Partit Nazzjonalista (Malta)

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="mt">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedija</sitename>
    <dbname>mtwiki</dbname>
    <base>https://mt.wikipedia.org/wiki/Il-Pa%C4%A1na_prin%C4%8Bipali</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.25</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Medja</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Speċjali</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Diskussjoni</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Utent</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Diskussjoni utent</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedija</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Diskussjoni Wikipedija</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Stampa</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Diskussjoni stampa</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Diskussjoni MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Mudell</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Diskussjoni mudell</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Għajnuna</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Diskussjoni għajnuna</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorija</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Diskussjoni kategorija</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Diskussjoni portal</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Partit Nazzjonalista (Malta)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2580</id>
    <revision>
      <id>279295</id>
      <parentid>274335</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T09:02:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>213.217.201.175</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Delia jirriżenja u Bernard Grech maħtur Kap */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13949" xml:space="preserve">{{stub|Politika}}
{{Info_Partit_Politiku_Malti |
  isem_partit = Partit Nazzjonalista |
  arma_partit = [[Stampa:Partit Nazzjonalista (Malta) (Arma).jpg|150px]] |
  mexxej = [[Bernard Grech]] |
  fundat = [[1880]] riorganizzat [[1926]] |
  ideoloġija = [[Demokrazija Kristjana]] |
  internazzjonali = [[Unjoni Demokratika Internazzjonali]]&lt;br /&gt;[[Demokrazija Kristjana Internazzjonali]] |
  ewropea = [[Partit Popolari Ewropew]] |
  ewroparl = [[Partit Popolari Ewropew - Demokratiċi Ewropej|PPE-DE]] |
  kuluri = [[Blu u Iswed]] |
  kwartieri = Dar Ċentrali&lt;br /&gt;Triq [[Herbert Ganado]]&lt;br /&gt;Ħamrun|
  sit = [http://www.pn.org.mt/ www.pn.org.mt]
}}

Il-'''Partit Nazzjonalista''' huwa partit politiku Malti, wieħed miż-żewġ partiti ewlenin f'Malta (l-ieħor il-[[Partit Laburista (Malta)]]) u bħalissa jinsab fl-Oppożizzjoni. Huwa jiddeskrivi ruħu bħala partit Demokratiku Nisrani (fil-fatt huwa affiljat mad-Demokrazija Kristjana Internazzjonali, mal-Partit Popolari Ewropew u l-Unjoni Demokratika Internazzjonali.

== L-Ewwel Snin ==

Il-Partit Nazzjonalista twaqqaf fl-[[1880]] minn [[Fortunato Mizzi]], avukat [[Għawdxi]], bħala l-Partit Anti-Riformista bil-għan li jeħodha kontra d-dħul ta' miżuri fiskali mill-Gvern Kolonjali u l-angliċizzazzjoni tas-sistema ġuridika u edukattiva ta' Malta. Fuq kollox, il-Partit ried sistema rappreżentattiva ta' Gvern li kienet tirrispetta x-xewqat tal-Maltin. Il-preżenza ta' rifuġjati Taljani mir-[[Risorġiment Taljan]] ta' xejra ta' kostituzzjonaliżmu liberali lill-partit fl-ewwel snin tiegħu kif ukoll marka pro-Taljana sal-Tieni Gwerra Dinija.

Sal-Ewwel Gwerra Dinija il-Partit kien maqsum bejn Astensjonisti u Anti-Astensjonisti. Tal-ewwel kienu lesti li jikkontestaw l-elezzjonijiet u jipparteċipaw fil-laqgħat tal-Kunsill tal-Gvern; l-oħrajn kienu jikkontestaw l-elezzjonijiet u jirriżenjaw malli jiġu eletti bħala protesta għan-nuqqas ta' rappreżentanti Maltin fil-Kunsill.

== It-[[Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinija]] u wara ==

Is-simpatija lejn l-[[Italja]] swiet bil-kbir lill-Partit Nazzjonalista matul it-[[Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinija]]. [[Enrico Mizzi]] kien internat, l-ewwel f'Malta mbagħad fl-Uganda, u [[Ugo Mifsud|Ugo Pasquale Mifsud]] miet wara ħass ħażin li tah fil-Kunsill tal-Gvern waqt diskors imqanqal jiddefendi d-dritt tal-internati. Il-Partit lanqas biss ikkontesta l-elezzjonijiet tal-[[1945]] li għall-ewwel darba raw lill-Partit Laburista mmexxi minn [[Pawlu Boffa]] jsir Partit ta' gvern minflok it-tielet partit.

Imma l-Partit Nazzjonalista ma mietx u fl-elezzjonijiet tal-[[1947]], l-ewwel ta' wara l-gwerra li eleġġew Gvern Responsabbli, ħareġ bħala l-akbar partit wara l-Partit Laburista, fuq quddiem ta' numru ta' partiti oħra li ppruvaw joħdulu postu bħala partit ewlieni. Din il-pożizzjoni ssaħħet ftit snin wara meta qasma fil-Partit Laburista fl-[[1949]], meta [[Dom Mintoff]] laħaq mexxej, rat lill-Partit Nazzjonalista joħroġ bħala l-akbar Partit fl-elezzjonijiet tas-sena ta' wara b'Enrico Mizzi bħala Prim Ministru. Għalkemm mingħajr maġġoranza Parlamentari u l-mewt ta' Mizzi u l-waqgħa tal-Gvern ftit xhur biss wara, l-pożizzjoni tal-Partit Nazzjonalista bħala kontendent għall-Gvern issa kienet mingħajr dubju.

Kien hemm żewġ elezzjonijiet fl-[[1951]] u fl-[[1953]] li fihom il-Partit Nazzjonalista fforma koalizzjonijiet li ma tantx damu mal-Malta Workers' Party ta' [[Pawlu Boffa]], l-i''splinter'' li ħareġ mill-Partit Laburista. Tul iż-żewġ leġislaturi l-Prim Ministru kien [[Ġorġ Borg Olivier|George Borg Olivier]], li laħaq Kap tal-Partit wara l-mewt ta' Mizzi.

Il-Partit imbagħad tilef l-elezzjonijiet tal-[[1955]]. Bil-[[Malta Labour Party]] fil-Gvern il-kwistjoni ewlenija kienet dik tal-''Integration'' mar-Renju Unit. Il-Partit Nazzjonalista oppona din il-proposta. L-Integration falliet fil-biċċa l-kbira minħabba li r-Renju Unit tilef l-intess fil-kwistjoni l-aktar wara l-fjask ta' Suez fl-1956 u s-sensji li kienu bdew jingħataw it-Tarzna li waslu għal numru ta' inċidenti. Il-Prim Ministru Laburista Mintoff irreżenja u Borg Olivier irrifjuta l-istedina li jipprova jifforma Gvern. Minħabba f'hekk il-Gvern Kolonjali ssospenda l-Kostituzzjoni fl-[[1958]].

== Is-snin sittin u l-Indipendenza ==

Bejn is-sospensjoni tal-Kostituzzjoni fl-1958 u l-għoti ta' waħda ġdida fl-1961 seħħew avvenimenti importanti fix-xenarju politiku Malti. Il-Partit Laburista, li wara l-falliment tal-''Integration'' kien sar favur l-Indipendenza (politika li anke ħaddan il-Partit Nazzjonalista) kien beda jieħu pożizzjoni antagonistika fil-konfront tal-Knisja, l-aktar minħabba li ra fiha l-kawża għall-falliment tal-''Integration''. Il-Partit Laburista kien ukoll beda jindieħes ma' movimenti indipendentisti tat-Tielet Dinja li Knisja rathom bħala fronti għall-Komuniżmu. Dan wassal biex il-Knisja imponiet id-dnub il-mejjet fuq l-Eżekuttiv tal-Partit kif ukoll fuq il-votanti tiegħu. Dan wassal għal qasma fil-Partit Laburista bit-tluq ta' grupp li fforma l-''Christian Workers Party'' taħt [[Toni Pellegrini]].

Il-Partit Nazzjonalista wkoll sofra qasma meta grupp ta' nies li ma kinux jaqblu mal-istil ta' tmexxija ta' Borg Olivier u li ma kinux tant favorevoli għall-Indipendenza, inqatgħu u ffurmaw il-Partit Demokratiku Nazzjonalista taħt it-tmexxija ta' [[Herbert Ganado|Herbert Ganado]].

Il-Partit Nazzjonalista ħareġ bħala l-akbar Partit fl-elezzjonijiet tal-[[1962]], li fihom il-Knisja Kattolika imponiet id-dnub il-mejjet fuq min jivvota lill-Partit Laburista, u qasma tal-Kamra assiguratlu maġġoranza parlamentari. Il-Partit mexxa n-negozjati ta' [[Jum l-Indipendenza (Malta)|l-Indipendenza]] li kienet akkwistata fl-1964. Il-Partit reġa' rebaħ l-elezzjonijiet tal-1966 , bil-Kwistjoni bejn il-Knisja u l-Partit Laburista għadha miftuħa, elezzjonijiet li fissru wkoll it-tmiem tal-Partit Demokratiku Nazzjonalista.

== Is-snin sebgħin u tmenin ==

Il-Partit Nazzjonalista tilef l-elezzjonijiet tal-[[1971]] u reġa' tilef dawk tal-[[1976]] b'marġini akbar, bil-Partit Laburista mmexxi minn Mintoff fil-gvern. Fl-[[1977]] saret elezzjoni għal Kap Suċċessur li fiha ġie elett [[Eddie Fenech Adami]] li qabel kien serva bħala Segretarju Ġenerali. Fenech Adami ħa t-tmexxija tal-Partit fl-[[1978]]. Borg Olivier miet ftit snin wara, fl-1980. Sadattant is-sitwazzjoni fil-pajjiż kienet qed taggrava, b'tensjoni dejjem tikber u vjolenza, terrur politiku u vandaliżmu dejjem jiżdiedu. Fl-1979 ġiet issakkeġġata d-dar ta' Fenech Adami u nħarqet il-''Progress Press''.

Il-Partit akkwista maġġoranza assoluta ta' voti fl-elezzjonijiet tal-[[1981]] (għall-ewwel darba mill-1933) imma mhux maġġoranza parlamentari. Din wasslet għal sitwazzjoni ta' kriżi wara li d-deputati eletti f'isem il-Partit irrifjutaw li jieħdu posthom fil-Parlament. Is-sitwazzjoni żblukkat ruħha ftit ta' snin wara imma tensjoni u vjolenza komplew matul dawn is-snin. Kien hemm attakki vjolenti fuq il-każini kollha tal-Partit Nazzjonalista, inkluz l-istamperija f'tal-Pietà; ġiet attakkata il-Kurja tal-Arċisqof fil-Furjana; ġiet attakkata wkoll il-Qorti fil-Belt [[Valletta]]. Kien hemm skontri vjolenti kull darba li l-PN kien jorganizza 'mass meetings', bejn partitarji Nazzjonalisti u membri tal-Korp tal-Pulizija flimkien ma' partitarji Laburisti, bil-'mass meeting' f'tal-Barrani, limiti ta' Santa Luċija fost l-iktar li jibqgħu jissemmew. Il-borma faret f'daqqa bil-qtil kiesaħ u biered ta' Raymond Caruana li nqatel f'Diċembru tal-1986, meta xi hadd f'karozza għaddejja spara arma tan-nar fuq il-każin Nazzjonalista fil-Gudja, waqt li kien għaddej fih riċeviment. Ftit qabel l-elezzjoni tal-[[1987]] iż-żewġ naħat tal-Kamra qablu li l-Kostituzzjoni tiġi emendata biex tassigura maġġoranza Parlamentari lill-Partit li jkollu maġġoranza ta' voti. Dan wassal biex il-Partit Nazzjonalista jifforma Gvern wara 16-il sena fl-Oppożizzjoni.

== Mis-snin disgħin sal-2012 ==

Il-Gvern Nazzjonalista applika biex Malta tidħol fis-Suq Komuni Ewropew fl-1990. Sadattant, b'ekonomija sejra tajba grazzi għall-liberalizzazzjoni u investimenti pubbliċi sostanzjali, il-Partit reġa' rebaħ l-elezzjonijiet tal-1992 b'mod konvinċenti. Il-Partit, iżda, tilef il-konfront tal-1996 mal-Partit Laburista taħt il-mexxej [[Alfred Sant]].

Il-perjodu fl-Oppożizzjoni ma kellux idum għax wara biss 22 xahar b'maġġoranza Parlamentari li ma kinitx għadha fi żgur, il-Gvern Laburista sejjaħ elezzjoni bikrija fl-1998 u tilef. Il-Partit Nazzjonalista reġa' fforma gvern u immedjatament irriattiva l-applikazzjoni ta' Malta għas-sħubija fl-Unjoni Ewropea wara li din l-applikazzjoni kienet ġiet iffriżata mill-Gvern Laburista.

Din il-leġislatura kienet ikkaratterizzata minn negozjati ta' sħubija fl-Unjoni Ewropea, sħubija li kienet opposta mill-Partit Laburista. Dawn in-negozjati ngħalqu fl-2002 u l-Partit Nazzjonalista ħeġġeġ għal vot &quot;iva&quot; f'Marzu tas-sena ta' wara. Il-vot pożittiv f'dan ir-referendum kien segwit minn elezzjoni ġenerali ftit ġimgħat wara li l-Partit Nazzjonalista reġa' rebaħ.

Fl-2004 Fenech Adami rriżenja minn Prim Ministru u Kap tal-Partit u ġie elett minfloku [[Lawrence Gonzi]]. Wara Fenech Adami sar il-President tar-Repubblika ta' [[Malta]].

Il-Partit Nazzjonalista kkontesta l-elezzjoni ġenerali tat-8 ta' Marzu 2008 għall-ewwel darba b'dan il-mexxej il-ġdid, [[Lawrence Gonzi]], u mill-ġdid rebaħ.

Nhar l-10 ta' Diċembru 2012, id-deputat Nazzjonalista [[Franco Debono]] flimkien mal-Oppożizzjoni Laburista vvutaw fil-Parlament kontra l- Baġit imressaq ġimagħtejn qabel u allura dan m’għaddiex b’35 vot kontra l-34 favur, u l-Gvern waqa’. Dan ġiegħel lill-Priministru Gonzi jmur l-għada għand il-President tar-Repubblika Dr George Abela fil-Palazz il-Belt biex jissuġġerilu li l-Parlament jiġi xolt u tissejjaħ elezzjoni ġenerali bil-Parlament ixolji fis-7 ta’ Jannar, 2013, waqt li l-elezzjoni ġenerali ssir fl-istess jum mal-elezzjoni tal- kunsilli lokali, jiġifieri s-Sibt 9 ta’ Marzu 2013.

== L-Elezzjoni tal-2013 ==

Fid-9 ta' Marzu 2013, il-Partit Laburista għamel waħda mill-akbar rebħiet elettorali fl-istorja politika ta' Malta, meta rebaħ l-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2013]] b'maġġoranza ta' 167,533 vot, 35,107 aktar mill-Partit Nazzjonalista li ġarrab waħda mill-ikbar telfiet tiegħu meta kiseb 132,426 vot. Hekk il-PL ġab kważi 55% u l-PN 43%, kif kien ħabbar kull stħarriġ li sar qabel l-elezzjoni. Il-PL kellu vantaġġ ta' disa' siġġijiet fil-Parlament. Il-Kap tal-Partit Lawrence Gonzi ħabbar li kien se jirreżenja u ma kienx se jikkontesta għall-elezzjoni ta' Kap ġdid fil-bidu ta' Mejju 2013.

Fl-istess jum, il-Partit Nazzjonalista tilef ukoll l-Elezzjonijiet Lokali li saru fi 33 lokalità. Il-Partit Laburista żied il-voti fuq l-elezzjonijiet ta’ erba' snin qabel fl-istess lokalitajiet bi 2.2% biex issa ġab kważi 57%. Min-naħa tiegħu, il-Partit Nazzjonalista naq­qas il-voti bi kważi 2% u ġab 42%. F’dawn l-elezzjonijiet, il-Partit Laburista rebaħ għall-ewwel darba il-kunsill lokali ta’ Birkirkara u kien hemm ħames lokalitajiet oħra li fihom il-Partit Nazzjonalista tilef il-maġġoranza: l-Imtarfa, Tal-Pietà, il-Mellieħa, l-Imqabba u Santa Venera. Hekk fl-2013, il-Partit Laburista għandu kważi żewġ terzi, 65%, tal-lokalitajiet kollha f'idejh, 44 lokalità minn 68. Il-Partit Nazzjonalista għandu biss maġġoranza f'24 lokalità.

=== Simon Busuttil maħtur Kap ===

Nhar it-8 ta' Mejju 2013 [[Simon Busuttil]] inħatar Kap tal-Partit.

== L-Elezzjoni tal-2017 ==

Fit-3 ta' Ġunju 2017, il-Partit Laburista reġa' għamel waħda mill-akbar rebħiet elettorali fl-istorja politika ta' Malta, meta rebaħ l-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2017 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2017]] b'maġġoranza ta' 35,280 aktar mill-Partit Nazzjonalista li ġarrab waħda mill-ikbar telfiet tiegħu. Hekk il-PL ġab 55% u l-PN 43.7%. Il-PL se jkollu vantaġġ ta' disa' siġġijiet fil-Parlament. Il-Kap tal-Partit Simon Busuttil ħabbar li kien se jirreżenja minn Kap tal-Partit flimkien mal-amministrazzjoni kollha.

=== Adrian Delia maħtur Kap ===
Nhar l-20 ta' Settembru 2017, [[Adrian Delia]] nħatar Kap tal-Partit, wara vot mit-tesserati, l-ewwel darba li Kap ta' Partit intgħażel b'dan il-mod, iżda sa mill-bidu deher li ma kienx aċċettat minn numru kbir ta' membri parlamentari Nazzjonalisti li spiċċaw biex sfiduċjawh nhar is-7 ta' Lulju 2020. Ġimgħa wara, kien sfiduċjat ukoll mill-Eżekuttiv tal-Partit. Delia ried li kollox imur f'idejn it-tesserati.

=== Delia jirriżenja u Bernard Grech maħtur Kap ===
Nhar it-3 ta' Ottubru 2020, wara telfa kbira fl-elezzjoni għall-Kap, Delia rriżenja. U nħatar bħala t-tmien Kap tal-Partit [[Bernard Grech]] b'maġġoranza ta' 69% mill-voti mixħuta mit-tesserati.

== Rappreżentanza ==

Wara l-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2017 (Malta)|Elezzjonijiet 2017]], il-Partit Nazzjonalista għandu 30 Deputat minn 69 fil-Kamra tad-Deputati u 2 Membri mis-sitta li għandha Malta fil-Parlament Ewropew.

== Mexxejja tal-Partit Nazzjonalista mill-[[1926]] ==
{|border=0 cellpadding=5 cellspacing=5
|-
|'''Isem'''
|'''Minn'''
|'''Sa'''
|-
|[[Fortunato Mizzi]]
|[[1880]]
|[[1905]]
|-
|[[Enrico Mizzi]]
|[[1905]]
|[[1926]]
|-
|[[Ugo Pasquale Mifsud|Sir Ugo P. Mifsud]] u [[Enrico Mizzi]]
|[[1926]]
|[[1940]]
|-
|[[Enrico Mizzi]]
|[[1940]]
|[[1950]]
|-
|[[Ġorġ Borg Olivier|Ġorġ Borg Olivier]]
|[[1950]]
|[[1977]]
|-
|[[Edward Fenech Adami|Eddie Fenech Adami]]
|[[1977]]
|[[2004]]
|-
|[[Lawrence Gonzi|Lawrence Gonzi]]
|[[2004]]
|[[2013]]
|-
|[[Simon Busuttil|Simon Busuttil]]
|[[2013]]
|[[2017]]
|-
|[[Adrian Delia]]
|[[2017]]
|[[2020]]
|-
|[[Bernard Grech]]
|[[2020]]
|
|-
|}

{{Repubblika ta' Malta}}

[[Kategorija:Partit Nazzjonalista (Malta)| ]]
[[Kategorija:Partiti politiċi ta' Malta]]</text>
      <sha1>78yh0v0boe9vtjmg641359dgu118wlb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Partit Laburista (Malta)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2694</id>
    <revision>
      <id>279297</id>
      <parentid>273787</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T09:08:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>213.217.201.175</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61430" xml:space="preserve">

{{Info_Partit_Politiku_Malti |
  isem_partit = Partit Laburista |
  arma_partit= [[Stampa:Official Logo of the Labour Party (Malta).jpg|300px]]|
  mexxej = [[Robert Abela]] |
  fundat = [[15 ta' Ottubru]] [[1920]] |
  ideoloġija = [[Soċjaliżmu Demokratiku]]&lt;br&gt;[[Soċjali-demokrazija]] |
  internazzjonali = [[Internazzjonali Soċjalista]] |
  ewropea = [[Partit Soċjalista Ewropew]] |
  ewroparl = [[Alleanza Progressiva tas-Soċjalisti u Demokratiċi]] |
  kuluri = [[Aħmar]]|
  kwartieri = Mile End&lt;br /&gt;Ħamrun|
  sit = [http://www.partitlaburista.org/ www.partitlaburista.org]

Il-'''Partit Laburista''' (PL) huwa partit politiku Malti ta' twemmin soċjal demokratiku, affiljat mal-[[Internazzjonali Soċjalista]] u mal-[[Partit tas-Soċjalisti Ewropej]]. Twaqqaf fl-1920. Preżentament il-Gvern Malti huwa taħt tmexxija Laburista. Kien fil-gvern tal-pajjiż għaxar darbiet minn wara t-[[Tieni Gwerra Dinjija]] 'l hawn, l-ewwel darba fl-1947 u l-aħħar li kien fl-2022. Mit-Tieni Gwerra Dinjija 'l hawn kien dejjem wieħed miż-żewġ partiti l-kbar f'Malta. Fl-Istatut (2010) tiegħu, il-Partit Laburista jiddeskrivi hekk lilu nnifsu: 

{{kwota|Il-Partit Laburista huwa organizzazzjoni politika li tiġbor fiha persuni bi ħsieb progressiv, imsejjes fuq prinċipji soċjalisti demokratiċi, li jaħdem għal soċjeta` inklussiva li tipprovdi xogħol għal kulħadd, isseħħ il-ġustizzja soċjali u li s-saħħa tal-istess soċjeta`, titkejjel mill-progress ta' dawk l-iktar dgħajfa fost il-membri tagħha.}}
Fost il-kisbiet tal-Partit Laburista meta kien fil-gvern ta' Malta nsibu d-dritt tal-vot lill-mara, id-dritt tal-vot liż-żgħażagħ li jagħlqu t-18-il sena, u iktar tard anke lil dawk li jagħlqu 16-il sena, li Malta saret Repubblika u l-Kap tal-Istat Malti għall-ewwel darba kien Malti, l-għeluq tal-bażijiet militari u n-newtralità ta' Malta, għajnuna finanzjarja għal min iweġġa’ fuq il-post tax-xogħol, edukazzjoni b’xejn u għal kulħadd, ċentri tal-Kindergarten, skejjel tas-snajja’ u l-Junior Lyceums, servizzi ta' saħħa b’xejn u għal kulħadd, ċentri tas-Saħħa mferrxin mal-pajjiż, pensjoni għal min jirtira mix-xogħol bl-età, ħlas lin-nisa daqs l-irġiel għall-istess xogħol, il-ħatra tal-ewwel Ministru mara, l-ewwel ''Speaker'' mara u l-ewwel President tar-Repubblika mara, ġimgħa xogħol ta’ 40 siegħa, il-Paga Minima Nazzjonali, id-dekriminalizzazzjoni tal-omosesswalità, unjoni ċivili u iktar tard żwieġ bejn persuni tal-istess sess, it-tneħħija tal-Piena tal-Mewt, iċ-''Children’s Allowance'',  ''leave'' bi ħlas ta’ 13 il-ġimgħa, bonus darbtejn fis-sena, għajnuna finanzjarja lir-romol, morda u persuni b’diżabilità, ħafna mpjiegi minn investiment kbir mill-Ġermanja, Dar il-Mediterran għall-Konferenzi, mitjar ġdid, baċir ġdid, diversi Housing Estates, is-''Sea Malta'', l-''Enemalta'', it-''Telemalta'', l-''Air Malta'', il-''Mid-Med Bank'', u l-''Bank of Valletta''.

== Storja ==

=== Twaqqif ===

Il-Partit Laburista twaqqaf uffiċjalment bl-isem ta' ''La Camera del Lavoro'', nhar il-15 ta' Ottubru 1920. Elementi importanti fit-twaqqif tal-Partit Laburista kienu:

* Il-ħaddiema kienu qegħdin jingħaqdu fl-ewwel unions biex jgħinu lil xulxin fi żmien ta' mard billi joħorġu kontribuzzjoni żgħira kull wieħed.

* Fl-1891, il-[[Papa Ljun XIII]] kien ħareġ l-ewwel enċiklika soċjali [[Rerum Novarum|''Rerum Novarum'']]. F'Malta kien ġie l-ġiżwita Ingliż [[Charles Plater]] li eduka lill-ħaddiema fit-tagħlim soċjali tal-Knisja. Meta ġie Malta Fr Plater kien diġà marid u ftit iktar minn xahar wara miet, iżda xorta ħalla impatt kbir għax żar il-każini u għamel numru ta' laqgħat fejn spjega r-Rerum Novarum. Xi membri tal-kleru ingħaqdu mal-partit, fosthom il-Kanonku Bugelli u Dun [[Mikiel Gonzi]], iktar tard arċisqof ta' Malta. Ma kinitx kumbinazzjoni li l-Partit Laburista għamel l-ewwel Laqgħa Ġenerali tiegħu fil-15 ta' Marzu 1921, fit-30 anniversarju tal-Enċiklika Rerum Novarum.
* Is-segwaċi ta' [[Manwel Dimech]] kienu attivi ħafna fit-Tarzna.
* Numru ta' filantropi u intelletwali Maltin kienu qed jaħdmu għal riforma soċjali.

Fil-ktieb tiegħu, ''L-Istorja tal-Partit tal-Ħaddiema'' (1931), [[Ġużè Bonnici]] jikteb:

{{kwota|Ix-xniegħa li aħna x'aktarx se jkollna l-Parlament tagħna bdiet tiġri ma' Malta kollha u ħajret lil 12-il membru ta' Workers' Union Branch Number 3 li jagħmlu għaqda bejn il-ħaddiema kollha tal-Gżejjer Maltin biex ikunu qawwija biżżejjed ħalli jibagħtu xi deputati fil-parlament il-ġdid u juru x'inhuma x-xewqat u r-rieda tal-kotra Maltija. It-Tnax il-membru li waqqfu l-''Camera del Lavoro'' kienu: 

* Anton Agius, Stampatur 
* [[Guliermu Arena]], Ġurnalist 
* [[Ġanni Bencini]], Kunsillier 
* Robert Bencini, Benestant 
* Carmelo Bonello, Ħajjat 
* Gejtanu Bonello, Skrivan 
* Mikiel Borg, Neguzjant 
* [[Mikielanġ Borg]], Editur 
* Agostino Matrenza, Arġentier 
* Anton Schembri, Inċiżur 
* Ġjacintu Tua, Prokuratur Legali 
* Salvu Zammit Hammett, Elettriċista 

Fil-15 t'Ottubru 1920 dawn it-tnax-il membru ltaqgħu fid-dar tan-Nutar Carbonaro fejn għamlu ftehim li kull wieħed minnhom kellu joħroġ 25 lira sterlina fix xahar biex iwaqqfu każin pubbliku msejjaħ '''Camera del Lavoro'''. Il-għan kien li jitwaqqaf partit tal-Ħaddiema, għalkemm wieħed mill-għanijiet immedjati kienu li jqajmu l-ħaddiema Maltin mir-raqda tal-apatija u l-injoranza u juruhom id-drittjiet u dmirijiet tagħhom. Fl-ewwel laqgħa preliminari tal-klabb fis-16 t'Ottubru 1920 twaqqfet u ntgħażlu l-membri uffiċjali. Bħala President u Viċi President intgħażlu l-Professur G Frendo u l-Kurunell Willliam Savona, Segretarju Ġanni Bencini, Teżorier Mikielanġ Borg filwaqt li Anton Schembri intgħażel Assistent Teżorier. Ħafna mil-membri m'ghoġobhomx l-isem oriġinali bit-Taljan u l-grupp beda jissejjaħ ''Labour Party Club''. Kien imiss li l-klabb jiftaħ każin ġdid li nfetaħ fid-9 ta Diċembru 1920 f'127 Triq Santa Luċija, L-Belt. 

Il-motto tal-Partit kien ''LABORE ET FIDUCIA'' (Ħidma u Fiduċja)

L-ewwel appell tal-Partit tal-Ħaddiema kien li: 
&quot;Biex tgħin kemm tista' l-avvanz ekonomiku tal-ħaddiema l-Għaqda fi ħsiebha: 

# Tistaqsi lin-nies tax-xoghol ta' kull sengħa dwar il-bżonnijiet u kundizzjonijiet tagħhom. 
# Tfittex li titkellem mas-sidien u man-nies tax-xogħol 
# Tersaq lejn il-gvern tant direttament kif ukoll indirettament skond jekk ikollha jew ma jkolliex min jirrappreżentaha fil-Kunsill 
# Biex tgħin kemm tista' u ġġib għall-aħjar l-istat ekonomiku tal-ħaddiema, l-għaqda fi ħsiebha tagħmel kummissjonijiet bl-inkarigu li jiġbru informazzjoni dwar it-talb ta' xogħol.}} 

Il-Partit Laburista immexxi mill-Kurunell [[William Savona]] ikkontesta l-ewwel elezzjoni ġenerali li qatt saret f'Malta, dik tal-1921. Fiha kiseb 23% tal-voti u tella’ 7 deputati f’parlament ta’ 32 deputat. Fosthom kien hemm dak li iktar tard sar Arċisqof ta' Malta, Monsinjur [[Mikiel Gonzi]]. Fl-1922, inħatru l-ewwel Ministri Laburisti wara li għal 9 xhur il-Partit Laburista daħal fi gvern ta’ koalizzjoni mal-''Unione Politica Maltese''.

=== Il-''Compact'' ma' Strickland ===

Bejn l-1926 u l-1932 il-Partit Laburista u l-Partit Kostituzzjonali ta' [[Gerald Strickland|Strickland]] ingħaqdu u kien iffurmat il-Gvern tal-''Compact''. Fl-elezzjoni tal-1927 il-Partit Laburista kiseb 14% tal-voti. Il-ftehim kien li l-Partit Laburista jagħti l-appoġġ tiegħu lill-Partit Kostituzzjonali bil-patt li meta dan tal-ahhar ikun fil-Gvern, jgħaddi legiżlazzjoni u jieħu miżuri favur it-titjib tal-kundizzjonijiet tal-ħajja tal-ħaddiema. 

Fl-elezzjoni tal-1927 William Savona ma kienx elett u bħala mexxej tal-grupp parlamentari ntgħażel il-Kurunell [[Michael Dundon]] iżda f'Novembru 1928 dan irriżenja minħabba saħħtu u floku laħaq it-tabib [[Pawlu Boffa]].

Fiż-żmien il-Gvern tal-Compact, bl-insistenza tal-Partit Laburista għaddiet il-‘Workmen’s Compensation Act’ – li kienet waħda mill-ewwel liġijiet soċjali f’Malta li permezz tagħha il-ħaddiem kien iħallas sold fil-ġimgħa u jekk iweġġa’ fuq ix-xogħol kien jieħu tliet xelini fi ħlas. Din il-liġi daħlet fis-seħħ f’Awwissu 1929. Twaqqaf ukoll iċ-Ċentru ta’ Taħriġ għall-Emigranti u fl-1930 nbeda l-bini tal-Isptar San Luqa. Il-Partit Laburista mmexxi minn Boffa ħadem biex l-ilsien Malti jidħol fil-qrati.
 
=== Is-Snin Tletin u Erbgħin === 

Minħabba l-ewwel [[Kwistjoni Politiko-Reliġjuża]] ta’ bejn l-1928 u l-1932, Gerald Strickland tilef l-Elezzjoni Ġenerali ta’ Ġunju 1932 u l-Partit Laburista mar il-baħar. Wara l-elezzjoni tal-1932, il-Partit Laburista li kien tella' biss siġġu wieħed, dak tat-tabib Boffa, kien f'riskju li jispiċċa mix-xena politika.

Fl-1933, 9 żgħażagħ Laburisti ġew arrestati bl-akkuża li kellhom materjal sedizzjuż u 6 minnhom: Ġużè Orlando, Wiġi Azzopardi, Karmnu Carabott, Ġanni Valvo, Salvu Pulis u Joseph Storace,  għaddew ġuri, tilfu l-impjieg u weħlu wkoll il-ħabs.

Fis-snin tletin u erbgħin il-Partit Laburista stinka biex jingħata l-vot lin-nisa u d-dritt ta' vot wieħed biss għal kull persuna.

Nhar il-5 ta' Ottubru 1943 twaqqfet il-''[[General Workers Union]]'', union li dejjem ħadmet viċin il-Partit Laburista.

Nhar is-17 ta' Settembru 1944, [[Dom Mintoff]] ta' 28 sena inħatar Segretarju Ġenerali tal-Partit Laburista.

Fl-elezzjoni tal-1939, il-Partit Laburista kien ġab biss 3100 vot. Fl-elezzjoni tal-1945 ivvutaw għall-ewwel darba l-irġiel kollha li kienu għalqu l-21 sena. Il-Partit Laburista f'din l-elezzjoni żied 16,000 -il vot u tella' 9 deputati fil-Kunsill tal-Gvern.

==== L-Ewwel Gvern Laburista ta' Boffa ====

Fl-1947 ivvutaw għall-ewwel darba in-nisa. Il-Partit Laburista rebaħ l-ewwel darba b'maġġoranza assoluta ta' 60% tal-voti tal-poplu Malti u ġab 63,145 vot. Il-Partit Nazzjonalista kien ġab 19,041 u d-Democratic Action Party 14,010 vot. Dan l-ewwel gvern Laburista fl-istorja ta' Malta kien immexxi mit-tabib [[Pawlu Boffa]] li kien ilu mexxej tal-Partit mill-1928. Fuq dan l-ewwel gvern Laburista, [[Dom Mintoff]] fil-Parlament qal hekk ħamsin sena wara, fl-1998:

{{kwota|Fl-1947 ma kienx hemm iktar skużi; il-partiti kollha ħarġu għan-nofs u din kienet l-ewwel elezzjoni fejn seta' jivvota kulħadd, anke n-nisa...  Fil-fatt f'dik l-elezzjoni - hawn ta' min wieħed jirrimarka li dak iż-żmien kien hemm 40 Membru f'dan il-Parlament - il-Partit Laburista tella' 24 Membru filwaqt li l-Oppożizzjoni kienet tellgħet 16-il Membru u għalhekk tistgħu timmaġinaw x'maġġoranza kellu l-Partit Laburista dak iż-żmien fil-Parlament; u bħal dik il-maġġoranza qatt ma kellna iktar.  Jekk xi ħadd irid joqgħod jara ta' min kien il-credit, jien nista' ngħid li dakinhar il-leader kien Pawlu Boffa u ma kienx ħaddieħor.  Veru li jien kont id-deputy leader tiegħu u veru li kien hemm miegħi Dr. Colombo, li kien għenni dak iż-żmien...  Anke dakinhar fil-partit kien hemm il-left wing u kien hemm ir-right wing u filwaqt li Boffa kien fuq ir-right wing, kemm jien, kemm Dr. Colombo kif ukoll it-Tabib Schembri Adami - bħalissa nsejt x'kien jismu - konna fuq il-left wing.}}

Qabel ma tela' l-Partit Laburista fil-gvern, fil-kamp tal-għajnuna soċjali ma kien jeżisti xejn, ma kienet teżisti l-ebda pensjoni. Kien Gvern Laburista mmexxi minn Boffa li beda jagħti din l-għajnuna u għamel l-Att tal-1948 dwar il-Pensjonijiet għax-xjuħ li b’kol­lox kien jipprovdi dawn il-be­nefiċċji: 

a) Pensjoni għax-xjuħ; 

b) Pensjoni għall-għomja; 

ċ) Pensjoni għal nies b’diżabilità; 

d) Allowance għax-xjuħ.

=== 1949-1984: Mintoff mexxej tal-Partit ===

Mill-ewwel xhur ta' gvern Laburista beda jinqala' diżgwid bejn il-Prim Ministru Pawlu Boffa u d-Deputat Prim Ministru, Dom Mintoff l-aktar dwar il-mod li l-gvern kien qed jimxi mal-ħakma Ingliża f'Malta. Dan wassal għal qasma, imsejħa ''split'', fil-Partit Laburista fl-1949. Pawlu Boffa twarrab mill-Konferenza Ġenerali u dan min-naħa tiegħu beda  partit ġdid bl-isem ta' ''Malta Workers Party'', filwaqt li nhar l-10 ta' Ottubru 1949 il-Perit Dom Mintoff laħaq mexxej tal-Partit Laburista Malti fl-eta' ta' 33 sena u l-isem uffiċjali tal-partit sar ''Malta Labour Party''. 

Nhar l-14 ta' Jannar 1951, twaqqfet fergħa taż-żgħażagħ ġdida fil-Partit bl-isem ''Labour League of Youth''.

==== L-Ewwel Gvern ta' Mintoff (1955-1958) ====

Il-Partit Laburista mmexxi minn Mintoff rebaħ l-Elezzjoni tal-1955, b’56% tal-voti bil-proposta ewlenija tkun dik tal-integration mar-Renju Unit. B'hekk Mintoff ġie maħtur Prim Ministru ta' Malta għall-ewwel darba. Fil-Kabinett tiegħu kien hemm l-awtur famuż [[Ġużè Ellul Mercer]], li kien inħatar Ministru tax-Xogħol, u [[Agatha Barbara]] Ministru tal-Edukazzjoni, li żmien wara kellha ssir President ta' Malta. 

Il-Gvern ta' Mintoff wettaq riformi kbar fis-sistema edukattiva. L-iskola saret bla ħlas u obbligatorja sakemm it-tfal ikollhom 14-il sena. Inbnew jew tkabbru 44 skola fil-pajjiż. Bdew jitqassmu kotba b’xejn u l-istudenti tal-kulleġġ bdew jingħataw dak li jissejjaħ “pocket money” waqt li nfetħu l-ewwel skejjel speċjali, fosthom għal dawk neqsin mid-dawl, is-smigħ u oħrajn bi problemi mentali.

Il-Gvern Laburista għadda l-Att tal-1956 dwar l-Għajnuna Nazzjonali. Dan kien jipprovdi dawn il-benefiċċji: 

a) Għajnuna Soċjali; 

b) Għajnuna speċjali għal waqt il-qgħad; 

ċ) Għajnuna għall-mard; 

d) Għoti tal-ħalib lit-tfal tal-is­kola; 

e) Għajnuna dwar il-lebbra; 

f) Għajnuna dwar it-tuber­ko­lożi;

ġ) Mediċini b’xejn.

U biex jgħin dawn il-benefiċċji kollha, il-Gvern Laburista intro­duċa għall-ewwel darba t-Taxxa fuq id-Dħul (Income Tax). 

==== Ir-Riżenja tal-Gvern Laburista u l-Irvellijiet t'April 1958 ====

Mintoff ried li Malta tkun integrata totalment mal-Ingliżi biex il-Maltin kien ikollhom drittijiet u ghixien ahjar, ugwali daqs il-poplu Ingliz. It-trattati sfaxxaw wara li fl-1958 tfaccat il-possibilita' li tinghalaq it-tarzna mill-Inglizi u dawn tal-ahhar ma ridux ukoll jaghtu garanzija kemm se jdumu jaghtu flus lil Malta wara dan it-trattat. Il-gvern Laburista waqqaf in-negozjati kollha mal-Ingilterra u beda jahdem favur Malta Indipendenti.

Minhabba li l-Inglizi baqghu ma taw l-ebda garanzija dwar il-futur tat-tarzna, il-gvern Laburista rrizenja u minhabba dan, sehhew irvellijiet kbar mill-Maltin kontra l-Inglizi, fit-28 t'April 1958. Ħafna ġew arrestati fosthom ministri Laburisti, Bertu Hyzler u [[Agatha Barbara]] dak iz-zmien ministru tal-edukazzjoni u li hafna snin wara, nhatret l-ewwel President mara.

==== Il-Kwistjoni Politiko-Reliġjuża tas-Sittinijiet ====

Il-Knisja mmexxija mill-Arċisqof [[Mikiel Gonzi]] beżgħet li jekk Malta tiġi integrata mal-Ingilterra, Malta ma kinitx se tibqa' l-pajjiż Kattoliku li kienet, u għalhekk interdettat l-Eżekuttiv tal-Partit kif ukoll imponiet id-dnub il-mejjet fuq min jivvota għall-Partit jew jaqra l-gazzetti tiegħu. Partitarji Laburisti bdew jindifnu f'art mhux ikkonsagrata fiċ-Ċimiterju tal-Addolorata, imsejħa l-&quot;Miżbla&quot;, membri tal-Eżekuttiv tal-Partit Laburista, bħal [[Lino Spiteri]] u [[Joe Micallef Stafrace]] iżżewġu fis-sagristiji tal-knejjes u l-attivisti Laburisti ma kinux jingħataw assolazzjoni fil-qrar. Waqt xi ''meetings'' tal-Partit Laburista kienu jindaqqu l-qniepen tal-knejjes. 

Dan wassal għal qasma oħra fil-partit (bil-ħolqien tal-Christian Workers Party ta' Pellegrini li dam sa l-1966) u telfa elettorali fl-1962 li saru taħt kostituzzjoni ġdida.

Fl-elezzjonijiet ġenerali tal-1966, il-Knisja għal darb’ oħra lagħbet rwol importanti, peress li s-sanzjonijiet imposti fuq il-Partit Laburista u s-sostenituri tiegħu, kienu għadhom fis-seħħ. Iż-żminijiet kienu qed jinbidlu, u l-Knisja Kattolika indunat b'dan. Għalhekk din id-darba is-sanzjonijiet ma kinux proklamati b'mod ferventi pubblikament bħalma ġara fl-elezzjonijet ta' qabel. Iżda dan ma jfissirx li kienu inqas effettivi. Infatti kien għad hemm ħafna qassisin li waqt l-omeliji tagħhom minn fuq il-pulptu, kienu jgħaddu kummenti kontra l-Partit Laburista. Inqala' ukoll il-każ tal-Professur [[Pietru Pawl Saydon]]. Kif kien mistenni, l-elezzjonijiet reġgħu ntrebħu mill-Partit Nazzjonalista, iżda l-Partit Laburista mar aħjar mill-elezzjonijjiet preċedenti tal-1962 u żied konsiderevolment l-ammont ta' voti. Il-Partit Laburista, rebaħ 22 siġġu minn 50 u 43.1% tal-voti. It-28 siġġu l-ieħor intrebħu kollha mill-Partit Nazzjonalista, bil-partiti ż-żgħar ma jirnexxilhomx itellgħu kandidat. Ġorġ Borg Olivier b’hekk reġa’ nħatar Prim Ministru.

Sar ċaqliq fir-relazzjonijiet bejn il-knisja u l-Partit Laburista meta ntbagħat f'Malta, l-isqof Mons. [[Emmanuel Gerada]] li kien jifforma parti mill-korp diplomatiku tal-Vatikan. Infatti f'April 1969, wara ħafna diskussjonijiet, anke bis-sehem ta' dak li ħafna żmien wara sar Kardinal, Patri [[Prospero Grech]], iż-żewġ naħat laħqu ftehim u Mons. Gerada iffirma trattat mal-Partit Laburista li kien jgħid li l-Knisja ma kellix tindaħal iktar fi kwistjonijiet politiċi u li kellhom jiġu wkoll irtirati s-sanzjonijiet kollha kontra l-Partit Laburista. B'hekk il-Partit Laburista seta' fl-aħħar jikkonċentra biss fuq kwistjonijiet politiċi minflok jinħela fi ġlied żejjed kontra l-Knisja. Intant, is-sitt punti msemmija mill-Partit Laburista rigward ir-relazzjoni bejn l-istat u l-knisja, kienu iktar il-quddiem, inklużi fil-Kostituzzjoni Repubblikana tal-1974.

==== It-Taħdidiet għall-Indipendenza ====

Il-Partit ipparteċipa fit-taħdidiet għall-Indipendenza.Il-Partit Laburista ma qabilx ma' dak li ġie offrut ghax Malta u fil-fatt, ma kienx ħa sehem fiċ-ċelebrazzjonijiet ta' l-Indipendenza fl-1964. Skond Mintoff din kienet &quot;indipendenza farsa&quot; għax postijiet u istituzzjonijiet importanti ghal Malta baqghu mmexxija u okkupati mill-Inglizi, u sahansitra r-Regina tal-Ingilterra baqghet il-Kap tal-Istat Malti.

=== It-Tieni u t-Tielet Gvern ta' Mintoff (1971-1981) ===

Fl-elezzjonijiet ġenerali tal-1971 l-MLP u l-GWU ippreżentaw programm konġunt imsemmi 'Malta Maltija fil-Paċi u l-Progress'. Il-programm kien definit bhala wieħed soċjal-demokratiku, u il-wegħdiet prinċipali kienu jinkludu it-twaqqif ta' ftehim dwar forzi militari barranin f'Malta, l-introduzzjoni ta' leġislazzjoni soċjali bħal ġimgha ta' 40 siegħa, il-paga minima, riforma fuq it-taxxa tad-dħul u pjan ekonomiku li kien jemfasizza fuq l-edukazzjoni, l-industrija, agrikoltura u sajd, turiżmu, housing, children's allowance u forom oħrajn ta' welfare.

Il-programm emfasizza ukoll fuq id-drittijiet ugwali mingħajr distinzjoni ta' razza, kulur jew twemmin, kif ukoll id-dover li jwaqqaf it-tbatija u s-sofferenza li tirriżulta minn nuqqas ta' ugwaljanza bejn is-sinjur u l-fqir. Il-Partit Laburista wiegħed ukoll 50% parteċipazzjoni tal-Union fit-tmexxija tat-tarzna sabiex tkun tista' tiġi rranġata is-sitwazzjni ekonomika. Għall-elezzjonijiet ġenerali tal-1971, il-Partit Laburista iddeċieda li jiġġieled l-elezzjoni ġenerali fuq il-kwistjonijiet tal-korruzzjoni, il-qagħad u l-emigrazzjoni (ta' min isemmi li ftit xhur qabel, eluf ta' Maltin kienu emigraw lejn il-Kanada u l-Awstralja biex ifittxu ħajja u futur aħjar).

Il-kampanja elettorali kienet pjuttost kwieta. L-MLP rebaħ l-elezzjonijiet bi 28 siġġu minn 55 fil-Parlament, u 50.8% tal-voti, b'maġġoranza minima ta' siġġu wieħed biss fil-Parlament. L-ewwel ħaġa li għamel Mintoff mal-ħatra tiegħu bħala Prim Ministru, kienet li neħħa lil Sir Maurice Dorman minn Gvernatur ta' Malta, u minn floku laħħaq Malti, Sir [[Anthony Mamo]]; fl-1974 Sir Anthony Mamo ġie maħtur bhala l-ewwel President tar-Repubblika ta' Malta.

Vapuri tal-Gwerra Amerikani ma tħallewx jużaw il-portijiet Maltin, u l-Kmandant tan-N.A.T.O. ġie ddikjarat persona non grata u għalhekk kellu jitlaq minn Malta, bil-kwartieri tan-N.A.T.O. jiġu magħluqa.

Sadanittant, Mintoff laħaq bosta ftehim ma' pajjiżi barranin, bl-intenzjoni li jattira investiment lejn Malta u jingħata għajnuna finanzjarja; l-iktar għajnuna konkreta waslet mill-Libja u l-pajjiżi kommunisti, bħall-Unjoni Sovjetika u ċ-Ċina.

Il-Gvernijiet Laburisti tas-sebgħinijiet ħadu bosta miżuri soċjali fosthom:

* In-nazzjonalizzazzjoni kif ukoll il-bidu ta' bosta kumpaniji propjetà tal-istat, fosthom l-[[Air Malta]], is-[[Sea Malta]], il-[[Bank of Valletta]], il-[[Mid-Med Bank]], it-[[Telemalta]] u x-[[Xandir Malta]];
* Tnaqqis fid-differenza fis-salarji bejn l-ogħla u l-iktar grad baxx fis-servizzi ċivili;
* L-għoti ta' żieda għall-għoli tal-ħajja u bonuses bi ''flat rate'' minflok b'perċentwali;
* L-introduzzjoni tas-sistema PAYE (Pay-As-You-Earn) u ''higher ceiling'' fejn tidħol it-taxxa tad-Dħul;
* Il-bidu ta' skema nazzjonali tas-saħħa;
* Id-demolizzjoni ta' ''slums'' u l-bini ta' bosta ''units'' residenzjali għall-ħaddiema u l-familji tagħhom;
* Xiri ''bulk-buying'' ta' prodotti mportati bħall-ħalib, zokkor u butir bi prezzijiet orħos;
* Bosta riformi fil-leġislatura industrijali bħal pereżempju, it-tnaqqis tal-working week għal 40 siegħa u liġi favur paga ndaqs għal ħaddiema nisa;
* Iż-żieda fin-nefqa għas-servizzi soċjali kif ukoll l-introduzzjoni ta' servizzi bħaċ-''Children's Allowance'';
* It-tneħħija ta' ''streaming'' u eżamijiet fi skejjel statali;
* Bosta proġetti turistiċi;
* Inbnew oqsma industrijali ġodda u dawk eżistenti ġew imkabbra; 
* Ġiet mibnija pista tal-ajru ġdida li kienet takkomoda vetturi tal-arju kbar;
* L-introduzzjoni ta' korpi tax-xogħol bħall-Korpi tal-Pijunieri, li kienu jagħmlu bosta xogħol ta' kostruzzjoni. Membri ta' dawn il-korpi kienu miċħuda mid-dritt li jissieħbu trade unions.

=== L-Elezzjoni tal-1981 ===

Fl-Elezzjoni tal-1981, il-Partit Laburista, avolja ġab minoranza ta' voti (49.1%) irnexxilu jirbaħ iktar siġġijiet parlamentari min-Nazzjonalisti, li rnexxielhom jirbħu 50.9% tal-voti. B'hekk l-MLP rebaħ l-elezzjonijiet ġenerali għat-tielet darba konsekuttiva. Ir-riżultat ġie meqjus bħala wieħed pervers u filfatt, Mintoff ried li jsiru elezzjonijet ġodda dik is-sena stess biex isolvu din il-polemika. Iżda l-ministri tiegħu ma ridux u b'hekk din baqgħet ma saritx. Il-Partit Nazzjonalista rreaġixxa billi ddikjara l-Gvern Laburista bħala wieħed ta' minoranza u akkuża l-Gvern b'jerrymandering. Dan wassal għal ħafna tensjoni fil-pajjiż fis-snin ta' wara. L-ebda MP Nazzjonalista ma attenda l-parlament għal tliet snin sħaħ, u dan apparti n-numru ta' bojkotts li kienu jsiru. Fost dawn kien hemm il-bojkott tat-televiżjoni tal-istat, li dak iż-żmien kien l-uniku stazzjon televiżiv lokali, kif ukoll f'ċerti retail outlets. In-numru ta' theddid u tqegħid ta' bombi ma' djar ta' nies prominenti żdied u dan inevitabilment ġab miegħu instabbilità kbira fil-pajjiż.

Mintoff ippropona li Mifsud Bonnici jiġi mlaħħaq Deputat Mexxej tal-Partit u fil-fatt dan ġie elett bħala deputat mexxej fid-29 ta' Mejju, 1980. Fil-15 t'Ottubru, 1982 Dott. Karmenu Mifsud Bonnici ġie appuntat Mexxej tal-Malta Labour Party wara mozzjoni minn Dom Mintoff. Huwa ġie co-opted fil-Parlament fit-2 ta' Mejju, 1983 u ġie appuntat Ministru tal-Edukazzjoni.

=== 1984-1992: Karmenu Mifsud Bonnici ===

Fit-22 ta' Diċembru, 1984 Mintoff irriżenja minn Prim Ministru ta' Malta u minn floku laħaq [[Karmenu Mifsud Bonnici]]. Dom Mintoff żamm is-siġġu tiegħu fil-Parlament wara r-riżenja tiegħu minn Prim Ministru u xorta baqa' attiv politikament avolja ma baqax il-mexxej tal-partit. Beda jissuġġerixxi li jsiru emendi kostituzzjonali rigward is-sistema elettorali u l-Presidenza. Fl-20 ta' Diċembru 1986 intlaħaq ftehim bejn iż-żewġ partiti u sar il-bdil neċessarju.

Fl-1987, il-Partit Laburista tilef l-elezzjoni. Fl-1989, il-whip tal-Partit [[Wenzu Mintoff]] u l-President [[Toni Abela]] tkeċċew mill-Partit Laburista wara li riedu lill-mexxej tal-Partit Laburista jiehu responsabbilta' politika tal-atti vjolenti li saru minn xi partitarji. Dawn ftit wara bdew partit ġdid bl-isem ta' [[Alternattiva Demokratika]] imma eventwalment reġgħu ingħaqdu mal-Partit Laburista.

Fl-1992 il-Partit Laburista reġa' tilef l-elezzjoni. Mifsud Bonnici irreżenja minn mexxej. 

=== 1992-2008: Alfred Sant ===

Wara r-riżenja ta' Karmenu Mifsud Bonnici li kien propona lil George Vella bħala Mexxej tal-Partit u dan ma aċċettax, [[Alfred Sant]] kien elett Mexxej tal-Partit Laburista mill-Konferenza Ġenerali tal-Partit nhar is-26 ta' Marzu 1992, f'elezzjoni li għaliha kkontestaw ukoll l-eks-ministri Lino Spiteri u Joe Brincat. Tmien snin wara, Lino Spiteri allega li f'din l-elezzjoni kien hemm min bagħbas fil-voti biex ma jitlax hu, tbagħbis li Spiteri qal Alfred Sant ma kellux x'jaqsam miegħu u lanqas kien jaf bih. 

Sant mill-ewwel iċċaqlaq biex jimmodernizza l-Partit. Il-Partit ħareġ mill-kwartieri storiċi tiegħu fil-Maċina, Bormla, għal bini ġodda tal-Kwartieri tal-Partit Laburista fil-Ħamrun, twaqqaf Super One TV u Super One Radio u inħallet l-għaqda statutorja mal-GWU u saru emedi sinjifikanti fl-istatut.

Mat-twaqqif tal-Kunsilli Lokali fl-1993 il-Partit iddeċieda li ma jipparteċipax formalment fl-elezzjonijiet, pożizzjoni li żamm sa l-1998, għalkemm kien jappoġġa lill-kandidati Indipendenti.

It-tibdiliet li saru, kif ukoll it-telfien ta' popolarità tal-Partit Nazzjonalista, wasslu lill-Partit Laburista lura għar-rebħ fl-elezzjonijiet ġenerali tal-1996, l-ewwel darba li akkwista maġġoranza assoluta mill-1976. Il-Partit Laburista mmexxi minn Alfred Sant, u d-deputati mexxejja George Vella u [[George Abela]], rebaħ l-elezzjonijiet tal-[[1996]] b'maġġoranza ta' 132,497 vot, żieda ta' 17,000 -il vot fuq l-elezzjoni ta' qabel, u nhar is-26 ta' Ottubru Alfred Sant ħa l-ġurament bħala Priministru. Kien ġab maġġoranza ta' 7000 vot iktar mill-Partit Nazzjonalista imma kellu biss siġġu wieħed iktar. Immedjatament kif kien wiegħed qabel l-elezzjoni, Sant ħareġ lil Malta mill-[[Partnership for Peace]] tan-[[NATO]] u beda l-proċess biex titneħħa l-[[VAT]] li fil-fatt tneħħiet u minflokha daħlet taxxa bl-isem CET. 

Fi żmien il-Gvern ta' Sant, inħatret l-ewwel Speaker mara fl-istorja tal-Parlament Malti, l-Avukat Miriam Spiteri Debono. Inħatret ukoll l-ewwel mara bħala kap ta’ agenzija tal-Gvern meta nħatret Sina Bugeja bħala Kap Eżekuttiv ta’ [[Sedqa]]. Alfred Sant kien l-ewwel Prim Ministru Laburista li ħa sehem fiċ-ċelebrazzjonijiet nazzjonali tal-[[Indipendenza ta' Malta|Indipendenza]], fil-21 ta' Settembru 1997. F'April 1997, il-Gvern ta' Sant ospita l-Konferenza Ewro-Mediterranja li fiha seħħet laqgħa importanti bejn il-mexxej Palestinjan [[Yasser Arafat]] u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan, David Levy.

Il-Gvern ta' Sant għamel il-Proġett ta' Buġibba, irrestawra l-Berġa tal-Baviera u l-Palazz [[de Vilhena|Vilhena]]. Tnaddaf u ġie rranġat Wied il-Fiddien, il-moll ta’ Lazzarett. Sar il-pavimentar ta’ Triq ir-Repubblika fil-[[Valletta|Belt]]. Saret l-ewwel fażi tal-proġett ta’ [[Chadwick Lakes]]. Sar proġett ta’ tisbiħ f’[[Wied il-Għajn]], [[Marsaxlokk]], [[Birżebbuġa]], [[Ħaġar Qim]], fil-bajja tal-[[Ġnejna]], madwar il-Ġonna ta’ San Anton, fil-bajja tar-[[Rinella]], il-Magħluq f’Wied il-Għajn li fih inbena teatru Grieg u ddikjarat riserva naturali u ġnien gdid fil-[[Baħrija]].

Il-Prim Ministru Sant ikkummissjona żewġ rapporti fuq it-Tarzna li t-tnejn urew il-qagħda ħażina li kienet fiha. Sant ra l-ħtieġa ta' sehem dirett fit-tmexxija tat-Tarznari mill-Gvern f’isem il-poplu, li kien qiegħed iħallas għat-telf li nġema’, u l-ħtieġa ta’ ristrutturar tal-operat tat-tarznari. Il-Kunsill tat-Tarzna sar kompost minn erbgħa membri magħżula mill-Gvern, erbgħa magħżula mill-ħaddiema u Chairman magħżul mill-Gvern. 

Il-Gvern ta' Sant daħal fi ftehim mal-isptar Capua Palace sabiex operazzjonijiet tal-qalb li ma setgħux isiru St. Luke’s jibdew isiru privat. Fetaħ unit gdid f’St. Luke’s għal kirurgija mhux maġġuri. Biddel il-pjanti għall-isptar Tal-Qroqq, li iktar tard issemma Mater Dei, biex dan ikun sptar ġenerali, xi ħaġa li l-Gvern Nazzjonalista ta' wara żamm. Fetaħ Dipartiment tal-Emerġenza ġdid fl-isptar ġenerali t’Għawdex. Inbniet dar għall-anzjani f’[[Bormla]]. Infetaħ Day Care Centre għall-anzjani f'Tas-[[Sliema]] u ieħor fiż-[[Żurrieq]]. Infetaħ uffiċjalment il-kumpless għal taħriġ gġall adulti b’diżabilità f’Wied il-Għajn.

Iddaħħlu regolamenti ġodda ta' rmunkar u clamping. Sar il-proġett tat-traffiku tal-[[Marsa]]. Beda jsir il-breathalyser test fuq is-sewwieqa tal-vetturi, u daħlet fis-sehh is-sistema tal-VRT ghall-karozzi.

Tħabbar l-ewwel Ombudsman għall-Università. Bdiet skema tal-Education Business Industry fejn edukaturi setgħu jitħarrġu dwar l-aħħar teknoloġija u proċessi industrijali. Fis-sajf tal-1998 sar xogħol ta' manutenzjoni fi 86 skola tal-Gvern. Infetah ir-Rinella Movie Park. F’Settembru 1997 twaqqfet l-Orkestra Nazzjonali ta' Malta.

==== Inkwiet intern ====

Iżda ma damx ma beda jberraq. Differenzi mal-eks-Mexxej tal-Partit Laburista, Dom Mintoff, żieda sostanzjali fit-tariffi tad-dawl u l-ilma u maġġoranza Parlamentari ta' siġġu wieħed ikaratterizzaw il-bidu tas-sajf ta' l-1998. Mintoff ivvota kontra l-Gvern u Sant ta parir lill-President li jxolji l-Kamra u jsejjah elezzjonijiet bikrija. F'nofs leġislatura u maqsuma l-Partit Laburista u tilef l-elezzjonijiet.

Wara l-elezzjonijiet ta' l-1998 Sant baqa' mhux ikkontestat bħala Mexxej għalkemm tilef wieħed mid-deputati mexxejja tiegħu, Ġorġ Abela. Din il-leġislatura kienet ikkaratterizzata mill-kwistjonijiet politiċi madwar l-applikazzjoni ta' Malta biex tissieħeb fl-UE, xi ħaġa li l-Partit Laburista oppona ghax hass li kien kmieni wisq ghal Malta biex taghmel dan il-pass. In-negozjati ngħalqu fl-aħħar ta' l-2002. Il-Gvern sejjaħ referendum f'Marzu imma l-Partit Laburista ta struzzjonijiet biex il-partitarji jastjenu, jivvotaw kontra, jew iħassru l-vot. Minkejja li maġġoranza ivvotat &quot;iva&quot; l-Partit Laburista insista li l-vot m'għaddiex peress li din ma kinitx maġġoranza tal-votanti kollha eliġibbli.

Il-Gvern mill-ewwel sejjaħ elezzjonijiet ġenerali li l-MLP reġa' tilef. Sant irriżenja u ssejħet elezzjoni għal mexxej. Sant ikkontesta flimkien ma' Anglu Farrugia u John Attard Montalto. Sant ġab 66% tal voti tad-delegati u rega gie elett bhala kap tal-partit. Il-politika tal-Partit Laburista fil-konfront ta' l-UE inbidlet u kien Sant stess li ġab l-approvazzjoni tal-Konferenza Ġenerali biex jappoġġa t-test tat-Trattat Kostituzzjonali ta' l-UE ghax accetta dak li rid il-poplu.

Fl-2004, fl-ewwel elezzjoni għall-Parlament Ewropew f'Malta, l-Partit Laburista ġab l-akbar ammont ta' voti u tella' tliet Membri Parlamentari Ewropej. Dawn kienu [[Joseph Muscat]], John Attard Montalto u Louis Grech.

Fl-ahhar serje ta' elezzjonijiet ghall-Kunsilli Lokali, il-Partit Laburita, immexxi minn Dr Alfred Sant, gab maggoranza assoluta ta' voti, ukoll f'lokalitajiet maghrufin ghall-appogg taghhom ghall-PN.

Iżda fl-elezzjoni tat-8 ta' Marzu, 2008, il-Partit Laburista Malti reġa' tilef l-elezzjoni ġenerali għat-tielet darba konsekuttiva. B'48.79% tal-voti, l-Labour ġab biss 1,580 vot jew 0.5% inqas mill-partit Nazzjonalista. Wara din it-telfa l-mexxej Alfred Sant iddeċieda li jirreżenja, fl-10 ta'Marzu, ftit sigħat biss wara il-ħruġ tar-riżultat uffiċjali.

=== Joseph Muscat ===

Wara r-riżenja ta' Alfred Sant, laħaq bħala aġent kap tal-Partit Charles Mangion. Fil-5 ta' Ġunju 2008 saret l-elezzjoni għal mexxej tal-Partit Laburista, li għaliha kkontestaw ħames kandidati: [[George Abela]], Evarist Bartolo, Marie-Louise Coleiro Preca, Michael Falzon u Joseph Muscat. Ħadd mill-ħames kandidati però ma ġab l-maġġoranza tal-voti fl-ewwel elezzjoni, b'hekk kellha tissejjaħ elezzjoni l-għada is-6 ta' Ġunju bejn l-ewwel żewġ kandidati li ġabu l-aktar voti. Dawn kienu George Abela u Joseph Muscat. 

Fl-elezzjoni finali [[Joseph Muscat]] inħatar mexxej tal-partit b'67% tal-voti tad-delegati. Hu sar it-tieni l-iżgħar mexxej tal-Partit Laburista wara Dom Mintoff.  

F'Novembru 2008, il-''Malta Labour Party'' bidel ismu għal ''Partit Laburista'' bl-inizjali ''PL'' flok ''MLP''.

Fl-2009, il-Partit Laburista reġa' rebaħ l-elezzjonijiet tal-Parlament Ewropew, din id-darba b'55% tal-voti mitfugħa filwaqt li ġab 35,000 vot aktar mill-PN.

Fl-ewwel tliet snin tat-tmexxija ta' Joseph Muscat ingħaqdu mal-Partit Laburista persuni li qabel kienu jaħdmu fil-kamp Nazzjonalista bħal Manuel Mallia (li fl-2013 sar il-Ministru tal-Intern u Sigurtà Nazzjonali)[[Marisa Micallef Leyson]], [[Mario Farrugia Borg]], [[Deborah Schembri]] (li fl-2013 telgħet fil-Parlament) u [[Cyrus Engerer]] (li ħiereġ għall-Elezzjonijiet Ewropej tal-2014). Ħareġ ukoll mal-Partit Laburista għall-elezzjonijiet Ewropej il-Professur [[Edward Scicluna]], li qabel ma kienx fil-politika u li fl-2013 sar Ministru tal-Finanzi, u Dr. Konrad Mizzi (li fl-2013 sar Ministru għall-Enerġija). [[Lydia Abela]], mart iben il-President George Abela saret is-segretarju eżekuttiv tal-Partit Laburista. [[Robert Abela]], bin il-President, ikkampanja fl-elezzjoni ġenerali favur il-Partit Laburista. [[John Bundy]], eks-kandidat tal-PN, beda jippreżenta programm fuq ONE TV. Fil-Konferenza Ġenerali tal-2011, ħabbru li se joħorġu għall-ewwel darba għall-elezzjoni mal-Partit il-mużiċista Sigmund Mifsud, l-avukat tal-General Workers' Union Joanne Vella Cuschieri, u t-tobba Deo Debattista (li fl-2013 tela' fil-Parlament), Silvio Grixti u Godfrey Farrugia (li fl-2013 sar Ministru tas-Saħħa).

F'Marzu 2012, il-Partit Laburista reġa' rebaħ l-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali li saru f’35 lokalità bi swing ta’ 5.5% fil-voti favurih u tnaqqis ta’ 5.26% fil-voti għall-Partit Nazzjonalista. Il-PL ġab kważi 56% tal-voti u rebaħ lokalitajiet li tradizzjonalment dejjem kienu f’idejn il-PN, f'San Pawl il-Baħar, Ħal Safi u l-Qala. F’lokalitajiet oħrajn tradizzjonalment Nazzjonalisti, il-PL irnexxielu jżid il-voti b’persentaġġi sostanzjali fosthom f’Ħal Balzan, is-Siġġiewi u San Ġiljan fejn żied il-voti b’7%, b’4% u 10.7% rispettivament. Minn 35 lokalità li fihom saru l-elezzjonijiet, f’21 minnhom il-Partit Laburista ġab maġġoranza tal-voti. B'kollox kien hemm 61,751 li vvutaw għall-Partit Laburista, 46,409 li vvutaw għall-Partit Nazzjonalista, 1,797 vot għall-Alternattiva Demokratika u 960 għall-kandidati indipendenti. Il-PL ġab 15,342 vot iktar mill-PN, 14% iktar.

Fl-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2013]], il-Partit Laburista kiseb 167,533 vot, 35,107 aktar mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] li kiseb 132,426 vot f’dik li tista’ tiġi meqjusa bħala l-ikbar differenza għal diversi snin tant li l-PL ġab kważi 55% u l-PN 43%, kif kien ħabbar kull stħarriġ li sar qabel l-elezzjoni.

F'Marzu 2013, fl-istess jum tal-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2013]], il-Partit Laburista reġa' rebaħ l-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali li saru fi 33 lokalità u żied il-voti fuq l-elezzjonijiet ta’ erba' snin qabel fl-istess lokalitajiet bi 2.2% biex issa ġab kważi 57%. Min-naħa tiegħu, il-Partit Nazzjonalista naq­qas il-voti bi kważi 2% u ġab 42%. F’dawn l-elezzjonijiet, il-Partit Laburista rebaħ għall-ewwel darba il-kunsill lokali ta’ Birkirkara u kien hemm ħames lokalitajiet oħra li fihom il-Partit Nazzjonalista tilef il-maġġoranza: l-Imtarfa, Tal-Pietà, il-Mellieħa, l-Imqabba u Santa Venera.

Hekk fl-2013, il-Partit Laburista għandu kważi żewġ terzi, 65%, tal-lokalitajiet kollha f'idejh, 44 lokalità minn 68.

Fl-elezzjonijiet każwali tal-Elezzjonijiet Ewropej li saru f'April 2013, il-Partit Laburista tella' l-ewwel Membru tal-Parlament Ewropew mara fl-istorja politika Maltija, [[Marlene Mizzi]], li kienet ċermen tas-Sea Malta, u ġabet kważi 24,000 vot.

Nhar l-24 ta' Mejju 2014, Muscat iffaċċja l-ewwel elezzjoni tiegħu bħala Prim Ministru, sena wara l-ħatra tiegħu. Il-Partit Laburista rebaħ l-Elezzjonijiet Ewropej għat-tielet darba b'53.3% tal-voti, 33,675 vot iktar mill-[[Partit Nazzjonalista]], li ġab 40% tal-voti. Il-Partit Laburista ġab 1.5% inqas minn kemm kien ġab fl-2009. Il-kandidat minn fost it-tnax li kienu qegħdin jikkontestaw f’isem il-Partit Laburista bl-akbar għadd ta’ voti fl-ewwel għadd kien [[Alfred Sant]], li kiseb 48,739 vot, 36% tal-voti li kiseb il-Partit Laburista.

Fl-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2017 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2017]], il-Partit Laburista kiseb 170,976 vot, 35,280 aktar mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] li kiseb 135,696 vot f’dik li tista’ tiġi meqjusa bħala l-ikbar differenza minn wara t-Tieni Gwerra Dinjija tant li l-PL ġab 55% u l-PN 43.7%.

=== Robert Abela ===
Wara r-riżenja ta' Joseph Muscat minn Mexxej tal-Partit f'Jannar 2020, nhar it-12 ta' Jannar 2020, Robert Abela nħatar Mexxej tal-Partit Laburista, u l-għada nħatar Prim Ministru.

== Il-Ħidma tal-Partit Laburista favur l-Ilsien Malti ==

Fl-1923, il-membru parlamentari Robby Hamilton tal-Partit Kostituzzjonali li kien f'Compact mal-Partit Laburista ressaq mozzjoni biex il-Malti jsir it-tielet ilsien uffiċjali. Madankollu, il-mozzjoni, li kienet issekondata mill-Partit Laburista m’għaddietx. Hamilton kien l-ewwel persuna li qatt tkellmet bil-Malti fil-Parlament, anki jekk spiċċa rredikolat mill-avversarji politiċi tiegħu. Fl-1924, bis-saħħa ta’ mozzjoni mressqa mill-membru parlamentari Laburista Turu Mifsud, il-Gvern aċċetta li jippubblika l-grammatika tal-[[Akkademja tal-Malti|Għaqda tal-Kittieba tal-Malti]], it-''Tagħrif fuq il-Kitba Maltija'', miktub minn [[Ninu Cremona]] u Ġanni Vassallo. Sa llum dan il-ktieb għadu meqjus bħala l-qofol tal-ortografija u l-grammatika tal-Malti. Bil-ħidma tal-Partit Laburista saru emendi fl-atti li jirregolaw il-professjoni notarili li  ppermettew li l-Malti jintuża f’kull dokument uffiċjali. Dehru wkoll l-ewwel avviżi bil-Malti fil-[[Gazzetta tal-Gvern ta' Malta|Gazzetta tal-Gvern]]. Il-liġi elettorali, ir-regolamenti tat-traffiku, u ċ-ċitazzjonijiet tal-qorti (apparti l-verżjoni bit-Taljan) bdew jidhru wkoll bil-Malti.

Il-Partit Laburista mmexxi minn [[Pawlu Boffa|Boffa]] ħadem bis-sħiħ biex l-ilsien Malti jidħol fil-qrati. Min kien jaf biss bil-Malti, jiġifieri l-maġġoranza kbira tal-Maltin, lanqas biss kienu jifhmu x'kien ikun qed jingħad fuqhom. Fl-1934, il-Malti sar lingwa nazzjonali u fl-1936 sar il-lingwa tal-qrati. Dan qanqal l-għadab tal-għedewwa tal-Malti, fosthom Sir [[Arturo Mercieca]] u l-Kamra tal-Avukati. Fl-1937 il-Malti sar obbligatorju fl-Università u twaqqfet il-Katedra tal-Malti u l-Lingwi Orjentali. Fl-1998, [[Dom Mintoff]] fil-Parlament qal hekk fuq il-ħidma ta' Boffa:

{{kwota|Il-Partit tal-Ħaddiema, li għandu rekords mill-iktar sbieħ, speċjalment Boffa ...  Jekk hawn ħaġa li Boffa jistħoqqlu li jkollu statwa għaliha hija l-mod kif iddefenda l-ilsien Malti mill-bidu, biex ma noqogħdux insemmu Aquilinijiet.  Aquilina veru kien bravu; ddefenda l-ilsien Malti u għamel ''living'' minnu imma Boffa ddefenda l-ilsien Malti, medd għonqu u ħadem u ma ħa xejn minn dan kollu ħlief xebgħa mingħand il-gradwati sħabu tal-Universita'.  Jien qed insemmi dawn l-affarijiet biex nuri kemm sofra dan il-bniedem.}}

Fl-1971, fi żmien il-Gvern ta' Mintoff, il-Malti, għall-ewwel darba, sar il-lingwa uffiċjali tal-Università flimkien mal-Ingliż. Għall-ewwel darba wkoll, id-diskors inawgurali tal-Parlament, indirizzat mill-Gvernatur Sir [[Anthony Mamo]], sar bil-Malti. Fil-Kostituzzjoni ta' Malta Repubblika tal-1974 il-Malti kien rikonoxxut għal darba oħra bħala l-Ilsien Nazzjonali. Fl-1974, is-sensiela ''Denfil'' ħadet post is-sensiela ''Ġabra ta' Ward '' bħala testi ta' qari fl-iskejjel primarji, serje li baqgħet tintuża għal iktar minn tletin sena. Bejn l-1976 u l-1977, fuq TVM bdiet tidher b’suċċess kbir l-ewwel sensiela televiżiva bil-Malti – ''F’Baħar Wieħed'' ta’ Lino Grech. Fl-1982, il-Partit Laburista beda s-''Sensiela Kotba Soċjalisti''(SKS) li fiha ġew ippubblikati kotba kbar bħal ''Ulied in-Nanna Venut'' u ''Il-Ħolma Maltija''. Fl-istess sena l-Partit Laburista tella' l-ewwel ''rock opera'' bil-Malti, ''Ġensna'', b'lirika ta' Raymond Mahoney u mużika ta' Paul Abela. Fis-snin disgħin il-Partit Laburista beda jorganizza l-''Iljieli Mediterranji'' fil-Ġonna tal-Argotti, bi musicals oriġinali u ta' livell bħal ''Bastilja, Ulied in-Nanna Venut fl-Amerika, Spiru Ċefai, Żeża tal-Flagship, It-Tfajla tal-Palazz'' u ''Manwel Manwel''. Il-Partit Laburista dejjem appoġja l-għana Malti u l-kanzunetta Maltija.

=== Sensiela Kotba Soċjalisti ===

Fl-1982, il-Partit Laburista ħoloq diversi dipartimenti fi ħdanu, fosthom id-Dipartiment tat-Tagħrif, b'Alfred Sant bħala chairman. Fost inizjattivi ġodda ta' Alfred Sant kien hemm Dar tal-Pubblikazzjoni, is-Sensiela Kotba Soċjalisti, S.K.S. L-isem kien ingħata minn Anton Cassar, membru fl-istess dipartiment u ġurnalist. L-ewwel ktieb li ħareġ f’din is-sensiela kien il-ktieb “Il-Mixja tal-Ħaddiema lejn il-Ħelsien” ta’ [[Frans Sammut]], ippubblikat fis-sena 1982. Warajh ġie ppubblikat il-ktieb ta' Anton Cassar “Meta l-Għawdxin kienu Mxewxa”. L-ewwel ktieb ta' Alfred Sant ippubblikat mal-S.K.S. kien fl-1988: ''It-28 ta’ April 1958 - Il-Ħobż u l-Ħelsien'' u l-aħħar wieħed ''George Bush f'Malta'' fl-2013. Sal-aħħar tal-2012, l-S.K.S. kienet ippubblikat 130 ktieb.

=== Awturi xellugin ===

Diversi parlamentari u attivisti Laburisti kienu awturi u promoturi tal-Malti. Fl-1939 twaqqfet ix-Xirka għat-Tixrid tal-Ilsien Malti minn [[Ġużè Bonnici]] (president), [[Ġużè Chetcuti]], [[Anton Buttigieg]], ilkoll Laburisti, flimkien ma' [[Ġorġ Pisani]]. Ftit wara, ix-Xirka bdiet ixxandar programmi letterarji fuq ir-Rediffusion. Fost awturi xellugin, ħafna minnhom membri jew deputati parlamentari tal-Partit Laburista, insibu lil  

• [[John F. Marks]] - trejdunjonista u politiku, awtur tar-rumanz ''Tejbilhom Ħajjithom''

• Guliermu Arena - attiv fix-Xirka tal-Imdawlin ta’ [[Manwel Dimech]] u ġurnalista

• Mikelanġ Borg - wieħed mill-fundaturi tal-Partit Laburista, kittieb ukoll ta’ drammi, fosthom ''Żeża tal-Flagship''

• Giacinto Tua - kittieb u drammaturgu. Wieħed mill-fundaturi tal-Partit Laburista.

• Ċensu Busuttil - poeta, kittieb, lingwista, konferenzier, filantropu, lessikografu u politiku

• [[Alfons Maria Galea]] - filantropu kbir, kittieb u fundatur tas-sensiela tal-Kotba tal-Mogħdija taż-Żmien bil-Malti. Kien senatur Laburista.

• [[Ġino Muscat Azzopardi]] - fundatur u editur tal-ġurnal umoristiku ''Dr Xekkek''. Kien fl-Eżekuttiv tal-Partit Laburista u awtur ta’ rumanzi storiċi

• [[Ġużè Bonnici]] - awtur ta' rumanzi u novelli

• [[Ġużè Orlando]] - awtur tar-rumanz ''L-Ibleh''

• [[Ġużè Ellul Mercer]] - fis-snin tletin kien l-editur ta’ ''Il-Cotra'', l-organu tal-Partit Laburista. Kiteb ir-rumanz [[Leli ta’ Ħaż-Żgħir]], kif ukoll djarju tal-gwerra ''Taħt in-Nar''. Kien Ministru fil-Gvern Laburista tal-1955-58.

• [[Karmenu Vassallo]] - poeta, kittieb, traduttur u politiku. Kien wieħed mid-disà membri Laburisti fil-Kunsill tal-Gvern fl-1946.

• [[Anton Buttigieg]] - poeta u politiku, Ministru fil-Gvern Laburista u wara President ta’ Malta.

• [[Ġużè Chetcuti]] - poeta u kittieb ta’ novelli u rumanzi, drammi kif ukoll ta’ studji kritiċi

• [[Ġużè Diacono]] - ġurnalist u kittieb ta’ drammi b’tema socjali realistika. Awtur tad-dramm ''Il-Madonna taċ-Ċoqqa''.

• [[Paul Xuereb|Pawlu Xuereb]] - kittieb ta’ rumanzi. Waqqaf is-sensiela ta’ kotba ''Blocks''. Kien politiku, Ministru fil-Gvern Laburista u Aġent President ta’ Malta.

• Anton Cassar - ġurnalist

• [[J. J. Camilleri]] - l-awtur ta' ''Aħna Sinjuri'' u rumanzi oħra

• [[Lino Spiteri]] - awtur ta' novelli u rumanzi, Ministru fi Gvernijiet Laburisti

• [[Philip Sciberras]] - poeta u awtur, deputat Laburista u Imħallef

• [[Alfred Sant]] - awtur ta' drammi, rumanzi u novelli, Prim Ministru Laburista

• [[Frans Sammut]] - awtur ta' rumanzi fosthom ''Il-Gaġġa'' u ''Samuraj''

• [[Albert Marshall]] - poeta u direttur tad-drama

• [[Paul P. Borg]] - awtur ta' ''Dal-Lejl Ġie Alla''

== Mexxejja tal-Partit ==

* 1925–1927 [[William Savona]]
* 1927-1928 Kurunell [[Michael Dundon]]
* 1928–1949 Dr [[Paul Boffa]] (Prim Ministru: 1947–1950)
* 1949–1984 Perit [[Dom Mintoff]] (Prim Ministru: 1955–1958, 1971–1984)
* 1984–1992 Dr [[Karmenu Mifsud Bonnici]] (Prim Ministru: 1984–1987) 
* 1992–2008 Dr [[Alfred Sant]] (Prim Ministru: 1996–1998) 
* 2008–2020 Dr [[Joseph Muscat]] (Prim Ministru: 2013-2020)
*2020-          Dr [[Robert Abela]] (Prim Ministru: 2020-  )

L-iktar wieħed li dam mexxej tal-Partit kien [[Dom Mintoff]], li dam 35 sena, u kien l-iżgħar mexxej meta laħaq. Kien priministru erba' darbiet, u huwa l-iktar priministru Malti li dam fil-kariga, 16 -il sena. Kien ukoll l-iktar membru parlamentari li dam fil-Parlament: 51 sena u l-iktar wieħed li kien elett drabi: 14-il darba - f'kull elezzjoni mill-1945 sal-1996. 

L-inqas mexxejja li damu kienu l-ewwel tnejn: Savona li dam kważi sentejn u Dundon sena u tliet xhur. Dundon kien ukoll l-ixjeħ mexxej meta laħaq. Kellu 72 sena meta laħaq. 

Fost il-mexxejja tiegħu, il-Partit Laburista kellu tliet avukati (Savona, Mifsud Bonnici u Abela), żewġ tobba (Dundon u Boffa), żewġ ekonomisti (Sant u Muscat) u perit (Mintoff).

Boffa, Sant, Muscat, u Abela qatt ma kienu Deputati Mexxejja tal-Partit qabel ma saru Mexxejja.

== Deputati Mexxejja tal-Partit ==

Skont l-Istatut tal-Partit (2010), id-Deputat Mexxej għall-Affarijiet tal-Parlament iservi ta’ Deputat Prim Ministru meta l-Partit ikun fil-Gvern u Deputat Kap tal-Oppożizzjoni meta l-Partit ikun fl-Oppożizzjoni. Huwa jieħu l-kariga u jkun responsabbli mill-istess xogħol u responsabbilitajiet ta’ Mexxej meta dan ikun assenti minn Malta jew ma jkunx f’pożizzjoni li jaqdi l-funzjonijiet tal-kariga tiegħu.

Id-Deputat Mexxej għall-Affarijiet tal-Partit fost oħrajn:

i) Imexxi u jikkordina l-ħidma tal-Amministrazzjoni u l-Fergħat tal-Parti, tal-Kumitati Lokali u l-Amministrazzjonijiet Distrettwali;

ii) Iżomm kuntatt kontinwu mal-Kumitati Lokali kollha u oqsma oħra tal-Partit bil-għan li jgħinhom kemm jista’ fil-problemi li jinqalgħu u jara li l-ilmenti tagħhom jiġu rizolti fi żmien qasir;

iii) Jikkordina l-ħidma tas-Sezzjoni Kunsilliera.

Id-Deputat Mexxej għall-Affarijiet tal-Partit għandu d-dritt li jieħu sehem fil-laqgħat tal-Grupp Parlamentari.

=== Deputati Mexxejja għall-Parlament ===

* [[William Savona]] 1920–1925
* [[Michael Dundon]] 1925–1929
*                    1929–1947
* [[Dom Mintoff]] 1947–1949
* [[Ġużè Flores]] 1949–1955
* [[Ġużè Ellul Mercer]] 1955–1961
* [[Anton Buttigieg]] 1961–1976
* [[Agatha Barbara]] 1976–1981
* [[Wistin Abela]] 1981–1983
* [[Karmenu Mifsud Bonnici]] 1983–1984
* [[Ġużè Cassar]] 1984–1987
* [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]] 1987–1992
* [[George Vella]] 1992–2003
* [[Charles Mangion]] 2003–2008
* [[Anġlu Farrugia]] 2008–2012
* [[Louis Grech]] 2012-2017
* [[Chris Fearne]] 2017-

=== Deputati Mexxejja għall-Partit ===

* [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]] 1976–1980
* [[Karmenu Mifsud Bonnici]] 1980–1983
* [[Ġużè Cassar]] 1983-1987
* [[Joe Debono Grech]] 1987–1992
* [[George Abela]] 1992–1998
* [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]] 1998–2003
* [[Michael Falzon]] 2003–2008
* [[Toni Abela]] 2008–2016
* [[Konrad Mizzi]] 2016
* [[Chris Cardona]] 2016-2020
*Daniel Micallef 2020- 

== Media tal-Partit ==

Il-Partit Laburista għandu One Television u One Radio, stazzjonijiet tat-televixin u tar-radju rispettivament. Joħroġ il-ġurnal KullĦadd kull nhar ta' Ħadd. Il-partit għandu wkoll sit tal-aħbarijiet bl-Ingliż, il-''maltastar.com'' kif ukoll servizz ta' telefonija ċellulari bl-isem ta' Red Touch Fone.

=== Ġurnali tal-Partit Laburista ===

L-ewwel ġurnal uffiċjali Laburista beda joħroġ darba fil-ġimgħa, il-''Labour Opinion'', f’Diċembru 1922. L-editur tagħha kien [[Ġanni Bencini]]. Il-gazzetta, għalkemm b’isem Ingliż, kienet bil-Malti, imma kultant kien ikollha suppliment bl-Ingliż. F’Lulju 1924, Bencini sar deputat parlamentari, u bħala assistent miegħu fil-gazzetta kien daħal [[Gino Muscat Azzopardi]], pijunier ieħor tal-Partit Laburista. Inqas minn sentejn wara, Gino Muscat Azzopardi sar ukoll editur u, sadattant, kien beda joħroġ ukoll il-gazzetta tiegħu satirika ''Dottor Xekkek''.

Il-''Labour Opinion'' waqfet fl-1926 u, flokha, il-Partit beda jippubblika ''Il Cotra — leħen il-ħaddiem Malti'', bl-editur Gino Muscat Azzopardi, u assistent [[Ġużè Ellul Mercer]]. Fl-1930, Gino u Ġużè bidlu posthom, u Gino sar assistent ta’ Ġużè. Fl-1933 il-Gvern Ingliż issospenda l-kostituzzjoni ta’ Malta, u l-gazzetta laburista waqfet u kellhom jgħaddu ħdax-il sena biex il-Partit Laburista reġa’ kellu l-gazzetta tiegħu, ''The Dawn'', bl-Ingliż u bil-Malti, bl-editur [[Turu Colombo]] u, aktar tard, l-ispiżjar Johnny Raimondo. Fl-1949 ''The Dawn'' saret ''Is-Sebħ'', kollha bil-Malti, bl-editur Nestu Laiviera. Fl-1955 Laiviera sar Speaker tal-parlament Malti u floku bħala editur daħal l-istudent ta’ 22 sena [[Joe Micallef Stafrace]]. Minħabba wieħed mill-editorjali, Stafrace kien weħel erbat ijiem ħabs, fl-eqqel tal-ġlieda mal-Ingliżi f’April, 1958. 

Meta ''Is-Sebħ'' kien sospiż fl-1959, bdiet toħroġ gazzetta ġdida, ''Il-Ħelsien'', b’editur mill-ġdid Nestu Laiviera, u aktar tard fl-1962 b’Lino Cassar l-assistent tiegħu. Sadattant, il-Partit beda joħroġ ukoll ''The Voice of Malta'', darba fil-ġimgħa, kollha bl-Ingliż kull nhar ta’ Ħadd, u aktar tard bħala magazin darba fix-xahar. Fis-snin 1940 il-Partit kien joħroġ ukoll ''The Knight'' bħala magazin bl-Ingliż, b’kitba interessanti minn [[Dom Mintoff]]. L-editur uffiċjali ta’ ''The Voice'' kien [[Anton Buttigieg]] iżda l-iktar li kien jieħu ħsiebha kien Lino Cassar.

Il-Knisja, f’Mejju 1961, tat l-interdett lill-membri kollha tal-eżekuttiv tal-Partit Laburista u imponiet ukoll id-dnub il-mejjet fuq il-gazzetti tiegħu. Il-Knisja neħħiet id-dnub kmieni fl-1967 u kien hawn li ''Il-Ħelsien'' waqfet u minflokha bdiet toħroġ il-gazzetta ''Iż-Żmien'', din id-darba b’editur Lino Cassar, li sadattant kien beda joħroġ il-gazzetta umoristika ''Ix-Xewka''. ''Iż-Żmien'' waqfet fl-1973 u kellhom jgħaddu seba’ snin oħra biex reġgħet bdiet toħroġ ''Il-Ħelsien'', b’editur Evarist Bartolo. Meta reġgħet waqfet “Il-Ħelsien”, bdiet toħroġ fl-1993 il-''KullĦadd'' kull nhar ta' Ħadd, bl-editur Felix Agius. 

* ''Il-Ħmar'', u wara ''Il-Ħmara'' (1917-37) ta' Guglielmo u Ġużi Arena
* ''Labour Opinion'' (1922-26)
* ''Il Cotra'' (1926-1933)
* ''Dr Xecchec'' (1925-1933)
* ''The Dawn'' (1944-1949)
* ''The Voice of Malta''
* ''Is-Sebħ'' (1949-1959)
* ''Il-Ħelsien'' (1959-1967; 1980-1993)
* ''Iż-Żmien'' (1967-1973)
* ''Ix-Xewka'' (1967-)
* ''KullĦadd'' (1993- ) - l-uniku ġurnal li għadu joħroġ

== Personaġġi magħrufa Laburisti ==
* Glenn Bedingfield
*[[Joseph Cuschieri]]
* Ġużè Abela
* [[George Abela]]
*[[Robert Abela]]
* [[Wistin Abela]]
* [[Kalċidon Agius]]
* Emanuel Attard Bezzina
* [[Agatha Barbara]]
* [[Evarist Bartolo]]
* Ċikku Bonaci
* [[Ġużè Bonnici]]
* [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]]
* Ċensu Bugeja
* [[Anton Buttigieg]]
* [[Ġużè Cassar]]
* [[Karl Chircop]]
* John Cole
* Turu Colombo
* Danny Cremona
* [[Joe Debono Grech]]
* Michael Dundon
* [[Ġużè Ellul Mercer]]
* [[Michael Falzon]]
* Ġużè Flores
* [[Alfons Maria Galea]]
* Patrick Holland
* Albert Hyzler
* Nestu Laiviera
* [[John F. Marks]]
* Daniel Micallef
* [[Freddie Micallef]]
* Joe Micallef Stafrace
* [[Konrad Mizzi]]
* Ċensu Moran
* [[Philip Muscat]]
* [[Ġino Muscat Azzopardi]]
* [[Ġużè Orlando]]
* Mike Pulis
* [[Lorry Sant]]
* Antonio Schembri Adami
* [[Edward Scicluna]]
* [[Lino Spiteri]]
* Leli Tabone
* [[Karmenu Vassallo]]
* [[George Vella]]
* [[Paul Xuereb|Pawlu Xuereb]]
* [[Gerry Zammit]]

== L-Emblema tal-Partit Laburista ==

=== 1924-27: L-Ewwel Emblemi ===
L-ewwel darba li ssemmiet l-idea li l-Partit Laburista jkollu emblema tiegħu kien fi Frar tal-1924 waqt laqgħa tal-Eżekuttiv tal-partit. Il-membri ddeċidew li jissejjaħ konkors qalb il-partitarji permezz tal-''Labour Opinion'', il-ġurnal tal-partit ta’ dak iż-żmien. Fis-7 ta’ Marzu 1924, l-eżekuttiv, wara diskussjoni twila għażel l-emblema tiegħu li iżda ma nafux kif kienet. Imbgħad f’Jannar 1927 reġa' ssemma l-bżonn ta' emblema. Mosè Gatt ippropona li jkunu avżati l-kumitati distrettwali biex jintbagħtu disinji li kellhom ikunu studjati flimkien ma‘ dawk id-disinji li l-partit diġà kellu – probabbli dawk tal-1924. [[John F. Marks]], issekondat minn [[Ġanni Bencini]], ippropona biex isir avviż f' ''Il-Cotra'', il-ġurnal tal-partit li kien ħa post il-''Labour Opinion'', u jingħata 15-il jum żmien lil kull min ried jibgħat disinn tal-emblema. Din il-proposta ma għaddietx; għaddiet minflok il-proposta ta’ Mosè Gatt. Kienet iffurmata kummissjoni ta' tlieta magħmula minn Carmelo Longo, Kjeriku Egidio Galea Balzan u Giovanni Satariano biex jagħżlu mid-disinji li ntbagħtu u li issa kellu f’idejh il-kumitat eżekuttiv. Il-Kummissjoni għażlet tliet disinji u fil-11 ta' Mejju l-membri tal-eżekuttiv ivvutaw u għażlu d-disinn ta’ [[Alfred Gerada]], meqjus bħala l-aqwa karikaturist li kien hawn f’Malta, fl-epoka ta’ qabel il-gwerra u anke għal snin wara. Id-disinn kien jinkludi arma ta' Malta fl-isfond u raġel bil-mazza: simbolu ta' enerġija, bl-iskrizzjoni bil-Malti mad-dawra, ''Partit tal-Ħaddiema''. Il-bażi tal-arma kien l-isfar li jirrappreżenta r-reliġjon u l-ikħal għax Malta kienet parti mill-imperu Ingliż. Fiċ-ċentru tal-arma il-ħaddiem, għax għall-ewwel darba l-ħaddiem kien fiċ-ċentru tal-programm ta' ħidma ta' partit politiku.

=== Il-Bandiera tal-Partit ===
Ladarba ntgħażlet l-emblema, beda jkun diskuss fil-kumitat ġenerali kif kellha tkun il-bandiera tal-Partit. Kien hemm min ried li l-bandiera tkun bajda u ħamra bl-emblema fin-nofs u kien hemm min ried sfond kompletament aħmar bil-badge fin-nofs. Kien deċiż li titħalla ''sine die'' u li l-kumitati distrettwali jagħmlu l-bandiera tagħhom kif jogħġobhom. Kien hemm każini bħal dak tal-Isla, li fuq il-bjut kienu jtajru bandiera ħamra bil-badge fin-nofs u oħrajn bħal dak tal-Ħamrun li użaw abjad u aħmar u l-badge fin-nofs.

=== It-torċa ===
It-torċa li llum hija sinonima mal-Partit Laburista dehret għall-ewwel darba f’Diċembru 1928 bħala parti mit-titlu tal-ġurnal tal-partit ''Il-Cotra''. Din ukoll kienet disinn ta’ Gerada. L-isem li jirrapreżenta l-Kotra Maltija nsibuh imdawwar bil-ktajjen tal-injoranza u t-tbatija, l-arma tal-partit fuq il-lemin poġġuta strateġikament biex il-ħaddiem jidher jaqtà bil-mazza l-ktajjen u jiskopri d-dawl tat-tagħlim li jillibera l-kotra biex timxi ‘l quddiem. L-arma u t-torċa kienu marbuta flimkien. Bit-tagħlim setgħet il-kotra tillibera ruħha u fl-istess ħin kellu jkun il-ħaddiem stess permezz tal-Partit Laburista li jaqta’ l-ktajjen tal-injoranza.

=== It-Tieni Emblema ===

Wara r-riżultat elettorali tal-1932 u l-effetti tal-ġuri tas-sedizzjoni, il-Mexxej Laburista [[Pawlu Boffa]] beda jwettaq tibdil radikali fil-partit. Fost affarijiet oħra Boffa ordna biex ma tibqax tidher u tintuża l-bandiera ħamra, bidel l-isem tal-partit minn Partit tal-Ħaddiema għal Partit tax-Xogħol u biddel ukoll l-arma tal-partit. Hekk twieldet it-tieni emblema tal-Partit Laburista. M’għandniex provi min kien id-disinjatur tal-emblema, iżda x’aktarx kien xogħol ta‘ Gerada.Fejn qabel kien jiddomina l-blu, issa jiddomina l-isfar, il-kulur kannella jirrappreżenta x-xogħol tal-art. Fejn qabel iċ-ċentru kien ħaddiem bil-mazza issa ċ-ċentru kienet flambeau. 

F’konferenza f’Raħal Ġdid, Boffa spjega l-emblema l-ġdida. “Iċ-ċirku isfar”, qal il-mexxej laburista, “għax aħna kattoliċi Appostoliċi Rumani bil-kliem fuqu Partit tax-Xogħol, fin-nofs arma Maltija fuq fond ikħal għax aħna partit Malti taħt il-protezzjoni tar-Renju Unit, u l-flambeau/it-torċa li tfisser progress, dawl, intelletwalità u mħabba.” Boffa spjega għaliex inbidlet l-emblema l-oħra – ir-raġel tal-mazza kien jissimbolizza ħaddiema tal-id mentri l-partit jgħid Boffa, jiddefendi lil kull klassi ta‘ ħaddiema. L-isem inbidel għax il-partit kien jirrappreżenta u jiddefendi kwalunkwe xogħol, kif ukoll lill-kapitalisti li jagħtu x-xogħol lill-ħaddiema. 

=== It-Tielet Emblema ===

Wara l-isplit fl-1949 inħass il-bżonn li l-partit isirulu xi tibdiliet. Fl-1950 reġgħet inbidlet l-emblema tal-partit u l-isem minn ‘Partit tax-Xogħol’ inbidel għal ‘Labour Party’. Għal darba oħra l-artist mhux magħruf, għalkemm bosta jsostnu li reġa‘ kien Gerada li ddisinja l-arma il-ġdida. Il-kuluri baqgħu l-istess - Sfond blu li jirrappreżenta l-imperu Ingliż u hemm min jgħid li jirrappreżenta il-Mediterran, abjad u aħmar tal-bandiera Maltija. U l-isfar li jirrapreżenta r-reliġjon Kattolika. 

Fuq iċ-ċirku l-kelma, Malta, separata b’żewġ sinjali żgħar min-naħa ta‘ isfel, mill-kliem Labour Party. It-torċa li tirrappreżenta t-tagħlim u l-progress miżmuma b’id għera. L-id tal-ħaddiem li kien għadu batut u li jrid ikun hu, permezz tal-Partit Laburista biex jgħin u jerfa’ lilu nnifsu. Fis-7 ta’ April 1951 dehret l-arma l-ġdida bħala parti mit-titlu tal-ġurnal tal-partit ‘Is-Sebħ’. 

Fl-1955 wara li sfaxxa l-partit ta’ Boffa – il-Malta Workers Party – bħala sinjal ta’ għaqda bejn iż-żewġ partiti l-isem sar Malta Labour Party u ż-żewg linji żgħar fl-arma tneħħew. Matul is-snin saru wkoll diversi tifsiriet tal-kuluri ta’ din l-emblema fosthom dawk relatati man-newtralità u l-Mediterran.

=== Ir-Raba' Emblema ===

Wara l-ħatra ta' Joseph Muscat bħala mexxej tal-Partit, f'Novembru 2008 id-delegati tal-Partit Laburista qablu li tinbidel l-emblema tal-Partit Laburista. Matul l-2010 saret votazzjoni għall-emblema l-ġdida tiegħu permezz tat-telefon ċellulari. B’kollox ħadu sehem 11,178 persuna u daħlu 1,358 membri ġodda permezz tas-sistema ta’ votazzjoni. L-emblema li ntgħażlet kisbet 65% tat-total ta’ voti. Din kienet iddisinjata mill-kumpanija internazzjonali TBWA\ANG – waħda mill-kumpaniji ewlenin fil-qasam tal-komunikazzjoni.

== L-Innu tal-Partit Laburista ==

L-Innu tal-Partit Laburista, li huwa forma ta' talba, inkiteb fl-1930 minn Manwel Pace b'kompożizzjoni tal-Maestro Ġużè Diacono. L-innu ġie approvat mill-Eżekuttiv tal-Partit Laburista nhar is-16 ta' April 1930. Dan l-innu ndaqq għall-ewwel darba fl-1 ta' Mejju 1930 fit-Teatru San Ġorġ Bormla.


Lejn din l-Għaqda fis nittajru

Xjuħ u żgħażagħ ħaddemin

Leħen sbejjaħ lilna jsejjaħ

Biex ningħaqdu f’dan il-ħin


Issa l-jum mistenni twieled,

Issa tar tal-biża' ż-żmien

Bierku s-siegħa li aħna fiha

Rajna d-dawl rajna l-ħelsien.


Issuktaw f'dil-ħidma mbierka 

Jibqa' demmkom jiġri sħun,

Seddqu talbkom, qawwu qalbkom,

Tagħna r-rebħa fl-aħħar tkun.


Tagħder qalbna l-ġuħ u l-faqar,

Dmugħna jkun għall-imnikktin,

Sew ħilitna kemm saħħitna,

Hienja nagħtu għall-fqajrin.


