အာယုက်ဟွံပေင်

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="mnw">
  <siteinfo>
    <sitename>ဝဳကဳပဳဒဳယာ</sitename>
    <dbname>mnwwiki</dbname>
    <base>https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AF%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%AD%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%90%E1%80%99%E1%80%BA</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.22</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">မဳဒဳယာ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">တၟေင်</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ညးလွပ်</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ညးလွပ် ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ဝဳကဳပဳဒဳယာ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ဝဳကဳပဳဒဳယာ ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ဝှာင်</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ဝှာင် ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">မဳဒဳယာဝဳကဳ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">မဳဒဳယာဝဳကဳ ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ထာမ်ပလိက်</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ထာမ်ပလိက် ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ရီု</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ရီု ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ကဏ္ဍ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ကဏ္ဍ ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ပါင်မုက်</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ပါင်မုက် ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">မဝ်ဂျူ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">မဝ်ဂျူ ဓရီုကျာ</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">ကိရိယာငယ်</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">ကိရိယာငယ် ဆွေးနွေးချက်</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">ကိရိယာငယ် အဓိပ္ပာယ်</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">ကိရိယာငယ် အဓိပ္ပာယ် ဆွေးနွေးချက်</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>အာယုက်ဟွံပေင်</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2253</id>
    <revision>
      <id>33665</id>
      <parentid>17867</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T09:56:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>2139</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23501" xml:space="preserve">[[ဝှာင်:Martin Van Maele - La Grande Danse macabre des vifs - 13.jpg|thumb]]
'''အာယုက်ဟွံပေင်''' ({{Lang-en|age of consent}}) ဂှ် ဒှ်အာယုက် ပူဂိုလ်မွဲ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေ မဟွံသၠးကဵုအခေါင် သွက်ဂွံ ဆက်ဆောံလိင်ရ။ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော်မွဲ ယဝ်ရ ဆက်ဆောံလိင် ကုညးမဍောတ်နူဇကု သၟဝ်အာယုက်ဟွံပေင်မ္ဂး ကုပူဂိုလ်အာယုက်ဇၞော်ဂှ် ဒးဒုင်စောဲဒုဟ် ဒဒှ်ရ ပရေင်ချဳဓရာင်လိင် ပူဂိုလ်ဂှ် ဒှ်ဆက်ဆောံလိင် ကောန်ၚာ် အဓမ္မ (child sexual abuse) ဟွံသေင်မ္ဂး ဒုဟ်ပလီုကောန်သမ္ဘာ (statutory rape) ရ။ ပူဂိုလ် သၟဝ် အာယုက်ဟွံပေင်ဂှ် ဒှ်ညးမဒးဒုင်၊ တုဲ ပူဂိုလ်ပွံင်လိင် ကုညးဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မကလိလောန်ဒုဟ်ရ။ ဆဂး ယဝ်ရ သီုညးၜါ သၟဝ် အာယုက်ဟွံပေင်မ္ဂး ဒုဟ်ဟွံမဲရ။ တင်ရန်တၟအ် မခုတ်ပတန်လဝ် အာယုက်ဟွံပေင်ဂှ် သွက်ဂွံ စဵုဒၞာ ညးအဝဲဟွံစိုပ်တအ် ညံင်ဟွံဂွံဒးဒုင် သုင်စောဲ ပ္ဍဲအရာလိင်ကာမရ။

ဝေါဟာရ နကဵု ဘာသာအင်္ဂလိက် ''age of consent'' ဂှ် ဒှ်ဝေါဟာရ မဆက်စပ်ဒၟံင် ကုမအရေဝ်သၞောဝ်ဥပဒေရ။&lt;ref name=&quot;waites&quot;&gt;{{Cite book|last=Waites|first=Matthew|title=The Age of Consent: Young People, Sexuality and Citizenship|publisher=Palgrave Macmillan|year=2005|isbn=1-4039-2173-3|oclc=238887395}}&lt;/ref&gt;  ဍုင်လ္ၚဵုဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်ဒိန်မက်ဂှ် ညးချူလဝ် ဗွဲမကၠးဖ္ဍး နကဵုအရေဝ်ဘာသာဒိန်နေတ် (Seksuel lavalder) မဂွံအဓိပ္ပါယ် &quot;အာယုက်သၟဝ် ဆက်ဆောံလိင်&quot;။ မအရေဝ်မန် အာယုက်ဟွံပေင်ဂှ် ကၠာဲလဝ် နူကဵု ဘာသာဗၟာ &quot;အသက်မပြည့်&quot;ရ။ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေဂှ် စဵုဒၞာလဝ် ကုမၞိဟ် သၟဝ်အာယုက် မပိုင်ခြာလဝ်ဂှ် အခေါင် ဆက်ဆောံလိင် (ဝါ) အခေါင်ချဳဓရာင် နမဆေင်ကဵုလိင် ဟွံဂွံရ။ ဍုင်လ္ၚဵုဂှ်မ္ဂး အရာဝွံ ပံင်ဗစိုပ်လဝ် ကုအခေါင်အာယုက် မဒက်သ္ၚိကၟိန် အိန်ထံင်ဂွံရ။ အရာဝွံ ညံင်ဟွံဂွံ ဗၠေတ်စကဵု အာယုက်မဂွံဒှ် မဂွံစၟတ်သမ္တီ မၞိဟ်ဇၞော် (age of majority)၊ အာယုက် မကေတ်လျိုင် ရာဇာဝတ် (age of criminal responsibility)၊ အာယုက် စုတ်မာဲ (voting age)၊ အာယုက်အခေါင်သုင်အရက် (drinking age) ကေုာံ အာယုက်ဒဳကွဳ (driving age)တအ်ဂှ် ဒးစွံသတိရ။

အာယုက်ဟွံပေင် သၞောဝ်ဍုင်မွဲကုမွဲ တၞဟ်ခြာဗွဲမဂၠိုင်ရ။&lt;ref name=&quot;waites&quot;&gt;{{Cite book|last=Waites|first=Matthew|title=The Age of Consent: Young People, Sexuality and Citizenship|publisher=Palgrave Macmillan|year=2005|isbn=1-4039-2173-3|oclc=238887395}}&lt;/ref&gt;  နကဵုသၞောဝ်ဍုင်ဗၟာရာဇသာတ်ဇၞော် ပိုဒ်ဇၞော် ၃၇၆ (တည်ဆဲ ရာဇသတ်ကြီးဥပဒေပုဒ်မ ၃၇၆) မ္ဂး အာယုက်သၟဝ် ၁၆ သၞာံဂှ် ဒှ် အာယုက်ဟွံပေင်ရ။ ယဝ်ရ ကလိလောန်ဒုဟ်မ္ဂး ညးကော်ကဵု ဒုဟ်ပလီုကောန်သမ္ဘာအာယုက်သၟတ် (သက်ငယ်မုဒိမ်း) ကိုပ်ကၠာတေအ် အာယုက်ဟွံပေင် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်လဝ် အာယုက် ၁၄ သၞာံရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ageofconsent.net/world/myanmar}}https://www.ageofconsent.net/world/myanmar&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://pyithuhluttaw.gov.mm/question-2673|title=https://pyithuhluttaw.gov.mm/node/1999|archiveurl=}}&lt;/ref&gt; ဍုင်ဂၠးတိ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အာယုက်ဟွံပေင်ဂှ် နွံအကြာ ၁၄ သၞာံ ကဵု ၁၈ သၞာံ။ တုဲပၠန် သၞောဝ်ဍုင်မွဲကုမွဲလေဝ် ဟွံတုပ် ရေင်သကအ်ကီုရ။ ဗီုလဵု မချဳဓရာင်လိင် မပတံကဵု မပၠုပ်အင်္ဂဇာတ်၊ မဇွိတ်သပေါတ်တအ်ဂှ်လေဝ် ဒုဟ်ဒဏ် ဟွံတုပ်တုဲ ဍုင်လ္ၚဵုမ္ဂး အရာလ္ၚဵု ဟွံလုပ်လၟိဟ် မ္ၚးသၞောဝ်လေဝ် နွံကီုရ။  

[[ဝှာင်:Age_of_Consent_-_Global.svg|alt=Map of the world's countries, with countries colored by age of consent|thumb|အာယုက်ဟွံပေင် သွက်လိင်တၞဟ်ခြာ (heterosexual sex) နကဵု ဍုင်နာနာ
{{Legend|#FEF592|12}}
{{Legend|#7FFFD4|13}}
{{Legend|#00CED1|14}}
{{Legend|#1E90FF|15}}
{{Legend|#0000CD|16}}
{{Legend|#808000|17}}
{{Legend|#32CD32|18}}
{{Legend|#006400|19}}
{{Legend|#EE82EE|20 (void at present)}}
{{Legend|#9400D3|21 (void at present)}}
{{Legend|#DAA520|varies by state/province/region/territory (void at present)}}
{{Legend|#FF1493|must be married}}
{{Legend|#808080|no law (void at present)}}
{{Legend|#D3D3D3|no data available / other}}]]

==ဍုင်ဗၟာ==
အာယုက်ဟွံပေင် ဍုင်ဗၟာဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် သၟဝ်အာယုက် '''၁၆'''။ အာယုက်ဏအ်ဂှ် သၠုင်ပတိုန်လဝ် နူကဵု ၁၄ သၞာံ အတိုင် ရာဇသာတ်ဇၞော် ပုဒ်ဇၞော် ၃၇၅၊ ပိုဒ်ဍောတ် ၅ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၆။ အာယုက် အခေါင်မဒက်အိန်ထံင်ဂွံဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အာယုက် ၁၅ သၞာံ။&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.mmtimes.com/national-news/yangon/26356-proposed-amendments-raise-statutory-rape-age-to-15.html |title=Proposed amendments raise statutory rape age to 15 |date=13 June 2017 |website=The Myanmar Times}}&lt;/ref&gt;

မဆေင်ကဵု ပလီုကောန်သမ္ဘာဂှ် ရာဇသာတ်ဇၞော် ပိုဒ်ဇၞော် ၃၇၅ ဂှ် ချူလဝ် ဗီုဏအ်ရ။ 

၃၇၅။ အောက်ဖေါ်ပြပါ အကြောင်းငါးရပ်တွင် သက်ဝင်သော အကြောင်းတရပ်ရပ်ဖြင့်  ယောင်္ကျားသည် မိန်းမနှင့် ကာမစပ်ယှက်လျှင်၊ ထိုသူသည် ”မုဒိမ်းမှု” ကို ကျူးလွန်သည် မည်၏။ 

:ပဌမ။ မိန်းမက အလိုမတူ ငြင်းဆန်ခြင်း။
:ဒုတိယ။ မိန်မက ခွင့်မပြုခြင်း။
:တတိယ။ မိန်းမက ခွင့်ပြုသော်လည်း၊ ထိုသို့ ခွင့်ပြုရခြင်းမှာ၊ ထိုမိန်းမအား သေစေမည်ဟုသော်၎င်း၊ နာကျင်စေမည်ဟုသော်၎င်း ကြောက်ရွံ့အောင် ပြုသဖြင့် ခွင့်ပြုရခြင်း။ 
:စတုတ္ထ။ မိန်းမက ခွင့်ပြုသော်လည်း၊ ယောင်္ကျားက မိမိသည် ထိုမိန်းမ၏ လင်မဟုတ်ကြောင်း သိသည့်ပြင် ထိုမိန်းမက ခွင့်ပြုခြင်းမှာလည်း မိမိကို ဥပဒေနှင့်အညီ လက်ထပ်ထားသော၊ သို့တည်းမဟုတ် ထိုသို့ လက်ထပ်ထားသည်ဟု ယုံကြည်သော အခြားယောင်္ကျားဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်၍သာ ခွင့်ပြုကြောင်းကို ထိုယောင်္ကျားကသိခြင်း။ 
:ပဉ္စမ။ မိန်းမက ခွင့်ပြုသည်ဖြစ်စေ၊ ခွင့်မပြုသည်ဖြစ်စေ ထိုမိန်းမသည် အသက် ဆယ့်လေးနှစ်အောက် အရွယ်ရှိသူဖြစ်ခြင်း။ 

ရှင်းလင်းချက်။ ယောင်္ကျား၏ အင်္ဂါဇာတ်သည် မိန်းမ၏ အင်္ဂါဇာတ်တွင် သွင်းဝင်မိလျှင်၊ မုဒိမ်းမှု လွန်ခြင်းအတွက် လိုအပ်သော ကာမစပ်ယှက်မှုမြောက်ရန် လုံလောက်သည်။ 

ကင်းလွတ်ချက်။ ယောင်္ကျားသည် အသက်ဆယ့်သုံးနှစ်အောက် မဟုတ်သော မိမိ၏မယားနှင့် ကာမစပ်ယှက်ခြင်းမှာ မုဒိမ်းမှု မဟုတ်။ 

၃၇၆။ မုဒိမ်းမှု ကျူးလွန်သူကို တသက်တကျွန်းဒဏ်ဖြစ်စေ၊ ဆယ်နှစ်ထိ ထောင်ဒဏ်တမျိုးမျိုးဖြစ်စေ ချမှတ်ရမည့်ပြင် ငွေဒဏ်လည်း ချမှတ်နိုင်သည်။ မုဒိမ်းကျင့် ခံရသောမိန်းမသည် မိမိ၏ မယားဖြစ်၍၊ အသက်တဆယ့်နှစ်နှစ်အောက် မဟုတ်လျှင်မူကား မုဒိမ်းကျင့်သော ထိုလင်ကို နှစ်နှစ်ထိ ထောင်ဒဏ်တမျိုးမျိုးဖြစ်စေ၊ ငွေဒဏ်ဖြစ်စေ၊ ဒဏ်နှစ်ရပ်လုံးဖြစ်စေ ချမှတ်ရမည်။&lt;ref&gt; {{cite book |author=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန (အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေး ဦးစီးဌာန |title=Myanmar, The Penal Code မြန်မာနိုင်ငံ ရာဇသတ်ကြီး|url=https://www.burmalibrary.org/sites/burmalibrary.org/files/obl/docs17/1861-Penal_Code-bu-ocr-red.pdf
 |location= |publisher= |page=130 |date= |isbn=}}&lt;/ref&gt;

'''(တြာဲ နကဵုဘာသာမန်)'''

အရာမဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲသၟဝ် မသုန်ဝွံ နကဵုမွဲမွဲသာ် ယဝ်ရ မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် ထုဲထံင်ကာမ ကုမၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး၊ မၞိဟ်(တြုဟ်)ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မကလိလောန် ဒုဟ်ပလီုကောန်သမ္ဘာ မသ္ဂးရ။ 

:ပဌမ။ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ပၟိက်ဟွံတုပ် တးပါဲမ္ဂး။ 
:ဒုတိယ။ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဟွံကဵု အခေါင်မ္ဂး။ 
:တတိယ။ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ကဵုအခေါင်ကီုလေဝ်၊ မဂွံကဵု အခေါင်ဗီုဏအ်ဂှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် နကဵုမဒးချိုတ်လေဝ်ကီု၊ နကဵု မသ္ဒးဂိသကေဝ်လေဝ်ကီု၊ ညံင်ဂွံဖေက်ဂှ် ပတုဲ မဒးကဵုဏာအခေါင်မ္ဂး။ 
:စတုတ္ထ။ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ကဵုအခေါင်ကီုလေဝ် မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် ယဝ်ရဟွံဒှ် တၠသ္ၚိမၞိဟ်ဗြဴဂှ် တီဒၟံင်တုဲ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ၜိုန်ကဵုအခေါင်ကီုလေဝ် ဇကုဂှ် နကဵုသၞောဝ် ထပ်လဝ်တဲ ဟွံသေင်သာ်ဂှ် နကဵုမၞိဟ်မွဲသအာင် ထပ်လဝ်တဲဂှ် တီဒၟံင်မ္ဂး။ 
:ပဉ္စမ။ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ကဵုအခေါင်ကီုလဝ် ဟွံကဵုအခေါင်ကီုလဝ် ယဝ်ရ မၞိဟ်ဗြဴဂှ် အာယုက်သၟဝ် စှ်ပန်သၞာံမ္ဂး။ (''ပိုဒ်ဏအ် ကလေင်ပလေဝ်လဝ် နကဵု ၁၆ သၞာံ'')

တင်ပသောင်ကလး။ အင်္ဂဇာတ်မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် ပၠုပ်စုတ် အပ္ဍဲအင်္ဂဇာတ် မၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး သွက်မကလိလောန် ဒုဟ်ပလီုကောန်သမ္ဘာ ဂှ် ထုဲထံင်ကာမ စိုပ်ကဆံင်ရုမ်ဂပ်ရ။ 

တင်သမၠး။ မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် အာယုက် သၟဝ် စှ်ပိသၞာံ ဟွံသေင်မ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဒှ်ဗြဴဇကုမ္ဂး ဟွံဒှ် ဒုဟ်ပလီုကောန်သမ္ဘာ။ 

၃၇၆။ ကု ညးမလိလောန် ဒုဟ်ပလီုကောန်သမ္ဘာဂှ် ဒဏ်ထံင် မွဲအာယုက် ကဵုဒှ်၊ ဒဏ်ထံင်သၞာံၜါစှ်ော ကဵုဒှ်။ နကဵုမွဲမွဲ ကဵုဒဏ်မာန်တုဲ ပါဲနူဂှ် ဒဏ်သြန်လေဝ် ကဵုမာန်ရ။ ကုညးဗြဴ မဒုင်ပလီုကောန်သမ္ဘာဂှ် ယဝ်ရ ဒှ်သမ္ဘာဇကု အာယုက်သၟဝ် စှ်ၜါသၞာံမ္ဂး တြုဟ်တၠသ္ၚိ မပလီုကောန်သမ္ဘာဂှ် နကဵုဒုဟ် ဒဏ်ထံင် စဵုကဵုၜါသၞာံကဵုဒှ် ဟွံသေင်မ္ဂး နကဵု ဒဏ်သြန်ကဵုဒှ် ဒဏ်သီုၜါ ကဵုမာန်ရ။ 

အတိုင် ရာဇသာတ်ဇၞော် ပိုဒ်ဇၞော် ၃၇၅ မ္ဂး ဆမၞိဟ်တြုဟ် မပလီုကောန်သမ္ဘာ နကဵု မပၠုပ်စုတ် အင်္ဂဇာတ်ဇကု ပ္ဍဲမၞိဟ်ဗြဴဟေင် ကလိလောန်ဒုဟ် ပလီုကောန်သမ္ဘာတုဲ ယဝ်ရ မၞိဟ်ဗြဴ ပလီုကောန်သမ္ဘာ မၞိဟ်တြုဟ် (ဝါ) ကောန်ၚာ်တြုဟ်မ္ဂး ဟွံဒှ် ပလီုကောန်သမ္ဘာ။ တုဲပၠန် နကဵုဥပဒေဝွံ ဟွံစဵုဒၞာလဝ် သွက် ကောန်ၚာ်တြုဟ်တအ်ရ။ စပ်ကဵု ပလီုကောန်သမ္ဘာပၠန် ဍုင်ဗွဲမဂၠိုင် ၜိုန်ရ သမ္ဘာကဵုတၠသ္ၚိကီုလေဝ် ယဝ်ရ မၞိဟ်မွဲလပါ် ဟွံတုပ်စိုတ်မ္ဂး အခေါင်ဆက်ဆောံလိင် ဟွံမဲ၊ ယဝ်ရ ပၠံင်ကေတ်မ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ပလီုကောန်သမ္ဘာရ။ နကဵု ရာဇသာတ်ဇၞော်ဏအ် ယဝ်ရညးဗြဴဂှ် သၟဝ်အာယုက်စှ်ၜါသၞာံမ္ဂး မၞိဟ်တြုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်ကလိလောန် ဒုဟ်ကောန်ပလီုသမ္ဘာရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵု ပိုဒ်ဇၞော် ၃၇၇ နကဵု ဒုဟ်မဒစဵုဒစးဓမ္မတာ (ဓမ္မတာနှင့်ဆန့်ကျင်သောပြစ်မှုများ) ဂှ် ညးချူလဝ် &quot;မၞိဟ်တြုဟ်ကဵုဒှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴကဵုဒှ်၊ တိရစ္ဆာန်ကဵုဒှ် ညးလဵုဟွံဟီု၊ နကဵုပၟိက်ဆန္ဒဇကု ဒစဵုဒစး ဓမ္မတာတုဲ ယဝ်ရထုဲထံင်ကာမမ္ဂး ကုညးဂှ် ဒဏ်ထံင်မွဲအာယုက်ကဵုဒှ်၊ ဒဏ်ထံင်စှ်သၞာံကဵုဒှ် မွဲမွဲ ကဵုဒဏ်မာန်တုဲ ပါဲနူဂှ်ပၠန် ဒဏ်သြန်လေဝ် ကဵုမာန်ကီုရ။&quot; 

== ဒိန်မက် ==
ပ္ဍဲ [[ဒိန်မက်]] ညးစၟတ်သမ္တီလဝ် မၞိဟ်သၟဝ်အာယုက် ၁၅ သၞာံမ္ဂး ဒှ်အာယုက်ဟွံပေင်ရ။ 

ရာဇသာတ်ဇၞော် ပိုဒ်ဇၞော် ၂၂၂ စပ်ကဵု အာယုက်ဟွံပေင်ဂှ် ချူလဝ် ဗီုဏအ်ရ။

:''ပိုဒ် ၁၊ ယြဴညးမွဲ ယဝ်ရ သိပ်ဂၠိပ်မေထုန် ကုကောန်ၚာ် သၟဝ်အာယုက် ၁၅ သၞာံမ္ဂး ဒးဒဏ်ထံင် စဵုကဵု ၈ သၞာံ။ 

ဆဂး အတိုင်ရာဇသာတ်ဇၞော် ပိုဒ်ဇၞော် ၂၂၃ မ္ဂး ပွမဆက်ဆောံလိင် ကုမၞိဟ် သၟဝ် အာယုက် ၁၈ ဂှ် ဒးဒဏ်၊ ယဝ်ရ ဇကုဒှ်မၞိဟ်မပကင်ရင် လတူညးသၟတ်ဂှ်မ္ဂး - အရာဏအ်ဂှ် ဆက်စပ် ကု ''ပိုဒ်ဥပဒေ အစာ''မချူလဝ် ဗီုဏအ်ရ

:'' ပိုဒ် ၁၊ ယြဴညးမွဲ သိပ်ဂၠိပ်မေထုန် ကုမၞိဟ်သၟဝ်အာယုက် ၁၈ သၞာံ၊ မဒှ် မၞိဟ် ကောန်လွဳဗ္စ၊ ကောန်ခွာမ် ဟွံသေင်မ္ဂး ကောန်လွဳလွတ် ဟွံသေင်မ္ဂး မဒှ် မၞိဟ်မဗတောန်လိက် ကုသၟတ်ဂှ်မ္ဂး ဒးဒဏ်ထံင် စဵုကဵု ၄ သၞာံ။ 
နကဵုသၞောဝ် ပိုဒ်ဇၞော် ၂၂၄ ပိုဒ် ၂ မ္ဂး ပွမရာန်ကေတ် ဆက်ဆောံလိင် နူမၞိဟ်သၟဝ် အာယုက် ၁၈ မ္ဂး ဟွံကဵုအခေါင်။ 

အတိုင်ပိုဒ်ဇၞော် ၂၂၅ မ္ဂး ဆက်ဆောံလိင်ဟီုမ္ဂးဂှ် ပရေင်စုက်လုက်မဆေင်ကဵုလိင် ပါဲနူကဵု ဆက်ဆောံလိင်လေဝ် လုပ်လၟိဟ် ဆက်ဆောံလိင်ကီုရ။ (ဥပမာ ပွမဇွိတ်သ္ပိတ်လိင် နကဵုစိုတ်လိင်ဂှ် တုပ်ညံင် ပၠုပ်စုတ်လိင် ပ္ဍဲလိင်ကီုရ။)။ 

နကဵုသၞောဝ်ဍုင်ဒိန်မက်မ္ဂး ညးဟီုလဝ် &quot;ယြဴညးမွဲ&quot; မၞိဟ်တြုဟ်ကဵုဒှ် မၞိဟ်ဗြဴကဵုဒှ် ယဝ်ရကလိလောန်မ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ဖအိုတ်ရ။ အာယုက် ပေင် ၁၅ သၞာံတုဲမ္ဂး ဒှ်အာယုက်ပေင်တုဲ ကုညးမဒှ် ကောန်  (ဟွံသေင်မ္ဂး) ကွးတအ်မ္ဂး ပိုင်ခြာလဝ် လတူ ၁၈ သၞာံရ။ တုဲပၠန် ဆက်ဆောံလိင်ဂှ် ညးပံက်လဝ် အဓိပ္ပါယ် အရာမဇွိတ်သပေါတ် နကဵုစိုတ်ကာမတအ် ပါလုပ်ကီုရ။ 

=== ပရေင်ထတ်ယုက် ===
[[ဒြဟတ်အိမ်မုန်]]ကောန်မၞိဟ်တအ်ဂှ် ၜိုန်ရ ပေင်အာယုက်သၟာဲလေင် ဒှ်ဝုတ်ဗၠာဲရလေဝ် ဇၞောဝ်ဂေါဝ် ဟွံတုဲဏီရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.medscape.com/viewarticle/524225_4|title=Medscape: Medscape Access|publisher=}}&lt;/ref&gt; အာယုက်မပိုင်ခြာလဝ်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ဆက်စပ်ဒၟံင် ကုသၞောတ်ဒြဟတ်အိမ်မုန် ကောန်မၞိဟ် ပ္ဍဲအရာ ကမၠောအ်ယဲ ဟိုတ်နူလိင်ရ။ ဥပမာ ယဝ်ရညးဗြဴမွဲ ဒးဒုင်ဆက်ဆောံလဝ်လိင် ပ္ဍဲဘဝသၟတ်မ္ဂး သွက်ဂွံဒှ် ယဲကေန်သာသ္ၚိကောန်ဂှ် အန္တရာယ် နွံဂၠိုင်ရ။&lt;ref name=&quot;ncbi.nlm.nih.gov&quot;&gt;{{Cite journal|title=Men's beliefs about HPV-related disease}}&lt;/ref&gt;


== နိဿဲ ==
{{Reflist|30em}}
[[ကဏ္ဍ:ပညာလိင်]]
[[ကဏ္ဍ:BEHM]]
[[ကဏ္ဍ:ပြန်လည်မဆန်းစစ်ရသေးသော ဘာသာပြန်များပါဝင်သည့် စာမျက်နှာများ]]</text>
      <sha1>rqp438sabr5jg4zc4hn1xqzr3t73o0h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ဂကူမန်</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2707</id>
    <revision>
      <id>33649</id>
      <parentid>31576</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:22:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86105" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group
| group            = မန်
| native_name      = {{lang|mnw|မန်}}
| native_name_lang = mnw
| image            = 20200206 150859 Mon Girls in Mawlamyaing Myanmar anagoria.JPG
| image_caption    =ဝုတ်မန်[[ဍုင်မတ်မလီု|မတ်မလီု]]
| flag             = [[File:Flag_of_the_Mon_people.png|border|100px]]
| pop              = {{circa}} ၁.၂ လက်
| region1          = {{flag|Myanmar}}
| pop1             = {{circa}} ၁.၁ လက်{{efn|According to [[CIA Factbook]], the Mon make up 2% of the total population of Myanmar (55 million) or approximately 1.1 million people.}}
| ref1             = &lt;ref name=&quot;CIA geos&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/ |title=The World Factbook|publisher=cia.gov |access-date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| rels             = [[ထေရဝါဒ]] [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| langs            = [[ဘာသာမန်|မန်]]၊ [[ဘာသာဗၟာ|ဗၟာ]]၊  [[ဘာသာသေံ|သေံ]]
| related          = {{ubl|Other [[Austroasiatic languages|Austroasiatic]] groups}}
                {{hlist|item_style=font-size:90%;
                |([[Monic languages|Monic]] – [[Nyah Kur people|Nyah Kur]])| 
                }}
| region2          = {{flag|Thailand}}
| pop2             = ၁၀၀,၀၀၀
| region3          = {{flag|Laos}}
| pop3             = ၁.၀၀၀
}}
'''မန်'''{{lang-my|မွန်လူမျိုး‌}}, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃ lù mjó|pron}}; {{lang-th|[[wikt:มอญ|มอญ]]}}, {{IPA-th|mɔ̄ːn|pron}} {{audio|Mon (TH).ogg|listen}}) ဂှ် ဒှ်ဂကူ ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်{{sfn|Bauer|1990|p=14}} ပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ကရေင်ဍာဲ၊ ရးတၞင်သဳ၊ ရးဗဂေါ၊ ဒေသပါင်ၜဳ ဨရာဝတဳ ကေုာံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဒေသဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ။{{sfn|Bauer|1990|page=19–23}}
&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.efe.com/efe/english/life/mon-thai-minority-who-once-ruled-southeast-asia/50000263-3283779|title=Mon, Thai minority who once ruled Southeast Asia|publisher=Agencia EFE|author=Gaspar Ruiz-Canela|date=June 1, 2017|access-date=September 5, 2019}}&lt;/ref&gt; အရေဝ်ဗဳဇဂကူမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နေစ် (Monic) မဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် သြသတြောအေရှတိစ် (Austroasiatic languages) တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်[[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဨသာန် ရးနိဂီုသေံရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲအရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် အရေဝ်ဘာသာမန် ဓလီုဖ္ဍိုက် ပါလုပ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲအရေဝ်မန်လေဝ် အရေဝ်ဂကူတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ကီုရ။{{sfn|McCormick|Jenny|2013|p=86}}{{sfn|Jenny|2013}}

ပၞောဝ်ကဵု ဂကူကောန်မၞိဟ်ဂမၠိုင် မလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူမန်မွဲလေဝ် ပါဒၟံင်ကီုတုဲ ဒှ်ဂကူမပရးပတန် ညံင်သာသနာ ထေရဝါဒဘာသာဗုဒ္ဓ ဂွံဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသတိဇၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။{{sfn|Swearer|2002|p=130–131}}   ပ္ဍဲကဵု ဒေသရးနိဂီုသေံလၟုဟ်ဂှ် ဂကောံမၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒေသ ရးနိဂီု ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်လဴလေဝ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဂကူမကၠောန်ပ္တိတ် အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Desakura|date=February 24, 2020|title=Where does the Mon Pak Lad shortcut?|url=https://stationremodel.com/2020/01/24/where-does-the-mon-pak-lad-shortcut/|access-date=August 7, 2020|website=Stationremodel}}&lt;/ref&gt; အတိုင်ဝင်မ္ဂး ဍုင်ဇၞော်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုလဴ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဍုင်ၜင်ကံက် ကေုာံ ဍုင်ဝဳယျေန်ကျေန်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မပ္တန်လဝ် နကဵု သၟိင်တၠဂကူမန်အိုတ်ရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂကောံဂကူကောန်ဍုင်အရင် အဓိက ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံရ။&lt;ref name=&quot;efe&quot;/&gt; ကောန်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာတုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်သေံ၊ သေံတအ် ကော်စညးတအ် ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး သေံမန်။{{sfn|Foster|1973|page=211}}{{sfn|Ngamying|Keeratiburana|Thidpad|2014}} မန်ဍုင်သေံ ကဵု မန်ဍုင်မန် ၜါဝွံ ဟီုအရေဝ် ၜိုန်ရ တၠုင်လအာ ရမ္သာင်ဟွံတုပ်ကီုလေဝ် ကၠိုဟ်ရေင်သကအ်။{{sfn|Bauer|1990|p=34}}

==နိရုတ်==
နကဵု ဘာသာဗၟာ ညးချူ ကော် ဂကူမန် &quot;မောန်&quot; (မချူလိက် နကဵု ဘာသာဗၟာ မွန်, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃|pron}})။ ကြဴနူ ဗၟာတအ် သီကေတ် ဍုင်မန်တုဲ ဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် (တလာင်) ''Talaing'' (တလိုင်း)၊ ယၟုမ္ဂး တလာင်ဂှ် သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ယၟု မလက်မွဲတုဲ မန်တအ် ဂိကွေဟ်ဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ ဟံသာဝတဳဟွံဂွံလီု (ကိုပ်ကၠာ ၁၇၅၇) ဂှ် အေင်္ဂလိက်တအ် ကော်စ ဂကူမန် Peguan မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်ဗဂေါ။ ပ္ဍဲခေတ်ကဝ်လဝ်နဳလပါ်စဂှ် ညံင်ရဴဗၟာတအ် မကော်မန် တလာင်ကီု အေင်္ဂလိက်တအ်လေဝ် ကော်ဗက်ဗီုဗၟာ တလာင် (Talaing) ကီုရ။{{sfn|South|2002}} ယၟုမ္ဂး ''Peguan'' (ကောန်ဗဂေါ) ဂှ် ဒှ်ယၟု ကောန်ရးတိုက်ဥရဝ်ပတအ် မကော်စ ဂကူမန် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဇၞော် ဍုင်မန် မဒှ်ဒၟံင် ဍုင်ဗဂေါရ။{{sfn|Bauer|1990|p=16}} စပ်ကဵု မူလ အဓိပ္ပါယ် မအရေဝ် &quot;တလာင်&quot; ဂှ်တုဲ လညာတ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်။ မအရေဝ်ဏအ် ကၠုင်နူ &quot;တေလိင်္ဂ&quot; ဟွံသေင်မ္ဂး ၊ မဒှ် ယၟုဒေသ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်အိန္ဒိယလပါ်အဂၞဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://archive.org/details/MiscellaneousNotesOnTheWordtalaing|title=Miscellaneous Notes on the Word &quot;Talaing&quot;|journal=SOAS Bulletin of Burma Research|date=2006|volume=4|issue=2|page=91−92}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ ကေုာံ ၁၉၄၇၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကူမန်တအ် ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ညံင်ဟွံကဵု စကာ ယၟု &quot;တလာင်&quot; တုဲ ကုညးမစကာဂှ်လေဝ် ဒစဵုဒစးကၠုင် ပိုတ်တ်သကုတ်တ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ယၟုမ္ဂး &quot;တလာင်&quot; ဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ်တုဲ ဆပ္ဍဲလိက်တြေံ မဆေင်ကဵုဝင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဒွက်မဟာဂဳတတအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ မအရေဝ်ဗၟာ &quot;မွန်&quot; ဟီုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာ သီုဂွံ အဓိပ္ပါယ် &quot;မသၠုင်ပြဲ&quot; ကီုရ။ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန်မ္ဂး ၜိုန်ရ ချူ &quot;မန်&quot; ကီုလေဝ် ပတိတ်ရမ္သာင် မောန် {{IPA|/mòn/}})၊ မန်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာပါဠိ ညးချူ (ရာမည) မဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒတန်ဂကူမန်တအ် မပဒတဴ မဒှ်ဒေသလၟုဟ် ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Rāmañña|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100402836|access-date=April 11, 2021|website=Oxford Reference}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wisdomlib.org/definition/ramanna|title=Ramanna, Rāmañña: 1 definition|website=Wisdom Library|access-date=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt; မန်တြေံဂှ် ညးချူ '''ရ္မေည်''' မန်လဒေါဝ် '''ရ္မန်''' {{sfn|South|2002}}
[[en:Kalinga (historical region)]]
ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ညးရန်ကဵု မန်ဒေသနာနာတုဲ ညးပါ်လဝ် မန်ပိဘာသာ မန်ည ({{IPA|/mòn ɲaˀ)}}) နူကဵု ရးဖာသီ (ဒေသပါင်ၜဳဨရာဝတဳ)၊ မန်ဒိုင် ({{IPA|/mòn tàŋ/}}) ဒေသလဒေါဝ် ရးဗဂေါ၊ တုဲ မန်ဒ({{IPA|/mòn tɛ̀ˀ/}}) ဂှ် ရးမတ္တမ မဒှ်ဒေသအဂၞဲ။


==ဝင်==
===ဝင်တမၠာ===
[[File:Ban-talat-Mon-inscription.jpg|thumb|180px|လိက်တၟအ်မန် ၜါန်တလာတ် (၉ ဗွဝ်ကၠံ) မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ ၁၉၆၈၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်တြေံတြဟ် ဗွဲမဂၠိုင်၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဒှ်သက်သဳ သာဓက ဒဒှ်ရ ဂကူမန် ပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ်ရ။ လိက်တြေံ ကေုာံ ကပေါတ်တြေံတအ်ဂှ် လၟုဟ်ထ္ၜးပျးလဝ် ပ္ဍဲကျာ်မၞိက် ဟဝ်ပြကေအ်၊ ဍုင်ဝဳယေန်ကျေန်၊ ရးနိဂီုလဴ။]]
[[File:Map-of-southeast-asia 900 CE.png|thumb|180px|ဗီုတိ အာရှအဂၞဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၉၀၀၊ ရးနီဂီုဟရိပုဉ္ဇယ နကဵုအသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟး]]
[[File:พระนางจามะเทวี - panoramio (1).jpg|thumb|266x266px|ဗီုရုပ် စၟတ်သမ္တီ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ။]]
ဂကူမန်တအ် ပြံင်လုပ်ကၠုင် နူရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၃၀၀၀ ဘဳသဳ မဒှ်မာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Burma in pictures|last=Tun|first=Than}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံဂမၠိုင် မစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှအဂၞဲဂှ် ဂကူမန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ညးမစိုပ်ကၠုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်မွဲတၠရ။ ဂကူမန်တအ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်တုဲ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ဂကူမန်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်ဂှ် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ မဒှ်ဒၞာဲ ဗဟဵုလဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ သီုကဵု ဒေသဨသာန်၊ သြဳဂေါတပူရ မဒှ်ဒေသ လဒေါဝ်ရးနိဂီုလဴ (ခေတ်လၟုဟ် ညးကော်စ သဳခေါတ်တဗောန် Sikhottabong)၊ ဝဳယေန်ကျေန်) ကေုာံ ဒေသဨသာန်ရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုဟရိဘုဉ္ဇယ မနွံဒေသသၟဝ်ကျာရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုသုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{rp|63,76–77}} ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ကျောက်ဆည်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/320401140/Old-Kyaukse-and-the-coming-of-Burmans-by-G-H-Luce|title=Old Kyaukse and the Coing of the Burmans,|author= Luce, Gordon H.|date= 1959|page=139-153|journal=Journal of the Burma Research Society 42, 1}}&lt;/ref&gt; 

ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မကလိဂွံ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ နူကဵု တကအ်သိင်္ဃိုရ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်၊ မဒှ် ကွေတ်ဝါဒ မတၞဟ်ခြာ ကုကွေတ်ဝါဒ ညးတအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညံင်ရဴမန်တအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ဘာသာဟိန္ဒူကီု ဂကူ မဇၞော်မောဝ် အခိင်မတုပ် ကုမန် ဂကူခမေန်၊ ဂကူစမ္ပါတအ်လေဝ် ရှ်ေသှ်ေဒၟံင် သာသၞာဟိန္ဒူကီုရ။ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ညးတအ် စချူလိက် နကဵု အရေဝ်ဘာသာညးတအ်တုဲ လိက်မန် တြေံအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုသရဗူရဳ မကော်ဂး [[နရာဲ၊ ထီု|လိက်တၟအ်ထီုနရာဲ]] မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၅၅၀အေဒဳတေအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on MON Epigraphy|author=Christian Bauer|date=1991|access-date=26 February 2021|page=24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/128261411/Inscription-Narai|title=Inscription Narai
|author=Bee Htaw Monzel|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် ပ္တန်ဍုင် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳစောဖယျာ။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန် ဒွါရဝတဳတအ် ဒးဒုင်ပြံင်အာ လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ပ္တန်ရးဍုင် (city state) ပ္ဍဲကဵု ဖဍေတ် Fa Daet (လၟုဟ် ကော်စ ကလသိန် (Kalasin)၊ ရးနိဂီုသေံ ဒေသဨသာန်)၊ သြဳဂေါတပူရ် (Sri Gotapura) သိခေါတ္တဗေါန် (Sikhottabong) မနွံဗဒါဲ ခေတ်လၟုဟ် ထာကေက် (Tha Khek) ရးနိဂီုလဴ၊ မုန်သူ (Muang Sua) လောင်ပြဗင် (Luang Prabang)၊ ကေုာံ စနြပူရဳ (Chantaburi) (ဝဳယေန်ကျေန်)။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပၞောဝ်ကဵု ရးဍုင်ဂမၠိုင်ဂှ် ဍုင်သြဳဂေါတပူရဂှ် ဒှ်ဍုင် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ်တုဲ ထိင်ပကင်ရင်လဝ် ဗၞိက်ပ္ဍဲဒေသၜဳမာဲခံင်လဒေါဝ်ရ။ ရးဍုင်တအ်ဂှ် နကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒှ်ဒၟံင်တၞဟ်ခြာတဴ ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် နကဵုယေန်သၞာင်မ္ဂး တုပ်သၟဟ်ဒၟံင်ရေင်သကအ် မဒှ်ရးဍုင် မရှ်ေသှ်ေ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ မကၠုင် နူသိင်္ဃိုရ် ဖအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_viravong.pdf |title = HISTORY OF LAOS  |author = Maha Sila Viravond  |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_manich.pdf |title = HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)  |author = M.L. Manich |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်ဝင် &quot;ဍုင်သေံသကုတ်သၟဝ်ကျာ&quot; မ္ဂး ဍုင်လဝ (လၟုဟ် မကော်စ လပ်ဗူရဳ) ဂှ် ဖြကလဝနဒိရှရာဇ် (Phraya Kalavarnadishraj) ညးမကၠုင် နူတက္ကသဳလာ ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၆၄၈ ရ။&lt;ref&gt;Adhir Chakravarti, &quot;International Trade and Towns of Ancient Siam&quot;, ''Our Heritage: Bulletin of the Department of Post-graduate Training and Research, Sanskrit College, Calcutta,''  vol.XXIX, part I, January–June 1981, pp.&amp;nbsp;1-23, nb p.&amp;nbsp;15; also in ''The South East Asian Review'' (Gaya, India), vol. 20, nos.1 &amp; 2, 1995.&lt;/ref&gt; အတိုင်လိက်ဝင်သေံမ္ဂး ဖြကကဗာတ် (Phraya Kakabatr) နူ တက္ကသဳလာ ပ္တန်လဝ် ဍုင်တက် ဟွံသေင်မ္ဂး နခန်ဆာဲသဳ (Nakhon Chai Si)၊  ခုတ်ပတန် စူဠာသက္ကရာဇ်တၟိ ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၆၃၈၊&lt;ref&gt;{{cite book|language=th|title=ตามพรลิงค์ศรีวิชัยอาณาจักรที่ถูกลืม|url=https://books.google.com/books?id=lnRuAAAAMAAJ|isbn=9747115093|author=Sanphet Thammāthikun|publisher=Samnakphim Matichon|date=1995|access-date=March 2, 2021}}&lt;/ref&gt; မဒှ် သက္ကရာဇ် မစကာကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေး စဵုကဵု ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဗွဝ်ကၠံဂှ် ကောန်ညး ဒက်ပ္တန်ဍုင်ဂှ်။ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ လဝ သမၠဲပတိုန် တိရးဇကု လပါ်ဒေသသၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝင် စမ္မဒေဝဳဝံသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်ဍုင်လဝ နူကဵု ဇိုင်သြင်ၜဳစောဖယျာတုဲ စမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်သၟိင်မပကင်ရင် ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖုန်) ကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အကြာအေဒဳ ၇၅၀ - ၈၀၀။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Swearer|first1=Donald K.|title=The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary|date=1998|publisher=State University of New York Press|location=Albany, New York|isbn=0791437752|url=https://books.google.com/books?id=hFCMhlaj4bkC&amp;q=Camadevivamsa&amp;pg=PR9|first2=Sommai|last2=Premchit|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/johnjadd-3524a.appspot.com/o/ySroOyFbNphMLJ9kMTSmDpxsJeX2%2Fpdf%2F1547179111436-RT10_2Ch07%20Camadevi%20Worship%20%20Legend%20Reproduction%20and%20Social%20Space%20Construction.pdf?alt=media&amp;token=fe0a1975-2a1b-41e2-8975-ef030228c936|title=Camadevi Worship: Legend Reproduction and Social Space Construction|date=2017|access-date=26 February 2021|author=Warisara Anantato}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-Z9ODwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai&amp;pg=PT348|title=Discovery of Prehistory Ancient India|isbn=9781532037900|access-date=26 February 2021|last1=Motwani|first1=Dr. Jagat K.|date=22 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/thailand/history-haripunjaya.htm|title=Thailand - 799–1292 - Hariphunchai / Haripunjaya Period|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံကြဴနူဂှ်ညိညဂှ် ကောန်ဗၠာဲ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ အန္တယောတ် ပ္တန်ဍုင် ကေလောင်နခေါန် (Khelang Nakhon) (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖင်) မဒှ်တင်အဓိကဇၞော် ပ္ဍဲကဵု ဝင်ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျမွဲရ။

ကြဴနူ အေဒဳ ၁၀၀၀ တုဲ ဂကူမန်တအ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက်ဒၟံင် ကုဂကူသေံ မပြံင်လုပ်မံင် နူကဵုသၟဝ်ကျာ အဆက်ဆက် ကေုာံ ဂကူခမေန် မလုပ်ဗတိုက်ဒၟံင် နူကဵု အေန်ပါယျာခမေန် နူလပါ်ဗမံက်ရ။ ဂကူမန် နူဒွါရဝတဳ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။ ဂကူမန်ဒွါရဝတဳ ညးတအ် ဆောံလေင်အာ ရးနိဂီုလဝညးတအ် ၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀။ ဂကူမန်မသှ်ေၜက်ဒၟံင် နူဒွါရဝတဳဂှ် လၟုဟ်ညးတအ် ကော်စ ညးတအ် [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ဂကူညးဂူ]] လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသ အိသာန် (ရးနိဂီုသေံ)။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်အာ ပ္ဍဲကာလပၞာန်၊ ဒးဒုင်ရပ်ဏာ နဒဒှ်ဂၠုဲ ညးသၟေဟ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဂကူတၞဟ် (ဗွဲတၟေင်ဂကူသေံ)တုဲ လၟုဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ။ ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာဂှ်လေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ဒးဒုင်ဆက် လၞိန်ဗပိန်ကဵု ဂကူသေံ ပ္ဍဲကဵုဒေသသၟဝ်ကျာပၠန်ရ။ 
[[File:Myazedi-Inscription-Mon.JPG|thumb|234x234px|Myazedi inscription|လိက်တၟအ်မန် စေတဳမြ (အေဒဳ ၁၁၁၃) မချူလဝ် နကဵုဘာသာမန် ပ္ဍဲဗုကာံ။ မဒှ်လိက်တၟအ်မန် ခေတ်တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုဗၟာ]]

ဂကောံမၞိဟ်မန် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗုကာံ သၟိင်ယၟုမြဟ် မၞိဟ်မတီဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် သၟိင်အနုရုဒ္ဓ (အနဝ်ရထာ)၊ သၞာံ ၁၀၇၉ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝ ပကင်ရင် ဍုင်ဗုကာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၈၄ဂှ် အဝဵုဍုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီ ကဵုသကိုပ်ပၞာန်ဂကူဗၟာတုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဂှ် အခိင်ကာလ ညးမဒှ်သၟိင်ဂှ် ကလိဂွံ မဟိမုတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ။ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်သၟိင်မန် လက်ကြဴအိုတ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ရ။ သၟိင်တြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇဂှ် ဒှ်သၟိင်ဂကူဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ လက်ထက်သၟိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသြဇာဗုကာံ စှ်ေစိုပ်ကၠုင် စဵုကဵု ဒေသရးနိဂီုဗၟာ လပါ်သၠုင်ကျာ စဵုကဵု ထဝါဲရ။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Monzel|first1=Bee Htaw|title=Epigraphy as a source for history of Old Burma, Advancing Southeast Asian Archaeology 2019, Selected Papers from the Third SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology, Bangkok, Thailand 2019|date=2019|publisher=SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-7961-48-4|url=https://www.academia.edu/44918001/Epigraphy_as_a_source_for_history_of_Old_Burma|page=53 - 62}}&lt;/ref&gt; ဆဂး ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူမၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်ဖိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite book | last=Harvey| first=G. E.| title = History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824 | publisher=Frank Cass &amp; Co. Ltd | year = 1925 | location = London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last=Htin Aung | first=Maung | title=A History of Burma | url=https://archive.org/details/historyofburma00htin | url-access=registration | publisher=Cambridge University Press | location=New York and London | year=1967}}&lt;/ref&gt;
ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျဂှ် သၟိင်အာဒိတျရာဇ် ပကင်ရင်ဍုင် (ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စ)၊ နွံကဵုဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အာဗတိုက်ပၞာန် ကုဍုင်အင်္ကာရ (ဍုင်ခမေန်) မဒှ်အခိင် သၟိင်သုရိယဝမာန် ဒုတိယ မပကင်ရင်ဒၟံင်ဍုင်၊&lt;ref&gt;{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; တုဲပၠန် ဒက်ပ္တန် ကျာ်စေတဳဇၞော် ဟာရိဉ္ဇယျစတုပ (လၟုဟ် နွံ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ သၟဝ်ကျာ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၉ သၟိင်မင်္ဂရာဲ{{efn|The name according to historical sources is &quot;Mangrai&quot;, and this is used in most modern scholarly applications. &quot;Mengrai&quot;, popularised by a 1907 publication, is commonly found in popular usage. Also note that 'Meng' means 'Mon' in Tai yuan language.}} ကၠုင်ဝေင် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ၊ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ မနွံကဵု ကြက်ဒြပ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်တုဲ ညးဂစာန်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;Wyatt, D. K. Thailand, A Short History, p. 35–38, Bangkok 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး သၟိင်မင်္ဂရာဲ ဗတိုက်ဟွံမာန်၊ စၞးဂှ် ပလံင်ဏာ မၞိဟ်ဓလုက်ဇကု ဇရေင်ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ။ လအ်ညိ သၟိင်မန်ယိဗ ပတှ်ေအာ လတူမၞိဟ်ဓလုက်ဂှ်တုဲ ခပတိုန်ဒဒှ် အမာတ်ဇၞော် ညးမကဵုကသပ်သၟိင်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://dl.kids-d.org/handle/123456789/1135|title=Chiang Mai : Nop Buri Si Nakhon Ping|author=Ministry of Education|date=1 January 2002|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Janos Jany|page=288|url=https://books.google.com/books?id=-RHcDwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai+ai+fa&amp;pg=PA288|title=Legal Traditions in Asia: History, Concepts and Laws|date=8 April 2020|isbn=9783030437282|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံ ၁၂၉၂ ဂှ် ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျတုဲ ပၠုပ်စုတ် သၟဝ်ရးနိဂီုလာန်နာဇကုရ။ ဖြယိဗ မဒှ်သၟိင်မန် ဟာရိဘုဉ္ဇယျ လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် လပါ်သၠုင်ကျာ အာစိုပ် ဇရေင် လာမ်ဖင်။&lt;ref&gt;{{rp|208–209}} သၞာံကြဴနူဂှ်ညိည ကောန်သၟိင်ယိဗ သၟိင်ဗောက် ညးမဒှ်သၟိင်ဍုင်လာမ်ဖင် ဗတိုက်ဇင်မာဲ နကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်။ သၟိင်သေံ မင်္ဂရာဲ ကဵု ကောန်ညးခြာမ် ပၠပၞာန်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ပၞာန်လာမ်ဖင်။ ကောန်သၟိင်ခြာမ် ကဵု သၟိင်ဗောက် ညးၜါ ပြိုင်ဗဇဵုစိင် (ဝေင်ပၞာန်စိင်) ညးမွဲအဲမွဲ ပ္ဍဲ ခဴမုန် (Khua Mung) မဒှ်ကွာန် မနွံ ဗဒါဲလာမ်ဖုန်ရ။ သၟိင်ဗောက် ကျဒးဒြေပ်ဒဴတိတ်မံင် ဇရေင်ဒဵု (Doi Khun Tan mountain)၊ ဆဂး ညးဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ဂစိုတ်ထောအ်ရ။&lt;ref&gt;ပၞာန်သၟိင်မင်္ဂရာဲ လုပ်သီကေတ် ဍုင်လာမ်ဖင်၊ သၟိင်ယုဗဂှ် ဒဴတိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာ အလန်ဏအ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဖိတ်သနုလောက် (Phitsanulok)။ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင်တအ်ဂှ် ကၠာဲကၠက် ဒှ်အာသေံလာန်နာအိုတ်ရ။ သေံလာန်နာတအ်ဂှ် လွဳစ အက္ခရ်မန် ကေုာံ ဗုဒ္ဓဘာသာမန်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/34506710/544360.pdf|title=Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline|access-date=26 February 2021|author=Winai Pongsripian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://pathsunwritten.com/thailand-dvaravati-culture/|title=Cultural Profile: Dvaravati, Ancient Thailand's Lost Civilization|author=Benjamin|date=4 August 2020|access-date=26 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lamphun.go.th/en/information/aboutus/9/history-of-lamphun-province|title=History of Lamphun Province|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ၁၃ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ===
သၞာံ ၁၂၈၇ ဂှ် ရးနိဂီုဗုကာံ သရိုဟ်လီု၊ အဝဵုသြဇာလေဝ် ထောင်ပြိုဟ်ရ။ [[မဂဒူ]]၊ ညးမဒှ် မိမန် အပါသေံ မဒၟံင် ဍုင်ဒုံဝေါအ် ပ္ဍဲရးသဓီု အာပဗၞိက် ပ္ဍဲဍုင်သုခေါဒယာ၊ ဗွဲကြဴ ဒှ်မိတ်ဒါန် ကုကောန်ဝုတ်သၟိင်။ ညးကေုာံ ကောန်ဝုတ်သၟိင် ဒဴစဴကၠုင် ဇရေင် [[မတ္တမ]] တုဲ လလောင်တြး ဍုင်ဗၠးၜးမန်။ ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပြံင်အာ ဇရေင်ဍုင်ဗဂေါ။ ဍုင်ဟံသာဝတဳ နကဵု တၞောဝ်ဝံသညးဂှ် (၁၂၈၇ - ၁၅၃၉) မြဟ်တမ္ညဝ်၊ နကဵု အဝဵုသြဇာကီု သီုကဵု ယေန်သၞာင်ရ။ စိုပ်လက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် (၁၃၈၃ - ၁၄၂၂)ဂှ် အလုံတွဵုရးမန်ဂှ် ပံင်ပ္ကောံဂွံ မွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်ဗၟာအင်ဝ မကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင်မဂၠိုင်ကဵုအလန် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာမာန်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးမိစောဗု (၁၄၅၃ - ၁၄၇၂) ကဵု လက်ထက် တၠညးဓမ္မစေတဳ (၁၄၇၂ - ၁၄၉၂) ဂှ် ဍုင်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်ဗွဲမလောန်ရ။

=== ၁၆ - ၁၇ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ စှ်တြဴဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် အသိင်ဒြဟတ်အဝဵု ဂကူဗၟာ ကလေင်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲတံင်ငူ။ သၞာံ ၁၅၃၉ ဂှ် သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ နူတံင်ငူ လုပ်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ။ ကြဴနူ သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ မစုတိအာတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ကလိဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး မွဲဆိုန်ခဏ၊ သၟိင်ထဝ် ဒှ်ညးပကင်ရင်ဍုင်။ ဆဂး ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ပၠံင်ၜးဏာ ကုသၟိင်ဗၟာဖရင်နံင် နူတံင်ငူ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၅၁ ဂှ်ပၠန်ရ။ သၟိင်ဗၟာတအ် သီဂွံဍုင်မန် ဟံသာဝတဳတုဲ ပြံင်အာစွံ ရာဇဌာနဳ (ဍုင်ဇၞော်) ပ္ဍဲဟံသာဝတဳ (ဗဂေါ)၊ တၞောဝ်သၟိင်တၠမန်ဂမၠိုင် စွံလဝ် အတိုင်သၞောတ်တြေံ နဒဒှ်သၟိင်တၠအိုတ်ရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် လုကဴ ပွိုင် ၜါကၠံသၞာံပြင်င် ဒးမံင်ကၠုင် သၟဝ်အဝဵုသြဇာဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်သၟဝ်ဗၟာဂှ် ကတဵုဒှ်ပၞာန် ကဵုရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ် ကုရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုယခေင်တအ်ရ။ ကြဴနူ သၟိင်ဖရင်နံင် မစုတိအာတုဲ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ညး သၟိင်နန္ဒဂှ် စဍဵုဍိုက်ကၠုင် ဂကူမန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၈၄ ဗလးဏာ အမာတ်မန်ၜါတၠ ဖြကိတ် ကဵု ဖြရာမ် သွက်ဂွံအာ ဂစိုတ်နရာသောန် ညးမဒှ်ကောန်သၟိင်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကြောန် (Kraeng)။ ညးၜါဂှ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ နရာသောန်ဂှ် မဟွံမဲကုဒုဟ်ဒဏ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပံင်ကဵု နရာသောန်တုဲ ဒစဵုဒစးဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Our Wars With the Burmese|last=Rajanubhab|first=Damrong|publisher=White Lotus Co. Ltd|year=2001|isbn=9747534584|location=Bangkok|pages=85–86}}&lt;/ref&gt; တုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒးပဆုဲပြံင် ကဵုအာ ပ္ဍဲဒျူဒျာ။ လကျာ်ဇၞော်မန်မွဲ ဂွံဒှ်အာ ညးမကဵုကသပ် သၟိင်နရာသောန်။

