्दा टाढा पुग्दछन्। यसबेला सूर्य र पृथ्वीको दूरी १५,२०५,०५०,००० किमी (९४,५००,००० माइल) हुन जान्छ। पृथ्वीबाट सूर्य सबैभन्दा नजिक जनवरी ३ र सबैभन्दा टाढा जुलाई ४ का दिन हुन्छ। सबैभन्दा नजिक हुँदा पृथ्वी र सूर्यको दूरी उत्तर गोलार्धमा ३.३ प्रतिशत नजिक हुन्छ। वर्षभरिमा सूर्य करिब १८७ दिन उत्तरायण र १७८ दिन दक्षिणायन हुन्छ। पृथ्वीको परिक्रमण गति प्रतिसेकेन्ड २९.७७ किमी हुन्छ।

पृथ्वीको वार्षिक गतिका कारण दिन र रातको समय र ऋतुहरूमा परिवर्तन आउँदछ। पृथ्वीले सूर्यलाई १५० किलोमिटर (९६×१०६ माइल) प्रति ३६५.२५६४ को औसत सौर्य दिन वा एक सौर्य वर्षमा परिक्रमा गर्ने गर्दछ।
पृथ्वीको औसत कक्षीय गति २९.७८ किमी/सेकन्ड (१,०७,२०० किमी/घण्टा; ६६,६०० माइल/घण्टा) छ। यस गतिले पृथ्वीको परिधिको समान दूरी लगभग १२,७४२ किमी (७,९१८ माइल) मात्र सात मिनेटमा तय गर्न सकिन्छ र पृथ्वीबाट चन्द्रमाको दूरी ३,४८,००० किमी (२,३९,००० माइल) छ जसलाई लगभग ३ घण्टमा पुरा गर्न सकिन्छ।

चन्द्रमा र पृथ्वीले पृष्ठभूमिका ताराहरूको तुलनामा हरेक २७.३२ दिनमा एउटा सामान्य भरकेन्द्रको परिक्रमा गर्दछन्। सूर्यको वरिपरि पृथ्वी-चन्द्र प्रणालीको सामान्य अक्षसँग संयोजन गर्दा, पूर्णा चन्द्रमादेखि अर्को पूर्ण चन्द्रमासम्म चन्द्रमासको अवधि २९.५३ दिनको हुन्छ। आकाशीय उत्तर ध्रुवबाट हेर्दा पृथ्वीको गति चन्द्रमा र तिनीहरूको अक्षीय परिक्रमा घडीको विपरीत दिशातर्फ हुन्छ। सूर्य र पृथ्वीको उत्तर ध्रुवहरू माथिको दृश्यबाट हेर्दा पृथ्वीले सूर्यको विपरीत दिशामा परिक्रमा गर्छ। कक्षीय र अक्षीय तलहरू ठ्याक्कै पङ्क्तिबद्ध हुँदैनन्। पृथ्वीको अक्ष पृथ्वी-सूर्य तलको समानन्तरबाट लगभग २३.४४ डिग्री झुकेको भने पृथ्वी-चन्द्रमा तल पृथ्वी-सूर्य तलको विपरीत ±५.१ डिग्रीसम्म झुकेेेेको छ। यस झुकावको बिनत प्रत्येक दुई हप्तामा एक ग्रहण लाग्ने गर्दथ्यो र चन्द्र ग्रहण र सूर्य ग्रहण बीच तालमेल हुने थियो।

पृथ्वीको [[गुरुत्वाकर्षण बल|गुरुत्वाकर्षण शक्ति]]को क्षेत्र अर्धव्यासमा लगभग १५ लाख किलोमिटर (९,३०,००० माइल) छ। यो पृथ्वीको गुरुत्वाकर्षण प्रभाव धेरै टाढा सूर्य र ग्रहहरू भन्दा बलियो हुने अधिकतम दूरी हो। वस्तुहरूले यस अर्धव्यासभित्र पृथ्वीलाई परिक्रमा गर्नुपर्छ वा सूर्यको गुरुत्वाकर्षण छिद्रद्वारा असीमित हुन सक्छ। पृथ्वी, सौर्यमण्डलको साथसाथै [[आकाशगङ्गा]]मा अवस्थित छ र यसको केन्द्रबाट लगभग २८,००० प्रकाश-वर्ष टाढा परिक्रमा गर्ने गर्दछ।

=== ऋतु परिवर्तन ===

पृथ्वीले [[सूर्य]]लाई आफ्नो कक्षीय मार्गमा परिक्रमा गर्ने हुँदा सूर्य पृथ्वीबाट कहिले नजिक र कहिले टाढा पुग्दछ। पृथ्वीले सूर्यको नजिक हुँदा बढी तापक्रम र टाढा हुँदा कम तापक्रम प्राप्त गर्दछ। सूर्यबाट पृथ्वी नजिक र टाढा हुँदा फरक पर्ने तापक्रमको अवस्थाले पृथ्वीमा एक वर्षभरिमा विभिन्न [[हावा|वायु]]का अवस्थाहरूमा आउँछन्। यसरी हुने [[तापक्रम]] र हावाको परिवर्तनको अवस्थाबाट प्राप्त हुने प्रकृया ऋतुपरिवर्तन हो। पृथ्वीले सूर्यलाई कक्षबाट परिभ्रमण गर्ने अवस्थामा सूर्यबाट पाउने तापको मात्रालाई सामान्यत: चार अवस्थामा बाँड्दा करिब असार ८ असोज ७, पौष ७ र चैत्र ७ गते यिनै चार अवस्थाहरू नै [[ग्रीष्म ऋतु|ग्रीष्म]], [[शरद ऋतु|शरद]], [[शिशिर ऋतु|शिशिर]] र [[वसन्त]] ऋतुहरू हुन्।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Rohli|first1=Robert. V.|title=Climatology|last2=Vega|first2=Anthony J.|publisher=Jones &amp; Bartlett Learning|year=2018|isbn=978-1-284-12656-3|edition=fourth|pages=291–92}}&lt;/ref&gt; असार ८ मा सूर्यको स्थिति उत्तरायण हुन्छ त्यसबेला उत्तरी गोलार्धको धेरैजसो भाग सूर्यतर्फ ढल्केको र थोरै भागमात्र सूर्यको विमुख दिशामा पर्दछ भने त्यस समय कर्कटरेखामाथि सूर्यको किरण लम्बरूपले पर्ने हुनाले उत्तरी गोलार्धको आधाभन्दा बढी भागले सूर्यको ताप प्राप्त गर्दछ। यसैले त्यस क्षेत्रमा दिन लामो र रात छोटो हुन्छ। जबकि [[दक्षिणी गोलार्ध]]मा दिन छोटो र रात लामो हुन्छ। उत्तरी गोलार्धमा २१ जुनको समयमा दिन लामो र रात छोटो हुने हुँदा पृथ्वीले दिनभर प्राप्त गरेको तापक्रम रातमा नष्ट हुन सक्दैन। त्यसकारण तापक्रम सञ्चित भैराख्दछ र उत्तरी गोलार्धमा [[गृष्म ऋतु]] चल्दछ।&lt;ref&gt;{{cite book|last=Burn|first=Chris|title=The Polar Night|url=http://nwtresearch.com/sites/default/files/the-polar-night.pdf|work=The Aurora Research Institute|date=March 1996|access-date=28 September 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/weather-and-climate/weather/sunlight-hours/|title=Sunlight Hours|work=Australian Antarctic Programme|date=24 June 2020|access-date=13 October 2020}}&lt;/ref&gt; तर दक्षिणी गोलार्धमा दिन छिटो र रात लामो हुने हुँदा प्राप्त गर्नेभन्दा तापक्रम नष्ट गर्ने अवधि धेरै हुन्छ यसर्थ यहाँ त्यससमय शिशिर ऋतु चल्दछ। पृथ्वी र सूर्यको यस स्थितिलाई कर्कट सङ्क्रान्ति भनिन्छ।

२१ जुनपछि सूर्यको स्थिति दक्षिणायन हुन लाग्ने हुँदा २२ डिसेम्बरमा सूर्यको किरण [[भूमध्यरेखा]]माथि लम्बरूपले पर्दछ र अन्य भागतर्फ सूर्यको किरण तेर्सो पर्दै जान्छ। यस समय पृथ्वीको उत्तर र दक्षिण दुवै गोलार्धको ठीक आधा भाग सूर्यको सम्मुख र ठीक आधा भाग विमुख दिशामा पर्ने हुँदा पृथ्वीको सबै ठाउँमा दिन र रातको लम्बाइ बराबर (१२ घण्टाको दिन र १२ घण्टाको रात) हुन्छ । यस प्रकार दिन र रात बराबर हुने हुँदा सूर्यको ताप पाउने र नष्ट हुने मात्रा पनि बराबर हुन्छ। यसर्थ यस समय पृथ्वीमा न धेरै जाडो न धेरै गर्मी हुन्छ। उत्तरी गोर्धमा ग्रीष्मपछिको शरद् र दक्षिणी गोलार्धमा शिशिरपछिको बसन्त ऋतु चल्लछ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.eadarsha.com/nep/article/%E0%A4%A6%E0%A4%BF%E0%A4%A8-%E0%A4%9B%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%81%E0%A4%A6%E0%A5%88-%E0%A4%9B%E0%A4%A8%E0%A5%8D-%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A5%8B-%E0%A4%AC%E0%A4%A2%E0%A5%8D%E0%A4%A6/|title=दिन छोटिँदै छन्, जाडो बढ्दै छ|publisher= इ आदर्श|access-date=२०१६ जुलाई २०}}&lt;/ref&gt; यस्तो बखतमा सूर्य ठीक पूर्वमा उदाउँछ र ठीक पश्चिममा अस्ताउँदछ। सूर्य र पृथ्वीको यस किसिमको स्थितिलाई शरद् सम्पात भनिन्छ। 

शरद् ऋतुको समाप्तिपछि सूर्य दक्षिणायन हुन्छ र किरण मकररेखामा लम्बरूपले पर्दछ। यसर्थ २२ [[डिसेम्बर]]मा (लगभग पौष ७) दक्षिणी गोलार्धको धेरै भाग
सूर्यतर्फ ढल्केको तथा सूर्यको सम्मुख परेका हुन्छन् जब कि उत्तरी गोलार्ध सूर्यको विमुख दिशामा पर्दछ र [[दिन]] छोटो र रात लामो हुन्छ। यस समय पृथ्वीको दक्षिणी गोलार्धले सूर्यबाट ताप प्राप्त गर्ने अवधि बढी र उत्तरी गोलार्धले ताप प्राप्त गर्ने अवधि कम हुने भएकाले दक्षिणी गोलार्धमा ग्रीष्म ऋतु र उत्तरी गोलार्धमा शिशिर ऋतु हुन्छ। यो दिन सूर्य पृथ्वीबाट १५५,१५७,२०० [[किलोमिटर]] टाढा रहन्छ। पृथ्वी र सूर्यको यस स्थितिलाई मकर सङ्क्रान्ति भनिन्छ। २१ मार्चमा (करिब चैत्र ७) सूर्यको स्थिति भूमध्यरेखा क्षेत्रमा लम्बरूपले पर्दछ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://mysansar.com/2014/09/15018/|title=ऋतु परिवर्तन हुने कारणहरू|publisher=माई संसार|access-date=२०१४ अक्टोबर १८}}&lt;/ref&gt; यस समय दुवै गोलार्धका आधा-आधा भागले बराबर सूर्यताप प्राप्त गर्दछन्। यस कारण सेप्टेम्बर २२ को दिनमा दिन र रातको लम्बाइ बराबर हुन्छ। यो ताप प्राप्ति र नाशको बराबर अवधि हुने हुँदा दुवै गोलार्धमा न धेरै गर्मी न धेरै जाडो हुन्छ। त्यसैले उत्तरी गोलार्धमा शिशिर पछिको बसन्त ऋतु र दक्षिणी गोलार्धमा ग्रीष्मपछिको शरद् ऋतु चल्दछ। सूर्य र पृथ्वीको यस किसिमको स्थितिलाई वसन्त सम्पात भनिन्छ। २१ [[मार्च]]पछि पृथ्वी र सूर्यको स्थिति माथि उल्लेख गरेजस्तै पुनः २१ जुनको स्थिति आउँदछ र सोही क्रम दोहोरिन्छ। भूमध्यरेखा क्षेत्रमा सधैँ दिन र रात बराबर र ध्रुवीय क्षेत्रहरूमा ६ महिनाको दिन र ६ महिनाको रात हुन्छ। यसर्थ यी ठाउँहरूमा ऋतुपरिवर्तनको खास प्रभाव पर्दैन। जब कि कर्कट र मकर रेखातर्फ [[ऋतु परिवर्तन]]को विशेष प्रभाव पर्दछ।

वर्तमान समयमा पृथ्वी ३ [[जनवरी]]को र ४ [[जुलाई]]को आसपास सबैभन्दा माथिको बिन्दुमा पुग्दछ। एनागनल चाल र विभिन्न अक्षीय घटनाहरूका कारण समय बित्दै जाँदा यी दिनहरू परिवर्तन हुन्छन् जसले मिलानकोभिच चक्र भनेर चिनिने चक्रीय ढाँचा पछ्याउँदछ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://climate.nasa.gov/news/2948/milankovitch-orbital-cycles-and-their-role-in-earths-climate/|title=Milankovitch (Orbital) Cycles and Their Role in Earth's Climate|work=NASA|last1=Buis|first1=Alan|date=27 February 2020|access-date=27 October 2020}}&lt;/ref&gt; पृथ्वी र सूर्यबीचको यो बदलिँदो दूरीका कारण पृथ्वीको सतहमा पुग्ने सौर्य ऊर्जा [[परमाणु]] ऊर्जाको तुलनामा करिब ६.९% ले वृद्धि हुन्छ। यसो हुनुको कारण प्रमुख कारण दक्षिणी गोलार्द्ध पृथ्वी र सूर्यको सबैभन्दा नजिकको बिन्दुमा पुग्दा मात्र सूर्यतिर ढल्किन्छ। वर्षभरि नै पृथ्वीको दक्षिणी गोलार्द्धले उत्तरी गोलार्द्धको तुलनामा सूर्यबाट अलि बढी ताप पाउँछ। पृथ्वीको अक्षीय ढालका कारण [[ऊर्जा]]को कुल मात्राको वृद्धिको तुलनामा यस घटनाको महत्व निकै सानो छ। अधिकांस अतिरिक्त ऊर्जा दक्षिणी गोलार्द्धमा [[महासागर]]को [[पानी]]ले खपत गर्दछ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ocp.ldeo.columbia.edu/res/div/ocp/pub/seager/Kang_Seager_subm.pdf|title=Croll Revisited: Why is the Northern Hemisphere Warmer than the Southern Hemisphere?|work=Columbia University|last1=Kang|first1=Sarah M.|last2=Seager|first2=Richard|location=New York|access-date=27 October 2020}}&lt;/ref&gt;

== वासयोग्यता ==
[[चित्र:Moraine Lake 17092005.jpg|thumb|[[क्यानडा]]को रकी पर्वतमाला अगाडि माइरेन तालको एक सामुद्रीक दृश्य]]

कुनै पनि ग्रहमा [[जीवन]]का लागि उपयुक्त नभए पनि कुनैपनि प्रकारका जीवहरू जीवित रहन सक्छन् भने त्यस [[ग्रह]]लाई बस्न सकिने बताइएको छ। पृथ्वीमा प्रशस्त मात्रामा पानी छ जसले एक अर्कामा जटिल जैविक यौगिकहरूको संलग्नता र संयोजनका लागि उचित वातावरण सृजना गर्दछ। साथै यसले उपापचयन प्रक्रियाका लागि आवश्यक [[ऊर्जा]] प्रदान गर्दछ।&lt;ref name=&quot;ab20032&quot;&gt;{{cite web|date=September 2003|url=http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html|archiveurl=https://www.webcitation.org/664nPTN2N?url=http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html|archivedate=११ मार्च २०१२|title=Astrobiology Roadmap|publisher=NASA, Lockheed Martin|accessdate=10 March 2007|df=dmy}}&lt;/ref&gt; पृथ्वीबाट सूर्यको दूरीका साथै यसको अक्षीय उपकेन्द्रता, अक्षीय परिक्रमणको गति, अक्षीय ढाल, भू-प्राकृतिक इतिहास, उपयुुक्त [[पृथ्वीको वायुमण्डल|वायुमण्डल]] र चुम्बकीय क्षेत्र सबै मिलेर पृथ्वीको सतहको वर्तमान हावापानी र वातावरणलाई कायम राख्ने काम गरिरहेका छन्।&lt;ref name=&quot;dole19702&quot;&gt;{{cite web|first=Stephen H.|last=Dole|date=1970|title=Habitable Planets for Man|publisher=American Elsevier Publishing Co|url=https://www.rand.org/pubs/reports/R414/|accessdate=11 March 2007|isbn=0-444-00092-5}}&lt;/ref&gt;

=== जीवमण्डल ===

पृथ्वीको सम्पूर्ण पारिस्थितिक योग नै जीवमण्डल हो। यसलाई पृथ्वीमा जीवनको क्षेत्र पनि भन्न सकिन्छ। यो संयुक्त प्रक्रिया (पृथ्वीभित्रको सौर्य र ब्रह्माण्डीय विकिरण र तापबाट विच्छेदन) हो र यो धेरै हदसम्म स्व-नियमित छ। अर्को शब्दमा भन्ने हो भने जीवमण्डलले पृथ्वीको बाहिरी तहमा भएका [[हावा|वायु]], जमिन, [[पानी]] र जीवित वस्तुहरूको योगलाई बुझाउँछ। जीवनको अस्तित्व जीवमण्डलसित सम्बन्धित छ। जीवमण्डलको सीमा करिब २० किलोमिटर माथि र तलसम्म रहेको अनुमान गरिएको भए पनि अधिकांश जीवन मुख्यतः [[हिमालय]]को उचाइभन्दा ५०० [[मिटर]] तल रहेको समुद्रको गहिराइमा पाइन्छन्। लगभग ४.१ अरब वर्षअघि यहाँ जीवहरू अस्तित्वमा आएका थिए।

यस ग्रहको [[प्राणी]] जगत् बस्न योग्य [[पारिस्थितिक प्रणाली|पारिस्थितिकी]]को सृजना गर्दछ। कहिलेकाहीँ यी सबैलाई &quot;जीवमण्डल&quot; भनिन्छ। लगभग ३.५ अरब वर्षअघि पृथ्वीको जीवमण्डलको उत्पत्ति सुरु भएको अनुमान गरिएको छ। यो जीवमण्डललाई प्रमुख वासस्थान ओगटेको [[वनस्पति]] तथा वन्यजन्तुको ठूलो प्राकृतिक रूपमा देखा पर्ने समुदायमा विभाजन गर्न सकिन्छ। त्यस्तै धेरै जीवजन्तु र जनावर एउटै परिस्थितिमा बस्ने गरेका छन्। जमिनमा बसोबास गर्ने जीवहरूलाई मुख्यतया अक्षांशको भिन्नता, समुद्री सतह, उचाई र आर्द्रताबाट विभाजन गर्न सकिन्छ। सुमेरु क्षेत्र वा कुमेरू वृत्तको स्थलीय पारिस्थितिकीको सन्दर्भमा उच्च अक्षांश वा अत्यन्त सुख्खा क्षेत्रहरूमा तुलनात्मक रूपमा कुनै जनावर र वनस्पतिहरू पाइदैनन्। यस्ता क्षेत्रहरूमा [[भूमध्य रेखा]] क्षेत्रको आर्द्र तराईमा प्रजातिहरूको विविधता सबैभन्दा बढी पाइन्छ।&lt;ref name=&quot;amnat163_2_1922&quot;&gt;{{cite web|last=Hillebrand|first=Helmut|title=On the Generality of the Latitudinal Gradient|url=https://archive.org/details/sim_american-naturalist_2004-02_163_2/page/192|newspaper=American Naturalist|date=2004|pages=192–211|doi=10.1086/381004|pmid=14970922}}&lt;/ref&gt; सन् २०१६ जुलाईमा वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीका सबै जीवित जीवहरूमा एउटा परीक्षण गर्दै ३५५ जिनको समूहलाई अन्तिम विश्वव्यापी समान पूर्वजको रूपमा चिनाएका थिए।&lt;ref name=&quot;NYT-20160725&quot;&gt;{{cite web |last=Wade |first=Nicholas |title=Meet Luca, the Ancestor of All Living Things |url=https://www.nytimes.com/2016/07/26/science/last-universal-ancestor.html |date=25 July 2016 |work=New York Times |accessdate=25 July 2016}}&lt;/ref&gt;

=== प्राकृतिक स्रोत र जमिनको प्रयोग ===

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; margin-left:1em;&quot;
|+ मानिसहरूद्वारा प्रयोग गरिएको अनुमानित भूमि, सन् २०००&lt;ref name=&quot;Lambin2011&quot;&gt;{{cite web |first=Eric F. |last=Lambin |first2=Patrick |last2=Meyfroidt |title=Global land use change, economic globalization, and the looming land scarcity |work=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |publisher=National Academy of Sciences |pages=3465–72 |date=1 March 2011 |url=http://www.pnas.org/content/108/9/3465.full.pdf |accessdate=30 August 2014 |bibcode=2011PNAS..108.3465L |doi=10.1073/pnas.1100480108 |pmid=21321211 |pmc=3048112 |newspaper= |archivedate=३ सेप्टेम्बर २०१३ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130903005101/http://www.pnas.org/content/108/9/3465.full.pdf }}&lt;/ref&gt;
|-
!भूमि प्रयोग
!मेगाहक्टर
|-
| बालीको भूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| १,३१०–१,६११
|-
| चरनभूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| २,५००–३,४१०
|-
| प्राकृतिक वनभूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| ३,१४३–३,८७१
|-
| रोपनकृत वनभूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| १२६–२१५
|-
| सहरी क्षेत्र
|style=&quot;text-align:center&quot;| ६६–३५१
|-
| प्रयोग नभएको भूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| ३५६–४४५
|}

मानिसहरूले पृथ्वीका प्राकृतिक स्रोतसाधनहरू विभिन्न उद्देश्यका लागि प्रयोग गरेका छन्। यस मध्ये केही गैर-नवीकरणीय संसाधन मानिन्छन्। जीवाश्म इन्धन भौगर्भिक समयको सन्दर्भमा मात्र नवीकृत हुन्छ। पृथ्वीमा ठूलो मात्रामा जीवाश्म इन्धनको भण्डार रहेको छ। तीमध्ये [[कोइला]], पेट्रोलियम र [[प्राकृतिक ग्याँस]] पनि छन्। यी भण्डारहरूलाई मानिसले ऊर्जा उत्पादन गर्न मात्र नभएर [[रासायनिक पदार्थ]]हरू उत्पादन गर्ने कच्चा पदार्थको रूपमा पनि प्रयोग गर्दछन्। यसबाहेक [[कच्चा पदार्थ]] बनाउने प्रक्रियाद्वारा पनि [[खनिज]] पदार्थहरूको प्रयोग हुन्छ।&lt;ref name=&quot;Ramdohr&quot;&gt;{{cite web |last=Ramdohr |first=Paul |url=http://www.sciencedirect.com/science/book/9780080116358 |title=The Ore Minerals and their Intergrowths |work=AKADEMIE-VERLAG GmbH |publisher=Elsevier Ltd. |year=1969 |isbn=978-0-08-011635-8 |doi=10.1016/B978-0-08-011635-8.50004-8 |accessdate=29 April 2016}}&lt;/ref&gt;  [[लाभा]], माटोको भूक्षय र प्लेटमा आधारित भौगर्भिक संरचनाले गर्दा यस्ता पदार्थहरू बनेका हुन्। यी भण्डारहरूलाई थुप्रै [[धातु]] तथा अन्य लाभदायी आधारभूत तत्त्वहरूको एकाग्र स्रोतको रूपमा लिइन्छ।

पृथ्वीको जीवमण्डलले मानिसका लागि थुप्रै जैविक सामग्रीहरूको उत्पादन गर्ने गर्दछ जसमा [[खाद्यपदार्थ|खाना]], काठ, औषधि, [[अक्सिजन]] समावेछ छ भने यस बाहेक विभिन्न जैविक फोहोरहरूको पनि पुनः प्रयोग हुन्छ।&lt;ref name=science299_5607_673&gt;{{cite web |last=Rona |first=Peter A. |title=Resources of the Sea Floor |newspaper=Science |year=2003 |pages=673–74 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/299/5607/673?ijkey=AHVbRrqUsmdHY&amp;keytype=ref&amp;siteid=sci |accessdate=4 February 2007 |doi=10.1126/science.1080679 |pmid=12560541}}&lt;/ref&gt;  जमिनमा आधारित पारिस्थितिकी जमिनको माथिल्लो भाग र सफा पानीमा निर्भर हुन्छ भने समुद्री [[पारिस्थितिक प्रणाली|पारिस्थितिकी]] जमिनबाट धोएर समुद्री [[पानी]]मा पुग्ने पोषक तत्त्वहरूमा निर्भर हुन्छ। सन् १९८० सम्म पृथ्वीको सतही क्षेत्रको ५,०५३ मेगा हक्टर (५०.५३ मिलियन वर्ग किलोमिटर) क्षेत्रफलमा वनहरू फैलिएका थिए भने ६,७८८ मेेेगाहक्टर (६७.८८ मिलियन वर्ग किलोमिटर) [[क्षेत्रफल]]मा घाँसे मैदान र चरनभूमि तथन १,५०१ मेगाहेक्टर (१५.०१ मिलियन [[वर्ग किलोमिटर]]) [[कृषि]] क्षेत्रले ढाकेको थियो।&lt;ref name=&quot;Turner1990&quot;&gt;{{cite web |first=B. L., II |last=Turner |title=The Earth As Transformed by Human Action: Global And Regional Changes in the Biosphere Over the Past 300 Years |publisher=CUP Archive |pages=164 |year=1990 |isbn=0521363578 |url=https://books.google.com/books?id=7GI0AAAAIAAJ&amp;pg=PA164 }}&lt;/ref&gt; सन् १९९३ मा अनुमानित सिँचाइ क्षेत्र २,४८१,२५० वर्ग किलोमिटर (९,५८,०२० वर्ग माइल) थियो।

=== प्राकृतिक तथा वातावरणीय समस्या ===

[[चित्र:Pavlof2014iss.jpg|thumb|left|ज्वालामुखी विस्फोटन हुँदा तातो खरानी वायुमण्डलमा फैलिरहेको छ।]]

पृथ्वीको तटीय क्षेत्र र वरिपरिको क्षेत्रमा उष्णकटिबन्धीय चक्रवात, तुफान वा तुफानजस्ता अत्यन्तै खतरनाक मौसमी परिवर्तनहरूले गर्दा यस्ता क्षेत्रहरूमा जनजीवनमा गहिरो प्रभाव पार्दछ। सन् १९८० देखि २००० सम्म यस्ता घटनाहरूमा वर्षेनी औसत ११,८०० जनाको मृत्यु भएको थियो। [[भूकम्प]], [[पहिरो]], [[सुनामी]], विष्फोट, भुमरी, [[पहिरो]], हिमपात, [[बाढी]], डुबान, डढेलो तथा अन्य [[जलवायु परिवर्तन]] तथा प्राकृतिक प्रकोप प्राय: देखिने ठाउँहरू धेरै छन्। विभिन्न स्थानमा वायु र जल [[प्रदूषण]] मानव निर्मित प्रदूषणको कारणले गर्दा हुने हुन्छ। फलस्वरुप [[अम्ल वर्षा|अम्लीय वर्षा]] हुने गरेको पाइन्छ।&lt;ref name=walsh2008&gt;{{cite web |first=Patrick J. |last=Walsh |title=Oceans and human health: risks and remedies from the seas |pages=212 |editor1=Sharon L. Smith |editor2=Lora E. Fleming |publisher=Academic Press, 2008 |isbn=0-12-372584-4 |url=https://books.google.com/books?id=c6J5hlcjFaAC&amp;pg=PA212 |date=16 May 1997}}&lt;/ref&gt; वनको जमिनको विनाश, अधिक चरन भूमि, वन फँडानी, वन्यजन्तुको विनाश, प्रजातिलोपन, माटोको भूक्षयको कारणले गर्दा प्रकृतिमा नकारात्मक असर पारिरहेको हुन्छ। मानव जातिको औद्योगीकरणका क्रममा [[उत्सर्जन]] हुने [[कार्बनडाइअक्साइड]]को कारण विश्वव्यापी रूपमा विश्वको तापक्रम बढ्दै गएकोमा वैज्ञानिकहरू सहमति छन्। [[हिमनदी]] र [[बरफ]]का तहहरू पग्लने जस्ता जलवायु परिवर्तनले गर्दा विश्वको तापक्रम बढ्न गएको हो। अझ बढी अत्यधिक [[तापक्रम]] सीमाहरू अवलोकन भइरहेका छन्। एकै समयमा [[मौसम]] पनि उल्लेखनीय परिवर्तन भइरहेको र विश्वव्यापी रूपमा औसत समुद्री सतह पनि बढिरहेको छ।&lt;ref name=&quot;un200702022&quot;&gt;{{cite web|date=2 February 2007|url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&amp;Cr=climate&amp;Cr1=change|title=Evidence is now 'unequivocal' that humans are causing global warming&amp;nbsp;– UN report|publisher=United Nations|accessdate=7 March 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081221031717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&amp;Cr=climate&amp;Cr1=change|archivedate=21 December 2008}}&lt;/ref&gt;

== मानवीय भूगोल ==

[[File:Continents vide couleurs.png|thumb|{{{align|right}}}|{{{size|300px}}}&lt;!--
   --&gt;| {{resize|105%|'''{{{heading|पृथ्वीको सातवटा [[महादेश]]}}}'''}}&lt;ref name=&quot;NatlGeo&quot;&gt;[http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=world&amp;Mode=d&amp;SubMode=w World] at the [http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/ Xpeditions Atlas]'', नेसनल जियोग्राफिक सोसाइटी, वासिङ्टन डिसी, सन् २००६&lt;/ref&gt;
{{col-begin}}
{{col-break}}
{{unbulleted list
|{{legend2|#0c0|[[उत्तर अमेरिका]]}}
|{{legend2|green|[[दक्षिण अमेरिका]]}}
|{{legend2|#0040ff|[[अन्टार्क्टिका]]}}
}}
{{col-break}}
{{unbulleted list
|{{legend2|#c10000|[[युरोप]]}}
|{{legend2|#fed52e|[[अफ्रिका]]}}
}}
{{col-break}}
{{unbulleted list
|{{legend2|#f33e01|[[एसिया]]}}
|{{legend2|#c04080|[[अस्ट्रेलिया (महादेश)|अस्ट्रेलिया]]}}
}}
{{navbar|style=float:right;|mini=true|World map indicating continents}}
{{col-end}}
]]

मानचित्राङ्कन विज्ञान नक्सा बनाउने अध्ययन तथा अभ्यासको विज्ञान हो। भूगोल भन्नाले भूमि, विशेषता, बासस्थान र पृथ्वीको घटनाको अध्ययनलाई बुझ्न सकिन्छ। यसै गरी मानचित्राङ्कन विज्ञान ऐतिहासिक रूपमा विश्वलाई चित्रण गर्ने नियम बनेको छ। सर्वेक्षण स्थिति तथा दूरीको मापन प्रणाली हो। नेभिगेसन एक राम्रो मापन प्रणाली हो। यस प्रणालीद्वारा स्थिति र दिशा मापन गर्न सकिन्छ। मानचित्राङ्कन र भूगोलको साथसाथै यसलाई आवश्यक जानकारी प्रदान गर्न र सही निदान गर्न विकसित गरिएको छ।

सन् २०११ को अक्टोबर ३१ सम्म पृथ्वीमा मानिसको जनसङ्ख्या सात अर्ब पुगेको थियो। पूर्वानुमानअनुसार सन् २०५० सम्ममा विश्वको [[जनसङ्ख्या]] ९.२ अरब हुनेछ। सबैभन्दा धेरै [[जनसङ्ख्या वृद्धि]] विकासोन्मुख राष्ट्रहरूमा हुने आशा गरिएको छ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://news.yahoo.com/various-7-billionth-babies-celebrated-worldwide-064439018.html |title=Various '7 billionth' babies celebrated worldwide |accessdate=31 October 2011 |archivedate=३१ अक्टोबर २०११ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111031182613/http://news.yahoo.com/various-7-billionth-babies-celebrated-worldwide-064439018.html }}&lt;/ref&gt; मानव जनसङ्ख्याको घनत्व संसारको सबै ठाउँमा समान छैन तर अधिकांश जनसङ्ख्या [[एसिया]] महादेशमा बसोबास गर्दछन्। सन् २०२० सम्ममा विश्वको ६० प्रतिशत जनसङ्ख्या ग्रामीण क्षेत्रमा नभई सहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्ने अनुमान गरिएको छ। पृथ्वीको सतहको ८ भागको १ भाग मानव बसोबासका लागि उपयुक्त हुन्छ भन्ने हिसाब गर्न सकिन्छ।&lt;ref name=&quot;un20062&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090905200753/http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm|archivedate=5 September 2009|title=World Population Prospects: The 2006 Revision|publisher=United Nations|accessdate=7 March 2007}}&lt;/ref&gt; पृथ्वीको सतहको तीन चौथाई भाग समुद्रले घेरिएको हुनाले यसको एक तिहाइ भाग मात्र जमिन अवस्थित छ। यस भूमिको केही भागमा [[मरुभूमि]] १४%,&lt;ref name=&quot;hessd4_4392&quot;&gt;{{cite news|last1=Peel|first1=M. C.|last2=Finlayson|first2=B. L.|last3=McMahon|first3=T. A.|title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification|publisher=Hydrology and Earth System Sciences Discussions|date=2007|pages=439–73|url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.html|accessdate=31 March 2007|doi=10.5194/hessd-4-439-2007}}&lt;/ref&gt; अग्ला [[पहाड]]हरू २७% र अन्य अनुपयुक्त भू-भागले रहेका छन्।&lt;ref name=&quot;biodiv2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml|title=Themes &amp; Issues|publisher=Secretariat of the Convention on Biological Diversity|accessdate=29 March 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070407011249/http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml|archivedate=7 April 2007|df=}}&lt;/ref&gt; विश्वको सबैभन्दा उच्च उत्तरी स्थायी संरचना द अलर्टमा अवस्थित छ।&lt;ref name=&quot;prb20072&quot;&gt;{{cite web|date=2007|url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EKxj3SWs?url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx|archivedate=१० फेब्रुअरी २०१३|title=Human Population: Fundamentals of Growth: Growth|publisher=Population Reference Bureau|accessdate=31 March 2007|df=dmy}}&lt;/ref&gt;
यो द्वीप [[क्यानडा]]को नुनाभुट (८२°२८′उत्तर) को एलेस्मेरे टापुमा अवस्थित छ। विश्वको सबैभन्दा उच्च दक्षिण-पक्षीय स्थायी संरचना एमुन्डसेन स्कट दक्षिण द्रुव स्टेसन हो। यो अन्टार्क्टिकामा लगभग दक्षिण ध्रुवको (९०°दक्षिण) नजिक।&lt;ref name=&quot;cfsa20062&quot;&gt;{{cite web|date=15 August 2006|url=http://www.tscm.com/alert.html|title=Canadian Forces Station (CFS) Alert|publisher=Information Management Group|accessdate=31 March 2007}}&lt;/ref&gt;

[[चित्र:67%C2%BA Per%C3%ADodo de Sesiones de la Asamblea General de Naciones Unidas (8020913157).jpg|thumb|left|न्युयोर्क सहर स्थित संयुक्त राष्ट्रसङ्घको प्रधान कार्यालय]]

स्वतन्त्र [[सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्रहरूको सूची|सार्वभौम राष्ट्रहरू]]ले यस ग्रहको लगभग सबै भूमिको दावा गर्छन्।&lt;ref name=cia&gt;{{cite web |date=24 July 2008 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |title=World |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |accessdate=5 August 2008 |archivedate=५ जनवरी २०१० |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html }}&lt;/ref&gt;  [[अन्टार्क्टिका]]का केही भागहरू बाहेक, डेन्युब नदीको पश्चिम किनाराका केही टुक्राहरू, [[इजिप्ट|मिस्र]] र [[सुडान]]बीचको सीमानामा रहेको बिर टाउइल दाबी नगरिएको क्षेत्रहरू हुन्।&lt;ref name=&quot;kennedy19892&quot;&gt;{{cite book|first=Paul|last=Kennedy|date=1989|title=The Rise and Fall of the Great Powers|publisher=Vintage|isbn=0-679-72019-7}}&lt;/ref&gt; सन् २०१५ सम्म विश्वमा १९३ सार्वभौम राज्यहरू रहेका छन् जसलाई सदस्य राष्ट्रको रूपमा समावेश गरिएको छ। साथै दुई पर्यवेक्षक राज्यहरू र ७२ आश्रित प्रदेशहरू र सीमित मान्यता प्राप्त राज्यहरू पनि रहेका छन्। सारा विश्वमाथि अधिकार जमाउने तरिकाले पृथ्वीमा कुनै पनि सार्वभौमसत्ता सम्पन्न सरकारको कहिल्यै निर्माण भएको छैन।&lt;ref name=&quot;uncharter2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/aboutun/charter/|title=U.N. Charter Index|publisher=United Nations|accessdate=23 December 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090220011242/http://www.un.org/aboutun/charter/|archivedate=20 February 2009}}&lt;/ref&gt; यद्यपि, केही राष्ट्र-राज्यहरूले विश्व प्रभुत्वको लागि लडेतापनि असफल भएका थिए। संयुक्त राष्ट्र सङ्घले एक विश्वव्यापी अन्तर राज्य सङ्गठनको रूपमा कार्य गर्दछ। यो सङ्गठन राष्ट्रहरूबीचको विवादमा हस्तक्षेप गर्ने उद्देश्यले स्थापित भएको छ। यसको उद्देश सशस्त्र द्वन्द्व नहोस् भन्ने हो। [[संयुक्त राष्ट्र]] मुख्यतया अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीति र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको मञ्चको रूपमा कार्यरत छ।&lt;ref name=&quot;un_int_law2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/law/|title=International Law|publisher=United Nations|accessdate=27 March 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081231055149/http://www.un.org/law/|archivedate=31 December 2008}}&lt;/ref&gt;
[[संयुक्त राष्ट्र सङ्घका सदस्य राष्ट्रहरू|सदस्य राष्ट्रहरू]]को सहमति भएमा सशस्त्र हस्तक्षेपका लागि पनि उपायहरू अपनाइन्छ।

सन् १९६१ अप्रिल १२ मा पृथ्वीलाई परिक्रमा गर्ने पहिलो व्यक्ति [[युरी गागरिन]] थिए।&lt;ref name=&quot;kuhn20062&quot;&gt;{{cite web|first=Betsy|last=Kuhn|date=2006|title=The race for space: the United States and the Soviet Union compete for the new frontier|url=https://archive.org/details/raceforspaceunit0000kuhn|pages=[https://archive.org/details/raceforspaceunit0000kuhn/page/34 34]|publisher=Twenty-First Century Books|isbn=0-8225-5984-6}}&lt;/ref&gt; सन् २०१० को जुलाई ३० सम्म करिब ४८७ जनाले अन्तरिक्ष र पृथ्वीको कक्षमा यात्रा गरेका थिए भने यीमध्ये १२ जना चन्द्रमामा सतहमा हिँडेका छन्।&lt;ref name=&quot;ellis20042&quot;&gt;{{cite web|first1=Lee|last1=Ellis|date=2004|title=Who's who of NASA Astronauts|url=https://archive.org/details/whoswhoofnasaast0000elli|publisher=Americana Group Publishing|isbn=0-9667961-4-4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;shayler_vis2005&quot;&gt;{{cite web|first1=David|last1=Shayler|first2=Bert|last2=Vis|date=2005|title=Russia's Cosmonauts: Inside the Yuri Gagarin Training Center|publisher=Birkhäuser|isbn=0-387-21894-7}}&lt;/ref&gt;  साधारणतया हाल [[अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेसन]]मा रहेका मानिसहरू मात्र अन्तरिक्षमा छन्। यस स्टेसनमा कार्यरत कर्मचारीहरूको सङ्ख्या ६ रहेको छ।&lt;ref name=&quot;nasa_rg_iss20072&quot;&gt;{{cite web|date=16 January 2007|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/station/news/ISS_Reference_Guide.html|title=Reference Guide to the International Space Station|publisher=NASA|accessdate=23 December 2008}}&lt;/ref&gt; उनीहरू हरेक ६ महिनामा परिवर्तन हुने गरेका छन्। पृथ्वीबाट मानिसहरूले यात्रा गरेको सबैभन्दा टाढाको दूरी ४,००,१७१ किलोमिटर हो जुन १९७० को अपोलो १३ अभियानमा प्राप्त भएको थियो।&lt;ref name=&quot;Apollo13History2&quot;&gt;{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4029/Apollo_13a_Summary.htm|title=Apollo 13 The Seventh Mission: The Third Lunar Landing Attempt 11 April–17 April 1970|publisher=NASA|accessdate=7 November 2015}}&lt;/ref&gt;

== चन्द्रमा ==
{{प्रमुख|चन्द्रमा}}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float: right; margin-left: 0.5em;&quot;
|+ गुण
|-
| colspan=2 | [[चित्र:FullMoon2010.jpg|center|200px|पृथ्वीको उत्तरी भागमा पूर्ण चन्द्रमाको दृश्य]]
|-
| '''ब्यास''' || ३,४७४.८&amp;nbsp;किलोमिटर 
|-
| '''तौल''' || ६{{e|२४}}&amp;nbsp;[[किलोग्राम]]
|-
| '''अर्धमुख्य अक्ष''' || ३,८४,४००&amp;nbsp;किलोमिटर
|-
| '''आवर्तनकाल''' || {{nowrap|२७ दिन ७ घण्टा ४३.७ मिनेट}}
|}

पृथ्वीको अर्धव्यासको एक चौथाइ भाग जत्रो चन्द्रमा तुलनात्मक रूपमा ठूलो प्राकृतिक उपग्रह हो। ग्रहको आकारलाई ध्यानमा राख्दै यो सौर्यमण्डलको सबैभन्दा ठूलो उपग्रह हो। क्षुद्रग्रह [[यम]]बाट तुलनात्मक रूपमा ठूलो भए तापनि पृथ्वीजस्ता अन्य ग्रहहरूमा भएका प्राकृतिक उपग्रहहरूलाई पनि &quot;चन्द्रमा&quot; भनिनेे गरिन्छ।

चन्द्रमा पृथ्वीको एकमात्र प्राकृतिक उपग्रह र [[सौर्यमण्डल]]को पाँचौँ सबैभन्दा ठूलो उपग्रह हो। पृथ्वीको केन्द्रदेखि चन्द्रमाको केन्द्रसम्मको औसत दूरी ३,८४,४०३ किलोमिटर (२३८,८५७ माइल) छ जुन पृथ्वीको व्यासभन्दा ३० गुणा बढी हो। चन्द्रमाको व्यास ३,४७४ किलोमिटर (२,१५९ माइल) छ जुन पृथ्वीको व्यासको एक चौथाई भन्दा अलिक बढी छ। यसको अर्थ चन्द्रमा पृथ्वीको आकारको ५० भागको १ भाग हो। यसको सतहमा गुरुत्वाकर्षण शक्ति पृथ्वीको सतहमा [[गुरुत्वाकर्षण बल|गुरुत्वाकर्षण]] शक्तिको ६ भागको १ भाग छ। यदि कुनै व्यक्तिको तौल पृथ्वीको सतहमा १२० पाउण्ड छ भने चन्द्रमाको सतहमा उसको तौल २० पाउण्ड मात्र हुनेछ। यसले हरेक २७.३ दिनमा पृथ्वी वरिपरि पूर्ण परिक्रमा पूरा गर्दछ। चन्द्रकाल हरेक २९.५ दिनमा पुनः यथास्थिति फर्किन्छ अर्थात् फेरि त्यही गतिविधि निरन्तर चलिरहन्छ। पृथ्वी-चन्द्र-सूर्य प्रणालीको ज्यामितिमा आवधिक परिवर्तनका कारण चन्द्र चक्रको यो अलौकिक परिक्रमा हुन्छ। पृथ्वी र चन्द्रमाको परिक्रमाद्वारा उत्पन्न गुरुत्वाकर्षण बल र केन्द्रोन्मुखी शक्तिले मुख्यतया पृथ्वीमा ज्वारभाटाको निर्माण गराउँदछ।

[[चित्र:Earth-Moon.svg|thumb|left|पृथ्वी र चन्द्रमा प्रणालीको विस्तृत तस्वीर]]

पृथ्वी र चन्द्रमाको आकर्षणका कारण हुने ज्वारभाटाका कारण चन्द्रमा पृथ्वीबाट प्रतिवर्ष करिब ३८ मिमिमिटरको दरले टाढा सर्ने गर्दछ।&lt;ref name=espenak_meeus20070207&gt;{{cite web |last1=Espenak |first1=F. |last2=Meeus |first2=J. |date=7 February 2007 |url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/617EmcCjR?url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html |archivedate=२२ अगस्ट २०११ |title=Secular acceleration of the Moon |publisher=NASA |accessdate=20 April 2007 |df=dmy }}&lt;/ref&gt; लाखौँ वर्षहरूमा यी साना परिवर्तनहरूले गर्दा पृथ्वीको दिन बढेर २३ माइक्रोसेकेन्ड प्रति वर्षमा वृद्धि हुँदा अन्ततः अझ धेरै परिवर्तनहरू भएका छन्। उदाहरणका लागि, डेभोनियन समयकालमा (लगभग ४१ करोड वर्षअघि) एक वर्ष पूरा गर्न ४०० दिन लामो हुन्थ्यो भने प्रत्येक दिन २१.८ घण्टाको हुने गर्दथ्यो।&lt;ref&gt;{{cite book |last=Lambeck |first=Kurt |title=The Earth's Variable Rotation: Geophysical Causes and Consequences |publisher=Cambridge University Press |year=1980 |pages=367 |url=https://books.google.com/books?id=-kiG3uYkoUEC&amp;pg=PA62&amp;dq=%22the+earth's+variable+rotation%22&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjZ0r_0x4fPAhUDGx4KHS2kCJsQ6AEIHDAA#v=onepage&amp;q&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;

चन्द्रमाले पृथ्वीको हावापानी परिवर्तन गर्न सहयोग पुर्‍याएर जीवन विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ। जीवावशेष तथा कम्प्युटर सिमुलेशनबाट प्राप्त तथ्याङ्कले चन्द्रमा ज्वारभाटाले गर्दा पृथ्वीको अक्षीय ढाल स्थिर रहेको सङ्केत गर्दछ।&lt;ref name=aaa428_261&gt;{{cite news |last1=Laskar |first1=J. |last2=Robutel |first2=P. |last3=Joutel |first3=F. |last4=Gastineau |first4=M. |last5=Correia |first5=A.C.M. |last6=Levrard |first6=B. |title=A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth |newspaper=Astronomy and Astrophysics |date=2004 |pages=261–85 |bibcode=2004A&amp;A...428..261L |doi=10.1051/0004-6361:20041335}}&lt;/ref&gt;  केही किंवदन्तीहरूले अनुमान लगाएअनुसार पृथ्वीको भूमध्यरेखाको छेउछाउमा अन्य ग्रह तथा सूर्यद्वारा एकनासको बलाधूर्ण बल बिना पृथ्वीको परिक्रमाको अक्ष अनियमित र अस्थिर हुने थियो र [[मङ्गल ग्रह]]को सन्दर्भमा प्रत्येक लाख वर्षमा पृथ्वीमा पनि भयानक परिवर्तनहरू देख्न सकिन्थ्यो।&lt;ref name=nature410_6830_773&gt;{{cite news |last=Murray |first=N. |last2=Holman |first2=M. |title=The role of chaotic resonances in the solar system |newspaper=Nature |date=2001 |pages=773–79 |arxiv=astro-ph/0111602 |doi=10.1038/35071000 |pmid=11298438}}&lt;/ref&gt;

पृथ्वीको सतहबाट हेर्दा चन्द्रमा र सूर्य लगभग बराबर दूरीमा एउटै आकारका गोलाकार आकाशिय पिण्ड जस्तो देखिन्छन्। यी दुई वस्तुहरूको कोणीय आकार (वा घन कोण) मेल खान्छ किनभने सूर्य चन्द्रमाभन्दा लगभग ४०० गुणा ठूलो भए तापनि एकै समयमा चन्द्रमाको तुलनामा सूर्य पृथ्वीबाट ४०० गुणा टाढा छ।&lt;ref name=angular /&gt;&lt;ref name=angular&gt;{{cite web |last=Williams |first=David R. |date=10 February 2006 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html |title=Planetary Fact Sheets |publisher=NASA |accessdate=28 September 2008}}&lt;/ref&gt;

चन्द्रमाको संरचनाको बारेमा सबैभन्दा बढी स्वीकार गरिने सिद्धान्त ''बृहत् प्रभाव सिद्धान्त'' हो। यसले मङ्गल ग्रहजस्तै आकारमा बराबर 'थिया' नामक ब्रह्माण्डीय कणसँग टक्कर खाँदा यसको निर्माण भएको भनेर उल्लेख गरेको छ। यस सिद्धान्तले (अन्य कुराहरूका साथै) चन्द्रमामा फलाम र अस्थिर तत्त्वहरूको सापेक्षिक कमी र यसको संरचनाको प्रकृति पृथ्वीको भित्री भाग जस्तै छ भनी बताउँछ।&lt;ref name=nature412_708&gt;{{cite news |last=Canup |first=R. |last2=Asphaug |first2=E. |title=Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation |newspaper=Nature |pages=708–12 |date=2001 |doi=10.1038/35089010 |pmid=11507633 |bibcode=2001Natur.412..708C}}&lt;/ref&gt;

== क्षुद्रग्रह तथा कृतिम उपग्रहहरू ==

क्षुद्रग्रह मुख्यतया ताराहरूको वरिपरि घुम्ने चट्टानहरू मिलेर बनेको एक आकाशिय पिण्ड हो। सौर्यमण्डलमा क्षुद्रग्रहहरू साना ग्रहहरूको श्रेणीमा सबैभन्दा प्रसिद्ध पिण्डहरू हुन्। यस्ता ग्रहहरू [[बुधग्रह|बुध]] जस्ता ग्रहहरूभन्दा पनि साना हुन्छन्। अधिकांश क्षुद्रग्रहहरूले [[मङ्गल ग्रह|मङ्गल]] र [[बृहस्पति ग्रह|बृहस्पति]] ग्राह बीचमा रहेको क्षुद्रग्रह पेटीमा विशिष्ट दीर्घवृत्ताकार अक्षमा सूर्यको परिक्रमा गर्छन्। क्षुद्रग्रह पेटीको क्षेत्रमा सौर्यमण्डलको निर्माणका क्रममा प्रारम्भमा बनेका भ्रुणग्रहहरूको अवशेषले बृहस्पतिको कारण हुने गुरुत्वाकर्षण अक्षांस गतिशीलताका कारण ग्रहसँग ठक्कर हुन पाएन जसकारण क्षुद्रग्रह पेटीको उत्पत्ति हुनुको कारण यही अवशेष हो।

पृथ्वीमा कम्तीमा पनि पाँचवटा सह कक्षीय क्षुद्रग्रहहरू छन् जसमा &quot;३७५३ क्रुइथन&quot; र &quot;२००२ एए२९&quot; क्षुद्रग्रहहरू पर्दछन्।&lt;ref name=whitehouse20021021&gt;{{cite web |first=David |last=Whitehouse |title=Earth's little brother found |publisher=BBC News |date=21 October 2002 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/2347663.stm |accessdate=31 March 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=christou_asher2011&gt;{{cite arXiv | last1=Christou|first1=Apostolos A.|last2=Asher|first2=David J. | date=31 March 2011 | title=A long-lived horseshoe companion to the Earth | eprint=1104.0036 | class=astro-ph.EP}} See table 2, p. 5.&lt;/ref&gt;  &quot;२०१० टिके७&quot; भएको ट्रोजन क्षुद्रग्रहले &quot;एल४&quot; मार्गमा एक स्वतन्त्र कक्षीय मार्गमा सूर्य वरिपरि पृथ्वीको अक्षको परिक्रमा गरिरहेको छ।&lt;ref name=Connors&gt;{{cite news |last=Connors |first=Martin |last2=Wiegert |first2=Paul |last3=Veillet |first3=Christian |title=Earth's Trojan asteroid |date=27 July 2011 |newspaper =Nature (journal)  |pages=481–83 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v475/n7357/full/nature10233.html |doi=10.1038/nature10233 |accessdate=27 July 2011 |bibcode=2011Natur.475..481C |pmid=21796207}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Choi&gt;{{cite web |last=Choi |first=Charles Q. |title=First Asteroid Companion of Earth Discovered at Last |url=http://www.space.com/12443-earth-asteroid-companion-discovered-2010-tk7.html |date=27 July 2011 |publisher=Space.com |accessdate=27 July 2011}}&lt;/ref&gt; पृथ्वीभन्दा सानो क्षुद्रग्रह &quot;२००६ आरएच १२०&quot; प्रत्येक बीस वर्षमा पृथ्वी र चन्द्र प्रणाली परिक्रमा प्रणालीलाई जटिल बनाउने गर्दछ। यस प्रक्रियामा यसले पृथ्वीलाई लाग्ने समयभन्दा छोटो समयमा घुमाउन सक्ने क्षमता राख्दछ।&lt;ref&gt;{{cite web |title=2006 RH120 ( = 6R10DB9) (A second moon for the Earth?) |url=http://www.birtwhistle.org/Gallery6R10DB9.htm |website=Great Shefford Observatory |publisher=Great Shefford Observatory |accessdate=17 July 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150206154817/http://www.birtwhistle.org/Gallery6R10DB9.htm |archivedate=6 February 2015}}&lt;/ref&gt;

कृत्रिम उपग्रह अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण गरिएको वैज्ञानिक प्रक्रियामा विकसित उपग्रह हो। यी उपग्रहहरू चन्द्रमाजस्तै हुन्छन् तर चन्द्रमा प्रकृतिबाट प्राप्त भएको हो भने कृत्रिम उपग्रह मानिसद्वारा सिर्जना गरिएको हो। सन् २०१६ जनु सम्म पृथ्वीको अक्षमा मानव निर्मित १,४१९ वटा कृत्रिम उपग्रहहरू थिए।&lt;ref name=ucs&gt;{{cite web |title=UCS Satellite Database |date=11 August 2016 |work=Nuclear Weapons &amp; Global Security |publisher=Union of Concerned Scientists |url=http://www.ucsusa.org/nuclear_weapons_and_global_security/space_weapons/technical_issues/ucs-satellite-database.html |accessdate=10 October 2016}}&lt;/ref&gt; सबैभन्दा पुरानो कृत्रिम उपग्रह भ्यानगार्ड-१ हो। विश्वको सबैभन्दा ठूलो कृत्रिम उपग्रह अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेसन हो।

== संस्कृति तथा ऐतिहासिक दृष्टिकोण ==
[[चित्र:NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg|thumb|अपोलो-८ बाट खिचिएको ''पृथ्वीको उदय''।]]

[[चित्र:Earth symbol (planetary color).svg|48px|left|🜨]]&lt;ref name=liungman2004&gt;{{cite web |first=Carl G. |last=Liungman |date=2004 |title=Group 29: Multi-axes symmetric, both soft and straight-lined, closed signs with crossing lines |pages=281–82 |publisher=Ionfox AB |place=New York |isbn=91-972705-0-4}}&lt;/ref&gt;
मानव संस्कृतिमा यस ग्रहबारे विभिन्न सिद्धान्तहरू रहेका छन्। संसारलाई कहिलेकाहीँ [[भगवान]]को रुपमा व्यक्त गरिन्छ। धेरै संस्कृतिमा पृथ्वी भनेको देवता भनेर उल्लेख गरिएको छ।&lt;ref name=&quot;Thematic Guide&quot;&gt;{{cite web |title=Thematic Guide to World Mythology |url=https://archive.org/details/thematicguidetow00lore |last=Stookey |first=Lorena Laura |publisher=Greenwood Press |year=2004 |isbn=978-0-313-31505-3 |pages=[https://archive.org/details/thematicguidetow00lore/page/114 114]–115}}&lt;/ref&gt; यसलाई सन्तान जन्माउने प्रमुख देवता रूपमा लिइन्स। २०औँ शताब्दीको मध्यमा ''गाया'' सिद्धान्तले पृथ्वीको वातावरण र जीवनलाई एउटा स्वनियमन गर्ने जीवसँग तुलना गरेको थियो जसले गर्दा बासस्थानको स्थायित्व कायम हुन्छ।&lt;ref name=&quot;vanishing255&quot;&gt;Lovelock, James. ''The Vanishing Face of Gaia''. Basic Books, 2009, p. 255. {{isbn|978-0-465-01549-8}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;J1972&quot;&gt;{{cite web |last=Lovelock |first=J.E. |title=Gaia as seen through the atmosphere |publisher=Atmospheric Environment |date=1972 |pages=579–580 |doi=10.1016/0004-6981(72)90076-5 |publisher=Elsevier |issn=1352-2310 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lovelock1974&quot;&gt;{{cite web |last=Lovelock |first=J.E. |last2=Margulis |first2=L. |title=Atmospheric homeostasis by and for the biosphere: the Gaia hypothesis |newspaper=Tellus |date=1974 |pages=2–10 |doi=10.1111/j.2153-3490.1974.tb01946.x |url=http://tellusa.net/index.php/tellusa/article/view/9731 |accessdate=20 October 2012 |publisher=International Meteorological Institute |issn=1600-0870}}&lt;/ref&gt;  थुप्रै धर्मले सृष्टि गरेका मिथ्याहरूमा अलौकिक [[देवता|देव]] वा देवीहरूले संसार सृष्टि गरेको भन्ने गरिन्छ।

वैज्ञानिक अनुसन्धानले गर्दा यस ग्रहबारे मानव धारणामा केही परिवर्तन आएको छ। पश्चिममा समतल पृथ्वीको अवधारणा परिवर्तन भएको छ र गोलाकार पृथ्वीको अवधारणा सृजना गरिएको छ जुन [[पाइथागोरस]]को छैठौँ शताब्दी ईसा पूर्वमा सुरु गरेको थियो।&lt;ref&gt;Russell, Jeffrey B. &quot;The Myth of the Flat Earth&quot;. American Scientific Affiliation; but see also Cosmas Indicopleustes.&lt;/ref&gt; सोह्रौँ शताब्दीभन्दा अघि भूकेन्द्रीत नमुनामा पृथ्वीलाई [[ब्रह्माण्ड]]को केन्द्र मानिएको थियो तर पछि वैज्ञानिकहरूले पहिलो सैद्धान्तिक विश्लेषणद्वारा यो परिक्रमण गर्ने वस्तु र [[सौर्यमण्डल]]का अन्य [[ग्रह]]हरूजस्तै हो भनेर देखाएका थिए। उन्नाइसौँ शताब्दीसम्म पश्चिमी मुलुकका मानिसहरूले पृथ्वी हजारौँ वर्ष पुरानो हो भनेेर विश्वास गर्थे। पृथ्वीको आयु पत्ता लगाउन जेम्स उसरले बाइबलको वंशावली र अन्य थुप्रै मसीह शास्त्रविद् तथा पादरीहरूको विश्लेषण गरेका थिए।&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://archive.org/details/livesnecromance04godwgoog |title=Lives of the Necromancers |first=William |last=Godwin |date=1876 |pages=49}}&lt;/ref&gt; उन्नाइसौँ शताब्दीमा वैज्ञानिकहरूले पृथ्वी कम्तीमा पनि केही लाख वर्ष पुरानो रहेको छ भनेर बुझेका थिए।&lt;ref name=arnett20060716&gt;{{cite web |first=Bill |last=Arnett |date=16 July 2006 |title=Earth |work=The Nine Planets, A Multimedia Tour of the Solar System: one star, eight planets, and more |url=http://nineplanets.org/earth.html |accessdate=9 March 2010}}&lt;/ref&gt; सन् १८६४ मा लर्ड केल्भिनले थर्मोडायनामिक्सको प्रयोग गरेर पृथ्वी २ करोडदेखि ४० करोड वर्ष पुरानो थियो भन्ने अनुमान लगाए जसले गर्दा विवाद उत्पन्न भएको थियो तर पछि, १९औँ शताब्दीको अन्ततिर र २०औँ शताब्दीको सुरुतिर रेडियोएक्टिभिटी र रेडियोमेट्रिक डेटिङ पत्ता लागेपछि पृथ्वीको युग निर्धारण गर्ने भरपर्दो तरिका रेडियोमेट्रिक डेटिङ बनेको थियो।&lt;ref&gt;{{cite web |title=Physical Geology: Exploring the Earth |last=Monroe |first=James |publisher=Thomson Brooks/Cole |year=2007 |isbn=978-0-495-01148-4 |pages=263–265 |last2=Wicander |first2=Reed |last3=Hazlett |first3=Richard}}&lt;/ref&gt; यसले पृथ्वी एक अरब वर्षभन्दा पुरानो थियो भन्ने प्रमाण दिएको थियो।&lt;ref&gt;{{वेब स्रोत |शीर्षक=An Equation for Every Occasion: Fifty-Two Formulas and Why They Matter |युआरएल=https://archive.org/details/equationforevery0000hens |अन्तिम=Henshaw |प्रथम=John M. |प्रकाशक=Johns Hopkins University Press |आइएसबिएन=978-1-421-41491-1 |पृष्ठ=[https://archive.org/details/equationforevery0000hens/page/117 117]–118}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Lord Kelvin and the Age of the Earth |url=https://archive.org/details/lordkelvinageofe0000burc_d4q5 |last=Burchfield |first=Joe D. |publisher=University of Chicago Press |year=1990 |isbn=978-0-226-08043-7 |pages=[https://archive.org/details/lordkelvinageofe0000burc_d4q5/page/13 13]–18}}&lt;/ref&gt; २०औँ शताब्दीमा मानिसहरूले पहिलोपटक पृथ्वीलाई अक्षबाट र विशेषगरी अपोलो अन्तरिक्ष अभियानद्वारा खिचिएका तस्वीरहरू देखेपछि पृथ्वीबारे मानिसहरूको धारणामा परिवर्तन आएको थियो।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://alcalde.texasexes.org/2012/06/neil-degrasse-tyson-on-why-space-matters-watch/ |title=Neil deGrasse Tyson: Why Space Matters |work=The Alcalde |first=Rose |last=Cahalan |date=5 June 2012 |accessdate=21 January 2016}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

== बाह्य कडीहरू ==

{{sisterlinks|पृथ्वी}}
* [http://www.wikimapia.org/ विकिम्यापिया माध्यमबाट कृत्रिम उपग्रहबाट प्राप्त पृथ्वीका तस्वीहरू]
* [http://geomag.usgs.gov/ युएसजिएसको पृथ्वीको चुम्बकवादी घटनाहरू]
* {{PDFlink|[http://www.geo.cornell.edu/geology/classes/isacks/velstruct.pdf पृथ्वीको भूकम्पीय संरचना]}}
* {{cite web|title= नासा अर्थ अब्जर्वेट्री|url=https://web.archive.org/web/20081017211906/http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/BlueMarble/ |date=१७ अक्टोबर २००८ }}
* [http://www.co-intelligence.org/newsletter/comparisons.html अन्य ग्रह/ताराहरूको तुलनामा पृथ्वीको आकार]
* [https://web.archive.org/web/20160305050400/http://www.funonthenet.in/content/view/%E0%A7%A8%E0%A7%AE%E0%A7%A8/%E0%A7%A9%E0%A7%A7/ पृथ्वीको सुन्दर दृश्य] अन्तरिक्षबाट लिइएको पृथ्वीको तस्वीर 
* [https://web.archive.org/web/20070225223230/http://www.flashearth.com/ फ्ल्यास अर्थ] पृथ्वीका तस्वीरहरू
* [http://www.professores.uff.br/hjbortol/arquivo/2005.1/applets/earth_en.html पृथ्वीको जानकारी]
* [http://www.projectshum.org/Planets/earth.html पृथ्वीको तथ्य]
* [http://www.geody.com/?world=terra जियोडी पृथ्वी] गुगल अर्थ, नासा वर्ल्ड विन्ड, सेलेस्टिया, जिपिएस र अन्य अनुप्रयोगहरूलाई समर्थन गर्ने विश्वको खोज संयन्त्र
* [http://reference.aol.com/earth पृथ्वी ग्रह]
* [http://reference.aol.com/earth/earth-from-space अन्तरिक्षबाट लिइएको पृथ्वीको तस्वीर]


[[श्रेणी:पृथ्वी|*]]
[[श्रेणी:प्रकृति]]
[[श्रेणी:खगोलशास्त्र]]
[[श्रेणी:सौर्यमण्डल]]</text>
      <sha1>a4acfggipjg3tcqc9e01z6wp26gnozf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072096</id>
      <parentid>1072095</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:34:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>हिमाल सुबेदी</username>
        <id>30817</id>
      </contributor>
      <comment>/* ऋतु परिवर्तन */तस्वीर थप</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117240" xml:space="preserve">{{infobox planet
| bgcolour=#AAAFFF
| name = पृथ्वी
| symbol = [[चित्र:Earth symbol (fixed width).svg|24px|🜨]]
| image = [[चित्र:The Earth seen from Apollo 17.jpg|240px|A color image of Earth as seen from Apollo १७.]]
| caption = विश्व प्रसिद्ध पृथ्वीको &quot;नीलो मार्बल&quot; चित्र&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21554751/|title=The blue marble|last=Petsko|first=Gregory A.|date=2011|newspaper=Genome Biology|pages=112|doi=10.1186/gb-2011-12-4-112|issn=1474-760X|pmc=3218853|pmid=21554751}}&lt;/ref&gt; सन् १९७२ मा चन्द्र अभियान अन्तर्गत अपोलो १७ बाट लिइएको तस्वीर
| epoch = जे २०००
| aphelion = १५२,१००,००० [[किलोमिटर|किमी]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt;(९४,५००,००० [[माइल]]; १.०१६७३ खगोलीय इकाई)&lt;/small&gt;
| perihelion = १४७,०९५,००० किमी &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(९१,४०१,००० माइल; ०.९८३ २७ ख.ई) &lt;/small&gt;
| semimajor = १४९,५९८,०२३ किमी&lt;ref name=&quot;Numerical expressions&quot;&gt;{{cite web|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1994A&amp;A...282..663S|title=Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and the planets.|last=Simon|first=J. L.|last2=Bretagnon|first2=P.|last3=Chapront|first3=J.|last4=Chapront-Touze|first4=M.|last5=Francou|first5=G.|last6=Laskar|first6=J.|date=1994-02-01|newspaper=Astronomy and Astrophysics|pages=663|issn=0004-6361}}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(९२,९५५,९०२ माइल; १.००० ००१ ०२ ख.ई) &lt;/small&gt;
| semiminor = १४९,५७५,९९९.८२५ किमी&lt;ref name=&quot;Numerical expressions&quot; /&gt; &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(९२,९४३,०५२ माइल; ०.९९९ ८५० ४८५ ९ ख.ई)&lt;/small&gt;
| eccentricity = ०.०१६ ७०८६&lt;ref name=&quot;Numerical expressions&quot; /&gt;
| period = ३६५.२५६ ३६३ ००४ दिन&lt;ref name=&quot;IERS&quot;&gt;{{cite web|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=USEFUL CONSTANTS|website=hpiers.obspm.fr|accessdate=2022-01-12}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;(१.००० ०१७ ४२० ९६ [[वर्ष]])
| avg_speed = २९.७८ [[किलोमिटर प्रति सेकेन्ड|किमी/से]]&lt;br /&gt; (१०७,२०० [[किलोमिटर प्रति घण्टा|किमी/घ]])
| mean_anomaly  = ३५८.६१७°
| inclination = ७.२५° सौर्य भूमध्यरेखासँग &lt;br /&gt; १.५७८६९°&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://books.google.com.bd/books?id=w8PK2XFLLH8C&amp;pg=PA294&amp;redir_esc=y&amp;hl=en#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Allen's Astrophysical Quantities|last=Allen|first=Clabon Walter|last2=Cox|first2=Arthur N.|last3=|first3=|publisher=Springer|year=2000|isbn=0-387-98746-0|pages=294}}&lt;/ref&gt; स्थिर तल्लाको साथमा &lt;br /&gt; ०.००००५°  जे२००० सौर्य कक्षसँग
| asc_node = -११.२६० ६४°
| arg_peri = ११४.२०७ ८३°
| orbital_circ = ९२४,३७५,७०० किमी &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(५.१७९ ०५९ ९०० ७ ख.ई)&lt;/small&gt;
| max_speed = ३०.२८७ किमी/से &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(१०९,०३३ किमी/घ)&lt;/small&gt;
| min_speed = २९.२९१ किमी/से &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(१०५,४४८ किमी/घ)&lt;/small&gt;
| satellites = १ वटा प्राकृतिक उपग्रह ([[चन्द्रमा]]); &lt;br /&gt; ५ वटा भूउपग्रह &lt;br /&gt; &gt;१,८०० वटा कार्यरत कृतिम उपग्रह&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ucsusa.org/nuclear-weapons/space-weapons/satellite-database#.WUNzsulxXIU|title=UCS Satellite Database|last=|first=Nuclear Weapons &amp; Global Security|date=11 August, 2016|website=|publisher=Union of Concerned Scientists|accessdate=10 October, 2016}}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt;
| physical_characteristics = छ
| aspect_ratio = ०.९९५ ५४७ १
| ellipticity = ०.००३ ३५२ ९
| mean_radius   = ६३७१.० किमी &lt;small&gt;(३९५८.८ माइल)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Handbook of Chemistry and Physics (81st ed.)|last=|first=David R. Lide|publisher=CRC|year=2000|isbn=0-8493-0481-4.|pages=}}&lt;/ref&gt;
| equatorial_radius = ६,३७८.१ किमी&lt;small&gt; (३९६३.२ माइल) &lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt|title=Selected Astronomical Constants, 2011|last=|first=|date=02 February, 2010|website=|publisher=The Astronomical Almanac|accessdate=25 February, 2011|archivedate=२६ अगस्ट २०१३|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130826043456/http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;World Geodetic System (WGS-84). [http://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/ Available online] {{web archive|url=https://web.archive.org/web/20200311023739/https://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/ |date=११ मार्च २०२० }} from National Geospatial-Intelligence Agency.&lt;/ref&gt;
| polar_radius = ६,३५६.८ किमी&lt;small&gt; (३९४९.९ माइल) &lt;/small&gt;&lt;ref&gt;Cazenave, Anny (1995). &quot;Geoid, Topography and Distribution of Landforms&quot; (PDF). In Ahrens, Thomas J. Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants. Washington, DC: American Geophysical Union. {{isbn|0-87590-851-9}}.&lt;/ref&gt;
| flattening    = ०.००३३५२८ &lt;ref&gt;International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) Working Group (2004). [https://www.iers.org/SharedDocs/Publikationen/EN/IERS/Publications/tn/TechnNote32/tn32_009.pdf?__blob=publicationFile&amp;v=1 &quot;General Definitions and Numerical Standards&quot;] (PDF). In McCarthy, Dennis D.; Petit, Gérard. [https://www.iers.org/SharedDocs/Publikationen/EN/IERS/Publications/tn/TechnNote32/tn32.pdf?__blob=publicationFile&amp;v=1 IERS Conventions (2003)] (PDF). IERS Technical Note No. 32. Frankfurt am Main: Verlag des Bundesamts für Kartographie und Geodäsie. p. 12. [[आइएसबिएन]] [[wikipedia:Special:BookSources/3-89888-884-3|3-89888-884-3]] 
पहुँचमिति: २९ अप्रिल २०१६&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; १/२९८.२५७२२२१०१, युरोपेली पार्थिव सन्दर्भ प्रणाली, सन् १९८९
| circumference = ४००७५.०१७ किमी &lt;small&gt;निरक्ष रेखा बराबर (२४९०१.४६१ माइल)&lt;/small&gt; &lt;br /&gt; ४०००७.८६ किमी &lt;small&gt;पृथ्वीको भूमध्यरेखा बराबर (२४८५९.७३ माइल)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|title=How WGS 84 defines Earth|last=Humerfelt|first=Sigurd|date=26 October, 2010|website=|publisher=|accessdate=29 April, 2011|archivedate=३० अक्टोबर २०१२|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121030125821/http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Earth's circumference is almost exactly 40,000&amp;nbsp;km because the metre was calibrated on this measurement—more specifically, 1/10-millionth of the distance between the poles and the equator.&lt;/ref&gt;
| surface_area = ५१०,०७२,००० [[वर्ग किलोमिटर|किमी&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt;]] &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(१९६ ९४० ००० [[वर्गमाइल|माइल&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt;]])&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|last=Pidwirny|first=Michael|date=2 February, 2006|website=http://www.physicalgeography.net|publisher=|accessdate=26 November, 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archivedate=९ डिसेम्बर २००६}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; १४८ ९४० ००० किमी&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; भूमि &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(५७५ १०० ०० वर्गमाइल; २९.२%)&lt;/small&gt; &lt;br /&gt; ३६१ १३२ ००० किमी&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; [[पानी]] &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(१३९ ४३४ ००० वर्ग माइल; ७०.८%) &lt;/small&gt;
| volume = १.०८३ २०७ ३{{e|१२}} [[घन किलोमिटर|किमी&lt;sup&gt;३&lt;/sup&gt;]] &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(२.५९८ ७६ × १०&lt;sup&gt;११&lt;/sup&gt; क्युबिक माइल)&lt;/small&gt;
| mass = ५.९७ २३७{{e|२४}} [[किलोग्राम]] &lt;br /&gt;&lt;small&gt;१.३१ ६६८ × १०&lt;sup&gt;२५&lt;/sup&gt; पाउन्ड)&lt;ref&gt;{{cite web|title=The IAU 2009 system of astronomical constants: The report of the IAU working group on numerical standards for Fundamental Astronomy|last=Luzum|first=Brian|last2=Capitaine|first2=Nicole|last3=Fienga|first3=Agnès|last4=Folkner|first4=William|last5=Fukushima|first5=Toshio|last6=et al.|publisher=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 110 (4):|year=August 2011|isbn=|pages=293–304|doi=10.1007/s10569-011-9352-4}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt; &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(३.०×१०&lt;sup&gt;−६&lt;/sup&gt; ''M''&lt;sub&gt;☉&lt;/sub&gt;) सौर्य पिण्ड&lt;/small&gt;
| density = ५.५१४ ग्राम/सेमी&lt;sup&gt;३&lt;/sup&gt; &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(०.१९९२ पाउन्ड/क्युबिक इन्च)&lt;/small&gt;
| surface_grav = ९.८०७ मि/से&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; &lt;small&gt;(३२.१८ फिट/से&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt;)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://physics.nist.gov/Pubs/SP330/sp330.pdf|title=The international system of units (SI)|last=|first=|publisher=NIST Special Publication 330|year=2008 ed|isbn=|publisher=United States Department of Commerce|pages=52}}&lt;/ref&gt;
| moment_of_inertia_factor = ०.३३०७ &lt;ref&gt;{{cite web|title=Contributions to the Earth's obliquity rate, precession, and nutation|last=Williams|first=James G.|publisher=The Astronomical Journal. 108:|yeat=1994|isbn=0004-6256|pages=711|doi=10.1086/117108}}&lt;/ref&gt;
| escape_velocity = ११.१८६ किमी/से &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(४० २७० किमी/घण्टा; २५ ०२० माइल/घण्टा)&lt;/small&gt;
| sidereal_day = ०.९९७ २६९ ६८ दिन;&lt;ref&gt;Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. (2000). Allen's Astrophysical Quantities. Springer. p. 296. {{isbn|0-387-98746-0}}.&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(२३ घण्टा ५६ मिनेट ४.१०० सेकेन्ड)&lt;/small&gt;
| rot_velocity = ०.४६५१ किमी/से&lt;ref&gt;Arthur N. Cox, ed. (2000). Allen's Astrophysical Quantities (4th ed.). New York: AIP Press. p. 244. {{isbn|0-387-98746-0}}.&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(१६७४.४ किमी/घण्टा; १०४०.४ माइल/घण्टा)&lt;/small&gt;
| axial_tilt = २३.४३९ २८११° &lt;ref name=IERS /&gt;
| right_asc_north_pole = असङ्ज्ञायित°
| declination = +९०°
| albedo = ०.३६७ ज्यामितिक प्रतिफलन अनुपात&lt;br /&gt;०.३०६ बन्ड प्रतिफलन अनुपात
| adjectives = पार्थिव
| atmosphere = छ
| temperatures = छ
| temp_name1 = केलभिन
| min_temp_1 = १८४ के&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature|title=World: Lowest Temperature|last=|first=World Meteorological Organization|date=16 June, 2010|website=Arizona State University|publisher=Weather and Climate Extremes Archive|accessdate=7 August, 2010|archivedate=१६ जुन २०१०|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100616025722/http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature}}&lt;/ref&gt;
| mean_temp_1 = २८८ के&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=10 December, 2009|website=|publisher=BBC|accessdate=22 April, 2010}}&lt;/ref&gt;
| max_temp_1 = ३३० के&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|title=World: Highest Temperature|last=|first=|date=4 January, 2013|website=Arizona State University.|publisher=Weather and Climate Extremes Archive.|accessdate=7 August, 2010|archivedate=४ जनवरी २०१३|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130104143844/http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature}}&lt;/ref&gt;
| temp_name2 = सेल्सियस
| min_temp_2 = -८९.२ °से
| mean_temp_2 = १५ °से
| max_temp_2 = ५६.७ °से
| temp_name3 = फरेनहाइट
| min_temp_3 = -१२८.५ °फहा
| mean_temp_3 = ५९ °फहा
| max_temp_3 = १३४ °फहा
| surface_pressure = १०१.३२५ किलो पास्कल (समुद्री समतलको क्षेत्र)
| atmosphere_composition = ७८.०८% [[नाइट्रोजन]] (N&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;; शुष्क वायुको क्षेत्र)&lt;br /&gt; २०.९५% [[अक्सिजन]] (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;)&lt;br /&gt; ०.९३% [[आर्गन]]&lt;br /&gt; ०.०४०२% [[कार्बनडाइअक्साइड]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|last=|first=National Oceanic and Atmospheric Administration|date=8 November, 2016|website=|publisher=Earth System Research Laboratory|accessdate=3 December, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt; ~१% जलीय वाष्प &lt;br /&gt;&lt;small&gt;(जलवायु परिवर्तनशील)&lt;/small&gt;
}}

'''पृथ्वी''' [[सूर्य]]को दूरी अनुसार सौर्यमण्डलमा रहेका आठ ग्रहमध्ये पृथ्वी तेस्रो, सबैभन्दा घना र पाँचौँ ठूलो [[ग्रह]] हो। सूर्यबाट यसको दूरी लगभग १५ करोड किलोमिटर छ। यो [[सौर्यमण्डल]]का चारवटा अत्यन्तै कठिन ग्रहहरूमध्ये एक हो। पृथ्वीको अर्को नाम &quot;संसार&quot; वा &quot;नीलो ग्रह&quot; हो। यसलाई [[विश्व]] पनि भनिन्छ। यो सौर्य परिवारका ग्रहहरू मध्ये जिवावाशेष भेटिएको एक मात्र ग्रह हो। यो ग्रह करिव ४.५७ अर्ब (४.५७×१०&lt;sup&gt;९&lt;/sup&gt;) [[वर्ष]] अगाडि उत्पन्न भएको हो। त्यसको केही पछि यसले एकमात्र प्राकृतिक उपग्रह, [[चन्द्रमा]], प्राप्त गरेको थियो। पृथ्वीले सुर्यको वरीपरी ३६५.२५ दिनमा १ फन्को घुम्दछ। [[यूनानी भाषा|युनानी भाषा]]मा यसलाई ''गाया'' र ल्याटिनमा यस ग्रहको नाम ''तेरा'' हो। 

पृथ्वीमा मानिसलगायत अन्य अरबौँ प्रजातिका जीव तथा बनस्पतिको उपस्थिति रहेको छ। आजसम्म जीवन अस्तित्वमा रहेको एक मात्र ब्रह्माण्डीय पिण्ड पृथ्वी हो। पृथ्वी ४५४ करोड वर्षअघि बनेको थियो। एक अरब वर्षभित्रै पृथ्वीमा जीवन देखा परेको थियो।&lt;ref name=&quot;age_earth1&quot;&gt;&quot;Age of the Earth&quot;. U.S. Geological Survey. 1997.&lt;/ref&gt; पृथ्वीको जीवमण्डलले यस ग्रहको [[पृथ्वीको वायुमण्डल|वायुमण्डल]] र अन्य अजैविक अवस्थाहरूमा उल्लेखनीय परिवर्तनहरू ल्याएको छ। फलस्वरुप एकातिर जीवित जीवहरू अस्तित्वमा आएका थिए भने भने अर्कोतिर पृथ्वीमा ओजन तहको पनि निर्माण भइसकेको थियो।&lt;ref&gt;Dalrymple, G. Brent (2001). &quot;The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved&quot;. Special Publications, Geological Society of London. 190 (1): 205–221. Bibcode:2001GSLSP.190..205D. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14.&lt;/ref&gt; पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रसँगसँगै यसको ओजन तहले हानिकारक सौर्य विकिरणलाई अवरुद्ध गरी ग्रहमा जीवन विकासका लागि बाटो खोलिदिएको थियो। यस अवधिमा पृथ्वीको प्राकृतिक स्रोत र यसको भौगर्भिक इतिहास र अक्षले जीवनको अस्तित्वलाई जोगाउन महत्त्वपूर्ण काम गरेको थियो।&lt;ref&gt;Burton, Kathleen (2002-11-29). &quot;Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land&quot;&lt;/ref&gt; अर्को ५० करोड वर्षसम्म पृथ्वी प्राणीका लागि उपयुक्त हुने आशा गरिएको थियो।&lt;ref&gt;Kunin, W.E.; Gaston, Kevin, eds. (31 December 1996). The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences.&lt;/ref&gt;

पृथ्वीको सतहलाई थुप्रै कडा पत्रहरूमा विभाजन गरिएको छ जसलाई रिकापी भनिन्छ। अरबौँ वर्षदेखि यस्ता पत्रहरू पृथ्वीको सतहमा जम्मा भएका थिए। पृथ्वीको लगभग ७१ प्रतिशत भाग नुनको पानीले ढाकेको हुन्छ भने बाँकी भाग [[महादेश]] र थुप्रै टापुहरू मिलेर बनेको छ।&lt;ref&gt;National Oceanic and Atmospheric Administration. &quot;Ocean&quot;. NOAA.gov.&lt;/ref&gt; जमिनमा थुप्रै ताल र पानीका अन्य स्रोतहरू पनि उल्लेखनीय मात्रामा रहेका छन् जुन पृथ्वीकै [[पानी]]ले बनेका हुन्। जीवनको लागि अत्यावश्यक तरल पदार्थ, पानी यस ग्रहको रिकापीहरूमा पाइँदैनन्। पृथ्वीका ध्रुवहरू सधैँ [[अन्टार्क्टिका]]को [[बरफ]]को ठोस पत्र वा आर्कटिक बरफको समुद्री हिउँका ढिस्कोहरूले ढाकिन्छन्। पृथ्वीको भित्री भाग सधैँ क्रियाशील हुन्छ। यस भागमा तुलनात्मक रूपमा ठोस मन्टल तह, तरल बाहिरी केन्द्र (जसले चुम्बकीय क्षेत्रको निर्माण गर्दछ) र ठोस फलाम अन्तरकेन्द्रिय हुन्छ।

ब्रह्माण्डका अन्य वस्तुहरूसँग पृथ्वीको निकट सम्बन्ध रहेको छ। विशेष गरी यस ग्रहको [[सूर्य]] र [[चन्द्रमा]]सँग विशेष सम्बन्ध रहेको छ। हाल पृथ्वीले सूर्यलाई लगभग ३६५.२६ सौर्य दिनमा वा एक नक्षत्र वर्षमा परिक्रमा गर्छ। पृथ्वी आफ्नो अक्षमा ६६.१/२ डिग्रीको कोणमा झुकेको छ। फलस्वरूप भूमध्यरेखा वर्षको अवधिको (३६५.२४ सौर्य दिन) समयमा विश्वमा [[मौसम]] परिवर्तन हुन्छ। पृथ्वीको एक मात्र ज्ञात प्राकृतिक उपग्रह चन्द्रमा हो। चन्द्रमाले ४.३५ अरब [[वर्ष]]अघि पृथ्वीलाई परिक्रमा गर्न थालेको अनुमान गरिन्छ।&lt;ref&gt;Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens, ed. Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants. Washington: American Geophysical Union. p. 8.&lt;/ref&gt; चन्द्रमाको गतिले गर्दा पृथ्वीको समुद्री ज्वारभाटा फुट्नेे गर्दछ र पृथ्वीको कक्षको ढाल स्थिर छ। चन्द्रमाको गति गर्दा बिस्तारै बिस्तारै पृथ्वीको गतिमा पनि कम हुँदै जान्छ। [[गुरुत्वाकर्षण बल|गुरुत्वाकर्षण]]को अर्को दुर्घटना हुँदा ३.८ अरबदेखि ३.८ देखि ४.१ अरब वर्षको मध्यवर्ती समयमा थुप्रै क्षुद्रग्रहहरूसँँग पृथ्वीको टक्करले गर्दा पृथ्वीको सतहमा उल्लेखनीय परिवर्तनहरू आएका थिए।

मानवजातिको जीविकाको लागि यस ग्रहका [[खनिज|खनिज स्रोत]] तथा जैविक स्रोत दुवै अत्यावश्यक छन्। यस ग्रहका बासिन्दाहरू लगभग २०० स्वतन्त्र [[सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्रहरूको सूची|सार्वभौम राष्ट्र]]मा सम्पूर्ण ग्रहलाई विभाजित गरी बसोबास गर्दै आएका छन्। यी राज्यहरुबीच आपसी [[कूटनीति|कुटनैतिक]], [[पर्यटन]], व्यापारिक र सैन्य सम्बन्ध रहेका छन्। मानव संस्कृति यस [[ग्रह]]बारे विभिन्न विचारहरूको सुरुवातकर्ता हो। यी धारणाहरूमा पृथ्वीलाई [[देवता]]को रूपमा कल्पना गर्नु, समतल संसारको कल्पना गर्नु र [[ब्रह्माण्ड]]को केन्द्रको रूपमा पृथ्वीलाई कल्पना गर्नु समावेश छ। संसारलाई एकीकृत वातावरणको रूपमा कल्पना गर्ने आधुनिक प्रवृत्ति पनि रहेको छ। हलल यस धारणाले प्रमुखता पाइरहेको देखिन्छ।

== नाम तथा व्युतपत्ति ==

&quot;पृथ्वी&quot; शब्द संस्कृत हो। यो शब्द [[संस्कृत भाषा]]बाट आएको हो। यसको अर्को नाम &quot;विश्व&quot; हो। पृथ्वीमा पौराणिक ''पृथुर''को शासन थियो। पृथ्वीको पर्यायवाची शब्द वसुधा, बसुन्धरा, धरा, धरनी, पृथ्वी, धरताल, भूमी, क्षिती, माही, दुनिया आदि छन्।कहिलेकाहीँ ''तेर्रा'' भन्ने नाम वैज्ञानिक लेखनमा र विशेषगरी विज्ञानका कथाहरूमा मानवताको वासग्रहलाई अरूबाट छुट्याउन प्रयोग गरिन्छ जबकि कवितामा ''तेलस'' पृथ्वीको व्यक्तित्वलाई जनाउन प्रयोग गरिएको छ। तेरा केही रोमानी भाषाहरू (ल्याटिनबाट विकसित भाषाहरू) जस्तै [[इटालेली भाषा|इटालेली]] र [[पोर्चुगिज भाषा|पोर्चुगाली]]मा पनि यस ग्रहको नाम हो भने अन्य रोमानी भाषाहरूमा यस शब्दले अलिक परिवर्तन गरिएको (जस्तै [[स्पेनी भाषा|स्पेनी]]मा ''तियरा'' र [[फ्रान्सेली भाषा|फ्रान्सेली]]मा तेरे) नामहरू जन्माएको थियो। [[यूनानी भाषा|युनानी भाषा]]मा यसलाई ''गाया'' भनिन्छ।&lt;ref name=&quot;SIMEK179&quot;&gt;Simek, Rudolf. Trans. Angela Hall as ''Dictionary of Northern Mythology'', {{nowrap|p. 179.}} Boydell &amp; Brewer, 2007. {{ISBN|978-0-85991-513-7}}.&lt;/ref&gt;
== पृथ्वीको कालक्रमिक इतिहास ==
== संरचनात्मक गुण ==
== परिक्रमण तथा परिभ्रमण गति ==
=== परिभ्रमण गति ===
[[चित्र:Rotating earth (Very small).gif]]
[[चित्र:EpicEarth-Globespin(2016May29).gif|thumb|right| 
सन् २०१६ मे २९ का दिन स्पेस क्लाइमेट अब्जर्भेटरीद्वारा पृथ्वीको बिन्दुसम्म पुग्नु भन्दा केही हप्ता अगाडि लिइएको पृथ्वीको गतिको तस्वीर]]

पृथ्वी स्थिर रहेको भान भए तापनि पृथ्वी आफ्नो अक्षमा सधैँ पश्चिमबाट पूर्वतर्फ घुमिरहेको हुन्छ। यो गति [[घडी]]को दिशाको विपरीत हुन्छ जस कारण पृथ्वीको पूर्वी भागमा पश्चिमको भागमा भन्दा पहिले सूर्योदय हुन्छ। पृथ्वीको अक्ष [[उत्तरी ध्रुव]]देखि [[दक्षिणी ध्रुव|दक्षिण ध्रुव]]सम्म फैलिएको काल्पनिक रेखा हो। पृथ्वी आफ्नो अक्षमा ६५°५' को कोणमा ढल्किएर पश्चिमबाट पूर्वतर्फ २३ घण्टा ५६ मिनेट ४.०९ [[सेकेन्ड]]मा अर्थात् दिनको एकपटक घुम्दछ। दिनको एकपटक घुम्ने हुँदा पृथ्वीको यस गतिलाई दैनिक गति वा परिभ्रमण भनिएको हो। सूर्यको सम्बन्धमा पृथ्वीको परिक्रमण अवधिलाई औसत सौर्य दिन भनिन्छ।&lt;ref name=&quot;aj136_5_1906&quot;&gt;{{cite web |last=McCarthy |first=Dennis D. |last2=Hackman |first2=Christine |last3=Nelson |first3=Robert A. |title=The Physical Basis of the Leap Second |url=https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_2008-11_136_5/page/1906 |newspaper=The Astronomical Journal |pages=1906–08 |date=November 2008 |doi=10.1088/0004-6256/136/5/1906 |bibcode=2008AJ....136.1906M}}&lt;/ref&gt; यो एक सौर्य दिन ८६,४०० सेकन्डको (८६,४००.००२५ एसआई सेकन्ड) औसत सौर्य समय हो। ज्वारभाटाको कारण १९ औँ शताब्दीको तुलनामा आज पृथ्वीको सौर्य दिन अलि बढी र प्रत्येक दिन ० देखि २ एसआई मिलिसेकेन्डसम्म फरक पर्न जान्छ। यदि पृथ्वी दैनिक गतिअनुसार नघुमेर स्थिर रहने हो भने यसको आधा भाग सधैँ सूर्यको सम्मुख पर्दछ र सम्मुख परेको आधा भाग सधै उज्यालो र विमुख परेको आधा भाग सधै अँध्यारो हुने थियो जसकारण दिनरात सम्भव हुने थिएन। पृथ्वीको उज्यालो हुने भाग र अँध्यारो हुने भागलाई छुट्याउने रेखालाई प्रकाश चक्र भनिन्छ। पृथ्वी आफ्नो अक्षमा ६६.५° को कोणमा ढल्कनु र [[भूमध्यरेखा]] र दुवै धुवतर्फबाट सूर्यको दूरी समान नभएकाले पृथ्वीको सबै ठाउँमा सूर्यको किरण बराबर मात्रामा पर्दैन। तसर्थ पृथ्वीको सबै ठाउँहरूबाट १२ घण्टाको दिन र १२ घण्टाको रात हुँदैन। पृथ्वीले करिब २४ घण्टाको एकपटक अक्षमा घुमेर सक्ने हुँदा र भूमध्य रेखा र ध्रुवतर्फ पृथ्वीको दूरी फरक हुन्छ र भूमध्यरेखाबाट उत्तर र दक्षिण धुवतर्फ दिनरातका बीचमा फरक बढ्दै जान्छ।&lt;ref name=&quot;USNO_TSD&quot;&gt;{{cite web |title=Leap seconds |publisher=Time Service Department, USNO |url=http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150312003149/http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html |accessdate=23 September 2008 |archivedate=12 March 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Rapid Service/Prediction of Earth Orientation |newspaper=IERS Bulletin-A |date=9 April 2015 |url=http://maia.usno.navy.mil/ser7/ser7.dat |accessdate=12 April 2015  |archivedate=१४ मार्च २०१५ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150314182157/http://maia.usno.navy.mil/ser7/ser7.dat }}&lt;/ref&gt;

पृथ्वीको परिभ्रमण गतिको अवधि स्थिर [[तारा]]हरूको सम्बन्धमा गणना गरिन्छ जसलाई ''इन्टरनेसनल अर्थ रोटेसन एन्ड रिफरेन्स सिस्टम सर्भिस''ले (आइइआरएस) ले यसलाई नाक्षत्रिय दिन भन्दछ।&lt;ref name=&quot;seidelmann1992&quot;&gt;{{cite web |last=Seidelmann |first=P. Kenneth |date=1992 |title=Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac |pages=48 |publisher=University Science Books |isbn=0-935702-68-7}}&lt;/ref&gt; यो ८६,१६४.०९८९ सेकेन्डको औसत सौर्य दिन (युटी१) वा २३ घण्टा ५६ मिनेट ४.०९८९ सेकेन्डको हुन्छ। परिक्रमण काल वा औसत [[भूमध्य रेखा]]को सम्बन्धमा पृथ्वीको परिक्रमण अवधिलाई पहिला गलत तरिकाले कालो दिनको रूपमा चिनिन्थ्यो जसको मान ८६,१६४.०९०५ सेकन्डको औसत सौर्य समय बराबरको (२३ घण्टा ५६ मिनट ४.०९०५ सेकेन्ड) थियो।&lt;ref name=&quot;iers1623&quot;&gt;{{cite web |url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html |title=IERS Excess of the duration of the day to 86400s&amp;nbsp;... since 1623 |publisher=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) |accessdate=23 September 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081003083543/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html |archivedate=३ अक्टोबर २००८ }}&lt;/ref&gt;  फलस्वरूप नक्षत्रको दिनभन्दा करिब ८.४ मिलिसेकेन्ड छोटो हुन्छ। आइइआरद्वारा औसत सौर्य दिनको लम्बाइ मूल्य अनुमान [[एसआइ एकाइ|एसआई एकाई]]हरूमा सन् १६२३ देखि २००५ र सन् १९६२ देखि २००५ सम्म उपलब्ध छ।&lt;ref name=&quot;iers1962&quot;&gt;{{cite web |url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070813203913/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html |archivedate=13 August 2007 |title=IERS Variations in the duration of the day 1962–2005 |publisher=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) |accessdate=23 September 2008}}&lt;/ref&gt;