Li bħall-ahwa lkoll ninħabbu

U li ngħinu lil xulxin

Sew kif Alla b’amar ħalla

L-għaqda jrid tal-ħaddemin.


Issuktaw f'dil-ħidma mbierka,

Jibqa' demmkom jiġri sħun,

Seddqu talbkom, qawwu qalbkom,

Taghna r-rebħa fl-aħħar tkun.

== Ħoloq oħra ==

* [[Pawlu Boffa]]
* [[Dom Mintoff]]
* [[Karmenu Mifsud Bonnici]]
* [[Alfred Sant]]
* [[Joseph Muscat]]
* [[Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta)]]
* [[Elezzjonijiet Ġenerali 2017 (Malta)]]
* [[Kabinett tal-Gvern Laburista Malti 2013]]
* [[Kabinett tal-Gvern Laburista Malti 2017]]

== Ħoloq esterni == 
* [http://www.youtube.com/watch?v=E-ic7tJRzRA&amp;feature=related Dokumentarju ta' ONE TV fuq l-istorja tal-Partit Laburista fid-90 Anniversarju tiegħu]
* [http://www.mlp.org.mt is-sit uffiċjali tal-Partit Laburista]
* [http://www.josephmuscat.com Is-Sit tal-Mexxej Laburista Joseph Muscat]
* [http://www.kullhadd.com/ Kullħadd] - Il-Ġurnal tal-Partit Laburista
* [http://www.maltastar.com maltastar.com]
* [http://www.one.com.mt/ One Productions]

{{Repubblika ta' Malta}}

[[Kategorija:Partit Laburista (Malta)| ]]
[[Kategorija:Partiti politiċi ta' Malta]]</text>
      <sha1>mh6pfts5hfp8gglpq6iodgh9kl5b19u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279298</id>
      <parentid>279297</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T09:09:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>213.217.201.175</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61432" xml:space="preserve">

{{Info_Partit_Politiku_Malti |
  isem_partit = Partit Laburista |
  arma_partit= [[Stampa:Official Logo of the Labour Party (Malta).jpg|300px]]|
  mexxej = [[Robert Abela]] |
  fundat = [[15 ta' Ottubru]] [[1920]] |
  ideoloġija = [[Soċjaliżmu Demokratiku]]&lt;br&gt;[[Soċjali-demokrazija]] |
  internazzjonali = [[Internazzjonali Soċjalista]] |
  ewropea = [[Partit Soċjalista Ewropew]] |
  ewroparl = [[Alleanza Progressiva tas-Soċjalisti u Demokratiċi]] |
  kuluri = [[Aħmar]]|
  kwartieri = Mile End&lt;br /&gt;Ħamrun|
  sit = [http://www.partitlaburista.org/ www.partitlaburista.org]
}}
Il-'''Partit Laburista''' (PL) huwa partit politiku Malti ta' twemmin soċjal demokratiku, affiljat mal-[[Internazzjonali Soċjalista]] u mal-[[Partit tas-Soċjalisti Ewropej]]. Twaqqaf fl-1920. Preżentament il-Gvern Malti huwa taħt tmexxija Laburista. Kien fil-gvern tal-pajjiż għaxar darbiet minn wara t-[[Tieni Gwerra Dinjija]] 'l hawn, l-ewwel darba fl-1947 u l-aħħar li kien fl-2022. Mit-Tieni Gwerra Dinjija 'l hawn kien dejjem wieħed miż-żewġ partiti l-kbar f'Malta. Fl-Istatut (2010) tiegħu, il-Partit Laburista jiddeskrivi hekk lilu nnifsu: 

{{kwota|Il-Partit Laburista huwa organizzazzjoni politika li tiġbor fiha persuni bi ħsieb progressiv, imsejjes fuq prinċipji soċjalisti demokratiċi, li jaħdem għal soċjeta` inklussiva li tipprovdi xogħol għal kulħadd, isseħħ il-ġustizzja soċjali u li s-saħħa tal-istess soċjeta`, titkejjel mill-progress ta' dawk l-iktar dgħajfa fost il-membri tagħha.}}
Fost il-kisbiet tal-Partit Laburista meta kien fil-gvern ta' Malta nsibu d-dritt tal-vot lill-mara, id-dritt tal-vot liż-żgħażagħ li jagħlqu t-18-il sena, u iktar tard anke lil dawk li jagħlqu 16-il sena, li Malta saret Repubblika u l-Kap tal-Istat Malti għall-ewwel darba kien Malti, l-għeluq tal-bażijiet militari u n-newtralità ta' Malta, għajnuna finanzjarja għal min iweġġa’ fuq il-post tax-xogħol, edukazzjoni b’xejn u għal kulħadd, ċentri tal-Kindergarten, skejjel tas-snajja’ u l-Junior Lyceums, servizzi ta' saħħa b’xejn u għal kulħadd, ċentri tas-Saħħa mferrxin mal-pajjiż, pensjoni għal min jirtira mix-xogħol bl-età, ħlas lin-nisa daqs l-irġiel għall-istess xogħol, il-ħatra tal-ewwel Ministru mara, l-ewwel ''Speaker'' mara u l-ewwel President tar-Repubblika mara, ġimgħa xogħol ta’ 40 siegħa, il-Paga Minima Nazzjonali, id-dekriminalizzazzjoni tal-omosesswalità, unjoni ċivili u iktar tard żwieġ bejn persuni tal-istess sess, it-tneħħija tal-Piena tal-Mewt, iċ-''Children’s Allowance'',  ''leave'' bi ħlas ta’ 13 il-ġimgħa, bonus darbtejn fis-sena, għajnuna finanzjarja lir-romol, morda u persuni b’diżabilità, ħafna mpjiegi minn investiment kbir mill-Ġermanja, Dar il-Mediterran għall-Konferenzi, mitjar ġdid, baċir ġdid, diversi Housing Estates, is-''Sea Malta'', l-''Enemalta'', it-''Telemalta'', l-''Air Malta'', il-''Mid-Med Bank'', u l-''Bank of Valletta''.

== Storja ==

=== Twaqqif ===

Il-Partit Laburista twaqqaf uffiċjalment bl-isem ta' ''La Camera del Lavoro'', nhar il-15 ta' Ottubru 1920. Elementi importanti fit-twaqqif tal-Partit Laburista kienu:

* Il-ħaddiema kienu qegħdin jingħaqdu fl-ewwel unions biex jgħinu lil xulxin fi żmien ta' mard billi joħorġu kontribuzzjoni żgħira kull wieħed.

* Fl-1891, il-[[Papa Ljun XIII]] kien ħareġ l-ewwel enċiklika soċjali [[Rerum Novarum|''Rerum Novarum'']]. F'Malta kien ġie l-ġiżwita Ingliż [[Charles Plater]] li eduka lill-ħaddiema fit-tagħlim soċjali tal-Knisja. Meta ġie Malta Fr Plater kien diġà marid u ftit iktar minn xahar wara miet, iżda xorta ħalla impatt kbir għax żar il-każini u għamel numru ta' laqgħat fejn spjega r-Rerum Novarum. Xi membri tal-kleru ingħaqdu mal-partit, fosthom il-Kanonku Bugelli u Dun [[Mikiel Gonzi]], iktar tard arċisqof ta' Malta. Ma kinitx kumbinazzjoni li l-Partit Laburista għamel l-ewwel Laqgħa Ġenerali tiegħu fil-15 ta' Marzu 1921, fit-30 anniversarju tal-Enċiklika Rerum Novarum.
* Is-segwaċi ta' [[Manwel Dimech]] kienu attivi ħafna fit-Tarzna.
* Numru ta' filantropi u intelletwali Maltin kienu qed jaħdmu għal riforma soċjali.

Fil-ktieb tiegħu, ''L-Istorja tal-Partit tal-Ħaddiema'' (1931), [[Ġużè Bonnici]] jikteb:

{{kwota|Ix-xniegħa li aħna x'aktarx se jkollna l-Parlament tagħna bdiet tiġri ma' Malta kollha u ħajret lil 12-il membru ta' Workers' Union Branch Number 3 li jagħmlu għaqda bejn il-ħaddiema kollha tal-Gżejjer Maltin biex ikunu qawwija biżżejjed ħalli jibagħtu xi deputati fil-parlament il-ġdid u juru x'inhuma x-xewqat u r-rieda tal-kotra Maltija. It-Tnax il-membru li waqqfu l-''Camera del Lavoro'' kienu: 

* Anton Agius, Stampatur 
* [[Guliermu Arena]], Ġurnalist 
* [[Ġanni Bencini]], Kunsillier 
* Robert Bencini, Benestant 
* Carmelo Bonello, Ħajjat 
* Gejtanu Bonello, Skrivan 
* Mikiel Borg, Neguzjant 
* [[Mikielanġ Borg]], Editur 
* Agostino Matrenza, Arġentier 
* Anton Schembri, Inċiżur 
* Ġjacintu Tua, Prokuratur Legali 
* Salvu Zammit Hammett, Elettriċista 

Fil-15 t'Ottubru 1920 dawn it-tnax-il membru ltaqgħu fid-dar tan-Nutar Carbonaro fejn għamlu ftehim li kull wieħed minnhom kellu joħroġ 25 lira sterlina fix xahar biex iwaqqfu każin pubbliku msejjaħ '''Camera del Lavoro'''. Il-għan kien li jitwaqqaf partit tal-Ħaddiema, għalkemm wieħed mill-għanijiet immedjati kienu li jqajmu l-ħaddiema Maltin mir-raqda tal-apatija u l-injoranza u juruhom id-drittjiet u dmirijiet tagħhom. Fl-ewwel laqgħa preliminari tal-klabb fis-16 t'Ottubru 1920 twaqqfet u ntgħażlu l-membri uffiċjali. Bħala President u Viċi President intgħażlu l-Professur G Frendo u l-Kurunell Willliam Savona, Segretarju Ġanni Bencini, Teżorier Mikielanġ Borg filwaqt li Anton Schembri intgħażel Assistent Teżorier. Ħafna mil-membri m'ghoġobhomx l-isem oriġinali bit-Taljan u l-grupp beda jissejjaħ ''Labour Party Club''. Kien imiss li l-klabb jiftaħ każin ġdid li nfetaħ fid-9 ta Diċembru 1920 f'127 Triq Santa Luċija, L-Belt. 

Il-motto tal-Partit kien ''LABORE ET FIDUCIA'' (Ħidma u Fiduċja)

L-ewwel appell tal-Partit tal-Ħaddiema kien li: 
&quot;Biex tgħin kemm tista' l-avvanz ekonomiku tal-ħaddiema l-Għaqda fi ħsiebha: 

# Tistaqsi lin-nies tax-xoghol ta' kull sengħa dwar il-bżonnijiet u kundizzjonijiet tagħhom. 
# Tfittex li titkellem mas-sidien u man-nies tax-xogħol 
# Tersaq lejn il-gvern tant direttament kif ukoll indirettament skond jekk ikollha jew ma jkolliex min jirrappreżentaha fil-Kunsill 
# Biex tgħin kemm tista' u ġġib għall-aħjar l-istat ekonomiku tal-ħaddiema, l-għaqda fi ħsiebha tagħmel kummissjonijiet bl-inkarigu li jiġbru informazzjoni dwar it-talb ta' xogħol.}} 

Il-Partit Laburista immexxi mill-Kurunell [[William Savona]] ikkontesta l-ewwel elezzjoni ġenerali li qatt saret f'Malta, dik tal-1921. Fiha kiseb 23% tal-voti u tella’ 7 deputati f’parlament ta’ 32 deputat. Fosthom kien hemm dak li iktar tard sar Arċisqof ta' Malta, Monsinjur [[Mikiel Gonzi]]. Fl-1922, inħatru l-ewwel Ministri Laburisti wara li għal 9 xhur il-Partit Laburista daħal fi gvern ta’ koalizzjoni mal-''Unione Politica Maltese''.

=== Il-''Compact'' ma' Strickland ===

Bejn l-1926 u l-1932 il-Partit Laburista u l-Partit Kostituzzjonali ta' [[Gerald Strickland|Strickland]] ingħaqdu u kien iffurmat il-Gvern tal-''Compact''. Fl-elezzjoni tal-1927 il-Partit Laburista kiseb 14% tal-voti. Il-ftehim kien li l-Partit Laburista jagħti l-appoġġ tiegħu lill-Partit Kostituzzjonali bil-patt li meta dan tal-ahhar ikun fil-Gvern, jgħaddi legiżlazzjoni u jieħu miżuri favur it-titjib tal-kundizzjonijiet tal-ħajja tal-ħaddiema. 

Fl-elezzjoni tal-1927 William Savona ma kienx elett u bħala mexxej tal-grupp parlamentari ntgħażel il-Kurunell [[Michael Dundon]] iżda f'Novembru 1928 dan irriżenja minħabba saħħtu u floku laħaq it-tabib [[Pawlu Boffa]].

Fiż-żmien il-Gvern tal-Compact, bl-insistenza tal-Partit Laburista għaddiet il-‘Workmen’s Compensation Act’ – li kienet waħda mill-ewwel liġijiet soċjali f’Malta li permezz tagħha il-ħaddiem kien iħallas sold fil-ġimgħa u jekk iweġġa’ fuq ix-xogħol kien jieħu tliet xelini fi ħlas. Din il-liġi daħlet fis-seħħ f’Awwissu 1929. Twaqqaf ukoll iċ-Ċentru ta’ Taħriġ għall-Emigranti u fl-1930 nbeda l-bini tal-Isptar San Luqa. Il-Partit Laburista mmexxi minn Boffa ħadem biex l-ilsien Malti jidħol fil-qrati.
 
=== Is-Snin Tletin u Erbgħin === 

Minħabba l-ewwel [[Kwistjoni Politiko-Reliġjuża]] ta’ bejn l-1928 u l-1932, Gerald Strickland tilef l-Elezzjoni Ġenerali ta’ Ġunju 1932 u l-Partit Laburista mar il-baħar. Wara l-elezzjoni tal-1932, il-Partit Laburista li kien tella' biss siġġu wieħed, dak tat-tabib Boffa, kien f'riskju li jispiċċa mix-xena politika.

Fl-1933, 9 żgħażagħ Laburisti ġew arrestati bl-akkuża li kellhom materjal sedizzjuż u 6 minnhom: Ġużè Orlando, Wiġi Azzopardi, Karmnu Carabott, Ġanni Valvo, Salvu Pulis u Joseph Storace,  għaddew ġuri, tilfu l-impjieg u weħlu wkoll il-ħabs.

Fis-snin tletin u erbgħin il-Partit Laburista stinka biex jingħata l-vot lin-nisa u d-dritt ta' vot wieħed biss għal kull persuna.

Nhar il-5 ta' Ottubru 1943 twaqqfet il-''[[General Workers Union]]'', union li dejjem ħadmet viċin il-Partit Laburista.

Nhar is-17 ta' Settembru 1944, [[Dom Mintoff]] ta' 28 sena inħatar Segretarju Ġenerali tal-Partit Laburista.

Fl-elezzjoni tal-1939, il-Partit Laburista kien ġab biss 3100 vot. Fl-elezzjoni tal-1945 ivvutaw għall-ewwel darba l-irġiel kollha li kienu għalqu l-21 sena. Il-Partit Laburista f'din l-elezzjoni żied 16,000 -il vot u tella' 9 deputati fil-Kunsill tal-Gvern.

==== L-Ewwel Gvern Laburista ta' Boffa ====

Fl-1947 ivvutaw għall-ewwel darba in-nisa. Il-Partit Laburista rebaħ l-ewwel darba b'maġġoranza assoluta ta' 60% tal-voti tal-poplu Malti u ġab 63,145 vot. Il-Partit Nazzjonalista kien ġab 19,041 u d-Democratic Action Party 14,010 vot. Dan l-ewwel gvern Laburista fl-istorja ta' Malta kien immexxi mit-tabib [[Pawlu Boffa]] li kien ilu mexxej tal-Partit mill-1928. Fuq dan l-ewwel gvern Laburista, [[Dom Mintoff]] fil-Parlament qal hekk ħamsin sena wara, fl-1998:

{{kwota|Fl-1947 ma kienx hemm iktar skużi; il-partiti kollha ħarġu għan-nofs u din kienet l-ewwel elezzjoni fejn seta' jivvota kulħadd, anke n-nisa...  Fil-fatt f'dik l-elezzjoni - hawn ta' min wieħed jirrimarka li dak iż-żmien kien hemm 40 Membru f'dan il-Parlament - il-Partit Laburista tella' 24 Membru filwaqt li l-Oppożizzjoni kienet tellgħet 16-il Membru u għalhekk tistgħu timmaġinaw x'maġġoranza kellu l-Partit Laburista dak iż-żmien fil-Parlament; u bħal dik il-maġġoranza qatt ma kellna iktar.  Jekk xi ħadd irid joqgħod jara ta' min kien il-credit, jien nista' ngħid li dakinhar il-leader kien Pawlu Boffa u ma kienx ħaddieħor.  Veru li jien kont id-deputy leader tiegħu u veru li kien hemm miegħi Dr. Colombo, li kien għenni dak iż-żmien...  Anke dakinhar fil-partit kien hemm il-left wing u kien hemm ir-right wing u filwaqt li Boffa kien fuq ir-right wing, kemm jien, kemm Dr. Colombo kif ukoll it-Tabib Schembri Adami - bħalissa nsejt x'kien jismu - konna fuq il-left wing.}}

Qabel ma tela' l-Partit Laburista fil-gvern, fil-kamp tal-għajnuna soċjali ma kien jeżisti xejn, ma kienet teżisti l-ebda pensjoni. Kien Gvern Laburista mmexxi minn Boffa li beda jagħti din l-għajnuna u għamel l-Att tal-1948 dwar il-Pensjonijiet għax-xjuħ li b’kol­lox kien jipprovdi dawn il-be­nefiċċji: 

a) Pensjoni għax-xjuħ; 

b) Pensjoni għall-għomja; 

ċ) Pensjoni għal nies b’diżabilità; 

d) Allowance għax-xjuħ.

=== 1949-1984: Mintoff mexxej tal-Partit ===

Mill-ewwel xhur ta' gvern Laburista beda jinqala' diżgwid bejn il-Prim Ministru Pawlu Boffa u d-Deputat Prim Ministru, Dom Mintoff l-aktar dwar il-mod li l-gvern kien qed jimxi mal-ħakma Ingliża f'Malta. Dan wassal għal qasma, imsejħa ''split'', fil-Partit Laburista fl-1949. Pawlu Boffa twarrab mill-Konferenza Ġenerali u dan min-naħa tiegħu beda  partit ġdid bl-isem ta' ''Malta Workers Party'', filwaqt li nhar l-10 ta' Ottubru 1949 il-Perit Dom Mintoff laħaq mexxej tal-Partit Laburista Malti fl-eta' ta' 33 sena u l-isem uffiċjali tal-partit sar ''Malta Labour Party''. 

Nhar l-14 ta' Jannar 1951, twaqqfet fergħa taż-żgħażagħ ġdida fil-Partit bl-isem ''Labour League of Youth''.

==== L-Ewwel Gvern ta' Mintoff (1955-1958) ====

Il-Partit Laburista mmexxi minn Mintoff rebaħ l-Elezzjoni tal-1955, b’56% tal-voti bil-proposta ewlenija tkun dik tal-integration mar-Renju Unit. B'hekk Mintoff ġie maħtur Prim Ministru ta' Malta għall-ewwel darba. Fil-Kabinett tiegħu kien hemm l-awtur famuż [[Ġużè Ellul Mercer]], li kien inħatar Ministru tax-Xogħol, u [[Agatha Barbara]] Ministru tal-Edukazzjoni, li żmien wara kellha ssir President ta' Malta. 

Il-Gvern ta' Mintoff wettaq riformi kbar fis-sistema edukattiva. L-iskola saret bla ħlas u obbligatorja sakemm it-tfal ikollhom 14-il sena. Inbnew jew tkabbru 44 skola fil-pajjiż. Bdew jitqassmu kotba b’xejn u l-istudenti tal-kulleġġ bdew jingħataw dak li jissejjaħ “pocket money” waqt li nfetħu l-ewwel skejjel speċjali, fosthom għal dawk neqsin mid-dawl, is-smigħ u oħrajn bi problemi mentali.

Il-Gvern Laburista għadda l-Att tal-1956 dwar l-Għajnuna Nazzjonali. Dan kien jipprovdi dawn il-benefiċċji: 

a) Għajnuna Soċjali; 

b) Għajnuna speċjali għal waqt il-qgħad; 

ċ) Għajnuna għall-mard; 

d) Għoti tal-ħalib lit-tfal tal-is­kola; 

e) Għajnuna dwar il-lebbra; 

f) Għajnuna dwar it-tuber­ko­lożi;

ġ) Mediċini b’xejn.

U biex jgħin dawn il-benefiċċji kollha, il-Gvern Laburista intro­duċa għall-ewwel darba t-Taxxa fuq id-Dħul (Income Tax). 

==== Ir-Riżenja tal-Gvern Laburista u l-Irvellijiet t'April 1958 ====

Mintoff ried li Malta tkun integrata totalment mal-Ingliżi biex il-Maltin kien ikollhom drittijiet u ghixien ahjar, ugwali daqs il-poplu Ingliz. It-trattati sfaxxaw wara li fl-1958 tfaccat il-possibilita' li tinghalaq it-tarzna mill-Inglizi u dawn tal-ahhar ma ridux ukoll jaghtu garanzija kemm se jdumu jaghtu flus lil Malta wara dan it-trattat. Il-gvern Laburista waqqaf in-negozjati kollha mal-Ingilterra u beda jahdem favur Malta Indipendenti.

Minhabba li l-Inglizi baqghu ma taw l-ebda garanzija dwar il-futur tat-tarzna, il-gvern Laburista rrizenja u minhabba dan, sehhew irvellijiet kbar mill-Maltin kontra l-Inglizi, fit-28 t'April 1958. Ħafna ġew arrestati fosthom ministri Laburisti, Bertu Hyzler u [[Agatha Barbara]] dak iz-zmien ministru tal-edukazzjoni u li hafna snin wara, nhatret l-ewwel President mara.

==== Il-Kwistjoni Politiko-Reliġjuża tas-Sittinijiet ====

Il-Knisja mmexxija mill-Arċisqof [[Mikiel Gonzi]] beżgħet li jekk Malta tiġi integrata mal-Ingilterra, Malta ma kinitx se tibqa' l-pajjiż Kattoliku li kienet, u għalhekk interdettat l-Eżekuttiv tal-Partit kif ukoll imponiet id-dnub il-mejjet fuq min jivvota għall-Partit jew jaqra l-gazzetti tiegħu. Partitarji Laburisti bdew jindifnu f'art mhux ikkonsagrata fiċ-Ċimiterju tal-Addolorata, imsejħa l-&quot;Miżbla&quot;, membri tal-Eżekuttiv tal-Partit Laburista, bħal [[Lino Spiteri]] u [[Joe Micallef Stafrace]] iżżewġu fis-sagristiji tal-knejjes u l-attivisti Laburisti ma kinux jingħataw assolazzjoni fil-qrar. Waqt xi ''meetings'' tal-Partit Laburista kienu jindaqqu l-qniepen tal-knejjes. 

Dan wassal għal qasma oħra fil-partit (bil-ħolqien tal-Christian Workers Party ta' Pellegrini li dam sa l-1966) u telfa elettorali fl-1962 li saru taħt kostituzzjoni ġdida.

Fl-elezzjonijiet ġenerali tal-1966, il-Knisja għal darb’ oħra lagħbet rwol importanti, peress li s-sanzjonijiet imposti fuq il-Partit Laburista u s-sostenituri tiegħu, kienu għadhom fis-seħħ. Iż-żminijiet kienu qed jinbidlu, u l-Knisja Kattolika indunat b'dan. Għalhekk din id-darba is-sanzjonijiet ma kinux proklamati b'mod ferventi pubblikament bħalma ġara fl-elezzjonijet ta' qabel. Iżda dan ma jfissirx li kienu inqas effettivi. Infatti kien għad hemm ħafna qassisin li waqt l-omeliji tagħhom minn fuq il-pulptu, kienu jgħaddu kummenti kontra l-Partit Laburista. Inqala' ukoll il-każ tal-Professur [[Pietru Pawl Saydon]]. Kif kien mistenni, l-elezzjonijiet reġgħu ntrebħu mill-Partit Nazzjonalista, iżda l-Partit Laburista mar aħjar mill-elezzjonijjiet preċedenti tal-1962 u żied konsiderevolment l-ammont ta' voti. Il-Partit Laburista, rebaħ 22 siġġu minn 50 u 43.1% tal-voti. It-28 siġġu l-ieħor intrebħu kollha mill-Partit Nazzjonalista, bil-partiti ż-żgħar ma jirnexxilhomx itellgħu kandidat. Ġorġ Borg Olivier b’hekk reġa’ nħatar Prim Ministru.

Sar ċaqliq fir-relazzjonijiet bejn il-knisja u l-Partit Laburista meta ntbagħat f'Malta, l-isqof Mons. [[Emmanuel Gerada]] li kien jifforma parti mill-korp diplomatiku tal-Vatikan. Infatti f'April 1969, wara ħafna diskussjonijiet, anke bis-sehem ta' dak li ħafna żmien wara sar Kardinal, Patri [[Prospero Grech]], iż-żewġ naħat laħqu ftehim u Mons. Gerada iffirma trattat mal-Partit Laburista li kien jgħid li l-Knisja ma kellix tindaħal iktar fi kwistjonijiet politiċi u li kellhom jiġu wkoll irtirati s-sanzjonijiet kollha kontra l-Partit Laburista. B'hekk il-Partit Laburista seta' fl-aħħar jikkonċentra biss fuq kwistjonijiet politiċi minflok jinħela fi ġlied żejjed kontra l-Knisja. Intant, is-sitt punti msemmija mill-Partit Laburista rigward ir-relazzjoni bejn l-istat u l-knisja, kienu iktar il-quddiem, inklużi fil-Kostituzzjoni Repubblikana tal-1974.

==== It-Taħdidiet għall-Indipendenza ====

Il-Partit ipparteċipa fit-taħdidiet għall-Indipendenza.Il-Partit Laburista ma qabilx ma' dak li ġie offrut ghax Malta u fil-fatt, ma kienx ħa sehem fiċ-ċelebrazzjonijiet ta' l-Indipendenza fl-1964. Skond Mintoff din kienet &quot;indipendenza farsa&quot; għax postijiet u istituzzjonijiet importanti ghal Malta baqghu mmexxija u okkupati mill-Inglizi, u sahansitra r-Regina tal-Ingilterra baqghet il-Kap tal-Istat Malti.

=== It-Tieni u t-Tielet Gvern ta' Mintoff (1971-1981) ===

Fl-elezzjonijiet ġenerali tal-1971 l-MLP u l-GWU ippreżentaw programm konġunt imsemmi 'Malta Maltija fil-Paċi u l-Progress'. Il-programm kien definit bhala wieħed soċjal-demokratiku, u il-wegħdiet prinċipali kienu jinkludu it-twaqqif ta' ftehim dwar forzi militari barranin f'Malta, l-introduzzjoni ta' leġislazzjoni soċjali bħal ġimgha ta' 40 siegħa, il-paga minima, riforma fuq it-taxxa tad-dħul u pjan ekonomiku li kien jemfasizza fuq l-edukazzjoni, l-industrija, agrikoltura u sajd, turiżmu, housing, children's allowance u forom oħrajn ta' welfare.

Il-programm emfasizza ukoll fuq id-drittijiet ugwali mingħajr distinzjoni ta' razza, kulur jew twemmin, kif ukoll id-dover li jwaqqaf it-tbatija u s-sofferenza li tirriżulta minn nuqqas ta' ugwaljanza bejn is-sinjur u l-fqir. Il-Partit Laburista wiegħed ukoll 50% parteċipazzjoni tal-Union fit-tmexxija tat-tarzna sabiex tkun tista' tiġi rranġata is-sitwazzjni ekonomika. Għall-elezzjonijiet ġenerali tal-1971, il-Partit Laburista iddeċieda li jiġġieled l-elezzjoni ġenerali fuq il-kwistjonijiet tal-korruzzjoni, il-qagħad u l-emigrazzjoni (ta' min isemmi li ftit xhur qabel, eluf ta' Maltin kienu emigraw lejn il-Kanada u l-Awstralja biex ifittxu ħajja u futur aħjar).

Il-kampanja elettorali kienet pjuttost kwieta. L-MLP rebaħ l-elezzjonijiet bi 28 siġġu minn 55 fil-Parlament, u 50.8% tal-voti, b'maġġoranza minima ta' siġġu wieħed biss fil-Parlament. L-ewwel ħaġa li għamel Mintoff mal-ħatra tiegħu bħala Prim Ministru, kienet li neħħa lil Sir Maurice Dorman minn Gvernatur ta' Malta, u minn floku laħħaq Malti, Sir [[Anthony Mamo]]; fl-1974 Sir Anthony Mamo ġie maħtur bhala l-ewwel President tar-Repubblika ta' Malta.

Vapuri tal-Gwerra Amerikani ma tħallewx jużaw il-portijiet Maltin, u l-Kmandant tan-N.A.T.O. ġie ddikjarat persona non grata u għalhekk kellu jitlaq minn Malta, bil-kwartieri tan-N.A.T.O. jiġu magħluqa.

Sadanittant, Mintoff laħaq bosta ftehim ma' pajjiżi barranin, bl-intenzjoni li jattira investiment lejn Malta u jingħata għajnuna finanzjarja; l-iktar għajnuna konkreta waslet mill-Libja u l-pajjiżi kommunisti, bħall-Unjoni Sovjetika u ċ-Ċina.

Il-Gvernijiet Laburisti tas-sebgħinijiet ħadu bosta miżuri soċjali fosthom:

* In-nazzjonalizzazzjoni kif ukoll il-bidu ta' bosta kumpaniji propjetà tal-istat, fosthom l-[[Air Malta]], is-[[Sea Malta]], il-[[Bank of Valletta]], il-[[Mid-Med Bank]], it-[[Telemalta]] u x-[[Xandir Malta]];
* Tnaqqis fid-differenza fis-salarji bejn l-ogħla u l-iktar grad baxx fis-servizzi ċivili;
* L-għoti ta' żieda għall-għoli tal-ħajja u bonuses bi ''flat rate'' minflok b'perċentwali;
* L-introduzzjoni tas-sistema PAYE (Pay-As-You-Earn) u ''higher ceiling'' fejn tidħol it-taxxa tad-Dħul;
* Il-bidu ta' skema nazzjonali tas-saħħa;
* Id-demolizzjoni ta' ''slums'' u l-bini ta' bosta ''units'' residenzjali għall-ħaddiema u l-familji tagħhom;
* Xiri ''bulk-buying'' ta' prodotti mportati bħall-ħalib, zokkor u butir bi prezzijiet orħos;
* Bosta riformi fil-leġislatura industrijali bħal pereżempju, it-tnaqqis tal-working week għal 40 siegħa u liġi favur paga ndaqs għal ħaddiema nisa;
* Iż-żieda fin-nefqa għas-servizzi soċjali kif ukoll l-introduzzjoni ta' servizzi bħaċ-''Children's Allowance'';
* It-tneħħija ta' ''streaming'' u eżamijiet fi skejjel statali;
* Bosta proġetti turistiċi;
* Inbnew oqsma industrijali ġodda u dawk eżistenti ġew imkabbra; 
* Ġiet mibnija pista tal-ajru ġdida li kienet takkomoda vetturi tal-arju kbar;
* L-introduzzjoni ta' korpi tax-xogħol bħall-Korpi tal-Pijunieri, li kienu jagħmlu bosta xogħol ta' kostruzzjoni. Membri ta' dawn il-korpi kienu miċħuda mid-dritt li jissieħbu trade unions.

=== L-Elezzjoni tal-1981 ===

Fl-Elezzjoni tal-1981, il-Partit Laburista, avolja ġab minoranza ta' voti (49.1%) irnexxilu jirbaħ iktar siġġijiet parlamentari min-Nazzjonalisti, li rnexxielhom jirbħu 50.9% tal-voti. B'hekk l-MLP rebaħ l-elezzjonijiet ġenerali għat-tielet darba konsekuttiva. Ir-riżultat ġie meqjus bħala wieħed pervers u filfatt, Mintoff ried li jsiru elezzjonijet ġodda dik is-sena stess biex isolvu din il-polemika. Iżda l-ministri tiegħu ma ridux u b'hekk din baqgħet ma saritx. Il-Partit Nazzjonalista rreaġixxa billi ddikjara l-Gvern Laburista bħala wieħed ta' minoranza u akkuża l-Gvern b'jerrymandering. Dan wassal għal ħafna tensjoni fil-pajjiż fis-snin ta' wara. L-ebda MP Nazzjonalista ma attenda l-parlament għal tliet snin sħaħ, u dan apparti n-numru ta' bojkotts li kienu jsiru. Fost dawn kien hemm il-bojkott tat-televiżjoni tal-istat, li dak iż-żmien kien l-uniku stazzjon televiżiv lokali, kif ukoll f'ċerti retail outlets. In-numru ta' theddid u tqegħid ta' bombi ma' djar ta' nies prominenti żdied u dan inevitabilment ġab miegħu instabbilità kbira fil-pajjiż.

Mintoff ippropona li Mifsud Bonnici jiġi mlaħħaq Deputat Mexxej tal-Partit u fil-fatt dan ġie elett bħala deputat mexxej fid-29 ta' Mejju, 1980. Fil-15 t'Ottubru, 1982 Dott. Karmenu Mifsud Bonnici ġie appuntat Mexxej tal-Malta Labour Party wara mozzjoni minn Dom Mintoff. Huwa ġie co-opted fil-Parlament fit-2 ta' Mejju, 1983 u ġie appuntat Ministru tal-Edukazzjoni.

=== 1984-1992: Karmenu Mifsud Bonnici ===

Fit-22 ta' Diċembru, 1984 Mintoff irriżenja minn Prim Ministru ta' Malta u minn floku laħaq [[Karmenu Mifsud Bonnici]]. Dom Mintoff żamm is-siġġu tiegħu fil-Parlament wara r-riżenja tiegħu minn Prim Ministru u xorta baqa' attiv politikament avolja ma baqax il-mexxej tal-partit. Beda jissuġġerixxi li jsiru emendi kostituzzjonali rigward is-sistema elettorali u l-Presidenza. Fl-20 ta' Diċembru 1986 intlaħaq ftehim bejn iż-żewġ partiti u sar il-bdil neċessarju.

Fl-1987, il-Partit Laburista tilef l-elezzjoni. Fl-1989, il-whip tal-Partit [[Wenzu Mintoff]] u l-President [[Toni Abela]] tkeċċew mill-Partit Laburista wara li riedu lill-mexxej tal-Partit Laburista jiehu responsabbilta' politika tal-atti vjolenti li saru minn xi partitarji. Dawn ftit wara bdew partit ġdid bl-isem ta' [[Alternattiva Demokratika]] imma eventwalment reġgħu ingħaqdu mal-Partit Laburista.

Fl-1992 il-Partit Laburista reġa' tilef l-elezzjoni. Mifsud Bonnici irreżenja minn mexxej. 

=== 1992-2008: Alfred Sant ===

Wara r-riżenja ta' Karmenu Mifsud Bonnici li kien propona lil George Vella bħala Mexxej tal-Partit u dan ma aċċettax, [[Alfred Sant]] kien elett Mexxej tal-Partit Laburista mill-Konferenza Ġenerali tal-Partit nhar is-26 ta' Marzu 1992, f'elezzjoni li għaliha kkontestaw ukoll l-eks-ministri Lino Spiteri u Joe Brincat. Tmien snin wara, Lino Spiteri allega li f'din l-elezzjoni kien hemm min bagħbas fil-voti biex ma jitlax hu, tbagħbis li Spiteri qal Alfred Sant ma kellux x'jaqsam miegħu u lanqas kien jaf bih. 

Sant mill-ewwel iċċaqlaq biex jimmodernizza l-Partit. Il-Partit ħareġ mill-kwartieri storiċi tiegħu fil-Maċina, Bormla, għal bini ġodda tal-Kwartieri tal-Partit Laburista fil-Ħamrun, twaqqaf Super One TV u Super One Radio u inħallet l-għaqda statutorja mal-GWU u saru emedi sinjifikanti fl-istatut.

Mat-twaqqif tal-Kunsilli Lokali fl-1993 il-Partit iddeċieda li ma jipparteċipax formalment fl-elezzjonijiet, pożizzjoni li żamm sa l-1998, għalkemm kien jappoġġa lill-kandidati Indipendenti.

It-tibdiliet li saru, kif ukoll it-telfien ta' popolarità tal-Partit Nazzjonalista, wasslu lill-Partit Laburista lura għar-rebħ fl-elezzjonijiet ġenerali tal-1996, l-ewwel darba li akkwista maġġoranza assoluta mill-1976. Il-Partit Laburista mmexxi minn Alfred Sant, u d-deputati mexxejja George Vella u [[George Abela]], rebaħ l-elezzjonijiet tal-[[1996]] b'maġġoranza ta' 132,497 vot, żieda ta' 17,000 -il vot fuq l-elezzjoni ta' qabel, u nhar is-26 ta' Ottubru Alfred Sant ħa l-ġurament bħala Priministru. Kien ġab maġġoranza ta' 7000 vot iktar mill-Partit Nazzjonalista imma kellu biss siġġu wieħed iktar. Immedjatament kif kien wiegħed qabel l-elezzjoni, Sant ħareġ lil Malta mill-[[Partnership for Peace]] tan-[[NATO]] u beda l-proċess biex titneħħa l-[[VAT]] li fil-fatt tneħħiet u minflokha daħlet taxxa bl-isem CET. 

Fi żmien il-Gvern ta' Sant, inħatret l-ewwel Speaker mara fl-istorja tal-Parlament Malti, l-Avukat Miriam Spiteri Debono. Inħatret ukoll l-ewwel mara bħala kap ta’ agenzija tal-Gvern meta nħatret Sina Bugeja bħala Kap Eżekuttiv ta’ [[Sedqa]]. Alfred Sant kien l-ewwel Prim Ministru Laburista li ħa sehem fiċ-ċelebrazzjonijiet nazzjonali tal-[[Indipendenza ta' Malta|Indipendenza]], fil-21 ta' Settembru 1997. F'April 1997, il-Gvern ta' Sant ospita l-Konferenza Ewro-Mediterranja li fiha seħħet laqgħa importanti bejn il-mexxej Palestinjan [[Yasser Arafat]] u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin Iżraeljan, David Levy.

Il-Gvern ta' Sant għamel il-Proġett ta' Buġibba, irrestawra l-Berġa tal-Baviera u l-Palazz [[de Vilhena|Vilhena]]. Tnaddaf u ġie rranġat Wied il-Fiddien, il-moll ta’ Lazzarett. Sar il-pavimentar ta’ Triq ir-Repubblika fil-[[Valletta|Belt]]. Saret l-ewwel fażi tal-proġett ta’ [[Chadwick Lakes]]. Sar proġett ta’ tisbiħ f’[[Wied il-Għajn]], [[Marsaxlokk]], [[Birżebbuġa]], [[Ħaġar Qim]], fil-bajja tal-[[Ġnejna]], madwar il-Ġonna ta’ San Anton, fil-bajja tar-[[Rinella]], il-Magħluq f’Wied il-Għajn li fih inbena teatru Grieg u ddikjarat riserva naturali u ġnien gdid fil-[[Baħrija]].

Il-Prim Ministru Sant ikkummissjona żewġ rapporti fuq it-Tarzna li t-tnejn urew il-qagħda ħażina li kienet fiha. Sant ra l-ħtieġa ta' sehem dirett fit-tmexxija tat-Tarznari mill-Gvern f’isem il-poplu, li kien qiegħed iħallas għat-telf li nġema’, u l-ħtieġa ta’ ristrutturar tal-operat tat-tarznari. Il-Kunsill tat-Tarzna sar kompost minn erbgħa membri magħżula mill-Gvern, erbgħa magħżula mill-ħaddiema u Chairman magħżul mill-Gvern. 

Il-Gvern ta' Sant daħal fi ftehim mal-isptar Capua Palace sabiex operazzjonijiet tal-qalb li ma setgħux isiru St. Luke’s jibdew isiru privat. Fetaħ unit gdid f’St. Luke’s għal kirurgija mhux maġġuri. Biddel il-pjanti għall-isptar Tal-Qroqq, li iktar tard issemma Mater Dei, biex dan ikun sptar ġenerali, xi ħaġa li l-Gvern Nazzjonalista ta' wara żamm. Fetaħ Dipartiment tal-Emerġenza ġdid fl-isptar ġenerali t’Għawdex. Inbniet dar għall-anzjani f’[[Bormla]]. Infetaħ Day Care Centre għall-anzjani f'Tas-[[Sliema]] u ieħor fiż-[[Żurrieq]]. Infetaħ uffiċjalment il-kumpless għal taħriġ gġall adulti b’diżabilità f’Wied il-Għajn.

Iddaħħlu regolamenti ġodda ta' rmunkar u clamping. Sar il-proġett tat-traffiku tal-[[Marsa]]. Beda jsir il-breathalyser test fuq is-sewwieqa tal-vetturi, u daħlet fis-sehh is-sistema tal-VRT ghall-karozzi.

Tħabbar l-ewwel Ombudsman għall-Università. Bdiet skema tal-Education Business Industry fejn edukaturi setgħu jitħarrġu dwar l-aħħar teknoloġija u proċessi industrijali. Fis-sajf tal-1998 sar xogħol ta' manutenzjoni fi 86 skola tal-Gvern. Infetah ir-Rinella Movie Park. F’Settembru 1997 twaqqfet l-Orkestra Nazzjonali ta' Malta.

==== Inkwiet intern ====

Iżda ma damx ma beda jberraq. Differenzi mal-eks-Mexxej tal-Partit Laburista, Dom Mintoff, żieda sostanzjali fit-tariffi tad-dawl u l-ilma u maġġoranza Parlamentari ta' siġġu wieħed ikaratterizzaw il-bidu tas-sajf ta' l-1998. Mintoff ivvota kontra l-Gvern u Sant ta parir lill-President li jxolji l-Kamra u jsejjah elezzjonijiet bikrija. F'nofs leġislatura u maqsuma l-Partit Laburista u tilef l-elezzjonijiet.

Wara l-elezzjonijiet ta' l-1998 Sant baqa' mhux ikkontestat bħala Mexxej għalkemm tilef wieħed mid-deputati mexxejja tiegħu, Ġorġ Abela. Din il-leġislatura kienet ikkaratterizzata mill-kwistjonijiet politiċi madwar l-applikazzjoni ta' Malta biex tissieħeb fl-UE, xi ħaġa li l-Partit Laburista oppona ghax hass li kien kmieni wisq ghal Malta biex taghmel dan il-pass. In-negozjati ngħalqu fl-aħħar ta' l-2002. Il-Gvern sejjaħ referendum f'Marzu imma l-Partit Laburista ta struzzjonijiet biex il-partitarji jastjenu, jivvotaw kontra, jew iħassru l-vot. Minkejja li maġġoranza ivvotat &quot;iva&quot; l-Partit Laburista insista li l-vot m'għaddiex peress li din ma kinitx maġġoranza tal-votanti kollha eliġibbli.

Il-Gvern mill-ewwel sejjaħ elezzjonijiet ġenerali li l-MLP reġa' tilef. Sant irriżenja u ssejħet elezzjoni għal mexxej. Sant ikkontesta flimkien ma' Anglu Farrugia u John Attard Montalto. Sant ġab 66% tal voti tad-delegati u rega gie elett bhala kap tal-partit. Il-politika tal-Partit Laburista fil-konfront ta' l-UE inbidlet u kien Sant stess li ġab l-approvazzjoni tal-Konferenza Ġenerali biex jappoġġa t-test tat-Trattat Kostituzzjonali ta' l-UE ghax accetta dak li rid il-poplu.

Fl-2004, fl-ewwel elezzjoni għall-Parlament Ewropew f'Malta, l-Partit Laburista ġab l-akbar ammont ta' voti u tella' tliet Membri Parlamentari Ewropej. Dawn kienu [[Joseph Muscat]], John Attard Montalto u Louis Grech.

Fl-ahhar serje ta' elezzjonijiet ghall-Kunsilli Lokali, il-Partit Laburita, immexxi minn Dr Alfred Sant, gab maggoranza assoluta ta' voti, ukoll f'lokalitajiet maghrufin ghall-appogg taghhom ghall-PN.

Iżda fl-elezzjoni tat-8 ta' Marzu, 2008, il-Partit Laburista Malti reġa' tilef l-elezzjoni ġenerali għat-tielet darba konsekuttiva. B'48.79% tal-voti, l-Labour ġab biss 1,580 vot jew 0.5% inqas mill-partit Nazzjonalista. Wara din it-telfa l-mexxej Alfred Sant iddeċieda li jirreżenja, fl-10 ta'Marzu, ftit sigħat biss wara il-ħruġ tar-riżultat uffiċjali.

=== Joseph Muscat ===

Wara r-riżenja ta' Alfred Sant, laħaq bħala aġent kap tal-Partit Charles Mangion. Fil-5 ta' Ġunju 2008 saret l-elezzjoni għal mexxej tal-Partit Laburista, li għaliha kkontestaw ħames kandidati: [[George Abela]], Evarist Bartolo, Marie-Louise Coleiro Preca, Michael Falzon u Joseph Muscat. Ħadd mill-ħames kandidati però ma ġab l-maġġoranza tal-voti fl-ewwel elezzjoni, b'hekk kellha tissejjaħ elezzjoni l-għada is-6 ta' Ġunju bejn l-ewwel żewġ kandidati li ġabu l-aktar voti. Dawn kienu George Abela u Joseph Muscat. 

Fl-elezzjoni finali [[Joseph Muscat]] inħatar mexxej tal-partit b'67% tal-voti tad-delegati. Hu sar it-tieni l-iżgħar mexxej tal-Partit Laburista wara Dom Mintoff.  

F'Novembru 2008, il-''Malta Labour Party'' bidel ismu għal ''Partit Laburista'' bl-inizjali ''PL'' flok ''MLP''.

Fl-2009, il-Partit Laburista reġa' rebaħ l-elezzjonijiet tal-Parlament Ewropew, din id-darba b'55% tal-voti mitfugħa filwaqt li ġab 35,000 vot aktar mill-PN.

Fl-ewwel tliet snin tat-tmexxija ta' Joseph Muscat ingħaqdu mal-Partit Laburista persuni li qabel kienu jaħdmu fil-kamp Nazzjonalista bħal Manuel Mallia (li fl-2013 sar il-Ministru tal-Intern u Sigurtà Nazzjonali)[[Marisa Micallef Leyson]], [[Mario Farrugia Borg]], [[Deborah Schembri]] (li fl-2013 telgħet fil-Parlament) u [[Cyrus Engerer]] (li ħiereġ għall-Elezzjonijiet Ewropej tal-2014). Ħareġ ukoll mal-Partit Laburista għall-elezzjonijiet Ewropej il-Professur [[Edward Scicluna]], li qabel ma kienx fil-politika u li fl-2013 sar Ministru tal-Finanzi, u Dr. Konrad Mizzi (li fl-2013 sar Ministru għall-Enerġija). [[Lydia Abela]], mart iben il-President George Abela saret is-segretarju eżekuttiv tal-Partit Laburista. [[Robert Abela]], bin il-President, ikkampanja fl-elezzjoni ġenerali favur il-Partit Laburista. [[John Bundy]], eks-kandidat tal-PN, beda jippreżenta programm fuq ONE TV. Fil-Konferenza Ġenerali tal-2011, ħabbru li se joħorġu għall-ewwel darba għall-elezzjoni mal-Partit il-mużiċista Sigmund Mifsud, l-avukat tal-General Workers' Union Joanne Vella Cuschieri, u t-tobba Deo Debattista (li fl-2013 tela' fil-Parlament), Silvio Grixti u Godfrey Farrugia (li fl-2013 sar Ministru tas-Saħħa).

F'Marzu 2012, il-Partit Laburista reġa' rebaħ l-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali li saru f’35 lokalità bi swing ta’ 5.5% fil-voti favurih u tnaqqis ta’ 5.26% fil-voti għall-Partit Nazzjonalista. Il-PL ġab kważi 56% tal-voti u rebaħ lokalitajiet li tradizzjonalment dejjem kienu f’idejn il-PN, f'San Pawl il-Baħar, Ħal Safi u l-Qala. F’lokalitajiet oħrajn tradizzjonalment Nazzjonalisti, il-PL irnexxielu jżid il-voti b’persentaġġi sostanzjali fosthom f’Ħal Balzan, is-Siġġiewi u San Ġiljan fejn żied il-voti b’7%, b’4% u 10.7% rispettivament. Minn 35 lokalità li fihom saru l-elezzjonijiet, f’21 minnhom il-Partit Laburista ġab maġġoranza tal-voti. B'kollox kien hemm 61,751 li vvutaw għall-Partit Laburista, 46,409 li vvutaw għall-Partit Nazzjonalista, 1,797 vot għall-Alternattiva Demokratika u 960 għall-kandidati indipendenti. Il-PL ġab 15,342 vot iktar mill-PN, 14% iktar.

Fl-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2013]], il-Partit Laburista kiseb 167,533 vot, 35,107 aktar mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] li kiseb 132,426 vot f’dik li tista’ tiġi meqjusa bħala l-ikbar differenza għal diversi snin tant li l-PL ġab kważi 55% u l-PN 43%, kif kien ħabbar kull stħarriġ li sar qabel l-elezzjoni.

F'Marzu 2013, fl-istess jum tal-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2013]], il-Partit Laburista reġa' rebaħ l-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali li saru fi 33 lokalità u żied il-voti fuq l-elezzjonijiet ta’ erba' snin qabel fl-istess lokalitajiet bi 2.2% biex issa ġab kważi 57%. Min-naħa tiegħu, il-Partit Nazzjonalista naq­qas il-voti bi kważi 2% u ġab 42%. F’dawn l-elezzjonijiet, il-Partit Laburista rebaħ għall-ewwel darba il-kunsill lokali ta’ Birkirkara u kien hemm ħames lokalitajiet oħra li fihom il-Partit Nazzjonalista tilef il-maġġoranza: l-Imtarfa, Tal-Pietà, il-Mellieħa, l-Imqabba u Santa Venera.

Hekk fl-2013, il-Partit Laburista għandu kważi żewġ terzi, 65%, tal-lokalitajiet kollha f'idejh, 44 lokalità minn 68.

Fl-elezzjonijiet każwali tal-Elezzjonijiet Ewropej li saru f'April 2013, il-Partit Laburista tella' l-ewwel Membru tal-Parlament Ewropew mara fl-istorja politika Maltija, [[Marlene Mizzi]], li kienet ċermen tas-Sea Malta, u ġabet kważi 24,000 vot.

Nhar l-24 ta' Mejju 2014, Muscat iffaċċja l-ewwel elezzjoni tiegħu bħala Prim Ministru, sena wara l-ħatra tiegħu. Il-Partit Laburista rebaħ l-Elezzjonijiet Ewropej għat-tielet darba b'53.3% tal-voti, 33,675 vot iktar mill-[[Partit Nazzjonalista]], li ġab 40% tal-voti. Il-Partit Laburista ġab 1.5% inqas minn kemm kien ġab fl-2009. Il-kandidat minn fost it-tnax li kienu qegħdin jikkontestaw f’isem il-Partit Laburista bl-akbar għadd ta’ voti fl-ewwel għadd kien [[Alfred Sant]], li kiseb 48,739 vot, 36% tal-voti li kiseb il-Partit Laburista.

Fl-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2017 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2017]], il-Partit Laburista kiseb 170,976 vot, 35,280 aktar mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] li kiseb 135,696 vot f’dik li tista’ tiġi meqjusa bħala l-ikbar differenza minn wara t-Tieni Gwerra Dinjija tant li l-PL ġab 55% u l-PN 43.7%.

=== Robert Abela ===
Wara r-riżenja ta' Joseph Muscat minn Mexxej tal-Partit f'Jannar 2020, nhar it-12 ta' Jannar 2020, Robert Abela nħatar Mexxej tal-Partit Laburista, u l-għada nħatar Prim Ministru.

== Il-Ħidma tal-Partit Laburista favur l-Ilsien Malti ==

Fl-1923, il-membru parlamentari Robby Hamilton tal-Partit Kostituzzjonali li kien f'Compact mal-Partit Laburista ressaq mozzjoni biex il-Malti jsir it-tielet ilsien uffiċjali. Madankollu, il-mozzjoni, li kienet issekondata mill-Partit Laburista m’għaddietx. Hamilton kien l-ewwel persuna li qatt tkellmet bil-Malti fil-Parlament, anki jekk spiċċa rredikolat mill-avversarji politiċi tiegħu. Fl-1924, bis-saħħa ta’ mozzjoni mressqa mill-membru parlamentari Laburista Turu Mifsud, il-Gvern aċċetta li jippubblika l-grammatika tal-[[Akkademja tal-Malti|Għaqda tal-Kittieba tal-Malti]], it-''Tagħrif fuq il-Kitba Maltija'', miktub minn [[Ninu Cremona]] u Ġanni Vassallo. Sa llum dan il-ktieb għadu meqjus bħala l-qofol tal-ortografija u l-grammatika tal-Malti. Bil-ħidma tal-Partit Laburista saru emendi fl-atti li jirregolaw il-professjoni notarili li  ppermettew li l-Malti jintuża f’kull dokument uffiċjali. Dehru wkoll l-ewwel avviżi bil-Malti fil-[[Gazzetta tal-Gvern ta' Malta|Gazzetta tal-Gvern]]. Il-liġi elettorali, ir-regolamenti tat-traffiku, u ċ-ċitazzjonijiet tal-qorti (apparti l-verżjoni bit-Taljan) bdew jidhru wkoll bil-Malti.

Il-Partit Laburista mmexxi minn [[Pawlu Boffa|Boffa]] ħadem bis-sħiħ biex l-ilsien Malti jidħol fil-qrati. Min kien jaf biss bil-Malti, jiġifieri l-maġġoranza kbira tal-Maltin, lanqas biss kienu jifhmu x'kien ikun qed jingħad fuqhom. Fl-1934, il-Malti sar lingwa nazzjonali u fl-1936 sar il-lingwa tal-qrati. Dan qanqal l-għadab tal-għedewwa tal-Malti, fosthom Sir [[Arturo Mercieca]] u l-Kamra tal-Avukati. Fl-1937 il-Malti sar obbligatorju fl-Università u twaqqfet il-Katedra tal-Malti u l-Lingwi Orjentali. Fl-1998, [[Dom Mintoff]] fil-Parlament qal hekk fuq il-ħidma ta' Boffa:

{{kwota|Il-Partit tal-Ħaddiema, li għandu rekords mill-iktar sbieħ, speċjalment Boffa ...  Jekk hawn ħaġa li Boffa jistħoqqlu li jkollu statwa għaliha hija l-mod kif iddefenda l-ilsien Malti mill-bidu, biex ma noqogħdux insemmu Aquilinijiet.  Aquilina veru kien bravu; ddefenda l-ilsien Malti u għamel ''living'' minnu imma Boffa ddefenda l-ilsien Malti, medd għonqu u ħadem u ma ħa xejn minn dan kollu ħlief xebgħa mingħand il-gradwati sħabu tal-Universita'.  Jien qed insemmi dawn l-affarijiet biex nuri kemm sofra dan il-bniedem.}}

Fl-1971, fi żmien il-Gvern ta' Mintoff, il-Malti, għall-ewwel darba, sar il-lingwa uffiċjali tal-Università flimkien mal-Ingliż. Għall-ewwel darba wkoll, id-diskors inawgurali tal-Parlament, indirizzat mill-Gvernatur Sir [[Anthony Mamo]], sar bil-Malti. Fil-Kostituzzjoni ta' Malta Repubblika tal-1974 il-Malti kien rikonoxxut għal darba oħra bħala l-Ilsien Nazzjonali. Fl-1974, is-sensiela ''Denfil'' ħadet post is-sensiela ''Ġabra ta' Ward '' bħala testi ta' qari fl-iskejjel primarji, serje li baqgħet tintuża għal iktar minn tletin sena. Bejn l-1976 u l-1977, fuq TVM bdiet tidher b’suċċess kbir l-ewwel sensiela televiżiva bil-Malti – ''F’Baħar Wieħed'' ta’ Lino Grech. Fl-1982, il-Partit Laburista beda s-''Sensiela Kotba Soċjalisti''(SKS) li fiha ġew ippubblikati kotba kbar bħal ''Ulied in-Nanna Venut'' u ''Il-Ħolma Maltija''. Fl-istess sena l-Partit Laburista tella' l-ewwel ''rock opera'' bil-Malti, ''Ġensna'', b'lirika ta' Raymond Mahoney u mużika ta' Paul Abela. Fis-snin disgħin il-Partit Laburista beda jorganizza l-''Iljieli Mediterranji'' fil-Ġonna tal-Argotti, bi musicals oriġinali u ta' livell bħal ''Bastilja, Ulied in-Nanna Venut fl-Amerika, Spiru Ċefai, Żeża tal-Flagship, It-Tfajla tal-Palazz'' u ''Manwel Manwel''. Il-Partit Laburista dejjem appoġja l-għana Malti u l-kanzunetta Maltija.

=== Sensiela Kotba Soċjalisti ===

Fl-1982, il-Partit Laburista ħoloq diversi dipartimenti fi ħdanu, fosthom id-Dipartiment tat-Tagħrif, b'Alfred Sant bħala chairman. Fost inizjattivi ġodda ta' Alfred Sant kien hemm Dar tal-Pubblikazzjoni, is-Sensiela Kotba Soċjalisti, S.K.S. L-isem kien ingħata minn Anton Cassar, membru fl-istess dipartiment u ġurnalist. L-ewwel ktieb li ħareġ f’din is-sensiela kien il-ktieb “Il-Mixja tal-Ħaddiema lejn il-Ħelsien” ta’ [[Frans Sammut]], ippubblikat fis-sena 1982. Warajh ġie ppubblikat il-ktieb ta' Anton Cassar “Meta l-Għawdxin kienu Mxewxa”. L-ewwel ktieb ta' Alfred Sant ippubblikat mal-S.K.S. kien fl-1988: ''It-28 ta’ April 1958 - Il-Ħobż u l-Ħelsien'' u l-aħħar wieħed ''George Bush f'Malta'' fl-2013. Sal-aħħar tal-2012, l-S.K.S. kienet ippubblikat 130 ktieb.

=== Awturi xellugin ===

Diversi parlamentari u attivisti Laburisti kienu awturi u promoturi tal-Malti. Fl-1939 twaqqfet ix-Xirka għat-Tixrid tal-Ilsien Malti minn [[Ġużè Bonnici]] (president), [[Ġużè Chetcuti]], [[Anton Buttigieg]], ilkoll Laburisti, flimkien ma' [[Ġorġ Pisani]]. Ftit wara, ix-Xirka bdiet ixxandar programmi letterarji fuq ir-Rediffusion. Fost awturi xellugin, ħafna minnhom membri jew deputati parlamentari tal-Partit Laburista, insibu lil  

• [[John F. Marks]] - trejdunjonista u politiku, awtur tar-rumanz ''Tejbilhom Ħajjithom''

• Guliermu Arena - attiv fix-Xirka tal-Imdawlin ta’ [[Manwel Dimech]] u ġurnalista

• Mikelanġ Borg - wieħed mill-fundaturi tal-Partit Laburista, kittieb ukoll ta’ drammi, fosthom ''Żeża tal-Flagship''

• Giacinto Tua - kittieb u drammaturgu. Wieħed mill-fundaturi tal-Partit Laburista.

• Ċensu Busuttil - poeta, kittieb, lingwista, konferenzier, filantropu, lessikografu u politiku

• [[Alfons Maria Galea]] - filantropu kbir, kittieb u fundatur tas-sensiela tal-Kotba tal-Mogħdija taż-Żmien bil-Malti. Kien senatur Laburista.

• [[Ġino Muscat Azzopardi]] - fundatur u editur tal-ġurnal umoristiku ''Dr Xekkek''. Kien fl-Eżekuttiv tal-Partit Laburista u awtur ta’ rumanzi storiċi

• [[Ġużè Bonnici]] - awtur ta' rumanzi u novelli

• [[Ġużè Orlando]] - awtur tar-rumanz ''L-Ibleh''

• [[Ġużè Ellul Mercer]] - fis-snin tletin kien l-editur ta’ ''Il-Cotra'', l-organu tal-Partit Laburista. Kiteb ir-rumanz [[Leli ta’ Ħaż-Żgħir]], kif ukoll djarju tal-gwerra ''Taħt in-Nar''. Kien Ministru fil-Gvern Laburista tal-1955-58.

• [[Karmenu Vassallo]] - poeta, kittieb, traduttur u politiku. Kien wieħed mid-disà membri Laburisti fil-Kunsill tal-Gvern fl-1946.

• [[Anton Buttigieg]] - poeta u politiku, Ministru fil-Gvern Laburista u wara President ta’ Malta.

• [[Ġużè Chetcuti]] - poeta u kittieb ta’ novelli u rumanzi, drammi kif ukoll ta’ studji kritiċi

• [[Ġużè Diacono]] - ġurnalist u kittieb ta’ drammi b’tema socjali realistika. Awtur tad-dramm ''Il-Madonna taċ-Ċoqqa''.

• [[Paul Xuereb|Pawlu Xuereb]] - kittieb ta’ rumanzi. Waqqaf is-sensiela ta’ kotba ''Blocks''. Kien politiku, Ministru fil-Gvern Laburista u Aġent President ta’ Malta.

• Anton Cassar - ġurnalist

• [[J. J. Camilleri]] - l-awtur ta' ''Aħna Sinjuri'' u rumanzi oħra

• [[Lino Spiteri]] - awtur ta' novelli u rumanzi, Ministru fi Gvernijiet Laburisti

• [[Philip Sciberras]] - poeta u awtur, deputat Laburista u Imħallef

• [[Alfred Sant]] - awtur ta' drammi, rumanzi u novelli, Prim Ministru Laburista

• [[Frans Sammut]] - awtur ta' rumanzi fosthom ''Il-Gaġġa'' u ''Samuraj''

• [[Albert Marshall]] - poeta u direttur tad-drama

• [[Paul P. Borg]] - awtur ta' ''Dal-Lejl Ġie Alla''

== Mexxejja tal-Partit ==

* 1925–1927 [[William Savona]]
* 1927-1928 Kurunell [[Michael Dundon]]
* 1928–1949 Dr [[Paul Boffa]] (Prim Ministru: 1947–1950)
* 1949–1984 Perit [[Dom Mintoff]] (Prim Ministru: 1955–1958, 1971–1984)
* 1984–1992 Dr [[Karmenu Mifsud Bonnici]] (Prim Ministru: 1984–1987) 
* 1992–2008 Dr [[Alfred Sant]] (Prim Ministru: 1996–1998) 
* 2008–2020 Dr [[Joseph Muscat]] (Prim Ministru: 2013-2020)
*2020-          Dr [[Robert Abela]] (Prim Ministru: 2020-  )

L-iktar wieħed li dam mexxej tal-Partit kien [[Dom Mintoff]], li dam 35 sena, u kien l-iżgħar mexxej meta laħaq. Kien priministru erba' darbiet, u huwa l-iktar priministru Malti li dam fil-kariga, 16 -il sena. Kien ukoll l-iktar membru parlamentari li dam fil-Parlament: 51 sena u l-iktar wieħed li kien elett drabi: 14-il darba - f'kull elezzjoni mill-1945 sal-1996. 

L-inqas mexxejja li damu kienu l-ewwel tnejn: Savona li dam kważi sentejn u Dundon sena u tliet xhur. Dundon kien ukoll l-ixjeħ mexxej meta laħaq. Kellu 72 sena meta laħaq. 

Fost il-mexxejja tiegħu, il-Partit Laburista kellu tliet avukati (Savona, Mifsud Bonnici u Abela), żewġ tobba (Dundon u Boffa), żewġ ekonomisti (Sant u Muscat) u perit (Mintoff).

Boffa, Sant, Muscat, u Abela qatt ma kienu Deputati Mexxejja tal-Partit qabel ma saru Mexxejja.

== Deputati Mexxejja tal-Partit ==

Skont l-Istatut tal-Partit (2010), id-Deputat Mexxej għall-Affarijiet tal-Parlament iservi ta’ Deputat Prim Ministru meta l-Partit ikun fil-Gvern u Deputat Kap tal-Oppożizzjoni meta l-Partit ikun fl-Oppożizzjoni. Huwa jieħu l-kariga u jkun responsabbli mill-istess xogħol u responsabbilitajiet ta’ Mexxej meta dan ikun assenti minn Malta jew ma jkunx f’pożizzjoni li jaqdi l-funzjonijiet tal-kariga tiegħu.

Id-Deputat Mexxej għall-Affarijiet tal-Partit fost oħrajn:

i) Imexxi u jikkordina l-ħidma tal-Amministrazzjoni u l-Fergħat tal-Parti, tal-Kumitati Lokali u l-Amministrazzjonijiet Distrettwali;

ii) Iżomm kuntatt kontinwu mal-Kumitati Lokali kollha u oqsma oħra tal-Partit bil-għan li jgħinhom kemm jista’ fil-problemi li jinqalgħu u jara li l-ilmenti tagħhom jiġu rizolti fi żmien qasir;

iii) Jikkordina l-ħidma tas-Sezzjoni Kunsilliera.

Id-Deputat Mexxej għall-Affarijiet tal-Partit għandu d-dritt li jieħu sehem fil-laqgħat tal-Grupp Parlamentari.

=== Deputati Mexxejja għall-Parlament ===

* [[William Savona]] 1920–1925
* [[Michael Dundon]] 1925–1929
*                    1929–1947
* [[Dom Mintoff]] 1947–1949
* [[Ġużè Flores]] 1949–1955
* [[Ġużè Ellul Mercer]] 1955–1961
* [[Anton Buttigieg]] 1961–1976
* [[Agatha Barbara]] 1976–1981
* [[Wistin Abela]] 1981–1983
* [[Karmenu Mifsud Bonnici]] 1983–1984
* [[Ġużè Cassar]] 1984–1987
* [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]] 1987–1992
* [[George Vella]] 1992–2003
* [[Charles Mangion]] 2003–2008
* [[Anġlu Farrugia]] 2008–2012
* [[Louis Grech]] 2012-2017
* [[Chris Fearne]] 2017-

=== Deputati Mexxejja għall-Partit ===

* [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]] 1976–1980
* [[Karmenu Mifsud Bonnici]] 1980–1983
* [[Ġużè Cassar]] 1983-1987
* [[Joe Debono Grech]] 1987–1992
* [[George Abela]] 1992–1998
* [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]] 1998–2003
* [[Michael Falzon]] 2003–2008
* [[Toni Abela]] 2008–2016
* [[Konrad Mizzi]] 2016
* [[Chris Cardona]] 2016-2020
*Daniel Micallef 2020- 

== Media tal-Partit ==

Il-Partit Laburista għandu One Television u One Radio, stazzjonijiet tat-televixin u tar-radju rispettivament. Joħroġ il-ġurnal KullĦadd kull nhar ta' Ħadd. Il-partit għandu wkoll sit tal-aħbarijiet bl-Ingliż, il-''maltastar.com'' kif ukoll servizz ta' telefonija ċellulari bl-isem ta' Red Touch Fone.

=== Ġurnali tal-Partit Laburista ===

L-ewwel ġurnal uffiċjali Laburista beda joħroġ darba fil-ġimgħa, il-''Labour Opinion'', f’Diċembru 1922. L-editur tagħha kien [[Ġanni Bencini]]. Il-gazzetta, għalkemm b’isem Ingliż, kienet bil-Malti, imma kultant kien ikollha suppliment bl-Ingliż. F’Lulju 1924, Bencini sar deputat parlamentari, u bħala assistent miegħu fil-gazzetta kien daħal [[Gino Muscat Azzopardi]], pijunier ieħor tal-Partit Laburista. Inqas minn sentejn wara, Gino Muscat Azzopardi sar ukoll editur u, sadattant, kien beda joħroġ ukoll il-gazzetta tiegħu satirika ''Dottor Xekkek''.

Il-''Labour Opinion'' waqfet fl-1926 u, flokha, il-Partit beda jippubblika ''Il Cotra — leħen il-ħaddiem Malti'', bl-editur Gino Muscat Azzopardi, u assistent [[Ġużè Ellul Mercer]]. Fl-1930, Gino u Ġużè bidlu posthom, u Gino sar assistent ta’ Ġużè. Fl-1933 il-Gvern Ingliż issospenda l-kostituzzjoni ta’ Malta, u l-gazzetta laburista waqfet u kellhom jgħaddu ħdax-il sena biex il-Partit Laburista reġa’ kellu l-gazzetta tiegħu, ''The Dawn'', bl-Ingliż u bil-Malti, bl-editur [[Turu Colombo]] u, aktar tard, l-ispiżjar Johnny Raimondo. Fl-1949 ''The Dawn'' saret ''Is-Sebħ'', kollha bil-Malti, bl-editur Nestu Laiviera. Fl-1955 Laiviera sar Speaker tal-parlament Malti u floku bħala editur daħal l-istudent ta’ 22 sena [[Joe Micallef Stafrace]]. Minħabba wieħed mill-editorjali, Stafrace kien weħel erbat ijiem ħabs, fl-eqqel tal-ġlieda mal-Ingliżi f’April, 1958. 

Meta ''Is-Sebħ'' kien sospiż fl-1959, bdiet toħroġ gazzetta ġdida, ''Il-Ħelsien'', b’editur mill-ġdid Nestu Laiviera, u aktar tard fl-1962 b’Lino Cassar l-assistent tiegħu. Sadattant, il-Partit beda joħroġ ukoll ''The Voice of Malta'', darba fil-ġimgħa, kollha bl-Ingliż kull nhar ta’ Ħadd, u aktar tard bħala magazin darba fix-xahar. Fis-snin 1940 il-Partit kien joħroġ ukoll ''The Knight'' bħala magazin bl-Ingliż, b’kitba interessanti minn [[Dom Mintoff]]. L-editur uffiċjali ta’ ''The Voice'' kien [[Anton Buttigieg]] iżda l-iktar li kien jieħu ħsiebha kien Lino Cassar.

Il-Knisja, f’Mejju 1961, tat l-interdett lill-membri kollha tal-eżekuttiv tal-Partit Laburista u imponiet ukoll id-dnub il-mejjet fuq il-gazzetti tiegħu. Il-Knisja neħħiet id-dnub kmieni fl-1967 u kien hawn li ''Il-Ħelsien'' waqfet u minflokha bdiet toħroġ il-gazzetta ''Iż-Żmien'', din id-darba b’editur Lino Cassar, li sadattant kien beda joħroġ il-gazzetta umoristika ''Ix-Xewka''. ''Iż-Żmien'' waqfet fl-1973 u kellhom jgħaddu seba’ snin oħra biex reġgħet bdiet toħroġ ''Il-Ħelsien'', b’editur Evarist Bartolo. Meta reġgħet waqfet “Il-Ħelsien”, bdiet toħroġ fl-1993 il-''KullĦadd'' kull nhar ta' Ħadd, bl-editur Felix Agius. 

* ''Il-Ħmar'', u wara ''Il-Ħmara'' (1917-37) ta' Guglielmo u Ġużi Arena
* ''Labour Opinion'' (1922-26)
* ''Il Cotra'' (1926-1933)
* ''Dr Xecchec'' (1925-1933)
* ''The Dawn'' (1944-1949)
* ''The Voice of Malta''
* ''Is-Sebħ'' (1949-1959)
* ''Il-Ħelsien'' (1959-1967; 1980-1993)
* ''Iż-Żmien'' (1967-1973)
* ''Ix-Xewka'' (1967-)
* ''KullĦadd'' (1993- ) - l-uniku ġurnal li għadu joħroġ

== Personaġġi magħrufa Laburisti ==
* Glenn Bedingfield
*[[Joseph Cuschieri]]
* Ġużè Abela
* [[George Abela]]
*[[Robert Abela]]
* [[Wistin Abela]]
* [[Kalċidon Agius]]
* Emanuel Attard Bezzina
* [[Agatha Barbara]]
* [[Evarist Bartolo]]
* Ċikku Bonaci
* [[Ġużè Bonnici]]
* [[Joe Brincat (politiku)|Joe Brincat]]
* Ċensu Bugeja
* [[Anton Buttigieg]]
* [[Ġużè Cassar]]
* [[Karl Chircop]]
* John Cole
* Turu Colombo
* Danny Cremona
* [[Joe Debono Grech]]
* Michael Dundon
* [[Ġużè Ellul Mercer]]
* [[Michael Falzon]]
* Ġużè Flores
* [[Alfons Maria Galea]]
* Patrick Holland
* Albert Hyzler
* Nestu Laiviera
* [[John F. Marks]]
* Daniel Micallef
* [[Freddie Micallef]]
* Joe Micallef Stafrace
* [[Konrad Mizzi]]
* Ċensu Moran
* [[Philip Muscat]]
* [[Ġino Muscat Azzopardi]]
* [[Ġużè Orlando]]
* Mike Pulis
* [[Lorry Sant]]
* Antonio Schembri Adami
* [[Edward Scicluna]]
* [[Lino Spiteri]]
* Leli Tabone
* [[Karmenu Vassallo]]
* [[George Vella]]
* [[Paul Xuereb|Pawlu Xuereb]]
* [[Gerry Zammit]]

== L-Emblema tal-Partit Laburista ==

=== 1924-27: L-Ewwel Emblemi ===
L-ewwel darba li ssemmiet l-idea li l-Partit Laburista jkollu emblema tiegħu kien fi Frar tal-1924 waqt laqgħa tal-Eżekuttiv tal-partit. Il-membri ddeċidew li jissejjaħ konkors qalb il-partitarji permezz tal-''Labour Opinion'', il-ġurnal tal-partit ta’ dak iż-żmien. Fis-7 ta’ Marzu 1924, l-eżekuttiv, wara diskussjoni twila għażel l-emblema tiegħu li iżda ma nafux kif kienet. Imbgħad f’Jannar 1927 reġa' ssemma l-bżonn ta' emblema. Mosè Gatt ippropona li jkunu avżati l-kumitati distrettwali biex jintbagħtu disinji li kellhom ikunu studjati flimkien ma‘ dawk id-disinji li l-partit diġà kellu – probabbli dawk tal-1924. [[John F. Marks]], issekondat minn [[Ġanni Bencini]], ippropona biex isir avviż f' ''Il-Cotra'', il-ġurnal tal-partit li kien ħa post il-''Labour Opinion'', u jingħata 15-il jum żmien lil kull min ried jibgħat disinn tal-emblema. Din il-proposta ma għaddietx; għaddiet minflok il-proposta ta’ Mosè Gatt. Kienet iffurmata kummissjoni ta' tlieta magħmula minn Carmelo Longo, Kjeriku Egidio Galea Balzan u Giovanni Satariano biex jagħżlu mid-disinji li ntbagħtu u li issa kellu f’idejh il-kumitat eżekuttiv. Il-Kummissjoni għażlet tliet disinji u fil-11 ta' Mejju l-membri tal-eżekuttiv ivvutaw u għażlu d-disinn ta’ [[Alfred Gerada]], meqjus bħala l-aqwa karikaturist li kien hawn f’Malta, fl-epoka ta’ qabel il-gwerra u anke għal snin wara. Id-disinn kien jinkludi arma ta' Malta fl-isfond u raġel bil-mazza: simbolu ta' enerġija, bl-iskrizzjoni bil-Malti mad-dawra, ''Partit tal-Ħaddiema''. Il-bażi tal-arma kien l-isfar li jirrappreżenta r-reliġjon u l-ikħal għax Malta kienet parti mill-imperu Ingliż. Fiċ-ċentru tal-arma il-ħaddiem, għax għall-ewwel darba l-ħaddiem kien fiċ-ċentru tal-programm ta' ħidma ta' partit politiku.

=== Il-Bandiera tal-Partit ===
Ladarba ntgħażlet l-emblema, beda jkun diskuss fil-kumitat ġenerali kif kellha tkun il-bandiera tal-Partit. Kien hemm min ried li l-bandiera tkun bajda u ħamra bl-emblema fin-nofs u kien hemm min ried sfond kompletament aħmar bil-badge fin-nofs. Kien deċiż li titħalla ''sine die'' u li l-kumitati distrettwali jagħmlu l-bandiera tagħhom kif jogħġobhom. Kien hemm każini bħal dak tal-Isla, li fuq il-bjut kienu jtajru bandiera ħamra bil-badge fin-nofs u oħrajn bħal dak tal-Ħamrun li użaw abjad u aħmar u l-badge fin-nofs.

=== It-torċa ===
It-torċa li llum hija sinonima mal-Partit Laburista dehret għall-ewwel darba f’Diċembru 1928 bħala parti mit-titlu tal-ġurnal tal-partit ''Il-Cotra''. Din ukoll kienet disinn ta’ Gerada. L-isem li jirrapreżenta l-Kotra Maltija nsibuh imdawwar bil-ktajjen tal-injoranza u t-tbatija, l-arma tal-partit fuq il-lemin poġġuta strateġikament biex il-ħaddiem jidher jaqtà bil-mazza l-ktajjen u jiskopri d-dawl tat-tagħlim li jillibera l-kotra biex timxi ‘l quddiem. L-arma u t-torċa kienu marbuta flimkien. Bit-tagħlim setgħet il-kotra tillibera ruħha u fl-istess ħin kellu jkun il-ħaddiem stess permezz tal-Partit Laburista li jaqta’ l-ktajjen tal-injoranza.

=== It-Tieni Emblema ===

Wara r-riżultat elettorali tal-1932 u l-effetti tal-ġuri tas-sedizzjoni, il-Mexxej Laburista [[Pawlu Boffa]] beda jwettaq tibdil radikali fil-partit. Fost affarijiet oħra Boffa ordna biex ma tibqax tidher u tintuża l-bandiera ħamra, bidel l-isem tal-partit minn Partit tal-Ħaddiema għal Partit tax-Xogħol u biddel ukoll l-arma tal-partit. Hekk twieldet it-tieni emblema tal-Partit Laburista. M’għandniex provi min kien id-disinjatur tal-emblema, iżda x’aktarx kien xogħol ta‘ Gerada.Fejn qabel kien jiddomina l-blu, issa jiddomina l-isfar, il-kulur kannella jirrappreżenta x-xogħol tal-art. Fejn qabel iċ-ċentru kien ħaddiem bil-mazza issa ċ-ċentru kienet flambeau. 

F’konferenza f’Raħal Ġdid, Boffa spjega l-emblema l-ġdida. “Iċ-ċirku isfar”, qal il-mexxej laburista, “għax aħna kattoliċi Appostoliċi Rumani bil-kliem fuqu Partit tax-Xogħol, fin-nofs arma Maltija fuq fond ikħal għax aħna partit Malti taħt il-protezzjoni tar-Renju Unit, u l-flambeau/it-torċa li tfisser progress, dawl, intelletwalità u mħabba.” Boffa spjega għaliex inbidlet l-emblema l-oħra – ir-raġel tal-mazza kien jissimbolizza ħaddiema tal-id mentri l-partit jgħid Boffa, jiddefendi lil kull klassi ta‘ ħaddiema. L-isem inbidel għax il-partit kien jirrappreżenta u jiddefendi kwalunkwe xogħol, kif ukoll lill-kapitalisti li jagħtu x-xogħol lill-ħaddiema. 

=== It-Tielet Emblema ===

Wara l-isplit fl-1949 inħass il-bżonn li l-partit isirulu xi tibdiliet. Fl-1950 reġgħet inbidlet l-emblema tal-partit u l-isem minn ‘Partit tax-Xogħol’ inbidel għal ‘Labour Party’. Għal darba oħra l-artist mhux magħruf, għalkemm bosta jsostnu li reġa‘ kien Gerada li ddisinja l-arma il-ġdida. Il-kuluri baqgħu l-istess - Sfond blu li jirrappreżenta l-imperu Ingliż u hemm min jgħid li jirrappreżenta il-Mediterran, abjad u aħmar tal-bandiera Maltija. U l-isfar li jirrapreżenta r-reliġjon Kattolika. 

Fuq iċ-ċirku l-kelma, Malta, separata b’żewġ sinjali żgħar min-naħa ta‘ isfel, mill-kliem Labour Party. It-torċa li tirrappreżenta t-tagħlim u l-progress miżmuma b’id għera. L-id tal-ħaddiem li kien għadu batut u li jrid ikun hu, permezz tal-Partit Laburista biex jgħin u jerfa’ lilu nnifsu. Fis-7 ta’ April 1951 dehret l-arma l-ġdida bħala parti mit-titlu tal-ġurnal tal-partit ‘Is-Sebħ’. 

Fl-1955 wara li sfaxxa l-partit ta’ Boffa – il-Malta Workers Party – bħala sinjal ta’ għaqda bejn iż-żewġ partiti l-isem sar Malta Labour Party u ż-żewg linji żgħar fl-arma tneħħew. Matul is-snin saru wkoll diversi tifsiriet tal-kuluri ta’ din l-emblema fosthom dawk relatati man-newtralità u l-Mediterran.

=== Ir-Raba' Emblema ===

Wara l-ħatra ta' Joseph Muscat bħala mexxej tal-Partit, f'Novembru 2008 id-delegati tal-Partit Laburista qablu li tinbidel l-emblema tal-Partit Laburista. Matul l-2010 saret votazzjoni għall-emblema l-ġdida tiegħu permezz tat-telefon ċellulari. B’kollox ħadu sehem 11,178 persuna u daħlu 1,358 membri ġodda permezz tas-sistema ta’ votazzjoni. L-emblema li ntgħażlet kisbet 65% tat-total ta’ voti. Din kienet iddisinjata mill-kumpanija internazzjonali TBWA\ANG – waħda mill-kumpaniji ewlenin fil-qasam tal-komunikazzjoni.

== L-Innu tal-Partit Laburista ==

L-Innu tal-Partit Laburista, li huwa forma ta' talba, inkiteb fl-1930 minn Manwel Pace b'kompożizzjoni tal-Maestro Ġużè Diacono. L-innu ġie approvat mill-Eżekuttiv tal-Partit Laburista nhar is-16 ta' April 1930. Dan l-innu ndaqq għall-ewwel darba fl-1 ta' Mejju 1930 fit-Teatru San Ġorġ Bormla.


Lejn din l-Għaqda fis nittajru

Xjuħ u żgħażagħ ħaddemin

Leħen sbejjaħ lilna jsejjaħ

Biex ningħaqdu f’dan il-ħin


Issa l-jum mistenni twieled,

Issa tar tal-biża' ż-żmien

Bierku s-siegħa li aħna fiha

Rajna d-dawl rajna l-ħelsien.


Issuktaw f'dil-ħidma mbierka 

Jibqa' demmkom jiġri sħun,

Seddqu talbkom, qawwu qalbkom,

Tagħna r-rebħa fl-aħħar tkun.


Tagħder qalbna l-ġuħ u l-faqar,

Dmugħna jkun għall-imnikktin,

Sew ħilitna kemm saħħitna,

Hienja nagħtu għall-fqajrin.


Li bħall-ahwa lkoll ninħabbu

U li ngħinu lil xulxin

Sew kif Alla b’amar ħalla

L-għaqda jrid tal-ħaddemin.


Issuktaw f'dil-ħidma mbierka,

Jibqa' demmkom jiġri sħun,

Seddqu talbkom, qawwu qalbkom,

Taghna r-rebħa fl-aħħar tkun.

== Ħoloq oħra ==

* [[Pawlu Boffa]]
* [[Dom Mintoff]]
* [[Karmenu Mifsud Bonnici]]
* [[Alfred Sant]]
* [[Joseph Muscat]]
* [[Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta)]]
* [[Elezzjonijiet Ġenerali 2017 (Malta)]]
* [[Kabinett tal-Gvern Laburista Malti 2013]]
* [[Kabinett tal-Gvern Laburista Malti 2017]]

== Ħoloq esterni == 
* [http://www.youtube.com/watch?v=E-ic7tJRzRA&amp;feature=related Dokumentarju ta' ONE TV fuq l-istorja tal-Partit Laburista fid-90 Anniversarju tiegħu]
* [http://www.mlp.org.mt is-sit uffiċjali tal-Partit Laburista]
* [http://www.josephmuscat.com Is-Sit tal-Mexxej Laburista Joseph Muscat]
* [http://www.kullhadd.com/ Kullħadd] - Il-Ġurnal tal-Partit Laburista
* [http://www.maltastar.com maltastar.com]
* [http://www.one.com.mt/ One Productions]

{{Repubblika ta' Malta}}

[[Kategorija:Partit Laburista (Malta)| ]]
[[Kategorija:Partiti politiċi ta' Malta]]</text>
      <sha1>i831pm23scwgil7jk8l4prbg2tla53b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sarcophilus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5622</id>
    <revision>
      <id>279266</id>
      <parentid>250254</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:45:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Referenzi */ tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1982" xml:space="preserve">[[Stampa:Sarcophilus harrisii Gould.jpg|thumb|right|300px|''[[Sarcophilus harrisii]]'', membru tal-ġeneru ''Sarcophilus'']]
'''''Sarcophilus''''' huwa [[ġeneru (tassonomija)|ġeneru]] ta' [[mammiferu|mammiferi]], il-[[marsupjali]] karnivori, eżattament ix-xjaten (ix-[[Xitan tat-Tażmanja]] huwa l-unika speċi li baqa' ħaj) tal-kontinent tal-[[Awstralja]]. 

Dan il-ġeneru qiegħed klassifikat fil-klassi [[Mammalia]], fis-sottoklassi [[Theria]], fl-infraklassi [[Metatheria]], fis-superordni [[Australidelphia]] (il-marsupjali Awstraljani kollha u l-[[kolokolo]] tal-kontinent tal-Amerika t'Isfel), fl-ordni [[Dasyuromorphia]] (il-marsupjali karnivori tal-kontinent Awstraljan), fil-familja [[Dasyuridae]], fis-sottofamilja [[Dasyurinae]] u fit-tribù [[Dasyurini]] ma' disa' ġener] oħra li huma ''[[Dasycercus]]'', ''[[Dasykaluta]]'', ''[[Dasyuroides]]'', ''[[Dasyurus]]'', ''[[Myoictis]]'', ''[[Neophascogale]]'', ''[[Parantechinus]]'', ''[[Phascolosorex]]'' u ''[[Pseudantechinus]]''.

Il-ġeneru ''Sarcophilus'' jiġbor fih erba' speċi, tliet minnhom estinti u waħda biss estanti. Illum il-ġurnata peress li t-[[Tilaċin]] huwa meqjus estint, ix-[[Xitan tat-Tażmanja]] huwa l-akbar speċi ħajja tal-familja [[Dasyuridae]] u tal-ordni [[Dasyuromorphia]], l-akbar speċi ta' marsupjal karnivoru estanti fid-dinja.

== Klassifikazzjoni ==

*Ġeneru '''''Sarcophilus''''' (E. Geoffroy St.-Hilaire &amp; F. Cuvier,1837)
**''[[Sarcophilus harrisii]]'' (Boitard,1841)
**''[[Sarcophilus laniarius]]'' (Owen,1838) (estinta)
**''[[Sarcophilus moornaensis]]'' (Crabb,1982) (estinta)
**''[[Sarcophilus prior]]'' (Bartholomai &amp; Marshall,1973) (estinta)

== Referenzi ==
* {{ċita ktieb | isem = Colin |kunjom = Groves | sena = 2005 | titlu = Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference | edizzjoni = 3 | pubblikatur = Johns Hopkins University Press | post = Baltimore | isbn = 0-801-88221-4 |lingwa = en }}

{{titlu bil-korsiv}}

[[Kategorija:Dasyuromorphia]]</text>
      <sha1>b5gbl4neuor40zw5rqny5rgnoki0dj7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Premier League 2007–08</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6507</id>
    <revision>
      <id>279269</id>
      <parentid>251198</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:51:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29864" xml:space="preserve">{{Infobox Staġun sportiv
| isem = Premier League 2007–08
| rebbieħa = [[Manchester United FC|Manchester United]]
| promossi = 
| relegati = [[Reading FC|Reading]]&lt;br /&gt;[[Birmingham City FC|Birmingham City]]&lt;br /&gt;[[Derby County FC|Derby County]]
| logħbiet = 380
| total_gowls = 1002
| skorer = [[Cristiano Ronaldo]] (31)
| bidu = 11 ta' Awwissu 2007
| tmiem = 11 ta' Mejju 2008
| attendenza_medja = 
| preċedenti = [[Kampjonat tal-futbol Ingliż 2006-07|2006–07]]
| suċċessiv = [[Kampjonat tal-futbol Ingliż 2008-09|2008–09]]
}}
'''L-istaġun 2007–08 tal-[[Premier League]]''' kien is-sittax-il wieħed minn mindu ġie stabbilit. L-ewwel partiti tal-istaġun intlagħbu fil-11 ta' Awwissu 2007 u l-istaġun spiċċa bl-aħħar sett ta' partiti fil-11 ta' Mejju 2008. [[Manchester United FC|Manchester United]], li fl-istaġun ta' qabel kienu rebħu l-kampjonat, żammew dan it-titlu nazzjonali għal sena oħra konsekuttiva, biex b'hekk kisbu l-għaxar titlu tal-Premiership u s-sbatax-il titlu mill-ogħla diviżjoni Ingliża.

L-ewwel gowl li ġie skurjat fl-istaġun il-ġdid kien dak minn [[Michael Chopra]], li skorja fl-94 minuta fir-rebħa tat-tim promoss ta' [[Sunderland AFC|Sunderland]] fuq [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham]].&lt;ref name=&quot;l-ewwel_gowl&quot;&gt;{{cite news |isem=Andrew |kunjom=McKenzie |titlu=Sunderland 1-0 Tottenham |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/eng_prem/6931064.stm |pubblikatur=BBC Sport |data=2007-08-11 |data-aċċess=2007-09-25 |lingwa=Ingliż }}&lt;/ref&gt; L-ewwel karta ħamra ngħatat lil [[Dave Kitson]] ta' [[Reading FC|Reading]] wara li għamel daħla ħażina fuq [[Patrice Evra]] ta' [[Manchester United FC|Manchester United]] fil-partita tal-ftuħ.&lt;ref name=&quot;kitson_kartaħamra&quot;&gt;{{ċita aħbar |isem=John |kunjom=Sinnott |titlu=Man Utd 0-0 Reading |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/eng_prem/6931068.stm |pubblikatur=BBC Sport |data=2007-08-12 |data-aċċess=2007-09-25 |lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt; L-ewwel [[tripletta]] tal-istaġun waslet mingħand il-plejer ta' [[Arsenal FC|Arsenal]], [[Emmanuel Adebayor]], li skorja fil-partita kontra [[Derby County Country FC|Derby County]].&lt;ref name=&quot;l-ewwel_tripletta&quot;&gt;{{ċita aħbar |isem=Ian |kunjom=Hughes |titlu=Arsenal 5-0 Derby |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/eng_prem/6996740.stm |pubblikatur=BBC Sport |data=2007-09-22 |data-aċċess=2007-09-25 |lingwa=Ingliż }}&lt;/ref&gt;

Fid-29 ta' Settembru 2007, [[Portsmouth FC|Portsmouth]] rebħu lil [[Reading FC|Reading]] 7–4, fejn din kienet l-ikbar rebħa fl-istorja tal-Premier League Ingliż.&lt;ref name=&quot;portsmouth_reading&quot;&gt;{{ċita aħbar |isem=Stuart |kunjom=Roach |titlu=Portsmouth 7-4 Reading |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/eng_prem/7008200.stm |pubblikatur=BBC Sport |data=2007-09-29 |data-aċċess=2007-10-01 |lingwa=Ingliż }}&lt;/ref&gt; Fil-15 ta' Diċembru 2007, kemm [[Roque Santa Cruz]] ta' [[Blackburn Rovers FC|Blackburn Rovers]] kif ukoll [[Marcus Bent]] ta' [[Wigan Atletic FC|Wigan Athletic]] skurjaw tripletta fit-telfa ta' 5–3 li Wigan sofrew f'darhom kontra Blackburn. Din kienet l-ewwel okkażżjoni fl-istorja tal-Premier League li żewġ plejers ta' żewġ timijiet opposti skurjaw tripletta fl-istess partita.