ဍုင်ဗဂေါ မဒှ်ဍုင်ရာဇဌာနဳ အေန်ပါယျာတံင်ငူဂှ် ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူယခေင်တအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၉။ အဝဵုသြဇာဗၟာသရိုဟ်လီုတုဲ ဂကူမန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜးဇကု ပ္ဍဲလပါ်မတ္တမ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၁၆ ဂှ် သၟိင်ဗၟာအနံက်ဖက်လောန်တုဲ ဂကူမန် ကလေင်စိုပ်အာ ဇရေင်သၟဝ်ဗၟာပၠန်ရ။ မန်တအ် ကတဵုသပုန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၁ ဆဂး သပုန်မန်တအ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာပျေမေန်။ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်သေံတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်သေံ ကရေက်လပါ်ပလိုတ်။ သကိုပ်ပၞာန်မန် မဒဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုင်သေံတအ်ဂှ် လုပ်ယိုက်ဂၠေင် သၟဝ်ပၞာန်သၟိင်ဨကရာဇ်သေံဂမၠိုင်ရ။ 

=== ၁၈ - ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် အဝဵုသြဇာဗၟာ ဟွံညိင်ဝတ် လဆောဝ်တိုန် လဆောဝ်စှ်ေ။ ဂကူမန်တအ်လေဝ် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်ကၠုင်ဒၟံင် အဆက်က်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၄၀ ဂှ် မန် ကဵု သေံကေဲ ပံင်တောဲတုဲ ဗတိုက်တုဲ မန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜး ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမာန်ကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ လကျာရာံ နူတံင်ငူဂှ် ခပတိုန် နဒဒှ် ဨကရာဇ်တုဲ စၞးညးဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၇၄၇ ဂှ် ခပတိုန် တၠညးဗညာဒလ ရ။ နကဵုအရီုအဗင် ပြင်သေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် အာသီဂွံအာ သီုကဵု ဍုင်ဇၞော်ဗၟာ ဍုင်အင်ဝ။ စိုပ်သၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ် ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်ပလီုထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျရ။ အခိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ မလုပ်သီကေတ် ဍုင်ဗဂေါဂှ် ဂစိုတ်ထောအ် ဂကူမန် ဂၠိုင်ကဵုလက် သီုကဵု ခမဳသင်၊ ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ကေုာံ ကောန်င္ၚာ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗဂေါသၟးဂှ် အံင်ဇဲယျ ဂစိုတ်ထောအ် လကျာ် ၃၀၀၀ ပြင်င်။&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kiernan|first=Ben|title=Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000|publisher=Melbourne University|year=2008|isbn=9780522854770|pages=148–154}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Harvey|first=G E|title=History of Burma|publisher=Asian Educational Services|year=2000|isbn=9788120613652|pages=235}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Smith|first=Donald Eugene|title=Religion and Politics in Burma|publisher=Princeton University Press|year=2015|isbn=9781400878796|pages=35}}&lt;/ref&gt; ခမဳသင် မဂၠိုင်ကဵုလက် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမ္ၚးဍုင်။ ဒပ်ပၞာန်အံင်ဇဲယျဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် နူကဵု ပၞာန်ဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)။ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသၟိင်ဗၟာ သကာတ်မြဟ် ဓဇန်ဗွဲမလောန်၊ ဂကူမန် ဒးဒုင်ဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံ ကေုာံ လာန်နာ။ စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ဗၟာသေန်ဖျူသေန် မပကင်ရင်ဍုင်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ကတဵုသပုန် ကလေင်ပၠန်ကဵု ဗၟာ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်၊ ဆဂး ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီပလီုဏာကဵု သၟိင်ဗၟာရ။ မန်တအ် ကလေင်ပၠန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ ဆဂး သပုန်မန်ဂှ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ပၠန်ရ။ အခိင်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံပၠန်ရ။
[[File:Buddha Yodfa Chulaloke portrait.jpg|left|thumb|237x237px|[[သၟိင်ရာမ ပထမ]] – ညးမဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်သေံ စက္ကရဳ]]
မွဲလပါ်ဂှ် ကြဴနူ ဒျူဒျာ ဒးဒုင်ပလီုကဵုဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၆၇ တုဲ ကောန်သၟိင်မန်ၜါတၠ ဖြပိဆာဲ ကဵု ဖြစက္ကရဳ ညးမပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ နူသၞာံ ၁၅၈၄တေအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးမကဵုကသပ် ဨကရာဇ်သေံ တက်သိန် လပါ်တဲပုင် ကဵု လပါ်တဲပါဲ၊ ညးတအ် ရီုဗင်သေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Siamese Melting Pot|last=Roy|first=Edward|publisher=Flipside Digital Content Company Inc|year=2018|isbn=978-9814762854}}&lt;/ref&gt; အလဵုဇကု သၟိင်တက်သေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူသေံကြုက်ကဵုမန်၊ မိနော်ညးဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်တၠဂကူမန်ရ။

ကြဴနူ တၞောဝ်သၟိင်တက်သိန် မလီုအာတုဲ ဖြစက္ကရဳ ဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳတုဲ တိုန်နန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၂ ဂွံဒုင်ယၟု ရာမ ပထမ။ သၟိင်ရာမ ပထမဂှ် ဒှ်ကောန်ထံင်ဒဳ (Thongdi)၊ ထံင်ဒဳဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တၞောဝ်ဗဳဇသၟိင်တၠ ပ္ဍဲကဵု နန်ဒျူဒျာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၃၇ ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Christopher|first=Baker|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=26 and 309}}&lt;/ref&gt; ဂၞကျာ် သၟိင်ရာမ ပထမ ဂှ် အမာရိနဒြာဂှ် ဒှ်ကောန်သေဋ္ဌဳဂကူမန် မပြံင်လုပ် ဍုင်သေံ နူကဵုဍုင်မန် နူအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ရ။ သၟိင်ရာမ ပထမ ပတန်ဍုင်ၜင်ကံက်တုဲ ဍုင်ဇၞော် နူကဵု ထောန်ဗူရဳဂှ် ပြံင်အာစွံ ပ္ဍဲၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ အခိင်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒဴလုပ်ဍုင်သေံဂှ် ကောန်စဴညး ကောန်သၟိင်မံင်ကုတ် (ဗွဲကြဴ ဒှ်သၟိင်ရာမစတုတ္ထ)ဂှ် အလဵုဇကုညး အာဒုင်တၠုင် ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲပယျဵုကျာ်ပိ။ တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳ မဒှ်တၞောဝ်သၟိင်သေံလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူမန်ရ။

ကောန်မန် ပ္ဍဲဍုင်သေံတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ပဒတဴဒၟံင် ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်သေံ ဗီုကဵု နန်ထဗူရဳ၊ သမုတ်ပြကာန်၊ ၜင်ပေါင်။ မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ကျာ်အခိုက်မန်အိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Desakura|date=2020-05-27|title=Wat Suthatham Temple in Samut Songkhram, Thailand|url=https://stationremodel.com/2020/05/27/wat-suthatham-temple-in-samut-songkhram-thailand/|access-date=2020-08-07|website=Stationremodel|language=en}}&lt;/ref&gt; အခိင်လအ်ကၠုင် မန်ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန်ဇကု ဟွံဂွံ ဟီုဂး အရေဝ်သေံကီုလေဝ် နကဵု အခိုက်ကၞာဂှ် မင်မဲဒၟံင် တၞောဝ်ဗဳဇမန်ဇကုဖိုဟ်ကီုရ။&lt;ref&gt;[http://www.bangkokpost.com/print/928173/ Wat's the centre of Mon tradition - Bangkok Post]&lt;/ref&gt;

=== ၁၉ - ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ===
[[File:Mon woman, 1904.gif|thumb|ဗီုရုပ် ညးဗြဴမန် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄|231x231px]]
ကြဴနူ ပေါဲဗတိုက် အကြာဗၟာ ကဵု အေင်္ဂလိက် မကတဵုဒှ် မဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)ရ။ ကြဴနူ ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၅၂ တုဲ ဒေသဂကူမန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဗြိတိန်ပေင်င်ရ။ မန်တအ်လေဝ် ဂွံတိတ်ဗၠးၜး နူဘဝသၟဝ်ဗၟာရ။ ဘဝဂကူမန် သၟဝ်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂမ္စိုတ် နကဵုမၞိဟ်ဂၠိုင်င် ဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ဂကူမန် ဗွဲဂမၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ရးနိဂီုသေံ သွက်ဂွံဗၠးဘဲလမျီုရ။ ဗြိတိန် မသီကေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂကူမန် ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ပတၟေင် ကုတ္ၚဲပတန်ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲဂိတုမာဃ် မွဲစွေက်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ 

ဒေသမန် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ အင်္ဂလိက်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဂကူမန်တအ် စဒစဵုဒစးကၠုင် ကဵုအင်္ဂလိက် ညးမပကဝ်လဝ်နဳတအ်ရ။ ကာလဍုင်ဗၟာ မကလိဂွံ ဍုင်သၠးၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ် ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင်။ ဥူနု ညးမဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရးနိဂီုဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ် တးပါဲ သွက်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုဂကူမန်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စတဝ်စၞေဟ်ကၠုင် နကဵုလွဟ် နကဵု သၟဝ်ပၠတရဴ ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ နူစ သၞာံ ၁၉၆၂ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ရ။ ဗော်သဵုယှေဝ်လေစ်ဂၠံင်တရဴဗၟာ (Burma Socialist Programme Party - BSSP) ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပိုင်ခြာကဵု [[တွဵုရးဍုင်မန်]] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသ မကရေက်ပတိတ် နူကဵု ခရိုင်တၞင်သဳ ကဵု ရးဗၟာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဆက်နွံကၠုင်ဒၟံင်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ရ။

=== ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ===
လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် အပ္ဍဲ ရးနိဂီုဗၟာမ္ဂး လုပ်လၟိဟ် ဂကူကောန်ဍုင်အရင်အဓိကမွဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံမွဲရ။&lt;ref&gt;မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာ တုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ကော်စ ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး မန်ဍုင်သေံ။{{sfn|Foster|1973|page=211}}&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ngamying|first=Dusittorn|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; အတိုင် သမ္ၚေဝ်ဗဳဇ မထ္ၜးလဝ်မ္ဂး ဂကူမန် မနွံပ္ဍဲ လဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ ကဵု ဂကူမန်မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲရးနိဂီု ဗွဲကြဴတအ်ဂှ် တၞောဝ်ဗဳဇကြပ်ရေင်သကအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020|title=Close genetic relationship between central Thai and Mon people in Thailand revealed by autosomal microsatellites|journal=Int J Legal Med|doi=10.1007/s00414-020-02290-4|last1=Srithawong|first1=Suparat|last2=Muisuk|first2=Kanha|last3=Srikummool|first3=Metawee|last4=Kampuansai|first4=Jatupol|last5=Pittayaporn|first5=Pittayawat|last6=Ruangchai|first6=Sukhum|last7=Liu|first7=Dang|last8=Kutanan|first8=Wibhu|volume=135|issue=2|pages=445–448|pmid=32281021|s2cid=215741324}}&lt;/ref&gt;

ဟိုတ်နူ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုင် ကြဴနူ ဍုင်ဗၟာမကလိဂွံဗၠးၜး နူဗြိတိန်တုဲ ဂကူမန် နူကဵု ဒေသမုက်ပၞာန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အာ ရးဍုင်ပထမဂမၠိုင် နူကဵု ဗဒိုပ်ညးလလဴ အကြာပယျဵုဗၟာ-သေံ ကဵု ရးနိဂီုမလေရှာတအ်ရ။ ကောန်မန် နူရးနိဂီုဗၟာ ပြံင်စိုပ်အာပဒတဴ ပ္ဍဲရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန် (ဂကောံမၞိဟ်ဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ တွဵုရးအေန်ဒိယာန္နာ၊ ဍုင်ဖောတ်ဝိုင်၊ ဂၠိုင်အိုတ်ဒုတိယဂှ် တွဵုရးသြဟိသြ ဍုင်အခြောန်၊ ဍုင်အဝ်သတြေလဳယာ၊ ခနေဒါ၊ နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်၊ ဝှေန်လာန်၊ သွိတ်ဒေန်၊ ကေုာံ နေတာလာန်တအ်ရ။

==အရေဝ်==
{{Main|မန်}}
[[File:Myakan-inscription.jpg|alt=|thumb|210x210px|လိက်တၟအ်မန် နူကၟာမြကာန် (၁၀၈၄ - ၁၁၂ အေဒဳ)]]
အရေဝ်[[မန်]]ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နိစ် (Monic) မဒှ်တၞောဝ်အရေဝ် အဝ်သတြောအေရှတိစ် (လဆောဝ် ကော်စ ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ) မဒှ်အရေဝ် မကြပ် ကုအရေဝ် ဂကူ [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ]] သ္ၚောဲနူဂှ်ညိမ္ဂး ကြပ်ညောန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာခမေန် ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်။ အက္ခရ် ဂကူမန်တအ် မချူဂှ် ဒှ်အက္ခရ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူအက္ခရ်ဗြဟ္မဳ မကၠုင်နူ အိန္ဒိယ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဘာသာတြေံအိုတ်ဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲရ။ 

အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အရေဝ်မန်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံ (Tai Tham alphabet) ကဵု အက္ခရ်ဗၟာဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု အက္ခရ်မန်တြေံ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံဂှ် စဒၟံင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဘာသာသေံသၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်ဘာသာသေံလူ၊ အရေဝ်ဘာသာခုန် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာလဴ။ အက္ခရ်ဗၟာဂှ် စကာဒၟးင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံ၊ ဘာသာကရေင်သဂဝ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်တအ်ရ။

လိက်သေံ (သေံဒေသလဒေါဝ် ကဵု သၠုင်ကျာ) ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအက္ခရ်ခမေန် ဂၠိုင်နူ အက္ခရ်မန်တုဲ မဝေါဟာရသေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Baker|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=3–4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook|last=Haspelmath|first=Martin|publisher=Walter de Gruyter|year=2009|isbn=978-3110218435|pages=602}}&lt;/ref&gt; ဂကူဗၟာတအ်လေဝ် ဂၠေအ်လဝ် မဝေါဟာရမန် ဗွဲဂမၠိုင်ကီုရ၊ ဗွဲတၟေင် ဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု ပရေင်ပကင်ရင်၊ ပရေင်ကွတ်၊ ဗွိုက်လတက်၊ စၞ ကေုာံ ပကဴဂမၠိုင်ရ။ 

အခိင်လၟုဟ်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အရေဝ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵုဗွဝ်စှ်ော လပါ်လက်ကြဴဏအ် ဟိုတ်နူ လၟိဟ်မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန် အောန်စှ်ေဒၟံင်တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် မဒးဒုင်ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင် အရေဝ်မဒးဂွိင် သွက်ဂွံကၠေအ်ကၠက် နကဵုယူနေစ်သကဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNESCO Atlas of the World's Languages in danger|url=http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-2222.html|access-date=2020-06-03|website=UNESCO}}&lt;/ref&gt;


{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ Caption text
|-
! ရး !! ခရိုင် !! ပွိုင်ဍုင် !! လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် !! တၟအ်ကၠံ မနွံပ္ဍဲ ပွိုင်ဍုင်ဂှ်
|-
| မန် || သဓီု || ကျာ် || 745 || 0.821% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_7.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံခရိုင် မြို့နယ်အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာန၊ ကျိုက်ထိုမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|}

==ယေန်သၞာင်==

=== သင်္ကေတ ===
[[File:Shwedagon Crown.JPG|thumb|220px|ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ် ဨကရာဇ်ဗြဴ တၠညးမိစောဗု၊ လၟုဟ် မနွံပ္ဍဲ V&amp;A Museum၊ ဍုင်လာန်ဒါန်၊ ရးနိဂီုအင်္ဂလာန်။]]
သင်္ကေတဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်[[ၜိုပ်၊ ဂစေံ|ၜိုပ်]] နကဵု ဗီုပါဠိ ကော်စ ဟံသာ မဒှ်ဂကူဒဏ္ဍာရဳ မနွံဗီုပြင် မတုပ်ကဵု အဟာန်။ ၜိုပ်ဂှ် ဗၟာတအ်ကော်စ ''hintha'' ({{lang-my|ဟင်္သာ}}, {{IPA-my|hɪ́ɰ̃θà|IPA}}) သေံကော်စ &quot;ဟောင်&quot;(หงส์)။ ၜိုပ်ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတ တွဵုရးဍုင်မန်ကီု သီုကဵု ရးဗဂေါ မဒှ်ဍုင်မန်တြေံရ။ တုဲပၠန် ဍုင်ပက်ကြေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ မဒှ်ဒၞာဲဂကူမန် မပဒတဴဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် သင်္ကေတဍုင်ဂှ် ရုပ်ၜိုပ်ကီုရ။ 

=== ဂဳတ ===
[[File:Kong mon គងមន or Khong mon ฆ้องมอญ.jpg|thumb|260px|ဗာတ်ကိုင်]]
[[File:Kyam at Mon Buddhist Temple Fort Wayne.jpg|thumb|210px|ကွိင်ကျာံ]]
ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင်မန်ဂမၠိုင် လပါ်ဂဳတ၊ လမၠေဟ်၊ ဒမျေဟ်တအ်ဂှ် လမၠေဟ်/လှ်ေကလော်၊ ကွိင်ကွိုက်မ္ဂး ဗီုကဵု ကွိင်ကျာံ၊ ဗာတ်ကိုင်၊ စံင်တအ်ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်အာဲကၟာဲ နူတမ်မူလဂကူမန်ရ။ လမၠေဟ်မွဲတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်လှ်ေထ္ၜး ပ္ဍဲကဵု သဘင်၊ ပေါဲဇာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂဳတအခိုက်ကၞာမန်ဂှ် နွံကဵု ကွိင်ကွိုက်ဂကူနာနာ မပ္တံကဵု ကွိင်ကျာံ၊ မံင်၊ ကလောတ်၊ စံင်၊ ဖံနာနာသာ်ရ။&lt;ref name=&quot;td&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.unesco-ichcap.org/kor/ek/inc/pdf/mon.pdf|title=Making Inventory of Craftsmanship and Performing Arts of Mon Traditional Musical Instruments|access-date=16 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== သဘင်ဂမၠိုင် ===
ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်မ္ဂး ဂကူမန် ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲခရိုင်ဖြပဍေင်တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်အတး နကဵုအခိုက်ကၞာမန် ကေုာံ ပြဝေဏဳနာနာသာ် ဗွဲတၟေင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Songkran 2020 in Thailand - Dates|url=https://rove.me/to/thailand/songkran|access-date=2019-09-04|website=rove.me|language=en}}&lt;/ref&gt;ပ္ဍဲဍုင်သေံမ္ဂး သဘင်ဗလးကထိုန် (Loi Khamod festival)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_14572|title=ปริศนาโบราณคดี : ประเพณี &quot;ลอยหะมด&quot; ของมอญหริภุญไชย คือต้นกำเนิด &quot;ลอยกระทง&quot; ในสยาม?|date=13 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/lamphun/ewt_news.php?nid=540&amp;fbclid=IwAR3MD1Wvj3ZxrIWMaLKtjK5FF_GSi8ZN5ZbXJ6ERh8bub8fgi-5aHxYe53Y|title=ประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ประจำปี 2559|date=10 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG201108073719199|title=เทศบาลตำบลต้นธง จังหวัดลำพูน สืบทอดงานประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ซึ่งครั้งนี้ได้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 6 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการ อนุรักษ์ และสืบสานประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป|access-date=28 February 2021|date=8 November 2020|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ပူဇဴပၟတ် (ပတိုန်ဂီု)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bangkokpost.com/vdo/thailand/233393/rocket-of-mon|title=Rocket of Mon|date=23 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/phatumthani/ewt_news.php?nid=403&amp;filename=index|title=ประเพณีการจุดลูกหนู|date=1 July 2019|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ဗဝ်သၟုတ်က္ၜင်၊ &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nationthailand.com/noname/30354455|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=14 September 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tatnews.org/2018/06/mon-floating-boat-festival-2018/|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=27 June 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thaitravelblogs.com/2018/07/mon-floating-boat-festival-2018-from-23-to-25-september-in-sangkhlaburi/|title=Mon Floating Boat Festival 2018 from 23 to 25 September in Sangkhlaburi|date=4 July 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; သဘင်ကဝါ်ၜိုပ် ကေုာံ ဇၞောဝ်။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thai-blogs.com/2011/04/14/parade-of-the-centipede-flags-and-swans/|title=Parade of the Centipede Flags and Swans|date=14 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/chachoengsao/ewt_news.php?nid=314&amp;filename=index|title=ประเพณีแห่ธงตะขาบ|date=11 April 2017|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thailandexhibition.com/Eat-Travel/1065|title=เที่ยวชมประเพณี แห่หงส์ ธงตะขาบ พระประแดง|date=18 April 2018|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mon Cultural Festival in Thailand|url=http://www.thai-blogs.com/2008/02/09/mon-cultural-festival-in-thailand/|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ilove8riew.com/en/event/%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A/|title=Centipede Flag Parade|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဗွိုက်လတက် ===
[[File:Mon National Day 72 Bago.jpg|thumb|220px|သဘင်တ္ၚဲဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ သၞာံ ၂၀၁၉ ]]
ညးဗြဴမန်တအ်ဂှ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်၊ မန်ဍုင်မန်မ္ဂး ပူလဝ် ပၞးမွဲလပါ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ်ဂှ် ကဵုတကဲ လပါ်ဂတ ကဵု လက်ကြဴ။ မန်ဍုင်သေံမ္ဂး လၜက်လဝ် လတူကအ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ် ကဵုတကဲစှ်ေ လပါ်ဂတမုက်။ အခိုက်လၜက်ယာတ်ဍောတ်မန် ဗီုမန်ဍုင်မန်ဂှ် နကဵု သက်သဳပုရာန် ဂွံဆဵုကေတ် ရုပ်တိ နူဒွါဝတဳ ဒဒှ်ရ ညးဗြဴမန် ခေတ်ဒွါရဝတဳတေအ်လေဝ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=มรดกช่างศิลป์ไทย : งานปูนปั้น|url=https://www.chatnirun.com/%e0%b8%a1%e0%b8%a3%e0%b8%94%e0%b8%81%e0%b8%8a%e0%b9%88%e0%b8%b2%e0%b8%87%e0%b8%a8%e0%b8%b4%e0%b8%a5%e0%b8%9b%e0%b9%8c%e0%b9%84%e0%b8%97%e0%b8%a2-%e0%b8%87%e0%b8%b2%e0%b8%99%e0%b8%9b%e0%b8%b9/}}&lt;/ref&gt; 

ကယျိုင်မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ဗိုက်ဂၠိက် ညံင်ဗီုဗၟာတုဲ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဗိုက်ဗီုအခိုက်သေံ။ ကယျိုင်ဂကူမန်တအ် ထုဲနှဴအာကဵု ကယျိုင်ဂကူတၞဟ် ဟီုမာန်ရ။ 

=== စၞ ===
စၞအခိုက်မန်ဂှ် လုပ်စိုပ်ဓလီုလဝ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု စၞဗၟာ ကေုာံ စၞသေံ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ရ။ စၞယၟုမြဟ်ဒၟံင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ကေုာံ ရးနိဂီုသေံ အခိင်လၟုဟ်ဂှ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူမန်။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ [[ယိုဟ်သ္ၚု]] ဗၟာမကော် (ထမနဲ)၊ ခၞံ၊ [[ပုင်အတး (ပုင်သင်္ကြာန်)]] ပ္ဍဲဍုင်သေံ။ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ ညးတအ်ကော်စ ဗီုသေံ Khao chae (ข้าวแช่) မဒှ် ပုင်ဍာ်မွဲဂကူဂှ် ဒှ်စၞဗွိုင်နန် (ဝါ) စၞဨကရာဇ်ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://travel.cnn.com/bangkok/eat/khao-chae-101-811318/|title=It's khao chae season: How to eat Thailand's classic summer treat|last=Chirapongse|first=Kitty|date=2012|work=CNN|access-date=September 7, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://guide.michelin.com/en/article/features/a-guide-to-royal-thai-cuisine|title=A Guide to Royal Thai Cuisine|website=MICHELIN Guide|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt; ပုင်ဍာ်မန်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်စ (သင်္ကြန်ထမင်း) တုဲ ဒှ်စၞအခိုက်မစ ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mmtimes.com/special-features/234-thingyan-2017/25640-how-to-spend-long-thingyan-holidays.html|title=How to spend long Thingyan holidays|date=2017-04-07|website=The Myanmar Times|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt;

ဖရံက်က သေံမကော် ဖၠရ (Pla ra)ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sukphisit|first=Suthon|date=9 June 2019|title=An acquired taste|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/life/social-and-lifestyle/1692012/an-acquired-taste|access-date=16 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဝေင်တြေံ ===
ဝေင်ဗွဲမဂၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ကၠုင်နူတမ်မူလမန်။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဝေင်ဟနိ/ဝေင်ဂနိ ကေုာံ ဝေင် (saba tossing game) ကဵု ဝေင်ပၞုက်ယာတ် (Mon Son Pa)ဂှ် ဒှ်ဝေင်အခိုက်မန် မၞိဟ်မဒးဂၞပ်ဂၠိုင်တုဲ နကဵု ယူနေစ်သကဝ် (UNESCO)လေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် [[အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု]] မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Intangible Cultural Heritage|url=http://www.unescobkk.org/culture/ich/children-games/games/by-research-sites/bkk/|website=UNESCO Bangkok}}&lt;/ref&gt;

== ဗီုဂမၠိုင် ==
&lt;gallery&gt;
File:Burmese Ramayana dance.jpg|A theatrical performance of the Mon dance
File:Lorchestre thaïlandais piphat mon (musée de la musique) (3771128467).jpg|Mon musical instruments
File:Mon Drum.jpg|A student playing Mon Drum in Thailand
File:Mon people girls in traditional dress.jpg|Mon girls in traditional [[folk costume]]
File:Ngapyawbaung.jpg|Mon banana pudding
File:KhaoChae.JPG|Mon inspired ''Khao Chae''
File:Htamanè.JPG|''[[Htamanè]]'' glutinous rice
File:Khao khluk kapi, Pathum Thani, 2018-04-02 (3).jpg|Mon inspired [[Khao khluk kapi|Khao Khluk Kapi]] dish
File:Khanom Chin - Thai rice noodles.JPG|''Khanom Chin'' rice noodles
File:Nga paong thohk with a spoon.jpg|''Nga baung thohk'' (steamed fish dish wrapped in banana leaves)
File:Flag of Mon State (2018).svg|[[Mon State]] flag drawn by the Burmese government, [[Hamsa (bird)|Hongsa]] (the symbol of Mon people)
File:Mon Traditional Flower-garlands.jpg|Mon Traditional Flower-garlands
File:8th Mon Youth Day at night 27-Dec-2019.jpg|Celebration of Mon Youth Day in Myanmar (2019)
File:Shwedagon Pagoda 2017.jpg|[[Shwedagon Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Photo of Zingyaik pagoda, Paung township, Mon State.jpg|[[Zinkyaik Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] on the top of Zinkyaik Mountain, [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Chompoo-Veth-(2).jpg|Mon [[Rattanakosin]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Chomphuwek]], [[Mueang Nonthaburi District|Nonthaburi, Thailand]]
File:Nai Mueang, Mueang Lamphun District, Lamphun 51000, Thailand - panoramio.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Phra That Hariphunchai]], [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Wiang Tha Kan Compound 9.jpg|The remains of an ancient walled town of the [[Hariphunchai|Hariphunchai Kingdom]], Wiang Tha Kan, founded approximately 1,000 years ago located in [[San Pa Tong District|San Pa Tong District, Chiang Mai, Thailand.]]
File:Lampangluang1.JPG|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lampang|Lampang, Thailand]]
File:Wat_JamaDevi.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Ananda-Temple-2.JPG|[[Ananda Temple]], The fusion of Mon and Indian architecture located in [[Bagan]], [[Myanmar]]
File:Kanbawzathadi_Palace_-_Bago,_Myanmar_20130219-01.jpg|Mon-style architecture located in [[Bago, Myanmar|Bago]], [[Myanmar]]
File:Shwedagon pagoda, Yangon, Myammar.jpg|Mon-style architecture located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Golden Rock (28249624117).jpg|[[Kyaiktiyo Pagoda|The Golden Rock Stupa]] located in [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Wat Chiang Yeun chedi 2.jpg|[[Hamsa (bird)|Hongsa]] pole with Centipede flag
File:ကွာင်ကံက်တဲ.jpg
File:ကွာင်ခဝ်ဂဒဵု.jpg
File:ကွာင်ခေါ်.jpg
File:ကွာင်စုတ်ပၟတ်.jpg
File:ကွာင်တဲတၞး.jpg
File:ကွာင်ဗြာတ်.jpg
File:ကွာင်ဟကဵု.jpg
File:ကွာင်အဝေက်.jpg
File:ဒၠောံဍာ်ဗံၚ်.jpg
File:ကွာင်ကောန်န.jpg
File:သတ်တာ.jpg
&lt;/gallery&gt;

==နိဿဲ==
===Citations===
{{reflist}}

===Sources===
{{refbegin}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=1|date=1991|pages=31–84}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_2h_Bauer_MonEpigraphyII.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy II|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=2|date=1991|pages=61–80}}
*{{Cite book|first=Franklin|last=Huffman|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:31-84.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=31–84|chapter=Burmese Mon, Thai Mon, and Nyah Kur:a synchronic comparison}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:155-176.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990a|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=155–176|chapter=Numismatics, dialectology, and the periodization of Old Mon}}
*{{Cite book|first=David|last=Thomas|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:177-179.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=177–179|chapter=On early Monic, Vietic and Bahnaric relations}}
*{{Cite book|first=Donald|last=Swearer|chapter=Buddhism in Southeast Asia|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|editor=Joseph Kitagawa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5LSvkQvvmAMC&amp;pg=PA130|publisher=Routledge|isbn=9780700717620|date=September 20, 2002|pages=119–142}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hoDGBgAAQBAJ&amp;pg=PA14|title=Ethnic Groups Across National Boundaries in Mainland Southeast Asia|date=1990|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=9813035579|editor=Gehan Wijeyewardene|access-date=April 4, 2021|pages=14–47|chapter=Language and Ethnicity: The Mon in Burma and Thailand|doi=10.1355/9789814379366-005}}
*{{Cite book|first=Ashley|last=South|title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|date=October 3, 2002|doi=10.4324/9780203037478|publisher=Routledge; 1st edition|isbn=9780700716098}}
*{{Cite book|first=Patcharin|last=Piumsomboon|chapter=Mon people in Nakhon Ratchasima|title=Good things Korat: Korat's Diaries|volume=3|date=1982|publisher=Office of the National Culture Commission|chapter-url=http://www.koratmuseum.com/download/mon-in-korat.pdf|access-date=February 25, 2021|pages=98–105|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Dusittorn|last1=Ngamying|first2=Ying|last2=Keeratiburana|first3=Pairat|last3=Thidpad|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|issue=1|pages=29–34|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}
*{{Cite journal|first1=Patrick|last1=McCormick|first2=Mathias|last2=Jenny|title=Contact and convergence: The Mon language in Burma and Thailand|volume=42|issue=2|date=2013|pages=77–117|journal=Cahiers de Linguistique Asie Orientale|doi=10.1163/19606028-00422P01}}
*{{Cite journal|first=James A.|last=Matisoff| title=Sino-Tibetan Linguistics: Present State and Future Prospects|journal=Annual Review of Anthropology|volume=20|pages=469–504|year=1991|doi=10.1146/annurev.an.20.100191.002345}}
*{{Cite journal|first=Mathias|last=Jenny|date=2013|title=The Mon language: Recipient and donor between Burmese and Thai|journal=Journal of Language and Culture|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JLC/article/view/20286/17624|volume=31|issue=2|pages=5–33}}
*{{Cite journal|last=Foster|first=Brian|year=1973|title=Ethnic Identity of the Mons in Thailand|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1971/JSS_061_1i_Foster_EthnicIdentityOfMonsInThailand.pdf|journal=Journal of the Siam Society|volume=61|pages=203–226}}
*{{Cite journal|ref=CITEREFNuchprayoon2007 |last1=Nuchprayoon |first1=Issarang |last2=Louicharoen |first2=Chalisa |author3=Warisa Charoenvej |year=2007 |title=Glucose-6-phosphate dehydrogenase mutations in Mon and Burmese of southern Myanmar |journal=Journal of Human Genetics |volume=53 |issue=1 |pages=48–54 |doi=10.1007/s10038-007-0217-3 |pmid=18046504|s2cid=22331704 |doi-access=free }}
*{{Cite journal|last1=Stewart |first1=J. A. |year=1937 |title=The Song of the Three Mons |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=9 |issue=1 |pages=33–39  |jstor=608173 |doi=10.1017/s0041977x00070725}}
*{{Cite journal|first=Chatuporn|last=Petchaboon|title=Food in merit-making ceremonies of Thai-Mon descendants and Mon workers: A case study on food of Sao Kradong Mon community, Bang Pa-in District, Phra Nakhon Sri Ayutthaya Province|journal=Journal of Liberal Arts|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/journal-la/article/view/164044/120663|pages=35–57|volume=10|issue=2|publisher=Prince of Songkla University|date=December 30, 2018|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Watusiri|last1=Jaiklang|first2=Watsaporn|last2=Arayaphan|first3=Nantawan|last3=Muangyai|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/213162/148155|title=Needs and Use of Learning Center and Learning Network of Mon Communities in Lamphun Province|journal=Journal of Human Sciences|volume=20|issue=2|pages=101–132|date=August 30, 2019|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first=Ong|last=Bunjoon|url=http://www.damrong-journal.su.ac.th/upload/pdf/102_5.pdf|title=Ban Thung-Khen: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi|journal=Damrong Journal of the Faculty of Archaeology|pages=115–140|volume=16|issue=2|date=December 20, 2017|access-date=March 1, 2021|language=th}}
{{refend}}

==Further reading==
* {{Cite book |title=Ancient Chiang Mai |chapter=Historic Lamphun: Capital of the Mon Kingdom of Hariphunchai|volume=4|first=Andrew |last=Forbes |author2=Henley, David|year=2012|publisher=Cognoscenti Books|asin=B006J541LE }}
* {{Cite book |title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|last=South|first=Ashley|date=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136129629}}

== Notes ==
{{notelist}}

==External links==
{{Commons category|Mon people}}
* [https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/129 Mon Art and Cultural Centre of Bang Kradi] 
* [http://www.monnews.org/ Independent Mon News Agency]
* [http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/hariphunchai/index.php/en/ Hariphunchai National Museum]
* [https://monmusic.org/ Mon music]
* [https://web.archive.org/web/20060208093247/http://www.kaowao.org/ Kao Wao News Group]
* [http://www.albany.edu/~gb661/ The Mon Information Home Page]
* [https://web.archive.org/web/20050408203116/http://www.eumon.org/inscriptions.php Dating and Range of Mon Inscriptions]

[[Category:မနုဿဗေဒ]]</text>
      <sha1>7j5lk2y9rhvlbmyuf8ioxdly65mwr99</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33650</id>
      <parentid>33649</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:34:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>/* အရေဝ် */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="87316" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group
| group            = မန်
| native_name      = {{lang|mnw|မန်}}
| native_name_lang = mnw
| image            = 20200206 150859 Mon Girls in Mawlamyaing Myanmar anagoria.JPG
| image_caption    =ဝုတ်မန်[[ဍုင်မတ်မလီု|မတ်မလီု]]
| flag             = [[File:Flag_of_the_Mon_people.png|border|100px]]
| pop              = {{circa}} ၁.၂ လက်
| region1          = {{flag|Myanmar}}
| pop1             = {{circa}} ၁.၁ လက်{{efn|According to [[CIA Factbook]], the Mon make up 2% of the total population of Myanmar (55 million) or approximately 1.1 million people.}}
| ref1             = &lt;ref name=&quot;CIA geos&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/ |title=The World Factbook|publisher=cia.gov |access-date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| rels             = [[ထေရဝါဒ]] [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| langs            = [[ဘာသာမန်|မန်]]၊ [[ဘာသာဗၟာ|ဗၟာ]]၊  [[ဘာသာသေံ|သေံ]]
| related          = {{ubl|Other [[Austroasiatic languages|Austroasiatic]] groups}}
                {{hlist|item_style=font-size:90%;
                |([[Monic languages|Monic]] – [[Nyah Kur people|Nyah Kur]])| 
                }}
| region2          = {{flag|Thailand}}
| pop2             = ၁၀၀,၀၀၀
| region3          = {{flag|Laos}}
| pop3             = ၁.၀၀၀
}}
'''မန်'''{{lang-my|မွန်လူမျိုး‌}}, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃ lù mjó|pron}}; {{lang-th|[[wikt:มอญ|มอญ]]}}, {{IPA-th|mɔ̄ːn|pron}} {{audio|Mon (TH).ogg|listen}}) ဂှ် ဒှ်ဂကူ ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်{{sfn|Bauer|1990|p=14}} ပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ကရေင်ဍာဲ၊ ရးတၞင်သဳ၊ ရးဗဂေါ၊ ဒေသပါင်ၜဳ ဨရာဝတဳ ကေုာံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဒေသဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ။{{sfn|Bauer|1990|page=19–23}}
&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.efe.com/efe/english/life/mon-thai-minority-who-once-ruled-southeast-asia/50000263-3283779|title=Mon, Thai minority who once ruled Southeast Asia|publisher=Agencia EFE|author=Gaspar Ruiz-Canela|date=June 1, 2017|access-date=September 5, 2019}}&lt;/ref&gt; အရေဝ်ဗဳဇဂကူမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နေစ် (Monic) မဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် သြသတြောအေရှတိစ် (Austroasiatic languages) တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်[[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဨသာန် ရးနိဂီုသေံရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲအရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် အရေဝ်ဘာသာမန် ဓလီုဖ္ဍိုက် ပါလုပ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲအရေဝ်မန်လေဝ် အရေဝ်ဂကူတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ကီုရ။{{sfn|McCormick|Jenny|2013|p=86}}{{sfn|Jenny|2013}}

ပၞောဝ်ကဵု ဂကူကောန်မၞိဟ်ဂမၠိုင် မလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူမန်မွဲလေဝ် ပါဒၟံင်ကီုတုဲ ဒှ်ဂကူမပရးပတန် ညံင်သာသနာ ထေရဝါဒဘာသာဗုဒ္ဓ ဂွံဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသတိဇၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။{{sfn|Swearer|2002|p=130–131}}   ပ္ဍဲကဵု ဒေသရးနိဂီုသေံလၟုဟ်ဂှ် ဂကောံမၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒေသ ရးနိဂီု ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်လဴလေဝ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဂကူမကၠောန်ပ္တိတ် အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Desakura|date=February 24, 2020|title=Where does the Mon Pak Lad shortcut?|url=https://stationremodel.com/2020/01/24/where-does-the-mon-pak-lad-shortcut/|access-date=August 7, 2020|website=Stationremodel}}&lt;/ref&gt; အတိုင်ဝင်မ္ဂး ဍုင်ဇၞော်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုလဴ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဍုင်ၜင်ကံက် ကေုာံ ဍုင်ဝဳယျေန်ကျေန်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မပ္တန်လဝ် နကဵု သၟိင်တၠဂကူမန်အိုတ်ရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂကောံဂကူကောန်ဍုင်အရင် အဓိက ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံရ။&lt;ref name=&quot;efe&quot;/&gt; ကောန်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာတုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်သေံ၊ သေံတအ် ကော်စညးတအ် ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး သေံမန်။{{sfn|Foster|1973|page=211}}{{sfn|Ngamying|Keeratiburana|Thidpad|2014}} မန်ဍုင်သေံ ကဵု မန်ဍုင်မန် ၜါဝွံ ဟီုအရေဝ် ၜိုန်ရ တၠုင်လအာ ရမ္သာင်ဟွံတုပ်ကီုလေဝ် ကၠိုဟ်ရေင်သကအ်။{{sfn|Bauer|1990|p=34}}

==နိရုတ်==
နကဵု ဘာသာဗၟာ ညးချူ ကော် ဂကူမန် &quot;မောန်&quot; (မချူလိက် နကဵု ဘာသာဗၟာ မွန်, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃|pron}})။ ကြဴနူ ဗၟာတအ် သီကေတ် ဍုင်မန်တုဲ ဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် (တလာင်) ''Talaing'' (တလိုင်း)၊ ယၟုမ္ဂး တလာင်ဂှ် သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ယၟု မလက်မွဲတုဲ မန်တအ် ဂိကွေဟ်ဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ ဟံသာဝတဳဟွံဂွံလီု (ကိုပ်ကၠာ ၁၇၅၇) ဂှ် အေင်္ဂလိက်တအ် ကော်စ ဂကူမန် Peguan မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်ဗဂေါ။ ပ္ဍဲခေတ်ကဝ်လဝ်နဳလပါ်စဂှ် ညံင်ရဴဗၟာတအ် မကော်မန် တလာင်ကီု အေင်္ဂလိက်တအ်လေဝ် ကော်ဗက်ဗီုဗၟာ တလာင် (Talaing) ကီုရ။{{sfn|South|2002}} ယၟုမ္ဂး ''Peguan'' (ကောန်ဗဂေါ) ဂှ် ဒှ်ယၟု ကောန်ရးတိုက်ဥရဝ်ပတအ် မကော်စ ဂကူမန် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဇၞော် ဍုင်မန် မဒှ်ဒၟံင် ဍုင်ဗဂေါရ။{{sfn|Bauer|1990|p=16}} စပ်ကဵု မူလ အဓိပ္ပါယ် မအရေဝ် &quot;တလာင်&quot; ဂှ်တုဲ လညာတ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်။ မအရေဝ်ဏအ် ကၠုင်နူ &quot;တေလိင်္ဂ&quot; ဟွံသေင်မ္ဂး ၊ မဒှ် ယၟုဒေသ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်အိန္ဒိယလပါ်အဂၞဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://archive.org/details/MiscellaneousNotesOnTheWordtalaing|title=Miscellaneous Notes on the Word &quot;Talaing&quot;|journal=SOAS Bulletin of Burma Research|date=2006|volume=4|issue=2|page=91−92}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ ကေုာံ ၁၉၄၇၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကူမန်တအ် ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ညံင်ဟွံကဵု စကာ ယၟု &quot;တလာင်&quot; တုဲ ကုညးမစကာဂှ်လေဝ် ဒစဵုဒစးကၠုင် ပိုတ်တ်သကုတ်တ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ယၟုမ္ဂး &quot;တလာင်&quot; ဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ်တုဲ ဆပ္ဍဲလိက်တြေံ မဆေင်ကဵုဝင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဒွက်မဟာဂဳတတအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ မအရေဝ်ဗၟာ &quot;မွန်&quot; ဟီုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာ သီုဂွံ အဓိပ္ပါယ် &quot;မသၠုင်ပြဲ&quot; ကီုရ။ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန်မ္ဂး ၜိုန်ရ ချူ &quot;မန်&quot; ကီုလေဝ် ပတိတ်ရမ္သာင် မောန် {{IPA|/mòn/}})၊ မန်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာပါဠိ ညးချူ (ရာမည) မဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒတန်ဂကူမန်တအ် မပဒတဴ မဒှ်ဒေသလၟုဟ် ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Rāmañña|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100402836|access-date=April 11, 2021|website=Oxford Reference}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wisdomlib.org/definition/ramanna|title=Ramanna, Rāmañña: 1 definition|website=Wisdom Library|access-date=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt; မန်တြေံဂှ် ညးချူ '''ရ္မေည်''' မန်လဒေါဝ် '''ရ္မန်''' {{sfn|South|2002}}
[[en:Kalinga (historical region)]]
ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ညးရန်ကဵု မန်ဒေသနာနာတုဲ ညးပါ်လဝ် မန်ပိဘာသာ မန်ည ({{IPA|/mòn ɲaˀ)}}) နူကဵု ရးဖာသီ (ဒေသပါင်ၜဳဨရာဝတဳ)၊ မန်ဒိုင် ({{IPA|/mòn tàŋ/}}) ဒေသလဒေါဝ် ရးဗဂေါ၊ တုဲ မန်ဒ({{IPA|/mòn tɛ̀ˀ/}}) ဂှ် ရးမတ္တမ မဒှ်ဒေသအဂၞဲ။


==ဝင်==
===ဝင်တမၠာ===
[[File:Ban-talat-Mon-inscription.jpg|thumb|180px|လိက်တၟအ်မန် ၜါန်တလာတ် (၉ ဗွဝ်ကၠံ) မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ ၁၉၆၈၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်တြေံတြဟ် ဗွဲမဂၠိုင်၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဒှ်သက်သဳ သာဓက ဒဒှ်ရ ဂကူမန် ပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ်ရ။ လိက်တြေံ ကေုာံ ကပေါတ်တြေံတအ်ဂှ် လၟုဟ်ထ္ၜးပျးလဝ် ပ္ဍဲကျာ်မၞိက် ဟဝ်ပြကေအ်၊ ဍုင်ဝဳယေန်ကျေန်၊ ရးနိဂီုလဴ။]]
[[File:Map-of-southeast-asia 900 CE.png|thumb|180px|ဗီုတိ အာရှအဂၞဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၉၀၀၊ ရးနီဂီုဟရိပုဉ္ဇယ နကဵုအသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟး]]
[[File:พระนางจามะเทวี - panoramio (1).jpg|thumb|266x266px|ဗီုရုပ် စၟတ်သမ္တီ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ။]]
ဂကူမန်တအ် ပြံင်လုပ်ကၠုင် နူရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၃၀၀၀ ဘဳသဳ မဒှ်မာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Burma in pictures|last=Tun|first=Than}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံဂမၠိုင် မစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှအဂၞဲဂှ် ဂကူမန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ညးမစိုပ်ကၠုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်မွဲတၠရ။ ဂကူမန်တအ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်တုဲ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ဂကူမန်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်ဂှ် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ မဒှ်ဒၞာဲ ဗဟဵုလဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ သီုကဵု ဒေသဨသာန်၊ သြဳဂေါတပူရ မဒှ်ဒေသ လဒေါဝ်ရးနိဂီုလဴ (ခေတ်လၟုဟ် ညးကော်စ သဳခေါတ်တဗောန် Sikhottabong)၊ ဝဳယေန်ကျေန်) ကေုာံ ဒေသဨသာန်ရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုဟရိဘုဉ္ဇယ မနွံဒေသသၟဝ်ကျာရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုသုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{rp|63,76–77}} ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ကျောက်ဆည်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/320401140/Old-Kyaukse-and-the-coming-of-Burmans-by-G-H-Luce|title=Old Kyaukse and the Coing of the Burmans,|author= Luce, Gordon H.|date= 1959|page=139-153|journal=Journal of the Burma Research Society 42, 1}}&lt;/ref&gt; 

ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မကလိဂွံ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ နူကဵု တကအ်သိင်္ဃိုရ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်၊ မဒှ် ကွေတ်ဝါဒ မတၞဟ်ခြာ ကုကွေတ်ဝါဒ ညးတအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညံင်ရဴမန်တအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ဘာသာဟိန္ဒူကီု ဂကူ မဇၞော်မောဝ် အခိင်မတုပ် ကုမန် ဂကူခမေန်၊ ဂကူစမ္ပါတအ်လေဝ် ရှ်ေသှ်ေဒၟံင် သာသၞာဟိန္ဒူကီုရ။ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ညးတအ် စချူလိက် နကဵု အရေဝ်ဘာသာညးတအ်တုဲ လိက်မန် တြေံအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုသရဗူရဳ မကော်ဂး [[နရာဲ၊ ထီု|လိက်တၟအ်ထီုနရာဲ]] မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၅၅၀အေဒဳတေအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on MON Epigraphy|author=Christian Bauer|date=1991|access-date=26 February 2021|page=24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/128261411/Inscription-Narai|title=Inscription Narai
|author=Bee Htaw Monzel|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် ပ္တန်ဍုင် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳစောဖယျာ။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန် ဒွါရဝတဳတအ် ဒးဒုင်ပြံင်အာ လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ပ္တန်ရးဍုင် (city state) ပ္ဍဲကဵု ဖဍေတ် Fa Daet (လၟုဟ် ကော်စ ကလသိန် (Kalasin)၊ ရးနိဂီုသေံ ဒေသဨသာန်)၊ သြဳဂေါတပူရ် (Sri Gotapura) သိခေါတ္တဗေါန် (Sikhottabong) မနွံဗဒါဲ ခေတ်လၟုဟ် ထာကေက် (Tha Khek) ရးနိဂီုလဴ၊ မုန်သူ (Muang Sua) လောင်ပြဗင် (Luang Prabang)၊ ကေုာံ စနြပူရဳ (Chantaburi) (ဝဳယေန်ကျေန်)။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပၞောဝ်ကဵု ရးဍုင်ဂမၠိုင်ဂှ် ဍုင်သြဳဂေါတပူရဂှ် ဒှ်ဍုင် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ်တုဲ ထိင်ပကင်ရင်လဝ် ဗၞိက်ပ္ဍဲဒေသၜဳမာဲခံင်လဒေါဝ်ရ။ ရးဍုင်တအ်ဂှ် နကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒှ်ဒၟံင်တၞဟ်ခြာတဴ ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် နကဵုယေန်သၞာင်မ္ဂး တုပ်သၟဟ်ဒၟံင်ရေင်သကအ် မဒှ်ရးဍုင် မရှ်ေသှ်ေ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ မကၠုင် နူသိင်္ဃိုရ် ဖအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_viravong.pdf |title = HISTORY OF LAOS  |author = Maha Sila Viravond  |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_manich.pdf |title = HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)  |author = M.L. Manich |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်ဝင် &quot;ဍုင်သေံသကုတ်သၟဝ်ကျာ&quot; မ္ဂး ဍုင်လဝ (လၟုဟ် မကော်စ လပ်ဗူရဳ) ဂှ် ဖြကလဝနဒိရှရာဇ် (Phraya Kalavarnadishraj) ညးမကၠုင် နူတက္ကသဳလာ ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၆၄၈ ရ။&lt;ref&gt;Adhir Chakravarti, &quot;International Trade and Towns of Ancient Siam&quot;, ''Our Heritage: Bulletin of the Department of Post-graduate Training and Research, Sanskrit College, Calcutta,''  vol.XXIX, part I, January–June 1981, pp.&amp;nbsp;1-23, nb p.&amp;nbsp;15; also in ''The South East Asian Review'' (Gaya, India), vol. 20, nos.1 &amp; 2, 1995.&lt;/ref&gt; အတိုင်လိက်ဝင်သေံမ္ဂး ဖြကကဗာတ် (Phraya Kakabatr) နူ တက္ကသဳလာ ပ္တန်လဝ် ဍုင်တက် ဟွံသေင်မ္ဂး နခန်ဆာဲသဳ (Nakhon Chai Si)၊  ခုတ်ပတန် စူဠာသက္ကရာဇ်တၟိ ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၆၃၈၊&lt;ref&gt;{{cite book|language=th|title=ตามพรลิงค์ศรีวิชัยอาณาจักรที่ถูกลืม|url=https://books.google.com/books?id=lnRuAAAAMAAJ|isbn=9747115093|author=Sanphet Thammāthikun|publisher=Samnakphim Matichon|date=1995|access-date=March 2, 2021}}&lt;/ref&gt; မဒှ် သက္ကရာဇ် မစကာကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေး စဵုကဵု ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဗွဝ်ကၠံဂှ် ကောန်ညး ဒက်ပ္တန်ဍုင်ဂှ်။ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ လဝ သမၠဲပတိုန် တိရးဇကု လပါ်ဒေသသၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝင် စမ္မဒေဝဳဝံသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်ဍုင်လဝ နူကဵု ဇိုင်သြင်ၜဳစောဖယျာတုဲ စမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်သၟိင်မပကင်ရင် ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖုန်) ကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အကြာအေဒဳ ၇၅၀ - ၈၀၀။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Swearer|first1=Donald K.|title=The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary|date=1998|publisher=State University of New York Press|location=Albany, New York|isbn=0791437752|url=https://books.google.com/books?id=hFCMhlaj4bkC&amp;q=Camadevivamsa&amp;pg=PR9|first2=Sommai|last2=Premchit|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/johnjadd-3524a.appspot.com/o/ySroOyFbNphMLJ9kMTSmDpxsJeX2%2Fpdf%2F1547179111436-RT10_2Ch07%20Camadevi%20Worship%20%20Legend%20Reproduction%20and%20Social%20Space%20Construction.pdf?alt=media&amp;token=fe0a1975-2a1b-41e2-8975-ef030228c936|title=Camadevi Worship: Legend Reproduction and Social Space Construction|date=2017|access-date=26 February 2021|author=Warisara Anantato}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-Z9ODwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai&amp;pg=PT348|title=Discovery of Prehistory Ancient India|isbn=9781532037900|access-date=26 February 2021|last1=Motwani|first1=Dr. Jagat K.|date=22 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/thailand/history-haripunjaya.htm|title=Thailand - 799–1292 - Hariphunchai / Haripunjaya Period|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံကြဴနူဂှ်ညိညဂှ် ကောန်ဗၠာဲ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ အန္တယောတ် ပ္တန်ဍုင် ကေလောင်နခေါန် (Khelang Nakhon) (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖင်) မဒှ်တင်အဓိကဇၞော် ပ္ဍဲကဵု ဝင်ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျမွဲရ။

ကြဴနူ အေဒဳ ၁၀၀၀ တုဲ ဂကူမန်တအ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက်ဒၟံင် ကုဂကူသေံ မပြံင်လုပ်မံင် နူကဵုသၟဝ်ကျာ အဆက်ဆက် ကေုာံ ဂကူခမေန် မလုပ်ဗတိုက်ဒၟံင် နူကဵု အေန်ပါယျာခမေန် နူလပါ်ဗမံက်ရ။ ဂကူမန် နူဒွါရဝတဳ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။ ဂကူမန်ဒွါရဝတဳ ညးတအ် ဆောံလေင်အာ ရးနိဂီုလဝညးတအ် ၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀။ ဂကူမန်မသှ်ေၜက်ဒၟံင် နူဒွါရဝတဳဂှ် လၟုဟ်ညးတအ် ကော်စ ညးတအ် [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ဂကူညးဂူ]] လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသ အိသာန် (ရးနိဂီုသေံ)။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်အာ ပ္ဍဲကာလပၞာန်၊ ဒးဒုင်ရပ်ဏာ နဒဒှ်ဂၠုဲ ညးသၟေဟ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဂကူတၞဟ် (ဗွဲတၟေင်ဂကူသေံ)တုဲ လၟုဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ။ ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာဂှ်လေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ဒးဒုင်ဆက် လၞိန်ဗပိန်ကဵု ဂကူသေံ ပ္ဍဲကဵုဒေသသၟဝ်ကျာပၠန်ရ။ 
[[File:Myazedi-Inscription-Mon.JPG|thumb|234x234px|Myazedi inscription|လိက်တၟအ်မန် စေတဳမြ (အေဒဳ ၁၁၁၃) မချူလဝ် နကဵုဘာသာမန် ပ္ဍဲဗုကာံ။ မဒှ်လိက်တၟအ်မန် ခေတ်တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုဗၟာ]]