[[पृथ्वीको वायुमण्डल]]मा [[उल्का पिण्ड|उल्कापिण्ड]] र कम परिक्रमण गति भएका उपग्रहहरू बाहेक खगोलीय पिण्डको स्पष्ट मूल गति पृथ्वीको आकाशको पश्चिममा १५ डिग्री/घण्टा = १५'/मिनटको गति दरका साथ देख्न सकिन्छ। जुन वस्तु आकाशीय भूमध्य रेखाको नजिक छ त्यस्तो वस्तु प्रत्येक दुुई मिनेटमा सूर्य वा चन्द्रमाको स्पष्ट परिधिको बराबर हुन्छ। पृथ्वीको सतहबाट सूर्य र चन्द्रमाको स्पष्ट आकार लगभग रूपमा देखिन्छ।&lt;ref name=&quot;zeilik1998&quot;&gt;{{cite web |last1=Zeilik |first1=M. |last2=Gregory |first2=S. A. |title=Introductory Astronomy &amp; Astrophysics |url=https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil |pages=[https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil/page/56 56] |publisher=Saunders College Publishing |isbn=0-03-006228-4 |date=1998}}&lt;/ref&gt;

=== परिक्रमण तथा पृथ्वीको कक्ष ===

पृथ्वीले आफ्नो अक्षमा घुम्नुका साथै सूर्यलाई चारैतर्फबाट परिक्रमा गर्दछ। सूर्यलाई पृथ्वीले चारैतर्फबाट परिक्रमा गर्ने निश्चित अण्डाकार मार्गलाई कक्ष भनिन्छ। पृथ्वीले कक्षबाट सूर्यको परिक्रमा गर्ने गतिलाई परिक्रमण भनिन्छ। पृथ्वीले यो परिक्रमण करिब एक वर्ष अर्थात् ३६५ दिन ५ घण्टा ४८ मिनेट ४५.६८ सेकेन्डमा पूरा गर्ने हुँदा यस गतिलाई वार्षिक गति पनि भनिने गरिन्छ। यो गति
६६,००० माइल (७०६१९४ किमी) प्रतिघण्टाको हुन्छ। उपर्युक्त तरिकाले एक वर्ष ३६५ दिनभन्दा बढी भएको वार्षिक गतिको समयलाई जोड्दै लग्दा प्रत्येक ४ वर्षमा एक दिन (२४ घण्टा) पूरा हुन्छ। यसरी एक दिन बढी भएको प्रत्येक चौथो वर्षलाई अधिक वर्ष भनिन्छ। यस वर्षमा ३६६ दिन हुन्छ। पृथ्वी र सूर्यको औसत दूरी लगभग १४,९६३,७००,००० किमी (९३,०००,००० माइल) छ तर पृथ्वी आफ्नो अण्डाकार मार्गमा सूर्यलाई परिक्रमा गर्दा सूर्य दक्षिणायन भएको स्थितिमा सूर्य र पृथ्वी सबभन्दा नजिक हुन्छन्। यो बेला सूर्य र पृथ्वीको
बीचको दूरी १४, ७२,३५०,००० किमी (९१,५००,००० माइल) हुन्छ। यसको ठीक विपरीत सूर्य उत्तरायणको समयमा सूर्य र पृथ्वी सबैभन्दा टाढा पुग्दछन्। यसबेला सूर्य र पृथ्वीको दूरी १५,२०५,०५०,००० किमी (९४,५००,००० माइल) हुन जान्छ। पृथ्वीबाट सूर्य सबैभन्दा नजिक जनवरी ३ र सबैभन्दा टाढा जुलाई ४ का दिन हुन्छ। सबैभन्दा नजिक हुँदा पृथ्वी र सूर्यको दूरी उत्तर गोलार्धमा ३.३ प्रतिशत नजिक हुन्छ। वर्षभरिमा सूर्य करिब १८७ दिन उत्तरायण र १७८ दिन दक्षिणायन हुन्छ। पृथ्वीको परिक्रमण गति प्रतिसेकेन्ड २९.७७ किमी हुन्छ।

पृथ्वीको वार्षिक गतिका कारण दिन र रातको समय र ऋतुहरूमा परिवर्तन आउँदछ। पृथ्वीले सूर्यलाई १५० किलोमिटर (९६×१०६ माइल) प्रति ३६५.२५६४ को औसत सौर्य दिन वा एक सौर्य वर्षमा परिक्रमा गर्ने गर्दछ।
पृथ्वीको औसत कक्षीय गति २९.७८ किमी/सेकन्ड (१,०७,२०० किमी/घण्टा; ६६,६०० माइल/घण्टा) छ। यस गतिले पृथ्वीको परिधिको समान दूरी लगभग १२,७४२ किमी (७,९१८ माइल) मात्र सात मिनेटमा तय गर्न सकिन्छ र पृथ्वीबाट चन्द्रमाको दूरी ३,४८,००० किमी (२,३९,००० माइल) छ जसलाई लगभग ३ घण्टमा पुरा गर्न सकिन्छ।

चन्द्रमा र पृथ्वीले पृष्ठभूमिका ताराहरूको तुलनामा हरेक २७.३२ दिनमा एउटा सामान्य भरकेन्द्रको परिक्रमा गर्दछन्। सूर्यको वरिपरि पृथ्वी-चन्द्र प्रणालीको सामान्य अक्षसँग संयोजन गर्दा, पूर्णा चन्द्रमादेखि अर्को पूर्ण चन्द्रमासम्म चन्द्रमासको अवधि २९.५३ दिनको हुन्छ। आकाशीय उत्तर ध्रुवबाट हेर्दा पृथ्वीको गति चन्द्रमा र तिनीहरूको अक्षीय परिक्रमा घडीको विपरीत दिशातर्फ हुन्छ। सूर्य र पृथ्वीको उत्तर ध्रुवहरू माथिको दृश्यबाट हेर्दा पृथ्वीले सूर्यको विपरीत दिशामा परिक्रमा गर्छ। कक्षीय र अक्षीय तलहरू ठ्याक्कै पङ्क्तिबद्ध हुँदैनन्। पृथ्वीको अक्ष पृथ्वी-सूर्य तलको समानन्तरबाट लगभग २३.४४ डिग्री झुकेको भने पृथ्वी-चन्द्रमा तल पृथ्वी-सूर्य तलको विपरीत ±५.१ डिग्रीसम्म झुकेेेेको छ। यस झुकावको बिनत प्रत्येक दुई हप्तामा एक ग्रहण लाग्ने गर्दथ्यो र चन्द्र ग्रहण र सूर्य ग्रहण बीच तालमेल हुने थियो।

पृथ्वीको [[गुरुत्वाकर्षण बल|गुरुत्वाकर्षण शक्ति]]को क्षेत्र अर्धव्यासमा लगभग १५ लाख किलोमिटर (९,३०,००० माइल) छ। यो पृथ्वीको गुरुत्वाकर्षण प्रभाव धेरै टाढा सूर्य र ग्रहहरू भन्दा बलियो हुने अधिकतम दूरी हो। वस्तुहरूले यस अर्धव्यासभित्र पृथ्वीलाई परिक्रमा गर्नुपर्छ वा सूर्यको गुरुत्वाकर्षण छिद्रद्वारा असीमित हुन सक्छ। पृथ्वी, सौर्यमण्डलको साथसाथै [[आकाशगङ्गा]]मा अवस्थित छ र यसको केन्द्रबाट लगभग २८,००० प्रकाश-वर्ष टाढा परिक्रमा गर्ने गर्दछ।

=== ऋतु परिवर्तन ===

[[चित्र:AxialTiltObliquity.png|thumb|left|पृथ्वीको अक्षीय ढाल र परिक्रमाको अक्ष पनि कक्षको सतहसँग सम्बन्धित छ।]]

पृथ्वीले [[सूर्य]]लाई आफ्नो कक्षीय मार्गमा परिक्रमा गर्ने हुँदा सूर्य पृथ्वीबाट कहिले नजिक र कहिले टाढा पुग्दछ। पृथ्वीले सूर्यको नजिक हुँदा बढी तापक्रम र टाढा हुँदा कम तापक्रम प्राप्त गर्दछ। सूर्यबाट पृथ्वी नजिक र टाढा हुँदा फरक पर्ने तापक्रमको अवस्थाले पृथ्वीमा एक वर्षभरिमा विभिन्न [[हावा|वायु]]का अवस्थाहरूमा आउँछन्। यसरी हुने [[तापक्रम]] र हावाको परिवर्तनको अवस्थाबाट प्राप्त हुने प्रकृया ऋतुपरिवर्तन हो। पृथ्वीले सूर्यलाई कक्षबाट परिभ्रमण गर्ने अवस्थामा सूर्यबाट पाउने तापको मात्रालाई सामान्यत: चार अवस्थामा बाँड्दा करिब असार ८ असोज ७, पौष ७ र चैत्र ७ गते यिनै चार अवस्थाहरू नै [[ग्रीष्म ऋतु|ग्रीष्म]], [[शरद ऋतु|शरद]], [[शिशिर ऋतु|शिशिर]] र [[वसन्त]] ऋतुहरू हुन्।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Rohli|first1=Robert. V.|title=Climatology|last2=Vega|first2=Anthony J.|publisher=Jones &amp; Bartlett Learning|year=2018|isbn=978-1-284-12656-3|edition=fourth|pages=291–92}}&lt;/ref&gt; असार ८ मा सूर्यको स्थिति उत्तरायण हुन्छ त्यसबेला उत्तरी गोलार्धको धेरैजसो भाग सूर्यतर्फ ढल्केको र थोरै भागमात्र सूर्यको विमुख दिशामा पर्दछ भने त्यस समय कर्कटरेखामाथि सूर्यको किरण लम्बरूपले पर्ने हुनाले उत्तरी गोलार्धको आधाभन्दा बढी भागले सूर्यको ताप प्राप्त गर्दछ। यसैले त्यस क्षेत्रमा दिन लामो र रात छोटो हुन्छ। जबकि [[दक्षिणी गोलार्ध]]मा दिन छोटो र रात लामो हुन्छ। उत्तरी गोलार्धमा २१ जुनको समयमा दिन लामो र रात छोटो हुने हुँदा पृथ्वीले दिनभर प्राप्त गरेको तापक्रम रातमा नष्ट हुन सक्दैन। त्यसकारण तापक्रम सञ्चित भैराख्दछ र उत्तरी गोलार्धमा [[गृष्म ऋतु]] चल्दछ।&lt;ref&gt;{{cite book|last=Burn|first=Chris|title=The Polar Night|url=http://nwtresearch.com/sites/default/files/the-polar-night.pdf|work=The Aurora Research Institute|date=March 1996|access-date=28 September 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/weather-and-climate/weather/sunlight-hours/|title=Sunlight Hours|work=Australian Antarctic Programme|date=24 June 2020|access-date=13 October 2020}}&lt;/ref&gt; तर दक्षिणी गोलार्धमा दिन छिटो र रात लामो हुने हुँदा प्राप्त गर्नेभन्दा तापक्रम नष्ट गर्ने अवधि धेरै हुन्छ यसर्थ यहाँ त्यससमय शिशिर ऋतु चल्दछ। पृथ्वी र सूर्यको यस स्थितिलाई कर्कट सङ्क्रान्ति भनिन्छ।

२१ जुनपछि सूर्यको स्थिति दक्षिणायन हुन लाग्ने हुँदा २२ डिसेम्बरमा सूर्यको किरण [[भूमध्यरेखा]]माथि लम्बरूपले पर्दछ र अन्य भागतर्फ सूर्यको किरण तेर्सो पर्दै जान्छ। यस समय पृथ्वीको उत्तर र दक्षिण दुवै गोलार्धको ठीक आधा भाग सूर्यको सम्मुख र ठीक आधा भाग विमुख दिशामा पर्ने हुँदा पृथ्वीको सबै ठाउँमा दिन र रातको लम्बाइ बराबर (१२ घण्टाको दिन र १२ घण्टाको रात) हुन्छ । यस प्रकार दिन र रात बराबर हुने हुँदा सूर्यको ताप पाउने र नष्ट हुने मात्रा पनि बराबर हुन्छ। यसर्थ यस समय पृथ्वीमा न धेरै जाडो न धेरै गर्मी हुन्छ। उत्तरी गोर्धमा ग्रीष्मपछिको शरद् र दक्षिणी गोलार्धमा शिशिरपछिको बसन्त ऋतु चल्लछ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.eadarsha.com/nep/article/%E0%A4%A6%E0%A4%BF%E0%A4%A8-%E0%A4%9B%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%81%E0%A4%A6%E0%A5%88-%E0%A4%9B%E0%A4%A8%E0%A5%8D-%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A5%8B-%E0%A4%AC%E0%A4%A2%E0%A5%8D%E0%A4%A6/|title=दिन छोटिँदै छन्, जाडो बढ्दै छ|publisher= इ आदर्श|access-date=२०१६ जुलाई २०}}&lt;/ref&gt; यस्तो बखतमा सूर्य ठीक पूर्वमा उदाउँछ र ठीक पश्चिममा अस्ताउँदछ। सूर्य र पृथ्वीको यस किसिमको स्थितिलाई शरद् सम्पात भनिन्छ। 

शरद् ऋतुको समाप्तिपछि सूर्य दक्षिणायन हुन्छ र किरण मकररेखामा लम्बरूपले पर्दछ। यसर्थ २२ [[डिसेम्बर]]मा (लगभग पौष ७) दक्षिणी गोलार्धको धेरै भाग
सूर्यतर्फ ढल्केको तथा सूर्यको सम्मुख परेका हुन्छन् जब कि उत्तरी गोलार्ध सूर्यको विमुख दिशामा पर्दछ र [[दिन]] छोटो र रात लामो हुन्छ। यस समय पृथ्वीको दक्षिणी गोलार्धले सूर्यबाट ताप प्राप्त गर्ने अवधि बढी र उत्तरी गोलार्धले ताप प्राप्त गर्ने अवधि कम हुने भएकाले दक्षिणी गोलार्धमा ग्रीष्म ऋतु र उत्तरी गोलार्धमा शिशिर ऋतु हुन्छ। यो दिन सूर्य पृथ्वीबाट १५५,१५७,२०० [[किलोमिटर]] टाढा रहन्छ। पृथ्वी र सूर्यको यस स्थितिलाई मकर सङ्क्रान्ति भनिन्छ। २१ मार्चमा (करिब चैत्र ७) सूर्यको स्थिति भूमध्यरेखा क्षेत्रमा लम्बरूपले पर्दछ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://mysansar.com/2014/09/15018/|title=ऋतु परिवर्तन हुने कारणहरू|publisher=माई संसार|access-date=२०१४ अक्टोबर १८}}&lt;/ref&gt; यस समय दुवै गोलार्धका आधा-आधा भागले बराबर सूर्यताप प्राप्त गर्दछन्। यस कारण सेप्टेम्बर २२ को दिनमा दिन र रातको लम्बाइ बराबर हुन्छ। यो ताप प्राप्ति र नाशको बराबर अवधि हुने हुँदा दुवै गोलार्धमा न धेरै गर्मी न धेरै जाडो हुन्छ। त्यसैले उत्तरी गोलार्धमा शिशिर पछिको बसन्त ऋतु र दक्षिणी गोलार्धमा ग्रीष्मपछिको शरद् ऋतु चल्दछ। सूर्य र पृथ्वीको यस किसिमको स्थितिलाई वसन्त सम्पात भनिन्छ। २१ [[मार्च]]पछि पृथ्वी र सूर्यको स्थिति माथि उल्लेख गरेजस्तै पुनः २१ जुनको स्थिति आउँदछ र सोही क्रम दोहोरिन्छ। भूमध्यरेखा क्षेत्रमा सधैँ दिन र रात बराबर र ध्रुवीय क्षेत्रहरूमा ६ महिनाको दिन र ६ महिनाको रात हुन्छ। यसर्थ यी ठाउँहरूमा ऋतुपरिवर्तनको खास प्रभाव पर्दैन। जब कि कर्कट र मकर रेखातर्फ [[ऋतु परिवर्तन]]को विशेष प्रभाव पर्दछ।

वर्तमान समयमा पृथ्वी ३ [[जनवरी]]को र ४ [[जुलाई]]को आसपास सबैभन्दा माथिको बिन्दुमा पुग्दछ। एनागनल चाल र विभिन्न अक्षीय घटनाहरूका कारण समय बित्दै जाँदा यी दिनहरू परिवर्तन हुन्छन् जसले मिलानकोभिच चक्र भनेर चिनिने चक्रीय ढाँचा पछ्याउँदछ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://climate.nasa.gov/news/2948/milankovitch-orbital-cycles-and-their-role-in-earths-climate/|title=Milankovitch (Orbital) Cycles and Their Role in Earth's Climate|work=NASA|last1=Buis|first1=Alan|date=27 February 2020|access-date=27 October 2020}}&lt;/ref&gt; पृथ्वी र सूर्यबीचको यो बदलिँदो दूरीका कारण पृथ्वीको सतहमा पुग्ने सौर्य ऊर्जा [[परमाणु]] ऊर्जाको तुलनामा करिब ६.९% ले वृद्धि हुन्छ। यसो हुनुको कारण प्रमुख कारण दक्षिणी गोलार्द्ध पृथ्वी र सूर्यको सबैभन्दा नजिकको बिन्दुमा पुग्दा मात्र सूर्यतिर ढल्किन्छ। वर्षभरि नै पृथ्वीको दक्षिणी गोलार्द्धले उत्तरी गोलार्द्धको तुलनामा सूर्यबाट अलि बढी ताप पाउँछ। पृथ्वीको अक्षीय ढालका कारण [[ऊर्जा]]को कुल मात्राको वृद्धिको तुलनामा यस घटनाको महत्व निकै सानो छ। अधिकांस अतिरिक्त ऊर्जा दक्षिणी गोलार्द्धमा [[महासागर]]को [[पानी]]ले खपत गर्दछ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ocp.ldeo.columbia.edu/res/div/ocp/pub/seager/Kang_Seager_subm.pdf|title=Croll Revisited: Why is the Northern Hemisphere Warmer than the Southern Hemisphere?|work=Columbia University|last1=Kang|first1=Sarah M.|last2=Seager|first2=Richard|location=New York|access-date=27 October 2020}}&lt;/ref&gt;

== वासयोग्यता ==
[[चित्र:Moraine Lake 17092005.jpg|thumb|[[क्यानडा]]को रकी पर्वतमाला अगाडि माइरेन तालको एक सामुद्रीक दृश्य]]

कुनै पनि ग्रहमा [[जीवन]]का लागि उपयुक्त नभए पनि कुनैपनि प्रकारका जीवहरू जीवित रहन सक्छन् भने त्यस [[ग्रह]]लाई बस्न सकिने बताइएको छ। पृथ्वीमा प्रशस्त मात्रामा पानी छ जसले एक अर्कामा जटिल जैविक यौगिकहरूको संलग्नता र संयोजनका लागि उचित वातावरण सृजना गर्दछ। साथै यसले उपापचयन प्रक्रियाका लागि आवश्यक [[ऊर्जा]] प्रदान गर्दछ।&lt;ref name=&quot;ab20032&quot;&gt;{{cite web|date=September 2003|url=http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html|archiveurl=https://www.webcitation.org/664nPTN2N?url=http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html|archivedate=११ मार्च २०१२|title=Astrobiology Roadmap|publisher=NASA, Lockheed Martin|accessdate=10 March 2007|df=dmy}}&lt;/ref&gt; पृथ्वीबाट सूर्यको दूरीका साथै यसको अक्षीय उपकेन्द्रता, अक्षीय परिक्रमणको गति, अक्षीय ढाल, भू-प्राकृतिक इतिहास, उपयुुक्त [[पृथ्वीको वायुमण्डल|वायुमण्डल]] र चुम्बकीय क्षेत्र सबै मिलेर पृथ्वीको सतहको वर्तमान हावापानी र वातावरणलाई कायम राख्ने काम गरिरहेका छन्।&lt;ref name=&quot;dole19702&quot;&gt;{{cite web|first=Stephen H.|last=Dole|date=1970|title=Habitable Planets for Man|publisher=American Elsevier Publishing Co|url=https://www.rand.org/pubs/reports/R414/|accessdate=11 March 2007|isbn=0-444-00092-5}}&lt;/ref&gt;

=== जीवमण्डल ===

पृथ्वीको सम्पूर्ण पारिस्थितिक योग नै जीवमण्डल हो। यसलाई पृथ्वीमा जीवनको क्षेत्र पनि भन्न सकिन्छ। यो संयुक्त प्रक्रिया (पृथ्वीभित्रको सौर्य र ब्रह्माण्डीय विकिरण र तापबाट विच्छेदन) हो र यो धेरै हदसम्म स्व-नियमित छ। अर्को शब्दमा भन्ने हो भने जीवमण्डलले पृथ्वीको बाहिरी तहमा भएका [[हावा|वायु]], जमिन, [[पानी]] र जीवित वस्तुहरूको योगलाई बुझाउँछ। जीवनको अस्तित्व जीवमण्डलसित सम्बन्धित छ। जीवमण्डलको सीमा करिब २० किलोमिटर माथि र तलसम्म रहेको अनुमान गरिएको भए पनि अधिकांश जीवन मुख्यतः [[हिमालय]]को उचाइभन्दा ५०० [[मिटर]] तल रहेको समुद्रको गहिराइमा पाइन्छन्। लगभग ४.१ अरब वर्षअघि यहाँ जीवहरू अस्तित्वमा आएका थिए।

यस ग्रहको [[प्राणी]] जगत् बस्न योग्य [[पारिस्थितिक प्रणाली|पारिस्थितिकी]]को सृजना गर्दछ। कहिलेकाहीँ यी सबैलाई &quot;जीवमण्डल&quot; भनिन्छ। लगभग ३.५ अरब वर्षअघि पृथ्वीको जीवमण्डलको उत्पत्ति सुरु भएको अनुमान गरिएको छ। यो जीवमण्डललाई प्रमुख वासस्थान ओगटेको [[वनस्पति]] तथा वन्यजन्तुको ठूलो प्राकृतिक रूपमा देखा पर्ने समुदायमा विभाजन गर्न सकिन्छ। त्यस्तै धेरै जीवजन्तु र जनावर एउटै परिस्थितिमा बस्ने गरेका छन्। जमिनमा बसोबास गर्ने जीवहरूलाई मुख्यतया अक्षांशको भिन्नता, समुद्री सतह, उचाई र आर्द्रताबाट विभाजन गर्न सकिन्छ। सुमेरु क्षेत्र वा कुमेरू वृत्तको स्थलीय पारिस्थितिकीको सन्दर्भमा उच्च अक्षांश वा अत्यन्त सुख्खा क्षेत्रहरूमा तुलनात्मक रूपमा कुनै जनावर र वनस्पतिहरू पाइदैनन्। यस्ता क्षेत्रहरूमा [[भूमध्य रेखा]] क्षेत्रको आर्द्र तराईमा प्रजातिहरूको विविधता सबैभन्दा बढी पाइन्छ।&lt;ref name=&quot;amnat163_2_1922&quot;&gt;{{cite web|last=Hillebrand|first=Helmut|title=On the Generality of the Latitudinal Gradient|url=https://archive.org/details/sim_american-naturalist_2004-02_163_2/page/192|newspaper=American Naturalist|date=2004|pages=192–211|doi=10.1086/381004|pmid=14970922}}&lt;/ref&gt; सन् २०१६ जुलाईमा वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीका सबै जीवित जीवहरूमा एउटा परीक्षण गर्दै ३५५ जिनको समूहलाई अन्तिम विश्वव्यापी समान पूर्वजको रूपमा चिनाएका थिए।&lt;ref name=&quot;NYT-20160725&quot;&gt;{{cite web |last=Wade |first=Nicholas |title=Meet Luca, the Ancestor of All Living Things |url=https://www.nytimes.com/2016/07/26/science/last-universal-ancestor.html |date=25 July 2016 |work=New York Times |accessdate=25 July 2016}}&lt;/ref&gt;

=== प्राकृतिक स्रोत र जमिनको प्रयोग ===

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right; margin-left:1em;&quot;
|+ मानिसहरूद्वारा प्रयोग गरिएको अनुमानित भूमि, सन् २०००&lt;ref name=&quot;Lambin2011&quot;&gt;{{cite web |first=Eric F. |last=Lambin |first2=Patrick |last2=Meyfroidt |title=Global land use change, economic globalization, and the looming land scarcity |work=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |publisher=National Academy of Sciences |pages=3465–72 |date=1 March 2011 |url=http://www.pnas.org/content/108/9/3465.full.pdf |accessdate=30 August 2014 |bibcode=2011PNAS..108.3465L |doi=10.1073/pnas.1100480108 |pmid=21321211 |pmc=3048112 |newspaper= |archivedate=३ सेप्टेम्बर २०१३ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130903005101/http://www.pnas.org/content/108/9/3465.full.pdf }}&lt;/ref&gt;
|-
!भूमि प्रयोग
!मेगाहक्टर
|-
| बालीको भूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| १,३१०–१,६११
|-
| चरनभूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| २,५००–३,४१०
|-
| प्राकृतिक वनभूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| ३,१४३–३,८७१
|-
| रोपनकृत वनभूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| १२६–२१५
|-
| सहरी क्षेत्र
|style=&quot;text-align:center&quot;| ६६–३५१
|-
| प्रयोग नभएको भूमि
|style=&quot;text-align:center&quot;| ३५६–४४५
|}

मानिसहरूले पृथ्वीका प्राकृतिक स्रोतसाधनहरू विभिन्न उद्देश्यका लागि प्रयोग गरेका छन्। यस मध्ये केही गैर-नवीकरणीय संसाधन मानिन्छन्। जीवाश्म इन्धन भौगर्भिक समयको सन्दर्भमा मात्र नवीकृत हुन्छ। पृथ्वीमा ठूलो मात्रामा जीवाश्म इन्धनको भण्डार रहेको छ। तीमध्ये [[कोइला]], पेट्रोलियम र [[प्राकृतिक ग्याँस]] पनि छन्। यी भण्डारहरूलाई मानिसले ऊर्जा उत्पादन गर्न मात्र नभएर [[रासायनिक पदार्थ]]हरू उत्पादन गर्ने कच्चा पदार्थको रूपमा पनि प्रयोग गर्दछन्। यसबाहेक [[कच्चा पदार्थ]] बनाउने प्रक्रियाद्वारा पनि [[खनिज]] पदार्थहरूको प्रयोग हुन्छ।&lt;ref name=&quot;Ramdohr&quot;&gt;{{cite web |last=Ramdohr |first=Paul |url=http://www.sciencedirect.com/science/book/9780080116358 |title=The Ore Minerals and their Intergrowths |work=AKADEMIE-VERLAG GmbH |publisher=Elsevier Ltd. |year=1969 |isbn=978-0-08-011635-8 |doi=10.1016/B978-0-08-011635-8.50004-8 |accessdate=29 April 2016}}&lt;/ref&gt;  [[लाभा]], माटोको भूक्षय र प्लेटमा आधारित भौगर्भिक संरचनाले गर्दा यस्ता पदार्थहरू बनेका हुन्। यी भण्डारहरूलाई थुप्रै [[धातु]] तथा अन्य लाभदायी आधारभूत तत्त्वहरूको एकाग्र स्रोतको रूपमा लिइन्छ।

पृथ्वीको जीवमण्डलले मानिसका लागि थुप्रै जैविक सामग्रीहरूको उत्पादन गर्ने गर्दछ जसमा [[खाद्यपदार्थ|खाना]], काठ, औषधि, [[अक्सिजन]] समावेछ छ भने यस बाहेक विभिन्न जैविक फोहोरहरूको पनि पुनः प्रयोग हुन्छ।&lt;ref name=science299_5607_673&gt;{{cite web |last=Rona |first=Peter A. |title=Resources of the Sea Floor |newspaper=Science |year=2003 |pages=673–74 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/299/5607/673?ijkey=AHVbRrqUsmdHY&amp;keytype=ref&amp;siteid=sci |accessdate=4 February 2007 |doi=10.1126/science.1080679 |pmid=12560541}}&lt;/ref&gt;  जमिनमा आधारित पारिस्थितिकी जमिनको माथिल्लो भाग र सफा पानीमा निर्भर हुन्छ भने समुद्री [[पारिस्थितिक प्रणाली|पारिस्थितिकी]] जमिनबाट धोएर समुद्री [[पानी]]मा पुग्ने पोषक तत्त्वहरूमा निर्भर हुन्छ। सन् १९८० सम्म पृथ्वीको सतही क्षेत्रको ५,०५३ मेगा हक्टर (५०.५३ मिलियन वर्ग किलोमिटर) क्षेत्रफलमा वनहरू फैलिएका थिए भने ६,७८८ मेेेगाहक्टर (६७.८८ मिलियन वर्ग किलोमिटर) [[क्षेत्रफल]]मा घाँसे मैदान र चरनभूमि तथन १,५०१ मेगाहेक्टर (१५.०१ मिलियन [[वर्ग किलोमिटर]]) [[कृषि]] क्षेत्रले ढाकेको थियो।&lt;ref name=&quot;Turner1990&quot;&gt;{{cite web |first=B. L., II |last=Turner |title=The Earth As Transformed by Human Action: Global And Regional Changes in the Biosphere Over the Past 300 Years |publisher=CUP Archive |pages=164 |year=1990 |isbn=0521363578 |url=https://books.google.com/books?id=7GI0AAAAIAAJ&amp;pg=PA164 }}&lt;/ref&gt; सन् १९९३ मा अनुमानित सिँचाइ क्षेत्र २,४८१,२५० वर्ग किलोमिटर (९,५८,०२० वर्ग माइल) थियो।

=== प्राकृतिक तथा वातावरणीय समस्या ===

[[चित्र:Pavlof2014iss.jpg|thumb|left|ज्वालामुखी विस्फोटन हुँदा तातो खरानी वायुमण्डलमा फैलिरहेको छ।]]

पृथ्वीको तटीय क्षेत्र र वरिपरिको क्षेत्रमा उष्णकटिबन्धीय चक्रवात, तुफान वा तुफानजस्ता अत्यन्तै खतरनाक मौसमी परिवर्तनहरूले गर्दा यस्ता क्षेत्रहरूमा जनजीवनमा गहिरो प्रभाव पार्दछ। सन् १९८० देखि २००० सम्म यस्ता घटनाहरूमा वर्षेनी औसत ११,८०० जनाको मृत्यु भएको थियो। [[भूकम्प]], [[पहिरो]], [[सुनामी]], विष्फोट, भुमरी, [[पहिरो]], हिमपात, [[बाढी]], डुबान, डढेलो तथा अन्य [[जलवायु परिवर्तन]] तथा प्राकृतिक प्रकोप प्राय: देखिने ठाउँहरू धेरै छन्। विभिन्न स्थानमा वायु र जल [[प्रदूषण]] मानव निर्मित प्रदूषणको कारणले गर्दा हुने हुन्छ। फलस्वरुप [[अम्ल वर्षा|अम्लीय वर्षा]] हुने गरेको पाइन्छ।&lt;ref name=walsh2008&gt;{{cite web |first=Patrick J. |last=Walsh |title=Oceans and human health: risks and remedies from the seas |pages=212 |editor1=Sharon L. Smith |editor2=Lora E. Fleming |publisher=Academic Press, 2008 |isbn=0-12-372584-4 |url=https://books.google.com/books?id=c6J5hlcjFaAC&amp;pg=PA212 |date=16 May 1997}}&lt;/ref&gt; वनको जमिनको विनाश, अधिक चरन भूमि, वन फँडानी, वन्यजन्तुको विनाश, प्रजातिलोपन, माटोको भूक्षयको कारणले गर्दा प्रकृतिमा नकारात्मक असर पारिरहेको हुन्छ। मानव जातिको औद्योगीकरणका क्रममा [[उत्सर्जन]] हुने [[कार्बनडाइअक्साइड]]को कारण विश्वव्यापी रूपमा विश्वको तापक्रम बढ्दै गएकोमा वैज्ञानिकहरू सहमति छन्। [[हिमनदी]] र [[बरफ]]का तहहरू पग्लने जस्ता जलवायु परिवर्तनले गर्दा विश्वको तापक्रम बढ्न गएको हो। अझ बढी अत्यधिक [[तापक्रम]] सीमाहरू अवलोकन भइरहेका छन्। एकै समयमा [[मौसम]] पनि उल्लेखनीय परिवर्तन भइरहेको र विश्वव्यापी रूपमा औसत समुद्री सतह पनि बढिरहेको छ।&lt;ref name=&quot;un200702022&quot;&gt;{{cite web|date=2 February 2007|url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&amp;Cr=climate&amp;Cr1=change|title=Evidence is now 'unequivocal' that humans are causing global warming&amp;nbsp;– UN report|publisher=United Nations|accessdate=7 March 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081221031717/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&amp;Cr=climate&amp;Cr1=change|archivedate=21 December 2008}}&lt;/ref&gt;

== मानवीय भूगोल ==

[[File:Continents vide couleurs.png|thumb|{{{align|right}}}|{{{size|300px}}}&lt;!--
   --&gt;| {{resize|105%|'''{{{heading|पृथ्वीको सातवटा [[महादेश]]}}}'''}}&lt;ref name=&quot;NatlGeo&quot;&gt;[http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=world&amp;Mode=d&amp;SubMode=w World] at the [http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/ Xpeditions Atlas]'', नेसनल जियोग्राफिक सोसाइटी, वासिङ्टन डिसी, सन् २००६&lt;/ref&gt;
{{col-begin}}
{{col-break}}
{{unbulleted list
|{{legend2|#0c0|[[उत्तर अमेरिका]]}}
|{{legend2|green|[[दक्षिण अमेरिका]]}}
|{{legend2|#0040ff|[[अन्टार्क्टिका]]}}
}}
{{col-break}}
{{unbulleted list
|{{legend2|#c10000|[[युरोप]]}}
|{{legend2|#fed52e|[[अफ्रिका]]}}
}}
{{col-break}}
{{unbulleted list
|{{legend2|#f33e01|[[एसिया]]}}
|{{legend2|#c04080|[[अस्ट्रेलिया (महादेश)|अस्ट्रेलिया]]}}
}}
{{navbar|style=float:right;|mini=true|World map indicating continents}}
{{col-end}}
]]

मानचित्राङ्कन विज्ञान नक्सा बनाउने अध्ययन तथा अभ्यासको विज्ञान हो। भूगोल भन्नाले भूमि, विशेषता, बासस्थान र पृथ्वीको घटनाको अध्ययनलाई बुझ्न सकिन्छ। यसै गरी मानचित्राङ्कन विज्ञान ऐतिहासिक रूपमा विश्वलाई चित्रण गर्ने नियम बनेको छ। सर्वेक्षण स्थिति तथा दूरीको मापन प्रणाली हो। नेभिगेसन एक राम्रो मापन प्रणाली हो। यस प्रणालीद्वारा स्थिति र दिशा मापन गर्न सकिन्छ। मानचित्राङ्कन र भूगोलको साथसाथै यसलाई आवश्यक जानकारी प्रदान गर्न र सही निदान गर्न विकसित गरिएको छ।

सन् २०११ को अक्टोबर ३१ सम्म पृथ्वीमा मानिसको जनसङ्ख्या सात अर्ब पुगेको थियो। पूर्वानुमानअनुसार सन् २०५० सम्ममा विश्वको [[जनसङ्ख्या]] ९.२ अरब हुनेछ। सबैभन्दा धेरै [[जनसङ्ख्या वृद्धि]] विकासोन्मुख राष्ट्रहरूमा हुने आशा गरिएको छ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://news.yahoo.com/various-7-billionth-babies-celebrated-worldwide-064439018.html |title=Various '7 billionth' babies celebrated worldwide |accessdate=31 October 2011 |archivedate=३१ अक्टोबर २०११ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111031182613/http://news.yahoo.com/various-7-billionth-babies-celebrated-worldwide-064439018.html }}&lt;/ref&gt; मानव जनसङ्ख्याको घनत्व संसारको सबै ठाउँमा समान छैन तर अधिकांश जनसङ्ख्या [[एसिया]] महादेशमा बसोबास गर्दछन्। सन् २०२० सम्ममा विश्वको ६० प्रतिशत जनसङ्ख्या ग्रामीण क्षेत्रमा नभई सहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्ने अनुमान गरिएको छ। पृथ्वीको सतहको ८ भागको १ भाग मानव बसोबासका लागि उपयुक्त हुन्छ भन्ने हिसाब गर्न सकिन्छ।&lt;ref name=&quot;un20062&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090905200753/http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm|archivedate=5 September 2009|title=World Population Prospects: The 2006 Revision|publisher=United Nations|accessdate=7 March 2007}}&lt;/ref&gt; पृथ्वीको सतहको तीन चौथाई भाग समुद्रले घेरिएको हुनाले यसको एक तिहाइ भाग मात्र जमिन अवस्थित छ। यस भूमिको केही भागमा [[मरुभूमि]] १४%,&lt;ref name=&quot;hessd4_4392&quot;&gt;{{cite news|last1=Peel|first1=M. C.|last2=Finlayson|first2=B. L.|last3=McMahon|first3=T. A.|title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification|publisher=Hydrology and Earth System Sciences Discussions|date=2007|pages=439–73|url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.html|accessdate=31 March 2007|doi=10.5194/hessd-4-439-2007}}&lt;/ref&gt; अग्ला [[पहाड]]हरू २७% र अन्य अनुपयुक्त भू-भागले रहेका छन्।&lt;ref name=&quot;biodiv2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml|title=Themes &amp; Issues|publisher=Secretariat of the Convention on Biological Diversity|accessdate=29 March 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070407011249/http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml|archivedate=7 April 2007|df=}}&lt;/ref&gt; विश्वको सबैभन्दा उच्च उत्तरी स्थायी संरचना द अलर्टमा अवस्थित छ।&lt;ref name=&quot;prb20072&quot;&gt;{{cite web|date=2007|url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EKxj3SWs?url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx|archivedate=१० फेब्रुअरी २०१३|title=Human Population: Fundamentals of Growth: Growth|publisher=Population Reference Bureau|accessdate=31 March 2007|df=dmy}}&lt;/ref&gt;
यो द्वीप [[क्यानडा]]को नुनाभुट (८२°२८′उत्तर) को एलेस्मेरे टापुमा अवस्थित छ। विश्वको सबैभन्दा उच्च दक्षिण-पक्षीय स्थायी संरचना एमुन्डसेन स्कट दक्षिण द्रुव स्टेसन हो। यो अन्टार्क्टिकामा लगभग दक्षिण ध्रुवको (९०°दक्षिण) नजिक।&lt;ref name=&quot;cfsa20062&quot;&gt;{{cite web|date=15 August 2006|url=http://www.tscm.com/alert.html|title=Canadian Forces Station (CFS) Alert|publisher=Information Management Group|accessdate=31 March 2007}}&lt;/ref&gt;

[[चित्र:67%C2%BA Per%C3%ADodo de Sesiones de la Asamblea General de Naciones Unidas (8020913157).jpg|thumb|left|न्युयोर्क सहर स्थित संयुक्त राष्ट्रसङ्घको प्रधान कार्यालय]]

स्वतन्त्र [[सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्रहरूको सूची|सार्वभौम राष्ट्रहरू]]ले यस ग्रहको लगभग सबै भूमिको दावा गर्छन्।&lt;ref name=cia&gt;{{cite web |date=24 July 2008 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |title=World |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |accessdate=5 August 2008 |archivedate=५ जनवरी २०१० |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html }}&lt;/ref&gt;  [[अन्टार्क्टिका]]का केही भागहरू बाहेक, डेन्युब नदीको पश्चिम किनाराका केही टुक्राहरू, [[इजिप्ट|मिस्र]] र [[सुडान]]बीचको सीमानामा रहेको बिर टाउइल दाबी नगरिएको क्षेत्रहरू हुन्।&lt;ref name=&quot;kennedy19892&quot;&gt;{{cite book|first=Paul|last=Kennedy|date=1989|title=The Rise and Fall of the Great Powers|publisher=Vintage|isbn=0-679-72019-7}}&lt;/ref&gt; सन् २०१५ सम्म विश्वमा १९३ सार्वभौम राज्यहरू रहेका छन् जसलाई सदस्य राष्ट्रको रूपमा समावेश गरिएको छ। साथै दुई पर्यवेक्षक राज्यहरू र ७२ आश्रित प्रदेशहरू र सीमित मान्यता प्राप्त राज्यहरू पनि रहेका छन्। सारा विश्वमाथि अधिकार जमाउने तरिकाले पृथ्वीमा कुनै पनि सार्वभौमसत्ता सम्पन्न सरकारको कहिल्यै निर्माण भएको छैन।&lt;ref name=&quot;uncharter2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/aboutun/charter/|title=U.N. Charter Index|publisher=United Nations|accessdate=23 December 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090220011242/http://www.un.org/aboutun/charter/|archivedate=20 February 2009}}&lt;/ref&gt; यद्यपि, केही राष्ट्र-राज्यहरूले विश्व प्रभुत्वको लागि लडेतापनि असफल भएका थिए। संयुक्त राष्ट्र सङ्घले एक विश्वव्यापी अन्तर राज्य सङ्गठनको रूपमा कार्य गर्दछ। यो सङ्गठन राष्ट्रहरूबीचको विवादमा हस्तक्षेप गर्ने उद्देश्यले स्थापित भएको छ। यसको उद्देश सशस्त्र द्वन्द्व नहोस् भन्ने हो। [[संयुक्त राष्ट्र]] मुख्यतया अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीति र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको मञ्चको रूपमा कार्यरत छ।&lt;ref name=&quot;un_int_law2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/law/|title=International Law|publisher=United Nations|accessdate=27 March 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081231055149/http://www.un.org/law/|archivedate=31 December 2008}}&lt;/ref&gt;
[[संयुक्त राष्ट्र सङ्घका सदस्य राष्ट्रहरू|सदस्य राष्ट्रहरू]]को सहमति भएमा सशस्त्र हस्तक्षेपका लागि पनि उपायहरू अपनाइन्छ।

सन् १९६१ अप्रिल १२ मा पृथ्वीलाई परिक्रमा गर्ने पहिलो व्यक्ति [[युरी गागरिन]] थिए।&lt;ref name=&quot;kuhn20062&quot;&gt;{{cite web|first=Betsy|last=Kuhn|date=2006|title=The race for space: the United States and the Soviet Union compete for the new frontier|url=https://archive.org/details/raceforspaceunit0000kuhn|pages=[https://archive.org/details/raceforspaceunit0000kuhn/page/34 34]|publisher=Twenty-First Century Books|isbn=0-8225-5984-6}}&lt;/ref&gt; सन् २०१० को जुलाई ३० सम्म करिब ४८७ जनाले अन्तरिक्ष र पृथ्वीको कक्षमा यात्रा गरेका थिए भने यीमध्ये १२ जना चन्द्रमामा सतहमा हिँडेका छन्।&lt;ref name=&quot;ellis20042&quot;&gt;{{cite web|first1=Lee|last1=Ellis|date=2004|title=Who's who of NASA Astronauts|url=https://archive.org/details/whoswhoofnasaast0000elli|publisher=Americana Group Publishing|isbn=0-9667961-4-4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;shayler_vis2005&quot;&gt;{{cite web|first1=David|last1=Shayler|first2=Bert|last2=Vis|date=2005|title=Russia's Cosmonauts: Inside the Yuri Gagarin Training Center|publisher=Birkhäuser|isbn=0-387-21894-7}}&lt;/ref&gt;  साधारणतया हाल [[अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेसन]]मा रहेका मानिसहरू मात्र अन्तरिक्षमा छन्। यस स्टेसनमा कार्यरत कर्मचारीहरूको सङ्ख्या ६ रहेको छ।&lt;ref name=&quot;nasa_rg_iss20072&quot;&gt;{{cite web|date=16 January 2007|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/station/news/ISS_Reference_Guide.html|title=Reference Guide to the International Space Station|publisher=NASA|accessdate=23 December 2008}}&lt;/ref&gt; उनीहरू हरेक ६ महिनामा परिवर्तन हुने गरेका छन्। पृथ्वीबाट मानिसहरूले यात्रा गरेको सबैभन्दा टाढाको दूरी ४,००,१७१ किलोमिटर हो जुन १९७० को अपोलो १३ अभियानमा प्राप्त भएको थियो।&lt;ref name=&quot;Apollo13History2&quot;&gt;{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4029/Apollo_13a_Summary.htm|title=Apollo 13 The Seventh Mission: The Third Lunar Landing Attempt 11 April–17 April 1970|publisher=NASA|accessdate=7 November 2015}}&lt;/ref&gt;

== चन्द्रमा ==
{{प्रमुख|चन्द्रमा}}

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float: right; margin-left: 0.5em;&quot;
|+ गुण
|-
| colspan=2 | [[चित्र:FullMoon2010.jpg|center|200px|पृथ्वीको उत्तरी भागमा पूर्ण चन्द्रमाको दृश्य]]
|-
| '''ब्यास''' || ३,४७४.८&amp;nbsp;किलोमिटर 
|-
| '''तौल''' || ६{{e|२४}}&amp;nbsp;[[किलोग्राम]]
|-
| '''अर्धमुख्य अक्ष''' || ३,८४,४००&amp;nbsp;किलोमिटर
|-
| '''आवर्तनकाल''' || {{nowrap|२७ दिन ७ घण्टा ४३.७ मिनेट}}
|}

पृथ्वीको अर्धव्यासको एक चौथाइ भाग जत्रो चन्द्रमा तुलनात्मक रूपमा ठूलो प्राकृतिक उपग्रह हो। ग्रहको आकारलाई ध्यानमा राख्दै यो सौर्यमण्डलको सबैभन्दा ठूलो उपग्रह हो। क्षुद्रग्रह [[यम]]बाट तुलनात्मक रूपमा ठूलो भए तापनि पृथ्वीजस्ता अन्य ग्रहहरूमा भएका प्राकृतिक उपग्रहहरूलाई पनि &quot;चन्द्रमा&quot; भनिनेे गरिन्छ।

चन्द्रमा पृथ्वीको एकमात्र प्राकृतिक उपग्रह र [[सौर्यमण्डल]]को पाँचौँ सबैभन्दा ठूलो उपग्रह हो। पृथ्वीको केन्द्रदेखि चन्द्रमाको केन्द्रसम्मको औसत दूरी ३,८४,४०३ किलोमिटर (२३८,८५७ माइल) छ जुन पृथ्वीको व्यासभन्दा ३० गुणा बढी हो। चन्द्रमाको व्यास ३,४७४ किलोमिटर (२,१५९ माइल) छ जुन पृथ्वीको व्यासको एक चौथाई भन्दा अलिक बढी छ। यसको अर्थ चन्द्रमा पृथ्वीको आकारको ५० भागको १ भाग हो। यसको सतहमा गुरुत्वाकर्षण शक्ति पृथ्वीको सतहमा [[गुरुत्वाकर्षण बल|गुरुत्वाकर्षण]] शक्तिको ६ भागको १ भाग छ। यदि कुनै व्यक्तिको तौल पृथ्वीको सतहमा १२० पाउण्ड छ भने चन्द्रमाको सतहमा उसको तौल २० पाउण्ड मात्र हुनेछ। यसले हरेक २७.३ दिनमा पृथ्वी वरिपरि पूर्ण परिक्रमा पूरा गर्दछ। चन्द्रकाल हरेक २९.५ दिनमा पुनः यथास्थिति फर्किन्छ अर्थात् फेरि त्यही गतिविधि निरन्तर चलिरहन्छ। पृथ्वी-चन्द्र-सूर्य प्रणालीको ज्यामितिमा आवधिक परिवर्तनका कारण चन्द्र चक्रको यो अलौकिक परिक्रमा हुन्छ। पृथ्वी र चन्द्रमाको परिक्रमाद्वारा उत्पन्न गुरुत्वाकर्षण बल र केन्द्रोन्मुखी शक्तिले मुख्यतया पृथ्वीमा ज्वारभाटाको निर्माण गराउँदछ।

[[चित्र:Earth-Moon.svg|thumb|left|पृथ्वी र चन्द्रमा प्रणालीको विस्तृत तस्वीर]]

पृथ्वी र चन्द्रमाको आकर्षणका कारण हुने ज्वारभाटाका कारण चन्द्रमा पृथ्वीबाट प्रतिवर्ष करिब ३८ मिमिमिटरको दरले टाढा सर्ने गर्दछ।&lt;ref name=espenak_meeus20070207&gt;{{cite web |last1=Espenak |first1=F. |last2=Meeus |first2=J. |date=7 February 2007 |url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/617EmcCjR?url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html |archivedate=२२ अगस्ट २०११ |title=Secular acceleration of the Moon |publisher=NASA |accessdate=20 April 2007 |df=dmy }}&lt;/ref&gt; लाखौँ वर्षहरूमा यी साना परिवर्तनहरूले गर्दा पृथ्वीको दिन बढेर २३ माइक्रोसेकेन्ड प्रति वर्षमा वृद्धि हुँदा अन्ततः अझ धेरै परिवर्तनहरू भएका छन्। उदाहरणका लागि, डेभोनियन समयकालमा (लगभग ४१ करोड वर्षअघि) एक वर्ष पूरा गर्न ४०० दिन लामो हुन्थ्यो भने प्रत्येक दिन २१.८ घण्टाको हुने गर्दथ्यो।&lt;ref&gt;{{cite book |last=Lambeck |first=Kurt |title=The Earth's Variable Rotation: Geophysical Causes and Consequences |publisher=Cambridge University Press |year=1980 |pages=367 |url=https://books.google.com/books?id=-kiG3uYkoUEC&amp;pg=PA62&amp;dq=%22the+earth's+variable+rotation%22&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjZ0r_0x4fPAhUDGx4KHS2kCJsQ6AEIHDAA#v=onepage&amp;q&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;

चन्द्रमाले पृथ्वीको हावापानी परिवर्तन गर्न सहयोग पुर्‍याएर जीवन विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ। जीवावशेष तथा कम्प्युटर सिमुलेशनबाट प्राप्त तथ्याङ्कले चन्द्रमा ज्वारभाटाले गर्दा पृथ्वीको अक्षीय ढाल स्थिर रहेको सङ्केत गर्दछ।&lt;ref name=aaa428_261&gt;{{cite news |last1=Laskar |first1=J. |last2=Robutel |first2=P. |last3=Joutel |first3=F. |last4=Gastineau |first4=M. |last5=Correia |first5=A.C.M. |last6=Levrard |first6=B. |title=A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth |newspaper=Astronomy and Astrophysics |date=2004 |pages=261–85 |bibcode=2004A&amp;A...428..261L |doi=10.1051/0004-6361:20041335}}&lt;/ref&gt;  केही किंवदन्तीहरूले अनुमान लगाएअनुसार पृथ्वीको भूमध्यरेखाको छेउछाउमा अन्य ग्रह तथा सूर्यद्वारा एकनासको बलाधूर्ण बल बिना पृथ्वीको परिक्रमाको अक्ष अनियमित र अस्थिर हुने थियो र [[मङ्गल ग्रह]]को सन्दर्भमा प्रत्येक लाख वर्षमा पृथ्वीमा पनि भयानक परिवर्तनहरू देख्न सकिन्थ्यो।&lt;ref name=nature410_6830_773&gt;{{cite news |last=Murray |first=N. |last2=Holman |first2=M. |title=The role of chaotic resonances in the solar system |newspaper=Nature |date=2001 |pages=773–79 |arxiv=astro-ph/0111602 |doi=10.1038/35071000 |pmid=11298438}}&lt;/ref&gt;

पृथ्वीको सतहबाट हेर्दा चन्द्रमा र सूर्य लगभग बराबर दूरीमा एउटै आकारका गोलाकार आकाशिय पिण्ड जस्तो देखिन्छन्। यी दुई वस्तुहरूको कोणीय आकार (वा घन कोण) मेल खान्छ किनभने सूर्य चन्द्रमाभन्दा लगभग ४०० गुणा ठूलो भए तापनि एकै समयमा चन्द्रमाको तुलनामा सूर्य पृथ्वीबाट ४०० गुणा टाढा छ।&lt;ref name=angular /&gt;&lt;ref name=angular&gt;{{cite web |last=Williams |first=David R. |date=10 February 2006 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html |title=Planetary Fact Sheets |publisher=NASA |accessdate=28 September 2008}}&lt;/ref&gt;

चन्द्रमाको संरचनाको बारेमा सबैभन्दा बढी स्वीकार गरिने सिद्धान्त ''बृहत् प्रभाव सिद्धान्त'' हो। यसले मङ्गल ग्रहजस्तै आकारमा बराबर 'थिया' नामक ब्रह्माण्डीय कणसँग टक्कर खाँदा यसको निर्माण भएको भनेर उल्लेख गरेको छ। यस सिद्धान्तले (अन्य कुराहरूका साथै) चन्द्रमामा फलाम र अस्थिर तत्त्वहरूको सापेक्षिक कमी र यसको संरचनाको प्रकृति पृथ्वीको भित्री भाग जस्तै छ भनी बताउँछ।&lt;ref name=nature412_708&gt;{{cite news |last=Canup |first=R. |last2=Asphaug |first2=E. |title=Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation |newspaper=Nature |pages=708–12 |date=2001 |doi=10.1038/35089010 |pmid=11507633 |bibcode=2001Natur.412..708C}}&lt;/ref&gt;

== क्षुद्रग्रह तथा कृतिम उपग्रहहरू ==

क्षुद्रग्रह मुख्यतया ताराहरूको वरिपरि घुम्ने चट्टानहरू मिलेर बनेको एक आकाशिय पिण्ड हो। सौर्यमण्डलमा क्षुद्रग्रहहरू साना ग्रहहरूको श्रेणीमा सबैभन्दा प्रसिद्ध पिण्डहरू हुन्। यस्ता ग्रहहरू [[बुधग्रह|बुध]] जस्ता ग्रहहरूभन्दा पनि साना हुन्छन्। अधिकांश क्षुद्रग्रहहरूले [[मङ्गल ग्रह|मङ्गल]] र [[बृहस्पति ग्रह|बृहस्पति]] ग्राह बीचमा रहेको क्षुद्रग्रह पेटीमा विशिष्ट दीर्घवृत्ताकार अक्षमा सूर्यको परिक्रमा गर्छन्। क्षुद्रग्रह पेटीको क्षेत्रमा सौर्यमण्डलको निर्माणका क्रममा प्रारम्भमा बनेका भ्रुणग्रहहरूको अवशेषले बृहस्पतिको कारण हुने गुरुत्वाकर्षण अक्षांस गतिशीलताका कारण ग्रहसँग ठक्कर हुन पाएन जसकारण क्षुद्रग्रह पेटीको उत्पत्ति हुनुको कारण यही अवशेष हो।

पृथ्वीमा कम्तीमा पनि पाँचवटा सह कक्षीय क्षुद्रग्रहहरू छन् जसमा &quot;३७५३ क्रुइथन&quot; र &quot;२००२ एए२९&quot; क्षुद्रग्रहहरू पर्दछन्।&lt;ref name=whitehouse20021021&gt;{{cite web |first=David |last=Whitehouse |title=Earth's little brother found |publisher=BBC News |date=21 October 2002 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/2347663.stm |accessdate=31 March 2007}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=christou_asher2011&gt;{{cite arXiv | last1=Christou|first1=Apostolos A.|last2=Asher|first2=David J. | date=31 March 2011 | title=A long-lived horseshoe companion to the Earth | eprint=1104.0036 | class=astro-ph.EP}} See table 2, p. 5.&lt;/ref&gt;  &quot;२०१० टिके७&quot; भएको ट्रोजन क्षुद्रग्रहले &quot;एल४&quot; मार्गमा एक स्वतन्त्र कक्षीय मार्गमा सूर्य वरिपरि पृथ्वीको अक्षको परिक्रमा गरिरहेको छ।&lt;ref name=Connors&gt;{{cite news |last=Connors |first=Martin |last2=Wiegert |first2=Paul |last3=Veillet |first3=Christian |title=Earth's Trojan asteroid |date=27 July 2011 |newspaper =Nature (journal)  |pages=481–83 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v475/n7357/full/nature10233.html |doi=10.1038/nature10233 |accessdate=27 July 2011 |bibcode=2011Natur.475..481C |pmid=21796207}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Choi&gt;{{cite web |last=Choi |first=Charles Q. |title=First Asteroid Companion of Earth Discovered at Last |url=http://www.space.com/12443-earth-asteroid-companion-discovered-2010-tk7.html |date=27 July 2011 |publisher=Space.com |accessdate=27 July 2011}}&lt;/ref&gt; पृथ्वीभन्दा सानो क्षुद्रग्रह &quot;२००६ आरएच १२०&quot; प्रत्येक बीस वर्षमा पृथ्वी र चन्द्र प्रणाली परिक्रमा प्रणालीलाई जटिल बनाउने गर्दछ। यस प्रक्रियामा यसले पृथ्वीलाई लाग्ने समयभन्दा छोटो समयमा घुमाउन सक्ने क्षमता राख्दछ।&lt;ref&gt;{{cite web |title=2006 RH120 ( = 6R10DB9) (A second moon for the Earth?) |url=http://www.birtwhistle.org/Gallery6R10DB9.htm |website=Great Shefford Observatory |publisher=Great Shefford Observatory |accessdate=17 July 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150206154817/http://www.birtwhistle.org/Gallery6R10DB9.htm |archivedate=6 February 2015}}&lt;/ref&gt;

कृत्रिम उपग्रह अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण गरिएको वैज्ञानिक प्रक्रियामा विकसित उपग्रह हो। यी उपग्रहहरू चन्द्रमाजस्तै हुन्छन् तर चन्द्रमा प्रकृतिबाट प्राप्त भएको हो भने कृत्रिम उपग्रह मानिसद्वारा सिर्जना गरिएको हो। सन् २०१६ जनु सम्म पृथ्वीको अक्षमा मानव निर्मित १,४१९ वटा कृत्रिम उपग्रहहरू थिए।&lt;ref name=ucs&gt;{{cite web |title=UCS Satellite Database |date=11 August 2016 |work=Nuclear Weapons &amp; Global Security |publisher=Union of Concerned Scientists |url=http://www.ucsusa.org/nuclear_weapons_and_global_security/space_weapons/technical_issues/ucs-satellite-database.html |accessdate=10 October 2016}}&lt;/ref&gt; सबैभन्दा पुरानो कृत्रिम उपग्रह भ्यानगार्ड-१ हो। विश्वको सबैभन्दा ठूलो कृत्रिम उपग्रह अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेसन हो।

== संस्कृति तथा ऐतिहासिक दृष्टिकोण ==
[[चित्र:NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg|thumb|अपोलो-८ बाट खिचिएको ''पृथ्वीको उदय''।]]

[[चित्र:Earth symbol (planetary color).svg|48px|left|🜨]]&lt;ref name=liungman2004&gt;{{cite web |first=Carl G. |last=Liungman |date=2004 |title=Group 29: Multi-axes symmetric, both soft and straight-lined, closed signs with crossing lines |pages=281–82 |publisher=Ionfox AB |place=New York |isbn=91-972705-0-4}}&lt;/ref&gt;
मानव संस्कृतिमा यस ग्रहबारे विभिन्न सिद्धान्तहरू रहेका छन्। संसारलाई कहिलेकाहीँ [[भगवान]]को रुपमा व्यक्त गरिन्छ। धेरै संस्कृतिमा पृथ्वी भनेको देवता भनेर उल्लेख गरिएको छ।&lt;ref name=&quot;Thematic Guide&quot;&gt;{{cite web |title=Thematic Guide to World Mythology |url=https://archive.org/details/thematicguidetow00lore |last=Stookey |first=Lorena Laura |publisher=Greenwood Press |year=2004 |isbn=978-0-313-31505-3 |pages=[https://archive.org/details/thematicguidetow00lore/page/114 114]–115}}&lt;/ref&gt; यसलाई सन्तान जन्माउने प्रमुख देवता रूपमा लिइन्स। २०औँ शताब्दीको मध्यमा ''गाया'' सिद्धान्तले पृथ्वीको वातावरण र जीवनलाई एउटा स्वनियमन गर्ने जीवसँग तुलना गरेको थियो जसले गर्दा बासस्थानको स्थायित्व कायम हुन्छ।&lt;ref name=&quot;vanishing255&quot;&gt;Lovelock, James. ''The Vanishing Face of Gaia''. Basic Books, 2009, p. 255. {{isbn|978-0-465-01549-8}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;J1972&quot;&gt;{{cite web |last=Lovelock |first=J.E. |title=Gaia as seen through the atmosphere |publisher=Atmospheric Environment |date=1972 |pages=579–580 |doi=10.1016/0004-6981(72)90076-5 |publisher=Elsevier |issn=1352-2310 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lovelock1974&quot;&gt;{{cite web |last=Lovelock |first=J.E. |last2=Margulis |first2=L. |title=Atmospheric homeostasis by and for the biosphere: the Gaia hypothesis |newspaper=Tellus |date=1974 |pages=2–10 |doi=10.1111/j.2153-3490.1974.tb01946.x |url=http://tellusa.net/index.php/tellusa/article/view/9731 |accessdate=20 October 2012 |publisher=International Meteorological Institute |issn=1600-0870}}&lt;/ref&gt;  थुप्रै धर्मले सृष्टि गरेका मिथ्याहरूमा अलौकिक [[देवता|देव]] वा देवीहरूले संसार सृष्टि गरेको भन्ने गरिन्छ।

वैज्ञानिक अनुसन्धानले गर्दा यस ग्रहबारे मानव धारणामा केही परिवर्तन आएको छ। पश्चिममा समतल पृथ्वीको अवधारणा परिवर्तन भएको छ र गोलाकार पृथ्वीको अवधारणा सृजना गरिएको छ जुन [[पाइथागोरस]]को छैठौँ शताब्दी ईसा पूर्वमा सुरु गरेको थियो।&lt;ref&gt;Russell, Jeffrey B. &quot;The Myth of the Flat Earth&quot;. American Scientific Affiliation; but see also Cosmas Indicopleustes.&lt;/ref&gt; सोह्रौँ शताब्दीभन्दा अघि भूकेन्द्रीत नमुनामा पृथ्वीलाई [[ब्रह्माण्ड]]को केन्द्र मानिएको थियो तर पछि वैज्ञानिकहरूले पहिलो सैद्धान्तिक विश्लेषणद्वारा यो परिक्रमण गर्ने वस्तु र [[सौर्यमण्डल]]का अन्य [[ग्रह]]हरूजस्तै हो भनेर देखाएका थिए। उन्नाइसौँ शताब्दीसम्म पश्चिमी मुलुकका मानिसहरूले पृथ्वी हजारौँ वर्ष पुरानो हो भनेेर विश्वास गर्थे। पृथ्वीको आयु पत्ता लगाउन जेम्स उसरले बाइबलको वंशावली र अन्य थुप्रै मसीह शास्त्रविद् तथा पादरीहरूको विश्लेषण गरेका थिए।&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://archive.org/details/livesnecromance04godwgoog |title=Lives of the Necromancers |first=William |last=Godwin |date=1876 |pages=49}}&lt;/ref&gt; उन्नाइसौँ शताब्दीमा वैज्ञानिकहरूले पृथ्वी कम्तीमा पनि केही लाख वर्ष पुरानो रहेको छ भनेर बुझेका थिए।&lt;ref name=arnett20060716&gt;{{cite web |first=Bill |last=Arnett |date=16 July 2006 |title=Earth |work=The Nine Planets, A Multimedia Tour of the Solar System: one star, eight planets, and more |url=http://nineplanets.org/earth.html |accessdate=9 March 2010}}&lt;/ref&gt; सन् १८६४ मा लर्ड केल्भिनले थर्मोडायनामिक्सको प्रयोग गरेर पृथ्वी २ करोडदेखि ४० करोड वर्ष पुरानो थियो भन्ने अनुमान लगाए जसले गर्दा विवाद उत्पन्न भएको थियो तर पछि, १९औँ शताब्दीको अन्ततिर र २०औँ शताब्दीको सुरुतिर रेडियोएक्टिभिटी र रेडियोमेट्रिक डेटिङ पत्ता लागेपछि पृथ्वीको युग निर्धारण गर्ने भरपर्दो तरिका रेडियोमेट्रिक डेटिङ बनेको थियो।&lt;ref&gt;{{cite web |title=Physical Geology: Exploring the Earth |last=Monroe |first=James |publisher=Thomson Brooks/Cole |year=2007 |isbn=978-0-495-01148-4 |pages=263–265 |last2=Wicander |first2=Reed |last3=Hazlett |first3=Richard}}&lt;/ref&gt; यसले पृथ्वी एक अरब वर्षभन्दा पुरानो थियो भन्ने प्रमाण दिएको थियो।&lt;ref&gt;{{वेब स्रोत |शीर्षक=An Equation for Every Occasion: Fifty-Two Formulas and Why They Matter |युआरएल=https://archive.org/details/equationforevery0000hens |अन्तिम=Henshaw |प्रथम=John M. |प्रकाशक=Johns Hopkins University Press |आइएसबिएन=978-1-421-41491-1 |पृष्ठ=[https://archive.org/details/equationforevery0000hens/page/117 117]–118}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Lord Kelvin and the Age of the Earth |url=https://archive.org/details/lordkelvinageofe0000burc_d4q5 |last=Burchfield |first=Joe D. |publisher=University of Chicago Press |year=1990 |isbn=978-0-226-08043-7 |pages=[https://archive.org/details/lordkelvinageofe0000burc_d4q5/page/13 13]–18}}&lt;/ref&gt; २०औँ शताब्दीमा मानिसहरूले पहिलोपटक पृथ्वीलाई अक्षबाट र विशेषगरी अपोलो अन्तरिक्ष अभियानद्वारा खिचिएका तस्वीरहरू देखेपछि पृथ्वीबारे मानिसहरूको धारणामा परिवर्तन आएको थियो।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://alcalde.texasexes.org/2012/06/neil-degrasse-tyson-on-why-space-matters-watch/ |title=Neil deGrasse Tyson: Why Space Matters |work=The Alcalde |first=Rose |last=Cahalan |date=5 June 2012 |accessdate=21 January 2016}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

== बाह्य कडीहरू ==

{{sisterlinks|पृथ्वी}}
* [http://www.wikimapia.org/ विकिम्यापिया माध्यमबाट कृत्रिम उपग्रहबाट प्राप्त पृथ्वीका तस्वीहरू]
* [http://geomag.usgs.gov/ युएसजिएसको पृथ्वीको चुम्बकवादी घटनाहरू]
* {{PDFlink|[http://www.geo.cornell.edu/geology/classes/isacks/velstruct.pdf पृथ्वीको भूकम्पीय संरचना]}}
* {{cite web|title= नासा अर्थ अब्जर्वेट्री|url=https://web.archive.org/web/20081017211906/http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/BlueMarble/ |date=१७ अक्टोबर २००८ }}
* [http://www.co-intelligence.org/newsletter/comparisons.html अन्य ग्रह/ताराहरूको तुलनामा पृथ्वीको आकार]
* [https://web.archive.org/web/20160305050400/http://www.funonthenet.in/content/view/%E0%A7%A8%E0%A7%AE%E0%A7%A8/%E0%A7%A9%E0%A7%A7/ पृथ्वीको सुन्दर दृश्य] अन्तरिक्षबाट लिइएको पृथ्वीको तस्वीर 
* [https://web.archive.org/web/20070225223230/http://www.flashearth.com/ फ्ल्यास अर्थ] पृथ्वीका तस्वीरहरू
* [http://www.professores.uff.br/hjbortol/arquivo/2005.1/applets/earth_en.html पृथ्वीको जानकारी]
* [http://www.projectshum.org/Planets/earth.html पृथ्वीको तथ्य]
* [http://www.geody.com/?world=terra जियोडी पृथ्वी] गुगल अर्थ, नासा वर्ल्ड विन्ड, सेलेस्टिया, जिपिएस र अन्य अनुप्रयोगहरूलाई समर्थन गर्ने विश्वको खोज संयन्त्र
* [http://reference.aol.com/earth पृथ्वी ग्रह]
* [http://reference.aol.com/earth/earth-from-space अन्तरिक्षबाट लिइएको पृथ्वीको तस्वीर]


[[श्रेणी:पृथ्वी|*]]
[[श्रेणी:प्रकृति]]
[[श्रेणी:खगोलशास्त्र]]
[[श्रेणी:सौर्यमण्डल]]</text>
      <sha1>bjxnhxwi3v7gq0lw41vur722rs11aw5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अल्जेरिया</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1853</id>
    <revision>
      <id>1072109</id>
      <parentid>1014800</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:51:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+[[अल्जेरियाको झण्डा]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10569" xml:space="preserve">{{Infobox country
| native_name = {{lang|ar|&lt;big&gt;الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية&lt;/big&gt;}}&lt;br/&gt;{{smaller|{{transl|ar|ISO|''Al-Jumhūriyyah Al-Jazāʾiriyyah Ad-Dīmuqrāṭiyyah Ash-Shaʿbiyyah''}}&lt;br&gt;{{lang|fr|''République algérienne démocratique et populaire''}}}}
| conventional_long_name = {{nowrap|जनवादी प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र अल्जेरिया}}
| common_name = Algeria Lezzayer
| national_anthem = [[Kassaman]]&lt;br/&gt;&lt;small&gt;We Pledge&lt;/small&gt;
| national_motto = &lt;big&gt;بالشّعب وللشّعب &lt;/big&gt;{{nbsp|2}}&lt;small&gt;([[Arabic language|Arabic]])&lt;br/&gt;&quot;जनताद्वारा र जनताको लागी&quot;&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;CONST-AR&quot;&gt;(28 November 1996). [http://www.el-mouradia.dz/arabe/symbole/textes/constitution96.htm ''Constitution of Algeria''], Art. 11 (in [[Arabic language|Arabic]]).[[President of Algeria|Office of President of Algeria]]. Retrieved 15 September 2011.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CONST-EN&quot;&gt;(28 November 1996). [http://www.apn-dz.org/apn/english/constitution96/titre_01.htm ''Constitution of Algeria''] Art. 11. [[President of Algeria|Office of President of Algeria]]. Retrieved 15 September 2011.&lt;/ref&gt;
| image_flag = Flag of Algeria.svg
| flag_caption           = [[अल्जेरियाको झण्डा|झण्डा]]
| image_coat = Algeria emb (1976).svg
| symbol_type = Emblem
| image_map = Algeria (orthographic projection).svg
| official_languages = [[Arabic language|अरबी भाषा]]&lt;ref&gt;(28 November 1996). [http://www.apn-dz.org/apn/english/constitution96/titre_01.htm ''Constitution of Algeria''] Art. 3. [[President of Algeria|Office of President of Algeria]]. Retrieved 21 September 2011.&lt;/ref&gt;
| languages_type = अरु भाषाहरु&lt;ref name=CIA&gt;&quot;[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ag.html Algeria].&quot; ([http://www.webcitation.org/6BNNjndve Archive]) [[CIA World Factbook]]. Retrieved on 13 October 2012. &quot;French (lingua franca)&quot;&lt;/ref&gt;
| languages = {{nowrap|[[Berber languages|बेर्बेर भाषा]] &lt;small&gt;(राष्ट्रिय)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[French language|फ्रान्सेली]] &lt;small&gt;([[lingua franca]])&lt;/small&gt;}}
| ethnic_groups = ९९% अरबी-[[Berber people|बेर्बेर]]&lt;br/&gt;&lt;१% युरोपी
| capital = [[अल्जीएर्स]]
| latd=३६ |latm=४२ |latNS=N |longd=३ |longm=१३ |longEW=E
| largest_city = राजधानी
| government_type = [[Semi-presidential republic]]
| leader_title1 = [[President of Algeria|राष्ट्रिपति]]
| leader_name1 = [[Abdelaziz Bouteflika]]
| leader_title2 = [[Prime Minister of Algeria|प्रधानमन्त्री]]
| leader_name2 = [[Abdelmalek Sellal]]
| legislature = [[Parliament of Algeria|साम्सद]]
| upper_house = [[Council of the Nation]]
| lower_house = {{nowrap|[[People's National Assembly]]}}
| sovereignty_type = {{nobold|[[फ्रान्स|फ्रान्स]]}}बाट मुक्ति
| established_event1 = मान्यता
| established_date1 = ३ जुलाई १९६२
| established_event2 = घोषणा
| established_date2 = ५ जुलाई १९६२
| area_rank = १०औँ
| area_magnitude = 1 E12
| area_km2 = २३८१७४१
| area_sq_mi = ९१९५९३ &lt;!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] --&gt;
| percent_water = सामान्य
| population_estimate = ३७,१००,०००
| population_estimate_year = २०१२
| population_census = २९,१००,८६७
| population_census_year = १९९८
| population_density_km2 = १४.६
| population_density_sq_mi = ३७.९&lt;!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] --&gt;
| population_density_rank = २०४औँ
| GDP_PPP_year = २०११
| GDP_PPP = $२६३.६६१ बिलियन&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=612&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=68&amp;pr.y=8 |title=Algeria |publisher=International Monetary Fund |accessdate=17 April 2012}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_rank = ४७औँ
| GDP_PPP_per_capita =$७,३३३&lt;ref name=&quot;imf2&quot; /&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank = १००औँ
| GDP_nominal =$१९०.७०९ बिलियन&lt;ref name=&quot;imf2&quot; /&gt;
| GDP_nominal_rank = ४९औँ
| GDP_nominal_year = २०११
| GDP_nominal_per_capita = $५,३०४&lt;ref name=&quot;imf2&quot; /&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank = ९३औँ
| Gini = 27.6
| Gini_year = २०११
| Gini_ref = &lt;ref&gt;{{cite web|author=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt; |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |title=Distribution of Family Income&amp;nbsp;– Gini Index |work=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |access-date=1 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613005439/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html |archive-date=13 June 2007 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=DZ |title=GINI index (World Bank estimate) |publisher=[[World Bank]] |website=data.worldbank.org |access-date=24 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181118143415/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=DZ |archive-date=18 November 2018 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| Gini_category = &lt;span style=&quot;color:#fc0;white-space:nowrap;&quot;&gt;medium&lt;/span&gt;
| HDI = 0.748&lt;!-- number only --&gt;
| HDI_year = २०१९  &lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year --&gt;
| HDI_change = increase&lt;!-- increase/decrease/steady --&gt;
| HDI_ref = &lt;ref name=&quot;UNHDR&quot;&gt;{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank = ९१औ
| HDI_category= &lt;span style=&quot;color:#fc0;white-space:nowrap;&quot;&gt;medium&lt;/span&gt;
| currency = अल्जेरियन दिनार
| currency_code = DZD
| time_zone = [[Central European Time|CET]] ([[UTC+01]])
| time_zone_DST = 
| demonym = अल्जेरियी
| drives_on = right&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/8239048.stm Could the UK drive on the right?]&lt;/ref&gt;
| iso3166code = DZ
| cctld = [[.dz]], [[الجزائر.]]
| calling_code = २१३
| footnotes = [[Modern Standard Arabic]] is the official language.&lt;big&gt;&lt;ref&gt;{{fr icon}} [http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/algerie_406/presentation-algerie_922/index.html &quot;''Présentation de l'Algérie''&quot;] ''([&quot;Presentation of Algeria&quot;])''. [[Ministry of Foreign and European Affairs (France)|French Ministry of Foreign and European Affairs]], Staff (10 April 2010). Retrieved 15 September 2011.&lt;/ref&gt;&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;&lt;!--
 --&gt;[[Berber language|Berber]] is spoken by one fourth of the population and has been recognized as a &quot;[[national language]]&quot; by the constitutional amendment since 8 May 2002.&lt;big&gt;&lt;ref&gt;{{fr icon}} [http://www.magharebia.com/cocoon/awi/xhtml1/fr/features/awi/features/2007/06/21/feature-01 ''&quot;L'Algérie crée une académie de la langue amazigh&quot;'']&lt;/ref&gt;&lt;/big&gt; &lt;!--
 --&gt;[[Algerian Arabic]] (Darja) is the language used by the majority of the population. Although [[French language|French]] has no official status, Algeria is the second Francophone country in the world in terms of speakers&lt;big&gt;&lt;ref&gt;{{fr icon}} [http://www.senat.fr/colloques/actes_mondialisation_francophonie/actes_mondialisation_francophonie10.html ''&quot;La mondialisation, une chance pour la francophonie&quot;'']&lt;/ref&gt;&lt;/big&gt; &lt;!--
 --&gt; and French is still widely used in the government, the culture, the media (newspapers) and the education system (since primary school) due to [[French rule in Algeria|Algeria's colonial history]]. It can be regarded as the ''de facto'' co-official language of Algeria. The [[Kabyle language]], the predominant Berber language, is taught and is partially co-official (with a few restrictions) in parts of [[Kabylie]].}}

'''अल्जेरिया''' {{IPAc-en|audio=En-us-Algeria.ogg|æ|l|ˈ|dʒ|ɪər|i|ə}} ({{lang-ar|الجزائر}}, ''{{transl|ar|al-Jazā'ir}}''; {{lang-fr|'''Algérie'''}}), आधिकारिक नाम '''जनवादी प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र अल्जेरिया''' ({{lang|ar|الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية}}, ''{{transl|ar|Al-Jumhūriyyah Al-Jazāʾiriyyah Ad-Dīmuqrāṭiyyah Ash-Shaʿbiyyah}}''; {{lang-fr|'''République algérienne démocratique et populaire'''}}) उत्तरी अफ्रिकामा अवस्थित एक राष्ट्र हो ।

{{stub}}

== जनसङ्ख्या ==
== इतिहास ==
== भूगोल ==
== राज्यनीति ==
== अर्थतन्त्र ==
== धर्म ==
== जीवनशैली ==
== अरु सम्बन्धित विषयहरू ==
== सन्दर्भ सूची ==
{{Reflist|30em}}

== बाहिरी लिङ्कहरू ==

{{Sister project links|voy=Algeria|Algeria}}
{{Wikibooks|Wikijunior:Countries A-Z|Algeria}}
* [http://www.el-mouradia.dz People's Democratic Republic of Algeria] ''official government website'' {{ar icon}}/{{fr icon}}
* {{CIA World Factbook link|ag|Algeria}}
* {{GovPubs|algeria}}
* {{dmoz|Regional/Africa/Algeria}}
* [http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-14118852 Algeria profile] from the [[BBC News]]
* {{Wikiatlas|Algeria}}
* [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=DZ Key Development Forecasts for Algeria] from [[International Futures]]

{{Geographic location
 | Northwest = '''[[Mediterranean Sea]]'''
 | North = '''[[Mediterranean Sea]]'''
 | Northeast ='''[[Mediterranean Sea]]'''
 | West = {{Flagicon|Morocco}} &lt;br /&gt; {{Flagicon|Western Sahara}}
 | Centre = {{flagicon|Algeria|50px}}
 | East = {{Flagicon|Tunisia}} &lt;br /&gt; {{Flagicon|Libya}}
 | Southwest = {{Flagicon|Mauritania}}
 | South = {{Flagicon|Mali}}
 | Southeast = {{Flagicon|Niger}}
}}
{{Commonscat|Algeria}}

[[श्रेणी:अल्जेरिया| ]]
[[श्रेणी:अरबी गणतन्त्र]]
[[श्रेणी:देशहरू]]
[[श्रेणी:अफ्रिका]]</text>
      <sha1>6az6egmplfyprmk5svde0unro2td9h2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आर्मेनिया</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1907</id>
    <revision>
      <id>1072118</id>
      <parentid>1007109</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T18:38:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+[[आर्मेनियाको झण्डा]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14188" xml:space="preserve">{{ज्ञानबाकस देश
|native_name = आर्मीनिया गणराज्य
|conventional_long_name = Հայաստանի Հանրապետություն&lt;br /&gt; ''Hayastani Hanrapetutyun''
|common_name = आर्मीनिया 
|image_flag = Flag of Armenia.svg 
|flag_caption = [[आर्मेनियाको झण्डा|झण्डा]]|
|image_coat =Coat_of_arms_of_Armenia.svg 
|symbol_type = निसाना छाप
|national_motto = [[आर्मीनियन भाषा|आर्मीनियन]]: Մեկ Ազգ , Մեկ Մշակույթ&lt;br /&gt;(अनुवाद) ''Mek Azg, Mek Mshakouyt''&lt;br /&gt;(अनुवाद) &quot;एक देश, एक संस्कृति&quot;
|image_map = LocationArmenia.png 
|national_anthem = ''मेर हैयर्निक''&lt;br /&gt;(&quot;हाम्रो पितृदेश&quot;) 
|official_languages = [[आर्मीनियन भाषा|आर्मीनियन]]&lt;ref&gt;[http://www.president.am/library/constitution/eng/?chapter=1&amp;pn=1 आर्मेनिया अघराज्यको संविधान, प्रलेख-१२].&lt;/ref&gt;
|capital = [[येरेभान|येरेवान]] 
|latd=40|latm=16|latNS=N|longd=44|longm=34|longEW=E
|government_type = [[गणतन्त्र|राष्ट्रपति अधीन गणराज्य]]&lt;ref&gt;[http://www.president.am/library/constitution/eng/?chapter=3&amp;pn=1 आर्मेनिया अघराज्य का संविधान, प्रलेख-५५].&lt;/ref&gt;
|leader_title1 = [[राष्ट्रपति]]
|leader_title2 = [[प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्री]]
|leader_name1 = [[:en:Serzh Sargsyan|सर्ज सर्गश्यान]]
|leader_name2 = [[:en:Tigran Sargsyan|टिगरान सर्गश्यान]]
|largest_city = [[येरेभान|येरेवान]] 
|area = २९,८००
|areami² = ११,५०६ &lt;!--Do not remove --&gt;
|area_rank = १३९वां &lt;small&gt;1&lt;/small&gt; 
|area_magnitude = 1 E11 
|percent_water = ४.९१ 
|population_estimate = ३,२३१,९००&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.armstat.am/en/?nid=81&amp;id=766 |title = नेशनल स्टैटिस्टिकल सर्विस, आर्मेनिया गणराज्य|accessmonthday=१६ अक्तूबर |accessyear= २००८}}&lt;/ref&gt; 
|population_estimate_year = २००८
|population_estimate_rank = १३३ औं
|population_census = ३,२८८,०००
|population_census_year = १९८९ &lt;ref&gt;{{cite web|url = http://docs.armstat.am/census/engcontent.php | title = जनगणना २००१, आर्मेनिया गणराज्य}}&lt;/ref&gt;
|population_density = १०१
|population_densitymi² = २५९&lt;!--Do not remove --&gt;
|population_density_rank = ७४ औं
|GDP_PPP_year = २००५
|GDP_PPP = $13,650,000,000 &lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&amp;ey=2009&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=911&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=31&amp;pr.y=17 |title=आर्मेनिया|publisher=इंटरनेशनल मनिटरी फंड|accessmonthday=२२ अप्रिल|accessyear= २००९}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank = ११८ औं
|GDP_PPP_per_capita = $४,६०० &lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = ११९ औं
|HDI_year = २००३
|HDI = ०.७५९
|HDI_rank = ८३ औं
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#FFCC00&quot;&gt;मध्यम&lt;/font&gt; 
|sovereignty_type = [[स्वतन्त्रता|स्वतंत्रता]] 
|sovereignty_note = [[सोभियत सङ्घ|सोवियत सङ्घ]]देखि
|established_event1 = घोषणा
|established_event2 = स्थापना 
|established_date1 = २३ अगस्त १९९० 
|established_date2 = २१ सितंबर १९९१ 
|currency = [[द्राम (मुद्रा)|द्राम]] 
|currency_code = AMD 
|time_zone = [[UTC]] 
|utc_offset = +४
|time_zone_DST = [[DST]] 
|utc_offset_DST = +५ 
|cctld = [[:en:.am|.am]] 
|calling_code = +३७४
|footnotes = &lt;sup&gt;१&lt;/sup&gt; [[नागोर्नो-काराबाख]] क्षेत्रमा सामेल छैन।
}}
'''आर्मीनिया''' (आर्मेनिया) [[युरोप|यूरोप]]को [[काकेशस|काकेशस क्षेत्र]]मा स्थित एउटा देश हो। यसको राजधानी [[येरेवन]] हो। १९९० पूर्व यो [[सोभियत सङ्घ|सोवियत सङ्घ]]को एक अङ्ग थियो जो एक राज्यको रूपमा थियो। सोवियत संघमा एक जनक्रान्ति एवं राज्यहरूको स्वतन्त्रता संघर्षपछि आर्मीनियालाई २३ अगस्त १९९०मा स्वतंत्रता प्रदान गरियो, परन्तु यसको स्थापनाको घोषणा २१ सितंबर १९९१ मा गरियो एवं यसलाई अन्तरराष्ट्रिय मान्यता २५ डिसेम्बर मिल्यो। यसका सीमाहरू [[टर्की|तुर्की]], [[जर्जिया (स्पष्टता)|जर्जिया]], [[अजरबैजान]] र [[इरान|ईरान]]सित लागेकाछन्। यहाँ ९७.९ प्रतिशत भन्दा अधिक आर्मीनियाई जातीय समुदायका अतिरिक्त १.३% यजिदी, ०.५% रूसी र अन्य अल्पसंख्यक निवास गर्दछन्। आर्मेनिया प्राचीन ऐतिहासिक सांस्कृतिक धरोहर भएको देश हो। आर्मेनियाका राजाले चौथो शताब्दीमा नै ईसाई धर्म ग्रहण गरेका थिए। यस प्रकार आर्मेनिया राज्य [[ईसाई धर्म]] ग्रहण गर्ने प्रथम राज्य हो।
== परिचय ==
== जनसङ्ख्या ==
== इतिहास ==
== भूगोल ==
== राजनीति ==
== अर्थतन्त्र ==
== धर्म ==
== जीवनशैली ==

{| class=&quot;sortable wikitable&quot; style=&quot;text-align:left; font-size:90%;&quot;
|- style=&quot;font-size:100%; text-align:left;&quot;
!width=&quot;140px&quot;| प्रान्त !!width=&quot;80px&quot;| राजधानी !!width=&quot;80px&quot;| क्षेत्रफल !!width=&quot;80px&quot;| जनसङ्ख्या &lt;/tr&gt;
|-
| [[अरागत्सोत्न प्रान्त|अरागत्सोत्न]] ({{lang|hy|Արագածոտն}}) || [[अश्तारक]] ({{lang|hy|Աշտարակ}}) || style=&quot;text-align:right&quot;|२,७५३&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|१२६,२७८
|-
| [[अरारत प्रान्त|अरारत]] ({{lang|hy|Արարատ}}) || [[अर्ताशत]] ({{lang|hy|Արտաշատ}}) ||style=&quot;text-align:right&quot;|२,०९६&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|२५२,६६५
|-
| [[अर्मावीर प्रान्त|अर्मावीर]] ({{lang|hy|Արմավիր}}) || [[अर्मावीर, आर्मेनिया|अर्मावीर]] ({{lang|hy|Արմավիր}}) || style=&quot;text-align:right&quot;|१,२४२&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|२५५,८६१
|-
| [[गेघार्कुनिक प्रान्त|गेघार्कुनिक]] ({{lang|hy|Գեղարքունիք}}) || [[गावर]] ({{lang|hy|Գավառ}}) || style=&quot;text-align:right&quot;|५,३४८&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|२१५,३७१
|-
| [[कोटायक प्रान्त|कोटायक]] ({{lang|hy|Կոտայք}}) || [[ह्राजदान]] ({{lang|hy|Հրազդան}}) ||style=&quot;text-align:right&quot;|२,०८९&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|२४१,३३७
|-
| [[लोरी प्रान्त|लोरी]] ({{lang|hy|Լոռի}}) || [[वनाद्जोर]] ({{lang|hy|Վանաձոր}}) || style=&quot;text-align:right&quot;|३,७८९&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|२५३,३५१
|-
| [[शिराक प्रान्त|शिराक]] ({{lang|hy|Շիրակ}}) || [[ग्युमरी]] ({{lang|hy|Գյումրի}}) || style=&quot;text-align:right&quot;|२,६८१&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|२५७,२४२
|-
| [[स्युनिक प्रान्त|स्युनिक]] ({{lang|hy|Սյունիք}}) || [[कपान]] ({{lang|hy|Կապան}}) || style=&quot;text-align:right&quot;|४,५०६&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|१३४,०६१
|-
| [[तावूश प्रान्त|तवूश]] ({{lang|hy|Տավուշ}}) || [[इजेवान]] ({{lang|hy|Իջևան}}) || style=&quot;text-align:right&quot;|२,७०४&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|१२१,९६३
|-
| [[वयोत्स द्जोर]] ({{lang|hy|Վայոց Ձոր}}) || [[येघेग्नाद्जोर]] ({{lang|hy|Եղեգնաձոր}}) || style=&quot;text-align:right&quot;|२,३०८&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|५३,२३०
|-
| [[येरेभान|येरवान]] ({{lang|hy|Երևան}}) || – || style=&quot;text-align:right&quot;|२२७&amp;nbsp;कि.मी²|| style=&quot;text-align:right&quot;|१,०९१,२३५
|}
{{हेर्नुहोस्|आर्मेनियाका शहरहरूको सूची|आर्मेनियाका प्रान्त|नागोर्नो-काराबाख||}}

&lt;center&gt;&lt;gallery&gt;
File:Kohrvirab.jpg| अरारत पर्वत

File:Europe_map_1919.jpg|१९१९मा यूरोपमा आर्मेनियाई साम्राज्य
File:Armenianarmya.jpg| आर्मेनियाई सेना
&lt;/gallery&gt;&lt;/center&gt;

 
{{Navbox
| name  = एसिया 
| title = [[एसियाली देशहरूको सूची|एसियाली राष्ट्रहरू]]
|image=[[Image:Asia_(orthographic_projection).svg|100px]]
|bodystyle = background:white; width:100%; vertical-align:middle;
|titlestyle = background-color:#CCCCFF;
|groupstyle = background-color:#CCCCFF;width:15%
|state = opened

|group1 =  
|list1 =''[[अजरबैजान]]'' {{*}} ''[[अफगानिस्तान]]'' {{*}} ''आर्मेनिया''&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; {{*}} ''[[इन्डोनेसिया]]'' {{*}} ''[[इराक|ईराक]]'' {{*}} ''[[इजरायल]]'' {{*}} ''[[इरान]]'' {{*}} ''[[उज्वेकिस्तान|उज्बेकिस्तान]]'' {{*}} ''[[उत्तर कोरिया]]'' {{*}} ''[[ओमान]]'' {{*}} ''[[काजकिस्थान|कजाख्स्तान]]'' {{*}} ''[[कतार]]'' {{*}} ''[[कुवेत]]'' {{*}} ''[[कम्बोडिया]]'' {{*}} ''[[किर्गिस्तान|किर्गिजस्तान]]'' {{*}} ''[[चीन]]'' {{*}} ''[[जापान]]'' {{*}} ''[[जर्जिया (स्पष्टता)|जर्जिया]]''&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; {{*}} ''[[ताइवान]]'' {{*}} ''[[ताजकिस्तान|ताजिकिस्तान]]'' {{*}} ''[[तुर्कमेनिस्तान]]'' {{*}} ''[[टर्की]]'' {{*}} ''[[थाइल्यान्ड|थाइल्याण्ड]]'' {{*}} ''[[दक्षिण कोरिया]]'' {{*}} ''[[नेपाल]]'' {{*}} ''[[पाकिस्तान]]'' {{*}} ''[[पूर्वी टिमोर]]'' {{*}} ''[[फिलिपिन्स]]'' {{*}} ''[[बहराइन]]'' {{*}} ''[[बङ्गलादेश]]'' {{*}} ''[[ब्रुनाई]]'' {{*}} ''[[भारत]]'' {{*}} ''[[भुटान|भूटान]]'' {{*}}  ''[[मकाउ]]''&lt;sup&gt;३&lt;/sup&gt; {{*}} ''[[मलेसिया|मलेशिया]]'' {{*}} ''[[मङ्गोलिया|मंगोलिया]]'' {{*}} ''[[माल्दिभ्स|मालदिभ्स]]'' {{*}} ''[[म्यानमार]]'' {{*}} ''[[गणतन्त्र यमन|यमन]]'' {{*}} ''[[जोर्डन]]'' {{*}} [[रुस|रूस]]&lt;sup&gt;१&lt;/sup&gt; {{*}} [[लाओस]] {{*}} [[लेबनान|लेवनान]] {{*}} [[भियतनाम]] {{*}} [[संयुक्त अरब इमिरेट्स]] {{*}} [[साइप्रस]]&lt;sup&gt;२&lt;/sup&gt; {{*}} [[साउदी अरब]] {{*}} ''[[सिङ्गापुर|सिंगापुर]]'' {{*}} ''[[सिरिया|सीरिया]]'' {{*}} ''[[श्रीलङ्का]]'' {{*}} ''[[हङकङ]]''&lt;sup&gt;३&lt;/sup&gt;
|list2 = नोट:- १. सामान्यतया [[युरोप|यूरोपको]] मानिन्छ, तर यदाकदा [[एसिया|एसियामा]] गनिन्छ, किन भनें उसको भूभाग त्यहाँ छ। २. सामान्यतया [[एसिया|एसियाको]] मानिन्छ, तर कहिलेकाँही [[युरोप|यूरोपमा]] गनिन्छ, सांस्कृतिक र ऐतिहाषिक कारणले गर्दा। ३. विशेष भूभाग।
}}