== Timijiet ==
{{col-begin}}
{{col-3}}
* [[Arsenal FC|Arsenal]]
* [[Aston Villa FC|Aston Villa]]
* [[Birmingham City FC|Birmingham City]] &lt;small&gt;(Promossa)&lt;/small&gt;
* [[Blackburn Rovers FC|Blackburn Rovers]]
* [[Bolton Wanderers FC|Bolton Wanderers]]
* [[Chelsea FC|Chelsea]]
* [[Derby County FC|Derby County]] &lt;small&gt;(Promossa)&lt;/small&gt;
{{col-3}}
* [[Everton FC|Everton]]
* [[Fulham FC|Fulham]]
* [[Liverpool FC|Liverpool]]
* [[Manchester City FC|Manchester City]]
* [[Manchester United FC|Manchester United]]
* [[Middlesbrough FC|Middlesbrough]]
* [[Newcastle United FC|Newcastle United]]
{{col-3}}
* [[Portsmouth FC|Portsmouth]]
* [[Reading FC|Reading]]
* [[Sunderland FC|Sunderland]] &lt;small&gt;(Promossa)&lt;/small&gt;
* [[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]
* [[West Ham United FC|West Ham United]]
* [[Wigan Athletic FC|Wigan Athletic]]
{{col-end}}

== Klassifika ==

{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
!width=33|P&lt;br /&gt;
!Klabb&lt;br /&gt;
!width=33|L&lt;br /&gt;
!width=33|R&lt;br /&gt;
!width=33|P&lt;br /&gt;
!width=33|T&lt;br /&gt;
!width=33|GF&lt;br /&gt;
!width=33|GK&lt;br /&gt;
!width=33|DG&lt;br /&gt;
!width=33|Pti&lt;br /&gt;
!width=250|Kwalifikazzjoni jew relegazzjoni&lt;br /&gt;
|- style=&quot;background: #ACE1AF;&quot;
|1||align=&quot;left&quot;| [[Manchester United FC|Manchester United]]&amp;nbsp;&amp;nbsp;'''(Ċ)'''||38||27||6||5||80||22||+58||'''87'''||rowspan=&quot;2&quot;|&lt;small&gt;[[UEFA Champions League|UEFA Champions League&lt;br /&gt;Fażi tal-gruppi]]
|-
|- style=&quot;background: #ACE1AF;&quot;
|2||align=&quot;left&quot;|[[Chelsea FC|Chelsea]]||38||25||10||3||65||26||+39||'''85'''
|-
|- style=&quot;background: #D0F0C0;&quot;
|3||align=&quot;left&quot;|[[Arsenal FC|Arsenal]]||38||24||11||3||74||31||+43||'''83'''||rowspan=&quot;2&quot;|&lt;small&gt;[[UEFA Champions League|UEFA Champions League&lt;br /&gt;It-Tielet Rawnd Preliminarju]]
|-
|- style=&quot;background: #D0F0C0;&quot;
|4||align=&quot;left&quot;|[[Liverpool FC|Liverpool]]||38||21||13||4||67||28||+39||'''76'''
|-
|- style=&quot;background: #FFFF80;&quot;
|5||align=&quot;left&quot;|[[Everton FC|Everton]]||38||19||8||11||55||33||+22||'''65'''||rowspan=&quot;1&quot;|&lt;small&gt;[[Tazza UEFA|Tazza UEFA – L-Ewwel Rawnd]]
|- style=&quot;background: #CCCCFF;&quot;
|6||align=&quot;left&quot;|[[Aston Villa FC|Aston Villa]]||38||16||12||10||71||51||+20||'''60'''||rowspan=&quot;1&quot;|&lt;small&gt;[[Tazza Intertoto|Tazza Intertoto – It-Tielet Rawnd]]
|-
|7||align=&quot;left&quot;|[[Blackburn Rovers FC|Blackburn Rovers]]||38||15||13||10||50||48||+2||'''58'''
|-
|8||align=&quot;left&quot;|[[Portsmouth FC|Portsmouth]]||38||16||9||13||48||40||+8||'''57'''||rowspan=&quot;1&quot;|&lt;small&gt;[[Tazza UEFA 2008-09|Tazza UEFA – L-Ewwel Rawnd]]
|- style=&quot;background: #FFFF80;&quot;
|9||align=&quot;left&quot;|[[Manchester City FC|Manchester City]]||38||15||10||13||45||53||–8||'''55'''||rowspan=&quot;1&quot;|&lt;small&gt;[[Tazza UEFA|Tazza UEFA – L-Ewwel Rawnd Preliminarju]]
|-
|10||align=&quot;left&quot;|[[West Ham United FC|West Ham United]]||38||13||10||15||42||50||–8||'''49'''
|- style=&quot;background: #FFFF80;&quot;
|11||align=&quot;left&quot;|[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]||38||11||13||14||66||61||+5||'''46'''||rowspan=&quot;1&quot;|&lt;small&gt;[[Tazza UEFA|Tazza UEFA – L-Ewwel Rawnd]]
|-
|12||align=&quot;left&quot;|[[Newcastle United FC|Newcastle United]]||36||11||10||17||45||65||–20||'''43'''
|-
|13||align=&quot;left&quot;|[[Middlesbrough FC|Middlesbrough]]||38||10||12||16||43||53||–10||'''42'''
|-
|14||align=&quot;left&quot;|[[Wigan Athletic FC|Wigan Athletic]]||38||10||10||18||34||51||–17||'''40'''
|-
|15||align=&quot;left&quot;|[[Sunderland AFC|Sunderland]]||38||11||6||21||36||59||–23||'''39'''
|-
|16||align=&quot;left&quot;|[[Bolton Wanderers FC|Bolton Wanderers]]||38||9||10||19||36||54||–18||'''37'''
|-
|17||align=&quot;left&quot;|[[Fulham FC|Fulham]]||38||8||12||18||38||60||–22||'''36'''
|-
|- bgcolor=&quot;#FFCCCC&quot; 
|18||align=&quot;left&quot;|[[Reading FC|Reading]]&amp;nbsp;&amp;nbsp;'''(R)'''||38||10||6||22||41||66||–25||'''36'''||rowspan=&quot;3&quot;|&lt;small&gt;Relegazzjoni għall-&lt;br /&gt;[[Football League Championship|Football League&lt;br /&gt;Championship]]
|-
|- bgcolor=&quot;#FFCCCC&quot;
|19||align=&quot;left&quot;|[[Birmingham City FC|Birmingham City]]&amp;nbsp;&amp;nbsp;'''(R)'''||38||8||11||19||46||62||–16||'''35'''
|-
|- bgcolor=&quot;#FFCCCC&quot;
|20||align=&quot;left&quot;|[[Derby County FC|Derby County]]&amp;nbsp;&amp;nbsp;'''(R)'''||38||1||8||29||20||89||–69||'''11'''
|}
&lt;small&gt;
Sors: [http://www.premierleague.com/page/LeagueTable Barclays Premier League]&lt;br /&gt;
Regoli għall-kwalifikazzjoni: l-ewwel skont il-punti, it-tieni skont id-differenza fil-gowls, it-tielet skont kemm il-gowls ġew skurjati&lt;br /&gt;
&lt;nowiki&gt;#&lt;/nowiki&gt; = Pożizzjoni; L = Logħbiet; R = Rebħiet; P = Pari; T = Telfiet; GF = Gowls favur; GK = Gowls kontra; DG = Differenza ta' gowls; Pti = Punti; (Ċ) = Ċampjin; (R) = Relegat&lt;/small&gt;

== Riżultati ==

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 90%; text-align: center;&quot;
|-
|Intern \ Estern&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|width=30|[[Arsenal FC|ARS]]
|width=30|[[Aston Villa FC|AST]]
|width=30|[[Birmingham City FC|BIR]]
|width=30|[[Blackburn Rovers FC|BLA]]
|width=30|[[Bolton Wanderers FC|BOL]]
|width=30|[[Chelsea FC|CHE]]
|width=30|[[Derby County FC|DER]]
|width=30|[[Everton FC|EVE]]
|width=30|[[Fulham FC|FUL]]
|width=30|[[Liverpool FC|LIV]]
|width=30|[[Manchester City FC|MNC]]
|width=30|[[Manchester United FC|MNU]]
|width=30|[[Middlesbrough FC|MID]]
|width=30|[[Newcastle United FC|NEW]]
|width=30|[[Portsmouth FC|POR]]
|width=30|[[Reading FC|REA]]
|width=30|[[Sunderland AFC|SUN]]
|width=30|[[Tottenham Hotspur FC|TOT]]
|width=30|[[West Ham United FC|WHU]]
|width=30|[[Wigan Athletic FC|WIG]]
|-
|align=left|[[Arsenal FC|Arsenal]]
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|5–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|3–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|-
|align=left|[[Aston Villa FC|Aston Villa]]
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|5–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|4–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|1–4
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|bgcolor=#FFDFDF|1–3
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|-
|align=left|[[Birmingham City FC|Birmingham City]]
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–2
|-
|align=left|[[Blackburn Rovers FC|Blackburn Rovers]]
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–4
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|4–2
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|-
|align=left|[[Bolton Wanderers FC|Bolton Wanderers]]
|bgcolor=#FFDFDF|2–3
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–3
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–3
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|-
|align=left|[[Chelsea FC|Chelsea]]
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFFFFF|4–4
|bgcolor=#DFE7FF|3–2
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|6–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|6–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|-
|align=left|[[Derby County FC|Derby]]
|bgcolor=#FFDFDF|2–6
|bgcolor=#FFDFDF|0–6
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#FFDFDF|0–4
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–3
|bgcolor=#FFDFDF|0–5
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|-
|align=left|[[Everton FC|Everton]]
|bgcolor=#FFDFDF|1–4
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|7–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|-
|align=left|[[Fulham FC|Fulham]]
|bgcolor=#FFDFDF|0–3
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFFFFF|3–3
|bgcolor=#FFDFDF|0–3
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFDFDF|1–3
|bgcolor=#FFFFFF|3–3
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|-
|align=left|[[Liverpool FC|Liverpool]]
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|4–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|6–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–2
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#DFE7FF|4–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|-
|align=left|[[Manchester City FC|Manchester City]]
|bgcolor=#FFDFDF|1–3
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#DFE7FF|4–2
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFDFDF|2–3
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|-
|align=left|[[Manchester United FC|Manchester United]]
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|4–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|bgcolor=#DFE7FF|6–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|4–1
|bgcolor=#DFE7FF|4–0
|-
|align=left|[[Middlesbrough FC|Middlesbrough]]
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–3
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|8–1
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|-
|align=left|[[Newcastle United FC|Newcastle United]]
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#DFE7FF|3–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–3
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFDFDF|1–5
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#FFDFDF|1–4
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|-
|align=left|[[Portsmouth FC|Portsmouth]]
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|4–2
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–0
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|7–4
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|-
|align=left|[[Reading FC|Reading]]
|bgcolor=#FFDFDF|1–3
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–3
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|-
|align=left|[[Sunderland AFC|Sunderland]]
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFDFDF|0–4
|bgcolor=#DFE7FF|3–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|-
|align=left|[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]
|bgcolor=#FFDFDF|1–3
|bgcolor=#FFFFFF|4–4
|bgcolor=#FFDFDF|2–3
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|4–4
|bgcolor=#DFE7FF|4–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–3
|bgcolor=#DFE7FF|5–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|1–4
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|6–4
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#DFE7FF|4–0
|bgcolor=#DFE7FF|4–0
|-
|align=left|[[West Ham United FC|West Ham United]]
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–4
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#FFFFFF|2–2
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|3–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|-
|align=left|[[Wigan Athletic FC|Wigan Athletic]]
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#DFE7FF|5–3
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|2–0
|bgcolor=#FFDFDF|1–2
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–1
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#FFDFDF|0–2
|bgcolor=#FFFFFF|0–0
|bgcolor=#DFE7FF|3–0
|bgcolor=#FFFFFF|1–1
|bgcolor=#DFE7FF|1–0
|bgcolor=#CCCCCC|&lt;!-- x --&gt;
|}
&lt;small&gt;
Sors: [http://www.premierleague.com/page/Results Barclays Premier League]&lt;br /&gt;
&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt; It-tim li jilgħab f'daru hu mniżżel fil-kolonna xellugija.&lt;br /&gt;
Kuluri: Blu = rebħa ta' tim f'daru; Abjad = pari; Aħmar = rebħa ta' tim barra minn daru.&lt;/small&gt;

== L-aqwa skorers ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Plejer
!Gowls&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://newsimg.bbc.co.uk/sport1/hi/football/eng_prem/top_scorers/default.stm |titlu=Barclays Premier League Top Scorers |data-aċċess=2008-05-05 |data=2008-12-06 |pubblikatur=BBC Sport |lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;
!Tim
|-
|{{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]]
|align=center|31
|[[Manchester United FC|Manchester United]]
|-
|{{flagicon|TOG}} [[Emmanuel Adebayor]]
|rowspan=&quot;2&quot; align=center|24
|[[Arsenal FC|Arsenal]]
|-
|{{flagicon|ESP}} [[Fernando Torres]]
|[[Liverpool FC|Liverpool]]
|-
|{{flagicon|PAR}} [[Roque Santa Cruz]]
|align=center|19
|[[Blackburn Rovers FC|Blackburn Rovers]]
|-
|{{flagicon|ZIM}} [[Benjani Mwaruwari|Benjani]]
|rowspan=&quot;4&quot; align=center|15
|[[Portsmouth FC|Portsmouth]] / [[Manchester City FC|Manchester City]]
|-
|{{flagicon|BUL}} [[Dimitar Berbatov]]
|[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]
|-
|{{flagicon|IRL}} [[Robbie Keane]]
|[[Tottenham Hotspur FC|Tottenham Hotspur]]
|-
|{{flagicon|NGA}} [[Yakubu Aiyegbeni|Yakubu]]
|[[Everton FC|Everton]]
|-
|{{flagicon|ARG}} [[Carlos Tévez]]
|align=center|14
|[[Manchester United FC|Manchester United]]
|-
|{{flagicon|NOR}} [[John Carew]]
|align=center|13
|[[Aston Villa FC|Aston Villa]]
|}

== Unuri tax-xahar ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Xahar
! Kowċ
! Plejer 
|-
|Awwissu 2007||{{flagicon|SWE}} [[Sven-Göran Eriksson]] ([[Manchester City FC|Man City]])||{{flagicon|ENG}} [[Micah Richards]] ([[Manchester City FC|Man City]])
|-
|Settembru 2007||{{flagicon|FRA}} [[Arsène Wenger]] ([[Arsenal FC|Arsenal]])||{{flagicon|ESP}} [[Cesc Fàbregas]] ([[Arsenal FC|Arsenal]])
|-
|Ottubru 2007||{{flagicon|WAL}} [[Mark Hughes]] ([[Blackburn Rovers FC|Blackburn]])||{{flagicon|ENG}} [[Wayne Rooney]] ([[Manchester United FC|Manchester United]])
|-
|Novembru 2007||{{flagicon|NIR}} [[Martin O'Neill]] ([[Aston Villa FC|Aston Villa]])||{{flagicon|ENG}} [[Gabriel Agbonlahor]] ([[Aston Villa FC|Aston Villa]])
|-
|Diċembru 2007||{{flagicon|FRA}} [[Arsène Wenger]] ([[Arsenal FC|Arsenal]])||{{flagicon|PAR}} [[Roque Santa Cruz]] ([[Blackburn Rovers FC|Blackburn Rovers]])
|-
|Jannar 2008||{{flagicon|SCO}} [[Alex Ferguson]] ([[Manchester United FC|Manchester United]])||{{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]] ([[Manchester United FC|Manchester United]])
|-
|Frar 2008||{{flagicon|SCO}} [[David Moyes]] ([[Everton FC|Everton]])||{{flagicon|ESP}} [[Fernando Torres]] ([[Liverpool FC|Liverpool]])
|-
|Marzu 2008||{{flagicon|SCO}} [[Alex Ferguson]] ([[Manchester United FC|Manchester United]])||{{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]] ([[Manchester United FC|Manchester United]])
|-
|April 2008||{{flagicon|ISR}} [[Avram Grant]] ([[Chelsea FC|Chelsea]])||{{flagicon|ENG}} [[Ashley Young]] ([[Aston Villa FC|Aston Villa]])
|}

== Unuri annwali ==

=== Plejer tas-Sena tal-PFA ===

L-unur tal-[[Plejer tas-Sena tal-PFA]] għall-2008 ġie mirbuħ minn [[Cristiano Ronaldo]] għat-tieni sena konsekuttiva.&lt;ref name=&quot;unuri_PFA&quot;&gt;{{ċita aħbar |titlu=Ronaldo named player of the year |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/7370319.stm |pubblikatur=BBC Sport |data=2008-04-27 |data-aċċess=2008-04-28 |lingwa=Ingliż }}&lt;/ref&gt;

Il-lista tan-nominati għall-unur tal-Plejer tas-Sena tal-PFA, b'mod alfabetiku, kienu dawn is-segwenti:
* [[Emmanuel Adebayor]] ([[Arsenal FC|Arsenal]])
* [[Cesc Fàbregas]] ([[Arsenal FC|Arsenal]])
* [[Steven Gerrard]] ([[Liverpool FC|Liverpool]])
* [[David James]] ([[Portsmouth FC|Portsmouth]])
* [[Cristiano Ronaldo]] ([[Manchester United FC|Manchester United]])
* [[Fernando Torres]] ([[Liverpool FC|Liverpool]])

=== Plejer Żagħżugħ tas-Sena tal-PFA ===

L-unur tal-[[Plejer Żagħżugħ tas-Sena tal-PFA]] ġie mirbuħ minn [[Cesc Fàbregas]].&lt;ref name=&quot;unuri_PFA&quot;/&gt;

Il-lista tan-nominati għal dan l-unur kienu dawn is-segwenti:
* [[Gabriel Agbonlahor]] ([[Aston Villa FC|Aston Villa]])
* [[Cesc Fàbregas]] ([[Arsenal FC|Arsenal]])
* [[Micah Richards]] ([[Manchester City FC|Man City]])
* [[Cristiano Ronaldo]] ([[Manchester United FC|Manchester United]])
* [[Fernando Torres]] ([[Liverpool FC|Liverpool]])
* [[Ashley Young]] ([[Aston Villa FC|Aston Villa]])

=== Tim tas-Sena ===
{| table class=&quot;infobox&quot; width=&quot;200px&quot;
|-
|&lt;div style=&quot;position: relative;&quot;&gt;
[[Stampa:Soccer Field Transparant.svg|175px]]
:Tim tas-Sena tal-PFA
{{Image label|x=0.078|y=0.22|scale=1000|text=[[David James|&lt;font size=1 color=&quot;#0000ff&quot;&gt;James&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.130|y=0.170|scale=1000|text=[[Bacary Sagna|&lt;font size=1 color=&quot;#ffffff&quot;&gt;Sagna&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=105|y=0.190|scale=1000|text=[[Nemanja Vidić|&lt;font size=1 color=&quot;#990000&quot;&gt;Vidić&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.040|y=0.190|scale=1000|text=[[Rio Ferdinand|&lt;font size=1 color=&quot;#990000&quot;&gt;Ferdinand&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.020|y=0.170|scale=1000|text=[[Gaël Clichy|&lt;font size=1 color=&quot;#ffffff&quot;&gt;Clichy&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.120|y=0.095|scale=1000|text=[[Cristiano Ronaldo|&lt;font size=1 color=&quot;#990000&quot;&gt;Ronaldo&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.090|y=0.120|scale=1000|text=[[Cesc Fàbregas|&lt;font size=1 color=&quot;#ffffff&quot;&gt;Fàbregas&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.040|y=0.120|scale=1000|text=[[Steven Gerrard|&lt;font size=1 color=&quot;#ff0000&quot;&gt;Gerrard&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.020|y=0.095|scale=1000|text=[[Ashley Young|&lt;font size=1 color=&quot;#330000&quot;&gt;Young&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.040|y=0.050|scale=1000|text=[[Emmanuel Adebayor|&lt;font size=1 color=&quot;#ffffff&quot;&gt;Adebayor&lt;/font&gt;]]}}
{{Image label|x=0.110|y=0.050|scale=1000|text=[[Fernando Torres|&lt;font size=1 color=&quot;#ff0000&quot;&gt;Torres&lt;/font&gt;]]}}
&lt;/div&gt;
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#eeeeee;&quot;
!Rwol
!Plejer
!Klabb
|-
| [[Gowlkiper|GOW]] || width=&quot;150px&quot; | {{flagicon|ENG}} [[David James]] || width=&quot;150px&quot; | [[Portsmouth FC|Portsmouth]]
|-
| [[Difensur|DIF]] || {{flagicon|FRA}} [[Bacary Sagna]] || [[Arsenal FC|Arsenal]]
|-
| [[Difensur|DIF]] || {{flagicon|ENG}} [[Rio Ferdinand]] || [[Manchester United FC|Manchester United]]
|-
| [[Difensur|DIF]] || {{flagicon|SRB}} [[Nemanja Vidic]] || [[Manchester United FC|Manchester United]]
|-
| [[Difensur|DIF]] || {{flagicon|FRA}} [[Gael Clichy]] || [[Arsenal FC|Arsenal]]
|-
| [[Midfilder|MID]] || {{flagicon|ENG}} [[Steven Gerrard]] || [[Liverpool FC|Liverpool]]
|-
| [[Midfilder|MID]] || {{flagicon|ESP}} [[Cesc Fabregas]] || [[Arsenal FC|Arsenal]]
|-
| [[Midfilder|MID]] || {{flagicon|POR}} [[Cristiano Ronaldo]] || [[Manchester United FC|Manchester United]]
|-
| [[Midfilder|MID]] || {{flagicon|ENG}} [[Ashley Young]] || [[Aston Villa FC|Aston Villa]]
|-
| [[Attakkant|ATT]] || {{flagicon|TOG}} [[Emmanuel Adebayor]] || [[Arsenal FC|Arsenal]]
|-
| [[Attakkant|ATT]] || {{flagicon|ESP}} [[Fernando Torres]] || [[Liverpool FC|Liverpool]]
|}

== Stadji ==

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! Klabb
! Stadju
! Kapaċità
|-
| Manchester United || [[Old Trafford]] || align=&quot;center&quot; | 76,212
|-
| Arsenal || [[Emirates Stadium]] || align=&quot;center&quot; | 60,355
|-
| Newcastle United || [[St James' Park]] || align=&quot;center&quot; | 52,387
|-
| Sunderland || [[Stadium of Light]] || align=&quot;center&quot; | 48,707
|-
| Manchester City || [[City of Manchester Stadium]] || align=&quot;center&quot; | 47,726
|-
| Liverpool || [[Anfield]] || align=&quot;center&quot; | 45,522
|-
| Aston Villa || [[Villa Park]] || align=&quot;center&quot; | 42,640
|-
| Chelsea || [[Stamford Bridge (stadju)|Stamford Bridge]] || align=&quot;center&quot; | 42,055
|-
| Everton || [[Goodison Park]] || align=&quot;center&quot; | 40,569
|-
| Tottenham Hotspur || [[White Hart Lane]] || align=&quot;center&quot; | 36,240
|-
| West Ham United || [[Boleyn Ground|Upton Park]] || align=&quot;center&quot; | 35,303
|- 
| Middlesbrough || [[Riverside Stadium]] || align=&quot;center&quot; | 35,049
|-
| Derby County || [[Pride Park Stadium]] || align=&quot;center&quot; | 33,597
|-
| Blackburn Rovers || [[Ewood Park]] || align=&quot;center&quot; | 31,367
|-
| Birmingham City || [[St Andrew's|St Andrews Stadium]] || align=&quot;center&quot; | 30,009
|-
| Bolton Wanderers || [[Reebok Stadium]] || align=&quot;center&quot; | 28,723
|-
| Fulham || [[Craven Cottage]] || align=&quot;center&quot; | 26,300
|-
| Wigan Athletic || [[JJB Stadium]] || align=&quot;center&quot; | 25,138 
|-
| Reading || [[Madejski Stadium]] || align=&quot;center&quot; | 24,161
|-
| Portsmouth || [[Fratton Park]] || align=&quot;center&quot; | 20,688
|}

== Rekords ==

* [[Derby County FC|Derby County]] spiċċaw bl-agħar rekord minn mindu ġie fundat il-kampjonati fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1992-93|1992-93]]. Fost ir-rekords li kienu miksuba mir-&quot;Rams&quot; hemm:
** Ir-rekord finali ta' rebħa waħda, tmien telfiet u 29 telfa għal total ta' ħdax-il punt hu agħar mir-rekord tat-tim ta' [[Sunderland AFC|Sunderland]] fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 2005-06|2005-06]], b'dan tal-aħħar jagħmel tliet rebħiet, sitt pari u 29 telfa għal total ta' ħmistax-il punt. Ir-rebħa waħda li għamlu hi wkoll rekord għall-inqas numru ta' rebħiet fil-kampanja tal-Premiership.
** L-20 gowl li skurjaw Derby bħala tim (b'Ronaldo, Adebayor u Torres ilkoll jiskurjaw iktar gowls individwalment) hu inqas mir-rekord tal-&quot;Black Cats&quot; li fl-2002-03 kienu skurjaw 21 gowl. Din kienet it-tielet darba li plejer jew aktar skurjaw iktar mit-total li skorja tim.
** Id-differenza tal-gowls ta' −69 (20 skurjati kontra 89 li laqqtu) hu agħar mir-rekord ta' [[Ipswich Town FC|Ipswich Town]] fl-[[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1994-95|1994-95]] b'differenza ta' gowls ta' −57 (36 gowls favur kontra s-97 kontra).
** Id-29 telfa li sofrew ugwalja l-istess numru ta' telfiet li sofra t-tim ta' [[Sunderland AFC|Sunderland]] fl-2005-06, għall-aktar numru ta' telfiet li tim qatt sofra fi staġun wieħed tal-Premier League.
* Il-85 punt ta' [[Chelsea FC|Chelsea]] hu rekord ġdid għall-aktar numru ta' punti miksuba fi staġun ta' 38 logħba mingħajr l-akkwist tat-titlu. It-83 punt ta' [[Arsenal FC|Arsenal]] akkumulati mit-tim ta' Arsenal hu rekord ġdid għall-aktar numru ta' punti miksuba fi staġun ta' 38 logħba minn tim li spiċċa t-tielet.
* [[Cristiano Ronaldo]] għeleb ir-rekord personali għall-aktar numru ta' gowls skurjati minn midfilder, b'rekord ġdid ta' 31 gowl. Ir-rekord preċedenti kien ta' 17-il gowl mill-istaġun ta' qabel. Aktar minn hekk, il-31 gowl li skorja huma l-aktar total ta' gowls skurjati fi Premier League matul staġun ta' 38 logħba, fejn ugwalja r-rekord ta' [[Alan Shearer]] fl-istaġun [[Kampjonat tal-futbol Ingliż 1995-96|1995-96]].
* [[Fernando Torres]] skorja 24 gowl għal [[Liverpool FC|Liverpool]], fejn dan hu rekord ġdid għall-aktar numru ta' gowls skurjati minn plejer waqt l-istaġun debuttanti.

== Referenzi ==
{{referenzi}}

== Ħoloq esterni ==

* [http://www.premierleague.com/ Sit uffiċjali tal-Premier League]
* [http://www.historicalkits.co.uk/English_Football_League/season/2007-2008.html Flokkijiet tat-timijiet tal-Premier League 2007-08]

{{Premier League}}

[[Kategorija:Staġuni tal-Premier League|2007–08]]
[[Kategorija:Futbol fl-Ingilterra]]</text>
      <sha1>p69sxs93tj7qlgh1itynf961k6y5oir</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ġeorġja fil-Festival tal-Eurovision</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8442</id>
    <revision>
      <id>279270</id>
      <parentid>254601</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:55:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7055" xml:space="preserve">{{Infobox pajjiż tal-Eurovision
| isem = Ġeorġja
| stazzjon = [[Georgian Public Broadcasting|GPB]]
| selezzjoni = 
| dehriet = 4
| l-ewwel = [[Festival tal-Eurovision 2007|2007]]
| l-aqwa = 9 ([[Festival tal-Eurovision 2010|2010]], [[Festival tal-Eurovision 2011|2011]])
| l-agħar = 12 ([[Festival tal-Eurovision 2007|2007]]
| sit elettroniku = [http://www.eurovision-georgia.ge/ Paġna ta' GPB]
| paġna_EBU = http://www.eurovision.tv/page/history/by-country/country?country=50
}}
Il-'''[[Ġeorġja]]''' iddebutat fl-[[2007]] għat-[[Festival tal-Eurovision 2007|52 edizzjoni]] tal-[[Festival tal-Eurovision]].

== Debutt fl-2007 ==

[[Stampa:Diana Gurtskaya, Georgia, Eurovision 2008, 2nd semifinal.jpg|thumb|right|200px|[[Diana Gurtskaya]] f'Belgrad ([[Festival tal-Eurovision 2008|2008]])]]
Fis-27 ta' Ottubru 2006, il-Ġeorġja, ikkonferma li huma xtaqu jieħdu sehem fil-Eurovision. F'dak iż-żmien, l-[[European Broadcasting Services|EBU]] kienu għadhom jillimitaw il-massimu ta' 40 pajjiż. Madanakollu, f'Marzu tal-2007, ġie imħabbar li t-42 appikant se jieħdu sehem fl-edizzjoni tal-[[Festival tal-Eurovision 2007|2007]] f'[[Ħelsinki]]. Huma rnexxielhom jikkwalifikaw mis-semifinali (fejn kisbu 123 punt u t-tmien post), u fil-finali kisbu t-tnax-il post (minn 24 parteċipant).

== Daħla fl-2008 ==

Il-Ġeorġja għamlu t-tieni dehra tagħhom f'dan il-festival fl-[[Festival tal-Eurovision 2008|edizzjoni tal-2008]]. Wara li għaddew mis-semifinali (fejn spiċċaw fil-ħames post b'107 punti), fil-finali marru post aħjar mill-edizzjoni preċedenti wara li kklassifikaw fil-ħdax-il post (minn 25).

== Irtirar fl-2009 ==

Minħabba l-[[Gwerra tal-Ossezja t'Isfel tal-2008|gwerra fl-Ossezja t'Isfel]] fl-2008, sar dibattitu min-naħa tal-[[Georgian Public Broadcasting]] (GBP) fuq jekk il-Ġeorġja għandhiex tieħu sehem f'[[Moska]].&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=articles&amp;id=3918 |titlu=Georgian participation in Eurovision 2009 now questioned |isem=Thanasis |kunjom=Economou |pubblikatur=Oikotimes |data=2008-08-11|data-aċċess=2008-08-11| lingwa=Ingliż }}&lt;/ref&gt; Iċ-ċermen tal-GPB stqarr li ma kinitx tkun xi ħaġa irrazzjonali jekk kienu jiddeċiedu li jirtiraw, imma kienu jinsabu lura fil-ħin minħabba li finali nazzjonali kienet se tiġi organizzata jekk kienu se jiddeċiedu li jipparteċipaw. Fit-28 ta' Awwissu 2008, ġie imħabbar li l-Ġeorġja se tirtira mill-[[Festival tal-Eurovision 2009|edizzjoni tal-2009]], fejn sostnew li huma jirrifjutaw li jikkompetu f'&quot;pajjiż li jivvjola d-drittijiet tal-bniedem u l-liġijiet internazzjonali&quot;, u kif ukoll minħabba dubji fuq is-sigurtà tal-parteċipanti tagħhom.&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=articles&amp;id=3987 |titlu=GPB officially withdraws from Eurovision 2009 |isem= Mario |kunjom=van Tongeren |data=2008-08-28 |pubblikatur=Oikotimes |data-aċċess=2008-08-28| lingwa=Ingliż }}&lt;/ref&gt; Wara r-rebħ tal-[[Festival tal-Eurovision tat-Tfal 2008|Festival tal-Eurovision tat-Tfal tal-2008]], li fih irċievu tnax-il punt mir-Russja, il-Ġeorġja reġgħet ħadet il-kuraġġ biex terġa' tipparteċipa fl-2009.&lt;ref&gt;{{ċita web|url=http://www.esctoday.com/news/read/12749|titlu=Georgia returns to the Eurovision Song Contest|kunjom=Floras|isem=Stella|data=2008-12-19|pubblikatur=ESCToday|data-aċċess=2008-12-19| lingwa=Ingliż }}&lt;/ref&gt;

Wara l-finali nazzjonali li saret fit-18 ta' Frar 2009, ġie magħżul il-grupp [[Stefane &amp; 3G]] bil-kanzunetta fuq stil sebgħinijiet &quot;[[We Don't Wanna Put In]]&quot;.&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://www.esctoday.com/news/read/13290 |titlu=Georgia: Stephane &amp; 3G to Eurovision |isem=Klier |kunjom=Marcus |data=2009-02-18 |pubblikatur=ESCToday |data-aċċess=2009-02-18 |lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt; Madanakollu l-kanzunetta qajmet kontroversja kbira fuq il-lirika tagħha, li kienet tinkludi referenza politika persistenti lejn il-Prim Ministru Russu [[Vladimir Putin]], liema stqarrija l-GPB ċaħdet.&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://www.esctoday.com/news/read/13296|titlu=Georgian Eurovision entry sparks news frenzy |isem=Daniel |kunjom=Lewis |data=2009-03-10 |pubblikatur=ESCToday |data-aċċess=2009-03-10 |lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt; L-EBU ma ħallietx lil din il-kanzunetta tikkompeti minħabba l-lirika tagħha, u staqsiet lill-GPB biex jew tbiddel il-lirika jew tintgħażel kanzunetta oħra. Il-GPB sostnew li ċ-ċaħda min-naħa tal-EBU kienet sforz il-pressjoni politika tar-[[Russja]], u fil-11 ta' Marzu irtiraw definittivament mill-kompetizzjoni.&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iV0CS9I_QWMy_YqSCquJq1bimjyg |titlu=Georgia drops out of Eurovision over Putin song |data=2009-03-11 |data-aċċess=2009-03-11 |lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;

== Rappreżentanti ==

{|class=&quot;sortable wikitable&quot;
|-
! Sena
! Artist
! Kanzunetta
! Finali
! Punti
! Semi
! Punti
|-
| align=&quot;center&quot;|[[Festival tal-Eurovision 2007|2007]]
| [[Sopho Khalvashi]]
| [[Visionary Dream]]
| align=&quot;center&quot;|12
| align=&quot;center&quot;|97
| align=&quot;center&quot;|8
| align=&quot;center&quot;|123
|-
| align=&quot;center&quot;|[[Festival tal-Eurovision 2008|2008]]
| [[Diana Gurtskaya]]
| [[Peace Will Come]]
| align=&quot;center&quot;|11
| align=&quot;center&quot;|83
| align=&quot;center&quot;|5
| align=&quot;center&quot;|107
|-
| align=&quot;center&quot;|[[Festival tal-Eurovision 2010|2010]]
| [[Sopho Nizharadze]]
| [[Shine]]
| align=&quot;center&quot;|9
| align=&quot;center&quot;|136
| align=&quot;center&quot;|3
| align=&quot;center&quot;|106
|-
| align=&quot;center&quot;|[[Festival tal-Eurovision 2011|2011]]
| [[Eldrine]]
| [[One More Day]]
| align=&quot;center&quot;|9
| align=&quot;center&quot;|110
| align=&quot;center&quot;|6
| align=&quot;center&quot;|74
|-
| align=&quot;center&quot;|[[Festival tal-Eurovision 2012|2012]]
| [[Anri Jokhadze]]
| [[I'm A Joker]]
| align=&quot;center&quot;|X
| align=&quot;center&quot;|X
| align=&quot;center&quot;|14
| align=&quot;center&quot;|36
|-
| align=&quot;center&quot;|[[Festival tal-Eurovision 2013|2013]]
| [[Nodi Tatishvili &amp; Sophie Gelovani]]
| [[Waterfall]]
| align=&quot;center&quot;|
| align=&quot;center&quot;|
| align=&quot;center&quot;|
| align=&quot;center&quot;|
|}

== Votazzjoni ==

Il-Ġeorġja ''rċiviet'' l-aktar punti minn (finali biss):

{| class=&quot;wikitable&quot;
!Nu. !! Pajjiż !!Punti
|- bgcolor=&quot;gold&quot;
| 1
| {{Esc|Litwanja}}
| 17
|- bgcolor=&quot;silver&quot;
| 2
| {{Esc|Ukrajna}}
| 16
|- bgcolor=&quot;#cc9966&quot;
| 3
| {{Esc|Armenja}}
| 15
|- 
| 4
| {{Esc|Latvja}}
| 14
|- 
| =
| {{Esc|Russja}}
| 14  
|- 
| 5 
| {{Esc|Belarus}}
| 12
|-  
|}

Il-Ġeorġja ''tat'' l-aktar punti lil (finali biss):

{| class=&quot;wikitable&quot;
!Nu. !! Pajjiż !!Punti
|- bgcolor=&quot;gold&quot;
| 1
| {{Esc|Armenja}}
| 24
|- bgcolor=&quot;silver&quot;
| 2
| {{Esc|Ukrajna}}
| 20
|- bgcolor=&quot;#cc9966&quot;
| 3
| {{Esc|Russja}} 
| 15
|-
| 4
| {{Esc|Belarus}}
| 8
|-
| =
| {{Esc|Greċja}}
| 8
|-
| =
| {{Esc|Turkija}}
| 8
|-
| 5
| {{Esc|Ażerbajġan}}
| 7
|}

== Referenzi ==
{{referenzi}}

== Ħoloq esterni ==

* [http://www.youtube.com/watch?v=Ax4AEstw22M Vidjo tal-kanzunetta &quot;Visionary Dream&quot; fil-finali tal-Eurovision 2007]
* [http://www.youtube.com/watch?v=GPMtVBe-vJw Vidjo tal-kanzunetta &quot;Visionary Dream&quot; fis-semifinali tal-Eurovision 2007]

{{Pajjiżi tal-Eurovision}}

[[Kategorija:Pajjiżi fil-Festival tal-Eurovision]]</text>
      <sha1>irsml7dfu4q74js3kyzuu8atj0mkxoc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fażi eliminatorja tal-Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8892</id>
    <revision>
      <id>279275</id>
      <parentid>215243</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:59:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23043" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{mur lura|Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008}}
Il-'''fażi eliminatorja tal-tal-[[Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008]]''' bdiet bil-kwarti tal-finali nhar id-19 ta' Ġunju 2008, u tkompliet fid-29 ta' Ġunju 2008 bil-finali fl-[[Ernst Happel Stadion]] ta' [[Vjenna]].

Il-fażi eliminatorja kienet differenti mill-edizzjonijiet preċedenti. Timijiet fi Gruppi A u B kienu separati minn timijiet fi Grupp Ċ u D sal-finali. Dan kabbar aktar iċ-ċans li partiti mill-fażi tal-gruppi jerġgħu jintlagħbu fil-fażi eliminatorja, u ġab finali fejn kien impossibli li żewġ timijiet li ltaqgħu fl-ewwel nofs tal-kampjonat jerġgħu jiltaqgħu. Bidla oħra kbira kienet li ntużaw biss żewġ stadji għas-seba' partiti f'din il-fażi ta' dan it-turnew; dawn kienu [[St. Jakob Park]] ta' [[Bażel]] u [[Ernst Happel Stadion]] ta' [[Vjenna]].&lt;ref&gt;{{ċita aħbar |url=http://sports.yahoo.com/sow/news?slug=reu-eurodraw&amp;prov=reuters&amp;type=lgns |titlu=Euro-Format means group rivals cannot meet again in final |pubblikatur=Yahoo! Sports |data=2008-06-03 |data-aċċess=2008-06-03 |lingwa=Ingliż }}&lt;/ref&gt;

{{TOCright}}
&lt;/noinclude&gt;{{Round8
&lt;!-- Data-Post|Tim 1|Skor 1|Tim 2|Skor 2 --&gt;
&lt;!-- kwarti tal-finali --&gt;
|19 ta' Ġunju - [[St. Jakob-Park|Bażel]]|{{fb|POR}}|2|'''{{fb|GER}}'''|'''3'''
|20 ta' Ġunju - [[Ernst Happel Stadion|Vjenna]]|{{fb|CRO}}|1 (1)|'''{{fb|TUR}}''' ([[Għoti tal-penalties|pen]])|'''1 (3)'''
|21 ta' Ġunju - [[St. Jakob-Park|Bażel]]|{{fb|NED}}|1|{{fb|RUS}} ([[Ħin supplementari|ħs]])|'''3'''
|22 ta' Ġunju - [[Ernst Happel Stadion|Vjenna]]|'''{{fb|ESP}}''' ([[Għoti tal-penalties|pen]])|'''0 (4)'''|{{fb|ITA}}|0 (2)
&lt;!-- Semifinali --&gt;
|25 ta' Ġunju - [[St. Jakob-Park|Bażel]]|'''{{fb|GER}}'''|'''3'''|{{fb|TUR}}|2
|26 ta' Ġunju - [[Ernst Happel Stadion|Vjenna]]|{{fb|RUS}}|0|'''{{fb|ESP}}'''|'''3'''
&lt;!-- finali --&gt;
|29 ta' Ġunju - [[Ernst Happel Stadion|Vjenna]]|{{fb|GER}}|0|'''{{fb|ESP}}'''|'''1'''
}}&lt;noinclude&gt;

== Kwarti tal-finali ==
=== Kwarti tal-finali 1 ===
{{logħba futbol
|data=19 ta' Ġunju 2008
|ħin=20:45
|tim1={{fb|POR}}
|riżultat=2 – 3
|rapport=http://en.archive.uefa.com/competitions/euro2012/history/season=2008/round=15094/match=301699/index.html
|tim2={{fb|GER}}
|gowls1=[[Nuno Gomes]] {{goal|40}}&lt;br /&gt;[[Hélder Postiga|Postiga]] {{goal|87}}
|gowls2=[[Bastian Schweinsteiger|Schweinsteiger]] {{goal|22}}&lt;br /&gt;[[Miroslav Klose|Klose]] {{goal|26}}&lt;br /&gt;[[Michael Ballack|Ballack]] {{goal|61}}
|grawnd=[[St. Jakob-Park]], [[Bażel]]
|attendenza=39,374
|referi={{flagicon|SWE}} [[Peter Fröjdfeldt]] }}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|colspan=4|{{flagicon|POR|size=100px}}&lt;br /&gt;'''PORTUGALL:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Ricardo Pereira|Ricardo]]
|-
|D ||'''4''' ||[[José Bosingwa]]
|-
|D ||'''15'''||[[Képler Laveran Lima Ferreira|Pepe]] || {{yel|60}}
|-
|D ||'''16'''||[[Ricardo Carvalho]]
|-
|D ||'''2''' ||[[Paulo Ferreira]]
|-
|D ||'''8''' ||[[Armando Gonçalves Teixeira|Petit]] || {{yel|26}} || {{suboff|73}}
|-
|M ||'''10'''||[[João Moutinho]] || || {{suboff|31}} 
|-
|A ||'''7''' ||[[Cristiano Ronaldo]]
|-
|A ||'''20'''||[[Deco]]
|-
|A ||'''11'''||[[Simão Sabrosa|Simão]]
|-
|A ||'''21'''||[[Nuno Gomes]] ([[kaptan (futbol)|k]]) || || {{suboff|67}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''6''' ||[[Raul Meireles]] || || {{subon|31}}
|-
|M ||'''19'''||[[Nani]] || || {{subon|67}}
|-
|A ||'''23'''||[[Hélder Postiga]] || {{yel|90}} || {{subon|73}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|BRA}} [[Luiz Felipe Scolari]]
|}
|[[Stampa:POR-GER 2008-06-19.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;  align=&quot;center&quot;
|colspan=4|{{flagicon|GER|size=100px}}&lt;br /&gt;'''ĠERMANJA:'''
|-
!width=&quot;25&quot;| !!width=&quot;25&quot;|
|-
|G ||'''1''' ||[[Jens Lehmann]]
|-
|D ||'''3''' ||[[Arne Friedrich]] || {{yel|48}}
|-
|D ||'''17'''||[[Per Mertesacker]]
|-
|D ||'''21'''||[[Christoph Metzelder]]
|-
|D ||'''16'''||[[Philipp Lahm]]  || {{yel|49}}
|-
|M ||'''7''' ||[[Bastian Schweinsteiger]] || || {{suboff|83}}
|-
|M ||'''6''' ||[[Simon Rolfes]]
|-
|M ||'''13'''||[[Michael Ballack]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|M ||'''15'''||[[Thomas Hitzlsperger]] || || {{suboff|73}}
|-
|A ||'''11'''||[[Miroslav Klose]] || || {{suboff|89}}
|-
|A ||'''20'''||[[Lukas Podolski]]
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''18'''||[[Tim Borowski]] || || {{subon|73}}
|-
|D ||'''4''' ||[[Clemens Fritz]] || || {{subon|83}}
|-
|D ||'''2''' ||[[Marcell Jansen]] || || {{subon|89}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=3|{{flagicon|GER}} [[Hans-Dieter Flick]]{{nota|Minħabba s-sospensjoni ta' partita għall-kowċ Ġermaniż [[Joachim Löw]], l-assistent kowċ [[Hans-Dieter Flick]] ħa postu fil-bankina.}}
|}
|}
{| width=100% style=&quot;font-size: 90%&quot;
|
'''Plejer tal-partita:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|GER}} [[Bastian Schweinsteiger]]
&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''Assistenti:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|SWE}} [[Stefan Wittberg]]
&lt;br /&gt;{{flagicon|SWE}} [[Henrik Andrén]]
&lt;br /&gt;'''Raba' uffiċjal:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|GRE}} [[Kyros Vassaras]]
|}

=== Kwarti tal-finali 2 ===
{{logħba futbol
|data=20 ta' Ġunju 2008
|ħin=20:45
|tim1={{fb|CRO}}
|riżultat=1 – 1 ([[Ħin supplementari|ħs]])
|rapport=http://en.archive.uefa.com/competitions/euro2012/history/season=2008/round=15094/match=301700/index.html
|tim2={{fb|TUR}}
|gowls1=[[Ivan Klasnić|Klasnić]] {{goal|119}}
|gowls2=[[Semih Şentürk|Semih]] {{goal|120+2}}
|grawnd=[[Ernst Happel Stadion]], [[Vjenna]]
|attendenza=51,428
|referi={{flagicon|ITA}} [[Roberto Rosetti]] }}
{{penshootoutbox
|penalties1=[[Luka Modrić|Modrić]] {{penmiss}}&lt;br /&gt;[[Darijo Srna|Srna]] {{pengoal}}&lt;br /&gt;[[Ivan Rakitić|Rakitić]] {{penmiss}}&lt;br /&gt;[[Mladen Petrić|Petrić]] {{penmiss}}
|riżultatpenalties=1 – 3
|penalties2={{pengoal}} [[Arda Turan|Arda]]&lt;br /&gt;{{pengoal}} [[Semih Şentürk|Semih]]&lt;br /&gt;{{pengoal}} [[Hamit Altıntop]] }}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|colspan=4|{{flagicon|CRO|size=100px}}&lt;br /&gt;'''KROAZJA:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Stipe Pletikosa]]
|-
|D ||'''5''' ||[[Vedran Ćorluka]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Robert Kovač]]
|-
|D ||'''3''' ||[[Josip Šimunić]]
|-
|D ||'''22'''||[[Danijel Pranjić]]
|-
|M ||'''11'''||[[Darijo Srna]] 
|-
|M ||'''14'''||[[Luka Modrić]] 
|-
|M ||'''10'''||[[Niko Kovač]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|M ||'''7''' ||[[Ivan Rakitić]]
|-
|A ||'''19'''||[[Niko Kranjčar]] || || {{suboff|65}}
|-
|A ||'''18'''||[[Ivica Olić]] || || {{suboff|97}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|A ||'''21'''||[[Mladen Petrić]] || || {{subon|65}}
|-
|A ||'''17'''||[[Ivan Klasnić]] || || {{subon|97}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|CRO}} [[Slaven Bilić]]
|}
|[[Stampa:CRO-TUR 2008-06-20.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;  align=&quot;center&quot;
|colspan=4|{{flagicon|TUR|size=100px}}&lt;br /&gt;'''TURKIJA:'''
|-
!width=&quot;25&quot;| !!width=&quot;25&quot;|
|-
|G ||'''1''' ||[[Rüştü Reçber]]
|-
|D ||'''22'''||[[Hamit Altıntop]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Gökhan Zan]]
|-
|D ||'''15'''||[[Emre Aşık]] || {{yel|107}}
|-
|D ||'''3''' ||[[Hakan Balta]] 
|-
|M ||'''6''' ||[[Mehmet Topal]] || || {{suboff|76}}  
|-
|A ||'''20'''||[[Sabri Sarıoğlu]]
|-
|A ||'''17'''||[[Tuncay Şanlı]] || {{yel|27}} 
|-
|A ||'''14'''||[[Arda Turan]] || {{yel|49}}  
|-
|A ||'''18'''||[[Colin Kazim-Richards]] || || {{suboff|61}} 
|-
|A ||'''8''' ||[[Nihat Kahveci]] ([[kaptan (futbol)|k]]) || || {{suboff|117}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|D ||'''16'''||[[Uğur Boral]] || {{yel|89}} || {{subon|61}}
|-
|A ||'''9''' ||[[Semih Şentürk]] || || {{subon|76}}
|-
|A ||'''10'''||[[Gökdeniz Karadeniz]] || || {{subon|117}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=3|{{flagicon|TUR}} [[Fatih Terim]]
|}
|}
{| width=100% style=&quot;font-size: 90%&quot;
|
'''Plejer tal-partita:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|TUR}} [[Hamit Altıntop]]
&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''Assistenti:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|ITA}} [[Alessandro Griselli]]
&lt;br /&gt;{{flagicon|ITA}} [[Paolo Calcagno]]
&lt;br /&gt;'''Raba' uffiċjal:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|ESP}} [[Manuel Mejuto González]]
|}

=== Kwarti tal-finali 3 ===
''Il-plejers tal-Olanda lagħbu b'faxxa sewda għall-mewt ta' Anissa, it-tifla-[[twelid prematur|tarbija prematura]] ta' [[Khalid Boulahrouz]].''
{{logħba futbol
|data=21 ta' Ġunju 2008
|ħin=20:45
|tim1={{fb|NED}}
|riżultat=1 – 3 ([[Ħin supplementari|ħs]])
|rapport=http://en.archive.uefa.com/competitions/euro2012/history/season=2008/round=15094/match=301701/index.html
|tim2={{fb|RUS}}
|gowls1=[[Ruud van Nistelrooy|van Nistelrooy]] {{goal|86}}
|gowls2=[[Roman Pavlyuchenko|Pavlyuchenko]] {{goal|56}}&lt;br /&gt;[[Dmitri Torbinsky|Torbinsky]] {{goal|112}}&lt;br /&gt;[[Andrei Arshavin|Arshavin]] {{goal|116}}
|grawnd=[[St. Jakob-Park]], [[Bażel]]
|attendenza=38,374
|referi={{flagicon|SVK}} [[Ľuboš Micheľ]] }}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|colspan=4|{{flagicon|NED|size=100px}}&lt;br /&gt;'''OLANDA:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Edwin van der Sar]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|D ||'''21'''||[[Khalid Boulahrouz]] || {{yel|50}} || {{suboff|54}}
|-
|D ||'''2''' ||[[Andre Ooijer]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Joris Mathijsen]]
|-
|D ||'''5''' ||[[Giovanni van Bronckhorst]]
|-
|M ||'''17'''||[[Nigel de Jong]]
|-
|M ||'''8''' ||[[Orlando Engelaar]] || || {{suboff|62}}
|-
|A ||'''18'''||[[Dirk Kuyt]] || || {{suboff|46}}
|-
|A ||'''23'''||[[Rafael van der Vaart]] || {{yel|60}}
|-
|A ||'''10'''||[[Wesley Sneijder]]
|-
|A ||'''9''' ||[[Ruud van Nistelrooy]]
|-
|colspan=3|'''Substitutions:'''
|-
|A ||'''7''' ||[[Robin van Persie]] || {{yel|55}} || {{subon|46}}
|-
|D ||'''3''' ||[[John Heitinga]] || || {{subon|54}}
|-
|M ||'''20'''||[[Ibrahim Afellay]] || || {{subon|62}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|NED}} [[Marco van Basten]]
|}
|[[Stampa:NED-RUS 2008-06-21.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;  align=&quot;center&quot;
|colspan=4|{{flagicon|RUS|size=100px}}&lt;br /&gt;'''RUSSJA:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Igor Akinfeev]]
|-
|D ||'''22'''||[[Aleksandr Anyukov]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Sergei Ignashevich]]
|-
|D ||'''8''' ||[[Denis Kolodin]] || {{yel|71}}
|-
|D ||'''18'''||[[Yuri Zhirkov]] || {{yel|103}}
|-
|M ||'''11'''||[[Sergei Semak]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|M ||'''17'''||[[Konstantin Zyrianov]]
|-
|M ||'''20'''||[[Igor Semshov]] || || {{suboff|69}}
|-
|M ||'''9''' ||[[Ivan Saenko]] || || {{suboff|81}}
|-
|A ||'''10'''||[[Andrei Arshavin]]
|-
|A ||'''19'''||[[Roman Pavlyuchenko]] || || {{suboff|115}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''15'''||[[Diniyar Bilyaletdinov]] || || {{subon|69}}
|-
|M ||'''7''' ||[[Dmitri Torbinsky]] || {{yel|111}} || {{subon|81}}
|-
|A ||'''21'''||[[Dmitri Sychev]] || || {{subon|115}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|NED}} [[Guus Hiddink]]
|}
|}
{| width=100% style=&quot;font-size: 90%&quot;
|
'''Plejer tal-partita:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|RUS}} [[Andrei Arshavin]]
&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''Assistenti:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|SVK}} [[Roman Slyško]]
&lt;br /&gt;{{flagicon|SVK}} [[Martin Balko]]
&lt;br /&gt;'''Raba' uffiċjal:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|SUI}} [[Massimo Busacca]]
|}

=== Kwarti tal-finali 4 ===
{{logħba futbol
|data=22 ta' Ġunju 2008
|ħin=20:45
|tim1={{fb|ESP}}
|riżultat=0 – 0 ([[Ħin supplementari|ħs]])
|rapport=http://en.archive.uefa.com/competitions/euro2012/history/season=2008/round=15094/match=301702/index.html
|tim2={{fb|ITA}}
|gowls1=
|gowls2=
|grawnd=[[Ernst Happel Stadion]], [[Vjenna]]
|attendenza=48,000
|referi={{flagicon|DEU}} [[Herbert Fandel]] }}
{{penshootoutbox
|penalties1=[[David Villa|Villa]] {{pengoal}}&lt;br /&gt;[[Santi Cazorla|Cazorla]] {{pengoal}}&lt;br /&gt;[[Marcos Senna|Senna]] {{pengoal}}&lt;br /&gt;[[Dani Güiza|Güiza]] {{penmiss|saved}}&lt;br /&gt;[[Cesc Fàbregas|Fàbregas]] {{pengoal}}
|riżultatpenalties=4 – 2
|penalties2={{pengoal}} [[Fabio Grosso|Grosso]]&lt;br /&gt;{{penmiss|saved}} [[Daniele De Rossi|De Rossi]]&lt;br /&gt;{{pengoal}} [[Mauro Camoranesi|Camoranesi]]&lt;br /&gt;{{penmiss|saved}} [[Antonio Di Natale|Di Natale]] }}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|colspan=4|{{flagicon|ESP|size=100px}}&lt;br /&gt;'''SPANJA:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Iker Casillas]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|D ||'''15'''||[[Sergio Ramos]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Carlos Marchena]]
|-
|D ||'''5''' ||[[Carles Puyol]]
|-
|D ||'''11'''||[[Joan Capdevila]]
|-
|M ||'''6''' ||[[Andrés Iniesta]] || {{yel|11}} || {{suboff|59}}
|-
|M ||'''19'''||[[Marcos Senna]]
|-
|M ||'''8''' ||[[Xavi]] || || {{suboff|60}}
|-
|M ||'''21'''||[[David Silva]]
|-
|A ||'''7''' ||[[David Villa]] || {{yel|72}}
|-
|A ||'''9''' ||[[Fernando Torres]] || || {{suboff|85}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''12'''||[[Santi Cazorla]] || {{yel|113}} || {{subon|59}}
|-
|M ||'''10'''||[[Cesc Fàbregas]] || || {{subon|60}}
|-
|A ||'''17'''||[[Dani Güiza]] || || {{subon|85}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|ESP}} [[Luis Aragonés]]
|}
|[[Stampa:ESP-ITA 2008-06-22.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot; align=&quot;center&quot;
|colspan=4|{{flagicon|ITA|size=100px}}&lt;br /&gt;'''ITALJA:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Gianluigi Buffon]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|D ||'''19'''||[[Gianluca Zambrotta]]
|-
|D ||'''2''' ||[[Christian Panucci]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Giorgio Chiellini]]
|-
|D ||'''3''' ||[[Fabio Grosso]]
|-
|M ||'''22'''||[[Alberto Aquilani]] || || {{suboff|108}}
|-
|M ||'''10'''||[[Daniele De Rossi]]
|-
|M ||'''13'''||[[Massimo Ambrosini]] || {{yel|31}}
|-
|M ||'''20'''||[[Simone Perrotta]] || || {{suboff|58}}
|-
|A ||'''9''' ||[[Luca Toni]]
|-
|A ||'''18'''||[[Antonio Cassano]] || || {{suboff|75}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''16'''||[[Mauro Camoranesi]] || || {{subon|58}}
|-
|A ||'''11'''||[[Antonio Di Natale]] || || {{subon|75}}
|-
|A ||'''7''' ||[[Alessandro Del Piero]] || || {{subon|108}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|ITA}} [[Roberto Donadoni]]
|}
|}
{| width=100% style=&quot;font-size: 90%&quot;
|
'''Plejer tal-partita:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|ESP}} [[Iker Casillas]]
&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''Assistenti:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|DEU}} [[Carsten Kadach]]
&lt;br /&gt;{{flagicon|DEU}} [[Volker Wezel]]
&lt;br /&gt;'''Raba' uffiċjal:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|BEL}} [[Frank De Bleeckere]]
|}

== Semifinali ==
=== Semifinali 1 ===
{{logħba futbol
|data=25 ta' Ġunju 2008
|ħin=20:45
|tim1={{fb|GER}}
|riżultat=3 – 2
|rapport=http://en.archive.uefa.com/competitions/euro2012/history/season=2008/round=15095/match=301697/index.html
|tim2={{fb|TUR}}
|gowls1=[[Bastian Schweinsteiger|Schweinsteiger]] {{goal|26}}&lt;br /&gt;[[Miroslav Klose|Klose]] {{goal|79}}&lt;br /&gt;[[Philipp Lahm|Lahm]] {{goal|90}}
|gowls2=[[Uğur Boral|Boral]] {{goal|22}}&lt;br /&gt;[[Semih Şentürk|Semih]] {{goal|86}}
|grawnd=[[St. Jakob-Park]], [[Bażel]]
|attendenza=39,374
|referi={{flagicon|SUI}} [[Massimo Busacca]] }}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|colspan=4|{{flagicon|GER|size=100px}}&lt;br /&gt;'''ĠERMANJA:'''
|-
!width=&quot;25&quot;| !!width=&quot;25&quot;|
|-
|G ||'''1''' ||[[Jens Lehmann]]
|-
|D ||'''3''' ||[[Arne Friedrich]]
|-
|D ||'''17'''||[[Per Mertesacker]]
|-
|D ||'''21'''||[[Christoph Metzelder]]
|-
|D ||'''16'''||[[Philipp Lahm]]
|-
|M ||'''15'''||[[Thomas Hitzlsperger]]
|-
|M ||'''6''' ||[[Simon Rolfes]] || || {{suboff|46}}
|-
|A ||'''7''' ||[[Bastian Schweinsteiger]]
|-
|A ||'''13'''||[[Michael Ballack]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|A ||'''20'''||[[Lukas Podolski]]
|-
|A ||'''11'''||[[Miroslav Klose]] || || {{suboff|90+2}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''8'''||[[Torsten Frings]] || || {{subon|46}}
|-
|D ||'''2'''||[[Marcell Jansen]] || || {{subon|90+2}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=3|{{flagicon|GER}} [[Joachim Löw]]
|}
|[[Stampa:GER-TUR 2008-06-25.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;  align=&quot;center&quot;
|colspan=4|{{flagicon|TUR|size=100px}}&lt;br /&gt;'''TURKIJA:'''
|-
!width=&quot;25&quot;| !!width=&quot;25&quot;|
|-
|G ||'''1''' ||[[Rüştü Reçber]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|D ||'''20'''||[[Sabri Sarıoğlu]] || {{yel|90+4}}
|-
|D ||'''6''' ||[[Mehmet Topal]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Gökhan Zan]]
|-
|D ||'''3''' ||[[Hakan Balta]]
|-
|M ||'''7''' ||[[Mehmet Aurélio]]
|-
|M ||'''18'''||[[Colin Kazim-Richards]] || || {{suboff|90+2}}
|-
|M ||'''22'''||[[Hamit Altıntop]]
|-
|M ||'''19'''||[[Ayhan Akman]] || || {{suboff|81}}
|-
|M ||'''16'''||[[Uğur Boral]] || || {{suboff|84}}
|-
|A ||'''9''' ||[[Semih Şentürk]] || {{yel|53}} 
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|A ||'''21'''||[[Mevlüt Erdinç]] || || {{subon|81}}
|-
|M ||'''10'''||[[Gökdeniz Karadeniz]] || || {{subon|84}}
|-
|M ||'''11'''||[[Tümer Metin]] || || {{subon|90+2}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=3|{{flagicon|TUR}} [[Fatih Terim]]
|}
|}
{| width=100% style=&quot;font-size: 90%&quot;
|
'''Plejer tal-partita:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|GER}} [[Philipp Lahm]]
&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''Assistenti:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|SUI}} [[Matthias Arnet]]
&lt;br /&gt;{{flagicon|SUI}} [[Stéphane Cuhat]]
&lt;br /&gt;'''Raba' uffiċjal:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|SWE}} [[Peter Fröjdfeldt]]
|}

=== Semifinali 2 ===
{{logħba futbol
|data=26 ta' Ġunju 2008
|ħin=20:45
|tim1={{fb|RUS}}
|riżultat=0 – 3
|rapport=http://en.archive.uefa.com/competitions/euro2012/history/season=2008/round=15095/match=301698/index.html
|tim2={{fb|ESP}}
|gowls1=
|gowls2=[[Xavi]] {{goal|50}}&lt;br /&gt;[[Dani Güiza|Güiza]] {{goal|73}}&lt;br /&gt;[[David Silva|Silva]] {{goal|82}}
|grawnd=[[Ernst Happel Stadion]], [[Vjenna]]
|attendenza=51,428
|referi={{flagicon|BEL}} [[Frank de Bleeckere]] }}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|colspan=4|{{flagicon|RUS|size=100px}}&lt;br /&gt;'''RUSSJA:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Igor Akinfeev]]
|-
|D ||'''22'''||[[Aleksandr Anyukov]]
|-
|D ||'''2''' ||[[Vasili Berezutski]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Sergei Ignashevich]]
|-
|D ||'''18'''||[[Yuri Zhirkov]] || {{yel|56}}
|-
|M ||'''11'''||[[Sergei Semak]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|M ||'''17'''||[[Konstantin Zyrianov]]
|-
|M ||'''20'''||[[Igor Semshov]] || || {{suboff|56}}
|-
|M ||'''9''' ||[[Ivan Saenko]] || || {{suboff|57}}
|-
|A ||'''10'''||[[Andrei Arshavin]]
|-
|A ||'''19'''||[[Roman Pavlyuchenko]]
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''15'''||[[Diniyar Bilyaletdinov]] || {{yel|60}} || {{subon|56}}
|-
|A ||'''21'''||[[Dmitri Sychev]] || || {{subon|57}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|NED}} [[Guus Hiddink]]
|}
|[[Stampa:RUS-ESP 2008-06-26.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;  align=&quot;center&quot;
|colspan=4|{{flagicon|ESP|size=100px}}&lt;br /&gt;'''SPANJA:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Iker Casillas]] ([[kaptan (futbol)|k]])
|-
|D ||'''15'''||[[Sergio Ramos]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Carlos Marchena]]
|-
|D ||'''5''' ||[[Carles Puyol]]
|-
|D ||'''11'''||[[Joan Capdevila]]
|-
|M ||'''6''' ||[[Andrés Iniesta]]
|-
|M ||'''19'''||[[Marcos Senna]]
|-
|M ||'''8''' ||[[Xavi]] || || {{suboff|69}}
|-
|M ||'''21'''||[[David Silva]]
|-
|A ||'''7''' ||[[David Villa]] || || {{suboff|34}}
|-
|A ||'''9''' ||[[Fernando Torres]] || || {{suboff|69}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''10'''||[[Cesc Fàbregas]] || || {{subon|34}}
|-
|M ||'''14'''||[[Xabi Alonso]] || || {{subon|69}}
|-
|A ||'''17'''||[[Dani Güiza]] || || {{subon|69}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|ESP}} [[Luis Aragonés]]
|}
|}
{| width=100% style=&quot;font-size: 90%&quot;
|
'''Plejer tal-partita:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|ESP}} [[Andrés Iniesta]]
&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''Assistenti:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|BEL}} [[Peter Hermans]]
&lt;br /&gt;{{flagicon|BEL}} [[Alex Verstraeten]]
&lt;br /&gt;'''Raba' uffiċjal:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|GRE}} [[Kyros Vassaras]]
|}

== Finali ==
{{artiklu prinċipali|Finali tal-Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008}}

{{logħba futbol
|data=29 ta' Ġunju 2008
|ħin=20:45
|tim1={{fb|GER}}
|riżultat=0 – 1
|rapport=http://en.archive.uefa.com/competitions/euro2012/history/season=2008/round=15096/match=301696/index.html
|tim2={{fb|ESP}}
|gowls1=
|gowls2=[[Fernando Torres|Torres]] {{goal|33}}
|grawnd=[[Ernst Happel Stadion]], [[Vjenna]]
|attendenza=51,428
|referi={{flagicon|ITA}} [[Roberto Rosetti]] }}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|colspan=4|{{flagicon|GER|size=100px}}&lt;br /&gt;'''ĠERMANJA:'''
|-
!width=&quot;25&quot;| !!width=&quot;25&quot;|
|-
|G ||'''1''' ||[[Jens Lehmann]]
|-
|D ||'''3''' ||[[Arne Friedrich]]
|-
|D ||'''17'''||[[Per Mertesacker]]
|-
|D ||'''21'''||[[Christoph Metzelder]]
|-
|D ||'''16'''||[[Philipp Lahm]] || || {{suboff|46}}
|-
|M ||'''8''' ||[[Torsten Frings]]
|-
|M ||'''15'''||[[Thomas Hitzlsperger]] || || {{suboff|58}}
|-
|A ||'''7''' ||[[Bastian Schweinsteiger]]
|-
|A ||'''13'''||[[Michael Ballack]] ([[Kaptan (futbol)|k]]) || {{yel|43}}
|-
|A ||'''20'''||[[Lukas Podolski]]
|-
|A ||'''11'''||[[Miroslav Klose]] || || {{suboff|79}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|D ||'''2''' ||[[Marcell Jansen]] || || {{subon|46}}
|-
|A ||'''22'''||[[Kevin Kurányi]] || {{yel|88}} || {{subon|58}}
|-
|A ||'''9''' ||[[Mario Gómez]] || || {{subon|79}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=3|{{flagicon|GER}} [[Joachim Löw]]
|}
|[[Stampa:GER-ESP 2008-06-29.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;  align=&quot;center&quot;
|colspan=4|{{flagicon|ESP|size=100px}}&lt;br /&gt;'''SPANJA:'''
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|G ||'''1''' ||[[Iker Casillas]] ([[Kaptan (futbol)|k]]) || {{yel|43}}
|-
|D ||'''15'''||[[Sergio Ramos]]
|-
|D ||'''4''' ||[[Carlos Marchena]]
|-
|D ||'''5''' ||[[Carles Puyol]]
|-
|D ||'''11'''||[[Joan Capdevila]]
|-
|M ||'''19'''||[[Marcos Senna]]
|-
|M ||'''6''' ||[[Andrés Iniesta]]
|-
|M ||'''8''' ||[[Xavi]]
|-
|M ||'''10'''||[[Cesc Fàbregas]] || || {{suboff|63}}
|-
|M ||'''21'''||[[David Silva]] || || {{suboff|66}}
|-
|A ||'''9''' ||[[Fernando Torres]] || {{yel|74}} || {{suboff|78}}
|-
|colspan=3|'''Sostituzzjonijiet:'''
|-
|M ||'''14'''||[[Xabi Alonso]] || || {{subon|63}}
|-
|M ||'''12'''||[[Santi Cazorla]] || || {{subon|66}}
|-
|A ||'''17'''||[[Dani Güiza]] || || {{subon|78}}
|-
|colspan=3|'''Kowċ:'''
|-
|colspan=4|{{flagicon|ESP}} [[Luis Aragonés]]
|}
|}
{| width=100% style=&quot;font-size: 90%&quot;
|
'''Plejer tal-partita:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|ESP}} [[Fernando Torres]]
&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''Assistenti:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|ITA}} [[Alessandro Griselli]]
&lt;br /&gt;{{flagicon|ITA}} [[Paolo Calcagno]]
&lt;br /&gt;'''Raba' uffiċjal:'''
&lt;br /&gt;{{flagicon|SWE}} [[Peter Fröjdfeldt]]
|}

== Noti ==
{{noti}}

== Referenzi ==
{{referenzi}}

{{Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008}}
[[Kategorija:Kampjonati Ewropej tal-Futbol 2008| Fażi eliminatorja]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nq7xfvwwkvskzy9w30js279tsqknid2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ġeorġja</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10608</id>
    <revision>
      <id>279271</id>
      <parentid>266235</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:56:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5113" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Ġeorġja
|isem_nattiv                 = საქართველოة&lt;br /&gt;''Sakartvelo''
|isem_komuni                 = Ġeorġja
|stampa_bandiera             = Flag of Georgia.svg
|stampa_emblema              = Greater coat of arms of Georgia.svg
|stampa_mappa                = Georgia in Europe.svg
|deskrizzjoni_mappa          = Il-Ġeorġja murija bl-aħdar skur; żoni barra mill-kontroll Ġorġjan murija bl-aħdar ċar.
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Ġeorġja
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Ġeorġja
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Ġeorġja
|mottu_nazzjonali            = [[Dzala ertobashia|ძალა ერთობაშია]]&lt;br /&gt;&quot;Dzala ertobashia&quot;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;&quot;Is-Saħħa hija l-Unità&quot;&lt;/small&gt;
|innu_nazzjonali             = &lt;br /&gt;[[Tavisupleba|თავისუფლება]]&lt;br /&gt;''Tavisupleba''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;&quot;Libertà&quot;&lt;/small&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Ġorġjana|Ġorġjan]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Tbilisi]]
|l-ikbar_belt                = [[Tbilisi]]
|latd=41 |latm=43 |latNS=N |lonġd=44 |lonġm=47 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Repubblika]] [[Sistema semi-presidenzjali|semi-presidenzjali]] [[Stat unitarju|unitarja]] 
|titlu_kap1                  = [[President tal-Ġeorġja|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Ġeorġja|Prim Ministru]]
|isem_kap1                   = [[Salome Zurabishvili]]
|isem_kap2                   = [[Giorgi Gakharia]]
|żona_kklassifika            = 120
|poż_erja                    = 120 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 69,700
|erja_mi_kw                  = 26,911
|perċentwal_ilma             = 
|sena_stima_popolazzjoni     = 2011
|stima_popolazzjoni          = 4,469,200&lt;ref&gt;{{ċita web |url=http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/Results_2010_eng__last.pdf |titlu=Statistics Georgia |pubblikatur=Geostat |data-aċċess=2011-02-11 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|poż_stima_popolazzjoni      = 121 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 
|densità_popolazzjoni_km2    = 68.1
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 164.2
|poż_densità_popolazzjoni    = 144 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $26.348 biljun&lt;ref name=&quot;imf2&quot;&gt;{{ċita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=49&amp;pr.y=13&amp;sy=2009&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=915&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |titlu=Ġeorġja |pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali |data-aċċess=2012-04-18 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $5,929&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 2012
|IŻU                         = {{increase}} 0.745&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2013/ |titlu= Rapport tal-Iżvilupp Uman 2013|sena=2013|editur=Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti|data-aċċess=2013-06-05 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 72
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza
|avveniment_stabbilit1       = [[Repubblika Demokratika tal-Ġeorġja|mill-Imperu Russu]]
|data_stabbilit1             = 26 ta' Mejju 1918
|avveniment_stabbilit2       = Konkwista mill-ġdid Sovjetika
|data_stabbilit2             = 25 ta' Frar 1921
|avveniment_stabbilit3       = mill-[[Unjoni Sovjetika]] &lt;div style=&quot;text-align:right;&quot;&gt;Iddikjarata&lt;br /&gt;Finalizzata&lt;/div&gt;
|data_stabbilit3             = &lt;br /&gt;9 ta' April 1991&lt;br /&gt;25 ta' Diċembru 1991
|valuta                      = [[Lari tal-Ġeorġja|Lari]] (ლ)
|kodiċi_valuta               = GEL
|żona_ħin                    = GET
|differenza_ħku              = +4
|żona_ħin_legali             = mhux osservat
|differenza_żona_ħin_legali  = +4
|cctld                       = [[.ge]]
|kodiċi_telefoniku           = +995
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = 15.984 biljun&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 
|PGD_nominali_per_capita     = $3,597&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita =
|nota1                       = 
}}

Il-'''Ġeorġja''' ({{awdjo|en-us-Georgia.ogg|/ˈdʒɔrdʒə/}}) huwa pajjiż fir-reġjun tal-[[Kawkasu]] fl-[[Ewroasja]]. Dan il-pajjiż jinsab fil-Lvant tal-[[Ewropa]] u fil-Punent tal-[[Asja]], u bħala konfini għandu l-[[Baħar l-Iswed]] fuq l-Oċċident, lir-[[Russja]] fit-Tramuntana, fin-Nofsinhar lit-[[Turkija]] u l-[[Armenja]], u fuq l-Orjent lill-[[Ażerbajġan]]. It-territorju tal-Ġeorġja jammonta għal 69,700 km² u l-popolazzjoni tammonta għal madwar l-4.5 miljun ruħ.

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Ewropa}}
{{Asja}}

[[Kategorija:Ġeorġja| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-1991]]
[[Kategorija:Ewropa tal-Lvant]]</text>
      <sha1>pnpa431sfrh6ih0pdxsuy02ghqcs01o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Montenegro</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13677</id>
    <revision>
      <id>279276</id>
      <parentid>266520</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T19:02:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8014" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Montenegro
|isem_nattiv                 = Црна Гора&lt;br /&gt;''Crna Gora''
|isem_komuni                 = Montenegro
|stampa_bandiera             = Flag of Montenegro.svg
|stampa_emblema              = Coat of arms of Montenegro.svg
|stampa_mappa                = Europe-Montenegro.svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tal-Montenegro
|ħolqa_emblema               = Emblema tal-Montenegro
|ħolqa_demografija           = Demografija tal-Montenegro
|mottu_nazzjonali            = 
|innu_nazzjonali             =  ''[[Oj, svijetla majska zoro]]''&lt;br /&gt;''&lt;small&gt;Oh, Bidunett Sabiħ ta' Mejju&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[Stampa:National Anthem of Montenegro.ogg]]&lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Montenegrina|Montenegrin]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Podgorika]]
|latd =42 |latm=47 |latNS=N |lonġd=7 |lonġm=25 |lonġEW=E
|l-ikbar_belt                = [[Podgorika]]
|tip_gvern                   = 
|titlu_kap1                  = [[President tal-Montenegro|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tal-Montenegro|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = [[President tal-Parlament tal-Montenegro|Kelliem]] tal-Parlament
|titlu_kap4                  = [[Prinċep tal-Montenegro|Prinċep]]&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|isem_kap1                   = [[Filip Vujanović]]
|isem_kap2                   = [[Milo Đukanović]]
|isem_kap3                   = [[Ranko Krivokapić]]
|isem_kap4                   = [[Nikola (Prinċep tal-Montenegro)|Nikola II Petrović-Njegoš]]
|data_sħubija_UE             = 
|żona_kklassifika            = 161
|poż_erja                    = 161 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 13,812
|erja_mi_kw                  = 5,019
|perċentwal_ilma             = 1.5
|sena_stima_popolazzjoni     = 2009
|stima_popolazzjoni          =
|poż_stima_popolazzjoni      = 164 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 625,266
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2011
|densità_popolazzjoni_km2    = 498
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 115.6
|poż_densità_popolazzjoni    = 121
|sena_PGD_PSX                = 2012
|PGD_PSX                     = $4.694&amp;nbsp;biljun&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=15&amp;pr.y=19&amp;sy=2008&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=943&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |titlu=Montenegro |pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali|data-aċċess=2013-04-17|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $11,800&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 2013
|IŻU                         = {{increase}} 0.791&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |titlu=Human Development Report 2011 |sena=2011 |pubblikatur=Ġnus Magħquda |data-aċċess=2011-11-05|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 52
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Avvenimenti
|avveniment_stabbilit1       = [[Duklja]] kienet vassal tal-Imperu Biżantin fis-
|data_stabbilit1             = Seklu 6
|avveniment_stabbilit2       = [[Storja tal-Montenegro#Duklja|Duklja saret semi-indipendenti]]
|data_stabbilit2             = Seklu 9
|avveniment_stabbilit3       = Rikonoxximent tar-[[Renju ta' Zeta]] 
|data_stabbilit3             = 1077
|avveniment_stabbilit4       = Dukat Indipendenti tal-Montenegro stabbilita
|data_stabbilit4             = 1356
|avveniment_stabbilit5       = Dukat Indipendenti tal-Montenegro stabbilita mill-ġdid
|data_stabbilit5             = 1441 
|avveniment_stabbilit6       = [[Prinċipat tal-Montenegro|Prinċipalità]] fondata
|data_stabbilit6             = 1 ta' Jannar 1852
|avveniment_stabbilit7       = Rikonoxximent mill-[[Imperu Ottoman]]
|data_stabbilit7             = &lt;br /&gt;1878
|avveniment_stabbilit8       = [[Renju tal-Montenegro|Renju]] pproklamat
|data_stabbilit8             = 28 ta' Awwissu 1910
|avveniment_stabbilit9       = [[Referendum tal-indipendenza Montenegrina (2006)|Indipendenza]] mis-&lt;br /&gt;[[Serbja u Montenegro]]
|data_stabbilit9             = &lt;br /&gt;3 ta' Ġunju 2006
|valuta                      = [[Ewro]] ([[Simbolu tal-Ewro|€]])
|kodiċi_valuta               = EUR
|żona_ħin                    = [[Ħin tal-Ewropa Ċentrali|CET]]
|differenza_ħku              = +1
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-sajf tal-Ewropa Ċentrali|CEST]]
|differenza_żona_ħin_legali  = +2
|cctld                       = [[.me]]
|kodiċi_telefoniku           = +382
|sena_PGD_nominali           = 2012
|PGD_nominali                = $4.280 biljun&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 
|PGD_nominali_per_capita     = $6,881&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|nota1                       = Titolu onorarju.
}}

'''Montenegro''' ({{awdjo|en-us-Montenegro.ogg|ˌmɒntɨˈneɪɡroʊ}}; [[Lingwa Montenegrina|Montenegrin]]: ''Crna Gora'' Црна Гора {{awdjo|CrnaGora.ogg|tsr̩̂ːnaː ɡɔ̌ra}}, tfisser &quot;Muntanja Sewda&quot;) huwa pajjiż fl-[[Balkani|Ewropa tax-Xlokk]]. Il-pajjiż għandu l-[[Baħar Adrijatiku]] fil-lbiċ u huwa mdawwar mill-[[Kroazja]] fil-punent, il-[[Bosnia u Ħerżegovina]] fil-majjistral, is-[[Serbja]] fil-grigal, il-[[Kosovo]] lejn il-lvant u l-[[Albanija]] fix-xlokk. Il-belt kapitali u l-akbar belt hija [[Podgorika]], filwaqt li [[Cetinje]] hija maħtura bħala ''Prijestonica'', tfisser l-eks Belt Kapitali Rjali.

==Adeżjoni fl-Unjoni Ewropea==
=== 2010 - pajjiż kandidat għall-UE===
L-applikazzjoni tal-Montenegro għal sħubija fl-UE ġiet ippreżentata fil-15 ta' Diċembru 2008.

Fil-laqgħa tiegħu tat-23 ta' April 2009, il-Kunsill stieden lill-Kummissjoni biex tippreżenta lill-Kunsill l-opinjoni tagħha dwar l-applikazzjoni tal-Montenegro. Fit-12 ta' Ottubru 2011, il-Kummissjoni tat opinjoni pożittiva u rrakkomandat il-ftuħ ta' negozjati tal-adeżjoni.

Fil-laqgħa tiegħu tas-16 u s-17 ta' Diċembru 2010, il-Kunsill Ewropew qabel li jagħti lill-Montenegro l-istatus ta' pajjiż kandidat.

=== Ġunju 2012 - bidu tan-negozjati===
Fil-laqgħa tiegħu tad-29 ta' Ġunju 2012, il-Kunsill Ewropew approva d-deċiżjoni tal-Kunsill biex jinfetħu negozjati tal-adeżjoni.

L-aħħar Kunsill ta' Stabilizzazzjoni u ta' Assoċjazzjoni UE-Montenegro, li sar fil-25 ta' Ġunju 2018 eżamina l-istat tar-relazzjonijiet bejn l-UE u l-Montenegro, inkluż il-progress tal-Montenegro fit-tħejjijiet tiegħu għas-sħubija fl-UE.

===Laqgħat tal-Konferenza tal-Adeżjoni===
L-ewwel laqgħa tal-Konferenza mal-Montenegro dwar l-Adeżjoni fil-livell ministerjali fetħet in-negozjati tal-adeżjoni fid-29 ta' Ġunju 2012. Minn dakinhar, saru ħdax-il laqgħa tal-Konferenza dwar l-Adeżjoni fil-livell ministerjali fi Brussell.

It-12-il laqgħa tal-Konferenza mal-Montenegro dwar l-Adeżjoni fil-livell ministerjali saret fl-10 ta' Diċembru 2018. Il-konferenza fetħet in-negozjati dwar il-Kapitolu 27 - L-Ambjent u t-tibdil fil-klima.

Wara din il-Konferenza, minn total ta' 35 kapitolu ta' negozjar, 32 kapitolu issa nfetħu għan-negozjati, li minn dawn diġà ngħalqu proviżorjament tliet kapitoli. Ser jiġu ppjanati aktar Konferenzi dwar l-Adeżjoni, kif meħtieġ, sabiex il-proċess jitmexxa 'l quddiem fl-ewwel nofs tal-2019.

Fit-18 ta' Ġunju 2019 il-Kunsill Affarijiet Ġenerali adotta konklużjonijiet dwar it-tkabbir u l-proċess ta' stabbilizzazzjoni u ta' assoċjazzjoni, li jkopru l-Montenegro.
Fl-20 ta' Ġunju 2019 il-Kunsill Ewropew approva l-konklużjonijiet.

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
* [https://www.consilium.europa.eu/mt/policies/enlargement/montenegro/ Montenegro], Kunsill tal-Unjoni Ewropea

{{Ewropa}}

[[Kategorija:Montenegro| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi stabbiliti fl-2006]]</text>
      <sha1>s39gdankuhqpe1x3wkf3gicn2osz7az</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Baħrejn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13705</id>
    <revision>
      <id>279277</id>
      <parentid>266359</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T19:03:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3773" xml:space="preserve">{{stub|ġeografija}}
{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Renju tal-Baħrejn
|isem_nattiv                 = مملكة البحرين&lt;br /&gt;''Mamlakat al-Baḥrayn''
|isem_komuni                 = Baħrejn
|stampa_bandiera             = Flag of Bahrain.svg
|stampa_emblema              = Coat_of_arms_of_Bahrain.svg
|stampa_mappa                = Bahrain_on_the_globe_(Afro-Eurasia_centered).svg
|deskrizzjoni_mappa          = 
|ħolqa_bandiera              = Bandiera ta' Baħrejn
|ħolqa_emblema               = Emblema ta' Baħrejn
|ħolqa_demografija           = Demografija ta' Baħrejn
|mottu_nazzjonali            =
|innu_nazzjonali             = نشيد البحرين الوطني&lt;br /&gt;''[[Bahrainona]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Baħrejn Tagħna&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Bahraini Anthem.ogg]]&lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]
|gruppi_etniċi               = Baħrejnin
|kapitali                    = [[Manama]] 
|latd=35 |latm=53 |lats=42 |latNS=N |lonġd=14 |lonġm=30 |lonġs=36 |lonġEW=E
|l-ikbar_belt                = 
|tip_gvern                   = [[Kostituzzjonali monarkija]]
|titlu_kap1                  = [[President ta' Baħrejn|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru ta' Baħrejn|Prim Ministru]]
|isem_kap1                   = [[Hamad ibn Isa Al Khalifa]]
|isem_kap2                   = [[Khalifa ibn Salman Al Khalifa]]
|data_sħubija_UE             =   
|poż_erja                    = 184 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 750
|erja_mi_kw                  = 290 
|perċentwal_ilma             = 0
|sena_stima_popolazzjoni     = 2008
|stima_popolazzjoni          = 791,000
|poż_stima_popolazzjoni      = 195 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 
|densità_popolazzjoni_km2    = 1,189.5
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 3,126.5
|poż_densità_popolazzjoni    = 7 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2011
|PGD_PSX                     = $28.275 biljun&lt;ref name=imf2&gt;{{ċita web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?sy=2007&amp;ey=2010&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=419&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=55&amp;pr.y=3 |titlu=Bahrain|pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali|data-aċċess=2010-10-06|lingwa = Ingliż}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 91
|PGD_PSX_per_capita          = $23,760&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 33
|sena_IŻU                    = 2011
|IŻU                         = {{profitt}}0.806
|poż_IŻU                     = 42
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli ħafna&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = [[Indipendenza]]
|avveniment_stabbilit1       = mir-[[Renju Unit]]
|data_stabbilit1             = 21 ta' Settembru, 1964
|avveniment_stabbilit2       = Repubblika
|data_stabbilit2             = 13 ta' Diċembru, 1974
|valuta                      = [[Dinar tal-Baħrejn|Dinar]]
|kodiċi_valuta               = BHD
|żona_ħin                    = [[Ħin tal-Ewropa Ċentrali|CET]]
|differenza_ħku              = +3
|żona_ħin_legali             = [[Ħin tas-sajf tal-Ewropa Ċentrali|CEST]]
|differenza_żona_ħin_legali  = 
|cctld                       = [[.bh]]
|kodiċi_telefoniku           = 973
|sena_PGD_nominali           = 2011
|PGD_nominali                = $20.590 biljun&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 91
|PGD_nominali_per_capita     = $19,817 &lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 33
|noti                        =
}}

'''Il-Baħrejn''' huwa nazzjon fl-[[Asja]].

== Referenzi ==
{{referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Baħrejn| ]]</text>
      <sha1>t6pdrbyyjkjc777bfufr4prshko4137</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Linfield FC</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18200</id>
    <revision>
      <id>279265</id>
      <parentid>276900</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:44:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14635" xml:space="preserve">{{Infobox klabb tal-futbol
| titlu = Linfield
| stampa = [[Stampa:Linfield.png|150px]]
| pattern_b1 = _umbrovier1rw
| pattern_la1 = _umbrovier1rw
| pattern_ra1 = _umbrovier1rw
| pattern_sh1 = 
| pattern_so1 = 
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = 0000FF
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = FF0000
| pattern_la2 = _linfield2021a
| pattern_b2 = _linfield2021a
| pattern_ra2 = _linfield2021a
| pattern_sh2 = _linfield2021a
| pattern_so2 = _linfield2021a
| leftarm2 = b300b3
| body2 = b300b3
| rightarm2 = b300b3
| shorts2 = b300b3
| socks2 = b300b3
| pattern_b3 = _linfield1819a
| pattern_sh3 = _linfield1819a
| leftarm3 = FF0000
| body3 = FF0000
| rightarm3 = FFFFFF
| shorts3 = FF0000
| socks3 = FFFFFF
}}
'''Linfield Football Club''' huwa [[klabb tal-futbol]] semi-professjonali mill-[[Irlanda ta' Fuq]],li grawnd tagħhom huwa [[Windsor Park]] f'[[Belfast]], li huwa il-grawnd nazzjonali tat-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Irlanda ta' Fuq|tim nazzjonali]].

Linfield jilgħabu fil-[[IFA Premiership]] (xorta popolarment imsejħa l-Lega Irlandiża)&lt;ref&gt;{{Ċita web |url=http://www.nifootball.co.uk/division/table/irish/IFA-Premiership.html |titlu=NI Football |data-aċċess=2010-02-05|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;It-tieni l-eqdem kampjonat nazzjonali fid-dinja wara l-Football League fl-Ingilterra.&lt;ref&gt;{{Ċita web | url=http://www.instantactionsports.com/sportsbook/soccer/irish-league-history.html | titlu=Soccer Betting – Irish League | data-aċċess=2011-03-11|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;

Linfield rebħu t-titlu tal-kampjonat 51 darbiet, Mill-istaġun 1890–1891 meta dawn saru l-ewwel ċampjins tal-Kampjonat. Dan hu wieħed mill-erba klabbs li kienu miżmuma fil-Kampjonat sa mill-formazzjoni tiegħu fl-1890, l-oħrajn kienu [[Glentoran FC|Glentoran]], [[Cliftonville FC|Cliftonville]] u [[Lisburn Distillery FC|Lisburn Distillery]]. Ir-rivali ewlenin ta' Linfield huma Glentoran li jilagħbu fl-Oval fil-Lvant ta 'Belfast. Dan rivalità ma 'Glentoran hija magħrufa bħala ''[[Belfast's Big Two]]''.

== Storja ==
Bdew f'Marzu 1886 f'[[Sandy Row]] fin-nofsinhar ta' Belfast mill-ħaddiema tal-Kumpannija Ulster Spinning Linfield Mill,&lt;ref&gt;{{Ċita ktieb
|titlu=Association football and society in pre-partition Ireland|kunjom=Garnham|isem=Neal|paġna=47|pubblikatur=Ulster Historical Foundation|sena=2004|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt; it-tim oriġinarjament kien magħruf bħala l-Kazin Linfield Athletic u lagħbu fil-grawnd tal-mitħna magħrufa bħala l-Meadow.

Linfield tmexxiet għal Ulsterville Avenue fl-1889.  Wara x-xiri ta 'biċċa art magħrufa bħala l-&quot;bog meadows&quot; ftit l-isfel Windsor Avenue fl-1904, il-klabb stabbilita f'dak li sar permanenti ta Linfield FC. Windsor Park, raġuni li ospitat logħbiet internazzjonali sa mill-ftuħ tagħha. L-ewwel logħba f'Windsor kien intlagħbet kontra Glentoran, in-nofs l-ieħor ta' Belfast li hija &quot;Big Two,&quot; fit-2 ta' Settembru , 1905 – għalkemm Belfast Celtic kienu rivali ewlenin tal-klabb fiż-żmienijiet.&lt;ref name=&quot;windsorOpening&quot;&gt;{{Ċita ktieb|titlu=Encyclopedia of British football|isem1=Richard |kunjom1=William Cox|isem2=Dave |kunjom2=Russell|isem3=Wray |kunjom3=Vamplew|pubblikatur=Psychology Press|sena=2002|paġna=219|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;

[[Roy Coyle]] kien l-aktar maniġer suċċessiv li rnexxielu jrebaħ 31 trofej għall-Linfield matul il-ħin tiegħu fil Windsor Park (1975-1990). Huwa segwit mill-qrib mill maniġer attwali ta' Linfield  [[David Jeffrey]] li rebaħ 30 trofej mill-ħatra tiegħu fl-1997.

Il-Kaptan ta' Linfield [[Noel Bailie]] miksub kiseb l-1000 preżenza tiegħu għall-klabb meta lagħab ma [[Crusaders FC]]. Ftit wara, fis April 27, 2010, Linfield ħadu 49 titolu tagħhom wara rebħa 1-0 kontra [[Cliftonville FC|Cliftonville]] f'[[Windsor Park]] fil-Kampjonat Carling Premiership. Min meta Noel Bailie irtira mill-futbol f'Mejju 2011 f'età ta' 40, peress li rtirati in-numru 11 tal-ger.&lt;ref&gt;{{Ċita aħbar|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/irish/8645142.stm|titlu=Linfield 1–0 Cliftonville |data=2010-04-27|pubblikatur=BBC Sport|data-aċċess=2010-04-27|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt; Linfield assiguraw it-titolu tagħhom fil-50 kampjonat fis-26 t'April, 2011 wara rebħa ta' 4-0 kontra [[Lisburn Distillery FC|Lisburn Distillery]]. Dak li refgħa t-trofew tagħhom għamel il-Linfield l-aktar tim suċċessiv fil-futbol Irlandiż.

== Windsor Park ==
Il-Grawnd ta' Linfield [[Windsor Park]] fil-Nofsinhar ta' Belfast. Il-korp governattiv tal-futbol Irlandiż, l-[[Irish Football Association]], jikri l-grawnd għall-użu mill-[[Tim nazzjonali tal-futbol tal-Irlanda ta' Fuq]]. Il-klabb bħalissa qed tirċievi 15% tal-internazzjonali irċevuti bħala kera tal-Irlanda ta' Fuq. Dan huwa kontroversjali kemm klabbs rivali tal-Kampjonat Irlandiż tara dan bħala l-ogħti ta' vantaġġ inġust għall-Linfield billi jippermeti li joffru pagi aktar attraenti u jkollhom skwadra akbar minn klabbs kollha.&lt;ref&gt;{{Ċita aħbar
|titlu=IFA thrash out new Linfield Windsor deal|pubblikatur=Belfast Telegraph|url=http://www.belfasttelegraph.co.uk/sport/football/world-cup/ifa-thrash-out-new-linfield-windsor-deal-14852130.html|data=2010-06-23|data-aċċess=2010-12-09|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt; L-istadium bħalissa għaddej rinovar sostanzjali biex tiżdied il-kapaċità u tittejjeb is-sikurezza.&lt;ref&gt;{{Ċita aħbar | url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/irish/8475748.stm | titlu=Uefa provides half a million euros to save Windsor Park | data-aċċess=2011-03-15 | data=2010-01-22 | pubblikatur=BBC News|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt; Huwa wkoll l-akbar Assoċjazzjoni tal-istadju tal-Irlanda ta' Fuq, mal-[[L-Oval (Belfast)|Oval]] ta' Glentoran.

== Rekord Ewropew ==
L-aktar klabb dominanti tan-naħa tat-Tramuntana tal-Irlanda, Linfield kienu difensuri regolari fil-futbol Ewropew. L-aktar kisba notevoli tagħhom kienet tilħaq il-fażi kwarti tal-finali fit-[[UEFA Champions League|Tazza Ewropea]] fl-istaġun 1966–1967. Wara li għelbu lil [[FC Aris Bonnevoie|Aris Bonnevoie]] tal-[[Lussemburgu]] u [[Vålerenga Fotball|Vålerenga]] tan-[[Norveġja]] huma ffaċċjaw lil-[[PFC CSKA Sofia|CSKA Sofia]] fl-aħħar tmienja. Dan irriżulta fi dro ta' 2–2 f'darhom u telfa f'1–0 barra min darhom.&lt;ref&gt;{{Ċita web | url=http://sportsthenandnow.com/2011/02/08/the-lisbon-lions-remembered/ | titlu=‘The Lisbon Lions’ remembered: Celtic’s 1967 European Cup Winners | data-aċċess=2011-03-16 | awtur=Crowley, Rod | data=Frar 8, 2011|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;

Fl-istaġun 1984–85, wara li jegħlbu lil [[Shamrock Rovers FC|Shamrock Rovers]] bil-gowls barra min darhom (l-ewwel serje u s'issa biss ta 'laqgħat bejn iż-żewġ superpotenzi Irlandiżi barra l-Kampjonat fl-Irlanda'),&lt;ref&gt;{{Ċita web | url=http://soccernet.espn.go.com/feature?id=325744&amp;cc=5901 | titlu=Football's last great taboo? | data-aċċess=2011-03-16 | kunjom=Bradley |isem=Steve | data=2005-02-22 | pubblikatur=ESPN Soccernet|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt; Linfield iffaċċjaw eventwali semi-finalisti [[Panathinaikos FC|Panathinaikos]] fit-tieni rawnd. Wara telfa ta'2–1 barra minn darhom, Linfield ġew dro ta' 3-3 f'Windsor Park fir-ritorn tal-leg.&lt;ref&gt;{{Ċita web | url=http://www.worldfootball.net/alle_spiele/champions-league-1984-1985/ | titlu=Champions League 1984/1985 .:. Match schedule | data-aċċess=2011-03-16|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;

Fl-istaġun 1987–88 Linfield lagħbu f'darhom kontra [[Lillestrøm SK|Lillestrøm]] kienet imħassara minħabba l-missili,jirriżulta s-sanzjonijiet tal-[[UEFA]] li kien ifisser biex ikollhom jilagħbu li jmisshom żewġ logħbiet f'darhom fil-Kompetizzjonijiet Ewropej fil-klabb tal-Wales [[Wrexham AFC|Wrexham]] fl-istaġuni 1988–89 u 1989–90.

Fil-[[UEFA Champions League 1993–94]] rat lil-Linfield mfassla ma [[Dynamo Tbilisi]] tal-[[Ġeorġja]]. wara li tilfu 3–2 fuq l-aggregat, kien reġgħu ddaħħlu meta l-avversarji tagħhom kienu mkeċċija mill-kompetizzjoni għal-logħba allegata bbażata fuq ħlas tal-uffiċjali. Linfield iffaċċjaw lil-[[FC Copenhagen|Copenhagen]] fl-ewwel rawnd. Huma rebħu l-ewwel leg 3–0, iżda imbagħad tilfu it-tieni leg 4–0 wara l-ħin miżjud. Dan wera għalja, kif rebħa kienet tfisser dro finanzjarjament qligħ kontra ċampjins eventwali [[AC Milan|Milan]] fir-rawnd li jmiss.

== Unuri ==
* '''[[IFA Premiership|Irish League/Irish Premier League]]: 56 '''
** 1890–91, 1891–92, 1892–93, 1894–95, 1897–98, 1901–02, 1903–04, 1906–07, 1907–08, 1908–09, 1910–11, 1913–14, 1921–22, 1922–23, 1929–30, 1931–32, 1933–34, 1934–35, 1948–49, 1949–50, 1953–54, 1954–55, 1955–56, 1958–59, 1960–61, 1961–62, 1965–66, 1968–69, 1970–71, 1974–75, 1977–78, 1978–79, 1979–80, 1981–82, 1982–83, 1983–84, 1984–85, 1985–86, 1986–87, 1988–89, 1992–93, 1993–94, 1999–00, 2000–01, 2003–04, 2005–06, 2006–07, 2007–08, 2009–10, 2010–11, 2011–12, 2016–17, 2018–19, 2019/20, 2020/21, 2021/22
* '''[[Tazza Irlandiża]]: 42'''
** 1890–91, 1891–92, 1892–93, 1894–95, 1897–98, 1898–99, 1901–02, 1903–04, 1911–12, 1912–13, 1914–15, 1915–16, 1918–19, 1921–22, 1922–23, 1929–30, 1930–31, 1933–34, 1935–36, 1938–39, 1941–42, 1944–45, 1945–46, 1947–48, 1949–50, 1952–53, 1959–60, 1961–62, 1962–63, 1969–70, 1977–78, 1979–80, 1981–82, 1993–94, 1994–95, 2001–02, 2005–06, 2006–07, 2007–08, 2009–10, 2010–11, 2011–12
* '''[[Irish League Cup]]: 9'''
** 1986–87, 1991–92, 1993–94, 1997–98, 1998–99, 1999–00, 2001–02, 2005–06, 2007–08
* '''[[County Antrim Shield]]: 43'''
** 1898–99, 1903–04, 1905–06, 1906–07, 1907–08, 1912–13, 1913–14, 1916–17, 1921–22, 1922–23, 1927–28, 1928–29, 1929–30, 1931–32, 1932–33, 1933–34, 1934–35, 1937–38, 1941–42, 1946–47, 1948–49†, 1952–53, 1954–55, 1957–58, 1958–59, 1960–61, 1961–62, 1962–63, 1965–66, 1966–67, 1972–73, 1976–77, 1980–81, 1981–82, 1982–83, 1983–84, 1994–95, 1997–98, 2000–01, 2003–04, 2004–05, 2005–06
* '''[[Irish FA Charity Shield]]: 3'''
** 1993 (shared), 1994, 2000
* '''[[Tazza tad-Deheb (Irlanda ta 'Fuq)|Tazza tad-Deheb]]: 33'''
** 1915–16, 1917–18, 1918–19, 1920–21, 1921–22, 1923–24, 1926–27, 1927–28, 1928–29, 1930–31, 1935–36, 1936–37, 1948–49, 1949–50, 1950–51, 1955–56, 1957–58, 1959–60, 1961–62, 1963–64, 1965–66, 1967–68, 1968–69, 1970–71, 1971–72, 1979–80, 1981–82, 1983–84, 1984–85, 1987–88, 1988–89, 1989–90, 1996–97
* '''[[Tazza tal-Belt (Irlanda ta 'Fuq)|Tazza tal-Belt]]: 24'''
** 1894–95, 1895–96, 1897–98, 1899–00, 1900–01, 1901–02, 1902–03, 1903–04, 1907–08, 1909–10, 1919–20 1921–22, 1926–27, 1928–29, 1935–36, 1937–38, 1949–50, 1951–52, 1957–58, 1958–59, 1961–62, 1963–64, 1967–68, 1973–74
* '''[[Tazza Ulster]]: 15'''
** 1948–49, 1955–56, 1956–57, 1959–60, 1961–62, 1964–65, 1967–68, 1970–71, 1971–72, 1974–75, 1977–78, 1978–79, 1979–80, 1984–85, 1992–93
* '''[[Irish League Floodlit Cup|Floodlit Cup]]: 2'''
** 1993–94, 1997–98
* '''[[North-South Cup]]: 1 '''
** 1961–62
* '''[[Tazza Blaxnit]]: 1 '''
** 1970–71
* '''[[Tazza Tyler]]: 1 '''
** 1980–81
* '''[[Setanta Cup]]: 1 '''
** 2005
* '''[[Tazza tal-aħjar erba' (Irlanda ta 'Fuq)|Tazza tal-Aħjar Erba']]: 2 '''
** 1966–67, 1967–68
* '''Tazza Belfast Charity: 21'''
** 1890–91, 1891–92, 1892–93, 1893–94, 1894–95, 1898–99, 1902–03, 1904–05, 1912–13, 1913–14, 1914–15, 1916–17, 1917–18, 1918–19, 1921–22, 1926–27, 1927–28, 1929–30, 1932–33, 1933–34, 1934–35, 1935–36, 1937–38
* '''Tazza Alhambra: 1 '''
** 1921–22
* '''Tazza Jubilee: 1'''
** 1935-36
* '''Belfast &amp; District League: 2 '''
** 1915–16, 1917–18
* '''Northern Regional league: 3 '''
** 1942–43, 1944–45, 1945–46
* '''Substitute Gold Cup: 2 '''
** 1942–43, 1944–45
* '''Manchester Charity Cup: 2'''
** 1945-1946, 1946–1947

== Skawdra attwali ==
{{Plejers fit-tim tal-futbol/bidu}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=1 |naz=NIR|isem=[[Alan Blayney]]|poż=G}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=2 |naz=SCO|isem=[[Steven Douglas (futboler)|Steven Douglas]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=3 |naz=NIR|isem=[[David Armstrong (Northern Irish footballer)|David Armstrong]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=4 |naz=NIR|isem=[[Michael Gault]]|poż=M|oħrajn=[[Stampa:Captain sports.svg|12px|Kaptan]]}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=5 |naz=NIR|isem=[[William Murphy (futboler)|William Murphy]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=6 |naz=NIR|isem=[[Ryan Henderson]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=7 |naz=NIR|isem=[[Damien Curran]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=8 |naz=NIR|isem=[[Philip Lowry]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=9 |naz=NIR|isem=[[Peter Thompson (futboler tal-Irlanda ta 'Fuq)|Peter Thompson]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=10|naz=NIR|isem=[[Michael Carvill]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=12|naz=NIR|isem=[[Billy Joe Burns]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=14|naz=NIR|isem=[[Aaron Burns]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=15|naz=NIR|isem=[[Nathan Hanley]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol/nofs}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=16|naz=NIR|isem=[[Daryl Fordyce]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=17|naz=NIR|isem=[[Gary Browne]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=18|naz=WAL|isem=[[Matthew Tipton]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=19|naz=NIR|isem=[[Ross Glendinning (futboler)|Ross Glendinning]]|poż=G}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=20|naz=NIR|isem=[[Robert Garrett (futboler)|Robert Garrett]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=21|naz=NIR|isem=[[Jim Ervin (futboler)|Jim Ervin]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=22|naz=NIR|isem=[[Jamie Mulgrew]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=23|naz=NIR|isem=[[Albert Watson (futboler twieled fl-1985)|Albert Watson]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=24|naz=NIR|isem=[[Brian McCaul]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=25|naz=NIR|isem=[[Mark McAllister]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=26|naz=NIR|isem=[[Johnny Black]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=31|naz=NIR|isem=[[Niall Quinn]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=32|naz=NIR|isem=[[Ross Clarke]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol/tmiem}}

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
* {{Sit uffiċjali}}

[[Kategorija:Klabbs tal-futbol tal-Irlanda ta' Fuq]]
[[Kategorija:Klabbs tal-futbol stabbiliti fl-1886|Linfield]]</text>
      <sha1>6wwh79i62ym7hvdqtum1cbrg1nm00id</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Trinidad u Tobago</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20425</id>
    <revision>
      <id>279267</id>
      <parentid>238380</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:46:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4695" xml:space="preserve">{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Repubblika tat-Trinidad u Tobago
|isem_nattiv                 = 
|isem_komuni                 = Trinidad u Tobago
|stampa_bandiera             = Flag of Trinidad and Tobago.svg
|stampa_emblema              = Coat of Arms of Trinidad and Tobago.svg
|stampa_mappa                = TTO orthographic.svg
|deskrizzjoni_mappa          =
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tat-Trinidad u Tobago
|ħolqa_emblema               = Emblema tat-Trinidad u Tobago
|ħolqa_demografija           = Demografija tat-Trinidad u Tobago
|mottu_nazzjonali            = &quot;Together we aspire, together we achieve&quot; &lt;br /&gt;&lt;small&gt;''&quot;Flimkien aħna naspiraw, flimkien aħna niksbu&quot;''&lt;/small&gt;
|innu_nazzjonali             = &quot;[[Forged from the Love of Liberty]]&quot;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Ingliża|Ingliż]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Port of Spain|City of Port of Spain]]
|l-ikbar_belt                = [[San Fernando (Trinidad u Tobago)|San Fernando City]]
|latd=10 |latm=40 |latNS=N |lonġd=61 |lonġm=31 |lonġEW=W
|tip_gvern                   = [[Repubblika kostituzzjonali]] [[sistema parlamentari|parlamentari]] [[Stat unitarju|unitarja]]
|titlu_kap1                  = [[President tat-Trinidad u Tobago|President]]
|titlu_kap2                  = [[Lista ta' Prim Ministri tat-Trinidad u Tobago|Prim Ministru]]
|isem_kap1                   = [[Anthony Carmona]]
|isem_kap2                   = [[Kamla Persad-Bissessar]]
|żona_kklassifika            = 171
|poż_erja                    = 171 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 5,131
|erja_mi_kw                  = 1,981
|perċentwal_ilma             = negliġibbli
|sena_stima_popolazzjoni     = Lulju 2010
|stima_popolazzjoni          = 1,346,350
|poż_stima_popolazzjoni      = 152 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 
|densità_popolazzjoni_km2    = 254.4
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 659.2
|poż_densità_popolazzjoni    = 48 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2011
|PGD_PSX                     = $26.538 biljun
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $20,053
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    =  2012
|IŻU                         = {{increase}} 0.760
|poż_IŻU                     = 67
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#090;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Indipendenza
|avveniment_stabbilit1       = mir-[[Renju Unit]]
|data_stabbilit1             = 31 ta' Awwissu 1962
|avveniment_stabbilit2       = Repubblika
|data_stabbilit2             = 1 ta' Awwissu 1976&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|valuta                      = [[Dollaru tat-Trinidad u Tobago]]
|kodiċi_valuta               = TTD
|żona_ħin                    = 
|differenza_ħku              =  -4
|żona_ħin_legali             = 
|differenza_żona_ħin_legali  = 
|cctld                       = [[.tt]]
|kodiċi_telefoniku           = +1
|sena_PGD_nominali           = 2011
|PGD_nominali                = $22.707 biljun
|poż_PGD_nominali            = 
|PGD_nominali_per_capita     = $17,158
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|nota1                       = Vaganza ċċelebrata fl-24 ta' Settembru.
|noti                        = 
}}

It-'''Trinidad u Tobago''' ({{awdjo|En-us-Trinidad and Tobago.ogg|ˌtrɪnɨdæd_ən_tɵˈbeɪɡoʊ}}), uffiċjalment ir-'''Repubblika tat-Trinidad u Tobago''', hi pajjiż fil-tarf tat-tramuntana tal-[[Amerika t'Isfel]], tinsab biss barra mill-kosta tal-grigal tal-[[Veneżwela]] u fin-nofsinhar tal-[[Grenada]] fil-[[Lesser Antilles]]. Hi għandha [[konfini marittimi]] ma' nazzjonijiet oħra inklużi l-[[Barbados]] għall-grigal, Grenada għall-majjistral, l-[[Gujana]] għall-lbiċ, u l-Veneżwela fin-nofsinhar u l-punent.&lt;ref&gt;{{ċita web| titlu = Treaty between the Republic of Trinidad and Tobago and the Republic of Venezuela on the delimitation of marine and submarine areas, 18ta' April 1990|pubblikatur= Nazzjonijiet Uniti|url = http://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/PDFFILES/TREATIES/TTO-VEN1990SA.PDF|data-aċċess =2009-04-13 |lingwa=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ċita web|titlu = The 1990 Accord Replaces the 1942 Paris Treaty|pubblikatur= Trinidad and Tobago News|url=http://www.trinidadandtobagonews.com/selfnews/viewnews.cgi?newsid1083159999,34015,.shtml|data-aċċess =2009-04-13|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;

==Referenzi==
{{Referenzi}}

{{Amerika ta' Fuq}}

[[Kategorija:Trinidad u Tobago| ]]
[[Kategorija:Repubbliki]]
[[Kategorija:Pajjiżi tal-Karibew]]
[[Kategorija:Pajjiżi gżejjer]]</text>
      <sha1>8rxg5ybvhg1u3j92d80gs7su1xn3ykv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elezzjonijiet Ġenerali 2017 (Malta)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23615</id>
    <revision>
      <id>279301</id>
      <parentid>274533</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:09:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>213.217.201.175</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11501" xml:space="preserve">{{Wikifikazzjoni}}

L-'''Elezzjonijiet Ġenerali''' saru nhar is-Sibt 3 ta’ Ġunju 2017. 333,380 kienu eliġibbli li jivvutaw biex jagħżlu l-Partit politiku li jmexxi lil Malti u r-rappreżentanti fil-Parlament għat-13-il Leġislatura mill-Indipendenza 'l hawn. Dan wara waħda mill-iqsar kampanji elettorali fl-istorja ta' Malta, uffiċjalment ħames ġimgħat.