ဂကောံမၞိဟ်မန် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗုကာံ သၟိင်ယၟုမြဟ် မၞိဟ်မတီဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် သၟိင်အနုရုဒ္ဓ (အနဝ်ရထာ)၊ သၞာံ ၁၀၇၉ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝ ပကင်ရင် ဍုင်ဗုကာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၈၄ဂှ် အဝဵုဍုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီ ကဵုသကိုပ်ပၞာန်ဂကူဗၟာတုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဂှ် အခိင်ကာလ ညးမဒှ်သၟိင်ဂှ် ကလိဂွံ မဟိမုတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ။ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်သၟိင်မန် လက်ကြဴအိုတ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ရ။ သၟိင်တြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇဂှ် ဒှ်သၟိင်ဂကူဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ လက်ထက်သၟိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသြဇာဗုကာံ စှ်ေစိုပ်ကၠုင် စဵုကဵု ဒေသရးနိဂီုဗၟာ လပါ်သၠုင်ကျာ စဵုကဵု ထဝါဲရ။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Monzel|first1=Bee Htaw|title=Epigraphy as a source for history of Old Burma, Advancing Southeast Asian Archaeology 2019, Selected Papers from the Third SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology, Bangkok, Thailand 2019|date=2019|publisher=SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-7961-48-4|url=https://www.academia.edu/44918001/Epigraphy_as_a_source_for_history_of_Old_Burma|page=53 - 62}}&lt;/ref&gt; ဆဂး ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူမၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်ဖိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite book | last=Harvey| first=G. E.| title = History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824 | publisher=Frank Cass &amp; Co. Ltd | year = 1925 | location = London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last=Htin Aung | first=Maung | title=A History of Burma | url=https://archive.org/details/historyofburma00htin | url-access=registration | publisher=Cambridge University Press | location=New York and London | year=1967}}&lt;/ref&gt;
ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျဂှ် သၟိင်အာဒိတျရာဇ် ပကင်ရင်ဍုင် (ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စ)၊ နွံကဵုဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အာဗတိုက်ပၞာန် ကုဍုင်အင်္ကာရ (ဍုင်ခမေန်) မဒှ်အခိင် သၟိင်သုရိယဝမာန် ဒုတိယ မပကင်ရင်ဒၟံင်ဍုင်၊&lt;ref&gt;{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; တုဲပၠန် ဒက်ပ္တန် ကျာ်စေတဳဇၞော် ဟာရိဉ္ဇယျစတုပ (လၟုဟ် နွံ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ သၟဝ်ကျာ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၉ သၟိင်မင်္ဂရာဲ{{efn|The name according to historical sources is &quot;Mangrai&quot;, and this is used in most modern scholarly applications. &quot;Mengrai&quot;, popularised by a 1907 publication, is commonly found in popular usage. Also note that 'Meng' means 'Mon' in Tai yuan language.}} ကၠုင်ဝေင် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ၊ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ မနွံကဵု ကြက်ဒြပ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်တုဲ ညးဂစာန်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;Wyatt, D. K. Thailand, A Short History, p. 35–38, Bangkok 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး သၟိင်မင်္ဂရာဲ ဗတိုက်ဟွံမာန်၊ စၞးဂှ် ပလံင်ဏာ မၞိဟ်ဓလုက်ဇကု ဇရေင်ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ။ လအ်ညိ သၟိင်မန်ယိဗ ပတှ်ေအာ လတူမၞိဟ်ဓလုက်ဂှ်တုဲ ခပတိုန်ဒဒှ် အမာတ်ဇၞော် ညးမကဵုကသပ်သၟိင်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://dl.kids-d.org/handle/123456789/1135|title=Chiang Mai : Nop Buri Si Nakhon Ping|author=Ministry of Education|date=1 January 2002|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Janos Jany|page=288|url=https://books.google.com/books?id=-RHcDwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai+ai+fa&amp;pg=PA288|title=Legal Traditions in Asia: History, Concepts and Laws|date=8 April 2020|isbn=9783030437282|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံ ၁၂၉၂ ဂှ် ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျတုဲ ပၠုပ်စုတ် သၟဝ်ရးနိဂီုလာန်နာဇကုရ။ ဖြယိဗ မဒှ်သၟိင်မန် ဟာရိဘုဉ္ဇယျ လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် လပါ်သၠုင်ကျာ အာစိုပ် ဇရေင် လာမ်ဖင်။&lt;ref&gt;{{rp|208–209}} သၞာံကြဴနူဂှ်ညိည ကောန်သၟိင်ယိဗ သၟိင်ဗောက် ညးမဒှ်သၟိင်ဍုင်လာမ်ဖင် ဗတိုက်ဇင်မာဲ နကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်။ သၟိင်သေံ မင်္ဂရာဲ ကဵု ကောန်ညးခြာမ် ပၠပၞာန်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ပၞာန်လာမ်ဖင်။ ကောန်သၟိင်ခြာမ် ကဵု သၟိင်ဗောက် ညးၜါ ပြိုင်ဗဇဵုစိင် (ဝေင်ပၞာန်စိင်) ညးမွဲအဲမွဲ ပ္ဍဲ ခဴမုန် (Khua Mung) မဒှ်ကွာန် မနွံ ဗဒါဲလာမ်ဖုန်ရ။ သၟိင်ဗောက် ကျဒးဒြေပ်ဒဴတိတ်မံင် ဇရေင်ဒဵု (Doi Khun Tan mountain)၊ ဆဂး ညးဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ဂစိုတ်ထောအ်ရ။&lt;ref&gt;ပၞာန်သၟိင်မင်္ဂရာဲ လုပ်သီကေတ် ဍုင်လာမ်ဖင်၊ သၟိင်ယုဗဂှ် ဒဴတိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာ အလန်ဏအ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဖိတ်သနုလောက် (Phitsanulok)။ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင်တအ်ဂှ် ကၠာဲကၠက် ဒှ်အာသေံလာန်နာအိုတ်ရ။ သေံလာန်နာတအ်ဂှ် လွဳစ အက္ခရ်မန် ကေုာံ ဗုဒ္ဓဘာသာမန်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/34506710/544360.pdf|title=Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline|access-date=26 February 2021|author=Winai Pongsripian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://pathsunwritten.com/thailand-dvaravati-culture/|title=Cultural Profile: Dvaravati, Ancient Thailand's Lost Civilization|author=Benjamin|date=4 August 2020|access-date=26 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lamphun.go.th/en/information/aboutus/9/history-of-lamphun-province|title=History of Lamphun Province|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ၁၃ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ===
သၞာံ ၁၂၈၇ ဂှ် ရးနိဂီုဗုကာံ သရိုဟ်လီု၊ အဝဵုသြဇာလေဝ် ထောင်ပြိုဟ်ရ။ [[မဂဒူ]]၊ ညးမဒှ် မိမန် အပါသေံ မဒၟံင် ဍုင်ဒုံဝေါအ် ပ္ဍဲရးသဓီု အာပဗၞိက် ပ္ဍဲဍုင်သုခေါဒယာ၊ ဗွဲကြဴ ဒှ်မိတ်ဒါန် ကုကောန်ဝုတ်သၟိင်။ ညးကေုာံ ကောန်ဝုတ်သၟိင် ဒဴစဴကၠုင် ဇရေင် [[မတ္တမ]] တုဲ လလောင်တြး ဍုင်ဗၠးၜးမန်။ ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပြံင်အာ ဇရေင်ဍုင်ဗဂေါ။ ဍုင်ဟံသာဝတဳ နကဵု တၞောဝ်ဝံသညးဂှ် (၁၂၈၇ - ၁၅၃၉) မြဟ်တမ္ညဝ်၊ နကဵု အဝဵုသြဇာကီု သီုကဵု ယေန်သၞာင်ရ။ စိုပ်လက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် (၁၃၈၃ - ၁၄၂၂)ဂှ် အလုံတွဵုရးမန်ဂှ် ပံင်ပ္ကောံဂွံ မွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်ဗၟာအင်ဝ မကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင်မဂၠိုင်ကဵုအလန် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာမာန်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးမိစောဗု (၁၄၅၃ - ၁၄၇၂) ကဵု လက်ထက် တၠညးဓမ္မစေတဳ (၁၄၇၂ - ၁၄၉၂) ဂှ် ဍုင်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်ဗွဲမလောန်ရ။

=== ၁၆ - ၁၇ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ စှ်တြဴဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် အသိင်ဒြဟတ်အဝဵု ဂကူဗၟာ ကလေင်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲတံင်ငူ။ သၞာံ ၁၅၃၉ ဂှ် သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ နူတံင်ငူ လုပ်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ။ ကြဴနူ သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ မစုတိအာတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ကလိဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး မွဲဆိုန်ခဏ၊ သၟိင်ထဝ် ဒှ်ညးပကင်ရင်ဍုင်။ ဆဂး ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ပၠံင်ၜးဏာ ကုသၟိင်ဗၟာဖရင်နံင် နူတံင်ငူ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၅၁ ဂှ်ပၠန်ရ။ သၟိင်ဗၟာတအ် သီဂွံဍုင်မန် ဟံသာဝတဳတုဲ ပြံင်အာစွံ ရာဇဌာနဳ (ဍုင်ဇၞော်) ပ္ဍဲဟံသာဝတဳ (ဗဂေါ)၊ တၞောဝ်သၟိင်တၠမန်ဂမၠိုင် စွံလဝ် အတိုင်သၞောတ်တြေံ နဒဒှ်သၟိင်တၠအိုတ်ရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် လုကဴ ပွိုင် ၜါကၠံသၞာံပြင်င် ဒးမံင်ကၠုင် သၟဝ်အဝဵုသြဇာဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်သၟဝ်ဗၟာဂှ် ကတဵုဒှ်ပၞာန် ကဵုရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ် ကုရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုယခေင်တအ်ရ။ ကြဴနူ သၟိင်ဖရင်နံင် မစုတိအာတုဲ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ညး သၟိင်နန္ဒဂှ် စဍဵုဍိုက်ကၠုင် ဂကူမန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၈၄ ဗလးဏာ အမာတ်မန်ၜါတၠ ဖြကိတ် ကဵု ဖြရာမ် သွက်ဂွံအာ ဂစိုတ်နရာသောန် ညးမဒှ်ကောန်သၟိင်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကြောန် (Kraeng)။ ညးၜါဂှ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ နရာသောန်ဂှ် မဟွံမဲကုဒုဟ်ဒဏ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပံင်ကဵု နရာသောန်တုဲ ဒစဵုဒစးဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Our Wars With the Burmese|last=Rajanubhab|first=Damrong|publisher=White Lotus Co. Ltd|year=2001|isbn=9747534584|location=Bangkok|pages=85–86}}&lt;/ref&gt; တုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒးပဆုဲပြံင် ကဵုအာ ပ္ဍဲဒျူဒျာ။ လကျာ်ဇၞော်မန်မွဲ ဂွံဒှ်အာ ညးမကဵုကသပ် သၟိင်နရာသောန်။

ဍုင်ဗဂေါ မဒှ်ဍုင်ရာဇဌာနဳ အေန်ပါယျာတံင်ငူဂှ် ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူယခေင်တအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၉။ အဝဵုသြဇာဗၟာသရိုဟ်လီုတုဲ ဂကူမန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜးဇကု ပ္ဍဲလပါ်မတ္တမ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၁၆ ဂှ် သၟိင်ဗၟာအနံက်ဖက်လောန်တုဲ ဂကူမန် ကလေင်စိုပ်အာ ဇရေင်သၟဝ်ဗၟာပၠန်ရ။ မန်တအ် ကတဵုသပုန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၁ ဆဂး သပုန်မန်တအ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာပျေမေန်။ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်သေံတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်သေံ ကရေက်လပါ်ပလိုတ်။ သကိုပ်ပၞာန်မန် မဒဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုင်သေံတအ်ဂှ် လုပ်ယိုက်ဂၠေင် သၟဝ်ပၞာန်သၟိင်ဨကရာဇ်သေံဂမၠိုင်ရ။ 

=== ၁၈ - ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် အဝဵုသြဇာဗၟာ ဟွံညိင်ဝတ် လဆောဝ်တိုန် လဆောဝ်စှ်ေ။ ဂကူမန်တအ်လေဝ် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်ကၠုင်ဒၟံင် အဆက်က်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၄၀ ဂှ် မန် ကဵု သေံကေဲ ပံင်တောဲတုဲ ဗတိုက်တုဲ မန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜး ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမာန်ကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ လကျာရာံ နူတံင်ငူဂှ် ခပတိုန် နဒဒှ် ဨကရာဇ်တုဲ စၞးညးဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၇၄၇ ဂှ် ခပတိုန် တၠညးဗညာဒလ ရ။ နကဵုအရီုအဗင် ပြင်သေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် အာသီဂွံအာ သီုကဵု ဍုင်ဇၞော်ဗၟာ ဍုင်အင်ဝ။ စိုပ်သၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ် ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်ပလီုထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျရ။ အခိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ မလုပ်သီကေတ် ဍုင်ဗဂေါဂှ် ဂစိုတ်ထောအ် ဂကူမန် ဂၠိုင်ကဵုလက် သီုကဵု ခမဳသင်၊ ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ကေုာံ ကောန်င္ၚာ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗဂေါသၟးဂှ် အံင်ဇဲယျ ဂစိုတ်ထောအ် လကျာ် ၃၀၀၀ ပြင်င်။&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kiernan|first=Ben|title=Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000|publisher=Melbourne University|year=2008|isbn=9780522854770|pages=148–154}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Harvey|first=G E|title=History of Burma|publisher=Asian Educational Services|year=2000|isbn=9788120613652|pages=235}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Smith|first=Donald Eugene|title=Religion and Politics in Burma|publisher=Princeton University Press|year=2015|isbn=9781400878796|pages=35}}&lt;/ref&gt; ခမဳသင် မဂၠိုင်ကဵုလက် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမ္ၚးဍုင်။ ဒပ်ပၞာန်အံင်ဇဲယျဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် နူကဵု ပၞာန်ဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)။ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသၟိင်ဗၟာ သကာတ်မြဟ် ဓဇန်ဗွဲမလောန်၊ ဂကူမန် ဒးဒုင်ဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံ ကေုာံ လာန်နာ။ စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ဗၟာသေန်ဖျူသေန် မပကင်ရင်ဍုင်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ကတဵုသပုန် ကလေင်ပၠန်ကဵု ဗၟာ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်၊ ဆဂး ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီပလီုဏာကဵု သၟိင်ဗၟာရ။ မန်တအ် ကလေင်ပၠန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ ဆဂး သပုန်မန်ဂှ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ပၠန်ရ။ အခိင်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံပၠန်ရ။
[[File:Buddha Yodfa Chulaloke portrait.jpg|left|thumb|237x237px|[[သၟိင်ရာမ ပထမ]] – ညးမဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်သေံ စက္ကရဳ]]
မွဲလပါ်ဂှ် ကြဴနူ ဒျူဒျာ ဒးဒုင်ပလီုကဵုဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၆၇ တုဲ ကောန်သၟိင်မန်ၜါတၠ ဖြပိဆာဲ ကဵု ဖြစက္ကရဳ ညးမပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ နူသၞာံ ၁၅၈၄တေအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးမကဵုကသပ် ဨကရာဇ်သေံ တက်သိန် လပါ်တဲပုင် ကဵု လပါ်တဲပါဲ၊ ညးတအ် ရီုဗင်သေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Siamese Melting Pot|last=Roy|first=Edward|publisher=Flipside Digital Content Company Inc|year=2018|isbn=978-9814762854}}&lt;/ref&gt; အလဵုဇကု သၟိင်တက်သေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူသေံကြုက်ကဵုမန်၊ မိနော်ညးဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်တၠဂကူမန်ရ။

ကြဴနူ တၞောဝ်သၟိင်တက်သိန် မလီုအာတုဲ ဖြစက္ကရဳ ဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳတုဲ တိုန်နန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၂ ဂွံဒုင်ယၟု ရာမ ပထမ။ သၟိင်ရာမ ပထမဂှ် ဒှ်ကောန်ထံင်ဒဳ (Thongdi)၊ ထံင်ဒဳဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တၞောဝ်ဗဳဇသၟိင်တၠ ပ္ဍဲကဵု နန်ဒျူဒျာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၃၇ ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Christopher|first=Baker|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=26 and 309}}&lt;/ref&gt; ဂၞကျာ် သၟိင်ရာမ ပထမ ဂှ် အမာရိနဒြာဂှ် ဒှ်ကောန်သေဋ္ဌဳဂကူမန် မပြံင်လုပ် ဍုင်သေံ နူကဵုဍုင်မန် နူအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ရ။ သၟိင်ရာမ ပထမ ပတန်ဍုင်ၜင်ကံက်တုဲ ဍုင်ဇၞော် နူကဵု ထောန်ဗူရဳဂှ် ပြံင်အာစွံ ပ္ဍဲၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ အခိင်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒဴလုပ်ဍုင်သေံဂှ် ကောန်စဴညး ကောန်သၟိင်မံင်ကုတ် (ဗွဲကြဴ ဒှ်သၟိင်ရာမစတုတ္ထ)ဂှ် အလဵုဇကုညး အာဒုင်တၠုင် ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲပယျဵုကျာ်ပိ။ တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳ မဒှ်တၞောဝ်သၟိင်သေံလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူမန်ရ။

ကောန်မန် ပ္ဍဲဍုင်သေံတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ပဒတဴဒၟံင် ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်သေံ ဗီုကဵု နန်ထဗူရဳ၊ သမုတ်ပြကာန်၊ ၜင်ပေါင်။ မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ကျာ်အခိုက်မန်အိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Desakura|date=2020-05-27|title=Wat Suthatham Temple in Samut Songkhram, Thailand|url=https://stationremodel.com/2020/05/27/wat-suthatham-temple-in-samut-songkhram-thailand/|access-date=2020-08-07|website=Stationremodel|language=en}}&lt;/ref&gt; အခိင်လအ်ကၠုင် မန်ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန်ဇကု ဟွံဂွံ ဟီုဂး အရေဝ်သေံကီုလေဝ် နကဵု အခိုက်ကၞာဂှ် မင်မဲဒၟံင် တၞောဝ်ဗဳဇမန်ဇကုဖိုဟ်ကီုရ။&lt;ref&gt;[http://www.bangkokpost.com/print/928173/ Wat's the centre of Mon tradition - Bangkok Post]&lt;/ref&gt;

=== ၁၉ - ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ===
[[File:Mon woman, 1904.gif|thumb|ဗီုရုပ် ညးဗြဴမန် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄|231x231px]]
ကြဴနူ ပေါဲဗတိုက် အကြာဗၟာ ကဵု အေင်္ဂလိက် မကတဵုဒှ် မဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)ရ။ ကြဴနူ ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၅၂ တုဲ ဒေသဂကူမန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဗြိတိန်ပေင်င်ရ။ မန်တအ်လေဝ် ဂွံတိတ်ဗၠးၜး နူဘဝသၟဝ်ဗၟာရ။ ဘဝဂကူမန် သၟဝ်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂမ္စိုတ် နကဵုမၞိဟ်ဂၠိုင်င် ဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ဂကူမန် ဗွဲဂမၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ရးနိဂီုသေံ သွက်ဂွံဗၠးဘဲလမျီုရ။ ဗြိတိန် မသီကေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂကူမန် ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ပတၟေင် ကုတ္ၚဲပတန်ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲဂိတုမာဃ် မွဲစွေက်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ 

ဒေသမန် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ အင်္ဂလိက်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဂကူမန်တအ် စဒစဵုဒစးကၠုင် ကဵုအင်္ဂလိက် ညးမပကဝ်လဝ်နဳတအ်ရ။ ကာလဍုင်ဗၟာ မကလိဂွံ ဍုင်သၠးၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ် ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင်။ ဥူနု ညးမဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရးနိဂီုဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ် တးပါဲ သွက်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုဂကူမန်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စတဝ်စၞေဟ်ကၠုင် နကဵုလွဟ် နကဵု သၟဝ်ပၠတရဴ ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ နူစ သၞာံ ၁၉၆၂ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ရ။ ဗော်သဵုယှေဝ်လေစ်ဂၠံင်တရဴဗၟာ (Burma Socialist Programme Party - BSSP) ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပိုင်ခြာကဵု [[တွဵုရးဍုင်မန်]] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသ မကရေက်ပတိတ် နူကဵု ခရိုင်တၞင်သဳ ကဵု ရးဗၟာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဆက်နွံကၠုင်ဒၟံင်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ရ။

=== ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ===
လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် အပ္ဍဲ ရးနိဂီုဗၟာမ္ဂး လုပ်လၟိဟ် ဂကူကောန်ဍုင်အရင်အဓိကမွဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံမွဲရ။&lt;ref&gt;မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာ တုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ကော်စ ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး မန်ဍုင်သေံ။{{sfn|Foster|1973|page=211}}&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ngamying|first=Dusittorn|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; အတိုင် သမ္ၚေဝ်ဗဳဇ မထ္ၜးလဝ်မ္ဂး ဂကူမန် မနွံပ္ဍဲ လဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ ကဵု ဂကူမန်မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲရးနိဂီု ဗွဲကြဴတအ်ဂှ် တၞောဝ်ဗဳဇကြပ်ရေင်သကအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020|title=Close genetic relationship between central Thai and Mon people in Thailand revealed by autosomal microsatellites|journal=Int J Legal Med|doi=10.1007/s00414-020-02290-4|last1=Srithawong|first1=Suparat|last2=Muisuk|first2=Kanha|last3=Srikummool|first3=Metawee|last4=Kampuansai|first4=Jatupol|last5=Pittayaporn|first5=Pittayawat|last6=Ruangchai|first6=Sukhum|last7=Liu|first7=Dang|last8=Kutanan|first8=Wibhu|volume=135|issue=2|pages=445–448|pmid=32281021|s2cid=215741324}}&lt;/ref&gt;

ဟိုတ်နူ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုင် ကြဴနူ ဍုင်ဗၟာမကလိဂွံဗၠးၜး နူဗြိတိန်တုဲ ဂကူမန် နူကဵု ဒေသမုက်ပၞာန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အာ ရးဍုင်ပထမဂမၠိုင် နူကဵု ဗဒိုပ်ညးလလဴ အကြာပယျဵုဗၟာ-သေံ ကဵု ရးနိဂီုမလေရှာတအ်ရ။ ကောန်မန် နူရးနိဂီုဗၟာ ပြံင်စိုပ်အာပဒတဴ ပ္ဍဲရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန် (ဂကောံမၞိဟ်ဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ တွဵုရးအေန်ဒိယာန္နာ၊ ဍုင်ဖောတ်ဝိုင်၊ ဂၠိုင်အိုတ်ဒုတိယဂှ် တွဵုရးသြဟိသြ ဍုင်အခြောန်၊ ဍုင်အဝ်သတြေလဳယာ၊ ခနေဒါ၊ နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်၊ ဝှေန်လာန်၊ သွိတ်ဒေန်၊ ကေုာံ နေတာလာန်တအ်ရ။

==အရေဝ်==
{{Main|မန်}}
[[File:Myakan-inscription.jpg|alt=|thumb|210x210px|လိက်တၟအ်မန် နူကၟာမြကာန် (၁၀၈၄ - ၁၁၂ အေဒဳ)]]
အရေဝ်[[မန်]]ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နိစ် (Monic) မဒှ်တၞောဝ်အရေဝ် အဝ်သတြောအေရှတိစ် (လဆောဝ် ကော်စ ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ) မဒှ်အရေဝ် မကြပ် ကုအရေဝ် ဂကူ [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ]] သ္ၚောဲနူဂှ်ညိမ္ဂး ကြပ်ညောန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာခမေန် ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်။ အက္ခရ် ဂကူမန်တအ် မချူဂှ် ဒှ်အက္ခရ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူအက္ခရ်ဗြဟ္မဳ မကၠုင်နူ အိန္ဒိယ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဘာသာတြေံအိုတ်ဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲရ။ 

အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အရေဝ်မန်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံ (Tai Tham alphabet) ကဵု အက္ခရ်ဗၟာဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု အက္ခရ်မန်တြေံ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံဂှ် စဒၟံင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဘာသာသေံသၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်ဘာသာသေံလူ၊ အရေဝ်ဘာသာခုန် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာလဴ။ အက္ခရ်ဗၟာဂှ် စကာဒၟးင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံ၊ ဘာသာကရေင်သဂဝ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်တအ်ရ။

လိက်သေံ (သေံဒေသလဒေါဝ် ကဵု သၠုင်ကျာ) ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအက္ခရ်ခမေန် ဂၠိုင်နူ အက္ခရ်မန်တုဲ မဝေါဟာရသေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Baker|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=3–4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook|last=Haspelmath|first=Martin|publisher=Walter de Gruyter|year=2009|isbn=978-3110218435|pages=602}}&lt;/ref&gt; ဂကူဗၟာတအ်လေဝ် ဂၠေအ်လဝ် မဝေါဟာရမန် ဗွဲဂမၠိုင်ကီုရ၊ ဗွဲတၟေင် ဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု ပရေင်ပကင်ရင်၊ ပရေင်ကွတ်၊ ဗွိုက်လတက်၊ စၞ ကေုာံ ပကဴဂမၠိုင်ရ။ 

အခိင်လၟုဟ်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အရေဝ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵုဗွဝ်စှ်ော လပါ်လက်ကြဴဏအ် ဟိုတ်နူ လၟိဟ်မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန် အောန်စှ်ေဒၟံင်တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် မဒးဒုင်ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင် အရေဝ်မဒးဂွိင် သွက်ဂွံကၠေအ်ကၠက် နကဵုယူနေစ်သကဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNESCO Atlas of the World's Languages in danger|url=http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-2222.html|access-date=2020-06-03|website=UNESCO}}&lt;/ref&gt;


{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ Caption text
|-
! ရး !! ခရိုင် !! ပွိုင်ဍုင် !! လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် !! တၟအ်ကၠံ မနွံပ္ဍဲ ပွိုင်ဍုင်ဂှ်
|-
| မန် || သဓီု || ကျာ်ထဝ် || 745 || 0.82% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_7.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံခရိုင် မြို့နယ်အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာန၊ ကျိုက်ထိုမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ၜဳကလေင် || 351 || 0.19% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_content-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံခရိုင် မြို့နယ်အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာန၊ ဘီးလင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || သဓီု || 6651 || 2.28% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_9.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံခရိုင် မြို့နယ်အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာန၊ သထုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|-
| ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ || ဥပမာ
|}

==ယေန်သၞာင်==

=== သင်္ကေတ ===
[[File:Shwedagon Crown.JPG|thumb|220px|ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ် ဨကရာဇ်ဗြဴ တၠညးမိစောဗု၊ လၟုဟ် မနွံပ္ဍဲ V&amp;A Museum၊ ဍုင်လာန်ဒါန်၊ ရးနိဂီုအင်္ဂလာန်။]]
သင်္ကေတဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်[[ၜိုပ်၊ ဂစေံ|ၜိုပ်]] နကဵု ဗီုပါဠိ ကော်စ ဟံသာ မဒှ်ဂကူဒဏ္ဍာရဳ မနွံဗီုပြင် မတုပ်ကဵု အဟာန်။ ၜိုပ်ဂှ် ဗၟာတအ်ကော်စ ''hintha'' ({{lang-my|ဟင်္သာ}}, {{IPA-my|hɪ́ɰ̃θà|IPA}}) သေံကော်စ &quot;ဟောင်&quot;(หงส์)။ ၜိုပ်ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတ တွဵုရးဍုင်မန်ကီု သီုကဵု ရးဗဂေါ မဒှ်ဍုင်မန်တြေံရ။ တုဲပၠန် ဍုင်ပက်ကြေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ မဒှ်ဒၞာဲဂကူမန် မပဒတဴဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် သင်္ကေတဍုင်ဂှ် ရုပ်ၜိုပ်ကီုရ။ 

=== ဂဳတ ===
[[File:Kong mon គងមន or Khong mon ฆ้องมอญ.jpg|thumb|260px|ဗာတ်ကိုင်]]
[[File:Kyam at Mon Buddhist Temple Fort Wayne.jpg|thumb|210px|ကွိင်ကျာံ]]
ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင်မန်ဂမၠိုင် လပါ်ဂဳတ၊ လမၠေဟ်၊ ဒမျေဟ်တအ်ဂှ် လမၠေဟ်/လှ်ေကလော်၊ ကွိင်ကွိုက်မ္ဂး ဗီုကဵု ကွိင်ကျာံ၊ ဗာတ်ကိုင်၊ စံင်တအ်ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်အာဲကၟာဲ နူတမ်မူလဂကူမန်ရ။ လမၠေဟ်မွဲတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်လှ်ေထ္ၜး ပ္ဍဲကဵု သဘင်၊ ပေါဲဇာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂဳတအခိုက်ကၞာမန်ဂှ် နွံကဵု ကွိင်ကွိုက်ဂကူနာနာ မပ္တံကဵု ကွိင်ကျာံ၊ မံင်၊ ကလောတ်၊ စံင်၊ ဖံနာနာသာ်ရ။&lt;ref name=&quot;td&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.unesco-ichcap.org/kor/ek/inc/pdf/mon.pdf|title=Making Inventory of Craftsmanship and Performing Arts of Mon Traditional Musical Instruments|access-date=16 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== သဘင်ဂမၠိုင် ===
ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်မ္ဂး ဂကူမန် ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲခရိုင်ဖြပဍေင်တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်အတး နကဵုအခိုက်ကၞာမန် ကေုာံ ပြဝေဏဳနာနာသာ် ဗွဲတၟေင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Songkran 2020 in Thailand - Dates|url=https://rove.me/to/thailand/songkran|access-date=2019-09-04|website=rove.me|language=en}}&lt;/ref&gt;ပ္ဍဲဍုင်သေံမ္ဂး သဘင်ဗလးကထိုန် (Loi Khamod festival)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_14572|title=ปริศนาโบราณคดี : ประเพณี &quot;ลอยหะมด&quot; ของมอญหริภุญไชย คือต้นกำเนิด &quot;ลอยกระทง&quot; ในสยาม?|date=13 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/lamphun/ewt_news.php?nid=540&amp;fbclid=IwAR3MD1Wvj3ZxrIWMaLKtjK5FF_GSi8ZN5ZbXJ6ERh8bub8fgi-5aHxYe53Y|title=ประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ประจำปี 2559|date=10 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG201108073719199|title=เทศบาลตำบลต้นธง จังหวัดลำพูน สืบทอดงานประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ซึ่งครั้งนี้ได้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 6 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการ อนุรักษ์ และสืบสานประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป|access-date=28 February 2021|date=8 November 2020|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ပူဇဴပၟတ် (ပတိုန်ဂီု)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bangkokpost.com/vdo/thailand/233393/rocket-of-mon|title=Rocket of Mon|date=23 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/phatumthani/ewt_news.php?nid=403&amp;filename=index|title=ประเพณีการจุดลูกหนู|date=1 July 2019|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ဗဝ်သၟုတ်က္ၜင်၊ &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nationthailand.com/noname/30354455|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=14 September 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tatnews.org/2018/06/mon-floating-boat-festival-2018/|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=27 June 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thaitravelblogs.com/2018/07/mon-floating-boat-festival-2018-from-23-to-25-september-in-sangkhlaburi/|title=Mon Floating Boat Festival 2018 from 23 to 25 September in Sangkhlaburi|date=4 July 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; သဘင်ကဝါ်ၜိုပ် ကေုာံ ဇၞောဝ်။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thai-blogs.com/2011/04/14/parade-of-the-centipede-flags-and-swans/|title=Parade of the Centipede Flags and Swans|date=14 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/chachoengsao/ewt_news.php?nid=314&amp;filename=index|title=ประเพณีแห่ธงตะขาบ|date=11 April 2017|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thailandexhibition.com/Eat-Travel/1065|title=เที่ยวชมประเพณี แห่หงส์ ธงตะขาบ พระประแดง|date=18 April 2018|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mon Cultural Festival in Thailand|url=http://www.thai-blogs.com/2008/02/09/mon-cultural-festival-in-thailand/|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ilove8riew.com/en/event/%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A/|title=Centipede Flag Parade|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဗွိုက်လတက် ===
[[File:Mon National Day 72 Bago.jpg|thumb|220px|သဘင်တ္ၚဲဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ သၞာံ ၂၀၁၉ ]]
ညးဗြဴမန်တအ်ဂှ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်၊ မန်ဍုင်မန်မ္ဂး ပူလဝ် ပၞးမွဲလပါ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ်ဂှ် ကဵုတကဲ လပါ်ဂတ ကဵု လက်ကြဴ။ မန်ဍုင်သေံမ္ဂး လၜက်လဝ် လတူကအ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ် ကဵုတကဲစှ်ေ လပါ်ဂတမုက်။ အခိုက်လၜက်ယာတ်ဍောတ်မန် ဗီုမန်ဍုင်မန်ဂှ် နကဵု သက်သဳပုရာန် ဂွံဆဵုကေတ် ရုပ်တိ နူဒွါဝတဳ ဒဒှ်ရ ညးဗြဴမန် ခေတ်ဒွါရဝတဳတေအ်လေဝ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=มรดกช่างศิลป์ไทย : งานปูนปั้น|url=https://www.chatnirun.com/%e0%b8%a1%e0%b8%a3%e0%b8%94%e0%b8%81%e0%b8%8a%e0%b9%88%e0%b8%b2%e0%b8%87%e0%b8%a8%e0%b8%b4%e0%b8%a5%e0%b8%9b%e0%b9%8c%e0%b9%84%e0%b8%97%e0%b8%a2-%e0%b8%87%e0%b8%b2%e0%b8%99%e0%b8%9b%e0%b8%b9/}}&lt;/ref&gt; 

ကယျိုင်မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ဗိုက်ဂၠိက် ညံင်ဗီုဗၟာတုဲ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဗိုက်ဗီုအခိုက်သေံ။ ကယျိုင်ဂကူမန်တအ် ထုဲနှဴအာကဵု ကယျိုင်ဂကူတၞဟ် ဟီုမာန်ရ။ 

=== စၞ ===
စၞအခိုက်မန်ဂှ် လုပ်စိုပ်ဓလီုလဝ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု စၞဗၟာ ကေုာံ စၞသေံ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ရ။ စၞယၟုမြဟ်ဒၟံင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ကေုာံ ရးနိဂီုသေံ အခိင်လၟုဟ်ဂှ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူမန်။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ [[ယိုဟ်သ္ၚု]] ဗၟာမကော် (ထမနဲ)၊ ခၞံ၊ [[ပုင်အတး (ပုင်သင်္ကြာန်)]] ပ္ဍဲဍုင်သေံ။ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ ညးတအ်ကော်စ ဗီုသေံ Khao chae (ข้าวแช่) မဒှ် ပုင်ဍာ်မွဲဂကူဂှ် ဒှ်စၞဗွိုင်နန် (ဝါ) စၞဨကရာဇ်ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://travel.cnn.com/bangkok/eat/khao-chae-101-811318/|title=It's khao chae season: How to eat Thailand's classic summer treat|last=Chirapongse|first=Kitty|date=2012|work=CNN|access-date=September 7, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://guide.michelin.com/en/article/features/a-guide-to-royal-thai-cuisine|title=A Guide to Royal Thai Cuisine|website=MICHELIN Guide|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt; ပုင်ဍာ်မန်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်စ (သင်္ကြန်ထမင်း) တုဲ ဒှ်စၞအခိုက်မစ ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mmtimes.com/special-features/234-thingyan-2017/25640-how-to-spend-long-thingyan-holidays.html|title=How to spend long Thingyan holidays|date=2017-04-07|website=The Myanmar Times|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt;

ဖရံက်က သေံမကော် ဖၠရ (Pla ra)ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sukphisit|first=Suthon|date=9 June 2019|title=An acquired taste|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/life/social-and-lifestyle/1692012/an-acquired-taste|access-date=16 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဝေင်တြေံ ===
ဝေင်ဗွဲမဂၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ကၠုင်နူတမ်မူလမန်။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဝေင်ဟနိ/ဝေင်ဂနိ ကေုာံ ဝေင် (saba tossing game) ကဵု ဝေင်ပၞုက်ယာတ် (Mon Son Pa)ဂှ် ဒှ်ဝေင်အခိုက်မန် မၞိဟ်မဒးဂၞပ်ဂၠိုင်တုဲ နကဵု ယူနေစ်သကဝ် (UNESCO)လေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် [[အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု]] မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Intangible Cultural Heritage|url=http://www.unescobkk.org/culture/ich/children-games/games/by-research-sites/bkk/|website=UNESCO Bangkok}}&lt;/ref&gt;

== ဗီုဂမၠိုင် ==
&lt;gallery&gt;
File:Burmese Ramayana dance.jpg|A theatrical performance of the Mon dance
File:Lorchestre thaïlandais piphat mon (musée de la musique) (3771128467).jpg|Mon musical instruments
File:Mon Drum.jpg|A student playing Mon Drum in Thailand
File:Mon people girls in traditional dress.jpg|Mon girls in traditional [[folk costume]]
File:Ngapyawbaung.jpg|Mon banana pudding
File:KhaoChae.JPG|Mon inspired ''Khao Chae''
File:Htamanè.JPG|''[[Htamanè]]'' glutinous rice
File:Khao khluk kapi, Pathum Thani, 2018-04-02 (3).jpg|Mon inspired [[Khao khluk kapi|Khao Khluk Kapi]] dish
File:Khanom Chin - Thai rice noodles.JPG|''Khanom Chin'' rice noodles
File:Nga paong thohk with a spoon.jpg|''Nga baung thohk'' (steamed fish dish wrapped in banana leaves)
File:Flag of Mon State (2018).svg|[[Mon State]] flag drawn by the Burmese government, [[Hamsa (bird)|Hongsa]] (the symbol of Mon people)
File:Mon Traditional Flower-garlands.jpg|Mon Traditional Flower-garlands
File:8th Mon Youth Day at night 27-Dec-2019.jpg|Celebration of Mon Youth Day in Myanmar (2019)
File:Shwedagon Pagoda 2017.jpg|[[Shwedagon Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Photo of Zingyaik pagoda, Paung township, Mon State.jpg|[[Zinkyaik Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] on the top of Zinkyaik Mountain, [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Chompoo-Veth-(2).jpg|Mon [[Rattanakosin]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Chomphuwek]], [[Mueang Nonthaburi District|Nonthaburi, Thailand]]
File:Nai Mueang, Mueang Lamphun District, Lamphun 51000, Thailand - panoramio.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Phra That Hariphunchai]], [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Wiang Tha Kan Compound 9.jpg|The remains of an ancient walled town of the [[Hariphunchai|Hariphunchai Kingdom]], Wiang Tha Kan, founded approximately 1,000 years ago located in [[San Pa Tong District|San Pa Tong District, Chiang Mai, Thailand.]]
File:Lampangluang1.JPG|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lampang|Lampang, Thailand]]
File:Wat_JamaDevi.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Ananda-Temple-2.JPG|[[Ananda Temple]], The fusion of Mon and Indian architecture located in [[Bagan]], [[Myanmar]]
File:Kanbawzathadi_Palace_-_Bago,_Myanmar_20130219-01.jpg|Mon-style architecture located in [[Bago, Myanmar|Bago]], [[Myanmar]]
File:Shwedagon pagoda, Yangon, Myammar.jpg|Mon-style architecture located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Golden Rock (28249624117).jpg|[[Kyaiktiyo Pagoda|The Golden Rock Stupa]] located in [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Wat Chiang Yeun chedi 2.jpg|[[Hamsa (bird)|Hongsa]] pole with Centipede flag
File:ကွာင်ကံက်တဲ.jpg
File:ကွာင်ခဝ်ဂဒဵု.jpg
File:ကွာင်ခေါ်.jpg
File:ကွာင်စုတ်ပၟတ်.jpg
File:ကွာင်တဲတၞး.jpg
File:ကွာင်ဗြာတ်.jpg
File:ကွာင်ဟကဵု.jpg
File:ကွာင်အဝေက်.jpg
File:ဒၠောံဍာ်ဗံၚ်.jpg
File:ကွာင်ကောန်န.jpg
File:သတ်တာ.jpg
&lt;/gallery&gt;

==နိဿဲ==
===Citations===
{{reflist}}

===Sources===
{{refbegin}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=1|date=1991|pages=31–84}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_2h_Bauer_MonEpigraphyII.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy II|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=2|date=1991|pages=61–80}}
*{{Cite book|first=Franklin|last=Huffman|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:31-84.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=31–84|chapter=Burmese Mon, Thai Mon, and Nyah Kur:a synchronic comparison}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:155-176.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990a|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=155–176|chapter=Numismatics, dialectology, and the periodization of Old Mon}}
*{{Cite book|first=David|last=Thomas|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:177-179.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=177–179|chapter=On early Monic, Vietic and Bahnaric relations}}
*{{Cite book|first=Donald|last=Swearer|chapter=Buddhism in Southeast Asia|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|editor=Joseph Kitagawa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5LSvkQvvmAMC&amp;pg=PA130|publisher=Routledge|isbn=9780700717620|date=September 20, 2002|pages=119–142}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hoDGBgAAQBAJ&amp;pg=PA14|title=Ethnic Groups Across National Boundaries in Mainland Southeast Asia|date=1990|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=9813035579|editor=Gehan Wijeyewardene|access-date=April 4, 2021|pages=14–47|chapter=Language and Ethnicity: The Mon in Burma and Thailand|doi=10.1355/9789814379366-005}}
*{{Cite book|first=Ashley|last=South|title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|date=October 3, 2002|doi=10.4324/9780203037478|publisher=Routledge; 1st edition|isbn=9780700716098}}
*{{Cite book|first=Patcharin|last=Piumsomboon|chapter=Mon people in Nakhon Ratchasima|title=Good things Korat: Korat's Diaries|volume=3|date=1982|publisher=Office of the National Culture Commission|chapter-url=http://www.koratmuseum.com/download/mon-in-korat.pdf|access-date=February 25, 2021|pages=98–105|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Dusittorn|last1=Ngamying|first2=Ying|last2=Keeratiburana|first3=Pairat|last3=Thidpad|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|issue=1|pages=29–34|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}
*{{Cite journal|first1=Patrick|last1=McCormick|first2=Mathias|last2=Jenny|title=Contact and convergence: The Mon language in Burma and Thailand|volume=42|issue=2|date=2013|pages=77–117|journal=Cahiers de Linguistique Asie Orientale|doi=10.1163/19606028-00422P01}}
*{{Cite journal|first=James A.|last=Matisoff| title=Sino-Tibetan Linguistics: Present State and Future Prospects|journal=Annual Review of Anthropology|volume=20|pages=469–504|year=1991|doi=10.1146/annurev.an.20.100191.002345}}
*{{Cite journal|first=Mathias|last=Jenny|date=2013|title=The Mon language: Recipient and donor between Burmese and Thai|journal=Journal of Language and Culture|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JLC/article/view/20286/17624|volume=31|issue=2|pages=5–33}}
*{{Cite journal|last=Foster|first=Brian|year=1973|title=Ethnic Identity of the Mons in Thailand|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1971/JSS_061_1i_Foster_EthnicIdentityOfMonsInThailand.pdf|journal=Journal of the Siam Society|volume=61|pages=203–226}}
*{{Cite journal|ref=CITEREFNuchprayoon2007 |last1=Nuchprayoon |first1=Issarang |last2=Louicharoen |first2=Chalisa |author3=Warisa Charoenvej |year=2007 |title=Glucose-6-phosphate dehydrogenase mutations in Mon and Burmese of southern Myanmar |journal=Journal of Human Genetics |volume=53 |issue=1 |pages=48–54 |doi=10.1007/s10038-007-0217-3 |pmid=18046504|s2cid=22331704 |doi-access=free }}
*{{Cite journal|last1=Stewart |first1=J. A. |year=1937 |title=The Song of the Three Mons |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=9 |issue=1 |pages=33–39  |jstor=608173 |doi=10.1017/s0041977x00070725}}
*{{Cite journal|first=Chatuporn|last=Petchaboon|title=Food in merit-making ceremonies of Thai-Mon descendants and Mon workers: A case study on food of Sao Kradong Mon community, Bang Pa-in District, Phra Nakhon Sri Ayutthaya Province|journal=Journal of Liberal Arts|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/journal-la/article/view/164044/120663|pages=35–57|volume=10|issue=2|publisher=Prince of Songkla University|date=December 30, 2018|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Watusiri|last1=Jaiklang|first2=Watsaporn|last2=Arayaphan|first3=Nantawan|last3=Muangyai|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/213162/148155|title=Needs and Use of Learning Center and Learning Network of Mon Communities in Lamphun Province|journal=Journal of Human Sciences|volume=20|issue=2|pages=101–132|date=August 30, 2019|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first=Ong|last=Bunjoon|url=http://www.damrong-journal.su.ac.th/upload/pdf/102_5.pdf|title=Ban Thung-Khen: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi|journal=Damrong Journal of the Faculty of Archaeology|pages=115–140|volume=16|issue=2|date=December 20, 2017|access-date=March 1, 2021|language=th}}
{{refend}}

==Further reading==
* {{Cite book |title=Ancient Chiang Mai |chapter=Historic Lamphun: Capital of the Mon Kingdom of Hariphunchai|volume=4|first=Andrew |last=Forbes |author2=Henley, David|year=2012|publisher=Cognoscenti Books|asin=B006J541LE }}
* {{Cite book |title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|last=South|first=Ashley|date=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136129629}}

== Notes ==
{{notelist}}

==External links==
{{Commons category|Mon people}}
* [https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/129 Mon Art and Cultural Centre of Bang Kradi] 
* [http://www.monnews.org/ Independent Mon News Agency]
* [http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/hariphunchai/index.php/en/ Hariphunchai National Museum]
* [https://monmusic.org/ Mon music]
* [https://web.archive.org/web/20060208093247/http://www.kaowao.org/ Kao Wao News Group]
* [http://www.albany.edu/~gb661/ The Mon Information Home Page]
* [https://web.archive.org/web/20050408203116/http://www.eumon.org/inscriptions.php Dating and Range of Mon Inscriptions]

[[Category:မနုဿဗေဒ]]</text>
      <sha1>9qkw0a8bmfbrwt700uqygutzzfc6trv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33651</id>
      <parentid>33650</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T22:39:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>/* အရေဝ် */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="96454" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group
| group            = မန်
| native_name      = {{lang|mnw|မန်}}
| native_name_lang = mnw
| image            = 20200206 150859 Mon Girls in Mawlamyaing Myanmar anagoria.JPG
| image_caption    =ဝုတ်မန်[[ဍုင်မတ်မလီု|မတ်မလီု]]
| flag             = [[File:Flag_of_the_Mon_people.png|border|100px]]
| pop              = {{circa}} ၁.၂ လက်
| region1          = {{flag|Myanmar}}
| pop1             = {{circa}} ၁.၁ လက်{{efn|According to [[CIA Factbook]], the Mon make up 2% of the total population of Myanmar (55 million) or approximately 1.1 million people.}}
| ref1             = &lt;ref name=&quot;CIA geos&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/ |title=The World Factbook|publisher=cia.gov |access-date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| rels             = [[ထေရဝါဒ]] [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| langs            = [[ဘာသာမန်|မန်]]၊ [[ဘာသာဗၟာ|ဗၟာ]]၊  [[ဘာသာသေံ|သေံ]]
| related          = {{ubl|Other [[Austroasiatic languages|Austroasiatic]] groups}}
                {{hlist|item_style=font-size:90%;
                |([[Monic languages|Monic]] – [[Nyah Kur people|Nyah Kur]])| 
                }}
| region2          = {{flag|Thailand}}
| pop2             = ၁၀၀,၀၀၀
| region3          = {{flag|Laos}}
| pop3             = ၁.၀၀၀
}}
'''မန်'''{{lang-my|မွန်လူမျိုး‌}}, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃ lù mjó|pron}}; {{lang-th|[[wikt:มอญ|มอญ]]}}, {{IPA-th|mɔ̄ːn|pron}} {{audio|Mon (TH).ogg|listen}}) ဂှ် ဒှ်ဂကူ ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်{{sfn|Bauer|1990|p=14}} ပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ကရေင်ဍာဲ၊ ရးတၞင်သဳ၊ ရးဗဂေါ၊ ဒေသပါင်ၜဳ ဨရာဝတဳ ကေုာံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဒေသဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ။{{sfn|Bauer|1990|page=19–23}}
&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.efe.com/efe/english/life/mon-thai-minority-who-once-ruled-southeast-asia/50000263-3283779|title=Mon, Thai minority who once ruled Southeast Asia|publisher=Agencia EFE|author=Gaspar Ruiz-Canela|date=June 1, 2017|access-date=September 5, 2019}}&lt;/ref&gt; အရေဝ်ဗဳဇဂကူမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နေစ် (Monic) မဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် သြသတြောအေရှတိစ် (Austroasiatic languages) တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်[[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဨသာန် ရးနိဂီုသေံရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲအရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် အရေဝ်ဘာသာမန် ဓလီုဖ္ဍိုက် ပါလုပ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲအရေဝ်မန်လေဝ် အရေဝ်ဂကူတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ကီုရ။{{sfn|McCormick|Jenny|2013|p=86}}{{sfn|Jenny|2013}}

ပၞောဝ်ကဵု ဂကူကောန်မၞိဟ်ဂမၠိုင် မလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူမန်မွဲလေဝ် ပါဒၟံင်ကီုတုဲ ဒှ်ဂကူမပရးပတန် ညံင်သာသနာ ထေရဝါဒဘာသာဗုဒ္ဓ ဂွံဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသတိဇၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။{{sfn|Swearer|2002|p=130–131}}   ပ္ဍဲကဵု ဒေသရးနိဂီုသေံလၟုဟ်ဂှ် ဂကောံမၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒေသ ရးနိဂီု ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်လဴလေဝ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဂကူမကၠောန်ပ္တိတ် အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Desakura|date=February 24, 2020|title=Where does the Mon Pak Lad shortcut?|url=https://stationremodel.com/2020/01/24/where-does-the-mon-pak-lad-shortcut/|access-date=August 7, 2020|website=Stationremodel}}&lt;/ref&gt; အတိုင်ဝင်မ္ဂး ဍုင်ဇၞော်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုလဴ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဍုင်ၜင်ကံက် ကေုာံ ဍုင်ဝဳယျေန်ကျေန်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မပ္တန်လဝ် နကဵု သၟိင်တၠဂကူမန်အိုတ်ရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂကောံဂကူကောန်ဍုင်အရင် အဓိက ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံရ။&lt;ref name=&quot;efe&quot;/&gt; ကောန်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာတုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်သေံ၊ သေံတအ် ကော်စညးတအ် ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး သေံမန်။{{sfn|Foster|1973|page=211}}{{sfn|Ngamying|Keeratiburana|Thidpad|2014}} မန်ဍုင်သေံ ကဵု မန်ဍုင်မန် ၜါဝွံ ဟီုအရေဝ် ၜိုန်ရ တၠုင်လအာ ရမ္သာင်ဟွံတုပ်ကီုလေဝ် ကၠိုဟ်ရေင်သကအ်။{{sfn|Bauer|1990|p=34}}

==နိရုတ်==
နကဵု ဘာသာဗၟာ ညးချူ ကော် ဂကူမန် &quot;မောန်&quot; (မချူလိက် နကဵု ဘာသာဗၟာ မွန်, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃|pron}})။ ကြဴနူ ဗၟာတအ် သီကေတ် ဍုင်မန်တုဲ ဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် (တလာင်) ''Talaing'' (တလိုင်း)၊ ယၟုမ္ဂး တလာင်ဂှ် သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ယၟု မလက်မွဲတုဲ မန်တအ် ဂိကွေဟ်ဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ ဟံသာဝတဳဟွံဂွံလီု (ကိုပ်ကၠာ ၁၇၅၇) ဂှ် အေင်္ဂလိက်တအ် ကော်စ ဂကူမန် Peguan မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်ဗဂေါ။ ပ္ဍဲခေတ်ကဝ်လဝ်နဳလပါ်စဂှ် ညံင်ရဴဗၟာတအ် မကော်မန် တလာင်ကီု အေင်္ဂလိက်တအ်လေဝ် ကော်ဗက်ဗီုဗၟာ တလာင် (Talaing) ကီုရ။{{sfn|South|2002}} ယၟုမ္ဂး ''Peguan'' (ကောန်ဗဂေါ) ဂှ် ဒှ်ယၟု ကောန်ရးတိုက်ဥရဝ်ပတအ် မကော်စ ဂကူမန် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဇၞော် ဍုင်မန် မဒှ်ဒၟံင် ဍုင်ဗဂေါရ။{{sfn|Bauer|1990|p=16}} စပ်ကဵု မူလ အဓိပ္ပါယ် မအရေဝ် &quot;တလာင်&quot; ဂှ်တုဲ လညာတ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်။ မအရေဝ်ဏအ် ကၠုင်နူ &quot;တေလိင်္ဂ&quot; ဟွံသေင်မ္ဂး ၊ မဒှ် ယၟုဒေသ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်အိန္ဒိယလပါ်အဂၞဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://archive.org/details/MiscellaneousNotesOnTheWordtalaing|title=Miscellaneous Notes on the Word &quot;Talaing&quot;|journal=SOAS Bulletin of Burma Research|date=2006|volume=4|issue=2|page=91−92}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ ကေုာံ ၁၉၄၇၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကူမန်တအ် ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ညံင်ဟွံကဵု စကာ ယၟု &quot;တလာင်&quot; တုဲ ကုညးမစကာဂှ်လေဝ် ဒစဵုဒစးကၠုင် ပိုတ်တ်သကုတ်တ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ယၟုမ္ဂး &quot;တလာင်&quot; ဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ်တုဲ ဆပ္ဍဲလိက်တြေံ မဆေင်ကဵုဝင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဒွက်မဟာဂဳတတအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ မအရေဝ်ဗၟာ &quot;မွန်&quot; ဟီုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာ သီုဂွံ အဓိပ္ပါယ် &quot;မသၠုင်ပြဲ&quot; ကီုရ။ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန်မ္ဂး ၜိုန်ရ ချူ &quot;မန်&quot; ကီုလေဝ် ပတိတ်ရမ္သာင် မောန် {{IPA|/mòn/}})၊ မန်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာပါဠိ ညးချူ (ရာမည) မဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒတန်ဂကူမန်တအ် မပဒတဴ မဒှ်ဒေသလၟုဟ် ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Rāmañña|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100402836|access-date=April 11, 2021|website=Oxford Reference}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wisdomlib.org/definition/ramanna|title=Ramanna, Rāmañña: 1 definition|website=Wisdom Library|access-date=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt; မန်တြေံဂှ် ညးချူ '''ရ္မေည်''' မန်လဒေါဝ် '''ရ္မန်''' {{sfn|South|2002}}
[[en:Kalinga (historical region)]]
ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ညးရန်ကဵု မန်ဒေသနာနာတုဲ ညးပါ်လဝ် မန်ပိဘာသာ မန်ည ({{IPA|/mòn ɲaˀ)}}) နူကဵု ရးဖာသီ (ဒေသပါင်ၜဳဨရာဝတဳ)၊ မန်ဒိုင် ({{IPA|/mòn tàŋ/}}) ဒေသလဒေါဝ် ရးဗဂေါ၊ တုဲ မန်ဒ({{IPA|/mòn tɛ̀ˀ/}}) ဂှ် ရးမတ္တမ မဒှ်ဒေသအဂၞဲ။


==ဝင်==
===ဝင်တမၠာ===
[[File:Ban-talat-Mon-inscription.jpg|thumb|180px|လိက်တၟအ်မန် ၜါန်တလာတ် (၉ ဗွဝ်ကၠံ) မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ ၁၉၆၈၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်တြေံတြဟ် ဗွဲမဂၠိုင်၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဒှ်သက်သဳ သာဓက ဒဒှ်ရ ဂကူမန် ပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ်ရ။ လိက်တြေံ ကေုာံ ကပေါတ်တြေံတအ်ဂှ် လၟုဟ်ထ္ၜးပျးလဝ် ပ္ဍဲကျာ်မၞိက် ဟဝ်ပြကေအ်၊ ဍုင်ဝဳယေန်ကျေန်၊ ရးနိဂီုလဴ။]]
[[File:Map-of-southeast-asia 900 CE.png|thumb|180px|ဗီုတိ အာရှအဂၞဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၉၀၀၊ ရးနီဂီုဟရိပုဉ္ဇယ နကဵုအသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟး]]
[[File:พระนางจามะเทวี - panoramio (1).jpg|thumb|266x266px|ဗီုရုပ် စၟတ်သမ္တီ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ။]]
ဂကူမန်တအ် ပြံင်လုပ်ကၠုင် နူရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၃၀၀၀ ဘဳသဳ မဒှ်မာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Burma in pictures|last=Tun|first=Than}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံဂမၠိုင် မစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှအဂၞဲဂှ် ဂကူမန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ညးမစိုပ်ကၠုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်မွဲတၠရ။ ဂကူမန်တအ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်တုဲ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ဂကူမန်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်ဂှ် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ မဒှ်ဒၞာဲ ဗဟဵုလဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ သီုကဵု ဒေသဨသာန်၊ သြဳဂေါတပူရ မဒှ်ဒေသ လဒေါဝ်ရးနိဂီုလဴ (ခေတ်လၟုဟ် ညးကော်စ သဳခေါတ်တဗောန် Sikhottabong)၊ ဝဳယေန်ကျေန်) ကေုာံ ဒေသဨသာန်ရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုဟရိဘုဉ္ဇယ မနွံဒေသသၟဝ်ကျာရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုသုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{rp|63,76–77}} ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ကျောက်ဆည်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/320401140/Old-Kyaukse-and-the-coming-of-Burmans-by-G-H-Luce|title=Old Kyaukse and the Coing of the Burmans,|author= Luce, Gordon H.|date= 1959|page=139-153|journal=Journal of the Burma Research Society 42, 1}}&lt;/ref&gt; 

ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မကလိဂွံ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ နူကဵု တကအ်သိင်္ဃိုရ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်၊ မဒှ် ကွေတ်ဝါဒ မတၞဟ်ခြာ ကုကွေတ်ဝါဒ ညးတအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညံင်ရဴမန်တအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ဘာသာဟိန္ဒူကီု ဂကူ မဇၞော်မောဝ် အခိင်မတုပ် ကုမန် ဂကူခမေန်၊ ဂကူစမ္ပါတအ်လေဝ် ရှ်ေသှ်ေဒၟံင် သာသၞာဟိန္ဒူကီုရ။ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ညးတအ် စချူလိက် နကဵု အရေဝ်ဘာသာညးတအ်တုဲ လိက်မန် တြေံအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုသရဗူရဳ မကော်ဂး [[နရာဲ၊ ထီု|လိက်တၟအ်ထီုနရာဲ]] မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၅၅၀အေဒဳတေအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on MON Epigraphy|author=Christian Bauer|date=1991|access-date=26 February 2021|page=24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/128261411/Inscription-Narai|title=Inscription Narai
|author=Bee Htaw Monzel|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် ပ္တန်ဍုင် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳစောဖယျာ။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန် ဒွါရဝတဳတအ် ဒးဒုင်ပြံင်အာ လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ပ္တန်ရးဍုင် (city state) ပ္ဍဲကဵု ဖဍေတ် Fa Daet (လၟုဟ် ကော်စ ကလသိန် (Kalasin)၊ ရးနိဂီုသေံ ဒေသဨသာန်)၊ သြဳဂေါတပူရ် (Sri Gotapura) သိခေါတ္တဗေါန် (Sikhottabong) မနွံဗဒါဲ ခေတ်လၟုဟ် ထာကေက် (Tha Khek) ရးနိဂီုလဴ၊ မုန်သူ (Muang Sua) လောင်ပြဗင် (Luang Prabang)၊ ကေုာံ စနြပူရဳ (Chantaburi) (ဝဳယေန်ကျေန်)။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပၞောဝ်ကဵု ရးဍုင်ဂမၠိုင်ဂှ် ဍုင်သြဳဂေါတပူရဂှ် ဒှ်ဍုင် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ်တုဲ ထိင်ပကင်ရင်လဝ် ဗၞိက်ပ္ဍဲဒေသၜဳမာဲခံင်လဒေါဝ်ရ။ ရးဍုင်တအ်ဂှ် နကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒှ်ဒၟံင်တၞဟ်ခြာတဴ ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် နကဵုယေန်သၞာင်မ္ဂး တုပ်သၟဟ်ဒၟံင်ရေင်သကအ် မဒှ်ရးဍုင် မရှ်ေသှ်ေ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ မကၠုင် နူသိင်္ဃိုရ် ဖအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_viravong.pdf |title = HISTORY OF LAOS  |author = Maha Sila Viravond  |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_manich.pdf |title = HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)  |author = M.L. Manich |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်ဝင် &quot;ဍုင်သေံသကုတ်သၟဝ်ကျာ&quot; မ္ဂး ဍုင်လဝ (လၟုဟ် မကော်စ လပ်ဗူရဳ) ဂှ် ဖြကလဝနဒိရှရာဇ် (Phraya Kalavarnadishraj) ညးမကၠုင် နူတက္ကသဳလာ ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၆၄၈ ရ။&lt;ref&gt;Adhir Chakravarti, &quot;International Trade and Towns of Ancient Siam&quot;, ''Our Heritage: Bulletin of the Department of Post-graduate Training and Research, Sanskrit College, Calcutta,''  vol.XXIX, part I, January–June 1981, pp.&amp;nbsp;1-23, nb p.&amp;nbsp;15; also in ''The South East Asian Review'' (Gaya, India), vol. 20, nos.1 &amp; 2, 1995.&lt;/ref&gt; အတိုင်လိက်ဝင်သေံမ္ဂး ဖြကကဗာတ် (Phraya Kakabatr) နူ တက္ကသဳလာ ပ္တန်လဝ် ဍုင်တက် ဟွံသေင်မ္ဂး နခန်ဆာဲသဳ (Nakhon Chai Si)၊  ခုတ်ပတန် စူဠာသက္ကရာဇ်တၟိ ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၆၃၈၊&lt;ref&gt;{{cite book|language=th|title=ตามพรลิงค์ศรีวิชัยอาณาจักรที่ถูกลืม|url=https://books.google.com/books?id=lnRuAAAAMAAJ|isbn=9747115093|author=Sanphet Thammāthikun|publisher=Samnakphim Matichon|date=1995|access-date=March 2, 2021}}&lt;/ref&gt; မဒှ် သက္ကရာဇ် မစကာကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေး စဵုကဵု ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဗွဝ်ကၠံဂှ် ကောန်ညး ဒက်ပ္တန်ဍုင်ဂှ်။ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ လဝ သမၠဲပတိုန် တိရးဇကု လပါ်ဒေသသၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝင် စမ္မဒေဝဳဝံသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်ဍုင်လဝ နူကဵု ဇိုင်သြင်ၜဳစောဖယျာတုဲ စမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်သၟိင်မပကင်ရင် ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖုန်) ကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အကြာအေဒဳ ၇၅၀ - ၈၀၀။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Swearer|first1=Donald K.|title=The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary|date=1998|publisher=State University of New York Press|location=Albany, New York|isbn=0791437752|url=https://books.google.com/books?id=hFCMhlaj4bkC&amp;q=Camadevivamsa&amp;pg=PR9|first2=Sommai|last2=Premchit|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/johnjadd-3524a.appspot.com/o/ySroOyFbNphMLJ9kMTSmDpxsJeX2%2Fpdf%2F1547179111436-RT10_2Ch07%20Camadevi%20Worship%20%20Legend%20Reproduction%20and%20Social%20Space%20Construction.pdf?alt=media&amp;token=fe0a1975-2a1b-41e2-8975-ef030228c936|title=Camadevi Worship: Legend Reproduction and Social Space Construction|date=2017|access-date=26 February 2021|author=Warisara Anantato}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-Z9ODwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai&amp;pg=PT348|title=Discovery of Prehistory Ancient India|isbn=9781532037900|access-date=26 February 2021|last1=Motwani|first1=Dr. Jagat K.|date=22 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/thailand/history-haripunjaya.htm|title=Thailand - 799–1292 - Hariphunchai / Haripunjaya Period|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံကြဴနူဂှ်ညိညဂှ် ကောန်ဗၠာဲ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ အန္တယောတ် ပ္တန်ဍုင် ကေလောင်နခေါန် (Khelang Nakhon) (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖင်) မဒှ်တင်အဓိကဇၞော် ပ္ဍဲကဵု ဝင်ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျမွဲရ။

ကြဴနူ အေဒဳ ၁၀၀၀ တုဲ ဂကူမန်တအ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက်ဒၟံင် ကုဂကူသေံ မပြံင်လုပ်မံင် နူကဵုသၟဝ်ကျာ အဆက်ဆက် ကေုာံ ဂကူခမေန် မလုပ်ဗတိုက်ဒၟံင် နူကဵု အေန်ပါယျာခမေန် နူလပါ်ဗမံက်ရ။ ဂကူမန် နူဒွါရဝတဳ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။ ဂကူမန်ဒွါရဝတဳ ညးတအ် ဆောံလေင်အာ ရးနိဂီုလဝညးတအ် ၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀။ ဂကူမန်မသှ်ေၜက်ဒၟံင် နူဒွါရဝတဳဂှ် လၟုဟ်ညးတအ် ကော်စ ညးတအ် [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ဂကူညးဂူ]] လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသ အိသာန် (ရးနိဂီုသေံ)။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်အာ ပ္ဍဲကာလပၞာန်၊ ဒးဒုင်ရပ်ဏာ နဒဒှ်ဂၠုဲ ညးသၟေဟ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဂကူတၞဟ် (ဗွဲတၟေင်ဂကူသေံ)တုဲ လၟုဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ။ ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာဂှ်လေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ဒးဒုင်ဆက် လၞိန်ဗပိန်ကဵု ဂကူသေံ ပ္ဍဲကဵုဒေသသၟဝ်ကျာပၠန်ရ။ 
[[File:Myazedi-Inscription-Mon.JPG|thumb|234x234px|Myazedi inscription|လိက်တၟအ်မန် စေတဳမြ (အေဒဳ ၁၁၁၃) မချူလဝ် နကဵုဘာသာမန် ပ္ဍဲဗုကာံ။ မဒှ်လိက်တၟအ်မန် ခေတ်တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုဗၟာ]]

ဂကောံမၞိဟ်မန် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗုကာံ သၟိင်ယၟုမြဟ် မၞိဟ်မတီဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် သၟိင်အနုရုဒ္ဓ (အနဝ်ရထာ)၊ သၞာံ ၁၀၇၉ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝ ပကင်ရင် ဍုင်ဗုကာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၈၄ဂှ် အဝဵုဍုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီ ကဵုသကိုပ်ပၞာန်ဂကူဗၟာတုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဂှ် အခိင်ကာလ ညးမဒှ်သၟိင်ဂှ် ကလိဂွံ မဟိမုတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ။ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်သၟိင်မန် လက်ကြဴအိုတ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ရ။ သၟိင်တြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇဂှ် ဒှ်သၟိင်ဂကူဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ လက်ထက်သၟိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသြဇာဗုကာံ စှ်ေစိုပ်ကၠုင် စဵုကဵု ဒေသရးနိဂီုဗၟာ လပါ်သၠုင်ကျာ စဵုကဵု ထဝါဲရ။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Monzel|first1=Bee Htaw|title=Epigraphy as a source for history of Old Burma, Advancing Southeast Asian Archaeology 2019, Selected Papers from the Third SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology, Bangkok, Thailand 2019|date=2019|publisher=SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-7961-48-4|url=https://www.academia.edu/44918001/Epigraphy_as_a_source_for_history_of_Old_Burma|page=53 - 62}}&lt;/ref&gt; ဆဂး ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူမၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်ဖိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite book | last=Harvey| first=G. E.| title = History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824 | publisher=Frank Cass &amp; Co. Ltd | year = 1925 | location = London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last=Htin Aung | first=Maung | title=A History of Burma | url=https://archive.org/details/historyofburma00htin | url-access=registration | publisher=Cambridge University Press | location=New York and London | year=1967}}&lt;/ref&gt;
ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျဂှ် သၟိင်အာဒိတျရာဇ် ပကင်ရင်ဍုင် (ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စ)၊ နွံကဵုဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အာဗတိုက်ပၞာန် ကုဍုင်အင်္ကာရ (ဍုင်ခမေန်) မဒှ်အခိင် သၟိင်သုရိယဝမာန် ဒုတိယ မပကင်ရင်ဒၟံင်ဍုင်၊&lt;ref&gt;{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; တုဲပၠန် ဒက်ပ္တန် ကျာ်စေတဳဇၞော် ဟာရိဉ္ဇယျစတုပ (လၟုဟ် နွံ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ သၟဝ်ကျာ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၉ သၟိင်မင်္ဂရာဲ{{efn|The name according to historical sources is &quot;Mangrai&quot;, and this is used in most modern scholarly applications. &quot;Mengrai&quot;, popularised by a 1907 publication, is commonly found in popular usage. Also note that 'Meng' means 'Mon' in Tai yuan language.}} ကၠုင်ဝေင် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ၊ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ မနွံကဵု ကြက်ဒြပ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်တုဲ ညးဂစာန်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;Wyatt, D. K. Thailand, A Short History, p. 35–38, Bangkok 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး သၟိင်မင်္ဂရာဲ ဗတိုက်ဟွံမာန်၊ စၞးဂှ် ပလံင်ဏာ မၞိဟ်ဓလုက်ဇကု ဇရေင်ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ။ လအ်ညိ သၟိင်မန်ယိဗ ပတှ်ေအာ လတူမၞိဟ်ဓလုက်ဂှ်တုဲ ခပတိုန်ဒဒှ် အမာတ်ဇၞော် ညးမကဵုကသပ်သၟိင်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://dl.kids-d.org/handle/123456789/1135|title=Chiang Mai : Nop Buri Si Nakhon Ping|author=Ministry of Education|date=1 January 2002|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Janos Jany|page=288|url=https://books.google.com/books?id=-RHcDwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai+ai+fa&amp;pg=PA288|title=Legal Traditions in Asia: History, Concepts and Laws|date=8 April 2020|isbn=9783030437282|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံ ၁၂၉၂ ဂှ် ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျတုဲ ပၠုပ်စုတ် သၟဝ်ရးနိဂီုလာန်နာဇကုရ။ ဖြယိဗ မဒှ်သၟိင်မန် ဟာရိဘုဉ္ဇယျ လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် လပါ်သၠုင်ကျာ အာစိုပ် ဇရေင် လာမ်ဖင်။&lt;ref&gt;{{rp|208–209}} သၞာံကြဴနူဂှ်ညိည ကောန်သၟိင်ယိဗ သၟိင်ဗောက် ညးမဒှ်သၟိင်ဍုင်လာမ်ဖင် ဗတိုက်ဇင်မာဲ နကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်။ သၟိင်သေံ မင်္ဂရာဲ ကဵု ကောန်ညးခြာမ် ပၠပၞာန်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ပၞာန်လာမ်ဖင်။ ကောန်သၟိင်ခြာမ် ကဵု သၟိင်ဗောက် ညးၜါ ပြိုင်ဗဇဵုစိင် (ဝေင်ပၞာန်စိင်) ညးမွဲအဲမွဲ ပ္ဍဲ ခဴမုန် (Khua Mung) မဒှ်ကွာန် မနွံ ဗဒါဲလာမ်ဖုန်ရ။ သၟိင်ဗောက် ကျဒးဒြေပ်ဒဴတိတ်မံင် ဇရေင်ဒဵု (Doi Khun Tan mountain)၊ ဆဂး ညးဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ဂစိုတ်ထောအ်ရ။&lt;ref&gt;ပၞာန်သၟိင်မင်္ဂရာဲ လုပ်သီကေတ် ဍုင်လာမ်ဖင်၊ သၟိင်ယုဗဂှ် ဒဴတိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာ အလန်ဏအ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဖိတ်သနုလောက် (Phitsanulok)။ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင်တအ်ဂှ် ကၠာဲကၠက် ဒှ်အာသေံလာန်နာအိုတ်ရ။ သေံလာန်နာတအ်ဂှ် လွဳစ အက္ခရ်မန် ကေုာံ ဗုဒ္ဓဘာသာမန်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/34506710/544360.pdf|title=Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline|access-date=26 February 2021|author=Winai Pongsripian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://pathsunwritten.com/thailand-dvaravati-culture/|title=Cultural Profile: Dvaravati, Ancient Thailand's Lost Civilization|author=Benjamin|date=4 August 2020|access-date=26 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lamphun.go.th/en/information/aboutus/9/history-of-lamphun-province|title=History of Lamphun Province|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ၁၃ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ===
သၞာံ ၁၂၈၇ ဂှ် ရးနိဂီုဗုကာံ သရိုဟ်လီု၊ အဝဵုသြဇာလေဝ် ထောင်ပြိုဟ်ရ။ [[မဂဒူ]]၊ ညးမဒှ် မိမန် အပါသေံ မဒၟံင် ဍုင်ဒုံဝေါအ် ပ္ဍဲရးသဓီု အာပဗၞိက် ပ္ဍဲဍုင်သုခေါဒယာ၊ ဗွဲကြဴ ဒှ်မိတ်ဒါန် ကုကောန်ဝုတ်သၟိင်။ ညးကေုာံ ကောန်ဝုတ်သၟိင် ဒဴစဴကၠုင် ဇရေင် [[မတ္တမ]] တုဲ လလောင်တြး ဍုင်ဗၠးၜးမန်။ ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပြံင်အာ ဇရေင်ဍုင်ဗဂေါ။ ဍုင်ဟံသာဝတဳ နကဵု တၞောဝ်ဝံသညးဂှ် (၁၂၈၇ - ၁၅၃၉) မြဟ်တမ္ညဝ်၊ နကဵု အဝဵုသြဇာကီု သီုကဵု ယေန်သၞာင်ရ။ စိုပ်လက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် (၁၃၈၃ - ၁၄၂၂)ဂှ် အလုံတွဵုရးမန်ဂှ် ပံင်ပ္ကောံဂွံ မွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်ဗၟာအင်ဝ မကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင်မဂၠိုင်ကဵုအလန် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာမာန်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးမိစောဗု (၁၄၅၃ - ၁၄၇၂) ကဵု လက်ထက် တၠညးဓမ္မစေတဳ (၁၄၇၂ - ၁၄၉၂) ဂှ် ဍုင်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်ဗွဲမလောန်ရ။

=== ၁၆ - ၁၇ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ စှ်တြဴဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် အသိင်ဒြဟတ်အဝဵု ဂကူဗၟာ ကလေင်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲတံင်ငူ။ သၞာံ ၁၅၃၉ ဂှ် သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ နူတံင်ငူ လုပ်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ။ ကြဴနူ သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ မစုတိအာတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ကလိဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး မွဲဆိုန်ခဏ၊ သၟိင်ထဝ် ဒှ်ညးပကင်ရင်ဍုင်။ ဆဂး ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ပၠံင်ၜးဏာ ကုသၟိင်ဗၟာဖရင်နံင် နူတံင်ငူ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၅၁ ဂှ်ပၠန်ရ။ သၟိင်ဗၟာတအ် သီဂွံဍုင်မန် ဟံသာဝတဳတုဲ ပြံင်အာစွံ ရာဇဌာနဳ (ဍုင်ဇၞော်) ပ္ဍဲဟံသာဝတဳ (ဗဂေါ)၊ တၞောဝ်သၟိင်တၠမန်ဂမၠိုင် စွံလဝ် အတိုင်သၞောတ်တြေံ နဒဒှ်သၟိင်တၠအိုတ်ရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် လုကဴ ပွိုင် ၜါကၠံသၞာံပြင်င် ဒးမံင်ကၠုင် သၟဝ်အဝဵုသြဇာဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်သၟဝ်ဗၟာဂှ် ကတဵုဒှ်ပၞာန် ကဵုရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ် ကုရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုယခေင်တအ်ရ။ ကြဴနူ သၟိင်ဖရင်နံင် မစုတိအာတုဲ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ညး သၟိင်နန္ဒဂှ် စဍဵုဍိုက်ကၠုင် ဂကူမန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၈၄ ဗလးဏာ အမာတ်မန်ၜါတၠ ဖြကိတ် ကဵု ဖြရာမ် သွက်ဂွံအာ ဂစိုတ်နရာသောန် ညးမဒှ်ကောန်သၟိင်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကြောန် (Kraeng)။ ညးၜါဂှ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ နရာသောန်ဂှ် မဟွံမဲကုဒုဟ်ဒဏ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပံင်ကဵု နရာသောန်တုဲ ဒစဵုဒစးဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Our Wars With the Burmese|last=Rajanubhab|first=Damrong|publisher=White Lotus Co. Ltd|year=2001|isbn=9747534584|location=Bangkok|pages=85–86}}&lt;/ref&gt; တုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒးပဆုဲပြံင် ကဵုအာ ပ္ဍဲဒျူဒျာ။ လကျာ်ဇၞော်မန်မွဲ ဂွံဒှ်အာ ညးမကဵုကသပ် သၟိင်နရာသောန်။

ဍုင်ဗဂေါ မဒှ်ဍုင်ရာဇဌာနဳ အေန်ပါယျာတံင်ငူဂှ် ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူယခေင်တအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၉။ အဝဵုသြဇာဗၟာသရိုဟ်လီုတုဲ ဂကူမန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜးဇကု ပ္ဍဲလပါ်မတ္တမ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၁၆ ဂှ် သၟိင်ဗၟာအနံက်ဖက်လောန်တုဲ ဂကူမန် ကလေင်စိုပ်အာ ဇရေင်သၟဝ်ဗၟာပၠန်ရ။ မန်တအ် ကတဵုသပုန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၁ ဆဂး သပုန်မန်တအ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာပျေမေန်။ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်သေံတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်သေံ ကရေက်လပါ်ပလိုတ်။ သကိုပ်ပၞာန်မန် မဒဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုင်သေံတအ်ဂှ် လုပ်ယိုက်ဂၠေင် သၟဝ်ပၞာန်သၟိင်ဨကရာဇ်သေံဂမၠိုင်ရ။ 

=== ၁၈ - ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် အဝဵုသြဇာဗၟာ ဟွံညိင်ဝတ် လဆောဝ်တိုန် လဆောဝ်စှ်ေ။ ဂကူမန်တအ်လေဝ် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်ကၠုင်ဒၟံင် အဆက်က်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၄၀ ဂှ် မန် ကဵု သေံကေဲ ပံင်တောဲတုဲ ဗတိုက်တုဲ မန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜး ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမာန်ကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ လကျာရာံ နူတံင်ငူဂှ် ခပတိုန် နဒဒှ် ဨကရာဇ်တုဲ စၞးညးဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၇၄၇ ဂှ် ခပတိုန် တၠညးဗညာဒလ ရ။ နကဵုအရီုအဗင် ပြင်သေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် အာသီဂွံအာ သီုကဵု ဍုင်ဇၞော်ဗၟာ ဍုင်အင်ဝ။ စိုပ်သၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ် ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်ပလီုထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျရ။ အခိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ မလုပ်သီကေတ် ဍုင်ဗဂေါဂှ် ဂစိုတ်ထောအ် ဂကူမန် ဂၠိုင်ကဵုလက် သီုကဵု ခမဳသင်၊ ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ကေုာံ ကောန်င္ၚာ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗဂေါသၟးဂှ် အံင်ဇဲယျ ဂစိုတ်ထောအ် လကျာ် ၃၀၀၀ ပြင်င်။&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kiernan|first=Ben|title=Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000|publisher=Melbourne University|year=2008|isbn=9780522854770|pages=148–154}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Harvey|first=G E|title=History of Burma|publisher=Asian Educational Services|year=2000|isbn=9788120613652|pages=235}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Smith|first=Donald Eugene|title=Religion and Politics in Burma|publisher=Princeton University Press|year=2015|isbn=9781400878796|pages=35}}&lt;/ref&gt; ခမဳသင် မဂၠိုင်ကဵုလက် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမ္ၚးဍုင်။ ဒပ်ပၞာန်အံင်ဇဲယျဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် နူကဵု ပၞာန်ဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)။ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသၟိင်ဗၟာ သကာတ်မြဟ် ဓဇန်ဗွဲမလောန်၊ ဂကူမန် ဒးဒုင်ဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံ ကေုာံ လာန်နာ။ စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ဗၟာသေန်ဖျူသေန် မပကင်ရင်ဍုင်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ကတဵုသပုန် ကလေင်ပၠန်ကဵု ဗၟာ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်၊ ဆဂး ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီပလီုဏာကဵု သၟိင်ဗၟာရ။ မန်တအ် ကလေင်ပၠန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ ဆဂး သပုန်မန်ဂှ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ပၠန်ရ။ အခိင်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံပၠန်ရ။
[[File:Buddha Yodfa Chulaloke portrait.jpg|left|thumb|237x237px|[[သၟိင်ရာမ ပထမ]] – ညးမဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်သေံ စက္ကရဳ]]
မွဲလပါ်ဂှ် ကြဴနူ ဒျူဒျာ ဒးဒုင်ပလီုကဵုဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၆၇ တုဲ ကောန်သၟိင်မန်ၜါတၠ ဖြပိဆာဲ ကဵု ဖြစက္ကရဳ ညးမပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ နူသၞာံ ၁၅၈၄တေအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးမကဵုကသပ် ဨကရာဇ်သေံ တက်သိန် လပါ်တဲပုင် ကဵု လပါ်တဲပါဲ၊ ညးတအ် ရီုဗင်သေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Siamese Melting Pot|last=Roy|first=Edward|publisher=Flipside Digital Content Company Inc|year=2018|isbn=978-9814762854}}&lt;/ref&gt; အလဵုဇကု သၟိင်တက်သေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူသေံကြုက်ကဵုမန်၊ မိနော်ညးဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်တၠဂကူမန်ရ။

ကြဴနူ တၞောဝ်သၟိင်တက်သိန် မလီုအာတုဲ ဖြစက္ကရဳ ဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳတုဲ တိုန်နန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၂ ဂွံဒုင်ယၟု ရာမ ပထမ။ သၟိင်ရာမ ပထမဂှ် ဒှ်ကောန်ထံင်ဒဳ (Thongdi)၊ ထံင်ဒဳဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တၞောဝ်ဗဳဇသၟိင်တၠ ပ္ဍဲကဵု နန်ဒျူဒျာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၃၇ ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Christopher|first=Baker|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=26 and 309}}&lt;/ref&gt; ဂၞကျာ် သၟိင်ရာမ ပထမ ဂှ် အမာရိနဒြာဂှ် ဒှ်ကောန်သေဋ္ဌဳဂကူမန် မပြံင်လုပ် ဍုင်သေံ နူကဵုဍုင်မန် နူအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ရ။ သၟိင်ရာမ ပထမ ပတန်ဍုင်ၜင်ကံက်တုဲ ဍုင်ဇၞော် နူကဵု ထောန်ဗူရဳဂှ် ပြံင်အာစွံ ပ္ဍဲၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ အခိင်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒဴလုပ်ဍုင်သေံဂှ် ကောန်စဴညး ကောန်သၟိင်မံင်ကုတ် (ဗွဲကြဴ ဒှ်သၟိင်ရာမစတုတ္ထ)ဂှ် အလဵုဇကုညး အာဒုင်တၠုင် ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲပယျဵုကျာ်ပိ။ တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳ မဒှ်တၞောဝ်သၟိင်သေံလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူမန်ရ။

ကောန်မန် ပ္ဍဲဍုင်သေံတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ပဒတဴဒၟံင် ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်သေံ ဗီုကဵု နန်ထဗူရဳ၊ သမုတ်ပြကာန်၊ ၜင်ပေါင်။ မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ကျာ်အခိုက်မန်အိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Desakura|date=2020-05-27|title=Wat Suthatham Temple in Samut Songkhram, Thailand|url=https://stationremodel.com/2020/05/27/wat-suthatham-temple-in-samut-songkhram-thailand/|access-date=2020-08-07|website=Stationremodel|language=en}}&lt;/ref&gt; အခိင်လအ်ကၠုင် မန်ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန်ဇကု ဟွံဂွံ ဟီုဂး အရေဝ်သေံကီုလေဝ် နကဵု အခိုက်ကၞာဂှ် မင်မဲဒၟံင် တၞောဝ်ဗဳဇမန်ဇကုဖိုဟ်ကီုရ။&lt;ref&gt;[http://www.bangkokpost.com/print/928173/ Wat's the centre of Mon tradition - Bangkok Post]&lt;/ref&gt;

=== ၁၉ - ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ===
[[File:Mon woman, 1904.gif|thumb|ဗီုရုပ် ညးဗြဴမန် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄|231x231px]]
ကြဴနူ ပေါဲဗတိုက် အကြာဗၟာ ကဵု အေင်္ဂလိက် မကတဵုဒှ် မဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)ရ။ ကြဴနူ ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၅၂ တုဲ ဒေသဂကူမန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဗြိတိန်ပေင်င်ရ။ မန်တအ်လေဝ် ဂွံတိတ်ဗၠးၜး နူဘဝသၟဝ်ဗၟာရ။ ဘဝဂကူမန် သၟဝ်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂမ္စိုတ် နကဵုမၞိဟ်ဂၠိုင်င် ဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ဂကူမန် ဗွဲဂမၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ရးနိဂီုသေံ သွက်ဂွံဗၠးဘဲလမျီုရ။ ဗြိတိန် မသီကေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂကူမန် ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ပတၟေင် ကုတ္ၚဲပတန်ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲဂိတုမာဃ် မွဲစွေက်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ 

ဒေသမန် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ အင်္ဂလိက်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဂကူမန်တအ် စဒစဵုဒစးကၠုင် ကဵုအင်္ဂလိက် ညးမပကဝ်လဝ်နဳတအ်ရ။ ကာလဍုင်ဗၟာ မကလိဂွံ ဍုင်သၠးၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ် ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင်။ ဥူနု ညးမဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရးနိဂီုဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ် တးပါဲ သွက်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုဂကူမန်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စတဝ်စၞေဟ်ကၠုင် နကဵုလွဟ် နကဵု သၟဝ်ပၠတရဴ ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ နူစ သၞာံ ၁၉၆၂ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ရ။ ဗော်သဵုယှေဝ်လေစ်ဂၠံင်တရဴဗၟာ (Burma Socialist Programme Party - BSSP) ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပိုင်ခြာကဵု [[တွဵုရးဍုင်မန်]] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသ မကရေက်ပတိတ် နူကဵု ခရိုင်တၞင်သဳ ကဵု ရးဗၟာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဆက်နွံကၠုင်ဒၟံင်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ရ။

=== ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ===
လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် အပ္ဍဲ ရးနိဂီုဗၟာမ္ဂး လုပ်လၟိဟ် ဂကူကောန်ဍုင်အရင်အဓိကမွဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံမွဲရ။&lt;ref&gt;မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာ တုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ကော်စ ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး မန်ဍုင်သေံ။{{sfn|Foster|1973|page=211}}&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ngamying|first=Dusittorn|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; အတိုင် သမ္ၚေဝ်ဗဳဇ မထ္ၜးလဝ်မ္ဂး ဂကူမန် မနွံပ္ဍဲ လဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ ကဵု ဂကူမန်မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲရးနိဂီု ဗွဲကြဴတအ်ဂှ် တၞောဝ်ဗဳဇကြပ်ရေင်သကအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020|title=Close genetic relationship between central Thai and Mon people in Thailand revealed by autosomal microsatellites|journal=Int J Legal Med|doi=10.1007/s00414-020-02290-4|last1=Srithawong|first1=Suparat|last2=Muisuk|first2=Kanha|last3=Srikummool|first3=Metawee|last4=Kampuansai|first4=Jatupol|last5=Pittayaporn|first5=Pittayawat|last6=Ruangchai|first6=Sukhum|last7=Liu|first7=Dang|last8=Kutanan|first8=Wibhu|volume=135|issue=2|pages=445–448|pmid=32281021|s2cid=215741324}}&lt;/ref&gt;

ဟိုတ်နူ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုင် ကြဴနူ ဍုင်ဗၟာမကလိဂွံဗၠးၜး နူဗြိတိန်တုဲ ဂကူမန် နူကဵု ဒေသမုက်ပၞာန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အာ ရးဍုင်ပထမဂမၠိုင် နူကဵု ဗဒိုပ်ညးလလဴ အကြာပယျဵုဗၟာ-သေံ ကဵု ရးနိဂီုမလေရှာတအ်ရ။ ကောန်မန် နူရးနိဂီုဗၟာ ပြံင်စိုပ်အာပဒတဴ ပ္ဍဲရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန် (ဂကောံမၞိဟ်ဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ တွဵုရးအေန်ဒိယာန္နာ၊ ဍုင်ဖောတ်ဝိုင်၊ ဂၠိုင်အိုတ်ဒုတိယဂှ် တွဵုရးသြဟိသြ ဍုင်အခြောန်၊ ဍုင်အဝ်သတြေလဳယာ၊ ခနေဒါ၊ နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်၊ ဝှေန်လာန်၊ သွိတ်ဒေန်၊ ကေုာံ နေတာလာန်တအ်ရ။

==အရေဝ်==
{{Main|မန်}}
[[File:Myakan-inscription.jpg|alt=|thumb|210x210px|လိက်တၟအ်မန် နူကၟာမြကာန် (၁၀၈၄ - ၁၁၂ အေဒဳ)]]
အရေဝ်[[မန်]]ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နိစ် (Monic) မဒှ်တၞောဝ်အရေဝ် အဝ်သတြောအေရှတိစ် (လဆောဝ် ကော်စ ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ) မဒှ်အရေဝ် မကြပ် ကုအရေဝ် ဂကူ [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ]] သ္ၚောဲနူဂှ်ညိမ္ဂး ကြပ်ညောန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာခမေန် ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်။ အက္ခရ် ဂကူမန်တအ် မချူဂှ် ဒှ်အက္ခရ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူအက္ခရ်ဗြဟ္မဳ မကၠုင်နူ အိန္ဒိယ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဘာသာတြေံအိုတ်ဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲရ။ 

အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အရေဝ်မန်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံ (Tai Tham alphabet) ကဵု အက္ခရ်ဗၟာဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု အက္ခရ်မန်တြေံ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံဂှ် စဒၟံင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဘာသာသေံသၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်ဘာသာသေံလူ၊ အရေဝ်ဘာသာခုန် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာလဴ။ အက္ခရ်ဗၟာဂှ် စကာဒၟးင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံ၊ ဘာသာကရေင်သဂဝ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်တအ်ရ။

လိက်သေံ (သေံဒေသလဒေါဝ် ကဵု သၠုင်ကျာ) ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအက္ခရ်ခမေန် ဂၠိုင်နူ အက္ခရ်မန်တုဲ မဝေါဟာရသေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Baker|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=3–4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook|last=Haspelmath|first=Martin|publisher=Walter de Gruyter|year=2009|isbn=978-3110218435|pages=602}}&lt;/ref&gt; ဂကူဗၟာတအ်လေဝ် ဂၠေအ်လဝ် မဝေါဟာရမန် ဗွဲဂမၠိုင်ကီုရ၊ ဗွဲတၟေင် ဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု ပရေင်ပကင်ရင်၊ ပရေင်ကွတ်၊ ဗွိုက်လတက်၊ စၞ ကေုာံ ပကဴဂမၠိုင်ရ။ 

အခိင်လၟုဟ်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အရေဝ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵုဗွဝ်စှ်ော လပါ်လက်ကြဴဏအ် ဟိုတ်နူ လၟိဟ်မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန် အောန်စှ်ေဒၟံင်တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် မဒးဒုင်ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင် အရေဝ်မဒးဂွိင် သွက်ဂွံကၠေအ်ကၠက် နကဵုယူနေစ်သကဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNESCO Atlas of the World's Languages in danger|url=http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-2222.html|access-date=2020-06-03|website=UNESCO}}&lt;/ref&gt;


{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ Caption text
|-
! ရး !! ခရိုင် !! ပွိုင်ဍုင် !! လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် !! တၟအ်ကၠံ မနွံပ္ဍဲ ပွိုင်ဍုင်ဂှ်
|-
| မန် || သဓီု || ကျာ်ထဝ် || 745 || 0.82% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_7.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်ထိုမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ၜဳကလေင် || 351 || 0.19% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_content-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ဘီးလင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || သဓီု || 6651 || 2.28% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_9.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ပံင် || 87‚195 || 32.67% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_8.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ပေါင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မတ်မလီု || 55‚989 || 20.70% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_2.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မော်လမြိုင်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || တကအ်ခၟိုင် || 118‚353 || 72.00% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_4.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ချောင်းဆုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ကျာ်မြဟ် || 114‚217 || 49.41% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_5.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်မရောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မုဟ်ဍုင် || 163‚370 || 86.09% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_6.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မုဒုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ဇြပ်ဗု || 98‚061 || 59.50% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/map_1-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သံဖြူဇရပ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || ရေဝ် || ရေဝ် || 194‚638 || 69.08% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_3.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ရေးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ဍာ်ဗု || 14‚113 || 11.27 &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/data_repotrt9-2019part-1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ရေဖြူမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ထဝါဲ || 342 || 0.24% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/dawei_state_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ထားဝယ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || (လောင်းလုံး) || 49 || 0.03% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ လောင်းလုံးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ကြုင်ကြုက် (သရက်ချောင်း) || 19 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ သရက်ချောင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ပုလော || 3‚902 || 2.75% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_3.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ပုလောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ဗိက် || 1‚301 || 0.45% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ မြိတ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တၞင်သဳ || 1‚072 || 0.88% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ တနင်္သာရီမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တကအ် (ကျွန်းစု) || 24 || 0.01% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကျွန်းစုမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ဘုတ်ပြင် || 1‚753 || 2.47% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ဘုတ်ပြင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ကအ်သံင် || 104‚409 (5‚046) || 80.49% (3.89%) &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_2.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကော့သောင်းမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;

|}

==ယေန်သၞာင်==

=== သင်္ကေတ ===
[[File:Shwedagon Crown.JPG|thumb|220px|ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ် ဨကရာဇ်ဗြဴ တၠညးမိစောဗု၊ လၟုဟ် မနွံပ္ဍဲ V&amp;A Museum၊ ဍုင်လာန်ဒါန်၊ ရးနိဂီုအင်္ဂလာန်။]]
သင်္ကေတဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်[[ၜိုပ်၊ ဂစေံ|ၜိုပ်]] နကဵု ဗီုပါဠိ ကော်စ ဟံသာ မဒှ်ဂကူဒဏ္ဍာရဳ မနွံဗီုပြင် မတုပ်ကဵု အဟာန်။ ၜိုပ်ဂှ် ဗၟာတအ်ကော်စ ''hintha'' ({{lang-my|ဟင်္သာ}}, {{IPA-my|hɪ́ɰ̃θà|IPA}}) သေံကော်စ &quot;ဟောင်&quot;(หงส์)။ ၜိုပ်ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတ တွဵုရးဍုင်မန်ကီု သီုကဵု ရးဗဂေါ မဒှ်ဍုင်မန်တြေံရ။ တုဲပၠန် ဍုင်ပက်ကြေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ မဒှ်ဒၞာဲဂကူမန် မပဒတဴဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် သင်္ကေတဍုင်ဂှ် ရုပ်ၜိုပ်ကီုရ။ 

=== ဂဳတ ===
[[File:Kong mon គងមន or Khong mon ฆ้องมอญ.jpg|thumb|260px|ဗာတ်ကိုင်]]
[[File:Kyam at Mon Buddhist Temple Fort Wayne.jpg|thumb|210px|ကွိင်ကျာံ]]
ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင်မန်ဂမၠိုင် လပါ်ဂဳတ၊ လမၠေဟ်၊ ဒမျေဟ်တအ်ဂှ် လမၠေဟ်/လှ်ေကလော်၊ ကွိင်ကွိုက်မ္ဂး ဗီုကဵု ကွိင်ကျာံ၊ ဗာတ်ကိုင်၊ စံင်တအ်ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်အာဲကၟာဲ နူတမ်မူလဂကူမန်ရ။ လမၠေဟ်မွဲတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်လှ်ေထ္ၜး ပ္ဍဲကဵု သဘင်၊ ပေါဲဇာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂဳတအခိုက်ကၞာမန်ဂှ် နွံကဵု ကွိင်ကွိုက်ဂကူနာနာ မပ္တံကဵု ကွိင်ကျာံ၊ မံင်၊ ကလောတ်၊ စံင်၊ ဖံနာနာသာ်ရ။&lt;ref name=&quot;td&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.unesco-ichcap.org/kor/ek/inc/pdf/mon.pdf|title=Making Inventory of Craftsmanship and Performing Arts of Mon Traditional Musical Instruments|access-date=16 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== သဘင်ဂမၠိုင် ===
ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်မ္ဂး ဂကူမန် ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲခရိုင်ဖြပဍေင်တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်အတး နကဵုအခိုက်ကၞာမန် ကေုာံ ပြဝေဏဳနာနာသာ် ဗွဲတၟေင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Songkran 2020 in Thailand - Dates|url=https://rove.me/to/thailand/songkran|access-date=2019-09-04|website=rove.me|language=en}}&lt;/ref&gt;ပ္ဍဲဍုင်သေံမ္ဂး သဘင်ဗလးကထိုန် (Loi Khamod festival)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_14572|title=ปริศนาโบราณคดี : ประเพณี &quot;ลอยหะมด&quot; ของมอญหริภุญไชย คือต้นกำเนิด &quot;ลอยกระทง&quot; ในสยาม?|date=13 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/lamphun/ewt_news.php?nid=540&amp;fbclid=IwAR3MD1Wvj3ZxrIWMaLKtjK5FF_GSi8ZN5ZbXJ6ERh8bub8fgi-5aHxYe53Y|title=ประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ประจำปี 2559|date=10 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG201108073719199|title=เทศบาลตำบลต้นธง จังหวัดลำพูน สืบทอดงานประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ซึ่งครั้งนี้ได้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 6 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการ อนุรักษ์ และสืบสานประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป|access-date=28 February 2021|date=8 November 2020|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ပူဇဴပၟတ် (ပတိုန်ဂီု)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bangkokpost.com/vdo/thailand/233393/rocket-of-mon|title=Rocket of Mon|date=23 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/phatumthani/ewt_news.php?nid=403&amp;filename=index|title=ประเพณีการจุดลูกหนู|date=1 July 2019|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ဗဝ်သၟုတ်က္ၜင်၊ &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nationthailand.com/noname/30354455|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=14 September 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tatnews.org/2018/06/mon-floating-boat-festival-2018/|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=27 June 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thaitravelblogs.com/2018/07/mon-floating-boat-festival-2018-from-23-to-25-september-in-sangkhlaburi/|title=Mon Floating Boat Festival 2018 from 23 to 25 September in Sangkhlaburi|date=4 July 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; သဘင်ကဝါ်ၜိုပ် ကေုာံ ဇၞောဝ်။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thai-blogs.com/2011/04/14/parade-of-the-centipede-flags-and-swans/|title=Parade of the Centipede Flags and Swans|date=14 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/chachoengsao/ewt_news.php?nid=314&amp;filename=index|title=ประเพณีแห่ธงตะขาบ|date=11 April 2017|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thailandexhibition.com/Eat-Travel/1065|title=เที่ยวชมประเพณี แห่หงส์ ธงตะขาบ พระประแดง|date=18 April 2018|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mon Cultural Festival in Thailand|url=http://www.thai-blogs.com/2008/02/09/mon-cultural-festival-in-thailand/|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ilove8riew.com/en/event/%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A/|title=Centipede Flag Parade|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဗွိုက်လတက် ===
[[File:Mon National Day 72 Bago.jpg|thumb|220px|သဘင်တ္ၚဲဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ သၞာံ ၂၀၁၉ ]]
ညးဗြဴမန်တအ်ဂှ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်၊ မန်ဍုင်မန်မ္ဂး ပူလဝ် ပၞးမွဲလပါ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ်ဂှ် ကဵုတကဲ လပါ်ဂတ ကဵု လက်ကြဴ။ မန်ဍုင်သေံမ္ဂး လၜက်လဝ် လတူကအ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ် ကဵုတကဲစှ်ေ လပါ်ဂတမုက်။ အခိုက်လၜက်ယာတ်ဍောတ်မန် ဗီုမန်ဍုင်မန်ဂှ် နကဵု သက်သဳပုရာန် ဂွံဆဵုကေတ် ရုပ်တိ နူဒွါဝတဳ ဒဒှ်ရ ညးဗြဴမန် ခေတ်ဒွါရဝတဳတေအ်လေဝ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=มรดกช่างศิลป์ไทย : งานปูนปั้น|url=https://www.chatnirun.com/%e0%b8%a1%e0%b8%a3%e0%b8%94%e0%b8%81%e0%b8%8a%e0%b9%88%e0%b8%b2%e0%b8%87%e0%b8%a8%e0%b8%b4%e0%b8%a5%e0%b8%9b%e0%b9%8c%e0%b9%84%e0%b8%97%e0%b8%a2-%e0%b8%87%e0%b8%b2%e0%b8%99%e0%b8%9b%e0%b8%b9/}}&lt;/ref&gt; 

ကယျိုင်မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ဗိုက်ဂၠိက် ညံင်ဗီုဗၟာတုဲ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဗိုက်ဗီုအခိုက်သေံ။ ကယျိုင်ဂကူမန်တအ် ထုဲနှဴအာကဵု ကယျိုင်ဂကူတၞဟ် ဟီုမာန်ရ။ 

=== စၞ ===
စၞအခိုက်မန်ဂှ် လုပ်စိုပ်ဓလီုလဝ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု စၞဗၟာ ကေုာံ စၞသေံ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ရ။ စၞယၟုမြဟ်ဒၟံင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ကေုာံ ရးနိဂီုသေံ အခိင်လၟုဟ်ဂှ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူမန်။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ [[ယိုဟ်သ္ၚု]] ဗၟာမကော် (ထမနဲ)၊ ခၞံ၊ [[ပုင်အတး (ပုင်သင်္ကြာန်)]] ပ္ဍဲဍုင်သေံ။ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ ညးတအ်ကော်စ ဗီုသေံ Khao chae (ข้าวแช่) မဒှ် ပုင်ဍာ်မွဲဂကူဂှ် ဒှ်စၞဗွိုင်နန် (ဝါ) စၞဨကရာဇ်ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://travel.cnn.com/bangkok/eat/khao-chae-101-811318/|title=It's khao chae season: How to eat Thailand's classic summer treat|last=Chirapongse|first=Kitty|date=2012|work=CNN|access-date=September 7, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://guide.michelin.com/en/article/features/a-guide-to-royal-thai-cuisine|title=A Guide to Royal Thai Cuisine|website=MICHELIN Guide|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt; ပုင်ဍာ်မန်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်စ (သင်္ကြန်ထမင်း) တုဲ ဒှ်စၞအခိုက်မစ ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mmtimes.com/special-features/234-thingyan-2017/25640-how-to-spend-long-thingyan-holidays.html|title=How to spend long Thingyan holidays|date=2017-04-07|website=The Myanmar Times|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt;

ဖရံက်က သေံမကော် ဖၠရ (Pla ra)ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sukphisit|first=Suthon|date=9 June 2019|title=An acquired taste|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/life/social-and-lifestyle/1692012/an-acquired-taste|access-date=16 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဝေင်တြေံ ===
ဝေင်ဗွဲမဂၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ကၠုင်နူတမ်မူလမန်။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဝေင်ဟနိ/ဝေင်ဂနိ ကေုာံ ဝေင် (saba tossing game) ကဵု ဝေင်ပၞုက်ယာတ် (Mon Son Pa)ဂှ် ဒှ်ဝေင်အခိုက်မန် မၞိဟ်မဒးဂၞပ်ဂၠိုင်တုဲ နကဵု ယူနေစ်သကဝ် (UNESCO)လေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် [[အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု]] မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Intangible Cultural Heritage|url=http://www.unescobkk.org/culture/ich/children-games/games/by-research-sites/bkk/|website=UNESCO Bangkok}}&lt;/ref&gt;

== ဗီုဂမၠိုင် ==
&lt;gallery&gt;
File:Burmese Ramayana dance.jpg|A theatrical performance of the Mon dance
File:Lorchestre thaïlandais piphat mon (musée de la musique) (3771128467).jpg|Mon musical instruments
File:Mon Drum.jpg|A student playing Mon Drum in Thailand
File:Mon people girls in traditional dress.jpg|Mon girls in traditional [[folk costume]]
File:Ngapyawbaung.jpg|Mon banana pudding
File:KhaoChae.JPG|Mon inspired ''Khao Chae''
File:Htamanè.JPG|''[[Htamanè]]'' glutinous rice
File:Khao khluk kapi, Pathum Thani, 2018-04-02 (3).jpg|Mon inspired [[Khao khluk kapi|Khao Khluk Kapi]] dish
File:Khanom Chin - Thai rice noodles.JPG|''Khanom Chin'' rice noodles
File:Nga paong thohk with a spoon.jpg|''Nga baung thohk'' (steamed fish dish wrapped in banana leaves)
File:Flag of Mon State (2018).svg|[[Mon State]] flag drawn by the Burmese government, [[Hamsa (bird)|Hongsa]] (the symbol of Mon people)
File:Mon Traditional Flower-garlands.jpg|Mon Traditional Flower-garlands
File:8th Mon Youth Day at night 27-Dec-2019.jpg|Celebration of Mon Youth Day in Myanmar (2019)
File:Shwedagon Pagoda 2017.jpg|[[Shwedagon Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Photo of Zingyaik pagoda, Paung township, Mon State.jpg|[[Zinkyaik Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] on the top of Zinkyaik Mountain, [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Chompoo-Veth-(2).jpg|Mon [[Rattanakosin]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Chomphuwek]], [[Mueang Nonthaburi District|Nonthaburi, Thailand]]
File:Nai Mueang, Mueang Lamphun District, Lamphun 51000, Thailand - panoramio.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Phra That Hariphunchai]], [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Wiang Tha Kan Compound 9.jpg|The remains of an ancient walled town of the [[Hariphunchai|Hariphunchai Kingdom]], Wiang Tha Kan, founded approximately 1,000 years ago located in [[San Pa Tong District|San Pa Tong District, Chiang Mai, Thailand.]]
File:Lampangluang1.JPG|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lampang|Lampang, Thailand]]
File:Wat_JamaDevi.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Ananda-Temple-2.JPG|[[Ananda Temple]], The fusion of Mon and Indian architecture located in [[Bagan]], [[Myanmar]]
File:Kanbawzathadi_Palace_-_Bago,_Myanmar_20130219-01.jpg|Mon-style architecture located in [[Bago, Myanmar|Bago]], [[Myanmar]]
File:Shwedagon pagoda, Yangon, Myammar.jpg|Mon-style architecture located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Golden Rock (28249624117).jpg|[[Kyaiktiyo Pagoda|The Golden Rock Stupa]] located in [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Wat Chiang Yeun chedi 2.jpg|[[Hamsa (bird)|Hongsa]] pole with Centipede flag
File:ကွာင်ကံက်တဲ.jpg
File:ကွာင်ခဝ်ဂဒဵု.jpg
File:ကွာင်ခေါ်.jpg
File:ကွာင်စုတ်ပၟတ်.jpg
File:ကွာင်တဲတၞး.jpg
File:ကွာင်ဗြာတ်.jpg
File:ကွာင်ဟကဵု.jpg
File:ကွာင်အဝေက်.jpg
File:ဒၠောံဍာ်ဗံၚ်.jpg
File:ကွာင်ကောန်န.jpg
File:သတ်တာ.jpg
&lt;/gallery&gt;

==နိဿဲ==
===Citations===
{{reflist}}

===Sources===
{{refbegin}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=1|date=1991|pages=31–84}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_2h_Bauer_MonEpigraphyII.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy II|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=2|date=1991|pages=61–80}}
*{{Cite book|first=Franklin|last=Huffman|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:31-84.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=31–84|chapter=Burmese Mon, Thai Mon, and Nyah Kur:a synchronic comparison}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:155-176.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990a|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=155–176|chapter=Numismatics, dialectology, and the periodization of Old Mon}}
*{{Cite book|first=David|last=Thomas|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:177-179.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=177–179|chapter=On early Monic, Vietic and Bahnaric relations}}
*{{Cite book|first=Donald|last=Swearer|chapter=Buddhism in Southeast Asia|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|editor=Joseph Kitagawa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5LSvkQvvmAMC&amp;pg=PA130|publisher=Routledge|isbn=9780700717620|date=September 20, 2002|pages=119–142}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hoDGBgAAQBAJ&amp;pg=PA14|title=Ethnic Groups Across National Boundaries in Mainland Southeast Asia|date=1990|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=9813035579|editor=Gehan Wijeyewardene|access-date=April 4, 2021|pages=14–47|chapter=Language and Ethnicity: The Mon in Burma and Thailand|doi=10.1355/9789814379366-005}}
*{{Cite book|first=Ashley|last=South|title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|date=October 3, 2002|doi=10.4324/9780203037478|publisher=Routledge; 1st edition|isbn=9780700716098}}
*{{Cite book|first=Patcharin|last=Piumsomboon|chapter=Mon people in Nakhon Ratchasima|title=Good things Korat: Korat's Diaries|volume=3|date=1982|publisher=Office of the National Culture Commission|chapter-url=http://www.koratmuseum.com/download/mon-in-korat.pdf|access-date=February 25, 2021|pages=98–105|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Dusittorn|last1=Ngamying|first2=Ying|last2=Keeratiburana|first3=Pairat|last3=Thidpad|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|issue=1|pages=29–34|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}
*{{Cite journal|first1=Patrick|last1=McCormick|first2=Mathias|last2=Jenny|title=Contact and convergence: The Mon language in Burma and Thailand|volume=42|issue=2|date=2013|pages=77–117|journal=Cahiers de Linguistique Asie Orientale|doi=10.1163/19606028-00422P01}}
*{{Cite journal|first=James A.|last=Matisoff| title=Sino-Tibetan Linguistics: Present State and Future Prospects|journal=Annual Review of Anthropology|volume=20|pages=469–504|year=1991|doi=10.1146/annurev.an.20.100191.002345}}
*{{Cite journal|first=Mathias|last=Jenny|date=2013|title=The Mon language: Recipient and donor between Burmese and Thai|journal=Journal of Language and Culture|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JLC/article/view/20286/17624|volume=31|issue=2|pages=5–33}}
*{{Cite journal|last=Foster|first=Brian|year=1973|title=Ethnic Identity of the Mons in Thailand|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1971/JSS_061_1i_Foster_EthnicIdentityOfMonsInThailand.pdf|journal=Journal of the Siam Society|volume=61|pages=203–226}}
*{{Cite journal|ref=CITEREFNuchprayoon2007 |last1=Nuchprayoon |first1=Issarang |last2=Louicharoen |first2=Chalisa |author3=Warisa Charoenvej |year=2007 |title=Glucose-6-phosphate dehydrogenase mutations in Mon and Burmese of southern Myanmar |journal=Journal of Human Genetics |volume=53 |issue=1 |pages=48–54 |doi=10.1007/s10038-007-0217-3 |pmid=18046504|s2cid=22331704 |doi-access=free }}
*{{Cite journal|last1=Stewart |first1=J. A. |year=1937 |title=The Song of the Three Mons |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=9 |issue=1 |pages=33–39  |jstor=608173 |doi=10.1017/s0041977x00070725}}
*{{Cite journal|first=Chatuporn|last=Petchaboon|title=Food in merit-making ceremonies of Thai-Mon descendants and Mon workers: A case study on food of Sao Kradong Mon community, Bang Pa-in District, Phra Nakhon Sri Ayutthaya Province|journal=Journal of Liberal Arts|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/journal-la/article/view/164044/120663|pages=35–57|volume=10|issue=2|publisher=Prince of Songkla University|date=December 30, 2018|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Watusiri|last1=Jaiklang|first2=Watsaporn|last2=Arayaphan|first3=Nantawan|last3=Muangyai|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/213162/148155|title=Needs and Use of Learning Center and Learning Network of Mon Communities in Lamphun Province|journal=Journal of Human Sciences|volume=20|issue=2|pages=101–132|date=August 30, 2019|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first=Ong|last=Bunjoon|url=http://www.damrong-journal.su.ac.th/upload/pdf/102_5.pdf|title=Ban Thung-Khen: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi|journal=Damrong Journal of the Faculty of Archaeology|pages=115–140|volume=16|issue=2|date=December 20, 2017|access-date=March 1, 2021|language=th}}
{{refend}}

==Further reading==
* {{Cite book |title=Ancient Chiang Mai |chapter=Historic Lamphun: Capital of the Mon Kingdom of Hariphunchai|volume=4|first=Andrew |last=Forbes |author2=Henley, David|year=2012|publisher=Cognoscenti Books|asin=B006J541LE }}
* {{Cite book |title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|last=South|first=Ashley|date=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136129629}}

== Notes ==
{{notelist}}

==External links==
{{Commons category|Mon people}}
* [https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/129 Mon Art and Cultural Centre of Bang Kradi] 
* [http://www.monnews.org/ Independent Mon News Agency]
* [http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/hariphunchai/index.php/en/ Hariphunchai National Museum]
* [https://monmusic.org/ Mon music]
* [https://web.archive.org/web/20060208093247/http://www.kaowao.org/ Kao Wao News Group]
* [http://www.albany.edu/~gb661/ The Mon Information Home Page]
* [https://web.archive.org/web/20050408203116/http://www.eumon.org/inscriptions.php Dating and Range of Mon Inscriptions]