{{यूरोप}}
{{सन्दर्भ}}

{{Commonscat|Armenia}}

[[श्रेणी:युरोपका देशहरू]]
[[श्रेणी:एसियाका देशहरू]]
[[श्रेणी:आर्मेनिया| ]]</text>
      <sha1>km43kmc3z91terv1g3d0j7vwjh5zceu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>एन्डोरा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1953</id>
    <revision>
      <id>1072111</id>
      <parentid>1014777</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T18:02:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+[[एन्डोराको झण्डा]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8521" xml:space="preserve">{{Infobox country
| native_name  = {{lang|ca|''Principat d'Andorra''}}
| conventional_long_name = Principality of Andorra
| common_name  = एण्डोरा
| image_flag  = Flag of Andorra.svg
| flag_caption = [[एन्डोराको झण्डा|झण्डा]]
| image_coat  = Coat of arms of Andorra.svg
| symbol_type  = Coat of arms
| image_map  = Location Andorra Europe.png
| map_caption  = {{map caption|location_color=green|region=[[Europe]]|region_color=dark grey|legend=Location Andorra Europe.png}}
| national_motto  = {{lang|lat|''Virtus Unita Fortior''}}{{spaces|2}}&lt;small&gt;([[Latin]])&lt;br /&gt;&quot;United virtue is stronger&quot;&lt;/small&gt;
| national_anthem  = {{lang|ca|''[[El Gran Carlemany|El Gran Carlemany, Mon Pare]]''}}{{spaces|2}}
&lt;small&gt;([[Catalan language|Catalan]])&lt;br /&gt;''The Great [[Charlemagne]], my Father''&lt;/small&gt;
| ethnic_groups  = ३६.६% [[List of Andorrans|Andorran]]&lt;br /&gt;३३.०% [[Spaniards|Spanish]]&lt;br /&gt;१६.३% [[Portuguese people|Portuguese]]&lt;br /&gt;६.३% [[French people|French]]&lt;br /&gt;७.८% others.&lt;ref name=&quot;Estadística&quot;&gt;[http://www.estadistica.ad/indexdee.htm Estadísticas de población de Andorra. Ministerio de Justicia e Interior de Andorra]{{dead link|date=August 2012}}&lt;/ref&gt;
| official_languages = [[काटलियन]]&lt;ref&gt;[http://www.andorramania.com/constit_gb.htm Constitution of Andorra] (Article 2.1)&lt;/ref&gt;{{smallsup|3}}              | national languages = [[फ्रान्सेली भाषा|फ्रेन्च ]], [[स्पेनी भाषा|स्पेनीस]]
| capital   = [[Andorra la Vella]]
| latd   = ४२ |latm=३० |latNS=N |longd=१ |longm=३१ |longEW=E
| largest_city  = राजधानी
| government_type  = [[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[constitution]]al [[diarchy]]
| leader_title1  = [[Co-Princes of Andorra|Co-Princes]]
| leader_name1  = [[Joan Enric Vives Sicília]]&lt;br /&gt;[[François Hollande]]
| leader_title2  = प्रतिनिधि
| leader_name2  = [[Nemesi Marqués Oste]]&lt;br /&gt;[[Sylvie Hubac]]
| leader_title3  = [[एण्डोराको प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्री]]
| leader_name3  = [[Antoni Martí]]
| legislature  = प्रधान परिषद
| sovereignty_type  = स्वतन्त्र
| established_event1 = [[Paréage]]
| established_date1 = from the [[Crown of Aragon]]&lt;br /&gt; [[Paréage of Andorra 1278|1278]]
| accessionEUdate  = 
| area_km2   = ४६७.६३
| area_sq_mi  = १८०.५५&lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| area_rank  = १९१ औँ
| area_magnitude  = 1 E8
| percent_water  = ०.२६(१२१.४ [[हेक्टर]]&lt;!--not including areas of rivers--&gt;)&lt;ref&gt;Girard P &amp; Gomez P (2009), [http://www.lacsdespyrenees.com/vallee-Andorre.html Lacs des Pyrénées: Andorre]. {{fr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.estadistica.ad/serveiestudis/publicacions/CD/Anuari/cat/pdf/xifres.PDF |title=Andorra en xifres 2007: Situació geogràfica, Departament d'Estadística, Govern d'Andorra |format=PDF |date= |accessdate=2012-08-26}}&lt;/ref&gt;
| population_estimate = ८५,०८२ &lt;ref name=cia /&gt;
| population_estimate_year = २०११
| population_estimate_rank = १९९ औँ
| population_census = ७८,११५
| population_census_year = २०११
| population_density_km2 = १७८.९
| population_density_sq_mi = ४६७.५ &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| population_density_rank = ७१ औँ
| GDP_nominal_year  = २००८
| GDP_nominal  = $४.५१० बिलियन&lt;ref name=&quot;Departament d'estadística&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/banc_dades4.asp?lang=1&amp;codi_tema=3&amp;codi_divisio=1098&amp;codi_subtemes=155 |title=Andorra 2008, Departament d'estadística d'Andorra |publisher=Estadistica.ad |date= |accessdate=2012-08-26}}&lt;/ref&gt;
| GDP_nominal_rank  = १५५ औँ
| GDP_nominal_per_capita = $५३,३८३&lt;ref name=&quot;andgdp&quot;&gt;[http://web.archive.org/web/20110510004848/http://www.creditandorra.ad/pdf/CreditXifres/2008/xifres_ANG_2008.pdf]{{dead link|date=August 2012}}&lt;/ref&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank = ९ औँ
| Gini                   = 27.21
| Gini_year = २००३
| Gini_ref               = &lt;sup&gt;d&lt;/sup&gt;
| Gini_category = 
| HDI                    = 0.868&lt;!-- number only --&gt;
| HDI_year = २०१९ &lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year --&gt;
| HDI_change             = increase&lt;!-- increase/decrease/steady --&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;UNHDR&quot;&gt;{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=16 December 2020}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank = ३६औ
| HDI_category = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;very&amp;nbsp;high&lt;/span&gt;
| currency = [[Euro]] (€){{smallsup|1}}
| currency_code = EUR
| time_zone = [[Central European Time|CET]]
| utc_offset = +१
| time_zone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]]
| utc_offset_DST = +२
| demonym = एण्डोरियन्स
| drives_on = दायाँ
| cctld  = [[.ad]]{{smallsup|2}}
| calling_code = +३७६
| footnote1 = Before 1999, the [[French franc]] and [[Spanish peseta]]; the coins and notes of both currencies, however, remained legal tender until 2002. Small amounts of [[Andorran diner]]s (divided into 100 centim) were minted after 1982.
| footnote2 = Also [[.cat]], shared with Catalan-speaking territories.
| footnote3 = [[स्पेनी भाषा|स्पेनिस]], [[फ्रान्सेली भाषा|फ्रेन्च]], र [[पर्चुगिज भाषा|पोर्चुगिज]]
}}
[[चित्र:Andorra map.svg|thumb|right|250px|]]
[[चित्र:Andorra-coa-old.jpg|thumb|upright|[[Coat of arms of Andorra|Andorran coat of arms]] at Andorran parliament.]]
'''एण्डोरा''' ({{IPAc-en|audio=en-us-Andorra.ogg|æ|n|ˈ|d|ɔr|ə}}; {{IPA-ca|ənˈdorə}}, {{IPA-ca|anˈdɔra|local}}), आधिकारिक नाम '''Principality of Andorra''' ({{lang-ca|Principat d'Andorra}}) एउटा सानो युरोपेली राष्ट्र हो। यो [[युरोप|यूरोप]]को सबैभन्दा सानु राष्ट्र हो।

== जनसङ्ख्या ==
२०११को जनगदना अनुसार यो देशको जनसङ्ख्या २५,०८२ थियो।
== इतिहास ==

== भूगोल ==
== राजनीति ==
== अर्थतन्त्र ==
== धर्म ==
== जीवनशैली ==
== अरु सम्बन्धित विषयहरू ==
== सन्दर्भ सूची ==
{{reflist|30em}}

== बाहिरी लिङ्कहरू ==
{{Wikibooks|Wikijunior:Countries A-Z|Andorra}}
{{Sister project links}}
* {{Wikisource-inline|Portal:Andorra|Andorra Portal}}
* [http://www.govern.ad/ Govern d'Andorra]&amp;nbsp;– Official governmental site {{ca}}
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-a/andorra.html Chief of State and Cabinet Members]
* {{CIA World Factbook link|an|Andorra}}
* [http://www.loc.gov/rr/international/hispanic/andorra/andorra.html Portals to the World] from the United States [[Library of Congress]]
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/andorra.htm Andorra] from ''UCB Libraries GovPubs''
* {{dmoz|Regional/Europe/Andorra}}
* [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17028050 Andorra] from the [[BBC News]]
* [http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/History_of_Andorra:_Primary_Documents History of Andorra: Primary Documents] from ''EuroDocs''
* {{Wikivoyage|Andorra}}
* [http://www.nytimes.com/slideshow/2010/08/27/business/global/28andorra-slideshow.html A New Path for Andorra] – slideshow by ''[[The New York Times]]''
* {{osmrelation-inline|9407|bullet=no}}
* [http://www.andorra.ad/ Andorra.ad]
* [http://www.andorra-resorts.com Andorra tourist information]
{{Geographic location
| Centre = {{flag|Andorra}}
| North = {{flag|France}}
| Northeast = {{flag|France}}
| Northwest = {{flag|France}}
| South = {{flag|Spain}}
| Southeast = {{flag|Spain}}
| Southwest = {{flag|Spain}}
}}
{{Europe}}
{{Commonscat|Andorra}}

[[श्रेणी:देशहरू]]
[[श्रेणी:युरोप]]</text>
      <sha1>pj6i995o5li7uzqxcn6tyy0dngce6qf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>भानुभक्त आचार्य</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3229</id>
    <revision>
      <id>1072077</id>
      <parentid>1069946</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:32:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42591" xml:space="preserve">{{विशेष लेख|व्यक्तित्व}}
{{Infobox writer &lt;!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --&gt;
| name        = भानुभक्त आचार्य
| image       = Bhanubhakta Acharya.jpg
| caption     = भानुभक्त आचार्यको तस्विर
| alt         =
| birth_date  =  वि. सं. १८७१ असार २९ 
| birth_place = चुँदी रम्घा, [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], [[नेपाल]]
| death_date  =  वि सं. १९२५ असोज ६
| death_place = सेतीघाट, तनहुँ 
| occupation  = [[कवि]]
|known_for =
|father= धनञ्जय आचार्य
|religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दु]]
}}
'''भानुभक्त आचार्य''' (वि. सं. १८७१ असार २९ – वि सं. १९२५ असोज ६)&lt;ref name = &quot;himalayatimes&quot;&gt;[http://himalayatimes.com.np/%E0%A4%AC%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4_newsMjA5.html &quot;भानु जयन्ती मनाइँदै : हिमालय टाईम्स&quot;]&lt;/ref&gt; नेपाली साहित्यका प्राथमिक(प्रथम) कालका प्रतिनिधि कवि हुन् । उनी वाल्मीकि रामायणका अनुवादकका रूपमा प्रख्यात छन् । मोतिराम भट्टले उनलाई पहिलो पटक नेपाली भाषाका [[आदिकवि]] उपाधि दिएका थिए । &lt;ref&gt;[http://gorkhapatra.org.np/mag/muna.detail.php?article_id=357&amp;cat_id=28 आदिकवि भानुभक्त आचार्य: मुना, असार २०६७]&lt;/ref&gt; । उनले [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० ), [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०), [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]](वि सं १९१९) &lt;ref name = &quot;himalayatimes&quot; /&gt; लगायतका कृतिहरू लेखेका छन् । उनका पाण्डुलिपिहरू लाई सङ्ग्रह गरेर [[मोतिराम भट्ट]]ले पुस्तकाकारमा प्रकाशित गरेपछि उनी नेपाली साहित्यमा चिनिएका हुन् ।

==जीवनी==
[[File:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha Cropped.jpg|thumb| भानुभक्त आचार्यको जन्मस्थान चुन्धी, [[रम्घा|रम्घामा]] रहेको भानुभक्तको शालिक|339x339px]]
भानुभक्तको जन्म [[धनञ्जय आचार्य]] र धर्मावतीदेवीका पुत्रको रूपमा [[तनहुँ जिल्ला|तनहूँ]]को [[रम्घा]]मा [[विक्रम सम्वत्|विक्रम सम्वत]] १८७१ असार २९ गते भएको थियो &lt;ref name = &quot;gorkhapatra&quot;&gt;[http://www.gorkhapatra.org.np/detail.gopa.php?article_id=21134&amp;cat_id=18 गोरखापत्र]&lt;/ref&gt; । बाजे श्रीकृष्ण आचार्यबाट शिक्षा पाएका यिनले एउटा [[घाँसी]]को घाँस काटेर पाटी पौवा बनाउने इच्छाबाट केही न केही गरी नाम कमाउने प्रेरणा पाएका थिए भन्ने भनाइ छ । 
उनी सानैमा नेपाली भाषाको कवितामा बोल्थे, कवितामा गाउँथे र कवितामा नाच्थे । एक पटक एक जना बटुवाले उनको परिचय माग्दा उनले कवितामा नै जवाफ दिएका थिए : 
:पहाड्को अति बेस देश् तनहुँमा श्रीकृष्ण ब्राह्मण् थिया । 
:खुप् उच्चा कुल आर्यवंशि हुन गै सत्कर्ममा मन् दिया 
:विद्यामा पनि जो धुरन्धर भई शिक्षा मलाई दिया । 
:इन्को नाति म भानुभक्त भनि हूँ यो जानि चिन्ही लिया । &lt;ref name = &quot;samakalinsahitya&quot;&gt;[http://www.samakalinsahitya.com/?show=detail&amp;art_id=2283 समकालीन साहित्य]&lt;/ref&gt;
===योगदान===

१९५ वर्षअघि उदाएका नेपाली वाङ्ग्मयका ज्योति भानुभक्त आचार्य राणाकालीन संकटपूर्ण, अस्थिर वातावरणभित्र रामको आदर्श सृष्टि गर्ने एक मार्गदर्शक हुन् । मनुष्य जीवन र सम्पूर्ण संसारका प्रतीक रागीवन र मृत्युका प्रतीक रामको राजमहलबाट वनबास यात्रा लोकहितका निम्ति जस्तो पनि काम गर्नुपर्छ भन्ने आदर्श उनले प्रचार गरे ।  

नेपाली जगतमा एकैपल्ट [[भाषा]], [[साहित्य]], [[संस्कृति]], [[धर्म]], [[दर्शन]], [[परम्परा]], [[चरित्र]], [[मर्यादा]], [[पितृप्रेम]], [[भ्रातृत्व]], [[दाम्पत्य]], [[कर्तव्य]], [[देशप्रेम]], [[जनवात्सल्य]] जस्ता समग्र विषयको समन्वय एवं समष्टि भाव प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपालको राष्ट्रिय विभूति जस्तो सम्मान पाएका हुन् ।

== भानुभक्त नेपाली साहित्यमा ==
नेपाली वाङ्ग्मयका नेपाली लेखक कविहरूका आधारस्तम्भ भानुभक्तलाई देशविदेशका अध्येता, समालोचक एवं अनुसन्धाताहरूले विभिन्न दृष्टिले हेरेका छन् । नेपाली वाङ्मयमा सागर बनेका भानुलाई आआफ्ना विवेक र बुद्धिले भ्याएसम्म कतिले गाग्रीले उघाएका छन् त कतिले [[लोहोटा]], [[कचौरा]], [[गिलास]] [[पञ्चपात्रो]], [[आचमनी]] जेले जति पाइयो उघाउने काम भएको छ । 

आदिकवि भानुभक्त बहुआयामिक व्यक्तित्व भएको कुरा उनका समग्र रचनाले पुष्टि गरेको छ । संस्कृतभाषामा लेखिएको अध्यात्मरामायणमा छन्दगत विविधता भेटिए पनि अनुष्टुप्छन्दको बाहुल्य छ तर आदिकविले आफ्नो रामायणमा शिखरिणी, मन्दाक्रान्ता, वंशस्थविलं, मालिनी, स्रग्धरा जस्ता १३ वटा शास्त्रीयछन्दको अनुपम उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् भने शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई सबभन्दा बढी प्रयोग गरेका छन् । जसले गर्दा शार्दूलविक्रीडित छन्दलाई नेपाली जनमानसले भानुभक्तको छन्दसमेत भन्ने गरेको पाइन्छ । अनुष्टुप् जस्तो सामान्य छन्दमा लेखिएको संस्कृत श्लोकको भावानुवादलाई स्रग्धरा जस्तो अत्यन्त लामो छन्दमा बदल्न सक्नु र त्यसमा पनि अनुप्रास अलङ्कारादि गुणले सजाउनु भानुभक्तको काव्यकौशल हो । 
यहा केही पत्रपत्रिका र भानुसम्बन्धी कृतिहरूका आधारमा भानुभक्त सम्बन्धी/उनका कृतिहरूका बारेमा लेखिएका रचनाहरूबाट कतिपय शीर्षक र लेखकहरूको नाम उल्लेख गरिएको छ । शीर्षक र लेखकका बीचमा केही शब्दहरू राखिएका छन् त्यो केवल पूर्वापर सम्बन्ध जोड्ने र भाषिक मिठासका निम्ति भएको हो । भानुसम्बन्धी रचनाका यहा प्रस्तुत गरिएका शीर्षकहरू अध्ययनले भ्याएसम्म र प्राप्त भएसम्मका पत्रपत्रिकाहरूबाट उद्धृत गरिएको छ । शीर्षक प्राप्त भएका पत्रपत्रिका र अन्य स्रोतहरूको सम्पूर्ण विवरण यो सानो टिपोटमा दिन सम्भव देखिएन । यो एउटा सङ्केत मात्र हो ।  

कवि भानुभक्तको जीवन चरित्र वि.सं. १९४८मा प्रकाशित गरेर पहिलोपल्ट भानुभक्तलाई [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]] चुदीबाट झिकिदिएर बाहिर निकाल्ने काम गरे [[मोतिराम भट्ट|मोतीराम भट्ट]]ले । अनि मात्र त्यस बेलाको नेपाल (काठमाडौँं उपत्यका) र वरपर [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]का श्लोकसाग भानुभक्त गाइन थाले । [[सुब्बा होमनाथ, केदारनाथ]], सर्वहितैषी कम्पनी, बाबू माधवप्रसाददेखि बम्बै पुस्तक भण्डारसम्म प्रकाशकहरूले कतै सातकाण्ड त आठकाण्डका रूपमा अनि कतै [[भानुभक्तीय रामायण|भानुभक्तको रामायण]], [[भक्तमाला]] र [[बधूशिक्षा]] आदि नामबाट प्रकाशन गरेर भानुभक्तलाई अझ धेरै व्यापक बनाए । वि.सं. १९८६ तिरबाट [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]], [[पारसमणि प्रधान]]जस्ता व्यक्तिहरूले नेपालबाहिरका विभिन्न क्षेत्रमा भानुभक्तलाई यात्रा गराएपछि भानुभक्तले राष्ट्रिय सीमा नाघेर अन्तर्राष्टिय -नेपालीभाषी सबै क्षेत्रमा) मान्यता पाए । 
भक्त भानुभक्तका रूपमा [[बालकृष्ण सम]]ले नाटकीय अभिनयसहित मञ्चमा उभ्याइदिएपछि वि.सं. २००२ भाद्र २२ को गोरखापत्रले पनि यसरी लेखेको छः 'गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायले भक्त भानुभक्त नाटक देखायो । भानुभक्तको यौटा श्राद्ध मोतीराम भट्टले गरेथे । अर्को गौरी शङ्कर नाट्यसमुदायबाट भयो । '

अनि त्यही दिनको [[गोरखापत्र]]ले टिप्पणी पनि गर्यो 'अहिलेसम्म भेट्टाएका पुस्तक र कहानीबाट मात्र स्व. कवि भानुभक्तको चित्र लेख्न कठिन । ' तर त्यसैबेला [[दार्जिलिङ]]को चौरस्तामा भानुभक्तको मूर्ति सूर्यविक्रमहरूको सत्प्रयासाबट स्थापित गरेरै छोडियो । 
ब्रहृम सम्शेर जबराले पनि कवि भानुभक्त भनेर लेखेका थिए । त्यसैबेला भानुभक्तको महत्त्वका रूपमा [[सूर्यविक्रम ज्ञवाली]]ले देखे । नेपाली साहित्यका इतिहासमा सर्वश्रेष्ठ पुरुष महाकवि देवकोटाका कलममा घोटिएर घासीसम्म बन्नपुगे । आदिकवि भानुभक्त आचार्य लिएर भाइ चन्द प्रधान उभिएकै बेला भानुभक्तको सच्चा जीवन चरित्रका रचनाकार [[पण्डित कविराज नरनाथ आचार्य]]का कलममा अझ तिखारियो । उनले भानुभक्त सम्बन्धि त्यसभन्दा पहिले प्रकाशमा नआएका धेरै तथ्य र फुटकर कविताहरू प्रकाशित गराई ठूलो गुन लगाए । 
'भानुभक्ताचार्यको जन्म जयन्ती यही आषाढ २९ गते मनाउनुहोस्' भनेर गोपाल पाँडेले आह्वान गरेपछि वि.सं. २०१२ सालको [[भानुजयन्ती]] भव्यतासाथ सम्पन्न भयो । 'भानुले [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] सिर्जना गरी नेपालीमा एकता ल्याउनुभयो । ' भनी सोही दिन कवि शिरोमणि लेखनाथ सभापतिको आसनबाट गुन्जिए । उक्त दिन सरस्वती सदनमा आयोजित [[भानुजयन्ती]] समारोहमा श्री जगदम्बा कुमारीद्वारा भानुभक्तको प्रतिमा बनाइदिने वचन दिइएपछि भानुभक्त सचेत सहृदयीहरूमा व्यापक बन्दैगए । 

'नेपाल राष्ट्र रहेसम्म भानुभक्त अमर रहनेछन्' लेखनाथ पौडेलको त्यस बेलाको घोषणा आजसम्म सार्थक छ । नेपाली समाजप्रति आदिकवि भानुभक्तको देन सम्झिने गोपाल पाँडे, नेपाली साहित्यमा भानुभक्तको स्थान खोज्ने कृष्णप्रसाद ज्ञवाली, भानुभक्तको काव्य साधनामा अलमलिने गणेश भण्डारी, भानुभक्तको परिचय दिने ज्योति उपाध्याय, आदिकवि भानुभक्त र उनको साहित्यिक साधनको पृष्ठभूमि पहिल्याउने प्रो.ढुण्डीराज भण्डारी, भानुभक्तलाई नेपालीहरूमा भाषात्मक एकता स्थापित गर्ने श्रेय दिने राजेश्वर देवकोटा, भानुभक्तको गाउः अतीतको सम्झनाभित्र राख्ने रामचन्द्र न्यौपाने, दुई जोईको पोइः भानुभक्त निक्र्‍योल गर्ने काशीनाथ तमोट, कवि भानुभक्त र उनका दृष्टिमा नारी उभ्याइदिने राजेन्द्र सुवेदी, भानुभक्तको कान्तिपुर र आजको काठमाडौँको तुलना गर्ने [[केशवराज पिँडाली]], भानुको भावना बुझ्ने मुक्तिप्रसाद आचार्य, भानुभक्त विद्रोही र रुढिवादी भावनाको समन्वय गराउने देवेन्द्रराज उपाध्याय, [[भानुभक्त रामायण]]बारे लेखिएका केही कुरा खोतल्ने रामदेव ठाकुर र नेपाली साहित्यका प्रज्वलित ज्योति आदिकवि भानुभक्त भन्दै मदन थापाहरू आएका छन् । 
एउटा खुलापत्र भानुभक्तलाई लेख्न पनि हिचकिचाउदैनन् । राष्ट्रियता तथा सांस्कृतिक चेतना जगाउन आदिकवि भानुभक्तको उल्लेखनीय योगदानको महत्त्व दिनेहरू पनि छन् । इन्द्ररत्न बज्राचार्यले पनि आदिकवि भानुभक्त चिनेका थिए । भानुभक्त [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को महात्म्य भागलाई संस्कृत मूलसित दाजेर हेर्दा भनेर डा. डिल्लीराम तिमसिनाको कलम तिखारियो । केशवप्रसाद उपाध्याय भानुभक्त र उनको [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]को मूल्याङ्कन गर्छन् । भानुभक्तको देन पाएर नेपाली साहित्य समृद्धिशाली भन्नेहरू राष्ट्रभाषा भानुभक्तको देन ठानेर त्यसैमा रमेका पनि भेटिएका छन् । 

आदिकवि भानुभक्त र उनका सर्वश्रेष्ठ गुणहरूको खोजी गर्ने खड्गबहादुर लोहार, युग चेतनाका सजग कवि भानुभक्तः केही सन्दर्भ, केही प्रसङ्ग निकाल्ने डा. सूर्यनाथ, भानुभक्त जागीरे थिए भनेर औाल्याउने मङ्गलदेव परियार, भानुभक्त विषयक मतभेद बटुल्ने मोतीवीर राई, भानुभक्तले कलम किन चलाए ? भन्दै सोधीखोजी गर्ने श्रीभद्र शर्मा, भानुभक्तको युगबोध र नैसर्गिक कवित्व शक्तिसाग जोरी खोज्ने जगन्नाथ त्रिपाठी, भानुको साहित्यिक योगदानबारे प्रकाश पार्ने प्रो. यदुनाथ । भानुभक्तको स्मृतिमा विरह पोख्ने धर्मराज थापा, व्यंग्यात्मक कवि भानुभक्त भनेर व्यंग्य गर्ने श्रीप्रसाद पण्डित, आदिकवि भानुभक्तः केही बुादाहरूमा टिपोट गर्ने अमरकुमार प्रधान, भानुभक्तीय नेपाल भाषाः एक विवेचनामा टुंग्याउने विजय चालिसे, रसभावपूर्ण भानुभक्तभित्र पस्ने नरनाथ शर्मा, भानुभक्त र उनको दिग्दारीमा चिन्तित हुने प्रताप कालिकोटे, भानुभक्तले के गरे त भनेर निहु झिक्ने इन्द्रदेव सिंह, भानुभक्तका राममा रमाउने कमला साङ्कृत्यायन र यस्तैयस्तै धेरै कुराहरू धेरै जनाले देखेका छन् भानुभक्तका कृतित्व र व्यक्तित्वभित्र । 
सानुभाइ शर्माले भानुलाई मान्छेको रूपमा हेर्दा पनि कसैले अनौठो मानेन । सावित्री सुन्दास भानुभक्तको जीवनदर्शन पाएर खुसी भइन् । कोही चाहि भानुभक्तबाट नेपाली भाषाको उत्थानमा भएको योगदानको कुरा उठाउाछन् । भानु बा नजाती नमान्नु होला भनेर बेस्सरी गाली गर्नेहरू पनि छन् । भानुभक्तलाई कतिले राष्ट्रिय कविको संज्ञा दिएका छन् त कति चाहि जातीय कवि भन्न मन पराउछन् । भाषिक कविको उपाधि दिनेहरू पनि छन् । उनका कृतिलाई नेपालीमा लेखेको दर्शनशास्त्र । गीता/नेपाली काव्यक्षेत्रको गुरूग्रन्थ जस्ता पदवी प्रदान गर्नेहरू पनि छन् । नेपाली तब जगाउने, जातीय भेदभाव मेटाउने, भाषिक सङ्कीर्णता हटाएर नेपाली भाषालाई सशक्त राष्ट्र भाषाका रूपमा दरो पार्ने काम भानुभक्तले गरे । ' 'नेपाली भाषालाई निक्खार र भावमय रूप दिने यिनै पहिला कवि हुन् । ' 'आधुनिक भाषा तथा साहित्यका एउटा महान् जातीय कवि भानुभक्त हुन् । विविध वर्गका मानिसलाई मिलाउने एकताको मूलभाषा तथा संस्कृति प्रदान गरेर भानुभक्तले नेपाली मात्रको अनुपम सेवा गरे । ' 'पण्डितहरूका विरोधमा जनपक्ष लिने भानुभक्त युगअनुसारका प्रगतिशील थिए । ' यस्तै यस्ता असङ्ख्य उद्गारहरू, अभिव्यक्तिहरू, श्रद्धाञ्जलि र सद्भावनाहरू व्यक्त भएका छन् भानुभक्तप्रति ।

==वर्तमान नेपालमा==
पहिलोपटक [[मोतिराम भट्ट]]ले भानुभक्तलाई चिनाइदिएपछि यता आजसम्म जसले जति लेखे पनि उनै कुरा हुन् । यतिबेलाको लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालमा 'आधुनिक नेपालका पृथ्वीनारायण शाह, भाषा निर्माता आदिकवि भानुभक्त आचार्य । ' जस्ता भनाइ दोहोर्या उनु अर्घेलो हुनसक्छ तर योभन्दा राम्रो र धेरै काम नभएसम्म जनताले त्यति सजिलै बिर्सने पनि छैनन् र बिर्सनु पनि हुदैन । भानुभक्त नेपाली वाङ्मयकै विराट पुरुष हुन् । नयाँ ढङ्गबाट उनका बारे व्याख्या र विश्लेषण भइरहेको छ । पछिल्लो जनआन्दोलनका क्रममा धेरै ठाउमा भानुभक्तका मूर्तिहरू पनि तोडिएका छन् । भानुभक्तले गर्दा हाम्रा भाषाहरूको विकास हुन नसकेको हो भनेर गुनासो पनि धेरैले गरेका छन् । त्यसकारण गणतान्त्रिक नेपालमा भानुभक्तलाई कसरी मूल्याङ्कन गर्ने भन्ने कुरा झन् विचारणीय भएको छ । &lt;ref&gt;डा. तुलसी भट्टराई&lt;/ref&gt;

बहुभाषाभाषी हाम्रो मुलुकका जनतामा परस्पर सम्बन्ध सूत्र जोड्न आधार निर्माण गर्ने आधार व्यक्ति भानुभक्तको योगदान आजको सङ्घीय गणतन्त्रात्मक लोकतन्त्र नेपालमा उत्तिकै सान्दर्भिक छ । भानुभक्तका योगदानको स्मरणसागै सम्मान गर्ने परम्परा अगाडि बढाउदा मात्र अन्य भाषाका आदिपुरुषहरूको पनि स्मृति र सम्मान गर्ने परम्परा विकसित हुदै जानेछ ।  

== बहुआयामिक व्यक्तित्व ==
भानुभक्तमा केवल साहित्यिक ज्ञान मात्र थिएन, ज्योतिषशास्त्रमा पनि उनको राम्रै पहँच देखिन्छ । उनका फुटकर कवितामा लेखिएको आफ्नो जन्मकुण्डलीस्थित लग्न, ग्रहस्थान, भाव,नवांश, स्वगृहीग्रह तथा घटी पला विपलाको प्रदर्शनले यो पुष्टि गर्दछ । सामान्य लेखपढका मानिसलाई तिथि, वार, नक्षत्र आदिको जानकारी भए पनि ग्रहस्थान, नवांश, स्वगृही-परगृही,द्वादशभाव, ग्रहमैत्री जस्ता प्राविधिक पक्षको गणना ज्योतिषको राम्रो अध्ययन नगरी बताउनसकिन्न । त्यस्तै एक मित्रले दाङबाट पठाएको चिठीमा आयुको विचार गर्ने प्रश्न सोधिएकाले पनि उनी पनि ज्योतिषी थिए भन्ने प्रमाण पाइन्छ । 

फुटकर कवितामा लेखिएको पाशाको दाउ र पाशा खेलेको प्रसङ्गले द्युतक्रीडामा पनि उनको ज्ञान भएको देखिन्छ । हालसम्म पनि उत्कृष्ट उपचार पद्धतिका रूपमा परिचित आयुर्वेद उपचारविधि र औषधिनिर्माण प्रक्रियाका सम्बन्धमा आदिकविको रचना पढ्दा उनी कुशल वैद्य भएको हुनुपर्छ । भैषज्यरत्नावली, चरकसंहिता आदिमा वणिर्त औषधि निर्माण र प्रयोगविधिमा आधारित उनका पद्यहरूले उनको वैद्यत्व प्रमाणित गर्छ । 'ई नेपाल्-सरि पूण्य भूमि त अहो देखीन मैले कतै' भन्ने हरफबाट आदिकविको राष्ट्रप्रेम हदैसम्म झल्किएकाले भानुभक्त वास्तविक नेपाली कवि भएको थाहा पाइन्छ । 

रामायणी श्लोकका पद-पदमा र भक्तमालाका अंश-अंशमा भगवद्भक्ति दर्शाउने आदिकविको हास्यव्यङ्ग्य क्षेत्र पनि उत्तिकै सशक्त छ । थुनामा बस्दाको अवस्था वर्णन, सरकारी कामकार्यमा भएको ढिलासुस्तीप्रतिको व्यङ्ग्य अत्यन्त रोचक छ । प्रायः सबै रसको प्रयोग रामायणमा गरिसकेका कविले शृङ्गाररसलाई फुटकर कवितामा पनि खन्याएका छन् । वर्तमानमा आएर साक्षात्कार गरिरहेको कान्तिपुरी (काठमाडौँ) नगरीको तत्कालीन शब्दचित्रणले कवि भविष्यद्रष्टा भएको देखाउँछ । 'न गृहं गृहमित्याहु गृहिणी गृहमुच्यते' अर्थात् घर घर होइन तर गृहिणी घर हुन् भन्ने नीतिवचनलाई राम्रोसँग बुझेका आदिकविले वधूशिक्षा बनाउनुमा यही कारण देखिन्छ । हाम्रो समाजले नारीलाई सम्मान गरेको छ । तर सम्मानित व्यक्तित्वबाटै अपमानित व्यवहार हुनु निन्दनीय हुने देखेर प्रस्तावनामा मित्र सम्बोधन गरी लेखिएको वधूशिक्षा नारीमा मात्र सीमित नरही सम्पूर्ण मानिसका लागि उपयुक्त हुने देखिन्छ । आद्य जगद्गुरु शङ्कराचार्यको संस्कृतपद्यलाई रूपान्तरण गरी रचिएको प्रश्नोत्तर कवितामा सम्प्रेषणात्मकता पाइन्छ । यसबाट कविमा आधुनिक शिक्षा प्रणालीको सम्प्रेषणात्मक विधिको समेत ज्ञान भएको सिद्ध हुन्छ । घरपरिवारमा कलह भएमा समाजमै अनिष्ट हुनेतर्फ लक्षित गरी आदिकविले वधूशिक्षा बनाएकाले कविमा सामाजिक भावना ओतप्रोत भएको पाइन्छ । त्यसो त खेतमा पानी लैजान कुलो बनाउन थालेको प्रसङ्ग पनि सामाजिक क्षेत्रका लागि स्मरणीय छ । यिनै कुराले उनलाई वरिष्ठ समाजसेवीका रूपमा समेत स्थापित गरेको छ । 

ग्रामीण परिवेशको सामान्य परिवारमा जन्मेर पनि संस्कृतशिक्षाको राम्रो अध्ययन गरी समग्र नेपाली भाषीलाई एकताका सूत्रमा उन्न नेपालीभाषामा रामायण लेख्नु कवि भानुभक्तको विशिष्ट योगदान हो । कारावासमा बस्दा समेत अटुटरूपमा काव्यसाधना गरी २५ हजार श्लोक भएको संस्कृतको रामायणलाई १२ सय श्लोकमा सीमित गरी शास्त्रीय छन्दमा सम्पूर्ण रामायणी कथालाई उतारी नेपालीभाषामा काव्यात्मक गति प्रदान गर्नु अत्यन्त कठिन कर्म हो । यसर्थ राष्ट्रले दिएको 'आदिकवि'को उपाधि पनि अपुग हुनजान्छ परन्तु देशव्यापी रूपमा भानुजयन्ती मनाउने राष्ट्रिय परम्पराले भने केही श्रद्धा प्रकट गरेको देखाउँछ । यसकारण बहुआयामिक व्यक्तित्वका धनी भानुभक्तलाई हामी सम्पूर्ण नेपाली र नेपालीभाषीले आदर र सम्मानका साथ स्मरण गर्नुपर्ने देखिन्छ । 

==कृतिहरू==
* [[प्रश्नोत्तर]] (वि.सं. १९१० )
* [[भक्तमाला]] (वि.सं. १९१०)
* [[बधूशिक्षा|वधूशिक्षा]] (वि सं १९१९)
* [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]

==कविताशं==
{| class=&quot;wikitable&quot;
![[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] १.बाल काण्ड
![[घाँसी]]
|-
|एक् दिन् नारद् सत्य लोक् पुगिगया लोक्को गरौ हित् भनि
ब्रम्ह्ना ताहि थिया पर्या चरणमा खुसि गराया पनि । 

क्या सोध्छौ तिमी सोध भन्छु म भनि मर्जि भयेथ्यो जसै

ब्रम्ह्नाको करुणा बुझेर ऋषिले बिन्ति गर्या यो तसै । 

हे ब्रम्ह्ना जति हुन् सुभा सुभ सबै सुनि रयाछु कछु

बाकि छइन केही तथापि सुन्न इच्छ्या म यो गर्द्छु । 

आउ लाज भयो कलि बखतमा प्राणी दुराचार भइ

गर्न्याछन सब पाप् अनेक तरहका निज्का मतिमा गइ । 

साच्चो कुरा गरोइनन् अरुकोइ गर्नन् त निन्दा पनि

अर्कको धन खानलाई अभिलाष् गर्नन् त दियो भनि । 

कोहि जन् परस्त्रिमा रतहुनन् कोही त हिम्सा महा

देहलाई त आत्मा जानी रहलान् नास्तिक पसु झहि तहाँ । । 
|भर् जन्म घाँस तिर मन् दिई धन कमायो
नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो ।  

घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो

म भानुभक्त धनी भैकन किन यस्तो ।  

मेरा ईनार न त सत्तल पाटिकै छन्

जे धन चीजहरु छन् घर भित्रनै छन् ।  

त्यस घाँसीले कसरी आज दिए छ अर्ति

धिक्कार हो म कन बस्नु न राखि किर्ति । 
|}

==चित्र दिर्घा==
&lt;gallery&gt;
चित्र:Statue of Bhanubhakta Acharya at Chundi Ramgha 01.jpg|thumb| चुदि [[रम्घा]]मा रहेको भानुभक्त आचार्यको शालिक
चित्र:Bhanu salik Nepal Academy5.JPG|thumb|भानु शालिक नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा
चित्र:Aadikavi Bhanubhakta Acharya.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्य अर्धकदको शालिक, दरवार हाइस्कुल काठमाडौँ
चित्र:Bhanubhakta letter.jpg|thumb|भानुभक्त आचार्यले छोरालाइ लेखेको चिठी संवत् १९१५
&lt;/gallery&gt;

==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[घाँसी]]
* [[भानुभक्तीय रामायण]]
* [[भानुभक्तीय र तुलसीकृत रामायण]]
* [[नरनाथ आचार्य]]

==सन्दर्भ सामग्री ==
{{सन्दर्भसूची}}

==बाह्य कडीहरू==
{{commonscat|Bhanubhakta Acharya|भानुभक्त आचार्य}}
#[http://www.pustakalaya.org/view.php?pid=Pustakalaya:2484 आदिकवि भानुभक्त (पटकथा)]
#[http://www.majheri.com/taxonomy/term/90 भानुभक्त आचार्यका रचनाहरू (मझेरी डट कममा)]
#[https://setopati.com/social/60990 यसरी मनाइयो भानु जयन्ती-तस्बिरमा हेर्नुहोस्(सेटोपाटी अनलाइनमा)]
#[https://deshsanchar.com/2021/07/11/531133/#fbcomment भानुभक्तीय रामायणको मौलिक पाठ(देस सञ्चार अनलाईन)]

{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}}
{{तनहुँ जिल्ला}}

[[श्रेणी:साहित्य]]
[[श्रेणी:नेपाली कविहरू]]
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:तनहुँका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:सन् १८७१ मा जन्म]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>o3ckuhigmpm73nfwydaxjzmd4rzv43h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गोदक</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5005</id>
    <revision>
      <id>1072133</id>
      <parentid>973904</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T02:32:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bijay Ramtel</username>
        <id>59082</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4158" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
&lt;!--See the table at Infobox settlement for all fields and descriptions of usage--&gt;
&lt;!-- Basic info  --&gt;
|name                   = गोदक
|other_name             = Godak
|native_name            = &lt;!-- for cities whose native name is not in English --&gt;
|nickname               =
|settlement_type        = [[साविक गाउँ विकास समिति (नेपाल)|गाउँ विकास समिति र हाल इलाम नगरपालिका वडा नं. १०]]
|motto                  =
&lt;!-- images and maps  --&gt;
|image_skyline          =
|image_caption          =
|image_flag             =
|image_seal             =
|image_map              =
|mapsize                =
|map_caption            =
|pushpin_map            = Nepal
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_mapsize        = 300
|pushpin_map_caption    = नेपालको नक्सामा गोदक अवस्थित क्षेत्र
&lt;!-- Location --&gt;
|subdivision_type       = देश
|subdivision_name       = {{flag|नेपाल}}
|subdivision_type1      = [[नेपालका विकास क्षेत्रहरू|विकास क्षेत्र]]
|subdivision_name1      = [[पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्र|पूर्वाञ्चल]]
|subdivision_type2      = [[नेपालका अञ्चलहरू|अञ्चल]]
|subdivision_name2      = [[मेची अञ्चल|मेची]]
|subdivision_type3      = [[नेपालका जिल्लाहरू|जिल्ला]]
|subdivision_name3      = [[इलाम जिल्ला|इलाम]]
&lt;!-- Politics --&gt;
|government_footnotes   =
|government_type        =
|leader_title           =
|leader_name            =
|leader_title1          = &lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;
|leader_name1           =
|established_title      = &lt;!-- Settled --&gt;
|established_date       =
&lt;!-- Area    --&gt;
|unit_pref                =  &lt;!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--&gt;
|area_footnotes           =
|area_total_km2           = &lt;!-- ALL fields dealing with a measurements are subject to automatic unit conversion--&gt;
|area_total_sq_mi         =
&lt;!-- Population   --&gt;
|population_as_of               = 1991
|population_footnotes           =
|population_note                =
|population_total               = 3448
|population_density_km2         = auto
|population_blank1_title        = Ethnicities
|population_blank2_title        = Religions
&lt;!-- General information  --&gt;
|timezone               = [[नेपालको प्रमाणिक समय]]
|utc_offset             = +5:45
|timezone_DST           =
|utc_offset_DST         =
|latd= 26.88
|longd= 87.97
|coordinates_display = title
|coordinates_type = type:adm2nd_region:NP_source:unmaps-enwiki
|elevation_footnotes    = &lt;!--for references: use &lt;ref&gt; &lt;/ref&gt; tags--&gt;
|elevation_m            =
&lt;!-- Area/postal codes &amp; others --&gt;
|postal_code_type       =  &lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;
|postal_code            =
|area_code              =
|blank_name             =
|blank_info             =
|website                =
|footnotes              = 
}}
'''गोदक''' ({{en|Goduk}}) [[नेपाल|नेपालको]] [[मेची अञ्चल|मेची]] अञ्चलको [[इलाम (स्पष्टता)|इलाम]] जिल्लाको एक [[गाउँ विकास समिति (नेपाल)|गाँउ विकास समिति]] हो ।

==जनसङ्ख्या==

==बाह्य कडीहरू==
* [[इलाम जिल्ला]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

==यो पनि हेर्नुहोस्==
{{इलाम जिल्लाका गाविसहरू}}

[[श्रेणी:इलाम जिल्लाका ठाउँहरू]]
[[श्रेणी:गाउँ विकास समितिहरू]]
[[श्रेणी:गाउँहरू]]


{{stub}}</text>
      <sha1>8qgf8vb5gro55inl2vqq3tpwk44jhpg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072142</id>
      <parentid>1072133</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T04:58:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bijay Ramtel</username>
        <id>59082</id>
      </contributor>
      <comment>/* जनसङ्ख्या */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4186" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
&lt;!--See the table at Infobox settlement for all fields and descriptions of usage--&gt;
&lt;!-- Basic info  --&gt;
|name                   = गोदक
|other_name             = Godak
|native_name            = &lt;!-- for cities whose native name is not in English --&gt;
|nickname               =
|settlement_type        = [[साविक गाउँ विकास समिति (नेपाल)|गाउँ विकास समिति र हाल इलाम नगरपालिका वडा नं. १०]]
|motto                  =
&lt;!-- images and maps  --&gt;
|image_skyline          =
|image_caption          =
|image_flag             =
|image_seal             =
|image_map              =
|mapsize                =
|map_caption            =
|pushpin_map            = Nepal
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_mapsize        = 300
|pushpin_map_caption    = नेपालको नक्सामा गोदक अवस्थित क्षेत्र
&lt;!-- Location --&gt;
|subdivision_type       = देश
|subdivision_name       = {{flag|नेपाल}}
|subdivision_type1      = [[नेपालका विकास क्षेत्रहरू|विकास क्षेत्र]]
|subdivision_name1      = [[पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्र|पूर्वाञ्चल]]
|subdivision_type2      = [[नेपालका अञ्चलहरू|अञ्चल]]
|subdivision_name2      = [[मेची अञ्चल|मेची]]
|subdivision_type3      = [[नेपालका जिल्लाहरू|जिल्ला]]
|subdivision_name3      = [[इलाम जिल्ला|इलाम]]
&lt;!-- Politics --&gt;
|government_footnotes   =
|government_type        =
|leader_title           =
|leader_name            =
|leader_title1          = &lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;
|leader_name1           =
|established_title      = &lt;!-- Settled --&gt;
|established_date       =
&lt;!-- Area    --&gt;
|unit_pref                =  &lt;!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--&gt;
|area_footnotes           =
|area_total_km2           = &lt;!-- ALL fields dealing with a measurements are subject to automatic unit conversion--&gt;
|area_total_sq_mi         =
&lt;!-- Population   --&gt;
|population_as_of               = 1991
|population_footnotes           =
|population_note                =
|population_total               = 3448
|population_density_km2         = auto
|population_blank1_title        = Ethnicities
|population_blank2_title        = Religions
&lt;!-- General information  --&gt;
|timezone               = [[नेपालको प्रमाणिक समय]]
|utc_offset             = +5:45
|timezone_DST           =
|utc_offset_DST         =
|latd= 26.88
|longd= 87.97
|coordinates_display = title
|coordinates_type = type:adm2nd_region:NP_source:unmaps-enwiki
|elevation_footnotes    = &lt;!--for references: use &lt;ref&gt; &lt;/ref&gt; tags--&gt;
|elevation_m            =
&lt;!-- Area/postal codes &amp; others --&gt;
|postal_code_type       =  &lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;
|postal_code            =
|area_code              =
|blank_name             =
|blank_info             =
|website                =
|footnotes              = 
}}
'''गोदक''' ({{en|Godak}}) [[नेपाल|नेपालको]] [[मेची अञ्चल|मेची]] अञ्चलको [[इलाम (स्पष्टता)|इलाम]] प्रदेश नं. १ अन्तर्गत इलाम जिल्ला इलाम नगरपालिका वडा नं. १०]] मा पर्दछ ।

==जनसङ्ख्या==

==बाह्य कडीहरू==
* [[इलाम जिल्ला]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

==यो पनि हेर्नुहोस्==
{{इलाम जिल्लाका गाविसहरू}}

[[श्रेणी:इलाम जिल्लाका ठाउँहरू]]
[[श्रेणी:गाउँ विकास समितिहरू]]
[[श्रेणी:गाउँहरू]]


{{stub}}</text>
      <sha1>ecn2328a0bxjqhq7nvbvyqlv98kqr2s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072143</id>
      <parentid>1072142</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T05:06:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bijay Ramtel</username>
        <id>59082</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4494" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
&lt;!--See the table at Infobox settlement for all fields and descriptions of usage--&gt;
&lt;!-- Basic info  --&gt;
|name                   = गोदक
|other_name             = Godak
|native_name            = &lt;!-- for cities whose native name is not in English --&gt;
|nickname               =
|settlement_type        = नेपालको प्रदेश नं. १ अन्तर्गत इलाम जिल्ला इलाम नगरपालिका वडा नं. १०
|motto                  =
&lt;!-- images and maps  --&gt;
|image_skyline          =
|image_caption          =
|image_flag             =
|image_seal             =
|image_map              =
|mapsize                =
|map_caption            =
|pushpin_map            = Nepal
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_mapsize        = 300
|pushpin_map_caption    = नेपालको नक्सामा गोदक अवस्थित क्षेत्र
&lt;!-- Location --&gt;
|subdivision_type       = देश
|subdivision_name       = {{flag|नेपाल}}
|subdivision_type1      = [[नेपालका विकास क्षेत्रहरू|विकास क्षेत्र]]
|subdivision_name1      = [[पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्र|पूर्वाञ्चल]]
|subdivision_type2      = [[नेपालका अञ्चलहरू|अञ्चल]]
|subdivision_name2      = [[मेची अञ्चल|मेची]]
|subdivision_type3      = [[नेपालका जिल्लाहरू|जिल्ला]]
|subdivision_name3      = [[इलाम जिल्ला|इलाम]]
&lt;!-- Politics --&gt;
|government_footnotes   =
|government_type        =
|leader_title           =
|leader_name            =
|leader_title1          = &lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;
|leader_name1           =
|established_title      = &lt;!-- Settled --&gt;
|established_date       =
&lt;!-- Area    --&gt;
|unit_pref                =  &lt;!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--&gt;
|area_footnotes           =
|area_total_km2           = &lt;!-- ALL fields dealing with a measurements are subject to automatic unit conversion--&gt;
|area_total_sq_mi         =
&lt;!-- Population   --&gt;
|population_as_of               = 1991
|population_footnotes           =
|population_note                =
|population_total               = 3448
|population_density_km2         = auto
|population_blank1_title        = Ethnicities
|population_blank2_title        = Religions
&lt;!-- General information  --&gt;
|timezone               = [[नेपालको प्रमाणिक समय]]
|utc_offset             = +5:45
|timezone_DST           =
|utc_offset_DST         =
|latd= 26.88
|longd= 87.97
|coordinates_display = title
|coordinates_type = type:adm2nd_region:NP_source:unmaps-enwiki
|elevation_footnotes    = &lt;!--for references: use &lt;ref&gt; &lt;/ref&gt; tags--&gt;
|elevation_m            =
&lt;!-- Area/postal codes &amp; others --&gt;
|postal_code_type       =  &lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;
|postal_code            =
|area_code              =
|blank_name             =
|blank_info             =
|website                =
|footnotes              = 
}}
'''गोदक''' ({{en|Godak}}) [[नेपाल|नेपालको]] [[मेची अञ्चल|मेची]] अञ्चलको [[इलाम (स्पष्टता)|इलाम]] प्रदेश नं. १ अन्तर्गत इलाम जिल्ला इलाम नगरपालिका वडा नं. १०]] मा पर्दछ । झापाबाट इलाम सदरमुकाम तथा पाँचथर ताप्लेजुङ जाने मेची राजमार्ग यसै वडाबाट जान्छ। 

==जनसङ्ख्या== ४९७८ जना, स्रोत इलाम नगरपालिकाको वेवसाइट, २०७९

==बाह्य कडीहरू==
* [[इलाम जिल्ला]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

==यो पनि हेर्नुहोस्==
{{इलाम जिल्लाका गाविसहरू}}

[[श्रेणी:इलाम जिल्लाका ठाउँहरू]]
[[श्रेणी:गाउँ विकास समितिहरू]]
[[श्रेणी:गाउँहरू]]


{{stub}}</text>
      <sha1>3metpamygr8fcmujo69pw25r6cta490</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072144</id>
      <parentid>1072143</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T05:07:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bijay Ramtel</username>
        <id>59082</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4370" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
&lt;!--See the table at Infobox settlement for all fields and descriptions of usage--&gt;
&lt;!-- Basic info  --&gt;
|name                   = गोदक
|other_name             = Godak
|native_name            = &lt;!-- for cities whose native name is not in English --&gt;
|nickname               =
|settlement_type        = नेपालको प्रदेश नं. १ अन्तर्गत इलाम जिल्ला इलाम नगरपालिका वडा नं. १०
|motto                  =
&lt;!-- images and maps  --&gt;
|image_skyline          =
|image_caption          =
|image_flag             =
|image_seal             =
|image_map              =
|mapsize                =
|map_caption            =
|pushpin_map            = Nepal
|pushpin_label_position = bottom
|pushpin_mapsize        = 300
|pushpin_map_caption    = नेपालको नक्सामा गोदक अवस्थित क्षेत्र
&lt;!-- Location --&gt;
|subdivision_type       = देश
|subdivision_name       = {{flag|नेपाल}}
|subdivision_type1      = [[नेपालका विकास क्षेत्रहरू|विकास क्षेत्र]]
|subdivision_name1      = [[पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्र|पूर्वाञ्चल]]
|subdivision_type2      = [[नेपालका अञ्चलहरू|अञ्चल]]
|subdivision_name2      = [[मेची अञ्चल|मेची]]
|subdivision_type3      = [[नेपालका जिल्लाहरू|जिल्ला]]
|subdivision_name3      = [[इलाम जिल्ला|इलाम]]
&lt;!-- Politics --&gt;
|government_footnotes   =
|government_type        =
|leader_title           =
|leader_name            =
|leader_title1          = &lt;!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --&gt;
|leader_name1           =
|established_title      = &lt;!-- Settled --&gt;
|established_date       =
&lt;!-- Area    --&gt;
|unit_pref                =  &lt;!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--&gt;
|area_footnotes           =
|area_total_km2           = &lt;!-- ALL fields dealing with a measurements are subject to automatic unit conversion--&gt;
|area_total_sq_mi         =
&lt;!-- Population   --&gt;
|population_as_of               = 1991
|population_footnotes           =
|population_note                =
|population_total               = 3448
|population_density_km2         = auto
|population_blank1_title        = Ethnicities
|population_blank2_title        = Religions
&lt;!-- General information  --&gt;
|timezone               = [[नेपालको प्रमाणिक समय]]
|utc_offset             = +5:45
|timezone_DST           =
|utc_offset_DST         =
|latd= 26.88
|longd= 87.97
|coordinates_display = title
|coordinates_type = type:adm2nd_region:NP_source:unmaps-enwiki
|elevation_footnotes    = &lt;!--for references: use &lt;ref&gt; &lt;/ref&gt; tags--&gt;
|elevation_m            =
&lt;!-- Area/postal codes &amp; others --&gt;
|postal_code_type       =  &lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;
|postal_code            =
|area_code              =
|blank_name             =
|blank_info             =
|website                =
|footnotes              = 
}}
'''गोदक''' ({{en|Godak}}) [[नेपाल|नेपालको]] प्रदेश नं. १ अन्तर्गत इलाम जिल्ला, इलाम नगरपालिका वडा नं. १०]] मा पर्दछ । झापाबाट इलाम सदरमुकाम तथा पाँचथर ताप्लेजुङ जाने मेची राजमार्ग यसै वडाबाट जान्छ। 

==जनसङ्ख्या== ४९७८ जना, स्रोत इलाम नगरपालिकाको वेवसाइट, २०७९

==बाह्य कडीहरू==
* [[इलाम जिल्ला]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

==यो पनि हेर्नुहोस्==
{{इलाम जिल्लाका गाविसहरू}}

[[श्रेणी:इलाम जिल्लाका ठाउँहरू]]
[[श्रेणी:गाउँ विकास समितिहरू]]
[[श्रेणी:गाउँहरू]]


{{stub}}</text>
      <sha1>6zkeiohbmw4qtbt58lfoh7c7yjh0ii1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>गौतम बुद्ध</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5054</id>
    <revision>
      <id>1072075</id>
      <parentid>1059760</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:32:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24057" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name = सिदार्थ गौतम
| image = Buddha in Sarnath Museum (Dhammajak Mutra).jpg
| caption = सारनाथमा रहेको बुद्धको मूर्ति
| birth_date = ५६३ ई.पू.
| death_date = ४८३ ई.पू.(उमेर ८०) 
| birth_place = [[लुम्बिनी]], [[नेपाल]]
| death_place = [[कुशीनगर]], [[भारत]]
| known_for = [[बुद्ध धर्म]]का प्रवर्तक
| predecessor = कस्यप बुद्ध
| successor = मैत्रेय बुद्ध
| ethnicity = [[शाक्य]], [[राजकुल]], [[मागधी]], मंगर
| father = [[शुद्धोधन]]
| mother = [[मायादेवी]]
}}

&lt;section begin=अंश /&gt; 

'''भगवान् सिद्धार्थ बुद्ध''' [[बुद्ध धर्म]]का प्रणेता हुन् । अधिकांश बौद्ध परम्पराले उनीलाई हाम्रो कल्पका एक '''सम्यक सम्बुद्ध'''को रूपमा मान्दछन् । '''बुद्ध''' भन्नाले बोधिप्राप्त वा अन्तिम सत्यको साक्षात्कार गरेको महामानव बुझिन्छ । गौतम बुद्धको बास्तबिक नाम ''सिद्धार्थ गौतम'' थियो। बालक सिद्धार्थ को जन्म भएको ७ दिनपछि सौतेनी आमा ''गौतमी'' ले पालनपोषण गरेको हुनाले सौतेनी आमाको नामबाट बालकको नाम ''गौतम'' पनि रहन गएको हो । 

सिद्धार्थ बुद्धको जन्म र मृत्यु कहिले भयो भनी यकिनका साथ भन्न नसकिए पनि बिसौं शताब्दिका धेरैजसो इतिहासकारहरू उनको जीवनकाल ५६३ ईशापूर्व देखि ४८३ ईशापूर्व रहेको भन्ने कुरामा एकमत देखिन्छन् ।&lt;ref&gt;L. S. Cousins (1996), &quot;[http://indology.info/papers/cousins The dating of the historical Buddha]: a review article&quot;, ''[[Journal of the Royal Asiatic Society]]'' '''(3)6(1)''': 57–63.&lt;/ref&gt; पछिल्लो समयमा भएका अनुसन्धान अनुसार उनको मृत्यु ४८६ देखि ४८३ ईशापूर्वको वीचमा रहेको मानिएको छ ।&lt;ref&gt;''The Date of the Historical Śākyamuni Buddha'' (२००३) सम्पादन: A. K. Narain. B. R. Publishing Corporation, New Delhi. ISBN 81-7646-353-1.&lt;/ref&gt; तथापि सिद्धार्थ बुद्धको जन्म '''बैशाख शुक्ल पूर्णिमाको दिन''' हाल नेपालको [[रुपन्देही जिल्ला|रूपन्देही जिल्ला]]को [[लुम्बिनी]]= ल्हुङ्गबेनी मा भएको थियो ।&lt;ref&gt;नेपालको इतिहास र संस्कृति&lt;/ref&gt; उनले आफ्नो जीवनकालको पहिलो २९ वर्ष पिताद्वारा प्रदत्त राजसी सुखमा बिताए। तर पनि उनी सदा संसारमा व्याप्त दु:खको कारण र त्यसको निवारण के होला ? भनी चिन्तित रहन्थे। सिद्धार्थ बुद्धको कथा अनुसार उनी पुर्व जन्मका बोधिसत्व भएकोले मानिसको दुःखको कारण र दुःखको निवारण के हुन सक्छन् भन्ने कुरामा निकै संबेदनसिल थिए। केही न केही मार्ग त अवस्य हुन सक्छ भन्ने प्रश्नोत्तर अधुरो र धुलमिल रुपमा उनको मनमा आभाष भइसकेको थियोे । कठिन ध्यान र खोजको माध्ययमबाट  दु:ख निवारणको सत्यमार्ग पत्ता लगाउने उद्देश्यले २९ वर्षको उमेरमा गृहत्याग गरी सिद्धार्थ [[भारत]]को विभिन्न ठाउँमा सात वर्षसम्म कष्टदायक तपस्या गर्दै हिंडे। अन्तत: कष्टदायक मार्गले सत्यको प्राप्ति हुन सक्दैन भन्ने महशुस गरी मध्यमार्गको अवलम्बन गर्ने अठोट गरे। भारतको [[बोधगया]] भन्ने ठाउँमा एक पिपलको बृक्ष मुनि अधिष्ठानपूर्वक ध्यान गर्दा गर्दै उनलाई '''सम्यकसम्वोधि''' प्राप्त भयो र त्यसपछि उनी सम्यक सम्बुद्ध कहलाईए। त्यसपछि शेष ४५ वर्षसम्म उनी भारत र नेपालका बिभिन्न ठाउँ पुगी दु:ख निवारण सम्वन्धी आफूलाई प्राप्त महाज्ञान बाँड्न रातदिन लागिपरे।&lt;section end=&quot;अंश&quot; /&gt;

==जन्म र नामकरण==
[[चित्र:Birthplacebuddha.jpg|thumb|right|बुद्धको जन्म भएको शीला, [[लुम्बिनी]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/666|title=Lumbini, the Birthplace of the Lord Buddha|publisher=UNESCO|accessdate=26 May 2011}}&lt;/ref&gt;.]]
[[चित्र:Astasahasrika Prajnaparamita Queen Maya Birth.jpeg|thumb|right| रानी मायादेवी कुमार सिध्दार्थलाई जन्म दिदै]]

सिद्धार्थ गौतमका बाबु [[शुद्धोधन|शुद्धोदन]] तत्कालीन [[तिलौराकोट राज्य]]मा शाक्यवंशका राजा थिए। यिनकी आमाको नाम [[मायादेवी]] थियो । भनिन्छ रानी [[मायादेवी]] आफ्नो माइत देवदह जाने क्रममा बाटोमा पर्ने [[लुम्बिनी]] भन्ने ठाउँमा पुग्दा प्रसव व्यथाले भेटेपछि आरामका लागि बसिन् । त्यहीँ उनलाई [[पुष्करिणी सरोवर]]को किनारमा एउटा रुखको फेदमा सुस्ताउँदै गर्दा बालक सिद्धार्थको जन्म भएको थियो । शाक्य कुलको रिति अनुसार पाँचौं दिनमा त्रिवेदले पारंगत १०८ ब्राह्मणहरूलाइ निमन्त्रणा गरी भोजना गराइ ती उपस्थित मध्ये सर्वश्रेष्ठ ब्राम्हणहरूबाट नामाकरण गराएका थिए। सबै मनोकामनाले पूर्ण गर्ने भन्ने अर्थमा ती ब्राम्हणहरूले यी बालकको नाम 'सर्वार्थसिद्ध' राखे । यहिं शब्दको छोटकरीमा 'सिद्धार्थ' नामले उनलाइ पुकारियो । &lt;ref&gt;भिक्षु अश्वघोष, बुद्ध चरित, नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान ।&lt;/ref&gt;

== बाल्यकाल र विबाह ==
राजर्षी सुखसयलमा हुर्किएको हुनाले उनको बाल्यकाल सुखद नै रह्यो भन्न सकिन्छ । जन्मँदा बित्तिकै आमा गुमाउनु परेपनि आफ्नी सौतेनी आमाको भरणपोषणमा हुर्किएका गौतम बुद्ध १६ उमेर पुगेपछि उनको बिवाह [[यशोधरा]] नामकी राजकुमारी सँग भयो । [[यशोधरा]]बाट ''राहुल'' नामको एक पुत्रको पनि जन्म भएको थियो ।

== बैराग्यता र गृहत्याग ==
बाल्यकालदेखि नै गम्भीर स्वभावका सिद्धार्थ गौतमलाई हरेक कुराले चिन्तनशील बनाउँथ्यो। दैनिकी कै क्रममा उनले बुढो, रोगी मानिसलाई देखे । उनले मानिस मरेको पनि देखे । यसबाट उनमा बैराग्य पैदा भयो। मानिस के कारणले रोगी हुन्छ? के कारणले बुढो हुन्छ? र के कारणले मर्छ? भन्ने प्रश्नले उनलाई बैरागी बनायो । यीनै प्रश्नको समाधान खोज्न बाबूको उत्तराधिकारमा आउने आफ्नो राज्यको समेत पर्वाह नगरी २९ वर्षको उमेरमा उनी एकदिन राति सुटुक्क दरवार छोडेर निस्किए ।

== तपस्या र बुद्धत्त्व ==
संसारको निस्सारता महसुस गरेर आजित भएका गौतम बुद्धले यस निस्सारताबाट मुक्ती पाउन चाहे । उनमा संसार प्रति कुनै मोह बाँकी रहेन । उनलाई सबै कुरा क्षणभङुर लाग्यो । उनमा संसार प्रति वैराग्य उत्पन्न भयो । बैराग्यका कारण विभिन्न ठाउँमा भौंतारिँदै सिद्धार्थ गौतम भारतको [[बोधगया]] पुगेर त्यहाँ तपस्या गरे । तपस्या गर्दै गर्दा उनले '''बुद्धत्त्व''' प्राप्त गरे । उनी साम्सारिक दुखको जड सम्म पुगे र बुझे की संसारमा आफ्नो भन्नु केही छैन । संसारमा दुखको जड भनेको मान्छे आफै हो ।

== बौद्ध धर्म उत्थानको कारण ==
भारतका [[सम्राट अशोक]]ले बुद्ध धर्मको प्रचारमा सर्वाधिक महत्त्वपूर्ण योगदान गरेको विवरण पाइन्छ । आफुले बौद्ध धर्म धर्म ग्रहण गरे पछि उनले आफ्ना सबै छोरा छोरीलाई बुद्धका उपदेश प्रचार गर्न चारैतिर पठाए । बौद्ध धर्मलाई राजकीय धर्म बनाएर बौद्ध विहार बनाउने, भिक्षुसंघलाई रावकीय सम्मान प्रदान गर्ने कार्य गरे । यसबाट बुद्ध धर्मको उत्थान हुन गयो । 
परवर्ती कालमा हिन्दु पण्डितहरूलाई शास्त्रार्थ गरेर हराउने परम्परा बस्यो । फलस्वरुप बौद्ध धर्ममा तार्किकताका सिद्धान्त विकसित भए । वैभाषिक, शून्यवाद इत्यादि दर्शनको विकास गर्न पछिल्ला बौद्ध अनुयायीहरूको योगदान रहेको छ ।   
&lt;div class=&quot;trending&quot;&gt;&lt;section begin=चित्र /&gt;

[[चित्र:Swayabhunath Temple-IMG 3406.jpg|250px|left]]&lt;section end=चित्र /&gt;

रानी मायादेवी कुमार सिध्दार्थलाई जन्म दिदै र उनले चालेका सात कदमहरु यो तस्विर स्वयम्भु मन्दिर परिसरमा खिचिएको हो&lt;/div&gt; 
वैदिककालमा विषेश गरी दुई प्रकारको धार्मिक वादको मान्यता रहेको देखिन्छ - ब्राह्मणवाद र स्रमणवाद। ब्राह्मणहरु वेदमा विश्वास गर्थे भने स्रमणहरु अवैदिक थिए। स्रमणहरु आस्तिक र [[नास्तिक]] दुवै थिए । स्रमणहरु ब्रह्मचर्य पालन गर्थे तर ब्राह्मणहरु गृहस्थ थिए र वैदिक विधिनुसार मन्त्र, जप, दान, होम आदि अनुष्ठान गर्थे । होम आदिमा पशुबलिको प्रथा फस्टाएको थियो । विधि पुर्वक भएकोले यसलाई हिंसा मानिदैन थियो। पुरोहितहरु  समाजमा उच्च बर्गमा गनिन्थे र वर्णाश्रम व्यवस्था फस्टाएर गयो । 
ब्राह्मणहरु विस्तारै सम्पत्ति र विलासी जिवनको मोहमा फस्दै गए । धर्मको डर, त्रास देखाएर मानिसबाट अनियोचित दान माग्थे । मानिस सरल र दार्शनिक जगतमा व्याप्त विभिन्न वाद र मतको अराजकताबाट छुटकारा चाहन्थे । जनचाहनेको यहि तथ्यबाट गौतम बुद्धले मध्यमार्गी धार्मिक र दार्शनिक धार प्रतिपादन गरेका थिए । समाजमा हिसाविरोधी मत बलियो देखिन थाल्यो, होमादिको सार्थकतामाथि प्रश्न उठाउन थालियो, होमाथिबाट मुक्ति नहुने रहेछ भन्ने चेतना जागृत हुन थाल्यो । यसरी विस्तारै मानिसहरु कर्मकाण्ड भन्दा विभिन्न दार्शनिक प्रश्नमा विचार विमर्स गर्न थाले र यस्तै परिवेशमा नेपालको लुम्विनीमा गौतम वुद्धको जन्म भएको थियो।

बुद्धले आफ्ना शिक्षालाई '''धम्म-विनय''' भन्ने नाम दिए । '''विनय''' भन्नाले भिक्षुहरूका लागि बनाईएको नियमहरूको सङ्ग्रह बुझिन्छ भन्ने '''धम्म''' भन्नाले दु:खमुक्तिका लागि भिक्षु र गृहस्थ सबैका लागि बुद्धले दिएका शिक्षा भन्ने बुझिन्छ । बुद्धका लगभग सारा शिक्षा र उपदेशलाई '''त्रिपिटक'''को रूपमा सङ्ग्रहित गरिएको छ जसमा बुद्धका ८२,००० र उनका प्रमुख शिष्यहरूका २००० गरी ८४,००० सुत्र सङ्ग्रहित छ्न् ।

बुद्धले दु:ख मुक्तिसँग सरोकार नराख्ने दार्शनिक प्रश्नहरूलाई महत्त्व दिदैंनथे । उनी भन्दथे, &quot;भिक्षुहरू म दुई कुरा मात्र सिकाउंछु: दु:ख र दु:खमुक्तिको उपाय ।&quot; बुद्धको प्रयोगत्मक् शिक्षालाई ३ किसिमले वर्गिकरण गर्ने चलन छ: शील, समधि र पज्ञा। शीलको जगमा रहेर ध्यानद्वारा समधि पुष्ट गर्दै पज्ञा उत्पन्न् गराउन सकेमा नै दु:खमुक्तिको अवस्था '''निर्वाण'''को साक्षात्कार गर्न सकिन्छ भन्ने उनको मूल शिक्षा हो। शील, समधि र पज्ञाको मार्गमा पुष्ट हुने क्रममा '''चार आर्यसत्य'''लाई पूर्णरूपले बुझ्दै जान सकिन्छ। चार आर्यसत्यहरू यस प्रकार छन्:
# दु:ख सत्य: दु:ख छ भन्ने कुरा र यसको अवस्थाको बोध
# दु:खको कारण सत्य: दु:खको कारण '''आसक्ति''' र अन्तत: '''अविद्या''' हो भन्ने बोध
# दु:खको निवारण सत्य: दु:खको अन्त्य छ भन्ने कुरा र यसको साक्षात्कार
# दु:खको निवारणको मार्ग सत्य: दु:खको निवारण गर्ने आर्य अष्टांगिक मार्गको बोध र यसको पालना। आर्य अष्टांगिक मार्गलाई शील, समधि र पज्ञाको रूपमा पनि वर्गिकरण गर्ने गरिन्छ।

== धार्मिक सिद्धान्त ==
बुद्धको केन्द्रिय दार्शनिक सिद्धान्त प्रतित्य-समुत्पाद हो। बुद्धले सम्पुर्ण आधारभुत गुणहरु अनित्य, दु:ख र अनात्मका बारेमा प्रकास पार्नु भयो। जसलाई बुद्धको आधारभुत सिद्धान्त रूपमा चिनिन्छ। &lt;sub&gt;चार आर्य सत्य&lt;/sub&gt;

== महापरिनिर्वाण (मृत्यु) ==
संसारलाई अहिंसाको पाठ सिकाउने र युद्ध, आतङ्क, काटमारबाट मानिसको हित नदेख्ने महामानव गौतम बुद्धको मृत्यु 
[[भारत]]को [[कुशीनगर]]मा ईशापूर्व ४८३ को '''बैशाख शुक्ल पूर्णिमा'''को दिनमा अर्थात जन्मदिन मा नै भएको थियो । उनले ८० वर्षको उमेरमा महापरिनिर्वाण प्राप्त गरेका थिए ।

== बुद्धको ख्याती ==
नेपालको लुम्बिनीमा आजभन्दा करिब छब्बिस सय वर्ष पहिला जन्मिएका गौतम बुद्धको ख्याती हाल विश्वभर फैलिएको छ ।आज भोलि धेरै देश का मानिसहरू एक आदर्श, तत्वज्ञानी पुरूषको रूपमा र बौद्ध धर्मावलम्बीहरू आफ्नो धर्मका पर्वतकका रूपमा गौतम बुद्ध लाई निकै श्रद्धाका साथ सम्मान गर्दछन्  ।

== धार्मिक सहिष्णुता ==
गौतम बुद्धलाई केहिं [[हिन्दू धर्म|हिन्दू पुराणहरू]]मा [[विष्णु|भगवान विष्णु]]का दश [[अवतार]] मध्येका एक अवतारको रूपमा प्रस्तुत गरेको पाइन्छ । यसले सर्वसाधारणमा धार्मिक सहिष्णुता कायम गर्न निकै मद्दत पुर्‍याएको छ । नेपालमा बुद्ध धर्म अन्य धर्महरू सँग अत्यन्त सहिष्णुता भावमा चलिआएको छ ।

== यो पनि हेर्नुहोस् ==
*[[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]
*[[बुद्ध]]
*[[बुद्ध अवतार]]

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{reflist}}

== बाह्य कडीहरू ==
* http://www.buddhist-tourism.com/buddhism-information/lord-gautam-buddha.html

{{Commonscat|Paintings of Life of Gautama Buddha}}

{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}

[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू]]
[[श्रेणी:धर्म]]
[[श्रेणी:बौद्ध धर्म]]
[[श्रेणी:भगवान बुद्ध]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>ode3diagd98islpja9bf3zdtcjioeaq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अमरसिंह थापा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5083</id>
    <revision>
      <id>1072073</id>
      <parentid>1068899</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:31:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11489" xml:space="preserve">{{About|नेपाल अङ्ग्रेज युद्धका बडाकाजी अमरसिंह थापा|भीमसेनका पिता सरदार अमरसिंह थापा |अमरसिंह थापा (सानुकाजी)}}
{{Infobox military person
| honorific_prefix = '''श्री बडाकाजी जर्नेल'''
| name          = अमरसिँह थापा
| image         = Amar Singh Thapa Badakaji.jpg
| caption       = '''बडाकाजी अमरसिंह थापा'''
| birth_date          = वि.सं. १८०८ जनै पूर्णिमा
| death_date          = वि.सं. 
| birth_place  = सिरानचोक, [[गोरखा जिल्ला]]
| death_place  = [[गोसाइँकुण्ड|गोसाइँ कुण्ड]], [[रसुवा जिल्ला]]
| nickname      = ''ज्यूँदो बाघ'', ''बडाकाजी'', जर्नेल अम्वरसिंह 
| allegiance={{flagicon|Nepal}} [[नेपाली]]
| branch=
| serviceyears  =
| rank          = जनरल
| unit          =
| commands      = 
| battles       = [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध]], नेपाल-तिब्बत युद्ध वा नेपाल-भोट युद्ध&lt;br&gt;[[नेपाल-शिख युद्ध]]
| awards        =[[नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू|राष्ट्रिय विभूति]] 
| relations     = ५ छोराहरू [[रणजोर थापा|रणजोर सिंह थापा]], [[रणध्वज थापा]], रामदास थापा, [[नरसिंह थापा]]
| laterwork     = 
}}
'''अमरसिंह थापा''' (प्रधानमन्त्री भीमसेनका पिता [[अमरसिंह थापा (सानुकाजी)]] अर्कै व्यक्तित्व हुन्) [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध]]का समयमा नेपालको पश्चिम किल्लाका सर्वोच्च कमाण्डर हुन् । उनलाई नेपालको [[नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू|राष्ट्रिय विभूति]] मानिन्छन् । उनी निर्भय, पराक्रमी, युद्धचातुर्य, इमान्दार र विश्वासी भएकोले राजा [[रणबहादुर शाह]]को पालामा अङ्ग्रेजहरूसँगको युद्धमा सुदूर पश्चिमाञ्चलको रक्षाको जिम्मा पाएका थिए । उनी र उनका सैनिकहरू लङ्गुरगढी छोडी १००० कि.मि. ३० दिनमा पार गर्दै मातृभूमिको रक्षार्थ दोस्रो नेपाल तिब्बत युद्धमा नुवाकोट आइपुगेका थिए ।&lt;ref&gt;http://nepalarmy.mil.np/history.php?page=three&lt;/ref&gt; त्यस ताका अमरसिंह थापालाई अङ्ग्रेज तर्फका जनरल अक्टरलोनीले ठुलो प्रलोभन देखाउदा पनि अनि त्यस्तो लोभ लालचमा नफसी राष्ट्रिय हितलाई सर्वोपरि ठानी वीरता पूर्वक अङ्ग्रेजसँग लडेकाले हामी उनीलाई राष्ट्रिय विभूतिको रूपमा सम्मान गर्दछौँ ।

==व्यक्तिगत जीवन==
उनको जन्म वि. सं. १८०८ मा जनै पूर्णिमाको दिन ''बाघ'' [[भीमसिंह थापा|भीम सिंह थापा]] र उमादेवीका पुत्रको रूपमा भएको हो । ''बाघ'' भीम सिंहले पलाञ्चोकको युद्धमा [[वीरगति]] पाएपछि मारवाट अनुसार उनले पिताको स्थान लिए । उनी रणजय (रन्जै) थापाका नाति हुन् भनी [[बालकृष्ण सम]]को कृति [[अमरसिंह]]मा समेत लेखिएको छ । 

थापा वंशावलीका अनुसार बडाकाजी [[अमरसिंह थापा]] ज्यामरुककोटका राजा [[बगाले थापा|बगाले कुल]]का जसोधर (धर्मराज) थापाका २३औं पुस्ता देखिन्छन् । काजी [[वीरभद्र थापा]] पनि २३ औँ पुस्ता हुन भनी लेखिएको छ । उनका चारवटी मुखिनी भएको कुरा उनै राख्न लाएको अभिलेखबाट थाहा पाइन्छ । जेठीको नाउँ धर्मावती, माहिलीको नाउँ रुद्रावती, साहिँलीको नाउँ धर्मदेवी र कान्चीको नाउँ लालवती हो भनेए त्यही अभिलेखमा लेखिएको छ । 

उनका पुत्र काजी [[रणजोर थापा|रणजोर सिंह थापा]]ले पनि उनीसँगै [[नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध|नेपाल अङ्ग्रेज युद्ध]] लडेका थिए। उनका अर्का पुत्र [[रणध्वज थापा]] मुख्तियार [[भीमसेन थापा]]का सहयोगी काजी थिए । त्यस्तै अर्का छोरा [[नरसिंह थापा]]को मोहरछाप मकवानपुरको एक पत्रमा पाइएको थियो ।&lt;ref&gt;http://www.imnepal.com/amarsinghthapa-biography-nepal/&lt;/ref&gt;

==प्रसिद्धि==
आज पनि उनलाई नेपालको ''ज्यूँदो बाघ'' मानिन्छ । उनलाई एसियाली वीरहरू सँग तुलना गरिन्छ । [[डडेल्धुरा जिल्ला]]को [[अमरगढी नगरपालिका]]को नाम यिनको नाममा राखिएको हो । [[अमरगढी किल्ला]]मा यिनको यो प्रसिद्ध भनाइ सहितको मूर्ति छ ।
प्रसिद्ध भनाइ: &quot;म बाघको बच्चा डमरू हुँ, सिनो खाने कुकुर हैन।&quot;

==योगदान==
उनले गरेका प्रमुख योगदानहरू यस प्रकार छन्।
* नेपालको एकीकरणमा योगदान पश्चिम नेपालका [[जुम्ला जिल्ला|जुम्ला]], [[डोटी जिल्ला|डोटी]], [[कुमाउँ]], [[गढवाल]], [[देहरादुन|देहरादुन]], [[श्रीनगर (स्पष्टता)|श्रीनगर]] तथा [[कांगडा]]लाई नेपालमा गाभ्ने काममा नेतृत्व गरे।
*उक्त कामका लागि [[डडेल्धुरा जिल्ला]]मा भूगोलिय दृष्टिले उच्च र मजबुत किल्ला बनाएका थिए जसलाई अङ्ग्रेजले पार गर्न असफल भए । त्यस किल्लाबाट सारा पश्चिम क्षेत्रको विजय हुँदै गयो ।
* [[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]]लाई नेपालमा गाभे ।
* [[महाकाली नदी]] भन्दा पश्चिमका राज्यहरूको संरक्षकको रूपमा सेवा प्रदान गरे ।
* [[पञ्जाब, भारत|पञ्जाब]]का राजा रणजीत सिंह विरूद्ध युद्ध गरेका थिए ।
* अंग्रेजले नेपाल बिरूद्ध युद्ध शुरू गरे पछि नाहान, चम्बा, [[अल्मोडा]], [[कांगडा]], [[देहरादुन|देहरादुन]] आदि ठाउँमा युद्ध लडे ।
* डेभिड अक्टरलोनीका पुत्र र अमरसिंहका पुत्र [[रणजोर थापा|रणजोर]]को मितेरी सम्बन्ध भएतापनि अलिकति पनि सङ्कोच मानेनन् ।
* [[गङ्गा नदी]]को उदगमस्थल गंगोत्रीमा एउटा मन्दिर स्थापना गरेका थिए जुन् अहिले भारतिय हिमालयको चार धाम बन्न पुगेको छ ।

==मृत्यु==
उनको इच्छा विपरीत [[सुगौली सन्धि]] भएपछि उनी निर्वासमा [[गोसाइँकुण्ड]] गए । त्यहीँ यिनको वि.सं. 1816 मा  निधन भयो ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.himalkhabar.com/news/129098|title=बडाकाजी अमरसिंह: भीमसेन थापाबाट यसरी भोगेका थिए असहयोग र अपमान |last=दिक्पाल|first=राजकुमार|date=२० चैत २०७८|website=हिमालखबर|publisher=हिमालमिडिया प्रा.लि|accessdate=१४ जेष्ठ २०७९}}&lt;/ref&gt; 

==यो पनि हेर्नुहोस्==

*[[कीर्तिमान सिंह बस्न्यात|कीर्तिमान् सिँह बस्न्यात]]
*[[दामोदर पाँडे|दामोदर पाण्डे]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
&lt;references/&gt;

{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}

[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपालको एकीकरणकाल]]
[[श्रेणी:गोरखाका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>ouzrmvipmlkytvyvqtqh0nlinjxrkus</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>त्रिभुवन शाह</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6455</id>
    <revision>
      <id>1072080</id>
      <parentid>1067540</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:33:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16551" xml:space="preserve">{{Infobox Monarch
| name            = त्रिभुवन शाह
| succession      = [[नेपालका राजाहरूको सूची|नेपालका राजा]]
| image           =  King Tribhuvan (cropped).png
| caption         = राजा त्रिभुवन वीर विक्रम शाह
| reign           = वि.सं. १९६८ मङ्सिर ६ - वि.सं. २०११ फाल्गुन ३० &lt;br&gt; ११ डिसेम्बर १९११ – १३ मार्च १९५५ (वि.सं. २००७ कार्तिक २५ देखि फाल्गुन ७ सम्म निर्वासित )
| predecessor     = [[पृथ्वी वीर विक्रम शाह]]
| successor       = [[महेन्द्र वीर विक्रम शाह]]
| coronation      = १९६९ फागुन २०&lt;br&gt;२० फेब्रुअरी १९१३
| othertitles     =
| full name       = श्री ५ महाराजाधिराज त्रिभुवन वीर विक्रम शाहदेव
| predecessors    = [[पृथ्वी वीर विक्रम शाह]] (first reign), [[ज्ञानेन्द्र शाह|ज्ञानेन्द्र वीर विक्रम शाह]] (second reign)
| successors      = [[ज्ञानेन्द्र शाह|ज्ञानेन्द्र वीर विक्रम शाह]] (first reign), [[महेन्द्र वीर विक्रम शाह|महेन्द्र शाह]] (second reign)
| queen           = 
| spouse        = कान्ति राज्यलक्ष्मी देवी शाह&lt;br/&gt;इश्वरी राज्यलक्ष्मी देवी शाह
| issue           =
| royal house     = [[नारायणहिटी दरबार सङ्ग्रहालय|नारायणहिटी दरवार]]
|  house-type=दरबार
| dynasty= [[शाह वंश]]
| dynasty-type =वंश
| father          =[[पृथ्वी वीर विक्रम शाह]]
| mother          = दिव्यश्वरी लक्ष्मी देवी शाह
| birth_date   =१९६३ अषाढ १७ &lt;br&gt;{{birth date|1906|6|30|df=y}} 
| birth_place  =[[काठमाडौँ]], [[नेपाल अधिराज्य|नेपाल]]
| death_date   =२०११ फाल्गुन ३०&lt;br&gt;{{death date and age|1955|3|13|1906|6|23|df=y}}
| death_place  =[[जुरीक]], [[स्विट्जरल्यान्ड|स्विजरल्याण्ड]]
| date of burial  =
| place of burial =
| religion = [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]]
}}
'''त्रिभुवन शाह''' नेपालका आठौँ शाहवंशीय राजा थिए। नेपालको राणा शासन हटाउनका लागि यिनले भित्री रूपमा राणा विरोधी आन्दोलनलाई सहयोग गरेका थिए। त्यसै क्रममा राजगद्दी छाडेर भारतीय दुतावासमा शरणमा गएका थिए। यिनी २०११ सालसम्म नेपालको राजा रहे।

==शासनकाल==
===चन्द्र शमशेरको शासन===
* त्रिचन्द्र कलेजको स्थापना
* त्रिभुवन चन्द्र सैनिक अस्पतालको निर्माण 
* दास प्रथाको अन्त्य
* [[सति प्रथा]] उन्मुलन
* प्रथम विश्व युद्धमा बृटिसलाई सहयोगार्थ सहभागी
* [[ग्याल्पो काण्ड]]

===भीम शमशेरको शासन ===
===जुद्ध शमशेर===
* १९९० को महाभुकम्प
* १९९७ को बिद्रोह र चार सहिदको सहादत

===पद्म शमशेर र मोहन शमशेर===
=== २००७ सालको क्रान्ति ===
{{main|सात सालको क्रान्ति}}

नेपाली काङ्ग्रेसको असोज ११—१२, वि.सं. २००७ सालमा बैरगनियामा भएको सम्मेलनले राणा शासन विरुद्ध सशस्त्र क्रान्ति गर्ने निर्णय गर्‍यो। २१ कार्तिक वि.सं. २००७ मा क्रान्तिको घोषणा भयो। यसै समयमा राजा त्रिभुवनले पनि यस क्रान्तिलाई सहयोग गर्ने गरी कार्तिक २१ गते सपरिवार भारतीय विमानद्वारा दिल्ली प्रस्थान गरे। तात्कालीन राणा प्रधानमन्त्री [[मोहन शमशेर जङ्गबहादुर राणा|मोहन शमशेर]]ले त्रिभुवनका चार वर्षीय माहिला नाति [[ज्ञानेन्द्र शाह|ज्ञानेन्द्र]]लाई गद्दी आरोहण गराए। तर कुनै भारतले ज्ञानेन्द्र वीर बिक्रम शाहलाई राजाको मान्यता नदिने सार्वजनिक घोषणाले राणा सरकार माथी दबाब बढ्यो। मोहन शमशेरले परिस्थिति नियन्त्रण बाहिर गएको देखे। उनले आफ्ना भाइ केशर शमशेर राणा, जो राजाका जेठान पनि थिए, र आफ्ना पुत्र विजय शमशेर राणालाई वार्ताको लागि दिल्ली पठाए। दिल्लीमा राजा त्रिभुवन, नेपाली कांग्रेस र राणा सरकारका प्रतिनिधिहरूको नयाँ परिस्थितिको बारेमा छलफल भयो।

=== दिल्ली सम्झौता ===
{{मुख्य|दिल्ली सम्झौता}}
देशभर क्रान्तिको दावानल दन्किन थाल्यो। राणाहरूको उपस्थिति काठमाडौँमा मात्र सीमित रहन पुग्यो। स्थिति भयावह र प्रतिकूल भएपछि मोहन शमशेरले भारतलाई मध्यस्थता गर्न अनुरोध गरे। वार्ताका लागि आफ्ना छोरा [[विजय शमशेर]]लाई दिल्ली पठाए। तात्कालीन भारतीय प्रधानमन्त्री [[जवाहरलाल नेहरू]]को मध्यस्थतामा राणा, नेपाली काङ्ग्रेस र राजा त्रिभुवनबिच १२ फेब्रुवरी १९५१ (१ फागुन २००७) मा त्रिपक्षीय [[दिल्ली सम्झौता]] भयो। त्यसबेला भारतबाट [[गोविन्द नारायण]] उनका सल्लाहकार तथा सचिव भएर आए।

=== दिल्ली सम्झौताका मुख्य सर्तहरू ===
(क) जनताद्वारा निर्वाचित विधान सभाले संविधान निर्माण गर्ने

(ख) १० जना (५ [[नेपाली कांग्रेस|नेपाली काङ्ग्रेस]] र ५ राणाहरू) सदस्य रहेका अन्तरिम मन्त्री मण्डल गठन गर्ने

(ग) श्री ३ मा निहित भएका सबै अधिकार राजालाई सुम्पिने र वैधानिक राजा त्रिभुवन नै हुने

(घ) फौजदारी अभियोग लागेका बाहेक अरू राजबन्दीलाई बिनासर्त रिहा गर्ने

(ङ) आन्दोलनकारीहरूले सरकारलाई आफ्ना हतियारहरू बुझाउनुपर्ने र आन्दोलन रोक्नुपर्ने।

तत्पश्चात् राजा त्रिभुवन फागुन ४ मा नेपाल फर्के र [[२००७ साल फागुन ७ गतेको शाही घोषणा]]मा प्रजातन्त्र स्थापना भएको घोषणा गरे। यसरी १०४ वर्षे राणा शासनको अन्त्य भयो र प्रजातन्त्र प्राप्त भयो। यद्यपि केही महिना सम्म मोहन शमशेर नै प्रधानमन्त्री बने। वि.सं. २००८ कार्तिकमा महोनशमशेरले राजिनामा दिए।

=== मातृकाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्रीकाल ===
वि.सं. २००८ सालमा [[मोहन शमशेर जङ्गबहादुर राणा|मोहनशमशेर]]को राजीनामासँगै भारतीय प्रधानमन्त्री [[जवाहरलाल नेहरू|जवाहरलाल नेहरु]]को सल्लाहमा राजा त्रिभुवनले २००७ सालको क्रान्तिको सरगमबाट भर्खरै बाहिर आएको ठूलो दल कांग्रेसका तत्कालीन सभापति मातृकाप्रसाद कोइरालालाई प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त गरे । मातृकाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री भएपछि नेपाली कांग्रेसमा घरझगडा सुरु भयो । [[नेपाली कांग्रेस]]भित्र प्रधानमन्त्री ठूलो कि पार्टी सभापति ठूलो भन्ने बहसले निकै व्यापकता पायो । कांग्रेसको कलह घरझगडा अन्तत: पार्टी फुटमा नै पुग्यो। &lt;ref&gt;[[मातृकालाई नेहरूको पत्रhttp://bit.ly/2FD5ZJg|मातृकालाई नेहरूको पत्र]] [[मातृकालाई नेहरूको पत्रhttp://bit.ly/2FD5ZJg|http://bit.ly/2FD5ZJg]]&lt;/ref&gt; २६ साउन २००९ मा मातृकाले प्रधानमन्त्रीबाट राजीनामा दिए। २ असार २०१० मा फेरि मातृकाप्रसादकै प्रधानमन्त्रीत्वमा ५ सदस्यीय मन्त्रिमण्डल गठन भयो।&lt;ref&gt;[http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=437 शाही घोषणा]&lt;/ref&gt; त्यो सरकार राष्ट्रिय प्रजा पार्टीको थियो। १९ फागुन २०११ मा युवराजाधिराजको हैसियतमा तत्कालीन प्रमुख राज-प्रतिनिधि महेन्द्रले मातृकाप्रसादको सरकार विघटन गरे।&lt;ref&gt;[http://rajpatra.dop.gov.np/welcome/book/?ref=2522 महेन्द्र बिरबिक्रम शाहदेवबाट बक्सेको शाहि घोषणा]&lt;/ref&gt;

=== डा. के आइ सिंहको सिंहदरबार विद्रोह ===

=मृत्यु =
राजा त्रिभुवनको मृत्यु वि सं २०११ मा भयो। उनको मृत्यु पछि युवराज महेन्द्र राजा बने।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nepalmag.com.np/history/2017/09/26/20170926173313|title=राजा त्रिभुवनकी गुमनाम रानी|last=बराल|first=सीताराम|date=१० आश्विन २०७४|website=नेपाल|accessdate=२२ जेष्ठ २०७९}}&lt;/ref&gt;

राजा त्रिभुवनको नाममा [[त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल]], दाङमा [[त्रिभुवननगर]], पहिलो विश्वविद्यालय [[त्रिभुवन विश्वविद्यालय]], [[त्रिभुवन च्यालेन्ज सिल्ड|त्रिभुवन च्यालेञ्ज शिल्ड]], पहिलो कलेज [[त्रि-चन्द्र कलेज]], पहिलो राजमार्ग [[त्रिभुवन राजपथ|त्रिभुवन राजमार्ग]], [[त्रिभुवन पार्क]], [[त्रिचन्द्र सैनिक अस्पताल|त्रिभुवन-चन्द्र सैनिक अस्पताल]] स्थापना भएको छ।

== चित्र दिर्घा ==
&lt;gallery&gt;
चित्र:Tribhuvan and sons 1932.jpg|राजा त्रिभुवन एवम् ३ पुत्रहरू सन् १९३२ मा
चित्र:Tribhuvan Shah.jpg|काठमाडौँको त्रिपुरेश्वरमा अवस्थित त्रिभुवन शाहको शालिक।&lt;br&gt;२००२ भाद्र ३१ गते उद्घाटन गरिएको 
चित्र:Tribhuvan Shah2.jpg|काठमाडौँको त्रिपुरेश्वरमा अवस्थित त्रिभुवन शाहको शालिकमा राखिएको शिला लेख।
चित्र:Tribhuvan Shah3.jpg|काठमाडौँको त्रिपुरेश्वरमा अवस्थित त्रिभुवन शाहको शालिक।
&lt;/gallery&gt;

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

==बाहिरी कडीहरू==
{{बाकस-सुरू}}
{{पदक्रम|
 पहिले=[[पृथ्वी वीर विक्रम शाह]]|
 पद=[[नेपालका राजाहरूको सूची|नेपालको राजा]]|
 अवधि=त्रिभुवन शाह|
 पछि=[[महेन्द्र वीर विक्रम शाह]]|
}}