Il-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburista]] kiseb 170,976 vot; 35,280 aktar mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] li kiseb 135,696 vot; u bħala persentaġġi l-PL ġab 55% u l-PN 43.7%, kważi ripetizzjoni tal-istess riżultat tal-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta).]] Fil-fatt din kienet l-ikbar rebħa elettorali f'Malta minn wara l-Indipendenza sa dakinhar.

== Elezzjoni bikrija ==

Nhar l-1 ta' Mejju 2017, il-Priministru [[Joseph Muscat]] ħabbar waqt mass meeting tal-Partit Laburista fl-okkażjoni ta' Jum il-Ħaddiem, li wara l-instabbiltà li nħolqot fil-pajjiż wara l-akkużi ta' korruzzjoni fil-konfront tiegħu u ta' martu, dakinhar stess kien se jmur għand il-President tar-Repubblika [[Marie Louise Coleiro Preca]] fil-Palazz ta' Sant'Anton biex jissuġġerilha li l-Parlament jiġi xolt u tissejjaħ elezzjoni ġenerali bil-Parlament ixolji dakinhar stess, waqt li l-elezzjoni ġenerali ssir is-Sibt 3 ta’ Ġunju 2017.

== Voti mhux miġbura ==

Kienu 8,372 ruħ li ma ġabrux il-vot tagħhom (2.4%), minn 341,856 li setgħu jivvutaw. L-iktar li ma nġabrux voti kien mit-Tnax-il Distrett (1,634 vot) - il-Mellieħa, l-Manikata, in-Naxxar, Baħar iċ-Ċagħaq, San Pawl il-Baħar u Burmarrad; mill-Għaxar Distrett (1,138 vot - Gżira, Pembroke, San Ġiljan, Paceville u Tas-Sliema; ; u mit-Tlettax il-Distrett ta' Għawdex (884 vot).

Dawn iġibu 1,849 iktar minn kemm ma nġabrux fl-Elezzjonijiet Ġenerali tal-2013, li kienu 6,523 persuna.

== Voti mitfugħa u Voti validi ==
Kienu 92.1% ta' dawk eleġibbli li marru jivvutaw, jiġifieri 314,696 minn 341,856 li kienu eleġibbli.

Voti validi kien hemm 98.7%, jiġifieri 310,665.

Voti invalidi kienu 1.3%, jiġifieri 4,031.

== Eletturi ==

8,730 elettur kienu eletturi ġodda li ħafna minnhom kienu għadhom ma għalqux 18-il sena fl-Elezzjonijiet Ġenerali tal-2013.

== Kandidati ==

Għall-Elezzjoni Ġenerali 2017, b’kollox ikkontestaw 210 kandidat. It-tliet partiti - il-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburista]], il-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]], l-[[Alternattiva Demokratika]] u l-Moviment Patrijotti - kellhom kandidati fuq id-distretti kollha li jammontaw għal tlettax-il distrett elettorali.

Il-Partit Laburista ippreżenta 70 kandidat, waqt li l-Partit Nazzjonalista ippreżenta 110 kandidat, l-Alternattiva Demokratika ippreżentat 10 kandidati u l-Moviment Patrijotti 15-il kandidat. Minbarra dawn kien hemm ukoll 3 kandidat mill-Alleanza Bidla, u żewġ kandidati Indipendenti.
 
== Stħarriġ tal-Opinjoni Pubblika qabel l-Elezzjoni ==

Stħarriġ tal-Maltatoday ippubblikat jumejn qabel l-elezzjoni ġenerali kien juri li l-Partit Laburista kellu vantaġġ ta’ 5 fil-mija fuq il-Partit Nazzjonalista. Stħarriġ tat-Torċa u ta' Dr Vincent Marmara ippubblikat sitt ijiem qabel l-elezzjoni ġenerali kien juri li l-Partit Laburista kellu vantaġġ ta’ 11 fil-mija fuq il-Partit Nazzjonalista, kif fil-fatt ġab. 

== Riżultat elettorali ==
Il-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburista]] kiseb 170,976 vot, 35,280 aktar mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] li ġab 135,696 vot (jekk jingħadu l-voti tal-Partit Demokratiku li ħareġ taħt il-lista tal-PN); u bħala persentaġġi l-PL ġab 55% u l-PN 43.7%, kważi ripetizzjoni tal-istess riżultat tal-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta)|Elezzjonijiet Ġenerali 2013 (Malta).]] Fl-2013 il-PL kien ġab 167,533 vot (54.8%) u allura żied 3,443 vot. Il-PN kien ġab 132,426 (43.3%) u żied 3,270.

Alternattiva Demokratika kisbet 2,564 vot jew 0.83%, il-Moviment Patrijotti Maltin kiseb 1,117 vot jew 0.36% u l-kandidati Indipendenti kisbu 91 vot jew 0.03%.

=== L-Ewwel Distrett===
Dan id-distrett kien jinkludi l-Belt, il-Ħamrun, il-Marsa, Tal-Pieta, Gwardamangia u Santa Venera.

Il-PL kiseb 57% tal-voti waqt li l-PN ġab 42%. 

Dan meta fl-2013 il-PL kiseb 55% u l-PN 44%. 

B’hekk il-PL żied il-voti bi 2% u l-PN naqqas bi 2%.
===It-Tieni Disrett===
Dan id-distrett kien jinkludi l-Birgu, l-Isla, Bormla, Ħaż-Żabbar, St. Peter’s (Ħaż-Żabbar), il-Fgura, il-Kalkara u x-Xgħajra.

Il-PL ġab 71% waqt li l-PN ġab 28%, bħal erba' snin qabel.
===Tielet Distrett===
It-Tielet Distrett jikkonsisti fiż-Żejtun, Ħal Għaxaq, Wied il-Għajn u Marsaxlokk.
 
Il-PL kiseb 70% tal-voti waqt li l-PN ġab 29%,  

filwaqt li fl-2013, l-PL kien ġab 68% u l-PN 30%.  

B’hekk il-PL żied il-voti bi 2% u l-PN naqqas bi 1%. 

===Raba’ Distrett===
Dan id-distrett jikkonsisti fil-Fgura, il-Gudja, Raħal Ġdid, Santa Luċija u Ħal Tarxien.

Il-PL ġab 68% mentri l-PN kiseb 31%. 

Il-PL żied il-voti bi 1% u l-PN naqqas bi 1% fuq l-2013.

===Ħames Distrett===
Dan id-distrett huwa iffurmat minn Birżebbuġa, Ħal Kirkop, l-Imqabba, Ħal Farruġ, il-Qrendi, Ħal Safi, iż-Żurrieq u Bubaqra (Żurrieq).

Il-PL kiseb 66% waqt li l-PN ġab 33%.

Mentri fl-2013 kienu kisbu 67% u 32%.

PL naqqas bi 1% waqt li l-PN żied b'1%. 

Minn dan id-distrett, din id-darba l-PL tilef siġġu. Din kienet l-ewwel darba wara ħafna żmien li ma ħariġx [[Karmenu Vella]] mal-PL.
===Sitt Distrett===
Dan id-distrett jikkonsisti f’Ħal Qormi, is-Siġġiewi u Ħal Luqa. 

Il-PL kiseb 59% mentri l-PN ġab 40%, bħal erba' snin qabel.
===Seba’ Distrett===
Dan id-distrett huwa iffurmat minn Ħaż-Żebbuġ, Ħad Dingli, l-Imġarr, l-Imtarfa, r-Rabat, il-Baħrija (Rabat) u tal-Virtù (Rabat).

Il-PL kiseb 56% waqt li l-PN ġab 42% bħal erba' snin qabel.
===Tmien Distrett===
Dan id-distrett jikkonsisti f’Ħal Balzan, Birkirkara, Fleur-de-Lys (Birkirkara), Swatar (Birkirkara), l-Iklin u Ħal Lija. 

Il-PL ġab 45% mentri l-PN kiseb 53%.

Erba’ snin ilu kienu kisbu 48% u 49% rispettivament waqt li l-AD kienu ġabu 2.5%.

PL naqqas b’madwar 3%, AD naqqas 2% u l-PN żied b’4%.
===Disa’ Distrett===
Dan id-distrett huwa iffurmat mill-Għargħur, l-Imsida, is-Swatar (l-Imsida), San Ġwann, Kappara (San Ġwann), is-Swieqi, Madliena (Swieqi) u Ta’ Xbiex. 

Il-PL ġab 42% waqt li l-PN kiseb 56%, u AD 1%.

Mentri erba’ snin ilu ġabu 43% u 54% rispettivament mentri l-AD kien ġab 3%. 

Dan ifisser li l-PL naqqas b’madwar 1% u l-PN żied b’2%.
===Għaxar Distrett===
Id-distrett jikkonsisti fil-Gżira, in-Naxxar, Baħar iċ-Ċagħaq (Naxxar), Pembroke, San Ġiljan, Paceville (San Ġiljan) u Tas-Sliema. 

Il-PL kiseb 38% u l-PN kiseb 60%, u AD 1%.

Erba’ snin qabel kienu kisbu 39% u 57% waqt li l-AD madwar 3%. 

Dan ifisser li l-PL naqqas 1%, AD naqqas 2% u l-PN żied b’3%.
===Ħdax-il Distrett===
Id-distrett huwa iffurmat mill-Imdina, Ħ’Attard, il-Mosta u Burmarrad (San Pawl il-Baħar). 

Il-PL kiseb 43% waqt li l-PN ġab 55%.

Fl-aħħar elezzjoni kienu ġabu 42% u 55%.

PL żied b’1% u l-PN baqa' l-istess.
===Tnax-il Distrett===
Dan id-distrett huwa iffurmat mill-Mellieħa, in-Naxxar u San Pawl il-Baħar. 

Il-PL kiseb 47% waqt li l-PN ġab 51%.

Erba’ snin ilu kienu kisbu 47% u 50%.

PL baqa’ l-istess u l-PN żdied bi 1%.
===Tlettax-il Distrett===
Fid-distrett iffurmat minn Għawdex u Kemmuna, 

il-PL ġab 51% mentri l-PN kiseb 48%.

Erba’ snin ilu kienu kisbu 49% u 50% rispettivament.

PL żied 2% u l-PN naqqas 2%. 

Din kienet l-ewwel darba li l-PL ġab maġġoranza ta' voti f'dan id-distrett.

== Kandidati eletti f'kull distrett ==

L-Ewwel Distrett: Partit Laburista: Jose Herrera (4,630), Aaron Farrugia (3,600), Deo Debattista (2,378); Partit Nazzjonalista: Mario de Marco (4,721), Claudio Grech (2,606)

It-Tieni Distrett: Partit Laburista: Joseph Muscat (14,674), Helena Dalli (650), Joe Mizzi (768), Chris Agius (527); Partit Nazzjonalista: Stephen Spiteri (527)

It-Tielet Distrett: Partit Laburista: Chris Fearne (4,693), Carmelo Abela (2,892), Silvio Grixti (2,452), Helena Dalli (1,787); Partit Nazzjonalista: Mario Galea (1,763),
 
Ir-Raba Distrett: Partit Laburista: Chris Fearne (5,405), Konrad Mizzi (4,968), Silvio Parnis (3,334), Byron Camilleri (2,320); Partit Nazzjonalista: Jason Azzopardi (2,497)

Il-Ħames Distrett: Partit Laburista: Joseph Muscat (12,886), Owen Bonnici (278), Julia Farrugia Portelli (394); Partit Nazzjonalista: Anthony Bezzina (2,847), Herman Schiavone (1,143)

Is-Sitt Distrett: Partit Laburista: Silvio Schembri (3,950), Roderick Galdes (2,757), Robert Abela (3,403); Partit Nazzjonalista: Ryan Callus (3,027), Clyde Puli (2556)

Is-Seba' Distrett: Partit Laburista: Ian Borg (5,566), Edward Scicluna (3,665), Silvio Schembri (1,184) ; Partit Nazzjonalista: Jean Pierre Debono (1,951), Beppe Fenech Adami (2,195)

It-Tmien Distrett: Partit Laburista: Edward Scicluna (3,577), Chris Cardona (3,218); Partit Nazzjonalista: Beppe Fenech Adami (6,484), Therese Commodini Cachia (1,523), David Agius (1,370)

Id-Disa Distrett: Partit Laburista: Clifton Grima (2,608), Michael Falzon (2,093); Partit Nazzjonalista: Kristy Debono (4,022), Robert Arrigo (2,099), Marthese Portelli (1,468)

L-Għaxar Distrett: Partit Laburista: Evarist Bartolo (2,732), Michael Falzon (2,260); Partit Nazzjonalista: Robert Arrigo (4,793), Karl Gouder (1,132); Partit Demokratiku: Marlene Farrugia (1,016)

Il-Ħdax-il Distrett: Partit Laburista: Anthony Agius Decelis (2,950), Alex Muscat (2,431); Partit Nazzjonalista: Simon Busuttil (11,266), David Agius (581), Edwin Vassallo (438)

It-Tnax-il Disrtrett: Partit Laburista: Evarist Bartolo (2,444), Michael Farrugia (3,560); Partit Nazzjonalista: Simon Busuttil (9,389), Claudette Buttigieg (125), Robert Cutajar (1,080)

Tlettax-il Distrett: Partit Laburista: Anton Refalo (4,853), Justyne Caruana (3,189), Clint Camilleri (2,466); Partit Nazzjonalista: Chris Said (4,642), Marthese Portelli (2,622)

=== Eletti minn Elezzjonijiet Każwali ===

==== Kandidati Eletti f'isem il-Partit Laburista ====
It-Tieni Distrett Elettorali (post li tbattal minn Helena Dalli)

Bedingfield Glenn

&lt;nowiki&gt;*&lt;/nowiki&gt;It-Tielet Distrett Elettorali (post li tbattal minn Helena Dalli mal-ħatra ta' Kummissarju Ewropew fl-2019)

Micallef Jean Claude 

Ir-Raba’ Distrett Elettorali (post li tbattal minn Chris Fearne)

Grech Etienne            

Il-Ħames Distrett Elettorali (post li tbattal minn Joseph Muscat)

Zrinzo Azzopardi Stefan

Is-Sitt Distrett Elettorali (post li tbattal minn Silvio Schembri)

Cutajar Rosianne

It-Tmien Distrett Elettorali (post li tbattal minn Edward Scicluna)

Zammit Lewis Edward

Id-Disa’ Distrett Elettorali (post li tbattal minn Michael Falzon)

Mallia Manuel

It-Tnax-il Distrett Elettorali (post li tbattal minn Evarist Bartolo)

Bartolo Clayton

Is-Seba’ Distrett Elettorali (post li tbattal minn Beppe Fenech Adami)

==== Kandidati Eletti f'isem il-Partit Nazzjonalista ====
Farrugia Godfrey

L-Għaxar Distrett Elettorali (post li tbattal minn Robert Arrigo)

Aquilina Karol         

Il-Ħdax-il Distrett Elettorali (post li tbattal minn Simon Busuttil)

Bartolo Ivan

Il-Ħdax-il Distrett Elettorali (post li tbattal minn David Agius)

Deguara Maria

It-Tlettax-il Distrett Elettorali (post li tbattal minn Marthese Portelli)

Stellini David

[[Kategorija:Politika ta' Malta]]</text>
      <sha1>5rt59p9enlyqjjfsyqyl6uc1hd8mf78</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eintracht Frankfurt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23886</id>
    <revision>
      <id>279264</id>
      <parentid>278143</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:38:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswijiet tar-referenzi, infobox</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7025" xml:space="preserve">{{Infobox klabb tal-futbol
| stampa         = [[Stampa: Eintracht Frankfurt Logo.svg|220px]]
| pattern_la1    = _frankfurt2223h
| pattern_b1     = _frankfurt2223h
| pattern_ra1    = _frankfurt2223h
| pattern_sh1    = 
| pattern_so1    = 
| leftarm1       = FFFFFF
| body1          = FFFFFF
| rightarm1      = FFFFFF
| shorts1        = 000000
| socks1         = FFFFFF
| pattern_la2    = _frankfurt2223a
| pattern_b2     = _frankfurt2223a
| pattern_ra2    = _frankfurt2223a
| pattern_sh2    = 
| pattern_so2    = 
| leftarm2       = 000000
| body2          = 000000
| rightarm2      = 000000
| shorts2        = 000000
| socks2         = 000000
| pattern_la3    = 
| pattern_b3     = _frankfurt2223T
| pattern_ra3    = 
| pattern_sh3    = 
| pattern_so3    = 
| leftarm3       = ff0000
| body3          = ff0000
| rightarm3      = ff0000
| shorts3        = ff0000
| socks3         = ff0000
}}
''' Eintracht Frankfurt e.V.''', magħruf ukoll bħala sempliċement ''' Eintracht Frankfurt ''' jew '''SGE''', huwa [[klabb sportiv]] [[Ġermanja|Ġermaniż]] ibbażat ġewwa [[Frankfurt fuq il-Menu]], [[Hessen]]. Huwa magħruf aħjar għall-klabb tal-futbol professjonali tiegħu, li jilgħab fil-[[Fußball-Bundesliga|Bundesliga]], l-ogħla kampjonat tal-futbol Ġermaniż. Il-Klabb kien fondat fl-1899. 
Eintracht Frankfurt għandhom rivalità ma' [[Kickers Offenbach]], [[SV Darmstadt 98]], u [[1. FC Kaiserslautern]].

== Unuri ==
=== Domestiċi ===

* '''[[Lista ta' ċampjins tal-futbol Ġermaniżi|Ċampjins Ġermaniżi]]'''
: '''Rebbieħa (1) :''' 1958–59
: ''Finalisti (1) :''' 1931–32

* '''[[Tazza Ġermaniża|DFB-Pokal]]'''
: '''Rebbieħa (5) :''' 1974, 1975, 1981, 1988, 2018
: ''Finalisti (3) :''' 1964, 2006, 2017

* '''[[DFL-Supercup|DFB-Supercup/DFL-Supercup]]'''
: ''Finalisti (2):'' 1988, 2018

* '''[[Oberliga Süd]]'''
: '''Rebbieħa (2):''' 1952–53, 1958–59
=== Ewropej ===
* '''[[UEFA Champions League|Tazza taċ-Ċampjins]]'''
: ''Finalisti  (1):'' [[Tazza taċ-Ċampjins 1959–60|1960]]

* '''[[UEFA Europa League|UEFA Europa League / UEFA Cup]]'''
** '''Rebbieħa (2):''' [[UEFA Cup 1979–80|1980]], [[UEFA Europa League 2021–22|2022]]

== Plejers ==

=== Skwadra ===
&lt;small&gt;''Mill-17 ta' Lulju 2022''&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;{{ċita web | titlu = Eintracht Frankfurt  – Squad | data-aċċess=2022-07-17| sena = 2022| pubblikatur = Eintracht Frankfurt | url = https://en.eintracht.de/2022-2023/kader/|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;

{{Plejers fit-tim tal-futbol/bidu}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=1 |naz=GER|isem=[[Kevin Trapp]]|poż=G}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=2 |naz=FRA|isem=[[Evan N'Dicka]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=4 |naz=CMR|isem=[[Jérôme Onguéné]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=5 |naz=CRO|isem=[[Hrvoje Smolčić]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=6 |naz=CRO|isem=[[Kristijan Jakić]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=7 |naz=AUS|isem=[[Ajdin Hrustic]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=8 |naz=SUI|isem=[[Djibril Sow]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=9 |naz=FRA|isem=[[Randal Kolo Muani]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=10|naz=SRB|isem=[[Filip Kostić]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=11|naz=GER|isem=[[Faride Alidou]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=15|naz=JPN|isem=[[Daichi Kamada]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=17|naz=GER|isem=[[Sebastian Rode]]|poż=M|oħrajn=[[Kaptan (futbol)|kaptan]]}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=18|naz=MLI|isem=[[Almamy Touré]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=19|naz=COL|isem=[[Rafael Santos Borré]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=20|naz=JPN|isem=[[Makoto Hasebe]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=21|naz=ARG|isem=[[Lucas Alario]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=22|naz=USA|isem=[[Timothy Chandler]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol/nofs}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=23|naz=NOR|isem=[[Jens Petter Hauge]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=24|naz=POR|isem=[[Aurélio Buta]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=25|naz=GER|isem=[[Christopher Lenz]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=27|naz=GER|isem=[[Mario Götze]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=28|naz=GER|isem=[[Marcel Wenig]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=29|naz=DEN|isem=[[Jesper Lindstrøm]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=30|naz=TUR|isem=[[Ali Akman]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=31|naz=GER|isem=[[Jens Grahl]]|poż=G}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=35|naz=BRA|isem=[[Tuta]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=36|naz=GER|isem=[[Ansgar Knauff]]|poż=M|poż=G|oħrajn=taħt self minn [[Borussia Dortmund]]}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=37|naz=GER|isem=[[Erik Durm]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=39|naz=POR|isem=[[Gonçalo Paciência]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=40|naz=GER|isem=[[Diant Ramaj]]|poż=G}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=42|naz=GER|isem=[[Mehdi Loune]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=49|naz=GER|isem=[[Jan Schröder]]|poż=D}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=|naz=ESP|isem=[[Nacho Ferri]]|poż=A}}
&lt;!--
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=|naz=GER|isem=[[Ragnar Ache]]|poż=A}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=|naz=CYP|isem=[[Antonio Foti]]|poż=M}}
{{Plejers fit-tim tal-futbol|n=|naz=GER|isem=[[Igor Matanović]]|poż=A}}

Out on loan until July 2022
--&gt;
{{Plejers fit-tim tal-futbol/tmiem}}

== Plejers notevoli tal-passat ==
{| table class=&quot;infobox&quot; width=&quot;180px&quot;
|-
|&lt;div style=&quot;position: relative;&quot;&gt;
[[Stampa:Soccer.Field Transparant.png|175px]]
{{Image label|x=0.23|y=0.05|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Uli Stein|Stein]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.18|y=0.15|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Willi Neuberger|Neuberger]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.02|y=0.33|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Jürgen Grabowski|Grabowski]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.37|y=0.20|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Karl-Heinz Körbel|Körbel]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.04|y=0.20|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Bruno Pezzey|Pezzey]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.36|y=0.33|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Wilhelm Huberts|Huberts]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.29|y=0.40|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Norbert Nachtweih|Nachtweih]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.12|y=0.40|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Andreas Möller|Möller]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.05|y=0.54|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Bernd Nickel|Nickel]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.175|y=0.54|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Bernd Hölzenbein|Hölzenbein]]&lt;/span&gt;}}
{{Image label|x=0.37|y=0.54|scale=350|text=&lt;span style=&quot;font-size:87%;&quot;&gt;[[Anthony Yeboah|Yeboah]]&lt;/span&gt;}}

&lt;/div&gt;
|-
|}

== Referenzi ==
{{referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
{{commons|Eintracht Frankfurt}}
{{Wikinews|Eintracht Frankfurt}}
* {{lingwi|de|en}} {{Sit uffiċjali}}

{{Bundesliga}}

[[Kategorija:Eintracht Frankfurt | ]]
[[Kategorija:Klabbs tal-futbol Ġermaniżi]]
[[Kategorija:Klabbs tal-futbol stabbiliti fl-1899]]</text>
      <sha1>hya8el3cdi8pvxkcumy2jqlmcoq24dd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mudell:Infobox bijografija</title>
    <ns>10</ns>
    <id>24226</id>
    <revision>
      <id>279286</id>
      <parentid>279174</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T06:21:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Din il-bidla qed tagħti error f'kull infobox bijografija ġdida</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15059" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{Infobox
| abovestyle = background-color: lightsteelblue
| aboveclass = hd
| headerstyle = background-color: lightsteelblue
| above = {{PAGENAME}}
| image = {{#if:{{#Property:P10}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P10|formatting=[[File:$1|260px]]|list=false}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P18|formatting=[[File:$1|260px]]|value={{{image|}}}|list=false}}}}{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2096|formatting=&lt;br/&gt; $1|list=false}}
| caption = {{#invoke:Wikidata|claim|property=P18|qualifier=P2096|formatting=kab|value={{{caption|}}}|rowformat=$1}}
| image2 = {{#invoke:Wikidata | claim |property=P990|formatting=[[File:$1|260px]]|list=false}}
| caption2 = &lt;small&gt;{{Infobox biography/localize|Voice}}&lt;/small&gt;

&lt;!--- 
THIS FIRST ROW INSERTS THE POSITIONS HELD BY THE PERSON. 
---&gt;

| data1= {{#if:{{#Property:P39}}|{{#invoke:Wikidata |claim |formatting=table |property=P39 |qualifier=P580| qualifier2=P582 |qualifier3=P1365 |qualifier4=P1366 |qualifier5=P768 |qualifier6=P1545 |qualifier7=P2715 |qualifier8=P94 |qualifier9=P708|rowformat= {{Infobox biography/position|$8 $6 $0}} &lt;br /&gt;$1 $2 $3 $4 $5 $9 $7 |rowsubformat1 = $1&amp;nbsp;- | rowsubformat3=&lt;br /&gt;&amp;larr; $3 | rowsubformat4=- $4 &amp;rarr; | rowsubformat5=&lt;br /&gt;&lt;small&gt;District: $5&lt;/small&gt; | rowsubformat7=&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Election: $7&lt;/small&gt; | rowsubformat6=$6. | rowsubformat8={{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image=$8 |size=25px|sizedefault=frameless |upright=3|suppressplaceholder=yes}}&lt;br /&gt; | rowsubformat9=&lt;br /&gt;Dioceses: $9|tablesort=1|sorting=-1}}}} 

&lt;!--- FIRST BLOCK: LIFE ---&gt;
| header2 = {{Infobox biography/localize|Life}}
| label3 = {{Infobox biography/localize|Full name}}
| data3 = {{#invoke:Wikidata|claim|property=P1477|formatting=text}}
| label4 = {{Infobox biography/localize|Birth}}
| data4 = {{#if:{{#Property:P19}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P19|formatting = internallink}},&amp;nbsp;}}{{{date of birth|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P569|list=false}}}}}{{#if:{{#Property:P570}}||{{#invoke:Wikidata|yearsOld|formatting=&amp;nbsp;($1 {{Infobox biography/localize|years}})}}}}
| label5 = {{Infobox biography/localize|Nationality}}
| data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P27|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;|value={{{nationality|}}}}}
| label6 = {{Infobox biography/localize|Residence}}
| data6 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P551|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label7 = {{Infobox biography/localize|Ethnic group}}
| data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P172|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label8 = {{Infobox biography/localize|First language}}
| data8 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P103|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label9 = {{Infobox biography/localize|Death}}
| data9 = {{#if:{{#Property:P20}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P20|formatting = internallink}},&amp;nbsp;}}{{{date of death|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P570|list=false}}}}}{{#if:{{#Property:P569}}||{{#invoke:Wikidata|yearsOld|formatting=&amp;nbsp;($1 snin)}}}}
| label10 = {{Infobox biography/localize|Place of internment}}
| data10 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P119|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label11 = {{Infobox biography/localize|Manner of death}}
| data11 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1196|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;|case=singularra}}{{#if:{{#Property:P509}}|&amp;nbsp;({{#invoke:Wikidata | claim | property=P509|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;|case=singularra}})}}
| label12 = {{P|P157}}
| data12 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P157|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!--- FAMILY BLOCK ---&gt;
| header20 = {{#if:{{#Property:P22}}{{#Property:P25}}{{#Property:P26}}{{#Property:P451}}{{#Property:P40}}{{#Property:P3373}}{{#Property:P1038}}|{{Infobox biography/localize|Family}}}}
| label21 = {{Infobox biography/localize|Father}}
| data21 = {{#if:{{#Property:P22}}|[[{{#Property:P22}}]]}}
| label22 = {{Infobox biography/localize|Mother}}
| data22 = {{#if:{{#Property:P25}}|[[{{#Property:P25}}]]}}
| label23 = {{Infobox biography/localize|Spouse(s)}}
| data23 = {{#ifeq:{{#Property:P26}}|no value|Not married|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P26|qualifier=P580|qualifier2=P582|formatting = table|rowformat = $0 $1 $2|rowsubformat1=&lt;small&gt;&amp;nbsp;($1 -|rowsubformat2=&amp;nbsp;$2)&lt;/small&gt;|tablesort=1|colformat0=internallink}}}}
| label24 = {{Infobox biography/localize|Couple(s)}}
| data24 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P451|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label25 = {{Infobox biography/localize|Children}}
| data25 = {{#if:{{#Property:P40}}|{{collapsible list|title=uri|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P40|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}}}}}
| label26 = {{Infobox biography/localize|Siblings}}
| data26 = {{#if:{{#Property:P3373}}|{{collapsible list|title=uri|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P3373|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}}}}}
| label27 = {{Infobox biography/localize|Family}}
| data27 = {{#if:{{#Property:P1038}}|{{collapsible list|title=uri|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1038|qualifier=P1039|formatting = table|rowformat $0 $1|rowsubformat1=&lt;small&gt;$1&lt;/small&gt;|colformat0=internallink}}}}}}
| label28 = {{Infobox biography/localize|Tribe}}
| data28 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P53|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!--- EDUCATION BLOCK ---&gt;
| header30 = {{#if:{{#property:P69}}{{#property:P512}}{{#property:P184}}{{#property:P185}}{{#property:P1412}}|{{Infobox biography/localize|Education}}}}
| label31 = {{Infobox biography/localize|Alma mater}}
| data31 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P69|formatting = table|qualifier=P580|qualifier2=P582|qualifier3=P512|qualifier4=P812|rowformat = $0 $1 $2 $3 $4|rowsubformat1 =&lt;br /&gt;&lt;small&gt;($1 -&lt;/small&gt;|rowsubformat2=&lt;small&gt;$2)&lt;/small&gt;|rowsubformat3 = &lt;small&gt;$3&lt;/small&gt;|rowsubformat4 =&lt;small&gt;: $4&lt;/small&gt;|tablesort=1}}
| label32 = {{Infobox biography/localize|Education level}}
| data32 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P512|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label33 = {{Infobox biography/localize|Thesis}}
| data33 = {{#if:{{#Property:P1026}}|''{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1476|item={{#invoke:Wikidata | claim | property=P1026|formatting = raw}}|formatting=text}}''}}
| label34 =  {{Infobox biography/localize|Thesis director}}
| data34 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P184|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label35 = {{Infobox biography/localize|Doctoral students}}
| data35 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P185|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label36 = {{Infobox biography/localize|Languages}}
| data36 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1412|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label37 = {{Infobox biography/localize|Teachers}}
| data37 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1066|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label38 = {{Infobox biography/localize|Students}}
| data38 = {{collapsible list|title=uri|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P802|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}} }}

&lt;!--- OCCUPATION ---&gt;
| header39 = {{Infobox biography/localize|Occupation}}
| label40 = {{Infobox biography/localize|Occupation}}
| data40 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P106|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!--- SPORTS: You will need the subtemplates in :eu:Biografia infotaula automatikoa/kirola for the parameters of each sport ---&gt;
| data41 = {{#if:{{#Property:P641}}|{{Infobox biography/sport|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P641|formatting = raw}} }}}}
| data42 = {{collapsible list|title=Parteċipant|&lt;!-- JUST COPY THE CONTENT FROM eu:Biografia infotaula automatikoa/kirola/domina--&gt;{{Infobox biography/sport/medal| {{#invoke:Wikidata |claim |formatting=table |property=P1344 |qualifier=P166| qualifier2=P1352|rowformat=$1$0 $2|rowsubformat2=($2.)}} }} }}
| data43 = {{collapsible list|title=Rebbieħ|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1346|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}} }}
| label44 = {{Infobox biography/localize|Position or speciality}}
| data44 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P413|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label45 = {{Infobox biography/localize|Sport-number}}
| data45 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1618|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label48 = {{Infobox biography/localize|Weight}}
| data48 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2067|formatting=unitcode}}
| label49 = {{Infobox biography/localize|Height}}
| data49 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2048|formatting=unitcode}}

&lt;!--- GENERAL OCCUPATION ---&gt;
| label50 = {{Infobox biography/localize|Workplace}}
| data50 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P937|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label51 = {{Infobox biography/localize|Employers}}
| data51 = {{#invoke:Wikidata |claim |property=P108| qualifier=P580| qualifier2=P582|formatting = table|rowformat = $0 $1 $2|rowsubformat1=&lt;small&gt;&amp;nbsp;($1 -&lt;/small&gt;|rowsubformat2=&lt;small&gt;&amp;nbsp;$2&lt;/small&gt;)|tablesort=1}}
| label52 =  {{Infobox biography/localize|Important works}}
| data52 = {{#if:{{#Property:P800}}|''{{#invoke:Wikidata | claim | property=P800|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}''}}
&lt;!--- You can copy the template missing (sub-item image) from eu:Azpi-item_irudia ---&gt;
| label53 = {{Infobox biography/localize|Prizes}}
| data53 = {{collapsible list|expand=true|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P166 |qualifier=P585| qualifier2=P1027 |qualifier3=P1686|formatting=table
              |rowformat = {{((}}Sub-item image{{!}}$0{{!}}P2425{{!}}40x20px{{))}} [[{{((}}#invoke:Wikibase{{!}}label{{!}}$0{{))}}]] $2 $1 $3 |rowsubformat1=&lt;small&gt;&amp;nbsp;($1)&lt;/small&gt; |rowsubformat2=: &lt;small&gt;$2&lt;/small&gt;|rowsubformat3=: &lt;small&gt;$3&lt;/small&gt; | colformat0=raw | colformat2=internallink| separator=&lt;br /&gt;}}}}
| label54 =  {{Infobox biography/localize|Nominated to}}
| data54 = {{collapsible list|title=uri|{{delink|{{#invoke:Wikidata |claim |formatting=table |property=P1411|tablesort=1 |qualifier=P585| qualifier2=P1027 |qualifier3=P1686|rowformat=[[$0]] $2 $1 $3 |rowsubformat1=&lt;br /&gt;&lt;small&gt;($1)&lt;/small&gt; |rowsubformat2=&lt;small&gt;: [[$2]]&lt;/small&gt;|rowsubformat3=&lt;small&gt;: [[$3]]&lt;/small&gt;}}}}}}
| label55 = {{Infobox biography/localize|Influenced by}}
| data55 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P737|formatting = internallink}}

| label57 = {{Infobox biography/localize|Membership}}
| data57 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P463|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label58 = {{Infobox biography/localize|Movement}}
| data58 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P135|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label59 = {{Infobox biography/localize|Pseudonym}}
| data59 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P742|formatting = label}}

&lt;!-- Music --&gt;
| label60 = {{Infobox biography/localize|Artistic movement}}
| data60 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P136|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label61 = {{Infobox biography/localize|Voice type}}
| data61 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P412|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label62 = [[Fach]]
| data62 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1731|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label63 = {{Infobox biography/localize|Music instrument}}
| data63 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1303|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label64 = {{Infobox biography/localize|Record label}}
| data64 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P264|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!-- Saints --&gt;
| header70 = {{#if:{{#Property:P841}}|{{Infobox biography/localize|Feast}}}}
| data71 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P841|formatting = internallink}}

&lt;!--- Military ---&gt;
| header75 = {{#if:{{#Property:P241}}{{#Property:P607}}| {{Infobox biography/localize|Military service}}}}
| label76 = {{Infobox biography/localize|Fergħa militari}}
| data76 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P241|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label77 = {{Infobox biography/localize|Degree}}
| data77 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P410|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label78 = {{Infobox biography/localize|Fought at}}
| data78 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P607|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!-- Astronauts-&gt;
| header80 = {{#if:{{#Property:P450}}{{#Property:P2873}}|Astronaut}}
| label81 = {{Infobox biography/localize|Mission(s)}}
| data81 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P450|formatting = internallink|separator=&amp;nbsp;|conjunction=&amp;nbsp;}}
| label82 = {{Infobox biography/localize|Mission patch}}
| data82 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P450|formatting = table|rowformat={{((}}subitem image{{!}}$0{{!}}P154{{!}}50x50px{{))}}|colformat0=raw |separator=&amp;nbsp;|conjunction=&amp;nbsp;}}
| label83 = {{Infobox biography/localize|Time at space}}
| data83 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2873|formatting = unit}}

&lt;!--- BELIEVINGS ---&gt;
| header90 = {{#if:{{#Property:P140}}{{#Property:P102}}{{#Property:P611}}|{{Infobox biography/localize|Belief}}}}
| label91 = {{Infobox biography/localize|Religion}}
| data91 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P140|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label92 = {{Infobox biography/localize|Religious-order}}
| data92 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P611|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label93 = {{Infobox biography/localize|Political parties}}
| data93 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P102|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!-- SIGNATURE AND LINKS --&gt;
|label97 = [[IMDb]]
|data97 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P345|formatting = [http://www.imdb.com/name/$1 $1]}}
|data98 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P856|formatting = weblink}}
|data99 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P109|formatting = [[File:$1|200px]] | list=false}}
}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
Template localization:
*[[Template:Infobox biography/localize]].
*[[Template:Infobox biography/sport/basketball/localize]].
*[[Template:Infobox biography/sport/football/localize]].
*[[Template:Infobox biography/sport/tennis/localize]].
*[[Template:Infobox biography/sport/athletics/localize]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3j64ku76vpo2qilc8iyjcm7a5hujl15</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279287</id>
      <parentid>279286</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T06:27:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>L-error xorta baqa' hemm</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15129" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{Infobox
| abovestyle = background-color: lightsteelblue
| aboveclass = hd
| headerstyle = background-color: lightsteelblue
| above = {{PAGENAME}}
| image = {{#if:{{#Property:P10}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P10|formatting=[[File:$1|260px]]|list=false}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P18|formatting=[[File:$1|260px]]|value={{{image|}}}|list=false}}}}{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2096|formatting=&lt;br/&gt; $1|list=false}}
| caption = {{#invoke:Wikidata|claim|property=P18|qualifier=P2096|formatting=kab|value={{{caption|}}}|rowformat=$1}}
| image2 = {{#invoke:Wikidata | claim |property=P990|formatting=[[File:$1|260px]]|list=false}}
| caption2 = &lt;small&gt;{{Infobox biography/localize|Voice}}&lt;/small&gt;

&lt;!--- 
THIS FIRST ROW INSERTS THE POSITIONS HELD BY THE PERSON. 
---&gt;

| data1= {{#if:{{#Property:P39}}|{{#invoke:Wikidata |claim |formatting=table |property=P39 |qualifier=P580| qualifier2=P582 |qualifier3=P1365 |qualifier4=P1366 |qualifier5=P768 |qualifier6=P1545 |qualifier7=P2715 |qualifier8=P94 |qualifier9=P708|rowformat= {{Infobox biography/position|$8 $6 $0}} &lt;br /&gt;$1 $2 $3 $4 $5 $9 $7 |rowsubformat1 = $1&amp;nbsp;- | rowsubformat3=&lt;br /&gt;&amp;larr; $3 | rowsubformat4=- $4 &amp;rarr; | rowsubformat5=&lt;br /&gt;&lt;small&gt;District: $5&lt;/small&gt; | rowsubformat7=&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Election: $7&lt;/small&gt; | rowsubformat6=$6. | rowsubformat8={{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image=$8 |size=25px|sizedefault=frameless |upright=3|suppressplaceholder=yes}}&lt;br /&gt; | rowsubformat9=&lt;br /&gt;Dioceses: $9|tablesort=1|sorting=-1}}}} 

&lt;!--- FIRST BLOCK: LIFE ---&gt;
| header2 = {{Infobox biography/localize|Life}}
| label3 = {{Infobox biography/localize|Full name}}
| data3 = {{#invoke:Wikidata|claim|property=P1477|formatting=text}}
| label4 = {{Infobox biography/localize|Birth}}
| data4 = {{#if:{{#Property:P19}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P19|formatting = internallink}},&amp;nbsp;}}{{{date of birth|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P569|list=false}}}}}{{#if:{{#Property:P570}}||&amp;nbsp;({{#invoke:KwantitàNom|kwantitaNom|number={{#invoke:Wikidata|yearsOld}}|singular=sena|plural=snin}})}}
| label5 = {{Infobox biography/localize|Nationality}}
| data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P27|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;|value={{{nationality|}}}}}
| label6 = {{Infobox biography/localize|Residence}}
| data6 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P551|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label7 = {{Infobox biography/localize|Ethnic group}}
| data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P172|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label8 = {{Infobox biography/localize|First language}}
| data8 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P103|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label9 = {{Infobox biography/localize|Death}}
| data9 = {{#if:{{#Property:P20}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P20|formatting = internallink}},&amp;nbsp;}}{{{date of death|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P570|list=false}}}}}{{#if:{{#Property:P569}}||&amp;nbsp;({{#invoke:KwantitàNom|kwantitaNom|number={{#invoke:Wikidata|yearsOld}}|singular=sena|plural=snin}})}}
| label10 = {{Infobox biography/localize|Place of internment}}
| data10 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P119|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label11 = {{Infobox biography/localize|Manner of death}}
| data11 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1196|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;|case=singularra}}{{#if:{{#Property:P509}}|&amp;nbsp;({{#invoke:Wikidata | claim | property=P509|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;|case=singularra}})}}
| label12 = {{P|P157}}
| data12 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P157|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!--- FAMILY BLOCK ---&gt;
| header20 = {{#if:{{#Property:P22}}{{#Property:P25}}{{#Property:P26}}{{#Property:P451}}{{#Property:P40}}{{#Property:P3373}}{{#Property:P1038}}|{{Infobox biography/localize|Family}}}}
| label21 = {{Infobox biography/localize|Father}}
| data21 = {{#if:{{#Property:P22}}|[[{{#Property:P22}}]]}}
| label22 = {{Infobox biography/localize|Mother}}
| data22 = {{#if:{{#Property:P25}}|[[{{#Property:P25}}]]}}
| label23 = {{Infobox biography/localize|Spouse(s)}}
| data23 = {{#ifeq:{{#Property:P26}}|no value|Not married|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P26|qualifier=P580|qualifier2=P582|formatting = table|rowformat = $0 $1 $2|rowsubformat1=&lt;small&gt;&amp;nbsp;($1 -|rowsubformat2=&amp;nbsp;$2)&lt;/small&gt;|tablesort=1|colformat0=internallink}}}}
| label24 = {{Infobox biography/localize|Couple(s)}}
| data24 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P451|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label25 = {{Infobox biography/localize|Children}}
| data25 = {{#if:{{#Property:P40}}|{{collapsible list|title=uri|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P40|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}}}}}
| label26 = {{Infobox biography/localize|Siblings}}
| data26 = {{#if:{{#Property:P3373}}|{{collapsible list|title=uri|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P3373|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}}}}}
| label27 = {{Infobox biography/localize|Family}}
| data27 = {{#if:{{#Property:P1038}}|{{collapsible list|title=uri|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1038|qualifier=P1039|formatting = table|rowformat $0 $1|rowsubformat1=&lt;small&gt;$1&lt;/small&gt;|colformat0=internallink}}}}}}
| label28 = {{Infobox biography/localize|Tribe}}
| data28 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P53|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!--- EDUCATION BLOCK ---&gt;
| header30 = {{#if:{{#property:P69}}{{#property:P512}}{{#property:P184}}{{#property:P185}}{{#property:P1412}}|{{Infobox biography/localize|Education}}}}
| label31 = {{Infobox biography/localize|Alma mater}}
| data31 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P69|formatting = table|qualifier=P580|qualifier2=P582|qualifier3=P512|qualifier4=P812|rowformat = $0 $1 $2 $3 $4|rowsubformat1 =&lt;br /&gt;&lt;small&gt;($1 -&lt;/small&gt;|rowsubformat2=&lt;small&gt;$2)&lt;/small&gt;|rowsubformat3 = &lt;small&gt;$3&lt;/small&gt;|rowsubformat4 =&lt;small&gt;: $4&lt;/small&gt;|tablesort=1}}
| label32 = {{Infobox biography/localize|Education level}}
| data32 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P512|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label33 = {{Infobox biography/localize|Thesis}}
| data33 = {{#if:{{#Property:P1026}}|''{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1476|item={{#invoke:Wikidata | claim | property=P1026|formatting = raw}}|formatting=text}}''}}
| label34 =  {{Infobox biography/localize|Thesis director}}
| data34 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P184|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label35 = {{Infobox biography/localize|Doctoral students}}
| data35 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P185|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label36 = {{Infobox biography/localize|Languages}}
| data36 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1412|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label37 = {{Infobox biography/localize|Teachers}}
| data37 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1066|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label38 = {{Infobox biography/localize|Students}}
| data38 = {{collapsible list|title=uri|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P802|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}} }}

&lt;!--- OCCUPATION ---&gt;
| header39 = {{Infobox biography/localize|Occupation}}
| label40 = {{Infobox biography/localize|Occupation}}
| data40 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P106|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!--- SPORTS: You will need the subtemplates in :eu:Biografia infotaula automatikoa/kirola for the parameters of each sport ---&gt;
| data41 = {{#if:{{#Property:P641}}|{{Infobox biography/sport|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P641|formatting = raw}} }}}}
| data42 = {{collapsible list|title=Parteċipant|&lt;!-- JUST COPY THE CONTENT FROM eu:Biografia infotaula automatikoa/kirola/domina--&gt;{{Infobox biography/sport/medal| {{#invoke:Wikidata |claim |formatting=table |property=P1344 |qualifier=P166| qualifier2=P1352|rowformat=$1$0 $2|rowsubformat2=($2.)}} }} }}
| data43 = {{collapsible list|title=Rebbieħ|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P1346|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}} }}
| label44 = {{Infobox biography/localize|Position or speciality}}
| data44 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P413|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label45 = {{Infobox biography/localize|Sport-number}}
| data45 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1618|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label48 = {{Infobox biography/localize|Weight}}
| data48 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2067|formatting=unitcode}}
| label49 = {{Infobox biography/localize|Height}}
| data49 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2048|formatting=unitcode}}

&lt;!--- GENERAL OCCUPATION ---&gt;
| label50 = {{Infobox biography/localize|Workplace}}
| data50 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P937|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label51 = {{Infobox biography/localize|Employers}}
| data51 = {{#invoke:Wikidata |claim |property=P108| qualifier=P580| qualifier2=P582|formatting = table|rowformat = $0 $1 $2|rowsubformat1=&lt;small&gt;&amp;nbsp;($1 -&lt;/small&gt;|rowsubformat2=&lt;small&gt;&amp;nbsp;$2&lt;/small&gt;)|tablesort=1}}
| label52 =  {{Infobox biography/localize|Important works}}
| data52 = {{#if:{{#Property:P800}}|''{{#invoke:Wikidata | claim | property=P800|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}''}}
&lt;!--- You can copy the template missing (sub-item image) from eu:Azpi-item_irudia ---&gt;
| label53 = {{Infobox biography/localize|Prizes}}
| data53 = {{collapsible list|expand=true|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P166 |qualifier=P585| qualifier2=P1027 |qualifier3=P1686|formatting=table
              |rowformat = {{((}}Sub-item image{{!}}$0{{!}}P2425{{!}}40x20px{{))}} [[{{((}}#invoke:Wikibase{{!}}label{{!}}$0{{))}}]] $2 $1 $3 |rowsubformat1=&lt;small&gt;&amp;nbsp;($1)&lt;/small&gt; |rowsubformat2=: &lt;small&gt;$2&lt;/small&gt;|rowsubformat3=: &lt;small&gt;$3&lt;/small&gt; | colformat0=raw | colformat2=internallink| separator=&lt;br /&gt;}}}}
| label54 =  {{Infobox biography/localize|Nominated to}}
| data54 = {{collapsible list|title=uri|{{delink|{{#invoke:Wikidata |claim |formatting=table |property=P1411|tablesort=1 |qualifier=P585| qualifier2=P1027 |qualifier3=P1686|rowformat=[[$0]] $2 $1 $3 |rowsubformat1=&lt;br /&gt;&lt;small&gt;($1)&lt;/small&gt; |rowsubformat2=&lt;small&gt;: [[$2]]&lt;/small&gt;|rowsubformat3=&lt;small&gt;: [[$3]]&lt;/small&gt;}}}}}}
| label55 = {{Infobox biography/localize|Influenced by}}
| data55 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P737|formatting = internallink}}

| label57 = {{Infobox biography/localize|Membership}}
| data57 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P463|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label58 = {{Infobox biography/localize|Movement}}
| data58 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P135|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label59 = {{Infobox biography/localize|Pseudonym}}
| data59 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P742|formatting = label}}

&lt;!-- Music --&gt;
| label60 = {{Infobox biography/localize|Artistic movement}}
| data60 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P136|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label61 = {{Infobox biography/localize|Voice type}}
| data61 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P412|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label62 = [[Fach]]
| data62 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1731|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label63 = {{Infobox biography/localize|Music instrument}}
| data63 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1303|formatting = internallink|case=singularra|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label64 = {{Infobox biography/localize|Record label}}
| data64 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P264|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!-- Saints --&gt;
| header70 = {{#if:{{#Property:P841}}|{{Infobox biography/localize|Feast}}}}
| data71 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P841|formatting = internallink}}

&lt;!--- Military ---&gt;
| header75 = {{#if:{{#Property:P241}}{{#Property:P607}}| {{Infobox biography/localize|Military service}}}}
| label76 = {{Infobox biography/localize|Fergħa militari}}
| data76 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P241|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label77 = {{Infobox biography/localize|Degree}}
| data77 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P410|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label78 = {{Infobox biography/localize|Fought at}}
| data78 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P607|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!-- Astronauts-&gt;
| header80 = {{#if:{{#Property:P450}}{{#Property:P2873}}|Astronaut}}
| label81 = {{Infobox biography/localize|Mission(s)}}
| data81 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P450|formatting = internallink|separator=&amp;nbsp;|conjunction=&amp;nbsp;}}
| label82 = {{Infobox biography/localize|Mission patch}}
| data82 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P450|formatting = table|rowformat={{((}}subitem image{{!}}$0{{!}}P154{{!}}50x50px{{))}}|colformat0=raw |separator=&amp;nbsp;|conjunction=&amp;nbsp;}}
| label83 = {{Infobox biography/localize|Time at space}}
| data83 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P2873|formatting = unit}}

&lt;!--- BELIEVINGS ---&gt;
| header90 = {{#if:{{#Property:P140}}{{#Property:P102}}{{#Property:P611}}|{{Infobox biography/localize|Belief}}}}
| label91 = {{Infobox biography/localize|Religion}}
| data91 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P140|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label92 = {{Infobox biography/localize|Religious-order}}
| data92 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P611|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}
| label93 = {{Infobox biography/localize|Political parties}}
| data93 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P102|formatting = internallink|separator=&lt;br /&gt;|conjunction=&lt;br /&gt;}}

&lt;!-- SIGNATURE AND LINKS --&gt;
|label97 = [[IMDb]]
|data97 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P345|formatting = [http://www.imdb.com/name/$1 $1]}}
|data98 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P856|formatting = weblink}}
|data99 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P109|formatting = [[File:$1|200px]] | list=false}}
}}&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;
Template localization:
*[[Template:Infobox biography/localize]].
*[[Template:Infobox biography/sport/basketball/localize]].
*[[Template:Infobox biography/sport/football/localize]].
*[[Template:Infobox biography/sport/tennis/localize]].
*[[Template:Infobox biography/sport/athletics/localize]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>c9jm9xx8ld03si86cacy91xcscoj92g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Robert Abela</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24659</id>
    <revision>
      <id>279300</id>
      <parentid>273577</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T10:08:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>213.217.201.175</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3699" xml:space="preserve">{{stub|Bijografija}}
{{Infobox bijografija}}
'''Robert Abela''' (twieled 7 ta’ Diċembru, 1977)&lt;ref&gt;Spiteri, Adrian (11 January 2020). [https://www.tvm.com.mt/en/news/ara-min-hu-watch-who-is-robert-abela-abela/ &quot;Who is Robert Abela?&quot;] t''vm.com.mt''. Irkuprat 13 ta' Jannar 2020.&lt;/ref&gt; huwa avukat Malti u l-Mexxej tal-Partit Laburista attwali. [[Dar Il-Parlament|Membru tal-Parlament]] mil-2017, huwa ħa post [[Joseph Muscat]] bħala Mexxej tal-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburist]], wara l-elezzjoni interna tat-tmexxija tal-partit li saret fil-11 ta' Jannar 2020, u nstab bħala [[Prim Ministru ta' Malta|Prim Ministru]] fit-13 ta' Jannar. Abela huwa bin [[George Abela]], t-tmien president ta' Malta.

== Ħajja bikrija, familja u karriera professjonali ==
Bin [[George Abela]] u [[:en:Margaret_Abela|Margaret]] (née Cauchi), huwa trabba f’[[Ħal Għaxaq]] u f’[[Wied il-Għajn (Marsaskala)|Wied il-Għajn]] ma’ oħtu Marija. Ħa l-edukazzjoni tiegħu fl-iskola tas-Sorijiet f’[[Santa Luċija, Malta|Santa Luċija]], l-iskola tas-St Francis f’[[Bormla]], u l-Kulleġġ San Alwiġi. Ommhom, Margaret, ħadmet fl-amministrazzjoni ta’ l-Università l-Qadima fil-Belt Valletta u wara mexxiet id-ditta legali tal-familja, ''Abela Advocates''.

Plejer tal-[[futbol]] fiż-żagħżugħija tiegħu, huwa lagħab bil-mira għat-tim nazzjonali taż-żgħażagħ. Abela pprattika wkoll il-bodybuilding, fejn kkompeta darbtejn fil-kampjonati nazzjonali fl-aħħar tad-disgħinijiet.

Abela studja l-liġi fl-[[Università ta' Malta]], fejn ltaqa' mal-mara futura tiegħu Lydia. Iggradwa bħala avukat fl-2002 u beda jaħdem fl-uffiċċju legali ta’ missieru. Huwa speċjalizza fil-liġi tax-xogħol u tal-familja, l-ippjanar u liġi industrijali.

Fl-2008, huwa żżewweġ lil Lydia Abela (née Zerafa), li wara ħadet l-irwol tas-segretarja tal-kumitat eżekuttiv tal-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburista]]. Huma għandhom tifla, Giorgia Mae, imwielda fl-2012.

== Politika ==
Fl-2008 kien involut fil-kampanja ta’ missieru meta George Abela kkontesta l-kariga ta’ mexxej tal-Partit Laburista wara r-riżenja ta’ Dr Alfred Sant.

Fl-2017, Dr Robert Abela laqa’ l-istedina ta’ Dr Joseph Muscat biex joħroġ għall-elezzjoni ġenerali. Huwa ġie elett għall-ewwel darba fil-Parlament mis-sitt distrett u serva f’kumitati Parlamentari minbarra li kien il-konsulent tal-Prim Ministru fil-kabinett.

===Elezzjonijiet Ġenerali 2022===

Fl-[[Elezzjonijiet Ġenerali 2022]], il-Partit Laburista mmexxi minn Robert Abela kiseb 162,707 vot; 39,474 aktar mill-Partit Nazzjonalista li kiseb 123,233 vot; u bħala persentaġġi l-PL ġab 55.1% u l-PN 42.1%, kważi ripetizzjoni tal-istess riżultati taż-żewġ elezzjonijiet ta' qabel. Kienet l-ikbar rebħa elettorali f'Malta minn wara l-Indipendenza sal-lum.

Imma meta wieħed iqabbel l-elezzjoni ġenerali ma’ dik tas-sena 2017 isib ukoll li l-Partit Laburista naqqas il-voti tiegħu b’8,269 vot, waqt li l-Partit Nazzjonalista naqqas il-voti bi 12,464 vot.

== Ħajja Personali ==
Fl-2008, żżewweġ lil Lydia u fl-2012 kellhom tifla, Georgia Mae.

== Referenzi ==
{{referenzi}}

{{kaxxa tal-bidu}}
{{kaxxa ta' suċċessjoni |qabel=[[Joseph Muscat]] |titlu=[[Prim Ministru ta' Malta]] |snin=2020-|wara=prim ministru attwali}}
{{kaxxa ta' suċċessjoni |qabel=[[Joseph Muscat]] |titlu=[[Mexxej tal-Partit Laburista]] |snin=2020-|wara=mexxej attwali}}
{{kaxxa tat-tmiem}}

{{Prim Ministri ta' Malta}}

{{DEFAULTSORT:Abela, Robert}}
[[Kategorija:Nies ħajjin]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1977]]
[[Kategorija:Avukati Maltin]]
[[Kategorija:Politiċi tal-Partit Laburista (Malta)]]
[[Kategorija:Prim Ministri ta' Malta]]</text>
      <sha1>pmnlrwt726s1uvfdnd6uwza3cq55c3n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sirja</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24920</id>
    <revision>
      <id>279279</id>
      <parentid>266379</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T19:05:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5586" xml:space="preserve">{{stub|ġeografija}}
{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Repubblika Għarbija Sirjana
|isem_nattiv                 = الجمهورية العربية السورية&lt;br /&gt;''al-jumhūriyya al-ʿarabiyya as-sūriyya''
|isem_komuni                 = Sirja
|stampa_bandiera             = Flag of Syria.svg
|stampa_emblema              = Coat of arms of Syria.svg
|stampa_mappa                = Syria - Location Map (2013) - SYR - UNOCHA.svg
|deskrizzjoni_mappa          =
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tas-Sirja
|ħolqa_emblema               = Emblema tas-Sirja
|ħolqa_demografija           = Demografija tas-Sirja
|mottu_nazzjonali            =
|innu_nazzjonali             = ''[[Humat ad-Diyar]]''&lt;br/&gt;&lt;small&gt;''Gwardjani tal-Patrija''&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;&lt;center&gt;[[File:National Anthem of Syria.ogg]]&lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Għarbija|Għarbi]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Damascus]]
|l-ikbar_belt                = [[Damascus]]
|latd=33 |latm=30 |latNS=N |lonġd=36 |lonġm=18 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Sistema semi-presidenzjali|Semi-presidenzjali]] tal-[[Sistema tal-partiti dominanti|partit dominanti]] [[Stat unitarju|unitarju]]&lt;br/&gt;[[Repubblika]] [[Ba'athism|Ba'athist]]
|titlu_kap1                  = [[President tas-Sirja|President]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tas-Sirja|Prim Ministru]]
|titlu_kap3                  = Viċi Presidenti
|titlu_kap4                  = Kelliem tal-Kunsill tal-Poplu
|isem_kap1                   = [[Bashar al-Assad]]
|isem_kap2                   = [[Imad Khamis]]
|isem_kap3                   = [[Farouk al-Sharaa]]&lt;br&gt;Najah al-Attar
|isem_kap4                   = [[Hammouda Sabbagh]]
|żona_kklassifika            = 87
|poż_erja                    = 87 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 185,180
|erja_mi_kw                  = 71,500
|perċentwal_ilma             = 1.1
|sena_stima_popolazzjoni     = Lulju 2020
|stima_popolazzjoni          = {{decrease}} 19,398,448&lt;ref name=&gt;{{ċita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html|titlu=Syria — The World Factbook|pubblikatur=CIA|data-aċċess=2020-05-02|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;
|poż_stima_popolazzjoni      = 65 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|ċensiment_popolazzjoni      = 21,018,834
|sena_ċensiment_popolazzjoni = 2010
|densità_popolazzjoni_km2    = 118.3
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 306.4
|poż_densità_popolazzjoni    = 70 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2015
|PGD_PSX                     = $50.28 biljun&lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{ċita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html|titlu=Syria|pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali|lingwa=Ingliż}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $2,900&lt;ref name=&quot;CIA&quot;/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 2018
|IŻU                         = {{increase}} 0.549&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|titlu=Human Development Report 2019|lingwa=Ingliż|data=2019-12-10|pubblikatur=United Nations Development Programme|format=pdf}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 154
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#e0584e;white-space:nowrap;&quot;&gt;bax&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Stabbiliment
|avveniment_stabbilit1       = Ir-Renju Għarbi tas-Sirja
|data_stabbilit1             = 8 ta' Marzu 1920
|avveniment_stabbilit2       = Stat tas-Sirja taħt mandat Franċiż
|data_stabbilit2             = 1 ta' Diċembru 1924
|avveniment_stabbilit3       = Ir-Repubblika Sirjana
|data_stabbilit3             = 14 ta' Mejju 1930
|avveniment_stabbilit4       = Indipendenza ''De jure''
|data_stabbilit4             = 24 ta' Ottubru 1945
|avveniment_stabbilit5       = Indipendenza ''De facto''
|data_stabbilit5             = 17 ta' April 1946
|avveniment_stabbilit6       = Ħalla r-Repubblika Għarbija Magħquda
|data_stabbilit6             = 28 ta' Settembru 1961
|avveniment_stabbilit7       = Partit Ba'ath jieħu l-poter
|data_stabbilit7             = 8 ta' Marzu 1963
|avveniment_stabbilit8       = Kostituzzjoni kurrenti
|data_stabbilit8             = 27 ta' Frar 2012
|valuta                      = [[Lira Sirjana]]
|kodiċi_valuta               = SYP
|żona_ħin                    = [[Ħin tal-Ewropa tal-Lvant|ĦEL]]/[[Ħin tas-Sajf Ewropew tal-Lvant|ĦSEL]]
|differenza_ħku              = +2/+3
|żona_ħin_legali             = 
|differenza_żona_ħin_legali  =
|cctld                       = .sy سوريا.
|kodiċi_telefoniku           = +963
|sena_PGD_nominali           = 2014
|PGD_nominali                = $24.6 biljun&lt;ref name=CIA/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 167
|PGD_nominali_per_capita     = $831&lt;ref name=CIA/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|nota1                       
}}
Is-'''Sirja''' ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: سوريا‎ ''Sūriyā''), uffiċjalment '''Repubblika Għarbija Sirjana''' ([[Lingwa Għarbija|Għarbi]]: الجمهورية العربية السورية ''al-jumhūriyya al-ʿarabiyya as-sūriyya'') huwa pajjiż fl-Asja tal-Punent bil-belt kapitali tagħha tkun Damascus. Il-popolazzjoni tal-pajjiż hija stmata li tikkonsisti 19-il miljun ċittadin. Huwa l-akbar tmenin seba-il pajjiż fid-dinja, it-territorju tiegħu jkopri erja ta' 185,180 kilometru kwadru (71,500 mi kw).

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Sirja| ]]</text>
      <sha1>ocksdcgoubfh3cnxczkbf3psxzvcb59</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tajlandja</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25142</id>
    <revision>
      <id>279268</id>
      <parentid>266377</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:48:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chrisportelli</username>
        <id>355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>tiswija tar-referenzi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5295" xml:space="preserve">{{stub|ġeografija}}
{{Infobox Pajjiż
|isem_twil_konvenzjonali     = Renju tat-Tajlandja
|isem_nattiv                 = ราชอาณาจักรไทย&lt;br /&gt;''Ratxa-anaxak''
|isem_komuni                 = Tajlandja
|stampa_bandiera             = Flag of Thailand.svg
|stampa_emblema              = Emblem of Thailand.svg
|stampa_mappa                = Thailand (orthographic projection).svg
|deskrizzjoni_mappa          =
|ħolqa_bandiera              = Bandiera tat-Tajlandja
|ħolqa_emblema               = Emblema tat-Tajlandja
|ħolqa_demografija           = Demografija tat-Tajlandja
|mottu_nazzjonali            =
|innu_nazzjonali             = ''[[เพลงชาติไทย]]''&lt;br/&gt;&lt;small&gt;''Phleng xāt Thai''&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;&lt;center&gt;[[File:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]&lt;/center&gt;
|lingwi_uffiċjali            = [[Lingwa Tajlandiża|Tajlandiża]]
|gruppi_etniċi               = 
|kapitali                    = [[Bangkok]]
|l-ikbar_belt                = [[Bangkok]]
|latd=13 |latm=45 |latNS=N |lonġd=100 |lonġm=29 |lonġEW=E
|tip_gvern                   = [[Monarkija kostituzzjonali]] [[Demokrazija Parlamentari|parlamentari]] [[Stat Unitarju|unitarja]]
|titlu_kap1                  = [[Monark tat-Tajlandja|Monark]]
|titlu_kap2                  = [[Prim Ministru tat-Tajlandja|Prim Ministru]]
|isem_kap1                   = [[Maha Vajiralongkorn]]
|isem_kap2                   = [[Prayut Chan-o-cha]]
|żona_kklassifika            = 50
|poż_erja                    = 50 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|erja_km2                    = 513,120
|erja_mi_kw                  = 198,120
|perċentwal_ilma             = 0.4
|sena_stima_popolazzjoni     = 2020
|stima_popolazzjoni          = 69,784,248&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.worldometers.info/world-population/thailand-population/|titlu=Thailand Population|pubblikatur=Worldometers|lingwa=en}}&lt;/ref&gt;
|poż_stima_popolazzjoni      = 
|sena_ċensiment_popolazzjoni =2010 
|ċensiment_popolazzjoni      =64,785,909&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc|lingwa=th|pubblikatur=National Statistics Office|titlu=100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand|arkivju-url=https://web.archive.org/web/20120712002347/http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc|arkivju-data=2012-07-12|format=doc}}&lt;/ref&gt;
|poż_ċensiment_popolazzjoni  =22  
|densità_popolazzjoni_km2    = 132.1
|densità_popolazzjoni_mi_kw  = 342.1
|poż_densità_popolazzjoni    = 88 &lt;!--pożizzjoni bbażata fuq l-istati sovrani biss--&gt;
|sena_PGD_PSX                = 2019
|PGD_PSX                     = $1.390 triljun&lt;ref name=&quot;imf2&quot;&gt;{{ċita web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=51&amp;pr.y=17&amp;sy=2017&amp;ey=2024&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=578&amp;s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a=|titlu=Thailand|pubblikatur=Fond Monetarju Internazzjonali}}&lt;/ref&gt;
|poż_PGD_PSX                 = 
|PGD_PSX_per_capita          = $20,474&lt;ref name=&quot;imf2&quot;/&gt;
|poż_PGD_PSX_per_capita      = 
|sena_IŻU                    = 
|IŻU                         = {{increase}} 0.765&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{ċita web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf|titlu=Human Development Report 2019|lingwa=Ingliż|sena=2019|pubblikatur=United Nations Development Programme}}&lt;/ref&gt;
|poż_IŻU                     = 77
|kategorija_IŻU              = &lt;span style=&quot;color:#008900;&quot;&gt;għoli&lt;/span&gt;
|tip_sovranità               = Formazzjoni
|avveniment_stabbilit1       = Sukhothai Kingdom
|data_stabbilit1             = 1238–1448
|avveniment_stabbilit2       = Renju Ayutthaya
|data_stabbilit2             = 1351–1767
|avveniment_stabbilit3       = Renju Thonburi
|data_stabbilit3             = 1768–1782
|avveniment_stabbilit4       = Renju Rattanakosin
|data_stabbilit4             = 6 ta’ April 1782
|avveniment_stabbilit5       = Monarkija kostituzzjonali
|data_stabbilit5             = 24 ta’ Ġunju 1932
|avveniment_stabbilit6       = Kostituzzjoni kurrenti
|data_stabbilit6             = 6 ta’ April 2017
|valuta                      = [[Baht]] (฿)
|kodiċi_valuta               = THB
|żona_ħin                    = [[Indochina Time|ICT]]
|differenza_ħku              = +7
|żona_ħin_legali             = 
|differenza_żona_ħin_legali  =
|cctld                       = .th .ไทย
|kodiċi_telefoniku           = +66
|sena_PGD_nominali           = 2019
|PGD_nominali                = $516 billion&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali            = 
|PGD_nominali_per_capita     = $7,607&lt;ref name=imf2/&gt;
|poż_PGD_nominali_per_capita = 
|nota1                       
}}
It-'''Tajlandja''' ([[Lingwa Tajlandiża|Tajlandiża]]: ประเทศไทย ''Pratheṣ̄thịy''), uffiċjalment '''Renju tat-Tajlandja''' ([[Lingwa Tajlandiża|Tajlandiża]]: ราชอาณาจักรไทย ''Ratxa-anaxak'') huwa pajjiż fl-Asja tax-Xlokk bil-belt kapitali tiegħu [[Bangkok]]. Il-popolazzjoni tal-pajjiż hija stmata li tikkonsisti f'69 miljun ċittadin. Huwa l-akbar ħamsin-il pajjiż fid-dinja, it-territorju tiegħu jkopri erja ta' 513,120 kilometru kwadru (198,120 mi kw).

== Referenzi ==
{{Referenzi}}

{{Asja}}

[[Kategorija:Tajlandja]]</text>
      <sha1>s3rjzfncv9uh4bhz65nq44idffc7de8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Società Aeroporto Comiso</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25482</id>
    <redirect title="Soċjetà tal-Ajruport ta&#039; Comiso" />
    <revision>
      <id>279273</id>
      <parentid>259661</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:57:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>3445</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Tranġar ta' rindirizz doppju lejn [[Soċjetà tal-Ajruport ta' Comiso]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" xml:space="preserve">#RINDIRIZZA [[Soċjetà tal-Ajruport ta' Comiso]]</text>
      <sha1>1hxzkfd2ypgvwl7t5vrbuzex3gbsm8y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kumpanija ta' l-Ajruport ta' Comiso</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25483</id>
    <redirect title="Soċjetà tal-Ajruport ta&#039; Comiso" />
    <revision>
      <id>279272</id>
      <parentid>259657</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:57:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>3445</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Tranġar ta' rindirizz doppju lejn [[Soċjetà tal-Ajruport ta' Comiso]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" xml:space="preserve">#RINDIRIZZA [[Soċjetà tal-Ajruport ta' Comiso]]</text>
      <sha1>1hxzkfd2ypgvwl7t5vrbuzex3gbsm8y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Utent:Trigcly</title>
    <ns>2</ns>
    <id>25623</id>
    <revision>
      <id>279252</id>
      <parentid>279245</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T13:15:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20798" xml:space="preserve">== '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (724)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Alatyr]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alto Douro]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Ani]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
* [[Assisi]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Bagan]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Bajjad]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Borobudur]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Calakmul]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Cynthia Turner]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edinburgu]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[El Torcal]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Ferrara]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Firenze]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hallstatt]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hattusha]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hildesheim]]
*[[Holašovice]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Indiċi]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kappella]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Kauksi Ülle]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
*[[Kelma]]
*[[Kernavė]]
*[[Khiva]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krzemionki]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Moser]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Meteora]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Modena]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Monte San Giorgio]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nikkō]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Pamukkale]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Parrukkier]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Pożati]]
*[[Professjoni]]
*[[Provins]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ravenna]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
* [[Roi Mata]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siena]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Skrivan]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Tallinn]]
*[[Tarraco]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
*[[Teżawru]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tiryns]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Toruń]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tutankhamun]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Werrej]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xjenza spazjali]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yeni-Kale]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zamość]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>de1pt831ipldvv211gmt34pxqyp744m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279257</id>
      <parentid>279252</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T14:36:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20834" xml:space="preserve">== '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (725)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Alatyr]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alto Douro]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Ani]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
* [[Assisi]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Bagan]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Bajjad]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Borobudur]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Calakmul]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Cynthia Turner]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edinburgu]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[El Torcal]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Ferrara]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Firenze]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hallstatt]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hattusha]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hildesheim]]
*[[Holašovice]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Indiċi]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kappella]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Kauksi Ülle]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
*[[Kelma]]
*[[Kernavė]]
*[[Khiva]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krzemionki]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Moser]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Meteora]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Modena]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Monte San Giorgio]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nikkō]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Pamukkale]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Parrukkier]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Pożati]]
*[[Professjoni]]
*[[Provins]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ravenna]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
* [[Roi Mata]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siena]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Skrivan]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Tallinn]]
*[[Tarraco]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
*[[Teżawru]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tiryns]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Toruń]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tutankhamun]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Werrej]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xjenza spazjali]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yeni-Kale]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zamość]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>59un1xkk1hmy9erdi5t8q8fu3f1r2eg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279263</id>
      <parentid>279257</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:26:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20850" xml:space="preserve">== '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (726)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Alatyr]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alto Douro]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Ani]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
* [[Assisi]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Bagan]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Bajjad]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Borobudur]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Calakmul]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Cynthia Turner]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edinburgu]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[El Torcal]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Ferrara]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Firenze]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hallstatt]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hattusha]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hildesheim]]
*[[Holašovice]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Indiċi]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kappella]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Kauksi Ülle]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
*[[Kelma]]
*[[Kernavė]]
*[[Khiva]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krzemionki]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Moser]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Meteora]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Modena]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Monte San Giorgio]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nikkō]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Pamukkale]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Parrukkier]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Pożati]]
*[[Professjoni]]
*[[Provins]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ravenna]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
* [[Roi Mata]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siena]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Skrivan]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Tallinn]]
*[[Tarraco]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
*[[Teżawru]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tiryns]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Toruń]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tutankhamun]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Werrej]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xjenza spazjali]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yeni-Kale]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zamość]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>0dt3hy6n5l8al6jujlgnekuzq75c3lj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279285</id>
      <parentid>279263</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T06:12:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20864" xml:space="preserve">== '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (727)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Alatyr]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alto Douro]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Ani]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
* [[Assisi]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Bagan]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Bajjad]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Borobudur]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Calakmul]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Cynthia Turner]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edinburgu]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[El Torcal]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Ferrara]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Firenze]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hallstatt]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hattusha]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hildesheim]]
*[[Holašovice]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Indiċi]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kappella]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Kauksi Ülle]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
*[[Kelma]]
*[[Kernavė]]
*[[Khiva]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krzemionki]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Moser]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Meteora]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Modena]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Monte San Giorgio]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nikkō]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Pamukkale]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Parrukkier]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Pożati]]
*[[Professjoni]]
*[[Provins]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ravenna]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
* [[Roi Mata]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siena]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Skrivan]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Tallinn]]
*[[Tarraco]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
*[[Teżawru]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tiryns]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Toruń]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tutankhamun]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Werrej]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xjenza spazjali]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yeni-Kale]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zamość]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>lykhmz3mp2r2bg4330dclmuoe0xpxtg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279293</id>
      <parentid>279285</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T07:07:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20882" xml:space="preserve">== '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (728)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Alatyr]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alto Douro]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Ani]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
* [[Assisi]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Bagan]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Bajjad]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Borobudur]]
*[[Brook Taylor]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Calakmul]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Cynthia Turner]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edinburgu]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[El Torcal]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Ferrara]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Firenze]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hallstatt]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hattusha]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hildesheim]]
*[[Holašovice]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Indiċi]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kappella]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Kauksi Ülle]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
*[[Kelma]]
*[[Kernavė]]
*[[Khiva]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krzemionki]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Moser]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Meteora]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Modena]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Monte San Giorgio]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nikkō]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Pamukkale]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Parrukkier]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Pożati]]
*[[Professjoni]]
*[[Provins]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ravenna]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
* [[Roi Mata]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siena]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Skrivan]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Tallinn]]
*[[Tarraco]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
*[[Teżawru]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tiryns]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Toruń]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tutankhamun]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Werrej]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xjenza spazjali]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yeni-Kale]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zamość]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>ozeagftcew2ah5ghppufiqvojilfbmb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279305</id>
      <parentid>279293</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T11:17:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>aġġornament</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20907" xml:space="preserve">== '''Kontribuzzjonijiet - Artikli ġodda (729)''' ==

=== &lt;u&gt;'''A'''&lt;/u&gt; ===

* [[Abbazija ta' Corvey]]
* [[Abbazija ta' Fontenay]]
* [[Abbazija ta' Lorsch]]
*[[Abbazija ta' Saint-Savin-sur-Gartempe]]
*[[Abbazija ta' Sankt Gallen]]
*[[Abbazija ta’ Vézelay|Abbazija ta' Vezelay]]
*[[Abu al-Fida]]
*[[Abu Simbel]]
*[[Aflaj tal-Oman]]
*[[Afrodisja]]
*[[Agostino Carracci]]
*[[Agostino Matrenza]]
*[[Aït Benhaddou]]
*[[Akkwedott ta' Padre Tembleque]]
*[[Akkwedott ta' Pontcysyllte]]
*[[Alatyr]]
*[[Alberobello]]
*[[Albi]]
*[[Alcide d'Orbigny]]
*[[Aleksandr Yakovlevich Khinchin]]
*[[Alenush Terian]]
*[[Alessandro Scarlatti]]
*[[Alessandro Volta]]
*[[Alfred Hermann Fried]]
*[[Alfred Nobel]]
*[[Alfredo Casella]]
*[[Alto Douro]]
* [[L-Amerika t'Isfel|Amerka t’Isfel]]

* [[L-Amerika ta' Fuq|Amerka ta’ Fuq]]
*[[Amilcare Ponchielli]]
*[[Anastasia Golovina]]
*[[Anders Jonas Ångström]]
*[[André Citroën]]
*[[André Weil]]
* [[Angkor Wat]]
* [[Ani]]
*[[Anna Seghers]]
*[[Anna Sychravová]]
*[[Anne-Sophie Mutter]]
* [[Antartika]]
*[[Antoine de Jussieu]]
*[[Antoine de Saint-Exupéry]]
*[[Antoinette Miggiani]]
*[[Anton Diabelli]]
*[[Aquileia]]
*[[Arena Tettonika Żvizzera ta' Sardona]]
*[[Arġentier]]
*[[Arġentier (tad-deheb)]]
*[[Ark Ġeodetiku ta’ Struve|Ark Ġeodetiku ta' Struve]]
*[[Arkeoloġija]]
*[[Arkitett]]
*[[Arkitettura tas-Seklu 20 ta' Frank Lloyd Wright]]
*[[Arles]]
*[[Armata tat-Terrakotta]]
*[[Arslantepe]]
*[[Arti Paleolitika fl-Għerien tat-Tramuntana ta' Spanja]]
*[[Artiġjan]]
* [[Assisi]]
*[[Asuman Baytop]]
*[[Auschwitz]]
*[[Austin Camilleri]]
*[[Avukat]]

=== '''&lt;u&gt;B&lt;/u&gt;''' ===

* [[Bagan]]
*[[Baħar ta' Wadden]]
*[[Bajjad]]
*[[Barbier]]
*[[Bardejov]]
*[[Bartolomé de Escobedo]]
*[[Battir]]
*[[Baxkortostan]]
*[[Bażilika Ewfrasjana ta’ Poreč|Bażilika Ewfrasjana ta' Poreč]]
*[[Bażilika ta' San Eġidju]]
*[[Beatriz Carrillo]]
*[[Beemster]]
*[[Belt ta' New York]]
*[[Belt ta' Vicenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto|Belt ta' Viċenza u l-Vilel ta' Palladio fil-Veneto]]
*[[Bennej]]
*[[Bernard Grech]]
*[[Bidwi]]
*[[Bieb il-Belt]]
*[[Borobudur]]
*[[Brook Taylor]]
*[[Bucha]]
*[[Bukhara]]
*[[Buskett]]
*[[Butrint]]

=== '''&lt;u&gt;Ċ/C&lt;/u&gt;''' ===

* [[Calakmul]]
* [[Canaletto]]
* [[Caral]]
*[[Carl Bosch]]
*[[Carla Fracci]]
*[[Caroline Mikkelsen]]
*[[Castel del Monte, Puglia]]
*[[Çatalhöyük]]
*[[Ċensu Apap]]
*[[Český Krumlov]]
*[[Ċetta Chevalier]]
*[[Chaîne des Puys]]
*[[Charles Jean de la Vallée-Poussin]]
*[[Charles Nicolle]]
*[[Charlie Watts]]
*[[Chersonesus Tawrika]]
*[[Chichén Itzá]]
*[[Choirokoitia]]
*[[Christiansfeld]]
*[[Christopher Polhem]]
*[[Ċikli ta' affreski tas-seklu 14 ta' Padova]]
*[[Cinque Terre]]
*[[Ċittadella Imperjali ta' Thăng Long]]
*[[Claude Joseph Rouget de Lisle]]
*[[Crespi d'Adda]]
*[[Cristofano Allori]]
*[[Cumalıkızık]]
*[[Cynthia Turner]]

=== '''&lt;u&gt;D&lt;/u&gt;''' ===

* [[Daniel Gabriel Fahrenheit]]
*[[Dar ta’ Rietveld Schröder]]
*[[Delta tax-xmara Kızılırmak]]
*[[Dentist]]
*[[Denys Shmyhal]]
*[[Déodat Gratet de Dolomieu]]
*[[Diana, Prinċipessa ta' Wales]]
*[[Diga ta' Karakaya]]
*[[Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Ukrajna]]
*[[Dizzjunarju]]
*[[Djalett]]
*[[Djar Ewlenin ta' Victor Horta fi Brussell]]
*[[Dolċier]]
*[[Dolmen ta' Menga]]
*[[Dolmen ta' Viera]]
*[[Dolomiti]]
*[[Domenico Scarlatti]]
*[[Domowina]]
*[[Draginja Vuksanović-Stanković]]
*[[Dubrovnik]]
*[[Durmitor]]
* [[Dwejra]]

=== '''&lt;u&gt;E&lt;/u&gt;''' ===

* [[Edinburgu]]
* [[Efesu]]
* [[Eise Eisinga]]
*[[Ekonomista]]
*[[El Torcal]]
*[[Elisha Graves Otis]]
*[[Emil Nolde]]
*[[Emma Andrijewska]]
*[[Emma Muscat]]
*[[Ernst Schröder]]
*[[Esperantoloġija]]
*[[Estrazzjoni terminoloġika]]
*[[Eugenija Šimkūnaitė]]
*[[Eugenio Montale]]
*[[Eva Ahnert-Rohlfs]]
*[[Evelyn Bonaci]]
*[[Ewropa tal-Lvant]]

=== '''&lt;u&gt;F&lt;/u&gt;''' ===

* [[Fabbrika ta' Fagus]]
* [[Fabbrika ta' Van Nelle]]
* [[Fabbrika tal-Azzar ta' Völklingen]]
* [[Fabbrika tal-Ħadid ta' Engelsberg]]
* [[Fanal ta' Cordouan]]
*[[Femminiżmu tar-Rom]]
*[[Fenno-Skandinavja]]
*[[Ferrara]]
*[[Festival ta' Sanremo]]
*[[Firenze]]
*[[Fjords Norveġiżi tal-Punent]]
*[[Flora Martirosian]]
*[[Fondoq ta' Ironbridge]]
*[[Foresti Antiki u Primordjali tal-Fagu tal-Karpazji u ta' Reġjuni Oħra tal-Ewropa]]
*[[Foresti Tropikali ta' Gondwana]]
* [[Forti ta' Agra]]
*[[Forti ta' Bahla]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta’ Kotor|Fortifikazzjonijiet ta' Kotor]]
*[[Fortifikazzjonijiet ta' Vauban]]
*[[Fortijiet fl-Għoljiet ta' Rajasthan]]
*[[Fortizza ta' Diyarbakır]]
*[[Fotografu]]
*[[Francesco Guardi]]
*[[François-Alphonse Forel]]
*[[François Couperin]]
*[[Franġisk Zahra]]
*[[Franz Ritter von Hauer]]
*[[Frédéric Bartholdi]]
*[[Fritz Albert Lipmann]]
* [[Frott]]
* [[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]
* [[Fruntieri tal-Imperu Ruman]]
*[[Furnar]]

=== '''&lt;u&gt;Ġ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ġardinar]]
*[[Ġebla ta' Rosetta]]
* [[Ġebla tal-Ġeneral]]
* [[Ġeoloġija]]
* [[Ġibjun ta' Kiev]]
* [[Ġnien Botaniku ta' Padova]]
* [[Ġonna ta' Hevsel]]
*[[Ġurnalist]]

=== '''&lt;u&gt;G&lt;/u&gt;''' ===

* [[Gammelstad]]
* [[Genova: It-Toroq Ġodda u s-Sistema tal-Palazzi tal-Listi]]
*[[Georg Ohm]]
*[[George Gallup]]
*[[Georges Bernanos]]
*[[Georges J.F. Kohler]]
*[[Getbol, il-Pjanuri tal-Marea tal-Korea t'Isfel]]
*[[Giacomo Zanella]]
*[[Giampiero Galeazzi]]
*[[Gianni Vella]]
*[[Giorgio Vasari]]
*[[Giosuè Carducci]]
*[[Giovanni Arduino]]
*[[Giovanni Battista Belzoni]]
*[[Giovanni Paisiello]]
*[[Giovanni Papini]]
*[[Giulio Natta]]
*[[Gjirokastër]]
*[[Glossarju]]
*[[Göbekli Tepe]]
*[[Gösta Mittag-Leffler]]
*[[Grand Place, Brussell]]
*[[Graz]]
*[[Grazia Deledda]]
*[[Gregorio Allegri]]
*[[Gremxula ta' Malta]]
*[[Grotta ta' Chauvet]]
*[[Grupp ta' Monumenti ta' Khajuraho]]
*[[Guillaume Cornelis van Beverloo]]
*[[Gustave Charpentier]]
* [[Gżejjer Eolji]]
* [[Gżejjer Falkland]]
* [[Gżejjer Galapagos]]
*[[Gżira ta' Jeju]]
*[[Gżira tal-Mużewijiet]]

=== '''&lt;u&gt;GĦ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Għajn Tuffieħa]]
* [[Għalliem]]
*[[Għar Dalam]]
*[[Għar ta' Altamira]]
*[[Għar ta' Karain]]
*[[Għar tal-Irħam]]
*[[Għerien ta’ Škocjan|Għerien ta' Škocjan]]
*[[Għerien u Arti tal-Era Glaċjali fil-Jura tas-Swabja]]
*[[Għoljiet, Djar u Kantini ta' Champagne]]
*[[Għoljiet Sagri ta' Piemonte u ta' Lombardia]]
*[[Għoljiet ta' Donets]]
*[[Għoljiet tal-Prosecco ta' Conegliano u Valdobbiadene]]

=== '''&lt;u&gt;H&lt;/u&gt;''' ===

* [[Hagia Sophia]]
* [[Hallstatt]]
*[[Hans Geiger]]
*[[Hans Memling]]
*[[Hans Spemann]]
*[[Hatı Çırpan]]
*[[Hattusha]]
*[[Heinrich Hertz]]
*[[Hermannus Contractus]]
*[[Hildesheim]]
*[[Holašovice]]
*[[Hovgården]]
*[[Howard Carter]]
*[[Hryhorii Kvitka-Osnovianenko]]
*[[Hubert de Givenchy]]

=== '''&lt;u&gt;Ħ&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ħaġar ta' Jelling]]
*[[Ħajt il-Kbir taċ-Ċina]]
*[[Ħitan Rumani ta' Lugo]]

=== '''&lt;u&gt;I&lt;/u&gt;''' ===

* [[Idrija]]
* [[Impjant Nukleari ta' Zaporizhzhia]]
*[[Impjant tal-Ippompjar bl-Istim ta' Wouda]]
*[[Inara Luigas]]
*[[Inċiżjonijiet fuq il-Blat f’Valcamonica|Inċiżjonijiet fuq il-Blat f'Valcamonica]]
*[[Indiċi]]
*[[Ingredjent]]
*[[Intaljatur]]
*[[Ipoġew ta’ Ħal Saflieni|Ipoġew ta' Ħal Saflieni]]
* [[Ipproċessar testwali]]
* [[Irħula Kbar bi Spa fl-Ewropa]]
* [[Irpin]]
*[[Isabella d'Este]]
*[[ISBN]]
*[[Istmu Kuronjan]]
*[[Ivan Turgenev]]
*[[Ivrea]]

=== '''&lt;u&gt;J&lt;/u&gt;''' ===

* [[Jacinto Benavente]]
*[[Jantar Mantar, Jaipur]]
*[[Jean Antoine Houdon]]
*[[Jean Dieudonné]]
*[[Jean Picard]]
*[[Johan Jensen]]
*[[John Edward Critien]]
*[[John Kendrew]]
*[[John Strutt Rayleigh]]
*[[Jongmyo]]
*[[Jørgen Pedersen Gram]]
*[[Joseph Louis Gay-Lussac]]
*[[Jože Plečnik]]
*[[Julia Malinova]]
*[[Júlia Sigmond]]
*[[Julius Wagner-Jauregg]]
*[[Jum il-Ġifa]]
*[[Jum il-Lingwa Erżjana]]
*[[Jum l-Ewropa]]

=== '''&lt;u&gt;K&lt;/u&gt;''' ===

* [[Kaja Kallas]]
*[[Kalwaria Zebrzydowska]]
*[[Kampnari tal-Belġju u ta' Franza]]
*[[Kappella]]
*[[Karl Ferdinand Braun]]
*[[Karl Weierstrass]]
*[[Kastell ta’ Kroměříž|Kastell ta' Kroměříž]]
*[[Kastell ta' Kronborg]]
*[[Kastell ta’ Litomyšl|Kastell ta' Litomyšl]]
*[[Kastell ta’ Malbork|Kastell ta' Malbork]]
*[[Kastell ta' Spiš]]
*[[Kastell ta' Wartburg]]
*[[Kastelli ta' Bellinzona]]
*[[Katarina Vitale]]
* [[Katidral]]
*[[Katidral ta' Aachen]]
*[[Katidral ta' Köln]]
*[[Katidral ta' Naumburg]]
*[[Katidral ta' Santa Sofija (Kiev)]]
*[[Katidral ta’ Šibenik|Katidral ta' Šibenik]]
*[[Katina Muntanjuża ta’ Meskheti]]
*[[Kauksi Ülle]]
* [[Kavallier ta’ San Ġakbu|Kavallier ta' San Ġakbu]]
*[[Kelma]]
*[[Kernavė]]
*[[Khiva]]
*[[Kinderdijk]]
*[[Kirurgu]]
*[[Kladruby nad Labem]]
* [[Klima ta' Malta]]
*[[Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta’ Troodos|Knejjes Impittrin fir-Reġjun ta' Troodos]]
*[[Knejjes tal-Injam tal-Karpazji Slovakki]]
*[[Knejjes tal-Injam tan-Nofsinhar ta’ Małopolskie]]
*[[Knejjes tal-Moldavja]]
*[[Knejjes tal-Paċi]]
*[[Knejjes u Kunventi ta' Goa]]
*[[Knisja tal-Pellegrinaġġ ta' San Ġwann ta' Nepomuk|Knisja tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġwann ta' Nepomuk]]
*[[Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji (Milan)|Knisja ta' Santa Marija tal-Grazzji, Milan]]
*[[Knisja ta' San Nikola tas-Saqaf]]
*[[Knisja tal-Paċi fi Świdnica]]
*[[Knisja tal-Verġni Marija ta' Arakos]]
*[[Knisja tal-Vitorja]]
*[[Kok]]
*[[Kolomenskoye]]
*[[Kolonja tal-Artisti ta' Darmstadt]]
*[[Kolonna tat-Trinità Mqaddsa, Olomouc]]
* [[Kolossew]]
*[[Konversazzjoni]]
*[[Korfù]]
*[[Kosta Ġurassika]]
*[[Kosta ta' Amalfi]]
*[[Kostituzzjoni ta’ Malta|Kostituzzjoni ta' Malta]]
*[[Krater ta' Logoisk]]
*[[Kremlin ta' Kazan]]
*[[Kremlin ta’ Moska|Kremlin ta' Moska]]
*[[Krzemionki]]
*[[Kumpanija Ferrovjarja Retika]]
*[[Kunvent Benedittin ta' San Ġwann f'Müstair]]
*[[Kunvent ta' Spiš]]
*[[Kunvent ta’ Novodevichy|Kunvent ta' Novodevichy]]
*[[Kutná Hora]]

=== '''&lt;u&gt;L&lt;/u&gt;''' ===

* [[L-Arti]]
* [[Lagi ta' Willandra]]
*[[Landier]]
*[[Lapponja Żvediża]]
*[[Las Médulas]]
*[[Lascaux]]
*[[Lavra tat-Trinità ta' San Serġjo]]
*[[Lazzaro Pisani]]
*[[Lessikoloġija]]
* [[Lessiku]]
* [[Letoon]]
* [[Levoča, il-Kastell ta' Spiš u l-monumenti kulturali assoċjati]]
* [[Liftijiet Idrawliċi tal-Canal du Centre]]
*[[Lika Kavzharadze]]
*[[Lingwa Erżjana]]
*[[Linja ferrovjarja ta’ Semmering|Linja ferrovjarja ta' Semmering]]
*[[Linji ta' Nazca]]
*[[Linji tal-Ilma Difensivi Olandiżi]]
*[[Lista ta’ binjiet ta’ Gaudí]]
*[[Lista ta' Membri tal-Parlament ta' Malta, 2017–2022]]
*[[Lista ta' peniżoli]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Ċipru]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji f'Malta]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji taċ-Ċekja|Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fiċ-Ċekja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Bożnija-Ħerzegovina]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Każakistan]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Kroazja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Latvja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Litwanja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Maċedonja ta' Fuq]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Montenegro]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Polonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fis-Slovenja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fit-Turkija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Awstrija]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Estonja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Iran]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Italja]]
*[[Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fl-Ukrajna]]
*[[Loġġa tal-Ħarir]]
*[[Longobardi fl-Italja: Postijiet tal-Poter (568-774 W.K.)]]
*[[Lorenzo de' Medici]]
*[[Lorenzo Valla]]
*[[Lucavsala]]
*[[Lučka Kajfež Bogataj]]
*[[Ludovico Carracci]]
*[[Luigi Boccherini]]
*[[Luigi Pirandello]]
*[[Lumbini]]
*[[Lviv]]

=== '''&lt;u&gt;M&lt;/u&gt;''' ===

* [[Machu Picchu]]
*[[Mafkar tal-Paċi ta' Hiroshima]]
* [[Malta taħt il-Franċiżi]]
*[[Maltin]]
*[[Måneskin]]
*[[Manhush]]
*[[Manto Mavrogenous]]
*[[Mantova]]
*[[Maria De Filippi]]
*[[Maria Dobroniega ta' Kiev]]
*[[Mario Draghi]]
*[[Martinu I ta' Sqallija]]
*[[Mary Moser]]
*[[Mawżolew ta’ Khoja Ahmed Yasawi]]
*[[Meteora]]
*[[Mikhail Ostrogradsky]]
*[[Milan]]
*[[Mina tal-Imħabba ta' Klevan]]
*[[Minjiera Storika tal-Fidda f'Tarnowskie Góry]]
*[[Minjiera tal-Melħ ta’ Wieliczka]]
*[[Minjiera tar-Ram ta' Falun]]
*[[Minjieri taż-Żnied Neolitiċi ta' Spiennes]]
*[[Mira Alečković]]
*[[Mirella Freni]]
*[[Modena]]
*[[Monasteru ta’ Gračanica|Monasteru ta' Gračanica]]
*[[Monasteru tal-Ġlormini]]
*[[Monasteru Rjali ta' Santa Marija ta' Guadalupe]]
*[[Monasteru ta' Voroneț]]
*[[Monika Kryemadhi]]
*[[Monte San Giorgio]]
* [[Monument]]
* [[Monumenti Rumani, il-Katidral ta' San Pietru u l-Knisja tal-Madonna fi Trier]]
* [[Monumenti Storiċi f'Novgorod u fl-Inħawi]]
* [[Monumenti Storiċi ta' Kjoto Antika (Bliet ta' Kjoto, Uji u Ōtsu)]]
*[[Monumenti Storiċi ta' Nara]]
*[[Moskea l-Kbira u Sptar ta' Divriği]]
*[[Moskea ta’ Selimiye, Edirne]]
*[[Motoori Norinaga]]
*[[Muħammed]]
*[[Muniċipju ta' Bremen]]
*[[Muntanji tal-Krimea]]
*[[Mużew ta' Trojja]]
*[[Mystras]]

=== '''&lt;u&gt;N&lt;/u&gt;''' ===

* [[Nagorno-Karabakh]]
* [[Naħla tal-għasel ta' Malta]]
* [[Nancy]]
*[[Napli]]
*[[Nataliya Kobrynska]]
*[[Nekropoli ta' Monterozzi]]
*[[Nemrut Dağı]]
*[[New Secret (jott)]]
*[[Nexhmije Pagarusha]]
*[[Nicolas-Claude Fabri de Peiresc]]
*[[Nicolas-Joseph Cugnot]]
*[[Nicolau Coelho]]
*[[Nikkō]]
*[[Nisa (Turkmenistan)]]
*[[Nisa f’Malta]]
*[[Nisa fl-elezzjonijiet ġenerali ta’ Malta]]
*[[Norman Morrison]]
*[[Nutar]]

=== '''&lt;u&gt;O&lt;/u&gt;''' ===

* [[Olga Tass]]
*[[Olimpja]]
*[[Oplontis]]
*[[Opri Venezjani tad-Difiża bejn is-sekli 15 u 17: Stato da Terra – Stato da Mar tal-Punent]]
*[[Oqbra imperjali tad-dinastiji Ming u Qing]]
*[[Ortografija Litwana]]
*[[Osservatorju ta' Jodrell Bank]]
*[[Otto Toeplitz]]

=== '''&lt;u&gt;P&lt;/u&gt;''' ===

* [[Pajsaġġ Agrikolu tan-Nofsinhar ta' Öland]]
* [[Pajsaġġ Industrijali ta' Blaenavon]]
* [[Pajsaġġ Kulturali ta’ Lednice-Valtice]]
* [[Pajsaġġ tal-Vinji ta' Piemonte: Langhe-Roero u Monferrato]]
* [[Pajsaġġ tax-Xogħol fil-Minjieri ta' Cornwall u l-Punent ta' Devon]]
*[[Palazz Irjali ta' Caserta]]
*[[Palazz ta’ Djoklezjanu|Palazz ta' Djoklezjanu]]
*[[Palazz ta' Drottningholm]]
*[[Palazz ta’ Schönbrunn|Palazz ta' Schönbrunn]]
*[[Palazz ta’ Stoclet|Palazz ta' Stoclet]]
*[[Palazzi u Parks ta' Potsdam u Berlin]]
*[[Palenque]]
*[[Palermo Għarbija-Normanna u l-Katidrali ta' Cefalù u Monreale]]
*[[Palestina]]
*[[Palianytsia]]
*[[Pamukkale]]
*[[Parmigianino]]
*[[Park Irjali ta' Studley]]
*[[Park Naturali Nazzjonali tal-Karpazji]]
*[[Park Nazzjonali Storiku ta' Göreme]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Belovezhskaya Pushcha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Chitwan]]
*[[Park Nazzjonali ta' Cilento, Vallo di Diano u Alburni]]
*[[Park Nazzjonali ta’ Fertő-Hanság]]
*[[Park Nazzjonali ta' Garajonay]]
*[[Park Nazzjonali ta' Komodo]]
*[[Park Nazzjonali ta' Sagarmatha]]
*[[Park Nazzjonali ta' Teide]]
*[[Park Nazzjonali ta' Ujung Kulon]]
*[[Park Nazzjonali tal-Għerien ta' Naracoorte]]
*[[Park Nazzjonali tal-Lagi ta’ Plitvice]]
*[[Park Storiku ta' Ayutthaya]]
*[[Park ta’ Muskau|Park ta' Muskau]]
*[[Parrukkier]]
*[[Paulo Coelho]]
*[[Pavlo Lee]]
*[[Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu]]
*[[Peña de los Enamorados]]
*[[Peniżola]]
*[[Pergamon]]
*[[Petra]]
*[[Philipp Otto Runge]]
*[[Pienza]]
*[[Piero Angela]]
*[[Pierre Fatou]]
*[[Pietro Longhi]]
*[[Pjanura ta’ Stari Grad]]
*[[Pjazza]]
* [[Pjazza tal-Mirakli]]
*[[Plamer]]
*[[Politika]]
*[[Pont Antik ta’ Mostar]]
*[[Pont ta' Forth]]
*[[Pont ta' Malabadi]]
*[[Pont ta' Mehmed Paša Sokolović]]
*[[Pont ta' Vizcaya]]
*[[Porfirio Barba-Jacob]]
*[[Port ta’ Marsamxett]]
*[[Porta Nigra]]
*[[Portiċi ta' Bologna]]
*[[Pożati]]
*[[Professjoni]]
*[[Provins]]

=== '''&lt;u&gt;Q&lt;/u&gt;''' ===

* [[Qalhat]]
* [[Il-Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann|Qtugħ ir-Ras ta’ San Ġwann Battista (Caravaggio)]]
* [[Quedlinburg]]

=== '''&lt;u&gt;R&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ravenna]]
* [[Reġjun Naturali, Kulturali u Storiku ta’ Kotor]]
* [[Reġjun tal-Estrazzjoni tal-Minerali ta' Erzgebirge/Krušnohoří]]
*[[Reichenau]]
*[[Relattività (Maurits Cornelis Escher)]]
*[[Rembrandt]]
*[[Renata Scotto]]
*[[Renju tal-Ġonna ta' Dessau-Wörlitz]]
*[[Repubblika Sovjetika ta’ Don|Repubblika Sovjetika ta' Don]]
*[[Residenza tal-Metropolitani ta' Bukovina u tad-Dalmazja]]
*[[Residenzi tal-Familja Savoia]]
*[[Residenzi tal-Moderniżmu f'Berlin]]
*[[Rewwixta tal-Qassisin]]
*[[Riga]]
*[[Riversleigh]]
*[[Riżerva Naturali ta' Bashkiriya]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Kaniv]]
*[[Riżerva Naturali ta’ Yulen]]
*[[Riżerva Naturali tal-Flora fil-Ġibs]]
*[[Riżerva tal-Bijosfera Transkonfinali Ohrid-Prespa]]
*[[Robert Wilhelm Bunsen]]
* [[Roi Mata]]
* [[Ronald Searle]]
* [[Rotot ta’ Santiago de Compostela fi Franza]]
* [[Róža Domašcyna]]
*[[Rudolf Diesel]]
*[[Ruggiero Leoncavallo]]

=== '''&lt;u&gt;S&lt;/u&gt;''' ===

* [[Safranbolu]]
* [[Saint-Émilion]]
* [[Sajjied]]
*[[Sala taċ-Ċentenarju]]
*[[Salamanca]]
*[[Salvatore Accardo]]
*[[Salzburg]]
*[[Samantha Cristoforetti]]
*[[Samarkanda]]
*[[San Gimignano]]
*[[San Pietruburgu]]
*[[Sandra Mondaini]]
*[[Sandro Botticelli]]
*[[Sangiran]]
*[[Santiago de Compostela]]
*[[Santwarju ta' Bom Jesus do Monte]]
*[[Santwarju ta' Itsukushima]]
* [[Saryarka]]
* [[Sassi ta' Matera]]
*[[Schokland]]
*[[Seba’ Għeġubijiet Ġodda tad-Dinja]]
*[[Sebastian Brant]]
*[[Sengħa]]
*[[Seokguram]]
*[[Seowon]]
*[[Severo Ochoa]]
*[[Shahrisabz]]
*[[Sian Ka'an]]
*[[Sidney Webb]]
*[[Siena]]
*[[Siracusa]]
*[[Sistema tal-Ġestjoni tal-Ilma ta' Augsburg]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta' Atapuerca]]
*[[Sit Arkeoloġiku ta’ Paphos]]
* [[Sit ta' Wirt Dinji]]
*[[Sit tad-Dolmens ta' Antequera]]
*[[Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco]]
*[[Siti Awstraljani tal-Fossili tal-Mammiferi]]
*[[Siti Penitenzjarji Awstraljani]]
*[[Siti preistoriċi bil-puntali madwar l-Alpi|Siti Preistoriċi bil-Puntali Madwar l-Alpi]]
*[[Skarpan]]
*[[Skellig Michael]]
*[[Skogskyrkogården]]
*[[Skoll il-Kbir tal-Qroll]]
*[[Skoll tal-Qroll ta' New Caledonia]]
*[[Sophie Germain]]
*[[Skrivan]]
*[[Statwa]]
*[[Statwa ta' Roland ta' Bremen]]
*[[Statwa tal-Libertà]]
*[[Stazzjon ta' Chhatrapati Shivaji]]
*[[Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton]]
*[[Stećak]]
*[[Stevns Klint]]
*[[Stonehenge]]
*[[Su Nuraxi]]
*[[Suq Ċentrali ta' Ljubljana]]

=== '''&lt;u&gt;T&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ta' Bakkja]]
* [[Ta' Kandja]]
*[[Tabib]]
*[[Taħdit]]
*[[Taj Mahal]]
*[[Tallinn]]
*[[Tarraco]]
*[[Teatru Akkademiku Reġjonali ta' Donetsk]]
*[[Teatru Antik ta’ Epidaurus|Teatru Antik ta' Epidaurus]]
*[[Teatru Rjal]]
*[[Teatru tal-Opri Margravjali]]
*[[Tekniku]]
*[[Telč]]
* [[Tempji Megalitiċi ta’ Malta u Għawdex|Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]
*[[Tempju ta' Apollo Epikurju f’Bassae|Tempju ta' Apollo Epikurju f'Bassae]]
*[[Tempju ta' Asklepju ta' Epidaurus]]
*[[Tempju ta' Haeinsa]]
*[[Tempju tal-Ġenna]]
* [[Terminoloġija]]
* [[Tetiana Ostashchenko]]
*[[Teżawru]]
*[[Tholos ta' El Romeral]]
*[[Thomas à Kempis]]
*[[Tian Shan]]
* [[Tieqa tad-Dwejra]]
* [[Tieqa tal-Wied il-Mielaħ]]
* [[Tikal]]
*[[Tinqix fuq il-Blat f'Tanum]]
*[[Tiryns]]
*[[Tlacotalpan]]
*[[TNMK]]
*[[Tobias Michael Carel Asser]]
*[[Tomaso Antonio Vitali]]
*[[Toroq tal-Ħarir: in-Network ta' Rotot tal-Kuritur ta' Chang'an-Tianshan]]
* [[Torri Mmejjel ta' Pisa]]
* [[Torri ta' Belém]]
*[[Torri ta' Erkole]]
*[[Toruń]]
*[[Třebíč]]
*[[Trogir]]
*[[Trojja]]
*[[Tropiċi Mistagħdra ta' Queensland]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija, Owczary]]
*[[Tserkva ta' Santa Marija Omm Alla, Chotyniec]]
*[[Tserkva tal-Injam tal-Karpazji fil-Polonja u fl-Ukrajna]]
*[[Tutankhamun]]

=== '''&lt;u&gt;U&lt;/u&gt;''' ===

* [[Ugo Foscolo]]
*[[Uluru]]
*[[Um er-Rasas]]
*[[UNESCO]]
*[[Unjoni Sovjetika]]
*[[Urbino]]
*[[Uxmal]]

=== '''&lt;u&gt;V&lt;/u&gt;''' ===

* [[Val d'Orcia]]
*[[Val di Noto]]
*[[Valentyna Radzymovska]]
*[[Valeria Bruni Tedeschi]]
*[[Vallée de Mai]]
*[[Velimir Khlebnikov]]
*[[Venera 7]]
*[[Verona]]
*[[Vincent van Gogh]]
*[[Vilel u Ġonna tal-Familja Medici]]
*[[Villa d'Este]]
*[[Villa Romana del Casale]]
*[[Villa ta' Adrijanu]]
*[[Villa Tugendhat]]
*[[Vilnius]]
*[[Visby]]
*[[Vitaliy Kim]]
*[[Vito Volterra]]
*[[Vittorio De Sica]]
*[[Vjenna]]
*[[Vladimir Ashkenazy]]
*[[Volodymyr Zelenskyy]]
*[[Võros]]
*[[Vulkan tat-Tajn ta’ Lökbatan]]

=== '''&lt;u&gt;W&lt;/u&gt;''' ===

* [[Wachau]]
*[[Wadi Rum]]
*[[Werrej]]
*[[Wied ta' Kathmandu]]
*[[Wied ta' Madriu-Perafita-Claror]]
*[[Wied tat-Tempji]]
*[[Wilhelm Grimm]]
*[[Wilhelm Röntgen]]
*[[Willem de Sitter]]
*[[William Boeing]]
*[[Wirt tal-Foresti Tropikali ta' Sumatra]]
*[[Wolfgang Paul]]

=== '''&lt;u&gt;X&lt;/u&gt;''' ===

* [[Xatt it-Tiben]]
*[[Xeff]]
*[[Xochicalco]]
*[[Xogħlijiet ta' Jože Plečnik f'Ljubljana – Disinn Urban Iċċentrat fuq il-Bniedem]]
*[[Xjenza spazjali]]

=== '''&lt;u&gt;Y&lt;/u&gt;''' ===

* [[Yeni-Kale]]
*[[Yuliya Gushchina]]
*[[Yuri Lysianskyi]]

=== '''&lt;u&gt;Ż&lt;/u&gt;''' ===

* [[Żiemel Abjad ta' Osmington]]
*[[Żona l-Kbira tal-Muntanji Blu]]
*[[Żona Protetta ta' Jungfrau-Aletsch]]
*[[Żona Protetta ta' Pliva, Janj u r-Riżerva ta' Janjske Otoke]]
*[[Żoni Storiċi ta' Baekje]]
*[[Żooloġija]]

=== '''&lt;u&gt;Z&lt;/u&gt;''' ===

* [[Zamość]]
* [[Ziba Ganiyeva]]
*[[Zofia Zamenhof]]
*[[Zollverein]]
*[[Zond 5]]</text>
      <sha1>jed0pwcey0sevxwpjj7xfsaauoc277b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tempji Megalitiċi ta’ Malta</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25648</id>
    <redirect title="Tempji Megalitiċi ta&#039; Malta u Għawdex" />
    <revision>
      <id>279274</id>
      <parentid>260695</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:57:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>3445</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Tranġar ta' rindirizz doppju lejn [[Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">#RINDIRIZZA [[Tempji Megalitiċi ta' Malta u Għawdex]]</text>
      <sha1>n576yhr2izev5a9ursdr9r4m6dfiirf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bernard Grech</title>
    <ns>0</ns>
    <id>27913</id>
    <revision>
      <id>279296</id>
      <parentid>279176</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T09:03:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>213.217.201.175</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3634" xml:space="preserve">{{Infobox bijografija}}

'''Bernard Grech''' (twieled fit-8 ta' Ġunju 1971) huwa [[politiku]] u [[avukat]] [[Maltin|Malti]]. Minn Ottubru tal-2020 beda jservi bħala Kap tal-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]].