[[Category:မနုဿဗေဒ]]</text>
      <sha1>qlzi6kdrbfe1xaz3gblq8gmqucz9tdn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33652</id>
      <parentid>33651</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T22:57:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>/* အရေဝ် */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100550" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group
| group            = မန်
| native_name      = {{lang|mnw|မန်}}
| native_name_lang = mnw
| image            = 20200206 150859 Mon Girls in Mawlamyaing Myanmar anagoria.JPG
| image_caption    =ဝုတ်မန်[[ဍုင်မတ်မလီု|မတ်မလီု]]
| flag             = [[File:Flag_of_the_Mon_people.png|border|100px]]
| pop              = {{circa}} ၁.၂ လက်
| region1          = {{flag|Myanmar}}
| pop1             = {{circa}} ၁.၁ လက်{{efn|According to [[CIA Factbook]], the Mon make up 2% of the total population of Myanmar (55 million) or approximately 1.1 million people.}}
| ref1             = &lt;ref name=&quot;CIA geos&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/ |title=The World Factbook|publisher=cia.gov |access-date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| rels             = [[ထေရဝါဒ]] [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| langs            = [[ဘာသာမန်|မန်]]၊ [[ဘာသာဗၟာ|ဗၟာ]]၊  [[ဘာသာသေံ|သေံ]]
| related          = {{ubl|Other [[Austroasiatic languages|Austroasiatic]] groups}}
                {{hlist|item_style=font-size:90%;
                |([[Monic languages|Monic]] – [[Nyah Kur people|Nyah Kur]])| 
                }}
| region2          = {{flag|Thailand}}
| pop2             = ၁၀၀,၀၀၀
| region3          = {{flag|Laos}}
| pop3             = ၁.၀၀၀
}}
'''မန်'''{{lang-my|မွန်လူမျိုး‌}}, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃ lù mjó|pron}}; {{lang-th|[[wikt:มอญ|มอญ]]}}, {{IPA-th|mɔ̄ːn|pron}} {{audio|Mon (TH).ogg|listen}}) ဂှ် ဒှ်ဂကူ ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်{{sfn|Bauer|1990|p=14}} ပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ကရေင်ဍာဲ၊ ရးတၞင်သဳ၊ ရးဗဂေါ၊ ဒေသပါင်ၜဳ ဨရာဝတဳ ကေုာံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဒေသဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ။{{sfn|Bauer|1990|page=19–23}}
&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.efe.com/efe/english/life/mon-thai-minority-who-once-ruled-southeast-asia/50000263-3283779|title=Mon, Thai minority who once ruled Southeast Asia|publisher=Agencia EFE|author=Gaspar Ruiz-Canela|date=June 1, 2017|access-date=September 5, 2019}}&lt;/ref&gt; အရေဝ်ဗဳဇဂကူမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နေစ် (Monic) မဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် သြသတြောအေရှတိစ် (Austroasiatic languages) တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်[[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဨသာန် ရးနိဂီုသေံရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲအရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် အရေဝ်ဘာသာမန် ဓလီုဖ္ဍိုက် ပါလုပ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲအရေဝ်မန်လေဝ် အရေဝ်ဂကူတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ကီုရ။{{sfn|McCormick|Jenny|2013|p=86}}{{sfn|Jenny|2013}}

ပၞောဝ်ကဵု ဂကူကောန်မၞိဟ်ဂမၠိုင် မလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူမန်မွဲလေဝ် ပါဒၟံင်ကီုတုဲ ဒှ်ဂကူမပရးပတန် ညံင်သာသနာ ထေရဝါဒဘာသာဗုဒ္ဓ ဂွံဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသတိဇၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။{{sfn|Swearer|2002|p=130–131}}   ပ္ဍဲကဵု ဒေသရးနိဂီုသေံလၟုဟ်ဂှ် ဂကောံမၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒေသ ရးနိဂီု ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်လဴလေဝ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဂကူမကၠောန်ပ္တိတ် အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Desakura|date=February 24, 2020|title=Where does the Mon Pak Lad shortcut?|url=https://stationremodel.com/2020/01/24/where-does-the-mon-pak-lad-shortcut/|access-date=August 7, 2020|website=Stationremodel}}&lt;/ref&gt; အတိုင်ဝင်မ္ဂး ဍုင်ဇၞော်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုလဴ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဍုင်ၜင်ကံက် ကေုာံ ဍုင်ဝဳယျေန်ကျေန်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မပ္တန်လဝ် နကဵု သၟိင်တၠဂကူမန်အိုတ်ရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂကောံဂကူကောန်ဍုင်အရင် အဓိက ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံရ။&lt;ref name=&quot;efe&quot;/&gt; ကောန်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာတုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်သေံ၊ သေံတအ် ကော်စညးတအ် ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး သေံမန်။{{sfn|Foster|1973|page=211}}{{sfn|Ngamying|Keeratiburana|Thidpad|2014}} မန်ဍုင်သေံ ကဵု မန်ဍုင်မန် ၜါဝွံ ဟီုအရေဝ် ၜိုန်ရ တၠုင်လအာ ရမ္သာင်ဟွံတုပ်ကီုလေဝ် ကၠိုဟ်ရေင်သကအ်။{{sfn|Bauer|1990|p=34}}

==နိရုတ်==
နကဵု ဘာသာဗၟာ ညးချူ ကော် ဂကူမန် &quot;မောန်&quot; (မချူလိက် နကဵု ဘာသာဗၟာ မွန်, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃|pron}})။ ကြဴနူ ဗၟာတအ် သီကေတ် ဍုင်မန်တုဲ ဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် (တလာင်) ''Talaing'' (တလိုင်း)၊ ယၟုမ္ဂး တလာင်ဂှ် သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ယၟု မလက်မွဲတုဲ မန်တအ် ဂိကွေဟ်ဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ ဟံသာဝတဳဟွံဂွံလီု (ကိုပ်ကၠာ ၁၇၅၇) ဂှ် အေင်္ဂလိက်တအ် ကော်စ ဂကူမန် Peguan မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်ဗဂေါ။ ပ္ဍဲခေတ်ကဝ်လဝ်နဳလပါ်စဂှ် ညံင်ရဴဗၟာတအ် မကော်မန် တလာင်ကီု အေင်္ဂလိက်တအ်လေဝ် ကော်ဗက်ဗီုဗၟာ တလာင် (Talaing) ကီုရ။{{sfn|South|2002}} ယၟုမ္ဂး ''Peguan'' (ကောန်ဗဂေါ) ဂှ် ဒှ်ယၟု ကောန်ရးတိုက်ဥရဝ်ပတအ် မကော်စ ဂကူမန် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဇၞော် ဍုင်မန် မဒှ်ဒၟံင် ဍုင်ဗဂေါရ။{{sfn|Bauer|1990|p=16}} စပ်ကဵု မူလ အဓိပ္ပါယ် မအရေဝ် &quot;တလာင်&quot; ဂှ်တုဲ လညာတ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်။ မအရေဝ်ဏအ် ကၠုင်နူ &quot;တေလိင်္ဂ&quot; ဟွံသေင်မ္ဂး ၊ မဒှ် ယၟုဒေသ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်အိန္ဒိယလပါ်အဂၞဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://archive.org/details/MiscellaneousNotesOnTheWordtalaing|title=Miscellaneous Notes on the Word &quot;Talaing&quot;|journal=SOAS Bulletin of Burma Research|date=2006|volume=4|issue=2|page=91−92}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ ကေုာံ ၁၉၄၇၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကူမန်တအ် ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ညံင်ဟွံကဵု စကာ ယၟု &quot;တလာင်&quot; တုဲ ကုညးမစကာဂှ်လေဝ် ဒစဵုဒစးကၠုင် ပိုတ်တ်သကုတ်တ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ယၟုမ္ဂး &quot;တလာင်&quot; ဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ်တုဲ ဆပ္ဍဲလိက်တြေံ မဆေင်ကဵုဝင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဒွက်မဟာဂဳတတအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ မအရေဝ်ဗၟာ &quot;မွန်&quot; ဟီုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာ သီုဂွံ အဓိပ္ပါယ် &quot;မသၠုင်ပြဲ&quot; ကီုရ။ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန်မ္ဂး ၜိုန်ရ ချူ &quot;မန်&quot; ကီုလေဝ် ပတိတ်ရမ္သာင် မောန် {{IPA|/mòn/}})၊ မန်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာပါဠိ ညးချူ (ရာမည) မဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒတန်ဂကူမန်တအ် မပဒတဴ မဒှ်ဒေသလၟုဟ် ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Rāmañña|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100402836|access-date=April 11, 2021|website=Oxford Reference}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wisdomlib.org/definition/ramanna|title=Ramanna, Rāmañña: 1 definition|website=Wisdom Library|access-date=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt; မန်တြေံဂှ် ညးချူ '''ရ္မေည်''' မန်လဒေါဝ် '''ရ္မန်''' {{sfn|South|2002}}
[[en:Kalinga (historical region)]]
ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ညးရန်ကဵု မန်ဒေသနာနာတုဲ ညးပါ်လဝ် မန်ပိဘာသာ မန်ည ({{IPA|/mòn ɲaˀ)}}) နူကဵု ရးဖာသီ (ဒေသပါင်ၜဳဨရာဝတဳ)၊ မန်ဒိုင် ({{IPA|/mòn tàŋ/}}) ဒေသလဒေါဝ် ရးဗဂေါ၊ တုဲ မန်ဒ({{IPA|/mòn tɛ̀ˀ/}}) ဂှ် ရးမတ္တမ မဒှ်ဒေသအဂၞဲ။


==ဝင်==
===ဝင်တမၠာ===
[[File:Ban-talat-Mon-inscription.jpg|thumb|180px|လိက်တၟအ်မန် ၜါန်တလာတ် (၉ ဗွဝ်ကၠံ) မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ ၁၉၆၈၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်တြေံတြဟ် ဗွဲမဂၠိုင်၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဒှ်သက်သဳ သာဓက ဒဒှ်ရ ဂကူမန် ပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ်ရ။ လိက်တြေံ ကေုာံ ကပေါတ်တြေံတအ်ဂှ် လၟုဟ်ထ္ၜးပျးလဝ် ပ္ဍဲကျာ်မၞိက် ဟဝ်ပြကေအ်၊ ဍုင်ဝဳယေန်ကျေန်၊ ရးနိဂီုလဴ။]]
[[File:Map-of-southeast-asia 900 CE.png|thumb|180px|ဗီုတိ အာရှအဂၞဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၉၀၀၊ ရးနီဂီုဟရိပုဉ္ဇယ နကဵုအသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟး]]
[[File:พระนางจามะเทวี - panoramio (1).jpg|thumb|266x266px|ဗီုရုပ် စၟတ်သမ္တီ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ။]]
ဂကူမန်တအ် ပြံင်လုပ်ကၠုင် နူရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၃၀၀၀ ဘဳသဳ မဒှ်မာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Burma in pictures|last=Tun|first=Than}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံဂမၠိုင် မစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှအဂၞဲဂှ် ဂကူမန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ညးမစိုပ်ကၠုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်မွဲတၠရ။ ဂကူမန်တအ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်တုဲ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ဂကူမန်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်ဂှ် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ မဒှ်ဒၞာဲ ဗဟဵုလဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ သီုကဵု ဒေသဨသာန်၊ သြဳဂေါတပူရ မဒှ်ဒေသ လဒေါဝ်ရးနိဂီုလဴ (ခေတ်လၟုဟ် ညးကော်စ သဳခေါတ်တဗောန် Sikhottabong)၊ ဝဳယေန်ကျေန်) ကေုာံ ဒေသဨသာန်ရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုဟရိဘုဉ္ဇယ မနွံဒေသသၟဝ်ကျာရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုသုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{rp|63,76–77}} ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ကျောက်ဆည်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/320401140/Old-Kyaukse-and-the-coming-of-Burmans-by-G-H-Luce|title=Old Kyaukse and the Coing of the Burmans,|author= Luce, Gordon H.|date= 1959|page=139-153|journal=Journal of the Burma Research Society 42, 1}}&lt;/ref&gt; 

ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မကလိဂွံ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ နူကဵု တကအ်သိင်္ဃိုရ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်၊ မဒှ် ကွေတ်ဝါဒ မတၞဟ်ခြာ ကုကွေတ်ဝါဒ ညးတအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညံင်ရဴမန်တအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ဘာသာဟိန္ဒူကီု ဂကူ မဇၞော်မောဝ် အခိင်မတုပ် ကုမန် ဂကူခမေန်၊ ဂကူစမ္ပါတအ်လေဝ် ရှ်ေသှ်ေဒၟံင် သာသၞာဟိန္ဒူကီုရ။ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ညးတအ် စချူလိက် နကဵု အရေဝ်ဘာသာညးတအ်တုဲ လိက်မန် တြေံအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုသရဗူရဳ မကော်ဂး [[နရာဲ၊ ထီု|လိက်တၟအ်ထီုနရာဲ]] မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၅၅၀အေဒဳတေအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on MON Epigraphy|author=Christian Bauer|date=1991|access-date=26 February 2021|page=24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/128261411/Inscription-Narai|title=Inscription Narai
|author=Bee Htaw Monzel|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် ပ္တန်ဍုင် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳစောဖယျာ။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန် ဒွါရဝတဳတအ် ဒးဒုင်ပြံင်အာ လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ပ္တန်ရးဍုင် (city state) ပ္ဍဲကဵု ဖဍေတ် Fa Daet (လၟုဟ် ကော်စ ကလသိန် (Kalasin)၊ ရးနိဂီုသေံ ဒေသဨသာန်)၊ သြဳဂေါတပူရ် (Sri Gotapura) သိခေါတ္တဗေါန် (Sikhottabong) မနွံဗဒါဲ ခေတ်လၟုဟ် ထာကေက် (Tha Khek) ရးနိဂီုလဴ၊ မုန်သူ (Muang Sua) လောင်ပြဗင် (Luang Prabang)၊ ကေုာံ စနြပူရဳ (Chantaburi) (ဝဳယေန်ကျေန်)။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပၞောဝ်ကဵု ရးဍုင်ဂမၠိုင်ဂှ် ဍုင်သြဳဂေါတပူရဂှ် ဒှ်ဍုင် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ်တုဲ ထိင်ပကင်ရင်လဝ် ဗၞိက်ပ္ဍဲဒေသၜဳမာဲခံင်လဒေါဝ်ရ။ ရးဍုင်တအ်ဂှ် နကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒှ်ဒၟံင်တၞဟ်ခြာတဴ ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် နကဵုယေန်သၞာင်မ္ဂး တုပ်သၟဟ်ဒၟံင်ရေင်သကအ် မဒှ်ရးဍုင် မရှ်ေသှ်ေ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ မကၠုင် နူသိင်္ဃိုရ် ဖအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_viravong.pdf |title = HISTORY OF LAOS  |author = Maha Sila Viravond  |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_manich.pdf |title = HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)  |author = M.L. Manich |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်ဝင် &quot;ဍုင်သေံသကုတ်သၟဝ်ကျာ&quot; မ္ဂး ဍုင်လဝ (လၟုဟ် မကော်စ လပ်ဗူရဳ) ဂှ် ဖြကလဝနဒိရှရာဇ် (Phraya Kalavarnadishraj) ညးမကၠုင် နူတက္ကသဳလာ ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၆၄၈ ရ။&lt;ref&gt;Adhir Chakravarti, &quot;International Trade and Towns of Ancient Siam&quot;, ''Our Heritage: Bulletin of the Department of Post-graduate Training and Research, Sanskrit College, Calcutta,''  vol.XXIX, part I, January–June 1981, pp.&amp;nbsp;1-23, nb p.&amp;nbsp;15; also in ''The South East Asian Review'' (Gaya, India), vol. 20, nos.1 &amp; 2, 1995.&lt;/ref&gt; အတိုင်လိက်ဝင်သေံမ္ဂး ဖြကကဗာတ် (Phraya Kakabatr) နူ တက္ကသဳလာ ပ္တန်လဝ် ဍုင်တက် ဟွံသေင်မ္ဂး နခန်ဆာဲသဳ (Nakhon Chai Si)၊  ခုတ်ပတန် စူဠာသက္ကရာဇ်တၟိ ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၆၃၈၊&lt;ref&gt;{{cite book|language=th|title=ตามพรลิงค์ศรีวิชัยอาณาจักรที่ถูกลืม|url=https://books.google.com/books?id=lnRuAAAAMAAJ|isbn=9747115093|author=Sanphet Thammāthikun|publisher=Samnakphim Matichon|date=1995|access-date=March 2, 2021}}&lt;/ref&gt; မဒှ် သက္ကရာဇ် မစကာကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေး စဵုကဵု ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဗွဝ်ကၠံဂှ် ကောန်ညး ဒက်ပ္တန်ဍုင်ဂှ်။ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ လဝ သမၠဲပတိုန် တိရးဇကု လပါ်ဒေသသၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝင် စမ္မဒေဝဳဝံသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်ဍုင်လဝ နူကဵု ဇိုင်သြင်ၜဳစောဖယျာတုဲ စမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်သၟိင်မပကင်ရင် ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖုန်) ကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အကြာအေဒဳ ၇၅၀ - ၈၀၀။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Swearer|first1=Donald K.|title=The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary|date=1998|publisher=State University of New York Press|location=Albany, New York|isbn=0791437752|url=https://books.google.com/books?id=hFCMhlaj4bkC&amp;q=Camadevivamsa&amp;pg=PR9|first2=Sommai|last2=Premchit|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/johnjadd-3524a.appspot.com/o/ySroOyFbNphMLJ9kMTSmDpxsJeX2%2Fpdf%2F1547179111436-RT10_2Ch07%20Camadevi%20Worship%20%20Legend%20Reproduction%20and%20Social%20Space%20Construction.pdf?alt=media&amp;token=fe0a1975-2a1b-41e2-8975-ef030228c936|title=Camadevi Worship: Legend Reproduction and Social Space Construction|date=2017|access-date=26 February 2021|author=Warisara Anantato}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-Z9ODwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai&amp;pg=PT348|title=Discovery of Prehistory Ancient India|isbn=9781532037900|access-date=26 February 2021|last1=Motwani|first1=Dr. Jagat K.|date=22 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/thailand/history-haripunjaya.htm|title=Thailand - 799–1292 - Hariphunchai / Haripunjaya Period|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံကြဴနူဂှ်ညိညဂှ် ကောန်ဗၠာဲ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ အန္တယောတ် ပ္တန်ဍုင် ကေလောင်နခေါန် (Khelang Nakhon) (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖင်) မဒှ်တင်အဓိကဇၞော် ပ္ဍဲကဵု ဝင်ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျမွဲရ။

ကြဴနူ အေဒဳ ၁၀၀၀ တုဲ ဂကူမန်တအ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက်ဒၟံင် ကုဂကူသေံ မပြံင်လုပ်မံင် နူကဵုသၟဝ်ကျာ အဆက်ဆက် ကေုာံ ဂကူခမေန် မလုပ်ဗတိုက်ဒၟံင် နူကဵု အေန်ပါယျာခမေန် နူလပါ်ဗမံက်ရ။ ဂကူမန် နူဒွါရဝတဳ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။ ဂကူမန်ဒွါရဝတဳ ညးတအ် ဆောံလေင်အာ ရးနိဂီုလဝညးတအ် ၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀။ ဂကူမန်မသှ်ေၜက်ဒၟံင် နူဒွါရဝတဳဂှ် လၟုဟ်ညးတအ် ကော်စ ညးတအ် [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ဂကူညးဂူ]] လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသ အိသာန် (ရးနိဂီုသေံ)။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်အာ ပ္ဍဲကာလပၞာန်၊ ဒးဒုင်ရပ်ဏာ နဒဒှ်ဂၠုဲ ညးသၟေဟ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဂကူတၞဟ် (ဗွဲတၟေင်ဂကူသေံ)တုဲ လၟုဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ။ ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာဂှ်လေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ဒးဒုင်ဆက် လၞိန်ဗပိန်ကဵု ဂကူသေံ ပ္ဍဲကဵုဒေသသၟဝ်ကျာပၠန်ရ။ 
[[File:Myazedi-Inscription-Mon.JPG|thumb|234x234px|Myazedi inscription|လိက်တၟအ်မန် စေတဳမြ (အေဒဳ ၁၁၁၃) မချူလဝ် နကဵုဘာသာမန် ပ္ဍဲဗုကာံ။ မဒှ်လိက်တၟအ်မန် ခေတ်တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုဗၟာ]]

ဂကောံမၞိဟ်မန် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗုကာံ သၟိင်ယၟုမြဟ် မၞိဟ်မတီဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် သၟိင်အနုရုဒ္ဓ (အနဝ်ရထာ)၊ သၞာံ ၁၀၇၉ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝ ပကင်ရင် ဍုင်ဗုကာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၈၄ဂှ် အဝဵုဍုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီ ကဵုသကိုပ်ပၞာန်ဂကူဗၟာတုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဂှ် အခိင်ကာလ ညးမဒှ်သၟိင်ဂှ် ကလိဂွံ မဟိမုတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ။ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်သၟိင်မန် လက်ကြဴအိုတ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ရ။ သၟိင်တြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇဂှ် ဒှ်သၟိင်ဂကူဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ လက်ထက်သၟိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသြဇာဗုကာံ စှ်ေစိုပ်ကၠုင် စဵုကဵု ဒေသရးနိဂီုဗၟာ လပါ်သၠုင်ကျာ စဵုကဵု ထဝါဲရ။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Monzel|first1=Bee Htaw|title=Epigraphy as a source for history of Old Burma, Advancing Southeast Asian Archaeology 2019, Selected Papers from the Third SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology, Bangkok, Thailand 2019|date=2019|publisher=SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-7961-48-4|url=https://www.academia.edu/44918001/Epigraphy_as_a_source_for_history_of_Old_Burma|page=53 - 62}}&lt;/ref&gt; ဆဂး ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူမၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်ဖိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite book | last=Harvey| first=G. E.| title = History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824 | publisher=Frank Cass &amp; Co. Ltd | year = 1925 | location = London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last=Htin Aung | first=Maung | title=A History of Burma | url=https://archive.org/details/historyofburma00htin | url-access=registration | publisher=Cambridge University Press | location=New York and London | year=1967}}&lt;/ref&gt;
ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျဂှ် သၟိင်အာဒိတျရာဇ် ပကင်ရင်ဍုင် (ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စ)၊ နွံကဵုဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အာဗတိုက်ပၞာန် ကုဍုင်အင်္ကာရ (ဍုင်ခမေန်) မဒှ်အခိင် သၟိင်သုရိယဝမာန် ဒုတိယ မပကင်ရင်ဒၟံင်ဍုင်၊&lt;ref&gt;{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; တုဲပၠန် ဒက်ပ္တန် ကျာ်စေတဳဇၞော် ဟာရိဉ္ဇယျစတုပ (လၟုဟ် နွံ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ သၟဝ်ကျာ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၉ သၟိင်မင်္ဂရာဲ{{efn|The name according to historical sources is &quot;Mangrai&quot;, and this is used in most modern scholarly applications. &quot;Mengrai&quot;, popularised by a 1907 publication, is commonly found in popular usage. Also note that 'Meng' means 'Mon' in Tai yuan language.}} ကၠုင်ဝေင် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ၊ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ မနွံကဵု ကြက်ဒြပ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်တုဲ ညးဂစာန်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;Wyatt, D. K. Thailand, A Short History, p. 35–38, Bangkok 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး သၟိင်မင်္ဂရာဲ ဗတိုက်ဟွံမာန်၊ စၞးဂှ် ပလံင်ဏာ မၞိဟ်ဓလုက်ဇကု ဇရေင်ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ။ လအ်ညိ သၟိင်မန်ယိဗ ပတှ်ေအာ လတူမၞိဟ်ဓလုက်ဂှ်တုဲ ခပတိုန်ဒဒှ် အမာတ်ဇၞော် ညးမကဵုကသပ်သၟိင်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://dl.kids-d.org/handle/123456789/1135|title=Chiang Mai : Nop Buri Si Nakhon Ping|author=Ministry of Education|date=1 January 2002|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Janos Jany|page=288|url=https://books.google.com/books?id=-RHcDwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai+ai+fa&amp;pg=PA288|title=Legal Traditions in Asia: History, Concepts and Laws|date=8 April 2020|isbn=9783030437282|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံ ၁၂၉၂ ဂှ် ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျတုဲ ပၠုပ်စုတ် သၟဝ်ရးနိဂီုလာန်နာဇကုရ။ ဖြယိဗ မဒှ်သၟိင်မန် ဟာရိဘုဉ္ဇယျ လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် လပါ်သၠုင်ကျာ အာစိုပ် ဇရေင် လာမ်ဖင်။&lt;ref&gt;{{rp|208–209}} သၞာံကြဴနူဂှ်ညိည ကောန်သၟိင်ယိဗ သၟိင်ဗောက် ညးမဒှ်သၟိင်ဍုင်လာမ်ဖင် ဗတိုက်ဇင်မာဲ နကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်။ သၟိင်သေံ မင်္ဂရာဲ ကဵု ကောန်ညးခြာမ် ပၠပၞာန်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ပၞာန်လာမ်ဖင်။ ကောန်သၟိင်ခြာမ် ကဵု သၟိင်ဗောက် ညးၜါ ပြိုင်ဗဇဵုစိင် (ဝေင်ပၞာန်စိင်) ညးမွဲအဲမွဲ ပ္ဍဲ ခဴမုန် (Khua Mung) မဒှ်ကွာန် မနွံ ဗဒါဲလာမ်ဖုန်ရ။ သၟိင်ဗောက် ကျဒးဒြေပ်ဒဴတိတ်မံင် ဇရေင်ဒဵု (Doi Khun Tan mountain)၊ ဆဂး ညးဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ဂစိုတ်ထောအ်ရ။&lt;ref&gt;ပၞာန်သၟိင်မင်္ဂရာဲ လုပ်သီကေတ် ဍုင်လာမ်ဖင်၊ သၟိင်ယုဗဂှ် ဒဴတိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာ အလန်ဏအ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဖိတ်သနုလောက် (Phitsanulok)။ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင်တအ်ဂှ် ကၠာဲကၠက် ဒှ်အာသေံလာန်နာအိုတ်ရ။ သေံလာန်နာတအ်ဂှ် လွဳစ အက္ခရ်မန် ကေုာံ ဗုဒ္ဓဘာသာမန်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/34506710/544360.pdf|title=Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline|access-date=26 February 2021|author=Winai Pongsripian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://pathsunwritten.com/thailand-dvaravati-culture/|title=Cultural Profile: Dvaravati, Ancient Thailand's Lost Civilization|author=Benjamin|date=4 August 2020|access-date=26 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lamphun.go.th/en/information/aboutus/9/history-of-lamphun-province|title=History of Lamphun Province|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ၁၃ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ===
သၞာံ ၁၂၈၇ ဂှ် ရးနိဂီုဗုကာံ သရိုဟ်လီု၊ အဝဵုသြဇာလေဝ် ထောင်ပြိုဟ်ရ။ [[မဂဒူ]]၊ ညးမဒှ် မိမန် အပါသေံ မဒၟံင် ဍုင်ဒုံဝေါအ် ပ္ဍဲရးသဓီု အာပဗၞိက် ပ္ဍဲဍုင်သုခေါဒယာ၊ ဗွဲကြဴ ဒှ်မိတ်ဒါန် ကုကောန်ဝုတ်သၟိင်။ ညးကေုာံ ကောန်ဝုတ်သၟိင် ဒဴစဴကၠုင် ဇရေင် [[မတ္တမ]] တုဲ လလောင်တြး ဍုင်ဗၠးၜးမန်။ ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပြံင်အာ ဇရေင်ဍုင်ဗဂေါ။ ဍုင်ဟံသာဝတဳ နကဵု တၞောဝ်ဝံသညးဂှ် (၁၂၈၇ - ၁၅၃၉) မြဟ်တမ္ညဝ်၊ နကဵု အဝဵုသြဇာကီု သီုကဵု ယေန်သၞာင်ရ။ စိုပ်လက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် (၁၃၈၃ - ၁၄၂၂)ဂှ် အလုံတွဵုရးမန်ဂှ် ပံင်ပ္ကောံဂွံ မွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်ဗၟာအင်ဝ မကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင်မဂၠိုင်ကဵုအလန် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာမာန်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးမိစောဗု (၁၄၅၃ - ၁၄၇၂) ကဵု လက်ထက် တၠညးဓမ္မစေတဳ (၁၄၇၂ - ၁၄၉၂) ဂှ် ဍုင်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်ဗွဲမလောန်ရ။

=== ၁၆ - ၁၇ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ စှ်တြဴဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် အသိင်ဒြဟတ်အဝဵု ဂကူဗၟာ ကလေင်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲတံင်ငူ။ သၞာံ ၁၅၃၉ ဂှ် သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ နူတံင်ငူ လုပ်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ။ ကြဴနူ သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ မစုတိအာတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ကလိဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး မွဲဆိုန်ခဏ၊ သၟိင်ထဝ် ဒှ်ညးပကင်ရင်ဍုင်။ ဆဂး ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ပၠံင်ၜးဏာ ကုသၟိင်ဗၟာဖရင်နံင် နူတံင်ငူ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၅၁ ဂှ်ပၠန်ရ။ သၟိင်ဗၟာတအ် သီဂွံဍုင်မန် ဟံသာဝတဳတုဲ ပြံင်အာစွံ ရာဇဌာနဳ (ဍုင်ဇၞော်) ပ္ဍဲဟံသာဝတဳ (ဗဂေါ)၊ တၞောဝ်သၟိင်တၠမန်ဂမၠိုင် စွံလဝ် အတိုင်သၞောတ်တြေံ နဒဒှ်သၟိင်တၠအိုတ်ရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် လုကဴ ပွိုင် ၜါကၠံသၞာံပြင်င် ဒးမံင်ကၠုင် သၟဝ်အဝဵုသြဇာဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်သၟဝ်ဗၟာဂှ် ကတဵုဒှ်ပၞာန် ကဵုရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ် ကုရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုယခေင်တအ်ရ။ ကြဴနူ သၟိင်ဖရင်နံင် မစုတိအာတုဲ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ညး သၟိင်နန္ဒဂှ် စဍဵုဍိုက်ကၠုင် ဂကူမန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၈၄ ဗလးဏာ အမာတ်မန်ၜါတၠ ဖြကိတ် ကဵု ဖြရာမ် သွက်ဂွံအာ ဂစိုတ်နရာသောန် ညးမဒှ်ကောန်သၟိင်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကြောန် (Kraeng)။ ညးၜါဂှ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ နရာသောန်ဂှ် မဟွံမဲကုဒုဟ်ဒဏ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပံင်ကဵု နရာသောန်တုဲ ဒစဵုဒစးဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Our Wars With the Burmese|last=Rajanubhab|first=Damrong|publisher=White Lotus Co. Ltd|year=2001|isbn=9747534584|location=Bangkok|pages=85–86}}&lt;/ref&gt; တုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒးပဆုဲပြံင် ကဵုအာ ပ္ဍဲဒျူဒျာ။ လကျာ်ဇၞော်မန်မွဲ ဂွံဒှ်အာ ညးမကဵုကသပ် သၟိင်နရာသောန်။

ဍုင်ဗဂေါ မဒှ်ဍုင်ရာဇဌာနဳ အေန်ပါယျာတံင်ငူဂှ် ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူယခေင်တအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၉။ အဝဵုသြဇာဗၟာသရိုဟ်လီုတုဲ ဂကူမန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜးဇကု ပ္ဍဲလပါ်မတ္တမ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၁၆ ဂှ် သၟိင်ဗၟာအနံက်ဖက်လောန်တုဲ ဂကူမန် ကလေင်စိုပ်အာ ဇရေင်သၟဝ်ဗၟာပၠန်ရ။ မန်တအ် ကတဵုသပုန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၁ ဆဂး သပုန်မန်တအ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာပျေမေန်။ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်သေံတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်သေံ ကရေက်လပါ်ပလိုတ်။ သကိုပ်ပၞာန်မန် မဒဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုင်သေံတအ်ဂှ် လုပ်ယိုက်ဂၠေင် သၟဝ်ပၞာန်သၟိင်ဨကရာဇ်သေံဂမၠိုင်ရ။ 

=== ၁၈ - ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် အဝဵုသြဇာဗၟာ ဟွံညိင်ဝတ် လဆောဝ်တိုန် လဆောဝ်စှ်ေ။ ဂကူမန်တအ်လေဝ် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်ကၠုင်ဒၟံင် အဆက်က်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၄၀ ဂှ် မန် ကဵု သေံကေဲ ပံင်တောဲတုဲ ဗတိုက်တုဲ မန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜး ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမာန်ကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ လကျာရာံ နူတံင်ငူဂှ် ခပတိုန် နဒဒှ် ဨကရာဇ်တုဲ စၞးညးဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၇၄၇ ဂှ် ခပတိုန် တၠညးဗညာဒလ ရ။ နကဵုအရီုအဗင် ပြင်သေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် အာသီဂွံအာ သီုကဵု ဍုင်ဇၞော်ဗၟာ ဍုင်အင်ဝ။ စိုပ်သၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ် ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်ပလီုထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျရ။ အခိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ မလုပ်သီကေတ် ဍုင်ဗဂေါဂှ် ဂစိုတ်ထောအ် ဂကူမန် ဂၠိုင်ကဵုလက် သီုကဵု ခမဳသင်၊ ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ကေုာံ ကောန်င္ၚာ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗဂေါသၟးဂှ် အံင်ဇဲယျ ဂစိုတ်ထောအ် လကျာ် ၃၀၀၀ ပြင်င်။&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kiernan|first=Ben|title=Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000|publisher=Melbourne University|year=2008|isbn=9780522854770|pages=148–154}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Harvey|first=G E|title=History of Burma|publisher=Asian Educational Services|year=2000|isbn=9788120613652|pages=235}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Smith|first=Donald Eugene|title=Religion and Politics in Burma|publisher=Princeton University Press|year=2015|isbn=9781400878796|pages=35}}&lt;/ref&gt; ခမဳသင် မဂၠိုင်ကဵုလက် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမ္ၚးဍုင်။ ဒပ်ပၞာန်အံင်ဇဲယျဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် နူကဵု ပၞာန်ဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)။ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသၟိင်ဗၟာ သကာတ်မြဟ် ဓဇန်ဗွဲမလောန်၊ ဂကူမန် ဒးဒုင်ဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံ ကေုာံ လာန်နာ။ စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ဗၟာသေန်ဖျူသေန် မပကင်ရင်ဍုင်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ကတဵုသပုန် ကလေင်ပၠန်ကဵု ဗၟာ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်၊ ဆဂး ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီပလီုဏာကဵု သၟိင်ဗၟာရ။ မန်တအ် ကလေင်ပၠန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ ဆဂး သပုန်မန်ဂှ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ပၠန်ရ။ အခိင်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံပၠန်ရ။
[[File:Buddha Yodfa Chulaloke portrait.jpg|left|thumb|237x237px|[[သၟိင်ရာမ ပထမ]] – ညးမဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်သေံ စက္ကရဳ]]
မွဲလပါ်ဂှ် ကြဴနူ ဒျူဒျာ ဒးဒုင်ပလီုကဵုဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၆၇ တုဲ ကောန်သၟိင်မန်ၜါတၠ ဖြပိဆာဲ ကဵု ဖြစက္ကရဳ ညးမပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ နူသၞာံ ၁၅၈၄တေအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးမကဵုကသပ် ဨကရာဇ်သေံ တက်သိန် လပါ်တဲပုင် ကဵု လပါ်တဲပါဲ၊ ညးတအ် ရီုဗင်သေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Siamese Melting Pot|last=Roy|first=Edward|publisher=Flipside Digital Content Company Inc|year=2018|isbn=978-9814762854}}&lt;/ref&gt; အလဵုဇကု သၟိင်တက်သေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူသေံကြုက်ကဵုမန်၊ မိနော်ညးဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်တၠဂကူမန်ရ။

ကြဴနူ တၞောဝ်သၟိင်တက်သိန် မလီုအာတုဲ ဖြစက္ကရဳ ဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳတုဲ တိုန်နန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၂ ဂွံဒုင်ယၟု ရာမ ပထမ။ သၟိင်ရာမ ပထမဂှ် ဒှ်ကောန်ထံင်ဒဳ (Thongdi)၊ ထံင်ဒဳဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တၞောဝ်ဗဳဇသၟိင်တၠ ပ္ဍဲကဵု နန်ဒျူဒျာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၃၇ ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Christopher|first=Baker|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=26 and 309}}&lt;/ref&gt; ဂၞကျာ် သၟိင်ရာမ ပထမ ဂှ် အမာရိနဒြာဂှ် ဒှ်ကောန်သေဋ္ဌဳဂကူမန် မပြံင်လုပ် ဍုင်သေံ နူကဵုဍုင်မန် နူအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ရ။ သၟိင်ရာမ ပထမ ပတန်ဍုင်ၜင်ကံက်တုဲ ဍုင်ဇၞော် နူကဵု ထောန်ဗူရဳဂှ် ပြံင်အာစွံ ပ္ဍဲၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ အခိင်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒဴလုပ်ဍုင်သေံဂှ် ကောန်စဴညး ကောန်သၟိင်မံင်ကုတ် (ဗွဲကြဴ ဒှ်သၟိင်ရာမစတုတ္ထ)ဂှ် အလဵုဇကုညး အာဒုင်တၠုင် ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲပယျဵုကျာ်ပိ။ တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳ မဒှ်တၞောဝ်သၟိင်သေံလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူမန်ရ။

ကောန်မန် ပ္ဍဲဍုင်သေံတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ပဒတဴဒၟံင် ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်သေံ ဗီုကဵု နန်ထဗူရဳ၊ သမုတ်ပြကာန်၊ ၜင်ပေါင်။ မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ကျာ်အခိုက်မန်အိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Desakura|date=2020-05-27|title=Wat Suthatham Temple in Samut Songkhram, Thailand|url=https://stationremodel.com/2020/05/27/wat-suthatham-temple-in-samut-songkhram-thailand/|access-date=2020-08-07|website=Stationremodel|language=en}}&lt;/ref&gt; အခိင်လအ်ကၠုင် မန်ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန်ဇကု ဟွံဂွံ ဟီုဂး အရေဝ်သေံကီုလေဝ် နကဵု အခိုက်ကၞာဂှ် မင်မဲဒၟံင် တၞောဝ်ဗဳဇမန်ဇကုဖိုဟ်ကီုရ။&lt;ref&gt;[http://www.bangkokpost.com/print/928173/ Wat's the centre of Mon tradition - Bangkok Post]&lt;/ref&gt;

=== ၁၉ - ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ===
[[File:Mon woman, 1904.gif|thumb|ဗီုရုပ် ညးဗြဴမန် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄|231x231px]]
ကြဴနူ ပေါဲဗတိုက် အကြာဗၟာ ကဵု အေင်္ဂလိက် မကတဵုဒှ် မဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)ရ။ ကြဴနူ ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၅၂ တုဲ ဒေသဂကူမန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဗြိတိန်ပေင်င်ရ။ မန်တအ်လေဝ် ဂွံတိတ်ဗၠးၜး နူဘဝသၟဝ်ဗၟာရ။ ဘဝဂကူမန် သၟဝ်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂမ္စိုတ် နကဵုမၞိဟ်ဂၠိုင်င် ဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ဂကူမန် ဗွဲဂမၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ရးနိဂီုသေံ သွက်ဂွံဗၠးဘဲလမျီုရ။ ဗြိတိန် မသီကေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂကူမန် ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ပတၟေင် ကုတ္ၚဲပတန်ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲဂိတုမာဃ် မွဲစွေက်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ 

ဒေသမန် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ အင်္ဂလိက်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဂကူမန်တအ် စဒစဵုဒစးကၠုင် ကဵုအင်္ဂလိက် ညးမပကဝ်လဝ်နဳတအ်ရ။ ကာလဍုင်ဗၟာ မကလိဂွံ ဍုင်သၠးၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ် ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင်။ ဥူနု ညးမဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရးနိဂီုဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ် တးပါဲ သွက်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုဂကူမန်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စတဝ်စၞေဟ်ကၠုင် နကဵုလွဟ် နကဵု သၟဝ်ပၠတရဴ ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ နူစ သၞာံ ၁၉၆၂ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ရ။ ဗော်သဵုယှေဝ်လေစ်ဂၠံင်တရဴဗၟာ (Burma Socialist Programme Party - BSSP) ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပိုင်ခြာကဵု [[တွဵုရးဍုင်မန်]] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသ မကရေက်ပတိတ် နူကဵု ခရိုင်တၞင်သဳ ကဵု ရးဗၟာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဆက်နွံကၠုင်ဒၟံင်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ရ။

=== ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ===
လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် အပ္ဍဲ ရးနိဂီုဗၟာမ္ဂး လုပ်လၟိဟ် ဂကူကောန်ဍုင်အရင်အဓိကမွဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံမွဲရ။&lt;ref&gt;မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာ တုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ကော်စ ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး မန်ဍုင်သေံ။{{sfn|Foster|1973|page=211}}&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ngamying|first=Dusittorn|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; အတိုင် သမ္ၚေဝ်ဗဳဇ မထ္ၜးလဝ်မ္ဂး ဂကူမန် မနွံပ္ဍဲ လဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ ကဵု ဂကူမန်မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲရးနိဂီု ဗွဲကြဴတအ်ဂှ် တၞောဝ်ဗဳဇကြပ်ရေင်သကအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020|title=Close genetic relationship between central Thai and Mon people in Thailand revealed by autosomal microsatellites|journal=Int J Legal Med|doi=10.1007/s00414-020-02290-4|last1=Srithawong|first1=Suparat|last2=Muisuk|first2=Kanha|last3=Srikummool|first3=Metawee|last4=Kampuansai|first4=Jatupol|last5=Pittayaporn|first5=Pittayawat|last6=Ruangchai|first6=Sukhum|last7=Liu|first7=Dang|last8=Kutanan|first8=Wibhu|volume=135|issue=2|pages=445–448|pmid=32281021|s2cid=215741324}}&lt;/ref&gt;

ဟိုတ်နူ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုင် ကြဴနူ ဍုင်ဗၟာမကလိဂွံဗၠးၜး နူဗြိတိန်တုဲ ဂကူမန် နူကဵု ဒေသမုက်ပၞာန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အာ ရးဍုင်ပထမဂမၠိုင် နူကဵု ဗဒိုပ်ညးလလဴ အကြာပယျဵုဗၟာ-သေံ ကဵု ရးနိဂီုမလေရှာတအ်ရ။ ကောန်မန် နူရးနိဂီုဗၟာ ပြံင်စိုပ်အာပဒတဴ ပ္ဍဲရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန် (ဂကောံမၞိဟ်ဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ တွဵုရးအေန်ဒိယာန္နာ၊ ဍုင်ဖောတ်ဝိုင်၊ ဂၠိုင်အိုတ်ဒုတိယဂှ် တွဵုရးသြဟိသြ ဍုင်အခြောန်၊ ဍုင်အဝ်သတြေလဳယာ၊ ခနေဒါ၊ နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်၊ ဝှေန်လာန်၊ သွိတ်ဒေန်၊ ကေုာံ နေတာလာန်တအ်ရ။

==အရေဝ်==
{{Main|မန်}}
[[File:Myakan-inscription.jpg|alt=|thumb|210x210px|လိက်တၟအ်မန် နူကၟာမြကာန် (၁၀၈၄ - ၁၁၂ အေဒဳ)]]
အရေဝ်[[မန်]]ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နိစ် (Monic) မဒှ်တၞောဝ်အရေဝ် အဝ်သတြောအေရှတိစ် (လဆောဝ် ကော်စ ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ) မဒှ်အရေဝ် မကြပ် ကုအရေဝ် ဂကူ [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ]] သ္ၚောဲနူဂှ်ညိမ္ဂး ကြပ်ညောန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာခမေန် ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်။ အက္ခရ် ဂကူမန်တအ် မချူဂှ် ဒှ်အက္ခရ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူအက္ခရ်ဗြဟ္မဳ မကၠုင်နူ အိန္ဒိယ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဘာသာတြေံအိုတ်ဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲရ။ 

အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အရေဝ်မန်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံ (Tai Tham alphabet) ကဵု အက္ခရ်ဗၟာဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု အက္ခရ်မန်တြေံ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံဂှ် စဒၟံင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဘာသာသေံသၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်ဘာသာသေံလူ၊ အရေဝ်ဘာသာခုန် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာလဴ။ အက္ခရ်ဗၟာဂှ် စကာဒၟးင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံ၊ ဘာသာကရေင်သဂဝ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်တအ်ရ။

လိက်သေံ (သေံဒေသလဒေါဝ် ကဵု သၠုင်ကျာ) ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအက္ခရ်ခမေန် ဂၠိုင်နူ အက္ခရ်မန်တုဲ မဝေါဟာရသေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Baker|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=3–4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook|last=Haspelmath|first=Martin|publisher=Walter de Gruyter|year=2009|isbn=978-3110218435|pages=602}}&lt;/ref&gt; ဂကူဗၟာတအ်လေဝ် ဂၠေအ်လဝ် မဝေါဟာရမန် ဗွဲဂမၠိုင်ကီုရ၊ ဗွဲတၟေင် ဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု ပရေင်ပကင်ရင်၊ ပရေင်ကွတ်၊ ဗွိုက်လတက်၊ စၞ ကေုာံ ပကဴဂမၠိုင်ရ။ 

အခိင်လၟုဟ်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အရေဝ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵုဗွဝ်စှ်ော လပါ်လက်ကြဴဏအ် ဟိုတ်နူ လၟိဟ်မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန် အောန်စှ်ေဒၟံင်တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် မဒးဒုင်ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင် အရေဝ်မဒးဂွိင် သွက်ဂွံကၠေအ်ကၠက် နကဵုယူနေစ်သကဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNESCO Atlas of the World's Languages in danger|url=http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-2222.html|access-date=2020-06-03|website=UNESCO}}&lt;/ref&gt;


{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ Caption text
|-
! ရး !! ခရိုင် !! ပွိုင်ဍုင် !! လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် !! တၟအ်ကၠံ မနွံပ္ဍဲ ပွိုင်ဍုင်ဂှ်
|-
| မန် || သဓီု || ကျာ်ထဝ် || 745 || 0.82% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_7.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်ထိုမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ၜဳကလေင် || 351 || 0.19% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_content-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ဘီးလင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || သဓီု || 6651 || 2.28% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_9.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ပံင် || 87‚195 || 32.67% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_8.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ပေါင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မတ်မလီု || 55‚989 || 20.70% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_2.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မော်လမြိုင်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || တကအ်ခၟိုင် || 118‚353 || 72.00% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_4.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ချောင်းဆုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ကျာ်မြဟ် || 114‚217 || 49.41% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_5.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်မရောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မုဟ်ဍုင် || 163‚370 || 86.09% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_6.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မုဒုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ဇြပ်ဗု || 98‚061 || 59.50% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/map_1-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သံဖြူဇရပ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || ရေဝ် || ရေဝ် || 194‚638 || 69.08% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_3.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ရေးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ဍာ်ဗု || 14‚113 || 11.27 &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/data_repotrt9-2019part-1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ရေဖြူမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ထဝါဲ || 342 || 0.24% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/dawei_state_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ထားဝယ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || (လောင်းလုံး) || 49 || 0.03% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ လောင်းလုံးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ကြုင်ကြုက် (သရက်ချောင်း) || 19 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ သရက်ချောင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ပုလော || 3‚902 || 2.75% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_3.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ပုလောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ဗိက် || 1‚301 || 0.45% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ မြိတ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တၞင်သဳ || 1‚072 || 0.88% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ တနင်္သာရီမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တကအ် (ကျွန်းစု) || 24 || 0.01% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကျွန်းစုမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ဘုတ်ပြင် || 1‚753 || 2.47% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ဘုတ်ပြင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ကအ်သံင် || 5‚046 || 3.89% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_2.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကော့သောင်းမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဖာအင် || 70‚473 || 14.63% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/1_hptownship_cover_and_content-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဘားအံမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || လှိုင်ဘွဲ့ || 4‚424 || 1.55% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/2cover_hlaing_bwe_township-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ လှိုင်ဘွဲ့မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဒဵုပသဲ (သံတောင်ကြီး) || 16 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/3-township_cover_and_content.2doc-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ သံတောင်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || ကအ်ကြိက် || 68‚440 || 22.65% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/4cover_and_mapkky-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကော့ကရိတ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || လှာဒကှ် || 45‚890 || 17.54% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/5_cover_website-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကြာအင်းဆိပ်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဗြဝတဳ || 4‚698 || 3.29% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/6_mwd_town_data2020_cover-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ မြဝတီမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဘာပန် || 189 || 0.15% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/7_hpa-pun_township_map-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဖာပွန်မြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;


|}

==ယေန်သၞာင်==

=== သင်္ကေတ ===
[[File:Shwedagon Crown.JPG|thumb|220px|ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ် ဨကရာဇ်ဗြဴ တၠညးမိစောဗု၊ လၟုဟ် မနွံပ္ဍဲ V&amp;A Museum၊ ဍုင်လာန်ဒါန်၊ ရးနိဂီုအင်္ဂလာန်။]]
သင်္ကေတဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်[[ၜိုပ်၊ ဂစေံ|ၜိုပ်]] နကဵု ဗီုပါဠိ ကော်စ ဟံသာ မဒှ်ဂကူဒဏ္ဍာရဳ မနွံဗီုပြင် မတုပ်ကဵု အဟာန်။ ၜိုပ်ဂှ် ဗၟာတအ်ကော်စ ''hintha'' ({{lang-my|ဟင်္သာ}}, {{IPA-my|hɪ́ɰ̃θà|IPA}}) သေံကော်စ &quot;ဟောင်&quot;(หงส์)။ ၜိုပ်ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတ တွဵုရးဍုင်မန်ကီု သီုကဵု ရးဗဂေါ မဒှ်ဍုင်မန်တြေံရ။ တုဲပၠန် ဍုင်ပက်ကြေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ မဒှ်ဒၞာဲဂကူမန် မပဒတဴဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် သင်္ကေတဍုင်ဂှ် ရုပ်ၜိုပ်ကီုရ။ 

=== ဂဳတ ===
[[File:Kong mon គងមន or Khong mon ฆ้องมอญ.jpg|thumb|260px|ဗာတ်ကိုင်]]
[[File:Kyam at Mon Buddhist Temple Fort Wayne.jpg|thumb|210px|ကွိင်ကျာံ]]
ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင်မန်ဂမၠိုင် လပါ်ဂဳတ၊ လမၠေဟ်၊ ဒမျေဟ်တအ်ဂှ် လမၠေဟ်/လှ်ေကလော်၊ ကွိင်ကွိုက်မ္ဂး ဗီုကဵု ကွိင်ကျာံ၊ ဗာတ်ကိုင်၊ စံင်တအ်ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်အာဲကၟာဲ နူတမ်မူလဂကူမန်ရ။ လမၠေဟ်မွဲတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်လှ်ေထ္ၜး ပ္ဍဲကဵု သဘင်၊ ပေါဲဇာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂဳတအခိုက်ကၞာမန်ဂှ် နွံကဵု ကွိင်ကွိုက်ဂကူနာနာ မပ္တံကဵု ကွိင်ကျာံ၊ မံင်၊ ကလောတ်၊ စံင်၊ ဖံနာနာသာ်ရ။&lt;ref name=&quot;td&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.unesco-ichcap.org/kor/ek/inc/pdf/mon.pdf|title=Making Inventory of Craftsmanship and Performing Arts of Mon Traditional Musical Instruments|access-date=16 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== သဘင်ဂမၠိုင် ===
ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်မ္ဂး ဂကူမန် ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲခရိုင်ဖြပဍေင်တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်အတး နကဵုအခိုက်ကၞာမန် ကေုာံ ပြဝေဏဳနာနာသာ် ဗွဲတၟေင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Songkran 2020 in Thailand - Dates|url=https://rove.me/to/thailand/songkran|access-date=2019-09-04|website=rove.me|language=en}}&lt;/ref&gt;ပ္ဍဲဍုင်သေံမ္ဂး သဘင်ဗလးကထိုန် (Loi Khamod festival)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_14572|title=ปริศนาโบราณคดี : ประเพณี &quot;ลอยหะมด&quot; ของมอญหริภุญไชย คือต้นกำเนิด &quot;ลอยกระทง&quot; ในสยาม?|date=13 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/lamphun/ewt_news.php?nid=540&amp;fbclid=IwAR3MD1Wvj3ZxrIWMaLKtjK5FF_GSi8ZN5ZbXJ6ERh8bub8fgi-5aHxYe53Y|title=ประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ประจำปี 2559|date=10 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG201108073719199|title=เทศบาลตำบลต้นธง จังหวัดลำพูน สืบทอดงานประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ซึ่งครั้งนี้ได้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 6 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการ อนุรักษ์ และสืบสานประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป|access-date=28 February 2021|date=8 November 2020|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ပူဇဴပၟတ် (ပတိုန်ဂီု)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bangkokpost.com/vdo/thailand/233393/rocket-of-mon|title=Rocket of Mon|date=23 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/phatumthani/ewt_news.php?nid=403&amp;filename=index|title=ประเพณีการจุดลูกหนู|date=1 July 2019|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ဗဝ်သၟုတ်က္ၜင်၊ &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nationthailand.com/noname/30354455|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=14 September 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tatnews.org/2018/06/mon-floating-boat-festival-2018/|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=27 June 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thaitravelblogs.com/2018/07/mon-floating-boat-festival-2018-from-23-to-25-september-in-sangkhlaburi/|title=Mon Floating Boat Festival 2018 from 23 to 25 September in Sangkhlaburi|date=4 July 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; သဘင်ကဝါ်ၜိုပ် ကေုာံ ဇၞောဝ်။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thai-blogs.com/2011/04/14/parade-of-the-centipede-flags-and-swans/|title=Parade of the Centipede Flags and Swans|date=14 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/chachoengsao/ewt_news.php?nid=314&amp;filename=index|title=ประเพณีแห่ธงตะขาบ|date=11 April 2017|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thailandexhibition.com/Eat-Travel/1065|title=เที่ยวชมประเพณี แห่หงส์ ธงตะขาบ พระประแดง|date=18 April 2018|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mon Cultural Festival in Thailand|url=http://www.thai-blogs.com/2008/02/09/mon-cultural-festival-in-thailand/|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ilove8riew.com/en/event/%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A/|title=Centipede Flag Parade|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဗွိုက်လတက် ===
[[File:Mon National Day 72 Bago.jpg|thumb|220px|သဘင်တ္ၚဲဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ သၞာံ ၂၀၁၉ ]]
ညးဗြဴမန်တအ်ဂှ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်၊ မန်ဍုင်မန်မ္ဂး ပူလဝ် ပၞးမွဲလပါ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ်ဂှ် ကဵုတကဲ လပါ်ဂတ ကဵု လက်ကြဴ။ မန်ဍုင်သေံမ္ဂး လၜက်လဝ် လတူကအ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ် ကဵုတကဲစှ်ေ လပါ်ဂတမုက်။ အခိုက်လၜက်ယာတ်ဍောတ်မန် ဗီုမန်ဍုင်မန်ဂှ် နကဵု သက်သဳပုရာန် ဂွံဆဵုကေတ် ရုပ်တိ နူဒွါဝတဳ ဒဒှ်ရ ညးဗြဴမန် ခေတ်ဒွါရဝတဳတေအ်လေဝ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=มรดกช่างศิลป์ไทย : งานปูนปั้น|url=https://www.chatnirun.com/%e0%b8%a1%e0%b8%a3%e0%b8%94%e0%b8%81%e0%b8%8a%e0%b9%88%e0%b8%b2%e0%b8%87%e0%b8%a8%e0%b8%b4%e0%b8%a5%e0%b8%9b%e0%b9%8c%e0%b9%84%e0%b8%97%e0%b8%a2-%e0%b8%87%e0%b8%b2%e0%b8%99%e0%b8%9b%e0%b8%b9/}}&lt;/ref&gt; 

ကယျိုင်မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ဗိုက်ဂၠိက် ညံင်ဗီုဗၟာတုဲ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဗိုက်ဗီုအခိုက်သေံ။ ကယျိုင်ဂကူမန်တအ် ထုဲနှဴအာကဵု ကယျိုင်ဂကူတၞဟ် ဟီုမာန်ရ။ 

=== စၞ ===
စၞအခိုက်မန်ဂှ် လုပ်စိုပ်ဓလီုလဝ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု စၞဗၟာ ကေုာံ စၞသေံ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ရ။ စၞယၟုမြဟ်ဒၟံင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ကေုာံ ရးနိဂီုသေံ အခိင်လၟုဟ်ဂှ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူမန်။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ [[ယိုဟ်သ္ၚု]] ဗၟာမကော် (ထမနဲ)၊ ခၞံ၊ [[ပုင်အတး (ပုင်သင်္ကြာန်)]] ပ္ဍဲဍုင်သေံ။ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ ညးတအ်ကော်စ ဗီုသေံ Khao chae (ข้าวแช่) မဒှ် ပုင်ဍာ်မွဲဂကူဂှ် ဒှ်စၞဗွိုင်နန် (ဝါ) စၞဨကရာဇ်ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://travel.cnn.com/bangkok/eat/khao-chae-101-811318/|title=It's khao chae season: How to eat Thailand's classic summer treat|last=Chirapongse|first=Kitty|date=2012|work=CNN|access-date=September 7, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://guide.michelin.com/en/article/features/a-guide-to-royal-thai-cuisine|title=A Guide to Royal Thai Cuisine|website=MICHELIN Guide|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt; ပုင်ဍာ်မန်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်စ (သင်္ကြန်ထမင်း) တုဲ ဒှ်စၞအခိုက်မစ ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mmtimes.com/special-features/234-thingyan-2017/25640-how-to-spend-long-thingyan-holidays.html|title=How to spend long Thingyan holidays|date=2017-04-07|website=The Myanmar Times|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt;