{{बाकस-अन्त्य}}


{{नेपालका शाहवंशी राजाहरू}}

{{DEFAULTSORT:शाह त्रिभुवन वीर विक्रम}}
[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:नेपाली राजाहरू]]
[[श्रेणी:मृत नेपालीहरू]]
[[श्रेणी:नेपालको इतिहास]]
[[श्रेणी:शाहवंश]]
[[श्रेणी : गोरखा दक्षिण बाहु]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>17zxsjy63du4i6dd6fgzy0gih494fbo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अस्ट्रेलिया</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7225</id>
    <revision>
      <id>1072120</id>
      <parentid>1035288</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T19:50:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+[[अस्ट्रेलियाको झण्डा]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7055" xml:space="preserve">{{Infobox country
| native_name = 
| conventional_long_name = अस्ट्रेलियाली राष्ट्रमण्डल 
| common_name = अष्ट्रेलिया
| image_flag = Flag_of_Australia.svg
|flag_caption = [[अस्ट्रेलियाको झण्डा|झण्डा]]|
| image_coat = Coat of Arms of Australia.svg
| image_map = Australia (orthographic projection).svg
| map_width = 220px
| national_anthem = ''एडभान्स अस्ट्रेलिया फेयर''&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:U.S. Navy Band, Advance Australia Fair (instrumental).ogg]]&lt;/center&gt;
| official_languages = 
| languages_type = राष्ट्रिय भाषा
| languages = [[अङ्ग्रेजी भाषा|अङ्ग्रेजी]]
| capital = [[क्यानेबरा]]
| ethnic_groups = ९२% खैरौ&lt;!-- Source specifically says 'white'. Please do not replace with terms like 'European' or 'Anglo', since these don't have an identical meaning. Probably best to discuss on the Talk page before editing this field. --&gt;,&lt;br /&gt;७% एसियाली,&lt;br /&gt;१% जनजाति तथा अन्य&lt;ref name=&quot;CIA World Factbook&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/AS.html|title=CIA World Factbook: Australia|date=9 April 2009|accessdate=2009-04-20}}&lt;/ref&gt;
| Gemstone = 
|latd=35 |latm=18 |latNS=S |longd=149 |longm=08 |longEW=E
| largest_city = [[सिड्नी]]
| government_type = सङ्घिय संसदीय लोकत्रान्त्रिक संबैधानिक राजतन्त्र 
| leader_title1 = राजतन्त्र 
| leader_title2 = गभर्नर जनरल 
| leader_title3 = प्रधानमन्त्री 
| leader_name1 = [[एलिजाबेथ द्वितीय]]
| leader_name2 = क्वेंटिन ब्रिक
| leader_name3 = [[केभिन रुड]]
| area_rank = छैठौ
| area_magnitude = 1 E12
| area_km2 = 7686850
| percent_water = ०.८९७
| population_estimate = 
| population_estimate_year = २००९
| population_estimate_rank = ५३ औ
| population_census = १,९८,५५,२८८
| population_census_year = २००६
| population_density_km2 = २
| population_density_rank = २३२&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt;
| sovereignty_type = स्वतन्त्र
| sovereignty_note = [[बेलायत]] बाट
| established_event1 = [[संबिधान]]
| established_event2 = वेस्टमिनिस्टर प्रतिमा, १९३१ 
| established_event3 = वेस्टमिनिस्टर प्रतिमा ग्रहण ऐन, १९३१
| established_event4 = अस्ट्रेलिया ऐन १९८६ 
| established_date1 = सन् १९०१ जनवारी १ 
| established_date2 = सन् १९३१ डिसेम्बर ११ 
| established_date3 = सन् १९४२ अक्टोबर ९ 
| established_date4 = सन् १९८६ मार्च  ३ 
| currency = [[अस्ट्रेलियन डलर]]
| currency_code = AUD
| time_zone = विभिन्न 
| utc_offset = +८ देखि +१०.५
| time_zone_DST = विभिन्न 
| utc_offset_DST = +९ देखि +११.५
| demonym = अस्ट्रेलियन,&lt;br /&gt; औसी&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://geography.about.com/library/weekly/aa030900a.htm|title=Demonyms - Names of Nationalities|publisher=[[about.com]]|accessdate=2008-07-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.geography-site.co.uk/pages/countries/demonyms.html|title=Demonyms, or what do you call a person from ...|publisher=The Geography Site|accessdate=2008-07-25}}&lt;/ref&gt; (colloquial)
| drives_on = बायाँ
| cctld = .au
| calling_code = ६१
| ISO_3166-1_alpha2 = AU
| ISO_3166-1_alpha3 = AUS
| ISO_3166-1_numeric = ०३६
| sport_code = AUS
| vehicle_code = AUS
| GDP_PPP_year = २००८
| GDP_PPP = US$७९५.३०५ बिलियन&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&amp;ey=2009&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=193&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=37&amp;pr.y=5 |title=Australia|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2009-04-22}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_rank = १७ औ
| GDP_PPP_per_capita = US$३७,२९८&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank = १५ औ
| GDP_nominal = US$१,०१० बिलियन&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_nominal_rank = १५ औ
| GDP_nominal_year = २००८
| GDP_nominal_per_capita = US$४७,४००&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank = १३ औ
| HDI                                    = 0.944&lt;!--number only--&gt;
| HDI_year                               = २०१९&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change                             = increase&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI_ref                                = &lt;ref name=&quot;UNHDR&quot;&gt;{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=15 December 2020|access-date=15 December 2020}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank                               = ८औ 
| HDI_category = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;उच्च&lt;/span&gt;
}}
'''अस्ट्रेलिया''' ({{lang-en|Australia}}) आधिकारिक रूपमा अस्ट्रेलियाली राष्ट्रमण्डल विश्वको [[दक्षिणी गोलार्ध]] को [[महादेश]] अर्न्तगत पर्ने एउटा देश हो । जुन विश्वको सबैभन्दा सानो महादेश हो र संसारकै सबैभन्दा ठुलो टापु पनि हो जसमा टासमानिया तथा अन्य टापुहरू [[हिन्द महासागर|हिन्द]] तथा [[प्रशान्त महासागर]]मा आवस्थित रहेका छन् । अस्ट्रेलिया एकमात्र यस्तो ठाउँ हो जसमा महादेश, एउटा राष्ट्र तथा एउटा टापु मान्ने गरिन्छ । यसको छिमेकी मुलुकहरू उत्तरमा [[इन्डोनेसिया]], [[पूर्वी टिमोर]] तथा [[पपुवा न्युगिनी]] त्यस्तै उत्तर पुर्वमा [[सोलोमन द्वीप]] र दक्षिणपुर्वमा [[न्युजिल्यान्ड]] रहेको छ ।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

==बाह्य कडीहरू==

[[श्रेणी:देशहरू]]</text>
      <sha1>ig3llerujo7c9vpzcn52exirzc7ygg5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>धवलागीरी अञ्चल अस्पताल</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8234</id>
    <redirect title="धौलागिरी अस्पताल" />
    <revision>
      <id>1072126</id>
      <parentid>34622</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T21:57:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>4055</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[धौलागिरी अस्पताल]]मा ठिक गर्दै</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#REDIRECT [[धौलागिरी अस्पताल]]</text>
      <sha1>oic127a74t3xpdl3qhupskkwc0g3efj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अरनिको</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9168</id>
    <revision>
      <id>1072074</id>
      <parentid>1067550</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:32:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8686" xml:space="preserve">[[Image:Statue of Araniko in Miaoying Temple.jpg|thumb|right|चीनको बेइजिङ स्थित मिआओइङ मन्दिरमा रहेको अरनिकोको प्रतिमा]]
'''अरनिको''' उपनाम '''बलबाहू''', '''आनिक''' आदि (सन् १२४५-१३०६) प्रसिद्ध कलाकार तथा [[नेपाल]]का राष्ट्रिय विभूति हुन् । [[ललितपुर महानगरपालिका|पाटन]]मा जन्मेका यिनले राजा [[अभय मल्ल]]को समयमा [[चीन]]मा गएर आफ्नो वास्तुकला देखाएका थिए । अरनिको प्यागोडा शैलिको मन्दिरहरु निर्माण गर्ने दक्ष कलाकार हुन् । 

== प्रारम्भिक जीवन ==
अरनिकोको जन्म सन् १२४४ मा पिता लाखाँना र माता सुमाखचीका सन्तानको रूपमा पाटन शहरमा भएको थियो। यिनले नेपालमा चयाथा नामकी विवाहित श्रीमतीलाई छोडेर चीन गएका थिए। चीनमा यिनले ९ वटा औपचारिक विवाह गरेका थिए जसमध्ये केही चीनका रजौटाका छोरीहरू पनि थिए। अरू ल्याइले श्रीमतीहरू पनि थिए।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://setopati.com/social/163879|title=बुद्ध खोज्दै चीन पुग्दा फेलापरे अरनिको|last=जोशी|first=सत्यमोहन|date=७ साउन २०७५|website=सेतोपाटी अनलाइन|publisher=|quote=|access-date=२४ जुलाई २०१८}} &lt;/ref&gt;

== कलाकार जीवन ==
चीनका तत्कालिन प्रभावशाली सम्राट कुब्ला खाँ का राजगुरू पाहसपाले अरनिकोको नेतृत्वमा ८० जना नेपाली शिल्पीहरूलाई चीन पुर्‍याएका थिए।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ekantipur.com/koseli/2020/03/14/158416942571941913.html?author=1|title=चीनतिर फर्किरहेका अरनिको|last=कर्माचार्य|first=केके|date=१ चैत्र २०७६|website=कान्तिपुर|accessdate=२२ जेष्ठ २०७९}}&lt;/ref&gt; यिनैले अरनिकोलाई सम्राट कुब्ला खाँ सँग भेट गराइदिएका थिए।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; 

अरनिकोले निर्माण गरेको स्वेत चैत्य चीनको बेइजिङमा अहिले पनि पर्यटकको आकर्षणको रूपमा रहेको छ। 

[[युरोप]]तिर औद्योगिक क्रान्ति हुनुभन्दा अगावै आजभन्दा करिब ७०० वर्षअगाडि नेपालका प्राचीन धातुकर्मी र मूर्तिकारहरूले वास्तुकला र मूर्ति-निर्माणमा अनेकौँ रासायनिक विधिको उच्चतम प्राविधिक ज्ञान हासिल गरिसकेका थिए भन्ने कुराको ज्वलन्त नमूना हो- अरनिको । उनको वास्तविक् नाम् बलबाहु भएपनि अरनिको नामले विश्व प्रसिद्ध भए । अरनिको कलाकार मात्रै थिएनन्, उनी मूर्तिकार र वैज्ञानिक पनि थिए ।

वैज्ञानिक एवं मूर्तिकार अरनिकोले नेपाली वास्तुकला र नेपाली कलाकारको नेतृत्व गर्दै धातुकलालाई चीन र तिब्बतमा प्रसार गर्ने काम गरेका थिए। उनले तिब्बत र चीनमा सुनको जलप भएका
अनेकौँ रंगले रङ्गिएका मूर्ति बनाउने, पुराना मूर्तिको जीर्णोद्धार गर्ने काममा अत्यन्त कुशलतापूर्वक हात हालेर सुन र पारोटको रासायनिक गुणको राम्रो ज्ञान भएको तथ्यतालाई प्रमाणित गरेर गएको देखिन्छ। यिनले चीनमा प्यागोडा शैलीमा भव्य श्वेत प्यागोडाको निर्माण गरेका थिए । चीनमा उनलाई क्वान्ह्यु नाइफ र 'नासथु' उपाधी दिइएको थियो । चीनमा बादशाहले उनलाई 'साङ्नु' भन्ने दर्जा पनि दिइएको थिए ।

उनले आफ्नो जीवनकालमा तामा, पित्तल र जस्ता आदि धातुबाट मिश्रीतधात बनाउने, ती धातु मिश्रीत हुँदा हुने गुण र मूर्ति ढलान गर्ने उच्चकोटीको ज्ञान हासिल गरी त्यसलाई व्यवहारमा प्रयोग गर्ने, मैनको मूर्ति बनाउँदा आवश्यक हुने पुरानो तालमान र मूर्ति लक्षणको पूर्णज्ञान लिई कार्य गर्ने गरेकाले नै उनलाई चित्रकला, मूर्तिकला र वास्तुकलाको विलक्षण सीप भएको वैज्ञानिक पनि भनिन्छ। 

ज्योतिष विज्ञान पनि निपुण अरनिकोले सन् १२१९मा एउटा भ्रमण दर्शकयन्त्र (दिशा देखाउने यन्त्र, गाइरोस्कोप) बनाएर ज्योतिषगणितमा प्रयोग हुने यन्त्रसमेत निर्माण गरेका थिए। यसका साथै भूकम्प थाहा पाइने पुरानो यन्त्रको नमूनाको आधारमा त्यस्तै नयाँ यन्त्र पनि बनाएका थिए। त्यस्तै अरनिको र उनका सहयोगीहरूले मूर्ति बनाउँदा शरीरका विभिन्न अंगको आवश्यक अनुपात (तालमान) र अरू कलाकारितासम्बन्धी विवेचना गरिएको कलासम्बन्धी किताब पनि लेखेका थिए। उनको जन्म संभवतः पाटनमा सन् १२०० सयको तेस्रो या चौथो दशकतिर भएको अनुमान छ। उनको मृत्यु सन् १३०६मा पहिलो महिनामा पेकिङमा भएको थियो। 

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
[[श्रेणी:नेपाल तिब्बत सम्बन्ध]]
[[श्रेणी:नेपाल चीन सम्बन्ध]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>jk23ijlt7rsnfoce8fh9zgdejuuprxn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अङ्गोला</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9264</id>
    <revision>
      <id>1072113</id>
      <parentid>1002436</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T18:12:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+[[अङ्गोलाको झण्डा]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3177" xml:space="preserve">{{ज्ञानबाकस देश
|native_name = ''एङ्गोला गणराज्य'' |
conventional_long_name = Republic of Angola |
common_name = एङ्गोला (अङ्गोला) |
image_flag = Flag of Angola.svg |
flag_caption = [[अङ्गोलाको झण्डा|झण्डा]]|
image_coat =Emblem of Angola.svg |
national_motto = Virtus Unita Fortior (English: &quot;United virtue is stronger&quot;) |
image_map = LocationAngola.png |
national_anthem = ''[[Angola Avante|Angola Avante!]]''&lt;br /&gt;([[Portuguese language|Portuguese]]: &quot;Forward Angola!&quot;) |
official_languages = [[एङ्गोलियन]] |
capital = [[लुआण्डा]] |
latd=8|latm=50|latNS=S|longd=13|longm=20|longEW=E|
government_type = [[बहु दलीय]] [[लोकतन्त्र]] |
leader_title1 = [[अङ्गोलाका राष्ट्रपति|राष्ट्रपति]]
|leader_title2 = [[अङ्गोलाका प्रधानमन्त्री|प्रधानमन्त्री]]
|leader_name1 = [[João Lourenço]]
|leader_name2 = [[Fernando da Piedade Dias dos Santos|Fernando da Piedade &lt;br /&gt; Dias dos Santos]]|
largest_city = [[लुआण्डा]] |
area = 1,246,700 |
areami² = ४८१,३५४ | &lt;!--Do not remove --&gt;
area_rank = 23औँ |
area_magnitude = 1 E12 |
percent_water = Negligible |
population_estimate = 15,941,000 |
population_estimate_year = 2005 |
population_estimate_rank = 61औँ |
population_census = 5,646,166 |
population_census_year = 1970 |
population_density = 13 |
population_densitymi² = 34 | &lt;!--Do not remove --&gt;
population_density_rank = १९९औँ
|GDP_PPP_year = २००३
|population_estimate_year = २००५
|population_estimate_rank = 61औँ 
|population_census = ६.६४६,१६६
|population_census_year = 1970
|population_density = १३
|population_densitymi² = ३४
| &lt;!--Do not remove --&gt;
population_density_rank = 199औँ
|GDP_PPP_year = 2003
|GDP_PPP = $43,362 million&lt;!--&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;--&gt;
|GDP_PPP_rank = 82nd
|GDP_PPP_per_capita = $2,813
|GDP_PPP_per_capita_rank = 126औँ
|HDI_year = 2003
|HDI = 0.445
|HDI_rank = 160th
|HDI_category = &lt;font color=&quot;#E0584E&quot;&gt;low&lt;/font&gt;
|sovereignty_type = [[स्ततन्त्र]]
|sovereignty_note = [[पोर्चुगल]]बाट
|established_event1 = Date |
established_date1 = [[नोभेम्बर 11]] [[1975]]
|currency = [[क्वांजा]]
|currency_code = AOA
|time_zone = [[सेन्ट्रल युरोपियन समय]]
|utc_offset = +1
|time_zone_DST = not observed |
utc_offset_DST = +1
|cctld = [[.ao]] |
calling_code = 244 |footnotes = &lt;!--&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt; Estimate is based on regression; other PPP figures are extrapolated from the latest International Comparison Programme benchmark estimates.--&gt;
}}

'''अंगोला''' मध्य पश्चिमी अफ्रिकामा रहेको एक गणराज्य हो। यसको सदरमुकाम लुवाण्डा हो।
{{Commonscat|Angola}}

[[श्रेणी:देशहरू]]
[[श्रेणी:अफ्रिका]]</text>
      <sha1>4tvtkhmstrpckgoh07ershdtw7djgld</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>सीता</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9898</id>
    <revision>
      <id>1072081</id>
      <parentid>1025438</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:33:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33120" xml:space="preserve">{{infobox Hindu deity&lt;!--Wikipedia:WikiProject Hindu mythology--&gt;
| Image     =Hanuman finds Sita in the ashoka grove, and shows her Rama's ring.jpg
| Caption     = [[हनुमान]] साथमा सीता
| alt      = 
| Image_size    = 200px
| Name      = सीता
| Devanagari    = सीता
| Sanskrit_Transliteration = Sītā
| Affiliation    = [[लक्ष्मी]]को अवतार
| Consort     = [[श्रीराम अवतार|राम]]
| Texts     = [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]
}}
{{टेम्पलेट हिन्दूत्व}}

[[Image:Ravi Varma-Ravana Sita Jathayu.jpg|thumb|right|सीता अपहरण गर्दा [[रावण]]ले [[जटायू]]को पखेटा काटिदियो]]
[[File:Javanese Dance Ramayana Shinta 2.jpg|thumb|left|220px|जाभाको यो सांस्कृतिक नाचले लंकामा चौकीदार हरूका बीचमा सीताको बन्दी जीवन देखाउँछ।]]
'''सीता''' अथवा '''जानकी''' [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]] र रामकथामा आधारित अन्य रामायणहरू जस्तै [[रामचरितमानस]] की मुख्य पात्र हुन। सीता [[मिथिला]]को [[जनक|राजा जनक]]को सबैभन्दा जेठी छोरी थिईन। उनको विवाह [[अयोध्या]]का राजा [[दशरथ]]को ज्येष्ठ सुपुत्र [[श्रीराम अवतार|राम]] सँग [[स्वयंवर]]मा [[शिव]]को धनुष भंग गरे पछि भयो।

भगवान् मर्यादा पुरूषोत्तम रामकी पत्नी, धर्मानुरागी, आदर्शराजा दशरथकी बुहारी र राजषिॅ जनककी छोरी सीता नेपाल भूमिकी गरिमामयी पुत्री हुन्। आदर्शपत्नी, आदर्शमाता, आदर्श भाउजू, आदर्श बुहारी, आदर्श महारानी र समग्रमा भन्नु पर्दा आदर्श नारीका रूपमा बहुचर्चित सीता नेपाल पुत्री भएकीले उनलाई यहाँ राष्ट्रिय विभूति मानिएको छ। प्रथम नेपाली महिलाका सन्दर्भमा हेर्दा उनी नेपालकी पौराणिक प्रथम नेपाली महिला विभूति हुन्। उनको आदर्श, सच्चरित्रता, सतीत्व, नारीत्व, मातृत्वासल्य, करूणामयी व्यक्तित्वका कारण संसारभरि उनी जगज्जननीका रूपमा पूजित छिन्।

== सिताको जन्म ==
[[Image:Janki Mandir of Janakpur Dham(Nepal).jpg|thumb|220px|left|[[जानकी मन्दिर]], [[जनकपुरधाम]]]]
आदर्श नारी सीताको जन्म तथा अन्त्य दुवै रोचक, मार्मिक तथा अर्थपूर्ण हुनाका साथै रहस्यमयी छन्। साँच्चै भन्ने हो भने सीताका आमा, बाबु दुवै अज्ञात छन्। हुन त सीता नामले उनका बारेमा जान्नचाहनेलाई केही रहस्य उद्घाटन भने गरेकै छ। विभिन्न शब्दकोश पल्टाउँदा सीता शब्दको अर्थ जोत्दा जमीनमा परेको हलोको डोब, जोतिएको जमीन, हलाको फालीबाट धर्तीमा निर्मित रेखा रहेका छन्। सीताको जन्म सन्दर्भमा यस्तै कथा पनि छ। यज्ञभूमि तयार पार्न राजषीॅ जनकले हलो चलाउँदा त्यही भूमिबाट सीता प्रकट भएको कथा पाइन्छ।

सीताको जन्म सम्बन्धमा पुराणहरूमा एकरूपता पाइँदैन। वाल्मीकिरामायण, आनन्दरामायण, अद्भूतरामायण, अध्यात्मरामायण, कम्बरामायण -तमिलरामायण), देवी भागवत आदि पुराणमा फरक कथा छन्।

* देवी भागवतका अनुसार लङ्काधिपति रावणले आफ्नो पहिलो सन्तान (कन्या)लाई सन्दुकमा बन्द गरेर धर्तीमा गाडिदिएको थियो र त्यो थलो जनकपुर थियो। मय राक्षसकी छोरी  [[मन्दोदरी]]सँग बिहे गर्ने बेलामा रावणले पहिलो सन्तानका कारण वंशै समाप्त हुने सुनेकाले जन्मिनासाथ कन्यालाई गाडेको हो। अद्भूतरामायण अनुसार त्यतिखेर रावणको अत्याचार ज्यादै बढेको थियो। ऋषि, तपस्वीलाई उसले निकै कष्ट दिन्थ्यो। तपस्यारत ऋषि, तपस्वीका शरीरमा बाणले घोच्दै रगत झिकेर घैँटामा भथ्र्‍यो। गृत्समद ऋषि पनि त्यहीँ तपस्या गरिरहेका थिए। उनी सदा कुशको अग्रभागबाट निस्किएको दूध घैँटामा जम्मा गर्थे। रावणले यस कुराको चाल पाई त्यो घैँटो चोरी दूध जति आफ्नो घैँटामा भरेको थियो। रावणबाट वाक्किएकी मन्दोदरीले आत्महत्याको उद्देश्यले त्यही रगत मिसिएको दूध खाइदिइन्। मन्दोदरी त मरिनन् तर त्यसबाट उनमा गर्भ रहन गयो। यस गर्भलाई उनले जमीन मुनि गाडिदिएकी थिइन्। राजा जनकले हलो चलाउँदा सीता फेला पारेका हुन।

* आनन्द रामायण अनुसार मिथिला भूमिमा एक ब्राहृमणले सन्दुक फेला पारी राजा जनकलाई जिम्मा दिएका थिए। त्यसभित्र कन्या भएकीले राजा जनकबाट उनको पालनपोषण भएको हो। मिथिला भूमिमा सन्दुक गाड्ने काम चाहिँ रावणले गरेको थियो। गाड्दाखेरि सीताले रावणलाई श्राप दिँदै भनेकी थिइन्-'म फेरि लङ्का आई तँ र तेरो वंशलाई सखाप पार्नेछु।' आनन्दरामायण कै अनुसार भगवान् विष्णुले दिनुभएको महालिङ्गबाट निस्किएकी 'पद्मा' राजा पद्माक्षरकी छोरी हुन्। पद्माको बिहेका लागि आयोजित स्वयम्बर समारोहमा दैत्यले तँछाड मँछाड गर्दै कोलाहल मच्चाएकाले उनी आगोमा विलीन भइन्। केही कालपछि उनी अग्निकुण्डबाट निस्कँदा रावणको कुदृष्टि परेको र उसले पछ्याउँदै आएकाले उनी फेरि आगामै हराएकी थिइन्। रावणले अग्निकुण्ड समेत भत्काउन लगायो र त्यहाँ पञ्चरत्न हात पार्‍यो। सन्दुकमा राखिएको पञ्चरत्नमा मन्दोदरीले कन्याका रूपमा पद्मालाई देखिन्। यो थाहा पाएपछि रावणले सन्दुक बन्द गरेर जमीनमा गाडिदियो र त्यही गाड्ने बेलामा पद्मा (सीता)ले श्राप दिएकी हुन्।

* कम्बरामायणका अनुसार शीरध्वज (जनक)का भाइ कुशध्वजकी छोरी वेदवती रावणका कारण आगामा होमिई खरानी भएकी थिइन् र त्यही खरानीबाट वेदवतीले सीताको अवतार लिएकी हुन्। यो कथा अनुसार सीता कुशध्वज र मालावतीकी छोरी प्रतीत हुन्छिन्।

* अन्य किम्बदन्ति का आधारमा सीतालाई [[जनकपुरधाम|मिथिला]]का राजा जनककी छोरी भनिएता पनि [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]का अनुसार सीताको जन्म [[रावण]]की धर्म पत्नी [[मन्दोधरी]]को गर्भबाट भएको हो।&lt;ref&gt;भानुभक्तीय रामायण&lt;/ref&gt; त्रेतायुगमा [[श्रीलङ्का|लंका]]का तत्कालीन राजा रावणले आफ्नो ताकतको घमण्डमा पृथ्वी भरी उत्पात मचाएको थियो। रावणले प्रत्येक दिन जनताहरूबाट कर असुलेर एक सेर सुन ल्याउने गर्थ्यो। यसरी बिथिती गरेका कारण सौनकादी ८८ हजार ऋषिहरूले रावणको वंश नास गर्ना निमित्त सबैले आफ्नो-आफ्नो रगत अली- अली निकालेर एक पञ्चरंगी डिब्बामा एक सेरको तौल बराबर बनाएर राखे। केही दिन पछि रावण कर असुली गर्न ऋषिहरू भए ठाउँ गयो। ऋषीहरूले रगतको डिब्बा रावणलाई दिएर भने &quot;महाराज हामीले यो डिब्बामा एक सेर सुन जम्मा गरेका छौँ। यो लिएर जानुस्।&quot; यो सुनेर रावणले त्यो डिब्बा तराजुमा राखेर तौल गर्दा एक सेर पुरा भएकाले न खोलेरै आफ्नो घर ल्याएर आयो। रावणले सँधैको जस्तै त्यो डिब्बा आफ्नी धर्म पत्नी मन्दोधरीलाई राख्न दियो। मन्दोधरीले आज पञ्चरंगी डिब्बामा के रहेछ भन्ने विचारले खोलेर हेर्दा रगत देखियो। मन्दोधरीले रगत रावणकी कोही अरु रानी अथवा कोही पर स्त्रीको भएको ठानेर रिसले त्यो रगत पिईन्। केही दिन पछि मन्दोधरीलाई गर्भ रहयो। मन्दोधरीको पेटमा धेरै पिडा भएका कारण रावणले ज्योतिषहरूलाई बोलाएर लक्षण हेर्न लगायो ज्योतिषहरूले मन्दोधरीको गर्भबाट रावणकुलको नास गर्ने एक पुत्रीको जन्म हुने सङ्केत दिए। यो सुनेर रावणले मन्दोधरीको गर्भ पतन गराएर एक घडामा राखि आफ्नो पुष्पक विमानमा बसेर घडा छोड्ने उचित ठाउँ हेर्न लाग्यो। यसरी हेर्दा उसले जनकपुरमा राम्रो तलाउ देख्यो तलाउ गहिरो भएका कारण शिसु बाँच्ने सम्भावना कम भएको विश्वासले घडा तलाउमा छोड्यो। केही दिन पछि जनकपुरमा ठूलो खडेरीका कारण तलाउको पानी सुकेर गयो। यो खडेरीको निवारणार्थ राजा जनकले [[अश्वमेध यज्ञ|अश्वमेध]] यज्ञ निमित्त त्यही तलाउको ठाउँमा हलो जोत्दा हलोको सियाबाट घडा निस्क्यो। राजा जनकले घडा खोलेर हेरे पछि कन्या शिशु भएको थाहा पाए। राजा जनकका अरु सन्तान नभएका कारण ती कन्याको पालन पोषण गरे। पछि गएर कन्याको नामकरण गरे। पहिले कन्याको जन्मको आधारमा &quot;सिया&quot; नाम राखे। पछि गएर &quot;सिता&quot; भन्ने गरियो। सितालाई &quot;जानकी&quot; पनि भनिएको छ।

सीताको जन्मसम्बन्धमा अनेक कथा रहेकाले यसै हो भन्न गाह्रो छ तर जनकपुरसँगको उनको सम्बन्ध भने अकाट्य छ। नेपालका राष्ट्रिय विभूतिमध्ये एक जनक हृस्वरोमाका पुत्र हुन् र जनकको पुराणप्रसिद्ध नाम शीरध्वज हो। राजा जनकको झण्डामा हलो चिहृन रहेकाले उनको नाम शीरध्वज हुनपुगेको हो। यज्ञका लागि जमीन जोत्दा फालीको टुप्पाका कारण सीता प्रकट भएकीले जनकको नाम शीरध्वज हुनपुगेको अड्कल काट्नसकिन्छ। जनककी छोरी भएकी नाताले सीताको अर्को नाम जानकी हो। वशिष्ठ ऋषिको श्रापले मरेका राजा निमिको शव मन्थन गर्दा 'मिथि' जन्मिएका र उनको राज्य मिथिला बनेको उल्लेख पाइन्छ। मिथिलालाई विदेह पनि भनिने भएकाले विदेहकी छोरीको अर्थमा सीताको नाम वैदेही पनि छ। रामायण र याज्ञवल्क्यस्मृतिमा राजा मिथि अनुसार मिथिला नगरीको उल्लेख पाइन्छ भने मत्स्यपुराणमा चाहिँ मिथिल नाम गरेका ऋषिको चर्चा पाइन्छ। राजाका नामबाट होस् अथवा ऋषिका नामबाट मिथिला नाम ज्यादै प्राचीन भएकोमा शङ्का रहँदैन।

== वाल्यकाल र विवाह ==
जन्म नदिए पनि पालनपोषण गर्ने राजाजनक सीताका पिता र सुनैना माता हुन्।सीतामा सानैदेखि विलक्षण प्रतिभा थियो। शूरवीरले उचाल्न नसक्ने शिवधनु पूजाकोठाको सरसफाइका बेला उनी सजिलै वर, पर राख्ने गर्थिन्। यही शक्ति देखेर नै जनकले शिवधनुमा ताँदो चढाउन सक्नेलाई छोरी दिने वाचा गरेका हुन्। स्वयम्बरका बेलामा देशदेशावरबाट अनेक राजामहाराजा आए। रावण पनि आएको थियो तर शिवधनु हल्लाउन समेत सकेन। अयोध्याबाट आएका रामले उचाल्नासाथ भाँचिनपुग्यो र धुमधामसाथ विवाह भयो। यो बिहेको सम्झना अद्यापि गरिँदैछ। मार्गशुक्ल पञ्चमीका दिन राम-जानकी विवाह महान् अवसरका रूपमा मनाउने चलन छ। यसपालिको विवाह पञ्चमी यही मङ्सिर महिनाको २४ गते परेको छ। यसदिन नेपाल तथा भारतका श्रद्धालु भक्तजनको ठूलो मेला लाग्दछ।

राजा जनकको पूजा कोठामा शिव धनुष राखिएको थियो। शिव धनुष विशाल भारी भएका कारण कोही पनि साधारण मानिसले उठाउन असम्भव थियो। सिताले संधै पूजा कोठाको सफाई गर्ने काम गर्थिन्। एक दिन राजा जनकले शिव धनुष राखेको ठाउँमा पोतेको देखेर अचम्म मान्दै सीतासँग शिव धनुषलाई कसरी सारेर पोत्यौ भनेर सोधे। सिताले पहिले धनुष उचालेर अर्को ठाउँमा राखेँ पोति सके पछि धनुष पहिले जस्तै गरी राखेको कुरा भनिन्। यो सुनेर राजा जनकले आजबाट सियाको नाम बदलेर सिता राख्नुका साथै जसले शिव धनुष उठाएर त्यसमा ताँदो चढाउन सक्छ त्यसै पुरुषसँग सिताको विवाह गरी दिने कुरा घोषणा गरे। एक दिन सिता बगैचामा एउटा रुखको छहारीमुनी बसिरहेको बेला रुखमा भएका सुवाको भाले पोथीहरू सिताको वर्णन गर्दै थिए। उनीहरू एक आपसमा सिता लक्ष्मीको अवतार भएको र यिनको विवाह भगवान [[विष्णु]]को मनुष्य अवतार अयोध्या पति दरशरथका पुत्र [[श्रीराम अवतार|राम]]सँग हुने कुरा गर्दै थिए। यो सुनेर सिताले आफ्ना सखिहरू सँग ती पंक्षीहरूलाई समातेर ल्याउने आज्ञा दिईन्। यो सुनेर सबैले सुवाको जोडीलाई समात्ने कोसिस गर्न थाले। भाले सुवा उडेर गयो तर गर्भवती भएका कारण पोथी [[सुगा|सुवा]] उड्न नसकेका कारण सिताको सखिहरूले समातेर ल्याए। त्यस पछि सिताले रिसाएर सुवा सँग &quot;राम भनेकोको हो ? मेरा वुवाले मेरो विवाह शिव धनुष चलाउन सक्ने पुरुष सँग गरिदिने निश्चय गरेका छन् तिमीहरू जाबो पंक्षी भएर मेरो विवाह हुने पुरुषको तुलना गर्छौ&quot; भनेर सोध्न लागिन् यो देखेर भाले सुवा आएर गर्भवती भएका कारण पोथी सुवालाई छोडि दिने बिन्ती गर्न थाल्यो। तर सिताले पोथि सुवालाई नछोडेकाले पोथी सुवाको मृत्यु भयो। त्यस पछि भाले सुवाले सितालाई गर्भवती अवस्थामा पति विछोडको श्राप दियो। त्यही सुवाको जोडीको पछि गएर अयोध्यामा धोबीको रूपमा पुनर्जन्म भयो।&lt;ref&gt;बाल्मिकी रामायण&lt;/ref&gt; कालान्तरमा राजा जनकले सिताको सयम्वर गराए। अयोध्या राजकुमार रामले राजा जनकको प्रतिज्ञा पुरा गरेकाले सिताको विवाह रामसँग भयो|

उर्मिला, माण्डवी र श्रुतकीर्ति सीताकी बहिनी हुन्। यिनको बिहे पनि क्रमशः लक्ष्मण, भरत र शत्रुघ्नसँग भएको हो। माइतीमा जस्तै घरमा पनि सीताले सबैको मन जितेकी थिइन्।

== वनवास ==
रानी केकैको वचन हारेका राजा दशरथको आज्ञा अनुसार राम १४ वर्ष वन जाँदा जिद्दी गरेर सीता पनि सँगै गइन्। साथमा लक्ष्मण पनि गएका थिए। अत्रि ऋषिका आश्रममा हुँदा सीताले सती अनुसूयासँग पातिव्रत्यधर्मको उपदेश लिएकी थिइन्। लक्ष्मणले नाक काटिदिएपछि रावणकी पत्नी शूर्पणखाले राम, लक्ष्मणलाई मार्न खर, दूषण र त्रिशिराको १४ हजार सैनिक ल्याई तर रामका प्रतापका अगाडि ती टिक्नसकेनन्। शूर्पणखाले दाजु रावणलाई उचाल्नपुगी। एकदिन राम वनमा गएका बखत 'मारिच'ले छल गरी रामकै स्वरमा लक्ष्मणलाई पुकार्दा सीता विहृवलित भई लक्ष्मणलाई कर गरी त्यतै पठाउँछिन्। मौका ढुकिरहेको रावण जोगीको भेष गरी आएर लक्ष्मणले बनाएको रेखा पार गरेमात्र भिक्षा लिने बताउँछ। सीताले त्यसै गर्दा रावणको फन्दामा पर्छिन्। आकाशमार्ग हुँदै रावणले सीताहरण गर्दा अगाडि आएका जटायुलाई घाइते बनाई अशोक वाटिकामा पुर्‍याउँछ र अर्धाङ्गिनी बनाउन अनेक तिगडम चाल्नथाल्छ। सीताको सतीत्व डगमगाउन ऊ सफल हुँदैन। मन्दोदरी र त्रिजटाको कोमल वाणीले सीतालाई केही राहत पुग्छ।सीताको खोजीमा निस्किएका राम, लक्ष्मण सुग्रीवसँग मितेरी गाँसी वाँदर सेना तयार गर्छन्। रामद्वारा पठाइएका दूत हनुमानलाई देख्दा उनी दङ्ग पर्छिन्। सीता सतीसाध्वी भएकीले हनुमानको पीठमा बसेर पतिछेउ पुग्न अस्वीकार गर्छिन्। राक्षसद्वारा पुच्छरमा आगो लगाइएपछि हनुमानलाई लङ्कादहन गर्ने अवसर प्राप्त हुन्छ। रामको सेना समुद्र तरी लङ्कामा पुगेपछि भीषण युद्ध हुन्छ। मेघनाद, कुम्भकर्ण, रावण आदि सबै दुष्ट मारिन्छन्। सन्तस्वभावका विभीषणलाई लङ्काको राजा बनाइन्छ।

सीता रावणको कब्जामा रहेकीले रामले सहजै स्वीकार गर्दैनन्। अग्निपरीक्षामा सीता निष्कलङ्क ठहरिएपछि आफ्नो पतिका साथ पुष्पक विमानद्वारा अयोध्या पुग्छिन्। लोकापवादले त्यहाँ पनि उनलाई छाड्दैन। रामले सीतालाई पुनः वनबास पठाउँछन्। गर्भवती सीतालाई महषिर् वाल्मीकिको आश्रय प्राप्त हुन्छ। यहीँ उनले लव र कुश सन्तान जन्माउँछिन्। रामले अश्वमेध यज्ञ गर्दा घोडा समाउने बालक यिनै हुन्। सीताको आज्ञा पाएपछि मात्र घोडा छाड्छन्। दरबारमा यी बालकले रामायण सुनाउँदा राम विहृवल हुनपुग्छन्। आफ्नो छोरा भएको ज्ञान भएपछि सीताको खोजीमा दौडन्छन्।

== अन्तर्ध्यान (स्वर्गाहरण) ==
[[File:Raja Ravi Varma, Sita taken by Goddess Earth.jpg|thumb|left|220px|सीता धर्तीको गर्भमा प्रवेश गर्छिन्।]]

वाल्मीकिको आश्रममा पुगेर सीतालाई अयोध्या र्फकन भन्छन् तर त्यसपूर्व सतीत्वको किरिया खान आग्रह गरिएपछि सीता ज्यादै द्रवित हुन्छिन् र धर्तीमातासामु आफ्नो सतीत्व र पतिव्रता साँचो भए आश्रय दिन पुकार्छिन्, धर्ती फाट्छ अनि सीता धर्तीमाताको शरणमा सधैँ सधैँका लागि विलीन हुन्छिन्। यसरी धर्तीबाट जीवनलीला थालेकी सीताको धर्तीमा कथा समाप्त हुन्छ।

धैर्य, संयम र विवेककी प्रतिमूर्ति सहनशीला सीताको यो आदर्शकथा संसारभरि प्रसिद्ध छ। पुराणको सन्दर्भमा हेर्ने हो भने उनी बराबरकी आदर्शनारी कोही देखिँदैन। सीताको त्याग, परिश्रम र सच्चरित्रताकै कारण हुनुपर्छ-उनलाई भगवतीको दर्जा प्राप्त छ। उनको नामस्मरण गर्नु मात्रले पनि जीवन धन्य हुने, परलोक सप्रने जनविश्वास छ। जगज्जननीको श्रद्धा, विश्वास र भरोसा हासिल गर्न सफल नारीव्यक्तित्व सीता नेपाल भूमिकी पुत्री हुनु हामी सबैका लागि महागौरवको कुरो हो।

==चित्रावली==

&lt;gallery&gt;

image:Sita Marhi.jpg|Sita Marhi
File:Sita(1).jpg|सीता

&lt;/gallery&gt;

==सम्बन्धित लेखहरू==
[[विवाह पञ्चमी]]

== सन्दर्भ सामग्री ==
&lt;references/&gt;
* [http://www.gorkhapatra.org.np/mag/yubamanch.detail.php?article%20id=982&amp;cat%20id=26 राष्ट्रिय विभूति सीता :-निर्मलकुमार आचार्य]

== यो पनि हेर्नुस ==
* [[वाल्मीकीय रामायण|रामायण]]
* [[रामचरितमानस]]
* [[श्रीराम अवतार]]
{{पञ्चकन्याहरू}}
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{हिन्दु देवता तथा शास्त्रहरू|state=collapsed}}
{{हिन्दू धर्म}}
{{Commonscat|Sita}}
{{ढाँचा:श्री राम चरित मानस}}
[[श्रेणी:देवी-देवताहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>ath5d0b7pw09up5jkyd4sosqnigqctm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मोतीराम भट्ट</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13952</id>
    <revision>
      <id>1072078</id>
      <parentid>1065483</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:32:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54249" xml:space="preserve">{{विशेष लेख|व्यक्तित्व}}
{{ज्ञानबाकस/जीवनी
| नाम = मोतीराम भट्ट
| तस्वीर = Motiram Bhatta.jpg
| तस्वीर आकार = 200px
| तस्वीर शीर्षक = मोतीराम भट्ट
| उपनाम = 
| जन्म मिति = वि० सं० १९२३ भदौ २५ गते
| जन्मस्थान = [[काठमाडौँ|काठमाडौँ]]
| मृत्यु मिति = वि० सं० १९५३
| मृत्युस्थान = [[काठमाडौँ|काठमाडौँ]]
| कार्यक्षेत्र = [[लेखन]], [[पत्रकारिता]]
| राष्ट्रियता = [[नेपाली]]
| भाषा = [[नेपाली]]
| काल = &lt;!--is this for her writing period, or for her life period? I'm not sure...--&gt;
| विधा = गद्य तथा पद्य
| विषय = [[कविता]], [[जीवनी]], [[निवन्ध]]
| आन्दोलन = 
| पहिलो कृति = 
| हस्ताक्षर = 
| वेबपेज = 
| मुख्य काम = 
}}

'''मोतीराम भट्ट''' (१९२३ भदौ २५ - १९५३) नेपाली साहित्यका प्रथम गजलकार, जीवनीकार, समलोचक तथा माध्यमिक कालका प्रवर्तक थिए। थोरै बाँचेर नेपाली साहित्यमा अत्यन्तै धेरै योगदान पुर्याउने उनी नेपाली साहित्यका प्रेरक व्यक्तित्व, कुशल नायक र होनहार प्रतिभा मानिन्छन्। १९४० देखि १९७६ सालसम्मको नेपाली साहित्यमा श्रृङ्गारिक धाराको सुरुवातकर्ता मोतीराम भट्ट थिए।

मोतीराम भट्ट नेपाली साहित्यामा भानुभक्त आचार्य पछि आउने सशक्त व्यक्तित्व हुन्। उनले नेपाली भाषासाहित्यमा समालोचनाको सुरु गरे; भट्टले नै संवत् १९४८मा कवि [[भानुभक्त आचार्य]]को जीवनचरित्रलाई प्रकाशमा ल्याए। कवि [[भानुभक्त आचार्य]]को जीवनचरित्रमा मोतीराम भट्टले प्रभाववादी ढङ्बाट व्याख्यात्मक रूपमा भानुभक्तबारे प्रशंसा गरेको मानिन्छ। आफूले खोजेका कविलाई प्रतिभासम्पन्न तथा सहज कवि थिए भन्ने प्रमाणित गर्न उनले त्यस जीवनचरित्रमा भानुभक्तले रचेका भनेर जताततै फुटकर सिलोकहरू देखाएका भनिन्छ। 


==सुरुवाती जीवन==
मोतीराम भट्टको जन्म १९२३ साल कुशेऔसीका दिन भदौ २५ गते,शनिबार [[काठमाडौँ]]को भोसिको टोलमा भएको थियो। मोतीराम भट्टको वंशचाहिँ कुमाउगढबाट आएको थियो। मोतीराम भट्ट पण्डित दयाराम भट्ट र रिपुमर्दिनीदेवी भट्टका माइला सुपुत्रका रूपमा जन्मेका थिए। भट्ट दम्पतिका प्रथम पुत्रचाहि जन्मनासाथ दिवङ्त भएका थिए। मोतीराम भट्टलाई दीर्धजीवी राख्न उनका मातापिताले यिनका नाकको दाहिने पोरा छेडिदिएका थिए। नाक छेडेपछि यिनलाई उनका साथीहरूले केटी भनेर गिज्याउँथे भन्ने कुरा पं. नरदेव पाण्डे व्यक्त्याउँछन्।

मोतीराम भट्टले ५ वर्षको उमेरमा अक्षरारम्भ गरेका थिए। ६ वर्ष भएपछि यी काशी पुगेका थिए। किनभने त्यसबेला यिनका पिता पं. दयाराम भट्ट र आमा रिपुमर्दिनीदेवी विशेष कामले काशी बसेका थिए। त्यसपछि मोतीराम भट्टको शिक्षाको प्रारम्भिक जग काशीमा नै बस्न थाल्यो। त्यहाँ यी फारसी स्कूलमा भर्ना भए र त्यहीँ बस्ताबस्तै यिनले फारसी र उर्दू पढ्न थाले। काशीमा यिनको भेट भारतेन्दु हरिश्चन्द्रसँग भयो, भारतेन्दु मोतीरामझैँ पोख्त थिए। भारतेन्दुसँग गहकिलो सङगत गर्दै उनले नेपाली साहित्यको सेवा गरे र यी पढाइमा पनि समर्पित भइरहे। हुँदाहुँदै मोतीराम पछि फारसी, उर्दूका अतिरिक्त संस्कृत, हिन्दी, अङ्ग्रेजी भाषामा पनि दक्ष हुन थाले। बनारसमा यिनले हरिश्चन्द्र स्कूलमा अङ्ग्रेजी भाषासाहित्यको अध्ययन गरेका थिए। पढ्दापढ्दै आठ वर्षको उमेरमा बनारसमा नै यिनको व्रतबन्ध गरियो।

बनारस बस्दा उनले गजल गाउन र सितारवादन सिके। बनारसका प्रसिद्ध सितारवादक पन्नालालबाट यिनले सितार बजाउन र गीत गाउन सिकेका थिए। करिब आठ वर्ष बनारस बसेर यी १९३७ सालमा पुनः काठमाडौँ भित्रिए। त्यसै साल यिनले १५ वर्षको उमेरमा बिहे गरे। विवाहपछि यी केही दिन काठमाडौमा नै बसे। त्यसबेलासम्म उनी नेपाली भाषामा लेखिएका मीठामीठा गीत, कविता, भजन र गजल सुन्नबाट वञ्चित थिए। बनारसमा बस्ता यिनले चार सयजति शायरीहरू लेखिसकेका थिए तर त्यस बेलासम्म यिनले नेपाली गीत, कविता र गजल कोरेकै थिएनन्। त्यसै बखत यिनले नरनारीका युगलरदोहरीरजुहारी गीत सुन्न पाए। वास्तवमा त्यस बेला सुनेको रसिया गीतले यी मोहित पनि भए। त्यसपछि उनले यस्ता मीठा गीतहरूलाई हृदयमा रोप्न थाले, मस्तिष्कमा खेलाउन थाले र स्वरद्वारा प्रस्तुत गर्न थाले। अनि केही दिनपछि उनका छिमेकी खड्गदत्त पाण्डेको बिहेमा उनी पनि जन्ती गए। त्यहाँ पनि भट्टले रातभरि श्लोकमा जुहारी खेलेको सुने अनि नेपाली भाषामा पनि यति मीठा कविता लेखिँदा रहेछन् भन्ने कुराको उनीमा झन् सारो ज्ञान पलायो; ती सबै जुहारी सिलोकहरू भानुभक्तले लेखेका हुन् भन्ने चाल पाएपछि उनी एक्कासि भानुभक्त आचार्यका गुनगानमा लाग्न थाले। त्यसपछि उनी भानुभक्त आचार्यका कृतिहरू खोजीखोजी प्रकाशन गर्ने काममा जुटे। केही महिना काठमाडौमा बसेर आफ्नी पत्नीसहित उनी संवत् १९३८को पुसमा काशी गए। काशी पुगेर यिनले 'भारतजीवन' भन्ने हिन्दी पत्रिकाको नेपाली संस्करण ल्याई यसको प्रकाशकीय र सम्पादकीय लेखेर भारतजीवन छापाखानासँग सम्बन्धित पनि बने। छापाखानाबाट यिनले नेपाली भाषाका पुस्तकहरू छापे। त्यसै बेला यिनले बनारसमा केही साथीहरूको सक्रियतामा एउटा मित्रमण्डलीको गठन गरे। त्यहीँ यिनले समस्यापूर्तिका कवितालगायत अन्य फुटकर कविता र गजल-लेखनको अभियान पनि चलाए। बनारसमा यस कार्य क्रममा उनलाई सघाउने व्यक्तिहरू पद्मविलास पन्त, काशीनाथ, रनाथ, तेजसिंह र तेजबहादुर राना थिए।

==साहित्ययात्रा==
[[दरबार हाई स्कुल|दरबार हाई स्कूल]]मा अध्ययन गर्दा नै मोतीराम भट्ट नामी भइसकेका थिए। यी पढाइमा पनि तेजिला थिए। यिनले दरबार हाई स्कूलको दशम कक्षामा अध्ययन गरिरहेको बेला अर्थात् १९४८ सालमा बेलायतबाट नेपाल-भ्रमणमा आएका लर्ड राबर्ट प्रधानमन्त्री [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|चन्द्रशमशेर]]सँग दरबार हाइस्कूलको निरीक्षणमा गएका थिए। त्यस बेला स्कूलको प्रथम विद्यार्थी मोतीराम भट्ट भनेर चन्द्रशमशेरले परिचय गराउनासाथ ती पाहुनाले उभिरहेका मोतीरामलाई आफ्नै हातबाट मेच दिएर बस भने। त्यसपछि चन्द्रशमशेरले पनि बस भनेपछि मात्र मोतीराम भट्ट त्यस मेचमा बसेका थिए। त्यसै बेला ती बेलाईतीले पुरस्कारस्वरूप भट्टलाई पन्ध्रवटा ग्रन्थ उपहार दिएका थिए। त्यसताका साहित्यकारहरूलाई एउटै चौतारामा उभ्याएर सङ्गठन गर्न पनि उनी सिपालु थिए। प्रथम जीवनी लेखक, समालोचक, अन्वेषक, पत्रकार, मुद्रणालयका संस्थापक, सङ्गठनकर्ता, पुस्तकालय स्थापक पनि मोतीराम भट्ट नै थिए। उनी कवि, गजलकार र गीतकार, नाटककार तथा नाटक निर्देशन पनि गर्थे। 

काशीमा बसेकै बेला मोतीराम भट्टले [[भानुभक्त आचार्य]]को बालकाण्ड रामायण र पछि सम्पूर्ण रामायण पनि प्रकाशित गराए। त्यसै बेला उनले अन्य थुप्रै नेपाली भाषाका पुस्तकहरू प्रकाशित गराएका थिए। त्यसै ताका यिनले साथीभाइहरूलाई भेला पारी समस्यापूर्ति कविता लेख्ने जागरण ल्याएका थिए। बनारसमा नेपाली भाषासाहित्यका थुप्रै कृतिहरूको प्रकाशन गरी भट्ट संवत् १९४४ फागुनमा फेरि काठमाडौ आए। राजगुरु लोकराज पण्डितबाट झिकाइएर उनी काठमाडौँ आएका थिए। त्यसपछि मोतीराम भट्टले आफ्ना मामा नरदेव पाण्डे र कृष्णदेव पाण्डेको सहयोग लिएर १९४५ सालमा काठमाडौँको ठहिटीमा मोतीकृष्ण कम्पनी खोलेका हुन्। त्यसै बेला उनले पुस्तकालय पनि खोलेका थिए।

त्यसैले उनले [[काठमाडौँ (स्पष्टता)|काठमाडौ]]मा आफ्ना मामा नरदेव पाण्डे तथा लक्ष्मीदत्त पन्त, गोपीनाथ लोहनी, भोजराज पाण्डे आदिसँग मिलेर 'मित्रमण्डली' गठन गरे। त्यही मञ्चबाट श्रृङाररसमा समस्यापूर्ति कविताहरूको निर्माण, परिचालन र कार्या न्वयन हुन थाल्यो। त्यस बेला यिनीहरू सबैलाई मोतीराम भट्टले समस्यापूर्ति कविताको शीर्षक दिएका थिए - ल्यौ ल्यौ औँठी म दिन्छु राख तिमीले मेरो निशाना भनी। त्यही शीर्षकबाट मोतीरामलगायत यिनीहरूले औपचारिक रूपमा पहिलोपल्ट समस्यापूर्ति कविता रचना गरेका थिए। मोतीराम भट्टलाई यी समस्यापूर्ति कवितालाई सङ्ग्रह गरेर समस्याशतक भन्ने ग्रन्थनिर्माण गर्ने धोको थियो तर उनले निर्माण गर्न थालेको समस्याशतक भन्ने ग्रन्थका लागि पाँच जना कविहरू मिलेर लेख्ता जम्मा चौबीस श्लोक मात्र तयार भए सङ्ग्रह भने निस्कन सकेन। समस्यापूर्ति कविताहरूको अभ्यासमा भट्टलाई महत्त्वपूर्ण रूपमा सघाउने अन्य स्रष्टाहरू- राजीवलोचन जोशी, डोलेश्वर, कालीप्रसाद, देवराज थिए। यसै क्रममा यिनले दरबार हाई स्कूलमा अध्ययन गरी १९४८ सालमा [[कोलकाता|कलकत्ता]]बाट प्रवेशिका परीक्षा उत्तीर्ण गरे।

==सेवा, पेसा र संलग्नता==
:१. मोतीमण्डलीको स्थापना(१९३७)
:२. समस्यापूर्तिका आरम्भकर्ता(१९३७)
:३. भारत जीवन प्रेसका संस्थापक(१९४४)
:४. मोतिकृष्ण धीरेन्द्र कम्पनीका संस्थापक(१९५०)
:५. पाशुपत छापाखानाका संस्थापक(१९५०)

==सम्मान/पुरुस्कार==
:१. युवाकवि
:२. भारतेन्दु हरिश्चन्द्रबाट नगद पुरुस्कार

==अन्तिम दिनहरू==
[[चित्र:Yubakabi Motiram Bhatta.jpg|alt=मोतीराम भट्ट|thumb|मोतीराम भट्ट]]
१९५० सालमा यी [[कोलकाता|कलकत्ता]]मा एए.आईए परीक्षामा सम्मिलित भए। त्यस परीक्षामा उनी अनुत्तीर्ण भए। यसपछि केही खिन्न भावना बोकेर उनी १९५२ सालमा पुनः कलकत्ता गए। त्यसबखत उनी त्यहीँ थला परे। केही समयपछि उनी अशक्त शरीर लिएर काठमाडौ आए। सात महिना ओछयानमा थला परेर कुशे औसीमा एकतीस वर्ष लागेकै दिन उनी १९५३ सालमा [[काठमाडौँ (स्पष्टता)|काठमाडौ]] पशुपति आर्यघाटमा स्वर्गीय भए।

पं. दयाराम भट्ट र रिपुमर्दि नीदेवीका सन्तानका रूपमा मोतीराम र उनकी बहिनी मात्र जीवित थिए। आफ्नो छोरो मोतीराम [[आर्यघाट]]मा मरणासन्न अवस्थामा पुगेको क्षणले रिपुमर्दिनी भट्टलाई त्यस घडी अत्यन्तै विहवल बनाएको थियो। उनी त्यसबेला सुकसुकाउँदै आफ्नी विधवा छोरीका साथमा आफ्नो छोराको अन्तिम जीवन हेरेर बसिरहेकी थिइन्। अनि त्यसै बेला मोतीराम भट्टले आफ्नी आमा र बहिनीसमक्ष भनेको कुरा [[पं.नरदेव पाण्डे]]ले लेखेका छन्- अब मेरो बाह्र घण्टादेखि बर्ता यस कलेवरमा वास छैन। हजुरले पैदा गरीबक्सिएको यस शरीरबाट केही पुरुषार्थ गरी हजूरलाई देखाउँला भन्ने इच्छा थियो, सो मनको लड्डु मनैमा मात्र रह्यो। मेरा सन्तान भएनन् भन्ने हजूरलाई ठूलो अपशोच थियो। यसमा पनि गजेन्द्रमोक्ष, प्रह्लादभक्ति’ आदि मदेखि पैदा भएका जति ग्रन्थ छन्, तिनै मेरा अमर सन्तान हुन् भनी सम्झिबक्सेला।

मोतीराम भट्ट स्वर्गीय हुँदा उनका बुबा दयाराम भट्ट बनारसमा नै थिए। त्यस बेला रिपुमर्दिनी भट्टका मनमा अब आफ्नो भट्टकुलमा कसैको पनि पुत्ररसन्तान नहुनाले वंशोच्छेद नै हुन लाग्यो भन्ने भावनाको जागरण भयो। परिणामस्वरूप उनले नै आफ्ना पति दयाराम भट्टलाई आफ्नो पुत्र गुमेको २ वर्षपछि अर्थात् संवत् १९५५मा काशीबाट काठमाडौँ झिकाइन्। त्यसै वर्ष ५५ वर्षीय रिपुमर्दिनीले आफै बन्दोबस्त गरी ५७ वर्षीय दयाराम भट्टको विवाह गरिदिइन्। भरखरकी कल्कलाउँदी कन्या दयाकुमारीसँग दयाराम भट्टको बिहे भएपछि भट्ट छोरा पाउने सपनामा नै केन्द्रित हुन थाले। बिहे गरेपछि दयाराम भट्ट आफ्नी कान्छी श्रीमतीसहित काशी नै पुगे। यी दम्पतिले संवत् १९५९को मार्ग कृष्ण सप्तमीमा छोरा जन्माए, जसको नाउँ राखियो- रामेश्वर भट्ट। छोरो जन्मेको ६ महिनापछि दयाराम भट्ट र्स्वर्ग गए। दयाकुमारी भट्ट र रामेश्वर भट्ट रिपुमर्द नीको सुयोग्य, ममतामय र करुणामय संरक्षणमा रहे। केही समयपछि दयाकुमारी भट्टको पनि मृत्यु भयो, त्यसपछि रिपुमर्दिनी भट्टका साथमा एउटी छोरी र एउटा छोरा मात्र रहे।

मोतीराम भट्ट विशेषतः श्रृङारवादी साहित्यकार थिए। उनी जोसँग पनि भुतुक्कै हुन्थे। अति मिलनसार भएकाले उनीसँग पनि धेरैले घनिष्टता जोडेका थिए । यिनमा केटीहरूसँगको घनिष्टता औधि थियो। वास्तवमा मोतीराम भट्टले लेखेका अधिकांश गजलहरू पनि श्रृङ्गाररसले भरिएका नै पाइन्छन्। यिनका श्रृङाररसका धेरै कविताहरू केटीहरूसँगकै भेटघाटका अवसरमा तयार भएका मानिन्छन् :

::यि सानै उमेर् देखि मन् हर्न लागे
::यिनै सुन्दरीले जुलुम् गर्न लागे।।

==साहित्यिक सक्रियता==
मोतीराम भट्टले नेपाली साहित्याकाशमा सक्रिय भई जम्मा पन्ध्र वर्षजति सेवा गरे। त्यस अवधिमा उनले झन्डै पच्चीसवटाजति साहित्यिक कृति लेखे, सम्पादन गरे। यिनले अरू लेखकका पनि कृति प्रकाशित गराए। यिनले लेखेका कृतिहरू हुन् 
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; 
| width=&quot;50&quot; |'''क्र०सं०'''
| width=&quot;200&quot; |'''पुस्तकको नाम'''
| width=&quot;200&quot; |'''विधा'''
| width=&quot;100&quot; |'''प्रकाशित गरेको साल (वि०सं०) ''' 
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot; 
|१ ||मनोद् वेगप्रवाह||कविता सङ्ग्रह||१९४२ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|२||प्रह्लाद भक्तिकथा||काव्य||१९४३ 
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|३||पञ्चकप्रपञ्च||काव्य|| १९४४ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|४||शकुन्तला||नाटक||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|५||प्रह्लाद भक्तिकथा||काव्य||१९४३ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|६||शकुन्तला||नाटक||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|७||सङ्गीत चन्द्रोदय||केही गजल||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|८||अनुप्रासमञ्जरी||-||१९४४ तिर
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|९||उषाचरित्र (काव्य)||काव्य||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|१०||शकुनौ ती||शकुनविचार||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|११||स्वप्नाध्याय ||स्वप्नविचार ||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|१२||गफाष्टक||-||१९४४ तिर
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|१३||चाणक्यनीति||-||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|१४||पद्मावती||नाटक अपूर्ण||१९४५ 
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|१५||पिकदूत ||काव्य ||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|१६||काशीराज चन्द्रसेन||शकुनविचार||१९४४ 
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|१७||गुलसनोवर ||आख्यान ||१९४६ 
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|१८||उखानको बखान||-||-
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|१९||कालभ्रमरसंवाद||काव्य||-
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|२०||बालाजीवर्णन||कविता||-
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|२१||भानुभक्तको जीवन-चरित्र ||जीवनी तथा समालोचना ||१९४८
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|२२||प्रियदर्शिका||नाटक||१९४९
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|२३||तीजको कथा||कथा||-
|- bgcolor=&quot;#FFFFCC&quot;
|२४||रामायण बालकाण्ड||भानुभक्त रचित सम्पादन||१९४१
|- bgcolor=&quot;#CCFFCC&quot;
|२५||सम्पूर्ण रामायण ||भानुभक्त रचित सम्पादन ||१९४४
|}

मोतीराम भट्टले युवाअवस्थामा आफ्नो सारा भावना, जाँगर र सक्रियता अर्पे र नेपाली साहित्यको विकासमा अतुलनीय, अविस्मरणीय र अकल्पनीय सृजनात्मक र स•ठनात्मक साहित्यिक कार्य हरू गरेका थिए। उनले गरेका समस्त कार्य हरूको मूल्याङ्न गर्दा उनको व्यक्तित्वलाई निम्नलिखित पाँचवटा पाटामा वर्गीकरण गर्न सकिन्छ :

*(१) जीवनीकार, समालोचक तथा अन्वेषक
*(२) कवि, गजलकार तथा गायक
*(३) समस्यापूर्ति कार तथा सङ्गठनकर्ता
*(४) नाटककार तथा निर्देशक
*(५) सम्पादक, छापाखाना र पत्रिकाका प्रबन्धक तथा पुस्तकालयका निर्माता।

=== जीवनीकार, समालोचक तथा अन्वेषक ===
[[File:Motiram Bhatta1.jpg|thumb|प्रज्ञा भवन कमलादी, काठमाडौँमा अवस्थित मोतीराम भट्टको सालिक]]नेपाली साहित्यजगत्मा पहिलो जीवनीलेखक मोतीराम भट्ट हुन्। १९४८ सालमा भट्टले भानुभक्त आचार्यको जीवनीको पुस्तक लेखेका थिए। नेपाली साहित्यका आदि समालोचक नै मोतीराम भट्ट थिए। यिनले र्सवप्रथम भानुभक्तको रचनाको समालोचना गरी नेपाली साहित्यमा समालोचनाको आरम्भ गरेका थिए। भानुभक्तको जीवन-चरित्रमा खालि [[भानुभक्त आचार्य]]को जीवनीमात्र प्रस्तुत नगरी आचार्य का कवित्वशक्तिको मोतीरामले समालोचना गरेका छन्। त्यसै कृतिमा मोतीरामले भानुभक्तलाई आदरस्वरूप आदिकविको नामाङ्कन गरेका छन्। तर भानुभक्तभन्दा अघि पनि नेपाली भाषामा कविता लेख्ने कविहरू भएको हुँदा भानुभक्तलाई जातीय कवि भने न्याय होला। हुन त यसबारेमा मोतीराम भट्टले लेखेका पनि छन्- गोर्खाभाषामा हुन त धेरै नामका कवि भानुभक्तभन्दा पहिले भये तर कविताको मर्म जानी भाषापद्य लेखने कविहरूमा आदिकवि भानुभक्त नै हुन्।

मोतीराम भट्ट नेपाली साहित्यका प्रथम अन्वेषक पनि हुन्। उनले नै भानुभक्तको बालकाण्ड रामायण फेला पारे। १७ वर्षको उमेर पार गरिसकेपछि उनी प्रायः भानुभक्तीय निष्ठामा एकोहोरो भएर लागे। त्यसै बेलादेखि उनले भानुभक्तसम्बन्धी जीवनी लेखे, पाण्डुलिपि खोजे। मोतीरामले नै भानुभक्तका वधूशिक्षा,भक्तमाला’,प्रश्नोत्तर’ र रामगीतालाई प्रकाशनमा ल्याएका थिए। यिनले भानुभक्तको अत्यन्तै गहिरिएर खोजिनीति गरे। भानुभक्तका अतिरिक्त यिनले बिहारीलाल, छविलाल, पतञ्जलि आदि व्यक्तिहरू पनि कवि भएको सूचना जनसमक्ष पुर्‍याएका थिए।

साहित्य-सृजनामा यी आफ्ना दौँतरीहरूलाई नै अगि सारिरहन्थे। आफ्ना पूर्वज, समकालीन र पछाडिका मान्छेको उनी खुवै प्रशंसा गर्थे। यिनले भानुभक्तलाई कहीँ आदिकवि भनेका छन्, कहीँ कविकुलमुकुट भनेका छन् भने कहीँ चाहिँ चक्रचूडामणि पनि भनेका छन्। त्यसैगरी यिनले राजीवलोचन जोशीलाई कवि शिरोमणि र पद्मविलास पन्तलाई कवि भनेर सम्बोधन गरेका छन्। मोतीराम भट्टले आफूले मनले खाएको व्यक्तिको स्तुति गरेर कविता पनि लेखिदिन्थे। उनले भानुभक्त, राजीवलोचन र पद्मविलासको काव्यात्मक महिमा निकै राम्ररी गाएका छन्।

===कवि, गजलकार तथा गायक===
मोतीराम भट्टले श्रृङ्गर, भक्ति तथा राष्ट्रियताका विषयमा थुप्रै कविताहरू लेखे श्रृङ्गारिक कविताका चाहिँ उनी निर्मा ता नै बने। श्लोकसङ्ग्रह र मनोद्वेग प्रवाहमा मोतीराम भट्टका थुप्रै श्रृङ्गारिक कविता रहेका छन्। पिकदूत’ भट्टको श्रृङ्गाररसको अर्को काव्य हो। मोतीराम भट्टले नै नेपाली भाषामा गजलको आविष्कार गरे। यिनले नेपाली भाषामा थुप्रै गजल लेखेर लोकप्रिय बनाएका छन्। त्यस बेला यिनको गजललेखनबाट लक्ष्मीदत्त पन्त, गोपीनाथ लोहनी, नरदेव पाण्डे पनि आकर्षित भए र उनीहरूले पनि गजल लेख्न थाले। भट्टकै प्रेरणाबाट शम्भुप्रसाद ढुङ्गेल, भीमनिधि तिवारी र मवीवि शाहले पनि नेपाली काव्यविधामा गजललाई महत्त्वपूर्ण किसिमले प्राथमिकता दिए। भट्ट गजलकार मात्र नभएर गायक पनि थिए। त्यसबेला दरबारमा उर्दूका गीतगजल गाएको देखेर यिनले नेपाली गजलगीत लेखे र गाएर पनि प्रस्तुत गर्न थाले। दरबारमा पनि क्रमशः मोतीराम भट्टले लेखेका गजल चल्न थाले :

::यता हेर्‍यो यतै मेरा नजर्मा राम प्यारा छन्
::उता हेर्‍यो उतै मेरा नजर्मा राम प्यारा छन्।

===समस्यापूर्ति कार तथा सङ्गठनकर्ता ===
समस्यापूर्ति कविता लेख्ने जाँगर चलेपछि अरूलाई पनि यस विषयमा केन्द्रित गर्न उनले [[काठमाडौँ (स्पष्टता)|काठमाडौ]] तथा बनारस दुवै ठाउँमा मित्रमण्डलीको स्थापना गरे। संस्कृत वाङ्मयको पुरानो चलनलाई नेपाली भाषामा कायम गराउन उनी खुबै जुटे र समस्यापूर्तिको कविता सर्वप्रथम भट्टले नै आफै लेखे। बनारसमा बसेको बेला यिनले आफ्ना हितैषी साथीहरू तेजबहादुर, काशीनाथ, रङ्गनाथ, चेत सिंह र पद्मविलासलाई पनि समस्यापूर्तिका कविता लेख्न निपूर्ण बनाए। यिनले काठमाडौमा राजीवलोचन जोशी, भोजराज पाण्डे, डोलेश्वर, लक्ष्मीदत्त पन्त, नरदेव पाण्डे, कालीप्रसाद, देवराज र गोपीनाथ लोहनी आदिलाई पनि सङ्गठनात्मक रूपमा समस्यापूर्तिको कविता लेख्न वातावरण जुटाए। वास्तवमा उनीहरू पनि क्रमशः क्रमशः समस्यापूर्ति ’ कविता लेख्न निपुण भएका थिए।

===नाटककार तथा निर्देशक===
मोतीराम भट्टले नेपाली भाषामा शकुन्तला’, प्रियदर्शिका र पद्मावती’ गरी तीनवटा नाटक लेखेका थिए। हुन त यिनले उर्दूमा पनि नाटक लेखेका थिए। शकुन्तला नाटक यिनले आफ्ना साथी [[देव शमशेर जङ्गबहादुर राणा|देवशमशेर ज.ब.रा]].को. अनुरोधमा लेखन र निर्देशन गरेका थिए। यिनले निर्देशन गरेको यो नाटक प्रधानमन्त्री [[वीर शमशेर जङ्गबहादुर राणा|वीरशमशेर ज.ब.रा]].ले पनि हेरे। यो नाटक दरबारबाट पुनः बाहिर निस्केन। भनिन्छ देवशमशेरबाट नै यस नाटकलाई दबाइएको हुन सक्छ। जे होस् , मोतीराम भट्ट नाटकलेखनमा जति कुशल थिए निर्देशनकलामा पनि त्यति नै पोख्त थिए।

===सम्पादक, छापाखाना र पत्रिकाका प्रबन्धक तथा पुस्तकालयका निर्माता===
मोतीराम भट्टले प्रायः [[भानुभक्त आचार्य]]का कृतिहरूको मात्र सम्पादन गरेको पाइन्छ। भानुभक्तको बालकाण्ड रामायण यिनैको सक्रियता, सौजन्य र भूमिगत सम्पादनमा प्रकाशित भएको थियो। भानुभक्तकृत भाषा रामायणको यिनैले सम्पादन गरेका थिए। त्यसैगरी मोतीरामले भानुभक्तका भक्तमाला, रामगीता, प्रश्नोत्तरा र वधूशिक्षाको पनि सम्पादन गरेका थिए।

मोतीराम भट्टले नै पहिलो नेपाली मासिक पत्रिकाको प्रकाशनको प्रबन्ध गरे। यिनले निकालेको पत्रिकाको नाउँ थियो - [[गोर्खा भारत जीवन|गोरखा भारतजीवन]] र यो पत्रिका बनारसबाट प्रकाशित भएको थियो। यिनले बनारसका आफ्ना हितैषी मित्र रामकृष्ण बर्माको सहयोग लिएर भारतजीवननामक छापाखाना स्थापना गराए। त्यस छापाखानालाई यिनैले जिम्मा लिई यिनी आफू त्यसको प्रबन्धकका रूपमा बसे। भट्टले त्यही छापाखानाबाट भानुभक्तका कृतिहरू पनि छपाए। भट्टले यस छापाखानाबाट यसका स्वामी रामकृष्ण बर्मा लाई पनि निक्कै आर्थिक लाभ पुर्याएका थिए।

मोतीरामले नेपालमा आफ्ना मामा कृष्णदेव पाण्डे र आफ्ना अभिन्न मित्र धीरेन्द्रसँग मिली ठहिटीमा पाशुपत छापाखानाको स्थापना गरे। १९५० सालमा खोलिएको यो छापाखाना त्यति बेलाको नेपालको प्रसिद्ध छापाखाना मानिएको छ। पाशुपत छापाखानाको स्थापनापश्चात् त्यहाँबाट नेपाली भाषासाहित्यका थुप्रै पुस्तक र पत्रिकाहरू छापिन थाले। आफ्ना मामा कृष्णदेव पाण्डेसँग मिलेर आफ्नो नाउँसमेत जोडी काठमाडौँको ठहिटीमा यिनले एउटा पुस्तकालयको स्थापना गरे- मोतीकृष्ण कम्पनी। यिनले त्यस पुस्तकालयमा नेपाली भाषाका यथेष्ट पुस्तकहरू जोड्न थाले। मोतीकृष्ण कम्पनीबाट पुस्तकहरू पनि बेचिने कार्य हुन्थ्यो। उनले नेपाली भाषाको पहिलो पुस्तकालयको निर्माण गरेर नेपाली भाषासाहित्यको सेवा गरेका थिए।

मोतीराम भट्ट नेपाली साहित्यप्रदेशका एउटा अलौ किक व्यक्तित्व थिए। उनी नेपाली भाषासाहित्यको सृजना, स•ठनका प्रेरक, श्रद्धेय र आधिकारिक पुरुष थिए। पढ्दै , पुस्तक लेख्तै, सम्पादन गर्दै, पत्रिका चलाउँदै , पुस्तकालय खोल्दै , छापाखानाको स्थापना गर्दै, अरूलाई लेख्न प्रेरणा दिँदै यिनले नेपाली धर्ती लाई बिर्सि नसक्नुको गुन लगाएका छन्। नेपालका लागि मरिमेट्ने उनी ठूला सपूत थिए। आफ्नो जीवनको अथक मिहिनेत, बौद्धिक कसरत र हिम्मतका कारणले उनी नेपाली माटोमा चिरस्मरणीय छन्। उनको योगदानका कारणले उनी यस देशका राष्ट्रिय विभूति बनेका छन्। उनका नाउँमा कैयौँ सङ्घसंस्था, बाटाघाटाको निर्माण भएका छन्। उनका नाउँमा हुलाक टिकट निकालिएको छ। उनैको नाउमा युवावर्ष मोती पुरस्कारसमेत स्थापना भएको छ जुन पुरस्कार नेपाली साहित्यका युवा पिँडीको सर्वोच्च पुरस्कारका रूपमा रहेको छ। उनले ती पुरस्कारले असाएहरु लाई सहयोग पनि गरे।

बहुमुखी प्रतिभाका धनी मोतीराम भट्ट राष्ट्रभाषा नेपालीका पहिलो उत्थापक थिए। मोतीरामको सृजना, गोडमेल र जलमलका कारणले नेपाली भाषाले आजको स्थिति ओगटेको हो। उनको यो मुलुकप्रति अत्यन्तै ठूलो सद्भावना थियो।
&lt;ref&gt;[http://www.nai.com.np/contents.php?id=252 नई प्रकाशन]&lt;/ref&gt;

::अचल् झन्डा फर्कोस् फरफर गरी कान्तिपुरिमा
::रिपूको मन् थर्कोस् थरथर गरी छीन घरिमा
::यवन्ले राज गर्दा कति पतित हिन्दूस्थल भयो
::फगत् यो नेपाल्को मुलुक बचि कंचन् रहिगयो।

==विश्लेषण ==
&lt;blockquote&gt;भर् जन्म घाँसतिर मन दिइ धन् कमायो
::नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो
::घाँसी दरिद्रि घरको तर बुद्धि कस्तो
::मो भानुभक्त धनि भै कन आज यस्तो॥&lt;/blockquote&gt;

यस सिलोकको चौथो हरफमा प्रयुक्त मो शब्दबाट यसको रचना मोतीराम आफैँले गरेका थिए भनिन्छ। भानुभक्तले कतै पनि मलाई 'मो' नलेखेका तर मोतीरामले स्वंय 'मो' लेखेका मानिन्छ। जनजीवनमा साहित्यिक र भाषिक भावनाबाट जागरण ल्याउन, नेपाली साहित्यलाई रातोरात उन्नतिको शिखरमा पुर्याउन मोतीराम भट्टले [[भानुभक्त आचार्य]]को यथेष्ट कदर गरेका थिए। 

मोतीराम भट्टले [[भानुभक्त आचार्य]]का विषयमा लेखेका प्रायः सबै बेहोरालाई नै नेपाली साहित्यको इतिहासले आधिकारिक रूपमा ग्रहण गरेको छ। त्यस बेला मोतीरामले भानुभक्तलाई प्रकाशमा ल्याउन उनका विषयमा चलाएको कलमको सानो नमुना कवि [[भानुभक्त आचार्य]]को जीवन-चरित्रको भूमिकामा भनिएको यस कथनले स्पष्ट पार्छ :
&lt;blockquote&gt;
कदाचित् &quot;कवि भानुभक्त&quot;को कविता हेरेर तपाञीहरूको इच्छा जीवन-चरित्र पनि हेर्नको भयो होला, तस् अर्थ कविको जीवन वृत्तान्त हालमा लेखी छपायाको छू सो हेरी निज कविका समग्र वृत्तान्त जानी मेरा उपर करुणा रही प्रसन्न हुनुभयो भने भला मेरो परिश्रम पनि सु˚ल होला। यथाशक्य कविका निर्मि त श्लोक बयान समेत राखी यो जीवन चरित्र लेखेको छू। कवि [[भानुभक्त आचार्य]]का भतीजा रामदत्तकन मो अनेकानेक धन्न्यवाद दिन् छू जसले मलाई निज कविका अनेक हाल यथार्थ भन्नुभयो जस् का कृपाले यो पुस्तक्को जन्म भयो।&lt;/blockquote&gt;

मोतीराम भट्ट जोसँगै पनि खुलस्त हुन्थे। उनी साथीभाइ भनेपछि पनि मरिमेट्थे। दरबार हाई स्कूलमा उनका सहपाठी चन्द्रशमशेर ज.ब.रा. तथा देवशमशेर ज.ब.रा. थिए।  त्यस बेला मोतीराम भट्टको देशप्रतिको चाहनालाई भावी प्रधानमन्त्री देवशमशेर ज.ब.रा.ले राम्ररी हृदयङम गरेका थिए। त्यसबेला देवशमशेरको सुधारवादी दृष्टिकोणमा मोतीरामको प्रशस्तै भूमिका थियो। देवशमशेर प्रधानमन्त्री हुनु र अर्का तिर उक्त समय मोतीरामको निधन हुनाले देवशमशेरले चाहिने जति सुधारमा मोतीराम भट्टको सहयोग पाउन नसकेको बताइन्छ ।

==मृत्यु==
बि.स. १९५३ भाद्र कृष्ण औसी, [[काठमाडौँ|काठमाडौँ]]मा तीस वर्षको उमेरमा भट्टको निधन भयो। उहाँको निधनले सारा देश रून लागयो।

==सम्बन्धित बाह्य लिङ्कहरू==
# [http://www.majheri.com/taxonomy/term/217 मोतीराम भट्टका रचनाहरू (मझेरी डट कममा)]


==यी पनि  हेर्नुस् ==
* [[मोती मण्डली]]
* [[लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
&lt;references/&gt;
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}
{{नेपाली समालोचकहरू}}
{{नेपाली भाषाका साहित्यकारहरू}}
{{Authority control|VIAF=62357348}}

[[श्रेणी:साहित्य]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:नेपाली गजलकारहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>olu3cnlw37b1n791e8ay8e5e81h32tg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ढाँचा:Infobox planet</title>
    <ns>10</ns>
    <id>27827</id>
    <revision>
      <id>1072084</id>
      <parentid>1071790</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:46:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>पर्वत सुबेदी</username>
        <id>31224</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12714" xml:space="preserve">{{infobox
| class       = vcard
| titleclass  = fn org
| title       = {{{name|&lt;includeonly&gt;{{PAGENAMEBASE}}&lt;/includeonly&gt;}}} {{{symbol|}}}
| image       = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|}}}|alt={{{image_alt|}}}}}
| caption     = {{{caption|}}}
| headerstyle = {{#if:{{{background|{{{bgcolour|}}}}}}|background-color:{{{background|{{{bgcolour|}}}}}}|background-color:#E0CCFF}}
| labelstyle  = max-width:{{#if:{{{label_width|}}}|{{{label_width|}}}|11em}};

| header1     = {{#if:{{{discoverer|}}}{{{discovery_site|}}}{{{discovered|}}}{{{discovery_method|}}}|आविष्कार{{{discovery_ref|}}} }}

| label2      =आविष्कारक
| data2       = {{{discoverer|}}}
| label3      =आविष्कार भएको स्थान
| data3       = {{{discovery_site|}}}
| label4      = आविष्कार भएको मिति
| data4       = {{{discovered|}}}
| label5      = [[Methods of detecting extrasolar planets|आविष्कार पद्धति]]
| data5       = {{{discovery_method|}}}

| header10    = {{#if:{{{designations|{{{mp_name|}}}{{{pronounce|}}}{{{pronounced|}}}{{{named_after|}}}{{{alt_names|}}}{{{mp_category|}}}{{{adjective|}}}{{{adjectives|}}}}}}|{{#if:{{{exosolar planets|}}}|[[Extrasolar planet#Nomenclature|विवरण]]|विवरण}} }}

| label11     = [[पुड्के ग्रहहरूको नाम]]
| data11      = {{{mp_name|}}}
| label12     = उच्चारण
| data12      = {{{pronounce|{{{pronounced|}}}|}}}
| label13     = नामकरण स्रोत
| data13      = {{{named_after|}}}
| label14     = [[ज्योतिर्विज्ञानको अस्थायी स्थितिहरू|वैकल्पिक नामहरू]]
| data14      = {{{alt_names|}}}
| label15     = पुड्के ग्रहहरूको श्रेणी
| data15      = {{{mp_category|}}}
| label16     = [[List of adjectivals and demonyms of astronomical bodies|विशेषण]]
| data16      = {{{adjectives|{{{adjective|}}}}}}

| header20    = {{#if:{{{orbit_diagram|}}}{{{epoch|}}}{{{aphelion|}}}{{{perihelion|}}}{{{periapsis|}}}{{{apoapsis|}}}{{{semimajor|}}}{{{mean_orbit_radius|}}}{{{eccentricity|}}}{{{period|}}}{{{synodic_period|}}}{{{avg_speed|}}}{{{mean_anomaly|}}}{{{inclination|}}}{{{angular_dist|}}}{{{asc_node|}}}{{{long_periastron|}}}{{{time_periastron|}}}{{{arg_peri|}}}{{{semi-amplitude|}}}{{{satellite_of|}}}{{{satellites|}}}|[[Osculating orbit|कक्षपथको विशेषताहरू]]{{#if:{{{orbit_ref|}}}|{{{orbit_ref}}} }} }}
| data21      = {{{orbit_diagram|}}}
| data22      = {{#if:{{{epoch|}}}|[[युग (ज्योतिर्विज्ञानको)|युग]] {{{epoch}}}}}

| label23     = {{#switch:{{{apsis}}}|apsis|gee|(apsis)=[[अपसूर विन्दु|अप{{{apsis}}}]]|[[अपसूर|अप{{{apsis|सूर}}}]]}}
| data23      = {{{aphelion|}}}
| label24     = [[अपसूर विन्दु|अनु{{{apsis|सूर}}}]]
| data24      = {{{perihelion|}}}
| label25     = [[अपसूर विन्दु|अनु{{{apsis|सूर}}}]]
| data25      = {{{periapsis|}}}
| label26     = {{#switch:{{{apsis}}}|helion|astron=[[Apsis|अप{{{apsis}}}]]|[[अपसूर विन्दु|अप{{{apsis|सूर}}}]]}}
| data26      = {{{apoapsis|}}}
| label27     = [[अर्ध-मुख्य अक्ष]]
| data27      = {{{semimajor|}}}
| label28     = [[व्यास|कक्षपथको औसत&lt;br /&gt;व्यास]]
| data28      = {{{mean_orbit_radius|}}}
| label29     = [[कक्षीय विलक्षणता|विलक्षणता]]
| data29      = {{{eccentricity|}}}
| label30     = [[कक्षीय अवधि]]
| data30      = {{{period|}}}
| label31     = [[कक्षीय अवधि|युटिकाला]]
| data31      = {{{synodic_period|}}}
| label32     = [[कक्षीय गति|औसत कक्षीय गति]]
| data32      = {{{avg_speed|}}}
| label33     = औसत गति
| data33      = {{{mean_anomaly|}}}
| label34     = [[झुकाव]]
| data34      = {{{inclination|}}}
| label35     = [[कौणिक दूरी]]
| data35      = {{{angular_dist|}}}
| label36     = [[उदविन्दुरको देशान्तर]]
| data36      = {{{asc_node|}}}
| label37     = [[পেরিএপসিসের দ্রাঘিমা|निकटविन्दुको देशान्तर]]
| data37      = {{{long_periastron|}}}
| label38     = [[Apsis|निकटविन्दुको समय]]
| data38      = {{{time_periastron|}}}
| label39     = [[अनुसूर कोण|अनु{{{apsis|सूरको}}} सिद्धान्त]]
| data39      = {{{arg_peri|}}}
| label40     = [[Amplitude|अर्ध-विस्तार]]
| data40      = {{{semi-amplitude|}}}
| label41     = [[प्राकृतिक उपग्रह|उपग्रह]]
| data41     = {{{satellite_of|}}}
| label42     = [[प्राकृतिक उपग्रह|उपग्रहहरू]]
| data42      = {{{satellites|}}}

| header50    = {{#if:{{{p_semimajor|}}}{{{p_eccentricity|}}}{{{p_mean_motion|}}}{{{p_inclination|}}}{{{node_rate|}}}{{{perihelion_rate|}}}|[[Proper orbital elements|उपयुक्त कक्षपथको उपादान]]{{#if:{{{p_orbit_ref|}}}|{{{p_orbit_ref}}} }} }}

| label51     = उपयुक्त [[अर्ध-मुख्य अक्ष]]
| data51      = {{#if:{{{p_semimajor|}}}|{{{p_semimajor}}} [[ज्योतिर्विद्या-एकल|AU]]}}
| label52     = उपयुुक्त [[कक्षीय विलक्षणता|विलक्षणता]]
| data52      = {{{p_eccentricity|}}}
| label53     = उपयुक्त [[नति]]
| data53      = {{{p_inclination|}}}
| label54     = उपयुुक्त औसत गति
| data54      = {{#if:{{{p_mean_motion|}}}|{{{p_mean_motion}}} [[डिग्री]]{{\}} [[जुलियन वर्ष (ज्योतिर्विद्या)|वर्ष]]}}
| label55     = उपयुक्त [[कक्षीय अवधि]]
| data55      = {{#if:{{{p_mean_motion|}}}|{{#expr:360/{{{p_mean_motion|1}}} round 5}} [[जुलियन वर्ष (ज्योतिर्विद्या)|वर्ष]]&lt;br /&gt;({{#expr:365.25*360/{{{p_mean_motion|1}}} round 3}} [[दिन|दि]]) }}
| label56     = [[Apsis|अनुसूरको]] आयनीकरण
| data56      = {{#if:{{{perihelion_rate|}}}|{{{perihelion_rate}}} [[Arcsecond|परिधिको]]{{\}} [[जुलियन वर्ष (ज्योतिर्विद्या)|वर्ष]]}}
| label57     = [[Longitude of the ascending node|बढ्दोक्रमीय नोडको]] आयनीकरण
| data57      = {{#if:{{{node_rate|}}}|{{{node_rate}}} [[Arcsecond|परिधिको]]{{\}} [[जुलियन वर्ष (ज्योतिर्विद्या)|वर्ष]]}}

| header60    = {{#if:{{{dimensions|}}}{{{mean_radius|}}}{{{equatorial_radius|}}}{{{polar_radius|}}}{{{flattening|}}}{{{circumference|}}}{{{surface_area|}}}{{{volume|}}}{{{mass|}}}{{{density|}}}{{{surface_grav|}}}{{{escape_velocity|}}}{{{rotation|}}}{{{sidereal_day|}}}{{{rot_velocity|}}}{{{axial_tilt|}}}{{{right_asc_north_pole|}}}{{{declination|}}}{{{pole_ecliptic_lat|}}}{{{pole_ecliptic_lon|}}}{{{albedo|}}}{{{single_temperature|}}}{{{temperatures|}}}{{{spectral_type|}}}{{{magnitude|}}}{{{abs_magnitude|}}}{{{angular_size|}}}|{{#if:{{{minorplanet|}}}| [[क्षुद्रग्रहको भौतिक विशेषताहरू|भौतिक विशेषताहरू]]|भौतिक विशेषताहरू}} }}

| label61     = आयाम
| data61      = {{{dimensions|}}}
| label62     = औसत व्यास
| data62      = {{{mean_radius|}}}
| label63     = [[भूमध्य रेखा|भूमध्यरेखीय]] अर्धव्यास
| data63      = {{{equatorial_radius|}}}
| label64     = [[भौगोलिक ध्रुव|ध्रुव]] अर्धव्यास
| data64      = {{{polar_radius|}}}
| label65     = [[Flattening|समरुपताको]]
| data65      = {{{flattening|}}}
| label66     = परिधि
| data66      = {{{circumference|}}}
| label67     = [[Spheroid#Surface area|सतहको क्षेत्रफल]]
| data67      = {{{surface_area|}}}
| label68     = [[आयतन]]
| data68      = {{{volume|}}}
| label69     = [[द्रव्यमान]]
| data69      = {{{mass|}}}
| label70     = औसत [[घनत्व]]
| data70      = {{{density|}}}
| label71     = {{#if:{{{minorplanet|}}}|[[Standard asteroid physical characteristics#Surface gravity|भूमध्यरेखीय सतहको गुरुत्वाकर्षण]]|[[भूमध्यरेखीय गुरुत्वाकर्षण|भूमध्यरेखीय सतहको गुरुत्वाकर्षण]]}}
| data71      = {{{surface_grav|}}}
| label72     = {{#if:{{{minorplanet|}}}|भूमध्यरेखीय [[पलायन वेग]]|[[पलायन वेग|रिहाइ वेग]]}}
| data72      = {{{escape_velocity|}}}
| label73     = [[घृर्णनकाल]]
| data73      = {{{rotation|}}}
| label74     = [[घृर्णनकाल|नाक्षचित्र घृर्णनकाल]]
| data74      = {{{sidereal_day|}}}
| label75     = भूमध्यरेखीय आञ्चलिक घृर्णन वेग
| data75      = {{{rot_velocity|}}}
| label76     = [[अक्षीय ढाल]]
| data76      = {{{axial_tilt|}}}
| label77     = उत्तर ध्रुवीय {{nowrap|[[विषुबलम्ब]]}}
| data77      = {{{right_asc_north_pole|}}}
| label78     = उत्तर ध्रुवीय [[विषुबलम्ब]]
| data78      = {{{declination|}}}
| label79     = ध्रुवीय [[भू-कक्षको अक्षांश]]
| data79      = {{{pole_ecliptic_lat|}}}
| label80     = ध्रुवीय [[भू-कक्षको देशान्तर]]
| data80      = {{{pole_ecliptic_lon|}}}
| label81     = {{#if:{{{minorplanet|}}}|[[ज्यामितिक अल्बेडो]]|[[प्रतिफलन अनुपात]]}}
| data81      = {{{albedo|}}}
| label82     = [[तापक्रम]]
| data82      = {{{single_temperature|}}}

| data83      = {{#if:{{{temp_name1|}}}{{{temp_name2|}}}|
&lt;table style=&quot;width: 100%; background-color: #f9f9f9; border: none; margin: 0; text-align: left; line-height: 1.2em; white-space:nowrap&quot; cellspacing=0 cellpadding=0&gt;&lt;tr&gt;
&lt;th style=&quot;width:33%; padding-right: 0.25em; text-align: left&quot;&gt;सहतको [[तापक्रम]]&lt;/th&gt;
&lt;th style=&quot;padding-right: 0.25em; text-align: left&quot;&gt;न्यून&lt;/th&gt;
&lt;th style=&quot;padding-right: 0.25em; text-align: left&quot;&gt;मध्यक&lt;/th&gt;
&lt;th style=&quot;padding-right: 0.25em; text-align: left&quot;&gt;सर्वोच्च&lt;/th&gt;
&lt;/tr&gt;{{#if:{{{temp_name1|}}}|&lt;tr&gt;
&lt;th style=&quot;padding-left: 1.0em&quot;&gt;{{{temp_name1}}}&lt;/th&gt;
&lt;td&gt;{{{min_temp_1|}}}&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;{{{mean_temp_1|}}}&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;{{{max_temp_1|}}}&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;}}{{#if:{{{temp_name2|}}}|&lt;tr&gt;
&lt;th style=&quot;padding-left: 1.0em&quot;&gt;{{{temp_name2}}}&lt;/th&gt;
&lt;td&gt;{{{min_temp_2|}}}&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;{{{mean_temp_2|}}}&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;{{{max_temp_2|}}}&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;}}
&lt;/table&gt;}}

| label84     = {{#if:{{{minorplanet|}}}|[[ग्रहाणुको वर्णालीय प्रकार|वर्णालीय प्रकार]]|वर्णालीय प्रकार}}
| data84      = {{{spectral_type|}}}
| label85     = [[आपात मान]]
| data85      = {{{magnitude|}}}
| label86     = [[Absolute magnitude#Solar System bodies (H)|परम मान ''(H)'']]
| data86      = {{{abs_magnitude|}}}
| label87     = [[कौणिक व्यास]]
| data87      = {{{angular_size|}}}

| header90    = {{#if:{{{atmosphere|}}}{{{scale_height|}}}{{{atmosphere_composition|}}}|वायुमण्डल{{#if:{{{atmosphere_ref|}}}|{{{atmosphere_ref}}} }} }}

| label91     = सतहको [[वायुमण्डलीय चाप|चाप]]
| data91      = {{{surface_pressure|}}}
| label92     = [[स्केल उच्चता]]
| data92      = {{{scale_height|}}}
| label93     = गठन
| data93      = {{{atmosphere_composition|}}}

| below       = &lt;includeonly&gt;{{#if:{{{note|}}}||{{reflist|group=&quot;note&quot;}} }}&lt;/includeonly&gt;