== Ħajja bikrija u professjonali ==
Bernard Grech twieled f'[[Raħal Ġdid]] fit-8 ta' Ġunju 1971. Huwa trabba f'[[Birżebbuġa]] u ggradwa bħala avukat, u speċjalizza fid-[[dritt]] ċivili.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://lovinmalta.com/opinion/analysis/who-is-bernard-grech-the-rising-star-seeking-to-become-pn-leader/|titlu=Who Is Bernard Grech, The Rising Star Seeking To Become PN Leader?|kunjom=Diacono|isem=Tim|data=2020-07-26|sit=Lovin Malta|lingwa=en-GB|data-aċċess=2022-03-20}}&lt;/ref&gt; Grech ipprattika l-attività professjonali tiegħu f'żewġ ditti tal-liġi, u speċjalizza fil-medjazzjoni tat-tilwim fil-familji.

Grech attwalment joqgħod il-[[Mosta]].

== Involviment fil-politika ==
Fl-2011 Grech ħa sehem fil-kampanja kontra l-legalizzazzjoni tad-[[divorzju]] f'Malta, li mbagħad intilfet.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/bernard-grech-from-delia-darling-to-leadership-challenger.810054|titlu=Bernard Grech: From Delia darling to leadership challenger|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2022-03-20}}&lt;/ref&gt; Huwa ma kienx involut uffiċjalment fi rwoli attivi fil-politika qabel dak iż-żmien. Huwa tqarreb lejn il-pożizzjonijiet tal-Partit Nazzjonalista fl-2018. F'Awwissu 2020 huwa kkontesta għal Kap tal-Partit Nazzjonalista kontra l-mexxej ta' dak iż-żmien [[Adrian Delia]], wara li l-kungress tal-partit ivvota biex issir elezzjoni interna.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://timesofmalta.com/articles/view/delia-on-the-ropes-as-council-votes-for-pn-leadership-election.809025|titlu=Delia on the ropes as council votes for PN leadership election|sit=Times of Malta|lingwa=en-gb|data-aċċess=2022-03-20}}&lt;/ref&gt;

Grech sar il-Kap tal-Partit Nazzjonalista fit-3 ta' Ottubru 2020, wara li rebaħ l-elezzjoni kontra Adrian Delia b'69.3% tal-voti.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20201006213048/https://www.maltatoday.com.mt/news/national/105066/delia_grech_pn_leadership_election_2020_3#.X4Ga52gzY2w|titlu=Bernard Grech is new PN leader with 69.3% of the vote|data=2020-10-06|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-20}}&lt;/ref&gt; Huwa ħa l-ġurament bħala l-Kap tal-Oppożizzjoni fis-7 ta' Ottubru 2020.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20201010113437/https://www.maltatoday.com.mt/news/national/105155/bernard_grech_sworn_in_as_opposition_leader|titlu=Bernard Grech sworn in as Opposition leader|data=2020-10-10|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-03-20}}&lt;/ref&gt;

== Ħajja privata ==
Grech iddikjara li huwa [[Knisja Kattolika|Kattoliku]] prattikant u huwa l-missier ta' żewġt itfal. Huwa esprima wkoll il-fehmiet tiegħu li huwa kontra l-legalizzazzjoni tal-[[abort]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.maltatoday.com.mt/news/interview/104326/the_man_of_the_moment__bernard_grech_|titlu=The man of the moment - Bernard Grech|sit=MaltaToday.com.mt|lingwa=en|data-aċċess=2022-03-20}}&lt;/ref&gt; Fil-ħajja privata tiegħu għandu interess personali fl-opri, u jiddiletta bħala [[kantant]] dilettant.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==
{{referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
* [https://parlament.mt/13th-leg/political-groups/partit-nazzjonalista/grech-bernard/ Bernard Grech] fuq is-sit uffiċjali tal-Parlament Malti

[[Kategorija:Politiċi Maltin]]
[[Kategorija:Partit Nazzjonalista (Malta)]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1971]]
[[Kategorija:Nies ħajjin]]
[[Kategorija:Mexxejja tal-Partit Nazzjonalista (Malta)]]</text>
      <sha1>aokxt9huq5y7nput6yqdzcvlpc4btdj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Borgward</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28624</id>
    <revision>
      <id>279278</id>
      <parentid>278452</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T19:03:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Praxidicae</username>
        <id>14434</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1318" xml:space="preserve">{{delete|bad machine translation xwiki}}
'''Borgward''' kienet kumpanija awtomotiva bbażata fi Bremen, il-Ġermanja mwaqqfa fl-1933 minn Carl FW Borgward (1890-1963). Il-kumpanija għamlet erba 'marki ta' karozzi li biegħu madwar id-dinja: Borgward, Hansa, Goliath u Lloyd.&lt;ref&gt;{{ċita web |url= 
https://www.art-toys.co/brands/borgward/ |titlu= Borgward Brands |lingwa=en |sit=art-toys.co}}&lt;/ref&gt; Il-mudell Isabella kien wieħed mill-mudelli ta 'premium popolari fil-Ġermanja fis-snin 1950.&lt;ref&gt;{{ċita web |url= 
https://www.lanemotormuseum.org/collection/cars/item/borgward-isabella-1959 |titlu= Borgward Isabella |lingwa=en |sit=lanemotormuseum.org}}&lt;/ref&gt; Il-kumpanija waqfet topera fl-1961 wara proċeduri kontroversjali ta' falliment.

[[Stampa:Borgward-logo.png|thumb|right|250px|Logo tal-Borgward]]

Il-marka kien miġjuba il-ħajja fis-seklu 21 minn Borgward AG, kumpanija bbażata fi Stuttgart li titratta l-bejgħ ta’ karozzi tradizzjonali magħmula fiċ-Ċina.&lt;ref&gt;{{ċita web |url= 
https://fortune.com/2015/03/05/borgward-revival/amp/ |titlu= Borgward Revival |lingwa=en |sit=fortune.com}}&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==
{{referenzi}}

== Ħoloq esterni ==
* [https://www.borgward.com/ Sit uffiċjali]

[[Kategorija:Manifatturi tal-vetturi Ġermaniżi]]
[[Kategorija:Kumpaniji]]
[[Kategorija:Teknoloġija]]</text>
      <sha1>3jrsa3lm56b6o4qbakq7gd4ggaxafj7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Agostino Carracci</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28821</id>
    <revision>
      <id>279294</id>
      <parentid>279182</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T07:09:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>żieda infobox</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6361" xml:space="preserve">{{Infobox bijografija}}

'''Agostino Carracci''' (jew '''Caracci'''; twieled fis-16 ta' Awwissu 1557 – miet fit-22 ta' Marzu 1602) kien pittur, litografu, disinjatur tat-tapizzeriji u [[għalliem]] tal-[[arti]] [[Italja|Taljan]]. Flimkien ma' ħuh, [[Annibale Carracci]], u kuġinuh, [[Ludovico Carracci]], huwa kien wieħed mill-fundaturi tal-''Accademia degli Incamminati'' (l-Akkademja tal-Progressivi) f'[[Bolonja|Bologna]]. Din l-akkademja tat-tagħlim kienet tippromwovi t-tpinġija u l-[[pittura]] li l-Carracci kienu jenfasizzaw li kellha tinbet mill-ħajja. Kienet tippromwovi tendenzi progressivi fl-arti u kienet reazzjoni għad-distorsjoni Manjerista tal-[[anatomija]] u tal-ispazju.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.getty.edu/art/collection/person/103JXR|titlu=Agostino Carracci (The J. Paul Getty Museum Collection)|sit=The J. Paul Getty Museum Collection|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-16}}&lt;/ref&gt; L-akkademja għenet biex tagħti spinta lill-pitturi tal-Iskola ta' Bologna sabiex isiru prominenti.

== Ħajja ==
[[Stampa:Bust-Length Portrait of a Woman (recto); Bust-Length Study of a Girl (verso) MET DP808290.jpg|xellug|daqsminuri|''Ritratt ta' Mara'']]
Agostino Carracci twieled f'Bologna u kien iben [[ħajjat]]. Huwa kien ħu l-kbir Annibale Carracci u l-kuġin ta' Ludovico Carracci. Inizjalment tħarreġ bħala [[arġentier (tad-deheb)]]. Iktar 'il quddiem studja l-[[pittura]], l-ewwel ma' [[Prospero Fontana]], li kien l-imgħallem ta' Ludovico, u mbagħad ma' [[Bartolomeo Passarotti]]. Huwa vvjaġġa lejn [[Parma]] biex jistudja x-xogħlijiet ta' [[Antonio da Correggio|Correggio]]. Akkumpanjat minn ħuh Annibale, huwa qatta' żmien twil f'[[Venezja]], fejn tħarreġ bħala [[inċiżur]] mar-rinomat [[Cornelis Cort]].&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.newadvent.org/cathen/03374c.htm|titlu=CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Carracci|sit=www.newadvent.org|data-aċċess=2022-08-16}}&lt;/ref&gt; Mill-1574 huwa ħadem bħala inċiżur ta' riproduzzjonijiet, u kkopja x-xogħlijiet ta' mgħallma tas-seklu 16 bħal [[Federico Barocci]], [[Tintoretto]], [[Antonio Campi]], [[Veronese]] u Correggio. Huwa pproduċa wkoll xi litografiji oriġinali, inkluż żewġ inċiżjonijiet.

Huwa vvjaġġa lejn Venezja (1582, 1587–1589) u lejn Parma (1586–1587). Flimkien ma' Annibale u Ludovico, huwa ħadem f'Bologna fuq iċ-ċikli ta' affreski fil-Palazzo Fava (''Ġrajjiet ta' Jason u Medea'', 1584) u fil-Palazzo Magnani (''Ġrajjiet ta' Romulu'', 1590–1592). Fl-1592 huwa pitter ukoll it-''Tqarbina ta' [[San Ġlormu]]'', li issa tinsab fil-Pinakoteka ta' Bologna u li titqies bħala l-kapulavur tiegħu. Fl-1620, [[Giovanni Lanfranco]], student tal-Carracci, baqa' magħruf għaliex akkuża lil student ieħor tal-Carracci, [[Domenichino]], li kkopja din il-pittura. Fl-1586 wettaq l-opra għal fuq l-artal ''[[Santa Marija|Madonna]] bil-[[Ġesù|Bambin]] u l-Qaddisin'', li issa tinsab fil-Gallerija Nazzjonali ta' Parma. Fl-1598 Carracci ngħaqad ma' ħuh Annibale f'[[Ruma]], biex jikkollabora fit-tiżjin tal-Gallerija fil-Palazzo Farnese. Mill-1598 sal-1600 wettaq ''Ritratt triplu'', li issa jinsab f'[[Napli]], li hu eżempju ta' pittura b'tema. Fl-1600 huwa ssejjaħ lejn Parma mid-Duka [[Ranuccio I Farnese]] biex jibda jżejjen il-Palazzo del Giardino, iżda miet qabel temmu. Il-ħabib tiegħu, il-[[poeta]] [[Claudio Achillini]], iddedikalu epitafju wara [[Mewt|mewtu]], li iktar 'il quddiem ġie ppubblikat minn [[Carlo Cesare Malvasia]] fix-xogħol dwar il-ħajja tal-Carracci.&lt;ref&gt;Anne Summerscale. ''Malvasia's Life of the Carracci: Commentary and Translation''. Penn State Press. p. 8. ISBN &lt;bdi&gt;9780271044378&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt;

Iben Agostino, [[Antonio Carracci]], kien pittur ukoll, u pprova jikkompeti mal-Akkademja ta' missieru.

Inċiżjoni ta' Agostino Carracci wara l-pittura ''Imħabba fl-Epoka tad-Deheb'' tal-pittur Fjamming [[Paolo Fiammingo]] kienet l-ispirazzjoni ta' ''Le bonheur de vivre'' (Hena tal-Ħajja) ta' [[Matisse]].&lt;ref&gt;Thomas Puttfarken, &quot;Mutual Love and Golden Age: Matisse and 'gli Amori de' Carracci&quot;, ''The Burlington Magazine'', 124 (Apr. 1982): 203–208.&lt;/ref&gt;

== Xogħlijiet ==
[[Stampa:'Pieta' by Agostino Carracci, The Hermitage.JPG|daqsminuri|Il-''Pjetà'' ta' Agostino Carracci, Hermitage]]
Sakemm ma jiġix indikat mod ieħor, dawn li ġejjin huma kollha żejt fuq it-tila:

* 1573 – ''Pietà'' (Mużew tal-Arti ta' Muscarelle, Williamsburg, Virginia, l-[[Stati Uniti|Istati Uniti]])
* 1586 – ''Madonna bil-Bambin u l-Qaddisin'' (Gallerija Nazzjonali ta' Parma, l-Italja)
* għall-ħabta tal-1586 – ''Lamentazzjoni'' jew ''Pjetà'' ([[Hermitage]], [[San Pietruburgu]], ir-[[Russja]])
* għall-ħabta tal-1589–1595 – ''Imħabba Reċiproka'' (inċiżjoni, [[Mużew]] tal-Arti ta' Baltimore, l-Istati Uniti)&lt;ref&gt;Cuno, James B. (July 1980). &quot;Matisse and Agostino Carracci: A Source for the 'Bonheur de Vivre'&quot;. ''The Burlington Magazine''. '''122''' (928): 503–505.&lt;/ref&gt;
* għall-ħabta tal-1590 – ''Tħabbira'' (Louvre, [[Pariġi]], [[Franza]])
* 1590–1595 – ''Ritratt ta' Mara jisimha Ġuditta'' (kollezzjoni privata)
* għall-ħabta tal-1592–1593 – ''Tlugħ is-Sema'' (Knisja tas-Salvatur, Bologna, l-Italja)
* 1592–1597 – ''L-Aħħar Tqarbina ta' San Ġlormu'' (Pinakoteka Nazzjonali ta' Bologna, l-Italja)
* għall-ħabta tal-1595 – ''Ras ta' Fawnu fuq Superfiċe Konkava'' (tpinġija tonda, Gallerija Nazzjonali tal-Arti, [[Washington DC]], l-Istati Uniti)
* 1598–1600 – ''Ritratt Triplu ta' Arrigo, Pietro u Amon'' (Mużew Nazzjonali ta' Capodimonte, Napli, l-Italja).
[[Stampa:Agostino_Carracci_(1557-1602)_-_Zelfportret_met_uurwerk_-_Bologna_Museo_della_storia_di_Bologna_29-04-2012_15-24-24.JPG|daqsminuri|Awtoritratt ta' Agostino Carracci bħala arloġġar]]

=== Kollaborazzjonijiet f'affreski ma' Annibale u ma' Ludovico ===

* ''Ħajja ta' [[Enea]]'' (Palazzo Fava, Bologna, l-Italja)
* ''Ġrajjiet ta' Jason u Medea'' (Palazzo Fava, Bologna, l-Italja)
* ''Xeni mit-Twaqqif ta' Ruma'' (Palazzo Magnani, Bologna, l-Italja)
* ''Ħajja ta' [[Erkole]]'' (Palazzo Sampieri Talon, Bologna, l-Italja).

=== Mhux datati ===

* ''Il-Maddaliena Tindem'' (kollezzjoni privata)
* Xogħol erotiku ta' Carracci (litografiji).

== Referenzi ==
{{DEFAULTSORT:Carracci, Agostino}}

[[Kategorija:Pitturi Taljani]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1557]]
[[Kategorija:Mietu fl-1602]]</text>
      <sha1>898wdwpnh0fzjfbacspouk12tp65a5m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fruntieri tal-Imperu Ruman</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28835</id>
    <revision>
      <id>279246</id>
      <timestamp>2022-08-17T13:13:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10592" xml:space="preserve">[[Stampa:Roman Empire Trajan 117AD.png|daqsminuri|287x287px|L-[[Imperu Ruman]] fl-aqwa tiegħu fil-117 W.K. (il-vassalli bir-roża)]]
Il-'''Fruntieri tal-Imperu Ruman''', li varjaw matul l-[[Storja|istorja]] tal-imperu, twettqu bħala kombinament ta' toroq militari u fortijiet ikkollegati, fruntieri naturali (b'mod partikolari x-xmajjar [[Renu]] u d-[[Danubju]]) u fortifikazzjonijiet magħmula mill-[[bniedem]] li kienu jisseparaw l-artijiet tal-imperu mill-pajjiżi lil hinn minnu.

== ''Limes'' ==
It-terminu ''limes'' xi kultant jintuża mill-istudjużi moderni biex jirreferu għall-fruntieri tal-Imperu Ruman iżda ma kienx jintuża mir-Rumani. Wara s-seklu 3 W.K. kien terminu amministrattiv, li kien jindika distrett militari, ikkmandat minn ''dux limitis''.
[[Stampa:Roman Empire 125 political map.svg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-Imperu Ruman fil-125 matul ir-renju tal-Imperatur Adrijanu.]]
In-nom [[Lingwa Latina|Latin]] ''limes'' kellu għadd ta' tifsiriet differenti: mogħdija li timmarka l-konfini tal-għelieqi; linja jew markatur ta' konfini; kwalunkwe triq jew mogħdija; kwalunkwe kanal, pereżempju kanal ta' nixxiegħa; jew kwalunkwe distinzjoni jew differenza bejn żewġ affarijiet.

Fil-Brittanja, l-Imperu bena żewġ ħitan wieħed wara l-ieħor; għall-Mawretanja (illum il-Magreb) kien hemm ħajt wieħed bil-fortijiet fuq kull naħa. F'postijiet oħra, bħas-[[Sirja]] u l-''Arabia Petraea'', ma kienx hemm ħajt kontinwu; minflok kien hemm network ta' insedjamenti u fortijiet fil-fruntiera okkupati mill-armata Rumana. F'''Dacia'', il-''limes'' bejn il-[[Baħar l-Iswed]] u d-Danubju kienu taħlita ta' dawn tal-aħħar u difiżi bil-ħitan: il-''Limes Moesiae'' kienu l-amalgamazzjoni tat-tnejn li huma, u xi kultant anke tliet linji ta' ''vallum'', b'Kamp Kbir u bosta kampijiet żgħar mifruxa tul il-fortifikazzjonijiet.

== Fruntieri tat-Tramuntana ==
[[Stampa:Karte limes.jpg|daqsminuri|Il-''limes'' li pproteġew l-imperu mill-attakki Ġermaniżi.]]
Fl-[[Ewropa]] kontinentali, il-fruntieri ġeneralment kienu ddefiniti sew. Normalment kienu jsegwu x-xmajjar ewlenin bħar-Renju u d-Danubju. Minkejja dan, mhux dejjem kienu l-linji finali tal-fruntiera; il-provinċja ta' ''Dacia'', illum il-ġurnata r-[[Rumanija]], kienet kompletament fl-iktar parti 'l bogħod tad-Danubju, u l-provinċja ta' ''Germania Magna'', li ma għandhiex tiġi konfuża ma' ''Germania Inferior'' u ma' ''Germania Superior'', kienet l-art bejn ir-Renu, id-Danubju u l-[[Elbe]], għalkemm din il-provinċja ntilfet fil-Battalja tal-Foresta ta' Teutoburg tliet snin wara li nħolqot.

Fir-[[Renju Unit]], kemm [[Adrijanu]] kif ukoll [[Antoninus Pius]] bnew difiżi biex jipproteġu l-provinċja ta' Brittanja mill-Kaledonjani. Il-[[Ħajt ta' Adrijanu]], li nbena fil-122 kellu gwarniġjon ta' 10,000 suldat, filwaqt li l-[[Ħajt ta' Antoninu]], li nbena bejn il-142 u l-144, ġie abbandunat sal-164 u okkupat mill-ġdid għal perjodu qasir fil-208, fir-renju ta' [[Septimius Severus]].

== Fruntieri Pannonjani ==
[[Stampa:Limes4.png|xellug|daqsminuri|Mappa tal-''limes'' fl-Awstrija, fis-[[Slovakkja]], fl-[[Ungerija]], fil-[[Kroazja]] u fis-Serbja.]]
Il-fruntieri jew ''limes'' Pannonjani (bil-Latin: ''Limes Pannonicus'', bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Pannonischer Limes'') hija dik il-parti tal-fruntiera ffortifikata Rumana antika magħrufa bħala l-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] li tibqa' sejra għal madwar 420 km (260 mil) mill-kamp Ruman ta' [[Klosterneuburg]] fil-Baċir ta' [[Vjenna]], l-[[Awstrija]], sal-''castrum'' f'Singidunum, illum il-ġurnata [[Belgrad]], is-[[Serbja]]. Il-gwarniġjuni ta' dawn il-kampijiet kienu jipproteġu l-provinċji Pannonjani mill-attakki mit-Tramuntana minn żmien [[Awgustu]] (31 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.) sal-bidu tas-seklu 5. F'xi postijiet, din is-sezzjoni tal-''limes'' Rumani kienet taqsam ix-xmara wkoll fit-territorju tal-barbari (''Barbaricum'').
[[Stampa:Hadrians Wall map.svg|daqsminuri|Il-pożizzjoni tal-Ħajt ta' Adrijanu u tal-Ħajt ta' Antoninu fl-[[Skozja|Iskozja]] u fit-Tramuntana tal-Ingilterra.]]

== Fruntieri tal-Lvant ==
Il-fruntieri tal-Lvant inbidlu bosta drabi, peress li l-Imperu Ruman kien qed jiffaċċja żewġ qawwiet kbar, l-[[Imperu Partiku]] u l-[[Imperu tas-Sassanidi]]. Il-Partiċi kienu grupp ta' popli [[Iran|Iranjani]] li kellhom f'idejhom il-biċċa l-kbira tar-Reġjun il-Kbir tal-Iran, li llum il-ġurnata huwa l-Iran, il-Punent tal-[[Iraq]], l-[[Armenja]] u l-[[Kawkażu]]. Is-Sassanidi ħadu post il-Partiċi fil-224-226 u ġew rikonoxxuti bħala waħda mill-ikbar qawwiet dinjin biswit l-arċirivali ġar tagħhom, l-Imperu Ruman ([[Biżantini|Biżantin]]) għal perjodu ta' iktar minn 400 sena.

== Fruntieri tan-Nofsinhar ==
Fl-aqwa żmien tal-Imperu Ruman, il-fruntiera tan-Nofsinhar kienet tinsab tul id-deżerti tal-Arabja fil-[[Lvant Nofsani]] u tas-[[Saħara]] fit-Tramuntana tal-[[Afrika]], li kienu jirrappreżentaw fruntiera naturali kontra l-espansjoni. L-Imperu Ruman ikkontrolla x-xtut tal-[[Mediterran]] u l-ktajjen muntanjużi iktar 'il ġewwa. Ir-Rumani ppruvaw darbtejn jokkupaw l-[[Oażi ta' Siwa]] u fl-aħħar mill-aħħar użaw lil Siwa bħala post ta' tkeċċija. Madankollu, ir-Rumani kkontrollaw in-[[Nil]] għal bosta kilometri fl-Afrika sa Syena, Berenice, Hyerasykaminos u saħansitra Qasr Ibrim (l-iżjed fin-Nofsinhar), qrib il-fruntiera moderna bejn l-[[Eġittu]] u s-[[Sudan]], dak iż-żmien [[Meroe]], qrib ħafna tat-tropiku. Il-perjodu fejn kull waħda mill-bliet imsemmija hawn fuq kienet tirrappreżenta l-fruntiera finali ta' [[Ruma]] mhuwiex ċert.
[[Stampa:Septimius Severus' African conquests1.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-''Limes Africanus'' taħt Septimius Severus, il-fruntiera tal-Afrika Rumana (bl-iktar skur) fl-aħħar tas-seklu 2 W.K.]]
Fl-Afrika r-Rumani kkontrollaw iż-żona fit-Tramuntana tas-Saħara, mill-[[Oċean Atlantiku]]&lt;nowiki/&gt;sal-Eġittu, u l-fruntieri kienu kkontrollati permezz ta' bosta sezzjonijiet ta' fortifikazzjonijiet bħal-''Limes Arabicus'' (imsejħa wkoll ''Limes Uranus''), il-''Limes Mauretaniae'', il-''Fossatum Africae'', il-''Fossa regia'', il-''Limes Tripolitanus'', il-''Limes Numidiae'', eċċ.

Fin-Nofsinhar ta' ''Mauritania Tingitana'', ir-Rumani għamlu ''limes'' fis-seklu 3 W.K., lejn it-Tramuntana taż-żona li llum il-ġurnata hija [[Casablanca]] qrib Sala u li kienu jibqgħu sejrin sa [[Volubilis]].

Septimius Severus espanda l-''Limes Tripolitanus'' b'mod drammatiku, u saħansitra żamm preżenza militari fil-[[belt kapitali]] ta' [[Garama]] fil-203. Il-biċċa l-kbira tas-suċċess inizjali fit-twettiq ta' kampanji nkiseb minn [[Quintus Anicius Faustus]], il-legat ta' [[Legio III Augusta]].

Wara l-konkwisti Afrikani tiegħu, l-Imperu Ruman jaf laħaq l-ikbar kobor tiegħu matul ir-renju ta' Septimius Severus, fejn l-imperu kien jinkludi erja ta' 5 miljun kilometru kwadru  (2 miljun mil kwadru).

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Fruntieri tal-Imperu Ruman ewlenin ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987 bħala sit transnazzjonali tal-[[Ġermanja]] u tar-Renju Unit. Fl-2005 u fl-2008 saru xi modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit. Fl-2021 il-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1608/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Danube Limes &amp;#x28;Western Segment&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; u l-[[Fruntieri Ġermaniċi Inferjuri]] (bil-Latin: ''Limes ad Germaniam inferiorem'')&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1631/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Lower German Limes|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; tniżżlu bħala żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO separati minn dan is-sit.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/430/|titlu=Frontiers of the Roman Empire|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Bibliography ==

* De Agostini (2005). Atlante Storico De Agostini. Novara: Istituto Geografico De Agostini. &lt;nowiki&gt;ISBN 88-511-0846-3&lt;/nowiki&gt;.

* Camer, Augusto and Renato Fabietti. Corso di storia antica e medievale 1 (seconda edizione). &lt;nowiki&gt;ISBN 88-08-24230-7&lt;/nowiki&gt;.

* Grant, Michael (1994). Atlas of Classical History (5th edition). New York: Oxford Univ. Press. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-19-521074-3&lt;/nowiki&gt;.

* Scarre, Chris (1995). The Penguin Historical Atlas of Ancient Rome. London: Penguin. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-14-051329-9&lt;/nowiki&gt;.

== Iktar qari ==

* Breeze, David J. 2011. The Frontiers of Imperial Rome. Barnsley, UK: Pen &amp; Sword.

* Cordovana, Orietta Dora. 2012. &quot;Historical Ecosystems. Roman Frontier and Economic Hinterlands in North Africa.&quot; Historia 61.4: 458-494.

* Dyson, Stephen. 1985. The Creation of the Roman Frontier. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press.

* Gambash, Gil. 2015. Rome and Provincial Resistance. London: Routledge.

* Heckster, Olivier, and Ted Kaizer, eds. 2011. Frontiers in the Roman World: Proceedings of the Ninth Workshop of the International Network Impact of Empire. Leiden, The Netherlands: Brill.

* Hingley, Richard. 2012. Hadrian’s Wall: A Life. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Isaac, Benjamin. 2000. The Limits of Empire: The Roman Army in the East. Rev. ed. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Keppie, Lawrence. 2012. The Antiquarian Rediscovery of the Antonine Wall. Edinburgh: Society of Antiquaries of Scotland.

* Sterk, Andrea. 2010. &quot;Mission from Below: Captive Women and Conversion on the East Roman Frontier.&quot; Church History 79.1:1-39.

* Zietsman, J.C. 2009. &quot;Crossing the Roman frontier: Egypt in Rome (and beyond).&quot; Acta Classica 52: 1-21.

== Referenzi ==</text>
      <sha1>dx1pdgsb7p3ixg8wobbrulh0610h5xp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279247</id>
      <parentid>279246</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T13:13:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Imperu Ruman]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10621" xml:space="preserve">[[Stampa:Roman Empire Trajan 117AD.png|daqsminuri|287x287px|L-[[Imperu Ruman]] fl-aqwa tiegħu fil-117 W.K. (il-vassalli bir-roża)]]
Il-'''Fruntieri tal-Imperu Ruman''', li varjaw matul l-[[Storja|istorja]] tal-imperu, twettqu bħala kombinament ta' toroq militari u fortijiet ikkollegati, fruntieri naturali (b'mod partikolari x-xmajjar [[Renu]] u d-[[Danubju]]) u fortifikazzjonijiet magħmula mill-[[bniedem]] li kienu jisseparaw l-artijiet tal-imperu mill-pajjiżi lil hinn minnu.

== ''Limes'' ==
It-terminu ''limes'' xi kultant jintuża mill-istudjużi moderni biex jirreferu għall-fruntieri tal-Imperu Ruman iżda ma kienx jintuża mir-Rumani. Wara s-seklu 3 W.K. kien terminu amministrattiv, li kien jindika distrett militari, ikkmandat minn ''dux limitis''.
[[Stampa:Roman Empire 125 political map.svg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-Imperu Ruman fil-125 matul ir-renju tal-Imperatur Adrijanu.]]
In-nom [[Lingwa Latina|Latin]] ''limes'' kellu għadd ta' tifsiriet differenti: mogħdija li timmarka l-konfini tal-għelieqi; linja jew markatur ta' konfini; kwalunkwe triq jew mogħdija; kwalunkwe kanal, pereżempju kanal ta' nixxiegħa; jew kwalunkwe distinzjoni jew differenza bejn żewġ affarijiet.

Fil-Brittanja, l-Imperu bena żewġ ħitan wieħed wara l-ieħor; għall-Mawretanja (illum il-Magreb) kien hemm ħajt wieħed bil-fortijiet fuq kull naħa. F'postijiet oħra, bħas-[[Sirja]] u l-''Arabia Petraea'', ma kienx hemm ħajt kontinwu; minflok kien hemm network ta' insedjamenti u fortijiet fil-fruntiera okkupati mill-armata Rumana. F'''Dacia'', il-''limes'' bejn il-[[Baħar l-Iswed]] u d-Danubju kienu taħlita ta' dawn tal-aħħar u difiżi bil-ħitan: il-''Limes Moesiae'' kienu l-amalgamazzjoni tat-tnejn li huma, u xi kultant anke tliet linji ta' ''vallum'', b'Kamp Kbir u bosta kampijiet żgħar mifruxa tul il-fortifikazzjonijiet.

== Fruntieri tat-Tramuntana ==
[[Stampa:Karte limes.jpg|daqsminuri|Il-''limes'' li pproteġew l-imperu mill-attakki Ġermaniżi.]]
Fl-[[Ewropa]] kontinentali, il-fruntieri ġeneralment kienu ddefiniti sew. Normalment kienu jsegwu x-xmajjar ewlenin bħar-Renju u d-Danubju. Minkejja dan, mhux dejjem kienu l-linji finali tal-fruntiera; il-provinċja ta' ''Dacia'', illum il-ġurnata r-[[Rumanija]], kienet kompletament fl-iktar parti 'l bogħod tad-Danubju, u l-provinċja ta' ''Germania Magna'', li ma għandhiex tiġi konfuża ma' ''Germania Inferior'' u ma' ''Germania Superior'', kienet l-art bejn ir-Renu, id-Danubju u l-[[Elbe]], għalkemm din il-provinċja ntilfet fil-Battalja tal-Foresta ta' Teutoburg tliet snin wara li nħolqot.

Fir-[[Renju Unit]], kemm [[Adrijanu]] kif ukoll [[Antoninus Pius]] bnew difiżi biex jipproteġu l-provinċja ta' Brittanja mill-Kaledonjani. Il-[[Ħajt ta' Adrijanu]], li nbena fil-122 kellu gwarniġjon ta' 10,000 suldat, filwaqt li l-[[Ħajt ta' Antoninu]], li nbena bejn il-142 u l-144, ġie abbandunat sal-164 u okkupat mill-ġdid għal perjodu qasir fil-208, fir-renju ta' [[Septimius Severus]].

== Fruntieri Pannonjani ==
[[Stampa:Limes4.png|xellug|daqsminuri|Mappa tal-''limes'' fl-Awstrija, fis-[[Slovakkja]], fl-[[Ungerija]], fil-[[Kroazja]] u fis-Serbja.]]
Il-fruntieri jew ''limes'' Pannonjani (bil-Latin: ''Limes Pannonicus'', bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Pannonischer Limes'') hija dik il-parti tal-fruntiera ffortifikata Rumana antika magħrufa bħala l-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] li tibqa' sejra għal madwar 420 km (260 mil) mill-kamp Ruman ta' [[Klosterneuburg]] fil-Baċir ta' [[Vjenna]], l-[[Awstrija]], sal-''castrum'' f'Singidunum, illum il-ġurnata [[Belgrad]], is-[[Serbja]]. Il-gwarniġjuni ta' dawn il-kampijiet kienu jipproteġu l-provinċji Pannonjani mill-attakki mit-Tramuntana minn żmien [[Awgustu]] (31 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.) sal-bidu tas-seklu 5. F'xi postijiet, din is-sezzjoni tal-''limes'' Rumani kienet taqsam ix-xmara wkoll fit-territorju tal-barbari (''Barbaricum'').
[[Stampa:Hadrians Wall map.svg|daqsminuri|Il-pożizzjoni tal-Ħajt ta' Adrijanu u tal-Ħajt ta' Antoninu fl-[[Skozja|Iskozja]] u fit-Tramuntana tal-Ingilterra.]]

== Fruntieri tal-Lvant ==
Il-fruntieri tal-Lvant inbidlu bosta drabi, peress li l-Imperu Ruman kien qed jiffaċċja żewġ qawwiet kbar, l-[[Imperu Partiku]] u l-[[Imperu tas-Sassanidi]]. Il-Partiċi kienu grupp ta' popli [[Iran|Iranjani]] li kellhom f'idejhom il-biċċa l-kbira tar-Reġjun il-Kbir tal-Iran, li llum il-ġurnata huwa l-Iran, il-Punent tal-[[Iraq]], l-[[Armenja]] u l-[[Kawkażu]]. Is-Sassanidi ħadu post il-Partiċi fil-224-226 u ġew rikonoxxuti bħala waħda mill-ikbar qawwiet dinjin biswit l-arċirivali ġar tagħhom, l-Imperu Ruman ([[Biżantini|Biżantin]]) għal perjodu ta' iktar minn 400 sena.

== Fruntieri tan-Nofsinhar ==
Fl-aqwa żmien tal-Imperu Ruman, il-fruntiera tan-Nofsinhar kienet tinsab tul id-deżerti tal-Arabja fil-[[Lvant Nofsani]] u tas-[[Saħara]] fit-Tramuntana tal-[[Afrika]], li kienu jirrappreżentaw fruntiera naturali kontra l-espansjoni. L-Imperu Ruman ikkontrolla x-xtut tal-[[Mediterran]] u l-ktajjen muntanjużi iktar 'il ġewwa. Ir-Rumani ppruvaw darbtejn jokkupaw l-[[Oażi ta' Siwa]] u fl-aħħar mill-aħħar użaw lil Siwa bħala post ta' tkeċċija. Madankollu, ir-Rumani kkontrollaw in-[[Nil]] għal bosta kilometri fl-Afrika sa Syena, Berenice, Hyerasykaminos u saħansitra Qasr Ibrim (l-iżjed fin-Nofsinhar), qrib il-fruntiera moderna bejn l-[[Eġittu]] u s-[[Sudan]], dak iż-żmien [[Meroe]], qrib ħafna tat-tropiku. Il-perjodu fejn kull waħda mill-bliet imsemmija hawn fuq kienet tirrappreżenta l-fruntiera finali ta' [[Ruma]] mhuwiex ċert.
[[Stampa:Septimius Severus' African conquests1.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-''Limes Africanus'' taħt Septimius Severus, il-fruntiera tal-Afrika Rumana (bl-iktar skur) fl-aħħar tas-seklu 2 W.K.]]
Fl-Afrika r-Rumani kkontrollaw iż-żona fit-Tramuntana tas-Saħara, mill-[[Oċean Atlantiku]]&lt;nowiki/&gt;sal-Eġittu, u l-fruntieri kienu kkontrollati permezz ta' bosta sezzjonijiet ta' fortifikazzjonijiet bħal-''Limes Arabicus'' (imsejħa wkoll ''Limes Uranus''), il-''Limes Mauretaniae'', il-''Fossatum Africae'', il-''Fossa regia'', il-''Limes Tripolitanus'', il-''Limes Numidiae'', eċċ.

Fin-Nofsinhar ta' ''Mauritania Tingitana'', ir-Rumani għamlu ''limes'' fis-seklu 3 W.K., lejn it-Tramuntana taż-żona li llum il-ġurnata hija [[Casablanca]] qrib Sala u li kienu jibqgħu sejrin sa [[Volubilis]].

Septimius Severus espanda l-''Limes Tripolitanus'' b'mod drammatiku, u saħansitra żamm preżenza militari fil-[[belt kapitali]] ta' [[Garama]] fil-203. Il-biċċa l-kbira tas-suċċess inizjali fit-twettiq ta' kampanji nkiseb minn [[Quintus Anicius Faustus]], il-legat ta' [[Legio III Augusta]].

Wara l-konkwisti Afrikani tiegħu, l-Imperu Ruman jaf laħaq l-ikbar kobor tiegħu matul ir-renju ta' Septimius Severus, fejn l-imperu kien jinkludi erja ta' 5 miljun kilometru kwadru  (2 miljun mil kwadru).

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Fruntieri tal-Imperu Ruman ewlenin ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987 bħala sit transnazzjonali tal-[[Ġermanja]] u tar-Renju Unit. Fl-2005 u fl-2008 saru xi modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit. Fl-2021 il-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1608/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Danube Limes &amp;#x28;Western Segment&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; u l-[[Fruntieri Ġermaniċi Inferjuri]] (bil-Latin: ''Limes ad Germaniam inferiorem'')&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1631/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Lower German Limes|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; tniżżlu bħala żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO separati minn dan is-sit.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/430/|titlu=Frontiers of the Roman Empire|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Bibliography ==

* De Agostini (2005). Atlante Storico De Agostini. Novara: Istituto Geografico De Agostini. &lt;nowiki&gt;ISBN 88-511-0846-3&lt;/nowiki&gt;.

* Camer, Augusto and Renato Fabietti. Corso di storia antica e medievale 1 (seconda edizione). &lt;nowiki&gt;ISBN 88-08-24230-7&lt;/nowiki&gt;.

* Grant, Michael (1994). Atlas of Classical History (5th edition). New York: Oxford Univ. Press. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-19-521074-3&lt;/nowiki&gt;.

* Scarre, Chris (1995). The Penguin Historical Atlas of Ancient Rome. London: Penguin. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-14-051329-9&lt;/nowiki&gt;.

== Iktar qari ==

* Breeze, David J. 2011. The Frontiers of Imperial Rome. Barnsley, UK: Pen &amp; Sword.

* Cordovana, Orietta Dora. 2012. &quot;Historical Ecosystems. Roman Frontier and Economic Hinterlands in North Africa.&quot; Historia 61.4: 458-494.

* Dyson, Stephen. 1985. The Creation of the Roman Frontier. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press.

* Gambash, Gil. 2015. Rome and Provincial Resistance. London: Routledge.

* Heckster, Olivier, and Ted Kaizer, eds. 2011. Frontiers in the Roman World: Proceedings of the Ninth Workshop of the International Network Impact of Empire. Leiden, The Netherlands: Brill.

* Hingley, Richard. 2012. Hadrian’s Wall: A Life. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Isaac, Benjamin. 2000. The Limits of Empire: The Roman Army in the East. Rev. ed. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Keppie, Lawrence. 2012. The Antiquarian Rediscovery of the Antonine Wall. Edinburgh: Society of Antiquaries of Scotland.

* Sterk, Andrea. 2010. &quot;Mission from Below: Captive Women and Conversion on the East Roman Frontier.&quot; Church History 79.1:1-39.

* Zietsman, J.C. 2009. &quot;Crossing the Roman frontier: Egypt in Rome (and beyond).&quot; Acta Classica 52: 1-21.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Imperu Ruman]]</text>
      <sha1>bpfxucze2xzfk9vjej14f0ae8ec7ch8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279248</id>
      <parentid>279247</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T13:13:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti arkeoloġiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10655" xml:space="preserve">[[Stampa:Roman Empire Trajan 117AD.png|daqsminuri|287x287px|L-[[Imperu Ruman]] fl-aqwa tiegħu fil-117 W.K. (il-vassalli bir-roża)]]
Il-'''Fruntieri tal-Imperu Ruman''', li varjaw matul l-[[Storja|istorja]] tal-imperu, twettqu bħala kombinament ta' toroq militari u fortijiet ikkollegati, fruntieri naturali (b'mod partikolari x-xmajjar [[Renu]] u d-[[Danubju]]) u fortifikazzjonijiet magħmula mill-[[bniedem]] li kienu jisseparaw l-artijiet tal-imperu mill-pajjiżi lil hinn minnu.

== ''Limes'' ==
It-terminu ''limes'' xi kultant jintuża mill-istudjużi moderni biex jirreferu għall-fruntieri tal-Imperu Ruman iżda ma kienx jintuża mir-Rumani. Wara s-seklu 3 W.K. kien terminu amministrattiv, li kien jindika distrett militari, ikkmandat minn ''dux limitis''.
[[Stampa:Roman Empire 125 political map.svg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-Imperu Ruman fil-125 matul ir-renju tal-Imperatur Adrijanu.]]
In-nom [[Lingwa Latina|Latin]] ''limes'' kellu għadd ta' tifsiriet differenti: mogħdija li timmarka l-konfini tal-għelieqi; linja jew markatur ta' konfini; kwalunkwe triq jew mogħdija; kwalunkwe kanal, pereżempju kanal ta' nixxiegħa; jew kwalunkwe distinzjoni jew differenza bejn żewġ affarijiet.

Fil-Brittanja, l-Imperu bena żewġ ħitan wieħed wara l-ieħor; għall-Mawretanja (illum il-Magreb) kien hemm ħajt wieħed bil-fortijiet fuq kull naħa. F'postijiet oħra, bħas-[[Sirja]] u l-''Arabia Petraea'', ma kienx hemm ħajt kontinwu; minflok kien hemm network ta' insedjamenti u fortijiet fil-fruntiera okkupati mill-armata Rumana. F'''Dacia'', il-''limes'' bejn il-[[Baħar l-Iswed]] u d-Danubju kienu taħlita ta' dawn tal-aħħar u difiżi bil-ħitan: il-''Limes Moesiae'' kienu l-amalgamazzjoni tat-tnejn li huma, u xi kultant anke tliet linji ta' ''vallum'', b'Kamp Kbir u bosta kampijiet żgħar mifruxa tul il-fortifikazzjonijiet.

== Fruntieri tat-Tramuntana ==
[[Stampa:Karte limes.jpg|daqsminuri|Il-''limes'' li pproteġew l-imperu mill-attakki Ġermaniżi.]]
Fl-[[Ewropa]] kontinentali, il-fruntieri ġeneralment kienu ddefiniti sew. Normalment kienu jsegwu x-xmajjar ewlenin bħar-Renju u d-Danubju. Minkejja dan, mhux dejjem kienu l-linji finali tal-fruntiera; il-provinċja ta' ''Dacia'', illum il-ġurnata r-[[Rumanija]], kienet kompletament fl-iktar parti 'l bogħod tad-Danubju, u l-provinċja ta' ''Germania Magna'', li ma għandhiex tiġi konfuża ma' ''Germania Inferior'' u ma' ''Germania Superior'', kienet l-art bejn ir-Renu, id-Danubju u l-[[Elbe]], għalkemm din il-provinċja ntilfet fil-Battalja tal-Foresta ta' Teutoburg tliet snin wara li nħolqot.

Fir-[[Renju Unit]], kemm [[Adrijanu]] kif ukoll [[Antoninus Pius]] bnew difiżi biex jipproteġu l-provinċja ta' Brittanja mill-Kaledonjani. Il-[[Ħajt ta' Adrijanu]], li nbena fil-122 kellu gwarniġjon ta' 10,000 suldat, filwaqt li l-[[Ħajt ta' Antoninu]], li nbena bejn il-142 u l-144, ġie abbandunat sal-164 u okkupat mill-ġdid għal perjodu qasir fil-208, fir-renju ta' [[Septimius Severus]].

== Fruntieri Pannonjani ==
[[Stampa:Limes4.png|xellug|daqsminuri|Mappa tal-''limes'' fl-Awstrija, fis-[[Slovakkja]], fl-[[Ungerija]], fil-[[Kroazja]] u fis-Serbja.]]
Il-fruntieri jew ''limes'' Pannonjani (bil-Latin: ''Limes Pannonicus'', bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Pannonischer Limes'') hija dik il-parti tal-fruntiera ffortifikata Rumana antika magħrufa bħala l-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] li tibqa' sejra għal madwar 420 km (260 mil) mill-kamp Ruman ta' [[Klosterneuburg]] fil-Baċir ta' [[Vjenna]], l-[[Awstrija]], sal-''castrum'' f'Singidunum, illum il-ġurnata [[Belgrad]], is-[[Serbja]]. Il-gwarniġjuni ta' dawn il-kampijiet kienu jipproteġu l-provinċji Pannonjani mill-attakki mit-Tramuntana minn żmien [[Awgustu]] (31 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.) sal-bidu tas-seklu 5. F'xi postijiet, din is-sezzjoni tal-''limes'' Rumani kienet taqsam ix-xmara wkoll fit-territorju tal-barbari (''Barbaricum'').
[[Stampa:Hadrians Wall map.svg|daqsminuri|Il-pożizzjoni tal-Ħajt ta' Adrijanu u tal-Ħajt ta' Antoninu fl-[[Skozja|Iskozja]] u fit-Tramuntana tal-Ingilterra.]]

== Fruntieri tal-Lvant ==
Il-fruntieri tal-Lvant inbidlu bosta drabi, peress li l-Imperu Ruman kien qed jiffaċċja żewġ qawwiet kbar, l-[[Imperu Partiku]] u l-[[Imperu tas-Sassanidi]]. Il-Partiċi kienu grupp ta' popli [[Iran|Iranjani]] li kellhom f'idejhom il-biċċa l-kbira tar-Reġjun il-Kbir tal-Iran, li llum il-ġurnata huwa l-Iran, il-Punent tal-[[Iraq]], l-[[Armenja]] u l-[[Kawkażu]]. Is-Sassanidi ħadu post il-Partiċi fil-224-226 u ġew rikonoxxuti bħala waħda mill-ikbar qawwiet dinjin biswit l-arċirivali ġar tagħhom, l-Imperu Ruman ([[Biżantini|Biżantin]]) għal perjodu ta' iktar minn 400 sena.

== Fruntieri tan-Nofsinhar ==
Fl-aqwa żmien tal-Imperu Ruman, il-fruntiera tan-Nofsinhar kienet tinsab tul id-deżerti tal-Arabja fil-[[Lvant Nofsani]] u tas-[[Saħara]] fit-Tramuntana tal-[[Afrika]], li kienu jirrappreżentaw fruntiera naturali kontra l-espansjoni. L-Imperu Ruman ikkontrolla x-xtut tal-[[Mediterran]] u l-ktajjen muntanjużi iktar 'il ġewwa. Ir-Rumani ppruvaw darbtejn jokkupaw l-[[Oażi ta' Siwa]] u fl-aħħar mill-aħħar użaw lil Siwa bħala post ta' tkeċċija. Madankollu, ir-Rumani kkontrollaw in-[[Nil]] għal bosta kilometri fl-Afrika sa Syena, Berenice, Hyerasykaminos u saħansitra Qasr Ibrim (l-iżjed fin-Nofsinhar), qrib il-fruntiera moderna bejn l-[[Eġittu]] u s-[[Sudan]], dak iż-żmien [[Meroe]], qrib ħafna tat-tropiku. Il-perjodu fejn kull waħda mill-bliet imsemmija hawn fuq kienet tirrappreżenta l-fruntiera finali ta' [[Ruma]] mhuwiex ċert.
[[Stampa:Septimius Severus' African conquests1.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-''Limes Africanus'' taħt Septimius Severus, il-fruntiera tal-Afrika Rumana (bl-iktar skur) fl-aħħar tas-seklu 2 W.K.]]
Fl-Afrika r-Rumani kkontrollaw iż-żona fit-Tramuntana tas-Saħara, mill-[[Oċean Atlantiku]]&lt;nowiki/&gt;sal-Eġittu, u l-fruntieri kienu kkontrollati permezz ta' bosta sezzjonijiet ta' fortifikazzjonijiet bħal-''Limes Arabicus'' (imsejħa wkoll ''Limes Uranus''), il-''Limes Mauretaniae'', il-''Fossatum Africae'', il-''Fossa regia'', il-''Limes Tripolitanus'', il-''Limes Numidiae'', eċċ.

Fin-Nofsinhar ta' ''Mauritania Tingitana'', ir-Rumani għamlu ''limes'' fis-seklu 3 W.K., lejn it-Tramuntana taż-żona li llum il-ġurnata hija [[Casablanca]] qrib Sala u li kienu jibqgħu sejrin sa [[Volubilis]].

Septimius Severus espanda l-''Limes Tripolitanus'' b'mod drammatiku, u saħansitra żamm preżenza militari fil-[[belt kapitali]] ta' [[Garama]] fil-203. Il-biċċa l-kbira tas-suċċess inizjali fit-twettiq ta' kampanji nkiseb minn [[Quintus Anicius Faustus]], il-legat ta' [[Legio III Augusta]].

Wara l-konkwisti Afrikani tiegħu, l-Imperu Ruman jaf laħaq l-ikbar kobor tiegħu matul ir-renju ta' Septimius Severus, fejn l-imperu kien jinkludi erja ta' 5 miljun kilometru kwadru  (2 miljun mil kwadru).

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Fruntieri tal-Imperu Ruman ewlenin ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987 bħala sit transnazzjonali tal-[[Ġermanja]] u tar-Renju Unit. Fl-2005 u fl-2008 saru xi modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit. Fl-2021 il-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1608/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Danube Limes &amp;#x28;Western Segment&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; u l-[[Fruntieri Ġermaniċi Inferjuri]] (bil-Latin: ''Limes ad Germaniam inferiorem'')&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1631/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Lower German Limes|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; tniżżlu bħala żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO separati minn dan is-sit.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/430/|titlu=Frontiers of the Roman Empire|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Bibliography ==

* De Agostini (2005). Atlante Storico De Agostini. Novara: Istituto Geografico De Agostini. &lt;nowiki&gt;ISBN 88-511-0846-3&lt;/nowiki&gt;.

* Camer, Augusto and Renato Fabietti. Corso di storia antica e medievale 1 (seconda edizione). &lt;nowiki&gt;ISBN 88-08-24230-7&lt;/nowiki&gt;.

* Grant, Michael (1994). Atlas of Classical History (5th edition). New York: Oxford Univ. Press. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-19-521074-3&lt;/nowiki&gt;.

* Scarre, Chris (1995). The Penguin Historical Atlas of Ancient Rome. London: Penguin. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-14-051329-9&lt;/nowiki&gt;.

== Iktar qari ==

* Breeze, David J. 2011. The Frontiers of Imperial Rome. Barnsley, UK: Pen &amp; Sword.

* Cordovana, Orietta Dora. 2012. &quot;Historical Ecosystems. Roman Frontier and Economic Hinterlands in North Africa.&quot; Historia 61.4: 458-494.

* Dyson, Stephen. 1985. The Creation of the Roman Frontier. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press.

* Gambash, Gil. 2015. Rome and Provincial Resistance. London: Routledge.

* Heckster, Olivier, and Ted Kaizer, eds. 2011. Frontiers in the Roman World: Proceedings of the Ninth Workshop of the International Network Impact of Empire. Leiden, The Netherlands: Brill.

* Hingley, Richard. 2012. Hadrian’s Wall: A Life. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Isaac, Benjamin. 2000. The Limits of Empire: The Roman Army in the East. Rev. ed. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Keppie, Lawrence. 2012. The Antiquarian Rediscovery of the Antonine Wall. Edinburgh: Society of Antiquaries of Scotland.

* Sterk, Andrea. 2010. &quot;Mission from Below: Captive Women and Conversion on the East Roman Frontier.&quot; Church History 79.1:1-39.

* Zietsman, J.C. 2009. &quot;Crossing the Roman frontier: Egypt in Rome (and beyond).&quot; Acta Classica 52: 1-21.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Imperu Ruman]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]</text>
      <sha1>lnabedy57uaxbh65yp6wybugxqoofii</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279249</id>
      <parentid>279248</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T13:14:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10690" xml:space="preserve">[[Stampa:Roman Empire Trajan 117AD.png|daqsminuri|287x287px|L-[[Imperu Ruman]] fl-aqwa tiegħu fil-117 W.K. (il-vassalli bir-roża)]]
Il-'''Fruntieri tal-Imperu Ruman''', li varjaw matul l-[[Storja|istorja]] tal-imperu, twettqu bħala kombinament ta' toroq militari u fortijiet ikkollegati, fruntieri naturali (b'mod partikolari x-xmajjar [[Renu]] u d-[[Danubju]]) u fortifikazzjonijiet magħmula mill-[[bniedem]] li kienu jisseparaw l-artijiet tal-imperu mill-pajjiżi lil hinn minnu.

== ''Limes'' ==
It-terminu ''limes'' xi kultant jintuża mill-istudjużi moderni biex jirreferu għall-fruntieri tal-Imperu Ruman iżda ma kienx jintuża mir-Rumani. Wara s-seklu 3 W.K. kien terminu amministrattiv, li kien jindika distrett militari, ikkmandat minn ''dux limitis''.
[[Stampa:Roman Empire 125 political map.svg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-Imperu Ruman fil-125 matul ir-renju tal-Imperatur Adrijanu.]]
In-nom [[Lingwa Latina|Latin]] ''limes'' kellu għadd ta' tifsiriet differenti: mogħdija li timmarka l-konfini tal-għelieqi; linja jew markatur ta' konfini; kwalunkwe triq jew mogħdija; kwalunkwe kanal, pereżempju kanal ta' nixxiegħa; jew kwalunkwe distinzjoni jew differenza bejn żewġ affarijiet.

Fil-Brittanja, l-Imperu bena żewġ ħitan wieħed wara l-ieħor; għall-Mawretanja (illum il-Magreb) kien hemm ħajt wieħed bil-fortijiet fuq kull naħa. F'postijiet oħra, bħas-[[Sirja]] u l-''Arabia Petraea'', ma kienx hemm ħajt kontinwu; minflok kien hemm network ta' insedjamenti u fortijiet fil-fruntiera okkupati mill-armata Rumana. F'''Dacia'', il-''limes'' bejn il-[[Baħar l-Iswed]] u d-Danubju kienu taħlita ta' dawn tal-aħħar u difiżi bil-ħitan: il-''Limes Moesiae'' kienu l-amalgamazzjoni tat-tnejn li huma, u xi kultant anke tliet linji ta' ''vallum'', b'Kamp Kbir u bosta kampijiet żgħar mifruxa tul il-fortifikazzjonijiet.

== Fruntieri tat-Tramuntana ==
[[Stampa:Karte limes.jpg|daqsminuri|Il-''limes'' li pproteġew l-imperu mill-attakki Ġermaniżi.]]
Fl-[[Ewropa]] kontinentali, il-fruntieri ġeneralment kienu ddefiniti sew. Normalment kienu jsegwu x-xmajjar ewlenin bħar-Renju u d-Danubju. Minkejja dan, mhux dejjem kienu l-linji finali tal-fruntiera; il-provinċja ta' ''Dacia'', illum il-ġurnata r-[[Rumanija]], kienet kompletament fl-iktar parti 'l bogħod tad-Danubju, u l-provinċja ta' ''Germania Magna'', li ma għandhiex tiġi konfuża ma' ''Germania Inferior'' u ma' ''Germania Superior'', kienet l-art bejn ir-Renu, id-Danubju u l-[[Elbe]], għalkemm din il-provinċja ntilfet fil-Battalja tal-Foresta ta' Teutoburg tliet snin wara li nħolqot.

Fir-[[Renju Unit]], kemm [[Adrijanu]] kif ukoll [[Antoninus Pius]] bnew difiżi biex jipproteġu l-provinċja ta' Brittanja mill-Kaledonjani. Il-[[Ħajt ta' Adrijanu]], li nbena fil-122 kellu gwarniġjon ta' 10,000 suldat, filwaqt li l-[[Ħajt ta' Antoninu]], li nbena bejn il-142 u l-144, ġie abbandunat sal-164 u okkupat mill-ġdid għal perjodu qasir fil-208, fir-renju ta' [[Septimius Severus]].

== Fruntieri Pannonjani ==
[[Stampa:Limes4.png|xellug|daqsminuri|Mappa tal-''limes'' fl-Awstrija, fis-[[Slovakkja]], fl-[[Ungerija]], fil-[[Kroazja]] u fis-Serbja.]]
Il-fruntieri jew ''limes'' Pannonjani (bil-Latin: ''Limes Pannonicus'', bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Pannonischer Limes'') hija dik il-parti tal-fruntiera ffortifikata Rumana antika magħrufa bħala l-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] li tibqa' sejra għal madwar 420 km (260 mil) mill-kamp Ruman ta' [[Klosterneuburg]] fil-Baċir ta' [[Vjenna]], l-[[Awstrija]], sal-''castrum'' f'Singidunum, illum il-ġurnata [[Belgrad]], is-[[Serbja]]. Il-gwarniġjuni ta' dawn il-kampijiet kienu jipproteġu l-provinċji Pannonjani mill-attakki mit-Tramuntana minn żmien [[Awgustu]] (31 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.) sal-bidu tas-seklu 5. F'xi postijiet, din is-sezzjoni tal-''limes'' Rumani kienet taqsam ix-xmara wkoll fit-territorju tal-barbari (''Barbaricum'').
[[Stampa:Hadrians Wall map.svg|daqsminuri|Il-pożizzjoni tal-Ħajt ta' Adrijanu u tal-Ħajt ta' Antoninu fl-[[Skozja|Iskozja]] u fit-Tramuntana tal-Ingilterra.]]

== Fruntieri tal-Lvant ==
Il-fruntieri tal-Lvant inbidlu bosta drabi, peress li l-Imperu Ruman kien qed jiffaċċja żewġ qawwiet kbar, l-[[Imperu Partiku]] u l-[[Imperu tas-Sassanidi]]. Il-Partiċi kienu grupp ta' popli [[Iran|Iranjani]] li kellhom f'idejhom il-biċċa l-kbira tar-Reġjun il-Kbir tal-Iran, li llum il-ġurnata huwa l-Iran, il-Punent tal-[[Iraq]], l-[[Armenja]] u l-[[Kawkażu]]. Is-Sassanidi ħadu post il-Partiċi fil-224-226 u ġew rikonoxxuti bħala waħda mill-ikbar qawwiet dinjin biswit l-arċirivali ġar tagħhom, l-Imperu Ruman ([[Biżantini|Biżantin]]) għal perjodu ta' iktar minn 400 sena.

== Fruntieri tan-Nofsinhar ==
Fl-aqwa żmien tal-Imperu Ruman, il-fruntiera tan-Nofsinhar kienet tinsab tul id-deżerti tal-Arabja fil-[[Lvant Nofsani]] u tas-[[Saħara]] fit-Tramuntana tal-[[Afrika]], li kienu jirrappreżentaw fruntiera naturali kontra l-espansjoni. L-Imperu Ruman ikkontrolla x-xtut tal-[[Mediterran]] u l-ktajjen muntanjużi iktar 'il ġewwa. Ir-Rumani ppruvaw darbtejn jokkupaw l-[[Oażi ta' Siwa]] u fl-aħħar mill-aħħar użaw lil Siwa bħala post ta' tkeċċija. Madankollu, ir-Rumani kkontrollaw in-[[Nil]] għal bosta kilometri fl-Afrika sa Syena, Berenice, Hyerasykaminos u saħansitra Qasr Ibrim (l-iżjed fin-Nofsinhar), qrib il-fruntiera moderna bejn l-[[Eġittu]] u s-[[Sudan]], dak iż-żmien [[Meroe]], qrib ħafna tat-tropiku. Il-perjodu fejn kull waħda mill-bliet imsemmija hawn fuq kienet tirrappreżenta l-fruntiera finali ta' [[Ruma]] mhuwiex ċert.
[[Stampa:Septimius Severus' African conquests1.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-''Limes Africanus'' taħt Septimius Severus, il-fruntiera tal-Afrika Rumana (bl-iktar skur) fl-aħħar tas-seklu 2 W.K.]]
Fl-Afrika r-Rumani kkontrollaw iż-żona fit-Tramuntana tas-Saħara, mill-[[Oċean Atlantiku]]&lt;nowiki/&gt;sal-Eġittu, u l-fruntieri kienu kkontrollati permezz ta' bosta sezzjonijiet ta' fortifikazzjonijiet bħal-''Limes Arabicus'' (imsejħa wkoll ''Limes Uranus''), il-''Limes Mauretaniae'', il-''Fossatum Africae'', il-''Fossa regia'', il-''Limes Tripolitanus'', il-''Limes Numidiae'', eċċ.

Fin-Nofsinhar ta' ''Mauritania Tingitana'', ir-Rumani għamlu ''limes'' fis-seklu 3 W.K., lejn it-Tramuntana taż-żona li llum il-ġurnata hija [[Casablanca]] qrib Sala u li kienu jibqgħu sejrin sa [[Volubilis]].

Septimius Severus espanda l-''Limes Tripolitanus'' b'mod drammatiku, u saħansitra żamm preżenza militari fil-[[belt kapitali]] ta' [[Garama]] fil-203. Il-biċċa l-kbira tas-suċċess inizjali fit-twettiq ta' kampanji nkiseb minn [[Quintus Anicius Faustus]], il-legat ta' [[Legio III Augusta]].

Wara l-konkwisti Afrikani tiegħu, l-Imperu Ruman jaf laħaq l-ikbar kobor tiegħu matul ir-renju ta' Septimius Severus, fejn l-imperu kien jinkludi erja ta' 5 miljun kilometru kwadru  (2 miljun mil kwadru).

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Fruntieri tal-Imperu Ruman ewlenin ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987 bħala sit transnazzjonali tal-[[Ġermanja]] u tar-Renju Unit. Fl-2005 u fl-2008 saru xi modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit. Fl-2021 il-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1608/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Danube Limes &amp;#x28;Western Segment&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; u l-[[Fruntieri Ġermaniċi Inferjuri]] (bil-Latin: ''Limes ad Germaniam inferiorem'')&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1631/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Lower German Limes|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; tniżżlu bħala żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO separati minn dan is-sit.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/430/|titlu=Frontiers of the Roman Empire|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Bibliography ==

* De Agostini (2005). Atlante Storico De Agostini. Novara: Istituto Geografico De Agostini. &lt;nowiki&gt;ISBN 88-511-0846-3&lt;/nowiki&gt;.

* Camer, Augusto and Renato Fabietti. Corso di storia antica e medievale 1 (seconda edizione). &lt;nowiki&gt;ISBN 88-08-24230-7&lt;/nowiki&gt;.

* Grant, Michael (1994). Atlas of Classical History (5th edition). New York: Oxford Univ. Press. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-19-521074-3&lt;/nowiki&gt;.

* Scarre, Chris (1995). The Penguin Historical Atlas of Ancient Rome. London: Penguin. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-14-051329-9&lt;/nowiki&gt;.

== Iktar qari ==

* Breeze, David J. 2011. The Frontiers of Imperial Rome. Barnsley, UK: Pen &amp; Sword.

* Cordovana, Orietta Dora. 2012. &quot;Historical Ecosystems. Roman Frontier and Economic Hinterlands in North Africa.&quot; Historia 61.4: 458-494.

* Dyson, Stephen. 1985. The Creation of the Roman Frontier. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press.

* Gambash, Gil. 2015. Rome and Provincial Resistance. London: Routledge.

* Heckster, Olivier, and Ted Kaizer, eds. 2011. Frontiers in the Roman World: Proceedings of the Ninth Workshop of the International Network Impact of Empire. Leiden, The Netherlands: Brill.

* Hingley, Richard. 2012. Hadrian’s Wall: A Life. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Isaac, Benjamin. 2000. The Limits of Empire: The Roman Army in the East. Rev. ed. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Keppie, Lawrence. 2012. The Antiquarian Rediscovery of the Antonine Wall. Edinburgh: Society of Antiquaries of Scotland.

* Sterk, Andrea. 2010. &quot;Mission from Below: Captive Women and Conversion on the East Roman Frontier.&quot; Church History 79.1:1-39.

* Zietsman, J.C. 2009. &quot;Crossing the Roman frontier: Egypt in Rome (and beyond).&quot; Acta Classica 52: 1-21.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Imperu Ruman]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>ly1g8fd6rfj6l5ro8dpxl2r9djbhawa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279250</id>
      <parentid>279249</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T13:14:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Renju Unit]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10716" xml:space="preserve">[[Stampa:Roman Empire Trajan 117AD.png|daqsminuri|287x287px|L-[[Imperu Ruman]] fl-aqwa tiegħu fil-117 W.K. (il-vassalli bir-roża)]]
Il-'''Fruntieri tal-Imperu Ruman''', li varjaw matul l-[[Storja|istorja]] tal-imperu, twettqu bħala kombinament ta' toroq militari u fortijiet ikkollegati, fruntieri naturali (b'mod partikolari x-xmajjar [[Renu]] u d-[[Danubju]]) u fortifikazzjonijiet magħmula mill-[[bniedem]] li kienu jisseparaw l-artijiet tal-imperu mill-pajjiżi lil hinn minnu.

== ''Limes'' ==
It-terminu ''limes'' xi kultant jintuża mill-istudjużi moderni biex jirreferu għall-fruntieri tal-Imperu Ruman iżda ma kienx jintuża mir-Rumani. Wara s-seklu 3 W.K. kien terminu amministrattiv, li kien jindika distrett militari, ikkmandat minn ''dux limitis''.
[[Stampa:Roman Empire 125 political map.svg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-Imperu Ruman fil-125 matul ir-renju tal-Imperatur Adrijanu.]]
In-nom [[Lingwa Latina|Latin]] ''limes'' kellu għadd ta' tifsiriet differenti: mogħdija li timmarka l-konfini tal-għelieqi; linja jew markatur ta' konfini; kwalunkwe triq jew mogħdija; kwalunkwe kanal, pereżempju kanal ta' nixxiegħa; jew kwalunkwe distinzjoni jew differenza bejn żewġ affarijiet.

Fil-Brittanja, l-Imperu bena żewġ ħitan wieħed wara l-ieħor; għall-Mawretanja (illum il-Magreb) kien hemm ħajt wieħed bil-fortijiet fuq kull naħa. F'postijiet oħra, bħas-[[Sirja]] u l-''Arabia Petraea'', ma kienx hemm ħajt kontinwu; minflok kien hemm network ta' insedjamenti u fortijiet fil-fruntiera okkupati mill-armata Rumana. F'''Dacia'', il-''limes'' bejn il-[[Baħar l-Iswed]] u d-Danubju kienu taħlita ta' dawn tal-aħħar u difiżi bil-ħitan: il-''Limes Moesiae'' kienu l-amalgamazzjoni tat-tnejn li huma, u xi kultant anke tliet linji ta' ''vallum'', b'Kamp Kbir u bosta kampijiet żgħar mifruxa tul il-fortifikazzjonijiet.

== Fruntieri tat-Tramuntana ==
[[Stampa:Karte limes.jpg|daqsminuri|Il-''limes'' li pproteġew l-imperu mill-attakki Ġermaniżi.]]
Fl-[[Ewropa]] kontinentali, il-fruntieri ġeneralment kienu ddefiniti sew. Normalment kienu jsegwu x-xmajjar ewlenin bħar-Renju u d-Danubju. Minkejja dan, mhux dejjem kienu l-linji finali tal-fruntiera; il-provinċja ta' ''Dacia'', illum il-ġurnata r-[[Rumanija]], kienet kompletament fl-iktar parti 'l bogħod tad-Danubju, u l-provinċja ta' ''Germania Magna'', li ma għandhiex tiġi konfuża ma' ''Germania Inferior'' u ma' ''Germania Superior'', kienet l-art bejn ir-Renu, id-Danubju u l-[[Elbe]], għalkemm din il-provinċja ntilfet fil-Battalja tal-Foresta ta' Teutoburg tliet snin wara li nħolqot.

Fir-[[Renju Unit]], kemm [[Adrijanu]] kif ukoll [[Antoninus Pius]] bnew difiżi biex jipproteġu l-provinċja ta' Brittanja mill-Kaledonjani. Il-[[Ħajt ta' Adrijanu]], li nbena fil-122 kellu gwarniġjon ta' 10,000 suldat, filwaqt li l-[[Ħajt ta' Antoninu]], li nbena bejn il-142 u l-144, ġie abbandunat sal-164 u okkupat mill-ġdid għal perjodu qasir fil-208, fir-renju ta' [[Septimius Severus]].

== Fruntieri Pannonjani ==
[[Stampa:Limes4.png|xellug|daqsminuri|Mappa tal-''limes'' fl-Awstrija, fis-[[Slovakkja]], fl-[[Ungerija]], fil-[[Kroazja]] u fis-Serbja.]]
Il-fruntieri jew ''limes'' Pannonjani (bil-Latin: ''Limes Pannonicus'', bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Pannonischer Limes'') hija dik il-parti tal-fruntiera ffortifikata Rumana antika magħrufa bħala l-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] li tibqa' sejra għal madwar 420 km (260 mil) mill-kamp Ruman ta' [[Klosterneuburg]] fil-Baċir ta' [[Vjenna]], l-[[Awstrija]], sal-''castrum'' f'Singidunum, illum il-ġurnata [[Belgrad]], is-[[Serbja]]. Il-gwarniġjuni ta' dawn il-kampijiet kienu jipproteġu l-provinċji Pannonjani mill-attakki mit-Tramuntana minn żmien [[Awgustu]] (31 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.) sal-bidu tas-seklu 5. F'xi postijiet, din is-sezzjoni tal-''limes'' Rumani kienet taqsam ix-xmara wkoll fit-territorju tal-barbari (''Barbaricum'').
[[Stampa:Hadrians Wall map.svg|daqsminuri|Il-pożizzjoni tal-Ħajt ta' Adrijanu u tal-Ħajt ta' Antoninu fl-[[Skozja|Iskozja]] u fit-Tramuntana tal-Ingilterra.]]

== Fruntieri tal-Lvant ==
Il-fruntieri tal-Lvant inbidlu bosta drabi, peress li l-Imperu Ruman kien qed jiffaċċja żewġ qawwiet kbar, l-[[Imperu Partiku]] u l-[[Imperu tas-Sassanidi]]. Il-Partiċi kienu grupp ta' popli [[Iran|Iranjani]] li kellhom f'idejhom il-biċċa l-kbira tar-Reġjun il-Kbir tal-Iran, li llum il-ġurnata huwa l-Iran, il-Punent tal-[[Iraq]], l-[[Armenja]] u l-[[Kawkażu]]. Is-Sassanidi ħadu post il-Partiċi fil-224-226 u ġew rikonoxxuti bħala waħda mill-ikbar qawwiet dinjin biswit l-arċirivali ġar tagħhom, l-Imperu Ruman ([[Biżantini|Biżantin]]) għal perjodu ta' iktar minn 400 sena.

== Fruntieri tan-Nofsinhar ==
Fl-aqwa żmien tal-Imperu Ruman, il-fruntiera tan-Nofsinhar kienet tinsab tul id-deżerti tal-Arabja fil-[[Lvant Nofsani]] u tas-[[Saħara]] fit-Tramuntana tal-[[Afrika]], li kienu jirrappreżentaw fruntiera naturali kontra l-espansjoni. L-Imperu Ruman ikkontrolla x-xtut tal-[[Mediterran]] u l-ktajjen muntanjużi iktar 'il ġewwa. Ir-Rumani ppruvaw darbtejn jokkupaw l-[[Oażi ta' Siwa]] u fl-aħħar mill-aħħar użaw lil Siwa bħala post ta' tkeċċija. Madankollu, ir-Rumani kkontrollaw in-[[Nil]] għal bosta kilometri fl-Afrika sa Syena, Berenice, Hyerasykaminos u saħansitra Qasr Ibrim (l-iżjed fin-Nofsinhar), qrib il-fruntiera moderna bejn l-[[Eġittu]] u s-[[Sudan]], dak iż-żmien [[Meroe]], qrib ħafna tat-tropiku. Il-perjodu fejn kull waħda mill-bliet imsemmija hawn fuq kienet tirrappreżenta l-fruntiera finali ta' [[Ruma]] mhuwiex ċert.
[[Stampa:Septimius Severus' African conquests1.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-''Limes Africanus'' taħt Septimius Severus, il-fruntiera tal-Afrika Rumana (bl-iktar skur) fl-aħħar tas-seklu 2 W.K.]]
Fl-Afrika r-Rumani kkontrollaw iż-żona fit-Tramuntana tas-Saħara, mill-[[Oċean Atlantiku]]&lt;nowiki/&gt;sal-Eġittu, u l-fruntieri kienu kkontrollati permezz ta' bosta sezzjonijiet ta' fortifikazzjonijiet bħal-''Limes Arabicus'' (imsejħa wkoll ''Limes Uranus''), il-''Limes Mauretaniae'', il-''Fossatum Africae'', il-''Fossa regia'', il-''Limes Tripolitanus'', il-''Limes Numidiae'', eċċ.

Fin-Nofsinhar ta' ''Mauritania Tingitana'', ir-Rumani għamlu ''limes'' fis-seklu 3 W.K., lejn it-Tramuntana taż-żona li llum il-ġurnata hija [[Casablanca]] qrib Sala u li kienu jibqgħu sejrin sa [[Volubilis]].

Septimius Severus espanda l-''Limes Tripolitanus'' b'mod drammatiku, u saħansitra żamm preżenza militari fil-[[belt kapitali]] ta' [[Garama]] fil-203. Il-biċċa l-kbira tas-suċċess inizjali fit-twettiq ta' kampanji nkiseb minn [[Quintus Anicius Faustus]], il-legat ta' [[Legio III Augusta]].

Wara l-konkwisti Afrikani tiegħu, l-Imperu Ruman jaf laħaq l-ikbar kobor tiegħu matul ir-renju ta' Septimius Severus, fejn l-imperu kien jinkludi erja ta' 5 miljun kilometru kwadru  (2 miljun mil kwadru).

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Fruntieri tal-Imperu Ruman ewlenin ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987 bħala sit transnazzjonali tal-[[Ġermanja]] u tar-Renju Unit. Fl-2005 u fl-2008 saru xi modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit. Fl-2021 il-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1608/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Danube Limes &amp;#x28;Western Segment&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; u l-[[Fruntieri Ġermaniċi Inferjuri]] (bil-Latin: ''Limes ad Germaniam inferiorem'')&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1631/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Lower German Limes|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; tniżżlu bħala żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO separati minn dan is-sit.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/430/|titlu=Frontiers of the Roman Empire|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Bibliography ==

* De Agostini (2005). Atlante Storico De Agostini. Novara: Istituto Geografico De Agostini. &lt;nowiki&gt;ISBN 88-511-0846-3&lt;/nowiki&gt;.

* Camer, Augusto and Renato Fabietti. Corso di storia antica e medievale 1 (seconda edizione). &lt;nowiki&gt;ISBN 88-08-24230-7&lt;/nowiki&gt;.

* Grant, Michael (1994). Atlas of Classical History (5th edition). New York: Oxford Univ. Press. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-19-521074-3&lt;/nowiki&gt;.

* Scarre, Chris (1995). The Penguin Historical Atlas of Ancient Rome. London: Penguin. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-14-051329-9&lt;/nowiki&gt;.

== Iktar qari ==

* Breeze, David J. 2011. The Frontiers of Imperial Rome. Barnsley, UK: Pen &amp; Sword.

* Cordovana, Orietta Dora. 2012. &quot;Historical Ecosystems. Roman Frontier and Economic Hinterlands in North Africa.&quot; Historia 61.4: 458-494.

* Dyson, Stephen. 1985. The Creation of the Roman Frontier. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press.

* Gambash, Gil. 2015. Rome and Provincial Resistance. London: Routledge.

* Heckster, Olivier, and Ted Kaizer, eds. 2011. Frontiers in the Roman World: Proceedings of the Ninth Workshop of the International Network Impact of Empire. Leiden, The Netherlands: Brill.

* Hingley, Richard. 2012. Hadrian’s Wall: A Life. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Isaac, Benjamin. 2000. The Limits of Empire: The Roman Army in the East. Rev. ed. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Keppie, Lawrence. 2012. The Antiquarian Rediscovery of the Antonine Wall. Edinburgh: Society of Antiquaries of Scotland.

* Sterk, Andrea. 2010. &quot;Mission from Below: Captive Women and Conversion on the East Roman Frontier.&quot; Church History 79.1:1-39.

* Zietsman, J.C. 2009. &quot;Crossing the Roman frontier: Egypt in Rome (and beyond).&quot; Acta Classica 52: 1-21.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Imperu Ruman]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Renju Unit]]</text>
      <sha1>ok3jmyitatdekfgjtg24x0lc5u1sp56</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279251</id>
      <parentid>279250</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T13:14:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Ġermanja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10741" xml:space="preserve">[[Stampa:Roman Empire Trajan 117AD.png|daqsminuri|287x287px|L-[[Imperu Ruman]] fl-aqwa tiegħu fil-117 W.K. (il-vassalli bir-roża)]]
Il-'''Fruntieri tal-Imperu Ruman''', li varjaw matul l-[[Storja|istorja]] tal-imperu, twettqu bħala kombinament ta' toroq militari u fortijiet ikkollegati, fruntieri naturali (b'mod partikolari x-xmajjar [[Renu]] u d-[[Danubju]]) u fortifikazzjonijiet magħmula mill-[[bniedem]] li kienu jisseparaw l-artijiet tal-imperu mill-pajjiżi lil hinn minnu.

== ''Limes'' ==
It-terminu ''limes'' xi kultant jintuża mill-istudjużi moderni biex jirreferu għall-fruntieri tal-Imperu Ruman iżda ma kienx jintuża mir-Rumani. Wara s-seklu 3 W.K. kien terminu amministrattiv, li kien jindika distrett militari, ikkmandat minn ''dux limitis''.
[[Stampa:Roman Empire 125 political map.svg|xellug|daqsminuri|Mappa tal-Imperu Ruman fil-125 matul ir-renju tal-Imperatur Adrijanu.]]
In-nom [[Lingwa Latina|Latin]] ''limes'' kellu għadd ta' tifsiriet differenti: mogħdija li timmarka l-konfini tal-għelieqi; linja jew markatur ta' konfini; kwalunkwe triq jew mogħdija; kwalunkwe kanal, pereżempju kanal ta' nixxiegħa; jew kwalunkwe distinzjoni jew differenza bejn żewġ affarijiet.

Fil-Brittanja, l-Imperu bena żewġ ħitan wieħed wara l-ieħor; għall-Mawretanja (illum il-Magreb) kien hemm ħajt wieħed bil-fortijiet fuq kull naħa. F'postijiet oħra, bħas-[[Sirja]] u l-''Arabia Petraea'', ma kienx hemm ħajt kontinwu; minflok kien hemm network ta' insedjamenti u fortijiet fil-fruntiera okkupati mill-armata Rumana. F'''Dacia'', il-''limes'' bejn il-[[Baħar l-Iswed]] u d-Danubju kienu taħlita ta' dawn tal-aħħar u difiżi bil-ħitan: il-''Limes Moesiae'' kienu l-amalgamazzjoni tat-tnejn li huma, u xi kultant anke tliet linji ta' ''vallum'', b'Kamp Kbir u bosta kampijiet żgħar mifruxa tul il-fortifikazzjonijiet.

== Fruntieri tat-Tramuntana ==
[[Stampa:Karte limes.jpg|daqsminuri|Il-''limes'' li pproteġew l-imperu mill-attakki Ġermaniżi.]]
Fl-[[Ewropa]] kontinentali, il-fruntieri ġeneralment kienu ddefiniti sew. Normalment kienu jsegwu x-xmajjar ewlenin bħar-Renju u d-Danubju. Minkejja dan, mhux dejjem kienu l-linji finali tal-fruntiera; il-provinċja ta' ''Dacia'', illum il-ġurnata r-[[Rumanija]], kienet kompletament fl-iktar parti 'l bogħod tad-Danubju, u l-provinċja ta' ''Germania Magna'', li ma għandhiex tiġi konfuża ma' ''Germania Inferior'' u ma' ''Germania Superior'', kienet l-art bejn ir-Renu, id-Danubju u l-[[Elbe]], għalkemm din il-provinċja ntilfet fil-Battalja tal-Foresta ta' Teutoburg tliet snin wara li nħolqot.

Fir-[[Renju Unit]], kemm [[Adrijanu]] kif ukoll [[Antoninus Pius]] bnew difiżi biex jipproteġu l-provinċja ta' Brittanja mill-Kaledonjani. Il-[[Ħajt ta' Adrijanu]], li nbena fil-122 kellu gwarniġjon ta' 10,000 suldat, filwaqt li l-[[Ħajt ta' Antoninu]], li nbena bejn il-142 u l-144, ġie abbandunat sal-164 u okkupat mill-ġdid għal perjodu qasir fil-208, fir-renju ta' [[Septimius Severus]].

== Fruntieri Pannonjani ==
[[Stampa:Limes4.png|xellug|daqsminuri|Mappa tal-''limes'' fl-Awstrija, fis-[[Slovakkja]], fl-[[Ungerija]], fil-[[Kroazja]] u fis-Serbja.]]
Il-fruntieri jew ''limes'' Pannonjani (bil-Latin: ''Limes Pannonicus'', bil-[[Lingwa Ġermaniża|Ġermaniż]]: ''Pannonischer Limes'') hija dik il-parti tal-fruntiera ffortifikata Rumana antika magħrufa bħala l-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]] li tibqa' sejra għal madwar 420 km (260 mil) mill-kamp Ruman ta' [[Klosterneuburg]] fil-Baċir ta' [[Vjenna]], l-[[Awstrija]], sal-''castrum'' f'Singidunum, illum il-ġurnata [[Belgrad]], is-[[Serbja]]. Il-gwarniġjuni ta' dawn il-kampijiet kienu jipproteġu l-provinċji Pannonjani mill-attakki mit-Tramuntana minn żmien [[Awgustu]] (31 [[Ante Christum natum|Q.K]].-14 W.K.) sal-bidu tas-seklu 5. F'xi postijiet, din is-sezzjoni tal-''limes'' Rumani kienet taqsam ix-xmara wkoll fit-territorju tal-barbari (''Barbaricum'').
[[Stampa:Hadrians Wall map.svg|daqsminuri|Il-pożizzjoni tal-Ħajt ta' Adrijanu u tal-Ħajt ta' Antoninu fl-[[Skozja|Iskozja]] u fit-Tramuntana tal-Ingilterra.]]

== Fruntieri tal-Lvant ==
Il-fruntieri tal-Lvant inbidlu bosta drabi, peress li l-Imperu Ruman kien qed jiffaċċja żewġ qawwiet kbar, l-[[Imperu Partiku]] u l-[[Imperu tas-Sassanidi]]. Il-Partiċi kienu grupp ta' popli [[Iran|Iranjani]] li kellhom f'idejhom il-biċċa l-kbira tar-Reġjun il-Kbir tal-Iran, li llum il-ġurnata huwa l-Iran, il-Punent tal-[[Iraq]], l-[[Armenja]] u l-[[Kawkażu]]. Is-Sassanidi ħadu post il-Partiċi fil-224-226 u ġew rikonoxxuti bħala waħda mill-ikbar qawwiet dinjin biswit l-arċirivali ġar tagħhom, l-Imperu Ruman ([[Biżantini|Biżantin]]) għal perjodu ta' iktar minn 400 sena.

== Fruntieri tan-Nofsinhar ==
Fl-aqwa żmien tal-Imperu Ruman, il-fruntiera tan-Nofsinhar kienet tinsab tul id-deżerti tal-Arabja fil-[[Lvant Nofsani]] u tas-[[Saħara]] fit-Tramuntana tal-[[Afrika]], li kienu jirrappreżentaw fruntiera naturali kontra l-espansjoni. L-Imperu Ruman ikkontrolla x-xtut tal-[[Mediterran]] u l-ktajjen muntanjużi iktar 'il ġewwa. Ir-Rumani ppruvaw darbtejn jokkupaw l-[[Oażi ta' Siwa]] u fl-aħħar mill-aħħar użaw lil Siwa bħala post ta' tkeċċija. Madankollu, ir-Rumani kkontrollaw in-[[Nil]] għal bosta kilometri fl-Afrika sa Syena, Berenice, Hyerasykaminos u saħansitra Qasr Ibrim (l-iżjed fin-Nofsinhar), qrib il-fruntiera moderna bejn l-[[Eġittu]] u s-[[Sudan]], dak iż-żmien [[Meroe]], qrib ħafna tat-tropiku. Il-perjodu fejn kull waħda mill-bliet imsemmija hawn fuq kienet tirrappreżenta l-fruntiera finali ta' [[Ruma]] mhuwiex ċert.
[[Stampa:Septimius Severus' African conquests1.jpg|daqsminuri|261x261px|Il-''Limes Africanus'' taħt Septimius Severus, il-fruntiera tal-Afrika Rumana (bl-iktar skur) fl-aħħar tas-seklu 2 W.K.]]
Fl-Afrika r-Rumani kkontrollaw iż-żona fit-Tramuntana tas-Saħara, mill-[[Oċean Atlantiku]]&lt;nowiki/&gt;sal-Eġittu, u l-fruntieri kienu kkontrollati permezz ta' bosta sezzjonijiet ta' fortifikazzjonijiet bħal-''Limes Arabicus'' (imsejħa wkoll ''Limes Uranus''), il-''Limes Mauretaniae'', il-''Fossatum Africae'', il-''Fossa regia'', il-''Limes Tripolitanus'', il-''Limes Numidiae'', eċċ.

Fin-Nofsinhar ta' ''Mauritania Tingitana'', ir-Rumani għamlu ''limes'' fis-seklu 3 W.K., lejn it-Tramuntana taż-żona li llum il-ġurnata hija [[Casablanca]] qrib Sala u li kienu jibqgħu sejrin sa [[Volubilis]].

Septimius Severus espanda l-''Limes Tripolitanus'' b'mod drammatiku, u saħansitra żamm preżenza militari fil-[[belt kapitali]] ta' [[Garama]] fil-203. Il-biċċa l-kbira tas-suċċess inizjali fit-twettiq ta' kampanji nkiseb minn [[Quintus Anicius Faustus]], il-legat ta' [[Legio III Augusta]].

Wara l-konkwisti Afrikani tiegħu, l-Imperu Ruman jaf laħaq l-ikbar kobor tiegħu matul ir-renju ta' Septimius Severus, fejn l-imperu kien jinkludi erja ta' 5 miljun kilometru kwadru  (2 miljun mil kwadru).

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Il-Fruntieri tal-Imperu Ruman ewlenin ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987 bħala sit transnazzjonali tal-[[Ġermanja]] u tar-Renju Unit. Fl-2005 u fl-2008 saru xi modifiki fiż-żona ta' lqugħ tas-sit. Fl-2021 il-[[Fruntieri Rumani tad-Danubju]]&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1608/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Danube Limes &amp;#x28;Western Segment&amp;#x29;|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; u l-[[Fruntieri Ġermaniċi Inferjuri]] (bil-Latin: ''Limes ad Germaniam inferiorem'')&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1631/|titlu=Frontiers of the Roman Empire &amp;ndash; The Lower German Limes|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; tniżżlu bħala żewġ Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO separati minn dan is-sit.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/430/|titlu=Frontiers of the Roman Empire|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Bibliography ==

* De Agostini (2005). Atlante Storico De Agostini. Novara: Istituto Geografico De Agostini. &lt;nowiki&gt;ISBN 88-511-0846-3&lt;/nowiki&gt;.

* Camer, Augusto and Renato Fabietti. Corso di storia antica e medievale 1 (seconda edizione). &lt;nowiki&gt;ISBN 88-08-24230-7&lt;/nowiki&gt;.

* Grant, Michael (1994). Atlas of Classical History (5th edition). New York: Oxford Univ. Press. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-19-521074-3&lt;/nowiki&gt;.

* Scarre, Chris (1995). The Penguin Historical Atlas of Ancient Rome. London: Penguin. &lt;nowiki&gt;ISBN 0-14-051329-9&lt;/nowiki&gt;.

== Iktar qari ==

* Breeze, David J. 2011. The Frontiers of Imperial Rome. Barnsley, UK: Pen &amp; Sword.

* Cordovana, Orietta Dora. 2012. &quot;Historical Ecosystems. Roman Frontier and Economic Hinterlands in North Africa.&quot; Historia 61.4: 458-494.

* Dyson, Stephen. 1985. The Creation of the Roman Frontier. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press.

* Gambash, Gil. 2015. Rome and Provincial Resistance. London: Routledge.

* Heckster, Olivier, and Ted Kaizer, eds. 2011. Frontiers in the Roman World: Proceedings of the Ninth Workshop of the International Network Impact of Empire. Leiden, The Netherlands: Brill.

* Hingley, Richard. 2012. Hadrian’s Wall: A Life. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Isaac, Benjamin. 2000. The Limits of Empire: The Roman Army in the East. Rev. ed. Oxford: Oxford Univ. Press.

* Keppie, Lawrence. 2012. The Antiquarian Rediscovery of the Antonine Wall. Edinburgh: Society of Antiquaries of Scotland.

* Sterk, Andrea. 2010. &quot;Mission from Below: Captive Women and Conversion on the East Roman Frontier.&quot; Church History 79.1:1-39.