ဖရံက်က သေံမကော် ဖၠရ (Pla ra)ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sukphisit|first=Suthon|date=9 June 2019|title=An acquired taste|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/life/social-and-lifestyle/1692012/an-acquired-taste|access-date=16 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဝေင်တြေံ ===
ဝေင်ဗွဲမဂၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ကၠုင်နူတမ်မူလမန်။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဝေင်ဟနိ/ဝေင်ဂနိ ကေုာံ ဝေင် (saba tossing game) ကဵု ဝေင်ပၞုက်ယာတ် (Mon Son Pa)ဂှ် ဒှ်ဝေင်အခိုက်မန် မၞိဟ်မဒးဂၞပ်ဂၠိုင်တုဲ နကဵု ယူနေစ်သကဝ် (UNESCO)လေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် [[အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု]] မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Intangible Cultural Heritage|url=http://www.unescobkk.org/culture/ich/children-games/games/by-research-sites/bkk/|website=UNESCO Bangkok}}&lt;/ref&gt;

== ဗီုဂမၠိုင် ==
&lt;gallery&gt;
File:Burmese Ramayana dance.jpg|A theatrical performance of the Mon dance
File:Lorchestre thaïlandais piphat mon (musée de la musique) (3771128467).jpg|Mon musical instruments
File:Mon Drum.jpg|A student playing Mon Drum in Thailand
File:Mon people girls in traditional dress.jpg|Mon girls in traditional [[folk costume]]
File:Ngapyawbaung.jpg|Mon banana pudding
File:KhaoChae.JPG|Mon inspired ''Khao Chae''
File:Htamanè.JPG|''[[Htamanè]]'' glutinous rice
File:Khao khluk kapi, Pathum Thani, 2018-04-02 (3).jpg|Mon inspired [[Khao khluk kapi|Khao Khluk Kapi]] dish
File:Khanom Chin - Thai rice noodles.JPG|''Khanom Chin'' rice noodles
File:Nga paong thohk with a spoon.jpg|''Nga baung thohk'' (steamed fish dish wrapped in banana leaves)
File:Flag of Mon State (2018).svg|[[Mon State]] flag drawn by the Burmese government, [[Hamsa (bird)|Hongsa]] (the symbol of Mon people)
File:Mon Traditional Flower-garlands.jpg|Mon Traditional Flower-garlands
File:8th Mon Youth Day at night 27-Dec-2019.jpg|Celebration of Mon Youth Day in Myanmar (2019)
File:Shwedagon Pagoda 2017.jpg|[[Shwedagon Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Photo of Zingyaik pagoda, Paung township, Mon State.jpg|[[Zinkyaik Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] on the top of Zinkyaik Mountain, [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Chompoo-Veth-(2).jpg|Mon [[Rattanakosin]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Chomphuwek]], [[Mueang Nonthaburi District|Nonthaburi, Thailand]]
File:Nai Mueang, Mueang Lamphun District, Lamphun 51000, Thailand - panoramio.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Phra That Hariphunchai]], [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Wiang Tha Kan Compound 9.jpg|The remains of an ancient walled town of the [[Hariphunchai|Hariphunchai Kingdom]], Wiang Tha Kan, founded approximately 1,000 years ago located in [[San Pa Tong District|San Pa Tong District, Chiang Mai, Thailand.]]
File:Lampangluang1.JPG|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lampang|Lampang, Thailand]]
File:Wat_JamaDevi.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Ananda-Temple-2.JPG|[[Ananda Temple]], The fusion of Mon and Indian architecture located in [[Bagan]], [[Myanmar]]
File:Kanbawzathadi_Palace_-_Bago,_Myanmar_20130219-01.jpg|Mon-style architecture located in [[Bago, Myanmar|Bago]], [[Myanmar]]
File:Shwedagon pagoda, Yangon, Myammar.jpg|Mon-style architecture located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Golden Rock (28249624117).jpg|[[Kyaiktiyo Pagoda|The Golden Rock Stupa]] located in [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Wat Chiang Yeun chedi 2.jpg|[[Hamsa (bird)|Hongsa]] pole with Centipede flag
File:ကွာင်ကံက်တဲ.jpg
File:ကွာင်ခဝ်ဂဒဵု.jpg
File:ကွာင်ခေါ်.jpg
File:ကွာင်စုတ်ပၟတ်.jpg
File:ကွာင်တဲတၞး.jpg
File:ကွာင်ဗြာတ်.jpg
File:ကွာင်ဟကဵု.jpg
File:ကွာင်အဝေက်.jpg
File:ဒၠောံဍာ်ဗံၚ်.jpg
File:ကွာင်ကောန်န.jpg
File:သတ်တာ.jpg
&lt;/gallery&gt;

==နိဿဲ==
===Citations===
{{reflist}}

===Sources===
{{refbegin}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=1|date=1991|pages=31–84}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_2h_Bauer_MonEpigraphyII.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy II|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=2|date=1991|pages=61–80}}
*{{Cite book|first=Franklin|last=Huffman|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:31-84.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=31–84|chapter=Burmese Mon, Thai Mon, and Nyah Kur:a synchronic comparison}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:155-176.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990a|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=155–176|chapter=Numismatics, dialectology, and the periodization of Old Mon}}
*{{Cite book|first=David|last=Thomas|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:177-179.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=177–179|chapter=On early Monic, Vietic and Bahnaric relations}}
*{{Cite book|first=Donald|last=Swearer|chapter=Buddhism in Southeast Asia|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|editor=Joseph Kitagawa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5LSvkQvvmAMC&amp;pg=PA130|publisher=Routledge|isbn=9780700717620|date=September 20, 2002|pages=119–142}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hoDGBgAAQBAJ&amp;pg=PA14|title=Ethnic Groups Across National Boundaries in Mainland Southeast Asia|date=1990|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=9813035579|editor=Gehan Wijeyewardene|access-date=April 4, 2021|pages=14–47|chapter=Language and Ethnicity: The Mon in Burma and Thailand|doi=10.1355/9789814379366-005}}
*{{Cite book|first=Ashley|last=South|title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|date=October 3, 2002|doi=10.4324/9780203037478|publisher=Routledge; 1st edition|isbn=9780700716098}}
*{{Cite book|first=Patcharin|last=Piumsomboon|chapter=Mon people in Nakhon Ratchasima|title=Good things Korat: Korat's Diaries|volume=3|date=1982|publisher=Office of the National Culture Commission|chapter-url=http://www.koratmuseum.com/download/mon-in-korat.pdf|access-date=February 25, 2021|pages=98–105|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Dusittorn|last1=Ngamying|first2=Ying|last2=Keeratiburana|first3=Pairat|last3=Thidpad|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|issue=1|pages=29–34|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}
*{{Cite journal|first1=Patrick|last1=McCormick|first2=Mathias|last2=Jenny|title=Contact and convergence: The Mon language in Burma and Thailand|volume=42|issue=2|date=2013|pages=77–117|journal=Cahiers de Linguistique Asie Orientale|doi=10.1163/19606028-00422P01}}
*{{Cite journal|first=James A.|last=Matisoff| title=Sino-Tibetan Linguistics: Present State and Future Prospects|journal=Annual Review of Anthropology|volume=20|pages=469–504|year=1991|doi=10.1146/annurev.an.20.100191.002345}}
*{{Cite journal|first=Mathias|last=Jenny|date=2013|title=The Mon language: Recipient and donor between Burmese and Thai|journal=Journal of Language and Culture|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JLC/article/view/20286/17624|volume=31|issue=2|pages=5–33}}
*{{Cite journal|last=Foster|first=Brian|year=1973|title=Ethnic Identity of the Mons in Thailand|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1971/JSS_061_1i_Foster_EthnicIdentityOfMonsInThailand.pdf|journal=Journal of the Siam Society|volume=61|pages=203–226}}
*{{Cite journal|ref=CITEREFNuchprayoon2007 |last1=Nuchprayoon |first1=Issarang |last2=Louicharoen |first2=Chalisa |author3=Warisa Charoenvej |year=2007 |title=Glucose-6-phosphate dehydrogenase mutations in Mon and Burmese of southern Myanmar |journal=Journal of Human Genetics |volume=53 |issue=1 |pages=48–54 |doi=10.1007/s10038-007-0217-3 |pmid=18046504|s2cid=22331704 |doi-access=free }}
*{{Cite journal|last1=Stewart |first1=J. A. |year=1937 |title=The Song of the Three Mons |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=9 |issue=1 |pages=33–39  |jstor=608173 |doi=10.1017/s0041977x00070725}}
*{{Cite journal|first=Chatuporn|last=Petchaboon|title=Food in merit-making ceremonies of Thai-Mon descendants and Mon workers: A case study on food of Sao Kradong Mon community, Bang Pa-in District, Phra Nakhon Sri Ayutthaya Province|journal=Journal of Liberal Arts|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/journal-la/article/view/164044/120663|pages=35–57|volume=10|issue=2|publisher=Prince of Songkla University|date=December 30, 2018|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Watusiri|last1=Jaiklang|first2=Watsaporn|last2=Arayaphan|first3=Nantawan|last3=Muangyai|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/213162/148155|title=Needs and Use of Learning Center and Learning Network of Mon Communities in Lamphun Province|journal=Journal of Human Sciences|volume=20|issue=2|pages=101–132|date=August 30, 2019|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first=Ong|last=Bunjoon|url=http://www.damrong-journal.su.ac.th/upload/pdf/102_5.pdf|title=Ban Thung-Khen: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi|journal=Damrong Journal of the Faculty of Archaeology|pages=115–140|volume=16|issue=2|date=December 20, 2017|access-date=March 1, 2021|language=th}}
{{refend}}

==Further reading==
* {{Cite book |title=Ancient Chiang Mai |chapter=Historic Lamphun: Capital of the Mon Kingdom of Hariphunchai|volume=4|first=Andrew |last=Forbes |author2=Henley, David|year=2012|publisher=Cognoscenti Books|asin=B006J541LE }}
* {{Cite book |title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|last=South|first=Ashley|date=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136129629}}

== Notes ==
{{notelist}}

==External links==
{{Commons category|Mon people}}
* [https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/129 Mon Art and Cultural Centre of Bang Kradi] 
* [http://www.monnews.org/ Independent Mon News Agency]
* [http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/hariphunchai/index.php/en/ Hariphunchai National Museum]
* [https://monmusic.org/ Mon music]
* [https://web.archive.org/web/20060208093247/http://www.kaowao.org/ Kao Wao News Group]
* [http://www.albany.edu/~gb661/ The Mon Information Home Page]
* [https://web.archive.org/web/20050408203116/http://www.eumon.org/inscriptions.php Dating and Range of Mon Inscriptions]

[[Category:မနုဿဗေဒ]]</text>
      <sha1>kdhj5qlmdindkwb5hddu8fzfqfpkt7t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33653</id>
      <parentid>33652</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T23:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>/* အရေဝ် */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100811" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group
| group            = မန်
| native_name      = {{lang|mnw|မန်}}
| native_name_lang = mnw
| image            = 20200206 150859 Mon Girls in Mawlamyaing Myanmar anagoria.JPG
| image_caption    =ဝုတ်မန်[[ဍုင်မတ်မလီု|မတ်မလီု]]
| flag             = [[File:Flag_of_the_Mon_people.png|border|100px]]
| pop              = {{circa}} ၁.၂ လက်
| region1          = {{flag|Myanmar}}
| pop1             = {{circa}} ၁.၁ လက်{{efn|According to [[CIA Factbook]], the Mon make up 2% of the total population of Myanmar (55 million) or approximately 1.1 million people.}}
| ref1             = &lt;ref name=&quot;CIA geos&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/ |title=The World Factbook|publisher=cia.gov |access-date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| rels             = [[ထေရဝါဒ]] [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| langs            = [[ဘာသာမန်|မန်]]၊ [[ဘာသာဗၟာ|ဗၟာ]]၊  [[ဘာသာသေံ|သေံ]]
| related          = {{ubl|Other [[Austroasiatic languages|Austroasiatic]] groups}}
                {{hlist|item_style=font-size:90%;
                |([[Monic languages|Monic]] – [[Nyah Kur people|Nyah Kur]])| 
                }}
| region2          = {{flag|Thailand}}
| pop2             = ၁၀၀,၀၀၀
| region3          = {{flag|Laos}}
| pop3             = ၁.၀၀၀
}}
'''မန်'''{{lang-my|မွန်လူမျိုး‌}}, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃ lù mjó|pron}}; {{lang-th|[[wikt:มอญ|มอญ]]}}, {{IPA-th|mɔ̄ːn|pron}} {{audio|Mon (TH).ogg|listen}}) ဂှ် ဒှ်ဂကူ ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်{{sfn|Bauer|1990|p=14}} ပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ကရေင်ဍာဲ၊ ရးတၞင်သဳ၊ ရးဗဂေါ၊ ဒေသပါင်ၜဳ ဨရာဝတဳ ကေုာံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဒေသဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ။{{sfn|Bauer|1990|page=19–23}}
&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.efe.com/efe/english/life/mon-thai-minority-who-once-ruled-southeast-asia/50000263-3283779|title=Mon, Thai minority who once ruled Southeast Asia|publisher=Agencia EFE|author=Gaspar Ruiz-Canela|date=June 1, 2017|access-date=September 5, 2019}}&lt;/ref&gt; အရေဝ်ဗဳဇဂကူမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နေစ် (Monic) မဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် သြသတြောအေရှတိစ် (Austroasiatic languages) တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်[[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဨသာန် ရးနိဂီုသေံရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲအရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် အရေဝ်ဘာသာမန် ဓလီုဖ္ဍိုက် ပါလုပ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲအရေဝ်မန်လေဝ် အရေဝ်ဂကူတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ကီုရ။{{sfn|McCormick|Jenny|2013|p=86}}{{sfn|Jenny|2013}}

ပၞောဝ်ကဵု ဂကူကောန်မၞိဟ်ဂမၠိုင် မလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူမန်မွဲလေဝ် ပါဒၟံင်ကီုတုဲ ဒှ်ဂကူမပရးပတန် ညံင်သာသနာ ထေရဝါဒဘာသာဗုဒ္ဓ ဂွံဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသတိဇၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။{{sfn|Swearer|2002|p=130–131}}   ပ္ဍဲကဵု ဒေသရးနိဂီုသေံလၟုဟ်ဂှ် ဂကောံမၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒေသ ရးနိဂီု ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်လဴလေဝ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဂကူမကၠောန်ပ္တိတ် အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Desakura|date=February 24, 2020|title=Where does the Mon Pak Lad shortcut?|url=https://stationremodel.com/2020/01/24/where-does-the-mon-pak-lad-shortcut/|access-date=August 7, 2020|website=Stationremodel}}&lt;/ref&gt; အတိုင်ဝင်မ္ဂး ဍုင်ဇၞော်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုလဴ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဍုင်ၜင်ကံက် ကေုာံ ဍုင်ဝဳယျေန်ကျေန်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မပ္တန်လဝ် နကဵု သၟိင်တၠဂကူမန်အိုတ်ရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂကောံဂကူကောန်ဍုင်အရင် အဓိက ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံရ။&lt;ref name=&quot;efe&quot;/&gt; ကောန်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာတုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်သေံ၊ သေံတအ် ကော်စညးတအ် ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး သေံမန်။{{sfn|Foster|1973|page=211}}{{sfn|Ngamying|Keeratiburana|Thidpad|2014}} မန်ဍုင်သေံ ကဵု မန်ဍုင်မန် ၜါဝွံ ဟီုအရေဝ် ၜိုန်ရ တၠုင်လအာ ရမ္သာင်ဟွံတုပ်ကီုလေဝ် ကၠိုဟ်ရေင်သကအ်။{{sfn|Bauer|1990|p=34}}

==နိရုတ်==
နကဵု ဘာသာဗၟာ ညးချူ ကော် ဂကူမန် &quot;မောန်&quot; (မချူလိက် နကဵု ဘာသာဗၟာ မွန်, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃|pron}})။ ကြဴနူ ဗၟာတအ် သီကေတ် ဍုင်မန်တုဲ ဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် (တလာင်) ''Talaing'' (တလိုင်း)၊ ယၟုမ္ဂး တလာင်ဂှ် သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ယၟု မလက်မွဲတုဲ မန်တအ် ဂိကွေဟ်ဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ ဟံသာဝတဳဟွံဂွံလီု (ကိုပ်ကၠာ ၁၇၅၇) ဂှ် အေင်္ဂလိက်တအ် ကော်စ ဂကူမန် Peguan မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်ဗဂေါ။ ပ္ဍဲခေတ်ကဝ်လဝ်နဳလပါ်စဂှ် ညံင်ရဴဗၟာတအ် မကော်မန် တလာင်ကီု အေင်္ဂလိက်တအ်လေဝ် ကော်ဗက်ဗီုဗၟာ တလာင် (Talaing) ကီုရ။{{sfn|South|2002}} ယၟုမ္ဂး ''Peguan'' (ကောန်ဗဂေါ) ဂှ် ဒှ်ယၟု ကောန်ရးတိုက်ဥရဝ်ပတအ် မကော်စ ဂကူမန် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဇၞော် ဍုင်မန် မဒှ်ဒၟံင် ဍုင်ဗဂေါရ။{{sfn|Bauer|1990|p=16}} စပ်ကဵု မူလ အဓိပ္ပါယ် မအရေဝ် &quot;တလာင်&quot; ဂှ်တုဲ လညာတ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်။ မအရေဝ်ဏအ် ကၠုင်နူ &quot;တေလိင်္ဂ&quot; ဟွံသေင်မ္ဂး ၊ မဒှ် ယၟုဒေသ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်အိန္ဒိယလပါ်အဂၞဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://archive.org/details/MiscellaneousNotesOnTheWordtalaing|title=Miscellaneous Notes on the Word &quot;Talaing&quot;|journal=SOAS Bulletin of Burma Research|date=2006|volume=4|issue=2|page=91−92}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ ကေုာံ ၁၉၄၇၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကူမန်တအ် ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ညံင်ဟွံကဵု စကာ ယၟု &quot;တလာင်&quot; တုဲ ကုညးမစကာဂှ်လေဝ် ဒစဵုဒစးကၠုင် ပိုတ်တ်သကုတ်တ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ယၟုမ္ဂး &quot;တလာင်&quot; ဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ်တုဲ ဆပ္ဍဲလိက်တြေံ မဆေင်ကဵုဝင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဒွက်မဟာဂဳတတအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ မအရေဝ်ဗၟာ &quot;မွန်&quot; ဟီုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာ သီုဂွံ အဓိပ္ပါယ် &quot;မသၠုင်ပြဲ&quot; ကီုရ။ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန်မ္ဂး ၜိုန်ရ ချူ &quot;မန်&quot; ကီုလေဝ် ပတိတ်ရမ္သာင် မောန် {{IPA|/mòn/}})၊ မန်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာပါဠိ ညးချူ (ရာမည) မဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒတန်ဂကူမန်တအ် မပဒတဴ မဒှ်ဒေသလၟုဟ် ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Rāmañña|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100402836|access-date=April 11, 2021|website=Oxford Reference}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wisdomlib.org/definition/ramanna|title=Ramanna, Rāmañña: 1 definition|website=Wisdom Library|access-date=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt; မန်တြေံဂှ် ညးချူ '''ရ္မေည်''' မန်လဒေါဝ် '''ရ္မန်''' {{sfn|South|2002}}
[[en:Kalinga (historical region)]]
ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ညးရန်ကဵု မန်ဒေသနာနာတုဲ ညးပါ်လဝ် မန်ပိဘာသာ မန်ည ({{IPA|/mòn ɲaˀ)}}) နူကဵု ရးဖာသီ (ဒေသပါင်ၜဳဨရာဝတဳ)၊ မန်ဒိုင် ({{IPA|/mòn tàŋ/}}) ဒေသလဒေါဝ် ရးဗဂေါ၊ တုဲ မန်ဒ({{IPA|/mòn tɛ̀ˀ/}}) ဂှ် ရးမတ္တမ မဒှ်ဒေသအဂၞဲ။


==ဝင်==
===ဝင်တမၠာ===
[[File:Ban-talat-Mon-inscription.jpg|thumb|180px|လိက်တၟအ်မန် ၜါန်တလာတ် (၉ ဗွဝ်ကၠံ) မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ ၁၉၆၈၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်တြေံတြဟ် ဗွဲမဂၠိုင်၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဒှ်သက်သဳ သာဓက ဒဒှ်ရ ဂကူမန် ပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ်ရ။ လိက်တြေံ ကေုာံ ကပေါတ်တြေံတအ်ဂှ် လၟုဟ်ထ္ၜးပျးလဝ် ပ္ဍဲကျာ်မၞိက် ဟဝ်ပြကေအ်၊ ဍုင်ဝဳယေန်ကျေန်၊ ရးနိဂီုလဴ။]]
[[File:Map-of-southeast-asia 900 CE.png|thumb|180px|ဗီုတိ အာရှအဂၞဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၉၀၀၊ ရးနီဂီုဟရိပုဉ္ဇယ နကဵုအသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟး]]
[[File:พระนางจามะเทวี - panoramio (1).jpg|thumb|266x266px|ဗီုရုပ် စၟတ်သမ္တီ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ။]]
ဂကူမန်တအ် ပြံင်လုပ်ကၠုင် နူရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၃၀၀၀ ဘဳသဳ မဒှ်မာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Burma in pictures|last=Tun|first=Than}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံဂမၠိုင် မစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှအဂၞဲဂှ် ဂကူမန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ညးမစိုပ်ကၠုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်မွဲတၠရ။ ဂကူမန်တအ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်တုဲ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ဂကူမန်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်ဂှ် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ မဒှ်ဒၞာဲ ဗဟဵုလဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ သီုကဵု ဒေသဨသာန်၊ သြဳဂေါတပူရ မဒှ်ဒေသ လဒေါဝ်ရးနိဂီုလဴ (ခေတ်လၟုဟ် ညးကော်စ သဳခေါတ်တဗောန် Sikhottabong)၊ ဝဳယေန်ကျေန်) ကေုာံ ဒေသဨသာန်ရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုဟရိဘုဉ္ဇယ မနွံဒေသသၟဝ်ကျာရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုသုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{rp|63,76–77}} ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ကျောက်ဆည်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/320401140/Old-Kyaukse-and-the-coming-of-Burmans-by-G-H-Luce|title=Old Kyaukse and the Coing of the Burmans,|author= Luce, Gordon H.|date= 1959|page=139-153|journal=Journal of the Burma Research Society 42, 1}}&lt;/ref&gt; 

ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မကလိဂွံ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ နူကဵု တကအ်သိင်္ဃိုရ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်၊ မဒှ် ကွေတ်ဝါဒ မတၞဟ်ခြာ ကုကွေတ်ဝါဒ ညးတအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညံင်ရဴမန်တအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ဘာသာဟိန္ဒူကီု ဂကူ မဇၞော်မောဝ် အခိင်မတုပ် ကုမန် ဂကူခမေန်၊ ဂကူစမ္ပါတအ်လေဝ် ရှ်ေသှ်ေဒၟံင် သာသၞာဟိန္ဒူကီုရ။ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ညးတအ် စချူလိက် နကဵု အရေဝ်ဘာသာညးတအ်တုဲ လိက်မန် တြေံအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုသရဗူရဳ မကော်ဂး [[နရာဲ၊ ထီု|လိက်တၟအ်ထီုနရာဲ]] မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၅၅၀အေဒဳတေအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on MON Epigraphy|author=Christian Bauer|date=1991|access-date=26 February 2021|page=24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/128261411/Inscription-Narai|title=Inscription Narai
|author=Bee Htaw Monzel|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် ပ္တန်ဍုင် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳစောဖယျာ။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန် ဒွါရဝတဳတအ် ဒးဒုင်ပြံင်အာ လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ပ္တန်ရးဍုင် (city state) ပ္ဍဲကဵု ဖဍေတ် Fa Daet (လၟုဟ် ကော်စ ကလသိန် (Kalasin)၊ ရးနိဂီုသေံ ဒေသဨသာန်)၊ သြဳဂေါတပူရ် (Sri Gotapura) သိခေါတ္တဗေါန် (Sikhottabong) မနွံဗဒါဲ ခေတ်လၟုဟ် ထာကေက် (Tha Khek) ရးနိဂီုလဴ၊ မုန်သူ (Muang Sua) လောင်ပြဗင် (Luang Prabang)၊ ကေုာံ စနြပူရဳ (Chantaburi) (ဝဳယေန်ကျေန်)။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပၞောဝ်ကဵု ရးဍုင်ဂမၠိုင်ဂှ် ဍုင်သြဳဂေါတပူရဂှ် ဒှ်ဍုင် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ်တုဲ ထိင်ပကင်ရင်လဝ် ဗၞိက်ပ္ဍဲဒေသၜဳမာဲခံင်လဒေါဝ်ရ။ ရးဍုင်တအ်ဂှ် နကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒှ်ဒၟံင်တၞဟ်ခြာတဴ ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် နကဵုယေန်သၞာင်မ္ဂး တုပ်သၟဟ်ဒၟံင်ရေင်သကအ် မဒှ်ရးဍုင် မရှ်ေသှ်ေ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ မကၠုင် နူသိင်္ဃိုရ် ဖအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_viravong.pdf |title = HISTORY OF LAOS  |author = Maha Sila Viravond  |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_manich.pdf |title = HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)  |author = M.L. Manich |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်ဝင် &quot;ဍုင်သေံသကုတ်သၟဝ်ကျာ&quot; မ္ဂး ဍုင်လဝ (လၟုဟ် မကော်စ လပ်ဗူရဳ) ဂှ် ဖြကလဝနဒိရှရာဇ် (Phraya Kalavarnadishraj) ညးမကၠုင် နူတက္ကသဳလာ ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၆၄၈ ရ။&lt;ref&gt;Adhir Chakravarti, &quot;International Trade and Towns of Ancient Siam&quot;, ''Our Heritage: Bulletin of the Department of Post-graduate Training and Research, Sanskrit College, Calcutta,''  vol.XXIX, part I, January–June 1981, pp.&amp;nbsp;1-23, nb p.&amp;nbsp;15; also in ''The South East Asian Review'' (Gaya, India), vol. 20, nos.1 &amp; 2, 1995.&lt;/ref&gt; အတိုင်လိက်ဝင်သေံမ္ဂး ဖြကကဗာတ် (Phraya Kakabatr) နူ တက္ကသဳလာ ပ္တန်လဝ် ဍုင်တက် ဟွံသေင်မ္ဂး နခန်ဆာဲသဳ (Nakhon Chai Si)၊  ခုတ်ပတန် စူဠာသက္ကရာဇ်တၟိ ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၆၃၈၊&lt;ref&gt;{{cite book|language=th|title=ตามพรลิงค์ศรีวิชัยอาณาจักรที่ถูกลืม|url=https://books.google.com/books?id=lnRuAAAAMAAJ|isbn=9747115093|author=Sanphet Thammāthikun|publisher=Samnakphim Matichon|date=1995|access-date=March 2, 2021}}&lt;/ref&gt; မဒှ် သက္ကရာဇ် မစကာကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေး စဵုကဵု ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဗွဝ်ကၠံဂှ် ကောန်ညး ဒက်ပ္တန်ဍုင်ဂှ်။ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ လဝ သမၠဲပတိုန် တိရးဇကု လပါ်ဒေသသၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝင် စမ္မဒေဝဳဝံသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်ဍုင်လဝ နူကဵု ဇိုင်သြင်ၜဳစောဖယျာတုဲ စမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်သၟိင်မပကင်ရင် ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖုန်) ကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အကြာအေဒဳ ၇၅၀ - ၈၀၀။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Swearer|first1=Donald K.|title=The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary|date=1998|publisher=State University of New York Press|location=Albany, New York|isbn=0791437752|url=https://books.google.com/books?id=hFCMhlaj4bkC&amp;q=Camadevivamsa&amp;pg=PR9|first2=Sommai|last2=Premchit|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/johnjadd-3524a.appspot.com/o/ySroOyFbNphMLJ9kMTSmDpxsJeX2%2Fpdf%2F1547179111436-RT10_2Ch07%20Camadevi%20Worship%20%20Legend%20Reproduction%20and%20Social%20Space%20Construction.pdf?alt=media&amp;token=fe0a1975-2a1b-41e2-8975-ef030228c936|title=Camadevi Worship: Legend Reproduction and Social Space Construction|date=2017|access-date=26 February 2021|author=Warisara Anantato}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-Z9ODwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai&amp;pg=PT348|title=Discovery of Prehistory Ancient India|isbn=9781532037900|access-date=26 February 2021|last1=Motwani|first1=Dr. Jagat K.|date=22 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/thailand/history-haripunjaya.htm|title=Thailand - 799–1292 - Hariphunchai / Haripunjaya Period|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံကြဴနူဂှ်ညိညဂှ် ကောန်ဗၠာဲ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ အန္တယောတ် ပ္တန်ဍုင် ကေလောင်နခေါန် (Khelang Nakhon) (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖင်) မဒှ်တင်အဓိကဇၞော် ပ္ဍဲကဵု ဝင်ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျမွဲရ။

ကြဴနူ အေဒဳ ၁၀၀၀ တုဲ ဂကူမန်တအ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက်ဒၟံင် ကုဂကူသေံ မပြံင်လုပ်မံင် နူကဵုသၟဝ်ကျာ အဆက်ဆက် ကေုာံ ဂကူခမေန် မလုပ်ဗတိုက်ဒၟံင် နူကဵု အေန်ပါယျာခမေန် နူလပါ်ဗမံက်ရ။ ဂကူမန် နူဒွါရဝတဳ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။ ဂကူမန်ဒွါရဝတဳ ညးတအ် ဆောံလေင်အာ ရးနိဂီုလဝညးတအ် ၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀။ ဂကူမန်မသှ်ေၜက်ဒၟံင် နူဒွါရဝတဳဂှ် လၟုဟ်ညးတအ် ကော်စ ညးတအ် [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ဂကူညးဂူ]] လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသ အိသာန် (ရးနိဂီုသေံ)။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်အာ ပ္ဍဲကာလပၞာန်၊ ဒးဒုင်ရပ်ဏာ နဒဒှ်ဂၠုဲ ညးသၟေဟ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဂကူတၞဟ် (ဗွဲတၟေင်ဂကူသေံ)တုဲ လၟုဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ။ ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာဂှ်လေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ဒးဒုင်ဆက် လၞိန်ဗပိန်ကဵု ဂကူသေံ ပ္ဍဲကဵုဒေသသၟဝ်ကျာပၠန်ရ။ 
[[File:Myazedi-Inscription-Mon.JPG|thumb|234x234px|Myazedi inscription|လိက်တၟအ်မန် စေတဳမြ (အေဒဳ ၁၁၁၃) မချူလဝ် နကဵုဘာသာမန် ပ္ဍဲဗုကာံ။ မဒှ်လိက်တၟအ်မန် ခေတ်တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုဗၟာ]]

ဂကောံမၞိဟ်မန် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗုကာံ သၟိင်ယၟုမြဟ် မၞိဟ်မတီဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် သၟိင်အနုရုဒ္ဓ (အနဝ်ရထာ)၊ သၞာံ ၁၀၇၉ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝ ပကင်ရင် ဍုင်ဗုကာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၈၄ဂှ် အဝဵုဍုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီ ကဵုသကိုပ်ပၞာန်ဂကူဗၟာတုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဂှ် အခိင်ကာလ ညးမဒှ်သၟိင်ဂှ် ကလိဂွံ မဟိမုတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ။ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်သၟိင်မန် လက်ကြဴအိုတ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ရ။ သၟိင်တြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇဂှ် ဒှ်သၟိင်ဂကူဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ လက်ထက်သၟိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသြဇာဗုကာံ စှ်ေစိုပ်ကၠုင် စဵုကဵု ဒေသရးနိဂီုဗၟာ လပါ်သၠုင်ကျာ စဵုကဵု ထဝါဲရ။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Monzel|first1=Bee Htaw|title=Epigraphy as a source for history of Old Burma, Advancing Southeast Asian Archaeology 2019, Selected Papers from the Third SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology, Bangkok, Thailand 2019|date=2019|publisher=SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-7961-48-4|url=https://www.academia.edu/44918001/Epigraphy_as_a_source_for_history_of_Old_Burma|page=53 - 62}}&lt;/ref&gt; ဆဂး ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူမၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်ဖိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite book | last=Harvey| first=G. E.| title = History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824 | publisher=Frank Cass &amp; Co. Ltd | year = 1925 | location = London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last=Htin Aung | first=Maung | title=A History of Burma | url=https://archive.org/details/historyofburma00htin | url-access=registration | publisher=Cambridge University Press | location=New York and London | year=1967}}&lt;/ref&gt;
ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျဂှ် သၟိင်အာဒိတျရာဇ် ပကင်ရင်ဍုင် (ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စ)၊ နွံကဵုဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အာဗတိုက်ပၞာန် ကုဍုင်အင်္ကာရ (ဍုင်ခမေန်) မဒှ်အခိင် သၟိင်သုရိယဝမာန် ဒုတိယ မပကင်ရင်ဒၟံင်ဍုင်၊&lt;ref&gt;{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; တုဲပၠန် ဒက်ပ္တန် ကျာ်စေတဳဇၞော် ဟာရိဉ္ဇယျစတုပ (လၟုဟ် နွံ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ သၟဝ်ကျာ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၉ သၟိင်မင်္ဂရာဲ{{efn|The name according to historical sources is &quot;Mangrai&quot;, and this is used in most modern scholarly applications. &quot;Mengrai&quot;, popularised by a 1907 publication, is commonly found in popular usage. Also note that 'Meng' means 'Mon' in Tai yuan language.}} ကၠုင်ဝေင် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ၊ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ မနွံကဵု ကြက်ဒြပ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်တုဲ ညးဂစာန်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;Wyatt, D. K. Thailand, A Short History, p. 35–38, Bangkok 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး သၟိင်မင်္ဂရာဲ ဗတိုက်ဟွံမာန်၊ စၞးဂှ် ပလံင်ဏာ မၞိဟ်ဓလုက်ဇကု ဇရေင်ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ။ လအ်ညိ သၟိင်မန်ယိဗ ပတှ်ေအာ လတူမၞိဟ်ဓလုက်ဂှ်တုဲ ခပတိုန်ဒဒှ် အမာတ်ဇၞော် ညးမကဵုကသပ်သၟိင်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://dl.kids-d.org/handle/123456789/1135|title=Chiang Mai : Nop Buri Si Nakhon Ping|author=Ministry of Education|date=1 January 2002|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Janos Jany|page=288|url=https://books.google.com/books?id=-RHcDwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai+ai+fa&amp;pg=PA288|title=Legal Traditions in Asia: History, Concepts and Laws|date=8 April 2020|isbn=9783030437282|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံ ၁၂၉၂ ဂှ် ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျတုဲ ပၠုပ်စုတ် သၟဝ်ရးနိဂီုလာန်နာဇကုရ။ ဖြယိဗ မဒှ်သၟိင်မန် ဟာရိဘုဉ္ဇယျ လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် လပါ်သၠုင်ကျာ အာစိုပ် ဇရေင် လာမ်ဖင်။&lt;ref&gt;{{rp|208–209}} သၞာံကြဴနူဂှ်ညိည ကောန်သၟိင်ယိဗ သၟိင်ဗောက် ညးမဒှ်သၟိင်ဍုင်လာမ်ဖင် ဗတိုက်ဇင်မာဲ နကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်။ သၟိင်သေံ မင်္ဂရာဲ ကဵု ကောန်ညးခြာမ် ပၠပၞာန်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ပၞာန်လာမ်ဖင်။ ကောန်သၟိင်ခြာမ် ကဵု သၟိင်ဗောက် ညးၜါ ပြိုင်ဗဇဵုစိင် (ဝေင်ပၞာန်စိင်) ညးမွဲအဲမွဲ ပ္ဍဲ ခဴမုန် (Khua Mung) မဒှ်ကွာန် မနွံ ဗဒါဲလာမ်ဖုန်ရ။ သၟိင်ဗောက် ကျဒးဒြေပ်ဒဴတိတ်မံင် ဇရေင်ဒဵု (Doi Khun Tan mountain)၊ ဆဂး ညးဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ဂစိုတ်ထောအ်ရ။&lt;ref&gt;ပၞာန်သၟိင်မင်္ဂရာဲ လုပ်သီကေတ် ဍုင်လာမ်ဖင်၊ သၟိင်ယုဗဂှ် ဒဴတိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာ အလန်ဏအ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဖိတ်သနုလောက် (Phitsanulok)။ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင်တအ်ဂှ် ကၠာဲကၠက် ဒှ်အာသေံလာန်နာအိုတ်ရ။ သေံလာန်နာတအ်ဂှ် လွဳစ အက္ခရ်မန် ကေုာံ ဗုဒ္ဓဘာသာမန်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/34506710/544360.pdf|title=Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline|access-date=26 February 2021|author=Winai Pongsripian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://pathsunwritten.com/thailand-dvaravati-culture/|title=Cultural Profile: Dvaravati, Ancient Thailand's Lost Civilization|author=Benjamin|date=4 August 2020|access-date=26 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lamphun.go.th/en/information/aboutus/9/history-of-lamphun-province|title=History of Lamphun Province|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ၁၃ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ===
သၞာံ ၁၂၈၇ ဂှ် ရးနိဂီုဗုကာံ သရိုဟ်လီု၊ အဝဵုသြဇာလေဝ် ထောင်ပြိုဟ်ရ။ [[မဂဒူ]]၊ ညးမဒှ် မိမန် အပါသေံ မဒၟံင် ဍုင်ဒုံဝေါအ် ပ္ဍဲရးသဓီု အာပဗၞိက် ပ္ဍဲဍုင်သုခေါဒယာ၊ ဗွဲကြဴ ဒှ်မိတ်ဒါန် ကုကောန်ဝုတ်သၟိင်။ ညးကေုာံ ကောန်ဝုတ်သၟိင် ဒဴစဴကၠုင် ဇရေင် [[မတ္တမ]] တုဲ လလောင်တြး ဍုင်ဗၠးၜးမန်။ ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပြံင်အာ ဇရေင်ဍုင်ဗဂေါ။ ဍုင်ဟံသာဝတဳ နကဵု တၞောဝ်ဝံသညးဂှ် (၁၂၈၇ - ၁၅၃၉) မြဟ်တမ္ညဝ်၊ နကဵု အဝဵုသြဇာကီု သီုကဵု ယေန်သၞာင်ရ။ စိုပ်လက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် (၁၃၈၃ - ၁၄၂၂)ဂှ် အလုံတွဵုရးမန်ဂှ် ပံင်ပ္ကောံဂွံ မွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်ဗၟာအင်ဝ မကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင်မဂၠိုင်ကဵုအလန် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာမာန်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးမိစောဗု (၁၄၅၃ - ၁၄၇၂) ကဵု လက်ထက် တၠညးဓမ္မစေတဳ (၁၄၇၂ - ၁၄၉၂) ဂှ် ဍုင်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်ဗွဲမလောန်ရ။

=== ၁၆ - ၁၇ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ စှ်တြဴဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် အသိင်ဒြဟတ်အဝဵု ဂကူဗၟာ ကလေင်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲတံင်ငူ။ သၞာံ ၁၅၃၉ ဂှ် သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ နူတံင်ငူ လုပ်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ။ ကြဴနူ သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ မစုတိအာတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ကလိဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး မွဲဆိုန်ခဏ၊ သၟိင်ထဝ် ဒှ်ညးပကင်ရင်ဍုင်။ ဆဂး ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ပၠံင်ၜးဏာ ကုသၟိင်ဗၟာဖရင်နံင် နူတံင်ငူ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၅၁ ဂှ်ပၠန်ရ။ သၟိင်ဗၟာတအ် သီဂွံဍုင်မန် ဟံသာဝတဳတုဲ ပြံင်အာစွံ ရာဇဌာနဳ (ဍုင်ဇၞော်) ပ္ဍဲဟံသာဝတဳ (ဗဂေါ)၊ တၞောဝ်သၟိင်တၠမန်ဂမၠိုင် စွံလဝ် အတိုင်သၞောတ်တြေံ နဒဒှ်သၟိင်တၠအိုတ်ရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် လုကဴ ပွိုင် ၜါကၠံသၞာံပြင်င် ဒးမံင်ကၠုင် သၟဝ်အဝဵုသြဇာဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်သၟဝ်ဗၟာဂှ် ကတဵုဒှ်ပၞာန် ကဵုရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ် ကုရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုယခေင်တအ်ရ။ ကြဴနူ သၟိင်ဖရင်နံင် မစုတိအာတုဲ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ညး သၟိင်နန္ဒဂှ် စဍဵုဍိုက်ကၠုင် ဂကူမန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၈၄ ဗလးဏာ အမာတ်မန်ၜါတၠ ဖြကိတ် ကဵု ဖြရာမ် သွက်ဂွံအာ ဂစိုတ်နရာသောန် ညးမဒှ်ကောန်သၟိင်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကြောန် (Kraeng)။ ညးၜါဂှ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ နရာသောန်ဂှ် မဟွံမဲကုဒုဟ်ဒဏ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပံင်ကဵု နရာသောန်တုဲ ဒစဵုဒစးဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Our Wars With the Burmese|last=Rajanubhab|first=Damrong|publisher=White Lotus Co. Ltd|year=2001|isbn=9747534584|location=Bangkok|pages=85–86}}&lt;/ref&gt; တုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒးပဆုဲပြံင် ကဵုအာ ပ္ဍဲဒျူဒျာ။ လကျာ်ဇၞော်မန်မွဲ ဂွံဒှ်အာ ညးမကဵုကသပ် သၟိင်နရာသောန်။

ဍုင်ဗဂေါ မဒှ်ဍုင်ရာဇဌာနဳ အေန်ပါယျာတံင်ငူဂှ် ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူယခေင်တအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၉။ အဝဵုသြဇာဗၟာသရိုဟ်လီုတုဲ ဂကူမန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜးဇကု ပ္ဍဲလပါ်မတ္တမ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၁၆ ဂှ် သၟိင်ဗၟာအနံက်ဖက်လောန်တုဲ ဂကူမန် ကလေင်စိုပ်အာ ဇရေင်သၟဝ်ဗၟာပၠန်ရ။ မန်တအ် ကတဵုသပုန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၁ ဆဂး သပုန်မန်တအ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာပျေမေန်။ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်သေံတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်သေံ ကရေက်လပါ်ပလိုတ်။ သကိုပ်ပၞာန်မန် မဒဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုင်သေံတအ်ဂှ် လုပ်ယိုက်ဂၠေင် သၟဝ်ပၞာန်သၟိင်ဨကရာဇ်သေံဂမၠိုင်ရ။ 

=== ၁၈ - ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် အဝဵုသြဇာဗၟာ ဟွံညိင်ဝတ် လဆောဝ်တိုန် လဆောဝ်စှ်ေ။ ဂကူမန်တအ်လေဝ် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်ကၠုင်ဒၟံင် အဆက်က်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၄၀ ဂှ် မန် ကဵု သေံကေဲ ပံင်တောဲတုဲ ဗတိုက်တုဲ မန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜး ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမာန်ကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ လကျာရာံ နူတံင်ငူဂှ် ခပတိုန် နဒဒှ် ဨကရာဇ်တုဲ စၞးညးဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၇၄၇ ဂှ် ခပတိုန် တၠညးဗညာဒလ ရ။ နကဵုအရီုအဗင် ပြင်သေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် အာသီဂွံအာ သီုကဵု ဍုင်ဇၞော်ဗၟာ ဍုင်အင်ဝ။ စိုပ်သၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ် ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်ပလီုထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျရ။ အခိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ မလုပ်သီကေတ် ဍုင်ဗဂေါဂှ် ဂစိုတ်ထောအ် ဂကူမန် ဂၠိုင်ကဵုလက် သီုကဵု ခမဳသင်၊ ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ကေုာံ ကောန်င္ၚာ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗဂေါသၟးဂှ် အံင်ဇဲယျ ဂစိုတ်ထောအ် လကျာ် ၃၀၀၀ ပြင်င်။&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kiernan|first=Ben|title=Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000|publisher=Melbourne University|year=2008|isbn=9780522854770|pages=148–154}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Harvey|first=G E|title=History of Burma|publisher=Asian Educational Services|year=2000|isbn=9788120613652|pages=235}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Smith|first=Donald Eugene|title=Religion and Politics in Burma|publisher=Princeton University Press|year=2015|isbn=9781400878796|pages=35}}&lt;/ref&gt; ခမဳသင် မဂၠိုင်ကဵုလက် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမ္ၚးဍုင်။ ဒပ်ပၞာန်အံင်ဇဲယျဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် နူကဵု ပၞာန်ဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)။ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသၟိင်ဗၟာ သကာတ်မြဟ် ဓဇန်ဗွဲမလောန်၊ ဂကူမန် ဒးဒုင်ဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံ ကေုာံ လာန်နာ။ စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ဗၟာသေန်ဖျူသေန် မပကင်ရင်ဍုင်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ကတဵုသပုန် ကလေင်ပၠန်ကဵု ဗၟာ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်၊ ဆဂး ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီပလီုဏာကဵု သၟိင်ဗၟာရ။ မန်တအ် ကလေင်ပၠန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ ဆဂး သပုန်မန်ဂှ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ပၠန်ရ။ အခိင်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံပၠန်ရ။
[[File:Buddha Yodfa Chulaloke portrait.jpg|left|thumb|237x237px|[[သၟိင်ရာမ ပထမ]] – ညးမဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်သေံ စက္ကရဳ]]
မွဲလပါ်ဂှ် ကြဴနူ ဒျူဒျာ ဒးဒုင်ပလီုကဵုဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၆၇ တုဲ ကောန်သၟိင်မန်ၜါတၠ ဖြပိဆာဲ ကဵု ဖြစက္ကရဳ ညးမပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ နူသၞာံ ၁၅၈၄တေအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးမကဵုကသပ် ဨကရာဇ်သေံ တက်သိန် လပါ်တဲပုင် ကဵု လပါ်တဲပါဲ၊ ညးတအ် ရီုဗင်သေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Siamese Melting Pot|last=Roy|first=Edward|publisher=Flipside Digital Content Company Inc|year=2018|isbn=978-9814762854}}&lt;/ref&gt; အလဵုဇကု သၟိင်တက်သေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူသေံကြုက်ကဵုမန်၊ မိနော်ညးဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်တၠဂကူမန်ရ။

ကြဴနူ တၞောဝ်သၟိင်တက်သိန် မလီုအာတုဲ ဖြစက္ကရဳ ဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳတုဲ တိုန်နန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၂ ဂွံဒုင်ယၟု ရာမ ပထမ။ သၟိင်ရာမ ပထမဂှ် ဒှ်ကောန်ထံင်ဒဳ (Thongdi)၊ ထံင်ဒဳဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တၞောဝ်ဗဳဇသၟိင်တၠ ပ္ဍဲကဵု နန်ဒျူဒျာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၃၇ ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Christopher|first=Baker|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=26 and 309}}&lt;/ref&gt; ဂၞကျာ် သၟိင်ရာမ ပထမ ဂှ် အမာရိနဒြာဂှ် ဒှ်ကောန်သေဋ္ဌဳဂကူမန် မပြံင်လုပ် ဍုင်သေံ နူကဵုဍုင်မန် နူအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ရ။ သၟိင်ရာမ ပထမ ပတန်ဍုင်ၜင်ကံက်တုဲ ဍုင်ဇၞော် နူကဵု ထောန်ဗူရဳဂှ် ပြံင်အာစွံ ပ္ဍဲၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ အခိင်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒဴလုပ်ဍုင်သေံဂှ် ကောန်စဴညး ကောန်သၟိင်မံင်ကုတ် (ဗွဲကြဴ ဒှ်သၟိင်ရာမစတုတ္ထ)ဂှ် အလဵုဇကုညး အာဒုင်တၠုင် ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲပယျဵုကျာ်ပိ။ တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳ မဒှ်တၞောဝ်သၟိင်သေံလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူမန်ရ။

ကောန်မန် ပ္ဍဲဍုင်သေံတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ပဒတဴဒၟံင် ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်သေံ ဗီုကဵု နန်ထဗူရဳ၊ သမုတ်ပြကာန်၊ ၜင်ပေါင်။ မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ကျာ်အခိုက်မန်အိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Desakura|date=2020-05-27|title=Wat Suthatham Temple in Samut Songkhram, Thailand|url=https://stationremodel.com/2020/05/27/wat-suthatham-temple-in-samut-songkhram-thailand/|access-date=2020-08-07|website=Stationremodel|language=en}}&lt;/ref&gt; အခိင်လအ်ကၠုင် မန်ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန်ဇကု ဟွံဂွံ ဟီုဂး အရေဝ်သေံကီုလေဝ် နကဵု အခိုက်ကၞာဂှ် မင်မဲဒၟံင် တၞောဝ်ဗဳဇမန်ဇကုဖိုဟ်ကီုရ။&lt;ref&gt;[http://www.bangkokpost.com/print/928173/ Wat's the centre of Mon tradition - Bangkok Post]&lt;/ref&gt;

=== ၁၉ - ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ===
[[File:Mon woman, 1904.gif|thumb|ဗီုရုပ် ညးဗြဴမန် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄|231x231px]]
ကြဴနူ ပေါဲဗတိုက် အကြာဗၟာ ကဵု အေင်္ဂလိက် မကတဵုဒှ် မဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)ရ။ ကြဴနူ ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၅၂ တုဲ ဒေသဂကူမန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဗြိတိန်ပေင်င်ရ။ မန်တအ်လေဝ် ဂွံတိတ်ဗၠးၜး နူဘဝသၟဝ်ဗၟာရ။ ဘဝဂကူမန် သၟဝ်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂမ္စိုတ် နကဵုမၞိဟ်ဂၠိုင်င် ဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ဂကူမန် ဗွဲဂမၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ရးနိဂီုသေံ သွက်ဂွံဗၠးဘဲလမျီုရ။ ဗြိတိန် မသီကေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂကူမန် ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ပတၟေင် ကုတ္ၚဲပတန်ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲဂိတုမာဃ် မွဲစွေက်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ 

ဒေသမန် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ အင်္ဂလိက်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဂကူမန်တအ် စဒစဵုဒစးကၠုင် ကဵုအင်္ဂလိက် ညးမပကဝ်လဝ်နဳတအ်ရ။ ကာလဍုင်ဗၟာ မကလိဂွံ ဍုင်သၠးၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ် ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင်။ ဥူနု ညးမဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရးနိဂီုဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ် တးပါဲ သွက်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုဂကူမန်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စတဝ်စၞေဟ်ကၠုင် နကဵုလွဟ် နကဵု သၟဝ်ပၠတရဴ ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ နူစ သၞာံ ၁၉၆၂ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ရ။ ဗော်သဵုယှေဝ်လေစ်ဂၠံင်တရဴဗၟာ (Burma Socialist Programme Party - BSSP) ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပိုင်ခြာကဵု [[တွဵုရးဍုင်မန်]] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသ မကရေက်ပတိတ် နူကဵု ခရိုင်တၞင်သဳ ကဵု ရးဗၟာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဆက်နွံကၠုင်ဒၟံင်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ရ။

=== ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ===
လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် အပ္ဍဲ ရးနိဂီုဗၟာမ္ဂး လုပ်လၟိဟ် ဂကူကောန်ဍုင်အရင်အဓိကမွဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံမွဲရ။&lt;ref&gt;မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာ တုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ကော်စ ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး မန်ဍုင်သေံ။{{sfn|Foster|1973|page=211}}&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ngamying|first=Dusittorn|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; အတိုင် သမ္ၚေဝ်ဗဳဇ မထ္ၜးလဝ်မ္ဂး ဂကူမန် မနွံပ္ဍဲ လဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ ကဵု ဂကူမန်မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲရးနိဂီု ဗွဲကြဴတအ်ဂှ် တၞောဝ်ဗဳဇကြပ်ရေင်သကအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020|title=Close genetic relationship between central Thai and Mon people in Thailand revealed by autosomal microsatellites|journal=Int J Legal Med|doi=10.1007/s00414-020-02290-4|last1=Srithawong|first1=Suparat|last2=Muisuk|first2=Kanha|last3=Srikummool|first3=Metawee|last4=Kampuansai|first4=Jatupol|last5=Pittayaporn|first5=Pittayawat|last6=Ruangchai|first6=Sukhum|last7=Liu|first7=Dang|last8=Kutanan|first8=Wibhu|volume=135|issue=2|pages=445–448|pmid=32281021|s2cid=215741324}}&lt;/ref&gt;

ဟိုတ်နူ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုင် ကြဴနူ ဍုင်ဗၟာမကလိဂွံဗၠးၜး နူဗြိတိန်တုဲ ဂကူမန် နူကဵု ဒေသမုက်ပၞာန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အာ ရးဍုင်ပထမဂမၠိုင် နူကဵု ဗဒိုပ်ညးလလဴ အကြာပယျဵုဗၟာ-သေံ ကဵု ရးနိဂီုမလေရှာတအ်ရ။ ကောန်မန် နူရးနိဂီုဗၟာ ပြံင်စိုပ်အာပဒတဴ ပ္ဍဲရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန် (ဂကောံမၞိဟ်ဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ တွဵုရးအေန်ဒိယာန္နာ၊ ဍုင်ဖောတ်ဝိုင်၊ ဂၠိုင်အိုတ်ဒုတိယဂှ် တွဵုရးသြဟိသြ ဍုင်အခြောန်၊ ဍုင်အဝ်သတြေလဳယာ၊ ခနေဒါ၊ နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်၊ ဝှေန်လာန်၊ သွိတ်ဒေန်၊ ကေုာံ နေတာလာန်တအ်ရ။

==အရေဝ်==
{{Main|မန်}}
[[File:Myakan-inscription.jpg|alt=|thumb|210x210px|လိက်တၟအ်မန် နူကၟာမြကာန် (၁၀၈၄ - ၁၁၂ အေဒဳ)]]
အရေဝ်[[မန်]]ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နိစ် (Monic) မဒှ်တၞောဝ်အရေဝ် အဝ်သတြောအေရှတိစ် (လဆောဝ် ကော်စ ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ) မဒှ်အရေဝ် မကြပ် ကုအရေဝ် ဂကူ [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ]] သ္ၚောဲနူဂှ်ညိမ္ဂး ကြပ်ညောန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာခမေန် ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်။ အက္ခရ် ဂကူမန်တအ် မချူဂှ် ဒှ်အက္ခရ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူအက္ခရ်ဗြဟ္မဳ မကၠုင်နူ အိန္ဒိယ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဘာသာတြေံအိုတ်ဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲရ။ 

အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အရေဝ်မန်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံ (Tai Tham alphabet) ကဵု အက္ခရ်ဗၟာဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု အက္ခရ်မန်တြေံ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံဂှ် စဒၟံင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဘာသာသေံသၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်ဘာသာသေံလူ၊ အရေဝ်ဘာသာခုန် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာလဴ။ အက္ခရ်ဗၟာဂှ် စကာဒၟးင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံ၊ ဘာသာကရေင်သဂဝ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်တအ်ရ။

လိက်သေံ (သေံဒေသလဒေါဝ် ကဵု သၠုင်ကျာ) ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအက္ခရ်ခမေန် ဂၠိုင်နူ အက္ခရ်မန်တုဲ မဝေါဟာရသေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Baker|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=3–4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook|last=Haspelmath|first=Martin|publisher=Walter de Gruyter|year=2009|isbn=978-3110218435|pages=602}}&lt;/ref&gt; ဂကူဗၟာတအ်လေဝ် ဂၠေအ်လဝ် မဝေါဟာရမန် ဗွဲဂမၠိုင်ကီုရ၊ ဗွဲတၟေင် ဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု ပရေင်ပကင်ရင်၊ ပရေင်ကွတ်၊ ဗွိုက်လတက်၊ စၞ ကေုာံ ပကဴဂမၠိုင်ရ။ 

အခိင်လၟုဟ်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အရေဝ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵုဗွဝ်စှ်ော လပါ်လက်ကြဴဏအ် ဟိုတ်နူ လၟိဟ်မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန် အောန်စှ်ေဒၟံင်တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် မဒးဒုင်ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင် အရေဝ်မဒးဂွိင် သွက်ဂွံကၠေအ်ကၠက် နကဵုယူနေစ်သကဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNESCO Atlas of the World's Languages in danger|url=http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-2222.html|access-date=2020-06-03|website=UNESCO}}&lt;/ref&gt;