}}&lt;noinclude&gt;{{documentation}}&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>eum0btfjav6gkxctybgausj8kawrbty</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072086</id>
      <parentid>1072084</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:47:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>पर्वत सुबेदी</username>
        <id>31224</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12719" xml:space="preserve">{{infobox
| class       = vcard
| titleclass  = fn org
| title       = {{{name|&lt;includeonly&gt;{{PAGENAMEBASE}}&lt;/includeonly&gt;}}} {{{symbol|}}}
| image       = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|}}}|alt={{{image_alt|}}}}}
| caption     = {{{caption|}}}
| headerstyle = {{#if:{{{background|{{{bgcolour|}}}}}}|background-color:{{{background|{{{bgcolour|}}}}}}|background-color:#E0CCFF}}
| labelstyle  = max-width:{{#if:{{{label_width|}}}|{{{label_width|}}}|11em}};

| header1     = {{#if:{{{discoverer|}}}{{{discovery_site|}}}{{{discovered|}}}{{{discovery_method|}}}|आविष्कार{{{discovery_ref|}}} }}

| label2      =आविष्कारक
| data2       = {{{discoverer|}}}
| label3      =आविष्कार भएको स्थान
| data3       = {{{discovery_site|}}}
| label4      = आविष्कार भएको मिति
| data4       = {{{discovered|}}}
| label5      = [[Methods of detecting extrasolar planets|आविष्कार पद्धति]]
| data5       = {{{discovery_method|}}}

| header10    = {{#if:{{{designations|{{{mp_name|}}}{{{pronounce|}}}{{{pronounced|}}}{{{named_after|}}}{{{alt_names|}}}{{{mp_category|}}}{{{adjective|}}}{{{adjectives|}}}}}}|{{#if:{{{exosolar planets|}}}|[[Extrasolar planet#Nomenclature|विवरण]]|विवरण}} }}

| label11     = [[पुड्के ग्रहहरूको नाम]]
| data11      = {{{mp_name|}}}
| label12     = उच्चारण
| data12      = {{{pronounce|{{{pronounced|}}}|}}}
| label13     = नामकरण स्रोत
| data13      = {{{named_after|}}}
| label14     = [[ज्योतिर्विज्ञानको अस्थायी स्थितिहरू|वैकल्पिक नामहरू]]
| data14      = {{{alt_names|}}}
| label15     = पुड्के ग्रहहरूको श्रेणी
| data15      = {{{mp_category|}}}
| label16     = [[List of adjectivals and demonyms of astronomical bodies|विशेषण]]
| data16      = {{{adjectives|{{{adjective|}}}}}}

| header20    = {{#if:{{{orbit_diagram|}}}{{{epoch|}}}{{{aphelion|}}}{{{perihelion|}}}{{{periapsis|}}}{{{apoapsis|}}}{{{semimajor|}}}{{{mean_orbit_radius|}}}{{{eccentricity|}}}{{{period|}}}{{{synodic_period|}}}{{{avg_speed|}}}{{{mean_anomaly|}}}{{{inclination|}}}{{{angular_dist|}}}{{{asc_node|}}}{{{long_periastron|}}}{{{time_periastron|}}}{{{arg_peri|}}}{{{semi-amplitude|}}}{{{satellite_of|}}}{{{satellites|}}}|[[Osculating orbit|कक्षपथको विशेषताहरू]]{{#if:{{{orbit_ref|}}}|{{{orbit_ref}}} }} }}
| data21      = {{{orbit_diagram|}}}
| data22      = {{#if:{{{epoch|}}}|[[युग (ज्योतिर्विज्ञानको)|युग]] {{{epoch}}}}}

| label23     = {{#switch:{{{apsis}}}|apsis|gee|(apsis)=[[अपसूर विन्दु|अप{{{apsis}}}]]|[[अपसूर|अप{{{apsis|सूर}}}]]}}
| data23      = {{{aphelion|}}}
| label24     = [[अपसूर विन्दु|अनु{{{apsis|सूर}}}]]
| data24      = {{{perihelion|}}}
| label25     = [[अपसूर विन्दु|अनु{{{apsis|सूर}}}]]
| data25      = {{{periapsis|}}}
| label26     = {{#switch:{{{apsis}}}|helion|astron=[[Apsis|अप{{{apsis}}}]]|[[अपसूर विन्दु|अप{{{apsis|सूर}}}]]}}
| data26      = {{{apoapsis|}}}
| label27     = [[अर्ध-मुख्य अक्ष]]
| data27      = {{{semimajor|}}}
| label28     = [[व्यास|कक्षपथको औसत&lt;br /&gt;व्यास]]
| data28      = {{{mean_orbit_radius|}}}
| label29     = [[कक्षीय विलक्षणता|विलक्षणता]]
| data29      = {{{eccentricity|}}}
| label30     = [[कक्षीय अवधि]]
| data30      = {{{period|}}}
| label31     = [[कक्षीय अवधि|युटिकाला]]
| data31      = {{{synodic_period|}}}
| label32     = [[कक्षीय गति|औसत कक्षीय गति]]
| data32      = {{{avg_speed|}}}
| label33     = औसत गति
| data33      = {{{mean_anomaly|}}}
| label34     = [[झुकाव]]
| data34      = {{{inclination|}}}
| label35     = [[कौणिक दूरी]]
| data35      = {{{angular_dist|}}}
| label36     = [[उदविन्दुरको देशान्तर]]
| data36      = {{{asc_node|}}}
| label37     = [[পেরিএপসিসের দ্রাঘিমা|निकटविन्दुको देशान्तर]]
| data37      = {{{long_periastron|}}}
| label38     = [[अपसूर विन्दु|निकटविन्दुको समय]]
| data38      = {{{time_periastron|}}}
| label39     = [[अनुसूर कोण|अनु{{{apsis|सूरको}}} सिद्धान्त]]
| data39      = {{{arg_peri|}}}
| label40     = [[Amplitude|अर्ध-विस्तार]]
| data40      = {{{semi-amplitude|}}}
| label41     = [[प्राकृतिक उपग्रह|उपग्रह]]
| data41     = {{{satellite_of|}}}
| label42     = [[प्राकृतिक उपग्रह|उपग्रहहरू]]
| data42      = {{{satellites|}}}

| header50    = {{#if:{{{p_semimajor|}}}{{{p_eccentricity|}}}{{{p_mean_motion|}}}{{{p_inclination|}}}{{{node_rate|}}}{{{perihelion_rate|}}}|[[उपयुक्त कक्षपथको उपादान]]{{#if:{{{p_orbit_ref|}}}|{{{p_orbit_ref}}} }} }}

| label51     = उपयुक्त [[अर्ध-मुख्य अक्ष]]
| data51      = {{#if:{{{p_semimajor|}}}|{{{p_semimajor}}} [[ज्योतिर्विद्या-एकल|AU]]}}
| label52     = उपयुुक्त [[कक्षीय विलक्षणता|विलक्षणता]]
| data52      = {{{p_eccentricity|}}}
| label53     = उपयुक्त [[नति]]
| data53      = {{{p_inclination|}}}
| label54     = उपयुुक्त औसत गति
| data54      = {{#if:{{{p_mean_motion|}}}|{{{p_mean_motion}}} [[डिग्री]]{{\}} [[जुलियन वर्ष (ज्योतिर्विद्या)|वर्ष]]}}
| label55     = उपयुक्त [[कक्षीय अवधि]]
| data55      = {{#if:{{{p_mean_motion|}}}|{{#expr:360/{{{p_mean_motion|1}}} round 5}} [[जुलियन वर्ष (ज्योतिर्विद्या)|वर्ष]]&lt;br /&gt;({{#expr:365.25*360/{{{p_mean_motion|1}}} round 3}} [[दिन|दि]]) }}
| label56     = [[Apsis|अनुसूरको]] आयनीकरण
| data56      = {{#if:{{{perihelion_rate|}}}|{{{perihelion_rate}}} [[Arcsecond|परिधिको]]{{\}} [[जुलियन वर्ष (ज्योतिर्विद्या)|वर्ष]]}}
| label57     = [[Longitude of the ascending node|बढ्दोक्रमीय नोडको]] आयनीकरण
| data57      = {{#if:{{{node_rate|}}}|{{{node_rate}}} [[Arcsecond|परिधिको]]{{\}} [[जुलियन वर्ष (ज्योतिर्विद्या)|वर्ष]]}}

| header60    = {{#if:{{{dimensions|}}}{{{mean_radius|}}}{{{equatorial_radius|}}}{{{polar_radius|}}}{{{flattening|}}}{{{circumference|}}}{{{surface_area|}}}{{{volume|}}}{{{mass|}}}{{{density|}}}{{{surface_grav|}}}{{{escape_velocity|}}}{{{rotation|}}}{{{sidereal_day|}}}{{{rot_velocity|}}}{{{axial_tilt|}}}{{{right_asc_north_pole|}}}{{{declination|}}}{{{pole_ecliptic_lat|}}}{{{pole_ecliptic_lon|}}}{{{albedo|}}}{{{single_temperature|}}}{{{temperatures|}}}{{{spectral_type|}}}{{{magnitude|}}}{{{abs_magnitude|}}}{{{angular_size|}}}|{{#if:{{{minorplanet|}}}| [[क्षुद्रग्रहको भौतिक विशेषताहरू|भौतिक विशेषताहरू]]|भौतिक विशेषताहरू}} }}

| label61     = आयाम
| data61      = {{{dimensions|}}}
| label62     = औसत व्यास
| data62      = {{{mean_radius|}}}
| label63     = [[भूमध्य रेखा|भूमध्यरेखीय]] अर्धव्यास
| data63      = {{{equatorial_radius|}}}
| label64     = [[भौगोलिक ध्रुव|ध्रुव]] अर्धव्यास
| data64      = {{{polar_radius|}}}
| label65     = [[Flattening|समरुपताको]]
| data65      = {{{flattening|}}}
| label66     = परिधि
| data66      = {{{circumference|}}}
| label67     = [[Spheroid#Surface area|सतहको क्षेत्रफल]]
| data67      = {{{surface_area|}}}
| label68     = [[आयतन]]
| data68      = {{{volume|}}}
| label69     = [[द्रव्यमान]]
| data69      = {{{mass|}}}
| label70     = औसत [[घनत्व]]
| data70      = {{{density|}}}
| label71     = {{#if:{{{minorplanet|}}}|[[Standard asteroid physical characteristics#Surface gravity|भूमध्यरेखीय सतहको गुरुत्वाकर्षण]]|[[भूमध्यरेखीय गुरुत्वाकर्षण|भूमध्यरेखीय सतहको गुरुत्वाकर्षण]]}}
| data71      = {{{surface_grav|}}}
| label72     = {{#if:{{{minorplanet|}}}|भूमध्यरेखीय [[पलायन वेग]]|[[पलायन वेग|रिहाइ वेग]]}}
| data72      = {{{escape_velocity|}}}
| label73     = [[घृर्णनकाल]]
| data73      = {{{rotation|}}}
| label74     = [[घृर्णनकाल|नाक्षचित्र घृर्णनकाल]]
| data74      = {{{sidereal_day|}}}
| label75     = भूमध्यरेखीय आञ्चलिक घृर्णन वेग
| data75      = {{{rot_velocity|}}}
| label76     = [[अक्षीय ढाल]]
| data76      = {{{axial_tilt|}}}
| label77     = उत्तर ध्रुवीय {{nowrap|[[विषुबलम्ब]]}}
| data77      = {{{right_asc_north_pole|}}}
| label78     = उत्तर ध्रुवीय [[विषुबलम्ब]]
| data78      = {{{declination|}}}
| label79     = ध्रुवीय [[भू-कक्षको अक्षांश]]
| data79      = {{{pole_ecliptic_lat|}}}
| label80     = ध्रुवीय [[भू-कक्षको देशान्तर]]
| data80      = {{{pole_ecliptic_lon|}}}
| label81     = {{#if:{{{minorplanet|}}}|[[ज्यामितिक अल्बेडो]]|[[प्रतिफलन अनुपात]]}}
| data81      = {{{albedo|}}}
| label82     = [[तापक्रम]]
| data82      = {{{single_temperature|}}}

| data83      = {{#if:{{{temp_name1|}}}{{{temp_name2|}}}|
&lt;table style=&quot;width: 100%; background-color: #f9f9f9; border: none; margin: 0; text-align: left; line-height: 1.2em; white-space:nowrap&quot; cellspacing=0 cellpadding=0&gt;&lt;tr&gt;
&lt;th style=&quot;width:33%; padding-right: 0.25em; text-align: left&quot;&gt;सहतको [[तापक्रम]]&lt;/th&gt;
&lt;th style=&quot;padding-right: 0.25em; text-align: left&quot;&gt;न्यून&lt;/th&gt;
&lt;th style=&quot;padding-right: 0.25em; text-align: left&quot;&gt;मध्यक&lt;/th&gt;
&lt;th style=&quot;padding-right: 0.25em; text-align: left&quot;&gt;सर्वोच्च&lt;/th&gt;
&lt;/tr&gt;{{#if:{{{temp_name1|}}}|&lt;tr&gt;
&lt;th style=&quot;padding-left: 1.0em&quot;&gt;{{{temp_name1}}}&lt;/th&gt;
&lt;td&gt;{{{min_temp_1|}}}&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;{{{mean_temp_1|}}}&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;{{{max_temp_1|}}}&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;}}{{#if:{{{temp_name2|}}}|&lt;tr&gt;
&lt;th style=&quot;padding-left: 1.0em&quot;&gt;{{{temp_name2}}}&lt;/th&gt;
&lt;td&gt;{{{min_temp_2|}}}&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;{{{mean_temp_2|}}}&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;{{{max_temp_2|}}}&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;}}
&lt;/table&gt;}}

| label84     = {{#if:{{{minorplanet|}}}|[[ग्रहाणुको वर्णालीय प्रकार|वर्णालीय प्रकार]]|वर्णालीय प्रकार}}
| data84      = {{{spectral_type|}}}
| label85     = [[आपात मान]]
| data85      = {{{magnitude|}}}
| label86     = [[Absolute magnitude#Solar System bodies (H)|परम मान ''(H)'']]
| data86      = {{{abs_magnitude|}}}
| label87     = [[कौणिक व्यास]]
| data87      = {{{angular_size|}}}

| header90    = {{#if:{{{atmosphere|}}}{{{scale_height|}}}{{{atmosphere_composition|}}}|वायुमण्डल{{#if:{{{atmosphere_ref|}}}|{{{atmosphere_ref}}} }} }}

| label91     = सतहको [[वायुमण्डलीय चाप|चाप]]
| data91      = {{{surface_pressure|}}}
| label92     = [[स्केल उच्चता]]
| data92      = {{{scale_height|}}}
| label93     = गठन
| data93      = {{{atmosphere_composition|}}}

| below       = &lt;includeonly&gt;{{#if:{{{note|}}}||{{reflist|group=&quot;note&quot;}} }}&lt;/includeonly&gt;

}}&lt;noinclude&gt;{{documentation}}&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>38b8l4xlgog9c5ul231zk5f8l4u7lyt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ढाँचा:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू</title>
    <ns>10</ns>
    <id>31033</id>
    <revision>
      <id>1072070</id>
      <parentid>338133</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:30:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सफाइ गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="944" xml:space="preserve">{{Navbox
| name = नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू	
| title =नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू
| color = #E0B47F
| group1= 
|list1=
[[अंशुवर्मा]] . [[अमरसिंह थापा]] . [[अरनिको]] . [[गौतम बुद्ध]] . [[जनक]] . [[पासाङ ह्लामु शेर्पा]] . [[पृथ्वीनारायण शाह]] . [[बलभद्र कुँवर]] . [[भानुभक्त आचार्य]] . [[भीमसेन थापा]] . [[महागुरु फाल्गुनन्द]] . [[मोतिराम भट्ट]] . [[रामशाह]] . [[शङ्खधर शाख्वा]] . [[श्री ५ त्रिभुवन]] . [[सीता]]
}}

[[Category:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू| ]]</text>
      <sha1>9zfee8xecoqs4no3vckanojbenbckj8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072071</id>
      <parentid>1072070</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:31:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>&lt;/noinclude&gt;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="968" xml:space="preserve">{{Navbox
| name = नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू	
| title =नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू
| color = #E0B47F
| group1= 
|list1=
[[अंशुवर्मा]] . [[अमरसिंह थापा]] . [[अरनिको]] . [[गौतम बुद्ध]] . [[जनक]] . [[पासाङ ह्लामु शेर्पा]] . [[पृथ्वीनारायण शाह]] . [[बलभद्र कुँवर]] . [[भानुभक्त आचार्य]] . [[भीमसेन थापा]] . [[महागुरु फाल्गुनन्द]] . [[मोतिराम भट्ट]] . [[रामशाह]] . [[शङ्खधर शाख्वा]] . [[श्री ५ त्रिभुवन]] . [[सीता]]
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Category:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू| ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dok1fg7ij1gx2fzbdblr3ob1ngph6kh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अंशुवर्मा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31034</id>
    <revision>
      <id>1072072</id>
      <parentid>1016919</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:31:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5029" xml:space="preserve">{{Infobox Officeholder
|honorific_prefix = '''[[पशुपतिनाथ मन्दिर|पशुपति]] भट्टारक'''
|name = अंशुवर्मा
| image = Amshuverma.JPG
| caption = छाउनी सङ्ग्रहालय, काठमाडौंमा रहेको अंशुवर्माको मूर्ति
|office = [[लिच्छवी (राज्य)|लिच्छवी]]का महासामन्त
|term_start = ५९५ CE
| term_end = ६२१ CE
|residence = [[कैलाशकूट भवन]]
|children = [[भृकुटी]]
}}
'''अंशुवर्मा''' नेपालका लिच्छवीकालिन राजा थिए। यिनी [[नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] मध्ये एक हुन्। यिनी लिच्छवी कालमा राजा भएका भए तापनि वैस ठकुरी बंशका थिए। यिनी राजा [[शिवदेव प्रथम]]का ज्वाईं थिए।

==शासनकाल ==
यिनले वि.सं. ६६२ देखि ६७८ सम्म १६ वर्ष शासन गरेका थिए। उनी बुद्धिमानी, साहसी र दुरदर्शी लिच्छबी राजा थिए। उनी साहित्य, कला र वास्तूकलाका पनि प्रेमी थिए।  उनले बनाएको कैलाशकूट भवन सातौँ शताब्दीमा राज्यको सबैभन्दा प्रसिद् दरबारको नामले चिनिएको थियो। अंशुवर्मा [[शैव धर्म]] मान्दथे तर [[बुद्ध धर्म|बौद्ध धर्म]]प्रति पनि यिनको ठूलो श्रद्धा रहेको थियो। प्रसिद्ध [[कैलाशकूट भवन]] यिनैले निर्माण गरेका थिए।

==शासनकालमा गरिएका कार्यहरु==  
बालकको सालनाल काट्ने, आफ्नो नाममा सम्बत चलाउने र सिक्का समेत निकाल्ने काम यिनले गरेका थिए। यिनले महाराजधिराज तथा महासामन्त जस्ता पद्वी धारण गरेका थिए। त्यस्तै यिनले [[शब्द विद्या]] नामक ग्रन्थको रचना गरेका थिए। त्यस समयमा भारत र तिब्बत नेपाल भन्दा शक्तिशाली थिए। अंशुवर्माले [[तिब्बत]] र [[भारत]]सँग सन्तुलनपूर्ण सम्बन्ध कायम गरेका थिए। त्यसबेला भारतसँगको सम्बध बलियो राख्नको लागि अंशुबर्माले आफनो बहिनीको बिबाह भारतका [[सम्राट हर्षवर्द्धन]]सँग गरी मित्रता कायम राखेका थिए भने [[तिब्बत]]का राजा [[स्रोङ्चन गम्पो]]सँग आफ्नी 
छोरी [[भृकुटी]]को विवाह गराइदिएका थिए। नेपालमा  अंशुवर्मा नेपालका राष्ट्रिय विभूति हुन। 
धेरै सामाजिक सुधारका काम गरेका यिनको युगलाई लिच्छवीकालिन नेपालको स्वर्णयुग मानिन्छ। &lt;ref&gt;सामान्यज्ञान, भोजराज भूषाल, मोहनकृष्ण ओझा&lt;/ref&gt;

==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[भृकुटी]]

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
&lt;references/&gt;

==बाह्य कडीहरू==
* [https://www.onlinekhabar.com/2018/07/690588 अंशुवर्माको ‘कैलाशकुट भवन’ खोज्दै पुरातत्व-अनलाइन खबर]

{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}

[[श्रेणी:लिच्छवी शासन]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रीय विभुति]]
[[श्रेणी:वौद्धमार्गी नेपाली]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>0qzbnva3q1ywo4n8od66fnhyz4h6qp5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जनक</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31035</id>
    <revision>
      <id>1072076</id>
      <parentid>967716</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:32:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2233" xml:space="preserve">[[File:Janaka welcomes Rama.jpg|thumb|300px|भगवान श्रीरामको स्वागतमा रहेका राजा जनकको चित्र]]

'''राजा जनक ''' ([[Sanskrit]]: जनक, [[Khmer language|Khmer]]: Janak, [[Telugu language|Telugu]]: జనకుఁడు, [[Tamil language|Tamil]]: ஜனகன், [[Thai language|Thai]]: ชนก (Chanok), [[Malay language|Malay]]: Maharisi Kala) अथवा '''Raja Janaka''' (राजा जनक, ''rājā janaka'') प्राचीन राज्य [[मिथिला]]का ऐतिहासिक राजा थिए। यिनको राजधानी हालको नेपालमा पर्ने धनुषा जिल्ला जनकपुर [[जनकपुर उपमहानगरपालिका|जनकपुर]] शहर थियो भन्ने विश्वास छ।

==जन्म==
राजा जनकको जन्म नेपालमा पर्ने [[जनकपुर उपमहानगरपालिका|जनकपुर]] शहर भएको थियो । राजा जनक को वास्तविक नाम '''सिरध्वज''' हो ।  '''जनक''' उनको वंस को नाम थियो भन्ने विश्वास गरिन्छ।

==सन्तान ==
पौराणिक मान्यता अनुसार राजा जनक [[श्रीराम अवतार|भगवान श्रीराम]]की पत्नी [[सीता]]का पिता थिए।

यिनी नेपालका राष्ट्रिय विभूति हुन्।

{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
*''Dictionary of Hindu Lore and Legend'' (ISBN ०-५००-५१०८८-१) by Anna Dhallapiccola
{{reflist}}

==बाह्य कडीहरू==


{{ढाँचा:श्री राम चरित मानस}}
{{stub}}

[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>htt3q6ef4qaw01xm2hga1kuzkuastjv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ढाँचा:Class</title>
    <ns>10</ns>
    <id>41887</id>
    <revision>
      <id>1072148</id>
      <parentid>1068944</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T06:36:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biplab Anand</username>
        <id>13653</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>उद्यतन गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1327" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;table&gt;&lt;tr&gt;&lt;/noinclude&gt;&lt;!--

--&gt;&lt;{{#if:{{{header|}}}|th|td}} class=&quot;assess assess-{{lc:{{{1|}}}}} {{{class|}}}&quot; style=&quot;
    text-align:center;
    white-space:nowrap;
    {{#ifeq:{{{bold|}}}|no||font-weight:bold;}}
    background:{{class/colour|{{{1|}}} }};
    {{{style|}}}&quot; rowspan=&quot;{{{rowspan|1}}}&quot;&gt;&lt;!--
१--&gt;{{#switch:{{uc:{{{image|}}}}}{{lc:{{{1|}}}}}
    |fa|fl|fm|a|al|एफए|एफएल|एफएम|ए|एएल
    |YES{{lc:{{{1|}}}}} = {{class/icon|class={{{1|}}}}}&amp;nbsp;
    |NO{{lc:{{{1|}}}}}
    |#default           = {{class/icon|class={{{1|}}}|style=display:none;}}&amp;nbsp;
   }}&lt;!--

--&gt;[[:Category:{{#if:{{{fullcategory|}}}|{{{fullcategory}}}|&lt;!--

  --&gt;{{#switch:{{lc:{{{1|¬}}}}}
       |अमूल्याङ्कित|unassessed||¬=अमूल्याङ्कित
       |#default={{श्रेणी/मूल्याङ्कन|{{{1}}}}}
     }}&lt;!--

  --&gt; {{#if:{{{category|}}}
       |{{{category}}}
       |{{{topic|अज्ञात}}} विषयको लेख}}
     }}&lt;!--

--&gt;|{{#switch:{{lc:{{{1|¬}}}}}
     |अमूल्याङ्कित|unassessed||¬=???
      |#default={{श्रेणी/मूल्याङ्कन|{{{1}}}|YES}}
}}]]&amp;nbsp;&lt;!--

--&gt;&lt;/{{#if:{{{header|}}}|th|td}}&gt;&lt;!--

--&gt;&lt;noinclude&gt;&lt;/tr&gt;&lt;/table&gt;
{{documentation}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nvd0b9pdy7c4t964xa00ro5lexj59zx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जनसांख्यिकीय लाभांश</title>
    <ns>0</ns>
    <id>50089</id>
    <revision>
      <id>1072061</id>
      <parentid>975638</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:02:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bhimlal Pandey</username>
        <id>59077</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1882" xml:space="preserve">'''जनसांख्यिकीय लाभांश''' (Demographic dividend) [[अर्थ व्यवस्था]]मा  [[मानव संसाधन]]का सकारात्मक र सतत विकासलाई दर्शाउँदछ। यो [[जनसङ्ख्या]] ढाँचामा  बढदो [[युवावस्था|युवा]] एवं [[कार्यशील जनसङ्ख्या]] (१५ वर्षदेखि ६४ वर्ष आयु वर्ग) तथा घट्तो आश्रितता अनुपातका परिणामस्वरूप उत्पादनमा  ठूलो मात्राका सृजनलाई प्रदर्शित गर्दछ। यस  स्थितिमा  [[जनसङ्ख्या पिरामिड]] उल्टा बन्नेछ अर्थात यसमा  कम जनसङ्ख्या आधार भन्दा माथि ठूलो जनसङ्ख्यातर्फ बढ्दछन्। अर्थतन्त्रका शुचक सुधार गर्न यसले सहयोग पुर्याउछ ।&lt;ref&gt;[http://www.rand.org/pubs/monograph_reports/2007/MR1274.pdf'''Demographic Dividend''']&lt;/ref&gt;

{{आधार}}

==सन्दर्भ==
{{सन्दर्भसूची}}

==बाह्य कडीहरू==
[http://demoresourceography.blogspot.in/2006/06/demographic-dividend.html'''Demographic Dividend''']

[http://blogs.worldbank.org/developmenttalk/youth-bulge-a-demographic-dividend-or-a-demographic-bomb-in-developing-countries'''Youth Bulge: A Demographic Dividend or a Demographic Bomb in Developing Countries?''']

[[श्रेणी:अर्थव्यवस्था]]
[[श्रेणी:जनांकिकीय]]</text>
      <sha1>jb40utyhknk3czgqpcshet09l1vo3ud</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>तमु ल्होसार</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53245</id>
    <revision>
      <id>1072053</id>
      <parentid>967423</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T14:18:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>163.47.148.199</ip>
      </contributor>
      <comment>Bhasa</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8249" xml:space="preserve">{{Infobox holiday
|holiday_name     =  तमु ल्होसार 
|image            = 
|image_caption    =  
|nickname         = 
|observedby       = 
|date             = 
|date2013         = 
|date2014         = 
|observances      = 
|celebrations     = 
|type             = 
|long type         = 
}}

[[File:Tamu Lhosar.jpg|thumb|वि.सं. २०६९ मा सप्हृ ल्हो (सर्प वर्ष) मनाइँदै]]
[[File:Lhosar.jpg|thumb|तमु जातिको मौलिक खेगीले रुहुपा बान्दिदै]]

'''तमु ल्होसार''' [[गुरुङ जाति|गुरुङ]] जातिको महान चाड हो । यो चाड खासगरी नेपालमा र विश्वका अन्य देशहरूमा पनि मनाइन्छ । ल्होसार भनेको नयाँ वर्ष हो । हाल यो हिन्दू जातिको भारतिय पात्रो बिकम सम्बतको [[पुष|पुस]] महिनाको १५ गतेलाई आधार मानेर मनाइने चलन छ । [[गुरुङ जाति|गुरूङ]] समुदायलाई जनाउने अर्को नाम तमु  हो । तमु ल्होसारले गुरूङ समुदायको भित्तेपात्रोमा नयाँ सम्वत शुरू भएको सङ्केत गर्दछ । &lt;ref name=&quot;Oshan&quot;&gt;{{cite web|last=Nepal|title=Tamu Loshar|url=http://www.weallnepali.com/nepali-festivals/tamu-losar|accessdate=8 July 2013}}&lt;/ref&gt; प्राचीन तमु प्यो शास्त्रको अनुसार तमु ल्होसारको दिन तमुहरूका प्रथम महापुरुषको उत्त्पती भएको मानिन्छ ।

&lt;br /&gt;
ल्होसारकै दिनभन्दा अघिल्लो साँझदेखि नै यसलाई मनाउन सुरू गरिन्छ । साँझ पूजापाठ, भोजभत्तेर, नाचगान गरी आधा रातमा 'नयाँ वर्ष आयो' भन्दै नयाँ वर्षको स्वागत गरिन्छ । ल्होसारको दिन बिहानदेखि नै ढोग-भेट, आशीष आदानप्रदान गर्दै नाता कुटुम्बलाई बोलाएर भोज खुवाएर बडो धुमधामका साथ मनाइन्छ । ल्होसारको दिन गुरूङ जातिहरू आफ्नै शैलीका भेषभुषा जस्तै शिरवन्दी, मखमली चोली, घलेक्क, पटुकी, छिट्को गुन्यु र मजेत्रो महिलाहरूले लगाएर सजिन्छन् भने पुरूषहरूले शिरमा टोपी, भोटो माथि भाङ्ग्रो लगाउँछन् र त्यसको साथमा कछाड अनि पटुकी बाँध्छन् । अन्य जातले जस्तै गुरूङ जातिहरूको पनि पर्वहरू मनाउने एउटा आफ्नै शैली छ, यी जातिहरूमा घाटु, सोरठी स्थानीय भाषामा चुड्का भनेर प्रचलित नाच कौडा नाच नाचेर आफ्ना परिवार, साथीभाईहरूसँग रमाइलो गर्छन् । गुरूङ जातिहरूको महान चाड भएकोले प्रधानमन्त्री र अन्य ठुला व्यक्तित्वद्वारा पनि ल्होसारको शुभकामना आदन प्रदान गरिन्छ ।
&lt;ref name=&quot;Gurung&quot;&gt;{{cite web|last=Nepal|title=Prime Minister wishes for Tamu Loshar|url=http://airawati.com.np/news/2011/12/30/%E0%A4%A4%E0%A4%AE%E0%A5%81-%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A5%8B%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%B0-%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%AE%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A7%E0%A4%BE/ |accessdate=10 July 2013}}&lt;/ref&gt; 
&lt;br /&gt;

===देश‍-विदेशमा तमु ल्होसार===
गुरुङ जाति देशको विभिन्न ठाउँमा छरिएर बसेका छन् जस्तै- [[कास्की जिल्ला|कास्की]], [[गोरखा जिल्ला|गोरखा]], [[लमजुङ जिल्ला|लमजुङ]], [[तनहुँ जिल्ला|तनहुँ]], [[चितवन जिल्ला|चितवन]], [[दैलेख जिल्ला|दैलेख]], [[बाँके जिल्ला|बाँके]], [[सुर्खेत जिल्ला|सुर्खेत]], [[मनाङ जिल्ला|मनाङ]], रुम्जाटार, [[खोटाङ जिल्ला|खोटाङ]] [[काठमाडौँ]] आदि । नेपाल बाहेक विश्वका विभिन्न देशहरू जस्तै- [[बेलायत]], [[अस्ट्रेलिया]], [[हङकङ]], बुर्नाई, [[जर्मनी]], [[भारत]] आदि देशहरूमा पनि गुरूङ जातिको बसोवास रहेको छ । देश विदेश विभिन्न ठाउँमा भए पनि गुरुङ जातिले पुस १५ मा तमु ल्होसार भने भव्य तरिकाले मनाउँछन्।
===तमु पात्रो===
तमु पात्रोमा १२ वटा वर्ग हुन्छन् ।&lt;ref name=Group&gt;{{cite web|last=Nepal|title=12 Cycles|url=http://nepalculture.org.np/culture/nepali-festivals/tamu-lhosar/|accessdate=18 July 2013}}&lt;/ref&gt; वर्गहरूको नाम विभिन्न जनावरहरूको नामबाट नामाकरण गरिएको छ र यी वर्ग आफूलाई फाप्ने नफाप्ने र त्यस वर्गको शुभ समय र अन्य विशेस्ता सबै लामा शास्त्र र पच्यु शस्त्र अनुसार थाह पाउन सकिन्छ ।
{{columns-list|3|style=width: 300px;|
# ‍‍च्यु-ल्हो (छुं बर्ग / मुसा बर्ग )
# ल्वोँ-ल्हो ( सा बर्ग / गाइ बर्ग )
# तो-ल्हो ( धु बर्ग / बाघ बर्ग ) 
# हि-ल्हो ( भौ बर्ग / बिरालो बर्ग ) 
# गिद्द मि-ल्हो)
# सर्प वर्ग (सप्री-ल्हो)
# घोडा वर्ग (त-ल्हो)
# भेंडा वर्ग (ल्हु-ल्हो)
# बादर वर्ग (प्र-ल्हो)
# चरा वर्ग (च्हया-ल्हो)
# कुकुर वर्ग (खि-ल्हो)
# मृग वर्ग (फो-ल्हो)
}}

==यो पनि हेर्नुहोस् heriraxu==
{{नेपाली चाड पर्वहरू}}

==सन्दर्भ सामग्रीहरू‍‍‍==


{{reflist}}

==बाह्य कडीहरू==

[[श्रेणी:पर्व]]
[[श्रेणी:गुरुङ जाति]]
[[श्रेणी:संस्कृति]]
[[श्रेणी:धर्म]]
[[श्रेणी:समाज]]
[[श्रेणी:नेपालका चाडपर्वहरू]]
[[श्रेणी:विकिपिडिया शिक्षा कार्यक्रम १]]</text>
      <sha1>owl6af1m60ibp75ogbh99wg0qexwbcl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जयपृथ्वीबहादुर सिंह</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53429</id>
    <revision>
      <id>1072082</id>
      <parentid>1070348</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:34:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सफाइ गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30023" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = जयपृथ्वीबहादुर सिंह
| image =Jaya Prithvi Bahadur Singh 1.png
| image_size = 
| alt = 
| caption = 
| birth_name = 
| birth_date = १९३४ भाद्र ७ गते &lt;!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} --&gt;
| birth_place = [[बझाङ जिल्ला|बझाङ]]
| death_date = १९९७ असोज १ &lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} --&gt;
| death_place = 
| resting_place = 
| occupation = भाषा, साहित्य, पत्रकारिता, शिक्षा, स्वाथ्य, समाज सुधार आदि
| language = नेपाली
| nationality = 
| ethnicity = 
| citizenship = 
| education = 
| alma_mater = 
| period = 
| genre = 
| subject = 
| movement = 
| notableworks = 
| spouse = 
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| awards = 
| religion = हिन्दू
| signature = 
| signature_alt = 
| module = 
| website = 
| portaldisp = 
}}
'''जयपृथ्वीबहादुर सिंह''' एक [[बझाङ राज्य#राजाको वंशावली|बझाङ्गी राजा]] थिए। जयपृथ्वीको जन्म विसं १९३४ भदौ ७ गते&lt;ref name=&quot;NJ&quot;&gt;[http://www.nepaljapan.com/2012/08/26/5623/बझाङी राजा जयपृथ्वीबहादुर सिंह-नरेन्द्रराज प्रसाई] नेपाल जापान डट कम&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt; (इ.सं.१८७७) [[सेती अञ्चल]]को [[बझाङ जिल्ला|बझाङ]]मा भएको थियो।&lt;ref name=&quot;GP&quot;&gt;[http://www.gorkhapatra.org.np/gopa.detail.php?article_id=23157&amp;cat_id=18 शिक्षाप्रेमी जयपृथ्वीबहादुर सिंह, प्रा.डा.वीणा पौड्याल ] [[गोरखापत्र]]&lt;/ref&gt; उनले लेखेका [[अक्षराङ्क शिक्षा]] नामक पुस्तक [[नेपाली भाषा]]को पहिलो पाठ्यपुस्तक मानिन्छ।&lt;ref name=&quot;AS&quot;&gt;[http://madanpuraskar.org/view_book_info.php?id=18031 ' अक्षराङ्क शिक्षा ' नामक पुस्तकको विवरण], [[मदन पुरस्कार पुस्तकालय]]&lt;/ref&gt; त्यस्तै उनको [[प्राकृतव्याकरण]] नामक अर्को पुस्तक पनि गोरखापत्र छापाखानाबाट विसं १९६९ प्रकाशित भएको थियो।&lt;ref name=&quot;PB&quot;&gt;[http://madanpuraskar.org/view_book_info.php?id=1461'प्राकृतव्याकरण ' नामक पुस्तकको विवरण], [[मदन पुरस्कार पुस्तकालय]]&lt;/ref&gt; जयपृथ्वीबहादुर सिंहले लेखेका नेपाली भाषाको पुस्तक 'अक्षराङ्क'मा [[देवनागरी लिपि|देवनागरी]] लिपिका साँवाअक्षर, गणितका साधारण हिसाव, तत्कालीन चलनचल्तीमा रहेको नापतौल, वर्ष, महिना, दिन, ऋतु, अङ्ग्रेजी महिनाका नाम आदि कुरा समावेश गरिएका थिए। &lt;ref name=&quot;WN&quot;&gt;[http://www.weeklynepal.com/newsite2/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9841%3A2010-10-27-07-27-31&amp;Itemid=100 पिछडिएको शिक्षानीति र पाठ्यक्रमसित जोडिएका प्रश्नहरू – विमल पोखरेल] www.weeklynepal.com&lt;/ref&gt; उनको &quot;अक्षराङ्क शिक्षा&quot; नामक पुस्तकमा बाह्रखरी अक्षर ज्ञान, गणितको एकावली, पहाडा, विभिन्न वर्गाङ्क, जोडघटाउ, भाग, गुणन र इस्लाम धर्मका चाडपर्वको पनि उल्लेख छ। जयपृथ्वीले अक्षराङ्क शिक्षा लेखेर विसं १९५८ (इ.सं.१९०१)मा प्रकाशित गरेपछि, त्यो पुस्तक कोसेढुङ्गोको रूपमा स्थापित भएको छ। &lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt;

==बाल्यकाल र परिवार==
बझाङका राजा विक्रमबहादुर सिंहकी चारओटी रानीमध्ये जेठी रुद्रकुमारी र माहिली मेघकुमारी [[जङ्गबहादुर राणा]]का छोरी थिए। साहिली त्रैलोक्यकुमारी अस्कोटे पाल र कान्छी पार्वतीदेवी बमकी छोरी थिइन्। विक्रमबहादुर सिंहका जेठी रानी रुद्रकुमारीका जेठा छोरा जयपृथ्वीबहादुर सिंह हुन्।  [[जङ्गबहादुर राणा|जङ्गबहादुर]]को नाति भएकै कारण जयपृथ्वीले आठ वर्षको उमेरमा [[काठमाडौँ]] आएर दरबार स्कुलमा पढ्न पाएका थिए। जयपृथ्वीकी आफ्नी आमापट्टिका अरू दुई भाइ वीरजङ्गबहादुर सिंह र प्रभुजङ्गबहादुर सिंह थिए। जयपृथ्वीकी माहिली सौतनी आमा मेघकुमारीबाटका भाइहरू ललितजङ्गबहादुर सिंह र देवीजङ्गबहादुर सिंह थिए। विक्रमबहादुर सिंहका चार रानीबाट चौध भाइ छोरामध्ये जयपृथ्वीबहादुर सिंह बैङ्गलोर बसाइ सर्न पुगे भने वीरजङ्गबहादुर सिंह र प्रभुजङ्गबहादुर सिंह क्रमशः बझाङकै देउरा र बगडगाउँमा बसे। रानी मेघकुमारीबाटका भाइ ललितजङ्गबहादुर सिंह तारुकामा आएर बसे। राजा जयपृथ्वीले राजकाज त्याग्ने बेला माहिला भाइ ललितजङ्गबहादुर सिंहको निधन भइसकेका कारण साहिला भाइ देवीजङ्गबहादुर सिंहलाई राजकाज सुम्पेका थिए। रानी त्रैलोक्यकुमारीबाटका भाइहरू अम्मरबहादुर सिंह र ध्रुवबहादुर सिंह क्रमशः बझाङको बुङ्गल र झोता तथा बबरबहादुर सिंह, इन्द्रबहादुर सिंह र नवराजबहादुर सिंह काठमाडौँमा बसेका थिए। नवराजबहादुर सिंहले प्रधानमन्त्री पद्मशमशेरकी छोरी र राजा देवीजङ्गबहादुर सिंहले बहादुरशमशेरकी छोरी बिहे गरेका थिए। कान्छी रानीबाट मिनबहादुर सिंह, वीरभञ्जन सिंह, महेन्द्रबहादुर सिंह र डम्बरबहादुर सिंह भने सबै बझाङकै भाटगाउँ, तमैल र सिमखेतमै बसे। देवीजंगबहादुर सिंह पछि उनका छोरा रामजंगबहादुर सिंह बझाङको राजा बनेका थिए ।&lt;ref&gt;रतन भण्डारी, जयपृथ्वीको मावली होइन तारुका, अन्नपूर्ण पोष्ट दैनिक, २०७७ माघ १ । http://annapurnapost.com/news/173409&lt;/ref&gt;

==राज्यारोहण र सामाजिक सुधार==
[[चित्र:Jaya Prithvi Bahadur Singh with his wife Khagaraja Divyeshwari Rajya Laxmi.png|alt=सिंह आफ्नी पत्नी खगराज दिव्येश्वरी राज्य लक्ष्मीसँग|thumb|सिंह आफ्नी पत्नी खगराज दिव्येश्वरी राज्य लक्ष्मीसँग]]
राजा विक्रमबहादुर सिंहले आफ्नी जेठी रानीले छोरो लिएर डाडो काटेपछि [[भारत]]को [[पिथौरा गढ]]मा गएर ठकुरीकी छोरीलाई पोते लगाइदिए। त्यस बेहोराले रुद्रकुमारी आक्रोशित भइन्। अनि उनले प्रधानमन्त्री [[वीर शमशेर जङ्गबहादुर राणा|वीरशमशेर राणा]]लाई यसबारेको उजुर गरिन्। राणाले पनि बझाङी राजाबाट [[विक्रमबहादुर सिंह]]लाई बर्खास्त गराई जयपृथ्वीबहादुरलाई राज्यारोहण गराई दिए। राजा जयपृथ्वीले शिक्षालाई खुबै महत्त्व दिए। त्यहीक्रममा उनले आठजना विद्यार्थी काठमाडौँमा पढ्न पठाए। सामान्य शिक्षा आर्जन गरेपछि ती आठैजना बझाङका विभिन्न अड्डा, स्वास्थ्य र शिक्षण संस्थाका कारिन्दा भए। त्यसपछि पनि उनले त्यहाँका केही प्रजालाई भारतको [[अलमोडा]] पढ्न पठाए। साथै उनले काठमाडौँको [[नक्साल]]को आफ्नै घरमा सत्यवादी पाठशाला पनि खोले। पछि उनले काठमाडौँको सत्यवादी प्राथमिक पाठशाला बझाङमा सारे। त्यहाँको यो प्रथम विद्यालय थियो। 
 
जयपृथ्वीले [[देव शमशेर जङ्गबहादुर राणा|देवशमशेर]]लाई स्कुल खोल्नुपर्छ र [[नेपाली भाषा]]मा शिक्षा दिनुपर्छ भनेर फकाए। अनि उनले विभिन्न पाठ्यपुस्तक पनि लेखे। त्यसबेला विद्यार्थीले जयपृथ्वीले लेखेको ‘अक्षरङ्क शिक्षा’ पठनपाठन गरिन्थ्यो। उनले क्रमश: अरु बोद्धिक किताब पनि लेखे। उनले जम्मा १८ वटा किताब लेखेका थिए। जयपृथ्वीले राजा भएपछि पनि पढे। उनको पढाइ काठमाडौँको [[दरबार हाई स्कुल]]मा भयो। उनले [[कोलकाता]] गएर [[म्याट्रिक]] पास गरे। अनि उनले प्रयागमा आईए पढे तर पूरा गरेनन्। जयपृथ्वीको १७ वर्षको उमेरमा [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|श्री ३ चन्द्रशमशेर]]की १४ वर्षीया छोरी खगेश्वरीदेवीसाग बिहे भयो। तर यी दम्पतिबाट सन्तान चाहिं भएनन्। जयपृथ्वी पढ्न, लेख्न, बोल्न, गाउन, नाच्न, र घोडा चढ्नका सौखिन थिए। उनले आफूले मात्र चढ्न ४० वटा घोडा पालेका थिए। उनी जुन देश पुग्थे शिक्षाका कुरा र कहिलेकाहीं घोडा पनि लिएर फर्कन्थे।
 
जयपृथ्वीले बझाङमा आर्थिक सुधारका नाउँमा भूमिसुधारको व्यवस्थापन गरे। उनैले वैज्ञानिक ढङ्गबाट नापीको व्यवस्था पनि गरे। त्यहा औषधालय उनैले स्थापना गरे। खग औषधालय र जयपृथ्वी धर्म औषधालय त्यस भेकको पहिलो औषधालय थियो। उनले त्यहा कोलकत्ताबाट चिकित्सक पनि ल्याएका थिए। उनले काठमाडौँबाट त्यहा धोबी र च्यामे पनि पुर्‍याएका थिए। २५ वर्षीय जयपृथ्वीलाई प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरले कोलकात्तामा वकील बनाएर पठाए। त्यतिबेला उनी त्यहा तीन वर्ष बसेर अङ्ग्रेजीको विशेष ज्ञान हासिल गरे। तर नेपालमा नेपाली भाषाकै किताब छापेर प्रचार गर्ने हेतु उनी नेपालै आए। नेपाल आउदा उनले हाते प्रेस किनेर ल्याएका थिए। चन्द्रशमशेर प्रधानमन्त्री भएपछि नरदेव पाण्डेलाई खोसेर आफ्ना ज्वाइँ जयपृथ्वीलाई [[गोरखापत्र]]को तालुकदार बनाइयो। त्यतिमात्र होइन राणाले गोरखापत्रको सम्पूर्ण आम्दानी पनि सिंहले नै खाने कागत गरिदिएका थिए। 
 
जयपृथ्वीले भारदारी अड्डामा पनि काम गरे। विसं १९६५ सालमा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरसँगै उनी बेलायत पनि गए। त्यसैबखत त्यहाँका राजाले उनलाई कर्नेलको दर्जा दिए। साथै उनी [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिका]]को भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली थिए। [[रुस]]को भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली यिनै थिए। डा.दुबसु क्षत्रीका अनुसार नक्कली भिसा लिएर जापान पुग्दा उनी पक्राउ पनि परेका थिए। क्षत्रीका अनुसार एसियाका मुलुकलाई संस्कृतभाषामय बनाउन पनि उनको विशेष इच्छा थियो। उनी जुनजुन भूमि टेक्न पुग्थे शिक्षाबारेकै प्राय: जानकारी लिन्थे। साथै उनी जहाँजहाँ जान्थे शान्ति, मानवता र भतृत्वकै अभिवृद्धिको सन्देश मात्र दिन्थे। जयपृथ्वीले मानवतावादी संस्था खोल्ने अभियान चलाए। त्यसैले उनले विश्वभ्रमण पनि गरे। उनी जुनजुन देशमा जान्थे मानवतावादी भाषण गर्थे। पछि उनैको संरक्षकत्व एसियाका विभिन्न राष्ट्रमा मानवतावादी सङ्घहरू पनि खुले। साथै उनले मानवतावादी पुस्तकहरू पनि प्रकाशित गरे। विश्व एकता उनको मुल मन्त्र थियो। संयुक्त राष्ट्रसङ्घ यिनैको समेत प्रभावले स्थापना भएको हो भनिन्छ।
 
उनले [[गोरखापत्र|गोर्खापत्र]]मार्फत पनि राष्ट्रियता र जनजागरणको गीत गाइरहे। त्यही बेहोराले चन्द्रशमशेरले हटात रूपमा गोरखापत्र नै बन्द गराए। त्यसपछि उनी मुङ्लान पसे। चन्द्रशमशेरका डरले जयपृथ्वी भारतबाट पनि भागेर बेलायत पुगे। कसैका आाखामा नपर्ने हेतुले त्यतिबेला उनले ब्रम्हेली पोशाक लगाएका थिए। उनी भागेको बेहोरा श्री ३ चन्द्रशमशेरका कानमा नमज्जाले ठोक्कियो। अनि उनले जयपृथ्वी दाखिल गराउनेलाई पाच हजार रूपिया इनामको सार्वजानिक घोषणा गरे। तर उनी राणाका पञ्जामा नआएपछि उनको खाइपाई आएको भत्ता बन्द गराइयो। त्यसपछि राणाले उनीसग आफ्नी छोरीलाई पनि छुटाए। अनि छोरीलाई उनले कम्पनीको रूपिया वार्षिक आठ हजार भत्ता तोके। त्यसपछि राणाले जयपृथ्वीको जात च्युत गरी पानी काडे। अनि जयपृथ्वी पनि ससुरा मरेपछि मात्र नेपाल पसे। जयपृथ्वी पितृभक्त थिए। त्यसैले उनले चालीस वर्षको उमेरमा राजगद्दी छाडेर आफ्ना बुबालाई पुन: राज्यारोहण गराए। ६ वर्ष सिंहासनमा बसेपछि उनका बुबा स्वर्गीय भए। त्यसपछि जयपृथ्वी पुन: राजगद्दीमा बसे। तर उनलाई राजा भएर बस्न मन लागेन। उनले आफ्ना भाइ [[देवीजङ्गबहादुर सिंह]]लाई राज्यारोहण गराई ४८ वर्षको उमेरमा उनी भारततिर पसे। 
 
नेपाली परिवेशमा जयपृथ्वी महामानव थिए। राष्ट्रवादी जयपृथ्वी ६४ वर्षमा हिंडिरहेका बेला १९९७ साल असोज १ गते भारतको व्याङलोरमा स्वर्गीय भए। त्यस घडी उनलाई त्यहा बृटिशको कम्पनी सरकारले राजबन्दी बनाएर राखेको थियो। स्वर्गीय भएपछि उनी झनै प्रसिद्धिको कोटिमा पुगे। विदेशीहरूले त उनलाई दोस्रो गौतम बुद्धको नाउँले नै सम्मान गरे।

==सम्मान==
डेढ सताब्दीअघि रुस भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली जयपृथ्वीबहादुर सिंह र नेपाल भ्रमण गर्ने इभान मिनायेभको स्मृतिमा स्थापना गरिएको जयपृथ्वी-इभान मिनायेभ स्रष्टा सम्मान पुरस्कारको स्थापना गरिएको छ। त्यस्तै उनको सम्मानमा बैतडी–बझाङ राजमार्गलाई [[जयपृथ्वीबहादुर राजमार्ग]] नामाकरण गरिएको छ।&lt;ref&gt;{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=जयपृथ्वीबहादुर सिंहलाई सम्झिँदा|युआरएल=https://beta.gorkhapatraonline.com/amp/opinion/2021-05-07-36950|कार्य=|प्रकाशक=गोखरापत्र अनलाइन|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=२० अप्रिल २०२२}}&lt;/ref&gt; 
[[चित्र:Jaya Prithvi Bahadur Singh1.jpg|alt=गोरखापत्र संस्थान अगाडि सिंहको शालिक|thumb|334x334px|गोरखापत्र संस्थान अगाडि सिंहको शालिक]]
[[बेलायत]]का राजा सातौँ एडवर्डका समकालीन जयपृथ्वीबहादुर सिंह नेपालका शिक्षासेवी हुन्। जयपृथ्वीका योगदान एउटा एउटा गरेर लिपिबद्ध गर्न थालियो भने दर्जनौं पुस्तक तयार हुन्छन्। राणा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरको छोरीज्वाई भएर पनि उनको स्वतन्त्र चिन्तनले गर्दा उनी नेपालमा बस्न सकेनन्। त्यसैले [[भारत]]को [[बैङ्गलोर]]मा बसेर हृयूमानिष्ट नामक पत्रिका प्रकाशित गरेर मानवतावादी विचारको प्रचारप्रसार [[भारत]], [[युरोप|यूरोप]], [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिका]]सम्म गरे।&lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt;

प्रधानमन्त्री [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|चन्द्र सम्शेर]] (१९०१-२९) धेरै बाठा शासक थिए। जापानी भिक्षु कावागुचीसँगको भेटघाटमा उनले शिक्षा तथा देशभक्तिले जापान राष्ट्रलाई शक्तिशाली बनाएको प्रष्टसँग बताएका थिए। शिक्षाप्रेमी जयपृथ्वीको अनुरोधमा चन्द्रशमशेरले आठजना व्यक्तिलाई जापानमा प्राविधिक शिक्षा लिन पठाएका थिए। अँध्यारोबाट उज्यालोतर्फ जान शिक्षाको सारै ठूलो भूमिका हुन्छ। जयपृथ्वीले शिक्षाको महत्त्व सारै राम्ररी बुझेका थिए। नेपालमा शिक्षाको ज्योति बाल्न पाठशाला खोलेर मात्रै पुग्दैन भनेर जयपृथ्वीले स्रोत सामग्री जम्मा गर्न पुस्तक लेख्ने र प्रकाशन गर्ने कार्य पनि आफैं दिनरात खटेर गरे।&lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt;

बालबालिकाको चौतर्फी विकासका लागि बाधा पर्ने विभिन्न समस्यामा कुपोषण, विकृतिपूर्ण संस्कृति, अज्ञानता, मानसिक र शारीरिक शोषण र अशिक्षा हुन्। यी सबै समस्यालाई समाधान गर्न शिक्षाकै ज्योति बाल्नु पर्दछ भनेर जयपृथ्वीले विकट गाउँ चैनपुर र काठमाडौँको नक्शालमा सत्यवादी पाठशाला खोले। बालबालिकाको शिक्षामा प्रत्येक व्यक्ति र राष्ट्रले चासो राख्नु पर्दछ भन्ने कुरामा जयपृथ्वी दत्तचित्त थिए। उनी जस्तै अरु नेपालीले पनि यस्तै सोच राखेको भए नेपाली बालबालिकाको शिक्षाको साथै अन्य स्थितिमा आज धेरै सुधार आइ सक्तथ्यो। प्रधानमन्त्री चन्द्र शमशेरको यूरोप यात्रामा जयपृथ्वी पनि सहभागी थिए। उनले यूरोपका अधिकांश देशमा बालबालिकालाई पढाउने स्तरीय पुस्तक र पाठशालाको भ्रमण गरेर धेरै कुरा सिके बालबालिकाको भविष्यप्रति जयपृथ्वी निकै चिन्तित थिए।&lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt;

==राष्ट्रिय विभूति घोषणा==
शिक्षा क्षेत्रको विकास तथा विश्वसामु नेपाललाई चिनाउन पुर्‍याएको योगदानको कदर स्वरुप सरकारले जय पृथ्वीबहादुर सिंहलाई २०७९ असार ७ गते राष्ट्रिय विभूति घोषणा गर्ने निर्णय गरेको थियो। यससँगै नेपालका राष्ट्रिय विभूतिको संख्या १८ पुगेको छ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2022/06/1145700|title=जय पृथ्वीबहादुर सिंहलाई राष्ट्रिय विभूति घोषणा|date=०६ असार २०७९|website=अनलाइन खबर}}&lt;/ref&gt;

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{सन्दर्भसूची}}

==यो पनि हेर्नुहोस्==
*[http://nepalpati.com/news/14173/jaya-prithbi-bahadur-singh जयपृथ्वीबहादुर सिंहको मानवतावाद– मानव अधिकारको आधार]

[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:मृत नेपालीहरू]]
[[श्रेणी:इतिहास]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>g47armuk9dfp2k77jxmwmxrmz60chex</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072156</id>
      <parentid>1072082</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T08:17:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.214.79.210</ip>
      </contributor>
      <comment>/* राष्ट्रिय विभूति घोषणा */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30045" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = जयपृथ्वीबहादुर सिंह
| image =Jaya Prithvi Bahadur Singh 1.png
| image_size = 
| alt = 
| caption = 
| birth_name = 
| birth_date = १९३४ भाद्र ७ गते &lt;!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} --&gt;
| birth_place = [[बझाङ जिल्ला|बझाङ]]
| death_date = १९९७ असोज १ &lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} --&gt;
| death_place = 
| resting_place = 
| occupation = भाषा, साहित्य, पत्रकारिता, शिक्षा, स्वाथ्य, समाज सुधार आदि
| language = नेपाली
| nationality = 
| ethnicity = 
| citizenship = 
| education = 
| alma_mater = 
| period = 
| genre = 
| subject = 
| movement = 
| notableworks = 
| spouse = 
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| awards = 
| religion = हिन्दू
| signature = 
| signature_alt = 
| module = 
| website = 
| portaldisp = 
}}
'''जयपृथ्वीबहादुर सिंह''' एक [[बझाङ राज्य#राजाको वंशावली|बझाङ्गी राजा]] थिए। जयपृथ्वीको जन्म विसं १९३४ भदौ ७ गते&lt;ref name=&quot;NJ&quot;&gt;[http://www.nepaljapan.com/2012/08/26/5623/बझाङी राजा जयपृथ्वीबहादुर सिंह-नरेन्द्रराज प्रसाई] नेपाल जापान डट कम&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt; (इ.सं.१८७७) [[सेती अञ्चल]]को [[बझाङ जिल्ला|बझाङ]]मा भएको थियो।&lt;ref name=&quot;GP&quot;&gt;[http://www.gorkhapatra.org.np/gopa.detail.php?article_id=23157&amp;cat_id=18 शिक्षाप्रेमी जयपृथ्वीबहादुर सिंह, प्रा.डा.वीणा पौड्याल ] [[गोरखापत्र]]&lt;/ref&gt; उनले लेखेका [[अक्षराङ्क शिक्षा]] नामक पुस्तक [[नेपाली भाषा]]को पहिलो पाठ्यपुस्तक मानिन्छ।&lt;ref name=&quot;AS&quot;&gt;[http://madanpuraskar.org/view_book_info.php?id=18031 ' अक्षराङ्क शिक्षा ' नामक पुस्तकको विवरण], [[मदन पुरस्कार पुस्तकालय]]&lt;/ref&gt; त्यस्तै उनको [[प्राकृतव्याकरण]] नामक अर्को पुस्तक पनि गोरखापत्र छापाखानाबाट विसं १९६९ प्रकाशित भएको थियो।&lt;ref name=&quot;PB&quot;&gt;[http://madanpuraskar.org/view_book_info.php?id=1461'प्राकृतव्याकरण ' नामक पुस्तकको विवरण], [[मदन पुरस्कार पुस्तकालय]]&lt;/ref&gt; जयपृथ्वीबहादुर सिंहले लेखेका नेपाली भाषाको पुस्तक 'अक्षराङ्क'मा [[देवनागरी लिपि|देवनागरी]] लिपिका साँवाअक्षर, गणितका साधारण हिसाव, तत्कालीन चलनचल्तीमा रहेको नापतौल, वर्ष, महिना, दिन, ऋतु, अङ्ग्रेजी महिनाका नाम आदि कुरा समावेश गरिएका थिए। &lt;ref name=&quot;WN&quot;&gt;[http://www.weeklynepal.com/newsite2/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=9841%3A2010-10-27-07-27-31&amp;Itemid=100 पिछडिएको शिक्षानीति र पाठ्यक्रमसित जोडिएका प्रश्नहरू – विमल पोखरेल] www.weeklynepal.com&lt;/ref&gt; उनको &quot;अक्षराङ्क शिक्षा&quot; नामक पुस्तकमा बाह्रखरी अक्षर ज्ञान, गणितको एकावली, पहाडा, विभिन्न वर्गाङ्क, जोडघटाउ, भाग, गुणन र इस्लाम धर्मका चाडपर्वको पनि उल्लेख छ। जयपृथ्वीले अक्षराङ्क शिक्षा लेखेर विसं १९५८ (इ.सं.१९०१)मा प्रकाशित गरेपछि, त्यो पुस्तक कोसेढुङ्गोको रूपमा स्थापित भएको छ। &lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt;

==बाल्यकाल र परिवार==
बझाङका राजा विक्रमबहादुर सिंहकी चारओटी रानीमध्ये जेठी रुद्रकुमारी र माहिली मेघकुमारी [[जङ्गबहादुर राणा]]का छोरी थिए। साहिली त्रैलोक्यकुमारी अस्कोटे पाल र कान्छी पार्वतीदेवी बमकी छोरी थिइन्। विक्रमबहादुर सिंहका जेठी रानी रुद्रकुमारीका जेठा छोरा जयपृथ्वीबहादुर सिंह हुन्।  [[जङ्गबहादुर राणा|जङ्गबहादुर]]को नाति भएकै कारण जयपृथ्वीले आठ वर्षको उमेरमा [[काठमाडौँ]] आएर दरबार स्कुलमा पढ्न पाएका थिए। जयपृथ्वीकी आफ्नी आमापट्टिका अरू दुई भाइ वीरजङ्गबहादुर सिंह र प्रभुजङ्गबहादुर सिंह थिए। जयपृथ्वीकी माहिली सौतनी आमा मेघकुमारीबाटका भाइहरू ललितजङ्गबहादुर सिंह र देवीजङ्गबहादुर सिंह थिए। विक्रमबहादुर सिंहका चार रानीबाट चौध भाइ छोरामध्ये जयपृथ्वीबहादुर सिंह बैङ्गलोर बसाइ सर्न पुगे भने वीरजङ्गबहादुर सिंह र प्रभुजङ्गबहादुर सिंह क्रमशः बझाङकै देउरा र बगडगाउँमा बसे। रानी मेघकुमारीबाटका भाइ ललितजङ्गबहादुर सिंह तारुकामा आएर बसे। राजा जयपृथ्वीले राजकाज त्याग्ने बेला माहिला भाइ ललितजङ्गबहादुर सिंहको निधन भइसकेका कारण साहिला भाइ देवीजङ्गबहादुर सिंहलाई राजकाज सुम्पेका थिए। रानी त्रैलोक्यकुमारीबाटका भाइहरू अम्मरबहादुर सिंह र ध्रुवबहादुर सिंह क्रमशः बझाङको बुङ्गल र झोता तथा बबरबहादुर सिंह, इन्द्रबहादुर सिंह र नवराजबहादुर सिंह काठमाडौँमा बसेका थिए। नवराजबहादुर सिंहले प्रधानमन्त्री पद्मशमशेरकी छोरी र राजा देवीजङ्गबहादुर सिंहले बहादुरशमशेरकी छोरी बिहे गरेका थिए। कान्छी रानीबाट मिनबहादुर सिंह, वीरभञ्जन सिंह, महेन्द्रबहादुर सिंह र डम्बरबहादुर सिंह भने सबै बझाङकै भाटगाउँ, तमैल र सिमखेतमै बसे। देवीजंगबहादुर सिंह पछि उनका छोरा रामजंगबहादुर सिंह बझाङको राजा बनेका थिए ।&lt;ref&gt;रतन भण्डारी, जयपृथ्वीको मावली होइन तारुका, अन्नपूर्ण पोष्ट दैनिक, २०७७ माघ १ । http://annapurnapost.com/news/173409&lt;/ref&gt;

==राज्यारोहण र सामाजिक सुधार==
[[चित्र:Jaya Prithvi Bahadur Singh with his wife Khagaraja Divyeshwari Rajya Laxmi.png|alt=सिंह आफ्नी पत्नी खगराज दिव्येश्वरी राज्य लक्ष्मीसँग|thumb|सिंह आफ्नी पत्नी खगराज दिव्येश्वरी राज्य लक्ष्मीसँग]]
राजा विक्रमबहादुर सिंहले आफ्नी जेठी रानीले छोरो लिएर डाडो काटेपछि [[भारत]]को [[पिथौरा गढ]]मा गएर ठकुरीकी छोरीलाई पोते लगाइदिए। त्यस बेहोराले रुद्रकुमारी आक्रोशित भइन्। अनि उनले प्रधानमन्त्री [[वीर शमशेर जङ्गबहादुर राणा|वीरशमशेर राणा]]लाई यसबारेको उजुर गरिन्। राणाले पनि बझाङी राजाबाट [[विक्रमबहादुर सिंह]]लाई बर्खास्त गराई जयपृथ्वीबहादुरलाई राज्यारोहण गराई दिए। राजा जयपृथ्वीले शिक्षालाई खुबै महत्त्व दिए। त्यहीक्रममा उनले आठजना विद्यार्थी काठमाडौँमा पढ्न पठाए। सामान्य शिक्षा आर्जन गरेपछि ती आठैजना बझाङका विभिन्न अड्डा, स्वास्थ्य र शिक्षण संस्थाका कारिन्दा भए। त्यसपछि पनि उनले त्यहाँका केही प्रजालाई भारतको [[अलमोडा]] पढ्न पठाए। साथै उनले काठमाडौँको [[नक्साल]]को आफ्नै घरमा सत्यवादी पाठशाला पनि खोले। पछि उनले काठमाडौँको सत्यवादी प्राथमिक पाठशाला बझाङमा सारे। त्यहाँको यो प्रथम विद्यालय थियो। 
 
जयपृथ्वीले [[देव शमशेर जङ्गबहादुर राणा|देवशमशेर]]लाई स्कुल खोल्नुपर्छ र [[नेपाली भाषा]]मा शिक्षा दिनुपर्छ भनेर फकाए। अनि उनले विभिन्न पाठ्यपुस्तक पनि लेखे। त्यसबेला विद्यार्थीले जयपृथ्वीले लेखेको ‘अक्षरङ्क शिक्षा’ पठनपाठन गरिन्थ्यो। उनले क्रमश: अरु बोद्धिक किताब पनि लेखे। उनले जम्मा १८ वटा किताब लेखेका थिए। जयपृथ्वीले राजा भएपछि पनि पढे। उनको पढाइ काठमाडौँको [[दरबार हाई स्कुल]]मा भयो। उनले [[कोलकाता]] गएर [[म्याट्रिक]] पास गरे। अनि उनले प्रयागमा आईए पढे तर पूरा गरेनन्। जयपृथ्वीको १७ वर्षको उमेरमा [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|श्री ३ चन्द्रशमशेर]]की १४ वर्षीया छोरी खगेश्वरीदेवीसाग बिहे भयो। तर यी दम्पतिबाट सन्तान चाहिं भएनन्। जयपृथ्वी पढ्न, लेख्न, बोल्न, गाउन, नाच्न, र घोडा चढ्नका सौखिन थिए। उनले आफूले मात्र चढ्न ४० वटा घोडा पालेका थिए। उनी जुन देश पुग्थे शिक्षाका कुरा र कहिलेकाहीं घोडा पनि लिएर फर्कन्थे।
 
जयपृथ्वीले बझाङमा आर्थिक सुधारका नाउँमा भूमिसुधारको व्यवस्थापन गरे। उनैले वैज्ञानिक ढङ्गबाट नापीको व्यवस्था पनि गरे। त्यहा औषधालय उनैले स्थापना गरे। खग औषधालय र जयपृथ्वी धर्म औषधालय त्यस भेकको पहिलो औषधालय थियो। उनले त्यहा कोलकत्ताबाट चिकित्सक पनि ल्याएका थिए। उनले काठमाडौँबाट त्यहा धोबी र च्यामे पनि पुर्‍याएका थिए। २५ वर्षीय जयपृथ्वीलाई प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरले कोलकात्तामा वकील बनाएर पठाए। त्यतिबेला उनी त्यहा तीन वर्ष बसेर अङ्ग्रेजीको विशेष ज्ञान हासिल गरे। तर नेपालमा नेपाली भाषाकै किताब छापेर प्रचार गर्ने हेतु उनी नेपालै आए। नेपाल आउदा उनले हाते प्रेस किनेर ल्याएका थिए। चन्द्रशमशेर प्रधानमन्त्री भएपछि नरदेव पाण्डेलाई खोसेर आफ्ना ज्वाइँ जयपृथ्वीलाई [[गोरखापत्र]]को तालुकदार बनाइयो। त्यतिमात्र होइन राणाले गोरखापत्रको सम्पूर्ण आम्दानी पनि सिंहले नै खाने कागत गरिदिएका थिए। 
 
जयपृथ्वीले भारदारी अड्डामा पनि काम गरे। विसं १९६५ सालमा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरसँगै उनी बेलायत पनि गए। त्यसैबखत त्यहाँका राजाले उनलाई कर्नेलको दर्जा दिए। साथै उनी [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिका]]को भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली थिए। [[रुस]]को भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली यिनै थिए। डा.दुबसु क्षत्रीका अनुसार नक्कली भिसा लिएर जापान पुग्दा उनी पक्राउ पनि परेका थिए। क्षत्रीका अनुसार एसियाका मुलुकलाई संस्कृतभाषामय बनाउन पनि उनको विशेष इच्छा थियो। उनी जुनजुन भूमि टेक्न पुग्थे शिक्षाबारेकै प्राय: जानकारी लिन्थे। साथै उनी जहाँजहाँ जान्थे शान्ति, मानवता र भतृत्वकै अभिवृद्धिको सन्देश मात्र दिन्थे। जयपृथ्वीले मानवतावादी संस्था खोल्ने अभियान चलाए। त्यसैले उनले विश्वभ्रमण पनि गरे। उनी जुनजुन देशमा जान्थे मानवतावादी भाषण गर्थे। पछि उनैको संरक्षकत्व एसियाका विभिन्न राष्ट्रमा मानवतावादी सङ्घहरू पनि खुले। साथै उनले मानवतावादी पुस्तकहरू पनि प्रकाशित गरे। विश्व एकता उनको मुल मन्त्र थियो। संयुक्त राष्ट्रसङ्घ यिनैको समेत प्रभावले स्थापना भएको हो भनिन्छ।
 
उनले [[गोरखापत्र|गोर्खापत्र]]मार्फत पनि राष्ट्रियता र जनजागरणको गीत गाइरहे। त्यही बेहोराले चन्द्रशमशेरले हटात रूपमा गोरखापत्र नै बन्द गराए। त्यसपछि उनी मुङ्लान पसे। चन्द्रशमशेरका डरले जयपृथ्वी भारतबाट पनि भागेर बेलायत पुगे। कसैका आाखामा नपर्ने हेतुले त्यतिबेला उनले ब्रम्हेली पोशाक लगाएका थिए। उनी भागेको बेहोरा श्री ३ चन्द्रशमशेरका कानमा नमज्जाले ठोक्कियो। अनि उनले जयपृथ्वी दाखिल गराउनेलाई पाच हजार रूपिया इनामको सार्वजानिक घोषणा गरे। तर उनी राणाका पञ्जामा नआएपछि उनको खाइपाई आएको भत्ता बन्द गराइयो। त्यसपछि राणाले उनीसग आफ्नी छोरीलाई पनि छुटाए। अनि छोरीलाई उनले कम्पनीको रूपिया वार्षिक आठ हजार भत्ता तोके। त्यसपछि राणाले जयपृथ्वीको जात च्युत गरी पानी काडे। अनि जयपृथ्वी पनि ससुरा मरेपछि मात्र नेपाल पसे। जयपृथ्वी पितृभक्त थिए। त्यसैले उनले चालीस वर्षको उमेरमा राजगद्दी छाडेर आफ्ना बुबालाई पुन: राज्यारोहण गराए। ६ वर्ष सिंहासनमा बसेपछि उनका बुबा स्वर्गीय भए। त्यसपछि जयपृथ्वी पुन: राजगद्दीमा बसे। तर उनलाई राजा भएर बस्न मन लागेन। उनले आफ्ना भाइ [[देवीजङ्गबहादुर सिंह]]लाई राज्यारोहण गराई ४८ वर्षको उमेरमा उनी भारततिर पसे। 
 
नेपाली परिवेशमा जयपृथ्वी महामानव थिए। राष्ट्रवादी जयपृथ्वी ६४ वर्षमा हिंडिरहेका बेला १९९७ साल असोज १ गते भारतको व्याङलोरमा स्वर्गीय भए। त्यस घडी उनलाई त्यहा बृटिशको कम्पनी सरकारले राजबन्दी बनाएर राखेको थियो। स्वर्गीय भएपछि उनी झनै प्रसिद्धिको कोटिमा पुगे। विदेशीहरूले त उनलाई दोस्रो गौतम बुद्धको नाउँले नै सम्मान गरे।

==सम्मान==
डेढ सताब्दीअघि रुस भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली जयपृथ्वीबहादुर सिंह र नेपाल भ्रमण गर्ने इभान मिनायेभको स्मृतिमा स्थापना गरिएको जयपृथ्वी-इभान मिनायेभ स्रष्टा सम्मान पुरस्कारको स्थापना गरिएको छ। त्यस्तै उनको सम्मानमा बैतडी–बझाङ राजमार्गलाई [[जयपृथ्वीबहादुर राजमार्ग]] नामाकरण गरिएको छ।&lt;ref&gt;{{वेब स्रोत|लेखक=|शीर्षक=जयपृथ्वीबहादुर सिंहलाई सम्झिँदा|युआरएल=https://beta.gorkhapatraonline.com/amp/opinion/2021-05-07-36950|कार्य=|प्रकाशक=गोखरापत्र अनलाइन|वेबसाइट=|भाषा=नेपाली)|अभिलेखमिति=|अभिलेखयुआरएल=|मिति=|पहुँचमिति=२० अप्रिल २०२२}}&lt;/ref&gt; 
[[चित्र:Jaya Prithvi Bahadur Singh1.jpg|alt=गोरखापत्र संस्थान अगाडि सिंहको शालिक|thumb|334x334px|गोरखापत्र संस्थान अगाडि सिंहको शालिक]]
[[बेलायत]]का राजा सातौँ एडवर्डका समकालीन जयपृथ्वीबहादुर सिंह नेपालका शिक्षासेवी हुन्। जयपृथ्वीका योगदान एउटा एउटा गरेर लिपिबद्ध गर्न थालियो भने दर्जनौं पुस्तक तयार हुन्छन्। राणा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरको छोरीज्वाई भएर पनि उनको स्वतन्त्र चिन्तनले गर्दा उनी नेपालमा बस्न सकेनन्। त्यसैले [[भारत]]को [[बैङ्गलोर]]मा बसेर हृयूमानिष्ट नामक पत्रिका प्रकाशित गरेर मानवतावादी विचारको प्रचारप्रसार [[भारत]], [[युरोप|यूरोप]], [[संयुक्त राज्य अमेरिका|अमेरिका]]सम्म गरे।&lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt;

प्रधानमन्त्री [[चन्द्र शमशेर जङ्गबहादुर राणा|चन्द्र सम्शेर]] (१९०१-२९) धेरै बाठा शासक थिए। जापानी भिक्षु कावागुचीसँगको भेटघाटमा उनले शिक्षा तथा देशभक्तिले जापान राष्ट्रलाई शक्तिशाली बनाएको प्रष्टसँग बताएका थिए। शिक्षाप्रेमी जयपृथ्वीको अनुरोधमा चन्द्रशमशेरले आठजना व्यक्तिलाई जापानमा प्राविधिक शिक्षा लिन पठाएका थिए। अँध्यारोबाट उज्यालोतर्फ जान शिक्षाको सारै ठूलो भूमिका हुन्छ। जयपृथ्वीले शिक्षाको महत्त्व सारै राम्ररी बुझेका थिए। नेपालमा शिक्षाको ज्योति बाल्न पाठशाला खोलेर मात्रै पुग्दैन भनेर जयपृथ्वीले स्रोत सामग्री जम्मा गर्न पुस्तक लेख्ने र प्रकाशन गर्ने कार्य पनि आफैं दिनरात खटेर गरे।&lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt;

बालबालिकाको चौतर्फी विकासका लागि बाधा पर्ने विभिन्न समस्यामा कुपोषण, विकृतिपूर्ण संस्कृति, अज्ञानता, मानसिक र शारीरिक शोषण र अशिक्षा हुन्। यी सबै समस्यालाई समाधान गर्न शिक्षाकै ज्योति बाल्नु पर्दछ भनेर जयपृथ्वीले विकट गाउँ चैनपुर र काठमाडौँको नक्शालमा सत्यवादी पाठशाला खोले। बालबालिकाको शिक्षामा प्रत्येक व्यक्ति र राष्ट्रले चासो राख्नु पर्दछ भन्ने कुरामा जयपृथ्वी दत्तचित्त थिए। उनी जस्तै अरु नेपालीले पनि यस्तै सोच राखेको भए नेपाली बालबालिकाको शिक्षाको साथै अन्य स्थितिमा आज धेरै सुधार आइ सक्तथ्यो। प्रधानमन्त्री चन्द्र शमशेरको यूरोप यात्रामा जयपृथ्वी पनि सहभागी थिए। उनले यूरोपका अधिकांश देशमा बालबालिकालाई पढाउने स्तरीय पुस्तक र पाठशालाको भ्रमण गरेर धेरै कुरा सिके बालबालिकाको भविष्यप्रति जयपृथ्वी निकै चिन्तित थिए।&lt;ref name=&quot;GP&quot;/&gt;

==राष्ट्रिय विभूति घोषणा==
शिक्षा क्षेत्रको विकास तथा विश्वसामु नेपाललाई चिनाउन पुर्‍याएको योगदानको कदर स्वरुप मन्त्रीपरिषद ले जय पृथ्वीबहादुर सिंहलाई २०७९ असार ६ गते राष्ट्रिय विभूति घोषणा गर्ने निर्णय गरेको थियो। यससँगै नेपालका राष्ट्रिय विभूतिको संख्या १८ पुगेको छ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2022/06/1145700|title=जय पृथ्वीबहादुर सिंहलाई राष्ट्रिय विभूति घोषणा|date=०६ असार २०७९|website=अनलाइन खबर}}&lt;/ref&gt;

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{सन्दर्भसूची}}

==यो पनि हेर्नुहोस्==
*[http://nepalpati.com/news/14173/jaya-prithbi-bahadur-singh जयपृथ्वीबहादुर सिंहको मानवतावाद– मानव अधिकारको आधार]

[[श्रेणी:जीवनी]]
[[श्रेणी:मृत नेपालीहरू]]
[[श्रेणी:इतिहास]]
[[श्रेणी:नेपाली साहित्यकारहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>ntavxodl8a0ehzhfqyyimpumjktx4ps</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ढाँचा:Grading scheme</title>
    <ns>10</ns>
    <id>54730</id>
    <revision>
      <id>1072154</id>
      <parentid>631441</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T06:53:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biplab Anand</username>
        <id>13653</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>उद्यतन गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7300" xml:space="preserve">{{PGen}}

{| valign=&quot;top&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;1&quot;
|+ '''विकिपरियोजना लेख गुणस्तर ग्रेडिङ योजना''' '''{{Tnavbar|ग्रेडिङ योजना|mini=1|nodiv=1}}'''
|-
| {{chembox header}} colspan = 1 | वर्ग
| {{chembox header}} colspan = 1 | मापदण्ड
| {{chembox header}} colspan = 1 | पाठकको अनुभव
| {{chembox header}} colspan = 1 | सम्पादन सुझाव
| {{chembox header}} colspan = 1 | उदाहरण
|-
| {{FA-Class}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;{{tl|FA-Class}}&lt;/small&gt;
| {{chembox style}} | Reserved exclusively for articles that have received &quot;[[Wikipedia:Featured articles|Featured article]]&quot; status, and meet the [[WP:WIAFA|current criteria for featured articles]].
| {{chembox style}} | Definitive. Outstanding, thorough article; a great source for encyclopedic information.
| {{chembox style}} | No further editing is necessary unless new published information has come to light; but further improvements to the text are often possible.
| {{chembox style}} | [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Supernova&amp;oldid=107210350 Supernova] (as of February 2007)
|-
| {{A-Class}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;{{tl|A-Class}}&lt;/small&gt;
| {{chembox style}} | Provides a well-written, reasonably clear and complete description of the topic, as described in [[Wikipedia:How to write a great article|How to write a great article]]. It should be of a length suitable for the subject, with a well-written introduction and an appropriate series of headings to break up the content. It should have sufficient external literature references, preferably from &quot;hard&quot; ([[Peer review|peer-reviewed]] where appropriate) literature rather than websites. Should be well illustrated, with no copyright problems. At the stage where it could at least be considered for [[Wikipedia:What is a featured article|featured article]] status, corresponds to the &quot;Wikipedia 1.0&quot; standard.  
| {{chembox style}} | Very useful to readers. A fairly complete treatment of the subject.  A non-expert in the subject matter would typically find nothing wanting.  May miss a few relevant points.
| {{chembox style}} | Minor edits and adjustments would improve the article, particularly if brought to bear by a subject-matter expert.  In particular, issues of breadth, completeness, and balance may need work.  [[Wikipedia:Peer review|Peer-review]] would be helpful at this stage.
| {{chembox style}} | [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Durian&amp;oldid=115213790 Durian] (as of March 2007)
|-
| {{GA-Class}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;{{tl|GA-Class}}&lt;/small&gt;
| {{chembox style}} | The article has passed through the [[Wikipedia:Good articles/Nominations|Good article nomination process]] and been granted GA status, meeting the [[WP:WIAGA|good article standards]]. This should be used for articles that still need some work to reach featured article standards, but that are otherwise good. Good articles that may succeed in FAC should be considered A-Class articles, but having completed the [[Wikipedia:Good article|Good article]] designation process is not a requirement for A-Class. 
| {{chembox style}} | Useful to nearly all readers. A good treatment of the subject.  No obvious problems, gaps, excessive information. Adequate for most purposes, but other encyclopedias could do a better job.
| {{chembox style}} | Some editing will clearly be helpful, but not necessary for a good reader experience. If the article is not already fully [[:Category:Articles_that_need_to_be_wikified|wikified]], now is the time.
| {{chembox style}} |[http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=International_Space_Station&amp;oldid=102210806 International Space Station] (as of February 2007)
|-
| {{B-Class}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;{{tl|B-Class}}&lt;/small&gt;
| {{chembox style}} | Has several of the elements described in &quot;start&quot;, usually a ''majority'' of the material needed for a completed article. Nonetheless, it has significant gaps or missing elements or references, needs substantial editing for English language usage and/or clarity, balance of content, or contains other policy problems such as copyright, [[WP:NPOV|Neutral Point Of View (NPOV)]] or [[WP:NOR|No Original Research (NOR)]].  With NPOV a well written B-class may correspond to the &quot;Wikipedia 0.5&quot; or &quot;usable&quot; standard. Articles that are close to GA status but don't meet the [[WP:WIAGA|Good article criteria]] should be B- or Start-class articles.
| {{chembox style}} | Useful to many, but not all, readers. A casual reader flipping through articles would feel that they generally understood the topic, but a serious student or researcher trying to use the material would have trouble doing so, or would risk error in derivative work.
| {{chembox style}} | Considerable editing is still needed, including filling in some important gaps or correcting significant policy errors. Articles for which [[Wikipedia:cleanup|cleanup]] is needed will typically have this designation to start with.
| {{chembox style}} | [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Munich_air_disaster&amp;oldid=55586445 Munich air disaster] (as of May 2006) has a lot of helpful material but contains too many lists, and needs more prose content &amp; references.
|-
| {{Start-Class}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;{{tl|Start-Class}}&lt;/small&gt;
| {{chembox style}} | The article has a meaningful amount of good content, but it is still weak in many areas, and may lack a key element. For example an article on Africa might cover the geography well, but be weak on history and culture. Has at least one serious element of gathered materials, including any '''one''' of the following: 
*a particularly useful picture or graphic
*multiple links that help explain  or illustrate the topic
*a subheading that fully treats an element of the topic 
*multiple subheadings that indicate material that could be added to complete the article 
| {{chembox style}} | Useful to some, provides a moderate amount of information, but many readers will need to find additional sources of information. The article clearly needs to be expanded.
| {{chembox style}} | Substantial/major editing is needed, most material for a complete article needs to be added.  This article still needs to be completed, so an article [[Wikipedia:Cleanup|cleanup]] tag is inappropriate at this stage.
| {{chembox style}} | [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Real_analysis&amp;oldid=81105845 Real analysis] (as of November 2006)
|-
| {{Stub-Class}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;{{tl|Stub-Class}}&lt;/small&gt;
| {{chembox style}} | The article is either a very short article or a rough collection of information that will need much work to bring it to A-Class level.  It is usually very short, but can be of any length if the material is irrelevant or incomprehensible.
| {{chembox style}} | Possibly useful to someone who has no idea what the term meant.  May be useless to a reader only passingly familiar with the term.  At best a brief, informed dictionary definition. 
| {{chembox style}} | Any editing or additional material can be helpful.  
| {{chembox style}} | [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Coffee_table_book&amp;oldid=19451333 Coffee table book] (as of July 2005)
|}&lt;noinclude&gt;[[Category:Wikipedia editorial validation|Grading scheme]]
[[nl:Sjabloon:Kwaliteitsschaal]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>5e4jpqyiq62a9eonwgkex31qks5chio</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू</title>
    <ns>0</ns>
    <id>55200</id>
    <revision>
      <id>1072069</id>
      <parentid>1037155</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:30:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] को लागि नयाँ sortkey: &quot; &quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1658" xml:space="preserve">'''नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू''' नेपाललाई विश्व सामु चिनाउने व्यक्तित्त्वहरू हुन्।
नेपाल सरकारले यी व्यक्तित्त्वलाई राष्ट्रिय विभूतिको सम्मान प्रदान गरेको छ । &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.imnepal.com/national-heroes-nepal/|title=National Heroes / Personalities / Luminaries of Nepal|date=2011-12-23|work=ImNepal.com|access-date=2017-08-06|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

# [[अंशुवर्मा]]
# [[अमरसिंह थापा]]
# [[अरनिको]]
# [[गौतम बुद्ध]]
# [[जनक]]
# [[पासाङ ल्हामु शेर्पा|पासाङ ह्लामु शेर्पा]]
# [[पृथ्वीनारायण शाह]]
# [[बलभद्र कुँवर]]
# [[भानुभक्त आचार्य]]
# [[भीमसेन थापा]]
# [[महागुरु फाल्गुनन्द]]
# [[मोतिराम भट्ट]]
# [[राम शाह|रामशाह]]
# [[शंखधर साख्वाः|शङ्खधर शाख्वा]]
# [[त्रिभुवन शाह]]
# [[सीता]]
# [[भक्ति थापा]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
&lt;references/&gt;

==बाह्य कडीहरू==

[[श्रेणी:नेपाल]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू| ]]</text>
      <sha1>jdnu6e8owd4k6wza1295zjqlli5z1wj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072083</id>
      <parentid>1072069</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:37:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+जयपृथ्वीबहादुर सिंह</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1720" xml:space="preserve">'''नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू''' नेपाललाई विश्व सामु चिनाउने व्यक्तित्त्वहरू हुन्।
नेपाल सरकारले यी व्यक्तित्त्वलाई राष्ट्रिय विभूतिको सम्मान प्रदान गरेको छ । &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.imnepal.com/national-heroes-nepal/|title=National Heroes / Personalities / Luminaries of Nepal|date=2011-12-23|work=ImNepal.com|access-date=2017-08-06|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

# [[अंशुवर्मा]]
# [[अमरसिंह थापा]]
# [[अरनिको]]
# [[गौतम बुद्ध]]
# [[जनक]]
# [[पासाङ ल्हामु शेर्पा|पासाङ ह्लामु शेर्पा]]
# [[पृथ्वीनारायण शाह]]
# [[बलभद्र कुँवर]]
# [[भानुभक्त आचार्य]]
# [[भीमसेन थापा]]
# [[महागुरु फाल्गुनन्द]]
# [[मोतिराम भट्ट]]
# [[राम शाह|रामशाह]]
# [[शंखधर साख्वाः|शङ्खधर शाख्वा]]
# [[त्रिभुवन शाह]]
# [[सीता]]
# [[भक्ति थापा]]
# [[जयपृथ्वीबहादुर सिंह]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
&lt;references/&gt;

==बाह्य कडीहरू==

[[श्रेणी:नेपाल]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू| ]]</text>
      <sha1>0hif1ejgoliip5up5aqqt5t8d5ac9ex</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>मोड्युल:Portal</title>
    <ns>828</ns>
    <id>66779</id>
    <revision>
      <id>1072135</id>
      <parentid>1071852</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T03:39:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tulsi</username>
        <id>18556</id>
      </contributor>
      <comment>सुधार गरियो</comment>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="14429" xml:space="preserve">--[==[ This module is a Lua implementation of the old {{Portal}} template. As of February 2019 it is used on nearly 7,900,000 articles.
-- Please take care when updating it! It outputs two functions: p.portal, which generates a list of portals, and p.image, which
-- produces the image name for an individual portal.

-- The portal image data is kept in submodules of [[Module:Portal/images]], listed below:
-- [[Module:Portal/images/a]]		- for portal names beginning with &quot;A&quot;.
-- [[Module:Portal/images/b]]		- for portal names beginning with &quot;B&quot;.
-- [[Module:Portal/images/c]]		- for portal names beginning with &quot;C&quot;.
-- [[Module:Portal/images/d]]		- for portal names beginning with &quot;D&quot;.
-- [[Module:Portal/images/e]]		- for portal names beginning with &quot;E&quot;.
-- [[Module:Portal/images/f]]		- for portal names beginning with &quot;F&quot;.
-- [[Module:Portal/images/g]]		- for portal names beginning with &quot;G&quot;.
-- [[Module:Portal/images/h]]		- for portal names beginning with &quot;H&quot;.
-- [[Module:Portal/images/i]]		- for portal names beginning with &quot;I&quot;.
-- [[Module:Portal/images/j]]		- for portal names beginning with &quot;J&quot;.
-- [[Module:Portal/images/k]]		- for portal names beginning with &quot;K&quot;.
-- [[Module:Portal/images/l]]		- for portal names beginning with &quot;L&quot;.
-- [[Module:Portal/images/m]]		- for portal names beginning with &quot;M&quot;.
-- [[Module:Portal/images/n]]		- for portal names beginning with &quot;N&quot;.
-- [[Module:Portal/images/o]]		- for portal names beginning with &quot;O&quot;.
-- [[Module:Portal/images/p]]		- for portal names beginning with &quot;P&quot;.
-- [[Module:Portal/images/q]]		- for portal names beginning with &quot;Q&quot;.
-- [[Module:Portal/images/r]]		- for portal names beginning with &quot;R&quot;.
-- [[Module:Portal/images/s]]		- for portal names beginning with &quot;S&quot;.
-- [[Module:Portal/images/t]]		- for portal names beginning with &quot;T&quot;.
-- [[Module:Portal/images/u]]		- for portal names beginning with &quot;U&quot;.
-- [[Module:Portal/images/v]]		- for portal names beginning with &quot;V&quot;.
-- [[Module:Portal/images/w]]		- for portal names beginning with &quot;W&quot;.
-- [[Module:Portal/images/x]]		- for portal names beginning with &quot;X&quot;.
-- [[Module:Portal/images/y]]		- for portal names beginning with &quot;Y&quot;.
-- [[Module:Portal/images/z]]		- for portal names beginning with &quot;Z&quot;.
-- [[Module:Portal/images/other]]	- for portal names beginning with any other letters. This includes numbers,
-- 									  letters with diacritics, and letters in non-Latin alphabets.
-- [[Module:Portal/images/aliases]]	- for adding aliases for existing portal names. Use this page for variations
-- 									  in spelling and diacritics, etc., no matter what letter the portal begins with.
--
-- The images data pages are separated by the first letter to reduce server load when images are added, changed, or removed.
-- Previously all the images were on one data page at [[Module:Portal/images]], but this had the disadvantage that all
-- 5,000,000 pages using this module needed to be refreshed every time an image was added or removed.
]==]

local p = {}

-- IMPORTANT: isSandbox should be different between Module:Portal and Module:Portal/sandbox
-- That should be the only difference between the main and sandbox version
local isSandbox = false

local templatestyles = 'Module:Portal/'..(isSandbox and 'चियाघर/' or '')..'styles.css'

local getArgs = require('Module:Arguments').getArgs
local yesno = require('Module:Yesno')

-- List of non-talk namespaces which should not be tracked (Talk pages are never tracked)
local badNamespaces = {'user','template','draft','wikipedia'}

-- Check whether to do tracking in this namespace
-- Returns true unless the page is one of the banned namespaces
local function checkTracking(title)
	local thisPage = title or mw.title.getCurrentTitle()
	if thisPage.isTalkPage then
		return false
	end
	local ns = thisPage.nsText:lower()
	for _, v in ipairs(badNamespaces) do
		if ns == v then
			return false
		end
	end
	return true
end

local function matchImagePage(s)
	-- Finds the appropriate image subpage given a lower-case
	-- portal name plus the first letter of that portal name.
	if type(s) ~= 'string' or #s &lt; 1 then return end
	local firstLetter = mw.ustring.sub(s, 1, 1)
	local imagePage
	if mw.ustring.find(firstLetter, '^[abcdefghijklmnopqrstuvwxyz]') then
		imagePage = 'Module:Portal/images/' .. firstLetter .. (isSandbox and '/चियाघर' or '')
	else
		imagePage = 'Module:Portal/images/other' .. (isSandbox and '/चियाघर' or '')
	end
	return mw.loadData(imagePage)[s]
end

local function getAlias(s)
	-- Gets an alias from the image alias data page.
	local aliasData = mw.loadData('Module:Portal/images/aliases'..(isSandbox and '/चियाघर' or ''))
	for portal, aliases in pairs(aliasData) do
		for _, alias in ipairs(aliases) do
			if alias == s then
				return portal
			end
		end
	end
end

local function getImageName(s)
	-- Gets the image name for a given string.
	local default = 'Portal-puzzle.svg|link=|alt='
	if type(s) ~= 'string' or #s &lt; 1 then
		return default
	end
	s = mw.ustring.lower(s)
	return matchImagePage(s) or matchImagePage(getAlias(s)) or default
end

 -- Function to check argument portals for errors, generate tracking categories if needed
 --     Function first checks for too few/many portals provided
 --     Then checks the portal list to purge any portals that don't exist
 -- Arguments:
 --   portals: raw list of portals
 --   args.tracking: is tracking requested? (will not track on bad titles or namespaces)
 --   args.redlinks: should redlinks be displayed?
 --   args.minPortals: minimum number of portal arguments
 --   args.maxPortals: maximum number of portal arguments
 -- Returns:
 --   portals = list of portals, with redlinks purged (if args.redlinks=false)
 --   trackingCat = possible tracking category
 --   errorMsg = error message
function p._checkPortals(portals, args)
	local trackingCat = ''
	local errMsg = nil
	
	-- Tracking is on by default.
	-- It is disabled if any of the following is true
	-- 1/ the parameter &quot;tracking&quot; is set to 'no, 'n', or 'false'
	-- 2/ the current page fails the namespace or pagename tests 
	local trackingEnabled = args.tracking and checkTracking()
	
	args.minPortals = args.minPortals or 1
	args.maxPortals = args.maxPortals or -1
	-- check for too few portals
	if #portals &lt; args.minPortals then
		errMsg = 'कृपया कम्तिमा '..args.minPortals..'पोर्टल निर्दिष्ट गर्नुहोस्'
		trackingCat = (trackingEnabled and '[[Category:थोरै पोर्टल रहेका ढाँचाहरू]]' or '')
		return portals, trackingCat, errMsg
	end
	-- check for too many portals
	if args.maxPortals &gt;= 0 and #portals &gt; args.maxPortals then
		errMsg = 'थुप्रै पोर्टलहरू (उच्चतम = '..args.maxPortals..')'
		trackingCat = (trackingEnabled and '[[Category:थुप्रै पोर्टल रहेका ढाँचाहरू]]' or '')
		return portals, trackingCat, errMsg
	end
	if not args.redlinks or trackingEnabled then
		-- make new list of portals that exist
		local existingPortals = {}
		for _, portal in ipairs(portals) do
			local portalTitle = mw.title.new(portal,&quot;पोर्टल&quot;)
			-- if portal exists, put it into list
			if portalTitle and portalTitle.exists then
				table.insert(existingPortals,portal)
			-- otherwise set tracking cat
			elseif trackingEnabled then
				trackingCat = &quot;[[Category:पोर्टल सहितका ढाँचाहरू]]&quot;
			end
		end
		-- If redlinks is off, use portal list purged of redlinks
		portals = args.redlinks and portals or existingPortals
		-- if nothing left after purge, set tracking cat
		if #portals == 0 then
			trackingCat = trackingCat..(trackingEnabled and &quot;[[Category:रित्तो पोर्टल सहितका ढाँचाहरू]]&quot; or &quot;&quot;)
		end
	end
	return portals, trackingCat, errMsg
end

function p._portal(portals, args)
	-- This function builds the portal box used by the {{portal}} template.
	