* Zietsman, J.C. 2009. &quot;Crossing the Roman frontier: Egypt in Rome (and beyond).&quot; Acta Classica 52: 1-21.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Imperu Ruman]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Renju Unit]]
[[Kategorija:Ġermanja]]</text>
      <sha1>mgx4thrsjcztz1pthq7rpv4ii2tzn2u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fortifikazzjonijiet ta' Vauban</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28836</id>
    <revision>
      <id>279253</id>
      <timestamp>2022-08-17T14:35:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12149" xml:space="preserve">[[Stampa:Citadelle Besançon.jpg|daqsminuri|268x268px|Iċ-ċittadella ta' Besançon]]
Il-'''Fortifikazzjonijiet ta' Vauban''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] magħmul minn 12-il grupp ta' binjiet u siti ffortifikati tul il-fruntieri ta' [[Franza]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1283/|titlu=Fortifications of Vauban|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Ġew iddisinjati mill-[[arkitett]] militari rinomat [[Sébastien Le Prestre de Vauban]] (1633-1707) matul ir-renju tar-Re [[Lwiġi XIV ta' Franza|Lwiġi XIV]]. Dawn is-siti jinkludu varjetà ta' fortifikazzjonijiet, li jvarjaw minn ċittadelli, għal batteriji fil-muntanji u fortifikazzjonijiet fejn il-baħar, għal bastjuni, swar u torrijiet. Barra minn hekk, is-sit jinkludi xi bliet li nbnew mill-ġdid għalkollox minn Vauban kif ukoll torrijiet ta' komunikazzjoni. Dawn is-siti ntgħażlu peress li jirrappreżentaw ix-xogħol ta' Vauban, u huma xhieda tal-influwenza tad-disinni tiegħu fuq l-inġinerija militari u ċivili fuq skala dinjija mis-[[seklu 17]] sas-seklu 20.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

In-network ta' siti ewlenin ta' Vauban huwa ġabra ta' siti li nħoloq fit-30 ta' Marzu 2005 fuq inizjattiva tal-belt ta' [[Besançon]]. Jinkludi t-tnax-il sit li jirrappreżentaw bl-aqwa mod is-sistema ta' fortifikazzjonijiet ta' Vauban flimkien ma' żewġ siti oħra. Id-dokument tan-nominazzjoni tas-sit indikattiv intgħażel fil-5 ta' Jannar 2007 mill-Ministeru għall-[[Kultura]] biex jirrappreżenta lil Franza.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.lemonde.fr%2Fweb%2Farticle%2F0%2C1-0%402-3246%2C36-852690%4051-852747%2C0.html|titlu=Le Monde.fr : La France propose Vauban à l'Unesco|sit=archive.wikiwix.com|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Fis-7 ta' Lulju 2008, tnax-il sit min-network saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-laqgħa annwali li dik is-sena ġiet organizzata fil-belt ta' [[Quebec]], il-[[Kanada]].&lt;ref&gt;{{Ċita aħbar|data=2008-07-07|titlu=Douze fortifications de Vauban au Patrimoine mondial de l'Unesco|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2008/07/07/douze-fortifications-de-vauban-au-patrimoine-mondial-de-l-unesco_1067454_3246.html|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Storja tan-nominazzjoni tas-sit ==
[[Stampa:Villefranche-de-Conflent Fortifications Tour-du-Diable.jpg|xellug|daqsminuri|Villefranche-de-Conflent: is-swar bit-Torri tax-Xitan]]
Fl-2003, il-belt ta' Besançon investigat il-possibbiltà ta' nominazzjoni bħala sit indikattiv biex xi darba jitqies għal żieda fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Fuq parir tal-ispeċjalisti ġie deċiż li titħejja applikazzjoni għal nominazzjoni f'għamla ta' network ta' siti li jirrappreżentaw bl-aqwa mod il-ħila tal-arkitett Sébastien Le Prestre de Vauban, skont il-kriterji tal-għażla maħruġa mill-UNESCO. Għażla inizjali ta' tmien siti ġiet ifformulata fl-2005, segwita minn lista finali ta' erbatax-il sit, mill-150 fortifikazzjoni ta' Vauban fi Franza kollha. L-għażla finalment ġiet ivvalidata minn kunsill [[Xjenza|xjentifiku]] fil-31 ta' Marzu 2006, f'kompetizzjoni max-[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]], għaliex kull pajjiż membru tal-UNESCO jista' jressaq fajl wieħed għal nominazzjoni kull sena.

In-network ta' siti ta' Vauban finalment intgħażel fil-5 ta' Jannar 2007 mill-Ministeru għall-Kultura, fl-okkażjoni tat-300 sena anniversarju tal-[[mewt]] tal-arkitett.

Fis-7 ta' Lulju 2008, tnax minn erbatax-il sit tan-network inizjali ġew aċċettati fin-network finali ta' siti li saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Is-siti tal-[[Kastell ta' Bazoches]] f'Nièvre u l-forti ttrasformat f'ċittadella tal-Palazz f'Belle-Île-en-Mer f'Morbihan ġew esklużi. Iċ-ċittadella ta' Belle-Île-en-Mer ġiet irrifjutata mill-UNESCO għan-&quot;nuqqas ta' awtentiċità&quot; tagħha, b'mod partikolari minħabba proġett ta' lukanda ġo fiha. Għalkemm dan qajjem xi dubji, il-fatt li dawn iż-żewġ siti kienu proprjetajiet privati ma tqiesx f'din id-deċiżjoni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2008/07/18/deux-sites-vauban-ont-ils-ete-ecartes-du-label-unesco-pour-leur-gestion-privee_1074924_3246.html|titlu=Deux sites Vauban ont-ils été écartés du label Unesco pour leur gestion privée ?|data=2008-07-18|sit=Le Monde.fr|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.liberation.fr%2Factualite%2Fsociete%2F337529.FR.php|titlu=Vauban, nouvel élu au Patrimoine mondial de l’humanité|sit=archive.wikiwix.com|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tnax-il sit ==
[[Stampa:Carte des sites majeurs de Vauban.svg|daqsminuri|268x268px|Mappa tat-tnax-il sit]]
B'kollox hemm tnax-il sit fi Franza li jagħmlu parti minn dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO:

=== Iċ-Ċittadella ta' Vauban, Arras ===
Iċ-Ċittadella ta' Vauban, li tinsab f'[[Arras]], Pas-de-Calais, inbniet minn Vauban mill-1667 sal-1672. Iċ-Ċittadella ġiet imlaqqma ''La belle inutile'' (L-Inutli s-Sabiħa) mir-residenti għaliex qatt ma kienet involuta direttament f'xi kunflitt, u fl-aħħar mill-aħħar ma pprevjenietx lill-[[Ġermanja|Ġermaniżi]] milli jokkupaw il-belt fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] u fit-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Fi ħdan iċ-ċittadella, fuq in-naħa ta' ''La Place de Manœuvre'', inbniet [[kappella]] żgħira bi stil [[Barokk]]. Fuq barra, ''Le Mur des Fusillés'' (il-ħajt fejn kienu jiġu ġġustizzjati n-nies) jagħti ġieħ lill-218-il membru tar-Reżistenza Franċiża li ġew iġġustizzjati b'tir fil-foss taċ-ċittadella matul it-Tieni Gwerra Dinjija.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/document/152259|titlu=The work of Vauban (France): C 1283 ICOMOS Report.}}&lt;/ref&gt;

=== Iċ-Ċittadella ta' Besançon ===
Iċ-Ċittadella ta' Besançon, f'Besançon, Doubs, titqies bħala waħda mill-ifjen xogħlijiet tal-arkitettura militari ta' Vauban. Iċ-ċittadella tokkupa 11-il ettaru (27 akru) fuq l-Għolja Saint-Etienne, waħda mis-seba' għoljiet li jħarsu lil Besançon, il-[[belt kapitali]] ta' Franche-Comté. L-Għolja Saint-Etienne tokkupa parti minn lilwa fix-xmara [[Doubs]], u b'hekk is-sit kellu importanza strateġika li [[Ġulju Ċesri]] għaraf saħansitra fit-58 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Iċ-ċittadella, li nbniet bejn l-1668 u l-1683, tħares fuq il-parti l-antika tal-belt u l-lilwa fix-xmara. Iċ-ċittadella nbniet fuq qisha tinja fil-blat fuq roqgħa rettangolari, u tul il-wisa' tagħha fiha tliet bastjuni suċċessivi u warajhom jestendu tliet [[Pjazza|pjazez]]. Ir-raħal kollu huwa mdawwar b'mogħdijiet ċirkolari u mgħasses b'diversi torrijiet tal-għassa u ħitan bl-amberżuni għall-għassiesa. Il-ħitan jew is-swar jaslu sa għoli ta' 15-il metru sa 20 metru (49 pied sa 66 pied) u għandhom ħxuna ta' bejn ħames metri u sitt metri (16-il pied u 20 pied). Inkluż fis-sit ukoll huwa l-Forti Griffon, li nbena bejn l-1680 u l-1684.

=== Is-siti ta' Blaye-Cussac-Fort-Médoc ===
Iċ-ċittadella ta' Blaye, is-swar tal-belt, il-Forti Paté u l-Forti Médoc jinsabu f'Blaye-Cussac-Fort-Médoc, Gironde. Iċ-ċittadella ta' Blaye nbniet bejn l-1686 u l-1689, u l-Forti Paté u l-Forti Médoc fil-qrib inbnew fl-1689-1700. Dawn is-siti ħdejn xulxin tul l-estwarju tal-Gironde għenu fil-protezzjoni ta' [[Bordeaux]] f'każ ta' invażjoni possibbli mill-baħar.

=== Briançon, Hautes-Alpes ===
Dan is-sit, li jinsab f'Briançon, Hautes-Alpes, fih swar, erba' fortijiet (inkluż il-Fort des Trois-Têtes u l-Fort du Randouillet), ir-Redoute des Salettes, l-''ouvrage de la communication Y'', kif ukoll il-Pont ta' Asfeld. Is-swar tar-raħal [[Medjuevu|Medjevali]] ġew rikostruwiti minn Vauban bejn l-1692 u l-1700, filwaqt li l-fortijiet inbnew skont l-ispeċifikazzjonijiet tiegħu bejn l-1709 u l-1732, it-torri ta' komunikazzjoni nbena bejn l-1724 u l-1734, u l-Pont ta' Asfeld inbena bejn l-1729 u l-1731.

=== It-''Tour Vauban'' ===
It-''Tour Vauban,'' magħruf ukoll bħala t-''Tour dorée'' (jiġifieri t-&quot;Torri Indurat&quot;) jinsab f'Camaret-sur-Mer, [[Finistère]]. Huwa torri difensiv poligonali għoli 18-il metru li nbena bejn l-1693 u l-1695 skont pjanta ta' Vauban fuq is-Sillon f'Camaret-sur-Mer, bħala parti mill-fortifikazzjonijiet tal-passaġġ ta' [[Brest]]. Għandu tliet sulari u huwa mdawwar bis-swar, dar tal-gwardjani u batterija li tiflaħ sa 11-il kanun kif ukoll fonderija tal-balal tal-kanuni li nżdiedet fil-perjodu tar-[[Rivoluzzjoni Franċiża]].

=== ''Ville neuve'', Longwy ===
[[Stampa:Porte de France en automne.jpg|daqsminuri|Longwy]]
Il-''ville neuve'' (jiġifieri l-belt il-ġdida) tinsab f'[[Longwy]], Meurthe-et-Moselle. Il-belt il-ġdida kollha ġiet iddisinjata u mibnija minn Vauban mill-1679. Għandha għamla eżagonali skont pjanta regolari madwar pjazza għall-parati u mdawra fil-ġnub minn bastjuni. Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-belt inqerdet minn bosta assedji, ħafna elementi tal-arkitettura militari għadhom sħaħ.

=== ''Place forte'', Mont-Dauphin ===
Is-sit tal-''place forte'' jinsab f'Mont-Dauphin, Hautes-Alpes. Mibni fl-1692 minn Vauban fil-quċċata ta' promontorju, għandu pjanta ortogonali u fih diversi binjiet militari li jmorru lura għas-sekli 16 sa 18.

=== Iċ-ċittadella u s-swar ta' Mount-Louis ===
Iċ-ċittadella u s-swar ta' Mont-Louis jinsabu f'Mont-Louis, Pyrénées-Orientales. Dawn inbnew fl-1679 sabiex jiffaċilitaw il-qsim transfruntier ma' [[Spanja]], u jinkludu ċittadella kwadra u swar iffortifikati b'25 post tal-għassa.

=== ''Ville neuve'', Neuf-Brisach ===
Il-''ville neuve'' f'Neuf-Brisach, Haut-Rhin tinsab qrib il-fruntiera bejn Franza u l-Ġermanja. Inbniet mill-ġdid minn Vauban bejn l-1698 u l-1703, u hija waħda mill-aħħar xogħlijiet ta' Vauban, bil-ħsieb li tgħasses il-fruntiera mal-Ġermanja (dak iż-żmien l-[[Imperu Ruman]] Sagru). Hija l-unika eżempju tat-&quot;tielet sistema ffortifikata&quot; ta' Vauban, bi swar doppji.

=== Iċ-ċittadella u s-swar ta' Saint-Martin-de-Ré ===
Iċ-ċittadella u s-swar ta' Saint-Martin-de-Ré, Charente-Maritime ġew iddisinjati minn Vauban bejn l-1681 u l-1685. Iċ-ċittadella, imdawra minn sitt bastjuni u ħandaq mingħajr ilma, inbniet f'erbgħin jum biss.

=== It-torrijiet tal-għassa ta' Saint-Vaast-la-Hougue ===
Żewġ torrijiet tal-għassa ddisinjati minn Vauban u mill-istudent tiegħu jinsabu fil-komun ta' Saint-Vaast-la-Hougue, Manche. Qegħdin faċċata ta' xulxin fil-Bajja ta' Saint-Vaast, u l-itwal wieħed minnhom ta' żewġ sulari jinsab fuq il-gżira ta' [[Tatihou]]. Mibnija fl-1694, it-torrijiet tal-għassa għandhom għamla konika maqtugħa, u huma mdawra b'forti b'bastjun, li fih diversi kappelli, barrakki u mħażen tal-porvli.

=== Is-siti ta' Villefranche-de-Conflent ===
Il-Forti Libéria, il-Cova Bastera, u s-swar ta' Villefranche-de-Conflent, Pyrénées-Orientales huma wkoll parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-alterazzjonijiet li wettaq Vauban fuq is-swar bdew fl-1669, filwaqt li l-Forti Libéria nbena fl-1679, u l-Cova Bastera nbniet wara l-mewt ta' Vauban fl-1707.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Neuf-Brisach 007 850.jpg|daqsminuri|293x293px|Neuf-Brisach]]
Il-Fortifikazzjonijiet ta' Vauban ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2008.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' &quot;Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem&quot;; il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>nrl1kvtudad25kbz381v8k4rx23l7ct</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279254</id>
      <parentid>279253</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T14:35:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Fortizzi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12174" xml:space="preserve">[[Stampa:Citadelle Besançon.jpg|daqsminuri|268x268px|Iċ-ċittadella ta' Besançon]]
Il-'''Fortifikazzjonijiet ta' Vauban''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] magħmul minn 12-il grupp ta' binjiet u siti ffortifikati tul il-fruntieri ta' [[Franza]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1283/|titlu=Fortifications of Vauban|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Ġew iddisinjati mill-[[arkitett]] militari rinomat [[Sébastien Le Prestre de Vauban]] (1633-1707) matul ir-renju tar-Re [[Lwiġi XIV ta' Franza|Lwiġi XIV]]. Dawn is-siti jinkludu varjetà ta' fortifikazzjonijiet, li jvarjaw minn ċittadelli, għal batteriji fil-muntanji u fortifikazzjonijiet fejn il-baħar, għal bastjuni, swar u torrijiet. Barra minn hekk, is-sit jinkludi xi bliet li nbnew mill-ġdid għalkollox minn Vauban kif ukoll torrijiet ta' komunikazzjoni. Dawn is-siti ntgħażlu peress li jirrappreżentaw ix-xogħol ta' Vauban, u huma xhieda tal-influwenza tad-disinni tiegħu fuq l-inġinerija militari u ċivili fuq skala dinjija mis-[[seklu 17]] sas-seklu 20.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

In-network ta' siti ewlenin ta' Vauban huwa ġabra ta' siti li nħoloq fit-30 ta' Marzu 2005 fuq inizjattiva tal-belt ta' [[Besançon]]. Jinkludi t-tnax-il sit li jirrappreżentaw bl-aqwa mod is-sistema ta' fortifikazzjonijiet ta' Vauban flimkien ma' żewġ siti oħra. Id-dokument tan-nominazzjoni tas-sit indikattiv intgħażel fil-5 ta' Jannar 2007 mill-Ministeru għall-[[Kultura]] biex jirrappreżenta lil Franza.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.lemonde.fr%2Fweb%2Farticle%2F0%2C1-0%402-3246%2C36-852690%4051-852747%2C0.html|titlu=Le Monde.fr : La France propose Vauban à l'Unesco|sit=archive.wikiwix.com|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Fis-7 ta' Lulju 2008, tnax-il sit min-network saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-laqgħa annwali li dik is-sena ġiet organizzata fil-belt ta' [[Quebec]], il-[[Kanada]].&lt;ref&gt;{{Ċita aħbar|data=2008-07-07|titlu=Douze fortifications de Vauban au Patrimoine mondial de l'Unesco|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2008/07/07/douze-fortifications-de-vauban-au-patrimoine-mondial-de-l-unesco_1067454_3246.html|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Storja tan-nominazzjoni tas-sit ==
[[Stampa:Villefranche-de-Conflent Fortifications Tour-du-Diable.jpg|xellug|daqsminuri|Villefranche-de-Conflent: is-swar bit-Torri tax-Xitan]]
Fl-2003, il-belt ta' Besançon investigat il-possibbiltà ta' nominazzjoni bħala sit indikattiv biex xi darba jitqies għal żieda fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Fuq parir tal-ispeċjalisti ġie deċiż li titħejja applikazzjoni għal nominazzjoni f'għamla ta' network ta' siti li jirrappreżentaw bl-aqwa mod il-ħila tal-arkitett Sébastien Le Prestre de Vauban, skont il-kriterji tal-għażla maħruġa mill-UNESCO. Għażla inizjali ta' tmien siti ġiet ifformulata fl-2005, segwita minn lista finali ta' erbatax-il sit, mill-150 fortifikazzjoni ta' Vauban fi Franza kollha. L-għażla finalment ġiet ivvalidata minn kunsill [[Xjenza|xjentifiku]] fil-31 ta' Marzu 2006, f'kompetizzjoni max-[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]], għaliex kull pajjiż membru tal-UNESCO jista' jressaq fajl wieħed għal nominazzjoni kull sena.

In-network ta' siti ta' Vauban finalment intgħażel fil-5 ta' Jannar 2007 mill-Ministeru għall-Kultura, fl-okkażjoni tat-300 sena anniversarju tal-[[mewt]] tal-arkitett.

Fis-7 ta' Lulju 2008, tnax minn erbatax-il sit tan-network inizjali ġew aċċettati fin-network finali ta' siti li saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Is-siti tal-[[Kastell ta' Bazoches]] f'Nièvre u l-forti ttrasformat f'ċittadella tal-Palazz f'Belle-Île-en-Mer f'Morbihan ġew esklużi. Iċ-ċittadella ta' Belle-Île-en-Mer ġiet irrifjutata mill-UNESCO għan-&quot;nuqqas ta' awtentiċità&quot; tagħha, b'mod partikolari minħabba proġett ta' lukanda ġo fiha. Għalkemm dan qajjem xi dubji, il-fatt li dawn iż-żewġ siti kienu proprjetajiet privati ma tqiesx f'din id-deċiżjoni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2008/07/18/deux-sites-vauban-ont-ils-ete-ecartes-du-label-unesco-pour-leur-gestion-privee_1074924_3246.html|titlu=Deux sites Vauban ont-ils été écartés du label Unesco pour leur gestion privée ?|data=2008-07-18|sit=Le Monde.fr|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.liberation.fr%2Factualite%2Fsociete%2F337529.FR.php|titlu=Vauban, nouvel élu au Patrimoine mondial de l’humanité|sit=archive.wikiwix.com|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tnax-il sit ==
[[Stampa:Carte des sites majeurs de Vauban.svg|daqsminuri|268x268px|Mappa tat-tnax-il sit]]
B'kollox hemm tnax-il sit fi Franza li jagħmlu parti minn dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO:

=== Iċ-Ċittadella ta' Vauban, Arras ===
Iċ-Ċittadella ta' Vauban, li tinsab f'[[Arras]], Pas-de-Calais, inbniet minn Vauban mill-1667 sal-1672. Iċ-Ċittadella ġiet imlaqqma ''La belle inutile'' (L-Inutli s-Sabiħa) mir-residenti għaliex qatt ma kienet involuta direttament f'xi kunflitt, u fl-aħħar mill-aħħar ma pprevjenietx lill-[[Ġermanja|Ġermaniżi]] milli jokkupaw il-belt fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] u fit-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Fi ħdan iċ-ċittadella, fuq in-naħa ta' ''La Place de Manœuvre'', inbniet [[kappella]] żgħira bi stil [[Barokk]]. Fuq barra, ''Le Mur des Fusillés'' (il-ħajt fejn kienu jiġu ġġustizzjati n-nies) jagħti ġieħ lill-218-il membru tar-Reżistenza Franċiża li ġew iġġustizzjati b'tir fil-foss taċ-ċittadella matul it-Tieni Gwerra Dinjija.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/document/152259|titlu=The work of Vauban (France): C 1283 ICOMOS Report.}}&lt;/ref&gt;

=== Iċ-Ċittadella ta' Besançon ===
Iċ-Ċittadella ta' Besançon, f'Besançon, Doubs, titqies bħala waħda mill-ifjen xogħlijiet tal-arkitettura militari ta' Vauban. Iċ-ċittadella tokkupa 11-il ettaru (27 akru) fuq l-Għolja Saint-Etienne, waħda mis-seba' għoljiet li jħarsu lil Besançon, il-[[belt kapitali]] ta' Franche-Comté. L-Għolja Saint-Etienne tokkupa parti minn lilwa fix-xmara [[Doubs]], u b'hekk is-sit kellu importanza strateġika li [[Ġulju Ċesri]] għaraf saħansitra fit-58 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Iċ-ċittadella, li nbniet bejn l-1668 u l-1683, tħares fuq il-parti l-antika tal-belt u l-lilwa fix-xmara. Iċ-ċittadella nbniet fuq qisha tinja fil-blat fuq roqgħa rettangolari, u tul il-wisa' tagħha fiha tliet bastjuni suċċessivi u warajhom jestendu tliet [[Pjazza|pjazez]]. Ir-raħal kollu huwa mdawwar b'mogħdijiet ċirkolari u mgħasses b'diversi torrijiet tal-għassa u ħitan bl-amberżuni għall-għassiesa. Il-ħitan jew is-swar jaslu sa għoli ta' 15-il metru sa 20 metru (49 pied sa 66 pied) u għandhom ħxuna ta' bejn ħames metri u sitt metri (16-il pied u 20 pied). Inkluż fis-sit ukoll huwa l-Forti Griffon, li nbena bejn l-1680 u l-1684.

=== Is-siti ta' Blaye-Cussac-Fort-Médoc ===
Iċ-ċittadella ta' Blaye, is-swar tal-belt, il-Forti Paté u l-Forti Médoc jinsabu f'Blaye-Cussac-Fort-Médoc, Gironde. Iċ-ċittadella ta' Blaye nbniet bejn l-1686 u l-1689, u l-Forti Paté u l-Forti Médoc fil-qrib inbnew fl-1689-1700. Dawn is-siti ħdejn xulxin tul l-estwarju tal-Gironde għenu fil-protezzjoni ta' [[Bordeaux]] f'każ ta' invażjoni possibbli mill-baħar.

=== Briançon, Hautes-Alpes ===
Dan is-sit, li jinsab f'Briançon, Hautes-Alpes, fih swar, erba' fortijiet (inkluż il-Fort des Trois-Têtes u l-Fort du Randouillet), ir-Redoute des Salettes, l-''ouvrage de la communication Y'', kif ukoll il-Pont ta' Asfeld. Is-swar tar-raħal [[Medjuevu|Medjevali]] ġew rikostruwiti minn Vauban bejn l-1692 u l-1700, filwaqt li l-fortijiet inbnew skont l-ispeċifikazzjonijiet tiegħu bejn l-1709 u l-1732, it-torri ta' komunikazzjoni nbena bejn l-1724 u l-1734, u l-Pont ta' Asfeld inbena bejn l-1729 u l-1731.

=== It-''Tour Vauban'' ===
It-''Tour Vauban,'' magħruf ukoll bħala t-''Tour dorée'' (jiġifieri t-&quot;Torri Indurat&quot;) jinsab f'Camaret-sur-Mer, [[Finistère]]. Huwa torri difensiv poligonali għoli 18-il metru li nbena bejn l-1693 u l-1695 skont pjanta ta' Vauban fuq is-Sillon f'Camaret-sur-Mer, bħala parti mill-fortifikazzjonijiet tal-passaġġ ta' [[Brest]]. Għandu tliet sulari u huwa mdawwar bis-swar, dar tal-gwardjani u batterija li tiflaħ sa 11-il kanun kif ukoll fonderija tal-balal tal-kanuni li nżdiedet fil-perjodu tar-[[Rivoluzzjoni Franċiża]].

=== ''Ville neuve'', Longwy ===
[[Stampa:Porte de France en automne.jpg|daqsminuri|Longwy]]
Il-''ville neuve'' (jiġifieri l-belt il-ġdida) tinsab f'[[Longwy]], Meurthe-et-Moselle. Il-belt il-ġdida kollha ġiet iddisinjata u mibnija minn Vauban mill-1679. Għandha għamla eżagonali skont pjanta regolari madwar pjazza għall-parati u mdawra fil-ġnub minn bastjuni. Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-belt inqerdet minn bosta assedji, ħafna elementi tal-arkitettura militari għadhom sħaħ.

=== ''Place forte'', Mont-Dauphin ===
Is-sit tal-''place forte'' jinsab f'Mont-Dauphin, Hautes-Alpes. Mibni fl-1692 minn Vauban fil-quċċata ta' promontorju, għandu pjanta ortogonali u fih diversi binjiet militari li jmorru lura għas-sekli 16 sa 18.

=== Iċ-ċittadella u s-swar ta' Mount-Louis ===
Iċ-ċittadella u s-swar ta' Mont-Louis jinsabu f'Mont-Louis, Pyrénées-Orientales. Dawn inbnew fl-1679 sabiex jiffaċilitaw il-qsim transfruntier ma' [[Spanja]], u jinkludu ċittadella kwadra u swar iffortifikati b'25 post tal-għassa.

=== ''Ville neuve'', Neuf-Brisach ===
Il-''ville neuve'' f'Neuf-Brisach, Haut-Rhin tinsab qrib il-fruntiera bejn Franza u l-Ġermanja. Inbniet mill-ġdid minn Vauban bejn l-1698 u l-1703, u hija waħda mill-aħħar xogħlijiet ta' Vauban, bil-ħsieb li tgħasses il-fruntiera mal-Ġermanja (dak iż-żmien l-[[Imperu Ruman]] Sagru). Hija l-unika eżempju tat-&quot;tielet sistema ffortifikata&quot; ta' Vauban, bi swar doppji.

=== Iċ-ċittadella u s-swar ta' Saint-Martin-de-Ré ===
Iċ-ċittadella u s-swar ta' Saint-Martin-de-Ré, Charente-Maritime ġew iddisinjati minn Vauban bejn l-1681 u l-1685. Iċ-ċittadella, imdawra minn sitt bastjuni u ħandaq mingħajr ilma, inbniet f'erbgħin jum biss.

=== It-torrijiet tal-għassa ta' Saint-Vaast-la-Hougue ===
Żewġ torrijiet tal-għassa ddisinjati minn Vauban u mill-istudent tiegħu jinsabu fil-komun ta' Saint-Vaast-la-Hougue, Manche. Qegħdin faċċata ta' xulxin fil-Bajja ta' Saint-Vaast, u l-itwal wieħed minnhom ta' żewġ sulari jinsab fuq il-gżira ta' [[Tatihou]]. Mibnija fl-1694, it-torrijiet tal-għassa għandhom għamla konika maqtugħa, u huma mdawra b'forti b'bastjun, li fih diversi kappelli, barrakki u mħażen tal-porvli.

=== Is-siti ta' Villefranche-de-Conflent ===
Il-Forti Libéria, il-Cova Bastera, u s-swar ta' Villefranche-de-Conflent, Pyrénées-Orientales huma wkoll parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-alterazzjonijiet li wettaq Vauban fuq is-swar bdew fl-1669, filwaqt li l-Forti Libéria nbena fl-1679, u l-Cova Bastera nbniet wara l-mewt ta' Vauban fl-1707.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Neuf-Brisach 007 850.jpg|daqsminuri|293x293px|Neuf-Brisach]]
Il-Fortifikazzjonijiet ta' Vauban ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2008.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' &quot;Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem&quot;; il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Fortizzi]]</text>
      <sha1>08bjb9wflx735i2mfrnnoznw25reefu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279255</id>
      <parentid>279254</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T14:35:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Franza]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12196" xml:space="preserve">[[Stampa:Citadelle Besançon.jpg|daqsminuri|268x268px|Iċ-ċittadella ta' Besançon]]
Il-'''Fortifikazzjonijiet ta' Vauban''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] magħmul minn 12-il grupp ta' binjiet u siti ffortifikati tul il-fruntieri ta' [[Franza]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1283/|titlu=Fortifications of Vauban|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Ġew iddisinjati mill-[[arkitett]] militari rinomat [[Sébastien Le Prestre de Vauban]] (1633-1707) matul ir-renju tar-Re [[Lwiġi XIV ta' Franza|Lwiġi XIV]]. Dawn is-siti jinkludu varjetà ta' fortifikazzjonijiet, li jvarjaw minn ċittadelli, għal batteriji fil-muntanji u fortifikazzjonijiet fejn il-baħar, għal bastjuni, swar u torrijiet. Barra minn hekk, is-sit jinkludi xi bliet li nbnew mill-ġdid għalkollox minn Vauban kif ukoll torrijiet ta' komunikazzjoni. Dawn is-siti ntgħażlu peress li jirrappreżentaw ix-xogħol ta' Vauban, u huma xhieda tal-influwenza tad-disinni tiegħu fuq l-inġinerija militari u ċivili fuq skala dinjija mis-[[seklu 17]] sas-seklu 20.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

In-network ta' siti ewlenin ta' Vauban huwa ġabra ta' siti li nħoloq fit-30 ta' Marzu 2005 fuq inizjattiva tal-belt ta' [[Besançon]]. Jinkludi t-tnax-il sit li jirrappreżentaw bl-aqwa mod is-sistema ta' fortifikazzjonijiet ta' Vauban flimkien ma' żewġ siti oħra. Id-dokument tan-nominazzjoni tas-sit indikattiv intgħażel fil-5 ta' Jannar 2007 mill-Ministeru għall-[[Kultura]] biex jirrappreżenta lil Franza.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.lemonde.fr%2Fweb%2Farticle%2F0%2C1-0%402-3246%2C36-852690%4051-852747%2C0.html|titlu=Le Monde.fr : La France propose Vauban à l'Unesco|sit=archive.wikiwix.com|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Fis-7 ta' Lulju 2008, tnax-il sit min-network saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-laqgħa annwali li dik is-sena ġiet organizzata fil-belt ta' [[Quebec]], il-[[Kanada]].&lt;ref&gt;{{Ċita aħbar|data=2008-07-07|titlu=Douze fortifications de Vauban au Patrimoine mondial de l'Unesco|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2008/07/07/douze-fortifications-de-vauban-au-patrimoine-mondial-de-l-unesco_1067454_3246.html|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Storja tan-nominazzjoni tas-sit ==
[[Stampa:Villefranche-de-Conflent Fortifications Tour-du-Diable.jpg|xellug|daqsminuri|Villefranche-de-Conflent: is-swar bit-Torri tax-Xitan]]
Fl-2003, il-belt ta' Besançon investigat il-possibbiltà ta' nominazzjoni bħala sit indikattiv biex xi darba jitqies għal żieda fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Fuq parir tal-ispeċjalisti ġie deċiż li titħejja applikazzjoni għal nominazzjoni f'għamla ta' network ta' siti li jirrappreżentaw bl-aqwa mod il-ħila tal-arkitett Sébastien Le Prestre de Vauban, skont il-kriterji tal-għażla maħruġa mill-UNESCO. Għażla inizjali ta' tmien siti ġiet ifformulata fl-2005, segwita minn lista finali ta' erbatax-il sit, mill-150 fortifikazzjoni ta' Vauban fi Franza kollha. L-għażla finalment ġiet ivvalidata minn kunsill [[Xjenza|xjentifiku]] fil-31 ta' Marzu 2006, f'kompetizzjoni max-[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]], għaliex kull pajjiż membru tal-UNESCO jista' jressaq fajl wieħed għal nominazzjoni kull sena.

In-network ta' siti ta' Vauban finalment intgħażel fil-5 ta' Jannar 2007 mill-Ministeru għall-Kultura, fl-okkażjoni tat-300 sena anniversarju tal-[[mewt]] tal-arkitett.

Fis-7 ta' Lulju 2008, tnax minn erbatax-il sit tan-network inizjali ġew aċċettati fin-network finali ta' siti li saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Is-siti tal-[[Kastell ta' Bazoches]] f'Nièvre u l-forti ttrasformat f'ċittadella tal-Palazz f'Belle-Île-en-Mer f'Morbihan ġew esklużi. Iċ-ċittadella ta' Belle-Île-en-Mer ġiet irrifjutata mill-UNESCO għan-&quot;nuqqas ta' awtentiċità&quot; tagħha, b'mod partikolari minħabba proġett ta' lukanda ġo fiha. Għalkemm dan qajjem xi dubji, il-fatt li dawn iż-żewġ siti kienu proprjetajiet privati ma tqiesx f'din id-deċiżjoni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2008/07/18/deux-sites-vauban-ont-ils-ete-ecartes-du-label-unesco-pour-leur-gestion-privee_1074924_3246.html|titlu=Deux sites Vauban ont-ils été écartés du label Unesco pour leur gestion privée ?|data=2008-07-18|sit=Le Monde.fr|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.liberation.fr%2Factualite%2Fsociete%2F337529.FR.php|titlu=Vauban, nouvel élu au Patrimoine mondial de l’humanité|sit=archive.wikiwix.com|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tnax-il sit ==
[[Stampa:Carte des sites majeurs de Vauban.svg|daqsminuri|268x268px|Mappa tat-tnax-il sit]]
B'kollox hemm tnax-il sit fi Franza li jagħmlu parti minn dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO:

=== Iċ-Ċittadella ta' Vauban, Arras ===
Iċ-Ċittadella ta' Vauban, li tinsab f'[[Arras]], Pas-de-Calais, inbniet minn Vauban mill-1667 sal-1672. Iċ-Ċittadella ġiet imlaqqma ''La belle inutile'' (L-Inutli s-Sabiħa) mir-residenti għaliex qatt ma kienet involuta direttament f'xi kunflitt, u fl-aħħar mill-aħħar ma pprevjenietx lill-[[Ġermanja|Ġermaniżi]] milli jokkupaw il-belt fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] u fit-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Fi ħdan iċ-ċittadella, fuq in-naħa ta' ''La Place de Manœuvre'', inbniet [[kappella]] żgħira bi stil [[Barokk]]. Fuq barra, ''Le Mur des Fusillés'' (il-ħajt fejn kienu jiġu ġġustizzjati n-nies) jagħti ġieħ lill-218-il membru tar-Reżistenza Franċiża li ġew iġġustizzjati b'tir fil-foss taċ-ċittadella matul it-Tieni Gwerra Dinjija.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/document/152259|titlu=The work of Vauban (France): C 1283 ICOMOS Report.}}&lt;/ref&gt;

=== Iċ-Ċittadella ta' Besançon ===
Iċ-Ċittadella ta' Besançon, f'Besançon, Doubs, titqies bħala waħda mill-ifjen xogħlijiet tal-arkitettura militari ta' Vauban. Iċ-ċittadella tokkupa 11-il ettaru (27 akru) fuq l-Għolja Saint-Etienne, waħda mis-seba' għoljiet li jħarsu lil Besançon, il-[[belt kapitali]] ta' Franche-Comté. L-Għolja Saint-Etienne tokkupa parti minn lilwa fix-xmara [[Doubs]], u b'hekk is-sit kellu importanza strateġika li [[Ġulju Ċesri]] għaraf saħansitra fit-58 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Iċ-ċittadella, li nbniet bejn l-1668 u l-1683, tħares fuq il-parti l-antika tal-belt u l-lilwa fix-xmara. Iċ-ċittadella nbniet fuq qisha tinja fil-blat fuq roqgħa rettangolari, u tul il-wisa' tagħha fiha tliet bastjuni suċċessivi u warajhom jestendu tliet [[Pjazza|pjazez]]. Ir-raħal kollu huwa mdawwar b'mogħdijiet ċirkolari u mgħasses b'diversi torrijiet tal-għassa u ħitan bl-amberżuni għall-għassiesa. Il-ħitan jew is-swar jaslu sa għoli ta' 15-il metru sa 20 metru (49 pied sa 66 pied) u għandhom ħxuna ta' bejn ħames metri u sitt metri (16-il pied u 20 pied). Inkluż fis-sit ukoll huwa l-Forti Griffon, li nbena bejn l-1680 u l-1684.

=== Is-siti ta' Blaye-Cussac-Fort-Médoc ===
Iċ-ċittadella ta' Blaye, is-swar tal-belt, il-Forti Paté u l-Forti Médoc jinsabu f'Blaye-Cussac-Fort-Médoc, Gironde. Iċ-ċittadella ta' Blaye nbniet bejn l-1686 u l-1689, u l-Forti Paté u l-Forti Médoc fil-qrib inbnew fl-1689-1700. Dawn is-siti ħdejn xulxin tul l-estwarju tal-Gironde għenu fil-protezzjoni ta' [[Bordeaux]] f'każ ta' invażjoni possibbli mill-baħar.

=== Briançon, Hautes-Alpes ===
Dan is-sit, li jinsab f'Briançon, Hautes-Alpes, fih swar, erba' fortijiet (inkluż il-Fort des Trois-Têtes u l-Fort du Randouillet), ir-Redoute des Salettes, l-''ouvrage de la communication Y'', kif ukoll il-Pont ta' Asfeld. Is-swar tar-raħal [[Medjuevu|Medjevali]] ġew rikostruwiti minn Vauban bejn l-1692 u l-1700, filwaqt li l-fortijiet inbnew skont l-ispeċifikazzjonijiet tiegħu bejn l-1709 u l-1732, it-torri ta' komunikazzjoni nbena bejn l-1724 u l-1734, u l-Pont ta' Asfeld inbena bejn l-1729 u l-1731.

=== It-''Tour Vauban'' ===
It-''Tour Vauban,'' magħruf ukoll bħala t-''Tour dorée'' (jiġifieri t-&quot;Torri Indurat&quot;) jinsab f'Camaret-sur-Mer, [[Finistère]]. Huwa torri difensiv poligonali għoli 18-il metru li nbena bejn l-1693 u l-1695 skont pjanta ta' Vauban fuq is-Sillon f'Camaret-sur-Mer, bħala parti mill-fortifikazzjonijiet tal-passaġġ ta' [[Brest]]. Għandu tliet sulari u huwa mdawwar bis-swar, dar tal-gwardjani u batterija li tiflaħ sa 11-il kanun kif ukoll fonderija tal-balal tal-kanuni li nżdiedet fil-perjodu tar-[[Rivoluzzjoni Franċiża]].

=== ''Ville neuve'', Longwy ===
[[Stampa:Porte de France en automne.jpg|daqsminuri|Longwy]]
Il-''ville neuve'' (jiġifieri l-belt il-ġdida) tinsab f'[[Longwy]], Meurthe-et-Moselle. Il-belt il-ġdida kollha ġiet iddisinjata u mibnija minn Vauban mill-1679. Għandha għamla eżagonali skont pjanta regolari madwar pjazza għall-parati u mdawra fil-ġnub minn bastjuni. Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-belt inqerdet minn bosta assedji, ħafna elementi tal-arkitettura militari għadhom sħaħ.

=== ''Place forte'', Mont-Dauphin ===
Is-sit tal-''place forte'' jinsab f'Mont-Dauphin, Hautes-Alpes. Mibni fl-1692 minn Vauban fil-quċċata ta' promontorju, għandu pjanta ortogonali u fih diversi binjiet militari li jmorru lura għas-sekli 16 sa 18.

=== Iċ-ċittadella u s-swar ta' Mount-Louis ===
Iċ-ċittadella u s-swar ta' Mont-Louis jinsabu f'Mont-Louis, Pyrénées-Orientales. Dawn inbnew fl-1679 sabiex jiffaċilitaw il-qsim transfruntier ma' [[Spanja]], u jinkludu ċittadella kwadra u swar iffortifikati b'25 post tal-għassa.

=== ''Ville neuve'', Neuf-Brisach ===
Il-''ville neuve'' f'Neuf-Brisach, Haut-Rhin tinsab qrib il-fruntiera bejn Franza u l-Ġermanja. Inbniet mill-ġdid minn Vauban bejn l-1698 u l-1703, u hija waħda mill-aħħar xogħlijiet ta' Vauban, bil-ħsieb li tgħasses il-fruntiera mal-Ġermanja (dak iż-żmien l-[[Imperu Ruman]] Sagru). Hija l-unika eżempju tat-&quot;tielet sistema ffortifikata&quot; ta' Vauban, bi swar doppji.

=== Iċ-ċittadella u s-swar ta' Saint-Martin-de-Ré ===
Iċ-ċittadella u s-swar ta' Saint-Martin-de-Ré, Charente-Maritime ġew iddisinjati minn Vauban bejn l-1681 u l-1685. Iċ-ċittadella, imdawra minn sitt bastjuni u ħandaq mingħajr ilma, inbniet f'erbgħin jum biss.

=== It-torrijiet tal-għassa ta' Saint-Vaast-la-Hougue ===
Żewġ torrijiet tal-għassa ddisinjati minn Vauban u mill-istudent tiegħu jinsabu fil-komun ta' Saint-Vaast-la-Hougue, Manche. Qegħdin faċċata ta' xulxin fil-Bajja ta' Saint-Vaast, u l-itwal wieħed minnhom ta' żewġ sulari jinsab fuq il-gżira ta' [[Tatihou]]. Mibnija fl-1694, it-torrijiet tal-għassa għandhom għamla konika maqtugħa, u huma mdawra b'forti b'bastjun, li fih diversi kappelli, barrakki u mħażen tal-porvli.

=== Is-siti ta' Villefranche-de-Conflent ===
Il-Forti Libéria, il-Cova Bastera, u s-swar ta' Villefranche-de-Conflent, Pyrénées-Orientales huma wkoll parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-alterazzjonijiet li wettaq Vauban fuq is-swar bdew fl-1669, filwaqt li l-Forti Libéria nbena fl-1679, u l-Cova Bastera nbniet wara l-mewt ta' Vauban fl-1707.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Neuf-Brisach 007 850.jpg|daqsminuri|293x293px|Neuf-Brisach]]
Il-Fortifikazzjonijiet ta' Vauban ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2008.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' &quot;Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem&quot;; il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Fortizzi]]
[[Kategorija:Franza]]</text>
      <sha1>987bja9h0b7y6tpv8tkzadw4sor6n37</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279256</id>
      <parentid>279255</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T14:36:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12231" xml:space="preserve">[[Stampa:Citadelle Besançon.jpg|daqsminuri|268x268px|Iċ-ċittadella ta' Besançon]]
Il-'''Fortifikazzjonijiet ta' Vauban''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] magħmul minn 12-il grupp ta' binjiet u siti ffortifikati tul il-fruntieri ta' [[Franza]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/1283/|titlu=Fortifications of Vauban|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Ġew iddisinjati mill-[[arkitett]] militari rinomat [[Sébastien Le Prestre de Vauban]] (1633-1707) matul ir-renju tar-Re [[Lwiġi XIV ta' Franza|Lwiġi XIV]]. Dawn is-siti jinkludu varjetà ta' fortifikazzjonijiet, li jvarjaw minn ċittadelli, għal batteriji fil-muntanji u fortifikazzjonijiet fejn il-baħar, għal bastjuni, swar u torrijiet. Barra minn hekk, is-sit jinkludi xi bliet li nbnew mill-ġdid għalkollox minn Vauban kif ukoll torrijiet ta' komunikazzjoni. Dawn is-siti ntgħażlu peress li jirrappreżentaw ix-xogħol ta' Vauban, u huma xhieda tal-influwenza tad-disinni tiegħu fuq l-inġinerija militari u ċivili fuq skala dinjija mis-[[seklu 17]] sas-seklu 20.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

In-network ta' siti ewlenin ta' Vauban huwa ġabra ta' siti li nħoloq fit-30 ta' Marzu 2005 fuq inizjattiva tal-belt ta' [[Besançon]]. Jinkludi t-tnax-il sit li jirrappreżentaw bl-aqwa mod is-sistema ta' fortifikazzjonijiet ta' Vauban flimkien ma' żewġ siti oħra. Id-dokument tan-nominazzjoni tas-sit indikattiv intgħażel fil-5 ta' Jannar 2007 mill-Ministeru għall-[[Kultura]] biex jirrappreżenta lil Franza.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.lemonde.fr%2Fweb%2Farticle%2F0%2C1-0%402-3246%2C36-852690%4051-852747%2C0.html|titlu=Le Monde.fr : La France propose Vauban à l'Unesco|sit=archive.wikiwix.com|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Fis-7 ta' Lulju 2008, tnax-il sit min-network saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-laqgħa annwali li dik is-sena ġiet organizzata fil-belt ta' [[Quebec]], il-[[Kanada]].&lt;ref&gt;{{Ċita aħbar|data=2008-07-07|titlu=Douze fortifications de Vauban au Patrimoine mondial de l'Unesco|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2008/07/07/douze-fortifications-de-vauban-au-patrimoine-mondial-de-l-unesco_1067454_3246.html|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Storja tan-nominazzjoni tas-sit ==
[[Stampa:Villefranche-de-Conflent Fortifications Tour-du-Diable.jpg|xellug|daqsminuri|Villefranche-de-Conflent: is-swar bit-Torri tax-Xitan]]
Fl-2003, il-belt ta' Besançon investigat il-possibbiltà ta' nominazzjoni bħala sit indikattiv biex xi darba jitqies għal żieda fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Fuq parir tal-ispeċjalisti ġie deċiż li titħejja applikazzjoni għal nominazzjoni f'għamla ta' network ta' siti li jirrappreżentaw bl-aqwa mod il-ħila tal-arkitett Sébastien Le Prestre de Vauban, skont il-kriterji tal-għażla maħruġa mill-UNESCO. Għażla inizjali ta' tmien siti ġiet ifformulata fl-2005, segwita minn lista finali ta' erbatax-il sit, mill-150 fortifikazzjoni ta' Vauban fi Franza kollha. L-għażla finalment ġiet ivvalidata minn kunsill [[Xjenza|xjentifiku]] fil-31 ta' Marzu 2006, f'kompetizzjoni max-[[Xogħol Arkitettoniku ta' Le Corbusier]], għaliex kull pajjiż membru tal-UNESCO jista' jressaq fajl wieħed għal nominazzjoni kull sena.

In-network ta' siti ta' Vauban finalment intgħażel fil-5 ta' Jannar 2007 mill-Ministeru għall-Kultura, fl-okkażjoni tat-300 sena anniversarju tal-[[mewt]] tal-arkitett.

Fis-7 ta' Lulju 2008, tnax minn erbatax-il sit tan-network inizjali ġew aċċettati fin-network finali ta' siti li saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Is-siti tal-[[Kastell ta' Bazoches]] f'Nièvre u l-forti ttrasformat f'ċittadella tal-Palazz f'Belle-Île-en-Mer f'Morbihan ġew esklużi. Iċ-ċittadella ta' Belle-Île-en-Mer ġiet irrifjutata mill-UNESCO għan-&quot;nuqqas ta' awtentiċità&quot; tagħha, b'mod partikolari minħabba proġett ta' lukanda ġo fiha. Għalkemm dan qajjem xi dubji, il-fatt li dawn iż-żewġ siti kienu proprjetajiet privati ma tqiesx f'din id-deċiżjoni.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.lemonde.fr/culture/article/2008/07/18/deux-sites-vauban-ont-ils-ete-ecartes-du-label-unesco-pour-leur-gestion-privee_1074924_3246.html|titlu=Deux sites Vauban ont-ils été écartés du label Unesco pour leur gestion privée ?|data=2008-07-18|sit=Le Monde.fr|lingwa=fr|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.liberation.fr%2Factualite%2Fsociete%2F337529.FR.php|titlu=Vauban, nouvel élu au Patrimoine mondial de l’humanité|sit=archive.wikiwix.com|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tnax-il sit ==
[[Stampa:Carte des sites majeurs de Vauban.svg|daqsminuri|268x268px|Mappa tat-tnax-il sit]]
B'kollox hemm tnax-il sit fi Franza li jagħmlu parti minn dan is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO:

=== Iċ-Ċittadella ta' Vauban, Arras ===
Iċ-Ċittadella ta' Vauban, li tinsab f'[[Arras]], Pas-de-Calais, inbniet minn Vauban mill-1667 sal-1672. Iċ-Ċittadella ġiet imlaqqma ''La belle inutile'' (L-Inutli s-Sabiħa) mir-residenti għaliex qatt ma kienet involuta direttament f'xi kunflitt, u fl-aħħar mill-aħħar ma pprevjenietx lill-[[Ġermanja|Ġermaniżi]] milli jokkupaw il-belt fl-[[L-Ewwel Gwerra Dinjija|Ewwel Gwerra Dinjija]] u fit-[[It-Tieni Gwerra Dinjija|Tieni Gwerra Dinjija]]. Fi ħdan iċ-ċittadella, fuq in-naħa ta' ''La Place de Manœuvre'', inbniet [[kappella]] żgħira bi stil [[Barokk]]. Fuq barra, ''Le Mur des Fusillés'' (il-ħajt fejn kienu jiġu ġġustizzjati n-nies) jagħti ġieħ lill-218-il membru tar-Reżistenza Franċiża li ġew iġġustizzjati b'tir fil-foss taċ-ċittadella matul it-Tieni Gwerra Dinjija.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/document/152259|titlu=The work of Vauban (France): C 1283 ICOMOS Report.}}&lt;/ref&gt;

=== Iċ-Ċittadella ta' Besançon ===
Iċ-Ċittadella ta' Besançon, f'Besançon, Doubs, titqies bħala waħda mill-ifjen xogħlijiet tal-arkitettura militari ta' Vauban. Iċ-ċittadella tokkupa 11-il ettaru (27 akru) fuq l-Għolja Saint-Etienne, waħda mis-seba' għoljiet li jħarsu lil Besançon, il-[[belt kapitali]] ta' Franche-Comté. L-Għolja Saint-Etienne tokkupa parti minn lilwa fix-xmara [[Doubs]], u b'hekk is-sit kellu importanza strateġika li [[Ġulju Ċesri]] għaraf saħansitra fit-58 [[Ante Christum natum|Q.K]]. Iċ-ċittadella, li nbniet bejn l-1668 u l-1683, tħares fuq il-parti l-antika tal-belt u l-lilwa fix-xmara. Iċ-ċittadella nbniet fuq qisha tinja fil-blat fuq roqgħa rettangolari, u tul il-wisa' tagħha fiha tliet bastjuni suċċessivi u warajhom jestendu tliet [[Pjazza|pjazez]]. Ir-raħal kollu huwa mdawwar b'mogħdijiet ċirkolari u mgħasses b'diversi torrijiet tal-għassa u ħitan bl-amberżuni għall-għassiesa. Il-ħitan jew is-swar jaslu sa għoli ta' 15-il metru sa 20 metru (49 pied sa 66 pied) u għandhom ħxuna ta' bejn ħames metri u sitt metri (16-il pied u 20 pied). Inkluż fis-sit ukoll huwa l-Forti Griffon, li nbena bejn l-1680 u l-1684.

=== Is-siti ta' Blaye-Cussac-Fort-Médoc ===
Iċ-ċittadella ta' Blaye, is-swar tal-belt, il-Forti Paté u l-Forti Médoc jinsabu f'Blaye-Cussac-Fort-Médoc, Gironde. Iċ-ċittadella ta' Blaye nbniet bejn l-1686 u l-1689, u l-Forti Paté u l-Forti Médoc fil-qrib inbnew fl-1689-1700. Dawn is-siti ħdejn xulxin tul l-estwarju tal-Gironde għenu fil-protezzjoni ta' [[Bordeaux]] f'każ ta' invażjoni possibbli mill-baħar.

=== Briançon, Hautes-Alpes ===
Dan is-sit, li jinsab f'Briançon, Hautes-Alpes, fih swar, erba' fortijiet (inkluż il-Fort des Trois-Têtes u l-Fort du Randouillet), ir-Redoute des Salettes, l-''ouvrage de la communication Y'', kif ukoll il-Pont ta' Asfeld. Is-swar tar-raħal [[Medjuevu|Medjevali]] ġew rikostruwiti minn Vauban bejn l-1692 u l-1700, filwaqt li l-fortijiet inbnew skont l-ispeċifikazzjonijiet tiegħu bejn l-1709 u l-1732, it-torri ta' komunikazzjoni nbena bejn l-1724 u l-1734, u l-Pont ta' Asfeld inbena bejn l-1729 u l-1731.

=== It-''Tour Vauban'' ===
It-''Tour Vauban,'' magħruf ukoll bħala t-''Tour dorée'' (jiġifieri t-&quot;Torri Indurat&quot;) jinsab f'Camaret-sur-Mer, [[Finistère]]. Huwa torri difensiv poligonali għoli 18-il metru li nbena bejn l-1693 u l-1695 skont pjanta ta' Vauban fuq is-Sillon f'Camaret-sur-Mer, bħala parti mill-fortifikazzjonijiet tal-passaġġ ta' [[Brest]]. Għandu tliet sulari u huwa mdawwar bis-swar, dar tal-gwardjani u batterija li tiflaħ sa 11-il kanun kif ukoll fonderija tal-balal tal-kanuni li nżdiedet fil-perjodu tar-[[Rivoluzzjoni Franċiża]].

=== ''Ville neuve'', Longwy ===
[[Stampa:Porte de France en automne.jpg|daqsminuri|Longwy]]
Il-''ville neuve'' (jiġifieri l-belt il-ġdida) tinsab f'[[Longwy]], Meurthe-et-Moselle. Il-belt il-ġdida kollha ġiet iddisinjata u mibnija minn Vauban mill-1679. Għandha għamla eżagonali skont pjanta regolari madwar pjazza għall-parati u mdawra fil-ġnub minn bastjuni. Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-belt inqerdet minn bosta assedji, ħafna elementi tal-arkitettura militari għadhom sħaħ.

=== ''Place forte'', Mont-Dauphin ===
Is-sit tal-''place forte'' jinsab f'Mont-Dauphin, Hautes-Alpes. Mibni fl-1692 minn Vauban fil-quċċata ta' promontorju, għandu pjanta ortogonali u fih diversi binjiet militari li jmorru lura għas-sekli 16 sa 18.

=== Iċ-ċittadella u s-swar ta' Mount-Louis ===
Iċ-ċittadella u s-swar ta' Mont-Louis jinsabu f'Mont-Louis, Pyrénées-Orientales. Dawn inbnew fl-1679 sabiex jiffaċilitaw il-qsim transfruntier ma' [[Spanja]], u jinkludu ċittadella kwadra u swar iffortifikati b'25 post tal-għassa.

=== ''Ville neuve'', Neuf-Brisach ===
Il-''ville neuve'' f'Neuf-Brisach, Haut-Rhin tinsab qrib il-fruntiera bejn Franza u l-Ġermanja. Inbniet mill-ġdid minn Vauban bejn l-1698 u l-1703, u hija waħda mill-aħħar xogħlijiet ta' Vauban, bil-ħsieb li tgħasses il-fruntiera mal-Ġermanja (dak iż-żmien l-[[Imperu Ruman]] Sagru). Hija l-unika eżempju tat-&quot;tielet sistema ffortifikata&quot; ta' Vauban, bi swar doppji.

=== Iċ-ċittadella u s-swar ta' Saint-Martin-de-Ré ===
Iċ-ċittadella u s-swar ta' Saint-Martin-de-Ré, Charente-Maritime ġew iddisinjati minn Vauban bejn l-1681 u l-1685. Iċ-ċittadella, imdawra minn sitt bastjuni u ħandaq mingħajr ilma, inbniet f'erbgħin jum biss.

=== It-torrijiet tal-għassa ta' Saint-Vaast-la-Hougue ===
Żewġ torrijiet tal-għassa ddisinjati minn Vauban u mill-istudent tiegħu jinsabu fil-komun ta' Saint-Vaast-la-Hougue, Manche. Qegħdin faċċata ta' xulxin fil-Bajja ta' Saint-Vaast, u l-itwal wieħed minnhom ta' żewġ sulari jinsab fuq il-gżira ta' [[Tatihou]]. Mibnija fl-1694, it-torrijiet tal-għassa għandhom għamla konika maqtugħa, u huma mdawra b'forti b'bastjun, li fih diversi kappelli, barrakki u mħażen tal-porvli.

=== Is-siti ta' Villefranche-de-Conflent ===
Il-Forti Libéria, il-Cova Bastera, u s-swar ta' Villefranche-de-Conflent, Pyrénées-Orientales huma wkoll parti mis-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. L-alterazzjonijiet li wettaq Vauban fuq is-swar bdew fl-1669, filwaqt li l-Forti Libéria nbena fl-1679, u l-Cova Bastera nbniet wara l-mewt ta' Vauban fl-1707.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Neuf-Brisach 007 850.jpg|daqsminuri|293x293px|Neuf-Brisach]]
Il-Fortifikazzjonijiet ta' Vauban ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2008.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (i)''' &quot;Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem&quot;; il-'''kriterju (ii)''' &quot;Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Fortizzi]]
[[Kategorija:Franza]]
[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>1ukwp8jsc9fa8rjoydon67zg3em2cd9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Xochicalco</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28837</id>
    <revision>
      <id>279258</id>
      <timestamp>2022-08-17T18:24:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9142" xml:space="preserve">[[Stampa:Xochicalco - panoramio.jpg|daqsminuri|291x291px|Il-Piramida l-Kbira ta' Xochicalco.]]
'''Xochicalco''' (pronunzja bil-[[lingwa Nahuatl]]: [ʃot͡ʃiˈkaɬko]) huwa sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] pre-[[Kolombja|Kolumbjan]] fil-Muniċipalità ta' [[Miacatlán]] fil-parti tal-Punent tal-istat [[Messiku|Messikan]] ta' [[Morelos]]. L-isem ''Xochicalco'' jista' jiġi tradott min-Nahuatl bħala &quot;fid-dar tal-fjuri&quot;. Is-sit jinsab 38 kilometru fil-Lbiċ ta' [[Cuernavaca]], madwar 76 mil bil-[[karozza]] mill-[[Belt tal-Messiku]]. Is-sit huwa miftuħ għall-viżitaturi l-ġimgħa kollha, mill-10:00 ta' filgħodu sal-05:00 ta' waranofsinhar, għalkemm l-aċċess għall-osservatorju jitħalla biss wara nofsinhar. L-apoġew ta' Xochicalco wasal wara l-waqgħa ta' [[Teotihuacan]] u jingħad ukoll li Xochicalco x'aktarx li kellha rwol fil-waqgħa tal-Imperu ta' Teotihuacan.

L-arkitettura u l-ikonografija ta' Xochicalco fihom ċertu xebħ ma' Teotihuacan, ir-reġjun tal-[[Maja]], u l-[[kultura]] Matlatzinca tal-Wied ta' Toluca. Illum il-ġurnata, ir-residenti tal-villaġġ fil-qrib ta' [[Cuentepec]] jitkellmu bil-lingwa Nahuatl.

Iċ-ċentru ċerimonjali prinċipali jinsab fil-quċċata ta' għolja mwittija b'mod artifiċjali, bi fdalijiet ta' strutturi residenzjali, il-biċċa l-kbira mhux skavati, fuq terrazzi twal li jgħattu x-xaqlibiet. Is-sit ġie okkupat għall-ewwel darba għall-ħabta tal-200 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda ma żviluppax f'ċentru urban qabel il-perjodu Epiklassiku (700-900 W.K.). Kważi l-arkitettura kollha fis-sit inbniet f'dan iż-żmien. Fl-aqwa żmien tagħha, il-belt jaf kellha popolazzjoni ta' 20,000 ruħ.

Xochicalco huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] u destinazzjoni turistika. Is-sit għandu wkoll [[mużew]] b'bosta oġġetti għall-wiri.

== Monumenti ==
[[Stampa:Xochicalco.jpg|xellug|daqsminuri|365x365px|Spazju miftuħ f'Xochicalco fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja.]]
Ta' interess speċjali huma r-riljievi skolpiti fuq il-ġnub ta' xi binjiet. It-Tempju tas-[[Serp]] bir-Rix għandu xbihat stilizzati ta' divinità bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja. Is-saffi għoljin tal-piramida fihom riljievi mnaqqxa li juru l-irħula li kienu jagħtu ġieħ lil Xochicalco, kif ukoll diversi figuri bilqiegħda li jidhru tal-Maja.&lt;ref&gt;Snow, Dean R. &quot;Archaeology of Native North America.&quot; Prentice Hall, [[Belt ta' New York|New York]]: 2010. p. 157.&lt;/ref&gt; Ingħad li Xochicalco jaf kellha komunità ta' artisti minn partijiet oħra tal-Mesoamerka.

Fost [[Monument|monumenti]] oħra fis-sit hemm diversi tempji oħra b'għamla ta' piramida mtarrġa, palazzi, tliet postijiet fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja, sawni, ringiela mhux tas-soltu ta' artali ċirkolari, u għar bit-taraġ imnaqqax ġo fih. Is-sit fih ukoll xi steli skolpiti weqfin; oħrajn tneħħew mill-pożizzjoni oriġinali tagħhom u issa jinsabu għall-wiri fil-mużw tal-INAH fil-Belt tal-Messiku u fil-mużew tas-sit.

== Storja u esplorazzjoni ==
[[Stampa:Xhichicalco drenaje grvp.jpg|daqsminuri|Katusi tad-drenaġġ tal-ilma tax-xita ta' Xochicalco.]]
Il-belt antika ta' Xochicalco ġiet stabbilita għall-ħabta tas-650 W.K. mill-Olmeca-Xicalanca, li kienu grupp ta' kummerċjanti tal-Maja minn [[Campeche]], f'sit f'pożizzjoni eċċellenti tul diversi mir-rotot kummerċjali Mesoamerikani ewlenin. Il-belt-stat kellha popolazzjoni ta' bejn 10,000 u 15,000 ruħ, u bosta minnhom kienu involuti fil-produzzjoni tal-artiġjanat u fil-kummerċ fuq distanza twila.&lt;ref&gt;Snow, Dean (2010). ''Archaeology of Native North America''. Upper Saddle River: Prentice Hall. p. 157.&lt;/ref&gt; Kienet ċentru kummerċjali u [[Reliġjon|reliġjuż]] iffortifikat importanti wara d-deklin tal-bliet-stati kbar Mesoamerikani. Il-kundizzjonijiet batuti tal-biedja fl-inħawi juru li x'aktarx inbniet għal skopijiet kummerċjali u ta' difiża. Il-fdalijiet ġew deskritti għall-ewwel darba mill-esploratur [[Antonio Alzate]] fl-1777. Fl-1810, [[Alexander von Humboldt]] ippubblika deskrizzjoni u illustrazzjoni ta' Xochicalco, abbażi ta' deskrizzjoni ta' Alzate u inċiżjoni ppubblikata fil-Belt tal-Messiku fl-1791.&lt;ref&gt;Humboldt, Alexander von (2012). ''Views of the Cordilleras and monuments of the indigenous peoples of the Americas : a critical edition''. [[Chicago]]: University of Chicago Press. p. 60. ISBN &lt;bdi&gt;9780226865065&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; L-Imperatur [[Massimiljanu tal-Messiku]] żar il-fdalijiet. It-Tempju tas-Serp bir-Rix ġie rrestawrat mill-arkeologu Messikan [[Leopoldo Batres]] fl-1910. Saru skavi arkeoloġiċi maġġuri u iktar restawr f'proġett mis-snin 40 sas-snin 60 tas-seklu 20 minn [[Eduardo Noguera]] u [[César Saenz]]. [[Jaime Litvak King]] ħadem ukoll fis-sit. Fl-1976 l-arkeologu [[Kenneth Hirth]] mill-Università Statali ta' Pennsylvania beda proġett multistaġonali fil-post fejn immappja s-sit kollu u wettaq skavi tad-djar u tal-istudjos tal-ossidjana. Fl-1988 inbeda programm fuq skala kbira ta' skavi tal-arkitettura monumentali minn [[Norberto González Crespo]] u [[Silvia Garza]] mill-INAH. Barra minn hekk, inbena mużew ġdid biex jospita s-sejbiet spettakolari ta' dan il-proġett.

Konċessjoni tal-2009 mogħtija lill-kumpanija tal-estrazzjoni [[Kanada|Kanadiża]] Esperanza Silver hija ta' theddida għas-sit, skont l-arkeologu [[Silvia Garza Tarazona]] taċ-''Centro del Instituto Nacional de Antropología e Historia'' (INAH) ta' Morelos.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.elsoldecuernavaca.com.mx/local/peligra-xochicalco-por-minera-inah-4676094.html|titlu=Peligra Xochicalco por minera: INAH|kunjom=Cuernavaca|isem=Susana Paredes {{!}} El Sol de|sit=El Sol de Cuernavaca {{!}} Noticias Locales, Policiacas, sobre México, Morelos y el Mundo|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Qerda tal-belt ==
[[Stampa:Xochicalco Observatorium.JPG|daqsminuri|L-osservatorju astronomiku ta' Xochicalco.]]
Għall-ħabta tad-900 W.K., il-belt ta' Xochicalco ngħatat in-nar u nqerdet. Bosta mid-djar u mit-tempji skavati għandhom saffi ta' ħruq u ta' qerda li jkopru d-depożiti mill-okkupazzjoni Epiklassika prinċipali. Taħt is-saffi tal-qerda, tħallew diversi oġġetti f'posthom fid-djar, xi ħaġa li tindika li s-sit nqered jew ġie abbandunat ħesrem. Popolazzjoni żgħira x'aktarx li baqgħet tgħix hemmhekk, madankollu, fuq ix-xaqlibiet iktar baxxi tal-għolja. Iktar 'il quddiem, għall-ħabta tal-1200, is-sit ġie kkolonizzat mill-ġdid mill-popli Tlahuica li jitkellmu l-lingwa Nahuatl, l-antenati tal-popolazzjonijiet li jitkellmu l-lingwa Nahuatl tal-istat modern ta' Morelos.

== Osservatorju astronomiku ==
L-osservatorju huwa għar immodifikat biex jippermetti l-istudju taċ-ċaqliq tax-[[xemx]]. L-għar ġie miksi bl-istukko u nżebagħ bl-iswed, bl-isfar u bl-aħmar b'ċumnija twila 8.7 metri mill-bażi sa fuq nett, u li hija eżagonali lejn it-tarf ta' fuq. Iċ-ċumnija għandha kemxejn ta' xaqliba li tippermetti r-raġġi tax-xemx jiġu pprojettati fuq l-art tal-għar.

Fil-105 jiem mit-30 ta' April sal-15 ta' Awwissu, ir-raġġi tax-xemx jaslu fl-għar. Fiċ-ċaqliq tax-xemx lejn it-[[Tropiku tal-Kanċer]] u lura, rispettivament nhar l-14/15 ta' Mejju u t-28/29 ta' Lulju, meta x-xemx tkun fl-eqqel punt tagħha u jkun hemm in-nofsinhar astronomiku, ir-raġġi tax-xemx jgħaddu direttament miċ-ċumnija u x-xbiha tax-xemx tiddi mal-art tal-għar. Ċertament, fl-imgħoddi ħadu vantaġġ minn dan il-fenomenu tax-xemx, u s-sit intuża wkoll għal ċerimonji reliġjużi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080525095707/http://www.inah.gob.mx/ZonasArqueologicas/xochicalco/indice.htm|titlu=INAH National Institute of Anthropology and History of Mexico|data=2008-05-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tempju tas-Serp bir-Rix ==
[[Stampa:Xochicalco Serpiente Emplumada GR.jpg|nofs|daqsminuri|556x556px|Ir-riljievi tat-Tempju tas-Serp bir-Rix.]]
It-Tempju tas-Serp bir-Rix għandu riljievi stilizzati skolpiti b'mod fin ta' dik id-divinità, bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Mexico xochicalco pyramids.JPG|daqsminuri|251x251px|Stele fuq pjattaforma ċentrali quddiem il-piramidi ta' Xochicalco.]]
Iż-Żona tal-Monumenti Arkeoloġiċi ta' Xochicalco ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/939/|titlu=Archaeological Monuments Zone of Xochicalco|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>82bk9gpsnav66eccxm1oayr9w83h6l3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279259</id>
      <parentid>279258</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:24:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9178" xml:space="preserve">[[Stampa:Xochicalco - panoramio.jpg|daqsminuri|291x291px|Il-Piramida l-Kbira ta' Xochicalco.]]
'''Xochicalco''' (pronunzja bil-[[lingwa Nahuatl]]: [ʃot͡ʃiˈkaɬko]) huwa sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] pre-[[Kolombja|Kolumbjan]] fil-Muniċipalità ta' [[Miacatlán]] fil-parti tal-Punent tal-istat [[Messiku|Messikan]] ta' [[Morelos]]. L-isem ''Xochicalco'' jista' jiġi tradott min-Nahuatl bħala &quot;fid-dar tal-fjuri&quot;. Is-sit jinsab 38 kilometru fil-Lbiċ ta' [[Cuernavaca]], madwar 76 mil bil-[[karozza]] mill-[[Belt tal-Messiku]]. Is-sit huwa miftuħ għall-viżitaturi l-ġimgħa kollha, mill-10:00 ta' filgħodu sal-05:00 ta' waranofsinhar, għalkemm l-aċċess għall-osservatorju jitħalla biss wara nofsinhar. L-apoġew ta' Xochicalco wasal wara l-waqgħa ta' [[Teotihuacan]] u jingħad ukoll li Xochicalco x'aktarx li kellha rwol fil-waqgħa tal-Imperu ta' Teotihuacan.

L-arkitettura u l-ikonografija ta' Xochicalco fihom ċertu xebħ ma' Teotihuacan, ir-reġjun tal-[[Maja]], u l-[[kultura]] Matlatzinca tal-Wied ta' Toluca. Illum il-ġurnata, ir-residenti tal-villaġġ fil-qrib ta' [[Cuentepec]] jitkellmu bil-lingwa Nahuatl.

Iċ-ċentru ċerimonjali prinċipali jinsab fil-quċċata ta' għolja mwittija b'mod artifiċjali, bi fdalijiet ta' strutturi residenzjali, il-biċċa l-kbira mhux skavati, fuq terrazzi twal li jgħattu x-xaqlibiet. Is-sit ġie okkupat għall-ewwel darba għall-ħabta tal-200 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda ma żviluppax f'ċentru urban qabel il-perjodu Epiklassiku (700-900 W.K.). Kważi l-arkitettura kollha fis-sit inbniet f'dan iż-żmien. Fl-aqwa żmien tagħha, il-belt jaf kellha popolazzjoni ta' 20,000 ruħ.

Xochicalco huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] u destinazzjoni turistika. Is-sit għandu wkoll [[mużew]] b'bosta oġġetti għall-wiri.

== Monumenti ==
[[Stampa:Xochicalco.jpg|xellug|daqsminuri|365x365px|Spazju miftuħ f'Xochicalco fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja.]]
Ta' interess speċjali huma r-riljievi skolpiti fuq il-ġnub ta' xi binjiet. It-Tempju tas-[[Serp]] bir-Rix għandu xbihat stilizzati ta' divinità bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja. Is-saffi għoljin tal-piramida fihom riljievi mnaqqxa li juru l-irħula li kienu jagħtu ġieħ lil Xochicalco, kif ukoll diversi figuri bilqiegħda li jidhru tal-Maja.&lt;ref&gt;Snow, Dean R. &quot;Archaeology of Native North America.&quot; Prentice Hall, [[Belt ta' New York|New York]]: 2010. p. 157.&lt;/ref&gt; Ingħad li Xochicalco jaf kellha komunità ta' artisti minn partijiet oħra tal-Mesoamerka.

Fost [[Monument|monumenti]] oħra fis-sit hemm diversi tempji oħra b'għamla ta' piramida mtarrġa, palazzi, tliet postijiet fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja, sawni, ringiela mhux tas-soltu ta' artali ċirkolari, u għar bit-taraġ imnaqqax ġo fih. Is-sit fih ukoll xi steli skolpiti weqfin; oħrajn tneħħew mill-pożizzjoni oriġinali tagħhom u issa jinsabu għall-wiri fil-mużw tal-INAH fil-Belt tal-Messiku u fil-mużew tas-sit.

== Storja u esplorazzjoni ==
[[Stampa:Xhichicalco drenaje grvp.jpg|daqsminuri|Katusi tad-drenaġġ tal-ilma tax-xita ta' Xochicalco.]]
Il-belt antika ta' Xochicalco ġiet stabbilita għall-ħabta tas-650 W.K. mill-Olmeca-Xicalanca, li kienu grupp ta' kummerċjanti tal-Maja minn [[Campeche]], f'sit f'pożizzjoni eċċellenti tul diversi mir-rotot kummerċjali Mesoamerikani ewlenin. Il-belt-stat kellha popolazzjoni ta' bejn 10,000 u 15,000 ruħ, u bosta minnhom kienu involuti fil-produzzjoni tal-artiġjanat u fil-kummerċ fuq distanza twila.&lt;ref&gt;Snow, Dean (2010). ''Archaeology of Native North America''. Upper Saddle River: Prentice Hall. p. 157.&lt;/ref&gt; Kienet ċentru kummerċjali u [[Reliġjon|reliġjuż]] iffortifikat importanti wara d-deklin tal-bliet-stati kbar Mesoamerikani. Il-kundizzjonijiet batuti tal-biedja fl-inħawi juru li x'aktarx inbniet għal skopijiet kummerċjali u ta' difiża. Il-fdalijiet ġew deskritti għall-ewwel darba mill-esploratur [[Antonio Alzate]] fl-1777. Fl-1810, [[Alexander von Humboldt]] ippubblika deskrizzjoni u illustrazzjoni ta' Xochicalco, abbażi ta' deskrizzjoni ta' Alzate u inċiżjoni ppubblikata fil-Belt tal-Messiku fl-1791.&lt;ref&gt;Humboldt, Alexander von (2012). ''Views of the Cordilleras and monuments of the indigenous peoples of the Americas : a critical edition''. [[Chicago]]: University of Chicago Press. p. 60. ISBN &lt;bdi&gt;9780226865065&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; L-Imperatur [[Massimiljanu tal-Messiku]] żar il-fdalijiet. It-Tempju tas-Serp bir-Rix ġie rrestawrat mill-arkeologu Messikan [[Leopoldo Batres]] fl-1910. Saru skavi arkeoloġiċi maġġuri u iktar restawr f'proġett mis-snin 40 sas-snin 60 tas-seklu 20 minn [[Eduardo Noguera]] u [[César Saenz]]. [[Jaime Litvak King]] ħadem ukoll fis-sit. Fl-1976 l-arkeologu [[Kenneth Hirth]] mill-Università Statali ta' Pennsylvania beda proġett multistaġonali fil-post fejn immappja s-sit kollu u wettaq skavi tad-djar u tal-istudjos tal-ossidjana. Fl-1988 inbeda programm fuq skala kbira ta' skavi tal-arkitettura monumentali minn [[Norberto González Crespo]] u [[Silvia Garza]] mill-INAH. Barra minn hekk, inbena mużew ġdid biex jospita s-sejbiet spettakolari ta' dan il-proġett.

Konċessjoni tal-2009 mogħtija lill-kumpanija tal-estrazzjoni [[Kanada|Kanadiża]] Esperanza Silver hija ta' theddida għas-sit, skont l-arkeologu [[Silvia Garza Tarazona]] taċ-''Centro del Instituto Nacional de Antropología e Historia'' (INAH) ta' Morelos.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.elsoldecuernavaca.com.mx/local/peligra-xochicalco-por-minera-inah-4676094.html|titlu=Peligra Xochicalco por minera: INAH|kunjom=Cuernavaca|isem=Susana Paredes {{!}} El Sol de|sit=El Sol de Cuernavaca {{!}} Noticias Locales, Policiacas, sobre México, Morelos y el Mundo|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Qerda tal-belt ==
[[Stampa:Xochicalco Observatorium.JPG|daqsminuri|L-osservatorju astronomiku ta' Xochicalco.]]
Għall-ħabta tad-900 W.K., il-belt ta' Xochicalco ngħatat in-nar u nqerdet. Bosta mid-djar u mit-tempji skavati għandhom saffi ta' ħruq u ta' qerda li jkopru d-depożiti mill-okkupazzjoni Epiklassika prinċipali. Taħt is-saffi tal-qerda, tħallew diversi oġġetti f'posthom fid-djar, xi ħaġa li tindika li s-sit nqered jew ġie abbandunat ħesrem. Popolazzjoni żgħira x'aktarx li baqgħet tgħix hemmhekk, madankollu, fuq ix-xaqlibiet iktar baxxi tal-għolja. Iktar 'il quddiem, għall-ħabta tal-1200, is-sit ġie kkolonizzat mill-ġdid mill-popli Tlahuica li jitkellmu l-lingwa Nahuatl, l-antenati tal-popolazzjonijiet li jitkellmu l-lingwa Nahuatl tal-istat modern ta' Morelos.

== Osservatorju astronomiku ==
L-osservatorju huwa għar immodifikat biex jippermetti l-istudju taċ-ċaqliq tax-[[xemx]]. L-għar ġie miksi bl-istukko u nżebagħ bl-iswed, bl-isfar u bl-aħmar b'ċumnija twila 8.7 metri mill-bażi sa fuq nett, u li hija eżagonali lejn it-tarf ta' fuq. Iċ-ċumnija għandha kemxejn ta' xaqliba li tippermetti r-raġġi tax-xemx jiġu pprojettati fuq l-art tal-għar.

Fil-105 jiem mit-30 ta' April sal-15 ta' Awwissu, ir-raġġi tax-xemx jaslu fl-għar. Fiċ-ċaqliq tax-xemx lejn it-[[Tropiku tal-Kanċer]] u lura, rispettivament nhar l-14/15 ta' Mejju u t-28/29 ta' Lulju, meta x-xemx tkun fl-eqqel punt tagħha u jkun hemm in-nofsinhar astronomiku, ir-raġġi tax-xemx jgħaddu direttament miċ-ċumnija u x-xbiha tax-xemx tiddi mal-art tal-għar. Ċertament, fl-imgħoddi ħadu vantaġġ minn dan il-fenomenu tax-xemx, u s-sit intuża wkoll għal ċerimonji reliġjużi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080525095707/http://www.inah.gob.mx/ZonasArqueologicas/xochicalco/indice.htm|titlu=INAH National Institute of Anthropology and History of Mexico|data=2008-05-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tempju tas-Serp bir-Rix ==
[[Stampa:Xochicalco Serpiente Emplumada GR.jpg|nofs|daqsminuri|556x556px|Ir-riljievi tat-Tempju tas-Serp bir-Rix.]]
It-Tempju tas-Serp bir-Rix għandu riljievi stilizzati skolpiti b'mod fin ta' dik id-divinità, bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Mexico xochicalco pyramids.JPG|daqsminuri|251x251px|Stele fuq pjattaforma ċentrali quddiem il-piramidi ta' Xochicalco.]]
Iż-Żona tal-Monumenti Arkeoloġiċi ta' Xochicalco ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/939/|titlu=Archaeological Monuments Zone of Xochicalco|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>f25tya2g8mp6cuzlf6ntfu030zycxma</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279260</id>
      <parentid>279259</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:24:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti arkeoloġiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9212" xml:space="preserve">[[Stampa:Xochicalco - panoramio.jpg|daqsminuri|291x291px|Il-Piramida l-Kbira ta' Xochicalco.]]
'''Xochicalco''' (pronunzja bil-[[lingwa Nahuatl]]: [ʃot͡ʃiˈkaɬko]) huwa sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] pre-[[Kolombja|Kolumbjan]] fil-Muniċipalità ta' [[Miacatlán]] fil-parti tal-Punent tal-istat [[Messiku|Messikan]] ta' [[Morelos]]. L-isem ''Xochicalco'' jista' jiġi tradott min-Nahuatl bħala &quot;fid-dar tal-fjuri&quot;. Is-sit jinsab 38 kilometru fil-Lbiċ ta' [[Cuernavaca]], madwar 76 mil bil-[[karozza]] mill-[[Belt tal-Messiku]]. Is-sit huwa miftuħ għall-viżitaturi l-ġimgħa kollha, mill-10:00 ta' filgħodu sal-05:00 ta' waranofsinhar, għalkemm l-aċċess għall-osservatorju jitħalla biss wara nofsinhar. L-apoġew ta' Xochicalco wasal wara l-waqgħa ta' [[Teotihuacan]] u jingħad ukoll li Xochicalco x'aktarx li kellha rwol fil-waqgħa tal-Imperu ta' Teotihuacan.

L-arkitettura u l-ikonografija ta' Xochicalco fihom ċertu xebħ ma' Teotihuacan, ir-reġjun tal-[[Maja]], u l-[[kultura]] Matlatzinca tal-Wied ta' Toluca. Illum il-ġurnata, ir-residenti tal-villaġġ fil-qrib ta' [[Cuentepec]] jitkellmu bil-lingwa Nahuatl.

Iċ-ċentru ċerimonjali prinċipali jinsab fil-quċċata ta' għolja mwittija b'mod artifiċjali, bi fdalijiet ta' strutturi residenzjali, il-biċċa l-kbira mhux skavati, fuq terrazzi twal li jgħattu x-xaqlibiet. Is-sit ġie okkupat għall-ewwel darba għall-ħabta tal-200 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda ma żviluppax f'ċentru urban qabel il-perjodu Epiklassiku (700-900 W.K.). Kważi l-arkitettura kollha fis-sit inbniet f'dan iż-żmien. Fl-aqwa żmien tagħha, il-belt jaf kellha popolazzjoni ta' 20,000 ruħ.

Xochicalco huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] u destinazzjoni turistika. Is-sit għandu wkoll [[mużew]] b'bosta oġġetti għall-wiri.

== Monumenti ==
[[Stampa:Xochicalco.jpg|xellug|daqsminuri|365x365px|Spazju miftuħ f'Xochicalco fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja.]]
Ta' interess speċjali huma r-riljievi skolpiti fuq il-ġnub ta' xi binjiet. It-Tempju tas-[[Serp]] bir-Rix għandu xbihat stilizzati ta' divinità bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja. Is-saffi għoljin tal-piramida fihom riljievi mnaqqxa li juru l-irħula li kienu jagħtu ġieħ lil Xochicalco, kif ukoll diversi figuri bilqiegħda li jidhru tal-Maja.&lt;ref&gt;Snow, Dean R. &quot;Archaeology of Native North America.&quot; Prentice Hall, [[Belt ta' New York|New York]]: 2010. p. 157.&lt;/ref&gt; Ingħad li Xochicalco jaf kellha komunità ta' artisti minn partijiet oħra tal-Mesoamerka.

Fost [[Monument|monumenti]] oħra fis-sit hemm diversi tempji oħra b'għamla ta' piramida mtarrġa, palazzi, tliet postijiet fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja, sawni, ringiela mhux tas-soltu ta' artali ċirkolari, u għar bit-taraġ imnaqqax ġo fih. Is-sit fih ukoll xi steli skolpiti weqfin; oħrajn tneħħew mill-pożizzjoni oriġinali tagħhom u issa jinsabu għall-wiri fil-mużw tal-INAH fil-Belt tal-Messiku u fil-mużew tas-sit.

== Storja u esplorazzjoni ==
[[Stampa:Xhichicalco drenaje grvp.jpg|daqsminuri|Katusi tad-drenaġġ tal-ilma tax-xita ta' Xochicalco.]]
Il-belt antika ta' Xochicalco ġiet stabbilita għall-ħabta tas-650 W.K. mill-Olmeca-Xicalanca, li kienu grupp ta' kummerċjanti tal-Maja minn [[Campeche]], f'sit f'pożizzjoni eċċellenti tul diversi mir-rotot kummerċjali Mesoamerikani ewlenin. Il-belt-stat kellha popolazzjoni ta' bejn 10,000 u 15,000 ruħ, u bosta minnhom kienu involuti fil-produzzjoni tal-artiġjanat u fil-kummerċ fuq distanza twila.&lt;ref&gt;Snow, Dean (2010). ''Archaeology of Native North America''. Upper Saddle River: Prentice Hall. p. 157.&lt;/ref&gt; Kienet ċentru kummerċjali u [[Reliġjon|reliġjuż]] iffortifikat importanti wara d-deklin tal-bliet-stati kbar Mesoamerikani. Il-kundizzjonijiet batuti tal-biedja fl-inħawi juru li x'aktarx inbniet għal skopijiet kummerċjali u ta' difiża. Il-fdalijiet ġew deskritti għall-ewwel darba mill-esploratur [[Antonio Alzate]] fl-1777. Fl-1810, [[Alexander von Humboldt]] ippubblika deskrizzjoni u illustrazzjoni ta' Xochicalco, abbażi ta' deskrizzjoni ta' Alzate u inċiżjoni ppubblikata fil-Belt tal-Messiku fl-1791.&lt;ref&gt;Humboldt, Alexander von (2012). ''Views of the Cordilleras and monuments of the indigenous peoples of the Americas : a critical edition''. [[Chicago]]: University of Chicago Press. p. 60. ISBN &lt;bdi&gt;9780226865065&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; L-Imperatur [[Massimiljanu tal-Messiku]] żar il-fdalijiet. It-Tempju tas-Serp bir-Rix ġie rrestawrat mill-arkeologu Messikan [[Leopoldo Batres]] fl-1910. Saru skavi arkeoloġiċi maġġuri u iktar restawr f'proġett mis-snin 40 sas-snin 60 tas-seklu 20 minn [[Eduardo Noguera]] u [[César Saenz]]. [[Jaime Litvak King]] ħadem ukoll fis-sit. Fl-1976 l-arkeologu [[Kenneth Hirth]] mill-Università Statali ta' Pennsylvania beda proġett multistaġonali fil-post fejn immappja s-sit kollu u wettaq skavi tad-djar u tal-istudjos tal-ossidjana. Fl-1988 inbeda programm fuq skala kbira ta' skavi tal-arkitettura monumentali minn [[Norberto González Crespo]] u [[Silvia Garza]] mill-INAH. Barra minn hekk, inbena mużew ġdid biex jospita s-sejbiet spettakolari ta' dan il-proġett.

Konċessjoni tal-2009 mogħtija lill-kumpanija tal-estrazzjoni [[Kanada|Kanadiża]] Esperanza Silver hija ta' theddida għas-sit, skont l-arkeologu [[Silvia Garza Tarazona]] taċ-''Centro del Instituto Nacional de Antropología e Historia'' (INAH) ta' Morelos.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.elsoldecuernavaca.com.mx/local/peligra-xochicalco-por-minera-inah-4676094.html|titlu=Peligra Xochicalco por minera: INAH|kunjom=Cuernavaca|isem=Susana Paredes {{!}} El Sol de|sit=El Sol de Cuernavaca {{!}} Noticias Locales, Policiacas, sobre México, Morelos y el Mundo|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Qerda tal-belt ==
[[Stampa:Xochicalco Observatorium.JPG|daqsminuri|L-osservatorju astronomiku ta' Xochicalco.]]
Għall-ħabta tad-900 W.K., il-belt ta' Xochicalco ngħatat in-nar u nqerdet. Bosta mid-djar u mit-tempji skavati għandhom saffi ta' ħruq u ta' qerda li jkopru d-depożiti mill-okkupazzjoni Epiklassika prinċipali. Taħt is-saffi tal-qerda, tħallew diversi oġġetti f'posthom fid-djar, xi ħaġa li tindika li s-sit nqered jew ġie abbandunat ħesrem. Popolazzjoni żgħira x'aktarx li baqgħet tgħix hemmhekk, madankollu, fuq ix-xaqlibiet iktar baxxi tal-għolja. Iktar 'il quddiem, għall-ħabta tal-1200, is-sit ġie kkolonizzat mill-ġdid mill-popli Tlahuica li jitkellmu l-lingwa Nahuatl, l-antenati tal-popolazzjonijiet li jitkellmu l-lingwa Nahuatl tal-istat modern ta' Morelos.

== Osservatorju astronomiku ==
L-osservatorju huwa għar immodifikat biex jippermetti l-istudju taċ-ċaqliq tax-[[xemx]]. L-għar ġie miksi bl-istukko u nżebagħ bl-iswed, bl-isfar u bl-aħmar b'ċumnija twila 8.7 metri mill-bażi sa fuq nett, u li hija eżagonali lejn it-tarf ta' fuq. Iċ-ċumnija għandha kemxejn ta' xaqliba li tippermetti r-raġġi tax-xemx jiġu pprojettati fuq l-art tal-għar.

Fil-105 jiem mit-30 ta' April sal-15 ta' Awwissu, ir-raġġi tax-xemx jaslu fl-għar. Fiċ-ċaqliq tax-xemx lejn it-[[Tropiku tal-Kanċer]] u lura, rispettivament nhar l-14/15 ta' Mejju u t-28/29 ta' Lulju, meta x-xemx tkun fl-eqqel punt tagħha u jkun hemm in-nofsinhar astronomiku, ir-raġġi tax-xemx jgħaddu direttament miċ-ċumnija u x-xbiha tax-xemx tiddi mal-art tal-għar. Ċertament, fl-imgħoddi ħadu vantaġġ minn dan il-fenomenu tax-xemx, u s-sit intuża wkoll għal ċerimonji reliġjużi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080525095707/http://www.inah.gob.mx/ZonasArqueologicas/xochicalco/indice.htm|titlu=INAH National Institute of Anthropology and History of Mexico|data=2008-05-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tempju tas-Serp bir-Rix ==
[[Stampa:Xochicalco Serpiente Emplumada GR.jpg|nofs|daqsminuri|556x556px|Ir-riljievi tat-Tempju tas-Serp bir-Rix.]]
It-Tempju tas-Serp bir-Rix għandu riljievi stilizzati skolpiti b'mod fin ta' dik id-divinità, bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Mexico xochicalco pyramids.JPG|daqsminuri|251x251px|Stele fuq pjattaforma ċentrali quddiem il-piramidi ta' Xochicalco.]]
Iż-Żona tal-Monumenti Arkeoloġiċi ta' Xochicalco ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/939/|titlu=Archaeological Monuments Zone of Xochicalco|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]</text>
      <sha1>8vhemigl6d69v65g9mwwppe6khojrfk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279261</id>
      <parentid>279260</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:24:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Messiku]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9235" xml:space="preserve">[[Stampa:Xochicalco - panoramio.jpg|daqsminuri|291x291px|Il-Piramida l-Kbira ta' Xochicalco.]]
'''Xochicalco''' (pronunzja bil-[[lingwa Nahuatl]]: [ʃot͡ʃiˈkaɬko]) huwa sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] pre-[[Kolombja|Kolumbjan]] fil-Muniċipalità ta' [[Miacatlán]] fil-parti tal-Punent tal-istat [[Messiku|Messikan]] ta' [[Morelos]]. L-isem ''Xochicalco'' jista' jiġi tradott min-Nahuatl bħala &quot;fid-dar tal-fjuri&quot;. Is-sit jinsab 38 kilometru fil-Lbiċ ta' [[Cuernavaca]], madwar 76 mil bil-[[karozza]] mill-[[Belt tal-Messiku]]. Is-sit huwa miftuħ għall-viżitaturi l-ġimgħa kollha, mill-10:00 ta' filgħodu sal-05:00 ta' waranofsinhar, għalkemm l-aċċess għall-osservatorju jitħalla biss wara nofsinhar. L-apoġew ta' Xochicalco wasal wara l-waqgħa ta' [[Teotihuacan]] u jingħad ukoll li Xochicalco x'aktarx li kellha rwol fil-waqgħa tal-Imperu ta' Teotihuacan.

L-arkitettura u l-ikonografija ta' Xochicalco fihom ċertu xebħ ma' Teotihuacan, ir-reġjun tal-[[Maja]], u l-[[kultura]] Matlatzinca tal-Wied ta' Toluca. Illum il-ġurnata, ir-residenti tal-villaġġ fil-qrib ta' [[Cuentepec]] jitkellmu bil-lingwa Nahuatl.

Iċ-ċentru ċerimonjali prinċipali jinsab fil-quċċata ta' għolja mwittija b'mod artifiċjali, bi fdalijiet ta' strutturi residenzjali, il-biċċa l-kbira mhux skavati, fuq terrazzi twal li jgħattu x-xaqlibiet. Is-sit ġie okkupat għall-ewwel darba għall-ħabta tal-200 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda ma żviluppax f'ċentru urban qabel il-perjodu Epiklassiku (700-900 W.K.). Kważi l-arkitettura kollha fis-sit inbniet f'dan iż-żmien. Fl-aqwa żmien tagħha, il-belt jaf kellha popolazzjoni ta' 20,000 ruħ.

Xochicalco huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] u destinazzjoni turistika. Is-sit għandu wkoll [[mużew]] b'bosta oġġetti għall-wiri.

== Monumenti ==
[[Stampa:Xochicalco.jpg|xellug|daqsminuri|365x365px|Spazju miftuħ f'Xochicalco fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja.]]
Ta' interess speċjali huma r-riljievi skolpiti fuq il-ġnub ta' xi binjiet. It-Tempju tas-[[Serp]] bir-Rix għandu xbihat stilizzati ta' divinità bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja. Is-saffi għoljin tal-piramida fihom riljievi mnaqqxa li juru l-irħula li kienu jagħtu ġieħ lil Xochicalco, kif ukoll diversi figuri bilqiegħda li jidhru tal-Maja.&lt;ref&gt;Snow, Dean R. &quot;Archaeology of Native North America.&quot; Prentice Hall, [[Belt ta' New York|New York]]: 2010. p. 157.&lt;/ref&gt; Ingħad li Xochicalco jaf kellha komunità ta' artisti minn partijiet oħra tal-Mesoamerka.

Fost [[Monument|monumenti]] oħra fis-sit hemm diversi tempji oħra b'għamla ta' piramida mtarrġa, palazzi, tliet postijiet fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja, sawni, ringiela mhux tas-soltu ta' artali ċirkolari, u għar bit-taraġ imnaqqax ġo fih. Is-sit fih ukoll xi steli skolpiti weqfin; oħrajn tneħħew mill-pożizzjoni oriġinali tagħhom u issa jinsabu għall-wiri fil-mużw tal-INAH fil-Belt tal-Messiku u fil-mużew tas-sit.

== Storja u esplorazzjoni ==
[[Stampa:Xhichicalco drenaje grvp.jpg|daqsminuri|Katusi tad-drenaġġ tal-ilma tax-xita ta' Xochicalco.]]
Il-belt antika ta' Xochicalco ġiet stabbilita għall-ħabta tas-650 W.K. mill-Olmeca-Xicalanca, li kienu grupp ta' kummerċjanti tal-Maja minn [[Campeche]], f'sit f'pożizzjoni eċċellenti tul diversi mir-rotot kummerċjali Mesoamerikani ewlenin. Il-belt-stat kellha popolazzjoni ta' bejn 10,000 u 15,000 ruħ, u bosta minnhom kienu involuti fil-produzzjoni tal-artiġjanat u fil-kummerċ fuq distanza twila.&lt;ref&gt;Snow, Dean (2010). ''Archaeology of Native North America''. Upper Saddle River: Prentice Hall. p. 157.&lt;/ref&gt; Kienet ċentru kummerċjali u [[Reliġjon|reliġjuż]] iffortifikat importanti wara d-deklin tal-bliet-stati kbar Mesoamerikani. Il-kundizzjonijiet batuti tal-biedja fl-inħawi juru li x'aktarx inbniet għal skopijiet kummerċjali u ta' difiża. Il-fdalijiet ġew deskritti għall-ewwel darba mill-esploratur [[Antonio Alzate]] fl-1777. Fl-1810, [[Alexander von Humboldt]] ippubblika deskrizzjoni u illustrazzjoni ta' Xochicalco, abbażi ta' deskrizzjoni ta' Alzate u inċiżjoni ppubblikata fil-Belt tal-Messiku fl-1791.&lt;ref&gt;Humboldt, Alexander von (2012). ''Views of the Cordilleras and monuments of the indigenous peoples of the Americas : a critical edition''. [[Chicago]]: University of Chicago Press. p. 60. ISBN &lt;bdi&gt;9780226865065&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; L-Imperatur [[Massimiljanu tal-Messiku]] żar il-fdalijiet. It-Tempju tas-Serp bir-Rix ġie rrestawrat mill-arkeologu Messikan [[Leopoldo Batres]] fl-1910. Saru skavi arkeoloġiċi maġġuri u iktar restawr f'proġett mis-snin 40 sas-snin 60 tas-seklu 20 minn [[Eduardo Noguera]] u [[César Saenz]]. [[Jaime Litvak King]] ħadem ukoll fis-sit. Fl-1976 l-arkeologu [[Kenneth Hirth]] mill-Università Statali ta' Pennsylvania beda proġett multistaġonali fil-post fejn immappja s-sit kollu u wettaq skavi tad-djar u tal-istudjos tal-ossidjana. Fl-1988 inbeda programm fuq skala kbira ta' skavi tal-arkitettura monumentali minn [[Norberto González Crespo]] u [[Silvia Garza]] mill-INAH. Barra minn hekk, inbena mużew ġdid biex jospita s-sejbiet spettakolari ta' dan il-proġett.

Konċessjoni tal-2009 mogħtija lill-kumpanija tal-estrazzjoni [[Kanada|Kanadiża]] Esperanza Silver hija ta' theddida għas-sit, skont l-arkeologu [[Silvia Garza Tarazona]] taċ-''Centro del Instituto Nacional de Antropología e Historia'' (INAH) ta' Morelos.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.elsoldecuernavaca.com.mx/local/peligra-xochicalco-por-minera-inah-4676094.html|titlu=Peligra Xochicalco por minera: INAH|kunjom=Cuernavaca|isem=Susana Paredes {{!}} El Sol de|sit=El Sol de Cuernavaca {{!}} Noticias Locales, Policiacas, sobre México, Morelos y el Mundo|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Qerda tal-belt ==
[[Stampa:Xochicalco Observatorium.JPG|daqsminuri|L-osservatorju astronomiku ta' Xochicalco.]]
Għall-ħabta tad-900 W.K., il-belt ta' Xochicalco ngħatat in-nar u nqerdet. Bosta mid-djar u mit-tempji skavati għandhom saffi ta' ħruq u ta' qerda li jkopru d-depożiti mill-okkupazzjoni Epiklassika prinċipali. Taħt is-saffi tal-qerda, tħallew diversi oġġetti f'posthom fid-djar, xi ħaġa li tindika li s-sit nqered jew ġie abbandunat ħesrem. Popolazzjoni żgħira x'aktarx li baqgħet tgħix hemmhekk, madankollu, fuq ix-xaqlibiet iktar baxxi tal-għolja. Iktar 'il quddiem, għall-ħabta tal-1200, is-sit ġie kkolonizzat mill-ġdid mill-popli Tlahuica li jitkellmu l-lingwa Nahuatl, l-antenati tal-popolazzjonijiet li jitkellmu l-lingwa Nahuatl tal-istat modern ta' Morelos.

== Osservatorju astronomiku ==
L-osservatorju huwa għar immodifikat biex jippermetti l-istudju taċ-ċaqliq tax-[[xemx]]. L-għar ġie miksi bl-istukko u nżebagħ bl-iswed, bl-isfar u bl-aħmar b'ċumnija twila 8.7 metri mill-bażi sa fuq nett, u li hija eżagonali lejn it-tarf ta' fuq. Iċ-ċumnija għandha kemxejn ta' xaqliba li tippermetti r-raġġi tax-xemx jiġu pprojettati fuq l-art tal-għar.

Fil-105 jiem mit-30 ta' April sal-15 ta' Awwissu, ir-raġġi tax-xemx jaslu fl-għar. Fiċ-ċaqliq tax-xemx lejn it-[[Tropiku tal-Kanċer]] u lura, rispettivament nhar l-14/15 ta' Mejju u t-28/29 ta' Lulju, meta x-xemx tkun fl-eqqel punt tagħha u jkun hemm in-nofsinhar astronomiku, ir-raġġi tax-xemx jgħaddu direttament miċ-ċumnija u x-xbiha tax-xemx tiddi mal-art tal-għar. Ċertament, fl-imgħoddi ħadu vantaġġ minn dan il-fenomenu tax-xemx, u s-sit intuża wkoll għal ċerimonji reliġjużi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080525095707/http://www.inah.gob.mx/ZonasArqueologicas/xochicalco/indice.htm|titlu=INAH National Institute of Anthropology and History of Mexico|data=2008-05-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tempju tas-Serp bir-Rix ==
[[Stampa:Xochicalco Serpiente Emplumada GR.jpg|nofs|daqsminuri|556x556px|Ir-riljievi tat-Tempju tas-Serp bir-Rix.]]
It-Tempju tas-Serp bir-Rix għandu riljievi stilizzati skolpiti b'mod fin ta' dik id-divinità, bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Mexico xochicalco pyramids.JPG|daqsminuri|251x251px|Stele fuq pjattaforma ċentrali quddiem il-piramidi ta' Xochicalco.]]
Iż-Żona tal-Monumenti Arkeoloġiċi ta' Xochicalco ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/939/|titlu=Archaeological Monuments Zone of Xochicalco|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Messiku]]</text>
      <sha1>tskdvmpnjjm376zve3e2l3m47djph3q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279262</id>
      <parentid>279261</parentid>
      <timestamp>2022-08-17T18:24:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Maja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9255" xml:space="preserve">[[Stampa:Xochicalco - panoramio.jpg|daqsminuri|291x291px|Il-Piramida l-Kbira ta' Xochicalco.]]
'''Xochicalco''' (pronunzja bil-[[lingwa Nahuatl]]: [ʃot͡ʃiˈkaɬko]) huwa sit [[Arkeoloġija|arkeoloġiku]] pre-[[Kolombja|Kolumbjan]] fil-Muniċipalità ta' [[Miacatlán]] fil-parti tal-Punent tal-istat [[Messiku|Messikan]] ta' [[Morelos]]. L-isem ''Xochicalco'' jista' jiġi tradott min-Nahuatl bħala &quot;fid-dar tal-fjuri&quot;. Is-sit jinsab 38 kilometru fil-Lbiċ ta' [[Cuernavaca]], madwar 76 mil bil-[[karozza]] mill-[[Belt tal-Messiku]]. Is-sit huwa miftuħ għall-viżitaturi l-ġimgħa kollha, mill-10:00 ta' filgħodu sal-05:00 ta' waranofsinhar, għalkemm l-aċċess għall-osservatorju jitħalla biss wara nofsinhar. L-apoġew ta' Xochicalco wasal wara l-waqgħa ta' [[Teotihuacan]] u jingħad ukoll li Xochicalco x'aktarx li kellha rwol fil-waqgħa tal-Imperu ta' Teotihuacan.