{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ လၟိဟ်ဂကူမန် အတိုင်စရင် သၞာံ၂၀၂၀ ဌာနဝန်ဇမၞော်ကာအပ္ဍဲဍုင် 
|-
! ရး !! ခရိုင် !! ပွိုင်ဍုင် !! လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် !! တၟအ်ကၠံ မနွံပ္ဍဲ ပွိုင်ဍုင်ဂှ်
|-
| မန် || သဓီု || ကျာ်ထဝ် || 745 || 0.82% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_7.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်ထိုမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ၜဳကလေင် || 351 || 0.19% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_content-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ဘီးလင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || သဓီု || 6651 || 2.28% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_9.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ပံင် || 87‚195 || 32.67% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_8.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ပေါင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မတ်မလီု || 55‚989 || 20.70% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_2.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မော်လမြိုင်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || တကအ်ခၟိုင် || 118‚353 || 72.00% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_4.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ချောင်းဆုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ကျာ်မြဟ် || 114‚217 || 49.41% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_5.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်မရောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မုဟ်ဍုင် || 163‚370 || 86.09% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_6.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မုဒုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ဇြပ်ဗု || 98‚061 || 59.50% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/map_1-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သံဖြူဇရပ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || ရေဝ် || ရေဝ် || 194‚638 || 69.08% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_3.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ရေးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ဍာ်ဗု || 14‚113 || 11.27 &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/data_repotrt9-2019part-1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ရေဖြူမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ထဝါဲ || 342 || 0.24% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/dawei_state_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ထားဝယ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || (လောင်းလုံး) || 49 || 0.03% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ လောင်းလုံးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ကြုင်ကြုက် (သရက်ချောင်း) || 19 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ သရက်ချောင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ပုလော || 3‚902 || 2.75% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_3.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ပုလောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ဗိက် || 1‚301 || 0.45% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ မြိတ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တၞင်သဳ || 1‚072 || 0.88% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ တနင်္သာရီမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တကအ် (ကျွန်းစု) || 24 || 0.01% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကျွန်းစုမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ဘုတ်ပြင် || 1‚753 || 2.47% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ဘုတ်ပြင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ကအ်သံင် || 5‚046 || 3.89% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_2.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကော့သောင်းမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဖာအင် || 70‚473 || 14.63% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/1_hptownship_cover_and_content-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဘားအံမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || လှိုင်ဘွဲ့ || 4‚424 || 1.55% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/2cover_hlaing_bwe_township-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ လှိုင်ဘွဲ့မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဒဵုပသဲ (သံတောင်ကြီး) || 16 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/3-township_cover_and_content.2doc-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ သံတောင်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || ကအ်ကြိက် || 68‚440 || 22.65% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/4cover_and_mapkky-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကော့ကရိတ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || လှာဒကှ် || 45‚890 || 17.54% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/5_cover_website-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကြာအင်းဆိပ်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဗြဝတဳ || 4‚698 || 3.29% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/6_mwd_town_data2020_cover-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ မြဝတီမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဘာပန် || 189 || 0.15% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/7_hpa-pun_township_map-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဖာပွန်မြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ပံင်သီုဖအိုတ် ဂကူမန် ပ္ဍဲပိရး နွံ 1‚061‚321 

|}

==ယေန်သၞာင်==

=== သင်္ကေတ ===
[[File:Shwedagon Crown.JPG|thumb|220px|ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ် ဨကရာဇ်ဗြဴ တၠညးမိစောဗု၊ လၟုဟ် မနွံပ္ဍဲ V&amp;A Museum၊ ဍုင်လာန်ဒါန်၊ ရးနိဂီုအင်္ဂလာန်။]]
သင်္ကေတဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်[[ၜိုပ်၊ ဂစေံ|ၜိုပ်]] နကဵု ဗီုပါဠိ ကော်စ ဟံသာ မဒှ်ဂကူဒဏ္ဍာရဳ မနွံဗီုပြင် မတုပ်ကဵု အဟာန်။ ၜိုပ်ဂှ် ဗၟာတအ်ကော်စ ''hintha'' ({{lang-my|ဟင်္သာ}}, {{IPA-my|hɪ́ɰ̃θà|IPA}}) သေံကော်စ &quot;ဟောင်&quot;(หงส์)။ ၜိုပ်ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတ တွဵုရးဍုင်မန်ကီု သီုကဵု ရးဗဂေါ မဒှ်ဍုင်မန်တြေံရ။ တုဲပၠန် ဍုင်ပက်ကြေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ မဒှ်ဒၞာဲဂကူမန် မပဒတဴဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် သင်္ကေတဍုင်ဂှ် ရုပ်ၜိုပ်ကီုရ။ 

=== ဂဳတ ===
[[File:Kong mon គងមន or Khong mon ฆ้องมอญ.jpg|thumb|260px|ဗာတ်ကိုင်]]
[[File:Kyam at Mon Buddhist Temple Fort Wayne.jpg|thumb|210px|ကွိင်ကျာံ]]
ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင်မန်ဂမၠိုင် လပါ်ဂဳတ၊ လမၠေဟ်၊ ဒမျေဟ်တအ်ဂှ် လမၠေဟ်/လှ်ေကလော်၊ ကွိင်ကွိုက်မ္ဂး ဗီုကဵု ကွိင်ကျာံ၊ ဗာတ်ကိုင်၊ စံင်တအ်ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်အာဲကၟာဲ နူတမ်မူလဂကူမန်ရ။ လမၠေဟ်မွဲတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်လှ်ေထ္ၜး ပ္ဍဲကဵု သဘင်၊ ပေါဲဇာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂဳတအခိုက်ကၞာမန်ဂှ် နွံကဵု ကွိင်ကွိုက်ဂကူနာနာ မပ္တံကဵု ကွိင်ကျာံ၊ မံင်၊ ကလောတ်၊ စံင်၊ ဖံနာနာသာ်ရ။&lt;ref name=&quot;td&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.unesco-ichcap.org/kor/ek/inc/pdf/mon.pdf|title=Making Inventory of Craftsmanship and Performing Arts of Mon Traditional Musical Instruments|access-date=16 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== သဘင်ဂမၠိုင် ===
ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်မ္ဂး ဂကူမန် ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲခရိုင်ဖြပဍေင်တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်အတး နကဵုအခိုက်ကၞာမန် ကေုာံ ပြဝေဏဳနာနာသာ် ဗွဲတၟေင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Songkran 2020 in Thailand - Dates|url=https://rove.me/to/thailand/songkran|access-date=2019-09-04|website=rove.me|language=en}}&lt;/ref&gt;ပ္ဍဲဍုင်သေံမ္ဂး သဘင်ဗလးကထိုန် (Loi Khamod festival)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_14572|title=ปริศนาโบราณคดี : ประเพณี &quot;ลอยหะมด&quot; ของมอญหริภุญไชย คือต้นกำเนิด &quot;ลอยกระทง&quot; ในสยาม?|date=13 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/lamphun/ewt_news.php?nid=540&amp;fbclid=IwAR3MD1Wvj3ZxrIWMaLKtjK5FF_GSi8ZN5ZbXJ6ERh8bub8fgi-5aHxYe53Y|title=ประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ประจำปี 2559|date=10 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG201108073719199|title=เทศบาลตำบลต้นธง จังหวัดลำพูน สืบทอดงานประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ซึ่งครั้งนี้ได้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 6 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการ อนุรักษ์ และสืบสานประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป|access-date=28 February 2021|date=8 November 2020|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ပူဇဴပၟတ် (ပတိုန်ဂီု)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bangkokpost.com/vdo/thailand/233393/rocket-of-mon|title=Rocket of Mon|date=23 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/phatumthani/ewt_news.php?nid=403&amp;filename=index|title=ประเพณีการจุดลูกหนู|date=1 July 2019|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ဗဝ်သၟုတ်က္ၜင်၊ &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nationthailand.com/noname/30354455|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=14 September 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tatnews.org/2018/06/mon-floating-boat-festival-2018/|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=27 June 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thaitravelblogs.com/2018/07/mon-floating-boat-festival-2018-from-23-to-25-september-in-sangkhlaburi/|title=Mon Floating Boat Festival 2018 from 23 to 25 September in Sangkhlaburi|date=4 July 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; သဘင်ကဝါ်ၜိုပ် ကေုာံ ဇၞောဝ်။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thai-blogs.com/2011/04/14/parade-of-the-centipede-flags-and-swans/|title=Parade of the Centipede Flags and Swans|date=14 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/chachoengsao/ewt_news.php?nid=314&amp;filename=index|title=ประเพณีแห่ธงตะขาบ|date=11 April 2017|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thailandexhibition.com/Eat-Travel/1065|title=เที่ยวชมประเพณี แห่หงส์ ธงตะขาบ พระประแดง|date=18 April 2018|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mon Cultural Festival in Thailand|url=http://www.thai-blogs.com/2008/02/09/mon-cultural-festival-in-thailand/|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ilove8riew.com/en/event/%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A/|title=Centipede Flag Parade|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဗွိုက်လတက် ===
[[File:Mon National Day 72 Bago.jpg|thumb|220px|သဘင်တ္ၚဲဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ သၞာံ ၂၀၁၉ ]]
ညးဗြဴမန်တအ်ဂှ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်၊ မန်ဍုင်မန်မ္ဂး ပူလဝ် ပၞးမွဲလပါ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ်ဂှ် ကဵုတကဲ လပါ်ဂတ ကဵု လက်ကြဴ။ မန်ဍုင်သေံမ္ဂး လၜက်လဝ် လတူကအ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ် ကဵုတကဲစှ်ေ လပါ်ဂတမုက်။ အခိုက်လၜက်ယာတ်ဍောတ်မန် ဗီုမန်ဍုင်မန်ဂှ် နကဵု သက်သဳပုရာန် ဂွံဆဵုကေတ် ရုပ်တိ နူဒွါဝတဳ ဒဒှ်ရ ညးဗြဴမန် ခေတ်ဒွါရဝတဳတေအ်လေဝ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=มรดกช่างศิลป์ไทย : งานปูนปั้น|url=https://www.chatnirun.com/%e0%b8%a1%e0%b8%a3%e0%b8%94%e0%b8%81%e0%b8%8a%e0%b9%88%e0%b8%b2%e0%b8%87%e0%b8%a8%e0%b8%b4%e0%b8%a5%e0%b8%9b%e0%b9%8c%e0%b9%84%e0%b8%97%e0%b8%a2-%e0%b8%87%e0%b8%b2%e0%b8%99%e0%b8%9b%e0%b8%b9/}}&lt;/ref&gt; 

ကယျိုင်မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ဗိုက်ဂၠိက် ညံင်ဗီုဗၟာတုဲ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဗိုက်ဗီုအခိုက်သေံ။ ကယျိုင်ဂကူမန်တအ် ထုဲနှဴအာကဵု ကယျိုင်ဂကူတၞဟ် ဟီုမာန်ရ။ 

=== စၞ ===
စၞအခိုက်မန်ဂှ် လုပ်စိုပ်ဓလီုလဝ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု စၞဗၟာ ကေုာံ စၞသေံ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ရ။ စၞယၟုမြဟ်ဒၟံင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ကေုာံ ရးနိဂီုသေံ အခိင်လၟုဟ်ဂှ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူမန်။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ [[ယိုဟ်သ္ၚု]] ဗၟာမကော် (ထမနဲ)၊ ခၞံ၊ [[ပုင်အတး (ပုင်သင်္ကြာန်)]] ပ္ဍဲဍုင်သေံ။ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ ညးတအ်ကော်စ ဗီုသေံ Khao chae (ข้าวแช่) မဒှ် ပုင်ဍာ်မွဲဂကူဂှ် ဒှ်စၞဗွိုင်နန် (ဝါ) စၞဨကရာဇ်ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://travel.cnn.com/bangkok/eat/khao-chae-101-811318/|title=It's khao chae season: How to eat Thailand's classic summer treat|last=Chirapongse|first=Kitty|date=2012|work=CNN|access-date=September 7, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://guide.michelin.com/en/article/features/a-guide-to-royal-thai-cuisine|title=A Guide to Royal Thai Cuisine|website=MICHELIN Guide|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt; ပုင်ဍာ်မန်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်စ (သင်္ကြန်ထမင်း) တုဲ ဒှ်စၞအခိုက်မစ ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mmtimes.com/special-features/234-thingyan-2017/25640-how-to-spend-long-thingyan-holidays.html|title=How to spend long Thingyan holidays|date=2017-04-07|website=The Myanmar Times|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt;

ဖရံက်က သေံမကော် ဖၠရ (Pla ra)ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sukphisit|first=Suthon|date=9 June 2019|title=An acquired taste|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/life/social-and-lifestyle/1692012/an-acquired-taste|access-date=16 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဝေင်တြေံ ===
ဝေင်ဗွဲမဂၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ကၠုင်နူတမ်မူလမန်။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဝေင်ဟနိ/ဝေင်ဂနိ ကေုာံ ဝေင် (saba tossing game) ကဵု ဝေင်ပၞုက်ယာတ် (Mon Son Pa)ဂှ် ဒှ်ဝေင်အခိုက်မန် မၞိဟ်မဒးဂၞပ်ဂၠိုင်တုဲ နကဵု ယူနေစ်သကဝ် (UNESCO)လေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် [[အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု]] မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Intangible Cultural Heritage|url=http://www.unescobkk.org/culture/ich/children-games/games/by-research-sites/bkk/|website=UNESCO Bangkok}}&lt;/ref&gt;

== ဗီုဂမၠိုင် ==
&lt;gallery&gt;
File:Burmese Ramayana dance.jpg|A theatrical performance of the Mon dance
File:Lorchestre thaïlandais piphat mon (musée de la musique) (3771128467).jpg|Mon musical instruments
File:Mon Drum.jpg|A student playing Mon Drum in Thailand
File:Mon people girls in traditional dress.jpg|Mon girls in traditional [[folk costume]]
File:Ngapyawbaung.jpg|Mon banana pudding
File:KhaoChae.JPG|Mon inspired ''Khao Chae''
File:Htamanè.JPG|''[[Htamanè]]'' glutinous rice
File:Khao khluk kapi, Pathum Thani, 2018-04-02 (3).jpg|Mon inspired [[Khao khluk kapi|Khao Khluk Kapi]] dish
File:Khanom Chin - Thai rice noodles.JPG|''Khanom Chin'' rice noodles
File:Nga paong thohk with a spoon.jpg|''Nga baung thohk'' (steamed fish dish wrapped in banana leaves)
File:Flag of Mon State (2018).svg|[[Mon State]] flag drawn by the Burmese government, [[Hamsa (bird)|Hongsa]] (the symbol of Mon people)
File:Mon Traditional Flower-garlands.jpg|Mon Traditional Flower-garlands
File:8th Mon Youth Day at night 27-Dec-2019.jpg|Celebration of Mon Youth Day in Myanmar (2019)
File:Shwedagon Pagoda 2017.jpg|[[Shwedagon Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Photo of Zingyaik pagoda, Paung township, Mon State.jpg|[[Zinkyaik Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] on the top of Zinkyaik Mountain, [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Chompoo-Veth-(2).jpg|Mon [[Rattanakosin]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Chomphuwek]], [[Mueang Nonthaburi District|Nonthaburi, Thailand]]
File:Nai Mueang, Mueang Lamphun District, Lamphun 51000, Thailand - panoramio.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Phra That Hariphunchai]], [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Wiang Tha Kan Compound 9.jpg|The remains of an ancient walled town of the [[Hariphunchai|Hariphunchai Kingdom]], Wiang Tha Kan, founded approximately 1,000 years ago located in [[San Pa Tong District|San Pa Tong District, Chiang Mai, Thailand.]]
File:Lampangluang1.JPG|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lampang|Lampang, Thailand]]
File:Wat_JamaDevi.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Ananda-Temple-2.JPG|[[Ananda Temple]], The fusion of Mon and Indian architecture located in [[Bagan]], [[Myanmar]]
File:Kanbawzathadi_Palace_-_Bago,_Myanmar_20130219-01.jpg|Mon-style architecture located in [[Bago, Myanmar|Bago]], [[Myanmar]]
File:Shwedagon pagoda, Yangon, Myammar.jpg|Mon-style architecture located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Golden Rock (28249624117).jpg|[[Kyaiktiyo Pagoda|The Golden Rock Stupa]] located in [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Wat Chiang Yeun chedi 2.jpg|[[Hamsa (bird)|Hongsa]] pole with Centipede flag
File:ကွာင်ကံက်တဲ.jpg
File:ကွာင်ခဝ်ဂဒဵု.jpg
File:ကွာင်ခေါ်.jpg
File:ကွာင်စုတ်ပၟတ်.jpg
File:ကွာင်တဲတၞး.jpg
File:ကွာင်ဗြာတ်.jpg
File:ကွာင်ဟကဵု.jpg
File:ကွာင်အဝေက်.jpg
File:ဒၠောံဍာ်ဗံၚ်.jpg
File:ကွာင်ကောန်န.jpg
File:သတ်တာ.jpg
&lt;/gallery&gt;

==နိဿဲ==
===Citations===
{{reflist}}

===Sources===
{{refbegin}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=1|date=1991|pages=31–84}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_2h_Bauer_MonEpigraphyII.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy II|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=2|date=1991|pages=61–80}}
*{{Cite book|first=Franklin|last=Huffman|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:31-84.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=31–84|chapter=Burmese Mon, Thai Mon, and Nyah Kur:a synchronic comparison}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:155-176.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990a|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=155–176|chapter=Numismatics, dialectology, and the periodization of Old Mon}}
*{{Cite book|first=David|last=Thomas|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:177-179.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=177–179|chapter=On early Monic, Vietic and Bahnaric relations}}
*{{Cite book|first=Donald|last=Swearer|chapter=Buddhism in Southeast Asia|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|editor=Joseph Kitagawa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5LSvkQvvmAMC&amp;pg=PA130|publisher=Routledge|isbn=9780700717620|date=September 20, 2002|pages=119–142}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hoDGBgAAQBAJ&amp;pg=PA14|title=Ethnic Groups Across National Boundaries in Mainland Southeast Asia|date=1990|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=9813035579|editor=Gehan Wijeyewardene|access-date=April 4, 2021|pages=14–47|chapter=Language and Ethnicity: The Mon in Burma and Thailand|doi=10.1355/9789814379366-005}}
*{{Cite book|first=Ashley|last=South|title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|date=October 3, 2002|doi=10.4324/9780203037478|publisher=Routledge; 1st edition|isbn=9780700716098}}
*{{Cite book|first=Patcharin|last=Piumsomboon|chapter=Mon people in Nakhon Ratchasima|title=Good things Korat: Korat's Diaries|volume=3|date=1982|publisher=Office of the National Culture Commission|chapter-url=http://www.koratmuseum.com/download/mon-in-korat.pdf|access-date=February 25, 2021|pages=98–105|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Dusittorn|last1=Ngamying|first2=Ying|last2=Keeratiburana|first3=Pairat|last3=Thidpad|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|issue=1|pages=29–34|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}
*{{Cite journal|first1=Patrick|last1=McCormick|first2=Mathias|last2=Jenny|title=Contact and convergence: The Mon language in Burma and Thailand|volume=42|issue=2|date=2013|pages=77–117|journal=Cahiers de Linguistique Asie Orientale|doi=10.1163/19606028-00422P01}}
*{{Cite journal|first=James A.|last=Matisoff| title=Sino-Tibetan Linguistics: Present State and Future Prospects|journal=Annual Review of Anthropology|volume=20|pages=469–504|year=1991|doi=10.1146/annurev.an.20.100191.002345}}
*{{Cite journal|first=Mathias|last=Jenny|date=2013|title=The Mon language: Recipient and donor between Burmese and Thai|journal=Journal of Language and Culture|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JLC/article/view/20286/17624|volume=31|issue=2|pages=5–33}}
*{{Cite journal|last=Foster|first=Brian|year=1973|title=Ethnic Identity of the Mons in Thailand|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1971/JSS_061_1i_Foster_EthnicIdentityOfMonsInThailand.pdf|journal=Journal of the Siam Society|volume=61|pages=203–226}}
*{{Cite journal|ref=CITEREFNuchprayoon2007 |last1=Nuchprayoon |first1=Issarang |last2=Louicharoen |first2=Chalisa |author3=Warisa Charoenvej |year=2007 |title=Glucose-6-phosphate dehydrogenase mutations in Mon and Burmese of southern Myanmar |journal=Journal of Human Genetics |volume=53 |issue=1 |pages=48–54 |doi=10.1007/s10038-007-0217-3 |pmid=18046504|s2cid=22331704 |doi-access=free }}
*{{Cite journal|last1=Stewart |first1=J. A. |year=1937 |title=The Song of the Three Mons |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=9 |issue=1 |pages=33–39  |jstor=608173 |doi=10.1017/s0041977x00070725}}
*{{Cite journal|first=Chatuporn|last=Petchaboon|title=Food in merit-making ceremonies of Thai-Mon descendants and Mon workers: A case study on food of Sao Kradong Mon community, Bang Pa-in District, Phra Nakhon Sri Ayutthaya Province|journal=Journal of Liberal Arts|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/journal-la/article/view/164044/120663|pages=35–57|volume=10|issue=2|publisher=Prince of Songkla University|date=December 30, 2018|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Watusiri|last1=Jaiklang|first2=Watsaporn|last2=Arayaphan|first3=Nantawan|last3=Muangyai|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/213162/148155|title=Needs and Use of Learning Center and Learning Network of Mon Communities in Lamphun Province|journal=Journal of Human Sciences|volume=20|issue=2|pages=101–132|date=August 30, 2019|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first=Ong|last=Bunjoon|url=http://www.damrong-journal.su.ac.th/upload/pdf/102_5.pdf|title=Ban Thung-Khen: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi|journal=Damrong Journal of the Faculty of Archaeology|pages=115–140|volume=16|issue=2|date=December 20, 2017|access-date=March 1, 2021|language=th}}
{{refend}}

==Further reading==
* {{Cite book |title=Ancient Chiang Mai |chapter=Historic Lamphun: Capital of the Mon Kingdom of Hariphunchai|volume=4|first=Andrew |last=Forbes |author2=Henley, David|year=2012|publisher=Cognoscenti Books|asin=B006J541LE }}
* {{Cite book |title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|last=South|first=Ashley|date=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136129629}}

== Notes ==
{{notelist}}

==External links==
{{Commons category|Mon people}}
* [https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/129 Mon Art and Cultural Centre of Bang Kradi] 
* [http://www.monnews.org/ Independent Mon News Agency]
* [http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/hariphunchai/index.php/en/ Hariphunchai National Museum]
* [https://monmusic.org/ Mon music]
* [https://web.archive.org/web/20060208093247/http://www.kaowao.org/ Kao Wao News Group]
* [http://www.albany.edu/~gb661/ The Mon Information Home Page]
* [https://web.archive.org/web/20050408203116/http://www.eumon.org/inscriptions.php Dating and Range of Mon Inscriptions]

[[Category:မနုဿဗေဒ]]</text>
      <sha1>jhhov2wwb0cle8wdzdi6jjwr8zyeexw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33654</id>
      <parentid>33653</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T23:07:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>/* အရေဝ် */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100820" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group
| group            = မန်
| native_name      = {{lang|mnw|မန်}}
| native_name_lang = mnw
| image            = 20200206 150859 Mon Girls in Mawlamyaing Myanmar anagoria.JPG
| image_caption    =ဝုတ်မန်[[ဍုင်မတ်မလီု|မတ်မလီု]]
| flag             = [[File:Flag_of_the_Mon_people.png|border|100px]]
| pop              = {{circa}} ၁.၂ လက်
| region1          = {{flag|Myanmar}}
| pop1             = {{circa}} ၁.၁ လက်{{efn|According to [[CIA Factbook]], the Mon make up 2% of the total population of Myanmar (55 million) or approximately 1.1 million people.}}
| ref1             = &lt;ref name=&quot;CIA geos&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/ |title=The World Factbook|publisher=cia.gov |access-date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| rels             = [[ထေရဝါဒ]] [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| langs            = [[ဘာသာမန်|မန်]]၊ [[ဘာသာဗၟာ|ဗၟာ]]၊  [[ဘာသာသေံ|သေံ]]
| related          = {{ubl|Other [[Austroasiatic languages|Austroasiatic]] groups}}
                {{hlist|item_style=font-size:90%;
                |([[Monic languages|Monic]] – [[Nyah Kur people|Nyah Kur]])| 
                }}
| region2          = {{flag|Thailand}}
| pop2             = ၁၀၀,၀၀၀
| region3          = {{flag|Laos}}
| pop3             = ၁.၀၀၀
}}
'''မန်'''{{lang-my|မွန်လူမျိုး‌}}, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃ lù mjó|pron}}; {{lang-th|[[wikt:มอญ|มอญ]]}}, {{IPA-th|mɔ̄ːn|pron}} {{audio|Mon (TH).ogg|listen}}) ဂှ် ဒှ်ဂကူ ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်{{sfn|Bauer|1990|p=14}} ပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ကရေင်ဍာဲ၊ ရးတၞင်သဳ၊ ရးဗဂေါ၊ ဒေသပါင်ၜဳ ဨရာဝတဳ ကေုာံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဒေသဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ။{{sfn|Bauer|1990|page=19–23}}
&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.efe.com/efe/english/life/mon-thai-minority-who-once-ruled-southeast-asia/50000263-3283779|title=Mon, Thai minority who once ruled Southeast Asia|publisher=Agencia EFE|author=Gaspar Ruiz-Canela|date=June 1, 2017|access-date=September 5, 2019}}&lt;/ref&gt; အရေဝ်ဗဳဇဂကူမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နေစ် (Monic) မဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် သြသတြောအေရှတိစ် (Austroasiatic languages) တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်[[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဨသာန် ရးနိဂီုသေံရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲအရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် အရေဝ်ဘာသာမန် ဓလီုဖ္ဍိုက် ပါလုပ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲအရေဝ်မန်လေဝ် အရေဝ်ဂကူတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ကီုရ။{{sfn|McCormick|Jenny|2013|p=86}}{{sfn|Jenny|2013}}

ပၞောဝ်ကဵု ဂကူကောန်မၞိဟ်ဂမၠိုင် မလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူမန်မွဲလေဝ် ပါဒၟံင်ကီုတုဲ ဒှ်ဂကူမပရးပတန် ညံင်သာသနာ ထေရဝါဒဘာသာဗုဒ္ဓ ဂွံဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသတိဇၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။{{sfn|Swearer|2002|p=130–131}}   ပ္ဍဲကဵု ဒေသရးနိဂီုသေံလၟုဟ်ဂှ် ဂကောံမၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒေသ ရးနိဂီု ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်လဴလေဝ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဂကူမကၠောန်ပ္တိတ် အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Desakura|date=February 24, 2020|title=Where does the Mon Pak Lad shortcut?|url=https://stationremodel.com/2020/01/24/where-does-the-mon-pak-lad-shortcut/|access-date=August 7, 2020|website=Stationremodel}}&lt;/ref&gt; အတိုင်ဝင်မ္ဂး ဍုင်ဇၞော်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုလဴ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဍုင်ၜင်ကံက် ကေုာံ ဍုင်ဝဳယျေန်ကျေန်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မပ္တန်လဝ် နကဵု သၟိင်တၠဂကူမန်အိုတ်ရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂကောံဂကူကောန်ဍုင်အရင် အဓိက ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံရ။&lt;ref name=&quot;efe&quot;/&gt; ကောန်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာတုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်သေံ၊ သေံတအ် ကော်စညးတအ် ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး သေံမန်။{{sfn|Foster|1973|page=211}}{{sfn|Ngamying|Keeratiburana|Thidpad|2014}} မန်ဍုင်သေံ ကဵု မန်ဍုင်မန် ၜါဝွံ ဟီုအရေဝ် ၜိုန်ရ တၠုင်လအာ ရမ္သာင်ဟွံတုပ်ကီုလေဝ် ကၠိုဟ်ရေင်သကအ်။{{sfn|Bauer|1990|p=34}}

==နိရုတ်==
နကဵု ဘာသာဗၟာ ညးချူ ကော် ဂကူမန် &quot;မောန်&quot; (မချူလိက် နကဵု ဘာသာဗၟာ မွန်, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃|pron}})။ ကြဴနူ ဗၟာတအ် သီကေတ် ဍုင်မန်တုဲ ဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် (တလာင်) ''Talaing'' (တလိုင်း)၊ ယၟုမ္ဂး တလာင်ဂှ် သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ယၟု မလက်မွဲတုဲ မန်တအ် ဂိကွေဟ်ဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ ဟံသာဝတဳဟွံဂွံလီု (ကိုပ်ကၠာ ၁၇၅၇) ဂှ် အေင်္ဂလိက်တအ် ကော်စ ဂကူမန် Peguan မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်ဗဂေါ။ ပ္ဍဲခေတ်ကဝ်လဝ်နဳလပါ်စဂှ် ညံင်ရဴဗၟာတအ် မကော်မန် တလာင်ကီု အေင်္ဂလိက်တအ်လေဝ် ကော်ဗက်ဗီုဗၟာ တလာင် (Talaing) ကီုရ။{{sfn|South|2002}} ယၟုမ္ဂး ''Peguan'' (ကောန်ဗဂေါ) ဂှ် ဒှ်ယၟု ကောန်ရးတိုက်ဥရဝ်ပတအ် မကော်စ ဂကူမန် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဇၞော် ဍုင်မန် မဒှ်ဒၟံင် ဍုင်ဗဂေါရ။{{sfn|Bauer|1990|p=16}} စပ်ကဵု မူလ အဓိပ္ပါယ် မအရေဝ် &quot;တလာင်&quot; ဂှ်တုဲ လညာတ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်။ မအရေဝ်ဏအ် ကၠုင်နူ &quot;တေလိင်္ဂ&quot; ဟွံသေင်မ္ဂး ၊ မဒှ် ယၟုဒေသ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်အိန္ဒိယလပါ်အဂၞဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://archive.org/details/MiscellaneousNotesOnTheWordtalaing|title=Miscellaneous Notes on the Word &quot;Talaing&quot;|journal=SOAS Bulletin of Burma Research|date=2006|volume=4|issue=2|page=91−92}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ ကေုာံ ၁၉၄၇၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကူမန်တအ် ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ညံင်ဟွံကဵု စကာ ယၟု &quot;တလာင်&quot; တုဲ ကုညးမစကာဂှ်လေဝ် ဒစဵုဒစးကၠုင် ပိုတ်တ်သကုတ်တ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ယၟုမ္ဂး &quot;တလာင်&quot; ဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ်တုဲ ဆပ္ဍဲလိက်တြေံ မဆေင်ကဵုဝင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဒွက်မဟာဂဳတတအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ မအရေဝ်ဗၟာ &quot;မွန်&quot; ဟီုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာ သီုဂွံ အဓိပ္ပါယ် &quot;မသၠုင်ပြဲ&quot; ကီုရ။ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန်မ္ဂး ၜိုန်ရ ချူ &quot;မန်&quot; ကီုလေဝ် ပတိတ်ရမ္သာင် မောန် {{IPA|/mòn/}})၊ မန်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာပါဠိ ညးချူ (ရာမည) မဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒတန်ဂကူမန်တအ် မပဒတဴ မဒှ်ဒေသလၟုဟ် ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Rāmañña|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100402836|access-date=April 11, 2021|website=Oxford Reference}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wisdomlib.org/definition/ramanna|title=Ramanna, Rāmañña: 1 definition|website=Wisdom Library|access-date=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt; မန်တြေံဂှ် ညးချူ '''ရ္မေည်''' မန်လဒေါဝ် '''ရ္မန်''' {{sfn|South|2002}}
[[en:Kalinga (historical region)]]
ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ညးရန်ကဵု မန်ဒေသနာနာတုဲ ညးပါ်လဝ် မန်ပိဘာသာ မန်ည ({{IPA|/mòn ɲaˀ)}}) နူကဵု ရးဖာသီ (ဒေသပါင်ၜဳဨရာဝတဳ)၊ မန်ဒိုင် ({{IPA|/mòn tàŋ/}}) ဒေသလဒေါဝ် ရးဗဂေါ၊ တုဲ မန်ဒ({{IPA|/mòn tɛ̀ˀ/}}) ဂှ် ရးမတ္တမ မဒှ်ဒေသအဂၞဲ။


==ဝင်==
===ဝင်တမၠာ===
[[File:Ban-talat-Mon-inscription.jpg|thumb|180px|လိက်တၟအ်မန် ၜါန်တလာတ် (၉ ဗွဝ်ကၠံ) မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ ၁၉၆၈၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်တြေံတြဟ် ဗွဲမဂၠိုင်၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဒှ်သက်သဳ သာဓက ဒဒှ်ရ ဂကူမန် ပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ်ရ။ လိက်တြေံ ကေုာံ ကပေါတ်တြေံတအ်ဂှ် လၟုဟ်ထ္ၜးပျးလဝ် ပ္ဍဲကျာ်မၞိက် ဟဝ်ပြကေအ်၊ ဍုင်ဝဳယေန်ကျေန်၊ ရးနိဂီုလဴ။]]
[[File:Map-of-southeast-asia 900 CE.png|thumb|180px|ဗီုတိ အာရှအဂၞဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၉၀၀၊ ရးနီဂီုဟရိပုဉ္ဇယ နကဵုအသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟး]]
[[File:พระนางจามะเทวี - panoramio (1).jpg|thumb|266x266px|ဗီုရုပ် စၟတ်သမ္တီ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ။]]
ဂကူမန်တအ် ပြံင်လုပ်ကၠုင် နူရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၃၀၀၀ ဘဳသဳ မဒှ်မာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Burma in pictures|last=Tun|first=Than}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံဂမၠိုင် မစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှအဂၞဲဂှ် ဂကူမန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ညးမစိုပ်ကၠုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်မွဲတၠရ။ ဂကူမန်တအ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်တုဲ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ဂကူမန်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်ဂှ် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ မဒှ်ဒၞာဲ ဗဟဵုလဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ သီုကဵု ဒေသဨသာန်၊ သြဳဂေါတပူရ မဒှ်ဒေသ လဒေါဝ်ရးနိဂီုလဴ (ခေတ်လၟုဟ် ညးကော်စ သဳခေါတ်တဗောန် Sikhottabong)၊ ဝဳယေန်ကျေန်) ကေုာံ ဒေသဨသာန်ရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုဟရိဘုဉ္ဇယ မနွံဒေသသၟဝ်ကျာရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုသုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{rp|63,76–77}} ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ကျောက်ဆည်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/320401140/Old-Kyaukse-and-the-coming-of-Burmans-by-G-H-Luce|title=Old Kyaukse and the Coing of the Burmans,|author= Luce, Gordon H.|date= 1959|page=139-153|journal=Journal of the Burma Research Society 42, 1}}&lt;/ref&gt; 

ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မကလိဂွံ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ နူကဵု တကအ်သိင်္ဃိုရ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်၊ မဒှ် ကွေတ်ဝါဒ မတၞဟ်ခြာ ကုကွေတ်ဝါဒ ညးတအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညံင်ရဴမန်တအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ဘာသာဟိန္ဒူကီု ဂကူ မဇၞော်မောဝ် အခိင်မတုပ် ကုမန် ဂကူခမေန်၊ ဂကူစမ္ပါတအ်လေဝ် ရှ်ေသှ်ေဒၟံင် သာသၞာဟိန္ဒူကီုရ။ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ညးတအ် စချူလိက် နကဵု အရေဝ်ဘာသာညးတအ်တုဲ လိက်မန် တြေံအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုသရဗူရဳ မကော်ဂး [[နရာဲ၊ ထီု|လိက်တၟအ်ထီုနရာဲ]] မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၅၅၀အေဒဳတေအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on MON Epigraphy|author=Christian Bauer|date=1991|access-date=26 February 2021|page=24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/128261411/Inscription-Narai|title=Inscription Narai
|author=Bee Htaw Monzel|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် ပ္တန်ဍုင် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳစောဖယျာ။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန် ဒွါရဝတဳတအ် ဒးဒုင်ပြံင်အာ လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ပ္တန်ရးဍုင် (city state) ပ္ဍဲကဵု ဖဍေတ် Fa Daet (လၟုဟ် ကော်စ ကလသိန် (Kalasin)၊ ရးနိဂီုသေံ ဒေသဨသာန်)၊ သြဳဂေါတပူရ် (Sri Gotapura) သိခေါတ္တဗေါန် (Sikhottabong) မနွံဗဒါဲ ခေတ်လၟုဟ် ထာကေက် (Tha Khek) ရးနိဂီုလဴ၊ မုန်သူ (Muang Sua) လောင်ပြဗင် (Luang Prabang)၊ ကေုာံ စနြပူရဳ (Chantaburi) (ဝဳယေန်ကျေန်)။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပၞောဝ်ကဵု ရးဍုင်ဂမၠိုင်ဂှ် ဍုင်သြဳဂေါတပူရဂှ် ဒှ်ဍုင် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ်တုဲ ထိင်ပကင်ရင်လဝ် ဗၞိက်ပ္ဍဲဒေသၜဳမာဲခံင်လဒေါဝ်ရ။ ရးဍုင်တအ်ဂှ် နကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒှ်ဒၟံင်တၞဟ်ခြာတဴ ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် နကဵုယေန်သၞာင်မ္ဂး တုပ်သၟဟ်ဒၟံင်ရေင်သကအ် မဒှ်ရးဍုင် မရှ်ေသှ်ေ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ မကၠုင် နူသိင်္ဃိုရ် ဖအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_viravong.pdf |title = HISTORY OF LAOS  |author = Maha Sila Viravond  |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_manich.pdf |title = HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)  |author = M.L. Manich |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်ဝင် &quot;ဍုင်သေံသကုတ်သၟဝ်ကျာ&quot; မ္ဂး ဍုင်လဝ (လၟုဟ် မကော်စ လပ်ဗူရဳ) ဂှ် ဖြကလဝနဒိရှရာဇ် (Phraya Kalavarnadishraj) ညးမကၠုင် နူတက္ကသဳလာ ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၆၄၈ ရ။&lt;ref&gt;Adhir Chakravarti, &quot;International Trade and Towns of Ancient Siam&quot;, ''Our Heritage: Bulletin of the Department of Post-graduate Training and Research, Sanskrit College, Calcutta,''  vol.XXIX, part I, January–June 1981, pp.&amp;nbsp;1-23, nb p.&amp;nbsp;15; also in ''The South East Asian Review'' (Gaya, India), vol. 20, nos.1 &amp; 2, 1995.&lt;/ref&gt; အတိုင်လိက်ဝင်သေံမ္ဂး ဖြကကဗာတ် (Phraya Kakabatr) နူ တက္ကသဳလာ ပ္တန်လဝ် ဍုင်တက် ဟွံသေင်မ္ဂး နခန်ဆာဲသဳ (Nakhon Chai Si)၊  ခုတ်ပတန် စူဠာသက္ကရာဇ်တၟိ ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၆၃၈၊&lt;ref&gt;{{cite book|language=th|title=ตามพรลิงค์ศรีวิชัยอาณาจักรที่ถูกลืม|url=https://books.google.com/books?id=lnRuAAAAMAAJ|isbn=9747115093|author=Sanphet Thammāthikun|publisher=Samnakphim Matichon|date=1995|access-date=March 2, 2021}}&lt;/ref&gt; မဒှ် သက္ကရာဇ် မစကာကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေး စဵုကဵု ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဗွဝ်ကၠံဂှ် ကောန်ညး ဒက်ပ္တန်ဍုင်ဂှ်။ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ လဝ သမၠဲပတိုန် တိရးဇကု လပါ်ဒေသသၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝင် စမ္မဒေဝဳဝံသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်ဍုင်လဝ နူကဵု ဇိုင်သြင်ၜဳစောဖယျာတုဲ စမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်သၟိင်မပကင်ရင် ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖုန်) ကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အကြာအေဒဳ ၇၅၀ - ၈၀၀။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Swearer|first1=Donald K.|title=The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary|date=1998|publisher=State University of New York Press|location=Albany, New York|isbn=0791437752|url=https://books.google.com/books?id=hFCMhlaj4bkC&amp;q=Camadevivamsa&amp;pg=PR9|first2=Sommai|last2=Premchit|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/johnjadd-3524a.appspot.com/o/ySroOyFbNphMLJ9kMTSmDpxsJeX2%2Fpdf%2F1547179111436-RT10_2Ch07%20Camadevi%20Worship%20%20Legend%20Reproduction%20and%20Social%20Space%20Construction.pdf?alt=media&amp;token=fe0a1975-2a1b-41e2-8975-ef030228c936|title=Camadevi Worship: Legend Reproduction and Social Space Construction|date=2017|access-date=26 February 2021|author=Warisara Anantato}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-Z9ODwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai&amp;pg=PT348|title=Discovery of Prehistory Ancient India|isbn=9781532037900|access-date=26 February 2021|last1=Motwani|first1=Dr. Jagat K.|date=22 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/thailand/history-haripunjaya.htm|title=Thailand - 799–1292 - Hariphunchai / Haripunjaya Period|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံကြဴနူဂှ်ညိညဂှ် ကောန်ဗၠာဲ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ အန္တယောတ် ပ္တန်ဍုင် ကေလောင်နခေါန် (Khelang Nakhon) (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖင်) မဒှ်တင်အဓိကဇၞော် ပ္ဍဲကဵု ဝင်ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျမွဲရ။

ကြဴနူ အေဒဳ ၁၀၀၀ တုဲ ဂကူမန်တအ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက်ဒၟံင် ကုဂကူသေံ မပြံင်လုပ်မံင် နူကဵုသၟဝ်ကျာ အဆက်ဆက် ကေုာံ ဂကူခမေန် မလုပ်ဗတိုက်ဒၟံင် နူကဵု အေန်ပါယျာခမေန် နူလပါ်ဗမံက်ရ။ ဂကူမန် နူဒွါရဝတဳ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။ ဂကူမန်ဒွါရဝတဳ ညးတအ် ဆောံလေင်အာ ရးနိဂီုလဝညးတအ် ၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀။ ဂကူမန်မသှ်ေၜက်ဒၟံင် နူဒွါရဝတဳဂှ် လၟုဟ်ညးတအ် ကော်စ ညးတအ် [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ဂကူညးဂူ]] လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသ အိသာန် (ရးနိဂီုသေံ)။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်အာ ပ္ဍဲကာလပၞာန်၊ ဒးဒုင်ရပ်ဏာ နဒဒှ်ဂၠုဲ ညးသၟေဟ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဂကူတၞဟ် (ဗွဲတၟေင်ဂကူသေံ)တုဲ လၟုဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ။ ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာဂှ်လေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ဒးဒုင်ဆက် လၞိန်ဗပိန်ကဵု ဂကူသေံ ပ္ဍဲကဵုဒေသသၟဝ်ကျာပၠန်ရ။ 
[[File:Myazedi-Inscription-Mon.JPG|thumb|234x234px|Myazedi inscription|လိက်တၟအ်မန် စေတဳမြ (အေဒဳ ၁၁၁၃) မချူလဝ် နကဵုဘာသာမန် ပ္ဍဲဗုကာံ။ မဒှ်လိက်တၟအ်မန် ခေတ်တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုဗၟာ]]

ဂကောံမၞိဟ်မန် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗုကာံ သၟိင်ယၟုမြဟ် မၞိဟ်မတီဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် သၟိင်အနုရုဒ္ဓ (အနဝ်ရထာ)၊ သၞာံ ၁၀၇၉ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝ ပကင်ရင် ဍုင်ဗုကာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၈၄ဂှ် အဝဵုဍုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီ ကဵုသကိုပ်ပၞာန်ဂကူဗၟာတုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဂှ် အခိင်ကာလ ညးမဒှ်သၟိင်ဂှ် ကလိဂွံ မဟိမုတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ။ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်သၟိင်မန် လက်ကြဴအိုတ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ရ။ သၟိင်တြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇဂှ် ဒှ်သၟိင်ဂကူဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ လက်ထက်သၟိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသြဇာဗုကာံ စှ်ေစိုပ်ကၠုင် စဵုကဵု ဒေသရးနိဂီုဗၟာ လပါ်သၠုင်ကျာ စဵုကဵု ထဝါဲရ။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Monzel|first1=Bee Htaw|title=Epigraphy as a source for history of Old Burma, Advancing Southeast Asian Archaeology 2019, Selected Papers from the Third SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology, Bangkok, Thailand 2019|date=2019|publisher=SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-7961-48-4|url=https://www.academia.edu/44918001/Epigraphy_as_a_source_for_history_of_Old_Burma|page=53 - 62}}&lt;/ref&gt; ဆဂး ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူမၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်ဖိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite book | last=Harvey| first=G. E.| title = History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824 | publisher=Frank Cass &amp; Co. Ltd | year = 1925 | location = London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last=Htin Aung | first=Maung | title=A History of Burma | url=https://archive.org/details/historyofburma00htin | url-access=registration | publisher=Cambridge University Press | location=New York and London | year=1967}}&lt;/ref&gt;
ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျဂှ် သၟိင်အာဒိတျရာဇ် ပကင်ရင်ဍုင် (ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စ)၊ နွံကဵုဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အာဗတိုက်ပၞာန် ကုဍုင်အင်္ကာရ (ဍုင်ခမေန်) မဒှ်အခိင် သၟိင်သုရိယဝမာန် ဒုတိယ မပကင်ရင်ဒၟံင်ဍုင်၊&lt;ref&gt;{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; တုဲပၠန် ဒက်ပ္တန် ကျာ်စေတဳဇၞော် ဟာရိဉ္ဇယျစတုပ (လၟုဟ် နွံ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ သၟဝ်ကျာ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၉ သၟိင်မင်္ဂရာဲ{{efn|The name according to historical sources is &quot;Mangrai&quot;, and this is used in most modern scholarly applications. &quot;Mengrai&quot;, popularised by a 1907 publication, is commonly found in popular usage. Also note that 'Meng' means 'Mon' in Tai yuan language.}} ကၠုင်ဝေင် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ၊ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ မနွံကဵု ကြက်ဒြပ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်တုဲ ညးဂစာန်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;Wyatt, D. K. Thailand, A Short History, p. 35–38, Bangkok 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး သၟိင်မင်္ဂရာဲ ဗတိုက်ဟွံမာန်၊ စၞးဂှ် ပလံင်ဏာ မၞိဟ်ဓလုက်ဇကု ဇရေင်ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ။ လအ်ညိ သၟိင်မန်ယိဗ ပတှ်ေအာ လတူမၞိဟ်ဓလုက်ဂှ်တုဲ ခပတိုန်ဒဒှ် အမာတ်ဇၞော် ညးမကဵုကသပ်သၟိင်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://dl.kids-d.org/handle/123456789/1135|title=Chiang Mai : Nop Buri Si Nakhon Ping|author=Ministry of Education|date=1 January 2002|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Janos Jany|page=288|url=https://books.google.com/books?id=-RHcDwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai+ai+fa&amp;pg=PA288|title=Legal Traditions in Asia: History, Concepts and Laws|date=8 April 2020|isbn=9783030437282|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံ ၁၂၉၂ ဂှ် ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျတုဲ ပၠုပ်စုတ် သၟဝ်ရးနိဂီုလာန်နာဇကုရ။ ဖြယိဗ မဒှ်သၟိင်မန် ဟာရိဘုဉ္ဇယျ လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် လပါ်သၠုင်ကျာ အာစိုပ် ဇရေင် လာမ်ဖင်။&lt;ref&gt;{{rp|208–209}} သၞာံကြဴနူဂှ်ညိည ကောန်သၟိင်ယိဗ သၟိင်ဗောက် ညးမဒှ်သၟိင်ဍုင်လာမ်ဖင် ဗတိုက်ဇင်မာဲ နကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်။ သၟိင်သေံ မင်္ဂရာဲ ကဵု ကောန်ညးခြာမ် ပၠပၞာန်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ပၞာန်လာမ်ဖင်။ ကောန်သၟိင်ခြာမ် ကဵု သၟိင်ဗောက် ညးၜါ ပြိုင်ဗဇဵုစိင် (ဝေင်ပၞာန်စိင်) ညးမွဲအဲမွဲ ပ္ဍဲ ခဴမုန် (Khua Mung) မဒှ်ကွာန် မနွံ ဗဒါဲလာမ်ဖုန်ရ။ သၟိင်ဗောက် ကျဒးဒြေပ်ဒဴတိတ်မံင် ဇရေင်ဒဵု (Doi Khun Tan mountain)၊ ဆဂး ညးဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ဂစိုတ်ထောအ်ရ။&lt;ref&gt;ပၞာန်သၟိင်မင်္ဂရာဲ လုပ်သီကေတ် ဍုင်လာမ်ဖင်၊ သၟိင်ယုဗဂှ် ဒဴတိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာ အလန်ဏအ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဖိတ်သနုလောက် (Phitsanulok)။ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင်တအ်ဂှ် ကၠာဲကၠက် ဒှ်အာသေံလာန်နာအိုတ်ရ။ သေံလာန်နာတအ်ဂှ် လွဳစ အက္ခရ်မန် ကေုာံ ဗုဒ္ဓဘာသာမန်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/34506710/544360.pdf|title=Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline|access-date=26 February 2021|author=Winai Pongsripian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://pathsunwritten.com/thailand-dvaravati-culture/|title=Cultural Profile: Dvaravati, Ancient Thailand's Lost Civilization|author=Benjamin|date=4 August 2020|access-date=26 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lamphun.go.th/en/information/aboutus/9/history-of-lamphun-province|title=History of Lamphun Province|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ၁၃ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ===
သၞာံ ၁၂၈၇ ဂှ် ရးနိဂီုဗုကာံ သရိုဟ်လီု၊ အဝဵုသြဇာလေဝ် ထောင်ပြိုဟ်ရ။ [[မဂဒူ]]၊ ညးမဒှ် မိမန် အပါသေံ မဒၟံင် ဍုင်ဒုံဝေါအ် ပ္ဍဲရးသဓီု အာပဗၞိက် ပ္ဍဲဍုင်သုခေါဒယာ၊ ဗွဲကြဴ ဒှ်မိတ်ဒါန် ကုကောန်ဝုတ်သၟိင်။ ညးကေုာံ ကောန်ဝုတ်သၟိင် ဒဴစဴကၠုင် ဇရေင် [[မတ္တမ]] တုဲ လလောင်တြး ဍုင်ဗၠးၜးမန်။ ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပြံင်အာ ဇရေင်ဍုင်ဗဂေါ။ ဍုင်ဟံသာဝတဳ နကဵု တၞောဝ်ဝံသညးဂှ် (၁၂၈၇ - ၁၅၃၉) မြဟ်တမ္ညဝ်၊ နကဵု အဝဵုသြဇာကီု သီုကဵု ယေန်သၞာင်ရ။ စိုပ်လက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် (၁၃၈၃ - ၁၄၂၂)ဂှ် အလုံတွဵုရးမန်ဂှ် ပံင်ပ္ကောံဂွံ မွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်ဗၟာအင်ဝ မကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင်မဂၠိုင်ကဵုအလန် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာမာန်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးမိစောဗု (၁၄၅၃ - ၁၄၇၂) ကဵု လက်ထက် တၠညးဓမ္မစေတဳ (၁၄၇၂ - ၁၄၉၂) ဂှ် ဍုင်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်ဗွဲမလောန်ရ။

=== ၁၆ - ၁၇ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ စှ်တြဴဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် အသိင်ဒြဟတ်အဝဵု ဂကူဗၟာ ကလေင်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲတံင်ငူ။ သၞာံ ၁၅၃၉ ဂှ် သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ နူတံင်ငူ လုပ်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ။ ကြဴနူ သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ မစုတိအာတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ကလိဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး မွဲဆိုန်ခဏ၊ သၟိင်ထဝ် ဒှ်ညးပကင်ရင်ဍုင်။ ဆဂး ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ပၠံင်ၜးဏာ ကုသၟိင်ဗၟာဖရင်နံင် နူတံင်ငူ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၅၁ ဂှ်ပၠန်ရ။ သၟိင်ဗၟာတအ် သီဂွံဍုင်မန် ဟံသာဝတဳတုဲ ပြံင်အာစွံ ရာဇဌာနဳ (ဍုင်ဇၞော်) ပ္ဍဲဟံသာဝတဳ (ဗဂေါ)၊ တၞောဝ်သၟိင်တၠမန်ဂမၠိုင် စွံလဝ် အတိုင်သၞောတ်တြေံ နဒဒှ်သၟိင်တၠအိုတ်ရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် လုကဴ ပွိုင် ၜါကၠံသၞာံပြင်င် ဒးမံင်ကၠုင် သၟဝ်အဝဵုသြဇာဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်သၟဝ်ဗၟာဂှ် ကတဵုဒှ်ပၞာန် ကဵုရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ် ကုရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုယခေင်တအ်ရ။ ကြဴနူ သၟိင်ဖရင်နံင် မစုတိအာတုဲ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ညး သၟိင်နန္ဒဂှ် စဍဵုဍိုက်ကၠုင် ဂကူမန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၈၄ ဗလးဏာ အမာတ်မန်ၜါတၠ ဖြကိတ် ကဵု ဖြရာမ် သွက်ဂွံအာ ဂစိုတ်နရာသောန် ညးမဒှ်ကောန်သၟိင်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကြောန် (Kraeng)။ ညးၜါဂှ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ နရာသောန်ဂှ် မဟွံမဲကုဒုဟ်ဒဏ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပံင်ကဵု နရာသောန်တုဲ ဒစဵုဒစးဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Our Wars With the Burmese|last=Rajanubhab|first=Damrong|publisher=White Lotus Co. Ltd|year=2001|isbn=9747534584|location=Bangkok|pages=85–86}}&lt;/ref&gt; တုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒးပဆုဲပြံင် ကဵုအာ ပ္ဍဲဒျူဒျာ။ လကျာ်ဇၞော်မန်မွဲ ဂွံဒှ်အာ ညးမကဵုကသပ် သၟိင်နရာသောန်။

ဍုင်ဗဂေါ မဒှ်ဍုင်ရာဇဌာနဳ အေန်ပါယျာတံင်ငူဂှ် ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူယခေင်တအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၉။ အဝဵုသြဇာဗၟာသရိုဟ်လီုတုဲ ဂကူမန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜးဇကု ပ္ဍဲလပါ်မတ္တမ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၁၆ ဂှ် သၟိင်ဗၟာအနံက်ဖက်လောန်တုဲ ဂကူမန် ကလေင်စိုပ်အာ ဇရေင်သၟဝ်ဗၟာပၠန်ရ။ မန်တအ် ကတဵုသပုန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၁ ဆဂး သပုန်မန်တအ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာပျေမေန်။ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်သေံတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်သေံ ကရေက်လပါ်ပလိုတ်။ သကိုပ်ပၞာန်မန် မဒဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုင်သေံတအ်ဂှ် လုပ်ယိုက်ဂၠေင် သၟဝ်ပၞာန်သၟိင်ဨကရာဇ်သေံဂမၠိုင်ရ။ 

=== ၁၈ - ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် အဝဵုသြဇာဗၟာ ဟွံညိင်ဝတ် လဆောဝ်တိုန် လဆောဝ်စှ်ေ။ ဂကူမန်တအ်လေဝ် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်ကၠုင်ဒၟံင် အဆက်က်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၄၀ ဂှ် မန် ကဵု သေံကေဲ ပံင်တောဲတုဲ ဗတိုက်တုဲ မန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜး ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမာန်ကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ လကျာရာံ နူတံင်ငူဂှ် ခပတိုန် နဒဒှ် ဨကရာဇ်တုဲ စၞးညးဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၇၄၇ ဂှ် ခပတိုန် တၠညးဗညာဒလ ရ။ နကဵုအရီုအဗင် ပြင်သေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် အာသီဂွံအာ သီုကဵု ဍုင်ဇၞော်ဗၟာ ဍုင်အင်ဝ။ စိုပ်သၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ် ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်ပလီုထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျရ။ အခိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ မလုပ်သီကေတ် ဍုင်ဗဂေါဂှ် ဂစိုတ်ထောအ် ဂကူမန် ဂၠိုင်ကဵုလက် သီုကဵု ခမဳသင်၊ ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ကေုာံ ကောန်င္ၚာ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗဂေါသၟးဂှ် အံင်ဇဲယျ ဂစိုတ်ထောအ် လကျာ် ၃၀၀၀ ပြင်င်။&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kiernan|first=Ben|title=Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000|publisher=Melbourne University|year=2008|isbn=9780522854770|pages=148–154}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Harvey|first=G E|title=History of Burma|publisher=Asian Educational Services|year=2000|isbn=9788120613652|pages=235}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Smith|first=Donald Eugene|title=Religion and Politics in Burma|publisher=Princeton University Press|year=2015|isbn=9781400878796|pages=35}}&lt;/ref&gt; ခမဳသင် မဂၠိုင်ကဵုလက် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမ္ၚးဍုင်။ ဒပ်ပၞာန်အံင်ဇဲယျဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် နူကဵု ပၞာန်ဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)။ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသၟိင်ဗၟာ သကာတ်မြဟ် ဓဇန်ဗွဲမလောန်၊ ဂကူမန် ဒးဒုင်ဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံ ကေုာံ လာန်နာ။ စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ဗၟာသေန်ဖျူသေန် မပကင်ရင်ဍုင်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ကတဵုသပုန် ကလေင်ပၠန်ကဵု ဗၟာ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်၊ ဆဂး ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီပလီုဏာကဵု သၟိင်ဗၟာရ။ မန်တအ် ကလေင်ပၠန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ ဆဂး သပုန်မန်ဂှ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ပၠန်ရ။ အခိင်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံပၠန်ရ။
[[File:Buddha Yodfa Chulaloke portrait.jpg|left|thumb|237x237px|[[သၟိင်ရာမ ပထမ]] – ညးမဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်သေံ စက္ကရဳ]]
မွဲလပါ်ဂှ် ကြဴနူ ဒျူဒျာ ဒးဒုင်ပလီုကဵုဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၆၇ တုဲ ကောန်သၟိင်မန်ၜါတၠ ဖြပိဆာဲ ကဵု ဖြစက္ကရဳ ညးမပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ နူသၞာံ ၁၅၈၄တေအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးမကဵုကသပ် ဨကရာဇ်သေံ တက်သိန် လပါ်တဲပုင် ကဵု လပါ်တဲပါဲ၊ ညးတအ် ရီုဗင်သေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Siamese Melting Pot|last=Roy|first=Edward|publisher=Flipside Digital Content Company Inc|year=2018|isbn=978-9814762854}}&lt;/ref&gt; အလဵုဇကု သၟိင်တက်သေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူသေံကြုက်ကဵုမန်၊ မိနော်ညးဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်တၠဂကူမန်ရ။