	-- Normalize all arguments
	if args.redlinks == 'include' then args.redlinks = true end
	args.addBreak = args['break']
	for key, default in pairs({left=false,tracking=true,nominimum=false,redlinks=false,addBreak=false}) do
		if args[key] == nil then args[key] = default end
		args[key] = yesno(args[key], default)
	end

	local root = mw.html.create('div')
		:attr('role', 'navigation')
		:attr('aria-label', 'पोर्टल')
		:addClass('noprint portalbox plainlist')
		:addClass(args.left and 'tleft' or 'tright')
		:css('margin', args.margin or nil)
		:newline()

	local trackingCat = ''
	local errMsg = nil
	args.minPortals = args.nominimum and 0 or 1
	args.maxPortals = -1
	portals, trackingCat, errMsg = p._checkPortals(portals, args)
	root:wikitext(trackingCat)
	-- if error message, put it in the box and return
	if errMsg then
		local errTag = root:tag('strong')
		errTag:addClass('error')
		errTag:css('padding','0.2em')
		errTag:wikitext('त्रुटी: '..errMsg)
		return tostring(root)
	end
	-- if no portals (and no error), just return tracking category
	if #portals == 0 then
		return trackingCat
	end

	-- Start the list. This corresponds to the start of the wikitext table in the old [[Template:Portal]].
	local listroot = root:tag('ul')
		:css('width', (tonumber(args.boxsize) or 0) &gt; 0 and (args.boxsize .. 'px') or args.boxsize)

	-- Display the portals specified in the positional arguments.
	for _, portal in ipairs(portals) do
		local image = getImageName(portal)

		-- Generate the html for the image and the portal name.
		listroot
			:newline()
			:tag('li')
				:tag('span')
					:wikitext(string.format('[[File:%s|32x28px|class=noviewer]]', image))
					:done()
				:tag('span')
					:wikitext(string.format('[[पोर्टल:%s|%s%sपोर्टल]]', portal, portal, args.addBreak and '&lt;br /&gt;' or ' '))
	end
	return tostring(root)
end

function p._image(portals)
	-- Wrapper function to allow getImageName() to be accessed through #invoke.
	local name = getImageName(portals[1])
	return name:match('^(.-)|') or name -- FIXME: use a more elegant way to separate borders etc. from the image name
end

local function getAllImageTables()
	-- Returns an array containing all image subpages (minus aliases) as loaded by mw.loadData.
	local images = {}
	for i, subpage in ipairs{'a', 'b', 'c', 'd', 'e', 'f', 'g', 'h', 'i', 'j', 'k', 'l', 'm', 'n', 'o', 'p', 'q', 'r', 's', 't', 'u', 'v', 'w', 'x', 'y', 'z', 'अन्य'} do
		images[i] = mw.loadData('Module:Portal/images/' .. subpage .. (isSandbox and '/चियाघर' or ''))
	end
	return images
end

function p._displayAll(portals, args)
	-- This function displays all portals that have portal images. This function is for maintenance purposes and should not be used in
	-- articles, for two reasons: 1) there are over 1500 portals with portal images, and 2) the module doesn't record how the portal
	-- names are capitalized, so the portal links may be broken.
	local lang = mw.language.getContentLanguage()
	local count = 1
	for _, imageTable in ipairs(getAllImageTables()) do
		for portal in pairs(imageTable) do
			portals[count] = lang:ucfirst(portal)
			count = count + 1
		end
	end
	return p._portal(portals, args)
end

function p._imageDupes()
	-- This function searches the image subpages to find duplicate images. If duplicate images exist, it is not necessarily a bad thing,
	-- as different portals might just happen to choose the same image. However, this function is helpful in identifying images that
	-- should be moved to a portal alias for ease of maintenance.
	local exists, dupes = {}, {}
	for _, imageTable in ipairs(getAllImageTables()) do
		for portal, image in pairs(imageTable) do
			if not exists[image] then
				exists[image] = portal
			else
				table.insert(dupes, string.format('&quot;[[:File:%s|%s]]&quot; चित्रको प्रयोग &quot;%s&quot; र &quot;%s&quot; दुवै प्रविष्टिमा गरिएको छ।', image, image, exists[image], portal))
			end
		end
	end
	if #dupes &lt; 1 then
		return 'कुनै प्रतिलिपि चित्र भेटिएन'
	else
		return 'निम्नलिखित प्रतिलिपि चित्र पाइयो:\n* ' .. table.concat(dupes, '\n* ')
	end
end

local function processPortalArgs(args)
	-- This function processes a table of arguments and returns two tables: an array of portal names for processing by ipairs, and a table of
	-- the named arguments that specify style options, etc. We need to use ipairs because we want to list all the portals in the order
	-- they were passed to the template, but we also want to be able to deal with positional arguments passed explicitly, for example
	-- {{portal|2=Politics}}. The behaviour of ipairs is undefined if nil values are present, so we need to make sure they are all removed.
	args = type(args) == 'table' and args or {}
	local portals = {}
	local namedArgs = {}
	for k, v in pairs(args) do
		if type(k) == 'number' and type(v) == 'string' then -- Make sure we have no non-string portal names.
			table.insert(portals, k)
		elseif type(k) ~= 'number' then
			namedArgs[k] = v
		end
	end
	table.sort(portals)
	for i, v in ipairs(portals) do
		portals[i] = args[v]
	end
	return portals, namedArgs
end

-- Entry point for sorting portals from other named arguments
function p._processPortalArgs(args)
	return processPortalArgs(args)
end

local function makeWrapper(funcName)
	-- Processes external arguments and sends them to the other functions.
	return function (frame)
		-- If called via #invoke, use the args passed into the invoking
		-- template, or the args passed to #invoke if any exist. Otherwise
		-- assume args are being passed directly in from the debug console
		-- or from another Lua module. 
		-- Also: trim whitespace and remove blank arguments
		local origArgs = getArgs(frame)
		-- create two tables to pass to func: an array of portal names, and a table of named arguments.
		local portals, args = processPortalArgs(origArgs)
		local results = ''
		if funcName == '_portal' or funcName == '_displayAll' then
			results = frame:extensionTag{ name = 'templatestyles', args = { src = templatestyles} }
		end
		return results .. p[funcName](portals, args) 
	end
end

for _, funcName in ipairs{'portal', 'image', 'imageDupes', 'displayAll'} do
	p[funcName] = makeWrapper('_' .. funcName)
end

return p</text>
      <sha1>1u0cx7gxge8sj9weflmlw3myhepo8o4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अफगानिस्तान</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79680</id>
    <revision>
      <id>1072092</id>
      <parentid>1069281</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:24:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+[[अफगानिस्तानको झण्डा]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9137" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name                = इस्लामिक इमिरेट्स अफगानिस्तान
{{unbulleted list|item_style=font-size:88%;
  | &lt;hr/&gt; {{longitem|{{nobold|{{Nastaliq|{{resize|120%|د افغانستان اسلامي امارت}}}}&lt;br/&gt;{{nowrap|''Də Afġānistān Islāmī Imārat''{{Spaces|2}}{{resize|70%|([[पश्तो भाषा |पश्तो]])}}}}}}}}
  | &lt;hr/&gt; {{longitem|{{nobold|{{Nastaliq|{{resize|120%|امارت اسلامی افغانستان}}}}&lt;br /&gt;{{native name|fa|Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān}}}}}}}}
| common_name                = Afghanistan
| image_flag                = Flag of the Taliban.svg
| flag_caption           = [[अफगानिस्तानको झण्डा|झण्डा]]
| image_coat                =
| symbol_type                = निसाना छाप
| image_map                = Afghanistan (orthographic projection).svg
| image_map2                = Afghanistan - Location Map (2013) - AFG - UNOCHA.svg
| national_motto                = 
| national_anthem                = [[अफगानी राष्ट्रिय गान]]
| languages_type                = [[आधिकारिक भाषा]]हरू
| languages                = {{hlist|style=white-space:nowrap; |[[पस्तो भाषा|पस्तो]]|[[दारी भाषा|दारी]]}}
| religion                = [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]]
| demonym                = [[अफगानी नागरिक|अफगानी]] {{ref label|crown|alternatives|none}}
| capital                = [[काबुल]]
| latd                = 34
| latm                = 32
| latNS                = N
| longd                = 69
| longm                = 08
| longEW                = E
| largest_city                = काबुल
| government_type                = [[Unitary state|एकात्मक]] [[Presidential system|अध्यक्षात्मक]] [[इस्लामिक गणतन्त्र|गणतन्त्र]]
| leader_title1                = [[अफगानिस्तानको इस्लामिक इमिरेट्सका नेता|नेता]]
| leader_name1                = हिबतुल्लाह अखुंदज़ादा
| leader_title2                = प्रधानमन्त्री
| leader_name2                = हसन अखुन्द
| legislature                = [[National Assembly of Afghanistan|National Assembly]]
| upper_house                = [[House of Elders]]
| lower_house                = [[House of the People (Afghanistan)|House of the People]]
| area_rank                = ४१ औँ
| area_km2                = ६५२,८६४&lt;ref name=&quot;Area and administrative Population&quot;&gt;[http://cso.gov.af/en Central Statistics Organization of Afghanistan]: [http://cso.gov.af/en/page/4722/2012-2-13 Statistical Yearbook 2012-2013]: [http://cso.gov.af/Content/files/Area%20and%20Administrative%20and%20Population.pdf Area and administrative Population]&lt;/ref&gt;
| area_sq_mi                = २५२,०७२
| percent_water                = negligible
| population_estimate                = ३१,८२२,८४८&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html |title=The World Factbook: Afghanistan |accessdate=July 24, 2014}}&lt;/ref&gt;
| population_estimate_year                = २०१४
| population_estimate_rank                = ४० औँ
| population_census                = १५.५ मिलियन&lt;ref name=&quot;IIOT&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/Afghanistan-Chapter2.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20011103001515/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/Afghanistan-Chapter2.pdf |archivedate=3 November 2001|title=Chapter 2. The Society and Its Environment |format=PDF |work=Afghanistan Country Study |publisher=[[Illinois Institute of Technology]] |pages=105–06 |accessdate=12 October 2010}}&lt;/ref&gt;
| population_census_year                = १९७९
| population_density_km2                = ४३.५
| population_density_sq_mi                = १११.८
| population_density_rank                = १५० औँ
| GDP_PPP_year                = २०१४
| GDP_PPP                = $३६.८३८ विलियन&lt;ref name=&quot;imf2&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=40&amp;pr.y=12&amp;sy=2012&amp;ey=2014&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=512&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Afghanistan |publisher=International Monetary Fund |accessdate=26 April 2014}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_rank                = 
| GDP_PPP_per_capita                = $१,१७७&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank                = 
| GDP_nominal_year                = २०१४
| GDP_nominal                = $२१.७४७ विलियन&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_nominal_per_capita                = $६९५&lt;ref name=imf2/&gt;
| Gini_year                = २००८
| Gini_change                = &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini                = २९ &lt;!--number only--&gt;
| Gini_ref                = &lt;ref name=&quot;wb-gini&quot;&gt;{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |author= |date= |work= |publisher=World Bank |accessdate=2 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140511044958/http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI|archivedate=2014-05-11}}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank                = 
| HDI_year                = २०१३
| HDI_change                = steady&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI                = ०.४६८ &lt;!--number only--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 July 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank                = १६९ औँ
| sovereignty_type                = 
| established_event1                = {{nowrap|[[Hotak Empire|पहिलो अफगान राज्य]]}}
| established_date1                = अप्रिल १७०९
| established_event2                = {{nowrap|[[Durrani Empire|अफगान साम्राज्य]]}}
| established_date2                = अक्टोबर १७४७
| established_event3                = [[अफगानी स्वतन्त्रता दिवस|स्वतन्त्र]]
| established_date3                = १९ अगस्त १९१९
| currency                = [[अफगानी]]
| currency_code                = AFN
| time_zone                = D†
| utc_offset                = +४:३०
| drives_on                = दायाँ
| calling_code                = +९३
| cctld                = .af [[افغانستان.]]
| leader_title3                = प्रधानन्यायाधीश
| leader_name3                = अब्दुल हाकिम इशाकजाई
| established_event4                = इस्लामिक इमिरेट्सको पुनर्स्थापना
| established_date4                = १५ अगस्ट २०२१
}}
'''अफगानिस्तान''' {{IPAc-en|audio=En-us-Afghanistan.ogg|æ|f|ˈ|ɡ|æ|n|ɨ|s|t|æ|n}} ([[पस्तो भाषा|पस्तो]]/[[दारी भाषा|दारी]]: {{nq|افغانستان}}, ''Afġānistān''), आधिकारिक नाम '''इस्लामिक इमिरेट्स अफगानिस्तान''' [[दक्षिण एसिया]]मा अवस्थित [[भूपरिवेष्ठित राष्ट्र|भूपरिवेष्टित]] राष्ट्र हो । यो पूर्व र दक्षिणमा [[पाकिस्तान]], पश्चिममा [[इरान]], उत्तरमा [[तुर्कमेनिस्तान]], [[उज्बेकिस्तान]] र [[ताजकिस्तान|ताजिकिस्तान]] तथा उत्तरपूर्वमा [[चीन]]ले घेरिएको छ । यसको क्षेत्रफल ६५२,८६४ वर्गकिलोमिटर रहेको छ । अफगानिस्तान सन् २००७ अप्रिलबाट [[दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन|दक्षिण एसियाली सहयोग सङ्गठन]]को आठौँ सदस्य राष्ट्र बनेको थियो.

== इतिहास ==

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{reflist}}

== बाह्य कडीहरू ==
{{एसिया}}

[[श्रेणी:अफगानिस्तान]]
[[श्रेणी:दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरू]]</text>
      <sha1>2mkgge9nca0x5kw8mz4zc2mnbgrqm5m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072107</id>
      <parentid>1072092</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:51:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+[[अल्जेरियाको झण्डा]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9131" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name                = इस्लामिक इमिरेट्स अफगानिस्तान
{{unbulleted list|item_style=font-size:88%;
  | &lt;hr/&gt; {{longitem|{{nobold|{{Nastaliq|{{resize|120%|د افغانستان اسلامي امارت}}}}&lt;br/&gt;{{nowrap|''Də Afġānistān Islāmī Imārat''{{Spaces|2}}{{resize|70%|([[पश्तो भाषा |पश्तो]])}}}}}}}}
  | &lt;hr/&gt; {{longitem|{{nobold|{{Nastaliq|{{resize|120%|امارت اسلامی افغانستان}}}}&lt;br /&gt;{{native name|fa|Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān}}}}}}}}
| common_name                = Afghanistan
| image_flag                = Flag of the Taliban.svg
| flag_caption           = [[अल्जेरियाको झण्डा|झण्डा]]
| image_coat                =
| symbol_type                = निसाना छाप
| image_map                = Afghanistan (orthographic projection).svg
| image_map2                = Afghanistan - Location Map (2013) - AFG - UNOCHA.svg
| national_motto                = 
| national_anthem                = [[अफगानी राष्ट्रिय गान]]
| languages_type                = [[आधिकारिक भाषा]]हरू
| languages                = {{hlist|style=white-space:nowrap; |[[पस्तो भाषा|पस्तो]]|[[दारी भाषा|दारी]]}}
| religion                = [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]]
| demonym                = [[अफगानी नागरिक|अफगानी]] {{ref label|crown|alternatives|none}}
| capital                = [[काबुल]]
| latd                = 34
| latm                = 32
| latNS                = N
| longd                = 69
| longm                = 08
| longEW                = E
| largest_city                = काबुल
| government_type                = [[Unitary state|एकात्मक]] [[Presidential system|अध्यक्षात्मक]] [[इस्लामिक गणतन्त्र|गणतन्त्र]]
| leader_title1                = [[अफगानिस्तानको इस्लामिक इमिरेट्सका नेता|नेता]]
| leader_name1                = हिबतुल्लाह अखुंदज़ादा
| leader_title2                = प्रधानमन्त्री
| leader_name2                = हसन अखुन्द
| legislature                = [[National Assembly of Afghanistan|National Assembly]]
| upper_house                = [[House of Elders]]
| lower_house                = [[House of the People (Afghanistan)|House of the People]]
| area_rank                = ४१ औँ
| area_km2                = ६५२,८६४&lt;ref name=&quot;Area and administrative Population&quot;&gt;[http://cso.gov.af/en Central Statistics Organization of Afghanistan]: [http://cso.gov.af/en/page/4722/2012-2-13 Statistical Yearbook 2012-2013]: [http://cso.gov.af/Content/files/Area%20and%20Administrative%20and%20Population.pdf Area and administrative Population]&lt;/ref&gt;
| area_sq_mi                = २५२,०७२
| percent_water                = negligible
| population_estimate                = ३१,८२२,८४८&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html |title=The World Factbook: Afghanistan |accessdate=July 24, 2014}}&lt;/ref&gt;
| population_estimate_year                = २०१४
| population_estimate_rank                = ४० औँ
| population_census                = १५.५ मिलियन&lt;ref name=&quot;IIOT&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/Afghanistan-Chapter2.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20011103001515/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/Afghanistan-Chapter2.pdf |archivedate=3 November 2001|title=Chapter 2. The Society and Its Environment |format=PDF |work=Afghanistan Country Study |publisher=[[Illinois Institute of Technology]] |pages=105–06 |accessdate=12 October 2010}}&lt;/ref&gt;
| population_census_year                = १९७९
| population_density_km2                = ४३.५
| population_density_sq_mi                = १११.८
| population_density_rank                = १५० औँ
| GDP_PPP_year                = २०१४
| GDP_PPP                = $३६.८३८ विलियन&lt;ref name=&quot;imf2&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=40&amp;pr.y=12&amp;sy=2012&amp;ey=2014&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=512&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Afghanistan |publisher=International Monetary Fund |accessdate=26 April 2014}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_rank                = 
| GDP_PPP_per_capita                = $१,१७७&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank                = 
| GDP_nominal_year                = २०१४
| GDP_nominal                = $२१.७४७ विलियन&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_nominal_per_capita                = $६९५&lt;ref name=imf2/&gt;
| Gini_year                = २००८
| Gini_change                = &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini                = २९ &lt;!--number only--&gt;
| Gini_ref                = &lt;ref name=&quot;wb-gini&quot;&gt;{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |author= |date= |work= |publisher=World Bank |accessdate=2 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140511044958/http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI|archivedate=2014-05-11}}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank                = 
| HDI_year                = २०१३
| HDI_change                = steady&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI                = ०.४६८ &lt;!--number only--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 July 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank                = १६९ औँ
| sovereignty_type                = 
| established_event1                = {{nowrap|[[Hotak Empire|पहिलो अफगान राज्य]]}}
| established_date1                = अप्रिल १७०९
| established_event2                = {{nowrap|[[Durrani Empire|अफगान साम्राज्य]]}}
| established_date2                = अक्टोबर १७४७
| established_event3                = [[अफगानी स्वतन्त्रता दिवस|स्वतन्त्र]]
| established_date3                = १९ अगस्त १९१९
| currency                = [[अफगानी]]
| currency_code                = AFN
| time_zone                = D†
| utc_offset                = +४:३०
| drives_on                = दायाँ
| calling_code                = +९३
| cctld                = .af [[افغانستان.]]
| leader_title3                = प्रधानन्यायाधीश
| leader_name3                = अब्दुल हाकिम इशाकजाई
| established_event4                = इस्लामिक इमिरेट्सको पुनर्स्थापना
| established_date4                = १५ अगस्ट २०२१
}}
'''अफगानिस्तान''' {{IPAc-en|audio=En-us-Afghanistan.ogg|æ|f|ˈ|ɡ|æ|n|ɨ|s|t|æ|n}} ([[पस्तो भाषा|पस्तो]]/[[दारी भाषा|दारी]]: {{nq|افغانستان}}, ''Afġānistān''), आधिकारिक नाम '''इस्लामिक इमिरेट्स अफगानिस्तान''' [[दक्षिण एसिया]]मा अवस्थित [[भूपरिवेष्ठित राष्ट्र|भूपरिवेष्टित]] राष्ट्र हो । यो पूर्व र दक्षिणमा [[पाकिस्तान]], पश्चिममा [[इरान]], उत्तरमा [[तुर्कमेनिस्तान]], [[उज्बेकिस्तान]] र [[ताजकिस्तान|ताजिकिस्तान]] तथा उत्तरपूर्वमा [[चीन]]ले घेरिएको छ । यसको क्षेत्रफल ६५२,८६४ वर्गकिलोमिटर रहेको छ । अफगानिस्तान सन् २००७ अप्रिलबाट [[दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन|दक्षिण एसियाली सहयोग सङ्गठन]]को आठौँ सदस्य राष्ट्र बनेको थियो.

== इतिहास ==

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{reflist}}

== बाह्य कडीहरू ==
{{एसिया}}

[[श्रेणी:अफगानिस्तान]]
[[श्रेणी:दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरू]]</text>
      <sha1>dd0nf7c4q6cimo4bjrz2sbzqqg7ktf2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072108</id>
      <parentid>1072107</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:51:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>1072107द्वारा पुनरावलोकन [[Special:Contributions/Bada Kaji|Bada Kaji]] ([[User talk:Bada Kaji|वार्तालाप]]) खारेज गरियो।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9137" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name                = इस्लामिक इमिरेट्स अफगानिस्तान
{{unbulleted list|item_style=font-size:88%;
  | &lt;hr/&gt; {{longitem|{{nobold|{{Nastaliq|{{resize|120%|د افغانستان اسلامي امارت}}}}&lt;br/&gt;{{nowrap|''Də Afġānistān Islāmī Imārat''{{Spaces|2}}{{resize|70%|([[पश्तो भाषा |पश्तो]])}}}}}}}}
  | &lt;hr/&gt; {{longitem|{{nobold|{{Nastaliq|{{resize|120%|امارت اسلامی افغانستان}}}}&lt;br /&gt;{{native name|fa|Imārat-i Islāmī-yi Afghānistān}}}}}}}}
| common_name                = Afghanistan
| image_flag                = Flag of the Taliban.svg
| flag_caption           = [[अफगानिस्तानको झण्डा|झण्डा]]
| image_coat                =
| symbol_type                = निसाना छाप
| image_map                = Afghanistan (orthographic projection).svg
| image_map2                = Afghanistan - Location Map (2013) - AFG - UNOCHA.svg
| national_motto                = 
| national_anthem                = [[अफगानी राष्ट्रिय गान]]
| languages_type                = [[आधिकारिक भाषा]]हरू
| languages                = {{hlist|style=white-space:nowrap; |[[पस्तो भाषा|पस्तो]]|[[दारी भाषा|दारी]]}}
| religion                = [[इस्लाम धर्म|इस्लाम]]
| demonym                = [[अफगानी नागरिक|अफगानी]] {{ref label|crown|alternatives|none}}
| capital                = [[काबुल]]
| latd                = 34
| latm                = 32
| latNS                = N
| longd                = 69
| longm                = 08
| longEW                = E
| largest_city                = काबुल
| government_type                = [[Unitary state|एकात्मक]] [[Presidential system|अध्यक्षात्मक]] [[इस्लामिक गणतन्त्र|गणतन्त्र]]
| leader_title1                = [[अफगानिस्तानको इस्लामिक इमिरेट्सका नेता|नेता]]
| leader_name1                = हिबतुल्लाह अखुंदज़ादा
| leader_title2                = प्रधानमन्त्री
| leader_name2                = हसन अखुन्द
| legislature                = [[National Assembly of Afghanistan|National Assembly]]
| upper_house                = [[House of Elders]]
| lower_house                = [[House of the People (Afghanistan)|House of the People]]
| area_rank                = ४१ औँ
| area_km2                = ६५२,८६४&lt;ref name=&quot;Area and administrative Population&quot;&gt;[http://cso.gov.af/en Central Statistics Organization of Afghanistan]: [http://cso.gov.af/en/page/4722/2012-2-13 Statistical Yearbook 2012-2013]: [http://cso.gov.af/Content/files/Area%20and%20Administrative%20and%20Population.pdf Area and administrative Population]&lt;/ref&gt;
| area_sq_mi                = २५२,०७२
| percent_water                = negligible
| population_estimate                = ३१,८२२,८४८&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html |title=The World Factbook: Afghanistan |accessdate=July 24, 2014}}&lt;/ref&gt;
| population_estimate_year                = २०१४
| population_estimate_rank                = ४० औँ
| population_census                = १५.५ मिलियन&lt;ref name=&quot;IIOT&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/Afghanistan-Chapter2.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20011103001515/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/Afghanistan-Chapter2.pdf |archivedate=3 November 2001|title=Chapter 2. The Society and Its Environment |format=PDF |work=Afghanistan Country Study |publisher=[[Illinois Institute of Technology]] |pages=105–06 |accessdate=12 October 2010}}&lt;/ref&gt;
| population_census_year                = १९७९
| population_density_km2                = ४३.५
| population_density_sq_mi                = १११.८
| population_density_rank                = १५० औँ
| GDP_PPP_year                = २०१४
| GDP_PPP                = $३६.८३८ विलियन&lt;ref name=&quot;imf2&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=40&amp;pr.y=12&amp;sy=2012&amp;ey=2014&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=512&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Afghanistan |publisher=International Monetary Fund |accessdate=26 April 2014}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_rank                = 
| GDP_PPP_per_capita                = $१,१७७&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank                = 
| GDP_nominal_year                = २०१४
| GDP_nominal                = $२१.७४७ विलियन&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_nominal_per_capita                = $६९५&lt;ref name=imf2/&gt;
| Gini_year                = २००८
| Gini_change                = &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| Gini                = २९ &lt;!--number only--&gt;
| Gini_ref                = &lt;ref name=&quot;wb-gini&quot;&gt;{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |author= |date= |work= |publisher=World Bank |accessdate=2 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140511044958/http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI|archivedate=2014-05-11}}&lt;/ref&gt;
| Gini_rank                = 
| HDI_year                = २०१३
| HDI_change                = steady&lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI                = ०.४६८ &lt;!--number only--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-summary-en.pdf |title=2014 Human Development Report Summary |date=2014 |accessdate=27 July 2014 |publisher=United Nations Development Programme | pages=21–25}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank                = १६९ औँ
| sovereignty_type                = 
| established_event1                = {{nowrap|[[Hotak Empire|पहिलो अफगान राज्य]]}}
| established_date1                = अप्रिल १७०९
| established_event2                = {{nowrap|[[Durrani Empire|अफगान साम्राज्य]]}}
| established_date2                = अक्टोबर १७४७
| established_event3                = [[अफगानी स्वतन्त्रता दिवस|स्वतन्त्र]]
| established_date3                = १९ अगस्त १९१९
| currency                = [[अफगानी]]
| currency_code                = AFN
| time_zone                = D†
| utc_offset                = +४:३०
| drives_on                = दायाँ
| calling_code                = +९३
| cctld                = .af [[افغانستان.]]
| leader_title3                = प्रधानन्यायाधीश
| leader_name3                = अब्दुल हाकिम इशाकजाई
| established_event4                = इस्लामिक इमिरेट्सको पुनर्स्थापना
| established_date4                = १५ अगस्ट २०२१
}}
'''अफगानिस्तान''' {{IPAc-en|audio=En-us-Afghanistan.ogg|æ|f|ˈ|ɡ|æ|n|ɨ|s|t|æ|n}} ([[पस्तो भाषा|पस्तो]]/[[दारी भाषा|दारी]]: {{nq|افغانستان}}, ''Afġānistān''), आधिकारिक नाम '''इस्लामिक इमिरेट्स अफगानिस्तान''' [[दक्षिण एसिया]]मा अवस्थित [[भूपरिवेष्ठित राष्ट्र|भूपरिवेष्टित]] राष्ट्र हो । यो पूर्व र दक्षिणमा [[पाकिस्तान]], पश्चिममा [[इरान]], उत्तरमा [[तुर्कमेनिस्तान]], [[उज्बेकिस्तान]] र [[ताजकिस्तान|ताजिकिस्तान]] तथा उत्तरपूर्वमा [[चीन]]ले घेरिएको छ । यसको क्षेत्रफल ६५२,८६४ वर्गकिलोमिटर रहेको छ । अफगानिस्तान सन् २००७ अप्रिलबाट [[दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय सहयोग सङ्गठन|दक्षिण एसियाली सहयोग सङ्गठन]]को आठौँ सदस्य राष्ट्र बनेको थियो.

== इतिहास ==

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{reflist}}

== बाह्य कडीहरू ==
{{एसिया}}

[[श्रेणी:अफगानिस्तान]]
[[श्रेणी:दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरू]]</text>
      <sha1>2mkgge9nca0x5kw8mz4zc2mnbgrqm5m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>काफ्ले</title>
    <ns>0</ns>
    <id>81711</id>
    <revision>
      <id>1072145</id>
      <parentid>890950</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T05:38:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sagaracharya8848</username>
        <id>29539</id>
      </contributor>
      <comment>विवरण सच्याएको</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="806" xml:space="preserve">'''काफ्ले''' नेपालमा बसोबास गर्ने ब्राम्हण जातिको थर विशेष संज्ञा हो । यसको दुई [[साण्डिल्य एवं सावर्णि गोत्र]] हुन्छ ।
यो दुई प्रकारको हुन्छ 
1 साजी
2 बासी
तर एउटै दाजुभाईबाट साजी र बासी बनेको हुनाले अन्य सम्पुर्ण कुरा एउटै हुन्छ ।

==सगोत्रीहरू==
* [[प्रसाई]]
* [[कटवाल|कटुवाल]]
* [[महत]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==

[[श्रेणी:थरहरू]]</text>
      <sha1>mjkmsw0tnq0i83drocpschpjoldrd7z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072146</id>
      <parentid>1072145</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T05:42:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sagaracharya8848</username>
        <id>29539</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="810" xml:space="preserve">'''काफ्ले''' नेपालमा बसोबास गर्ने ब्राम्हण जातिको थर विशेष संज्ञा हो । यसको दुई [[शाण्डिल्य]] एवं [[सावर्णि गोत्र]] हुन्छ ।
यो दुई प्रकारको हुन्छ 
1 साजी
2 बासी
तर एउटै दाजुभाईबाट साजी र बासी बनेको हुनाले अन्य सम्पुर्ण कुरा एउटै हुन्छ ।

==सगोत्रीहरू==
* [[प्रसाई]]
* [[कटवाल|कटुवाल]]
* [[महत]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==

[[श्रेणी:थरहरू]]</text>
      <sha1>ldt5rvu7x8ttltqk7l0cuq51h24um9x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072147</id>
      <parentid>1072146</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T05:43:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sagaracharya8848</username>
        <id>29539</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="828" xml:space="preserve">'''काफ्ले''' नेपालमा बसोबास गर्ने ब्राम्हण जातिको थर विशेष संज्ञा हो । यसको दुई [[Shandilya (Rishi)|शाण्डिल्य]] एवं [[सावर्णि गोत्र]] हुन्छ ।
यो दुई प्रकारको हुन्छ 
1 साजी
2 बासी
तर एउटै दाजुभाईबाट साजी र बासी बनेको हुनाले अन्य सम्पुर्ण कुरा एउटै हुन्छ ।

==सगोत्रीहरू==
* [[प्रसाई]]
* [[कटवाल|कटुवाल]]
* [[महत]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==

[[श्रेणी:थरहरू]]</text>
      <sha1>jsfascraxycqvvmrztrku8lfqx04zek</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पोगो टिभी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85811</id>
    <revision>
      <id>1072050</id>
      <parentid>972956</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T12:34:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Old9211</username>
        <id>59071</id>
      </contributor>
      <comment>/* क़ार्यक्रमहरु */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2347" xml:space="preserve">{{टिभी च्यानल
|नाम = '''पोगो'''
|लोगो =POGO-logo.svg
|नारा =[[अङ्ग्रेजी भाषा|अंग्रेज़ी]]&lt;br&gt;[[हिन्दी]]&lt;br&gt;[[तमिल]]
|स्थापना = १  जनवरी २००४
|स्वामित्व = 
|देश = [[भारत]]
|प्रसारण क्षेत्र =[[भारत]], [[नेपाल]], [[भुटान|भूटान]], [[श्रीलङ्का]], [[मालदीव]]
|मुख्यालय = [[मुम्बई|बम्बई]], [[भारत]]
|वेबसाईट = [http://www.pogo.tv/ Official Website]
|-
}}
'''पोगो''' '''English:Pogo''' एक [[भारत]]बाट प्रसारण हुने बाल चेनल हो । यस चेनल सन  २००४ देखि प्रसारण हुन थालेको हो ।यो चेनल नेपाल, पाकिस्तान &lt;ref&gt;http://kidscreen.com/2015/03/30/turner-brings-pogo-to-thailand/&lt;/ref&gt; जास्त आरु देशहरू मा पनि प्रसारण हुन थालेको छ । २००8 साल म [[छोटा भीम]] प्रसारण न हुन थाले पछि यो चेनल झनै लोकप्रिय  छ ।
==क़ार्यक्रमहरु==
पोगो ले प्रसारण गर्ने कर्यक्रमहरु यस प्रकार छन:
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Sl No.
!Title
|-
|1
|[[Grizzy र lemmings]]
|-
|2
|[[टोम र जेर्री]]
|-
|3
|[[माइटी राजु]]
|-
|4
|[[टकेशि को क्यस्टल(महल)]]
|-
|5
|[[बि कुल, स्कूबि- डु!]]
|}

==सन्दर्भ सामग्रीहर==
{{reflist}}

{{टिभी च्यानलहरु}}

==यो पनि हेर्नुहोस्==
*[[छोटा भीम]]
==बाह्य कडीहरू==
*[http://kannada.oneindia.in/movies/tv/2012/06/pogo-tv-channel-for-children-not-in-kannada-066241.html पोगो टिभी को बारेमा हेर्नुहोस]
*[https://www.facebook.com/pogotvindia फेसबुक मा पोगो टिभी को पेज]</text>
      <sha1>r8htgu9xtyf8jho810ly50dv7u6ncac</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072051</id>
      <parentid>1072050</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T12:35:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Old9211</username>
        <id>59071</id>
      </contributor>
      <comment>/* क़ार्यक्रमहरु */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2344" xml:space="preserve">{{टिभी च्यानल
|नाम = '''पोगो'''
|लोगो =POGO-logo.svg
|नारा =[[अङ्ग्रेजी भाषा|अंग्रेज़ी]]&lt;br&gt;[[हिन्दी]]&lt;br&gt;[[तमिल]]
|स्थापना = १  जनवरी २००४
|स्वामित्व = 
|देश = [[भारत]]
|प्रसारण क्षेत्र =[[भारत]], [[नेपाल]], [[भुटान|भूटान]], [[श्रीलङ्का]], [[मालदीव]]
|मुख्यालय = [[मुम्बई|बम्बई]], [[भारत]]
|वेबसाईट = [http://www.pogo.tv/ Official Website]
|-
}}
'''पोगो''' '''English:Pogo''' एक [[भारत]]बाट प्रसारण हुने बाल चेनल हो । यस चेनल सन  २००४ देखि प्रसारण हुन थालेको हो ।यो चेनल नेपाल, पाकिस्तान &lt;ref&gt;http://kidscreen.com/2015/03/30/turner-brings-pogo-to-thailand/&lt;/ref&gt; जास्त आरु देशहरू मा पनि प्रसारण हुन थालेको छ । २००8 साल म [[छोटा भीम]] प्रसारण न हुन थाले पछि यो चेनल झनै लोकप्रिय  छ ।
==क़ार्यक्रमहरु==
पोगो ले प्रसारण गर्ने कर्यक्रमहरु यस प्रकार छन:
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Sl No.
!Title
|-
|1
|[[Grizzy र lemmings]]
|-
|2
|[[टोम र जेर्री]]
|-
|3
|[[योकाई घडी]]
|-
|4
|[[टकेशि को क्यस्टल(महल)]]
|-
|5
|[[बि कुल, स्कूबि- डु!]]
|}

==सन्दर्भ सामग्रीहर==
{{reflist}}

{{टिभी च्यानलहरु}}

==यो पनि हेर्नुहोस्==
*[[छोटा भीम]]
==बाह्य कडीहरू==
*[http://kannada.oneindia.in/movies/tv/2012/06/pogo-tv-channel-for-children-not-in-kannada-066241.html पोगो टिभी को बारेमा हेर्नुहोस]
*[https://www.facebook.com/pogotvindia फेसबुक मा पोगो टिभी को पेज]</text>
      <sha1>rnjgfw67w2mb7vfpcw03hjxtsjb6lnu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>लुम्बिनी प्रदेश</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91383</id>
    <revision>
      <id>1072134</id>
      <parentid>1069526</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T03:26:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>120.89.105.220</ip>
      </contributor>
      <comment>/* भूगोल */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14459" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
&lt;!--See Infobox settlement for all fields and descriptions of usage--&gt;| name                            = लुम्बिनी प्रदेश
| native_name                     = 
| settlement_type                 = [[नेपालका प्रदेशहरू|प्रदेश]]
| motto                           = 
| image_skyline                   = {{
Photomontage
| photo1a      = 
| photo2a      = Lumbini - Mayadevi Temple from West, Lumbini (9244235652).jpg
| photo2b      = Plateau of Dhorpatan,Dhorpatan Hunting Reserve.jpg
| photo3a      = BRP Palpa Ranimahal.jpg
| photo3b      = Bageshwori Temple Nepalgunj.JPG
| photo4a      = Bengal Tiger Bardiya.jpg
| photo4b      = 
| photo5a      = 
| spacing      = 1
| position     = centre
| size         = 275
| foot_montage =  शीर्ष बायाँ देखि दाँया &lt;br /&gt;[[लुम्बिनी]]मा [[मायादेवी मन्दिर]], [[ढोरपाटन शिकार आरक्ष]], [[रानीमहल]], [[बागेश्वरी मन्दिर, नेपालगञ्ज|बागेश्वरी मन्दिर]] र [[बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज]]मा [[पाटे बाघ]]
}}
| imagesize                       = 
| image_caption                   = 
| image_map                       = Nepal Lumbini Pradesh.svg
| mapsize                         = 300px
| map_caption                     = लुम्बिनी प्रदेशको स्थान
| subdivision_type                = [[देश|राष्ट्र]]
| subdivision_name                = {{flag|नेपाल}}
| subdivision_type1               = 
| subdivision_name1               = 
| seat_type                       = [[राजधानी]]
| seat                            = [[देउखुरी उपत्यका|देउखुरी]]
| seat1_type                      = सबैभन्दा ठूलो सहर
| seat1                           = [[घोराही उपमहानगरपालिका|घोराही]] 
| parts_type                      = [[नेपालका जिल्लाहरू|जिल्लाहरू]]
| parts_style                     = para
| p1                              = [[लुम्बिनी प्रदेश#जिल्लाहरू|१२]]
| governing_body                  = [[नेपालका प्रदेश सरकार|लुम्बिनी प्रदेश सरकार]]
| leader_title                    = मुख्य मन्त्री
| leader_name                     = [[कुलप्रसाद केसी|कुलप्रसाद केसी]]
| established_title               = प्रदेश विभाजन
| established_date                = २०७२ असोज ३
| area_footnotes                  = 
| area_total_km2                  = 22,288
| population_as_of                = 
| population_footnotes            = 
| population_note                 = 
| population_total                = ४५,४०,२२२
| population_density_km2          = auto
| blank_name_sec1                 = [[नेपालमा बोलिने भाषाहरू|प्रमुख भाषा(हरू)]]
| blank_info_sec1                 = 
| timezone                        = [[नेपालको प्रमाणिक समय]]
| utc_offset                      = +५:४५
| coordinates                     = 
| elevation_footnotes             = &lt;!--for references: use &lt;ref&gt; &lt;/ref&gt; tags--&gt;
| elevation_m                     = 
| postal_code_type                = &lt;!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --&gt;
| postal_code                     = 
| area_code                       = 
| website                         = 
| geocode                         = NP-FI
| footnotes                       = 
| official_name                   = 
}}

'''लुम्बिनी प्रदेश''' [[नेपालको संविधान २०७२]] ले विक्रम सम्वत २०७२ असोज ३ मा राज्य विभाजन गरी बनेका ७ प्रदेशहरू मध्ये एक हो।&lt;ref name=&quot;statoids&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.statoids.com/unp.html|title=Nepal Provinces|publisher=statoids.com|access-date=2016-03-21}}&lt;/ref&gt; यो  प्रदेश नेपालको चौथो सबैभन्दा बढी जनसंख्या भएको प्रदेश र क्षेत्रफल अनुसार तेस्रो ठूलो प्रदेश हो। लुम्बिनीको उत्तरमा [[गण्डकी प्रदेश]] र [[कर्णाली प्रदेश]], पश्चिममा [[सुदूरपश्चिम प्रदेश|सुदुरपश्चिम प्रदेश]], दक्षिणमा [[भारत]]को [[उत्तर प्रदेश]] र [[बिहार]] रहेको छ। लुम्बिनी दुई नेपाली प्रदेश मध्ये एक हो जससँग [[भारत]]सँग मात्र अन्तर्राष्ट्रिय सीमा छ। लुम्बिनीको राजधानी [[देउखुरी उपत्यका|देउखुरी]], यस प्रदेशको भौगोलिक केन्द्रको नजिक छ। यस प्रदेशका ठूला शहरहरु [[रुपन्देही जिल्ला|रुपन्देही]] जिल्लाको [[बुटवल उपमहानगरपालिका|बुटवल]] र  [[सिद्धार्थनगर नगरपालिका|सिद्धार्थनगर]], [[बाँके जिल्ला|बाँके]] जिल्लाको [[नेपालगञ्ज उपमहानगरपालिका|नेपालगञ्ज]], [[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]] जिल्लाको [[तानसेन नगरपालिका|तानसेन]] र [[दाङ जिल्ला|दाङ]] जिल्लाको [[घोराही उपमहानगरपालिका|घोराही]] र [[तुल्सीपुर उपमहानगरपालिका|तुलसीपुर]] हो।

== व्युत्पत्ति ==
लुम्बिनी प्रदेशको नाम बुद्ध धर्मका संस्थापक गौतम बुद्धको जन्मस्थल [[लुम्बिनी]]को पवित्र तीर्थस्थलको नामबाट राखिएको छ। प्रदेश सभाले अक्टोबर २०२० मा लुम्बिनी प्रदेशलाई स्थायी नामको रूपमा अपनायो र यसको शुरुवाती नाम ''प्रदेश नं पाँच'' लाई बदलियो र [[देउखुरी उपत्यका|देउखुरी]]लाई यस प्रदेशको राज्यको राजधानी घोषित गरियो।&lt;ref&gt;{{cite web|title=It’s official now: Dang is capital of Province 5, renamed as Lumbini|url=https://english.onlinekhabar.com/its-official-now-dang-is-capital-of-province-5-renamed-as-lumbini.html|access-date=2020-10-06|publisher=OnlineKhabar}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Province 5 to be named Lumbini, Dang's Deukhuri permanent capital|url=https://myrepublica.nagariknetwork.com/news/province-5-to-be-named-lumbini-dang-s-bhalubang-permanent-capital/|access-date=2020-10-06|publisher=[[Republica (newspaper)|MyRepública]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Province 5 named Lumbini Province after 79/83 votes|url=https://ajakonepal.com/2020/10/06/lumbiniprovince/|access-date=2020-10-06|publisher=AjakoNepal}}&lt;/ref&gt; 

== भूगोल ==
यस प्रदेशको कुल क्षेत्रफल २२,२८८ वर्ग किलोमिटर सहित देशको कुल क्षेत्रफलको १५.१% ओगटेको छ। यो प्रदेश उत्तरदेखि दक्षिणमा १५० किलोमिटर र पूर्व पश्चिममा यसको अधिकतम चौडाइमा ३०० किमी फैलिएको छ।&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Shrestha|first=SI Arjun|title=Introduction|url=https://lumbini.nepalpolice.gov.np/index.php/about-us/introduction|access-date=2021-01-12|website=lumbini.nepalpolice.gov.np|language=en-gb}}&lt;/ref&gt;र एक मात्र हिमाली जिल्ला रुकुम पूर्व रहेको छ।

यो प्रदेश उत्तरमा पहाड र दक्षिणमा [[गङ्गा नदी|गंगाको मैदान]]हरूले घेरिएको छ। पूर्वी सीमा [[कालीगण्डकी नदी|काली गण्डकी नदी]]ले गठन गरेको हो। लुम्बिनी प्रान्तमा मुख्यतया [[तराई]] मैदान, पहाड र उपत्यकाहरू छन्। [[कर्णाली नदी|कर्णाली]], पूर्वी [[राप्ती नदी|राप्ती]], [[बबई नदी|बबई]], [[गण्डकी नदी|गण्डकी]] र तिनाउ जस्ता नदी पानीको भरपर्दो स्रोत हुन् र यसले जलविद्युत् उत्पादन र बहावमा सिंचाईको सम्भावित अवसर प्रदान गर्दछ।

यो प्रदेश पाँच मुख्य क्षेत्रहरूमा विभाजन गर्न सकिन्छ उत्तरबाट सुरू हुँदै, जस्तै।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Lumbini Province|url=http://www.nepaloutlook.com/province-5/|access-date=2021-01-17|website=Nepal Outlook {{!}} Believe in Data|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

# उच्च हिमालय (३.१%)
# उच्च हिमाल (९.१%)
# मध्य पहाड (३२.२%)
# सिवालिक क्षेत्र (२७.९%)
# तराई क्षेत्र (२७.६%)।

== मौसम ==
लुम्बिनीको उप-उष्णकटिबंधीय हावापानी रहेको छ र चार ऋतुहरूको अनुभव गर्दछ। जनवरी र फेब्रुअरीमा जाडोपछि मार्च र मे बीचको ग्रीष्मकाल र जून र सेप्टेम्बरको बीचमा मानसूनको मौसम हुन्छ।

== प्रशासनिक उपविभागहरू ==
यो प्रदेशमा कुल १०९ स्थानीय प्रशासनिक एकाईहरू छन् जसमा ४ [[उपमहानगरपालिका|उप-महानगरहरू]], ३२ शहरी नगरपालिका र ७३ ग्रामीण नगरपालिकाहरू सामेल छन्। लुम्बिनी प्रदेश १२ [[जिल्ला]]मा विभाजित छ, जुन तल सूचीकृत छ। जिल्ला, [[जिल्ला समन्वय समिति]]का प्रमुख र [[जिल्ला प्रशासन कार्यालय|जिल्ला प्रशासन]] अधिकारीद्वारा प्रशासित हुन्छ। जिल्लाहरू थप नगरपालिका वा ग्रामीण नगरपालिकाहरूमा विभाजित छन्।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=स्थानिय तह|url=http://103.69.124.141|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20180831065451/http://103.69.124.141/|archive-date=2018-08-31|access-date=2018-04-27|website=103.69.124.141}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Govt decides to divide parts of Rukum and Nawalparasi|url=https://kathmandupost.com/national/2017/04/26/govt-decides-to-divide-parts-of-rukum-and-nawalparasi|access-date=2021-01-01|website=kathmandupost.com|language=English}}&lt;/ref&gt;

राज्यको प्रशासनिक पुनर्निर्माण पछि, नवलपरासी जिल्ला र रुकुम जिल्लालाई क्रमशः परासी जिल्ला र नवलपुर जिल्ला, र पूर्वी रुकुम जिल्ला र पश्चिमी रुकुम जिल्लामा विभाजित गरियो।

# [[नवलपरासी जिल्ला|नवलपरासी]] (बर्दघाट सुस्ता पश्चिम)
# [[रुपन्देही जिल्ला|रूपन्देही]]
# [[कपिलवस्तु जिल्ला|कपिलबस्तु]]
# [[पाल्पा जिल्ला|पाल्पा]]
# [[अर्घाखाँची जिल्ला|अर्घाखाँची]]
# [[गुल्मी जिल्ला|गुल्मी]]
# [[पूर्वी रुकुम जिल्ला|पूर्वी रुकुम]] 
# [[रोल्पा जिल्ला|रोल्पा]]
# [[प्युठान जिल्ला|प्यूठान]]
# [[दाङ जिल्ला|दाङ]]
# [[बाँके जिल्ला|बाँके]]
# [[बर्दिया जिल्ला|बर्दिया]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}
{{प्रदेशहरू}}

[[श्रेणी:नेपाल]]
[[श्रेणी:नेपालका प्रदेशहरू]]
[[श्रेणी:लुम्बिनी प्रदेश]]</text>
      <sha1>di0x7n6gk4z7q96zf0e50hba8981ucf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>राम शाह</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93926</id>
    <revision>
      <id>1072079</id>
      <parentid>1068822</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:32:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5153" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name           = राम शाह
| image          = King Ram Shah.jpg
| caption =  राजा राम शाह
| title          = गोरखाको राजा
| predecessor    = [[छत्र शाह]]
| successor      = [[डम्बर शाह]]
| royal house    = [[शाह वंश]]
| house-type = वंश
| father         = [[पुरेन्द्र शाह]]
| mother         = 
| full name = स्वस्ति श्री गिरिराज चक्रचुडामणि नारायणेत्यादी विविध विरूद्धवली विराजमान मनोनत श्रीमन्त महाराजधिराज राम शाह
| issue           = [[डम्बर शाह]]
| religion       = [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]]
| birth_date     = 
| death_date = वि.सं. १६९० 
|reign =  वि.सं. १६६३ - १६९०
|spouse =
|birth_place= गोरखा दरबार
|death_place= 
}}
'''राम शाह''' [[गोरखा राज्य]]का चौथो शाह वंशीय राजा हुन् । उनी राजा [[पुरन्दर शाह]]का छोरा र राजा [[छत्र शाह]]का भाइ हुन् ।&lt;ref&gt;http://www.royalark.net/Nepal/nepal2.htm&lt;/ref&gt; दाजु [[छत्र शाह]]को पद परित्यागमा यिनी राजा घोषित भएका हुन्। उनको शासन कालमा वि.सं.१६६३ देखी १६९० सम्म २७ वर्ष चलेको थियो । उनले ''स्वस्ति श्री गिरिराज चक्रचुडामणि नारायणेत्यादी विविध विरूद्धवली विराजमान मनोनत श्रीमन्त महाराजधिराज'' को उपाधि धारण गरेका थिए।

==शासनकालमा गरिएका कार्यहरु==  
उनले आफ्नो राज्यमा ढक, तराजु, माना, मुरि, दाम, पैसाको प्रचलन र जिन्सिमा २५ प्रतिशत र नगदमा १० प्रतिशत भन्दा बढी ब्याज लिन नपाउने चलन चलाए । पानी, पँधेरो, कुलो आदिको प्रयोग पालैसँग गर्ने चलन चलाए । राम शाहको न्याय प्रियताले गर्दा ''न्याय नपाए गोर्खा जानू'' भन्ने उक्ति चलेको थियो । उनका अनेकौँ  प्रजा हितकारी कामले गर्दा केहि छिमेकी राज्य राम शाहको प्रशासनिक कौशलबाट प्रभावित भइ गोरखामा मिल्न गएका थिए भने उनका सुधारका काम छिमेकी राज्यलाई प्रेरणा बनेको थियो ।
यिनी नेपालका राष्ट्रिय विभूति हुन्।

यिनले लकाङ, मिर्कोट देउराली, धुवाँकोट, च्याङ्ली, मझुवा, आठार सय खोला आदि विजय गरी राज्य सुदृढ गर्ने काम गरेका थिए। यिनले वि.सं. १६७१ मा गोरखाको पोखरी थोकमा मुरली नारायणको मन्दिर, वि.सं. १६९३ मा रामेश्वर महादेवको मन्दिर स्थापना गरेका थिए। ३७ वर्ष शासन गरी वि.सं. १६९० मर्स्याङ्दी र दरौंदीको दोभानमा पर्ने मझुवा खैरेनीमा यिनको मृत्यु भएको थियो।

==मृत्यु==
यिनको मृत्यु सन् १६३६ (वि.सं. १६९३) मा गोरखा दरबारमा भयो।

{{बाकस-सुरू}}
{{पदक्रम|
 पहिले=[[छत्र शाह]]|
 पद=[[गोरखाको राजा]]|
 अवधि=सन् १६०६ – १६३६|
 पछि=[[डम्बर शाह]]|
}}
{{बाकस-अन्त्य}}

==सन्दर्भ साम्रगीहरू==
{{सन्दर्भसूची}}
{{नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू}}

[[श्रेणी:गोरखाका मानिसहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका राष्ट्रिय विभूतिहरू]]</text>
      <sha1>0b45pbynjeehx2lj5vlun0vjnllota3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ढाँचा:Category class</title>
    <ns>10</ns>
    <id>95906</id>
    <revision>
      <id>1072152</id>
      <parentid>1047212</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T06:48:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biplab Anand</username>
        <id>13653</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>उद्यतन गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2346" xml:space="preserve">&lt;table class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;table-layout:fixed;&quot; align=&quot;center&quot;&gt;
&lt;tr&gt;
{{category class/column|class=FA|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=A|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=GA|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Bplus|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=B|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=C|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Start|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Stub|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=FL|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=List|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=SL|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Current|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Future|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Book|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Category|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Disambig|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Draft|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=FM|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=File|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Merge|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Needed|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Portal|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Project|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Redirect|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=Template|topic={{{topic|}}}
}}{{#if:{{{custom1|}}}|{{category class/column|class={{{custom1}}}|topic={{{topic|}}}}}
}}{{#if:{{{custom2|}}}|{{category class/column|class={{{custom2}}}|topic={{{topic|}}}}}
}}{{category class/column|class=NA|topic={{{topic|}}}
}}{{category class/column|class=|topic={{{topic|}}}
}}{{Class|Unassessed|category={{#if:{{{topic|}}}|{{{topic|}}} articles}}|bold=no}}
&lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;{{#switch:{{{class|}}}
 |nocat
 |=
 |#default=[[Category:{{{parent|{{{topic|}}} articles by quality}}}]]&lt;!--

 --&gt;[[Category:{{{class|}}}-Class articles|{{{sort|{{ucfirst:{{{topic|}}}}}}}}]]&lt;!--

 --&gt;{{#if:{{{topic|}}}|{{#if:{{{class|}}}
  |{{#ifeq:{{PAGENAME}}|{{PAGENAME:{{{class}}}{{#ifeq:{{lc:{{{class|}}}}}|unassessed||-Class}} {{{topic}}} articles}}|
   |[[Category:WikiProject assessment categories needing attention]]
  }}
 }}}}
}}&lt;noinclude&gt;
{{documentation}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2kxtjp6uvuy82lzsk54pgaiai4jfxlh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>प्रयोगकर्ता वार्ता:Dekendra Raj Acharya</title>
    <ns>3</ns>
    <id>109005</id>
    <revision>
      <id>1072066</id>
      <parentid>1014975</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:27:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2400:1A00:B1C1:8861:807D:A677:9CEF:84AB</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2023" xml:space="preserve">डेकेन्द्रराज आचार्य नेपालको कर्णाली प्रदेशको दैलेख जिल्ला भैरवी गाउँपालिका वार्ड नं ७ (साविकको कुसापानी ८ ) दैलेखमा बाबू गंगाराम आचार्य र आमा अमृता आचार्यका दोस्रो सन्तानको रूपमा २०५४ साल जेठ २७ गते सोमबारका दिन जन्मनुभएको हो । उहाँ अहिले पेशाले शिक्षक हुनुहुन्छ ।उहाँ श्री महादेव माध्यमिक विद्यालय भैरवी ७ पानीपोखरा दैलेखमा कम्प्युटर शिक्षकको रूपमा अध्यापन गराउँदै आउँनुभएको छ ।उहाँका चार भाइ हुनुहुन्छ । उहाँ सानै देखि जिज्ञासु स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । उहाँले प्राथमिक शिक्षा स्थानीय पुष्पलाल प्राथमिक विद्यालय (१-३)सम्म र (४-१०)सम्म श्री महादेव माध्यमिक विद्यालय पानीपोखरामा अध्ययन गर्नुभयो र २०६८ सालमा S.L.C उर्तिण गर्नुभयो ।

-- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) २०:२८, ९ डिसेम्बर २०१९ (युटिसी(UTC))</text>
      <sha1>gnq3q42a7p4jkhv2j5bttlo3lmdn21l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बङ्गलादेशको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>113355</id>
    <revision>
      <id>1072105</id>
      <parentid>1033593</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:49:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bada Kaji द्वारा [[बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा]] पृष्ठलाई [[बङ्गलादेशको झण्डा]] मा सारियो: सार्वभौमिक नाम; [[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32016" xml:space="preserve">{{विशेष लेख}}
{{Infobox flag
|Name =बङ्गलादेश
|Article = 
|Image = Flag of Bangladesh.svg
|Nickname = रातो तथा हरियो
|Morenicks = 
|Use = 111000
|Symbol = {{FIAV|normal}}
|Proportion = १०:६
|Adoption = १७ जनवरी १९७२
|Design = हरियो पृष्ठभूमिको बीचमा रातो वृत्त
|Designer=
|Type = राष्ट्रिय
|Image2 = Civil Ensign of Bangladesh.svg
|Imagetext2= बङ्गलादेशको सरकारी सेवाको झण्डा
|Use2 = बङ्गलादेश सरकारी सेवाको झण्डा
|Symbol2= {{FIAV|000100}}
|Design2 = 
|Image3 = Naval Ensign of Bangladesh.svg
|Imagetext3=बङ्गलादेशी नौसेनाको राष्ट्रिय झण्डा
|Use3 = बङ्गलादेशी नौसेनाको राष्ट्रिय झण्डा
|Symbol3= 
|Design3 =
|Image4 = Flag of Bangladesh (1971).svg
|Imagetext4=स्वतन्त्रता युद्धको बेलामा प्रयोग गरिएको झण्डा (सन् १९७१)
|Adoption4 = ६ मार्च १९७१
|Use4 = पूर्व झण्डा
|Symbol4 = {{FIAV|historical}}
|Design4 = हरियो पृष्ठभूमिको बीचमा रातो रङ्गको वृत्त भित्र पहेँलो रङ्गको बङ्गलादेशको नक्शा
}}
'''बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा''' ({{भाषा-बाङ्ला|'''বাংলাদেশের জাতীয় পতাকা'''}}) (उच्चारण:'''बाङ्लादेशेर जातीयो पोताका''') एक [[हरियो|हरियो रङ्ग]]को आयत भित्र [[रातो|रातो रङ्ग]]को गोल चक्रका साथ निर्मित छ। यस झण्डामा प्रयोग गरिएको [[हरियो]] रङ्ग [[बङ्गलादेश]]को प्राकृतिक सुन्दरता र युवाहरूको प्रतिक हो भने हरियो आयत बीचमा रहेको रातो वृत्त चाहिँ उदाउँदो सूर्य र [[बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता युद्ध]]को समयमा राष्ट्रका लागि बलिदान दिने अमर सहिदहरूको प्रतिक हो। [[बङ्गलादेश]]को राष्ट्रिय झण्डाको हालको संस्करणलाई आधिकारिक रूपबाट सन् १९७२ जनवरी १६ का दिन [[बङ्गलादेश]]को राष्ट्रिय झण्डाको रूपमा अपनाइएको थियो।

सन् १९७१ मा [[बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता युद्ध]]को समयमा हाल [[बङ्गलादेश]]को आधिकारिक झण्डाको रूपमा प्रयोग गरिएको झण्डा जस्तै देखिने एक झण्डाको प्रयोग गरिएको थियो जसको [[हरियो]] आयत भित्र रहेको रातो वृत्त भित्र पहेँलो रङ्गमा [[बङ्गलादेश]]को नक्सा राखिएको थियो भने सन् १९७१ जनवरी १२ मा त्यस झण्डाको वृत्त भित्रबाट [[बङ्गलादेश]]को नक्सा हटाइँदै नयाँ राष्ट्रिय झण्डालाई अपनाइएको थियो। झण्डा बनाउने क्रममा भित्र रहेको पहेँलो राष्ट्रिय नक्सालाई चित्रमा बनाउन गाह्रो भएकाले राष्ट्रिय झण्डालाई सबैको पहुँच योग्य बनाउनका लागि नक्सालाई झण्डाबाट हटाइएको थियो।&lt;ref name=&quot;d&quot;&gt;{{वेब स्रोत|शीर्षक=Mr. Chowdhury becomes President of Bangladesh. - Cabinet formed by Sheikh Mujib|मिति=February 1972|पृष्ठ=25111|युआरएल=http://www.keesings.com}}&lt;/ref&gt; [[बङ्गलादेश]]को राष्ट्रिय झण्डा बनोट लगभग [[जापान]], [[पलाउ]], [[ग्रिनल्यान्ड]] र [[लाओस]]को राष्ट्रिय झण्डा जस्तै रहेको छ।

== इतिहास ==

बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा [[बङ्गलादेशको स्वतन्त्रता युद्ध]]को समयमा प्रयोगमा ल्याइएको एक झण्डामा निर्भर गर्दछ जुन हालको झण्डाको लगभग समान रहेको छ। स्वतन्त्रता युद्धको समयमा प्रयोग गरिएको झण्डामा [[हरियो]] आयत भित्रको बीच भागमा रहेको एक [[रातो]] रङ्गको वृत्त भित्र बङ्गलादेशको (तत्कालीन [[पूर्व पाकिस्तान]]) नक्सा समावेश थियो भने झण्डालाई सरल तथा सबैको पहुँच योग्य बनाउनका लागि झण्डा भित्रको राष्ट्रिय नक्सालाई झण्डाबाट हटाइएको थियो। [[बङ्गलादेश]]को राष्ट्रिय झण्डा अर्को एसियाली मुलुक [[जापान]]को राष्ट्रिय झण्डाको समान रहेको छ तर बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डामा [[हरियो]] आयतको भित्र रातो रङ्गको वृत्त छ भने [[जापान]]को राष्ट्रिय झण्डामा सेतो आयतको बीचमा रातो रङ्गको वृत्त रहेको छ र अर्को देश पलाउको पनि सोही आकृतिको झण्डा रहेको छ। यस राष्ट्रिय झण्डामा दायाँ तर्फ हल्का फैलिएको भाग रहेको छ जसकारण हावामा झण्डा फहराइँदा बीचमा भएको वृत्त ठिक बीचमै देखा पर्दछ।

सन् १९७० जुन ७ का दिन [[पूर्व पाकिस्तान]]को राजधानी ढाका स्थित पल्टन मैदानमा आयोजित विद्यार्थीहरूको सैन्य तालिममा बङ्गोबोन्धु [[शेख मुजिबुर रहमान]]ले भाग लिने भनिएको थियो भने १५ फेब्रुअरीमा उक्त विद्यार्थीहरूको साथमा एक जोय बाङ्ला बाहिनीको गठन गरिएको थियो। सङ्गठनको गठन भैसकेपछि विद्यार्थी नेताहरूले उनीहरूको सङ्गठनको परिचय दिनका लागि एक झण्डाको निर्माण गर्ने निर्णय लिएका थिए। सन् १९७० जुन ७ का दिन विद्यार्थी सङ्गठनका नेताहरू आसम आबदुर रोब, शाहजहान सिराज, काजी आरेफ आहमेद र मोनिरुल इस्लामले [[ढाका विश्वविद्यालय]]को सार्जन्ट जहुरुल हक हल (तत्कालीन इकबाल हल) कक्ष ११६ (हाल ११७-११८) मा आयोजित एक बैठकमा झण्डालाई निर्माण गर्ने योजना बनाएका थिए। उक्त बैठकमा विद्यार्थी सङ्गठनका नेता स्वपन कुमार चौधुरी, जगन्नाथ विश्वविद्यालयका (तत्कालीन जगन्नाथ महाविद्यालय) विद्यार्थी नेता नजरुल इस्लाम, कुमिल्ला जिल्लाका छात्रलिगका महासचिव तथा केन्द्रीय छात्र नेता शिवनारायण दास, प्रकौशल विश्वविद्यालयका छात्रनेता तथा सचिव हासानुल हक इनु र छात्र नेता इउसुफ सालाउद्दिन आहमेद सामेल थिए।

बैठकमा काजी आरेफको प्रारम्भिक प्रस्तावको आधारमा एक छलफल पश्चात् [[हरियो]] रङ्गको पृष्ठभूमि बीचमा रातो सूर्यको भित्र [[पहेँलो]] रङ्गको बाङ्लाको नक्साको साथमा एक झण्डा बनाउने निर्णय लिइएका थियो। निर्णय पश्चात् कामरुल आलम खानले (खसरु) ढाका नयाँ बाजारमा एक बिहारी कपडा सिलाई बुनाइ गर्ने दोकानबाट [[हरियो]] रङ्गको कपडाको एक ठूलो टुक्राको बीचमा रातो वृत्त सिलाउन लगाएका थिए।&lt;ref&gt;'আমাদের জাতীয় পতাকার ইতিহাস', দৈনিক আমাদের সময়, ডিসেম্বর ৩, ২০০৯&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;'সাক্ষাত্কার-ইউসুফ সালাহউদ্দিন আহমেদ', [https://www.youtube.com/watch?v=DqVjD44C9MU],২০১৪&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;'সাক্ষাত্কার-ইউসুফ সালাহউদ্দিন আহমেদ', [https://www.youtube.com/watch?v=FFFFA8obveo],২০১৪&lt;/ref&gt; त्यसपछि इउसुफ सालाउद्दीन आहमेद र हासानुल हक इनुले प्रकौशल विश्वविद्यालयका कायेदे आजम हलको (हाल तितुमीर हल) कक्ष ३२१ मा एनामुल हकले नक्सा पुस्तकको सहायता मार्फत [[पूर्व पाकिस्तान]]को नक्सा एक कागजको टुक्रामा कोरेका थिए।&lt;ref&gt;Glassie, Henry and Mahmud, Feroz. 2008. Living Traditions. বাংলাদেশের সাংস্কৃতিক জরিপ সিরিজ -২। বাংলাদেশ এশিয়াটিক সোসাইটি। ঢাকা। পৃষ্ঠা ৫৮০&lt;/ref&gt; छात्र नेता शिवनारायन दासले पछि उक्त नक्सालाई रातो वृत्तको भित्र निर्माण गर्न सफल भएका थिए।

२ मार्च १९७१ का दिन [[बङ्गलादेश]]को इतिहासमा पहिलोपटक बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा आ.स.म आब्दुर रबले फहराएका थिए। उनी तात्कालिक समयमा [[ढाका विश्वविद्यालय]] छात्र सङ्गठनका उपाध्यक्ष भूमिकामा रहेका थिए। [[पाकिस्तान]]को चन्द्रमा र तारा अङ्कित झण्डालाई विस्थापित गर्ने उद्देश्यले यस झण्डाको निर्मणा गरिएको थियो। सिआइए वर्ल्ड फ्याक्टबुकका अनुसार झण्डाको हरियो रङ्गको उपयोग [[बङ्गलादेश]]को हरियो प्रकृति सौन्दर्यको वर्णन गर्नका लागि गरिएको थियो।&lt;ref name=&quot;fotw&quot;&gt;[http://www.fotw.net/flags/bd.html বাংলাদেশেস জাতীয় পতাকা] {{वेब स्रोत|युआरएल=https://web.archive.org/web/20060523041531/http://www.fotw.net/FLagS/bd.html |शीर्षक=বাংলাদেশেস জাতীয় পতাকা|मिति=२३ मे २००६ }}, ফ্ল্যাগস অফ দা ওয়ার্ল্ড।&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lonelyplanet&quot;&gt;&quot;Lonely Planet: Bangladesh&quot;, 4th Edition, Lonely Planet Publications,(December 2000), {{ISBN|0-86442-667-4}}.&lt;/ref&gt;

सन् १९७० मार्च २३ का दिन [[शेख मुजिबुर रहमान]]द्वारा स्वतन्त्र घोषणाको पूर्व सन्ध्यामा उनको निवासमा बङ्गलादेशको नयाँ झण्डा फहराइएको थियो। पछि [[बङ्गलादेश]]को स्वतन्त्रता पश्चात् सन् १९७२ मा [[शेख मुजिबुर रहमान]]को सरकारले पाटुया कामरुल हासानलाई शिवनारायण दासद्वारा निर्माण गरेको झण्डाबाट नक्सा हटाउन र झण्डाको आकार व्याख्याको बारेमा प्रतिवेदन पेश गर्न आदेश दिएका थिए।&lt;ref name=CIAfactbook-1&gt;{{वेब स्रोत|शीर्षक=Flag description|युआरएल=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2081.html|कार्य=The world fact book|प्रकाशक=CIA USA|पहुँचमिति=3 May 2013|भाषा=ইংরেজি|अभिलेखयुआरएल=https://web.archive.org/web/20170701210145/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2081.html|अभिलेखमिति=१ जुलाई २०१७}}&lt;/ref&gt; कामरुल हासानद्वारा परिमार्जित गरिएको झण्डानै हालको बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा हो।&lt;ref&gt;কামরুল হাসান-বাংলাপিডিয়া ফেব্রুয়ারি, ২০০৭&lt;/ref&gt;

== रचना ==
{|class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width:256px; border-top:none;&quot;
|+ style=&quot;background:#F9F9F9;border:1px solid#AAA; border-bottom:none;padding:.5em;&quot;|राष्ट्रिय झण्डाको रङ्ग
|-
| style=&quot;background:white;border:1px solid #AAA;&quot;|[[File:Bangladesh National Flag construct (bn).svg|254px]]
|-
| &lt;!-- end of color ref table --&gt; 
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center; margin:0;&quot; 
! colspan=3 style=&quot;border:none;&quot;| रङ्गको तथ्यसूत्र
|- style=&quot;text-align: center; background: #EEEEEE&quot;
! नमुना
! style=&quot;background-color:#01796F; color:#FFFFFF&quot;|हरियो
! style=&quot;background-color:#e11837; color:#FFFFFF&quot;|रातो
|-style=&quot;border:1px solid red&quot; 
| सरकारी निर्दिष्टकरण
|प्रति हजारमा गाढा हरियो एच-२आरएसको ५० भाग
|प्रति हजारमा सुन्तला रङ्ग एच-२आरएसको ६० भाग
|-
| पानटोन&lt;ref name=&quot;flagspot.net&quot;&gt;{{वेब स्रोत|युआरएल=https://flagspot.net/flags/bd'.html#col |शीर्षक=পাতাকার রং |पहुँचमिति=February 16, 2014|प्रकाशक=রব |भाषा=अङ्ग्रेजी}}&lt;/ref&gt;
| 342c
| 485
|-
| [[सिएमवाइके रङ्ग नमुना|सिएमवाइके]]&lt;ref name=&quot;pantone.com&quot;&gt;{{वेब स्रोत|युआरएल=http://www.pantone.com/pages/pantone/colorfinder.aspx |शीर्षक=Pantone Color Picker |पहुँचमिति=February 16, 2014   |प्रकाशक=Pantone LLC |भाषा=अङ्ग्रेजी}}&lt;/ref&gt;
| 100-0-70-40
| 0-100-80-5 
|-
|आरजीबी (हेक्स)
| #01796F
| #E11837
|-
|डेसिमल
| १२,२१,१११
| २२,५२४,५५
|}
|-
|}
राष्ट्रिय झण्डाको आकारको विशिष्ट विवरण गणप्रजातान्त्रीक बङ्गलादेशको सन् १९७२ को नियम अनुसार रहेको छ।

राष्ट्रिय झण्डाको रङ्ग गाढा हरियो हुन्छ र यसको लम्बाइ र चौडाइ १०:६ हुन्छ भने आयताकार हरियोको बीचमा रातो वृत्त रहेको  हुन्छ। झण्डाको ठिक बीच भागबाट एक रातो रङ्गको वृत्त कोरिएको हुन्छ भने वृत्तको व्यासको कुल लम्बाइ झण्डाको तीन भागको एक भाग हुन्छ।&lt;ref name=&quot;cabinet.portal.gov.bd&quot;&gt;{{वेब स्रोत|युआरएल=http://cabinet.portal.gov.bd/sites/default/files/files/cabinet.portal.gov.bd/legislative_information/d777cea4_d025_49aa_892b_d56503adaf00/CD_SPEC_GOVT_POLIC_bn_2_176.pdf|शीर्षक=PEOPLE’S REPUBLIC OF BANGLADESH FLAG RULES, 1972 (Revised up to May, 2010) এর অনূদিত বাংলা পাঠ|प्रकाशक=মন্ত্রিপরিষদ বিভাগ}}&lt;/ref&gt;

=== प्रयोग गरिएको झण्डाको आकार ===

ठूला भवनहरूका झण्डाको प्रयोग गर्नका लागि विभिन्न आकारको झण्डा प्रयोग गरिएको पाइन्छ।

क) १० फुट लम्बाइ ६ फुट चौडाइ (३.० लम्बाई १.८  मिटर चौडाइ)
ख) ५ फुट लम्बाइ ३ फुट चौडाइ (१.५२ मिटर लम्बाइ ०.९१ चौडाइ)
ग) २.५ फुट लम्बाइ १.५ फुट चौडाइ (७६० लम्बाइ ४६० मिलिमिटर)

सवारीसाधनहरूमा प्रयोग गरिने राष्ट्रिय झण्डाको माप यस प्रकार रहेको छ—

क) १५ इन्च लम्बाइ ९ इन्च चौडाइ (३८० मिलिमिटर लम्बाइ, २३० मिलिमिटर चौडाइ) (ठूलो सवारीसाधनका लागि)
ख) १० इन्च लम्बाइ ६ इन्च चौडाइ (२५० मिलिमिटर लम्बाइ १५० मिलिमिटर चौडाइ) (छोटो तथा मझौला आकारको सवारीसाधनहरूका लागि)

अन्तर्राष्ट्रिय तथा सभा सम्मेलनहरूका लागि प्रयोग गरिने सानो झण्डाको आकार यस प्रकार छ— १० इन्च लम्बाइ ६ इन्च चौडाइ (२५० मिलिमिटर लम्बाइ १५० मिलिमिटर चौडाइ)

== झण्डा प्रयोगविधि ==
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;border:1px #FFFFF0;&quot; cellspacing=&quot;0&quot; align=&quot;right&quot; style=&quot;margin-left: 3em; font-size: 85%;&quot;
|-
! style=&quot;background:#ffcc33&quot; colspan=&quot;2&quot;         | {{flagicon|Bangladesh}} बङ्गलादेशको राष्ट्रिय प्रतीक
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''झण्डा'''
| हरियो पृष्ठभूमिको बीचमा रातो वृत्त
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''प्रतीक'''
| शाप्ला
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''सङ्गीत'''
| [[आमार सोनार बाङ्ला]]
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''जनावर'''
| [[पाटे बाघ]]
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''चरा'''
| [[धोबिनी चरा]]
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''फूलहरू'''
| सेतो शाप्ला
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''रूख'''
| [[आँप]]
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''फल'''
| [[रूख कटहर]]
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''खेल'''
| [[कबड्डी]]
|-
| style=&quot;padding-left: 1em; padding-right: 2em;&quot; | '''पात्रो'''
| बाङ्ला पात्रो
|}&lt;noinclude&gt;

[[चित्र:Shangrami Chetona - DU - Ashfaq.jpg|right|thumb|208px|सन् १९७१ मा ढाका विश्वविद्यालयको  वर्तमान कला भवन अगाडिको पश्चिम प्रवेशद्वारमा बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा फहराइएको थियो]]
राष्ट्रपति निवास, संसद भवन जस्ता महत्त्वपूर्ण सरकारी भवन तथा कार्यालयहरू, सरकारी मन्त्रालय, सचिवालय भवन, उच्च न्यायालयको कार्यालय, जिल्ला तथा न्यायाधीशको कार्यालय, उपजिल्ला परिषद् कार्यालय, सीमा सुरक्षा चौकी, राष्ट्रिय दूरसञ्चार कार्यालय, प्रहरी चौकी, माध्यमिक तथा उच्च माध्यमिक स्तरका शिक्षण संस्था तथा विभिन्न राष्ट्रिय दिवसका दिन बङ्गलादेशका विभिन्न घरहरूमा राष्ट्रिय झण्डा फहराइन्छ। यस बाहेक  राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीहरूको सवारीसाधन, सरकारी स्तरका विभिन्न कर्मचारीहरूको सवारीसाधन तथा राष्ट्रिय जहाजहरूमा पनि झण्डाको चित्र तथा झण्डा फहराउने गरिन्छ। थप रूपमा राज्य मन्त्री, प्रहरी तथा सशस्त्र सेनाको सवारीसाधन, उपमन्त्री सवार हुने सवारीसाधनहरूमा पनि झण्डाको प्रयोग गरिन्छ।

=== राष्ट्रिय निवास ===
निम्नलिखित व्यक्तिहरूले आफ्नो आधिकरिक निवासमा राष्ट्रिय झण्डा फहराउनु अनिवार्य छ;
* बङ्गलादेशका राष्ट्रपति
* बङ्गलादेशका प्रधानमन्त्री
* बङ्गलादेशी संसदका अध्यक्ष
* बङ्गलादेशका प्रमुख न्यायाधीश 
* सबै बङ्गलादेशी मन्त्रीहरू
* बङ्गलादेशका मुख्य अनुशासनिक
* संसदका उपाध्यक्ष
* संसदमा विपक्षका नेता
* राज्यमन्त्री
* उपमन्त्री
* अन्य देशहरूमा रहेका बङ्गलादेशी दूतावास

=== सवारीसाधन तथा जहाजहरू ===
निम्नलिखित व्यक्तिहरूलाई आफ्नो सवारीसाधनहरूमा तथा जहाजहरूमा झण्डा राख्नु अनिवार्य छ:
* बङ्गलादेशका राष्ट्रपति
* बङ्गलादेशका प्रधानमन्त्री
* संसदका अध्यक्ष
* बङ्गलादेशका प्रमुख न्यायाधीश
* मुख्य अनुशासनिक
* संसदका उपाध्यक्ष
* संसदका विपक्ष दलका नेता

=== प्रदर्शन ===
[[चित्र:Our Bangladesh.jpg|अंगूठाकार]]
बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डालाई सार्वजनिक तथा निजी भवन र बङ्गलादेशी दूतावासहरूमा यी दिनहरूमा फहराइन्छ:
* २६ मार्च - [[बङ्गलादेशको स्वाधीनता दिवस]]
* हजरत मुहाम्मदको जन्मदिन
* बङ्गलादेशी सरकारद्वारा सूचित गरिने कुनै पनि दिन

=== झण्डा आधा झुकाउने दिनहरू ===
निम्नलिखित दिनहरूमा बङ्गलादेशको झण्डालाई आधा झुकाइन्छ :
* २१ फेब्रुअरी - [[बाङ्ला भाषा आन्दोलन|राष्ट्रिय सहिद दिवस]], हाल [[अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस]]
* १५ अगस्ट - शेख मुजिबुर रहमान तथा उनको परिवारको हत्याकाण्ड
* बङ्गलादेश सरकारद्वारा सूचित गरिने कुनैपनि दिन

== विश्व कीर्तिमानी ==
सन् २०१३ डिसेम्बर १६ का दिन बङ्गलादेशको ४२ विजय दिवसको अवसरमा राजधानी ढाका स्थित शेरे बाङ्लाको राष्ट्रिय परेड मैदानमा २७,११७ मानिसहरू मिलेर एक &quot;मानव निर्मित झण्डा&quot; बनाएका थिए जसलाई त्यस सयम गिनीज विश्व कीर्तिमानमा विश्वको सबैभन्दा ठूलो मानव निर्मित झण्डाको रूपमा प्रविष्ट गरिएको थियो।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://bdnews24.com/bangladesh/2014/01/04/bangladeshs-human-flag-in-guinness-world-records |title=सङ्ग्रहित प्रति |access-date=10 नोभेम्बर 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140104204514/http://bdnews24.com/bangladesh/2014/01/04/bangladeshs-human-flag-in-guinness-world-records |archive-date=4 जनवरी 2014 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://bdnews24.com/bangladesh/2014/01/04/bangladeshs-human-flag-in-guinness-world-records|title=Bangladesh’s human flag in Guinness World records|website=Bdnews24.com|accessdate=12 December 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://bdnews24.com/bangladesh/2013/12/16/world-largest-human-flag|title=World's largest human flag!|date=16 December 2013|website=Bdnews24.com|accessdate=26 November 2018}}&lt;/ref&gt;

== चित्रदीर्घा ==
&lt;gallery&gt;
File:Air Force Ensign of Bangladesh.svg|विमान वाहिनीद्वारा प्रयोग गरिने राष्ट्रिय झण्डा, अनुपात १:२
File:First flag lift place at Dhaka University Ashfaq.jpg|सन् १९७१ ढाका विश्वविद्यालयको यस स्थानमा सर्वप्रथम राष्ट्रिय झण्डा फहराइएको थियो
File:Flag of Bangladesh (1971).svg|६ मार्च १९७१ देखि १७ जनवरी १९७२ सम्म अपनाइएको राष्ट्रिय झण्डा
|বাংলাদেশের পতাকাসহ প্রকাশিত জাতিসংঘের ডাকটিকিট
File:Our Bangladesh.jpg|बालबालिकाहरूको हातमा राष्ट्रिय झण्डा
&lt;/gallery&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==

{{सन्दर्भसूची}}

== बाह्य कडीहरू ==
{{कमन्स२|Flags of Bangladesh|बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा}}
* {{वेब स्रोत |अन्तिम=फारुक |प्रथम=एकेएम |वर्ष=२०१२ |युआरएल=http://bn.banglapedia.org/index.php?title=জাতীয়_পতাকা|शीर्षक=बाङ्लापिडिया: बङ्गलादेशको राष्ट्रिय विश्वकोषमा बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा |संस्करण=दोस्रो |प्रकाशक=बङ्गलादेश एसियाली समाज}}

[[श्रेणी:बङ्गलादेश सरकार]]
[[श्रेणी:बङ्गलादेशको झण्डा]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>m2284f50520ts4t96x11iq6j4q94259</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बाङ्लादेशको राष्ट्रिय झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>114199</id>
    <redirect title="बङ्गलादेशको झण्डा" />
    <revision>
      <id>1072127</id>
      <parentid>844805</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T21:57:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>4055</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>बोट: दोहोरो अनुप्रेषणलाई [[बङ्गलादेशको झण्डा]]मा ठिक गर्दै</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" xml:space="preserve">#REDIRECT [[बङ्गलादेशको झण्डा]]</text>
      <sha1>rsp4z0hlr7dsl2rz86x1kwslkz3ebgb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>जनता प्रगतिशील पार्टी (नेपाल)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122850</id>
    <revision>
      <id>1072058</id>
      <parentid>1059503</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T15:50:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>144</id>
      </contributor>
      <comment>People's_Progressive_Party_flag.png हटाईंदै, कमन्समा [[commons:User:Ellywa|Ellywa]]ले per [[:c:Commons:Deletion requests/File:People's Progressive Party flag.png|]] को कारणले हटाएका कारण ।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7361" xml:space="preserve">{{Infobox political party
| name = जनता प्रगतिशील पार्टी
| native_name = 
| logo ={{!}} border
| logo_size = 150px
| colorcode = #228B22
| president = [[हृदयेश त्रिपाठी]]
| foundation = {{start date and age|2021|12|14|df=y}}
| ideology = {{nowrap|[[सामाजिक लोकतन्त्र]]&lt;br&gt;[[मधेशी]] अधिकार}}
| headquarters = काठमाडौँ, नेपाल
| international = 
| website = 
| country = नेपाल
| abbreviation = 
| native_name_lang = 
| split = [[नेकपा (एमाले)]]
| successor = 
| student_wing = 
| youth_wing = 
| womens_wing = 
| position = {{nowrap|[[मध्य-बाम राजनीति|मध्य बाम]]}}
| symbol = 
| seats1_title = [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|प्रतिनिधि सभा]]
| seats1 = {{composition bar|2|275|hex=#228B22}}
| seats2_title = [[लुम्बिनी प्रदेश सभा]]
| seats2 = {{composition bar|2|87|hex=#228B22}}
}}
'''[[जनता प्रगतिशील पार्टी (नेपाल)|जनता प्रगतिशील पार्टी]]''' नेपालको सातौँ ठूलो [[राजनीतिक दल]] हो।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nepalghatana.com/news/80933/|title=नयाँ पार्टी खोल्ने हृदयेश त्रिपाठीको घोषणा|website=नेपाल घटना|language=अङ्ग्रेजी|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.setopati.com/politics/247268/|title=नयाँ पार्टी खोल्दै हृदयेश त्रिपाठी|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt; यो राजनीतिक दल आधिकारिक रूपमा वि.सं. २०७८ मङ्सिर २८ मा घोषणा गरिएको थियो।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://annapurnapost.com/news/185303|title=नयाँ पार्टी खोल्दै हृदयेश त्रिपाठी, पार्टीको नाममा समाजवादी राख्ने|website=अन्नपूर्ण पोस्ट|language=नेपाली|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ratopati.com/story/196443/2021/8/27/new-party|title=तत्काल नयाँ पार्टी खोल्ने हृदयेश त्रिपाठीको घोषणा|last=रातोपाटी|website=रातोपाटी|language=नेपाली|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt; यो दलको वर्तमान अध्यक्ष [[हृदयेश त्रिपाठी]] हुन्।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.setopati.com/politics/229382/|title=म नयाँ पार्टी गठनको तयारीमा छु: हृदयेश त्रिपाठी|website=सेतोपाटी|language=नेपाली|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt;

== इतिहास ==
सन् २०२१ अगस्टसम्म दलकाका सदस्यहरूले स्वतन्त्र राजनीतिक समूहको रुपमा आफ्नो उम्मेदवारी भरेका थिए।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.onlinekhabar.com/2019/11/813300|title=हृदयेश त्रिपाठीको राजनीतिक यात्रा : कम्युनिष्ट छाडेर मधेसतिर, मधेस छाडेर सिंहदरबारतिर !|website=अनलाइन खबर|language=नेपाली|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt; नेकपा (एमाले) र यो समूहबीच भएको सहमति अनुसार उनीहरूसँग चुनाव चिन्ह सूर्य थियो।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ekantipur.com/ampnews/2017-10-02/20171002195751.html|title=Kantipur-हृदयेश त्रिपाठी आगामी चुनावमा सूर्य चिन्हमा चुनाव लड्ने|website=कान्तिपुर समाचार|language=नेपाली|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt; यो दलको तर्फबाट [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|प्रतिनिधि सभा]] सदस्यमा बृजेश कुमार गुप्ता र [[हृदयेश त्रिपाठी]] विजयी भएका छन्। त्यस्तै, अजय शाही र धर्मलाल श्रीवास्तव [[लुम्बिनी प्रदेश सभा|लुम्बिनी प्रदेश]]को प्रदेशसभाको निर्वाचनमा उम्मेदवार बनेका थिए।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://pradeshsabha.p5.gov.np/dynamic/pMember|title=प्रदेश सभा - लुम्बिनी प्रदेश|website=प्रदेश सभा लुम्बिनी|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt; तर ईश्वर दयाल मिश्र र पशुपति दयाल मिश्र चुनाव जित्न सकेनन्।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://myrepublica.nagariknetwork.com/news/28748/|title=Quitting of senior RJPN leaders creates ripples in Province-5|last=सेजुवाल|first=कलेन्द्र|website=माई रिपब्लिका|language=अङ्ग्रेजी|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt;

यो दल आधिकारिक रूपमा [[निर्वाचन आयोग (नेपाल)|निर्वाचन आयोग]]मा दर्ता हुने क्रममा रहेको छ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nagariknews.nagariknetwork.com/politics/608711-1630025701.html|title=हृदयेश त्रिपाठी समूहले तत्काल नयाँ पार्टी खोल्दै|last=शर्मा|first=भुवन|website=नागरिक न्युज|language=नेपाली|accessdate=2021-08-27}}&lt;/ref&gt;

== व्यवस्थापिका मा उपस्थिति ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!संसद
!संसदीय दलका नेता
!सिट सङ्ख्या
|-
| [[प्रतिनिधि सभा (नेपाल)|प्रतिनिधि सभा]]
| [[हृदयेश त्रिपाठी]] 
| style=&quot;text-align:center;&quot; |{{Composition bar|2|275|#228B22}}
|-
| [[लुम्बिनी प्रदेश सभा|लुम्बिनी प्रदेश प्रदेशसभा]]
| अजय शाही 
| style=&quot;text-align:center;&quot; |{{Composition bar|2|87|#228B22}}
|}

== यो पनि हेर्नुहोस् ==
* [[नेपालका राजनैतिक दलहरू|नेपालको राजनीतिक दलहरुको सूची]]

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

[[श्रेणी:नेपालका राजनीतिक दलहरू]]</text>
      <sha1>s1eugucflf8vxc82ukht2gjo0bt27ov</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ढाँचा:Assessment Class Summary</title>
    <ns>10</ns>
    <id>123891</id>
    <revision>
      <id>1072153</id>
      <parentid>1050337</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T06:50:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biplab Anand</username>
        <id>13653</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>उद्यतन गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6040" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;An article's quality assessment is generated from the '''''class''''' parameter in the {{tl|{{{banner|PROJECT_BANNER}}}}} project banner on its talk page:

; &lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;{{{banner|PROJECT_BANNER}}}&lt;nowiki&gt;|class=???&lt;/nowiki&gt;{{#if:{{{extraparam|}}}|{{!}}{{{extraparam}}}}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;

The following values may be used for the '''''class''''' parameter to describe the quality of the article:
{| style=&quot;background:transparent&quot; 
|-
! width=&quot;100%&quot; | &lt;!----&gt;
! &lt;!----&gt;
|-
| '''FA''' (for [[Wikipedia:Featured articles|featured articles]] ''only''; adds articles to [[:Category:FA-Class {{{topic|}}} articles]])
| {{class|FA|category={{{topic|}}} articles}}
|-
|'''A''' (adds articles to [[:Category:A-Class {{{topic|}}} articles]])
| {{class|A|category={{{topic|}}} articles}}
|-
| '''GA''' (for [[Wikipedia:Good articles|good articles]] ''only''; adds articles to [[:Category:GA-Class {{{topic|}}} articles]])
| {{class|GA|category={{{topic|}}} articles}}
|-
| '''B''' (adds articles to [[:Category:B-Class {{{topic|}}} articles]])
| {{class|B|category={{{topic|}}} articles}}
|-
| '''C''' (adds articles to [[:Category:C-Class {{{topic|}}} articles]])
| {{class|C|category={{{topic|}}} articles}}
|-
| '''Start''' (adds articles to [[:Category:Start-Class {{{topic|}}} articles]])
| {{class|Start|category={{{topic|}}} articles}}
|-
| '''Stub''' (adds articles to [[:Category:Stub-Class {{{topic|}}} articles]])
| {{class|Stub|category={{{topic|}}} articles}}
|-
{{#ifexist:Category:FL-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''FL''' (for [[Wikipedia:Featured lists|featured lists]] ''only''; adds articles to [[:Category:FL-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|FL|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:List-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''List''' (adds articles to [[:Category:List-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|List|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Current-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Current''' (for articles about current events; adds articles to [[:Category:Current-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Current|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Future-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Future''' (for articles about future events; adds articles to [[:Category:Future-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Future|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
|}

For pages that are not articles, the following values can also be used for the '''''class''''' parameter:
{| style=&quot;background:transparent&quot;
! width=&quot;100%&quot; | &lt;!----&gt;
! &lt;!----&gt;
|-
{{#ifexist:Category:Book-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Book''' (for [[Wikipedia:Books|Wikipedia books]]; adds pages to [[:Category:Book-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Book|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Category-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Category''' (for [[Wikipedia:Categories|categories]]; adds pages to [[:Category:Category-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Category|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Disambig-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Disambig''' (for [[Wikipedia:Manual of Style/Disambiguation pages|disambiguation pages]]; adds pages to [[:Category:Disambig-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Disambig|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:FM-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''FM''' (for files; adds pages to [[:Category:FM-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|FM|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:File-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''File''' (for files; adds pages to [[:Category:File-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|File|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Image-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Image''' (for images; adds pages to [[:Category:Image-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Image|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Merge-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Merge''' (for redirects of merged articles; adds pages to [[:Category:Merge-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Merge|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Needed-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Needed''' (for articles that do not yet exist, but have been identified as subjects that should be covered; adds pages to [[:Category:Needed-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Needed|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Redirect-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Redirect''' (for [[Wikipedia:Redirect|redirect pages]]; adds pages to [[:Category:Redirect-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Redirect|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Portal-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Portal''' (for [[Wikipedia:Portal|portal]] pages; adds pages to [[:Category:Portal-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Portal|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Project-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Project''' (for [[Wikipedia:WikiProject|project]] pages; adds pages to [[:Category:Project-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Project|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:Template-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''Template''' (for [[Wikipedia:Template|templates]]; adds pages to [[:Category:Template-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|Template|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
{{#ifexist:Category:NA-Class {{{topic|}}} articles|
{{!}} '''NA''' (for any other pages where assessment is unnecessary; adds pages to [[:Category:NA-Class {{{topic|}}} articles]])
{{!}} {{class|NA|category={{{topic|}}} articles}}}}
|-
| '''???''' (articles for which a valid class has not yet been provided are listed in [[:Category:Unassessed {{{topic|}}} articles]])
| {{class||category={{{topic|}}} articles}}
|-
|}