L-arkitettura u l-ikonografija ta' Xochicalco fihom ċertu xebħ ma' Teotihuacan, ir-reġjun tal-[[Maja]], u l-[[kultura]] Matlatzinca tal-Wied ta' Toluca. Illum il-ġurnata, ir-residenti tal-villaġġ fil-qrib ta' [[Cuentepec]] jitkellmu bil-lingwa Nahuatl.

Iċ-ċentru ċerimonjali prinċipali jinsab fil-quċċata ta' għolja mwittija b'mod artifiċjali, bi fdalijiet ta' strutturi residenzjali, il-biċċa l-kbira mhux skavati, fuq terrazzi twal li jgħattu x-xaqlibiet. Is-sit ġie okkupat għall-ewwel darba għall-ħabta tal-200 [[Ante Christum natum|Q.K]]., iżda ma żviluppax f'ċentru urban qabel il-perjodu Epiklassiku (700-900 W.K.). Kważi l-arkitettura kollha fis-sit inbniet f'dan iż-żmien. Fl-aqwa żmien tagħha, il-belt jaf kellha popolazzjoni ta' 20,000 ruħ.

Xochicalco huwa [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] u destinazzjoni turistika. Is-sit għandu wkoll [[mużew]] b'bosta oġġetti għall-wiri.

== Monumenti ==
[[Stampa:Xochicalco.jpg|xellug|daqsminuri|365x365px|Spazju miftuħ f'Xochicalco fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja.]]
Ta' interess speċjali huma r-riljievi skolpiti fuq il-ġnub ta' xi binjiet. It-Tempju tas-[[Serp]] bir-Rix għandu xbihat stilizzati ta' divinità bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja. Is-saffi għoljin tal-piramida fihom riljievi mnaqqxa li juru l-irħula li kienu jagħtu ġieħ lil Xochicalco, kif ukoll diversi figuri bilqiegħda li jidhru tal-Maja.&lt;ref&gt;Snow, Dean R. &quot;Archaeology of Native North America.&quot; Prentice Hall, [[Belt ta' New York|New York]]: 2010. p. 157.&lt;/ref&gt; Ingħad li Xochicalco jaf kellha komunità ta' artisti minn partijiet oħra tal-Mesoamerka.

Fost [[Monument|monumenti]] oħra fis-sit hemm diversi tempji oħra b'għamla ta' piramida mtarrġa, palazzi, tliet postijiet fejn kienu jilagħbu l-logħba tal-ballun tal-Maja, sawni, ringiela mhux tas-soltu ta' artali ċirkolari, u għar bit-taraġ imnaqqax ġo fih. Is-sit fih ukoll xi steli skolpiti weqfin; oħrajn tneħħew mill-pożizzjoni oriġinali tagħhom u issa jinsabu għall-wiri fil-mużw tal-INAH fil-Belt tal-Messiku u fil-mużew tas-sit.

== Storja u esplorazzjoni ==
[[Stampa:Xhichicalco drenaje grvp.jpg|daqsminuri|Katusi tad-drenaġġ tal-ilma tax-xita ta' Xochicalco.]]
Il-belt antika ta' Xochicalco ġiet stabbilita għall-ħabta tas-650 W.K. mill-Olmeca-Xicalanca, li kienu grupp ta' kummerċjanti tal-Maja minn [[Campeche]], f'sit f'pożizzjoni eċċellenti tul diversi mir-rotot kummerċjali Mesoamerikani ewlenin. Il-belt-stat kellha popolazzjoni ta' bejn 10,000 u 15,000 ruħ, u bosta minnhom kienu involuti fil-produzzjoni tal-artiġjanat u fil-kummerċ fuq distanza twila.&lt;ref&gt;Snow, Dean (2010). ''Archaeology of Native North America''. Upper Saddle River: Prentice Hall. p. 157.&lt;/ref&gt; Kienet ċentru kummerċjali u [[Reliġjon|reliġjuż]] iffortifikat importanti wara d-deklin tal-bliet-stati kbar Mesoamerikani. Il-kundizzjonijiet batuti tal-biedja fl-inħawi juru li x'aktarx inbniet għal skopijiet kummerċjali u ta' difiża. Il-fdalijiet ġew deskritti għall-ewwel darba mill-esploratur [[Antonio Alzate]] fl-1777. Fl-1810, [[Alexander von Humboldt]] ippubblika deskrizzjoni u illustrazzjoni ta' Xochicalco, abbażi ta' deskrizzjoni ta' Alzate u inċiżjoni ppubblikata fil-Belt tal-Messiku fl-1791.&lt;ref&gt;Humboldt, Alexander von (2012). ''Views of the Cordilleras and monuments of the indigenous peoples of the Americas : a critical edition''. [[Chicago]]: University of Chicago Press. p. 60. ISBN &lt;bdi&gt;9780226865065&lt;/bdi&gt;.&lt;/ref&gt; L-Imperatur [[Massimiljanu tal-Messiku]] żar il-fdalijiet. It-Tempju tas-Serp bir-Rix ġie rrestawrat mill-arkeologu Messikan [[Leopoldo Batres]] fl-1910. Saru skavi arkeoloġiċi maġġuri u iktar restawr f'proġett mis-snin 40 sas-snin 60 tas-seklu 20 minn [[Eduardo Noguera]] u [[César Saenz]]. [[Jaime Litvak King]] ħadem ukoll fis-sit. Fl-1976 l-arkeologu [[Kenneth Hirth]] mill-Università Statali ta' Pennsylvania beda proġett multistaġonali fil-post fejn immappja s-sit kollu u wettaq skavi tad-djar u tal-istudjos tal-ossidjana. Fl-1988 inbeda programm fuq skala kbira ta' skavi tal-arkitettura monumentali minn [[Norberto González Crespo]] u [[Silvia Garza]] mill-INAH. Barra minn hekk, inbena mużew ġdid biex jospita s-sejbiet spettakolari ta' dan il-proġett.

Konċessjoni tal-2009 mogħtija lill-kumpanija tal-estrazzjoni [[Kanada|Kanadiża]] Esperanza Silver hija ta' theddida għas-sit, skont l-arkeologu [[Silvia Garza Tarazona]] taċ-''Centro del Instituto Nacional de Antropología e Historia'' (INAH) ta' Morelos.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.elsoldecuernavaca.com.mx/local/peligra-xochicalco-por-minera-inah-4676094.html|titlu=Peligra Xochicalco por minera: INAH|kunjom=Cuernavaca|isem=Susana Paredes {{!}} El Sol de|sit=El Sol de Cuernavaca {{!}} Noticias Locales, Policiacas, sobre México, Morelos y el Mundo|lingwa=es|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Qerda tal-belt ==
[[Stampa:Xochicalco Observatorium.JPG|daqsminuri|L-osservatorju astronomiku ta' Xochicalco.]]
Għall-ħabta tad-900 W.K., il-belt ta' Xochicalco ngħatat in-nar u nqerdet. Bosta mid-djar u mit-tempji skavati għandhom saffi ta' ħruq u ta' qerda li jkopru d-depożiti mill-okkupazzjoni Epiklassika prinċipali. Taħt is-saffi tal-qerda, tħallew diversi oġġetti f'posthom fid-djar, xi ħaġa li tindika li s-sit nqered jew ġie abbandunat ħesrem. Popolazzjoni żgħira x'aktarx li baqgħet tgħix hemmhekk, madankollu, fuq ix-xaqlibiet iktar baxxi tal-għolja. Iktar 'il quddiem, għall-ħabta tal-1200, is-sit ġie kkolonizzat mill-ġdid mill-popli Tlahuica li jitkellmu l-lingwa Nahuatl, l-antenati tal-popolazzjonijiet li jitkellmu l-lingwa Nahuatl tal-istat modern ta' Morelos.

== Osservatorju astronomiku ==
L-osservatorju huwa għar immodifikat biex jippermetti l-istudju taċ-ċaqliq tax-[[xemx]]. L-għar ġie miksi bl-istukko u nżebagħ bl-iswed, bl-isfar u bl-aħmar b'ċumnija twila 8.7 metri mill-bażi sa fuq nett, u li hija eżagonali lejn it-tarf ta' fuq. Iċ-ċumnija għandha kemxejn ta' xaqliba li tippermetti r-raġġi tax-xemx jiġu pprojettati fuq l-art tal-għar.

Fil-105 jiem mit-30 ta' April sal-15 ta' Awwissu, ir-raġġi tax-xemx jaslu fl-għar. Fiċ-ċaqliq tax-xemx lejn it-[[Tropiku tal-Kanċer]] u lura, rispettivament nhar l-14/15 ta' Mejju u t-28/29 ta' Lulju, meta x-xemx tkun fl-eqqel punt tagħha u jkun hemm in-nofsinhar astronomiku, ir-raġġi tax-xemx jgħaddu direttament miċ-ċumnija u x-xbiha tax-xemx tiddi mal-art tal-għar. Ċertament, fl-imgħoddi ħadu vantaġġ minn dan il-fenomenu tax-xemx, u s-sit intuża wkoll għal ċerimonji reliġjużi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20080525095707/http://www.inah.gob.mx/ZonasArqueologicas/xochicalco/indice.htm|titlu=INAH National Institute of Anthropology and History of Mexico|data=2008-05-25|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

== Tempju tas-Serp bir-Rix ==
[[Stampa:Xochicalco Serpiente Emplumada GR.jpg|nofs|daqsminuri|556x556px|Ir-riljievi tat-Tempju tas-Serp bir-Rix.]]
It-Tempju tas-Serp bir-Rix għandu riljievi stilizzati skolpiti b'mod fin ta' dik id-divinità, bi stil li jinkludi influwenzi ċari ta' Teotihuacan u tal-arti tal-Maja.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Mexico xochicalco pyramids.JPG|daqsminuri|251x251px|Stele fuq pjattaforma ċentrali quddiem il-piramidi ta' Xochicalco.]]
Iż-Żona tal-Monumenti Arkeoloġiċi ta' Xochicalco ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1999.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/939/|titlu=Archaeological Monuments Zone of Xochicalco|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (iv)''' &quot;Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Messiku]]
[[Kategorija:Maja]]</text>
      <sha1>od9zopmcxp4eywprcd0cvad24xr9ghz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sangiran</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28838</id>
    <revision>
      <id>279280</id>
      <timestamp>2022-08-18T06:11:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10414" xml:space="preserve">[[Stampa:Sangiran 17-02.JPG|daqsminuri|263x263px|Replika tal-kranju ta' Sangiran 17.]]
'''Sangiran''' huwa sit ta' skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] f'[[Ġava]], l-[[Indoneżja]].&lt;ref&gt;Choi, Kildo; Driwantoro, Dubel (2007). &quot;Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence&quot;. ''Journal of Archaeological Science''. '''34''': 48.&lt;/ref&gt; Skont rapport tal-[[UNESCO]] tal-1995, &quot;Sangiran huwa rikonoxxut mix-xjenzati bħala wieħed mill-iktar siti importanti fid-[[Id-Dinja|dinja]] għall-istudju tal-fossili tal-[[bniedem]], u jikklassifika fuq l-istess livell ta' [[Zhoukoudian]] (iċ-[[Ċina]]), il-[[Lagi ta' Willandra]] (l-[[Awstralja]]), l-[[Irdum ta' Olduvai]] (it-[[Tanżanija]]), u [[Sterkfontein]] (l-[[Afrika t'Isfel]]), u iktar rikk fil-fdalijiet minn kwalunkwe wieħed minnhom&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/593.pdf|titlu=World Heritage List note, Sangiran, No 593, Settembru 1995.}}&lt;/ref&gt;

Iż-żona għandha erja ta' madwar 56 km² (7 km bi 8 km) u tinsab f'Ġava Ċentrali, madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana ta' [[Surakarta]] fil-wied tax-xmara [[Solo]]. Amministrattivament, is-sit ta' Sangiran huwa maqsum bejn żewġ unitajiet amministrattivi: Sragen (id-distretti ta' Gemolong, Kalijambe u Plupuh) u Karanganyar (id-distrett ta' Gondangrejo). Karatteristika importanti tas-sit hija l-[[ġeoloġija]] taż-żona. Oriġinarjament, miljuni ta' snin ilu nħolqot qisha koppla naturali permezz ta' movimenti tettoniċ. Imbagħad, din il-koppla ttieklet mill-elementi u esponiet saffi ta' depożiti fi ħdan il-koppla li huma rikki bi fdalijiet arkeoloġiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130905095253/http://www.thejakartapost.com/news/2002/08/23/tracing-man039s-origins-sangiran-pacitan.html|titlu=Tracing man's origins in Sangiran, Pacitan {{!}} The Jakarta Post|data=2013-09-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Homo sapiens Ngrejeng.JPG|daqsminuri|''Homo sapiens'' Ngrejeng (40,000 sena ilu)]]

== Kronoloġija ==

* '''1883:''' il-paleoantropologu [[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiż]] [[Eugène Dubois]] wettaq analiżijiet preliminari fil-post f'Sangiran. Madankollul, Dubois ma sab l-ebda fossila ta' interess u b'hekk xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq [[Trinil]] fil-Lvant ta' Ġava fejn għamel skoperti sinifikanti.
* '''1934:''' l-[[Antropoloġija|antropologu]] [[Gustav Heinrich Ralph von Koenigswald]] beda jeżamina ż-żona. Matul l-iskavi fis-snin ta' wara sab uħud mill-ewwel antenati magħrufa tal-[[bniedem]], ''Pithecanthropus erectus'' (imlaqqam ir-&quot;Raġel ta' Ġava&quot;, issa kklassifikat mill-ġdid bħala parti mill-ispeċi ''Homo erectus''). Madwar 60 fossila umana oħra, fosthom il-&quot;Meganthropus&quot; enigmatiku, instabu fil-post minn dak iż-żmien. Sangiran 2, pereżempju, ġie skopert minn von Koenigswald fis-sit. Barra minn hekk, instabu wkoll ammonti konsiderevoli ta' fdalijiet ta' [[Annimal|annimali]] li dawn il-bnedmin primittivi kienu jikkaċċjaw, u ta' oħrajn li kienu jikkondividu l-ħabitat tagħhom magħhom.

* '''1977:''' il-gvern Indoneżjan iddeżinja erja ta' 56 km2 madwar Sangiran bħala ''Daerah Cagar Budaya'' (Żona [[Kultura|Kulturali]] Protetta).&lt;ref&gt;''Surat Keputusan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan'' (Deċiżjoni tal-Ministeru għall-Edukazzjoni u l-Kultura) Nru 070/O/1977.&lt;/ref&gt;
* '''1988:''' ġie stabbilit [[mużew]] lokali mudest u laboratorju tal-konservazzjoni f'Sangiran.
* '''1996:''' l-UNESCO rreġistrat lil Sangiran bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO bit-titlu &quot;Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran&quot;.&lt;ref&gt;UNESCO Document WHC-96/Conf. 2201/21.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/593/|titlu=Sangiran Early Man Site|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
* '''2011:''' il-mużew u ċ-ċentru tal-viżitaturi attwali nfetħu mill-Ministru għall-[[Edukazzjoni]] u l-Kultura fil-15 ta' Diċembru.
* '''2012:''' il-President [[Susilo Bambang Yudhoyono]] żar il-mużew fi Frar akkumpanjat minn 11-il ministru tal-kabinett.

Maż-żmien, wara x-xogħol inizjali ta' Dubois u ta' von Koenigswald f'Sangiran, studjużi oħra inkluż arkeologi Indoneżjani wettqu xi xogħol fis-sit. Fost l-istudjużi Indoneżjani kien hemm Teuku Jacob, Etty Indriati, Sartono, Fachroel Aziz, Harry Widianto, Yahdi Zaim, u Johan Arif.&lt;ref&gt;Etty Indriati, ''Warisan budaya dan munusia purba Indonesia Sangiran'' [''Cultural heritage and ancient Indonesian man Sangiran''], PT Citra Aji Parama, Yogyakarta, 2009.&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Is-Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1996.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (vi)''' &quot;Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Mużew ta' Sangiran ==
[[Stampa:Museum Purbakala Sangiran 2.JPG|daqsminuri|248x248px|Il-Mużew ta' Sangiran]]
Kien jeżisti mużew mudest f'Sangiran għal diversi deċennji qabel ma nfetaħ mużew iktar modern u ċentru tal-viżitaturi f'Diċembru 2011. Il-binja l-ġdida tal-mużew fiha tliet swali prinċipali b'diversi oġġetti għall-wiri u b'dijorami impressjonati tas-sit ta' Sangiran kif x'aktarx kien madwar miljun sena ilu. Diversi ċentri oħra nbnew ukoll u sal-2014 infetħu erba' ċentri f'postijiet differenti fi ħdan is-sit kumplessiv ta' Sangiran.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2012/02/18/sangiran-museum-open-2014.html|titlu=Sangiran Museum to open in 2014|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; L-erba' ċentri huma:

* Krikilan: is-sit eżistenti u operattiv sa llum biċ-ċentru tal-viżitaturi u l-mużew.
* Ngebung: is-sit dwar l-[[Storja|istorja]] tal-iskoperta tas-sit ta' Sangiran.
* Bukuran: is-sit informattiv dwar l-iskoperta tal-fossili umani [[Preistorja|preistoriċi]] f'Sangiran.
* Dayu: is-sit informattiv dwar l-aħħar riċerka tas-sit.

Il-mużew attwali u ċ-ċentru tal-viżitaturi għandhom tliet swali. L-ewwel sala fiha għadd ta' dijorami li jipprovdu tagħrif dwar il-bnedmin bikrin u l-annimali li kienu jeżistu fis-sit ta' Sangiran madwar miljun sena ilu. It-tieni sala, li hija iktar estensiva, fiha iktar materjal dettaljat dwar firxa wiesgħa ta' fossili li nstabu f'Sangiran u dwar l-istorja ta' esplorazzjoni tas-sit. It-tielet sala, bi preżentazzjoni separata, fiha dijorama kbira li tagħti veduta panoramika tas-sit kollu ta' Sangiran, b'vulkani bħal dak tal-Muntanja Lawu fl-isfond u l-ewwel bnedmin u l-annimali fuq quddiem, kif wieħed jimmaġina li seta' jkun is-sit madwar miljun sena ilu. Diversi preżentazzjoni f'din it-tielet sala jirreferu għax-xogħol tal-iskultur paleontoloġiku magħrufa internazzjonalment [[Elisabeth Daynes]].

== Aċċess ==
[[Stampa:Molaire de stegodon.jpg|xellug|daqsminuri|255x255px|Darsa ta' ''Stegodon trigonocephalus''.]]
Wieħed jaċċessa l-mużew ta' Sangiran billi jivvjaġġa madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana minn Surakarta tul it-triq prinċipali lejn ir-raħal ta' Purwodadi f'Ġava Ċentrali. Il-kisra lejn il-mużew, eżatt wara r-raħal żgħir ta'  Kalioso, twassal għal triq imwittija li sserrep f'żona rurali relattivament fqira għal madwar erba' kilometri qabel ma wieħed jasal għat-triq qasira finali tad-dħul taċ-ċentru tal-viżitaturi fuq il-lemin. Jiddependi mit-traffiku tul it-triq traffikuża bejn Surakarta u Purwodadi, iżda bħala medja l-vjaġġ minn Surakarta jdum xi 45-60 minuta. Tul ir-rotta minn Surakarta għal Purwodadi l-karozzi tal-linja jgħaddu spiss u jwaqqfu lill-passiġġieri fil-kisra msemmija hawn fuq. Sewwieqa informali lokali tal-muturi li jagħmluha ta' sewwieqa tat-taksi għall-erba' kilometri li jkun għad fadal u jwasslu lill-viżitaturi sal-mużew għal ftit flus. Wieħed jista' jasal għall-mużew b'mod konvenjenti wkoll permezz tal-awtostrada bin-noll li taqsam minn naħa għall-oħra ta' Ġava. Il-mużew jiftaħ kuljum mit-08:00 ta' filgħodu sal-04:00 ta' waranofsinhar għajr nhar ta' Tnejn meta l-mużew ikun magħluq.

== Problemi soċjali u oħrajn ==
L-iżvilupp tas-sit kumplessiv ta' Sangiran ma sarx mingħajr kontroversja. It-tħaffir mhux ikkontrollat u l-kummerċ illegali tal-fossili seħħew diversi drabi mill-ewwel skoperta tas-sit. Għal perjodu konsiderevoli, in-nies tal-villaġġi fl-inħawi kienu jħaffru għall-fossili u jbigħuhom lix-xerrejja lokali. Wara l-promulgazzjoni tal-Liġi Nazzjonali Nru 5 tal-1992 dwar l-oġġetti ta' wirt kulturali, beda jkun hemm kontrolli iktar rigorużi fuq dawn l-attivitajiet.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2013/06/11/the-paradox-sangiran.html|titlu=The Paradox of Sangiran|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Madankollu, xorta waħda baqgħu jsiru attivitajiet illegali xi kultant fis-snin reċenti. Fl-2010, pereżempju, ċittadin [[Stati Uniti|Amerikan]] li sostna li kien xjenzat ġie arrestat qrib Sangiran wara li nqabad jivvjaġġa fi trakk li kien fih 43 tip differenti ta' fossili f'kaxxi u fi xkejjer, b'valur stmat fis-suq ta' $2 miljun.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20101027082234/http://www.thejakartaglobe.com/home/american-held-over-rare-fossils-theft/403070|titlu=American Held Over Rare Fossils Theft {{!}} The Jakarta Globe|data=2010-10-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Iktar reċentement, kien hemm diskussjoni fil-mezzi tax-xandir Indoneżjani dwar il-mod kif l-iżvilupp tas-sit ta' Sangiran ma wassal l-ebda benefiċċju tanġibbli sinifikanti lill-komunitajiet rurali lokali.&lt;ref&gt;Sri Rejeksi, 'Sangiran, Bumi manusia Jawa yang tandus' [''Sangiran, Java's barren homelands''], ''Kompas'', 16 March 2013. Also Sri Rejeksi, 'Tanah Air: Wajah Kontradiktif Sangiran' [Homeland: The Contradictory Face of Sangiran], ''Kompas'', is-16 ta' Marzu 2013.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==</text>
      <sha1>lcfh3vao38njrm4rqpbm3ogityhmmof</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279281</id>
      <parentid>279280</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T06:11:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10450" xml:space="preserve">[[Stampa:Sangiran 17-02.JPG|daqsminuri|263x263px|Replika tal-kranju ta' Sangiran 17.]]
'''Sangiran''' huwa sit ta' skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] f'[[Ġava]], l-[[Indoneżja]].&lt;ref&gt;Choi, Kildo; Driwantoro, Dubel (2007). &quot;Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence&quot;. ''Journal of Archaeological Science''. '''34''': 48.&lt;/ref&gt; Skont rapport tal-[[UNESCO]] tal-1995, &quot;Sangiran huwa rikonoxxut mix-xjenzati bħala wieħed mill-iktar siti importanti fid-[[Id-Dinja|dinja]] għall-istudju tal-fossili tal-[[bniedem]], u jikklassifika fuq l-istess livell ta' [[Zhoukoudian]] (iċ-[[Ċina]]), il-[[Lagi ta' Willandra]] (l-[[Awstralja]]), l-[[Irdum ta' Olduvai]] (it-[[Tanżanija]]), u [[Sterkfontein]] (l-[[Afrika t'Isfel]]), u iktar rikk fil-fdalijiet minn kwalunkwe wieħed minnhom&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/593.pdf|titlu=World Heritage List note, Sangiran, No 593, Settembru 1995.}}&lt;/ref&gt;

Iż-żona għandha erja ta' madwar 56 km² (7 km bi 8 km) u tinsab f'Ġava Ċentrali, madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana ta' [[Surakarta]] fil-wied tax-xmara [[Solo]]. Amministrattivament, is-sit ta' Sangiran huwa maqsum bejn żewġ unitajiet amministrattivi: Sragen (id-distretti ta' Gemolong, Kalijambe u Plupuh) u Karanganyar (id-distrett ta' Gondangrejo). Karatteristika importanti tas-sit hija l-[[ġeoloġija]] taż-żona. Oriġinarjament, miljuni ta' snin ilu nħolqot qisha koppla naturali permezz ta' movimenti tettoniċ. Imbagħad, din il-koppla ttieklet mill-elementi u esponiet saffi ta' depożiti fi ħdan il-koppla li huma rikki bi fdalijiet arkeoloġiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130905095253/http://www.thejakartapost.com/news/2002/08/23/tracing-man039s-origins-sangiran-pacitan.html|titlu=Tracing man's origins in Sangiran, Pacitan {{!}} The Jakarta Post|data=2013-09-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Homo sapiens Ngrejeng.JPG|daqsminuri|''Homo sapiens'' Ngrejeng (40,000 sena ilu)]]

== Kronoloġija ==

* '''1883:''' il-paleoantropologu [[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiż]] [[Eugène Dubois]] wettaq analiżijiet preliminari fil-post f'Sangiran. Madankollul, Dubois ma sab l-ebda fossila ta' interess u b'hekk xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq [[Trinil]] fil-Lvant ta' Ġava fejn għamel skoperti sinifikanti.
* '''1934:''' l-[[Antropoloġija|antropologu]] [[Gustav Heinrich Ralph von Koenigswald]] beda jeżamina ż-żona. Matul l-iskavi fis-snin ta' wara sab uħud mill-ewwel antenati magħrufa tal-[[bniedem]], ''Pithecanthropus erectus'' (imlaqqam ir-&quot;Raġel ta' Ġava&quot;, issa kklassifikat mill-ġdid bħala parti mill-ispeċi ''Homo erectus''). Madwar 60 fossila umana oħra, fosthom il-&quot;Meganthropus&quot; enigmatiku, instabu fil-post minn dak iż-żmien. Sangiran 2, pereżempju, ġie skopert minn von Koenigswald fis-sit. Barra minn hekk, instabu wkoll ammonti konsiderevoli ta' fdalijiet ta' [[Annimal|annimali]] li dawn il-bnedmin primittivi kienu jikkaċċjaw, u ta' oħrajn li kienu jikkondividu l-ħabitat tagħhom magħhom.

* '''1977:''' il-gvern Indoneżjan iddeżinja erja ta' 56 km2 madwar Sangiran bħala ''Daerah Cagar Budaya'' (Żona [[Kultura|Kulturali]] Protetta).&lt;ref&gt;''Surat Keputusan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan'' (Deċiżjoni tal-Ministeru għall-Edukazzjoni u l-Kultura) Nru 070/O/1977.&lt;/ref&gt;
* '''1988:''' ġie stabbilit [[mużew]] lokali mudest u laboratorju tal-konservazzjoni f'Sangiran.
* '''1996:''' l-UNESCO rreġistrat lil Sangiran bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO bit-titlu &quot;Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran&quot;.&lt;ref&gt;UNESCO Document WHC-96/Conf. 2201/21.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/593/|titlu=Sangiran Early Man Site|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
* '''2011:''' il-mużew u ċ-ċentru tal-viżitaturi attwali nfetħu mill-Ministru għall-[[Edukazzjoni]] u l-Kultura fil-15 ta' Diċembru.
* '''2012:''' il-President [[Susilo Bambang Yudhoyono]] żar il-mużew fi Frar akkumpanjat minn 11-il ministru tal-kabinett.

Maż-żmien, wara x-xogħol inizjali ta' Dubois u ta' von Koenigswald f'Sangiran, studjużi oħra inkluż arkeologi Indoneżjani wettqu xi xogħol fis-sit. Fost l-istudjużi Indoneżjani kien hemm Teuku Jacob, Etty Indriati, Sartono, Fachroel Aziz, Harry Widianto, Yahdi Zaim, u Johan Arif.&lt;ref&gt;Etty Indriati, ''Warisan budaya dan munusia purba Indonesia Sangiran'' [''Cultural heritage and ancient Indonesian man Sangiran''], PT Citra Aji Parama, Yogyakarta, 2009.&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Is-Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1996.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (vi)''' &quot;Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Mużew ta' Sangiran ==
[[Stampa:Museum Purbakala Sangiran 2.JPG|daqsminuri|248x248px|Il-Mużew ta' Sangiran]]
Kien jeżisti mużew mudest f'Sangiran għal diversi deċennji qabel ma nfetaħ mużew iktar modern u ċentru tal-viżitaturi f'Diċembru 2011. Il-binja l-ġdida tal-mużew fiha tliet swali prinċipali b'diversi oġġetti għall-wiri u b'dijorami impressjonati tas-sit ta' Sangiran kif x'aktarx kien madwar miljun sena ilu. Diversi ċentri oħra nbnew ukoll u sal-2014 infetħu erba' ċentri f'postijiet differenti fi ħdan is-sit kumplessiv ta' Sangiran.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2012/02/18/sangiran-museum-open-2014.html|titlu=Sangiran Museum to open in 2014|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; L-erba' ċentri huma:

* Krikilan: is-sit eżistenti u operattiv sa llum biċ-ċentru tal-viżitaturi u l-mużew.
* Ngebung: is-sit dwar l-[[Storja|istorja]] tal-iskoperta tas-sit ta' Sangiran.
* Bukuran: is-sit informattiv dwar l-iskoperta tal-fossili umani [[Preistorja|preistoriċi]] f'Sangiran.
* Dayu: is-sit informattiv dwar l-aħħar riċerka tas-sit.

Il-mużew attwali u ċ-ċentru tal-viżitaturi għandhom tliet swali. L-ewwel sala fiha għadd ta' dijorami li jipprovdu tagħrif dwar il-bnedmin bikrin u l-annimali li kienu jeżistu fis-sit ta' Sangiran madwar miljun sena ilu. It-tieni sala, li hija iktar estensiva, fiha iktar materjal dettaljat dwar firxa wiesgħa ta' fossili li nstabu f'Sangiran u dwar l-istorja ta' esplorazzjoni tas-sit. It-tielet sala, bi preżentazzjoni separata, fiha dijorama kbira li tagħti veduta panoramika tas-sit kollu ta' Sangiran, b'vulkani bħal dak tal-Muntanja Lawu fl-isfond u l-ewwel bnedmin u l-annimali fuq quddiem, kif wieħed jimmaġina li seta' jkun is-sit madwar miljun sena ilu. Diversi preżentazzjoni f'din it-tielet sala jirreferu għax-xogħol tal-iskultur paleontoloġiku magħrufa internazzjonalment [[Elisabeth Daynes]].

== Aċċess ==
[[Stampa:Molaire de stegodon.jpg|xellug|daqsminuri|255x255px|Darsa ta' ''Stegodon trigonocephalus''.]]
Wieħed jaċċessa l-mużew ta' Sangiran billi jivvjaġġa madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana minn Surakarta tul it-triq prinċipali lejn ir-raħal ta' Purwodadi f'Ġava Ċentrali. Il-kisra lejn il-mużew, eżatt wara r-raħal żgħir ta'  Kalioso, twassal għal triq imwittija li sserrep f'żona rurali relattivament fqira għal madwar erba' kilometri qabel ma wieħed jasal għat-triq qasira finali tad-dħul taċ-ċentru tal-viżitaturi fuq il-lemin. Jiddependi mit-traffiku tul it-triq traffikuża bejn Surakarta u Purwodadi, iżda bħala medja l-vjaġġ minn Surakarta jdum xi 45-60 minuta. Tul ir-rotta minn Surakarta għal Purwodadi l-karozzi tal-linja jgħaddu spiss u jwaqqfu lill-passiġġieri fil-kisra msemmija hawn fuq. Sewwieqa informali lokali tal-muturi li jagħmluha ta' sewwieqa tat-taksi għall-erba' kilometri li jkun għad fadal u jwasslu lill-viżitaturi sal-mużew għal ftit flus. Wieħed jista' jasal għall-mużew b'mod konvenjenti wkoll permezz tal-awtostrada bin-noll li taqsam minn naħa għall-oħra ta' Ġava. Il-mużew jiftaħ kuljum mit-08:00 ta' filgħodu sal-04:00 ta' waranofsinhar għajr nhar ta' Tnejn meta l-mużew ikun magħluq.

== Problemi soċjali u oħrajn ==
L-iżvilupp tas-sit kumplessiv ta' Sangiran ma sarx mingħajr kontroversja. It-tħaffir mhux ikkontrollat u l-kummerċ illegali tal-fossili seħħew diversi drabi mill-ewwel skoperta tas-sit. Għal perjodu konsiderevoli, in-nies tal-villaġġi fl-inħawi kienu jħaffru għall-fossili u jbigħuhom lix-xerrejja lokali. Wara l-promulgazzjoni tal-Liġi Nazzjonali Nru 5 tal-1992 dwar l-oġġetti ta' wirt kulturali, beda jkun hemm kontrolli iktar rigorużi fuq dawn l-attivitajiet.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2013/06/11/the-paradox-sangiran.html|titlu=The Paradox of Sangiran|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Madankollu, xorta waħda baqgħu jsiru attivitajiet illegali xi kultant fis-snin reċenti. Fl-2010, pereżempju, ċittadin [[Stati Uniti|Amerikan]] li sostna li kien xjenzat ġie arrestat qrib Sangiran wara li nqabad jivvjaġġa fi trakk li kien fih 43 tip differenti ta' fossili f'kaxxi u fi xkejjer, b'valur stmat fis-suq ta' $2 miljun.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20101027082234/http://www.thejakartaglobe.com/home/american-held-over-rare-fossils-theft/403070|titlu=American Held Over Rare Fossils Theft {{!}} The Jakarta Globe|data=2010-10-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Iktar reċentement, kien hemm diskussjoni fil-mezzi tax-xandir Indoneżjani dwar il-mod kif l-iżvilupp tas-sit ta' Sangiran ma wassal l-ebda benefiċċju tanġibbli sinifikanti lill-komunitajiet rurali lokali.&lt;ref&gt;Sri Rejeksi, 'Sangiran, Bumi manusia Jawa yang tandus' [''Sangiran, Java's barren homelands''], ''Kompas'', 16 March 2013. Also Sri Rejeksi, 'Tanah Air: Wajah Kontradiktif Sangiran' [Homeland: The Contradictory Face of Sangiran], ''Kompas'', is-16 ta' Marzu 2013.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>eizcnqr70y95rbfpaenxhum8peiwzye</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279282</id>
      <parentid>279281</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T06:11:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti arkeoloġiċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10484" xml:space="preserve">[[Stampa:Sangiran 17-02.JPG|daqsminuri|263x263px|Replika tal-kranju ta' Sangiran 17.]]
'''Sangiran''' huwa sit ta' skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] f'[[Ġava]], l-[[Indoneżja]].&lt;ref&gt;Choi, Kildo; Driwantoro, Dubel (2007). &quot;Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence&quot;. ''Journal of Archaeological Science''. '''34''': 48.&lt;/ref&gt; Skont rapport tal-[[UNESCO]] tal-1995, &quot;Sangiran huwa rikonoxxut mix-xjenzati bħala wieħed mill-iktar siti importanti fid-[[Id-Dinja|dinja]] għall-istudju tal-fossili tal-[[bniedem]], u jikklassifika fuq l-istess livell ta' [[Zhoukoudian]] (iċ-[[Ċina]]), il-[[Lagi ta' Willandra]] (l-[[Awstralja]]), l-[[Irdum ta' Olduvai]] (it-[[Tanżanija]]), u [[Sterkfontein]] (l-[[Afrika t'Isfel]]), u iktar rikk fil-fdalijiet minn kwalunkwe wieħed minnhom&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/593.pdf|titlu=World Heritage List note, Sangiran, No 593, Settembru 1995.}}&lt;/ref&gt;

Iż-żona għandha erja ta' madwar 56 km² (7 km bi 8 km) u tinsab f'Ġava Ċentrali, madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana ta' [[Surakarta]] fil-wied tax-xmara [[Solo]]. Amministrattivament, is-sit ta' Sangiran huwa maqsum bejn żewġ unitajiet amministrattivi: Sragen (id-distretti ta' Gemolong, Kalijambe u Plupuh) u Karanganyar (id-distrett ta' Gondangrejo). Karatteristika importanti tas-sit hija l-[[ġeoloġija]] taż-żona. Oriġinarjament, miljuni ta' snin ilu nħolqot qisha koppla naturali permezz ta' movimenti tettoniċ. Imbagħad, din il-koppla ttieklet mill-elementi u esponiet saffi ta' depożiti fi ħdan il-koppla li huma rikki bi fdalijiet arkeoloġiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130905095253/http://www.thejakartapost.com/news/2002/08/23/tracing-man039s-origins-sangiran-pacitan.html|titlu=Tracing man's origins in Sangiran, Pacitan {{!}} The Jakarta Post|data=2013-09-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Homo sapiens Ngrejeng.JPG|daqsminuri|''Homo sapiens'' Ngrejeng (40,000 sena ilu)]]

== Kronoloġija ==

* '''1883:''' il-paleoantropologu [[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiż]] [[Eugène Dubois]] wettaq analiżijiet preliminari fil-post f'Sangiran. Madankollul, Dubois ma sab l-ebda fossila ta' interess u b'hekk xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq [[Trinil]] fil-Lvant ta' Ġava fejn għamel skoperti sinifikanti.
* '''1934:''' l-[[Antropoloġija|antropologu]] [[Gustav Heinrich Ralph von Koenigswald]] beda jeżamina ż-żona. Matul l-iskavi fis-snin ta' wara sab uħud mill-ewwel antenati magħrufa tal-[[bniedem]], ''Pithecanthropus erectus'' (imlaqqam ir-&quot;Raġel ta' Ġava&quot;, issa kklassifikat mill-ġdid bħala parti mill-ispeċi ''Homo erectus''). Madwar 60 fossila umana oħra, fosthom il-&quot;Meganthropus&quot; enigmatiku, instabu fil-post minn dak iż-żmien. Sangiran 2, pereżempju, ġie skopert minn von Koenigswald fis-sit. Barra minn hekk, instabu wkoll ammonti konsiderevoli ta' fdalijiet ta' [[Annimal|annimali]] li dawn il-bnedmin primittivi kienu jikkaċċjaw, u ta' oħrajn li kienu jikkondividu l-ħabitat tagħhom magħhom.

* '''1977:''' il-gvern Indoneżjan iddeżinja erja ta' 56 km2 madwar Sangiran bħala ''Daerah Cagar Budaya'' (Żona [[Kultura|Kulturali]] Protetta).&lt;ref&gt;''Surat Keputusan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan'' (Deċiżjoni tal-Ministeru għall-Edukazzjoni u l-Kultura) Nru 070/O/1977.&lt;/ref&gt;
* '''1988:''' ġie stabbilit [[mużew]] lokali mudest u laboratorju tal-konservazzjoni f'Sangiran.
* '''1996:''' l-UNESCO rreġistrat lil Sangiran bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO bit-titlu &quot;Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran&quot;.&lt;ref&gt;UNESCO Document WHC-96/Conf. 2201/21.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/593/|titlu=Sangiran Early Man Site|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
* '''2011:''' il-mużew u ċ-ċentru tal-viżitaturi attwali nfetħu mill-Ministru għall-[[Edukazzjoni]] u l-Kultura fil-15 ta' Diċembru.
* '''2012:''' il-President [[Susilo Bambang Yudhoyono]] żar il-mużew fi Frar akkumpanjat minn 11-il ministru tal-kabinett.

Maż-żmien, wara x-xogħol inizjali ta' Dubois u ta' von Koenigswald f'Sangiran, studjużi oħra inkluż arkeologi Indoneżjani wettqu xi xogħol fis-sit. Fost l-istudjużi Indoneżjani kien hemm Teuku Jacob, Etty Indriati, Sartono, Fachroel Aziz, Harry Widianto, Yahdi Zaim, u Johan Arif.&lt;ref&gt;Etty Indriati, ''Warisan budaya dan munusia purba Indonesia Sangiran'' [''Cultural heritage and ancient Indonesian man Sangiran''], PT Citra Aji Parama, Yogyakarta, 2009.&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Is-Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1996.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (vi)''' &quot;Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Mużew ta' Sangiran ==
[[Stampa:Museum Purbakala Sangiran 2.JPG|daqsminuri|248x248px|Il-Mużew ta' Sangiran]]
Kien jeżisti mużew mudest f'Sangiran għal diversi deċennji qabel ma nfetaħ mużew iktar modern u ċentru tal-viżitaturi f'Diċembru 2011. Il-binja l-ġdida tal-mużew fiha tliet swali prinċipali b'diversi oġġetti għall-wiri u b'dijorami impressjonati tas-sit ta' Sangiran kif x'aktarx kien madwar miljun sena ilu. Diversi ċentri oħra nbnew ukoll u sal-2014 infetħu erba' ċentri f'postijiet differenti fi ħdan is-sit kumplessiv ta' Sangiran.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2012/02/18/sangiran-museum-open-2014.html|titlu=Sangiran Museum to open in 2014|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; L-erba' ċentri huma:

* Krikilan: is-sit eżistenti u operattiv sa llum biċ-ċentru tal-viżitaturi u l-mużew.
* Ngebung: is-sit dwar l-[[Storja|istorja]] tal-iskoperta tas-sit ta' Sangiran.
* Bukuran: is-sit informattiv dwar l-iskoperta tal-fossili umani [[Preistorja|preistoriċi]] f'Sangiran.
* Dayu: is-sit informattiv dwar l-aħħar riċerka tas-sit.

Il-mużew attwali u ċ-ċentru tal-viżitaturi għandhom tliet swali. L-ewwel sala fiha għadd ta' dijorami li jipprovdu tagħrif dwar il-bnedmin bikrin u l-annimali li kienu jeżistu fis-sit ta' Sangiran madwar miljun sena ilu. It-tieni sala, li hija iktar estensiva, fiha iktar materjal dettaljat dwar firxa wiesgħa ta' fossili li nstabu f'Sangiran u dwar l-istorja ta' esplorazzjoni tas-sit. It-tielet sala, bi preżentazzjoni separata, fiha dijorama kbira li tagħti veduta panoramika tas-sit kollu ta' Sangiran, b'vulkani bħal dak tal-Muntanja Lawu fl-isfond u l-ewwel bnedmin u l-annimali fuq quddiem, kif wieħed jimmaġina li seta' jkun is-sit madwar miljun sena ilu. Diversi preżentazzjoni f'din it-tielet sala jirreferu għax-xogħol tal-iskultur paleontoloġiku magħrufa internazzjonalment [[Elisabeth Daynes]].

== Aċċess ==
[[Stampa:Molaire de stegodon.jpg|xellug|daqsminuri|255x255px|Darsa ta' ''Stegodon trigonocephalus''.]]
Wieħed jaċċessa l-mużew ta' Sangiran billi jivvjaġġa madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana minn Surakarta tul it-triq prinċipali lejn ir-raħal ta' Purwodadi f'Ġava Ċentrali. Il-kisra lejn il-mużew, eżatt wara r-raħal żgħir ta'  Kalioso, twassal għal triq imwittija li sserrep f'żona rurali relattivament fqira għal madwar erba' kilometri qabel ma wieħed jasal għat-triq qasira finali tad-dħul taċ-ċentru tal-viżitaturi fuq il-lemin. Jiddependi mit-traffiku tul it-triq traffikuża bejn Surakarta u Purwodadi, iżda bħala medja l-vjaġġ minn Surakarta jdum xi 45-60 minuta. Tul ir-rotta minn Surakarta għal Purwodadi l-karozzi tal-linja jgħaddu spiss u jwaqqfu lill-passiġġieri fil-kisra msemmija hawn fuq. Sewwieqa informali lokali tal-muturi li jagħmluha ta' sewwieqa tat-taksi għall-erba' kilometri li jkun għad fadal u jwasslu lill-viżitaturi sal-mużew għal ftit flus. Wieħed jista' jasal għall-mużew b'mod konvenjenti wkoll permezz tal-awtostrada bin-noll li taqsam minn naħa għall-oħra ta' Ġava. Il-mużew jiftaħ kuljum mit-08:00 ta' filgħodu sal-04:00 ta' waranofsinhar għajr nhar ta' Tnejn meta l-mużew ikun magħluq.

== Problemi soċjali u oħrajn ==
L-iżvilupp tas-sit kumplessiv ta' Sangiran ma sarx mingħajr kontroversja. It-tħaffir mhux ikkontrollat u l-kummerċ illegali tal-fossili seħħew diversi drabi mill-ewwel skoperta tas-sit. Għal perjodu konsiderevoli, in-nies tal-villaġġi fl-inħawi kienu jħaffru għall-fossili u jbigħuhom lix-xerrejja lokali. Wara l-promulgazzjoni tal-Liġi Nazzjonali Nru 5 tal-1992 dwar l-oġġetti ta' wirt kulturali, beda jkun hemm kontrolli iktar rigorużi fuq dawn l-attivitajiet.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2013/06/11/the-paradox-sangiran.html|titlu=The Paradox of Sangiran|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Madankollu, xorta waħda baqgħu jsiru attivitajiet illegali xi kultant fis-snin reċenti. Fl-2010, pereżempju, ċittadin [[Stati Uniti|Amerikan]] li sostna li kien xjenzat ġie arrestat qrib Sangiran wara li nqabad jivvjaġġa fi trakk li kien fih 43 tip differenti ta' fossili f'kaxxi u fi xkejjer, b'valur stmat fis-suq ta' $2 miljun.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20101027082234/http://www.thejakartaglobe.com/home/american-held-over-rare-fossils-theft/403070|titlu=American Held Over Rare Fossils Theft {{!}} The Jakarta Globe|data=2010-10-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Iktar reċentement, kien hemm diskussjoni fil-mezzi tax-xandir Indoneżjani dwar il-mod kif l-iżvilupp tas-sit ta' Sangiran ma wassal l-ebda benefiċċju tanġibbli sinifikanti lill-komunitajiet rurali lokali.&lt;ref&gt;Sri Rejeksi, 'Sangiran, Bumi manusia Jawa yang tandus' [''Sangiran, Java's barren homelands''], ''Kompas'', 16 March 2013. Also Sri Rejeksi, 'Tanah Air: Wajah Kontradiktif Sangiran' [Homeland: The Contradictory Face of Sangiran], ''Kompas'', is-16 ta' Marzu 2013.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]</text>
      <sha1>syijhx5njgujnxeesjx3hs60pwbyjho</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279283</id>
      <parentid>279282</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T06:11:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Preistorja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10510" xml:space="preserve">[[Stampa:Sangiran 17-02.JPG|daqsminuri|263x263px|Replika tal-kranju ta' Sangiran 17.]]
'''Sangiran''' huwa sit ta' skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] f'[[Ġava]], l-[[Indoneżja]].&lt;ref&gt;Choi, Kildo; Driwantoro, Dubel (2007). &quot;Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence&quot;. ''Journal of Archaeological Science''. '''34''': 48.&lt;/ref&gt; Skont rapport tal-[[UNESCO]] tal-1995, &quot;Sangiran huwa rikonoxxut mix-xjenzati bħala wieħed mill-iktar siti importanti fid-[[Id-Dinja|dinja]] għall-istudju tal-fossili tal-[[bniedem]], u jikklassifika fuq l-istess livell ta' [[Zhoukoudian]] (iċ-[[Ċina]]), il-[[Lagi ta' Willandra]] (l-[[Awstralja]]), l-[[Irdum ta' Olduvai]] (it-[[Tanżanija]]), u [[Sterkfontein]] (l-[[Afrika t'Isfel]]), u iktar rikk fil-fdalijiet minn kwalunkwe wieħed minnhom&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/593.pdf|titlu=World Heritage List note, Sangiran, No 593, Settembru 1995.}}&lt;/ref&gt;

Iż-żona għandha erja ta' madwar 56 km² (7 km bi 8 km) u tinsab f'Ġava Ċentrali, madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana ta' [[Surakarta]] fil-wied tax-xmara [[Solo]]. Amministrattivament, is-sit ta' Sangiran huwa maqsum bejn żewġ unitajiet amministrattivi: Sragen (id-distretti ta' Gemolong, Kalijambe u Plupuh) u Karanganyar (id-distrett ta' Gondangrejo). Karatteristika importanti tas-sit hija l-[[ġeoloġija]] taż-żona. Oriġinarjament, miljuni ta' snin ilu nħolqot qisha koppla naturali permezz ta' movimenti tettoniċ. Imbagħad, din il-koppla ttieklet mill-elementi u esponiet saffi ta' depożiti fi ħdan il-koppla li huma rikki bi fdalijiet arkeoloġiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130905095253/http://www.thejakartapost.com/news/2002/08/23/tracing-man039s-origins-sangiran-pacitan.html|titlu=Tracing man's origins in Sangiran, Pacitan {{!}} The Jakarta Post|data=2013-09-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Homo sapiens Ngrejeng.JPG|daqsminuri|''Homo sapiens'' Ngrejeng (40,000 sena ilu)]]

== Kronoloġija ==

* '''1883:''' il-paleoantropologu [[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiż]] [[Eugène Dubois]] wettaq analiżijiet preliminari fil-post f'Sangiran. Madankollul, Dubois ma sab l-ebda fossila ta' interess u b'hekk xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq [[Trinil]] fil-Lvant ta' Ġava fejn għamel skoperti sinifikanti.
* '''1934:''' l-[[Antropoloġija|antropologu]] [[Gustav Heinrich Ralph von Koenigswald]] beda jeżamina ż-żona. Matul l-iskavi fis-snin ta' wara sab uħud mill-ewwel antenati magħrufa tal-[[bniedem]], ''Pithecanthropus erectus'' (imlaqqam ir-&quot;Raġel ta' Ġava&quot;, issa kklassifikat mill-ġdid bħala parti mill-ispeċi ''Homo erectus''). Madwar 60 fossila umana oħra, fosthom il-&quot;Meganthropus&quot; enigmatiku, instabu fil-post minn dak iż-żmien. Sangiran 2, pereżempju, ġie skopert minn von Koenigswald fis-sit. Barra minn hekk, instabu wkoll ammonti konsiderevoli ta' fdalijiet ta' [[Annimal|annimali]] li dawn il-bnedmin primittivi kienu jikkaċċjaw, u ta' oħrajn li kienu jikkondividu l-ħabitat tagħhom magħhom.

* '''1977:''' il-gvern Indoneżjan iddeżinja erja ta' 56 km2 madwar Sangiran bħala ''Daerah Cagar Budaya'' (Żona [[Kultura|Kulturali]] Protetta).&lt;ref&gt;''Surat Keputusan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan'' (Deċiżjoni tal-Ministeru għall-Edukazzjoni u l-Kultura) Nru 070/O/1977.&lt;/ref&gt;
* '''1988:''' ġie stabbilit [[mużew]] lokali mudest u laboratorju tal-konservazzjoni f'Sangiran.
* '''1996:''' l-UNESCO rreġistrat lil Sangiran bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO bit-titlu &quot;Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran&quot;.&lt;ref&gt;UNESCO Document WHC-96/Conf. 2201/21.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/593/|titlu=Sangiran Early Man Site|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
* '''2011:''' il-mużew u ċ-ċentru tal-viżitaturi attwali nfetħu mill-Ministru għall-[[Edukazzjoni]] u l-Kultura fil-15 ta' Diċembru.
* '''2012:''' il-President [[Susilo Bambang Yudhoyono]] żar il-mużew fi Frar akkumpanjat minn 11-il ministru tal-kabinett.

Maż-żmien, wara x-xogħol inizjali ta' Dubois u ta' von Koenigswald f'Sangiran, studjużi oħra inkluż arkeologi Indoneżjani wettqu xi xogħol fis-sit. Fost l-istudjużi Indoneżjani kien hemm Teuku Jacob, Etty Indriati, Sartono, Fachroel Aziz, Harry Widianto, Yahdi Zaim, u Johan Arif.&lt;ref&gt;Etty Indriati, ''Warisan budaya dan munusia purba Indonesia Sangiran'' [''Cultural heritage and ancient Indonesian man Sangiran''], PT Citra Aji Parama, Yogyakarta, 2009.&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Is-Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1996.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (vi)''' &quot;Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Mużew ta' Sangiran ==
[[Stampa:Museum Purbakala Sangiran 2.JPG|daqsminuri|248x248px|Il-Mużew ta' Sangiran]]
Kien jeżisti mużew mudest f'Sangiran għal diversi deċennji qabel ma nfetaħ mużew iktar modern u ċentru tal-viżitaturi f'Diċembru 2011. Il-binja l-ġdida tal-mużew fiha tliet swali prinċipali b'diversi oġġetti għall-wiri u b'dijorami impressjonati tas-sit ta' Sangiran kif x'aktarx kien madwar miljun sena ilu. Diversi ċentri oħra nbnew ukoll u sal-2014 infetħu erba' ċentri f'postijiet differenti fi ħdan is-sit kumplessiv ta' Sangiran.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2012/02/18/sangiran-museum-open-2014.html|titlu=Sangiran Museum to open in 2014|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; L-erba' ċentri huma:

* Krikilan: is-sit eżistenti u operattiv sa llum biċ-ċentru tal-viżitaturi u l-mużew.
* Ngebung: is-sit dwar l-[[Storja|istorja]] tal-iskoperta tas-sit ta' Sangiran.
* Bukuran: is-sit informattiv dwar l-iskoperta tal-fossili umani [[Preistorja|preistoriċi]] f'Sangiran.
* Dayu: is-sit informattiv dwar l-aħħar riċerka tas-sit.

Il-mużew attwali u ċ-ċentru tal-viżitaturi għandhom tliet swali. L-ewwel sala fiha għadd ta' dijorami li jipprovdu tagħrif dwar il-bnedmin bikrin u l-annimali li kienu jeżistu fis-sit ta' Sangiran madwar miljun sena ilu. It-tieni sala, li hija iktar estensiva, fiha iktar materjal dettaljat dwar firxa wiesgħa ta' fossili li nstabu f'Sangiran u dwar l-istorja ta' esplorazzjoni tas-sit. It-tielet sala, bi preżentazzjoni separata, fiha dijorama kbira li tagħti veduta panoramika tas-sit kollu ta' Sangiran, b'vulkani bħal dak tal-Muntanja Lawu fl-isfond u l-ewwel bnedmin u l-annimali fuq quddiem, kif wieħed jimmaġina li seta' jkun is-sit madwar miljun sena ilu. Diversi preżentazzjoni f'din it-tielet sala jirreferu għax-xogħol tal-iskultur paleontoloġiku magħrufa internazzjonalment [[Elisabeth Daynes]].

== Aċċess ==
[[Stampa:Molaire de stegodon.jpg|xellug|daqsminuri|255x255px|Darsa ta' ''Stegodon trigonocephalus''.]]
Wieħed jaċċessa l-mużew ta' Sangiran billi jivvjaġġa madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana minn Surakarta tul it-triq prinċipali lejn ir-raħal ta' Purwodadi f'Ġava Ċentrali. Il-kisra lejn il-mużew, eżatt wara r-raħal żgħir ta'  Kalioso, twassal għal triq imwittija li sserrep f'żona rurali relattivament fqira għal madwar erba' kilometri qabel ma wieħed jasal għat-triq qasira finali tad-dħul taċ-ċentru tal-viżitaturi fuq il-lemin. Jiddependi mit-traffiku tul it-triq traffikuża bejn Surakarta u Purwodadi, iżda bħala medja l-vjaġġ minn Surakarta jdum xi 45-60 minuta. Tul ir-rotta minn Surakarta għal Purwodadi l-karozzi tal-linja jgħaddu spiss u jwaqqfu lill-passiġġieri fil-kisra msemmija hawn fuq. Sewwieqa informali lokali tal-muturi li jagħmluha ta' sewwieqa tat-taksi għall-erba' kilometri li jkun għad fadal u jwasslu lill-viżitaturi sal-mużew għal ftit flus. Wieħed jista' jasal għall-mużew b'mod konvenjenti wkoll permezz tal-awtostrada bin-noll li taqsam minn naħa għall-oħra ta' Ġava. Il-mużew jiftaħ kuljum mit-08:00 ta' filgħodu sal-04:00 ta' waranofsinhar għajr nhar ta' Tnejn meta l-mużew ikun magħluq.

== Problemi soċjali u oħrajn ==
L-iżvilupp tas-sit kumplessiv ta' Sangiran ma sarx mingħajr kontroversja. It-tħaffir mhux ikkontrollat u l-kummerċ illegali tal-fossili seħħew diversi drabi mill-ewwel skoperta tas-sit. Għal perjodu konsiderevoli, in-nies tal-villaġġi fl-inħawi kienu jħaffru għall-fossili u jbigħuhom lix-xerrejja lokali. Wara l-promulgazzjoni tal-Liġi Nazzjonali Nru 5 tal-1992 dwar l-oġġetti ta' wirt kulturali, beda jkun hemm kontrolli iktar rigorużi fuq dawn l-attivitajiet.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2013/06/11/the-paradox-sangiran.html|titlu=The Paradox of Sangiran|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Madankollu, xorta waħda baqgħu jsiru attivitajiet illegali xi kultant fis-snin reċenti. Fl-2010, pereżempju, ċittadin [[Stati Uniti|Amerikan]] li sostna li kien xjenzat ġie arrestat qrib Sangiran wara li nqabad jivvjaġġa fi trakk li kien fih 43 tip differenti ta' fossili f'kaxxi u fi xkejjer, b'valur stmat fis-suq ta' $2 miljun.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20101027082234/http://www.thejakartaglobe.com/home/american-held-over-rare-fossils-theft/403070|titlu=American Held Over Rare Fossils Theft {{!}} The Jakarta Globe|data=2010-10-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Iktar reċentement, kien hemm diskussjoni fil-mezzi tax-xandir Indoneżjani dwar il-mod kif l-iżvilupp tas-sit ta' Sangiran ma wassal l-ebda benefiċċju tanġibbli sinifikanti lill-komunitajiet rurali lokali.&lt;ref&gt;Sri Rejeksi, 'Sangiran, Bumi manusia Jawa yang tandus' [''Sangiran, Java's barren homelands''], ''Kompas'', 16 March 2013. Also Sri Rejeksi, 'Tanah Air: Wajah Kontradiktif Sangiran' [Homeland: The Contradictory Face of Sangiran], ''Kompas'', is-16 ta' Marzu 2013.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Preistorja]]</text>
      <sha1>tsfcndermri6pgm4h7ksoxke35bk2cb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279284</id>
      <parentid>279283</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T06:11:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Indoneżja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10536" xml:space="preserve">[[Stampa:Sangiran 17-02.JPG|daqsminuri|263x263px|Replika tal-kranju ta' Sangiran 17.]]
'''Sangiran''' huwa sit ta' skavi [[Arkeoloġija|arkeoloġiċi]] f'[[Ġava]], l-[[Indoneżja]].&lt;ref&gt;Choi, Kildo; Driwantoro, Dubel (2007). &quot;Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence&quot;. ''Journal of Archaeological Science''. '''34''': 48.&lt;/ref&gt; Skont rapport tal-[[UNESCO]] tal-1995, &quot;Sangiran huwa rikonoxxut mix-xjenzati bħala wieħed mill-iktar siti importanti fid-[[Id-Dinja|dinja]] għall-istudju tal-fossili tal-[[bniedem]], u jikklassifika fuq l-istess livell ta' [[Zhoukoudian]] (iċ-[[Ċina]]), il-[[Lagi ta' Willandra]] (l-[[Awstralja]]), l-[[Irdum ta' Olduvai]] (it-[[Tanżanija]]), u [[Sterkfontein]] (l-[[Afrika t'Isfel]]), u iktar rikk fil-fdalijiet minn kwalunkwe wieħed minnhom&quot;.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/593.pdf|titlu=World Heritage List note, Sangiran, No 593, Settembru 1995.}}&lt;/ref&gt;

Iż-żona għandha erja ta' madwar 56 km² (7 km bi 8 km) u tinsab f'Ġava Ċentrali, madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana ta' [[Surakarta]] fil-wied tax-xmara [[Solo]]. Amministrattivament, is-sit ta' Sangiran huwa maqsum bejn żewġ unitajiet amministrattivi: Sragen (id-distretti ta' Gemolong, Kalijambe u Plupuh) u Karanganyar (id-distrett ta' Gondangrejo). Karatteristika importanti tas-sit hija l-[[ġeoloġija]] taż-żona. Oriġinarjament, miljuni ta' snin ilu nħolqot qisha koppla naturali permezz ta' movimenti tettoniċ. Imbagħad, din il-koppla ttieklet mill-elementi u esponiet saffi ta' depożiti fi ħdan il-koppla li huma rikki bi fdalijiet arkeoloġiċi.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20130905095253/http://www.thejakartapost.com/news/2002/08/23/tracing-man039s-origins-sangiran-pacitan.html|titlu=Tracing man's origins in Sangiran, Pacitan {{!}} The Jakarta Post|data=2013-09-05|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Homo sapiens Ngrejeng.JPG|daqsminuri|''Homo sapiens'' Ngrejeng (40,000 sena ilu)]]

== Kronoloġija ==

* '''1883:''' il-paleoantropologu [[Pajjiżi l-Baxxi|Olandiż]] [[Eugène Dubois]] wettaq analiżijiet preliminari fil-post f'Sangiran. Madankollul, Dubois ma sab l-ebda fossila ta' interess u b'hekk xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq [[Trinil]] fil-Lvant ta' Ġava fejn għamel skoperti sinifikanti.
* '''1934:''' l-[[Antropoloġija|antropologu]] [[Gustav Heinrich Ralph von Koenigswald]] beda jeżamina ż-żona. Matul l-iskavi fis-snin ta' wara sab uħud mill-ewwel antenati magħrufa tal-[[bniedem]], ''Pithecanthropus erectus'' (imlaqqam ir-&quot;Raġel ta' Ġava&quot;, issa kklassifikat mill-ġdid bħala parti mill-ispeċi ''Homo erectus''). Madwar 60 fossila umana oħra, fosthom il-&quot;Meganthropus&quot; enigmatiku, instabu fil-post minn dak iż-żmien. Sangiran 2, pereżempju, ġie skopert minn von Koenigswald fis-sit. Barra minn hekk, instabu wkoll ammonti konsiderevoli ta' fdalijiet ta' [[Annimal|annimali]] li dawn il-bnedmin primittivi kienu jikkaċċjaw, u ta' oħrajn li kienu jikkondividu l-ħabitat tagħhom magħhom.

* '''1977:''' il-gvern Indoneżjan iddeżinja erja ta' 56 km2 madwar Sangiran bħala ''Daerah Cagar Budaya'' (Żona [[Kultura|Kulturali]] Protetta).&lt;ref&gt;''Surat Keputusan Menteri Pendidikan dan Kebudayaan'' (Deċiżjoni tal-Ministeru għall-Edukazzjoni u l-Kultura) Nru 070/O/1977.&lt;/ref&gt;
* '''1988:''' ġie stabbilit [[mużew]] lokali mudest u laboratorju tal-konservazzjoni f'Sangiran.
* '''1996:''' l-UNESCO rreġistrat lil Sangiran bħala [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-UNESCO bit-titlu &quot;Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran&quot;.&lt;ref&gt;UNESCO Document WHC-96/Conf. 2201/21.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/593/|titlu=Sangiran Early Man Site|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;
* '''2011:''' il-mużew u ċ-ċentru tal-viżitaturi attwali nfetħu mill-Ministru għall-[[Edukazzjoni]] u l-Kultura fil-15 ta' Diċembru.
* '''2012:''' il-President [[Susilo Bambang Yudhoyono]] żar il-mużew fi Frar akkumpanjat minn 11-il ministru tal-kabinett.

Maż-żmien, wara x-xogħol inizjali ta' Dubois u ta' von Koenigswald f'Sangiran, studjużi oħra inkluż arkeologi Indoneżjani wettqu xi xogħol fis-sit. Fost l-istudjużi Indoneżjani kien hemm Teuku Jacob, Etty Indriati, Sartono, Fachroel Aziz, Harry Widianto, Yahdi Zaim, u Johan Arif.&lt;ref&gt;Etty Indriati, ''Warisan budaya dan munusia purba Indonesia Sangiran'' [''Cultural heritage and ancient Indonesian man Sangiran''], PT Citra Aji Parama, Yogyakarta, 2009.&lt;/ref&gt;

== Sit ta' Wirt Dinji ==
Is-Sit tal-Ewwel Bnedmin ta' Sangiran ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1996.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-'''kriterju (iii)''' &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-'''kriterju (vi)''' &quot;Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Mużew ta' Sangiran ==
[[Stampa:Museum Purbakala Sangiran 2.JPG|daqsminuri|248x248px|Il-Mużew ta' Sangiran]]
Kien jeżisti mużew mudest f'Sangiran għal diversi deċennji qabel ma nfetaħ mużew iktar modern u ċentru tal-viżitaturi f'Diċembru 2011. Il-binja l-ġdida tal-mużew fiha tliet swali prinċipali b'diversi oġġetti għall-wiri u b'dijorami impressjonati tas-sit ta' Sangiran kif x'aktarx kien madwar miljun sena ilu. Diversi ċentri oħra nbnew ukoll u sal-2014 infetħu erba' ċentri f'postijiet differenti fi ħdan is-sit kumplessiv ta' Sangiran.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2012/02/18/sangiran-museum-open-2014.html|titlu=Sangiran Museum to open in 2014|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; L-erba' ċentri huma:

* Krikilan: is-sit eżistenti u operattiv sa llum biċ-ċentru tal-viżitaturi u l-mużew.
* Ngebung: is-sit dwar l-[[Storja|istorja]] tal-iskoperta tas-sit ta' Sangiran.
* Bukuran: is-sit informattiv dwar l-iskoperta tal-fossili umani [[Preistorja|preistoriċi]] f'Sangiran.
* Dayu: is-sit informattiv dwar l-aħħar riċerka tas-sit.

Il-mużew attwali u ċ-ċentru tal-viżitaturi għandhom tliet swali. L-ewwel sala fiha għadd ta' dijorami li jipprovdu tagħrif dwar il-bnedmin bikrin u l-annimali li kienu jeżistu fis-sit ta' Sangiran madwar miljun sena ilu. It-tieni sala, li hija iktar estensiva, fiha iktar materjal dettaljat dwar firxa wiesgħa ta' fossili li nstabu f'Sangiran u dwar l-istorja ta' esplorazzjoni tas-sit. It-tielet sala, bi preżentazzjoni separata, fiha dijorama kbira li tagħti veduta panoramika tas-sit kollu ta' Sangiran, b'vulkani bħal dak tal-Muntanja Lawu fl-isfond u l-ewwel bnedmin u l-annimali fuq quddiem, kif wieħed jimmaġina li seta' jkun is-sit madwar miljun sena ilu. Diversi preżentazzjoni f'din it-tielet sala jirreferu għax-xogħol tal-iskultur paleontoloġiku magħrufa internazzjonalment [[Elisabeth Daynes]].

== Aċċess ==
[[Stampa:Molaire de stegodon.jpg|xellug|daqsminuri|255x255px|Darsa ta' ''Stegodon trigonocephalus''.]]
Wieħed jaċċessa l-mużew ta' Sangiran billi jivvjaġġa madwar 15-il kilometru fit-Tramuntana minn Surakarta tul it-triq prinċipali lejn ir-raħal ta' Purwodadi f'Ġava Ċentrali. Il-kisra lejn il-mużew, eżatt wara r-raħal żgħir ta'  Kalioso, twassal għal triq imwittija li sserrep f'żona rurali relattivament fqira għal madwar erba' kilometri qabel ma wieħed jasal għat-triq qasira finali tad-dħul taċ-ċentru tal-viżitaturi fuq il-lemin. Jiddependi mit-traffiku tul it-triq traffikuża bejn Surakarta u Purwodadi, iżda bħala medja l-vjaġġ minn Surakarta jdum xi 45-60 minuta. Tul ir-rotta minn Surakarta għal Purwodadi l-karozzi tal-linja jgħaddu spiss u jwaqqfu lill-passiġġieri fil-kisra msemmija hawn fuq. Sewwieqa informali lokali tal-muturi li jagħmluha ta' sewwieqa tat-taksi għall-erba' kilometri li jkun għad fadal u jwasslu lill-viżitaturi sal-mużew għal ftit flus. Wieħed jista' jasal għall-mużew b'mod konvenjenti wkoll permezz tal-awtostrada bin-noll li taqsam minn naħa għall-oħra ta' Ġava. Il-mużew jiftaħ kuljum mit-08:00 ta' filgħodu sal-04:00 ta' waranofsinhar għajr nhar ta' Tnejn meta l-mużew ikun magħluq.

== Problemi soċjali u oħrajn ==
L-iżvilupp tas-sit kumplessiv ta' Sangiran ma sarx mingħajr kontroversja. It-tħaffir mhux ikkontrollat u l-kummerċ illegali tal-fossili seħħew diversi drabi mill-ewwel skoperta tas-sit. Għal perjodu konsiderevoli, in-nies tal-villaġġi fl-inħawi kienu jħaffru għall-fossili u jbigħuhom lix-xerrejja lokali. Wara l-promulgazzjoni tal-Liġi Nazzjonali Nru 5 tal-1992 dwar l-oġġetti ta' wirt kulturali, beda jkun hemm kontrolli iktar rigorużi fuq dawn l-attivitajiet.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.thejakartapost.com/news/2013/06/11/the-paradox-sangiran.html|titlu=The Paradox of Sangiran|kunjom=Post|isem=The Jakarta|sit=The Jakarta Post|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt; Madankollu, xorta waħda baqgħu jsiru attivitajiet illegali xi kultant fis-snin reċenti. Fl-2010, pereżempju, ċittadin [[Stati Uniti|Amerikan]] li sostna li kien xjenzat ġie arrestat qrib Sangiran wara li nqabad jivvjaġġa fi trakk li kien fih 43 tip differenti ta' fossili f'kaxxi u fi xkejjer, b'valur stmat fis-suq ta' $2 miljun.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://web.archive.org/web/20101027082234/http://www.thejakartaglobe.com/home/american-held-over-rare-fossils-theft/403070|titlu=American Held Over Rare Fossils Theft {{!}} The Jakarta Globe|data=2010-10-27|sit=web.archive.org|data-aċċess=2022-08-17}}&lt;/ref&gt;

Iktar reċentement, kien hemm diskussjoni fil-mezzi tax-xandir Indoneżjani dwar il-mod kif l-iżvilupp tas-sit ta' Sangiran ma wassal l-ebda benefiċċju tanġibbli sinifikanti lill-komunitajiet rurali lokali.&lt;ref&gt;Sri Rejeksi, 'Sangiran, Bumi manusia Jawa yang tandus' [''Sangiran, Java's barren homelands''], ''Kompas'', 16 March 2013. Also Sri Rejeksi, 'Tanah Air: Wajah Kontradiktif Sangiran' [Homeland: The Contradictory Face of Sangiran], ''Kompas'', is-16 ta' Marzu 2013.&lt;/ref&gt;

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Siti arkeoloġiċi]]
[[Kategorija:Preistorja]]
[[Kategorija:Indoneżja]]</text>
      <sha1>njnpnv50jnsuefz0tjvgokaua6jnxut</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Brook Taylor</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28839</id>
    <revision>
      <id>279288</id>
      <timestamp>2022-08-18T07:05:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, infobox, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8056" xml:space="preserve">{{Infobox bijografija}}

'''Brook Taylor''' FRS (twieled fit-18 ta' Awwissu 1685 – miet fid-29 ta' Diċembru 1731) kien matematiku [[Renju Unit|Ingliż]] magħruf l-iktar għall-ħolqien tat-teorema ta' Taylor u tas-serje ta' Taylor, li huma importanti għall-użu tagħhom fl-[[Analisi matematika|analiżi matematika]].

== Ħajja u xogħol ==
Brook Taylor twieled f'Edmonton (li qabel kienet Middlesex). Taylor kien iben [[John Taylor]], MP ta' Patrixbourne, Kent&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.historyofparliamentonline.org/volume/1690-1715/member/taylor-john-1655-1729|titlu=TAYLOR, John (1655-1729), of Bifrons, Patrixbourne, Kent {{!}} History of Parliament Online|sit=www.historyofparliamentonline.org|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt; u [[Olivia Tempest]], bint Sir [[Nicholas Tempest]], il-Baruni ta' [[Durham]].&lt;ref&gt;Jopling, Joseph; Taylor, Brook (1835). &quot;Memoirs of the Life of the Author&quot;. ''Dr. Brook Taylor's Principles of Linear Perspective''. London: M. Taylor. pp. v–xii.&lt;/ref&gt;

Huwa beda jattendi l-Kulleġġ ta' San Ġwann, [[Cambridge]] fl-1701 u ggradwa b'LL.B. fl-1709 u b'LL.D. fl-1714. Taylor studja l-[[matematika]] taħt [[John Machin]] u [[John Keill]], u rnexxielu jsib soluzzjoni għall-problema taċ-&quot;ċentru tal-oxxillazzjoni&quot;. Is-soluzzjoni ta' Taylor baqgħet ma ġietx ippubblikata sa Mejju 1714, meta dak li sostna dwar il-prijorità ma ntlaqax minn [[Johann Bernoulli]].&lt;ref&gt;''Phil. Trans.'', vol. xxviii, p. xi.&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Taylor - Methodus incrementorum directa et inversa, 1715 - 811460.tif|xellug|daqsminuri|''Methodus incrementorum directa et inversa'', 1715.]]
Il-''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'' (1715) (&quot;Metodi Diretti u Indiretti ta' Inkrementazzjoni&quot;) ta' Taylor żied fergħa ġdida fil-matematika avvanzata, imsejħa l-&quot;kalkolu tad-differenzi finiti&quot;. Taylor uża dan l-iżvilupp biex jiddetermina l-forma ta' moviment fil-kordi jivvibraw. Taylor kiteb ukoll l-ewwel investigazzjoni sodisfaċenti tar-refrazzjoni astronomika.&lt;ref&gt;Taylor, Brook (1715a). ''Methodus incrementorum directa &amp; inversa''. London: Gulielmi Innys. p. 108.&lt;/ref&gt; L-istess xogħol fih it-teorema magħrufa sew ta' Taylor, li l-importanza tagħha ma ġietx rikonoxxuta qabel l-1772, meta [[Joseph-Louis Lagrange]] rrealizza kemm kienet utli u ddeskriviha bħala &quot;l-pedament prinċipali tal-kalkolu tad-differenzi&quot;.&lt;ref&gt;&quot;[L]e principal fondement du calcul différentiel&quot;. According to François-Joseph Fétis, (''Biographie universelle…'', p. PA194, at Google Books, vol. 8, p. 194).&lt;/ref&gt;

Fis-saġġ tal-1715 ta' Taylor ''Linear Perspective'' (Perspettiva Lineari), Taylor stabbilixxa l-prinċipji tal-perspettiva f'forma li tinftiehem iktar, iżda x-xogħol kien qasir wisq u xi kultant kien pjuttost imċajpar bħala ħsieb, li kienet problema li affettwat il-biċċa l-kbira tax-xogħlijiet tiegħu bil-miktub. Dan kien ifisser li s-saġġ kien jeħtieġ spjegazzjoni ulterjuri fit-trattati ta' [[Joshua Kirby]] (1754) u ta' [[Daniel Fournier]] (1761).&lt;ref&gt;{{Ċita enċiklopedija|titlu=Taylor, Brook|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Taylor,_Brook|data-aċċess=2022-08-18|volum=Volume 26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Marlow Anderson, Victor J. Katz, Robin J. Wilson; ''Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History'', p. PA309, at Google Books, p. 309.&lt;/ref&gt;

Taylor ġie elett bħala msieħeb fir-Royal Society fl-1712. Fl-istess sena, Taylor kien parti mill-kumitat li kellu jiġġudika dak li bdew isostnu Sir [[Isaac Newton]] u [[Gottfried Leibniz]]. Huwa għamilha ta' segretarju tar-Royal Society mit-13 ta' Jannar 1714 sal-21 ta' Ottubru 1718.

Mill-1715 'il quddiem, l-istudji ta' Taylor ħadu direzzjoni [[Filosofija|filosofika]] u [[Reliġjon|reliġjuża]]. Huwa kkorrisponda mal-Comte de Montmort rigward il-prinċipji ta' [[Nicolas Malebranche]]. It-trattati mhux kompluti li kiteb malli reġa' lura minn Aix-la-Chapelle fl-1719, ''On the Jewish Sacrifices'' u ''On the Lawfulness of Eating Blood'', iktar 'il quddiem instabu fost id-dokumenti tiegħu.

Taylor kien wieħed mill-ftit matematiċi Ingliżi, flimkien ma' Isaac Newton u [[Roger Cotes]], li kien kapaċi jħaqqaqha mal-Bernoullis, iżda nuqqas ta' ċarezza affettwat parti kbira mid-dimostrazzjonijiet tiegħu u Taylor ma rnexxilux jibqa' konċiż fl-ispjegazzjoni tal-ideat tiegħu b'mod eżawrjenti u ċar.

Saħħtu bdiet tmajna fl-1717 wara snin ta' ħidma intensiva.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17930055&amp;seite=58|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Taylor iżżewweġ lis-Sinjorina Brydges ta' Wallington, Surrey fl-1721 mingħajr l-approvazzjoni ta' missieru. Iż-żwieġ wassal biex Taylor jiġġieled ma' missieru, iżda l-affarijiet bejniethom tjiebu fl-1723 wara li l-mara ta' Taylor mietet hi u twelled lil ibnu li miet ukoll.

Huwa qatta' s-sentejn ta' wara mal-familja tiegħu f'Bifrons, u fl-1725 iżżewweġ bl-approvazzjoni ta' missieru. Taylor iżżewweġ lil [[Sabetta Sawbridge]] ta' Olantigh, Kent, li mietet ukoll hi u twelled fl-1730. Madankollu, l-unika tifla tiegħu, Elizabeth, baqgħet ħajja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17720060&amp;seite=49|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Missier Taylor miet fl-1729 u b'hekk Taylor wiret il-proprjetà ta' Bifrons.

Taylor miet meta kellu 46 sena fid-29 ta' Ottubru 1731 fid-dar tiegħu ta' Somerset, [[Londra]].

== Għażla ta' xogħlijiet ==
[[Stampa:Taylor Brook Goupy NPG.jpg|daqsminuri|Brook Taylor]]
In-neputi ta' Taylor, Sir [[William Young]], stampa xogħol wara [[mewt]] Taylor bit-titlu ''Contemplatio Philosophica'' għal ċirkolazzjoni privata fl-1793, (2nd Bart., l-10 ta' Jannar 1815). Ix-xogħol kien jinkludi bijografija, u kellu appendiċi bl-ittri indirizzati lilu minn Bolingbroke, Bossuet, u bosta oħrajn.

Diversi saġġi qosra ta' Taylor ġew ippubblikati f'''Phil. Trans.,'' vol. xxvii sa xxxii, li kienu jinkludu r-rakkonti ta' esperimenti fil-manjetiżmu u fl-attrazzjoni kapillari. Fl-1719, Brook ħareġ verżjoni mtejba tax-xogħol tiegħu dwar il-perspettiva, ''New Principles of Linear Perspective'', li ġie revedut minn [[John Colson]] fl-1749. Traduzzjoni bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ġiet ippubblikata fl-1757.&lt;ref&gt;''Nouveaux principes de la perspective linéaire, traduction de deux ouvrages, l'un anglais du Docteur Brook Taylor. L'autre latin, de Monsieur Patrice Murdoch. Avec un essai sur le mélange des couleurs par Newton'', p. PP5, at Google Books, 1757.&lt;/ref&gt; Ġiet stampata mill-ġdid, b'ritratt u bijografija qasira fl-1811.

* Taylor, Brook (1715a), ''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'', Londra: William Innys.
** Traduzzjoni annotata bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] ta' [[Ian Bruce]].
* Taylor, Brook (1715b), Linear Perspective: Or, a New Method of Representing Justly All Manner of Objects as They Appear to the Eye in All Situations, Londra: R. Knaplock.

== Tribut ==
Taylor huwa krater ta' impatt li jinsab fuq il-[[Qamar]], li ssemma hekk f'ġieħ Brook Taylor fl-1935.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5889|titlu=Planetary Names|sit=planetarynames.wr.usgs.gov|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

== Iktar qari ==

* Andersen, Kirsti (1992). Brook Taylor's Work on Linear Perspective. Springer Science &amp; Business Media. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-4612-0935-5&lt;/nowiki&gt;.

* Anderson, Marlow; Katz, Victor; Wilson, Robin (2004). Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History. Mathematical Association of America. p. 309. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-0-88385-546-1&lt;/nowiki&gt;.

* Carlyle, Edward Irving (1898). &quot;Taylor, Brook&quot; . In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography. Vol. 55. London: Smith, Elder &amp; Co.

* Feigenbaum, Lenore (1985). &quot;Brook Taylor and the Method of Increments&quot;. Archive for History of Exact Sciences. 34 (1–2): 1–140. doi:10.1007/BF00329903. S2CID 122105736.

== Referenzi ==</text>
      <sha1>p2jbbmchw5e25tbhlhx3t9vgowkx4d7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279289</id>
      <parentid>279288</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T07:05:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Matematiċi Brittaniċi]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8096" xml:space="preserve">{{Infobox bijografija}}

'''Brook Taylor''' FRS (twieled fit-18 ta' Awwissu 1685 – miet fid-29 ta' Diċembru 1731) kien matematiku [[Renju Unit|Ingliż]] magħruf l-iktar għall-ħolqien tat-teorema ta' Taylor u tas-serje ta' Taylor, li huma importanti għall-użu tagħhom fl-[[Analisi matematika|analiżi matematika]].

== Ħajja u xogħol ==
Brook Taylor twieled f'Edmonton (li qabel kienet Middlesex). Taylor kien iben [[John Taylor]], MP ta' Patrixbourne, Kent&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.historyofparliamentonline.org/volume/1690-1715/member/taylor-john-1655-1729|titlu=TAYLOR, John (1655-1729), of Bifrons, Patrixbourne, Kent {{!}} History of Parliament Online|sit=www.historyofparliamentonline.org|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt; u [[Olivia Tempest]], bint Sir [[Nicholas Tempest]], il-Baruni ta' [[Durham]].&lt;ref&gt;Jopling, Joseph; Taylor, Brook (1835). &quot;Memoirs of the Life of the Author&quot;. ''Dr. Brook Taylor's Principles of Linear Perspective''. London: M. Taylor. pp. v–xii.&lt;/ref&gt;

Huwa beda jattendi l-Kulleġġ ta' San Ġwann, [[Cambridge]] fl-1701 u ggradwa b'LL.B. fl-1709 u b'LL.D. fl-1714. Taylor studja l-[[matematika]] taħt [[John Machin]] u [[John Keill]], u rnexxielu jsib soluzzjoni għall-problema taċ-&quot;ċentru tal-oxxillazzjoni&quot;. Is-soluzzjoni ta' Taylor baqgħet ma ġietx ippubblikata sa Mejju 1714, meta dak li sostna dwar il-prijorità ma ntlaqax minn [[Johann Bernoulli]].&lt;ref&gt;''Phil. Trans.'', vol. xxviii, p. xi.&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Taylor - Methodus incrementorum directa et inversa, 1715 - 811460.tif|xellug|daqsminuri|''Methodus incrementorum directa et inversa'', 1715.]]
Il-''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'' (1715) (&quot;Metodi Diretti u Indiretti ta' Inkrementazzjoni&quot;) ta' Taylor żied fergħa ġdida fil-matematika avvanzata, imsejħa l-&quot;kalkolu tad-differenzi finiti&quot;. Taylor uża dan l-iżvilupp biex jiddetermina l-forma ta' moviment fil-kordi jivvibraw. Taylor kiteb ukoll l-ewwel investigazzjoni sodisfaċenti tar-refrazzjoni astronomika.&lt;ref&gt;Taylor, Brook (1715a). ''Methodus incrementorum directa &amp; inversa''. London: Gulielmi Innys. p. 108.&lt;/ref&gt; L-istess xogħol fih it-teorema magħrufa sew ta' Taylor, li l-importanza tagħha ma ġietx rikonoxxuta qabel l-1772, meta [[Joseph-Louis Lagrange]] rrealizza kemm kienet utli u ddeskriviha bħala &quot;l-pedament prinċipali tal-kalkolu tad-differenzi&quot;.&lt;ref&gt;&quot;[L]e principal fondement du calcul différentiel&quot;. According to François-Joseph Fétis, (''Biographie universelle…'', p. PA194, at Google Books, vol. 8, p. 194).&lt;/ref&gt;

Fis-saġġ tal-1715 ta' Taylor ''Linear Perspective'' (Perspettiva Lineari), Taylor stabbilixxa l-prinċipji tal-perspettiva f'forma li tinftiehem iktar, iżda x-xogħol kien qasir wisq u xi kultant kien pjuttost imċajpar bħala ħsieb, li kienet problema li affettwat il-biċċa l-kbira tax-xogħlijiet tiegħu bil-miktub. Dan kien ifisser li s-saġġ kien jeħtieġ spjegazzjoni ulterjuri fit-trattati ta' [[Joshua Kirby]] (1754) u ta' [[Daniel Fournier]] (1761).&lt;ref&gt;{{Ċita enċiklopedija|titlu=Taylor, Brook|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Taylor,_Brook|data-aċċess=2022-08-18|volum=Volume 26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Marlow Anderson, Victor J. Katz, Robin J. Wilson; ''Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History'', p. PA309, at Google Books, p. 309.&lt;/ref&gt;

Taylor ġie elett bħala msieħeb fir-Royal Society fl-1712. Fl-istess sena, Taylor kien parti mill-kumitat li kellu jiġġudika dak li bdew isostnu Sir [[Isaac Newton]] u [[Gottfried Leibniz]]. Huwa għamilha ta' segretarju tar-Royal Society mit-13 ta' Jannar 1714 sal-21 ta' Ottubru 1718.

Mill-1715 'il quddiem, l-istudji ta' Taylor ħadu direzzjoni [[Filosofija|filosofika]] u [[Reliġjon|reliġjuża]]. Huwa kkorrisponda mal-Comte de Montmort rigward il-prinċipji ta' [[Nicolas Malebranche]]. It-trattati mhux kompluti li kiteb malli reġa' lura minn Aix-la-Chapelle fl-1719, ''On the Jewish Sacrifices'' u ''On the Lawfulness of Eating Blood'', iktar 'il quddiem instabu fost id-dokumenti tiegħu.

Taylor kien wieħed mill-ftit matematiċi Ingliżi, flimkien ma' Isaac Newton u [[Roger Cotes]], li kien kapaċi jħaqqaqha mal-Bernoullis, iżda nuqqas ta' ċarezza affettwat parti kbira mid-dimostrazzjonijiet tiegħu u Taylor ma rnexxilux jibqa' konċiż fl-ispjegazzjoni tal-ideat tiegħu b'mod eżawrjenti u ċar.

Saħħtu bdiet tmajna fl-1717 wara snin ta' ħidma intensiva.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17930055&amp;seite=58|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Taylor iżżewweġ lis-Sinjorina Brydges ta' Wallington, Surrey fl-1721 mingħajr l-approvazzjoni ta' missieru. Iż-żwieġ wassal biex Taylor jiġġieled ma' missieru, iżda l-affarijiet bejniethom tjiebu fl-1723 wara li l-mara ta' Taylor mietet hi u twelled lil ibnu li miet ukoll.

Huwa qatta' s-sentejn ta' wara mal-familja tiegħu f'Bifrons, u fl-1725 iżżewweġ bl-approvazzjoni ta' missieru. Taylor iżżewweġ lil [[Sabetta Sawbridge]] ta' Olantigh, Kent, li mietet ukoll hi u twelled fl-1730. Madankollu, l-unika tifla tiegħu, Elizabeth, baqgħet ħajja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17720060&amp;seite=49|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Missier Taylor miet fl-1729 u b'hekk Taylor wiret il-proprjetà ta' Bifrons.

Taylor miet meta kellu 46 sena fid-29 ta' Ottubru 1731 fid-dar tiegħu ta' Somerset, [[Londra]].

== Għażla ta' xogħlijiet ==
[[Stampa:Taylor Brook Goupy NPG.jpg|daqsminuri|Brook Taylor]]
In-neputi ta' Taylor, Sir [[William Young]], stampa xogħol wara [[mewt]] Taylor bit-titlu ''Contemplatio Philosophica'' għal ċirkolazzjoni privata fl-1793, (2nd Bart., l-10 ta' Jannar 1815). Ix-xogħol kien jinkludi bijografija, u kellu appendiċi bl-ittri indirizzati lilu minn Bolingbroke, Bossuet, u bosta oħrajn.

Diversi saġġi qosra ta' Taylor ġew ippubblikati f'''Phil. Trans.,'' vol. xxvii sa xxxii, li kienu jinkludu r-rakkonti ta' esperimenti fil-manjetiżmu u fl-attrazzjoni kapillari. Fl-1719, Brook ħareġ verżjoni mtejba tax-xogħol tiegħu dwar il-perspettiva, ''New Principles of Linear Perspective'', li ġie revedut minn [[John Colson]] fl-1749. Traduzzjoni bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ġiet ippubblikata fl-1757.&lt;ref&gt;''Nouveaux principes de la perspective linéaire, traduction de deux ouvrages, l'un anglais du Docteur Brook Taylor. L'autre latin, de Monsieur Patrice Murdoch. Avec un essai sur le mélange des couleurs par Newton'', p. PP5, at Google Books, 1757.&lt;/ref&gt; Ġiet stampata mill-ġdid, b'ritratt u bijografija qasira fl-1811.

* Taylor, Brook (1715a), ''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'', Londra: William Innys.
** Traduzzjoni annotata bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] ta' [[Ian Bruce]].
* Taylor, Brook (1715b), Linear Perspective: Or, a New Method of Representing Justly All Manner of Objects as They Appear to the Eye in All Situations, Londra: R. Knaplock.

== Tribut ==
Taylor huwa krater ta' impatt li jinsab fuq il-[[Qamar]], li ssemma hekk f'ġieħ Brook Taylor fl-1935.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5889|titlu=Planetary Names|sit=planetarynames.wr.usgs.gov|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

== Iktar qari ==

* Andersen, Kirsti (1992). Brook Taylor's Work on Linear Perspective. Springer Science &amp; Business Media. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-4612-0935-5&lt;/nowiki&gt;.

* Anderson, Marlow; Katz, Victor; Wilson, Robin (2004). Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History. Mathematical Association of America. p. 309. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-0-88385-546-1&lt;/nowiki&gt;.

* Carlyle, Edward Irving (1898). &quot;Taylor, Brook&quot; . In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography. Vol. 55. London: Smith, Elder &amp; Co.

* Feigenbaum, Lenore (1985). &quot;Brook Taylor and the Method of Increments&quot;. Archive for History of Exact Sciences. 34 (1–2): 1–140. doi:10.1007/BF00329903. S2CID 122105736.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Matematiċi Brittaniċi]]</text>
      <sha1>4xcsz18lswp8xop4mm8yd34l96hglus</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279290</id>
      <parentid>279289</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T07:05:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Twieldu fl-1685]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8127" xml:space="preserve">{{Infobox bijografija}}

'''Brook Taylor''' FRS (twieled fit-18 ta' Awwissu 1685 – miet fid-29 ta' Diċembru 1731) kien matematiku [[Renju Unit|Ingliż]] magħruf l-iktar għall-ħolqien tat-teorema ta' Taylor u tas-serje ta' Taylor, li huma importanti għall-użu tagħhom fl-[[Analisi matematika|analiżi matematika]].

== Ħajja u xogħol ==
Brook Taylor twieled f'Edmonton (li qabel kienet Middlesex). Taylor kien iben [[John Taylor]], MP ta' Patrixbourne, Kent&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.historyofparliamentonline.org/volume/1690-1715/member/taylor-john-1655-1729|titlu=TAYLOR, John (1655-1729), of Bifrons, Patrixbourne, Kent {{!}} History of Parliament Online|sit=www.historyofparliamentonline.org|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt; u [[Olivia Tempest]], bint Sir [[Nicholas Tempest]], il-Baruni ta' [[Durham]].&lt;ref&gt;Jopling, Joseph; Taylor, Brook (1835). &quot;Memoirs of the Life of the Author&quot;. ''Dr. Brook Taylor's Principles of Linear Perspective''. London: M. Taylor. pp. v–xii.&lt;/ref&gt;

Huwa beda jattendi l-Kulleġġ ta' San Ġwann, [[Cambridge]] fl-1701 u ggradwa b'LL.B. fl-1709 u b'LL.D. fl-1714. Taylor studja l-[[matematika]] taħt [[John Machin]] u [[John Keill]], u rnexxielu jsib soluzzjoni għall-problema taċ-&quot;ċentru tal-oxxillazzjoni&quot;. Is-soluzzjoni ta' Taylor baqgħet ma ġietx ippubblikata sa Mejju 1714, meta dak li sostna dwar il-prijorità ma ntlaqax minn [[Johann Bernoulli]].&lt;ref&gt;''Phil. Trans.'', vol. xxviii, p. xi.&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Taylor - Methodus incrementorum directa et inversa, 1715 - 811460.tif|xellug|daqsminuri|''Methodus incrementorum directa et inversa'', 1715.]]
Il-''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'' (1715) (&quot;Metodi Diretti u Indiretti ta' Inkrementazzjoni&quot;) ta' Taylor żied fergħa ġdida fil-matematika avvanzata, imsejħa l-&quot;kalkolu tad-differenzi finiti&quot;. Taylor uża dan l-iżvilupp biex jiddetermina l-forma ta' moviment fil-kordi jivvibraw. Taylor kiteb ukoll l-ewwel investigazzjoni sodisfaċenti tar-refrazzjoni astronomika.&lt;ref&gt;Taylor, Brook (1715a). ''Methodus incrementorum directa &amp; inversa''. London: Gulielmi Innys. p. 108.&lt;/ref&gt; L-istess xogħol fih it-teorema magħrufa sew ta' Taylor, li l-importanza tagħha ma ġietx rikonoxxuta qabel l-1772, meta [[Joseph-Louis Lagrange]] rrealizza kemm kienet utli u ddeskriviha bħala &quot;l-pedament prinċipali tal-kalkolu tad-differenzi&quot;.&lt;ref&gt;&quot;[L]e principal fondement du calcul différentiel&quot;. According to François-Joseph Fétis, (''Biographie universelle…'', p. PA194, at Google Books, vol. 8, p. 194).&lt;/ref&gt;

Fis-saġġ tal-1715 ta' Taylor ''Linear Perspective'' (Perspettiva Lineari), Taylor stabbilixxa l-prinċipji tal-perspettiva f'forma li tinftiehem iktar, iżda x-xogħol kien qasir wisq u xi kultant kien pjuttost imċajpar bħala ħsieb, li kienet problema li affettwat il-biċċa l-kbira tax-xogħlijiet tiegħu bil-miktub. Dan kien ifisser li s-saġġ kien jeħtieġ spjegazzjoni ulterjuri fit-trattati ta' [[Joshua Kirby]] (1754) u ta' [[Daniel Fournier]] (1761).&lt;ref&gt;{{Ċita enċiklopedija|titlu=Taylor, Brook|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Taylor,_Brook|data-aċċess=2022-08-18|volum=Volume 26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Marlow Anderson, Victor J. Katz, Robin J. Wilson; ''Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History'', p. PA309, at Google Books, p. 309.&lt;/ref&gt;

Taylor ġie elett bħala msieħeb fir-Royal Society fl-1712. Fl-istess sena, Taylor kien parti mill-kumitat li kellu jiġġudika dak li bdew isostnu Sir [[Isaac Newton]] u [[Gottfried Leibniz]]. Huwa għamilha ta' segretarju tar-Royal Society mit-13 ta' Jannar 1714 sal-21 ta' Ottubru 1718.

Mill-1715 'il quddiem, l-istudji ta' Taylor ħadu direzzjoni [[Filosofija|filosofika]] u [[Reliġjon|reliġjuża]]. Huwa kkorrisponda mal-Comte de Montmort rigward il-prinċipji ta' [[Nicolas Malebranche]]. It-trattati mhux kompluti li kiteb malli reġa' lura minn Aix-la-Chapelle fl-1719, ''On the Jewish Sacrifices'' u ''On the Lawfulness of Eating Blood'', iktar 'il quddiem instabu fost id-dokumenti tiegħu.

Taylor kien wieħed mill-ftit matematiċi Ingliżi, flimkien ma' Isaac Newton u [[Roger Cotes]], li kien kapaċi jħaqqaqha mal-Bernoullis, iżda nuqqas ta' ċarezza affettwat parti kbira mid-dimostrazzjonijiet tiegħu u Taylor ma rnexxilux jibqa' konċiż fl-ispjegazzjoni tal-ideat tiegħu b'mod eżawrjenti u ċar.

Saħħtu bdiet tmajna fl-1717 wara snin ta' ħidma intensiva.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17930055&amp;seite=58|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Taylor iżżewweġ lis-Sinjorina Brydges ta' Wallington, Surrey fl-1721 mingħajr l-approvazzjoni ta' missieru. Iż-żwieġ wassal biex Taylor jiġġieled ma' missieru, iżda l-affarijiet bejniethom tjiebu fl-1723 wara li l-mara ta' Taylor mietet hi u twelled lil ibnu li miet ukoll.

Huwa qatta' s-sentejn ta' wara mal-familja tiegħu f'Bifrons, u fl-1725 iżżewweġ bl-approvazzjoni ta' missieru. Taylor iżżewweġ lil [[Sabetta Sawbridge]] ta' Olantigh, Kent, li mietet ukoll hi u twelled fl-1730. Madankollu, l-unika tifla tiegħu, Elizabeth, baqgħet ħajja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17720060&amp;seite=49|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Missier Taylor miet fl-1729 u b'hekk Taylor wiret il-proprjetà ta' Bifrons.

Taylor miet meta kellu 46 sena fid-29 ta' Ottubru 1731 fid-dar tiegħu ta' Somerset, [[Londra]].

== Għażla ta' xogħlijiet ==
[[Stampa:Taylor Brook Goupy NPG.jpg|daqsminuri|Brook Taylor]]
In-neputi ta' Taylor, Sir [[William Young]], stampa xogħol wara [[mewt]] Taylor bit-titlu ''Contemplatio Philosophica'' għal ċirkolazzjoni privata fl-1793, (2nd Bart., l-10 ta' Jannar 1815). Ix-xogħol kien jinkludi bijografija, u kellu appendiċi bl-ittri indirizzati lilu minn Bolingbroke, Bossuet, u bosta oħrajn.

Diversi saġġi qosra ta' Taylor ġew ippubblikati f'''Phil. Trans.,'' vol. xxvii sa xxxii, li kienu jinkludu r-rakkonti ta' esperimenti fil-manjetiżmu u fl-attrazzjoni kapillari. Fl-1719, Brook ħareġ verżjoni mtejba tax-xogħol tiegħu dwar il-perspettiva, ''New Principles of Linear Perspective'', li ġie revedut minn [[John Colson]] fl-1749. Traduzzjoni bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ġiet ippubblikata fl-1757.&lt;ref&gt;''Nouveaux principes de la perspective linéaire, traduction de deux ouvrages, l'un anglais du Docteur Brook Taylor. L'autre latin, de Monsieur Patrice Murdoch. Avec un essai sur le mélange des couleurs par Newton'', p. PP5, at Google Books, 1757.&lt;/ref&gt; Ġiet stampata mill-ġdid, b'ritratt u bijografija qasira fl-1811.

* Taylor, Brook (1715a), ''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'', Londra: William Innys.
** Traduzzjoni annotata bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] ta' [[Ian Bruce]].
* Taylor, Brook (1715b), Linear Perspective: Or, a New Method of Representing Justly All Manner of Objects as They Appear to the Eye in All Situations, Londra: R. Knaplock.

== Tribut ==
Taylor huwa krater ta' impatt li jinsab fuq il-[[Qamar]], li ssemma hekk f'ġieħ Brook Taylor fl-1935.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5889|titlu=Planetary Names|sit=planetarynames.wr.usgs.gov|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

== Iktar qari ==

* Andersen, Kirsti (1992). Brook Taylor's Work on Linear Perspective. Springer Science &amp; Business Media. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-4612-0935-5&lt;/nowiki&gt;.

* Anderson, Marlow; Katz, Victor; Wilson, Robin (2004). Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History. Mathematical Association of America. p. 309. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-0-88385-546-1&lt;/nowiki&gt;.