The '''''class''''' parameter should be assigned according to the [[#Quality scale|quality scale]] below.&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
{{documentation}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7bw1aom1yyp2s0248pzh7fkcgr7eq5v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>खार्किभ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124243</id>
    <revision>
      <id>1072125</id>
      <parentid>1057127</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T20:23:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>144</id>
      </contributor>
      <comment>Kharkiv_montage_(2015).png हटाईंदै, कमन्समा [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]]ले per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Kharkiv montage (2015).png|]] को कारणले हटाएका कारण ।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3202" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
|name                   = हर्किभ
|native_name            = Харків
|official_name          = 
|other_name             = 
|image_skyline          =
|imagesize              =
|image_caption          =
|settlement_type        = महानगरपालिका
|image_flag             = Kharkiv-town-flag.svg
|image_shield           = Coat of arms of Kharkiv.svg
|shield_size            = 90px
|image_blank_emblem     = 
|image_map              = &lt;!-- Charkiw-Ukraine-Map.png  --&gt;
|nickname               = स्मार्ट सिटी
|map_caption            = सहरका धरोहरहरू
| pushpin_map           = Ukraine Kharkiv Oblast#Ukraine
| pushpin_label         = हर्किभ
| pushpin_label_position= 
| pushpin_map_alt       = 
| pushpin_map_caption   = 
|subdivision_type       = [[विश्वका राष्ट्रहरूको सूची|देश]]
|subdivision_name       = {{UKR}}
|established_title      = स्थापना
|established_date       = सन् १६५४&lt;ref name=KUW231114&gt;[http://ukrainianweek.com/History/123906 What Makes Kharkiv Ukrainian], ''[[The Ukrainian Week]]'' (23 November 2014)&lt;/ref&gt;
|established_title2     =
|established_date2      = 
|area_total_km2         = 350
|population_as_of       = सन् २०२१
|population_total       = 1433886 {{decrease}}
|population_metro       = 2,032,400
|population_density_km2 = 4500
|timezone               = पूर्वी युरोपेली समय
|utc_offset             = +२
|timezone_DST           = पूर्वी युरोपेली समय
|utc_offset_DST         = +३
|coordinates            = {{coord|50|0|16|N|36|13|53|E|type:city_region:UA|display=inline,title}}
|elevation_m            = 152
|population_demonym     = हर्किभेली&lt;ref&gt;[http://www.ukrweekly.com/old/archive/1998/099820.shtml Ukraine's second Winter Olympics: one medal, some good performances], [[The Ukrainian Weekly]] (1 March 1998)&lt;/ref&gt;
|postal_code_type       = हुलाक कोड
|postal_code            = 61001–61499
|website                = {{URL|city.kharkov.ua/en/}}
|footnotes              =
}}
'''हर्किभ''' ({{IPA-uk|ˈxɑrkiu̯|pron}}) [[युक्रेन]]को हर्किभ क्षेत्रमा रहेको एक महानगरपालिका हो।&lt;ref name=&quot;Kharkiv: #2 + situation October 2014&quot;&gt;[http://www.euronews.com/2014/10/23/kharkiv-never-had-eastern-western-conflicts/ Kharkiv &quot;never had eastern-western conflicts&quot;], ''[[Euronews]]'' (23 October 2014)&lt;/ref&gt; यस महानगरपालिकाको क्षेत्रफल ३५०.०५ वर्ग किलोमिटर रहेको छ भने यसको कुल जनसङ्ख्या १,४४३,८८६ रहेको छ। हर्किभ युक्रेन उत्तर पूर्वी कुनामा अवस्थित छ।

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

{{stub}}

[[श्रेणी:युक्रेनका महानगरपालिकाहरू]]</text>
      <sha1>i2gyv89r94p0rnxr1at0365fx3d4vb9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072129</id>
      <parentid>1072125</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T01:43:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>पर्वत सुबेदी</username>
        <id>31224</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>पर्वत सुबेदी ले [[हर्किभ]] मा पुनर्निर्देश नछोडि त्यसलाई [[खार्किभ]] मा सारेको हो: शीर्षक सुधार</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3202" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
|name                   = हर्किभ
|native_name            = Харків
|official_name          = 
|other_name             = 
|image_skyline          =
|imagesize              =
|image_caption          =
|settlement_type        = महानगरपालिका
|image_flag             = Kharkiv-town-flag.svg
|image_shield           = Coat of arms of Kharkiv.svg
|shield_size            = 90px
|image_blank_emblem     = 
|image_map              = &lt;!-- Charkiw-Ukraine-Map.png  --&gt;
|nickname               = स्मार्ट सिटी
|map_caption            = सहरका धरोहरहरू
| pushpin_map           = Ukraine Kharkiv Oblast#Ukraine
| pushpin_label         = हर्किभ
| pushpin_label_position= 
| pushpin_map_alt       = 
| pushpin_map_caption   = 
|subdivision_type       = [[विश्वका राष्ट्रहरूको सूची|देश]]
|subdivision_name       = {{UKR}}
|established_title      = स्थापना
|established_date       = सन् १६५४&lt;ref name=KUW231114&gt;[http://ukrainianweek.com/History/123906 What Makes Kharkiv Ukrainian], ''[[The Ukrainian Week]]'' (23 November 2014)&lt;/ref&gt;
|established_title2     =
|established_date2      = 
|area_total_km2         = 350
|population_as_of       = सन् २०२१
|population_total       = 1433886 {{decrease}}
|population_metro       = 2,032,400
|population_density_km2 = 4500
|timezone               = पूर्वी युरोपेली समय
|utc_offset             = +२
|timezone_DST           = पूर्वी युरोपेली समय
|utc_offset_DST         = +३
|coordinates            = {{coord|50|0|16|N|36|13|53|E|type:city_region:UA|display=inline,title}}
|elevation_m            = 152
|population_demonym     = हर्किभेली&lt;ref&gt;[http://www.ukrweekly.com/old/archive/1998/099820.shtml Ukraine's second Winter Olympics: one medal, some good performances], [[The Ukrainian Weekly]] (1 March 1998)&lt;/ref&gt;
|postal_code_type       = हुलाक कोड
|postal_code            = 61001–61499
|website                = {{URL|city.kharkov.ua/en/}}
|footnotes              =
}}
'''हर्किभ''' ({{IPA-uk|ˈxɑrkiu̯|pron}}) [[युक्रेन]]को हर्किभ क्षेत्रमा रहेको एक महानगरपालिका हो।&lt;ref name=&quot;Kharkiv: #2 + situation October 2014&quot;&gt;[http://www.euronews.com/2014/10/23/kharkiv-never-had-eastern-western-conflicts/ Kharkiv &quot;never had eastern-western conflicts&quot;], ''[[Euronews]]'' (23 October 2014)&lt;/ref&gt; यस महानगरपालिकाको क्षेत्रफल ३५०.०५ वर्ग किलोमिटर रहेको छ भने यसको कुल जनसङ्ख्या १,४४३,८८६ रहेको छ। हर्किभ युक्रेन उत्तर पूर्वी कुनामा अवस्थित छ।

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

{{stub}}

[[श्रेणी:युक्रेनका महानगरपालिकाहरू]]</text>
      <sha1>i2gyv89r94p0rnxr1at0365fx3d4vb9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>शिव सेना</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126095</id>
    <revision>
      <id>1072102</id>
      <parentid>1069806</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:48:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>हिमाल सुबेदी</username>
        <id>30817</id>
      </contributor>
      <comment>/* चुनावी प्रदर्शन */असाअ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72328" xml:space="preserve">{{Short description|Political party in Maharashtra, India}}
{{pp-protected|small=yes}}
{{EngvarB|date=January 2015}}
{{Use dmy dates|date=January 2015}}
{{update|date=June 2022}}
{{Infobox Indian Political Party 
|party_name        = शिवसेना
|logo              = [[File:Logo of Shiv Sena.svg|200px]]
|leader            = [[उद्धव ठाकरे]]
|chairman          = [[उद्धव ठाकरे]]
|secretary         = 
|loksabha_leader   = [[अरविंद सावंत]]
|rajyasabha_leader = [[संजय राउत]]
|foundation        = १९ जुन १९६६
|founder           = [[बाल ठाकरे]]
|headquarters      = शिवसेना भवन, राम गणेश गडकरी चौक, दादर, [[मुम्बई]], [[भारत]]
|publication       = [[सामना]]
|students          = भारतीय विद्यार्थी सेना
|youth             = [[युवा सेना|युवासेना]]
|women             = शिवसेना महिला अघाड़ी
|labour            = भारतीय कामगार सेना
|peasants          =
|flag              = [[File:Shiv Sena-1575560401.jpg|150px]]
|ideology          = {{bulleted list|[[मराठी लोग|मराठी राष्ट्रवाद]]&lt;ref&gt;Joshi, R. (1970). The Shiv Sena: A Movement in Search of Legitimacy. Asian Survey, 10(11), 967–978. {{doi|10.2307/2642817}}&lt;/ref&gt;|[[रूढ़िवाद]]|[[हिन्दुत्व]]&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.dnaindia.com/mumbai/report_after-riot-shiv-sena-goes-the-hindutva-way-once-more_1731997 |title=After riot, Shiv Sena goes the Hindutva way once more |accessdate=27 अगस्त 2012|last=Kulkarni|first=Dhaval|publisher=DNA India|archive-url=https://web.archive.org/web/20120825190357/http://www.dnaindia.com/mumbai/report_after-riot-shiv-sena-goes-the-hindutva-way-once-more_1731997|archive-date=25 अगस्त 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;|[[हिन्दू राष्ट्रवाद]]&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.firstpost.com/politics/its-back-to-hindutva-for-shiv-sena-after-11-august-426230.html |title=It’s back to Hindutva for Shiv Sena after 11 अगस्त |accessdate=27 अगस्त 2012|last=Kaul |first=Vivek |publisher=firstpoint.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120828124557/https://www.firstpost.com/politics/its-back-to-hindutva-for-shiv-sena-after-11-august-426230.html|archive-date=28 अगस्त 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt;|[[आर्थिक राष्ट्रवाद]]&lt;ref&gt;Morkhandikar, R. S. (1967). The Shiv Sena—An Eruption of Sub-Nationalism. Economic and Political Weekly, 2(42), 1903–1906. {{jstor|24478083}}&lt;/ref&gt;}}
|position          = [[दक्षिणपन्थी राजनीति]] से '''चरमपंथी-दक्षिणपन्थी राजनीति'''
|eci               = राजकीय दल
|alliance          = [[राष्ट्रीय जनतांत्रिक गठबंधन]] (१९९१ से २०१९)&lt;br&gt;महाराष्ट्र विकास आघाड़ी (२०१९ से)
|loksabha_seats    = {{Infobox political party/seats|18|545|hex=#CC5500}}
|rajyasabha_seats  = {{Infobox political party/seats|4|245|hex=#CC5500}}
|state_seats_name   = [[महाराष्ट्र विधान सभा]]
|state_seats        = {{Composition bar|19|288|hex={{party color|Shiv Sena}}}}
|state2_seats_name  = [[महाराष्ट्र विधान परिषद]]
|state2_seats       = {{Composition bar|12|78|hex={{party color|Shiv Sena}}}}
|symbol             = [[File:Indian Election Symbol Bow And Arrow.png|150px]]
|website            = [https://shivsena.in/ शिवसेना]}}

{{Conservatism sidebar}}
{{Nationalism sidebar}}

'''शिव सेना''' ( IAST : ''shiva Sēnā'' ) ( {{Literal translation|Army of [[Shivaji]]}} [[Shivaji|शिवाजीको]] &lt;span&gt;सेना&lt;/span&gt; &amp;#x27; ) [[भारत|भारतको]] दक्षिणपन्थी मराठी क्षेत्रीय र [[हिन्दू धर्म|हिन्दू]] [[अन्धराष्ट्रवाद|अतिराष्ट्रवादी]] राजनीतिक पार्टी हो जुन कार्टुनिस्ट बाल ठाकरेले १९६६ मा स्थापना गरेका थिए। &lt;ref name=&quot;BergerHeidemann2013&quot;&gt;{{Cite book|title=The Modern Anthropology of India: Ethnography, Themes and Theory|url=https://books.google.com/books?id=sBgLb8XIGR8C&amp;pg=PA179|date=3 June 2013|page=179}}&lt;/ref&gt; मूलतः [[मुम्बई|बम्बई]] (वर्तमान मुम्बई) मा मूलवादी आन्दोलनबाट उभरिएको, पार्टीले भारतका अन्य भागहरुबाट आएका आप्रवासीहरु भन्दा मराठी मानिसहरुलाई प्राथमिकता दिने व्यवहारको लागि आन्दोलन गर्छ।  महाराष्ट्रको लागि यसको चुनाव चिन्ह ''धनुष र बाण'' हो। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/india/politics/shiv-sena-finds-jharkhand-mukti-morcha-has-first-right-to-symbol/lite/|title=Shiv Sena finds Jharkhand Mukti Morcha has first right to symbol|last=Pradeep Kaushal|date=September 28, 2015|work=indianexpress.com|access-date=28 April 2020|publisher=The Indian Express|location=New Delhi|quote=Shivsena's bow-and-arrow symbol is the same as that of the Jharkhand Mukti Morcha.}}&lt;/ref&gt; उद्धव ठाकरे, बाल ठाकरेका छोरा, पार्टी नेता हुन् र २०१९ देखि २९ जुन २०२२  सम्म महाराष्ट्रको मुख्यमन्त्रीको रुपमा सेवा गरेका थिए।

यद्यपि पार्टीको प्राथमिक आधार अझै पनि [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रमा]] छ, यसले अखिल भारतीय आधारमा विस्तार गर्ने प्रयास गरेको छ। १९७०  को दशकमा, यसले बिस्तारै एक व्यापक हिन्दू राष्ट्रवादी एजेन्डालाई समर्थन गर्ने एक प्रो-मराठी विचारधाराको वकालत गर्न थाल्यो, &lt;ref name=&quot;Rediff article: sons of the soil, lungi slogan, shakhas, south Indians in 1970, shift to Hindutva, defeat of communists/&quot;&gt;{{Cite web|url=http://in.rediff.com/election/2004/apr/23espec3.htm|title=Know Your Party: Shiv Sena|website=Rediff.com|accessdate=2006-07-22}}&lt;/ref&gt; र आफूलाई [[भारतीय जनता पार्टी|भारतीय जनता पार्टीसँग]] गठबन्धन गर्यो। पार्टीले स्थापनाकालदेखि नै मुम्बई ( BMC ) नगरपालिकाको चुनावमा भाग लिन थालेको थियो। १९८९  मा, यसले [[लोक सभा|लोकसभा]] र महाराष्ट्र विधानसभा चुनावको लागि [[भारतीय जनता पार्टी|बीजेपीसँग]] गठबन्धनमा प्रवेश गर्यो, जसको पछिल्लो अक्टोबर २०१४ विधानसभा चुनावमा अस्थायी रुपमा तोडिएको थियो। गठबन्धन चाँडै सुधारिएको थियो र शिवसेना डिसेम्बर २०१४ मा महाराष्ट्रमा बीजेपी सरकारको हिस्सा बन्यो। यो राष्ट्रिय प्रजातान्त्रिक गठबन्धनमा १९९८-२०१९ मा एक गठबन्धन साझेदार थियो, १९९८-२००४ मा वाजपेयी सरकार र २०१४-२०१९ मा नरेन्द्र मोदी सरकार सहित। अक्टोबर २९   मा महाराष्ट्र चुनाव पछि, शिवसेनाले आफ्नो गठबन्धन साझेदार [[भारतीय जनता पार्टी|बीजेपी]] द्वारा वाचा पूरा नगरेको दाबी गर्यो र सम्बन्ध तोड्यो। पार्टीले पछि महाराष्ट्रमा सरकार बनाउनको लागि [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] र राष्ट्रवादी कांग्रेस पार्टीसँग हात मिलायो। पछि यो गठबन्धनले सत्ता गुमायो, एकनाथ शिन्दे, एक विद्रोही शिवसेना नेता, भाजपाको साथमा सेनाका २/३  विधायकहरुको समर्थन जुटाएर जुन ३०, २०२२ मा मुख्यमन्त्री बने। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/india/maharashtra-crisis-uddhav-thackeray-led-faction-in-hopeless-minority-within-party-eknath-shinde-to-sc/articleshow/92550287.cms|title=Maharashtra crisis: Uddhav Thackeray-led faction in hopeless ..}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/india-news/eknath-shinde-is-new-maharashtra-chief-minister-oath-at-7-30-pm-3115030|title=Eknath Shinde Takes Oath As Chief Minister, Devendra Fadnavis His Deputy}}&lt;/ref&gt;

[[बलिउड|हिन्दी]] फिल्म उद्योगमा पार्टीको बलियो पकड छ । &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/india/8073240/Author-Rohinton-Mistry-slams-Mumbai-University-after-book-ban.html|title=Author Rohinton Mistry slams Mumbai University after book ban|last=Dean|first=Nelson|publisher=telegraph.co.uk|archiveurl=https://ghostarchive.org/archive/20220111/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/india/8073240/Author-Rohinton-Mistry-slams-Mumbai-University-after-book-ban.html|archivedate=11 January 2022|accessdate=27 August 2012}}&lt;/ref&gt; यसलाई &quot;चरमपन्थी&quot;, &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Extremism in Pakistan and India: The Case of the Jamaat-e-Islami and Shiv Sena|location=[[Colombo]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Rajiv Gandhi and Rama's Kingdom|url=https://archive.org/details/rajivgandhiramas00meht|location=[[New Haven, Connecticut|New Haven]], Connecticut|page=[https://archive.org/details/rajivgandhiramas00meht/page/157 157]}}&lt;/ref&gt; &quot;अराजकतावादी&quot;, &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Capital and Labour Redefined:India and the Third World|location=[[London]]|page=344}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=India Today: An Encyclopedia of Life in the Republic|url=https://archive.org/details/indiatodayvolume00kami|location=[[Santa Barbara, California|Santa Barbara]], California|page=[https://archive.org/details/indiatodayvolume00kami/page/n688 628]}}&lt;/ref&gt; साथै &quot; [[फासीवाद|फासिस्ट]] पार्टी&quot; भनेर उल्लेख गरिएको छ। &lt;ref name=&quot;Chandavarkar2&quot;&gt;{{Cite book|title=History, Culture and the Indian City|url=https://archive.org/details/historyculturein00chan|date=3 September 2009|page=[https://archive.org/details/historyculturein00chan/page/n42 29]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Jeff2011&quot;&gt;{{Cite book|title=Religion, Politics and International Relations|url=https://books.google.com/books?id=XpO2s24WMowC&amp;pg=PA150|access-date=18 November 2012|date=7 April 2011|page=150}}&lt;/ref&gt; भिवंडीमा १९७० को साम्प्रदायिक हिंसा, १९८४  भिवंडी दंगा र १९९२-१९९३ बम्बई दंगामा भएको हिंसाको लागि शिवसेनालाई दोष लगाइएको छ। &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Human Rights Watch World Report 1999|page=[https://archive.org/details/humanrightswatch00huma_0/page/186 186]|url=https://archive.org/details/humanrightswatch00huma_0/page/186}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Playing the &quot;communal Card&quot;: Communal Violence and Human Rights|page=[https://archive.org/details/playingcommunalc00brow/page/27 27]|url=https://archive.org/details/playingcommunalc00brow/page/27}}&lt;/ref&gt;

पार्टीले आफ्नो शक्ति महाराष्ट्रको मराठा र कुणबी समुदायको समर्थनबाट निकालेको छ जसलाई सेनाले कांग्रेस पार्टीबाट अलग गर्यो। &lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite book|title=Caste, Class, and Capital: The Social and Political Origins of Economic Policy in India|url=https://books.google.com/books?id=RFLTDQAAQBAJ&amp;pg=PA236}}&lt;/ref&gt;

== इतिहास ==

=== उत्पत्ति ===
१९४७ [[भारतीय स्वतन्त्रता सङ्ग्राम|मा भारतको स्वतन्त्रता]] पछि, औपनिवेशिक युगबाट क्षेत्रीय प्रशासनिक विभाजनहरु क्रमशः परिवर्तन गरियो र भाषिक सीमाहरु पालना गर्ने राज्यहरु सिर्जना गरियो। बम्बे प्रेसिडेन्सी भित्र, मराठी भाषी जनताका लागि राज्य निर्माणको लागि व्यापक जनसंघर्ष सुरु भएको थियो। १९६० मा, राष्ट्रपति पदलाई दुई भाषिक राज्यहरुमा विभाजन गरिएको थियो - [[गुजरात]] र [[महाराष्ट्र]] । यसबाहेक, पहिलेको हैदराबाद राज्यको मराठी-भाषी क्षेत्रहरु महाराष्ट्रसँग जोडिए। बम्बई, धेरै तरिकामा भारतको आर्थिक राजधानी, महाराष्ट्र राज्यको राजधानी भयो। एकातिर, गुजराती समुदायका मानिसहरुले सहरका अधिकांश उद्योग र व्यापारिक उद्यमहरुको स्वामित्व पाएका थिए। &lt;ref name=&quot;Public sector, Threats against other communities, businesses owned especially by Gujarati and Marwaris/&quot;&gt;
{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/mumbai/Sena-fate-From-roar-to-meow/articleshow/1311115.cms|title=Sena fate: From roar to meow|date=29 November 2005|work=[[The Times of India]]|access-date=2006-08-11}}&lt;/ref&gt; अर्कोतर्फ, सहरमा [[दक्षिण भारत|दक्षिण भारतीय]] आप्रवासीहरुको निरन्तर प्रवाह थियो जो धेरै सेतो-कलर कामहरुलिन आएका थिए।

सन् १९६० मा बम्बईका कार्टुनिस्ट बाल ठाकरेले ''व्यंग्यात्मक'' कार्टुन साप्ताहिक मार्मिक प्रकाशित गर्न थाले। यो प्रकाशन मार्फत उनले आप्रवासी विरोधी भावना फैलाउन थाले।  १९ जुन  १९६६  मा, ठाकरेले एक राजनीतिक संगठनको रुपमा शिवसेना स्थापना गरे।

शिव सेनाले धेरै बेरोजगार मराठी युवाहरुलाई आकर्षित गर्‍यो, जो ठाकरेको आरोपित आप्रवासी विरोधी वक्तृत्वबाट आकर्षित भएका थिए। शिवसेना कार्यकर्ताहरु दक्षिण भारतीय समुदायहरु विरुद्ध विभिन्न आक्रमणहरुमा संलग्न भए, दक्षिण भारतीय रेस्टुरेन्टहरु तोडफोड गरे र रोजगारदाताहरुलाई मराठीहरुलाई काममा राख्न दबाब दिए। &lt;ref name=&quot;Rediff article: sons of the soil, lungi slogan, shakhas, south Indians in 1970, shift to Hindutva, defeat of communists/&quot;&gt;{{Cite web|url=http://in.rediff.com/election/2004/apr/23espec3.htm|title=Know Your Party: Shiv Sena|website=Rediff.com|accessdate=2006-07-22}}&lt;/ref&gt;

=== भारतीय जनता पार्टीसँग गठबन्धन ===
सेनाले १९७० को दशकमा हिन्दुत्व विचारधारालाई थप वजन दिन थाल्यो किनकि 'माटोका छोराहरु' कारण कमजोर हुँदै गयो। &lt;ref name=&quot;Rediff article: sons of the soil, lungi slogan, shakhas, south Indians in 1970, shift to Hindutva, defeat of communists/&quot;&gt;{{Cite web|url=http://in.rediff.com/election/2004/apr/23espec3.htm|title=Know Your Party: Shiv Sena|website=Rediff.com|accessdate=2006-07-22}}&lt;/ref&gt;

पार्टीले सन् १९८९ देखि [[लोक सभा|लोकसभा]] र महाराष्ट्र विधानसभाका लागि भारतीय जनता पार्टी (बीजेपी) सँग गठबन्धन सुरु गरेको थियो। दुवैले सन् १९९५ र &lt;ref name=&quot;BJP Shivsena 25 year&quot;&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/maharashtra-elections-bjp-ends-25yearold-alliance-with-shiv-sena-as-seat-sharing-talks-fail/501837-3-237.html|title=Maharashtra elections: BJP ends 25-year-old alliance with Shiv Sena as seat-sharing talks fail|publisher=ibnlive.in.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140927093832/http://ibnlive.in.com/news/maharashtra-elections-bjp-ends-25yearold-alliance-with-shiv-sena-as-seat-sharing-talks-fail/501837-3-237.html|archivedate=2014-09-27|accessdate=2014-10-26}}&lt;/ref&gt; ९९९ को बीचमा महाराष्ट्रमा सरकार बनाएका थिए। सेना सन् १९९९ देखि २०१४ सम्म भाजपासँगै राज्यमा विपक्षी दल थियो। यद्यपि, भाजपासँगको २५ वर्षको गठबन्धन २०१४ महाराष्ट्र विधानसभा चुनावमा सीट बाँडफाँडलाई लिएर खतरामा परेको थियो र दुवैले स्वतन्त्र रुपमा चुनाव लडे। &lt;ref name=&quot;BJP Shivsena 25 year&quot; /&gt; २०१४ को चुनावपछि भाजपा सबैभन्दा ठूलो पार्टी बनेपछि सेनाले विरोध घोषणा गर्‍यो। तर, वार्तापछि सेना महाराष्ट्रमा सरकारमा सामेल हुन राजी भयो। &lt;ref name=&quot;join&quot;&gt;[http://indianexpress.com/article/india/politics/shiv-sena-to-join-fadnavis-govt-accepts-offer-of-12-cabinet-berths/ Shiv Sena to join Fadnavis govt; gives up claim to home minister, deputy CM post], Indian Express, 4 December 2014&lt;/ref&gt; बृहन्मुम्बई नगर निगममा शिवसेना-भाजपा गठबन्धनले शासन गर्छ। परम्परागत रुपमा शिवसेनाको मुख्य गढहरु मुम्बई र [[कोङ्कण|कोंकण]] तटीय क्षेत्रहरु हुन्। तर, 2004 को लोकसभा चुनावमा परिणाम उल्टो भयो। शिव सेनाले राज्यको भित्री भागहरुमा प्रवेश गर्यो, जबकि मुम्बईमा घाटा बेहोरेको थियो।{{स्रोत नखुलेको|date=October 2014}}

जनवरी २०१८ मा, शिवसेनाले २०१९ भारतीय आमचुनाव अघि भाजपा र उनीहरुको एनडीए गठबन्धनसँग आधिकारिक रुपमा सम्बन्ध तोड्यो लगभग ३० वर्षको भाजपासँगै प्रचार गरेपछि। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffingtonpost.in/2018/01/23/shiv-sena-breaks-ties-with-bjp-in-maharashtra_a_23341772/|title=Shiv Sena Breaks Ties With BJP In Maharashtra|date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt; तर फेब्रुअरी २०१९ मा, बीजेपी र शिवसेनाले फेरि आम चुनाव र २०१९ महाराष्ट्र विधान सभा चुनावको लागि गठबन्धनको घोषणा गरे। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/bjp-and-shiv-sena-seal-deal-for-2019-lok-sabha-polls-to-contest-in-25-23-seats-respectively/articleshow/68051183.cms|title=BJP and Shiv Sena seal deal for 2019 Lok Sabha polls; to contest in 25, 23 seats respectively|date=18 February 2019|work=Economic Times|access-date=26 March 2019}}&lt;/ref&gt; चुनावले शिवसेनाले मत गुमाएको देख्यो र पछि भाजपाले सत्ता साझेदारीमा संलग्न हुन अस्वीकार गरेकोमा भाजपालाई सरकार बनाउन समर्थन गर्न अस्वीकार गर्यो। शिवसेना राष्ट्रिय प्रजातान्त्रिक गठबन्धनबाट पछि हट्यो, अक्टोबरको अन्त्यमा - नोभेम्बर २०१९ को शुरुमा राजनीतिक संकटको सामना गर्दै, जसले अन्ततः पार्टी नेता उद्धव ठाकरेलाई [[भारतीय राष्ट्रिय काङ्ग्रेस|भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस]] र राष्ट्रवादी कांग्रेस पार्टीको समर्थनमा मुख्यमन्त्री बनायो। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/news/elections/lok-sabha/maharashtra/bjp-loses-its-oldest-ally-shiv-sena/articleshow/72010644.cms|title=BJP loses its oldest ally Shiv Sena|date=2019-11-12|work=The Economic Times|access-date=2020-03-01}}&lt;/ref&gt;

२०१९ मा शिवसेना एनडीएसँग अलग भयो र यूपीएमा सामेल भयो। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-50402748|title=Maharashtra: The unravelling of India's BJP and Shiv Sena alliance|date=14 November 2019|work=BBC News|access-date=24 June 2022}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;BJP split&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/inside-the-sena-bjp-split-cracks-appeared-before-lok-sabha-polls/story-LeVz0TFMDTxPuzEgzvTTbL.html|title=Inside the Shiv Sena-BJP split: Cracks appeared before Lok Sabha polls|date=17 November 2019|work=Hindustan Times|access-date=24 June 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; यसले महाविकास अघाडी नामक उप-गठबन्धन बनाएर महाराष्ट्रमा सरकार गठनको लागि शिवसेनाका उद्धव ठाकरेले मन्त्रालयको नेतृत्व गरेका थिए। &lt;ref name=&quot;Wasted 25 Years&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.ndtv.com/india-news/uddhav-thackeray-says-wasted-25-years-in-alliance-with-bjp-2725461|title=&quot;Wasted 25 Years In Alliance With BJP...,&quot; Says Uddhav Thackeray|date=23 January 2022|work=NDTV.com|access-date=24 January 2022}}&lt;/ref&gt;

२०२२ मा, पार्टीको बैठकमा, उद्धव ठाकरेले यूपीएमा सामेल हुन एनडीएबाट बाहिरिने आफ्नो कदमको व्याख्या गरे। &quot;हामीले बीजेपीलाई उनीहरुको राष्ट्रिय महत्वाकांक्षाहरु पूरा गर्न सक्षम बनाउन पूर्ण हृदयले समर्थन गर्यौं। उनीहरु राष्ट्रिय जानेछन् भने हामी महाराष्ट्रमा नेतृत्व गर्नेछौँ भन्ने बुझाइ थियो । तर हामीलाई धोका दिइयो र हाम्रो घरमा भत्काउने प्रयास गरियो। त्यसैले हामीले जवाफ फर्काउनु पर्यो।&quot; ठाकरेले भाजपाले आफ्नो राजनीतिक सुविधा अनुसार आफ्ना सहयोगीहरुलाई डम्प गरेको आरोप लगाए। उनले भने, ‘भाजपाको मतलब हिन्दुत्व होइन । म मेरो टिप्पणीमा छु कि शिवसेनाले भाजपासँगको गठबन्धनमा २५ वर्ष खेर गयो&quot; &lt;ref name=&quot;Wasted 25 Years&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.ndtv.com/india-news/uddhav-thackeray-says-wasted-25-years-in-alliance-with-bjp-2725461|title=&quot;Wasted 25 Years In Alliance With BJP...,&quot; Says Uddhav Thackeray|date=23 January 2022|work=NDTV.com|access-date=24 January 2022}}&lt;/ref&gt;

यद्यपि, शिवसेनाका वरिष्ठ नेता एकनाथ शिन्देले अघिल्लो भाजपा-शिवसेना गठबन्धनलाई पुनर्स्थापित गर्न चाहन्थे र सेनाका विधायकहरुको बहुमत प्राप्त गर्दै पछि विद्रोह गरे। 

२९ जुन २०२२ मा, सर्वोच्च अदालतले आफ्नो बहुमत प्रमाणित गर्नु पर्ने फैसला गरेपछि उद्धव ठाकरेले मुख्यमन्त्रीको पद र एमएलसी सदस्यबाट राजीनामा दिए। एकनाथ शिन्देले ३० जुनमा देवेन्द्र फडणवीसलाई उपमुख्यमन्त्री बनाएर &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/india-news/eknath-shinde-is-new-maharashtra-chief-minister-oath-at-7-30-pm-3115030|title=Eknath Shinde Takes Oath As Chief Minister, Devendra Fadnavis His Deputy}}&lt;/ref&gt; मुख्यमन्त्रीको सपथ लिएका थिए।

=== महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना का गठन ===
जुलाई २००५ मा, महाराष्ट्रका पूर्व मुख्यमन्त्री र सेना नेता नारायण राणेलाई पार्टीबाट निष्कासित गरियो, जसले पार्टीमा आन्तरिक द्वन्द्व निम्त्यायो। सोही वर्षको डिसेम्बरमा बाल ठाकरेका भतिजा राज ठाकरेले पार्टी छोडे । &lt;ref&gt;
{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4539588.stm|title=Senior Shiv Sena leader quits|date=18 December 2005|access-date=2014-10-25|publisher=BBC}}&lt;/ref&gt; राज ठाकरेले पछि नयाँ पार्टी, महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना (MNS) स्थापना गरे। विभाजनपछि दुई सेनाका अनुयायीबीच झडप भएको छ ।{{स्रोत नखुलेको|date=October 2014}}

यद्यपि MNS शिवसेनाबाट अलग भएको समूह हो, पार्टी अझै पनि भूमिपुत्र विचारधारामा आधारित छ। शिवाजी पार्कमा भएको एक सभामा पार्टीको अनावरण गर्दै उनले भने, ‘हिन्दुत्वको के हुन्छ भनेर सबै जना उत्सुक छन् र ‘म हिन्दुत्व, महाराष्ट्रको विकासका लागि यसको एजेन्डा र पार्टीको महत्त्व जस्ता मुद्दाहरुमा पार्टीको अडानलाई विस्तार गर्नेछु। १९ मार्चको जनसभामा झण्डाको रङ । &lt;ref&gt;
{{Cite news|url=http://expressindia.indianexpress.com/news/fullstory.php?newsid=64115|title=Raj Thackeray launches new party|date=9 March 2006|access-date=2014-10-25|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt;

=== नेतृत्व परिवर्तन ===
बाल ठाकरेका छोरा उद्धव ठाकरे २००४ मा पार्टीको नेता बने, यद्यपि बाल ठाकरे महत्त्वपूर्ण व्यक्तित्वको रुपमा रहे। 17 नोभेम्बर २०१२ मा बाल ठाकरेको मृत्यु पछि, उद्धव पार्टीको नेता बने तर &quot;शिवसेना प्रमुख&quot; (शिवसेना सुप्रीमो) उपाधि लिन अस्वीकार गरे। &lt;ref&gt;
{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Uddhav-takes-fathers-powers-but-not-Shiv-Sena-pramukh-title/articleshow/17452126.cms|title=Uddhav takes father's powers, but not Shiv Sena 'pramukh' title|date=2 December 2012|work=Times of India}}&lt;/ref&gt;

== पार्टी संरचना र जातीय संरचना ==

=== संरचना ===
पार्टीको ''शिवसेना'' प्रमुख (प्रमुख) संगठनको अध्यक्षको बराबरको पद हो। यो पोस्ट वंशानुगत पोस्ट हो। वर्तमान ''शिवसेनाप्रमुख'' उद्धव ठाकरे हुन् भने उनका छोरा आदित्य ठाकरे ''शिवसेनाप्रमुख हुन्'' । पार्टीको प्रमुख (प्रमुख) को रुपमा, बाल ठाकरेले सबै प्रमुख निर्णयहरुलिनुभयो जबकि ''शिवसेना शिवसैनिकका'' ''कार्यकर्ता'' र सदस्यहरुले पार्टीको अधिकांश काम तल्लो तहमा गरे। उनको अन्तिम दिनहरुमा, पार्टीको दैनिक गतिविधिहरु उनका कान्छो छोरा उद्धव ठाकरेले सम्हालेका थिए। उद्धव ठाकरेका छोरा आदित्य ठाकरे पार्टीको युवा शाखा युवा सेनाको नेता बनेका छन्। २०१२ मा बाल ठाकरेको मृत्यु पछि, पार्टी वास्तविक रुपमा उद्धव ठाकरेको नेतृत्वमा थियो।{{स्रोत नखुलेको|date=October 2014}}

मुम्बईको दादर इलाकामा अवस्थित सेना भवनले सन् &lt;ref name=&quot;Thackeray inaugurates new Sena bhavan, Sena bhavan as headquarters&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.ndtv.com/video/player/news/thackeray-inaugurates-new-sena-bhavan/5715|title=Thackeray inaugurates new Sena bhavan|publisher=[[NDTV]] news|accessdate=2006-07-29}}&lt;/ref&gt; ९७६ देखि सेनाको मुख्यालयको रुपमा काम गर्दै आएको छ। सेनाका ''शाखाह''रु(शाखाहरु) महाराष्ट्र राज्यका साथै अन्य राज्यहरुमा चयन गरिएका स्थानहरुमा फैलिएका छन्, जसले आफ्नो इलाकाका अधिकांश स्थानीय मुद्दाहरुमा निर्णय गर्छन्। &lt;ref name=&quot;Rediff article: sons of the soil, lungi slogan, shakhas, south Indians in 1970, shift to Hindutva, defeat of communists/&quot;&gt;{{Cite web|url=http://in.rediff.com/election/2004/apr/23espec3.htm|title=Know Your Party: Shiv Sena|website=Rediff.com|accessdate=2006-07-22}}&lt;/ref&gt;

स्थानिय लोकाधिकार समिति{{Clarify|date=October 2014}} शिव सेनासँग आबद्ध छ। यसले महाराष्ट्रमा महाराष्ट्रीयनहरुका लागि रोजगारीको अधिकारको संरक्षणको वकालत गर्दछ। &lt;ref name=&quot;Business India&quot;&gt;{{Cite book|title=Business India|url=https://books.google.com/books?id=f69IAAAAYAAJ|access-date=24 February 2012}}&lt;/ref&gt;

=== जातीय संरचना ===
सेनामा विभिन्न महाराष्ट्रीय जातका मानिसहरु मिलेर काम गर्थे। पार्टीका नेताहरुप्रायः तथाकथित &quot;उच्च जाति&quot; अर्थात् बाट आएका थिए [[ब्राह्मण]], सीकेपी र पठारे प्रभु - ठाकरे, मनोहर जोशी, सुधीर जोशी, बलवंत मंत्री, डा हेमचन्द्र गुप्ते, श्याम देशमुख, माधव देशपांडे, दत्त प्रधान, विजय पर्वतकर, मधुकर सरपोतदार र प्रमोद नवलकर । &lt;ref name=&quot;purandare13&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=JS1hBAAAQBAJ&amp;pg=PT106|title=Bal Thackeray and the rise of Shiv Sena|page=106}}&lt;/ref&gt; माथि उल्लेखित नेताहरु मध्ये एक, ७० को दशकको प्रारम्भमा बम्बईका [[नगरप्रमुख|मेयर]] र पूर्व पारिवारिक चिकित्सक र ठाकरेका विश्वासपात्र डाक्टर हेमचन्द्र गुप्तेले पैसालाई महत्व दिएको, शिव सैनिकहरुद्वारा  हिंसा गरेको र  १९७५ को आपतकाल को समयमा श्रीमती  गान्धीलाई ठाकरे को समर्थन उल्लेख गर्दै  &quot;घृणा&quot; मा शिवसेना छोडे । &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Wages of Violence : Naming and identity in postcolonial Bombay|page=238|url=https://books.google.com/books?id=-y3iNt0djbQC&amp;pg=PA238}}&lt;/ref&gt;

त्यहाँ दत्ताजी साल्वी, दत्ताजी नलावडे र वामनराव महाडिक जस्ता अन्य जातका नेताहरुर तथाकथित तल्लो जातका छग्गन भुजबल, लीलाधर डाके, भाइ शिंगरे र विजय गावकर जस्ता नेताहरु पनि थिए। &lt;ref name=&quot;purandare13&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=JS1hBAAAQBAJ&amp;pg=PT106|title=Bal Thackeray and the rise of Shiv Sena|page=106}}&lt;/ref&gt;

वर्षौंदेखि, सेना प्रमुख बाहेक, पार्टीमा बाह्र वरिष्ठ नेताहरु छन्, जसलाई 'नेता' भनिन्छ। तीमध्ये आठ उच्च जाति (चार [[ब्राह्मण]], दुई सीकेपी र दुई पठारे प्रभु ) छन्। अरुहरु या त मराठा ( दत्ताजी साल्वी ), शिम्पी ( वामनराव महाडिक ), आगरी (लीलाधर डाके ) वा माली ( छग्गन भुजबल ) थिए। वास्तवमा, भुजबलले सेनाले नेतृत्वमा उच्च जातिय पक्षपात गरेको आरोप लगाउँदै पार्टी छोडे। &lt;ref name=&quot;purandare13&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=JS1hBAAAQBAJ&amp;pg=PT106|title=Bal Thackeray and the rise of Shiv Sena|page=106}}&lt;/ref&gt;

[[दलित|दलितको]] संख्या पनि नगण्य थिएन । र सेनाले मंडल आयोगले प्रस्ताव गरेको आरक्षणको विरोध गरे पनि सेनामा ओबीसीको प्रतिशतमा कुनै कमी आएको छैन। यसरी, सेनाले सबै महाराष्ट्रीयनहरुलाई जातपात बिना साझा &quot;मराठी छाता&quot; अन्तर्गत एकताबद्ध गर्न सफल भयो। &quot;माटोका छोराहरुको लागि प्राथमिकता उपचारको एजेन्डा महाराष्ट्रियनहरुले ती सबैलाई एकसाथ ल्याए। &lt;ref name=&quot;purandare13&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=JS1hBAAAQBAJ&amp;pg=PT106|title=Bal Thackeray and the rise of Shiv Sena|page=106}}&lt;/ref&gt;

=== मतदाता आधार ===
१९८० को दशकको उत्तरार्ध र ९० को दशकको प्रारम्भमा शिवसेनाको बल मुख्यतया मराठा जातको समर्थनबाट आएको थियो - जसलाई यसले कांग्रेसबाट टाढा बनायो। &lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite book|title=Caste, Class, and Capital: The Social and Political Origins of Economic Policy in India|url=https://books.google.com/books?id=RFLTDQAAQBAJ&amp;pg=PA236}}&lt;/ref&gt; मराठा जातको शिव सेनाबाट निर्वाचित विधायकहरुको ठूलो प्रतिशतलाई उद्धृत गर्दै, [[पुणे विश्वविद्यालय|पुणे विश्वविद्यालयका]] वोराले निष्कर्ष निकाले कि शिवसेना &quot;मराठा पार्टी&quot; को रुपमा उदाइरहेको छ। &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=78rfCgAAQBAJ&amp;pg=PA240|title=Rise of the Plebeians?: The Changing Face of the Indian Legislative Assemblies|date=4 May 2012}}&lt;/ref&gt;

== कार्यालय ==
  शिवसेना भवन भारतको मुम्बईमा रहेको शिव सेनाको केन्द्रीय कार्यालय रहेको भवन हो। यो दादरको राम गणेश गडकरी चोक र शिवाजी पार्कमा अवस्थित छ। यसको उद्घाटन १९ जुन १९७७ मा भएको थियो। नवीकरण गरिएको सेना भवनको उद्घाटन २७ जुलाई २००६ मा भएको थियो। यसमा शिवाजी महाराजको तामाको मूर्ति र बालासाहेब ठाकरेको ठूलो पोस्टर छ।

१९९३ बम्बई बम विष्फोटमा, आतंककारीहरुको समूहले भवन र शहरका अन्य प्रमुख भवनहरुमा आक्रमण गरे। &lt;ref name=&quot;1993 blasts&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.indiatoday.in/india/north/story/1993-blasts-timeline-and-locations-156749-2013-03-22|title=The 1993 blasts: A recap of the day that shook India|date=22 March 2013|work=India Today|access-date=24 January 2022|agency=IANS|language=en}}&lt;/ref&gt;

== मुख्यमन्त्रीहरुको सूची ==
शिव सेनाबाट [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रका]] मुख्यमन्त्रीहरुको सूची यस प्रकार छ
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; |№
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | मुख्यमन्त्रीहरू
! rowspan=&quot;2&quot; class=&quot;unsortable&quot; style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | पोर्ट्रेट
! colspan=&quot;3&quot; style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | कार्यालयमा कार्यकाल
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | सभा
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | निर्वाचन क्षेत्र
! rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | अन्य पदहरु राखिएको छ
|-
! style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | सुरु गर्नुहोस्
! style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | अन्त्य
! style=&quot;background-color:#FF6634; color:white&quot; | कार्यकाल
|-
| १
| मनोहर जोशी
|[[चित्र:Manohar_Joshi_cropped.jpg|center|117x117px]]
| {{Date table sorting|14 March 1995}}
| {{Date table sorting|31 January 1999}}
| {{Age in years and days|1995|3|14|1999|1|31}}
| rowspan=&quot;2&quot; | 9 औं सभा
| दादर
| [[लोक सभा अध्यक्ष|लोकसभा अध्यक्ष]]
|-
| २
| नारायण राणे
|[[चित्र:Narayan_Rane.jpg|center|80x80px]]
| {{Date table sorting|1 February 1999}}
| {{Date table sorting|17 October 1999}}
| {{Age in years and days|1999|2|1|1999|10|17}}
| मालवण
| महाराष्ट्र राजस्व मन्त्री
|- style=&quot;vertical-align: middle; text-align: center;&quot;
| ३
| उद्धव ठाकरे
|[[चित्र:Uddhav_Thackeray.png|center|80x80px]]
| {{Date table sorting|28 November 2019}}
| {{Date table sorting|29 June 2022}}
| {{Age in years and days|2019|11|28|2022|6|29}}
| 14 औं सभा
| MLC
| शिवसेना अध्यक्ष&lt;br /&gt;सामनाको प्रधान सम्पादक
|- style=&quot;vertical-align: middle; text-align: center;&quot;
|
|}

== केन्द्र सरकारमा शिवसेना मन्त्री छन् ==

* मनोहर जोशी : भारी उद्योग र सार्वजनिक उद्यम, [[लोक सभा अध्यक्ष|लोकसभा के]] १३ औं अध्यक्ष
* आनन्दराव विठोबा अडसुल : राज्य, वित्त र कम्पनी मामिला मन्त्रालय
* सुरेश प्रभु : उर्वरक तथा रसायन मन्त्री, उर्जा मन्त्रालय , भारी उद्योग तथा सार्वजनिक उद्यम मन्त्रालय
* अनन्त गीते : भारी उद्योग तथा सार्वजनिक उद्यम, ऊर्जा मन्त्री
* अरविन्द सावन्त : भारी उद्योग र सार्वजनिक उद्यम मन्त्रालय

== चुनावी प्रदर्शन ==

== गतिविधि र आलोचना ==
सेनाले एसियाकै सबैभन्दा ठूलो बस्ती मुम्बईको धारावी क्षेत्रमा रहेका ५००,००० बस्ती बासिन्दाहरुको मुक्तिमा केन्द्रीय भूमिका खेलेको बताएको छ। तर, तत्कालीन शिवसेना–भाजपा सरकारले ल्याएपछि झुपडीमा बस्नेलाई सित्तैमा घर दिने नीति विवादास्पद बनेको छ । &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.rediff.com/news/aug/12sena.htm|title=Rediff News}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/mumbai/Highrises-dont-suit-Dharavi-slum-dwellers/articleshow/1386244.cms?referral=PM|title='Highrises don't suit Dharavi slum dwellers'|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tribuneindia.com/2004/20040423/election.htm#1|title=The Tribune, Chandigarh, - Elections 2004}}&lt;/ref&gt; 

१९७० को दशकमा, शिवसेनाले [[औरङ्गाबाद, महाराष्ट्र|औरंगाबादको]] मराठवाडा विश्वविद्यालयको नाम &quot;डा. बाबासाहेब अम्बेडकर विश्वविद्यालय&quot; मा परिवर्तन गर्ने [[दलित]] नेतृत्वको आन्दोलन नामन्तर आन्दोलनको विरोध गर्‍यो र रुढिवादी मराठाहरुको विचारलाई समर्थन गर्‍यो। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indianexpress.com/article/opinion/columns/the-nativists-dilemma/|title=The nativist's dilemma|date=2014-10-14|work=The Indian Express|access-date=2015-12-02}}&lt;/ref&gt;

१९९६ मा, शिवसेनाले आफ्नो व्यापार शाखाको लागि कोष जुटाउन र [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रका]] मानिसहरुका लागि दुई लाख सत्तरी हजार रोजगारीहरु सिर्जना गर्न मद्दत गर्न भारतमा अमेरिकी पप आइकन [[माइकल ज्याक्सन|माइकल ज्याक्सनको]] पहिलो र एकमात्र लाइभ कन्सर्ट आयोजना गर्‍यो। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffingtonpost.in/2015/06/25/michael-jackson-india_n_7659626.html|title=The Way We Were: Footage of Michael Jackson's 1996 Trip To Mumbai|last=|date=2015-06-25|publisher=Huffingtonpost.in|accessdate=2015-12-02}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/leader-who-brought-ethnic-politics-to-mumbai-melting-pot/article4105715.ece|title=Leader who brought ethnic politics to Mumbai melting pot|work=The Hindu|access-date=2016-12-01}}&lt;/ref&gt;

डिसेम्बर २००३ मा, शिवसेना कार्यकर्ताहरुले आगरा स्पोर्ट स्टेडियमको क्रिकेट पिचलाई क्षति पुर्याए जुन पाकिस्तान र भारत बीचको क्रिकेट खेल आयोजना गर्ने भनिएको थियो। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.siliconindia.com/shownews/Shiv_Sena_activists_damage_cricket_pitch_-nid-22229-cid-Top.html|title=Shiv Sena activists damage cricket pitch|date=2003-12-18|publisher=Siliconindia.com|accessdate=2013-07-09}}&lt;/ref&gt; अप्रिल २००५ मा, भारतीय विद्यार्थी सेना, शिव सेनाको विद्यार्थी संगठनले नयाँ दिल्लीमा भारत-पाकिस्तान [[एकदिवसीय अन्तर्राष्ट्रिय]] खेल रोक्न प्रयास गर्यो। आन्दोलनकारीका प्रवक्ताले माग गरे:
{{Quote|India should not play cricket with Pakistan till it hands over to India 20 terrorists, including [[Dawood Ibrahim]], and closes down militant training camps running there.&lt;ref name=&quot;Hindu-2005-04&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.thehindu.com/2005/04/15/stories/2005041518520300.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20150904020030/http://www.thehindu.com/2005/04/15/stories/2005041518520300.htm|url-status=dead|archive-date=4 September 2015|title=Sena squad for Kotla|access-date=18 February 2012|location=[[Chennai]]|work=[[The Hindu]]|date=15 April 2005}}&lt;/ref&gt;}}
सेनाले &quot; नैतिक पुलिस &quot; को रुपमा काम गर्यो र भ्यालेन्टाइन डे मनाउने विरोध गर्यो। &lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;[http://www.eci.gov.in/StatisticalReports/LS_1989/Vol_I_LS_89.pdf TitlePage-VolI_LS99.]&lt;/ref&gt; १४ फेब्रुअरी २००६ मा, बाल ठाकरेले मुम्बईमा एक निजी उत्सवमा शिवसैनिकहरुले गरेको हिंसात्मक आक्रमणको निन्दा र माफी मागे। “नाल्लासोपारा घटनामा महिलालाई कुटपिट भएको बताइएको छ। यदि यो साँच्चै भएको हो भने, यो कायरता को प्रतीक हो। मैले सधैं शिवसैनिकहरुलाई निर्देशन दिएको छु कि कुनै पनि परिस्थितिमा महिलाहरुलाई अपमानित र उत्पीडन गर्नु हुँदैन।&quot; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2006-02-18/india/27813894_1_sena-mouthpiece-saamna-sena-chief-bal-thackeray-shiv-sainiks|title=Thackeray condemns V-Day attacks by Sainiks|date=18 February 2006|work=[[The Times of India]]|access-date=13 November 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20110811045804/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2006-02-18/india/27813894_1_sena-mouthpiece-saamna-sena-chief-bal-thackeray-shiv-sainiks|archive-date=11 August 2011|agency=[[Press Trust of India|PTI]]|location=Mumbai}}&lt;/ref&gt; ठाकरे र शिव सेना यसको विरोधमा रहे, यद्यपि उनीहरुले &quot;भारतीय विकल्प&quot; लाई समर्थन गर्ने संकेत गरे। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2006-02-13/india/27806760_1_sena-chief-bal-thackeray-valentine-s-day-saamna|title=Thackeray suggests Indian version of V-Day|date=13 February 2006|work=[[The Times of India]]|access-date=13 November 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20110811045812/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2006-02-13/india/27806760_1_sena-chief-bal-thackeray-valentine-s-day-saamna|archive-date=11 August 2011|agency=Press Trust of India}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.ndtv.com/article/cities/right-wing-to-go-easy-on-couples-this-valentine-s-day-175815|title=Right-wing to go easy on couples this Valentine's Day|work=NDTV.com|access-date=17 November 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120217061835/http://www.ndtv.com/article/cities/right-wing-to-go-easy-on-couples-this-valentine-s-day-175815|archive-date=17 February 2012}}&lt;/ref&gt;

२० नोभेम्बर २००९ मा, शिवसेना कार्यकर्ताहरुले क्रमशः मुम्बई र [[पुणे|पुणेमा]] रहेको [[हिन्दी]] र मराठी टिभि समाचार च्यानल IBN7 र IBN-लोकमतको कार्यालयमा आक्रमण र तोडफोड गरे। शिवसैनिकले IBN7 का वरिष्ठ सम्पादक रवीन्द्र अम्बेकरलाई थप्पड हाने र त्यसपछि IBN-लोकमतका सम्पादक निखिल वाग्लेलाई आक्रमण गरे। शिव सेनाले बाल ठाकरेले [[सचिन तेन्दुलकर|सचिन तेन्दुलकरको]] बारेमा गरेको टिप्पणीलाई लिएर समाचार च्यानलले गरेको आलोचनालाई आक्रमणको श्रेय दिएको छ। शिवसेनाका [[राज्‍य सभा|राज्यसभा]] सांसद सञ्जय राउतले आक्रमणलाई &quot;स्वतःस्फूर्त&quot; भनेका छन्। शिव सेनाका प्रवक्ताहरुले आक्रमणलाई जायज ठहराउने प्रयास गरे र उनीहरुको हिंसात्मक कार्यका लागि माफी माग्न अस्वीकार गरे। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://archive.indianexpress.com/news/time-for-cnn-ibn-to-introspect/544428/|title=In the name of their Boss, Sena goons attack IBN TV channels}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/if-you-target-us-we-will-attack-shiv-sena-leader/105645-3.html|title=Sena leader admits attack on media|website=IBNLive|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091123095135/http://ibnlive.in.com/news/if-you-target-us-we-will-attack-shiv-sena-leader/105645-3.html|archivedate=2009-11-23}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://ibnlive.in.com/news/shiv-sena-attacks-ibn-offices-in-mumbai-pune/105636-3.html|title='Shiv Sena workers' attack ibn offices in Mum|website=IBNLive|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091123171327/http://ibnlive.in.com/news/shiv-sena-attacks-ibn-offices-in-mumbai-pune/105636-3.html|archivedate=2009-11-23}}&lt;/ref&gt;

शिव सेनाले २०१० मा [[गिनिज वर्ल्ड रेकर्ड्स|गिनिज बुक अफ वल्र्ड रेकर्डमा]] &quot;एक दिनमा अधिकतम रगत सङ्कलन&quot; को लागि प्रविष्टि पायो। शिव सेनाले रक्तदान शिविर आयोजना गर्‍यो जसले एकै दिनमा २४,००० बोतल रगत संकलन गर्‍यो। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.dnaindia.com/mumbai/report-24200-donors-help-sena-set-record-1375590|title=24,200 donors help Sena set record &amp;#124; Latest News &amp; Updates at Daily News &amp; Analysis|last=Kiran Tare|date=2010-04-26|publisher=Dnaindia.com|accessdate=2015-12-02}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://zeenews.india.com/news/maharashtra/shiv-sena-makes-record-collection-at-blood-donation-camp_622001.html|title=Shiv Sena makes record collection at blood donation camp &amp;#124; Zee News|date=2010-04-25|publisher=Zeenews.india.com|accessdate=2015-12-02}}&lt;/ref&gt; पछि यो विश्व कीर्तिमान २०१४ मा एचडीएफसी बैंकको रक्तदान &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/business/Industry/hdfc-bank-sets-guinness-record-in-blood-collection/article5911574.ece|title=HDFC Bank sets Guinness record in blood collection|date=2014-04-14|work=The Hindu|access-date=2015-12-02}}&lt;/ref&gt; तोड्यो।

२ नोभेम्बर २०१४  मा, नैतिक प्रहरीको बिरुद्ध किस अफ लभको विरोधको क्रममा, शिव सेना, बजरंग दल, [[विश्व हिन्दू परिषद]] र अन्य धेरै दक्षिणपन्थी समूहका सदस्यहरुले विरोध गर्नेहरुलाई आक्रमण गरे र सडकमा चुम्बन गरेकोमा प्रदर्शनकारीहरुलाई हटाउने धम्की दिए। यी विरोधी समूहहरुले सार्वजनिक रुपमा स्नेहको प्रदर्शन भारतीय संस्कृति र भूमिको कानून (भारतीय दण्ड संहिताको धारा २९४ अन्तर्गत) दुवैको विरुद्ध भएको दाबी गरे, यद्यपि सर्वोच्च अदालत र दिल्ली उच्च अदालतका अनुसार सार्वजनिक रुपमा चुम्बन गर्नु अपराध होइन। अपराध। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Kissing-in-public-by-married-couple-not-obscene-HC/articleshow/4066941.cms|title=Kissing in public by married couple not obscene: HC|website=The Times of India|accessdate=26 November 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/india/india-others/kerala-high-court-refuses-to-interfere-with-kochi-kiss-fest/|title=Kerala High Court refuses to interfere with Kochi Kiss fest|date=2014-10-31|website=The Indian Express|language=en|accessdate=2021-10-17}}&lt;/ref&gt; पुलिसले आफ्नो ज्यान बचाउन धेरै किस अफ लभ प्रदर्शनकारीहरुलाई हिरासतमा लिए, तर दक्षिणपन्थी समूहका प्रदर्शनकारीहरुलाई काउन्टर गर्न स्वतन्त्र हात दिएको आरोप लगाइएको थियो। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/kochi/we-took-kiss-of-love-activists-into-custody-to-save-their-lives/articleshow/45043053.cms|title=We took kiss of love activists into custody to save their lives {|last=Prakash|first=Asha|date=November 5, 2014|website=The Times of India|language=en|accessdate=2021-10-17}}&lt;/ref&gt;

अक्टोबर २०१५ मा, शिव सेनाले पाकिस्तानी क्लासिक गायक [[गुलाम अली|गुलाम अलीको]] निर्धारित कन्सर्टमा प्रतिबन्ध लगाउने धम्कीहरु जारी गर्‍यो। यो कदम आगामी चुनावमा सेनालाई भोट गर्न पाकिस्तान विरोधी घटकहरुलाई खुसी पार्न अपनाइएको हो। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indianexpress.com/article/explained/bjp-shiv-sena-ghulam-ali-stand-off-why-differences-between-them-may-increase/|title=BJP-Shiv Sena Ghulam Ali stand-off: Why differences between them may increase|date=9 October 2015|work=[[The Indian Express]]|access-date=9 October 2015}}&lt;/ref&gt; यद्यपि, २०१५ मा पाकिस्तानले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई शिव सेनाको गतिविधिलाई ध्यान दिन आग्रह गर्‍यो, &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.dawn.com/news/1216390|title=Pakistan urges world to take notice of Shiv Sena activities - Pakistan|date=30 October 2015|publisher=Dawn.Com|accessdate=2015-12-02}}&lt;/ref&gt; जबकि शिव सेनाले पाकिस्तानद्वारा शिव सेनाको आलोचनाले &quot;हाम्रो देशभक्ति&quot; लाई प्रमाणित गरेको दाबी गर्‍यो। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.business-standard.com/article/politics/pakistan-s-stand-on-party-activities-vindicates-our-patriotism-shiv-sena-115110200409_1.html|title=Pakistan's stand on party activities vindicates our patriotism: Shiv Sena &amp;#124; Business Standard News|last=India|first=Press Trust of|date=2 November 2015|work=Business Standard India|access-date=2015-12-02|publisher=Business-standard.com}}&lt;/ref&gt;

१९  अक्टोबर २०१५ मा, शिवसेना कार्यकर्ताहरुले PCB र [[भारतीय क्रिकेट नियन्त्रण बोर्ड|BCCI]] अधिकारीहरुबीचको बैठक रोक्नको लागि [[भारतीय क्रिकेट नियन्त्रण बोर्ड|BCCI]] को कार्यालयमा आक्रमण र तोडफोड गरे। कार्यकर्ताहरुले पाकिस्तान विरोधी नारा लगाए र मनोहरलाई आफ्नो पाकिस्तानी समकक्षीसँग भेट्नबाट रोक्न कटिबद्ध 'शहरयार खान फिर्ता जानुहोस्' लेखिएको पोस्टर बोकेका थिए। शिव सेनाले पाकिस्तानका अलीम दारलाई भारत र दक्षिण अफ्रिकाबीचको पाँचौं र अन्तिम एकदिवसीयमा अफिसिङ गर्नबाट रोक्ने धम्की दिएको छ । &lt;ref name=&quot;bcci_attack&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.dawn.com/news/1214126|title=Shiv Sena activists storm BCCI HQ over Shaharyar-Manohar meeting|date=19 October 2015|work=Dawn News|access-date=9 November 2015}}&lt;/ref&gt;

२०१५  मा शिवसेनाले मराठवाडा क्षेत्रका प्रत्येक खडेरी प्रभावित किसानलाई १०,००० रुपैयाँ सहायताको घोषणा गर्‍यो, &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/mumbai/Shiv-Sena-will-give-Rs-10000-to-each-drought-affected-farmer-says-Uddhav-Thackeray/articleshow/49973619.cms|title=Shiv Sena will give Rs 10,000 to each drought-affected farmer, says Uddhav Thackeray - The Times of India|publisher=Timesofindia.indiatimes.com|accessdate=2015-12-02}}&lt;/ref&gt; जबकि उनीहरुले [[उत्तर प्रदेश|उत्तर प्रदेशमा]] २०१० र २०१५ बीच ५ बच्चा जन्माउने हिन्दू परिवारलाई २ लाख रुपैयाँ &quot;इनाम&quot; घोषणा गरे। शिव सेनाका अनुसार &quot;पुरस्कार&quot; को कारण &quot;हालको जनगणना अनुसार मुस्लिम जनसंख्याको तुलनामा हिन्दू जनसंख्याको वृद्धि दरमा गिरावट&quot; थियो। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indianexpress.com/article/india/politics/every-hindu-family-with-five-children-will-get-rs-2-lakh-shiv-sena/|title=Every Hindu family with five children will get Rs 2 lakh: Shiv Sena|date=2015-08-29|work=The Indian Express|access-date=2015-12-02}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Shiv-Sena-to-give-Rs-2-lakh-to-every-Hindu-family-with-5-kids/articleshow/48728260.cms|title=Shiv Sena to give Rs 2 lakh to every Hindu family with 5 kids - The Times of India|date=2015-08-30|publisher=Timesofindia.indiatimes.com|accessdate=2015-12-02}}&lt;/ref&gt;

जनवरी २०१६ मा, शिवसेनाले &quot;धर्मनिरपेक्ष&quot; र &quot;समाजवादी&quot; शब्दहरुलाई [[भारतीय संविधानको प्रस्तावना|संविधानको प्रस्तावना]] बाट &quot;स्थायी रुपमा हटाउन&quot; माग गर्यो जुन आपतकालको समयमा ४२ औं संशोधनमा थपिएको थियो। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/india/politics/shiv-sena-demands-removal-of-secular-from-constitution/|title=Shiv Sena demands removal of 'secular' from Constitution|date=2015-01-29|website=The Indian Express|language=en|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt; अप्रिल २०१९ मा पार्टी सदस्य सञ्जय राउतले बुर्कामाथि प्रतिबन्ध लगाउन आह्वान गरेका थिए । &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-sri-lanka-blasts-burqa-india-idUSKCN1S739A|title=Hardline Indian group allied with Modi calls for ban on the veil|last=Reuters Staff|date=2019-05-01|work=Reuters|access-date=2020-10-15|language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/shiv-sena-calls-for-ban-on-burqa-in-public-places/articleshow/69123648.cms|title=Shiv Sena calls for ban on burqa in public places {{!}} India News - Times of India|date=May 2, 2019|website=The Times of India|language=en|accessdate=2020-10-15}}&lt;/ref&gt;

२०१८ महाराष्ट्र काउन्सिल चुनाव र २०१४ लोकसभा चुनावको समयमा, शिवसेना द्वारा उम्मेदवार धेरै उम्मेदवारहरु को आपराधिक रेकर्ड थियो वा उनीहरु विरुद्ध आपराधिक आरोपहरु विचाराधीन थिए। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/nation/2018/jun/22/shiv-sena-tops-list-of-candidates-with-criminal-background-in-maharashtra-legislative-council-polls-1831921.html|title=Shiv Sena tops list of candidates with criminal background in Maharashtra legislative council polls|website=The New Indian Express|accessdate=2019-05-31}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/politics/shiv-sena-tops-list-of-candidates-with-criminal-cases-adr-114030700668_1.html|title=Shiv Sena tops list of candidates with criminal cases: ADR|last=IANS|date=2014-03-07|work=Business Standard India|access-date=2019-05-31}}&lt;/ref&gt;

नोभेम्बर २०२० मा, देवेन्द्र फडणवीसले भने कि शिवसेनाको दृष्टिकोण अखण्ड भारतको रुपमा भारतीय पुनर्मिलनको वकालत हो। उनले छिट्टै &quot;कराची भारतको हिस्सा हुने&quot; घोषणा गरे। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.timesnownews.com/india/article/we-believe-in-akhand-bharat-karachi-will-be-part-of-india-one-day-bjps-devendra-fadnavis/684710|title=We believe in 'Akhand Bharat', Karachi will be part of India one day: BJP's Devendra Fadnavis|date=Nov 21, 2020|website=[[Times Now]]}}&lt;/ref&gt;

== यो पनि हेर्नुहोस् ==

* हिन्दू राष्ट्रवादी राजनीतिक दलहरुको सूची

== सन्दर्भहरु ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== थप पढाइ ==

* ''एथनिसिटी एण्ड इक्वलिटी: द शिवसेना पार्टी एण्ड प्रिफरेन्शियल पॉलिसीस इन बम्बई'', एमएफ काटजेनस्टाइन&amp;nbsp;– सन् १९७९&amp;nbsp;- कर्नेल विश्वविद्यालय प्रेस
* ''राजनीतिमा योद्धाहरु: हिन्दू राष्ट्रवाद, हिंसा, र भारतमा शिवसेना'', एस बनर्जी&amp;nbsp;- 2000&amp;nbsp;- Westview प्रेस
* ''प्रत्यक्ष कार्यको करिश्मा: शक्ति, राजनीति, र शिवसेना'', जेएम एकर्ट&amp;nbsp;- 2003&amp;nbsp;- अक्सफोर्ड विश्वविद्यालय प्रेस
* ''शिवसेना: एक मूल्याङ्कन'', पल्शिकर, सुहास, राजनीति र सार्वजनिक प्रशासन विभाग, पुणे विश्वविद्यालय, पुणे (1999)
* ''अधिकतम शहर: बम्बई लस्ट एन्ड फाउन्ड, 'पावर', अध्याय ३, मुम्बई'', मेहता, सुकेतु, पेंगुइन बुक्स (२००५)

== बाह्य लिङ्कहरु ==

* {{Official website|http://shivsena.in/}}
{{Indian political parties}}
[[श्रेणी:भारतका राजनीतिक दलहरू]]
[[श्रेणी:पुनरावलोकन नगरिएको अनुवादहरू रहेको पृष्ठ]]</text>
      <sha1>sdq2mqjqrrej78fo0jkerjaj86eck7v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>माझी औँला</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126356</id>
    <revision>
      <id>1072052</id>
      <parentid>1071988</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T13:08:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सफाइ गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1147" xml:space="preserve">{{Infobox anatomy
|Name = माझी औँला
|Latin = Digitus III manus, digitus medius manus, digitus tertius manus
|Image = Hand - Middle finger.jpg
|Caption = बायाँ हातको माझी औंला
|Image2 =
|Caption2 =
|Precursor =
|System =
|Artery = [[Proper palmar digital arteries]], &lt;br&gt;[[dorsal digital arteries of hand|dorsal digital arteries]]
|Vein = [[Palmar digital veins]], [[dorsal digital veins of the hand|dorsal digital veins]]
|Nerve = [[Dorsal digital nerves of radial nerve]], [[proper palmar digital nerves of median nerve]]
|Lymph =
}}
'''माझी औँला''' (मध्यमा) मानव [[हात]]को तेस्रो स्थानको औँला हो। यो औँला [[चोर औँला]] र [[साहिली औँला]]को बीचमा अवस्थित हुन्छ।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

{{Commons category|Middle fingers}}
{{मानव शरीर रचना}}

[[श्रेणी:शरीर]]
[[श्रेणी:औँलाहरू]]</text>
      <sha1>qbbhw9kwfdmxt4hvxyd0m1pb5pfz1e3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अमर गिरी</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126384</id>
    <revision>
      <id>1072054</id>
      <timestamp>2022-08-02T15:23:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <comment>नयाँ पेज बनाइएको</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11840" xml:space="preserve">अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== सन्दर्भ सूची ==
https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/
https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653
https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/
https://www.khulamancha.com/news/39280
https://nayayougbodh.com/user/Amargiri
https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232
https://nepallive.com/story/269753
https://nepallive.com/story/268498
https://nepallive.com/story/265312
https://nepallive.com/story/257781
https://nepallive.com/story/256390
https://nepallive.com/story/254908
https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/
https://shabdayatra.blogspot.com/2017/11/blog-post.html


== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>8jv6yca9oopu6nl09ye3nc52dcijhn3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072055</id>
      <parentid>1072054</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T15:25:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <comment>/* सन्दर्भ सूची */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12036" xml:space="preserve">अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== सन्दर्भ सूची ==

* &lt;nowiki&gt;https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://www.khulamancha.com/news/39280&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://nayayougbodh.com/user/Amargiri&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://nepallive.com/story/269753&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://nepallive.com/story/268498&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://nepallive.com/story/265312&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://nepallive.com/story/257781&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://nepallive.com/story/256390&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://nepallive.com/story/254908&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/&lt;/nowiki&gt;&lt;br /&gt;
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>43l58d2uhwj56nb0w7l98wkqmjac4nk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072056</id>
      <parentid>1072055</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T15:32:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <comment>/* सन्दर्भ सूची */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12720" xml:space="preserve">अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>is2ypqhmrkwutomn0i6huavprl5ky50</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072057</id>
      <parentid>1072056</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T15:47:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <comment>infobox</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13353" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पीएच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=}}

अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>hiar9av1uuuxqig5ymc5o6i1ozv8xih</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072060</id>
      <parentid>1072057</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T15:59:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <comment>Image</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13365" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पीएच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}

अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>6cy36mwwu5a3fnl6nwjjrbn37kynstb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072062</id>
      <parentid>1072060</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:12:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <comment>quote box</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15713" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पीएच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}{{Quote box|width=255px|bgcolor=255px|quote=&lt;poem&gt;
&quot;चराका गीतहरू&quot;

ब्युझिएको समयलाई सलाम
ब्युझिएको समयसँगै हिँड
सप्रेम त्यसलाई चुम्बन गर

आकाश हेर
आकाशको अनन्तता हेर
उड्ने पखेटाहरूमा तेल लगाऊ
त्यसलाई बलियो पार
घोडामा काठी कस
लगाम लगाऊ
र वेगले शिखरतर्फ चढ ।

जहाँबाट हिँडएको हो
बाटो त्यहीँ पुग्नसक्छ
देखिएको छ
भुल नदोहोऱ्याऊ
त्यसबाट सिक
हामीलाई हेर
हाम्रा सपनालाई हेर
हाम्रा दुःख/हाम्रा पीडालाई हेर
हाम्रो यात्रा/हाम्रो वेगलाई हेर
पाखापखेरामा छरिदै गरेका कलिलो घामलाई
रुखहरूले छेक्छन् कि पहाडहरूले
खबरदारी गर
छेक्ने रुखहरू काट
बदलिएको मौसमलाई अभिवादन गर
त्यसमाथि चढ र यात्रा गर ।

सुबोल बोल
फूलहरूमा पानी राख
जङ्गल गोड
बोटमा उकेरा लगाऊ
किराहरू मार
अप्ठ्यारो पर्दा
हामीलाई बोलाऊ
हाम्रो साथ माग ।

हामी बाजसँग पनि लड्छौँ
चिलसँग पनि
हामी पहाडहरूसँग पनि लड्छौँ
पखेराहरूसँग पनि
हामी
मुक्त आकाश चाहने
चराहरू हौं।
&lt;/poem&gt;|source=[[त्रिभुवन विश्वविद्यालय, शिक्षाशास्त्र संकाय अन्तर्गत बिएड दोस्रो वर्षको पाठ्यपुस्तकमा समावेश कविता]]}}
अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>orqg66z3l4xwgqoa1lz2p9krrdu58cw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072065</id>
      <parentid>1072062</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:25:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <comment>/* प्रारम्भिक जीवन */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16494" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पीएच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}{{Quote box|width=255px|bgcolor=255px|quote=&lt;poem&gt;
&quot;चराका गीतहरू&quot;

ब्युझिएको समयलाई सलाम
ब्युझिएको समयसँगै हिँड
सप्रेम त्यसलाई चुम्बन गर

आकाश हेर
आकाशको अनन्तता हेर
उड्ने पखेटाहरूमा तेल लगाऊ
त्यसलाई बलियो पार
घोडामा काठी कस
लगाम लगाऊ
र वेगले शिखरतर्फ चढ ।

जहाँबाट हिँडएको हो
बाटो त्यहीँ पुग्नसक्छ
देखिएको छ
भुल नदोहोऱ्याऊ
त्यसबाट सिक
हामीलाई हेर
हाम्रा सपनालाई हेर
हाम्रा दुःख/हाम्रा पीडालाई हेर
हाम्रो यात्रा/हाम्रो वेगलाई हेर
पाखापखेरामा छरिदै गरेका कलिलो घामलाई
रुखहरूले छेक्छन् कि पहाडहरूले
खबरदारी गर
छेक्ने रुखहरू काट
बदलिएको मौसमलाई अभिवादन गर
त्यसमाथि चढ र यात्रा गर ।

सुबोल बोल
फूलहरूमा पानी राख
जङ्गल गोड
बोटमा उकेरा लगाऊ
किराहरू मार
अप्ठ्यारो पर्दा
हामीलाई बोलाऊ
हाम्रो साथ माग ।

हामी बाजसँग पनि लड्छौँ
चिलसँग पनि
हामी पहाडहरूसँग पनि लड्छौँ
पखेराहरूसँग पनि
हामी
मुक्त आकाश चाहने
चराहरू हौं।
&lt;/poem&gt;|source=[[त्रिभुवन विश्वविद्यालय, शिक्षाशास्त्र संकाय अन्तर्गत बिएड दोस्रो वर्षको पाठ्यपुस्तकमा समावेश कविता]]}}
अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==
उनी माता लीलावती गिरी र पिता वासुदेव गिरीका प्रथम सुपुत्रका रूपमा वि.सं. २०१७ साल भदौ २७ गते निमुरिया २, घोराही उपमहानगरपालिकामा जन्मेका हुन् । हाल रतनपुर १५, घोराही उपमहानगरपालिका दाङमा स्थायी बसोबासमा रहेका अमर गिरीको बाल्यकालीन समय त्यही ग्रामीण परिवेशमा बितेको थियो । &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>mpivq7c1ru92tj3345tqb94orltxkkj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072067</id>
      <parentid>1072065</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:28:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <comment>शिक्षा एवम कार्य जीवन</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17555" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पीएच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}{{Quote box|width=255px|bgcolor=255px|quote=&lt;poem&gt;
&quot;चराका गीतहरू&quot;

ब्युझिएको समयलाई सलाम
ब्युझिएको समयसँगै हिँड
सप्रेम त्यसलाई चुम्बन गर

आकाश हेर
आकाशको अनन्तता हेर
उड्ने पखेटाहरूमा तेल लगाऊ
त्यसलाई बलियो पार
घोडामा काठी कस
लगाम लगाऊ
र वेगले शिखरतर्फ चढ ।

जहाँबाट हिँडएको हो
बाटो त्यहीँ पुग्नसक्छ
देखिएको छ
भुल नदोहोऱ्याऊ
त्यसबाट सिक
हामीलाई हेर
हाम्रा सपनालाई हेर
हाम्रा दुःख/हाम्रा पीडालाई हेर
हाम्रो यात्रा/हाम्रो वेगलाई हेर
पाखापखेरामा छरिदै गरेका कलिलो घामलाई
रुखहरूले छेक्छन् कि पहाडहरूले
खबरदारी गर
छेक्ने रुखहरू काट
बदलिएको मौसमलाई अभिवादन गर
त्यसमाथि चढ र यात्रा गर ।

सुबोल बोल
फूलहरूमा पानी राख
जङ्गल गोड
बोटमा उकेरा लगाऊ
किराहरू मार
अप्ठ्यारो पर्दा
हामीलाई बोलाऊ
हाम्रो साथ माग ।

हामी बाजसँग पनि लड्छौँ
चिलसँग पनि
हामी पहाडहरूसँग पनि लड्छौँ
पखेराहरूसँग पनि
हामी
मुक्त आकाश चाहने
चराहरू हौं।
&lt;/poem&gt;|source=[[त्रिभुवन विश्वविद्यालय, शिक्षाशास्त्र संकाय अन्तर्गत बिएड दोस्रो वर्षको पाठ्यपुस्तकमा समावेश कविता]]}}
अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==
उनी माता लीलावती गिरी र पिता वासुदेव गिरीका प्रथम सुपुत्रका रूपमा वि.सं. २०१७ साल भदौ २७ गते निमुरिया २, घोराही उपमहानगरपालिकामा जन्मेका हुन् । हाल रतनपुर १५, घोराही उपमहानगरपालिका दाङमा स्थायी बसोबासमा रहेका अमर गिरीको बाल्यकालीन समय त्यही ग्रामीण परिवेशमा बितेको थियो । &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== शिक्षा एवम कार्य जीवन ==
औपचारिक शिक्षा ग्रहणका दृष्टिमा अमर गिरीले एम.ए., बी.एड.साथै नेपाली विषयमा विद्यावारिधि (पिएच्.डी.) तहसम्मको अध्ययन सम्पन्न गरी नेपाल सरकारबाट नेपाल विद्याभूषण ‘क’ वर्गको उपाधि प्राप्त गरेका छन् । उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट “समकालीन प्रगतिवादी नेपाली कवितामा वर्गद्वन्द्व” शीर्षकमा विद्यावारिधि पूरा गरेर कविता विधाको अनुसन्धान कार्यमा आफ्नो दक्षता हासिल गरेका छन् ।

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>dx2o8mvnp7wpqhv07gtmnanjgada9sj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072068</id>
      <parentid>1072067</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:29:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17612" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पीएच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}{{Quote box|width=255px|bgcolor=255px|quote=&lt;poem&gt;
&quot;चराका गीतहरू&quot;

ब्युझिएको समयलाई सलाम
ब्युझिएको समयसँगै हिँड
सप्रेम त्यसलाई चुम्बन गर

आकाश हेर
आकाशको अनन्तता हेर
उड्ने पखेटाहरूमा तेल लगाऊ
त्यसलाई बलियो पार
घोडामा काठी कस
लगाम लगाऊ
र वेगले शिखरतर्फ चढ ।

जहाँबाट हिँडएको हो
बाटो त्यहीँ पुग्नसक्छ
देखिएको छ
भुल नदोहोऱ्याऊ
त्यसबाट सिक
हामीलाई हेर
हाम्रा सपनालाई हेर
हाम्रा दुःख/हाम्रा पीडालाई हेर
हाम्रो यात्रा/हाम्रो वेगलाई हेर
पाखापखेरामा छरिदै गरेका कलिलो घामलाई
रुखहरूले छेक्छन् कि पहाडहरूले
खबरदारी गर
छेक्ने रुखहरू काट
बदलिएको मौसमलाई अभिवादन गर
त्यसमाथि चढ र यात्रा गर ।

सुबोल बोल
फूलहरूमा पानी राख
जङ्गल गोड
बोटमा उकेरा लगाऊ
किराहरू मार
अप्ठ्यारो पर्दा
हामीलाई बोलाऊ
हाम्रो साथ माग ।

हामी बाजसँग पनि लड्छौँ
चिलसँग पनि
हामी पहाडहरूसँग पनि लड्छौँ
पखेराहरूसँग पनि
हामी
मुक्त आकाश चाहने
चराहरू हौं।
&lt;/poem&gt;|source=[[त्रिभुवन विश्वविद्यालय, शिक्षाशास्त्र संकाय अन्तर्गत बिएड दोस्रो वर्षको पाठ्यपुस्तकमा समावेश कविता]]}}
अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी ) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएका उनी लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहे । प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष गिरी हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका दाङका एक वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक हुन्। विद्यालयस्तरबाटै (कक्षा सातमा पढ्दा लेखेको होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ शीर्षकको कविता) कविता लेखनतर्फ अग्रसर हुने गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने वहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ। यस कालखण्डसम्म आइपुग्दा उनी कविता—सिर्जनाका फाँटमा अनवरत रूपले लागिरहेकै देखिन्छन्। त्यसो त साहित्यको संस्थागत विकासमा पनि उनको योगदान उल्लेखनीय रहेको छ। मूलतः नेपालको प्रगतिशील साहित्यिक —साँस्कृतिक आन्दोलनका क्षेत्रमा उनको भूमिका प्रशंसनीय रहेको देखिन्छ। प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङशाखाको संस्थापक अध्यक्ष हुँदै प्रगतिशील लेखक सङ्घको केन्द्रीय अध्यक्ष भई आफ्नो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुले पनि यसैको पुष्टि गर्दछ। राप्ती साहित्य परिषद्का पूर्व अध्यक्ष समेत रहेका गिरीको पहिलो पुस्तकाकार कृतिका रुपमा भने अलि ढिलो गरी घाम छेक्ने पहाड (२०५५) नामक कवितासङ्ग्रह प्रकाशित भएको हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==
उनी माता लीलावती गिरी र पिता वासुदेव गिरीका प्रथम सुपुत्रका रूपमा वि.सं. २०१७ साल भदौ २७ गते निमुरिया २, घोराही उपमहानगरपालिकामा जन्मेका हुन् । हाल रतनपुर १५, घोराही उपमहानगरपालिका दाङमा स्थायी बसोबासमा रहेका अमर गिरीको बाल्यकालीन समय त्यही ग्रामीण परिवेशमा बितेको थियो । &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== शिक्षा एवम कार्य जीवन ==
औपचारिक शिक्षा ग्रहणका दृष्टिमा अमर गिरीले एम.ए., बी.एड.साथै नेपाली विषयमा विद्यावारिधि (पिएच्.डी.) तहसम्मको अध्ययन सम्पन्न गरी नेपाल सरकारबाट नेपाल विद्याभूषण ‘क’ वर्गको उपाधि प्राप्त गरेका छन् । उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट “समकालीन प्रगतिवादी नेपाली कवितामा वर्गद्वन्द्व” शीर्षकमा विद्यावारिधि पूरा गरेर कविता विधाको अनुसन्धान कार्यमा आफ्नो दक्षता हासिल गरेका छन् ।&lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>ebvgog5hrypptwu7ilac1he2uxsfz9v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072085</id>
      <parentid>1072068</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:47:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.163.182.183</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16293" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पीएच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}{{Quote box|width=255px|bgcolor=255px|quote=&lt;poem&gt;
&quot;चराका गीतहरू&quot;

ब्युझिएको समयलाई सलाम
ब्युझिएको समयसँगै हिँड
सप्रेम त्यसलाई चुम्बन गर

आकाश हेर
आकाशको अनन्तता हेर
उड्ने पखेटाहरूमा तेल लगाऊ
त्यसलाई बलियो पार
घोडामा काठी कस
लगाम लगाऊ
र वेगले शिखरतर्फ चढ ।

जहाँबाट हिँडएको हो
बाटो त्यहीँ पुग्नसक्छ
देखिएको छ
भुल नदोहोऱ्याऊ
त्यसबाट सिक
हामीलाई हेर
हाम्रा सपनालाई हेर
हाम्रा दुःख/हाम्रा पीडालाई हेर
हाम्रो यात्रा/हाम्रो वेगलाई हेर
पाखापखेरामा छरिदै गरेका कलिलो घामलाई
रुखहरूले छेक्छन् कि पहाडहरूले
खबरदारी गर
छेक्ने रुखहरू काट
बदलिएको मौसमलाई अभिवादन गर
त्यसमाथि चढ र यात्रा गर ।

सुबोल बोल
फूलहरूमा पानी राख
जङ्गल गोड
बोटमा उकेरा लगाऊ
किराहरू मार
अप्ठ्यारो पर्दा
हामीलाई बोलाऊ
हाम्रो साथ माग ।

हामी बाजसँग पनि लड्छौँ
चिलसँग पनि
हामी पहाडहरूसँग पनि लड्छौँ
पखेराहरूसँग पनि
हामी
मुक्त आकाश चाहने
चराहरू हौं।
&lt;/poem&gt;|source=[[त्रिभुवन विश्वविद्यालय, शिक्षाशास्त्र संकाय अन्तर्गत बिएड दोस्रो वर्षको पाठ्यपुस्तकमा समावेश कविता]]}}
'''अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी)'''  (अङ्ग्रेजी: Amar Giri) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएर लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहेका कवि  गिरी  प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष र हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका  वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक गिरी  विद्यालयस्तरबाटै  कविता लेखनमा अग्रसर थिए ।  उनको पहिलो कविता  'होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ' हो  जसलाई उनले कक्षा ७ मा पढ्दा लेखेका थिए ।  गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने बहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ।  गिरीको पहिलो प्रकाशित कृलत  'घाम छेक्ने पहाड (कवितासङ्ग्रह, २०५५)&quot;  हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==
माता लीलावती गिरी र पिता वासुदेव गिरीका प्रथम सुपुत्रका रूपमा वि.सं. २०१७ साल भदौ २७ गते निमुरिया २, घोराही उपमहानगरपालिकामा जन्मेका अमर गिरी हाल रतनपुर १५, घोराही उपमहानगरपालिका, दाङमा स्थायी बसोबास गर्दै आएका छन ।  गिरीको बाल्यकालीन समय त्यही ग्रामीण परिवेशमा बितेको थियो । &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== शिक्षा एवम कार्य जीवन ==
औपचारिक शिक्षा ग्रहणका दृष्टिमा अमर गिरीले एम.ए., बी.एड.साथै नेपाली विषयमा विद्यावारिधि (पि‍.एच.ड.) तहसम्मको अध्ययन सम्पन्न गरी नेपाल सरकारबाट नेपाल विद्याभूषण ‘क’ वर्गको उपाधि प्राप्त गरेका छन् । उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट “समकालीन प्रगतिवादी नेपाली कवितामा वर्गद्वन्द्व” शीर्षकमा विद्यावारिधि पूरा गरेर कविता विधाको अनुसन्धान कार्यमा आफ्नो दक्षता हासिल गरेका छन् ।&lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>4bixr2fmmmfi1s3du7jld2cgszyumx6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072087</id>
      <parentid>1072085</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:54:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Raj Ekanta Magar</username>
        <id>59079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* शिक्षा एवम कार्य जीवन */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16297" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पी.एच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}{{Quote box|width=255px|bgcolor=255px|quote=&lt;poem&gt;
&quot;चराका गीतहरू&quot;

ब्युझिएको समयलाई सलाम
ब्युझिएको समयसँगै हिँड
सप्रेम त्यसलाई चुम्बन गर

आकाश हेर
आकाशको अनन्तता हेर
उड्ने पखेटाहरूमा तेल लगाऊ
त्यसलाई बलियो पार
घोडामा काठी कस
लगाम लगाऊ
र वेगले शिखरतर्फ चढ ।

जहाँबाट हिँडएको हो
बाटो त्यहीँ पुग्नसक्छ
देखिएको छ
भुल नदोहोऱ्याऊ
त्यसबाट सिक
हामीलाई हेर
हाम्रा सपनालाई हेर
हाम्रा दुःख/हाम्रा पीडालाई हेर
हाम्रो यात्रा/हाम्रो वेगलाई हेर
पाखापखेरामा छरिदै गरेका कलिलो घामलाई
रुखहरूले छेक्छन् कि पहाडहरूले
खबरदारी गर
छेक्ने रुखहरू काट
बदलिएको मौसमलाई अभिवादन गर
त्यसमाथि चढ र यात्रा गर ।

सुबोल बोल
फूलहरूमा पानी राख
जङ्गल गोड
बोटमा उकेरा लगाऊ
किराहरू मार
अप्ठ्यारो पर्दा
हामीलाई बोलाऊ
हाम्रो साथ माग ।

हामी बाजसँग पनि लड्छौँ
चिलसँग पनि
हामी पहाडहरूसँग पनि लड्छौँ
पखेराहरूसँग पनि
हामी
मुक्त आकाश चाहने
चराहरू हौं।
&lt;/poem&gt;|source=[[त्रिभुवन विश्वविद्यालय, शिक्षाशास्त्र संकाय अन्तर्गत बिएड दोस्रो वर्षको पाठ्यपुस्तकमा समावेश कविता]]}}
'''अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी)'''  (अङ्ग्रेजी: Amar Giri) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएर लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहेका कवि  गिरी  प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष र हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका  वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक गिरी  विद्यालयस्तरबाटै  कविता लेखनमा अग्रसर थिए ।  उनको पहिलो कविता  'होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ' हो  जसलाई उनले कक्षा ७ मा पढ्दा लेखेका थिए ।  गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने बहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ।  गिरीको पहिलो प्रकाशित कृलत  'घाम छेक्ने पहाड (कवितासङ्ग्रह, २०५५)&quot;  हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==
माता लीलावती गिरी र पिता वासुदेव गिरीका प्रथम सुपुत्रका रूपमा वि.सं. २०१७ साल भदौ २७ गते निमुरिया २, घोराही उपमहानगरपालिकामा जन्मेका अमर गिरी हाल रतनपुर १५, घोराही उपमहानगरपालिका, दाङमा स्थायी बसोबास गर्दै आएका छन ।  गिरीको बाल्यकालीन समय त्यही ग्रामीण परिवेशमा बितेको थियो । &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== शिक्षा एवम कार्य जीवन ==
औपचारिक शिक्षा ग्रहणका दृष्टिमा अमर गिरीले एम.ए., बी.एड.साथै नेपाली विषयमा विद्यावारिधि (पि‍.एच.डी.) तहसम्मको अध्ययन सम्पन्न गरी नेपाल सरकारबाट नेपाल विद्याभूषण ‘क’ वर्गको उपाधि प्राप्त गरेका छन् । उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट “समकालीन प्रगतिवादी नेपाली कवितामा वर्गद्वन्द्व” शीर्षकमा विद्यावारिधि पूरा गरेर कविता विधाको अनुसन्धान कार्यमा आफ्नो दक्षता हासिल गरेका छन् ।&lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>di7yz94wnh6yf1m7il0llm90yztprdm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072088</id>
      <parentid>1072087</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:01:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Raj Ekanta Magar</username>
        <id>59079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16388" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पी.एच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}{{Quote box|width=255px|bgcolor=255px|quote=&lt;poem&gt;
&quot;चराका गीतहरू&quot;

ब्युझिएको समयलाई सलाम
ब्युझिएको समयसँगै हिँड
सप्रेम त्यसलाई चुम्बन गर

आकाश हेर
आकाशको अनन्तता हेर
उड्ने पखेटाहरूमा तेल लगाऊ
त्यसलाई बलियो पार
घोडामा काठी कस
लगाम लगाऊ
र वेगले शिखरतर्फ चढ ।

जहाँबाट हिँडएको हो
बाटो त्यहीँ पुग्नसक्छ
देखिएको छ
भुल नदोहोऱ्याऊ
त्यसबाट सिक
हामीलाई हेर
हाम्रा सपनालाई हेर
हाम्रा दुःख/हाम्रा पीडालाई हेर
हाम्रो यात्रा/हाम्रो वेगलाई हेर
पाखापखेरामा छरिदै गरेका कलिलो घामलाई
रुखहरूले छेक्छन् कि पहाडहरूले
खबरदारी गर
छेक्ने रुखहरू काट
बदलिएको मौसमलाई अभिवादन गर
त्यसमाथि चढ र यात्रा गर ।

सुबोल बोल
फूलहरूमा पानी राख
जङ्गल गोड
बोटमा उकेरा लगाऊ
किराहरू मार
अप्ठ्यारो पर्दा
हामीलाई बोलाऊ
हाम्रो साथ माग ।

हामी बाजसँग पनि लड्छौँ
चिलसँग पनि
हामी पहाडहरूसँग पनि लड्छौँ
पखेराहरूसँग पनि
हामी
मुक्त आकाश चाहने
चराहरू हौं।
&lt;/poem&gt;|source=[[प्रस्तुत कविता त्रि.वि. शिक्षाशास्त्र र मानविकी सङ्कायको चार वर्षे स्नातक तह प्रथम वर्षको अनिवार्य नेपाली पाठ्यक्रममा समाबेश गरिएको छ ।]]}}
'''अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी)'''  (अङ्ग्रेजी: Amar Giri) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएर लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहेका कवि  गिरी  प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष र हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका  वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक गिरी  विद्यालयस्तरबाटै  कविता लेखनमा अग्रसर थिए ।  उनको पहिलो कविता  'होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ' हो  जसलाई उनले कक्षा ७ मा पढ्दा लेखेका थिए ।  गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने बहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ।  गिरीको पहिलो प्रकाशित कृलत  'घाम छेक्ने पहाड (कवितासङ्ग्रह, २०५५)&quot;  हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==
माता लीलावती गिरी र पिता वासुदेव गिरीका प्रथम सुपुत्रका रूपमा वि.सं. २०१७ साल भदौ २७ गते निमुरिया २, घोराही उपमहानगरपालिकामा जन्मेका अमर गिरी हाल रतनपुर १५, घोराही उपमहानगरपालिका, दाङमा स्थायी बसोबास गर्दै आएका छन ।  गिरीको बाल्यकालीन समय त्यही ग्रामीण परिवेशमा बितेको थियो । &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== शिक्षा एवम कार्य जीवन ==
औपचारिक शिक्षा ग्रहणका दृष्टिमा अमर गिरीले एम.ए., बी.एड.साथै नेपाली विषयमा विद्यावारिधि (पि‍.एच.डी.) तहसम्मको अध्ययन सम्पन्न गरी नेपाल सरकारबाट नेपाल विद्याभूषण ‘क’ वर्गको उपाधि प्राप्त गरेका छन् । उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट “समकालीन प्रगतिवादी नेपाली कवितामा वर्गद्वन्द्व” शीर्षकमा विद्यावारिधि पूरा गरेर कविता विधाको अनुसन्धान कार्यमा आफ्नो दक्षता हासिल गरेका छन् ।&lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>lus30dg92q6mkzjj1ulcfq6j957ygeu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072089</id>
      <parentid>1072088</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:02:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Raj Ekanta Magar</username>
        <id>59079</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16388" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=अमर गिरी|native_name_lang=नेपाली|caption=कवि|nationality={{flagicon|Nepal}}[[नेपाली]]|education=एम.ए., बी.एड., विद्यावारिधि (पी.एच.डी., नेपाली साहित्य)|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- {{height|m=}} --&gt;|weight=&lt;!-- {{convert|weight in kg|kg|lb}} --&gt;|occupation=[[लेखन]],|birth date=२०१७ भाद्र २७ गते|parents=वासुदेव गिरी/
लीलावती गिरी|image=Amargiri.jpg}}{{Quote box|width=255px|bgcolor=255px|quote=&lt;poem&gt;
&quot;चराका गीतहरू&quot;

ब्युझिएको समयलाई सलाम
ब्युझिएको समयसँगै हिँड
सप्रेम त्यसलाई चुम्बन गर

आकाश हेर
आकाशको अनन्तता हेर
उड्ने पखेटाहरूमा तेल लगाऊ
त्यसलाई बलियो पार
घोडामा काठी कस
लगाम लगाऊ
र वेगले शिखरतर्फ चढ ।

जहाँबाट हिँडएको हो
बाटो त्यहीँ पुग्नसक्छ
देखिएको छ
भुल नदोहोऱ्याऊ
त्यसबाट सिक
हामीलाई हेर
हाम्रा सपनालाई हेर
हाम्रा दुःख/हाम्रा पीडालाई हेर
हाम्रो यात्रा/हाम्रो वेगलाई हेर
पाखापखेरामा छरिदै गरेका कलिलो घामलाई
रुखहरूले छेक्छन् कि पहाडहरूले
खबरदारी गर
छेक्ने रुखहरू काट
बदलिएको मौसमलाई अभिवादन गर
त्यसमाथि चढ र यात्रा गर ।

सुबोल बोल
फूलहरूमा पानी राख
जङ्गल गोड
बोटमा उकेरा लगाऊ
किराहरू मार
अप्ठ्यारो पर्दा
हामीलाई बोलाऊ
हाम्रो साथ माग ।

हामी बाजसँग पनि लड्छौँ
चिलसँग पनि
हामी पहाडहरूसँग पनि लड्छौँ
पखेराहरूसँग पनि
हामी
मुक्त आकाश चाहने
चराहरू हौं।
&lt;/poem&gt;|source={{प्रस्तुत कविता त्रि.वि. शिक्षाशास्त्र र मानविकी सङ्कायको चार वर्षे स्नातक तह प्रथम वर्षको अनिवार्य नेपाली पाठ्यक्रममा समाबेश गरिएको छ ।}}}}
'''अमर गिरी (डा. अमरराज गिरी)'''  (अङ्ग्रेजी: Amar Giri) मूलतः प्रगतिशील धारका सशक्त कवि हुन् । दाङको रामपुरमा जन्मिएर लामो समय राजनीति र पत्रकारितामा क्रियाशील रहेका कवि  गिरी  प्रगतिशील लेखक संघको पूर्वअध्यक्ष र हाल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको काव्य विभाग प्रमुख भई प्राज्ञिक क्षेत्रको काममा सक्रिय छन् । &lt;ref&gt;https://nepalaaja.com/2018/6/20186197429&lt;/ref&gt; समकालीन नेपाली साहित्यका क्षेत्रमा आफ्नै विशिष्ट प्राज्ञिक पहिचान बनाएका  वरिष्ठ कवि, चिन्तक तथा समालोचक गिरी  विद्यालयस्तरबाटै  कविता लेखनमा अग्रसर थिए ।  उनको पहिलो कविता  'होचिमिन्हजस्तो हुनु परेको छ' हो  जसलाई उनले कक्षा ७ मा पढ्दा लेखेका थिए ।  गिरीको पहिलो प्रकाशित कविता भने आमा (२०३१) हो। यो तत्कालीन समयमा बनारसबाट निस्कने बहुचर्चित पत्रिका सन्देशमा प्रकाशित भएको थियो। त्यसबाट आरम्भ भएको उनको औपचारिक सिर्जनायात्राले आजपर्यन्त आउँदा साढे चारदशकको समय व्यतीत गरिसकेको देखिन्छ।  गिरीको पहिलो प्रकाशित कृलत  'घाम छेक्ने पहाड (कवितासङ्ग्रह, २०५५)&quot;  हो। &lt;ref&gt;https://www.nayayougbodh.com/saugat/2019/12/28/291141&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt; 

== प्रारम्भिक जीवन ==
माता लीलावती गिरी र पिता वासुदेव गिरीका प्रथम सुपुत्रका रूपमा वि.सं. २०१७ साल भदौ २७ गते निमुरिया २, घोराही उपमहानगरपालिकामा जन्मेका अमर गिरी हाल रतनपुर १५, घोराही उपमहानगरपालिका, दाङमा स्थायी बसोबास गर्दै आएका छन ।  गिरीको बाल्यकालीन समय त्यही ग्रामीण परिवेशमा बितेको थियो । &lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== शिक्षा एवम कार्य जीवन ==
औपचारिक शिक्षा ग्रहणका दृष्टिमा अमर गिरीले एम.ए., बी.एड.साथै नेपाली विषयमा विद्यावारिधि (पि‍.एच.डी.) तहसम्मको अध्ययन सम्पन्न गरी नेपाल सरकारबाट नेपाल विद्याभूषण ‘क’ वर्गको उपाधि प्राप्त गरेका छन् । उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट “समकालीन प्रगतिवादी नेपाली कवितामा वर्गद्वन्द्व” शीर्षकमा विद्यावारिधि पूरा गरेर कविता विधाको अनुसन्धान कार्यमा आफ्नो दक्षता हासिल गरेका छन् ।&lt;ref&gt;https://nepalisahityaghar.com/2021/07/23/5464/&lt;/ref&gt;

== प्रकाशित कृतिहरू ==

* घाम छेक्ने पहाड (कवितासंग्रह, २०५५)
* तर पनि हामी जीवित छौँ (कवितासंग्रह, २०६१) 
* दुःसाध्य समय (कवितासंग्रह, २०६४)&lt;ref&gt;https://www.bishnurijal.com/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF/&lt;/ref&gt;
* शब्दहरूका बीचमा (कवितासंग्रह, २०७१)
* समय संवाद (कवितासंग्रह, २०७३)
* समय, समाज र संस्कृति (साहित्य र संस्कृति चिन्तनसम्बन्धी कृति, २०६७) 
* समकालीन नेपाली कविताको वैचारिक परिप्रेक्ष्य (समालोचना, २०७३) &lt;ref&gt;https://www.onlinekhabar.com/2016/12/511597&lt;/ref&gt;
* भूमण्डलीकरण र साहित्य (समालोचना, २०७४) &lt;ref&gt;https://thahakhabar.com/news/19985/&lt;/ref&gt;
* काव्य विमर्श (२०७२, २०७३, २०७४, सम्पादन) 
* साहित्य विमर्श (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* कवितामा वर्गद्वन्द्व (समालोचना, २०७५)&lt;ref&gt;https://www.loksambad.com/news/516&lt;/ref&gt;
* प्रज्ञा समकालीन नेपाली कविता विमर्श (सहसम्पादन) 
* नेपाली डायास्पोराका कविता (सहसम्पादन) 
* विभिन्न गोष्ठीहरूमा दर्जनौँ कार्यपत्र प्रस्तुत
* विभिन्न पत्रपत्रिकामा दर्जनाँै अनुसन्धानमूलक लेखहरू
* समसामयिक तथा साहित्य विषयमा निरन्तर विभिन्न पत्रपत्रिकामा स्तम्भ लेखन ।

== सम्पादन ==

* अन्तर्ध्वनि (साहित्यिक पत्रिका) 
* कलम (साहित्यिक पत्रिका)
* कविता (कविताप्रधान पत्रिका, नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान)
* भृकुटी (अनुसन्धानमूलक साहित्यिक पत्रिका)

== पुरस्कार तथा सम्मान ==

* तारापन्त पुरस्कार– २०४७
* लोकेन्द्र साहित्य पुरस्कार– २०५६
* राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार– २०५२
* बुटवल साहित्य कला प्रतिष्ठानबाट सम्मान पत्र– २०५७
* युगबोध राष्ट्रिय दैनिकबाट कदरपत्र– २०५७
* प्रेस चौतारी दाङद्वारा कदरपत्र– २०५९
* कृष्णमणि साहित्य पुरस्कार– २०६२
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६३
* नेपाल सरकारद्वारा सम्मानपत्र– २०६४
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ बाँकेद्वारा सम्मानपत्र– २०६५
* योगेश्वर कलासाहित्य पुरस्कार– २०६६
* नेपाल चलचित्र प्राविधिक सङ्घबाट सम्मानपत्र– २०६७
* राप्ती सृजना पुरस्कार– २०६८
* स्रष्टा अभिनन्दन समारोह दाङद्वारा अभिनन्दित– २०६९
* नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठानबाट सम्मानपत्र– २०६९
* सर्वोदय वाचनालय दाङद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* पत्रकार महासङ्घ दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०६९
* प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखाद्वारा सम्मानपत्र– २०७०
* एन.एल.जी. कलाश्री पुरस्कार– २०७२
* गोपालप्रसाद रिमाल पुरस्कार– २०७३ (साहित्य सदन नेपालद्वारा प्रदान गरिएको)
* प्रेस काउन्सिल स्तम्भलेखन पुरस्कार– २०७५

== योगदान तथा कार्यअनुभव ==

* झन्डै पाँच दशकदेखि पत्रकारिता
* अध्यक्ष - राप्ति साहित्य परिषद्
* अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, दाङ शाखा 
* अध्यक्ष - जनसाहित्यिक मञ्च नेपाल
* उपाध्यक्ष - राष्ट्रिय जनसांस्कृतिक महासङ्घ
* केन्द्रीय महासचिव - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल 
* सदस्य - राष्ट्रिय गान चयन कार्यदल
* सदस्य - साझा प्रकाशन समस्या समाधान तथा सुदृढीकरण सुझाव उच्चस्तरीय कार्यदल - २०७०
* सल्लाहकार विज्ञ - राष्ट्रिय चलचित्र नीति मस्यौदा समिति - २०६९
* कार्यकारी अध्यक्ष -चलचित्र विकास बोर्ड
* सम्पादक - गाउँघर साप्ताहिक दाङ
* केन्द्रीय अध्यक्ष - प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
* प्राज्ञ परिषद् सदस्य तथा साहित्य (पद्य-काव्य) विभाग प्रमुख - नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठान

== विदेश भ्रमण ==

* बेलायत, दक्षिण कोरिया, मलेसिया, थाइल्यान्ड, हङकङ, बङ्गलादेश, भारत र चिन

== अन्य लेख तथा रचनाहरू ==

* [https://nepalisahityaghar.com/2022/03/05/7539/ उनीहरूकै अनुभूति भएर]  
* [https://www.samakalinsahitya.com/sahitya/details/653 उत्तरआधुनिकतावादका अवधारणा]
* [https://sahityapost.com/khoj-anusandhan/31832/ वासु शशीको काव्यिक विरासत]
* [https://www.khulamancha.com/news/39280 कालीगण्डकी]
* [https://nayayougbodh.com/saugat/2020/12/12/426232 अमर गिरीका केही कविता]
* [https://nepallive.com/story/269753 आकाश, आमा र रहस्य]
* [https://nepallive.com/story/268498 कक्कडको धुवाँमा छोपिएको बुटनेवाको अनुहार]
* [https://nepallive.com/story/265312 हे राम!]
* [https://nepallive.com/story/257781 किन मन दुखाउँछन् टुहुरेजस्ता संस्कृतिकर्मीहरु?]
* [https://nepallive.com/story/256390 साहित्यका पुस्तक : किन कम पढिन्छन्?]
* [https://nepallive.com/story/254908 प्रतिगामीहरुको सक्रियता र स्रष्टाहरुको प्रतिवादको भाषा] 
* [https://asthaanil.com.np/dr-amar-giri-ka-dui-kabita-%E0%A4%A1%E0%A4%BE-%E0%A4%85%E0%A4%AE%E0%A4%B0-%E0%A4%97%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%88-%E0%A4%95%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A4/ डा. अमर गिरीका दुई कविता]
== बाह्य कडीहरू ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>1amyfztsog4xs6bn4dqxgd0bpvhnjgl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>प्रयोगकर्ता वार्ता:Bhimlal Pandey</title>
    <ns>3</ns>
    <id>126385</id>
    <revision>
      <id>1072059</id>
      <timestamp>2022-08-02T15:51:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नेपाली विकिपिडिया स्वागत</username>
        <id>28168</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="412" xml:space="preserve">{{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Bhimlal Pandey}}

-- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) २१:३६, २ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय)</text>
      <sha1>1ggnnj3pl8uf3jcdhlk04jbfsz08v1u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>तौलिया</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126386</id>
    <revision>
      <id>1072063</id>
      <timestamp>2022-08-02T16:16:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="685" xml:space="preserve">[[चित्र:Zusammengelegte_Handtücher.jpg|thumb|तौलिया]]

'''तौलिया''' भनेको शोषक [[कपडा]] वा [[कागज]]को टुक्रा हो जुन सतह सुकाउन वा पुछ्न प्रयोग गरिन्छ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://archive.himalkhabar.com/6546|title=तौलिया ‘संस्कृति’|date=२५ माघ २०७०|website=हिमाल खबर|accessdate=१८ श्रावण २०७९}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:स्नान]]</text>
      <sha1>dg0ufiehtpdf76kk4rqudd8qprqkbch</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072064</id>
      <parentid>1072063</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T16:17:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>+यो पनि हेर्नुहोस्</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="760" xml:space="preserve">[[चित्र:Zusammengelegte_Handtücher.jpg|thumb|तौलिया]]

'''तौलिया''' भनेको शोषक [[कपडा]] वा [[कागज]]को टुक्रा हो जुन सतह सुकाउन वा पुछ्न प्रयोग गरिन्छ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://archive.himalkhabar.com/6546|title=तौलिया ‘संस्कृति’|date=२५ माघ २०७०|website=हिमाल खबर|accessdate=१८ श्रावण २०७९}}&lt;/ref&gt;

==यो पनि हेर्नुहोस्==
* [[रुमाल]]

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:स्नान]]</text>
      <sha1>pg2rxyi7f99szm7vo7su1wvt6bt0hd8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>प्रजाति</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126387</id>
    <revision>
      <id>1072090</id>
      <timestamp>2022-08-02T17:08:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="730" xml:space="preserve">[[चित्र:Biological classification devnagri.png|thumb|जैविक वर्गीकरण को पदानुक्रम]]

'''प्रजाति'''हरू प्रायः [[जीव]]हरूको सबैभन्दा ठूलो समूहको रूपमा परिभाषित गरिन्छ जसमा उपयुक्त [[लिङ्ग]] वा मिलन प्रकारका दुई व्यक्तिहरूले प्रजनन सन्तान उत्पादन गर्न सक्छन्।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:प्रजाति]]</text>
      <sha1>r8hi9belboztug7atomzsfibh0iwil4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अफगानिस्तानको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126388</id>
    <revision>
      <id>1072091</id>
      <timestamp>2022-08-02T17:22:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="983" xml:space="preserve">[[File:Flag of the Taliban.svg|thumb|300px|[[अफगानिस्तान]]को झण्डा]]

'''अफगानिस्तानको राष्ट्रिय झण्डा'''मा सेतो क्षेत्र छ जसमा [[शाहदा]] लेखिएको  छ।&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Smith |first1=Whitney |date=1997 |title=New flags: Islamic Emirate of Afghanistan|language=en|journal=The Flag Bulletin |volume=XXXVI-5 |issue=177}}&lt;/ref&gt;

स्वतन्त्रता संग्राम पछि, [[अफगानिस्तान]]ले लगभग १९ [[राष्ट्रिय झण्डा]]हरू प्रयोग गरेको छ, यो अवधिमा अन्य कुनै पनि देशहरू भन्दा धेरै।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अफगानिस्तान]]</text>
      <sha1>c4fhacw21t5c448axnmto31axbqtprg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072093</id>
      <parentid>1072091</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:27:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सुधार गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1180" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अफगानिस्तान]]
| Image = Flag of the Taliban.svg
| Use = राष्ट्रिय झण्डा
| Symbol = 
| Proportion = २:३
| Adoption = २७ अक्टोबर १९९७
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}

'''अफगानिस्तानको राष्ट्रिय झण्डा'''मा सेतो क्षेत्र छ जसमा [[शाहदा]] लेखिएको  छ।&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Smith |first1=Whitney |date=1997 |title=New flags: Islamic Emirate of Afghanistan|language=en|journal=The Flag Bulletin |volume=XXXVI-5 |issue=177}}&lt;/ref&gt;

स्वतन्त्रता संग्राम पछि, [[अफगानिस्तान]]ले लगभग १९ [[राष्ट्रिय झण्डा]]हरू प्रयोग गरेको छ, यो अवधिमा अन्य कुनै पनि देशहरू भन्दा धेरै।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अफगानिस्तान]]</text>
      <sha1>pp5s1wt0yhc5a9k27pqmohpcd0wfh6f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072094</id>
      <parentid>1072093</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:28:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>111000</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1143" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अफगानिस्तान]]
| Image = Flag of the Taliban.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = २:३
| Adoption = २७ अक्टोबर १९९७
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}

'''अफगानिस्तानको राष्ट्रिय झण्डा'''मा सेतो क्षेत्र छ जसमा [[शाहदा]] लेखिएको  छ।&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Smith |first1=Whitney |date=1997 |title=New flags: Islamic Emirate of Afghanistan|language=en|journal=The Flag Bulletin |volume=XXXVI-5 |issue=177}}&lt;/ref&gt;

स्वतन्त्रता संग्राम पछि, [[अफगानिस्तान]]ले लगभग १९ [[राष्ट्रिय झण्डा]]हरू प्रयोग गरेको छ, यो अवधिमा अन्य कुनै पनि देशहरू भन्दा धेरै।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अफगानिस्तान]]</text>
      <sha1>eobbauicr3mxosd1lqu0fjuphcw799w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072098</id>
      <parentid>1072094</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:39:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सुधार गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1160" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अफगानिस्तान]]
| Image = Flag of the Taliban.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = २:३
| Adoption = २७ अक्टोबर १९९७
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}

'''अफगानिस्तानको झण्डा'''मा ({{lang-ps|د افغانستان بیرغ}}) सेतो क्षेत्र छ जसमा [[शाहदा]] लेखिएको  छ।&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Smith |first1=Whitney |date=1997 |title=New flags: Islamic Emirate of Afghanistan|language=en|journal=The Flag Bulletin |volume=XXXVI-5 |issue=177}}&lt;/ref&gt;

स्वतन्त्रता संग्राम पछि, [[अफगानिस्तान]]ले लगभग १९ [[राष्ट्रिय झण्डा]]हरू प्रयोग गरेको छ, यो अवधिमा अन्य कुनै पनि देशहरू भन्दा धेरै।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अफगानिस्तान]]</text>
      <sha1>n1a3zvd60nfpcxjz9nqb1l4pw5fgfed</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072104</id>
      <parentid>1072098</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:49:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1236" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अफगानिस्तान]]
| Image = Flag of the Taliban.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = २:३
| Adoption = २७ अक्टोबर १९९७
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}

'''अफगानिस्तानको झण्डा'''मा ({{lang-ps|د افغانستان بیرغ}}) सेतो क्षेत्र छ जसमा [[शाहदा]] लेखिएको  छ।&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Smith |first1=Whitney |date=1997 |title=New flags: Islamic Emirate of Afghanistan|language=en|journal=The Flag Bulletin |volume=XXXVI-5 |issue=177}}&lt;/ref&gt;

स्वतन्त्रता संग्राम पछि, [[अफगानिस्तान]]ले लगभग १९ [[राष्ट्रिय झण्डा]]हरू प्रयोग गरेको छ, यो अवधिमा अन्य कुनै पनि देशहरू भन्दा धेरै।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अफगानिस्तान]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>m8o06fygay9cjesid5v459pizcgylmq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अल्बानियाको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126389</id>
    <revision>
      <id>1072097</id>
      <timestamp>2022-08-02T17:37:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1239" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अल्बानिया]]
| Image = Flag of Albania.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = ५:७ (कानुन अनुसार १:१.४)
| Adoption = सन् १४४३ 
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}
'''अल्बानियाको झण्डा''' ({{lang-sq|Flamuri i Republikës së Shqipërisë}}) रातो [[झण्डा]] हो जसको बीचमा कालो दोब्बर टाउको भएको [[चील]] छ। &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ligji_8926_22.07.2002.pdf |title=File:Ligji 8926 22.07.2002.pdf - Wikimedia Commons|language=en |date=December 2012 |publisher=Commons.wikimedia.org |access-date=2020-01-20}}&lt;/ref&gt;

रातो रंग बहादुरी, शक्ति, वीरता र रक्तपातको लागी खडा छ र चील चाई अल्बानिया को सार्वभौम राज्य को प्रतिनिधित्व गर्दछ।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अल्बानिया]]</text>
      <sha1>1i0147t9cutydomdpupsdwu8ptpityk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072099</id>
      <parentid>1072097</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:40:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सफाइ गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1238" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अल्बानिया]]
| Image = Flag of Albania.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = ५:७ (कानुन अनुसार १:१.४)
| Adoption = सन् १४४३ 
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}
'''अल्बानियाको झण्डा''' ({{lang-sq|Flamuri i Republikës së Shqipërisë}}) रातो [[झण्डा]] हो जसको बीचमा कालो दोब्बर टाउको भएको [[चील]] छ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ligji_8926_22.07.2002.pdf |title=File:Ligji 8926 22.07.2002.pdf - Wikimedia Commons|language=en |date=December 2012 |publisher=Commons.wikimedia.org |access-date=2020-01-20}}&lt;/ref&gt;

रातो रंग बहादुरी, शक्ति, वीरता र रक्तपातको लागी खडा छ र चील चाई अल्बानिया को सार्वभौम राज्य को प्रतिनिधित्व गर्दछ।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अल्बानिया]]</text>
      <sha1>cadinh80xa6derqwbkyri92it0s908u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072100</id>
      <parentid>1072099</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:41:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>श्रावण</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1266" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अल्बानिया]]
| Image = Flag of Albania.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = ५:७ (कानुन अनुसार १:१.४)
| Adoption = सन् १४४३ 
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}
'''अल्बानियाको झण्डा''' ({{lang-sq|Flamuri i Republikës së Shqipërisë}}) रातो [[झण्डा]] हो जसको बीचमा कालो दोब्बर टाउको भएको [[चील]] छ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ligji_8926_22.07.2002.pdf |title=File:Ligji 8926 22.07.2002.pdf - Wikimedia Commons|language=en |date=December 2012 |publisher=Commons.wikimedia.org |access-date=१८ श्रावण २०७९}}&lt;/ref&gt;

रातो रंग बहादुरी, शक्ति, वीरता र रक्तपातको लागी खडा छ र चील चाई अल्बानिया को सार्वभौम राज्य को प्रतिनिधित्व गर्दछ।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अल्बानिया]]</text>
      <sha1>8tfjdvxkr4bbbaidurtbua7ok6gz59t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072103</id>
      <parentid>1072100</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T17:48:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[विकिपीडिया:हटक्याट|हटक्याट]]द्वारा [[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]] जोडियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1342" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अल्बानिया]]
| Image = Flag of Albania.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = ५:७ (कानुन अनुसार १:१.४)
| Adoption = सन् १४४३ 
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}
'''अल्बानियाको झण्डा''' ({{lang-sq|Flamuri i Republikës së Shqipërisë}}) रातो [[झण्डा]] हो जसको बीचमा कालो दोब्बर टाउको भएको [[चील]] छ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ligji_8926_22.07.2002.pdf |title=File:Ligji 8926 22.07.2002.pdf - Wikimedia Commons|language=en |date=December 2012 |publisher=Commons.wikimedia.org |access-date=१८ श्रावण २०७९}}&lt;/ref&gt;

रातो रंग बहादुरी, शक्ति, वीरता र रक्तपातको लागी खडा छ र चील चाई अल्बानिया को सार्वभौम राज्य को प्रतिनिधित्व गर्दछ।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अल्बानिया]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>828g45jqepzjvn9tqxr2o1pq0yrsq6g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अल्जेरियाको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126390</id>
    <revision>
      <id>1072101</id>
      <timestamp>2022-08-02T17:48:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="999" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अल्जेरिया]]
| Image = Flag of Algeria.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = २:३
| Adoption = ३ जुलाई १९६२ 
| Design =
| Designer = 
| Type = राष्ट्रिय
}}
'''अल्जेरियाको झण्डा'''मा ({{lang-ar|علم الجزائر}}) दुईवटा पट्टीहरू हुन्छन् एउटा हरियो र एउटा सेतो, बीचमा रातो [[तारा]]र [[अर्धचन्द्राकार]] छ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/dz.html |title=Thanh-Tâm Lê, 2 January 1999 (crwflags.com) |year=1999 |access-date=१८ श्रावण २०७९|language=en}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अल्जेरिया]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>lpybsz7prbz841eoxyghotc3lhg721c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126391</id>
    <redirect title="बङ्गलादेशको झण्डा" />
    <revision>
      <id>1072106</id>
      <timestamp>2022-08-02T17:49:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>Bada Kaji द्वारा [[बङ्गलादेशको राष्ट्रिय झण्डा]] पृष्ठलाई [[बङ्गलादेशको झण्डा]] मा सारियो: सार्वभौमिक नाम; [[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" xml:space="preserve">#REDIRECT [[बङ्गलादेशको झण्डा]]</text>
      <sha1>rsp4z0hlr7dsl2rz86x1kwslkz3ebgb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>एन्डोराको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126392</id>
    <revision>
      <id>1072110</id>
      <timestamp>2022-08-02T18:00:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="943" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[एन्डोरा]]
| Image = Flag of Andorra.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = ७:१०
| Adoption = सन् १८०६
| Design =
| Designer = 
}}
'''एन्डोराको झण्डा'''मा ([[क्याटलान भाषा|क्याटलान]]: ''Bandera d'Andorra'') नीलो, पहेँलो र रातोको ठाडो तिरङ्गा छ र झण्डाको बीचमा अन्डोराको निशान छाप छ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.fotw.info/flags/ad_his.html|title=Historical Flags (Andorra)|language=en|website=fotw.info|access-date=१८ श्रावण २०७९}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:एन्डोरा]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>irnx5zpcigicmzux8kaeunosu7zeom4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अङ्गोलाको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126393</id>
    <revision>
      <id>1072112</id>
      <timestamp>2022-08-02T18:11:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1286" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अङ्गोला]]
| Image = Flag of Angola.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = २:३&lt;ref name=fotw&gt;{{cite book|title=Flags of the world|language=en|edition=२|publisher=Firefly Books|isbn=978-1-77085-157-3|page=२६|location=[[Buffalo, New York]]|date=2012|orig-year=2003}}&lt;/ref&gt;
| Adoption = ११ नोभेम्बर १९७५
| Design =
| Designer = 
}}
'''अङ्गोलाको झण्डा'''मा ({{lang-pt|''Bandeira de Angola''}}) माथिल्लो भाग रातो र तल्लो भाग कालो आधामा तेर्सो रूपमा विभाजित गरिएको छ र केन्द्रमा [[अङ्गोला]]को निशान छाप छ।

[[अङ्गोला]]को राष्ट्रिय झण्डा प्रयोगमा आयो जब अङ्गोलाले ११ नोभेम्बर १९७५मा [[स्वतन्त्रता]] प्राप्त गर्यो।

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अङ्गोला]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>e8ln7m0m01hxjftqrubnw3ce7162yqe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>एन्टिगुआ र बर्बुडाको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126394</id>
    <revision>
      <id>1072114</id>
      <timestamp>2022-08-02T18:19:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1071" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[एन्टिगुआ र बर्बुडा]]
| Image = Flag of Antigua and Barbuda.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = २:३
| Adoption = २७ फेब्रुअरी १९६७
| Design =
| Designer = 
}}
'''एन्टिगुआ र बर्बुडा'''को ({{lang-en|''Flag of Antigua and Barbuda''}}) [[राष्ट्रिय झण्डा]] २७ फेब्रुअरी १९६७मा स्व-शासन को उपलब्धि को प्रतीक मा अपनाएको थियो।&lt;ref name=&quot;CIA-Factbook&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/antigua-and-barbuda/ |title=CIA World Factbook- Antigua and Barbuda|language=en |access-date=१८ श्रावण २०७९}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:एन्टिगुआ र बर्बुडा]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>13z827mbh5ksc2pyth1fzp4eg172ipu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अर्जेन्टिनाको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126395</id>
    <revision>
      <id>1072115</id>
      <timestamp>2022-08-02T18:28:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1017" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अर्जेन्टिना]]
| Image = Flag of Argentina.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = ५:८ वा ९:१४
| Adoption = २७ फेब्रुअरी १८१२ (मूल)
| Design =
| Designer = 
}}
'''अर्जेन्टिनाको झण्डा''' ({{lang-es|''Bandera de la Argentina''}}) एक तिरङ्गा हो, जसमा तीनवटा समान चौडामा नीलो र सेतो रंगहरू छन्।&lt;ref&gt;{{cite book |title=Historia Argentina |trans-title=अर्जेन्टिनाको इतिहास |last=Abad de Santillán |first=Diego  |year=1965 |publisher=TEA (Tipográfica Editora Argentina) |location=Buenos Aires |language=es}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अर्जेन्टिना]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>2cw423gknh4z71bmxatdes9iy6z7lek</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आर्मेनियाको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126396</id>
    <revision>
      <id>1072116</id>
      <timestamp>2022-08-02T18:36:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1096080904|Flag of Armenia]]&quot; पृष्ठलाई अनुवाद गरि सृजना गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="967" xml:space="preserve">
{{Infobox flag|Name=[[आर्मेनिया]]|Nickname={{lang-hy|Եռագույն (Yeṙaguyn)}}|Image=Flag of Armenia.svg|Use=111000|Symbol={{IFIS|Normal}} {{FIAV|111000}}|Proportion=१:२|Adoption=२८ मे १९१८}}

'''आर्मेनियाको झण्डा'''मा माथि रातो, बीचमा नीलो, र तल सुन्तला रंग समावेश छ।&lt;ref name=&quot;evolution&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.armenianheritage.com/hiflag.htm|title=The Evolution of the Armenian Flag|work=Armenianheritage.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20050528002729/http://www.armenianheritage.com/hiflag.htm|archive-date=2005-05-28|access-date=१८ श्रावण २०७९|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{Reflist}}
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]
[[श्रेणी:आर्मेनिया]]</text>
      <sha1>k2tumrfvv0z3vvqvk895okca8uzxy7s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072117</id>
      <parentid>1072116</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T18:37:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सुधार गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="961" xml:space="preserve">{{Infobox flag
|Name=[[आर्मेनिया]]
|Nickname={{lang-hy|Եռագույն (Yeṙaguyn)}}
|Image=Flag of Armenia.svg
|Use=111000
|Proportion=१:२
|Adoption=२८ मे १९१८
}}

'''आर्मेनियाको झण्डा'''मा माथि रातो, बीचमा नीलो, र तल सुन्तला रंग समावेश छ।&lt;ref name=&quot;evolution&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.armenianheritage.com/hiflag.htm|title=The Evolution of the Armenian Flag|work=Armenianheritage.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20050528002729/http://www.armenianheritage.com/hiflag.htm|archive-date=2005-05-28|access-date=१८ श्रावण २०७९|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]
[[श्रेणी:आर्मेनिया]]</text>
      <sha1>3jzlf4vfhjadg06pvvdo72hsc6vopk0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अस्ट्रेलियाको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126397</id>
    <revision>
      <id>1072119</id>
      <timestamp>2022-08-02T19:49:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1033" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अस्ट्रेलिया]]
| Image = Flag of Australia.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = १:२
| Adoption = ११ फेब्रुअरी १८९९
| Design =
| Designer = 
}}
'''अस्ट्रेलियाको झण्डा'''मा ({{lang-en|''Flag of Australia''}}) नीलो पृष्ठभूमिमा [[संयुक्त अधिराज्यको झण्डा]] र ताराहरू देखाइएको छ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Australian flags|date=2006|publisher=Dept. of the Prime Minister and Cabinet|others=Australia. Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch.|isbn=9780642471345|edition=3rd|location=Barton ACT|pages=2–3|oclc=76889205|language=en}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अस्ट्रेलिया]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>qgo5usex13wvbcfz7u0gu8lfveyvtdh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अस्ट्रियाको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126398</id>
    <revision>
      <id>1072121</id>
      <timestamp>2022-08-02T19:57:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="844" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अस्ट्रिया]]
| Image = Flag of Austria.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = २:३
| Adoption = सन् 1230
| Design =
| Designer = 
}}
'''अस्ट्रियाको झण्डा''' ({{lang-de|Flagge Österreichs}}) निम्न क्रममा तीन रङहरू बनाइएको छ: रातो, सेतो र रातो।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.flaggenlexikon.de/foest3.htm |title=National Flaggen des Österreich-Ungarn |access-date= १८ श्रावण २०७९ |author=Volker Preuß|language=de}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अस्ट्रिया]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>hrcisq9sps4oq5rplwm4ja8rjf0rn2v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072122</id>
      <parentid>1072121</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T19:57:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>१२३०</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="852" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अस्ट्रिया]]
| Image = Flag of Austria.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = २:३
| Adoption = सन् १२३०
| Design =
| Designer = 
}}
'''अस्ट्रियाको झण्डा''' ({{lang-de|Flagge Österreichs}}) निम्न क्रममा तीन रङहरू बनाइएको छ: रातो, सेतो र रातो।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.flaggenlexikon.de/foest3.htm |title=National Flaggen des Österreich-Ungarn |access-date= १८ श्रावण २०७९ |author=Volker Preuß|language=de}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अस्ट्रिया]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>j1gi4tkaqo7g5y9jh33zc7gjb60r2bt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अजरबैजानको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126399</id>
    <revision>
      <id>1072123</id>
      <timestamp>2022-08-02T20:05:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1195" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[अजरबैजान]]
| Image = Flag of Azerbaijan.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = १:२
| Adoption = सन् ९ नोभेम्बर १९१८
| Design =
| Designer = 
}}
'''अजरबैजानको झण्डा''' ({{lang-az|''Azərbaycan bayrağı''}}) एक तेर्सो [[तिरङ्गा]] हो जसमा चम्किलो नीलो, रातो र हरियो तीनवटा समान आकारको धर्काहरु छन्। बिचमा सेतो अर्धचन्द्राकार र आठ-बिन्दु तारा छ।&lt;ref&gt;{{cite web |date=27 May 2021 |title=Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində tarixi Cümhuriyyət bayrağımız mühafizə olunur|url=http://azhistorymuseum.gov.az/az/news/3452 |access-date=१८ श्रावण २०७९ |website=National Museum of History of Azerbaijan |language=az}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:अजरबैजान]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>lpnhe0j5ytmsyk11t9e1i901lhvzb2d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>बहामसको झण्डा</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126400</id>
    <revision>
      <id>1072124</id>
      <timestamp>2022-08-02T20:12:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bada Kaji</username>
        <id>52836</id>
      </contributor>
      <comment>सिर्जना</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="923" xml:space="preserve">{{Infobox flag
| Name =[[बहामस]]
| Image = Flag of the Bahamas.svg
| Use = 111000
| Symbol = 
| Proportion = १:२
| Adoption = सन् १० जुलाई १९७३
| Design =
| Designer = 
}}
'''बहामसको झण्डा'''मा ({{lang-en|''Flag of the Bahamas''}}) कालो त्रिकोण र तीन तेर्सो धर्काहरु छन् जसमा तीनवटा रङ्ग छन्: निलो, पहेँलो र कालो।&lt;ref&gt;{{cite news|title=Bahamas profile|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-18723547|work=BBC News|publisher=BBC|language=en|access-date=१८ श्रावण २०७९}}&lt;/ref&gt;

== सन्दर्भ सामग्रीहरू ==
{{सन्दर्भसूची}}

[[श्रेणी:बहामस]]
[[श्रेणी:राष्ट्रिय झण्डाहरू]]</text>
      <sha1>dq6lkqbm3ap57igezq45ve8rslkpc9c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>विकिपिडिया:प्रमुख लेख/आवेदनहरू/पृथ्वी</title>
    <ns>4</ns>
    <id>126401</id>
    <revision>
      <id>1072128</id>
      <timestamp>2022-08-03T01:38:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>पर्वत सुबेदी</username>
        <id>31224</id>
      </contributor>
      <comment>नयाँ पृष्ठ: ===[[पृथ्वी]]=== :&lt;small&gt;मनोनयनकर्ता (हरू): [[प्रयोगकर्ता:पर्वत सुबेदी]] ([[प्रयोगकर्ता वार्ता:पर्वत सुबेदी|कुरा गर्ने]])&lt;/small&gt;  &lt;noinclude&gt;{{pagelinks|पृथ्वी}}&lt;/noinclude&gt;  सौर्यमण्डलको एउटा ग्रह।--प्रयोगकर्ता:पर्वत...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="790" xml:space="preserve">===[[पृथ्वी]]===
:&lt;small&gt;मनोनयनकर्ता (हरू): [[प्रयोगकर्ता:पर्वत सुबेदी]] ([[प्रयोगकर्ता वार्ता:पर्वत सुबेदी|कुरा गर्ने]])&lt;/small&gt;

&lt;noinclude&gt;{{pagelinks|पृथ्वी}}&lt;/noinclude&gt;

सौर्यमण्डलको एउटा ग्रह।--[[प्रयोगकर्ता:पर्वत सुबेदी|पर्वत सुबेदी]] ([[प्रयोगकर्ता वार्ता:पर्वत सुबेदी|कुरा गर्ने]]) ०७:२६, १८ साउन २०७९ (नेपालको प्रमाणिक समय)

====टिप्पणीहरू====</text>
      <sha1>cniumqipltxvsify1xahj4qe1brbkkc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>प्रयोगकर्ता वार्ता:Bijay Ramtel</title>
    <ns>3</ns>
    <id>126403</id>
    <revision>
      <id>1072132</id>
      <timestamp>2022-08-03T02:28:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नेपाली विकिपिडिया स्वागत</username>
        <id>28168</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="410" xml:space="preserve">{{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Bijay Ramtel}}

-- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) ०८:१३, ३ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय)</text>
      <sha1>6kva3oyjea46tczvvtjwov11jfwyphn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>तीयान</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126404</id>
    <revision>
      <id>1072136</id>
      <timestamp>2022-08-03T03:43:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajeeb bastola</username>
        <id>39875</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1099404007|Teeyan]]&quot; पृष्ठलाई अनुवाद गरि सृजना गरियो</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10479" xml:space="preserve">{{Infobox holiday|holiday_name=Teeyan|official_name=Teeyan Teej diyan|image=File:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 3.jpg|caption=Giddha dance Teeyan Punjab|type=Punjabi cultural|longtype=Monsoon festival/seasonal|nickname=Teej|observedby=Women|begins=Third [[Day]] of [[Shraavana]]|ends=[[Shraavana]] [[Full Moon]]|date=July/August|observances=Monsoon}}
[[Category:Infobox holiday with missing field]]
[[Category:Infobox holiday (other)]]
'''तीयान''' ( {{Lang-pa|ਤੀਆਂ}}   ) तीज पर्वको क्षेत्रीय नाम हो जुन [[तीज|पञ्जाबभर]] मनाइन्छ जुन मनसुनको [[मनसून|शुरुवातलाई]] समर्पित छ &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=C_lvAAAAMAAJ&amp;dq=teeyan+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=onset+ Good Earth Punjab Travel Guide (2006)]&lt;/ref&gt; र छोरीहरु &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Savino, Natalie (03 09 2013) Leader: New cultural group Koonj-The Flock bringing migrants together for fun, theatre and dance  &lt;/ref&gt; र बहिनीहरुलाई केन्द्रित गर्दछ।

== उत्सव ==
वर्षायाममा साउन महिनाको तेस्रो दिनदेखि साउनको पूर्णिमा (लगभग १३ दिन)सम्म महिलाहरुले यो पर्व मनाउने गर्छन्। विवाहित महिलाहरु चाडपर्वमा सहभागी हुन आफ्नो मामाको घर जाने गर्छन् । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}&lt;/ref&gt; विगतमा महिलाहरुले साउन महिना पूरै अभिभावकसँग बिताउने चलन थियो । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rainuka Dagar (2002) Identifying and Controlling Female Foeticide and Infanticide in Punjab &lt;/ref&gt;

== उपहारहरु ==
विवाहित महिला आफ्ना आमाबुवाकहाँ जानुहोस् या नजाओस्, दाजुभाइले दिदीबहिनीलाई ‘सन्धारा’ भनिने उपहार सेट लिन्छन्। सन्धारामा पञ्जाबी सुइट/ [[सारी|साडी]], [[लड्डु|लड्डू]], [[चुरा]], [[मेहन्दी]] (मेहदी) र झुला समावेश हुन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Boondi laddoo.JPG|बुन्डी लड्डू
चित्र:&quot;Bangles..jpg|चुराहरू
चित्र:Mehandi.jpg|[[Mehandi|मेहन्दी]]
चित्र:Shalwar kameez Colours.jpg|पञ्जाबी सूट
चित्र:Columpio.jpg|स्विङ
&lt;/gallery&gt;

== गिधा र झुल ==
[[चित्र:Peengh.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Peengh.jpg/220px-Peengh.jpg|thumb| पिङ्ग]]
गाउँमा हरियालीमा जम्मा भएर रुखमा झुला बाँधेर केटी र महिलाको केन्द्रमा तीयान पर्व मनाइन्छ । तीयान गिधामा पर्वले गति लिन्छ।

गिधा नाच्नका लागि गाइने परम्परागत बोल्यान समावेश छन्:&lt;blockquote&gt;''ਊਚੇ ਟਾਹਣੇ ਪੀਂਗ ਪਾ ਦੇ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''स्वयं हुलामी''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''उठ्ने पीङ पा दे''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जिते तिमी हुलार आए''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;अनुवाद&lt;blockquote&gt;''एउटा अग्लो रूखको हाँगाबाट मेरो झुला झुण्ड्याउनुहोस्''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जहाँ स्विङ आफै चल्छ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;तीयानको मुख्य ध्यान गिद्ध नृत्य हो। विगतमा केटीहरुले चाहेको केही दिनदेखि चार हप्तासम्म चाडपर्व चल्ने गर्दथे । केटीहरु दिनहुँ गिद्ध नाच्न जम्मा हुन्थ्यो । महोत्सवको समापन महिलाहरुले ‘भल्हो’ नामक समापन नृत्य प्रस्तुत गरी गर्नेछन् । भल्लो वा बलो महिलाहरु दुई पङ्क्तिमा उभिएर नाच्छन्। &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=h_wpAAAAYAAJ&amp;dq=teej+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=ballo Yash Kohli The Women of Punjab 1983]&lt;/ref&gt; गाउँमा महिला भेला हुने चलन अहिले लोप भइसकेको छ । &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=UUdYFH9skIkC&amp;pg=PA326&amp;lpg=PA326&amp;dq=popularity+of+teeyan&amp;source=bl&amp;ots=LKibvdpUFv&amp;sig=0SyZfAw_HTTtYLO1K3qV7rbMX8k&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=IaTnUp_CD8ad7QaBlYD4BQ&amp;ved=0CFcQ6AEwBg#v=onepage&amp;q=popularity%20of%20teeyan&amp;f=false East of Indus: My memories of old Punjab: Gurnam Singh Sidhu Brar]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Haryali Teej.jpg|तियान मनाउँदै महिला
चित्र:Gidha.jpg|गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 2.jpg|गिद्ध नाच तियान पञ्जाब
चित्र:Teean 1.jpg|तियन गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India.jpg|गिद्ध नृत्य तियान पञ्जाब तीज भारत
&lt;/gallery&gt;{{Clear}}

== खाना ==
तीयानसँग परम्परागत रूपमा सम्बन्धित खाना हो:

* खीर (दुधमा उमालेको चामल) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;
* गरीबहे (तलेको रोटी) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
* हलवा
* मालपुआ (हिज्जे मालपुरा)
* गुलगुल्ले ( {{Lang-pa|ਗੁਲਗੁਲੇ}}   ) जसलाई गहुँको पिठोमा मिसाएर गुड़को सिरपबाट बनाइन्छ र त्यसपछि गोला बनाइन्छ र त्यसपछि भुटेको हुन्छ &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt;
* मन्डे ( {{Lang-pa|ਮੰਡੇ}}   ) गहुँको भुइँबाट बनेको हुन्छ तर आटा पातलो हुन्छ। समतल मन्डी रोटीलाई रोलिङ पिन प्रयोग गरेर रोल आउट गरिँदैन तर हातले तानिन्छ र त्यसपछि बेक गर्नको लागि ग्रिडलमा राख्नु अघि दुवै हातको पछाडि राखिन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;Alop ho riha Punjabi virsa - bhag dooja by Harkesh Singh Kehal Unistar Book PVT Ltd {{ISBN|978-93-5017-532-3}}&lt;/ref&gt;
&lt;gallery&gt;
चित्र:Punjab Da Halwa.jpg|पञ्जाब दा हलवा
चित्र:Malpua- Indian sweet-dish.JPG|मालपुरा मीठो परिकार
चित्र:MalPua.JPG|मालपुरा
चित्र:Gulgula.jpg|गुलगुले
चित्र:Kheer.jpg|खीर
&lt;/gallery&gt;

== अवलोकन ==
पञ्जाबीहरुले तीयनलाई मौसमी चाड मान्छन्। पञ्जाबका गाउँहरुमा तीयान जमघटहरु सामान्य नभए पनि, विशेष गरी स्कूल र कलेजहरुमा यो चाड कम मात्रामा मनाइन्छ। सरकार प्रायोजित तीयन उत्सवहरु पूर्व-चयनित साइटहरुमा मनाइन्छ। &lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2012/20120826/spectrum/main1.htm The Tribune 26 08 2012:Amar Nath Wadehra &amp; Randeep Wadehra&lt;/ref&gt; चाडपर्वहरु [[क्यानडा|क्यानडाको]] सरे, र ब्राम्पटन &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; र भारत बाहिरका अन्य देशहरुमा जस्तै साउथल &lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2008/08/08/ealing_teeyan_feature.shtml Ramaa Sharma (15 08 2008) Happy Clapping BBC London]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.getwestlondon.co.uk/news/local-news/teeyan-festival-at-southall-library-5924445 Teeyan Festival at Southall Library (04 07 2013)]&lt;/ref&gt; र युनाइटेड किंगडममा स्मेथविक &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=d5YCx7UsFW0 Charanjit Kaur Sapra Tia in West Smethwick Park]&lt;/ref&gt; मा मनाइन्छ। मेलबर्न [[अस्ट्रेलिया|अस्ट्रेलियामा]] पनि महोत्सव आयोजना गरिन्छ। &lt;ref&gt;[http://singh.com.au/teeyan-melbourne-diyan-18th-july-2015/ Teeyan Melbourne diyan 2015]&lt;/ref&gt; र सिंगापुरमा।

== सन्दर्भहरु ==
{{Reflist}}{{Punjab, India}}{{Punjabi fairs and festivals}}{{Punjabi festivals}}</text>
      <sha1>7ly37a0m909uj8cj2wvinmg6kmxjjg9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072137</id>
      <parentid>1072136</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T03:46:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajeeb bastola</username>
        <id>39875</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10484" xml:space="preserve">{{Infobox holiday|holiday_name=Teeyan|official_name=Teeyan Teej diyan|image= [[File:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 3.jpg]]|caption=Giddha dance Teeyan Punjab|type=Punjabi cultural|longtype=Monsoon festival/seasonal|nickname=Teej|observedby=Women|begins=Third [[Day]] of [[Shraavana]]|ends=[[Shraavana]] [[Full Moon]]|date=July/August|observances=Monsoon}}
[[Category:Infobox holiday with missing field]]
[[Category:Infobox holiday (other)]]
'''तीयान''' ( {{Lang-pa|ਤੀਆਂ}}   ) तीज पर्वको क्षेत्रीय नाम हो जुन [[तीज|पञ्जाबभर]] मनाइन्छ जुन मनसुनको [[मनसून|शुरुवातलाई]] समर्पित छ &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=C_lvAAAAMAAJ&amp;dq=teeyan+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=onset+ Good Earth Punjab Travel Guide (2006)]&lt;/ref&gt; र छोरीहरु &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Savino, Natalie (03 09 2013) Leader: New cultural group Koonj-The Flock bringing migrants together for fun, theatre and dance  &lt;/ref&gt; र बहिनीहरुलाई केन्द्रित गर्दछ।

== उत्सव ==
वर्षायाममा साउन महिनाको तेस्रो दिनदेखि साउनको पूर्णिमा (लगभग १३ दिन)सम्म महिलाहरुले यो पर्व मनाउने गर्छन्। विवाहित महिलाहरु चाडपर्वमा सहभागी हुन आफ्नो मामाको घर जाने गर्छन् । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}&lt;/ref&gt; विगतमा महिलाहरुले साउन महिना पूरै अभिभावकसँग बिताउने चलन थियो । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rainuka Dagar (2002) Identifying and Controlling Female Foeticide and Infanticide in Punjab &lt;/ref&gt;

== उपहारहरु ==
विवाहित महिला आफ्ना आमाबुवाकहाँ जानुहोस् या नजाओस्, दाजुभाइले दिदीबहिनीलाई ‘सन्धारा’ भनिने उपहार सेट लिन्छन्। सन्धारामा पञ्जाबी सुइट/ [[सारी|साडी]], [[लड्डु|लड्डू]], [[चुरा]], [[मेहन्दी]] (मेहदी) र झुला समावेश हुन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Boondi laddoo.JPG|बुन्डी लड्डू
चित्र:&quot;Bangles..jpg|चुराहरू
चित्र:Mehandi.jpg|[[Mehandi|मेहन्दी]]
चित्र:Shalwar kameez Colours.jpg|पञ्जाबी सूट
चित्र:Columpio.jpg|स्विङ
&lt;/gallery&gt;

== गिधा र झुल ==
[[चित्र:Peengh.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Peengh.jpg/220px-Peengh.jpg|thumb| पिङ्ग]]
गाउँमा हरियालीमा जम्मा भएर रुखमा झुला बाँधेर केटी र महिलाको केन्द्रमा तीयान पर्व मनाइन्छ । तीयान गिधामा पर्वले गति लिन्छ।

गिधा नाच्नका लागि गाइने परम्परागत बोल्यान समावेश छन्:&lt;blockquote&gt;''ਊਚੇ ਟਾਹਣੇ ਪੀਂਗ ਪਾ ਦੇ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''स्वयं हुलामी''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''उठ्ने पीङ पा दे''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जिते तिमी हुलार आए''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;अनुवाद&lt;blockquote&gt;''एउटा अग्लो रूखको हाँगाबाट मेरो झुला झुण्ड्याउनुहोस्''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जहाँ स्विङ आफै चल्छ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;तीयानको मुख्य ध्यान गिद्ध नृत्य हो। विगतमा केटीहरुले चाहेको केही दिनदेखि चार हप्तासम्म चाडपर्व चल्ने गर्दथे । केटीहरु दिनहुँ गिद्ध नाच्न जम्मा हुन्थ्यो । महोत्सवको समापन महिलाहरुले ‘भल्हो’ नामक समापन नृत्य प्रस्तुत गरी गर्नेछन् । भल्लो वा बलो महिलाहरु दुई पङ्क्तिमा उभिएर नाच्छन्। &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=h_wpAAAAYAAJ&amp;dq=teej+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=ballo Yash Kohli The Women of Punjab 1983]&lt;/ref&gt; गाउँमा महिला भेला हुने चलन अहिले लोप भइसकेको छ । &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=UUdYFH9skIkC&amp;pg=PA326&amp;lpg=PA326&amp;dq=popularity+of+teeyan&amp;source=bl&amp;ots=LKibvdpUFv&amp;sig=0SyZfAw_HTTtYLO1K3qV7rbMX8k&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=IaTnUp_CD8ad7QaBlYD4BQ&amp;ved=0CFcQ6AEwBg#v=onepage&amp;q=popularity%20of%20teeyan&amp;f=false East of Indus: My memories of old Punjab: Gurnam Singh Sidhu Brar]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Haryali Teej.jpg|तियान मनाउँदै महिला
चित्र:Gidha.jpg|गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 2.jpg|गिद्ध नाच तियान पञ्जाब
चित्र:Teean 1.jpg|तियन गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India.jpg|गिद्ध नृत्य तियान पञ्जाब तीज भारत
&lt;/gallery&gt;{{Clear}}

== खाना ==
तीयानसँग परम्परागत रूपमा सम्बन्धित खाना हो:

* खीर (दुधमा उमालेको चामल) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;
* गरीबहे (तलेको रोटी) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
* हलवा
* मालपुआ (हिज्जे मालपुरा)
* गुलगुल्ले ( {{Lang-pa|ਗੁਲਗੁਲੇ}}   ) जसलाई गहुँको पिठोमा मिसाएर गुड़को सिरपबाट बनाइन्छ र त्यसपछि गोला बनाइन्छ र त्यसपछि भुटेको हुन्छ &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt;
* मन्डे ( {{Lang-pa|ਮੰਡੇ}}   ) गहुँको भुइँबाट बनेको हुन्छ तर आटा पातलो हुन्छ। समतल मन्डी रोटीलाई रोलिङ पिन प्रयोग गरेर रोल आउट गरिँदैन तर हातले तानिन्छ र त्यसपछि बेक गर्नको लागि ग्रिडलमा राख्नु अघि दुवै हातको पछाडि राखिन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;Alop ho riha Punjabi virsa - bhag dooja by Harkesh Singh Kehal Unistar Book PVT Ltd {{ISBN|978-93-5017-532-3}}&lt;/ref&gt;
&lt;gallery&gt;
चित्र:Punjab Da Halwa.jpg|पञ्जाब दा हलवा
चित्र:Malpua- Indian sweet-dish.JPG|मालपुरा मीठो परिकार
चित्र:MalPua.JPG|मालपुरा
चित्र:Gulgula.jpg|गुलगुले
चित्र:Kheer.jpg|खीर
&lt;/gallery&gt;

== अवलोकन ==
पञ्जाबीहरुले तीयनलाई मौसमी चाड मान्छन्। पञ्जाबका गाउँहरुमा तीयान जमघटहरु सामान्य नभए पनि, विशेष गरी स्कूल र कलेजहरुमा यो चाड कम मात्रामा मनाइन्छ। सरकार प्रायोजित तीयन उत्सवहरु पूर्व-चयनित साइटहरुमा मनाइन्छ। &lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2012/20120826/spectrum/main1.htm The Tribune 26 08 2012:Amar Nath Wadehra &amp; Randeep Wadehra&lt;/ref&gt; चाडपर्वहरु [[क्यानडा|क्यानडाको]] सरे, र ब्राम्पटन &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; र भारत बाहिरका अन्य देशहरुमा जस्तै साउथल &lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2008/08/08/ealing_teeyan_feature.shtml Ramaa Sharma (15 08 2008) Happy Clapping BBC London]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.getwestlondon.co.uk/news/local-news/teeyan-festival-at-southall-library-5924445 Teeyan Festival at Southall Library (04 07 2013)]&lt;/ref&gt; र युनाइटेड किंगडममा स्मेथविक &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=d5YCx7UsFW0 Charanjit Kaur Sapra Tia in West Smethwick Park]&lt;/ref&gt; मा मनाइन्छ। मेलबर्न [[अस्ट्रेलिया|अस्ट्रेलियामा]] पनि महोत्सव आयोजना गरिन्छ। &lt;ref&gt;[http://singh.com.au/teeyan-melbourne-diyan-18th-july-2015/ Teeyan Melbourne diyan 2015]&lt;/ref&gt; र सिंगापुरमा।

== सन्दर्भहरु ==
{{Reflist}}{{Punjab, India}}{{Punjabi fairs and festivals}}{{Punjabi festivals}}</text>
      <sha1>bqia591gmwaz4zgaw76scozg0spn7gq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072138</id>
      <parentid>1072137</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T03:47:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajeeb bastola</username>
        <id>39875</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10497" xml:space="preserve">{{Infobox holiday
|holiday_name=Teeyan
|official_name=Teeyan Teej diyan
|image= [[File:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 3.jpg]]
|caption=Giddha dance Teeyan Punjab
|type=Punjabi cultural
|longtype=Monsoon festival/seasonal
|nickname=Teej
|observedby=Women
|begins=Third [[Day]] of [[Shraavana]]
|ends=[[Shraavana]] [[Full Moon]]
|date=July/August
|observances=Monsoon
}}
[[Category:Infobox holiday with missing field]]
[[Category:Infobox holiday (other)]]
'''तीयान''' ( {{Lang-pa|ਤੀਆਂ}}   ) तीज पर्वको क्षेत्रीय नाम हो जुन [[तीज|पञ्जाबभर]] मनाइन्छ जुन मनसुनको [[मनसून|शुरुवातलाई]] समर्पित छ &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=C_lvAAAAMAAJ&amp;dq=teeyan+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=onset+ Good Earth Punjab Travel Guide (2006)]&lt;/ref&gt; र छोरीहरु &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Savino, Natalie (03 09 2013) Leader: New cultural group Koonj-The Flock bringing migrants together for fun, theatre and dance  &lt;/ref&gt; र बहिनीहरुलाई केन्द्रित गर्दछ।

== उत्सव ==
वर्षायाममा साउन महिनाको तेस्रो दिनदेखि साउनको पूर्णिमा (लगभग १३ दिन)सम्म महिलाहरुले यो पर्व मनाउने गर्छन्। विवाहित महिलाहरु चाडपर्वमा सहभागी हुन आफ्नो मामाको घर जाने गर्छन् । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}&lt;/ref&gt; विगतमा महिलाहरुले साउन महिना पूरै अभिभावकसँग बिताउने चलन थियो । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rainuka Dagar (2002) Identifying and Controlling Female Foeticide and Infanticide in Punjab &lt;/ref&gt;

== उपहारहरु ==
विवाहित महिला आफ्ना आमाबुवाकहाँ जानुहोस् या नजाओस्, दाजुभाइले दिदीबहिनीलाई ‘सन्धारा’ भनिने उपहार सेट लिन्छन्। सन्धारामा पञ्जाबी सुइट/ [[सारी|साडी]], [[लड्डु|लड्डू]], [[चुरा]], [[मेहन्दी]] (मेहदी) र झुला समावेश हुन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Boondi laddoo.JPG|बुन्डी लड्डू
चित्र:&quot;Bangles..jpg|चुराहरू
चित्र:Mehandi.jpg|[[Mehandi|मेहन्दी]]
चित्र:Shalwar kameez Colours.jpg|पञ्जाबी सूट
चित्र:Columpio.jpg|स्विङ
&lt;/gallery&gt;

== गिधा र झुल ==
[[चित्र:Peengh.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Peengh.jpg/220px-Peengh.jpg|thumb| पिङ्ग]]
गाउँमा हरियालीमा जम्मा भएर रुखमा झुला बाँधेर केटी र महिलाको केन्द्रमा तीयान पर्व मनाइन्छ । तीयान गिधामा पर्वले गति लिन्छ।

गिधा नाच्नका लागि गाइने परम्परागत बोल्यान समावेश छन्:&lt;blockquote&gt;''ਊਚੇ ਟਾਹਣੇ ਪੀਂਗ ਪਾ ਦੇ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''स्वयं हुलामी''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''उठ्ने पीङ पा दे''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जिते तिमी हुलार आए''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;अनुवाद&lt;blockquote&gt;''एउटा अग्लो रूखको हाँगाबाट मेरो झुला झुण्ड्याउनुहोस्''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जहाँ स्विङ आफै चल्छ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;तीयानको मुख्य ध्यान गिद्ध नृत्य हो। विगतमा केटीहरुले चाहेको केही दिनदेखि चार हप्तासम्म चाडपर्व चल्ने गर्दथे । केटीहरु दिनहुँ गिद्ध नाच्न जम्मा हुन्थ्यो । महोत्सवको समापन महिलाहरुले ‘भल्हो’ नामक समापन नृत्य प्रस्तुत गरी गर्नेछन् । भल्लो वा बलो महिलाहरु दुई पङ्क्तिमा उभिएर नाच्छन्। &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=h_wpAAAAYAAJ&amp;dq=teej+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=ballo Yash Kohli The Women of Punjab 1983]&lt;/ref&gt; गाउँमा महिला भेला हुने चलन अहिले लोप भइसकेको छ । &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=UUdYFH9skIkC&amp;pg=PA326&amp;lpg=PA326&amp;dq=popularity+of+teeyan&amp;source=bl&amp;ots=LKibvdpUFv&amp;sig=0SyZfAw_HTTtYLO1K3qV7rbMX8k&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=IaTnUp_CD8ad7QaBlYD4BQ&amp;ved=0CFcQ6AEwBg#v=onepage&amp;q=popularity%20of%20teeyan&amp;f=false East of Indus: My memories of old Punjab: Gurnam Singh Sidhu Brar]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Haryali Teej.jpg|तियान मनाउँदै महिला
चित्र:Gidha.jpg|गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 2.jpg|गिद्ध नाच तियान पञ्जाब
चित्र:Teean 1.jpg|तियन गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India.jpg|गिद्ध नृत्य तियान पञ्जाब तीज भारत
&lt;/gallery&gt;{{Clear}}

== खाना ==
तीयानसँग परम्परागत रूपमा सम्बन्धित खाना हो:

* खीर (दुधमा उमालेको चामल) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;
* गरीबहे (तलेको रोटी) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
* हलवा
* मालपुआ (हिज्जे मालपुरा)
* गुलगुल्ले ( {{Lang-pa|ਗੁਲਗੁਲੇ}}   ) जसलाई गहुँको पिठोमा मिसाएर गुड़को सिरपबाट बनाइन्छ र त्यसपछि गोला बनाइन्छ र त्यसपछि भुटेको हुन्छ &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt;
* मन्डे ( {{Lang-pa|ਮੰਡੇ}}   ) गहुँको भुइँबाट बनेको हुन्छ तर आटा पातलो हुन्छ। समतल मन्डी रोटीलाई रोलिङ पिन प्रयोग गरेर रोल आउट गरिँदैन तर हातले तानिन्छ र त्यसपछि बेक गर्नको लागि ग्रिडलमा राख्नु अघि दुवै हातको पछाडि राखिन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;Alop ho riha Punjabi virsa - bhag dooja by Harkesh Singh Kehal Unistar Book PVT Ltd {{ISBN|978-93-5017-532-3}}&lt;/ref&gt;
&lt;gallery&gt;
चित्र:Punjab Da Halwa.jpg|पञ्जाब दा हलवा
चित्र:Malpua- Indian sweet-dish.JPG|मालपुरा मीठो परिकार
चित्र:MalPua.JPG|मालपुरा
चित्र:Gulgula.jpg|गुलगुले
चित्र:Kheer.jpg|खीर
&lt;/gallery&gt;

== अवलोकन ==
पञ्जाबीहरुले तीयनलाई मौसमी चाड मान्छन्। पञ्जाबका गाउँहरुमा तीयान जमघटहरु सामान्य नभए पनि, विशेष गरी स्कूल र कलेजहरुमा यो चाड कम मात्रामा मनाइन्छ। सरकार प्रायोजित तीयन उत्सवहरु पूर्व-चयनित साइटहरुमा मनाइन्छ। &lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2012/20120826/spectrum/main1.htm The Tribune 26 08 2012:Amar Nath Wadehra &amp; Randeep Wadehra&lt;/ref&gt; चाडपर्वहरु [[क्यानडा|क्यानडाको]] सरे, र ब्राम्पटन &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; र भारत बाहिरका अन्य देशहरुमा जस्तै साउथल &lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2008/08/08/ealing_teeyan_feature.shtml Ramaa Sharma (15 08 2008) Happy Clapping BBC London]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.getwestlondon.co.uk/news/local-news/teeyan-festival-at-southall-library-5924445 Teeyan Festival at Southall Library (04 07 2013)]&lt;/ref&gt; र युनाइटेड किंगडममा स्मेथविक &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=d5YCx7UsFW0 Charanjit Kaur Sapra Tia in West Smethwick Park]&lt;/ref&gt; मा मनाइन्छ। मेलबर्न [[अस्ट्रेलिया|अस्ट्रेलियामा]] पनि महोत्सव आयोजना गरिन्छ। &lt;ref&gt;[http://singh.com.au/teeyan-melbourne-diyan-18th-july-2015/ Teeyan Melbourne diyan 2015]&lt;/ref&gt; र सिंगापुरमा।

== सन्दर्भहरु ==
{{Reflist}}{{Punjab, India}}{{Punjabi fairs and festivals}}{{Punjabi festivals}}</text>
      <sha1>71aqofu23vz01mqvy3mru47h9prs225</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072139</id>
      <parentid>1072138</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T03:51:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajeeb bastola</username>
        <id>39875</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10536" xml:space="preserve">{{Infobox holiday
|holiday_name  = तीयान
|official name = Teeyan Teej dyan
|image         =File:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 3.jpg
|caption=Giddha dance Teeyan Punjab
|type          = Punjabi cultural
|nickname      = Teej
|observedby    = Women
|begins        = Third [[Day]] of [[Shraavana]]
|ends          = [[Shraavana]] [[Full Moon]]
|date          = July/August
|dedicatedto   = Monsoon
}}
[[Category:Infobox holiday with missing field]]
[[Category:Infobox holiday (other)]]
'''तीयान''' ( {{Lang-pa|ਤੀਆਂ}}   ) तीज पर्वको क्षेत्रीय नाम हो जुन [[तीज|पञ्जाबभर]] मनाइन्छ जुन मनसुनको [[मनसून|शुरुवातलाई]] समर्पित छ &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=C_lvAAAAMAAJ&amp;dq=teeyan+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=onset+ Good Earth Punjab Travel Guide (2006)]&lt;/ref&gt; र छोरीहरु &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Savino, Natalie (03 09 2013) Leader: New cultural group Koonj-The Flock bringing migrants together for fun, theatre and dance  &lt;/ref&gt; र बहिनीहरुलाई केन्द्रित गर्दछ।

== उत्सव ==
वर्षायाममा साउन महिनाको तेस्रो दिनदेखि साउनको पूर्णिमा (लगभग १३ दिन)सम्म महिलाहरुले यो पर्व मनाउने गर्छन्। विवाहित महिलाहरु चाडपर्वमा सहभागी हुन आफ्नो मामाको घर जाने गर्छन् । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}&lt;/ref&gt; विगतमा महिलाहरुले साउन महिना पूरै अभिभावकसँग बिताउने चलन थियो । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rainuka Dagar (2002) Identifying and Controlling Female Foeticide and Infanticide in Punjab &lt;/ref&gt;

== उपहारहरु ==
विवाहित महिला आफ्ना आमाबुवाकहाँ जानुहोस् या नजाओस्, दाजुभाइले दिदीबहिनीलाई ‘सन्धारा’ भनिने उपहार सेट लिन्छन्। सन्धारामा पञ्जाबी सुइट/ [[सारी|साडी]], [[लड्डु|लड्डू]], [[चुरा]], [[मेहन्दी]] (मेहदी) र झुला समावेश हुन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Boondi laddoo.JPG|बुन्डी लड्डू
चित्र:&quot;Bangles..jpg|चुराहरू
चित्र:Mehandi.jpg|[[Mehandi|मेहन्दी]]
चित्र:Shalwar kameez Colours.jpg|पञ्जाबी सूट
चित्र:Columpio.jpg|स्विङ
&lt;/gallery&gt;

== गिधा र झुल ==
[[चित्र:Peengh.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Peengh.jpg/220px-Peengh.jpg|thumb| पिङ्ग]]
गाउँमा हरियालीमा जम्मा भएर रुखमा झुला बाँधेर केटी र महिलाको केन्द्रमा तीयान पर्व मनाइन्छ । तीयान गिधामा पर्वले गति लिन्छ।

गिधा नाच्नका लागि गाइने परम्परागत बोल्यान समावेश छन्:&lt;blockquote&gt;''ਊਚੇ ਟਾਹਣੇ ਪੀਂਗ ਪਾ ਦੇ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''स्वयं हुलामी''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''उठ्ने पीङ पा दे''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जिते तिमी हुलार आए''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;अनुवाद&lt;blockquote&gt;''एउटा अग्लो रूखको हाँगाबाट मेरो झुला झुण्ड्याउनुहोस्''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जहाँ स्विङ आफै चल्छ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;तीयानको मुख्य ध्यान गिद्ध नृत्य हो। विगतमा केटीहरुले चाहेको केही दिनदेखि चार हप्तासम्म चाडपर्व चल्ने गर्दथे । केटीहरु दिनहुँ गिद्ध नाच्न जम्मा हुन्थ्यो । महोत्सवको समापन महिलाहरुले ‘भल्हो’ नामक समापन नृत्य प्रस्तुत गरी गर्नेछन् । भल्लो वा बलो महिलाहरु दुई पङ्क्तिमा उभिएर नाच्छन्। &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=h_wpAAAAYAAJ&amp;dq=teej+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=ballo Yash Kohli The Women of Punjab 1983]&lt;/ref&gt; गाउँमा महिला भेला हुने चलन अहिले लोप भइसकेको छ । &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=UUdYFH9skIkC&amp;pg=PA326&amp;lpg=PA326&amp;dq=popularity+of+teeyan&amp;source=bl&amp;ots=LKibvdpUFv&amp;sig=0SyZfAw_HTTtYLO1K3qV7rbMX8k&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=IaTnUp_CD8ad7QaBlYD4BQ&amp;ved=0CFcQ6AEwBg#v=onepage&amp;q=popularity%20of%20teeyan&amp;f=false East of Indus: My memories of old Punjab: Gurnam Singh Sidhu Brar]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Haryali Teej.jpg|तियान मनाउँदै महिला
चित्र:Gidha.jpg|गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 2.jpg|गिद्ध नाच तियान पञ्जाब
चित्र:Teean 1.jpg|तियन गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India.jpg|गिद्ध नृत्य तियान पञ्जाब तीज भारत
&lt;/gallery&gt;{{Clear}}

== खाना ==
तीयानसँग परम्परागत रूपमा सम्बन्धित खाना हो:

* खीर (दुधमा उमालेको चामल) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;
* गरीबहे (तलेको रोटी) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
* हलवा
* मालपुआ (हिज्जे मालपुरा)
* गुलगुल्ले ( {{Lang-pa|ਗੁਲਗੁਲੇ}}   ) जसलाई गहुँको पिठोमा मिसाएर गुड़को सिरपबाट बनाइन्छ र त्यसपछि गोला बनाइन्छ र त्यसपछि भुटेको हुन्छ &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt;
* मन्डे ( {{Lang-pa|ਮੰਡੇ}}   ) गहुँको भुइँबाट बनेको हुन्छ तर आटा पातलो हुन्छ। समतल मन्डी रोटीलाई रोलिङ पिन प्रयोग गरेर रोल आउट गरिँदैन तर हातले तानिन्छ र त्यसपछि बेक गर्नको लागि ग्रिडलमा राख्नु अघि दुवै हातको पछाडि राखिन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;Alop ho riha Punjabi virsa - bhag dooja by Harkesh Singh Kehal Unistar Book PVT Ltd {{ISBN|978-93-5017-532-3}}&lt;/ref&gt;
&lt;gallery&gt;
चित्र:Punjab Da Halwa.jpg|पञ्जाब दा हलवा
चित्र:Malpua- Indian sweet-dish.JPG|मालपुरा मीठो परिकार
चित्र:MalPua.JPG|मालपुरा
चित्र:Gulgula.jpg|गुलगुले
चित्र:Kheer.jpg|खीर
&lt;/gallery&gt;

== अवलोकन ==
पञ्जाबीहरुले तीयनलाई मौसमी चाड मान्छन्। पञ्जाबका गाउँहरुमा तीयान जमघटहरु सामान्य नभए पनि, विशेष गरी स्कूल र कलेजहरुमा यो चाड कम मात्रामा मनाइन्छ। सरकार प्रायोजित तीयन उत्सवहरु पूर्व-चयनित साइटहरुमा मनाइन्छ। &lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2012/20120826/spectrum/main1.htm The Tribune 26 08 2012:Amar Nath Wadehra &amp; Randeep Wadehra&lt;/ref&gt; चाडपर्वहरु [[क्यानडा|क्यानडाको]] सरे, र ब्राम्पटन &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; र भारत बाहिरका अन्य देशहरुमा जस्तै साउथल &lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2008/08/08/ealing_teeyan_feature.shtml Ramaa Sharma (15 08 2008) Happy Clapping BBC London]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.getwestlondon.co.uk/news/local-news/teeyan-festival-at-southall-library-5924445 Teeyan Festival at Southall Library (04 07 2013)]&lt;/ref&gt; र युनाइटेड किंगडममा स्मेथविक &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=d5YCx7UsFW0 Charanjit Kaur Sapra Tia in West Smethwick Park]&lt;/ref&gt; मा मनाइन्छ। मेलबर्न [[अस्ट्रेलिया|अस्ट्रेलियामा]] पनि महोत्सव आयोजना गरिन्छ। &lt;ref&gt;[http://singh.com.au/teeyan-melbourne-diyan-18th-july-2015/ Teeyan Melbourne diyan 2015]&lt;/ref&gt; र सिंगापुरमा।

== सन्दर्भहरु ==
{{Reflist}}{{Punjab, India}}{{Punjabi fairs and festivals}}{{Punjabi festivals}}</text>
      <sha1>87an8rtq242fuqyu260vj9krng9tpna</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1072140</id>
      <parentid>1072139</parentid>
      <timestamp>2022-08-03T03:57:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Rajeeb bastola</username>
        <id>39875</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10635" xml:space="preserve">{{Infobox holiday
|holiday_name  = तीयान
|official name = Teeyan Teej dyan
|image         =File:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 3.jpg
|caption=Giddha dance Teeyan Punjab
|type          = Punjabi cultural
|nickname      = तीज
|observedby    = महिला
|begins        = [[श्रावण]] को तेस्रो [[दिन]]
|ends          = [[श्रावण]] [[पूर्णिमा]]
|date          = जुलाई/अगस्ट
|dedicatedto   = मनसुन
}}
[[Category:Infobox holiday with missing field]]
[[Category:Infobox holiday (other)]]
'''तीयान''' ( {{Lang-pa|ਤੀਆਂ}}   ) तीज पर्वको क्षेत्रीय नाम हो जुन [[तीज|पञ्जाबभर]] मनाइन्छ जुन मनसुनको [[मनसून|शुरुवातलाई]] समर्पित छ &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=C_lvAAAAMAAJ&amp;dq=teeyan+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=onset+ Good Earth Punjab Travel Guide (2006)]&lt;/ref&gt; र छोरीहरु &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;Savino, Natalie (03 09 2013) Leader: New cultural group Koonj-The Flock bringing migrants together for fun, theatre and dance  &lt;/ref&gt; र बहिनीहरुलाई केन्द्रित गर्दछ।

== उत्सव ==
वर्षायाममा साउन महिनाको तेस्रो दिनदेखि साउनको पूर्णिमा (लगभग १३ दिन)सम्म महिलाहरुले यो पर्व मनाउने गर्छन्। विवाहित महिलाहरु चाडपर्वमा सहभागी हुन आफ्नो मामाको घर जाने गर्छन् । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}&lt;/ref&gt; विगतमा महिलाहरुले साउन महिना पूरै अभिभावकसँग बिताउने चलन थियो । &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; &lt;ref&gt;Rainuka Dagar (2002) Identifying and Controlling Female Foeticide and Infanticide in Punjab &lt;/ref&gt;

== उपहारहरु ==
विवाहित महिला आफ्ना आमाबुवाकहाँ जानुहोस् या नजाओस्, दाजुभाइले दिदीबहिनीलाई ‘सन्धारा’ भनिने उपहार सेट लिन्छन्। सन्धारामा पञ्जाबी सुइट/ [[सारी|साडी]], [[लड्डु|लड्डू]], [[चुरा]], [[मेहन्दी]] (मेहदी) र झुला समावेश हुन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Boondi laddoo.JPG|बुन्डी लड्डू
चित्र:&quot;Bangles..jpg|चुराहरू
चित्र:Mehandi.jpg|[[Mehandi|मेहन्दी]]
चित्र:Shalwar kameez Colours.jpg|पञ्जाबी सूट
चित्र:Columpio.jpg|स्विङ
&lt;/gallery&gt;

== गिधा र झुल ==
[[चित्र:Peengh.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Peengh.jpg/220px-Peengh.jpg|thumb| पिङ्ग]]
गाउँमा हरियालीमा जम्मा भएर रुखमा झुला बाँधेर केटी र महिलाको केन्द्रमा तीयान पर्व मनाइन्छ । तीयान गिधामा पर्वले गति लिन्छ।

गिधा नाच्नका लागि गाइने परम्परागत बोल्यान समावेश छन्:&lt;blockquote&gt;''ਊਚੇ ਟਾਹਣੇ ਪੀਂਗ ਪਾ ਦੇ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''स्वयं हुलामी''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''उठ्ने पीङ पा दे''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जिते तिमी हुलार आए''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;अनुवाद&lt;blockquote&gt;''एउटा अग्लो रूखको हाँगाबाट मेरो झुला झुण्ड्याउनुहोस्''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ''जहाँ स्विङ आफै चल्छ''&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/blockquote&gt;तीयानको मुख्य ध्यान गिद्ध नृत्य हो। विगतमा केटीहरुले चाहेको केही दिनदेखि चार हप्तासम्म चाडपर्व चल्ने गर्दथे । केटीहरु दिनहुँ गिद्ध नाच्न जम्मा हुन्थ्यो । महोत्सवको समापन महिलाहरुले ‘भल्हो’ नामक समापन नृत्य प्रस्तुत गरी गर्नेछन् । भल्लो वा बलो महिलाहरु दुई पङ्क्तिमा उभिएर नाच्छन्। &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=h_wpAAAAYAAJ&amp;dq=teej+punjab&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=ballo Yash Kohli The Women of Punjab 1983]&lt;/ref&gt; गाउँमा महिला भेला हुने चलन अहिले लोप भइसकेको छ । &lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=UUdYFH9skIkC&amp;pg=PA326&amp;lpg=PA326&amp;dq=popularity+of+teeyan&amp;source=bl&amp;ots=LKibvdpUFv&amp;sig=0SyZfAw_HTTtYLO1K3qV7rbMX8k&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=IaTnUp_CD8ad7QaBlYD4BQ&amp;ved=0CFcQ6AEwBg#v=onepage&amp;q=popularity%20of%20teeyan&amp;f=false East of Indus: My memories of old Punjab: Gurnam Singh Sidhu Brar]&lt;/ref&gt;&lt;gallery&gt;
चित्र:Haryali Teej.jpg|तियान मनाउँदै महिला
चित्र:Gidha.jpg|गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India 2.jpg|गिद्ध नाच तियान पञ्जाब
चित्र:Teean 1.jpg|तियन गिधा
चित्र:Giddha dance Teeyan Punjab Teej India.jpg|गिद्ध नृत्य तियान पञ्जाब तीज भारत
&lt;/gallery&gt;{{Clear}}

== खाना ==
तीयानसँग परम्परागत रूपमा सम्बन्धित खाना हो:

* खीर (दुधमा उमालेको चामल) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;Alop Ho Raha Punjabi Virsa: Harkesh Singh KehalUnistar Books PVT Ltd {{ISBN|81-7142-869-X}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[Special:BookSources/81-7142-869-X|81-7142-869-X]]&lt;/ref&gt;
* गरीबहे (तलेको रोटी) &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
* हलवा
* मालपुआ (हिज्जे मालपुरा)
* गुलगुल्ले ( {{Lang-pa|ਗੁਲਗੁਲੇ}}   ) जसलाई गहुँको पिठोमा मिसाएर गुड़को सिरपबाट बनाइन्छ र त्यसपछि गोला बनाइन्छ र त्यसपछि भुटेको हुन्छ &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot; /&gt;
* मन्डे ( {{Lang-pa|ਮੰਡੇ}}   ) गहुँको भुइँबाट बनेको हुन्छ तर आटा पातलो हुन्छ। समतल मन्डी रोटीलाई रोलिङ पिन प्रयोग गरेर रोल आउट गरिँदैन तर हातले तानिन्छ र त्यसपछि बेक गर्नको लागि ग्रिडलमा राख्नु अघि दुवै हातको पछाडि राखिन्छ। &lt;ref name=&quot;autogenerated2&quot;&gt;Alop ho riha Punjabi virsa - bhag dooja by Harkesh Singh Kehal Unistar Book PVT Ltd {{ISBN|978-93-5017-532-3}}&lt;/ref&gt;
&lt;gallery&gt;
चित्र:Punjab Da Halwa.jpg|पञ्जाब दा हलवा
चित्र:Malpua- Indian sweet-dish.JPG|मालपुरा मीठो परिकार
चित्र:MalPua.JPG|मालपुरा
चित्र:Gulgula.jpg|गुलगुले
चित्र:Kheer.jpg|खीर
&lt;/gallery&gt;

== अवलोकन ==
पञ्जाबीहरुले तीयनलाई मौसमी चाड मान्छन्। पञ्जाबका गाउँहरुमा तीयान जमघटहरु सामान्य नभए पनि, विशेष गरी स्कूल र कलेजहरुमा यो चाड कम मात्रामा मनाइन्छ। सरकार प्रायोजित तीयन उत्सवहरु पूर्व-चयनित साइटहरुमा मनाइन्छ। &lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2012/20120826/spectrum/main1.htm The Tribune 26 08 2012:Amar Nath Wadehra &amp; Randeep Wadehra&lt;/ref&gt; चाडपर्वहरु [[क्यानडा|क्यानडाको]] सरे, र ब्राम्पटन &lt;ref name=&quot;teeyandamela.com&quot;&gt;http://www.teeyandamela.com/&lt;/ref&gt; र भारत बाहिरका अन्य देशहरुमा जस्तै साउथल &lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2008/08/08/ealing_teeyan_feature.shtml Ramaa Sharma (15 08 2008) Happy Clapping BBC London]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.getwestlondon.co.uk/news/local-news/teeyan-festival-at-southall-library-5924445 Teeyan Festival at Southall Library (04 07 2013)]&lt;/ref&gt; र युनाइटेड किंगडममा स्मेथविक &lt;ref&gt;[https://www.youtube.com/watch?v=d5YCx7UsFW0 Charanjit Kaur Sapra Tia in West Smethwick Park]&lt;/ref&gt; मा मनाइन्छ। मेलबर्न [[अस्ट्रेलिया|अस्ट्रेलियामा]] पनि महोत्सव आयोजना गरिन्छ। &lt;ref&gt;[http://singh.com.au/teeyan-melbourne-diyan-18th-july-2015/ Teeyan Melbourne diyan 2015]&lt;/ref&gt; र सिंगापुरमा।

== सन्दर्भहरु ==
{{Reflist}}{{Punjab, India}}{{Punjabi fairs and festivals}}{{Punjabi festivals}}</text>
      <sha1>1cj9xv2slnoo7jru4a99p48vblbyoxm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>प्रयोगकर्ता वार्ता:202.51.69.60</title>
    <ns>3</ns>
    <id>126406</id>
    <revision>
      <id>1072150</id>
      <timestamp>2022-08-03T06:40:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nirmal Dulal</username>
        <id>4744</id>
      </contributor>
      <comment>अधिसूचना: शीघ्र मेटाउने नामाङ्कन [[:गाेत्र]]।</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12619" xml:space="preserve">
== स्वागतम्! ==

नमस्कार विकिपिडियामा [[विकिपिडिया:स्वागत/नव आगन्तुक|स्वागत]] छ!  म आशा गर्दछु कि तपाईँलाई विकिपिडिया मनपर्‍यो र यहाँ रमाउनु हुनेछ। दुर्भाग्यवस, तपाईँले सृजना गर्नुभएको मध्ये एक वा बढी पृष्ठहरू, जस्तो कि [[गाेत्र]], विकिपिडियाको [[विकिपिडिया:दिशानिर्देशहरू|सामग्री दिशानिर्देश]] अनुरूप नहुन सक्छ, र यसलाई सुरक्षित गर्न सकिदैन।  सङ्क्षेपमा भन्नुपर्दा, लेखको शीर्षक [[विकिपिडिया:उल्लेखनियता|उल्लेखनीय]] र पहिले नै [[विकिपिडिया:विश्वसनीय स्रोत पहिचान|विश्वसनीय]] तथा [[विकिपिडिया:तेस्रो-पक्ष स्रोतहरू|स्वतन्त्र स्रोतहरू]]द्वारा प्रकाशित भएको हुनुपर्दछ।

कृपया [[विकिपिडिया:लेख सृजना|लेख सृजना]] प्रक्रियाको विस्तृत सर्वेक्षणको लागि '''[[विकिपिडिया:तपाईँको पहिलो लेख|तपाईँको पहिलो लेख]]''' समीक्षा गर्नुहोस्। एक लेख सृजना गर्न मद्दतको लागि '''[[विकिपिडिया:लेख विजार्ड|लेख विजार्ड]]''' तपाईँलाई उपलब्ध छ, जहाँ लेखलाई समीक्षा र प्रकाशनको लागि विचार गरिनेछ। अरू कसैले सृजना गर्न सक्ने नयाँ लेखलाई कसरी अनुरोध गर्ने भन्ने बारेमा जानकारीको लागि, '''[[विकिपिडिया:अनुरोध गरिएका लेखहरू|अनुरोध गरिएका लेखहरू]]''' हेर्नुहोस्। यदि तपाईँ अलमलिनु भएको खण्डमा, '''[[विकिपिडिया:चिया घर|चिया घर]]'''मा आउनुहोस्, जहाँ अनुभवी विकिपिडियनहरूले तपाईँलाई प्रक्रियाहरूका बारेमा मद्दत गर्न सक्छन्।

विकिपिडियामा नयाँ हुनुहुन्छ? कृपया हाम्रो [[विकिपिडिया:स्वशिक्षा|स्वशिक्षा]] वा सम्पादन सम्बन्धी आधारभूत कुराहरू सिक्न [[विकिपिडिया:योगदान|विकिपिडिया पृष्ठमा योगदान]] हेर्नुहोस्। तल लेख सृजनाको बारेमा केहि अन्य सहयोगी पृष्ठहरू दिइएको छ।
* [[विकिपिडिया:नयाँ पृष्ठ कसरी आरम्भ गर्ने|नयाँ पृष्ठ कसरी बनाउने]]
* [[विकिपिडिया:योगदान|तपाईँको पहिलो लेख]]
* [[विकिपिडिया:नेपालीमा राम्रा लेख लेख्नको निम्ति सहायता|राम्रा लेख कसरी लेख्ने]]
* [[विकिपिडिया:पञ्च स्तम्भ|विकिपिडियाका पाँच स्तम्भ]]
* [[मद्दत:सहायता|सहायता पृष्ठ]]
* [[विकिपिडिया:स्वशिक्षा|स्वशिक्षा]]

म आशा गर्दछु कि तपाईँ एक [[विकिपिडिया:विकिपिडियन|विकिपिडियन]] भएर सम्पादन गर्दा रमाउनुभयो होला! कृपया वार्ता पृष्ठहरूमा जहिले पनि चारवटा टिल्डहरू (&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;); प्रयोग गरेर आफ्नो नामको हस्ताक्षर गर्नुहोला यसले स्वतः तपाईँको नाम र मिति सहितको हस्ताक्षर उत्पन्न गर्दछ। यदि तपाईँसँग केहि प्रश्नहरू छन् भने कृपया मलाई मेरो वार्ता पृष्ठमा सोध्न सक्नुहुन्छ&lt;!-- ढाँचा:प्रथम लेख --&gt; वा आफ्नो प्रश्न सहित तपाईँ यो पृष्ठमा '''{{tl|help me}}''' ढाँचा राख्न सक्नुहुन्छ, र तपाईँको प्रश्नहरूको जवाफ चाँडैनै कसैले दिनुहुनेछ। फेरि, स्वागत छ!&amp;nbsp;[[User:Nirmal Dulal|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 3px 3px 2px;&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#000&quot;&gt;'''''निर्मल दुलाल'''''&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]]&amp;nbsp;[[User Talk:Nirmal Dulal|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 3px 3px 2px;&quot;&gt;&lt;sup&gt;(&lt;font color=&quot;#0272FD&quot;&gt;कुरा गर्नुहोस&lt;/font&gt;)&lt;/sup&gt;&lt;/span&gt;]]  १२:२५, ३ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय)

==[[:गाेत्र]] [[विकिपिडिया:शीघ्र मेट्नुपर्ने आधार|शीघ्र मेट्नुपर्ने]]मा मनोनित==
[[Image:Copyright-problem.svg|48px|left|alt=|link=]]
{{Quote box|quote=&lt;p&gt;यदि यो तपाईँले सृजना गर्नुभएको पहिलो लेख हो भने, तपाईँ [[विकिपिडिया:स्वशिक्षा|लेखन सहयोग स्वशिक्षा]] पढ्न सक्नुहुन्छ।&lt;/p&gt;&lt;p&gt;लेख सृजना गर्न मद्दत गर्ने [[विकिपिडिया:लेख विजार्ड|लेख सहायिका]] पनि तपाईँ प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ।&lt;/p&gt;|width=20%|align=right}}
यस [[:गाेत्र]]लाई विकिपिडिया देखि [[विकिपिडिया:पृष्ठ हटाउने नीति|शीघ्र मेटिने]] भनेर एउटा चिनो राखिएको छ। किनकि यसले [[विकिपिडिया:शीघ्र मेट्नुपर्ने आधार#सा१२. प्रतिलिपि अधिकार उल्लङ्घन|शीघ्र मेट्नुपर्ने मापदण्डको सा१२]], अन्तर्गत [[विकिपिडिया:प्रतिलिपि अधिकार उल्लङ्घन|प्रतिलिपि अधिकार उल्लङ्घन]] गरेको छ।  कानुनी कारणहरूले गर्दा, हामी प्रतिलिपि अधिकार संरक्षण गरिएको पाठ वा अन्य वेब साइटहरू वा मुद्रित सामग्रीबाट लिइएको तस्वीरहरू स्वीकार गर्न सक्दैनौं, जसको परिणाम स्वरूप तपाईँको कार्य मेटाइनेछ। तपाईँ बाह्य वेबसाइटहरू वा अन्य मुद्रित सामग्री '''लेख/वाक्य'''को स्रोतको रूपमा नभइ '''सूचना''' स्रोतको रूपमा प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ। यो भाग महत्वपूर्ण छ: '''यो तपाईँको आफ्नै शब्दहरूमा भन्नुहोस्'''। विकिपिडियाले प्रतिलिपि अधिकार उल्लङ्घनलाई धेरै गम्भीरतापूर्वक लिन्छ र लगातार उल्लङ्घनकर्ताहरू '''[[विकिपिडिया:मूलअनुसन्धानमा लेख निषेध|सम्पादनमा निषेध गरिनेछन्]]'''।

यदि बाह्य वेबसाइट वा तस्बिर तपाईँसँग सम्बन्धित छ, र तपाईँले विकिपिडियालाई पाठ वा तस्बिर प्रयोग गर्न अनुमति दिन चाहानुहुन्छ - यसको अर्थ अन्य मानिसहरूलाई यसलाई कुनै पनि कारणको लागि प्रयोग गर्न अनुमति दिनु - तब तपाईँले '''अनिवार्य''' रूपमा प्रतिलिपि अधिकार सामग्रीमा दावी गर्ने नीतिको अध्ययन गर्नुपर्छ। यदि तपाईँ मालिक होइन तर तिनीहरूको अनुमति छ भने त्यही नियम राख्छ। यदि तपाईँ मालिक होइन र अनुमति छैन भने, [[विकिपिडिया:प्रतिलिपि अधिकार उल्लङ्घन|प्रतिलिपि अधिकार अनुमति अर्जी]] कसरी प्राप्त गर्न सकिन्छ विवरणहरू यहाँ, [[विकिपिडिया:प्रतिलिपि अधिकार|विकिपिडियाको प्रतिलिपि अधिकार नीति]], हेर्न सक्नुहुन्छ। 

यदि तपाईँलाई लाग्छ पृष्ठलाई यस कारणले मेटाउनु हुँदैन, तपाईँ '''नामाङ्कन विरोध गर्न''' [[:गाेत्र|पृष्ठमा गएर]] आफ्नो विचार राख्नुहोला। यसले तपाईँलाई पृष्ठ किन मेटाउनु हुँदैन वर्णन गर्ने अवसर दिनेछ। यद्यपि, याद रहोस्, एक पटक पृष्ठ शीघ्र मेटाउन अङ्कित भएमा, यो तत्काल मेटाइनेछ। कृपया पृष्ठबाट शीघ्र मेटाउने चिनो आफैंले नहटाउनुहोला, तर विकिपिडियाको [[विकिपिडिया:नीति तथा दिशानिर्देशहरूको सूची|नीति तथा दिशानिर्देशहरू]] अनुरूप जानकारी थप्न नहिचकिचाउनुहोला। &lt;!-- Template:Db-copyvio-notice --&gt; &lt;!-- Template:Db-csd-notice-custom --&gt; [[User:Nirmal Dulal|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 3px 3px 2px;&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#000&quot;&gt;'''''निर्मल दुलाल'''''&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]]&amp;nbsp;[[User Talk:Nirmal Dulal|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 3px 3px 2px;&quot;&gt;&lt;sup&gt;(&lt;font color=&quot;#0272FD&quot;&gt;कुरा गर्नुहोस&lt;/font&gt;)&lt;/sup&gt;&lt;/span&gt;]]  १२:२५, ३ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय)</text>
      <sha1>atjnvrvki8b08bux6gb4xf3trolj2f2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>श्रेणी:अमूल्याङ्कित अज्ञात विषयको लेख</title>
    <ns>14</ns>
    <id>126407</id>
    <revision>
      <id>1072151</id>
      <timestamp>2022-08-03T06:42:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biplab Anand</username>
        <id>13653</id>
      </contributor>
      <comment>खाली पृष्ठ तयार गर्ने</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>प्रयोगकर्ता वार्ता:Durga subesi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>126408</id>
    <revision>
      <id>1072155</id>
      <timestamp>2022-08-03T07:16:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>नेपाली विकिपिडिया स्वागत</username>
        <id>28168</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[ढाँचा:नमस्ते|स्वागतम्]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="410" xml:space="preserve">{{ढाँचा:नमस्ते|realName=|name=Durga subesi}}

-- [[User:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|नेपाली विकिपिडिया स्वागत]] ([[User talk:नेपाली विकिपिडिया स्वागत|कुरा गर्ने]]) १३:०१, ३ अगस्ट २०२२ (नेपाली समय)</text>
      <sha1>qub4zoukr5zl1b83ltsucprgpe1jxo3</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>