* Carlyle, Edward Irving (1898). &quot;Taylor, Brook&quot; . In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography. Vol. 55. London: Smith, Elder &amp; Co.

* Feigenbaum, Lenore (1985). &quot;Brook Taylor and the Method of Increments&quot;. Archive for History of Exact Sciences. 34 (1–2): 1–140. doi:10.1007/BF00329903. S2CID 122105736.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Matematiċi Brittaniċi]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1685]]</text>
      <sha1>dq1k9gc1v0uu3hz96sqgyukhwwrin0r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279291</id>
      <parentid>279290</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T07:05:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Mietu fl-1731]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8156" xml:space="preserve">{{Infobox bijografija}}

'''Brook Taylor''' FRS (twieled fit-18 ta' Awwissu 1685 – miet fid-29 ta' Diċembru 1731) kien matematiku [[Renju Unit|Ingliż]] magħruf l-iktar għall-ħolqien tat-teorema ta' Taylor u tas-serje ta' Taylor, li huma importanti għall-użu tagħhom fl-[[Analisi matematika|analiżi matematika]].

== Ħajja u xogħol ==
Brook Taylor twieled f'Edmonton (li qabel kienet Middlesex). Taylor kien iben [[John Taylor]], MP ta' Patrixbourne, Kent&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.historyofparliamentonline.org/volume/1690-1715/member/taylor-john-1655-1729|titlu=TAYLOR, John (1655-1729), of Bifrons, Patrixbourne, Kent {{!}} History of Parliament Online|sit=www.historyofparliamentonline.org|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt; u [[Olivia Tempest]], bint Sir [[Nicholas Tempest]], il-Baruni ta' [[Durham]].&lt;ref&gt;Jopling, Joseph; Taylor, Brook (1835). &quot;Memoirs of the Life of the Author&quot;. ''Dr. Brook Taylor's Principles of Linear Perspective''. London: M. Taylor. pp. v–xii.&lt;/ref&gt;

Huwa beda jattendi l-Kulleġġ ta' San Ġwann, [[Cambridge]] fl-1701 u ggradwa b'LL.B. fl-1709 u b'LL.D. fl-1714. Taylor studja l-[[matematika]] taħt [[John Machin]] u [[John Keill]], u rnexxielu jsib soluzzjoni għall-problema taċ-&quot;ċentru tal-oxxillazzjoni&quot;. Is-soluzzjoni ta' Taylor baqgħet ma ġietx ippubblikata sa Mejju 1714, meta dak li sostna dwar il-prijorità ma ntlaqax minn [[Johann Bernoulli]].&lt;ref&gt;''Phil. Trans.'', vol. xxviii, p. xi.&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Taylor - Methodus incrementorum directa et inversa, 1715 - 811460.tif|xellug|daqsminuri|''Methodus incrementorum directa et inversa'', 1715.]]
Il-''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'' (1715) (&quot;Metodi Diretti u Indiretti ta' Inkrementazzjoni&quot;) ta' Taylor żied fergħa ġdida fil-matematika avvanzata, imsejħa l-&quot;kalkolu tad-differenzi finiti&quot;. Taylor uża dan l-iżvilupp biex jiddetermina l-forma ta' moviment fil-kordi jivvibraw. Taylor kiteb ukoll l-ewwel investigazzjoni sodisfaċenti tar-refrazzjoni astronomika.&lt;ref&gt;Taylor, Brook (1715a). ''Methodus incrementorum directa &amp; inversa''. London: Gulielmi Innys. p. 108.&lt;/ref&gt; L-istess xogħol fih it-teorema magħrufa sew ta' Taylor, li l-importanza tagħha ma ġietx rikonoxxuta qabel l-1772, meta [[Joseph-Louis Lagrange]] rrealizza kemm kienet utli u ddeskriviha bħala &quot;l-pedament prinċipali tal-kalkolu tad-differenzi&quot;.&lt;ref&gt;&quot;[L]e principal fondement du calcul différentiel&quot;. According to François-Joseph Fétis, (''Biographie universelle…'', p. PA194, at Google Books, vol. 8, p. 194).&lt;/ref&gt;

Fis-saġġ tal-1715 ta' Taylor ''Linear Perspective'' (Perspettiva Lineari), Taylor stabbilixxa l-prinċipji tal-perspettiva f'forma li tinftiehem iktar, iżda x-xogħol kien qasir wisq u xi kultant kien pjuttost imċajpar bħala ħsieb, li kienet problema li affettwat il-biċċa l-kbira tax-xogħlijiet tiegħu bil-miktub. Dan kien ifisser li s-saġġ kien jeħtieġ spjegazzjoni ulterjuri fit-trattati ta' [[Joshua Kirby]] (1754) u ta' [[Daniel Fournier]] (1761).&lt;ref&gt;{{Ċita enċiklopedija|titlu=Taylor, Brook|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Taylor,_Brook|data-aċċess=2022-08-18|volum=Volume 26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Marlow Anderson, Victor J. Katz, Robin J. Wilson; ''Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History'', p. PA309, at Google Books, p. 309.&lt;/ref&gt;

Taylor ġie elett bħala msieħeb fir-Royal Society fl-1712. Fl-istess sena, Taylor kien parti mill-kumitat li kellu jiġġudika dak li bdew isostnu Sir [[Isaac Newton]] u [[Gottfried Leibniz]]. Huwa għamilha ta' segretarju tar-Royal Society mit-13 ta' Jannar 1714 sal-21 ta' Ottubru 1718.

Mill-1715 'il quddiem, l-istudji ta' Taylor ħadu direzzjoni [[Filosofija|filosofika]] u [[Reliġjon|reliġjuża]]. Huwa kkorrisponda mal-Comte de Montmort rigward il-prinċipji ta' [[Nicolas Malebranche]]. It-trattati mhux kompluti li kiteb malli reġa' lura minn Aix-la-Chapelle fl-1719, ''On the Jewish Sacrifices'' u ''On the Lawfulness of Eating Blood'', iktar 'il quddiem instabu fost id-dokumenti tiegħu.

Taylor kien wieħed mill-ftit matematiċi Ingliżi, flimkien ma' Isaac Newton u [[Roger Cotes]], li kien kapaċi jħaqqaqha mal-Bernoullis, iżda nuqqas ta' ċarezza affettwat parti kbira mid-dimostrazzjonijiet tiegħu u Taylor ma rnexxilux jibqa' konċiż fl-ispjegazzjoni tal-ideat tiegħu b'mod eżawrjenti u ċar.

Saħħtu bdiet tmajna fl-1717 wara snin ta' ħidma intensiva.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17930055&amp;seite=58|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Taylor iżżewweġ lis-Sinjorina Brydges ta' Wallington, Surrey fl-1721 mingħajr l-approvazzjoni ta' missieru. Iż-żwieġ wassal biex Taylor jiġġieled ma' missieru, iżda l-affarijiet bejniethom tjiebu fl-1723 wara li l-mara ta' Taylor mietet hi u twelled lil ibnu li miet ukoll.

Huwa qatta' s-sentejn ta' wara mal-familja tiegħu f'Bifrons, u fl-1725 iżżewweġ bl-approvazzjoni ta' missieru. Taylor iżżewweġ lil [[Sabetta Sawbridge]] ta' Olantigh, Kent, li mietet ukoll hi u twelled fl-1730. Madankollu, l-unika tifla tiegħu, Elizabeth, baqgħet ħajja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17720060&amp;seite=49|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Missier Taylor miet fl-1729 u b'hekk Taylor wiret il-proprjetà ta' Bifrons.

Taylor miet meta kellu 46 sena fid-29 ta' Ottubru 1731 fid-dar tiegħu ta' Somerset, [[Londra]].

== Għażla ta' xogħlijiet ==
[[Stampa:Taylor Brook Goupy NPG.jpg|daqsminuri|Brook Taylor]]
In-neputi ta' Taylor, Sir [[William Young]], stampa xogħol wara [[mewt]] Taylor bit-titlu ''Contemplatio Philosophica'' għal ċirkolazzjoni privata fl-1793, (2nd Bart., l-10 ta' Jannar 1815). Ix-xogħol kien jinkludi bijografija, u kellu appendiċi bl-ittri indirizzati lilu minn Bolingbroke, Bossuet, u bosta oħrajn.

Diversi saġġi qosra ta' Taylor ġew ippubblikati f'''Phil. Trans.,'' vol. xxvii sa xxxii, li kienu jinkludu r-rakkonti ta' esperimenti fil-manjetiżmu u fl-attrazzjoni kapillari. Fl-1719, Brook ħareġ verżjoni mtejba tax-xogħol tiegħu dwar il-perspettiva, ''New Principles of Linear Perspective'', li ġie revedut minn [[John Colson]] fl-1749. Traduzzjoni bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ġiet ippubblikata fl-1757.&lt;ref&gt;''Nouveaux principes de la perspective linéaire, traduction de deux ouvrages, l'un anglais du Docteur Brook Taylor. L'autre latin, de Monsieur Patrice Murdoch. Avec un essai sur le mélange des couleurs par Newton'', p. PP5, at Google Books, 1757.&lt;/ref&gt; Ġiet stampata mill-ġdid, b'ritratt u bijografija qasira fl-1811.

* Taylor, Brook (1715a), ''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'', Londra: William Innys.
** Traduzzjoni annotata bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] ta' [[Ian Bruce]].
* Taylor, Brook (1715b), Linear Perspective: Or, a New Method of Representing Justly All Manner of Objects as They Appear to the Eye in All Situations, Londra: R. Knaplock.

== Tribut ==
Taylor huwa krater ta' impatt li jinsab fuq il-[[Qamar]], li ssemma hekk f'ġieħ Brook Taylor fl-1935.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5889|titlu=Planetary Names|sit=planetarynames.wr.usgs.gov|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

== Iktar qari ==

* Andersen, Kirsti (1992). Brook Taylor's Work on Linear Perspective. Springer Science &amp; Business Media. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-4612-0935-5&lt;/nowiki&gt;.

* Anderson, Marlow; Katz, Victor; Wilson, Robin (2004). Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History. Mathematical Association of America. p. 309. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-0-88385-546-1&lt;/nowiki&gt;.

* Carlyle, Edward Irving (1898). &quot;Taylor, Brook&quot; . In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography. Vol. 55. London: Smith, Elder &amp; Co.

* Feigenbaum, Lenore (1985). &quot;Brook Taylor and the Method of Increments&quot;. Archive for History of Exact Sciences. 34 (1–2): 1–140. doi:10.1007/BF00329903. S2CID 122105736.

== Referenzi ==

[[Kategorija:Matematiċi Brittaniċi]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1685]]
[[Kategorija:Mietu fl-1731]]</text>
      <sha1>fo4vc2m53rfxshilsjqxr7u1d5gq47b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279292</id>
      <parentid>279291</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T07:06:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>defaultsort</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8185" xml:space="preserve">{{Infobox bijografija}}

'''Brook Taylor''' FRS (twieled fit-18 ta' Awwissu 1685 – miet fid-29 ta' Diċembru 1731) kien matematiku [[Renju Unit|Ingliż]] magħruf l-iktar għall-ħolqien tat-teorema ta' Taylor u tas-serje ta' Taylor, li huma importanti għall-użu tagħhom fl-[[Analisi matematika|analiżi matematika]].

== Ħajja u xogħol ==
Brook Taylor twieled f'Edmonton (li qabel kienet Middlesex). Taylor kien iben [[John Taylor]], MP ta' Patrixbourne, Kent&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://www.historyofparliamentonline.org/volume/1690-1715/member/taylor-john-1655-1729|titlu=TAYLOR, John (1655-1729), of Bifrons, Patrixbourne, Kent {{!}} History of Parliament Online|sit=www.historyofparliamentonline.org|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt; u [[Olivia Tempest]], bint Sir [[Nicholas Tempest]], il-Baruni ta' [[Durham]].&lt;ref&gt;Jopling, Joseph; Taylor, Brook (1835). &quot;Memoirs of the Life of the Author&quot;. ''Dr. Brook Taylor's Principles of Linear Perspective''. London: M. Taylor. pp. v–xii.&lt;/ref&gt;

Huwa beda jattendi l-Kulleġġ ta' San Ġwann, [[Cambridge]] fl-1701 u ggradwa b'LL.B. fl-1709 u b'LL.D. fl-1714. Taylor studja l-[[matematika]] taħt [[John Machin]] u [[John Keill]], u rnexxielu jsib soluzzjoni għall-problema taċ-&quot;ċentru tal-oxxillazzjoni&quot;. Is-soluzzjoni ta' Taylor baqgħet ma ġietx ippubblikata sa Mejju 1714, meta dak li sostna dwar il-prijorità ma ntlaqax minn [[Johann Bernoulli]].&lt;ref&gt;''Phil. Trans.'', vol. xxviii, p. xi.&lt;/ref&gt;
[[Stampa:Taylor - Methodus incrementorum directa et inversa, 1715 - 811460.tif|xellug|daqsminuri|''Methodus incrementorum directa et inversa'', 1715.]]
Il-''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'' (1715) (&quot;Metodi Diretti u Indiretti ta' Inkrementazzjoni&quot;) ta' Taylor żied fergħa ġdida fil-matematika avvanzata, imsejħa l-&quot;kalkolu tad-differenzi finiti&quot;. Taylor uża dan l-iżvilupp biex jiddetermina l-forma ta' moviment fil-kordi jivvibraw. Taylor kiteb ukoll l-ewwel investigazzjoni sodisfaċenti tar-refrazzjoni astronomika.&lt;ref&gt;Taylor, Brook (1715a). ''Methodus incrementorum directa &amp; inversa''. London: Gulielmi Innys. p. 108.&lt;/ref&gt; L-istess xogħol fih it-teorema magħrufa sew ta' Taylor, li l-importanza tagħha ma ġietx rikonoxxuta qabel l-1772, meta [[Joseph-Louis Lagrange]] rrealizza kemm kienet utli u ddeskriviha bħala &quot;l-pedament prinċipali tal-kalkolu tad-differenzi&quot;.&lt;ref&gt;&quot;[L]e principal fondement du calcul différentiel&quot;. According to François-Joseph Fétis, (''Biographie universelle…'', p. PA194, at Google Books, vol. 8, p. 194).&lt;/ref&gt;

Fis-saġġ tal-1715 ta' Taylor ''Linear Perspective'' (Perspettiva Lineari), Taylor stabbilixxa l-prinċipji tal-perspettiva f'forma li tinftiehem iktar, iżda x-xogħol kien qasir wisq u xi kultant kien pjuttost imċajpar bħala ħsieb, li kienet problema li affettwat il-biċċa l-kbira tax-xogħlijiet tiegħu bil-miktub. Dan kien ifisser li s-saġġ kien jeħtieġ spjegazzjoni ulterjuri fit-trattati ta' [[Joshua Kirby]] (1754) u ta' [[Daniel Fournier]] (1761).&lt;ref&gt;{{Ċita enċiklopedija|titlu=Taylor, Brook|url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Taylor,_Brook|data-aċċess=2022-08-18|volum=Volume 26}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Marlow Anderson, Victor J. Katz, Robin J. Wilson; ''Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History'', p. PA309, at Google Books, p. 309.&lt;/ref&gt;

Taylor ġie elett bħala msieħeb fir-Royal Society fl-1712. Fl-istess sena, Taylor kien parti mill-kumitat li kellu jiġġudika dak li bdew isostnu Sir [[Isaac Newton]] u [[Gottfried Leibniz]]. Huwa għamilha ta' segretarju tar-Royal Society mit-13 ta' Jannar 1714 sal-21 ta' Ottubru 1718.

Mill-1715 'il quddiem, l-istudji ta' Taylor ħadu direzzjoni [[Filosofija|filosofika]] u [[Reliġjon|reliġjuża]]. Huwa kkorrisponda mal-Comte de Montmort rigward il-prinċipji ta' [[Nicolas Malebranche]]. It-trattati mhux kompluti li kiteb malli reġa' lura minn Aix-la-Chapelle fl-1719, ''On the Jewish Sacrifices'' u ''On the Lawfulness of Eating Blood'', iktar 'il quddiem instabu fost id-dokumenti tiegħu.

Taylor kien wieħed mill-ftit matematiċi Ingliżi, flimkien ma' Isaac Newton u [[Roger Cotes]], li kien kapaċi jħaqqaqha mal-Bernoullis, iżda nuqqas ta' ċarezza affettwat parti kbira mid-dimostrazzjonijiet tiegħu u Taylor ma rnexxilux jibqa' konċiż fl-ispjegazzjoni tal-ideat tiegħu b'mod eżawrjenti u ċar.

Saħħtu bdiet tmajna fl-1717 wara snin ta' ħidma intensiva.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17930055&amp;seite=58|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Taylor iżżewweġ lis-Sinjorina Brydges ta' Wallington, Surrey fl-1721 mingħajr l-approvazzjoni ta' missieru. Iż-żwieġ wassal biex Taylor jiġġieled ma' missieru, iżda l-affarijiet bejniethom tjiebu fl-1723 wara li l-mara ta' Taylor mietet hi u twelled lil ibnu li miet ukoll.

Huwa qatta' s-sentejn ta' wara mal-familja tiegħu f'Bifrons, u fl-1725 iżżewweġ bl-approvazzjoni ta' missieru. Taylor iżżewweġ lil [[Sabetta Sawbridge]] ta' Olantigh, Kent, li mietet ukoll hi u twelled fl-1730. Madankollu, l-unika tifla tiegħu, Elizabeth, baqgħet ħajja.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?aid=gen&amp;datum=17720060&amp;seite=49|titlu=ÖNB-ANNO - The Gentleman's Magazin|sit=anno.onb.ac.at|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Missier Taylor miet fl-1729 u b'hekk Taylor wiret il-proprjetà ta' Bifrons.

Taylor miet meta kellu 46 sena fid-29 ta' Ottubru 1731 fid-dar tiegħu ta' Somerset, [[Londra]].

== Għażla ta' xogħlijiet ==
[[Stampa:Taylor Brook Goupy NPG.jpg|daqsminuri|Brook Taylor]]
In-neputi ta' Taylor, Sir [[William Young]], stampa xogħol wara [[mewt]] Taylor bit-titlu ''Contemplatio Philosophica'' għal ċirkolazzjoni privata fl-1793, (2nd Bart., l-10 ta' Jannar 1815). Ix-xogħol kien jinkludi bijografija, u kellu appendiċi bl-ittri indirizzati lilu minn Bolingbroke, Bossuet, u bosta oħrajn.

Diversi saġġi qosra ta' Taylor ġew ippubblikati f'''Phil. Trans.,'' vol. xxvii sa xxxii, li kienu jinkludu r-rakkonti ta' esperimenti fil-manjetiżmu u fl-attrazzjoni kapillari. Fl-1719, Brook ħareġ verżjoni mtejba tax-xogħol tiegħu dwar il-perspettiva, ''New Principles of Linear Perspective'', li ġie revedut minn [[John Colson]] fl-1749. Traduzzjoni bil-[[Lingwa Franċiża|Franċiż]] ġiet ippubblikata fl-1757.&lt;ref&gt;''Nouveaux principes de la perspective linéaire, traduction de deux ouvrages, l'un anglais du Docteur Brook Taylor. L'autre latin, de Monsieur Patrice Murdoch. Avec un essai sur le mélange des couleurs par Newton'', p. PP5, at Google Books, 1757.&lt;/ref&gt; Ġiet stampata mill-ġdid, b'ritratt u bijografija qasira fl-1811.

* Taylor, Brook (1715a), ''Methodus Incrementorum Directa et Inversa'', Londra: William Innys.
** Traduzzjoni annotata bl-[[Lingwa Ingliża|Ingliż]] ta' [[Ian Bruce]].
* Taylor, Brook (1715b), Linear Perspective: Or, a New Method of Representing Justly All Manner of Objects as They Appear to the Eye in All Situations, Londra: R. Knaplock.

== Tribut ==
Taylor huwa krater ta' impatt li jinsab fuq il-[[Qamar]], li ssemma hekk f'ġieħ Brook Taylor fl-1935.&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=https://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5889|titlu=Planetary Names|sit=planetarynames.wr.usgs.gov|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

== Iktar qari ==

* Andersen, Kirsti (1992). Brook Taylor's Work on Linear Perspective. Springer Science &amp; Business Media. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-4612-0935-5&lt;/nowiki&gt;.

* Anderson, Marlow; Katz, Victor; Wilson, Robin (2004). Sherlock Holmes in Babylon: And Other Tales of Mathematical History. Mathematical Association of America. p. 309. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-0-88385-546-1&lt;/nowiki&gt;.

* Carlyle, Edward Irving (1898). &quot;Taylor, Brook&quot; . In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography. Vol. 55. London: Smith, Elder &amp; Co.

* Feigenbaum, Lenore (1985). &quot;Brook Taylor and the Method of Increments&quot;. Archive for History of Exact Sciences. 34 (1–2): 1–140. doi:10.1007/BF00329903. S2CID 122105736.

== Referenzi ==
{{DEFAULTSORT:Taylor, Brook}}
[[Kategorija:Matematiċi Brittaniċi]]
[[Kategorija:Twieldu fl-1685]]
[[Kategorija:Mietu fl-1731]]</text>
      <sha1>o21aa0z6aue9qc2v3zthsvgdxriclp4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elezzjonijiet Ġenerali 2022 (Malta)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28840</id>
    <revision>
      <id>279299</id>
      <timestamp>2022-08-18T10:03:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>213.217.201.175</ip>
      </contributor>
      <comment>Paġna ġdida: L-'''Elezzjonijiet Ġenerali''' saru nhar is-Sibt 26 ta’ Marzu 2022. 350,423 kienu eliġibbli li jivvutaw biex jagħżlu l-Partit politiku li jmexxi lil Malti u r-rappreżentanti fil-Parlament għall-14-il Leġislatura mill-Indipendenza 'l hawn. Dan wara waħda mill-iqsar kampanji elettorali fl-istorja ta' Malta, uffiċjalment ħames ġimgħat.  Il-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburista]] kiseb 162,707 vot; 39,474 aktar mill-Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzj...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5025" xml:space="preserve">L-'''Elezzjonijiet Ġenerali''' saru nhar is-Sibt 26 ta’ Marzu 2022. 350,423 kienu eliġibbli li jivvutaw biex jagħżlu l-Partit politiku li jmexxi lil Malti u r-rappreżentanti fil-Parlament għall-14-il Leġislatura mill-Indipendenza 'l hawn. Dan wara waħda mill-iqsar kampanji elettorali fl-istorja ta' Malta, uffiċjalment ħames ġimgħat.

Il-[[Partit Laburista (Malta)|Partit Laburista]] kiseb 162,707 vot; 39,474 aktar mill-[[Partit Nazzjonalista (Malta)|Partit Nazzjonalista]] li kiseb 123,233 vot; u bħala persentaġġi l-PL ġab 55.1% u l-PN 42.1%, kważi ripetizzjoni tal-istess riżultati taż-żewġ elezzjonijiet ta' qabel. Kienet l-ikbar rebħa elettorali f'Malta minn wara l-Indipendenza sal-lum.

Imma meta wieħed iqabbel l-elezzjoni ġenerali ma’ dik tas-sena 2017 isib ukoll li l-Partit Laburista naqqas il-voti tiegħu b’8,269 vot, waqt li l-Partit Nazzjoznalsita naqqas il-voti bi 12,464 vot. 

== Sfond għall-Elezzjoni ==

Il-Partit Laburista (PL), li kien ilu jmexxi lil Malta mill-2013, rebaħ it-tieni mandat fl-elezzjoni tal-2017 taħt il-mexxej ta’ dak iż-żmien Joseph Muscat. Muscat irriżenja minn Prim Ministru f’Jannar 2020, u warajh kien Robert Abela. Aktar tard dik is-sena, Bernard Grech ħa post Adrian Delia bħala l-Kap tal-Partit Nazzjonalista.

Il-kampanja elettorali kienet l-aktar waħda kwieta f’għexieren ta’ snin, milquta minn avvenimenti esterni, partikolarment il-pandemija Covid-19 u l-invażjoni Russa tal-Ukrajna. Stħarriġ tal-opinjoni pubblika fit-tħejjija għall-elezzjonijiet kienu kollha qegħdin jindikaw rebħa oħra assoluta għall-Partit Laburista.

Kienu l-inqas elezzjonijiet ġenerali minn wara l-Indipendenza li ħarġu nies jivvutaw minkejja li dawk ta' 16-il u 17-il sena setgħu jivvutaw għall-ewwel darba.

== Voti mhux miġbura ==

Minn 354,896 persuna rreġistrati li jivvutaw fl-elezzjoni ġenerali, 14,473 persuna ma ġabrux id-dokument tal-vot tagħhom.

L-iktar distrett li minnhom ma nġabarx il-vot huwa t-12-il distrett tal-Mellieħa, in-Naxxar u San Pawl il-Baħar b’2,529 persuna u l-inqas li ma ġabrux il-vot kien fis-sitt distrett ta’ Ħal Qormi, parti minn Ħaż-Żebbuġ, is-Siġġiewi u Ħal Luqa b’557 persuna.

Dawn iġibu 6,100 iktar minn kemm ma nġabrux fl-Elezzjonijiet Ġenerali tal-2017.

== Voti mitfugħa u Voti validi ==

Kienu 85.6% ta' dawk eleġibbli li marru jivvutaw, jiġifieri 304,050 minn 354,896 li kienu eleġibbli. Fl-elezzjoni tal-2017 kienu vvutaw 92%.

Voti validi kien hemm 295,248.

Voti invalidi kienu 8,802, kważi 5,000 iktar mill-Elezzjonijiet tal-2017.

== Stħarriġ tal-Opinjoni Pubblika qabel l-Elezzjoni ==

Stħarriġ tal-Maltatoday ippubblikat ġimgħa qabel l-elezzjoni ġenerali kien juri li l-Partit Laburista kellu vantaġġ ta’ 9 fil-mija fuq il-Partit Nazzjonalista, b'distakk ta' 29,000 vot. Stħarriġ tat-Torċa u ta' Dr Vincent Marmara ippubblikat tlett ijiem qabel l-elezzjoni ġenerali kien juri li l-Partit Laburista kellu vantaġġ ta’ 13 fil-mija fuq il-Partit Nazzjonalista, b'distakk ta' 39,000 vot kif fil-fatt ġab. 

== Riżultat elettorali ==

F’din l-elezzjoni, il-Partit Laburista kiseb il-maġġoranza fi tmien distretti minn total ta’ 13-il distrett, filwaqt li l-PN kiseb il-maġġoranza f’ħames distretti elettorali.

Din hija l-lista tal-kandidati eletti:

L-Ewwel Distrett
PL 60.1%
PN 37.6%
PL Keith Azzopardi Tanti, Deo Debattista u Aaron Farrugia
PN Darren Carabott u Mario De Marco

It-Tieni Distrett
PL: 71.2%
PN: 26.3%
PL: Robert Abela, Clyde Caruana, Chris Agius u Alison Zerafa Civelli
PN: Stephen Spiteri

It-Tielet Distrett
PL: 69.0%
PN: 27.7%
PL: Chris Fearne, Owen Bonnici, Carmelo Abela u Andy Ellul
PN: Stephen Spiteri

Ir-Raba’ Distrett
PL: 67.6%
PN: 29.5%
PL: Chris Fearne, Byron Camilleri, Jonathan Attard u Chris Bonett
PN: Mark Anthony Sammut

Il-Ħames Distrett
PL: 65.2%
PN: 31.8%
PL: Robert Abela, Miriam Dalli, Owen Bonnici u Stefan Zrinzo Azzopardi
PN: Bernard Grech

Is-Sitt Distrett
PL: 60.6%
PN: 37.3%
PL: Silvio Schembri, Roderick Galdes, Ian Borg
PN: Jerome Caruana Cilia u Ryan Callus

Is-Seba’ Distrett
PL: 55.5%
PN: 41.4%
PL: Ian Borg, Silvio Schembri u Julia Farrugia Portelli
PN: Adrian Delia u Ryan Callus

It-Tmien Distrett
PL: 44.4%
PN: 52.2%
PL: Clyde Caruana u Edward Zammit Lewis
PN: Justin Schembri, Beppe Fenech Adami u Adrian Delia

Id-Disa’ Distrett
PL: 40.6%
PN: 55.9%
PL: Clifton Grima u Michael Falzon
PN: Joseph Giglio, Robert Arrigo u Ivan Bartolo

L-Għaxar Distrett
PL: 37.0%
PN: 58.6%
PL: Michael Falzon u Clifton Grima
PN: Joe Giglio, Robert Arrigo u Mark Anthony Sammut

Ħdax-il Distrett
PL: 41.2%
PN: 53.3%
PL: Miriam Dalli u Alex Muscat
PN: Bernard Grech, Ivan Bartolo u David Agius

Tnax-il Distrett
PL: 46.8%
PN: 49.5%
PL: Clayton Bartolo u Michael Farrugia
PN: Ivan Castillo, Robert Cutajar u Graziella Galea

Tlettax-il Distrett
PL: 53.5%
PN: 43.9%
PL: Clint Camilleri, Anton Refalo u Jo Etienne Abela
PN: Alex Borg u Chris Said

[[Kategorija:Politika ta' Malta]]</text>
      <sha1>tmp80at8w7gyl1x9f4cirkoo67kp7e4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lagi ta' Willandra</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28841</id>
    <revision>
      <id>279302</id>
      <timestamp>2022-08-18T11:16:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <comment>Kontenut, stampi, kwotazzjonijiet u ħoloq</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18497" xml:space="preserve">[[Stampa:Mungo National Park Wall of China.jpg|daqsminuri|290x290px|L-hekk imsejjaħ &quot;Ħajt taċ-Ċina&quot; fil-Lagi ta' Willandra]]
Il-'''Lagi ta'''' '''Willandra''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fir-reġjun tal-Punent Imbiegħed ta' New South Wales, l-[[Awstralja]]. Ir-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra huwa l-post tradizzjonali fejn jiltaqgħu t-tribujiet [[Aboriġini]] Muthi Muthi, Ngiyampaa u Barkinji. Iż-żona ta' 240,000 ettaru (590,000 akru) tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-ħames sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji fl-1981.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/167/|titlu=Willandra Lakes Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Ir-reġjun fih karatteristiċi naturali u [[Kultura|kulturali]] importanti, fosthom eżempji eċċezzjonali ta' ċivilizzazzjoni umana tal-imgħoddi, inkluż l-eqdem sit ta' kremazzjoni fid-[[Id-Dinja|dinja]]. Sezzjoni żgħira tar-reġjun hija protetta mill-Park Nazzjonali ta' Mungo.

L-istatus ta' Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie nnegozjat u nħoloq fl-1981. Is-sit iddaħħal fil-gazzetta nazzjonali uffiċjali tal-gvern tal-Awstralja bħala sit fuq il-Lista tal-Wirt Nazzjonali Awstraljan fil-21 ta' Mejju 2007 taħt l-''Environment and Heritage Legislation Amendment Act (No. 1), 2003'' (Cth).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.environment.gov.au/system/files/pages/758ea283-6b9d-41bc-a29a-1276e1c7fced/files/10568601.pdf|titlu=&quot;Determination regarding including World Heritage places in the National Heritage List&quot; (PDF). Special government gazette (PDF). Department of the Environment and Water Resources, Commonwealth of Australia.}}&lt;/ref&gt; Ir-reġjun huwa elenkat ukoll fuq ir-Reġistru tal-Wirt Statali ta' New South Wales.

== Storja ==
[[Stampa:Willandra Lakes.png|xellug|daqsminuri|Parti mis-sistema tal-Lagi ta' Willandra: 1. Il-Lag Mulurulu; 2.  Il-Qala ta' Willandra; 3. Il-Lag ta' Garnpung; 4. Il-Lag ta' Leaghur; 5. Il-Lag ta' Mungo; 6. Il-Lag ta' Arumpo; 7. Il-Lagi ta' Chibnalwood.]]
Il-Lagi ta' Willandra ffurmaw matul l-aħħar żewġ miljun sena. Ix-xtut antiki tal-lagi ġew stratifikati fi tliet saffi ewlenin ta' sedimenti li ġew iddepożitati fi stadji differenti tal-[[Storja|istorja]] tal-lagi.

L-iżjed sedimenti bikrin għandhom iktar minn 50,000 sena u għandhom lewn oranġjo fl-[[aħmar]]. Fuqhom hemm it-tafal, ir-ramel nadif tal-kwarz u l-ħamrija li ġew iddepożitati tul it-tarf tal-lagi meta l-lagi kienu mimlijin bl-ilma relattivament ħelu bejn 50,000 u 19,000 sena ilu. Is-saff ta' fuq nett huwa magħmul fil-biċċa l-kbira tiegħu minn partiċelli tat-tafal li ġġarrew mir-riħ u li akkumulaw fuq il-lunetti matul perjodi ta' fluttwazzjonijiet fil-livelli tal-ilma, qabel ma l-lagi nixfu għalkollox.

Il-poplu Aboriġenu kien jgħix fuq ix-xtut tal-Lagi ta' Willandra bejn 35,000 u 40,000 sena ilu. Huwa wieħed mill-eqdem siti magħrufa ta' okkupazzjoni umana fl-Awstralja. Hemm evidenza abbundanti ta' okkupazzjoni Aboriġena tul dawn l-aħħar 10,000 sena.

L-esplorazzjoni [[Ewropa|Ewropea]] taż-żona inġenerali tħalliet f'idejn pastoralisti anonimi li segwew l-esploraturi rinomati. Il-Kaptan [[Charles Sturt]] huwa dak li kellu l-iktar influwenza biex iqanqal l-interess fiż-żona. Huwa skopra l-partijiet ta' fuq tax-xmara Darling fl-1829 u semmiha għall-Gvernatur [[Ralph Darling]]. Huwa reġa' żar iż-żona fl-1844 meta pprova jesplora n-naħa ta' ġewwa tal-kontinent tal-[[Oċeanja]].

Is-servejer [[George Boyle White]] esplora x-xmara Darling fl-1833 min-naħa tax-xmara Peel sar-reġkun tal-Forti Bourke u ġie segwit sentejn wara mill-Maġġur [[Thomas Mitchell]], is-Servejer Ġenerali ta' New South Wales, li ried juri jekk ix-xmara Darling kinitx tidħol jew le fix-xmara Murray kif sostna Sturt. Madankollu, Mitchell ma rnexxilux jingwala mal-poplu Aboriġenu, u wara li baqa' sejjer fin-Nofsinhar sal-Għadajjar ta' Laidley ħaseb li jkun aħjar li jirtira qabel xi ħadd mit-tim tiegħu jaqla' xi tir u jinqatel mill-Aboriġeni. Mitchell reġa' mar fiż-żona fl-1836, iżda din id-darba vvjaġġa 'l isfel fuq ix-xmara Murrumbidgee bil-ħsieb li jesplora x-xmara Darling mill-post fejn tiltaqa' max-xmara Murray. Madankollu, sodisfatt li Sturt kellu raġun, baqa' tiela' kontra l-kurrent tax-xmara Darling għal ftit kilometri biss qabel ma xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq xi mkien ieħor.

Ftit wara li r-rotta Murrumbidgee/Murray bdiet tintuża sew mir-[[Ragħaj|rgħajja]] u mill-[[Bidwi|bdiewa]] għat-trasport tan-[[Nagħġa|nagħaġ]] u tal-bhejjem tal-ifrat lejn il-kolonja tan-Nofsinhar tal-Awstralja li kienet ġiet stabbilita fl-1836, okkupanti tal-artijiet li kienu ħerqana li jiksbu artijiet ġodda segwew is-servejers u l-esploraturi tal-gvern u okkupaw reġjuni ġodda. L-ewwel stazzjon pastorali fir-reġjun t'isfel tax-xmara Darling kien dak li ttieħed minn [[George Hobler]] fl-1845 fuq ix-xmara Lachlan, u semmieh Paika.

L-insedjament fir-reġjun bejn ix-xmajjar Murrumbidgee u Darling ġie rikonoxxut uffiċjalment fl-4 ta' Diċembru 1847 meta ġie pproklamat id-Distrett Pastorali ta' Darling.

In-navigazzjoni tax-xmara Murray u tat-tributarji tagħha min-Nofsinhar tal-Awstralja kienu jiswew midqlu deheb u wasslu għall-okkupazzjoni pastorali tax-xmara Darling u tar-reġjun ta' wara. [[Francis Cadell]] u [[William Randell]] kienu pijunieri fin-navigazzjoni tax-xmara fl-1853 u fi żmien sitt xhur mill-ewwel vjaġġ tagħhom fuq ix-xmara Darling, il-valur tal-proprjetajiet ta' max-xmara rdoppjaw.
[[Stampa:Wall of China.jpg|daqsminuri|289x289px|Inżul ix-xemx fil-Lagi ta' Willandra]]
L-iżjed okkupazzjoni pastorali bikrija tar-reġjun kienet dik ta' [[George Lee]] għat-twellija ta' Turlee fit-28 ta' Frar 1850. L-offerta ta' [[George Mory]] għal Boomiaricool ġiet aċċettata f'Diċembru 1853, segwita minn dik ta' [[James Scott]] għal Arumpo f'Ottubru 1859. Minħabba kemm kienu remoti dawn iż-żoni u n-nuqqas ta' ilma tal-pjan naturali, il-kundizzjonijiet tal-għajxien kien diffiċli ħafna.

Ir-reġjuni ta' wara x-xmajjar ma setgħux jinħadmu bi qligħ sakemm ma sarx titjib għali fl-istabbiliment ta' ċnut ta' diviżjoni u fil-provvista ta' faċilitajiet tat-tisqija. Il-kostruzzjoni ta' tankijiet u ta' bjar ta' suċċess kien jiswa ħafna flus u kien kemxejn ta' lotterija. F'Gol Gol bejn Marzu 1875 u Settembru 1881, tliet u tmenin xaft ta' prova tħaffru u swew 1,260 pound.

Il-pastoralisti xorta waħda kellhom attitudni ottimista fir-rigward tar-reġjun u kienu konvinti li b'biżżejjed kapital, kienu se jagħmlu l-qligħ. Damu xi ftit biex japprezzaw in-natura fraġli tal-ambjent u li d-distrett ma setax jiflaħ għall-ammont ta' bhejjem inizjali (li ttieħdu iktar lejn il-Lvant) u li l-istaġuni tajbin kienu l-eċċezzjoni u mhux ir-regola.

Il-Kummissjonijiet Irjali fl-1900 malajr fehmu &quot;li kienet ittieħdet viżjoni ottimista żżejjed rigward il-kapaċità tal-pajjiż...Milli jidher, wara bosta snin biss il-pastoralisti fetħu għajnejhom għas-sogri serji li kienu qed jieħdu meta kienu qed iħallu l-bhejjem tagħhom jieklu l-arbuxxelli li jittieklu, bil-ħsieb li kienu se jerġgħu jikbru b'abbundanza wara kull darba li tinżel ix-xita&quot;.

F'ħafna każijiet ir-ragħa żejda ma kinitx ippjanata iżda kienet ir-riżultat ta' xita mistennija li ma niżlitx. It-trasport tal-bhejjem f'inħawi oħra kif ifisser telf ta' qligħ u possibbilment żieda fl-ispejjeż. Bosta pastoralisti nqabdu fuq sieq waħda b'dan il-mod, iżda ħafna oħrajn kienu jkunu għassa għal kif setgħu jagħmlu qligħ ta' malajr. [[J.H. Patterson]] li ħa f'idejh lil Gol Gol fl-1875, bigħha fl-1882, iżda ġie mġiegħel jerġa' jeħodha fl-1886 wara li Everitt u White sfaw irvinati.

Ir-remotezza kienet tfisser li t-trasport tal-provvisti u tas-suf minn stazzjon għall-ieħor kien għali. Spiss kien diffiċli li wieħed jikseb il-provvisti peress li t-trasportaturi xi kultant ma kinux jittrasportaw il-provvisti lejn l-istazzjonijiet l-iktar remoti. Barra minn hekk, il-bhejjem spiss kellhom jintbagħtu lejn is-suq iktar milli jinbigħu fl-istazzjon.

Il-[[Fenek|fniek]] komplu jiggravaw il-problemi tal-pastoralisti. Kienu jikkompetu direttament man-nagħaġ fl-ambjent fraġli. Il-gvern għaraf il-problema u fl-1883 għadda l-Att dwar il-Fastidju tal-Fniek li, fost affarijiet oħra, offra bonusijiet lin-nassaba professjonali għal kull fenek maqtul. Sat-tixrid tal-miksomatożi fis-snin 50 tas-seklu 20, il-gwerra kontra l-fniek kienet parti mill-ħajja aċċettata fl-istazzjonijiet tar-reġjun.
[[Stampa:Willandra shearing station (5952651035).jpg|xellug|daqsminuri|273x273px|Impjant tal-ġeżż]]
Spiss il-pastoralisti kienu jilmentaw minħabba n-nuqqas ta' xogħol adegwat għall-istazzjonijiet remoti tagħhom. Il-popolazzjoni Aboriġena saret parti importanti mill-industrija pastorali meta kien hemm in-nuqqas ta' forza tax-xogħol fis-snin 60 tas-seklu 19. Madankollu, bl-użu estensiv tad-diviżjoni tal-artijiet bil-wajer f'nofs is-snin 70 tas-seklu 19 u bl-użu ta' ċnut għall-bhejjem, ma kienx hemm bżonn iktar tar-rgħajja Aboriġeni. Bla dubju li ċ-[[Ċina|Ċiniżi]] ħadmu fid-distrett għalkemm ma tantx hemm evidenza ta' dan. Waħda mill-ftit referenzi hija dik ta' [[Ah Tin]] li ġie impjegat għat-tħaffir ta' bir fl-Istazzjon ta' Gol Gol. Sal-1883 kien hemm kamp f'Narrandera bi 303 Ċiniżi li fittxew għal xogħol.

Matul is-snin 90 tas-seklu 19, il-problemi tan-nixfa, tal-fniek, tar-remotezza u tan-nuqqas ta' xogħol iggravaw minħabba r-reċessjoni tal-Awstralja kollha. Il-pastoralisti l-iktar makakki u b'sigurtà finanzjarja biss irnexxielhom ikampaw. In-nixfa baqgħet għaddejja mill-1895 sal-1903.

Il-Kummissarji Rjali tal-1901 ħarsu b'simpatija lejn il-pastoralisti tad-Diviżjoni tal-Punent u rrakkomandaw trattament ugwali mill-Gvern. Kważi mill-ewwel tfasslet leġiżlazzjoni ġdida u fi żmien tliet xhur mill-approvazzjoni tar-rapport dwar il-leġiżlazzjoni l-ġdida, il-leġiżlazzjoni daħlet fis-seħħ fl-1 ta' Jannar 1901. Il-Bord tal-Artijiet tal-Punent ingħata l-kontroll tad-Diviżjoni tal-Punent u r-responsabbiltà li jifformula iktar politiki u kundizzjonijiet xierqa għall-Punent. It-twellijiet ġew estiżi wkoll għal tnejn u erbgħin sena oħra u b'hekk dan wassal għal iktar sigurtà. Il-leġiżlazzjoni tal-1901 irregolat il-pastoraliżmu fir-reġjun matul is-seklu 20.

It-teknoloġija ġabet magħha bidla kbira fid-distrett kollu. Waħda mill-ewwel bidliet li kellha impatt kienet l-introduzzjoni tal-ġeżż mekkaniku tan-nagħaġ. Għaxar makkinarji ġew introdotti f'Gol Gol u f'Mungo u kellhom l-effett immedjat tal-ħtieġa għal iktar makkinarji. Teknoloġija oħra kienet tinkludi l-ammont ta' xogħol imwettaq minn tagħmir mekkaniku bħat-tratturi. It-telefon ġie introdott fl-1924 biex jikkollega lil Arumpo, Pan Ban u Mulurulu u naqqas ferm is-sens ta' iżolament fir-reġjun.

Bidla sinifikanti wara [[l-Ewwel Gwerra Dinjija]] kienet il-ħidma ta' sidien-okkupanti f'stazzjonijiet żgħar minflok maniġers bi twellija kbira. Il-ħajja kienet iebsa ħafna għal dawn il-lokatarji ġodda għaliex sabuha diffiċli li jistabbilixxu l-infrastruttura meħtieġa. [[Ewan Cameron|Ewan]] u [[Nagus Cameron]] li ħadu l-istazzjon ta' Mungo kellhom xortihom tajba għaliex akkwistaw binja rurali residenzjali, impjant tal-ġeżż u binjiet oħra fit-twellija tagħhom. Oħrajn kellhom jibnu dan kollu għas-spejjeż tagħhom.

Iż-żieda fl-għadd ta' familji fir-reġjun kienet tfisser li beda jkun hemm ftit iktar interazzjoni soċjali milli kien hemm deċennji qabel. [[Albert Barnes]] beda l-Mungo Gymkhana li wara tliet snin ġiet stabbilita fuq ix-xatt tan-Nofsinhar tal-lag tal-istazzjon ta' Joulni.

Iż-żieda fl-użu tal-vetturi bil-mutur matul is-snin 30 tas-seklu 20 kienet tfisser li l-ivvjaġġar fir-reġjun kollu beda jsir b'mod iktar rapidu. Matul dan iż-żmien, il-ministri tar-reliġjon bdew iżuru r-reġjun b'mod regolari. Impatt kbir fuq ir-reġjun kien l-iżvilupp ta' Mildura li pprovda servizzi bħal sptar u kura medika.&lt;ref&gt;Donavon &amp; Associates 16-48.&lt;/ref&gt;

== Deskrizzjoni ==
[[Stampa:Map of the Willandra Lakes Region, showing the World Heritage Area boundaries, 2008.jpg|daqsminuri|Mappa tar-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra li turi l-konfini taż-żona ta' lqugħ tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.]]
Il-Lagi ta' Willandra jinsabu fil-Lbiċ ta' New South Wales. Is-sistema tal-lagi, fdal tas-sistema ta' drenaġġ tax-xmara Lachlan, bejn wieħed u ieħor hija twila 150 kilometru u wiesgħa 40 kilometru f'direzzjoni ġeneralment mit-Tramuntana għan-Nofsinhar mil-Lag ta' Mulurulu fit-Tramuntana għal-Lag ta' Prungle fin-Nofsinhar. L-erja hija ta' madwar 600,000 ettaru. B'mod parallel max-xtut tal-Lvant, hemm għaram tar-ramel abjad u tat-tafal li jlaħħqu l-40 metru 'l fuq mill-pjanura, filwaqt li trinek fondi tħaffru fid-depożiti tax-xatt tal-lagi. Il-pajsaġġ madwar is-sistema ta' lagi huwa mimli formazzjonijiet baxxi paralleli ta' ramel aħmar fin.

Il-Lag ta' Mungo, l-iżjed lag magħruf fiż-żona, jinsab fiċ-ċentru tas-sistema tal-Lagi ta' Willandra, madwar 100 kilometru fil-Grigal ta' Mildura.

=== Veġetazzjoni u Karatteristiċi Ġeomorfoloġiċi ===
Il-baċiri tal-lagi nexfin isostnu komunitajiet ta' arbuxxelli linjotuberi tal-ewkaliptu u salmastri, filwaqt li l-għaram tar-ramel xi kultant ma jkollhomx veġetazzjoni, jew inkella jsostnu komunitajiet ta' linjotuberi jew ta' ħaxix xewki.

Iż-żona hija rappreżentattiva tal-lunetti jew tal-baċiri tal-lagi nexfin tax-Xlokk tal-Awstralja, b'għaram iffurmati bir-riħ fuq il-marġnijiet tal-Lvant tagħhom u b'artijiet ċatti li qabel kienu l-baċiri tal-lagi. Lunetta hija baċir bl-għaram b'għamla ta' nofs [[qamar]] li spiss tinsab fil-marġni tal-Lvant tal-baċiri tal-lagi baxxi fil-Lvant tal-Awstralja, u tiżviluppa bl-influwenza tar-riħ dominanti mill-Punent. Il-lunetti jipprovdu ż-żona b'kwalità xenika speċjali. L-għaram stabilizzati, b'għamla ta' nofs qamar fit-tarf tal-lagi, u fejn kien hemm l-effetti tal-erożjoni, it-trinek fondi, ħolqu minjatura ta' kanjons kbar tassew sbieħ, bħal dawk imlaqqma l-Ħitan taċ-Ċina, fejn ġew esposti s-saffi b'diversi kuluri tal-lunetta tal-Lag ta' Mungo.

=== Idroloġija ===
Il-Lagi ta' Willandra huma passaġġ tal-ilma mimli fossili li żviluppa matul l-era [[Ġeoloġija|ġeoloġika]] tal-[[Plejstoċen]] meta l-klima kienet iktar kiesħa u mxarrba b'mod konsiderevoli milli hi llum il-ġurnata. Tletin elf sena ilu, ix-xmara Lachlan kienet xmara ferm ikbar milli hi llum. Kienet maqsuma f'erba' jew f'ħames kanali maġġuri, li ffurmaw lagi kbar fl-għaram tar-ramel fil-Punent ta' Hillston. Dawn il-lagi kbar kienu mimlijin bl-ilma u kienu jkopru 1,088 kilometru kwadru, iżda issa jkollhom l-ilma biss wara xi maltempata jew għargħar f'daqqa.

=== Klima ===
Iż-żona tal-Lagi ta' Willandra hija semiarida, b'bejn wieħed u ieħor 250 mm ta' xita fis-sena.&lt;ref&gt;Moore, D (1977). National Trust Classification Card – Willandra Lakes System.&lt;/ref&gt;

=== Fawna ===
Attwalment ġew irreġistrati għoxrin speċi ta' [[Mammiferu|mammiferi]] fir-reġjun tal-Lagi ta' Willandra, u l-iżjed grupp fosthom b'diversità huwa dak tal-friefet il-lejl. Hemm ukoll xi 40 speċi ta' rettili u ta' anfibji. Ġew irreġistrati wkoll 137 speċi ta' [[Għasfur|għasafar]], fosthom pappagalli, cockatoos u sponsuni.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Bearded Dragon portrait.jpg|xellug|daqsminuri|Dragun tad-daqna, wieħed mill-bosta rettili fil-Lagi ta' Willandra]]
Ir-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981 bħala sit imħallat, jiġifieri bħala sit kulturali kif ukoll naturali.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-kriterju (viii) &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Wirt Statali ta' New South Wales ==
[[Stampa:1010 - Willandra Lakes - SHR Plan No 2957 (5045538b100).jpg|daqsminuri|Mappa bil-konfini tal-Lagi ta' Willandra bħala Wirt Statali ta' New South Wales.]]
Il-Lagi ta' Willandra ġew elenkati fir-Reġistru tal-Wirt Statali ta' New South Wales fit-2 ta' April 1999. Ir-reġistru arkeoloġiku tal-Lagi ta' Willandra juru li kien hemm okkupazzjoni umana kontinwa għal mill-inqas 40,000 sena. Ir-reġjun kien parti mill-istorja tal-esplorazzjoni fuq ġewwa tal-kontinent (l-ispedizzjoni ta' Burke u ta' Wills) u mill-iżvilupp tal-industrija pastorali fil-Punent ta' New South Wales. Iż-żona fiha relitti ta' sistema ta' lagi, fejn is-sedimenti, il-ġeomorfoloġija u l-ħamrija fihom reġistru straordinarju tal-pajsaġġ ta' altitudni baxxa u mhux glaċjali tal-Plejstoċen. Iż-żona fiha eżempji straordinarji ta' lunetti, fosthom il-Lunetta ta' Chibnalwood, l-ikbar lunetta tat-tafal fid-dinja. 

L-għajxien fiż-żona joffri l-opportunità li wieħed jesperjenza l-ħruxija naturali u s-sbuħija tan-natura fl-istaġuni kollha. Il-poplu Aboriġenu affiljat b'mod tradizzjonali mal-Lagi ta' Willandra jidentifikaw lilhom infushom ma' din l-art bi kburija. Il-familji tas-sidien tal-art u tal-produtturi primarji taż-żona għandhom rabtiet mal-insedjament Ewropew tar-reġjun. Ir-remotezza taż-żona toħloq sens ta' komunità fejn il-ġirien jappoġġaw lil xulxin meta jkollhom bżonn, iżda fl-istess ħin l-iżolament jippromwovi l-awtosuffiċjenza. Ir-reġjun fih reġistru arkeoloġiku tal-Plejstoċen ta' valur straordinarju għall-preistorja dinjija u huwa sinifikanti għall-fehim tal-iżvilupp kulturali bikri f'dan ir-reġjun. Fiż-żona hemm is-sit tal-iskoperta tal-Eskursjoni Ġeomanjetika ta' Mungo, waħda mill-iżjed bidliet maġġuri reċenti fil-kamp manjetiku tad-Dinja. Iż-żona tħaddan tagħrif marbut mal-[[evoluzzjoni]] tal-klimi u tal-ambjenti fix-Xlokk tal-Awstralja. Hija importanti wkoll fil-fehim tal-inverżjoni tal-kamp manjetiku tad-Dinja.

== Films ==

* 2003 – ''Journey of Man''

== Referenzi ==</text>
      <sha1>azlquh2jtpazlloqdqciywlcqrklxzm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279303</id>
      <parentid>279302</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T11:16:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Siti ta' Wirt Dinji]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18533" xml:space="preserve">[[Stampa:Mungo National Park Wall of China.jpg|daqsminuri|290x290px|L-hekk imsejjaħ &quot;Ħajt taċ-Ċina&quot; fil-Lagi ta' Willandra]]
Il-'''Lagi ta'''' '''Willandra''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fir-reġjun tal-Punent Imbiegħed ta' New South Wales, l-[[Awstralja]]. Ir-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra huwa l-post tradizzjonali fejn jiltaqgħu t-tribujiet [[Aboriġini]] Muthi Muthi, Ngiyampaa u Barkinji. Iż-żona ta' 240,000 ettaru (590,000 akru) tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-ħames sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji fl-1981.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/167/|titlu=Willandra Lakes Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Ir-reġjun fih karatteristiċi naturali u [[Kultura|kulturali]] importanti, fosthom eżempji eċċezzjonali ta' ċivilizzazzjoni umana tal-imgħoddi, inkluż l-eqdem sit ta' kremazzjoni fid-[[Id-Dinja|dinja]]. Sezzjoni żgħira tar-reġjun hija protetta mill-Park Nazzjonali ta' Mungo.

L-istatus ta' Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie nnegozjat u nħoloq fl-1981. Is-sit iddaħħal fil-gazzetta nazzjonali uffiċjali tal-gvern tal-Awstralja bħala sit fuq il-Lista tal-Wirt Nazzjonali Awstraljan fil-21 ta' Mejju 2007 taħt l-''Environment and Heritage Legislation Amendment Act (No. 1), 2003'' (Cth).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.environment.gov.au/system/files/pages/758ea283-6b9d-41bc-a29a-1276e1c7fced/files/10568601.pdf|titlu=&quot;Determination regarding including World Heritage places in the National Heritage List&quot; (PDF). Special government gazette (PDF). Department of the Environment and Water Resources, Commonwealth of Australia.}}&lt;/ref&gt; Ir-reġjun huwa elenkat ukoll fuq ir-Reġistru tal-Wirt Statali ta' New South Wales.

== Storja ==
[[Stampa:Willandra Lakes.png|xellug|daqsminuri|Parti mis-sistema tal-Lagi ta' Willandra: 1. Il-Lag Mulurulu; 2.  Il-Qala ta' Willandra; 3. Il-Lag ta' Garnpung; 4. Il-Lag ta' Leaghur; 5. Il-Lag ta' Mungo; 6. Il-Lag ta' Arumpo; 7. Il-Lagi ta' Chibnalwood.]]
Il-Lagi ta' Willandra ffurmaw matul l-aħħar żewġ miljun sena. Ix-xtut antiki tal-lagi ġew stratifikati fi tliet saffi ewlenin ta' sedimenti li ġew iddepożitati fi stadji differenti tal-[[Storja|istorja]] tal-lagi.

L-iżjed sedimenti bikrin għandhom iktar minn 50,000 sena u għandhom lewn oranġjo fl-[[aħmar]]. Fuqhom hemm it-tafal, ir-ramel nadif tal-kwarz u l-ħamrija li ġew iddepożitati tul it-tarf tal-lagi meta l-lagi kienu mimlijin bl-ilma relattivament ħelu bejn 50,000 u 19,000 sena ilu. Is-saff ta' fuq nett huwa magħmul fil-biċċa l-kbira tiegħu minn partiċelli tat-tafal li ġġarrew mir-riħ u li akkumulaw fuq il-lunetti matul perjodi ta' fluttwazzjonijiet fil-livelli tal-ilma, qabel ma l-lagi nixfu għalkollox.

Il-poplu Aboriġenu kien jgħix fuq ix-xtut tal-Lagi ta' Willandra bejn 35,000 u 40,000 sena ilu. Huwa wieħed mill-eqdem siti magħrufa ta' okkupazzjoni umana fl-Awstralja. Hemm evidenza abbundanti ta' okkupazzjoni Aboriġena tul dawn l-aħħar 10,000 sena.

L-esplorazzjoni [[Ewropa|Ewropea]] taż-żona inġenerali tħalliet f'idejn pastoralisti anonimi li segwew l-esploraturi rinomati. Il-Kaptan [[Charles Sturt]] huwa dak li kellu l-iktar influwenza biex iqanqal l-interess fiż-żona. Huwa skopra l-partijiet ta' fuq tax-xmara Darling fl-1829 u semmiha għall-Gvernatur [[Ralph Darling]]. Huwa reġa' żar iż-żona fl-1844 meta pprova jesplora n-naħa ta' ġewwa tal-kontinent tal-[[Oċeanja]].

Is-servejer [[George Boyle White]] esplora x-xmara Darling fl-1833 min-naħa tax-xmara Peel sar-reġkun tal-Forti Bourke u ġie segwit sentejn wara mill-Maġġur [[Thomas Mitchell]], is-Servejer Ġenerali ta' New South Wales, li ried juri jekk ix-xmara Darling kinitx tidħol jew le fix-xmara Murray kif sostna Sturt. Madankollu, Mitchell ma rnexxilux jingwala mal-poplu Aboriġenu, u wara li baqa' sejjer fin-Nofsinhar sal-Għadajjar ta' Laidley ħaseb li jkun aħjar li jirtira qabel xi ħadd mit-tim tiegħu jaqla' xi tir u jinqatel mill-Aboriġeni. Mitchell reġa' mar fiż-żona fl-1836, iżda din id-darba vvjaġġa 'l isfel fuq ix-xmara Murrumbidgee bil-ħsieb li jesplora x-xmara Darling mill-post fejn tiltaqa' max-xmara Murray. Madankollu, sodisfatt li Sturt kellu raġun, baqa' tiela' kontra l-kurrent tax-xmara Darling għal ftit kilometri biss qabel ma xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq xi mkien ieħor.

Ftit wara li r-rotta Murrumbidgee/Murray bdiet tintuża sew mir-[[Ragħaj|rgħajja]] u mill-[[Bidwi|bdiewa]] għat-trasport tan-[[Nagħġa|nagħaġ]] u tal-bhejjem tal-ifrat lejn il-kolonja tan-Nofsinhar tal-Awstralja li kienet ġiet stabbilita fl-1836, okkupanti tal-artijiet li kienu ħerqana li jiksbu artijiet ġodda segwew is-servejers u l-esploraturi tal-gvern u okkupaw reġjuni ġodda. L-ewwel stazzjon pastorali fir-reġjun t'isfel tax-xmara Darling kien dak li ttieħed minn [[George Hobler]] fl-1845 fuq ix-xmara Lachlan, u semmieh Paika.

L-insedjament fir-reġjun bejn ix-xmajjar Murrumbidgee u Darling ġie rikonoxxut uffiċjalment fl-4 ta' Diċembru 1847 meta ġie pproklamat id-Distrett Pastorali ta' Darling.

In-navigazzjoni tax-xmara Murray u tat-tributarji tagħha min-Nofsinhar tal-Awstralja kienu jiswew midqlu deheb u wasslu għall-okkupazzjoni pastorali tax-xmara Darling u tar-reġjun ta' wara. [[Francis Cadell]] u [[William Randell]] kienu pijunieri fin-navigazzjoni tax-xmara fl-1853 u fi żmien sitt xhur mill-ewwel vjaġġ tagħhom fuq ix-xmara Darling, il-valur tal-proprjetajiet ta' max-xmara rdoppjaw.
[[Stampa:Wall of China.jpg|daqsminuri|289x289px|Inżul ix-xemx fil-Lagi ta' Willandra]]
L-iżjed okkupazzjoni pastorali bikrija tar-reġjun kienet dik ta' [[George Lee]] għat-twellija ta' Turlee fit-28 ta' Frar 1850. L-offerta ta' [[George Mory]] għal Boomiaricool ġiet aċċettata f'Diċembru 1853, segwita minn dik ta' [[James Scott]] għal Arumpo f'Ottubru 1859. Minħabba kemm kienu remoti dawn iż-żoni u n-nuqqas ta' ilma tal-pjan naturali, il-kundizzjonijiet tal-għajxien kien diffiċli ħafna.

Ir-reġjuni ta' wara x-xmajjar ma setgħux jinħadmu bi qligħ sakemm ma sarx titjib għali fl-istabbiliment ta' ċnut ta' diviżjoni u fil-provvista ta' faċilitajiet tat-tisqija. Il-kostruzzjoni ta' tankijiet u ta' bjar ta' suċċess kien jiswa ħafna flus u kien kemxejn ta' lotterija. F'Gol Gol bejn Marzu 1875 u Settembru 1881, tliet u tmenin xaft ta' prova tħaffru u swew 1,260 pound.

Il-pastoralisti xorta waħda kellhom attitudni ottimista fir-rigward tar-reġjun u kienu konvinti li b'biżżejjed kapital, kienu se jagħmlu l-qligħ. Damu xi ftit biex japprezzaw in-natura fraġli tal-ambjent u li d-distrett ma setax jiflaħ għall-ammont ta' bhejjem inizjali (li ttieħdu iktar lejn il-Lvant) u li l-istaġuni tajbin kienu l-eċċezzjoni u mhux ir-regola.

Il-Kummissjonijiet Irjali fl-1900 malajr fehmu &quot;li kienet ittieħdet viżjoni ottimista żżejjed rigward il-kapaċità tal-pajjiż...Milli jidher, wara bosta snin biss il-pastoralisti fetħu għajnejhom għas-sogri serji li kienu qed jieħdu meta kienu qed iħallu l-bhejjem tagħhom jieklu l-arbuxxelli li jittieklu, bil-ħsieb li kienu se jerġgħu jikbru b'abbundanza wara kull darba li tinżel ix-xita&quot;.

F'ħafna każijiet ir-ragħa żejda ma kinitx ippjanata iżda kienet ir-riżultat ta' xita mistennija li ma niżlitx. It-trasport tal-bhejjem f'inħawi oħra kif ifisser telf ta' qligħ u possibbilment żieda fl-ispejjeż. Bosta pastoralisti nqabdu fuq sieq waħda b'dan il-mod, iżda ħafna oħrajn kienu jkunu għassa għal kif setgħu jagħmlu qligħ ta' malajr. [[J.H. Patterson]] li ħa f'idejh lil Gol Gol fl-1875, bigħha fl-1882, iżda ġie mġiegħel jerġa' jeħodha fl-1886 wara li Everitt u White sfaw irvinati.

Ir-remotezza kienet tfisser li t-trasport tal-provvisti u tas-suf minn stazzjon għall-ieħor kien għali. Spiss kien diffiċli li wieħed jikseb il-provvisti peress li t-trasportaturi xi kultant ma kinux jittrasportaw il-provvisti lejn l-istazzjonijiet l-iktar remoti. Barra minn hekk, il-bhejjem spiss kellhom jintbagħtu lejn is-suq iktar milli jinbigħu fl-istazzjon.

Il-[[Fenek|fniek]] komplu jiggravaw il-problemi tal-pastoralisti. Kienu jikkompetu direttament man-nagħaġ fl-ambjent fraġli. Il-gvern għaraf il-problema u fl-1883 għadda l-Att dwar il-Fastidju tal-Fniek li, fost affarijiet oħra, offra bonusijiet lin-nassaba professjonali għal kull fenek maqtul. Sat-tixrid tal-miksomatożi fis-snin 50 tas-seklu 20, il-gwerra kontra l-fniek kienet parti mill-ħajja aċċettata fl-istazzjonijiet tar-reġjun.
[[Stampa:Willandra shearing station (5952651035).jpg|xellug|daqsminuri|273x273px|Impjant tal-ġeżż]]
Spiss il-pastoralisti kienu jilmentaw minħabba n-nuqqas ta' xogħol adegwat għall-istazzjonijiet remoti tagħhom. Il-popolazzjoni Aboriġena saret parti importanti mill-industrija pastorali meta kien hemm in-nuqqas ta' forza tax-xogħol fis-snin 60 tas-seklu 19. Madankollu, bl-użu estensiv tad-diviżjoni tal-artijiet bil-wajer f'nofs is-snin 70 tas-seklu 19 u bl-użu ta' ċnut għall-bhejjem, ma kienx hemm bżonn iktar tar-rgħajja Aboriġeni. Bla dubju li ċ-[[Ċina|Ċiniżi]] ħadmu fid-distrett għalkemm ma tantx hemm evidenza ta' dan. Waħda mill-ftit referenzi hija dik ta' [[Ah Tin]] li ġie impjegat għat-tħaffir ta' bir fl-Istazzjon ta' Gol Gol. Sal-1883 kien hemm kamp f'Narrandera bi 303 Ċiniżi li fittxew għal xogħol.

Matul is-snin 90 tas-seklu 19, il-problemi tan-nixfa, tal-fniek, tar-remotezza u tan-nuqqas ta' xogħol iggravaw minħabba r-reċessjoni tal-Awstralja kollha. Il-pastoralisti l-iktar makakki u b'sigurtà finanzjarja biss irnexxielhom ikampaw. In-nixfa baqgħet għaddejja mill-1895 sal-1903.

Il-Kummissarji Rjali tal-1901 ħarsu b'simpatija lejn il-pastoralisti tad-Diviżjoni tal-Punent u rrakkomandaw trattament ugwali mill-Gvern. Kważi mill-ewwel tfasslet leġiżlazzjoni ġdida u fi żmien tliet xhur mill-approvazzjoni tar-rapport dwar il-leġiżlazzjoni l-ġdida, il-leġiżlazzjoni daħlet fis-seħħ fl-1 ta' Jannar 1901. Il-Bord tal-Artijiet tal-Punent ingħata l-kontroll tad-Diviżjoni tal-Punent u r-responsabbiltà li jifformula iktar politiki u kundizzjonijiet xierqa għall-Punent. It-twellijiet ġew estiżi wkoll għal tnejn u erbgħin sena oħra u b'hekk dan wassal għal iktar sigurtà. Il-leġiżlazzjoni tal-1901 irregolat il-pastoraliżmu fir-reġjun matul is-seklu 20.

It-teknoloġija ġabet magħha bidla kbira fid-distrett kollu. Waħda mill-ewwel bidliet li kellha impatt kienet l-introduzzjoni tal-ġeżż mekkaniku tan-nagħaġ. Għaxar makkinarji ġew introdotti f'Gol Gol u f'Mungo u kellhom l-effett immedjat tal-ħtieġa għal iktar makkinarji. Teknoloġija oħra kienet tinkludi l-ammont ta' xogħol imwettaq minn tagħmir mekkaniku bħat-tratturi. It-telefon ġie introdott fl-1924 biex jikkollega lil Arumpo, Pan Ban u Mulurulu u naqqas ferm is-sens ta' iżolament fir-reġjun.

Bidla sinifikanti wara [[l-Ewwel Gwerra Dinjija]] kienet il-ħidma ta' sidien-okkupanti f'stazzjonijiet żgħar minflok maniġers bi twellija kbira. Il-ħajja kienet iebsa ħafna għal dawn il-lokatarji ġodda għaliex sabuha diffiċli li jistabbilixxu l-infrastruttura meħtieġa. [[Ewan Cameron|Ewan]] u [[Nagus Cameron]] li ħadu l-istazzjon ta' Mungo kellhom xortihom tajba għaliex akkwistaw binja rurali residenzjali, impjant tal-ġeżż u binjiet oħra fit-twellija tagħhom. Oħrajn kellhom jibnu dan kollu għas-spejjeż tagħhom.

Iż-żieda fl-għadd ta' familji fir-reġjun kienet tfisser li beda jkun hemm ftit iktar interazzjoni soċjali milli kien hemm deċennji qabel. [[Albert Barnes]] beda l-Mungo Gymkhana li wara tliet snin ġiet stabbilita fuq ix-xatt tan-Nofsinhar tal-lag tal-istazzjon ta' Joulni.

Iż-żieda fl-użu tal-vetturi bil-mutur matul is-snin 30 tas-seklu 20 kienet tfisser li l-ivvjaġġar fir-reġjun kollu beda jsir b'mod iktar rapidu. Matul dan iż-żmien, il-ministri tar-reliġjon bdew iżuru r-reġjun b'mod regolari. Impatt kbir fuq ir-reġjun kien l-iżvilupp ta' Mildura li pprovda servizzi bħal sptar u kura medika.&lt;ref&gt;Donavon &amp; Associates 16-48.&lt;/ref&gt;

== Deskrizzjoni ==
[[Stampa:Map of the Willandra Lakes Region, showing the World Heritage Area boundaries, 2008.jpg|daqsminuri|Mappa tar-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra li turi l-konfini taż-żona ta' lqugħ tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.]]
Il-Lagi ta' Willandra jinsabu fil-Lbiċ ta' New South Wales. Is-sistema tal-lagi, fdal tas-sistema ta' drenaġġ tax-xmara Lachlan, bejn wieħed u ieħor hija twila 150 kilometru u wiesgħa 40 kilometru f'direzzjoni ġeneralment mit-Tramuntana għan-Nofsinhar mil-Lag ta' Mulurulu fit-Tramuntana għal-Lag ta' Prungle fin-Nofsinhar. L-erja hija ta' madwar 600,000 ettaru. B'mod parallel max-xtut tal-Lvant, hemm għaram tar-ramel abjad u tat-tafal li jlaħħqu l-40 metru 'l fuq mill-pjanura, filwaqt li trinek fondi tħaffru fid-depożiti tax-xatt tal-lagi. Il-pajsaġġ madwar is-sistema ta' lagi huwa mimli formazzjonijiet baxxi paralleli ta' ramel aħmar fin.

Il-Lag ta' Mungo, l-iżjed lag magħruf fiż-żona, jinsab fiċ-ċentru tas-sistema tal-Lagi ta' Willandra, madwar 100 kilometru fil-Grigal ta' Mildura.

=== Veġetazzjoni u Karatteristiċi Ġeomorfoloġiċi ===
Il-baċiri tal-lagi nexfin isostnu komunitajiet ta' arbuxxelli linjotuberi tal-ewkaliptu u salmastri, filwaqt li l-għaram tar-ramel xi kultant ma jkollhomx veġetazzjoni, jew inkella jsostnu komunitajiet ta' linjotuberi jew ta' ħaxix xewki.

Iż-żona hija rappreżentattiva tal-lunetti jew tal-baċiri tal-lagi nexfin tax-Xlokk tal-Awstralja, b'għaram iffurmati bir-riħ fuq il-marġnijiet tal-Lvant tagħhom u b'artijiet ċatti li qabel kienu l-baċiri tal-lagi. Lunetta hija baċir bl-għaram b'għamla ta' nofs [[qamar]] li spiss tinsab fil-marġni tal-Lvant tal-baċiri tal-lagi baxxi fil-Lvant tal-Awstralja, u tiżviluppa bl-influwenza tar-riħ dominanti mill-Punent. Il-lunetti jipprovdu ż-żona b'kwalità xenika speċjali. L-għaram stabilizzati, b'għamla ta' nofs qamar fit-tarf tal-lagi, u fejn kien hemm l-effetti tal-erożjoni, it-trinek fondi, ħolqu minjatura ta' kanjons kbar tassew sbieħ, bħal dawk imlaqqma l-Ħitan taċ-Ċina, fejn ġew esposti s-saffi b'diversi kuluri tal-lunetta tal-Lag ta' Mungo.

=== Idroloġija ===
Il-Lagi ta' Willandra huma passaġġ tal-ilma mimli fossili li żviluppa matul l-era [[Ġeoloġija|ġeoloġika]] tal-[[Plejstoċen]] meta l-klima kienet iktar kiesħa u mxarrba b'mod konsiderevoli milli hi llum il-ġurnata. Tletin elf sena ilu, ix-xmara Lachlan kienet xmara ferm ikbar milli hi llum. Kienet maqsuma f'erba' jew f'ħames kanali maġġuri, li ffurmaw lagi kbar fl-għaram tar-ramel fil-Punent ta' Hillston. Dawn il-lagi kbar kienu mimlijin bl-ilma u kienu jkopru 1,088 kilometru kwadru, iżda issa jkollhom l-ilma biss wara xi maltempata jew għargħar f'daqqa.

=== Klima ===
Iż-żona tal-Lagi ta' Willandra hija semiarida, b'bejn wieħed u ieħor 250 mm ta' xita fis-sena.&lt;ref&gt;Moore, D (1977). National Trust Classification Card – Willandra Lakes System.&lt;/ref&gt;

=== Fawna ===
Attwalment ġew irreġistrati għoxrin speċi ta' [[Mammiferu|mammiferi]] fir-reġjun tal-Lagi ta' Willandra, u l-iżjed grupp fosthom b'diversità huwa dak tal-friefet il-lejl. Hemm ukoll xi 40 speċi ta' rettili u ta' anfibji. Ġew irreġistrati wkoll 137 speċi ta' [[Għasfur|għasafar]], fosthom pappagalli, cockatoos u sponsuni.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Bearded Dragon portrait.jpg|xellug|daqsminuri|Dragun tad-daqna, wieħed mill-bosta rettili fil-Lagi ta' Willandra]]
Ir-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981 bħala sit imħallat, jiġifieri bħala sit kulturali kif ukoll naturali.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-kriterju (viii) &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Wirt Statali ta' New South Wales ==
[[Stampa:1010 - Willandra Lakes - SHR Plan No 2957 (5045538b100).jpg|daqsminuri|Mappa bil-konfini tal-Lagi ta' Willandra bħala Wirt Statali ta' New South Wales.]]
Il-Lagi ta' Willandra ġew elenkati fir-Reġistru tal-Wirt Statali ta' New South Wales fit-2 ta' April 1999. Ir-reġistru arkeoloġiku tal-Lagi ta' Willandra juru li kien hemm okkupazzjoni umana kontinwa għal mill-inqas 40,000 sena. Ir-reġjun kien parti mill-istorja tal-esplorazzjoni fuq ġewwa tal-kontinent (l-ispedizzjoni ta' Burke u ta' Wills) u mill-iżvilupp tal-industrija pastorali fil-Punent ta' New South Wales. Iż-żona fiha relitti ta' sistema ta' lagi, fejn is-sedimenti, il-ġeomorfoloġija u l-ħamrija fihom reġistru straordinarju tal-pajsaġġ ta' altitudni baxxa u mhux glaċjali tal-Plejstoċen. Iż-żona fiha eżempji straordinarji ta' lunetti, fosthom il-Lunetta ta' Chibnalwood, l-ikbar lunetta tat-tafal fid-dinja. 

L-għajxien fiż-żona joffri l-opportunità li wieħed jesperjenza l-ħruxija naturali u s-sbuħija tan-natura fl-istaġuni kollha. Il-poplu Aboriġenu affiljat b'mod tradizzjonali mal-Lagi ta' Willandra jidentifikaw lilhom infushom ma' din l-art bi kburija. Il-familji tas-sidien tal-art u tal-produtturi primarji taż-żona għandhom rabtiet mal-insedjament Ewropew tar-reġjun. Ir-remotezza taż-żona toħloq sens ta' komunità fejn il-ġirien jappoġġaw lil xulxin meta jkollhom bżonn, iżda fl-istess ħin l-iżolament jippromwovi l-awtosuffiċjenza. Ir-reġjun fih reġistru arkeoloġiku tal-Plejstoċen ta' valur straordinarju għall-preistorja dinjija u huwa sinifikanti għall-fehim tal-iżvilupp kulturali bikri f'dan ir-reġjun. Fiż-żona hemm is-sit tal-iskoperta tal-Eskursjoni Ġeomanjetika ta' Mungo, waħda mill-iżjed bidliet maġġuri reċenti fil-kamp manjetiku tad-Dinja. Iż-żona tħaddan tagħrif marbut mal-[[evoluzzjoni]] tal-klimi u tal-ambjenti fix-Xlokk tal-Awstralja. Hija importanti wkoll fil-fehim tal-inverżjoni tal-kamp manjetiku tad-Dinja.

== Films ==

* 2003 – ''Journey of Man''

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]</text>
      <sha1>7hshb1dwtrpxa4ng8in28uqo2j5nsnj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>279304</id>
      <parentid>279303</parentid>
      <timestamp>2022-08-18T11:16:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Trigcly</username>
        <id>17859</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:Awstralja]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18558" xml:space="preserve">[[Stampa:Mungo National Park Wall of China.jpg|daqsminuri|290x290px|L-hekk imsejjaħ &quot;Ħajt taċ-Ċina&quot; fil-Lagi ta' Willandra]]
Il-'''Lagi ta'''' '''Willandra''' huma [[Sit ta' Wirt Dinji]] tal-[[UNESCO]] fir-reġjun tal-Punent Imbiegħed ta' New South Wales, l-[[Awstralja]]. Ir-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra huwa l-post tradizzjonali fejn jiltaqgħu t-tribujiet [[Aboriġini]] Muthi Muthi, Ngiyampaa u Barkinji. Iż-żona ta' 240,000 ettaru (590,000 akru) tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-ħames sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji fl-1981.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Ċita web|url=https://whc.unesco.org/en/list/167/|titlu=Willandra Lakes Region|kunjom=Centre|isem=UNESCO World Heritage|sit=UNESCO World Heritage Centre|lingwa=en|data-aċċess=2022-08-18}}&lt;/ref&gt;

Ir-reġjun fih karatteristiċi naturali u [[Kultura|kulturali]] importanti, fosthom eżempji eċċezzjonali ta' ċivilizzazzjoni umana tal-imgħoddi, inkluż l-eqdem sit ta' kremazzjoni fid-[[Id-Dinja|dinja]]. Sezzjoni żgħira tar-reġjun hija protetta mill-Park Nazzjonali ta' Mungo.

L-istatus ta' Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO ġie nnegozjat u nħoloq fl-1981. Is-sit iddaħħal fil-gazzetta nazzjonali uffiċjali tal-gvern tal-Awstralja bħala sit fuq il-Lista tal-Wirt Nazzjonali Awstraljan fil-21 ta' Mejju 2007 taħt l-''Environment and Heritage Legislation Amendment Act (No. 1), 2003'' (Cth).&lt;ref&gt;{{Ċita web|url=http://www.environment.gov.au/system/files/pages/758ea283-6b9d-41bc-a29a-1276e1c7fced/files/10568601.pdf|titlu=&quot;Determination regarding including World Heritage places in the National Heritage List&quot; (PDF). Special government gazette (PDF). Department of the Environment and Water Resources, Commonwealth of Australia.}}&lt;/ref&gt; Ir-reġjun huwa elenkat ukoll fuq ir-Reġistru tal-Wirt Statali ta' New South Wales.

== Storja ==
[[Stampa:Willandra Lakes.png|xellug|daqsminuri|Parti mis-sistema tal-Lagi ta' Willandra: 1. Il-Lag Mulurulu; 2.  Il-Qala ta' Willandra; 3. Il-Lag ta' Garnpung; 4. Il-Lag ta' Leaghur; 5. Il-Lag ta' Mungo; 6. Il-Lag ta' Arumpo; 7. Il-Lagi ta' Chibnalwood.]]
Il-Lagi ta' Willandra ffurmaw matul l-aħħar żewġ miljun sena. Ix-xtut antiki tal-lagi ġew stratifikati fi tliet saffi ewlenin ta' sedimenti li ġew iddepożitati fi stadji differenti tal-[[Storja|istorja]] tal-lagi.

L-iżjed sedimenti bikrin għandhom iktar minn 50,000 sena u għandhom lewn oranġjo fl-[[aħmar]]. Fuqhom hemm it-tafal, ir-ramel nadif tal-kwarz u l-ħamrija li ġew iddepożitati tul it-tarf tal-lagi meta l-lagi kienu mimlijin bl-ilma relattivament ħelu bejn 50,000 u 19,000 sena ilu. Is-saff ta' fuq nett huwa magħmul fil-biċċa l-kbira tiegħu minn partiċelli tat-tafal li ġġarrew mir-riħ u li akkumulaw fuq il-lunetti matul perjodi ta' fluttwazzjonijiet fil-livelli tal-ilma, qabel ma l-lagi nixfu għalkollox.

Il-poplu Aboriġenu kien jgħix fuq ix-xtut tal-Lagi ta' Willandra bejn 35,000 u 40,000 sena ilu. Huwa wieħed mill-eqdem siti magħrufa ta' okkupazzjoni umana fl-Awstralja. Hemm evidenza abbundanti ta' okkupazzjoni Aboriġena tul dawn l-aħħar 10,000 sena.

L-esplorazzjoni [[Ewropa|Ewropea]] taż-żona inġenerali tħalliet f'idejn pastoralisti anonimi li segwew l-esploraturi rinomati. Il-Kaptan [[Charles Sturt]] huwa dak li kellu l-iktar influwenza biex iqanqal l-interess fiż-żona. Huwa skopra l-partijiet ta' fuq tax-xmara Darling fl-1829 u semmiha għall-Gvernatur [[Ralph Darling]]. Huwa reġa' żar iż-żona fl-1844 meta pprova jesplora n-naħa ta' ġewwa tal-kontinent tal-[[Oċeanja]].

Is-servejer [[George Boyle White]] esplora x-xmara Darling fl-1833 min-naħa tax-xmara Peel sar-reġkun tal-Forti Bourke u ġie segwit sentejn wara mill-Maġġur [[Thomas Mitchell]], is-Servejer Ġenerali ta' New South Wales, li ried juri jekk ix-xmara Darling kinitx tidħol jew le fix-xmara Murray kif sostna Sturt. Madankollu, Mitchell ma rnexxilux jingwala mal-poplu Aboriġenu, u wara li baqa' sejjer fin-Nofsinhar sal-Għadajjar ta' Laidley ħaseb li jkun aħjar li jirtira qabel xi ħadd mit-tim tiegħu jaqla' xi tir u jinqatel mill-Aboriġeni. Mitchell reġa' mar fiż-żona fl-1836, iżda din id-darba vvjaġġa 'l isfel fuq ix-xmara Murrumbidgee bil-ħsieb li jesplora x-xmara Darling mill-post fejn tiltaqa' max-xmara Murray. Madankollu, sodisfatt li Sturt kellu raġun, baqa' tiela' kontra l-kurrent tax-xmara Darling għal ftit kilometri biss qabel ma xeħet l-attenzjoni tiegħu fuq xi mkien ieħor.

Ftit wara li r-rotta Murrumbidgee/Murray bdiet tintuża sew mir-[[Ragħaj|rgħajja]] u mill-[[Bidwi|bdiewa]] għat-trasport tan-[[Nagħġa|nagħaġ]] u tal-bhejjem tal-ifrat lejn il-kolonja tan-Nofsinhar tal-Awstralja li kienet ġiet stabbilita fl-1836, okkupanti tal-artijiet li kienu ħerqana li jiksbu artijiet ġodda segwew is-servejers u l-esploraturi tal-gvern u okkupaw reġjuni ġodda. L-ewwel stazzjon pastorali fir-reġjun t'isfel tax-xmara Darling kien dak li ttieħed minn [[George Hobler]] fl-1845 fuq ix-xmara Lachlan, u semmieh Paika.

L-insedjament fir-reġjun bejn ix-xmajjar Murrumbidgee u Darling ġie rikonoxxut uffiċjalment fl-4 ta' Diċembru 1847 meta ġie pproklamat id-Distrett Pastorali ta' Darling.

In-navigazzjoni tax-xmara Murray u tat-tributarji tagħha min-Nofsinhar tal-Awstralja kienu jiswew midqlu deheb u wasslu għall-okkupazzjoni pastorali tax-xmara Darling u tar-reġjun ta' wara. [[Francis Cadell]] u [[William Randell]] kienu pijunieri fin-navigazzjoni tax-xmara fl-1853 u fi żmien sitt xhur mill-ewwel vjaġġ tagħhom fuq ix-xmara Darling, il-valur tal-proprjetajiet ta' max-xmara rdoppjaw.
[[Stampa:Wall of China.jpg|daqsminuri|289x289px|Inżul ix-xemx fil-Lagi ta' Willandra]]
L-iżjed okkupazzjoni pastorali bikrija tar-reġjun kienet dik ta' [[George Lee]] għat-twellija ta' Turlee fit-28 ta' Frar 1850. L-offerta ta' [[George Mory]] għal Boomiaricool ġiet aċċettata f'Diċembru 1853, segwita minn dik ta' [[James Scott]] għal Arumpo f'Ottubru 1859. Minħabba kemm kienu remoti dawn iż-żoni u n-nuqqas ta' ilma tal-pjan naturali, il-kundizzjonijiet tal-għajxien kien diffiċli ħafna.

Ir-reġjuni ta' wara x-xmajjar ma setgħux jinħadmu bi qligħ sakemm ma sarx titjib għali fl-istabbiliment ta' ċnut ta' diviżjoni u fil-provvista ta' faċilitajiet tat-tisqija. Il-kostruzzjoni ta' tankijiet u ta' bjar ta' suċċess kien jiswa ħafna flus u kien kemxejn ta' lotterija. F'Gol Gol bejn Marzu 1875 u Settembru 1881, tliet u tmenin xaft ta' prova tħaffru u swew 1,260 pound.

Il-pastoralisti xorta waħda kellhom attitudni ottimista fir-rigward tar-reġjun u kienu konvinti li b'biżżejjed kapital, kienu se jagħmlu l-qligħ. Damu xi ftit biex japprezzaw in-natura fraġli tal-ambjent u li d-distrett ma setax jiflaħ għall-ammont ta' bhejjem inizjali (li ttieħdu iktar lejn il-Lvant) u li l-istaġuni tajbin kienu l-eċċezzjoni u mhux ir-regola.

Il-Kummissjonijiet Irjali fl-1900 malajr fehmu &quot;li kienet ittieħdet viżjoni ottimista żżejjed rigward il-kapaċità tal-pajjiż...Milli jidher, wara bosta snin biss il-pastoralisti fetħu għajnejhom għas-sogri serji li kienu qed jieħdu meta kienu qed iħallu l-bhejjem tagħhom jieklu l-arbuxxelli li jittieklu, bil-ħsieb li kienu se jerġgħu jikbru b'abbundanza wara kull darba li tinżel ix-xita&quot;.

F'ħafna każijiet ir-ragħa żejda ma kinitx ippjanata iżda kienet ir-riżultat ta' xita mistennija li ma niżlitx. It-trasport tal-bhejjem f'inħawi oħra kif ifisser telf ta' qligħ u possibbilment żieda fl-ispejjeż. Bosta pastoralisti nqabdu fuq sieq waħda b'dan il-mod, iżda ħafna oħrajn kienu jkunu għassa għal kif setgħu jagħmlu qligħ ta' malajr. [[J.H. Patterson]] li ħa f'idejh lil Gol Gol fl-1875, bigħha fl-1882, iżda ġie mġiegħel jerġa' jeħodha fl-1886 wara li Everitt u White sfaw irvinati.

Ir-remotezza kienet tfisser li t-trasport tal-provvisti u tas-suf minn stazzjon għall-ieħor kien għali. Spiss kien diffiċli li wieħed jikseb il-provvisti peress li t-trasportaturi xi kultant ma kinux jittrasportaw il-provvisti lejn l-istazzjonijiet l-iktar remoti. Barra minn hekk, il-bhejjem spiss kellhom jintbagħtu lejn is-suq iktar milli jinbigħu fl-istazzjon.

Il-[[Fenek|fniek]] komplu jiggravaw il-problemi tal-pastoralisti. Kienu jikkompetu direttament man-nagħaġ fl-ambjent fraġli. Il-gvern għaraf il-problema u fl-1883 għadda l-Att dwar il-Fastidju tal-Fniek li, fost affarijiet oħra, offra bonusijiet lin-nassaba professjonali għal kull fenek maqtul. Sat-tixrid tal-miksomatożi fis-snin 50 tas-seklu 20, il-gwerra kontra l-fniek kienet parti mill-ħajja aċċettata fl-istazzjonijiet tar-reġjun.
[[Stampa:Willandra shearing station (5952651035).jpg|xellug|daqsminuri|273x273px|Impjant tal-ġeżż]]
Spiss il-pastoralisti kienu jilmentaw minħabba n-nuqqas ta' xogħol adegwat għall-istazzjonijiet remoti tagħhom. Il-popolazzjoni Aboriġena saret parti importanti mill-industrija pastorali meta kien hemm in-nuqqas ta' forza tax-xogħol fis-snin 60 tas-seklu 19. Madankollu, bl-użu estensiv tad-diviżjoni tal-artijiet bil-wajer f'nofs is-snin 70 tas-seklu 19 u bl-użu ta' ċnut għall-bhejjem, ma kienx hemm bżonn iktar tar-rgħajja Aboriġeni. Bla dubju li ċ-[[Ċina|Ċiniżi]] ħadmu fid-distrett għalkemm ma tantx hemm evidenza ta' dan. Waħda mill-ftit referenzi hija dik ta' [[Ah Tin]] li ġie impjegat għat-tħaffir ta' bir fl-Istazzjon ta' Gol Gol. Sal-1883 kien hemm kamp f'Narrandera bi 303 Ċiniżi li fittxew għal xogħol.

Matul is-snin 90 tas-seklu 19, il-problemi tan-nixfa, tal-fniek, tar-remotezza u tan-nuqqas ta' xogħol iggravaw minħabba r-reċessjoni tal-Awstralja kollha. Il-pastoralisti l-iktar makakki u b'sigurtà finanzjarja biss irnexxielhom ikampaw. In-nixfa baqgħet għaddejja mill-1895 sal-1903.

Il-Kummissarji Rjali tal-1901 ħarsu b'simpatija lejn il-pastoralisti tad-Diviżjoni tal-Punent u rrakkomandaw trattament ugwali mill-Gvern. Kważi mill-ewwel tfasslet leġiżlazzjoni ġdida u fi żmien tliet xhur mill-approvazzjoni tar-rapport dwar il-leġiżlazzjoni l-ġdida, il-leġiżlazzjoni daħlet fis-seħħ fl-1 ta' Jannar 1901. Il-Bord tal-Artijiet tal-Punent ingħata l-kontroll tad-Diviżjoni tal-Punent u r-responsabbiltà li jifformula iktar politiki u kundizzjonijiet xierqa għall-Punent. It-twellijiet ġew estiżi wkoll għal tnejn u erbgħin sena oħra u b'hekk dan wassal għal iktar sigurtà. Il-leġiżlazzjoni tal-1901 irregolat il-pastoraliżmu fir-reġjun matul is-seklu 20.

It-teknoloġija ġabet magħha bidla kbira fid-distrett kollu. Waħda mill-ewwel bidliet li kellha impatt kienet l-introduzzjoni tal-ġeżż mekkaniku tan-nagħaġ. Għaxar makkinarji ġew introdotti f'Gol Gol u f'Mungo u kellhom l-effett immedjat tal-ħtieġa għal iktar makkinarji. Teknoloġija oħra kienet tinkludi l-ammont ta' xogħol imwettaq minn tagħmir mekkaniku bħat-tratturi. It-telefon ġie introdott fl-1924 biex jikkollega lil Arumpo, Pan Ban u Mulurulu u naqqas ferm is-sens ta' iżolament fir-reġjun.

Bidla sinifikanti wara [[l-Ewwel Gwerra Dinjija]] kienet il-ħidma ta' sidien-okkupanti f'stazzjonijiet żgħar minflok maniġers bi twellija kbira. Il-ħajja kienet iebsa ħafna għal dawn il-lokatarji ġodda għaliex sabuha diffiċli li jistabbilixxu l-infrastruttura meħtieġa. [[Ewan Cameron|Ewan]] u [[Nagus Cameron]] li ħadu l-istazzjon ta' Mungo kellhom xortihom tajba għaliex akkwistaw binja rurali residenzjali, impjant tal-ġeżż u binjiet oħra fit-twellija tagħhom. Oħrajn kellhom jibnu dan kollu għas-spejjeż tagħhom.

Iż-żieda fl-għadd ta' familji fir-reġjun kienet tfisser li beda jkun hemm ftit iktar interazzjoni soċjali milli kien hemm deċennji qabel. [[Albert Barnes]] beda l-Mungo Gymkhana li wara tliet snin ġiet stabbilita fuq ix-xatt tan-Nofsinhar tal-lag tal-istazzjon ta' Joulni.

Iż-żieda fl-użu tal-vetturi bil-mutur matul is-snin 30 tas-seklu 20 kienet tfisser li l-ivvjaġġar fir-reġjun kollu beda jsir b'mod iktar rapidu. Matul dan iż-żmien, il-ministri tar-reliġjon bdew iżuru r-reġjun b'mod regolari. Impatt kbir fuq ir-reġjun kien l-iżvilupp ta' Mildura li pprovda servizzi bħal sptar u kura medika.&lt;ref&gt;Donavon &amp; Associates 16-48.&lt;/ref&gt;

== Deskrizzjoni ==
[[Stampa:Map of the Willandra Lakes Region, showing the World Heritage Area boundaries, 2008.jpg|daqsminuri|Mappa tar-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra li turi l-konfini taż-żona ta' lqugħ tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.]]
Il-Lagi ta' Willandra jinsabu fil-Lbiċ ta' New South Wales. Is-sistema tal-lagi, fdal tas-sistema ta' drenaġġ tax-xmara Lachlan, bejn wieħed u ieħor hija twila 150 kilometru u wiesgħa 40 kilometru f'direzzjoni ġeneralment mit-Tramuntana għan-Nofsinhar mil-Lag ta' Mulurulu fit-Tramuntana għal-Lag ta' Prungle fin-Nofsinhar. L-erja hija ta' madwar 600,000 ettaru. B'mod parallel max-xtut tal-Lvant, hemm għaram tar-ramel abjad u tat-tafal li jlaħħqu l-40 metru 'l fuq mill-pjanura, filwaqt li trinek fondi tħaffru fid-depożiti tax-xatt tal-lagi. Il-pajsaġġ madwar is-sistema ta' lagi huwa mimli formazzjonijiet baxxi paralleli ta' ramel aħmar fin.

Il-Lag ta' Mungo, l-iżjed lag magħruf fiż-żona, jinsab fiċ-ċentru tas-sistema tal-Lagi ta' Willandra, madwar 100 kilometru fil-Grigal ta' Mildura.

=== Veġetazzjoni u Karatteristiċi Ġeomorfoloġiċi ===
Il-baċiri tal-lagi nexfin isostnu komunitajiet ta' arbuxxelli linjotuberi tal-ewkaliptu u salmastri, filwaqt li l-għaram tar-ramel xi kultant ma jkollhomx veġetazzjoni, jew inkella jsostnu komunitajiet ta' linjotuberi jew ta' ħaxix xewki.

Iż-żona hija rappreżentattiva tal-lunetti jew tal-baċiri tal-lagi nexfin tax-Xlokk tal-Awstralja, b'għaram iffurmati bir-riħ fuq il-marġnijiet tal-Lvant tagħhom u b'artijiet ċatti li qabel kienu l-baċiri tal-lagi. Lunetta hija baċir bl-għaram b'għamla ta' nofs [[qamar]] li spiss tinsab fil-marġni tal-Lvant tal-baċiri tal-lagi baxxi fil-Lvant tal-Awstralja, u tiżviluppa bl-influwenza tar-riħ dominanti mill-Punent. Il-lunetti jipprovdu ż-żona b'kwalità xenika speċjali. L-għaram stabilizzati, b'għamla ta' nofs qamar fit-tarf tal-lagi, u fejn kien hemm l-effetti tal-erożjoni, it-trinek fondi, ħolqu minjatura ta' kanjons kbar tassew sbieħ, bħal dawk imlaqqma l-Ħitan taċ-Ċina, fejn ġew esposti s-saffi b'diversi kuluri tal-lunetta tal-Lag ta' Mungo.

=== Idroloġija ===
Il-Lagi ta' Willandra huma passaġġ tal-ilma mimli fossili li żviluppa matul l-era [[Ġeoloġija|ġeoloġika]] tal-[[Plejstoċen]] meta l-klima kienet iktar kiesħa u mxarrba b'mod konsiderevoli milli hi llum il-ġurnata. Tletin elf sena ilu, ix-xmara Lachlan kienet xmara ferm ikbar milli hi llum. Kienet maqsuma f'erba' jew f'ħames kanali maġġuri, li ffurmaw lagi kbar fl-għaram tar-ramel fil-Punent ta' Hillston. Dawn il-lagi kbar kienu mimlijin bl-ilma u kienu jkopru 1,088 kilometru kwadru, iżda issa jkollhom l-ilma biss wara xi maltempata jew għargħar f'daqqa.

=== Klima ===
Iż-żona tal-Lagi ta' Willandra hija semiarida, b'bejn wieħed u ieħor 250 mm ta' xita fis-sena.&lt;ref&gt;Moore, D (1977). National Trust Classification Card – Willandra Lakes System.&lt;/ref&gt;

=== Fawna ===
Attwalment ġew irreġistrati għoxrin speċi ta' [[Mammiferu|mammiferi]] fir-reġjun tal-Lagi ta' Willandra, u l-iżjed grupp fosthom b'diversità huwa dak tal-friefet il-lejl. Hemm ukoll xi 40 speċi ta' rettili u ta' anfibji. Ġew irreġistrati wkoll 137 speċi ta' [[Għasfur|għasafar]], fosthom pappagalli, cockatoos u sponsuni.

== Sit ta' Wirt Dinji ==
[[Stampa:Bearded Dragon portrait.jpg|xellug|daqsminuri|Dragun tad-daqna, wieħed mill-bosta rettili fil-Lagi ta' Willandra]]
Ir-Reġjun tal-Lagi ta' Willandra ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981 bħala sit imħallat, jiġifieri bħala sit kulturali kif ukoll naturali.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) &quot;Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet&quot;; u l-kriterju (viii) &quot;Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Wirt Statali ta' New South Wales ==
[[Stampa:1010 - Willandra Lakes - SHR Plan No 2957 (5045538b100).jpg|daqsminuri|Mappa bil-konfini tal-Lagi ta' Willandra bħala Wirt Statali ta' New South Wales.]]
Il-Lagi ta' Willandra ġew elenkati fir-Reġistru tal-Wirt Statali ta' New South Wales fit-2 ta' April 1999. Ir-reġistru arkeoloġiku tal-Lagi ta' Willandra juru li kien hemm okkupazzjoni umana kontinwa għal mill-inqas 40,000 sena. Ir-reġjun kien parti mill-istorja tal-esplorazzjoni fuq ġewwa tal-kontinent (l-ispedizzjoni ta' Burke u ta' Wills) u mill-iżvilupp tal-industrija pastorali fil-Punent ta' New South Wales. Iż-żona fiha relitti ta' sistema ta' lagi, fejn is-sedimenti, il-ġeomorfoloġija u l-ħamrija fihom reġistru straordinarju tal-pajsaġġ ta' altitudni baxxa u mhux glaċjali tal-Plejstoċen. Iż-żona fiha eżempji straordinarji ta' lunetti, fosthom il-Lunetta ta' Chibnalwood, l-ikbar lunetta tat-tafal fid-dinja. 

L-għajxien fiż-żona joffri l-opportunità li wieħed jesperjenza l-ħruxija naturali u s-sbuħija tan-natura fl-istaġuni kollha. Il-poplu Aboriġenu affiljat b'mod tradizzjonali mal-Lagi ta' Willandra jidentifikaw lilhom infushom ma' din l-art bi kburija. Il-familji tas-sidien tal-art u tal-produtturi primarji taż-żona għandhom rabtiet mal-insedjament Ewropew tar-reġjun. Ir-remotezza taż-żona toħloq sens ta' komunità fejn il-ġirien jappoġġaw lil xulxin meta jkollhom bżonn, iżda fl-istess ħin l-iżolament jippromwovi l-awtosuffiċjenza. Ir-reġjun fih reġistru arkeoloġiku tal-Plejstoċen ta' valur straordinarju għall-preistorja dinjija u huwa sinifikanti għall-fehim tal-iżvilupp kulturali bikri f'dan ir-reġjun. Fiż-żona hemm is-sit tal-iskoperta tal-Eskursjoni Ġeomanjetika ta' Mungo, waħda mill-iżjed bidliet maġġuri reċenti fil-kamp manjetiku tad-Dinja. Iż-żona tħaddan tagħrif marbut mal-[[evoluzzjoni]] tal-klimi u tal-ambjenti fix-Xlokk tal-Awstralja. Hija importanti wkoll fil-fehim tal-inverżjoni tal-kamp manjetiku tad-Dinja.

== Films ==

* 2003 – ''Journey of Man''

== Referenzi ==

[[Kategorija:Siti ta' Wirt Dinji]]
[[Kategorija:Awstralja]]</text>
      <sha1>bf4aw7ysddisn3uwhedc9qe2mtvxr74</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>