ကြဴနူ တၞောဝ်သၟိင်တက်သိန် မလီုအာတုဲ ဖြစက္ကရဳ ဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳတုဲ တိုန်နန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၂ ဂွံဒုင်ယၟု ရာမ ပထမ။ သၟိင်ရာမ ပထမဂှ် ဒှ်ကောန်ထံင်ဒဳ (Thongdi)၊ ထံင်ဒဳဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တၞောဝ်ဗဳဇသၟိင်တၠ ပ္ဍဲကဵု နန်ဒျူဒျာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၃၇ ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Christopher|first=Baker|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=26 and 309}}&lt;/ref&gt; ဂၞကျာ် သၟိင်ရာမ ပထမ ဂှ် အမာရိနဒြာဂှ် ဒှ်ကောန်သေဋ္ဌဳဂကူမန် မပြံင်လုပ် ဍုင်သေံ နူကဵုဍုင်မန် နူအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ရ။ သၟိင်ရာမ ပထမ ပတန်ဍုင်ၜင်ကံက်တုဲ ဍုင်ဇၞော် နူကဵု ထောန်ဗူရဳဂှ် ပြံင်အာစွံ ပ္ဍဲၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ အခိင်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒဴလုပ်ဍုင်သေံဂှ် ကောန်စဴညး ကောန်သၟိင်မံင်ကုတ် (ဗွဲကြဴ ဒှ်သၟိင်ရာမစတုတ္ထ)ဂှ် အလဵုဇကုညး အာဒုင်တၠုင် ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲပယျဵုကျာ်ပိ။ တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳ မဒှ်တၞောဝ်သၟိင်သေံလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူမန်ရ။

ကောန်မန် ပ္ဍဲဍုင်သေံတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ပဒတဴဒၟံင် ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်သေံ ဗီုကဵု နန်ထဗူရဳ၊ သမုတ်ပြကာန်၊ ၜင်ပေါင်။ မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ကျာ်အခိုက်မန်အိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Desakura|date=2020-05-27|title=Wat Suthatham Temple in Samut Songkhram, Thailand|url=https://stationremodel.com/2020/05/27/wat-suthatham-temple-in-samut-songkhram-thailand/|access-date=2020-08-07|website=Stationremodel|language=en}}&lt;/ref&gt; အခိင်လအ်ကၠုင် မန်ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန်ဇကု ဟွံဂွံ ဟီုဂး အရေဝ်သေံကီုလေဝ် နကဵု အခိုက်ကၞာဂှ် မင်မဲဒၟံင် တၞောဝ်ဗဳဇမန်ဇကုဖိုဟ်ကီုရ။&lt;ref&gt;[http://www.bangkokpost.com/print/928173/ Wat's the centre of Mon tradition - Bangkok Post]&lt;/ref&gt;

=== ၁၉ - ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ===
[[File:Mon woman, 1904.gif|thumb|ဗီုရုပ် ညးဗြဴမန် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄|231x231px]]
ကြဴနူ ပေါဲဗတိုက် အကြာဗၟာ ကဵု အေင်္ဂလိက် မကတဵုဒှ် မဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)ရ။ ကြဴနူ ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၅၂ တုဲ ဒေသဂကူမန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဗြိတိန်ပေင်င်ရ။ မန်တအ်လေဝ် ဂွံတိတ်ဗၠးၜး နူဘဝသၟဝ်ဗၟာရ။ ဘဝဂကူမန် သၟဝ်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂမ္စိုတ် နကဵုမၞိဟ်ဂၠိုင်င် ဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ဂကူမန် ဗွဲဂမၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ရးနိဂီုသေံ သွက်ဂွံဗၠးဘဲလမျီုရ။ ဗြိတိန် မသီကေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂကူမန် ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ပတၟေင် ကုတ္ၚဲပတန်ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲဂိတုမာဃ် မွဲစွေက်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ 

ဒေသမန် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ အင်္ဂလိက်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဂကူမန်တအ် စဒစဵုဒစးကၠုင် ကဵုအင်္ဂလိက် ညးမပကဝ်လဝ်နဳတအ်ရ။ ကာလဍုင်ဗၟာ မကလိဂွံ ဍုင်သၠးၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ် ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင်။ ဥူနု ညးမဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရးနိဂီုဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ် တးပါဲ သွက်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုဂကူမန်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စတဝ်စၞေဟ်ကၠုင် နကဵုလွဟ် နကဵု သၟဝ်ပၠတရဴ ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ နူစ သၞာံ ၁၉၆၂ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ရ။ ဗော်သဵုယှေဝ်လေစ်ဂၠံင်တရဴဗၟာ (Burma Socialist Programme Party - BSSP) ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပိုင်ခြာကဵု [[တွဵုရးဍုင်မန်]] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသ မကရေက်ပတိတ် နူကဵု ခရိုင်တၞင်သဳ ကဵု ရးဗၟာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဆက်နွံကၠုင်ဒၟံင်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ရ။

=== ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ===
လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် အပ္ဍဲ ရးနိဂီုဗၟာမ္ဂး လုပ်လၟိဟ် ဂကူကောန်ဍုင်အရင်အဓိကမွဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံမွဲရ။&lt;ref&gt;မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာ တုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ကော်စ ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး မန်ဍုင်သေံ။{{sfn|Foster|1973|page=211}}&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ngamying|first=Dusittorn|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; အတိုင် သမ္ၚေဝ်ဗဳဇ မထ္ၜးလဝ်မ္ဂး ဂကူမန် မနွံပ္ဍဲ လဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ ကဵု ဂကူမန်မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲရးနိဂီု ဗွဲကြဴတအ်ဂှ် တၞောဝ်ဗဳဇကြပ်ရေင်သကအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020|title=Close genetic relationship between central Thai and Mon people in Thailand revealed by autosomal microsatellites|journal=Int J Legal Med|doi=10.1007/s00414-020-02290-4|last1=Srithawong|first1=Suparat|last2=Muisuk|first2=Kanha|last3=Srikummool|first3=Metawee|last4=Kampuansai|first4=Jatupol|last5=Pittayaporn|first5=Pittayawat|last6=Ruangchai|first6=Sukhum|last7=Liu|first7=Dang|last8=Kutanan|first8=Wibhu|volume=135|issue=2|pages=445–448|pmid=32281021|s2cid=215741324}}&lt;/ref&gt;

ဟိုတ်နူ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုင် ကြဴနူ ဍုင်ဗၟာမကလိဂွံဗၠးၜး နူဗြိတိန်တုဲ ဂကူမန် နူကဵု ဒေသမုက်ပၞာန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အာ ရးဍုင်ပထမဂမၠိုင် နူကဵု ဗဒိုပ်ညးလလဴ အကြာပယျဵုဗၟာ-သေံ ကဵု ရးနိဂီုမလေရှာတအ်ရ။ ကောန်မန် နူရးနိဂီုဗၟာ ပြံင်စိုပ်အာပဒတဴ ပ္ဍဲရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန် (ဂကောံမၞိဟ်ဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ တွဵုရးအေန်ဒိယာန္နာ၊ ဍုင်ဖောတ်ဝိုင်၊ ဂၠိုင်အိုတ်ဒုတိယဂှ် တွဵုရးသြဟိသြ ဍုင်အခြောန်၊ ဍုင်အဝ်သတြေလဳယာ၊ ခနေဒါ၊ နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်၊ ဝှေန်လာန်၊ သွိတ်ဒေန်၊ ကေုာံ နေတာလာန်တအ်ရ။

==အရေဝ်==
{{Main|မန်}}
[[File:Myakan-inscription.jpg|alt=|thumb|210x210px|လိက်တၟအ်မန် နူကၟာမြကာန် (၁၀၈၄ - ၁၁၂ အေဒဳ)]]
အရေဝ်[[မန်]]ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နိစ် (Monic) မဒှ်တၞောဝ်အရေဝ် အဝ်သတြောအေရှတိစ် (လဆောဝ် ကော်စ ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ) မဒှ်အရေဝ် မကြပ် ကုအရေဝ် ဂကူ [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ]] သ္ၚောဲနူဂှ်ညိမ္ဂး ကြပ်ညောန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာခမေန် ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်။ အက္ခရ် ဂကူမန်တအ် မချူဂှ် ဒှ်အက္ခရ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူအက္ခရ်ဗြဟ္မဳ မကၠုင်နူ အိန္ဒိယ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဘာသာတြေံအိုတ်ဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲရ။ 

အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အရေဝ်မန်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံ (Tai Tham alphabet) ကဵု အက္ခရ်ဗၟာဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု အက္ခရ်မန်တြေံ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံဂှ် စဒၟံင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဘာသာသေံသၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်ဘာသာသေံလူ၊ အရေဝ်ဘာသာခုန် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာလဴ။ အက္ခရ်ဗၟာဂှ် စကာဒၟးင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံ၊ ဘာသာကရေင်သဂဝ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်တအ်ရ။

လိက်သေံ (သေံဒေသလဒေါဝ် ကဵု သၠုင်ကျာ) ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအက္ခရ်ခမေန် ဂၠိုင်နူ အက္ခရ်မန်တုဲ မဝေါဟာရသေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Baker|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=3–4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook|last=Haspelmath|first=Martin|publisher=Walter de Gruyter|year=2009|isbn=978-3110218435|pages=602}}&lt;/ref&gt; ဂကူဗၟာတအ်လေဝ် ဂၠေအ်လဝ် မဝေါဟာရမန် ဗွဲဂမၠိုင်ကီုရ၊ ဗွဲတၟေင် ဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု ပရေင်ပကင်ရင်၊ ပရေင်ကွတ်၊ ဗွိုက်လတက်၊ စၞ ကေုာံ ပကဴဂမၠိုင်ရ။ 

အခိင်လၟုဟ်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အရေဝ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵုဗွဝ်စှ်ော လပါ်လက်ကြဴဏအ် ဟိုတ်နူ လၟိဟ်မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန် အောန်စှ်ေဒၟံင်တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် မဒးဒုင်ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင် အရေဝ်မဒးဂွိင် သွက်ဂွံကၠေအ်ကၠက် နကဵုယူနေစ်သကဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNESCO Atlas of the World's Languages in danger|url=http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-2222.html|access-date=2020-06-03|website=UNESCO}}&lt;/ref&gt;


{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ လၟိဟ်ဂကူမန် အတိုင်စရင် သၞာံ၂၀၂၀ ဌာနဝန်ဇမၞော်ကာအပ္ဍဲဍုင် 
|-
! ရး !! ခရိုင် !! ပွိုင်ဍုင် !! လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် !! တၟအ်ကၠံ မနွံပ္ဍဲ ပွိုင်ဍုင်ဂှ်
|-
| မန် || သဓီု || ကျာ်ထဝ် || 745 || 0.82% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_7.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်ထိုမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ၜဳကလေင် || 351 || 0.19% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_content-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ဘီးလင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || သဓီု || 6651 || 2.28% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_9.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ပံင် || 87‚195 || 32.67% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_8.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ပေါင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မတ်မလီု || 55‚989 || 20.70% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_2.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မော်လမြိုင်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || တကအ်ခၟိုင် || 118‚353 || 72.00% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_4.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ချောင်းဆုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ကျာ်မြဟ် || 114‚217 || 49.41% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_5.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်မရောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မုဟ်ဍုင် || 163‚370 || 86.09% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_6.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မုဒုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ဇြပ်ဗု || 98‚061 || 59.50% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/map_1-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သံဖြူဇရပ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || ရေဝ် || ရေဝ် || 194‚638 || 69.08% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_3.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ရေးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ဍာ်ဗု || 14‚113 || 11.27 &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/data_repotrt9-2019part-1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ရေဖြူမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ထဝါဲ || 342 || 0.24% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/dawei_state_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ထားဝယ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || (လောင်းလုံး) || 49 || 0.03% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ လောင်းလုံးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ကြုင်ကြုက် (သရက်ချောင်း) || 19 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ သရက်ချောင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ပုလော || 3‚902 || 2.75% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_3.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ပုလောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ဗိက် || 1‚301 || 0.45% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ မြိတ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တၞင်သဳ || 1‚072 || 0.88% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ တနင်္သာရီမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တကအ် (ကျွန်းစု) || 24 || 0.01% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကျွန်းစုမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ဘုတ်ပြင် || 1‚753 || 2.47% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ဘုတ်ပြင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ကအ်သံင် || 5‚046 || 3.89% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_2.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကော့သောင်းမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဖာအင် || 70‚473 || 14.63% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/1_hptownship_cover_and_content-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဘားအံမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || လှိုင်ဘွဲ့ || 4‚424 || 1.55% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/2cover_hlaing_bwe_township-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ လှိုင်ဘွဲ့မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဒဵုပသဲ (သံတောင်ကြီး) || 16 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/3-township_cover_and_content.2doc-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ သံတောင်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || ကအ်ကြိက် || 68‚440 || 22.65% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/4cover_and_mapkky-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကော့ကရိတ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || လှာဒကှ် || 45‚890 || 17.54% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/5_cover_website-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကြာအင်းဆိပ်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဗြဝတဳ || 4‚698 || 3.29% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/6_mwd_town_data2020_cover-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ မြဝတီမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဘာပန် || 189 || 0.15% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/7_hpa-pun_township_map-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဖာပွန်မြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ပံင်သီုဖအိုတ်|| ဂကူမန် ပ္ဍဲပိရး နွံ|| || 1‚061‚321 ||

|}

==ယေန်သၞာင်==

=== သင်္ကေတ ===
[[File:Shwedagon Crown.JPG|thumb|220px|ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ် ဨကရာဇ်ဗြဴ တၠညးမိစောဗု၊ လၟုဟ် မနွံပ္ဍဲ V&amp;A Museum၊ ဍုင်လာန်ဒါန်၊ ရးနိဂီုအင်္ဂလာန်။]]
သင်္ကေတဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်[[ၜိုပ်၊ ဂစေံ|ၜိုပ်]] နကဵု ဗီုပါဠိ ကော်စ ဟံသာ မဒှ်ဂကူဒဏ္ဍာရဳ မနွံဗီုပြင် မတုပ်ကဵု အဟာန်။ ၜိုပ်ဂှ် ဗၟာတအ်ကော်စ ''hintha'' ({{lang-my|ဟင်္သာ}}, {{IPA-my|hɪ́ɰ̃θà|IPA}}) သေံကော်စ &quot;ဟောင်&quot;(หงส์)။ ၜိုပ်ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတ တွဵုရးဍုင်မန်ကီု သီုကဵု ရးဗဂေါ မဒှ်ဍုင်မန်တြေံရ။ တုဲပၠန် ဍုင်ပက်ကြေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ မဒှ်ဒၞာဲဂကူမန် မပဒတဴဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် သင်္ကေတဍုင်ဂှ် ရုပ်ၜိုပ်ကီုရ။ 

=== ဂဳတ ===
[[File:Kong mon គងមន or Khong mon ฆ้องมอญ.jpg|thumb|260px|ဗာတ်ကိုင်]]
[[File:Kyam at Mon Buddhist Temple Fort Wayne.jpg|thumb|210px|ကွိင်ကျာံ]]
ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင်မန်ဂမၠိုင် လပါ်ဂဳတ၊ လမၠေဟ်၊ ဒမျေဟ်တအ်ဂှ် လမၠေဟ်/လှ်ေကလော်၊ ကွိင်ကွိုက်မ္ဂး ဗီုကဵု ကွိင်ကျာံ၊ ဗာတ်ကိုင်၊ စံင်တအ်ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်အာဲကၟာဲ နူတမ်မူလဂကူမန်ရ။ လမၠေဟ်မွဲတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်လှ်ေထ္ၜး ပ္ဍဲကဵု သဘင်၊ ပေါဲဇာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂဳတအခိုက်ကၞာမန်ဂှ် နွံကဵု ကွိင်ကွိုက်ဂကူနာနာ မပ္တံကဵု ကွိင်ကျာံ၊ မံင်၊ ကလောတ်၊ စံင်၊ ဖံနာနာသာ်ရ။&lt;ref name=&quot;td&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.unesco-ichcap.org/kor/ek/inc/pdf/mon.pdf|title=Making Inventory of Craftsmanship and Performing Arts of Mon Traditional Musical Instruments|access-date=16 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== သဘင်ဂမၠိုင် ===
ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်မ္ဂး ဂကူမန် ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲခရိုင်ဖြပဍေင်တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်အတး နကဵုအခိုက်ကၞာမန် ကေုာံ ပြဝေဏဳနာနာသာ် ဗွဲတၟေင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Songkran 2020 in Thailand - Dates|url=https://rove.me/to/thailand/songkran|access-date=2019-09-04|website=rove.me|language=en}}&lt;/ref&gt;ပ္ဍဲဍုင်သေံမ္ဂး သဘင်ဗလးကထိုန် (Loi Khamod festival)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_14572|title=ปริศนาโบราณคดี : ประเพณี &quot;ลอยหะมด&quot; ของมอญหริภุญไชย คือต้นกำเนิด &quot;ลอยกระทง&quot; ในสยาม?|date=13 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/lamphun/ewt_news.php?nid=540&amp;fbclid=IwAR3MD1Wvj3ZxrIWMaLKtjK5FF_GSi8ZN5ZbXJ6ERh8bub8fgi-5aHxYe53Y|title=ประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ประจำปี 2559|date=10 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG201108073719199|title=เทศบาลตำบลต้นธง จังหวัดลำพูน สืบทอดงานประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ซึ่งครั้งนี้ได้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 6 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการ อนุรักษ์ และสืบสานประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป|access-date=28 February 2021|date=8 November 2020|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ပူဇဴပၟတ် (ပတိုန်ဂီု)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bangkokpost.com/vdo/thailand/233393/rocket-of-mon|title=Rocket of Mon|date=23 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/phatumthani/ewt_news.php?nid=403&amp;filename=index|title=ประเพณีการจุดลูกหนู|date=1 July 2019|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ဗဝ်သၟုတ်က္ၜင်၊ &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nationthailand.com/noname/30354455|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=14 September 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tatnews.org/2018/06/mon-floating-boat-festival-2018/|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=27 June 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thaitravelblogs.com/2018/07/mon-floating-boat-festival-2018-from-23-to-25-september-in-sangkhlaburi/|title=Mon Floating Boat Festival 2018 from 23 to 25 September in Sangkhlaburi|date=4 July 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; သဘင်ကဝါ်ၜိုပ် ကေုာံ ဇၞောဝ်။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thai-blogs.com/2011/04/14/parade-of-the-centipede-flags-and-swans/|title=Parade of the Centipede Flags and Swans|date=14 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/chachoengsao/ewt_news.php?nid=314&amp;filename=index|title=ประเพณีแห่ธงตะขาบ|date=11 April 2017|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thailandexhibition.com/Eat-Travel/1065|title=เที่ยวชมประเพณี แห่หงส์ ธงตะขาบ พระประแดง|date=18 April 2018|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mon Cultural Festival in Thailand|url=http://www.thai-blogs.com/2008/02/09/mon-cultural-festival-in-thailand/|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ilove8riew.com/en/event/%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A/|title=Centipede Flag Parade|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဗွိုက်လတက် ===
[[File:Mon National Day 72 Bago.jpg|thumb|220px|သဘင်တ္ၚဲဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ သၞာံ ၂၀၁၉ ]]
ညးဗြဴမန်တအ်ဂှ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်၊ မန်ဍုင်မန်မ္ဂး ပူလဝ် ပၞးမွဲလပါ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ်ဂှ် ကဵုတကဲ လပါ်ဂတ ကဵု လက်ကြဴ။ မန်ဍုင်သေံမ္ဂး လၜက်လဝ် လတူကအ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ် ကဵုတကဲစှ်ေ လပါ်ဂတမုက်။ အခိုက်လၜက်ယာတ်ဍောတ်မန် ဗီုမန်ဍုင်မန်ဂှ် နကဵု သက်သဳပုရာန် ဂွံဆဵုကေတ် ရုပ်တိ နူဒွါဝတဳ ဒဒှ်ရ ညးဗြဴမန် ခေတ်ဒွါရဝတဳတေအ်လေဝ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=มรดกช่างศิลป์ไทย : งานปูนปั้น|url=https://www.chatnirun.com/%e0%b8%a1%e0%b8%a3%e0%b8%94%e0%b8%81%e0%b8%8a%e0%b9%88%e0%b8%b2%e0%b8%87%e0%b8%a8%e0%b8%b4%e0%b8%a5%e0%b8%9b%e0%b9%8c%e0%b9%84%e0%b8%97%e0%b8%a2-%e0%b8%87%e0%b8%b2%e0%b8%99%e0%b8%9b%e0%b8%b9/}}&lt;/ref&gt; 

ကယျိုင်မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ဗိုက်ဂၠိက် ညံင်ဗီုဗၟာတုဲ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဗိုက်ဗီုအခိုက်သေံ။ ကယျိုင်ဂကူမန်တအ် ထုဲနှဴအာကဵု ကယျိုင်ဂကူတၞဟ် ဟီုမာန်ရ။ 

=== စၞ ===
စၞအခိုက်မန်ဂှ် လုပ်စိုပ်ဓလီုလဝ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု စၞဗၟာ ကေုာံ စၞသေံ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ရ။ စၞယၟုမြဟ်ဒၟံင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ကေုာံ ရးနိဂီုသေံ အခိင်လၟုဟ်ဂှ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူမန်။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ [[ယိုဟ်သ္ၚု]] ဗၟာမကော် (ထမနဲ)၊ ခၞံ၊ [[ပုင်အတး (ပုင်သင်္ကြာန်)]] ပ္ဍဲဍုင်သေံ။ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ ညးတအ်ကော်စ ဗီုသေံ Khao chae (ข้าวแช่) မဒှ် ပုင်ဍာ်မွဲဂကူဂှ် ဒှ်စၞဗွိုင်နန် (ဝါ) စၞဨကရာဇ်ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://travel.cnn.com/bangkok/eat/khao-chae-101-811318/|title=It's khao chae season: How to eat Thailand's classic summer treat|last=Chirapongse|first=Kitty|date=2012|work=CNN|access-date=September 7, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://guide.michelin.com/en/article/features/a-guide-to-royal-thai-cuisine|title=A Guide to Royal Thai Cuisine|website=MICHELIN Guide|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt; ပုင်ဍာ်မန်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်စ (သင်္ကြန်ထမင်း) တုဲ ဒှ်စၞအခိုက်မစ ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mmtimes.com/special-features/234-thingyan-2017/25640-how-to-spend-long-thingyan-holidays.html|title=How to spend long Thingyan holidays|date=2017-04-07|website=The Myanmar Times|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt;

ဖရံက်က သေံမကော် ဖၠရ (Pla ra)ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sukphisit|first=Suthon|date=9 June 2019|title=An acquired taste|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/life/social-and-lifestyle/1692012/an-acquired-taste|access-date=16 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဝေင်တြေံ ===
ဝေင်ဗွဲမဂၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ကၠုင်နူတမ်မူလမန်။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဝေင်ဟနိ/ဝေင်ဂနိ ကေုာံ ဝေင် (saba tossing game) ကဵု ဝေင်ပၞုက်ယာတ် (Mon Son Pa)ဂှ် ဒှ်ဝေင်အခိုက်မန် မၞိဟ်မဒးဂၞပ်ဂၠိုင်တုဲ နကဵု ယူနေစ်သကဝ် (UNESCO)လေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် [[အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု]] မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Intangible Cultural Heritage|url=http://www.unescobkk.org/culture/ich/children-games/games/by-research-sites/bkk/|website=UNESCO Bangkok}}&lt;/ref&gt;

== ဗီုဂမၠိုင် ==
&lt;gallery&gt;
File:Burmese Ramayana dance.jpg|A theatrical performance of the Mon dance
File:Lorchestre thaïlandais piphat mon (musée de la musique) (3771128467).jpg|Mon musical instruments
File:Mon Drum.jpg|A student playing Mon Drum in Thailand
File:Mon people girls in traditional dress.jpg|Mon girls in traditional [[folk costume]]
File:Ngapyawbaung.jpg|Mon banana pudding
File:KhaoChae.JPG|Mon inspired ''Khao Chae''
File:Htamanè.JPG|''[[Htamanè]]'' glutinous rice
File:Khao khluk kapi, Pathum Thani, 2018-04-02 (3).jpg|Mon inspired [[Khao khluk kapi|Khao Khluk Kapi]] dish
File:Khanom Chin - Thai rice noodles.JPG|''Khanom Chin'' rice noodles
File:Nga paong thohk with a spoon.jpg|''Nga baung thohk'' (steamed fish dish wrapped in banana leaves)
File:Flag of Mon State (2018).svg|[[Mon State]] flag drawn by the Burmese government, [[Hamsa (bird)|Hongsa]] (the symbol of Mon people)
File:Mon Traditional Flower-garlands.jpg|Mon Traditional Flower-garlands
File:8th Mon Youth Day at night 27-Dec-2019.jpg|Celebration of Mon Youth Day in Myanmar (2019)
File:Shwedagon Pagoda 2017.jpg|[[Shwedagon Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Photo of Zingyaik pagoda, Paung township, Mon State.jpg|[[Zinkyaik Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] on the top of Zinkyaik Mountain, [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Chompoo-Veth-(2).jpg|Mon [[Rattanakosin]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Chomphuwek]], [[Mueang Nonthaburi District|Nonthaburi, Thailand]]
File:Nai Mueang, Mueang Lamphun District, Lamphun 51000, Thailand - panoramio.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Phra That Hariphunchai]], [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Wiang Tha Kan Compound 9.jpg|The remains of an ancient walled town of the [[Hariphunchai|Hariphunchai Kingdom]], Wiang Tha Kan, founded approximately 1,000 years ago located in [[San Pa Tong District|San Pa Tong District, Chiang Mai, Thailand.]]
File:Lampangluang1.JPG|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lampang|Lampang, Thailand]]
File:Wat_JamaDevi.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Ananda-Temple-2.JPG|[[Ananda Temple]], The fusion of Mon and Indian architecture located in [[Bagan]], [[Myanmar]]
File:Kanbawzathadi_Palace_-_Bago,_Myanmar_20130219-01.jpg|Mon-style architecture located in [[Bago, Myanmar|Bago]], [[Myanmar]]
File:Shwedagon pagoda, Yangon, Myammar.jpg|Mon-style architecture located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Golden Rock (28249624117).jpg|[[Kyaiktiyo Pagoda|The Golden Rock Stupa]] located in [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Wat Chiang Yeun chedi 2.jpg|[[Hamsa (bird)|Hongsa]] pole with Centipede flag
File:ကွာင်ကံက်တဲ.jpg
File:ကွာင်ခဝ်ဂဒဵု.jpg
File:ကွာင်ခေါ်.jpg
File:ကွာင်စုတ်ပၟတ်.jpg
File:ကွာင်တဲတၞး.jpg
File:ကွာင်ဗြာတ်.jpg
File:ကွာင်ဟကဵု.jpg
File:ကွာင်အဝေက်.jpg
File:ဒၠောံဍာ်ဗံၚ်.jpg
File:ကွာင်ကောန်န.jpg
File:သတ်တာ.jpg
&lt;/gallery&gt;

==နိဿဲ==
===Citations===
{{reflist}}

===Sources===
{{refbegin}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=1|date=1991|pages=31–84}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_2h_Bauer_MonEpigraphyII.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy II|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=2|date=1991|pages=61–80}}
*{{Cite book|first=Franklin|last=Huffman|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:31-84.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=31–84|chapter=Burmese Mon, Thai Mon, and Nyah Kur:a synchronic comparison}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:155-176.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990a|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=155–176|chapter=Numismatics, dialectology, and the periodization of Old Mon}}
*{{Cite book|first=David|last=Thomas|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:177-179.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=177–179|chapter=On early Monic, Vietic and Bahnaric relations}}
*{{Cite book|first=Donald|last=Swearer|chapter=Buddhism in Southeast Asia|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|editor=Joseph Kitagawa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5LSvkQvvmAMC&amp;pg=PA130|publisher=Routledge|isbn=9780700717620|date=September 20, 2002|pages=119–142}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hoDGBgAAQBAJ&amp;pg=PA14|title=Ethnic Groups Across National Boundaries in Mainland Southeast Asia|date=1990|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=9813035579|editor=Gehan Wijeyewardene|access-date=April 4, 2021|pages=14–47|chapter=Language and Ethnicity: The Mon in Burma and Thailand|doi=10.1355/9789814379366-005}}
*{{Cite book|first=Ashley|last=South|title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|date=October 3, 2002|doi=10.4324/9780203037478|publisher=Routledge; 1st edition|isbn=9780700716098}}
*{{Cite book|first=Patcharin|last=Piumsomboon|chapter=Mon people in Nakhon Ratchasima|title=Good things Korat: Korat's Diaries|volume=3|date=1982|publisher=Office of the National Culture Commission|chapter-url=http://www.koratmuseum.com/download/mon-in-korat.pdf|access-date=February 25, 2021|pages=98–105|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Dusittorn|last1=Ngamying|first2=Ying|last2=Keeratiburana|first3=Pairat|last3=Thidpad|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|issue=1|pages=29–34|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}
*{{Cite journal|first1=Patrick|last1=McCormick|first2=Mathias|last2=Jenny|title=Contact and convergence: The Mon language in Burma and Thailand|volume=42|issue=2|date=2013|pages=77–117|journal=Cahiers de Linguistique Asie Orientale|doi=10.1163/19606028-00422P01}}
*{{Cite journal|first=James A.|last=Matisoff| title=Sino-Tibetan Linguistics: Present State and Future Prospects|journal=Annual Review of Anthropology|volume=20|pages=469–504|year=1991|doi=10.1146/annurev.an.20.100191.002345}}
*{{Cite journal|first=Mathias|last=Jenny|date=2013|title=The Mon language: Recipient and donor between Burmese and Thai|journal=Journal of Language and Culture|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JLC/article/view/20286/17624|volume=31|issue=2|pages=5–33}}
*{{Cite journal|last=Foster|first=Brian|year=1973|title=Ethnic Identity of the Mons in Thailand|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1971/JSS_061_1i_Foster_EthnicIdentityOfMonsInThailand.pdf|journal=Journal of the Siam Society|volume=61|pages=203–226}}
*{{Cite journal|ref=CITEREFNuchprayoon2007 |last1=Nuchprayoon |first1=Issarang |last2=Louicharoen |first2=Chalisa |author3=Warisa Charoenvej |year=2007 |title=Glucose-6-phosphate dehydrogenase mutations in Mon and Burmese of southern Myanmar |journal=Journal of Human Genetics |volume=53 |issue=1 |pages=48–54 |doi=10.1007/s10038-007-0217-3 |pmid=18046504|s2cid=22331704 |doi-access=free }}
*{{Cite journal|last1=Stewart |first1=J. A. |year=1937 |title=The Song of the Three Mons |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=9 |issue=1 |pages=33–39  |jstor=608173 |doi=10.1017/s0041977x00070725}}
*{{Cite journal|first=Chatuporn|last=Petchaboon|title=Food in merit-making ceremonies of Thai-Mon descendants and Mon workers: A case study on food of Sao Kradong Mon community, Bang Pa-in District, Phra Nakhon Sri Ayutthaya Province|journal=Journal of Liberal Arts|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/journal-la/article/view/164044/120663|pages=35–57|volume=10|issue=2|publisher=Prince of Songkla University|date=December 30, 2018|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Watusiri|last1=Jaiklang|first2=Watsaporn|last2=Arayaphan|first3=Nantawan|last3=Muangyai|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/213162/148155|title=Needs and Use of Learning Center and Learning Network of Mon Communities in Lamphun Province|journal=Journal of Human Sciences|volume=20|issue=2|pages=101–132|date=August 30, 2019|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first=Ong|last=Bunjoon|url=http://www.damrong-journal.su.ac.th/upload/pdf/102_5.pdf|title=Ban Thung-Khen: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi|journal=Damrong Journal of the Faculty of Archaeology|pages=115–140|volume=16|issue=2|date=December 20, 2017|access-date=March 1, 2021|language=th}}
{{refend}}

==Further reading==
* {{Cite book |title=Ancient Chiang Mai |chapter=Historic Lamphun: Capital of the Mon Kingdom of Hariphunchai|volume=4|first=Andrew |last=Forbes |author2=Henley, David|year=2012|publisher=Cognoscenti Books|asin=B006J541LE }}
* {{Cite book |title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|last=South|first=Ashley|date=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136129629}}

== Notes ==
{{notelist}}

==External links==
{{Commons category|Mon people}}
* [https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/129 Mon Art and Cultural Centre of Bang Kradi] 
* [http://www.monnews.org/ Independent Mon News Agency]
* [http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/hariphunchai/index.php/en/ Hariphunchai National Museum]
* [https://monmusic.org/ Mon music]
* [https://web.archive.org/web/20060208093247/http://www.kaowao.org/ Kao Wao News Group]
* [http://www.albany.edu/~gb661/ The Mon Information Home Page]
* [https://web.archive.org/web/20050408203116/http://www.eumon.org/inscriptions.php Dating and Range of Mon Inscriptions]

[[Category:မနုဿဗေဒ]]</text>
      <sha1>mj76buumahpd7c9q5hi40bjstzdpl6w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33655</id>
      <parentid>33654</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T23:08:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>/* အရေဝ် */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100826" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group
| group            = မန်
| native_name      = {{lang|mnw|မန်}}
| native_name_lang = mnw
| image            = 20200206 150859 Mon Girls in Mawlamyaing Myanmar anagoria.JPG
| image_caption    =ဝုတ်မန်[[ဍုင်မတ်မလီု|မတ်မလီု]]
| flag             = [[File:Flag_of_the_Mon_people.png|border|100px]]
| pop              = {{circa}} ၁.၂ လက်
| region1          = {{flag|Myanmar}}
| pop1             = {{circa}} ၁.၁ လက်{{efn|According to [[CIA Factbook]], the Mon make up 2% of the total population of Myanmar (55 million) or approximately 1.1 million people.}}
| ref1             = &lt;ref name=&quot;CIA geos&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/ |title=The World Factbook|publisher=cia.gov |access-date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| rels             = [[ထေရဝါဒ]] [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| langs            = [[ဘာသာမန်|မန်]]၊ [[ဘာသာဗၟာ|ဗၟာ]]၊  [[ဘာသာသေံ|သေံ]]
| related          = {{ubl|Other [[Austroasiatic languages|Austroasiatic]] groups}}
                {{hlist|item_style=font-size:90%;
                |([[Monic languages|Monic]] – [[Nyah Kur people|Nyah Kur]])| 
                }}
| region2          = {{flag|Thailand}}
| pop2             = ၁၀၀,၀၀၀
| region3          = {{flag|Laos}}
| pop3             = ၁.၀၀၀
}}
'''မန်'''{{lang-my|မွန်လူမျိုး‌}}, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃ lù mjó|pron}}; {{lang-th|[[wikt:มอญ|มอญ]]}}, {{IPA-th|mɔ̄ːn|pron}} {{audio|Mon (TH).ogg|listen}}) ဂှ် ဒှ်ဂကူ ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်{{sfn|Bauer|1990|p=14}} ပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ကရေင်ဍာဲ၊ ရးတၞင်သဳ၊ ရးဗဂေါ၊ ဒေသပါင်ၜဳ ဨရာဝတဳ ကေုာံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဒေသဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ။{{sfn|Bauer|1990|page=19–23}}
&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.efe.com/efe/english/life/mon-thai-minority-who-once-ruled-southeast-asia/50000263-3283779|title=Mon, Thai minority who once ruled Southeast Asia|publisher=Agencia EFE|author=Gaspar Ruiz-Canela|date=June 1, 2017|access-date=September 5, 2019}}&lt;/ref&gt; အရေဝ်ဗဳဇဂကူမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နေစ် (Monic) မဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် သြသတြောအေရှတိစ် (Austroasiatic languages) တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်[[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဨသာန် ရးနိဂီုသေံရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲအရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် အရေဝ်ဘာသာမန် ဓလီုဖ္ဍိုက် ပါလုပ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲအရေဝ်မန်လေဝ် အရေဝ်ဂကူတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ကီုရ။{{sfn|McCormick|Jenny|2013|p=86}}{{sfn|Jenny|2013}}

ပၞောဝ်ကဵု ဂကူကောန်မၞိဟ်ဂမၠိုင် မလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူမန်မွဲလေဝ် ပါဒၟံင်ကီုတုဲ ဒှ်ဂကူမပရးပတန် ညံင်သာသနာ ထေရဝါဒဘာသာဗုဒ္ဓ ဂွံဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသတိဇၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။{{sfn|Swearer|2002|p=130–131}}   ပ္ဍဲကဵု ဒေသရးနိဂီုသေံလၟုဟ်ဂှ် ဂကောံမၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒေသ ရးနိဂီု ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်လဴလေဝ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဂကူမကၠောန်ပ္တိတ် အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Desakura|date=February 24, 2020|title=Where does the Mon Pak Lad shortcut?|url=https://stationremodel.com/2020/01/24/where-does-the-mon-pak-lad-shortcut/|access-date=August 7, 2020|website=Stationremodel}}&lt;/ref&gt; အတိုင်ဝင်မ္ဂး ဍုင်ဇၞော်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုလဴ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဍုင်ၜင်ကံက် ကေုာံ ဍုင်ဝဳယျေန်ကျေန်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မပ္တန်လဝ် နကဵု သၟိင်တၠဂကူမန်အိုတ်ရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂကောံဂကူကောန်ဍုင်အရင် အဓိက ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံရ။&lt;ref name=&quot;efe&quot;/&gt; ကောန်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာတုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်သေံ၊ သေံတအ် ကော်စညးတအ် ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး သေံမန်။{{sfn|Foster|1973|page=211}}{{sfn|Ngamying|Keeratiburana|Thidpad|2014}} မန်ဍုင်သေံ ကဵု မန်ဍုင်မန် ၜါဝွံ ဟီုအရေဝ် ၜိုန်ရ တၠုင်လအာ ရမ္သာင်ဟွံတုပ်ကီုလေဝ် ကၠိုဟ်ရေင်သကအ်။{{sfn|Bauer|1990|p=34}}

==နိရုတ်==
နကဵု ဘာသာဗၟာ ညးချူ ကော် ဂကူမန် &quot;မောန်&quot; (မချူလိက် နကဵု ဘာသာဗၟာ မွန်, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃|pron}})။ ကြဴနူ ဗၟာတအ် သီကေတ် ဍုင်မန်တုဲ ဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် (တလာင်) ''Talaing'' (တလိုင်း)၊ ယၟုမ္ဂး တလာင်ဂှ် သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ယၟု မလက်မွဲတုဲ မန်တအ် ဂိကွေဟ်ဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ ဟံသာဝတဳဟွံဂွံလီု (ကိုပ်ကၠာ ၁၇၅၇) ဂှ် အေင်္ဂလိက်တအ် ကော်စ ဂကူမန် Peguan မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်ဗဂေါ။ ပ္ဍဲခေတ်ကဝ်လဝ်နဳလပါ်စဂှ် ညံင်ရဴဗၟာတအ် မကော်မန် တလာင်ကီု အေင်္ဂလိက်တအ်လေဝ် ကော်ဗက်ဗီုဗၟာ တလာင် (Talaing) ကီုရ။{{sfn|South|2002}} ယၟုမ္ဂး ''Peguan'' (ကောန်ဗဂေါ) ဂှ် ဒှ်ယၟု ကောန်ရးတိုက်ဥရဝ်ပတအ် မကော်စ ဂကူမန် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဇၞော် ဍုင်မန် မဒှ်ဒၟံင် ဍုင်ဗဂေါရ။{{sfn|Bauer|1990|p=16}} စပ်ကဵု မူလ အဓိပ္ပါယ် မအရေဝ် &quot;တလာင်&quot; ဂှ်တုဲ လညာတ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်။ မအရေဝ်ဏအ် ကၠုင်နူ &quot;တေလိင်္ဂ&quot; ဟွံသေင်မ္ဂး ၊ မဒှ် ယၟုဒေသ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်အိန္ဒိယလပါ်အဂၞဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://archive.org/details/MiscellaneousNotesOnTheWordtalaing|title=Miscellaneous Notes on the Word &quot;Talaing&quot;|journal=SOAS Bulletin of Burma Research|date=2006|volume=4|issue=2|page=91−92}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ ကေုာံ ၁၉၄၇၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကူမန်တအ် ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ညံင်ဟွံကဵု စကာ ယၟု &quot;တလာင်&quot; တုဲ ကုညးမစကာဂှ်လေဝ် ဒစဵုဒစးကၠုင် ပိုတ်တ်သကုတ်တ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ယၟုမ္ဂး &quot;တလာင်&quot; ဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ်တုဲ ဆပ္ဍဲလိက်တြေံ မဆေင်ကဵုဝင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဒွက်မဟာဂဳတတအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ မအရေဝ်ဗၟာ &quot;မွန်&quot; ဟီုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာ သီုဂွံ အဓိပ္ပါယ် &quot;မသၠုင်ပြဲ&quot; ကီုရ။ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန်မ္ဂး ၜိုန်ရ ချူ &quot;မန်&quot; ကီုလေဝ် ပတိတ်ရမ္သာင် မောန် {{IPA|/mòn/}})၊ မန်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာပါဠိ ညးချူ (ရာမည) မဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒတန်ဂကူမန်တအ် မပဒတဴ မဒှ်ဒေသလၟုဟ် ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Rāmañña|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100402836|access-date=April 11, 2021|website=Oxford Reference}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wisdomlib.org/definition/ramanna|title=Ramanna, Rāmañña: 1 definition|website=Wisdom Library|access-date=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt; မန်တြေံဂှ် ညးချူ '''ရ္မေည်''' မန်လဒေါဝ် '''ရ္မန်''' {{sfn|South|2002}}
[[en:Kalinga (historical region)]]
ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ညးရန်ကဵု မန်ဒေသနာနာတုဲ ညးပါ်လဝ် မန်ပိဘာသာ မန်ည ({{IPA|/mòn ɲaˀ)}}) နူကဵု ရးဖာသီ (ဒေသပါင်ၜဳဨရာဝတဳ)၊ မန်ဒိုင် ({{IPA|/mòn tàŋ/}}) ဒေသလဒေါဝ် ရးဗဂေါ၊ တုဲ မန်ဒ({{IPA|/mòn tɛ̀ˀ/}}) ဂှ် ရးမတ္တမ မဒှ်ဒေသအဂၞဲ။


==ဝင်==
===ဝင်တမၠာ===
[[File:Ban-talat-Mon-inscription.jpg|thumb|180px|လိက်တၟအ်မန် ၜါန်တလာတ် (၉ ဗွဝ်ကၠံ) မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ ၁၉၆၈၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်တြေံတြဟ် ဗွဲမဂၠိုင်၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဒှ်သက်သဳ သာဓက ဒဒှ်ရ ဂကူမန် ပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ်ရ။ လိက်တြေံ ကေုာံ ကပေါတ်တြေံတအ်ဂှ် လၟုဟ်ထ္ၜးပျးလဝ် ပ္ဍဲကျာ်မၞိက် ဟဝ်ပြကေအ်၊ ဍုင်ဝဳယေန်ကျေန်၊ ရးနိဂီုလဴ။]]
[[File:Map-of-southeast-asia 900 CE.png|thumb|180px|ဗီုတိ အာရှအဂၞဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၉၀၀၊ ရးနီဂီုဟရိပုဉ္ဇယ နကဵုအသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟး]]
[[File:พระนางจามะเทวี - panoramio (1).jpg|thumb|266x266px|ဗီုရုပ် စၟတ်သမ္တီ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ။]]
ဂကူမန်တအ် ပြံင်လုပ်ကၠုင် နူရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၃၀၀၀ ဘဳသဳ မဒှ်မာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Burma in pictures|last=Tun|first=Than}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံဂမၠိုင် မစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှအဂၞဲဂှ် ဂကူမန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ညးမစိုပ်ကၠုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်မွဲတၠရ။ ဂကူမန်တအ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်တုဲ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ဂကူမန်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်ဂှ် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ မဒှ်ဒၞာဲ ဗဟဵုလဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ သီုကဵု ဒေသဨသာန်၊ သြဳဂေါတပူရ မဒှ်ဒေသ လဒေါဝ်ရးနိဂီုလဴ (ခေတ်လၟုဟ် ညးကော်စ သဳခေါတ်တဗောန် Sikhottabong)၊ ဝဳယေန်ကျေန်) ကေုာံ ဒေသဨသာန်ရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုဟရိဘုဉ္ဇယ မနွံဒေသသၟဝ်ကျာရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုသုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{rp|63,76–77}} ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ကျောက်ဆည်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/320401140/Old-Kyaukse-and-the-coming-of-Burmans-by-G-H-Luce|title=Old Kyaukse and the Coing of the Burmans,|author= Luce, Gordon H.|date= 1959|page=139-153|journal=Journal of the Burma Research Society 42, 1}}&lt;/ref&gt; 

ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မကလိဂွံ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ နူကဵု တကအ်သိင်္ဃိုရ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်၊ မဒှ် ကွေတ်ဝါဒ မတၞဟ်ခြာ ကုကွေတ်ဝါဒ ညးတအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညံင်ရဴမန်တအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ဘာသာဟိန္ဒူကီု ဂကူ မဇၞော်မောဝ် အခိင်မတုပ် ကုမန် ဂကူခမေန်၊ ဂကူစမ္ပါတအ်လေဝ် ရှ်ေသှ်ေဒၟံင် သာသၞာဟိန္ဒူကီုရ။ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ညးတအ် စချူလိက် နကဵု အရေဝ်ဘာသာညးတအ်တုဲ လိက်မန် တြေံအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုသရဗူရဳ မကော်ဂး [[နရာဲ၊ ထီု|လိက်တၟအ်ထီုနရာဲ]] မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၅၅၀အေဒဳတေအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on MON Epigraphy|author=Christian Bauer|date=1991|access-date=26 February 2021|page=24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/128261411/Inscription-Narai|title=Inscription Narai
|author=Bee Htaw Monzel|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် ပ္တန်ဍုင် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳစောဖယျာ။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန် ဒွါရဝတဳတအ် ဒးဒုင်ပြံင်အာ လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ပ္တန်ရးဍုင် (city state) ပ္ဍဲကဵု ဖဍေတ် Fa Daet (လၟုဟ် ကော်စ ကလသိန် (Kalasin)၊ ရးနိဂီုသေံ ဒေသဨသာန်)၊ သြဳဂေါတပူရ် (Sri Gotapura) သိခေါတ္တဗေါန် (Sikhottabong) မနွံဗဒါဲ ခေတ်လၟုဟ် ထာကေက် (Tha Khek) ရးနိဂီုလဴ၊ မုန်သူ (Muang Sua) လောင်ပြဗင် (Luang Prabang)၊ ကေုာံ စနြပူရဳ (Chantaburi) (ဝဳယေန်ကျေန်)။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပၞောဝ်ကဵု ရးဍုင်ဂမၠိုင်ဂှ် ဍုင်သြဳဂေါတပူရဂှ် ဒှ်ဍုင် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ်တုဲ ထိင်ပကင်ရင်လဝ် ဗၞိက်ပ္ဍဲဒေသၜဳမာဲခံင်လဒေါဝ်ရ။ ရးဍုင်တအ်ဂှ် နကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒှ်ဒၟံင်တၞဟ်ခြာတဴ ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် နကဵုယေန်သၞာင်မ္ဂး တုပ်သၟဟ်ဒၟံင်ရေင်သကအ် မဒှ်ရးဍုင် မရှ်ေသှ်ေ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ မကၠုင် နူသိင်္ဃိုရ် ဖအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_viravong.pdf |title = HISTORY OF LAOS  |author = Maha Sila Viravond  |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_manich.pdf |title = HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)  |author = M.L. Manich |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်ဝင် &quot;ဍုင်သေံသကုတ်သၟဝ်ကျာ&quot; မ္ဂး ဍုင်လဝ (လၟုဟ် မကော်စ လပ်ဗူရဳ) ဂှ် ဖြကလဝနဒိရှရာဇ် (Phraya Kalavarnadishraj) ညးမကၠုင် နူတက္ကသဳလာ ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၆၄၈ ရ။&lt;ref&gt;Adhir Chakravarti, &quot;International Trade and Towns of Ancient Siam&quot;, ''Our Heritage: Bulletin of the Department of Post-graduate Training and Research, Sanskrit College, Calcutta,''  vol.XXIX, part I, January–June 1981, pp.&amp;nbsp;1-23, nb p.&amp;nbsp;15; also in ''The South East Asian Review'' (Gaya, India), vol. 20, nos.1 &amp; 2, 1995.&lt;/ref&gt; အတိုင်လိက်ဝင်သေံမ္ဂး ဖြကကဗာတ် (Phraya Kakabatr) နူ တက္ကသဳလာ ပ္တန်လဝ် ဍုင်တက် ဟွံသေင်မ္ဂး နခန်ဆာဲသဳ (Nakhon Chai Si)၊  ခုတ်ပတန် စူဠာသက္ကရာဇ်တၟိ ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၆၃၈၊&lt;ref&gt;{{cite book|language=th|title=ตามพรลิงค์ศรีวิชัยอาณาจักรที่ถูกลืม|url=https://books.google.com/books?id=lnRuAAAAMAAJ|isbn=9747115093|author=Sanphet Thammāthikun|publisher=Samnakphim Matichon|date=1995|access-date=March 2, 2021}}&lt;/ref&gt; မဒှ် သက္ကရာဇ် မစကာကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေး စဵုကဵု ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဗွဝ်ကၠံဂှ် ကောန်ညး ဒက်ပ္တန်ဍုင်ဂှ်။ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ လဝ သမၠဲပတိုန် တိရးဇကု လပါ်ဒေသသၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝင် စမ္မဒေဝဳဝံသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်ဍုင်လဝ နူကဵု ဇိုင်သြင်ၜဳစောဖယျာတုဲ စမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်သၟိင်မပကင်ရင် ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖုန်) ကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အကြာအေဒဳ ၇၅၀ - ၈၀၀။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Swearer|first1=Donald K.|title=The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary|date=1998|publisher=State University of New York Press|location=Albany, New York|isbn=0791437752|url=https://books.google.com/books?id=hFCMhlaj4bkC&amp;q=Camadevivamsa&amp;pg=PR9|first2=Sommai|last2=Premchit|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/johnjadd-3524a.appspot.com/o/ySroOyFbNphMLJ9kMTSmDpxsJeX2%2Fpdf%2F1547179111436-RT10_2Ch07%20Camadevi%20Worship%20%20Legend%20Reproduction%20and%20Social%20Space%20Construction.pdf?alt=media&amp;token=fe0a1975-2a1b-41e2-8975-ef030228c936|title=Camadevi Worship: Legend Reproduction and Social Space Construction|date=2017|access-date=26 February 2021|author=Warisara Anantato}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-Z9ODwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai&amp;pg=PT348|title=Discovery of Prehistory Ancient India|isbn=9781532037900|access-date=26 February 2021|last1=Motwani|first1=Dr. Jagat K.|date=22 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/thailand/history-haripunjaya.htm|title=Thailand - 799–1292 - Hariphunchai / Haripunjaya Period|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံကြဴနူဂှ်ညိညဂှ် ကောန်ဗၠာဲ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ အန္တယောတ် ပ္တန်ဍုင် ကေလောင်နခေါန် (Khelang Nakhon) (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖင်) မဒှ်တင်အဓိကဇၞော် ပ္ဍဲကဵု ဝင်ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျမွဲရ။

ကြဴနူ အေဒဳ ၁၀၀၀ တုဲ ဂကူမန်တအ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက်ဒၟံင် ကုဂကူသေံ မပြံင်လုပ်မံင် နူကဵုသၟဝ်ကျာ အဆက်ဆက် ကေုာံ ဂကူခမေန် မလုပ်ဗတိုက်ဒၟံင် နူကဵု အေန်ပါယျာခမေန် နူလပါ်ဗမံက်ရ။ ဂကူမန် နူဒွါရဝတဳ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။ ဂကူမန်ဒွါရဝတဳ ညးတအ် ဆောံလေင်အာ ရးနိဂီုလဝညးတအ် ၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀။ ဂကူမန်မသှ်ေၜက်ဒၟံင် နူဒွါရဝတဳဂှ် လၟုဟ်ညးတအ် ကော်စ ညးတအ် [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ဂကူညးဂူ]] လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသ အိသာန် (ရးနိဂီုသေံ)။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်အာ ပ္ဍဲကာလပၞာန်၊ ဒးဒုင်ရပ်ဏာ နဒဒှ်ဂၠုဲ ညးသၟေဟ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဂကူတၞဟ် (ဗွဲတၟေင်ဂကူသေံ)တုဲ လၟုဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ။ ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာဂှ်လေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ဒးဒုင်ဆက် လၞိန်ဗပိန်ကဵု ဂကူသေံ ပ္ဍဲကဵုဒေသသၟဝ်ကျာပၠန်ရ။ 
[[File:Myazedi-Inscription-Mon.JPG|thumb|234x234px|Myazedi inscription|လိက်တၟအ်မန် စေတဳမြ (အေဒဳ ၁၁၁၃) မချူလဝ် နကဵုဘာသာမန် ပ္ဍဲဗုကာံ။ မဒှ်လိက်တၟအ်မန် ခေတ်တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုဗၟာ]]

ဂကောံမၞိဟ်မန် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗုကာံ သၟိင်ယၟုမြဟ် မၞိဟ်မတီဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် သၟိင်အနုရုဒ္ဓ (အနဝ်ရထာ)၊ သၞာံ ၁၀၇၉ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝ ပကင်ရင် ဍုင်ဗုကာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၈၄ဂှ် အဝဵုဍုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီ ကဵုသကိုပ်ပၞာန်ဂကူဗၟာတုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဂှ် အခိင်ကာလ ညးမဒှ်သၟိင်ဂှ် ကလိဂွံ မဟိမုတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ။ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်သၟိင်မန် လက်ကြဴအိုတ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ရ။ သၟိင်တြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇဂှ် ဒှ်သၟိင်ဂကူဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ လက်ထက်သၟိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသြဇာဗုကာံ စှ်ေစိုပ်ကၠုင် စဵုကဵု ဒေသရးနိဂီုဗၟာ လပါ်သၠုင်ကျာ စဵုကဵု ထဝါဲရ။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Monzel|first1=Bee Htaw|title=Epigraphy as a source for history of Old Burma, Advancing Southeast Asian Archaeology 2019, Selected Papers from the Third SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology, Bangkok, Thailand 2019|date=2019|publisher=SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-7961-48-4|url=https://www.academia.edu/44918001/Epigraphy_as_a_source_for_history_of_Old_Burma|page=53 - 62}}&lt;/ref&gt; ဆဂး ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူမၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်ဖိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite book | last=Harvey| first=G. E.| title = History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824 | publisher=Frank Cass &amp; Co. Ltd | year = 1925 | location = London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last=Htin Aung | first=Maung | title=A History of Burma | url=https://archive.org/details/historyofburma00htin | url-access=registration | publisher=Cambridge University Press | location=New York and London | year=1967}}&lt;/ref&gt;
ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျဂှ် သၟိင်အာဒိတျရာဇ် ပကင်ရင်ဍုင် (ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စ)၊ နွံကဵုဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အာဗတိုက်ပၞာန် ကုဍုင်အင်္ကာရ (ဍုင်ခမေန်) မဒှ်အခိင် သၟိင်သုရိယဝမာန် ဒုတိယ မပကင်ရင်ဒၟံင်ဍုင်၊&lt;ref&gt;{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; တုဲပၠန် ဒက်ပ္တန် ကျာ်စေတဳဇၞော် ဟာရိဉ္ဇယျစတုပ (လၟုဟ် နွံ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ သၟဝ်ကျာ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၉ သၟိင်မင်္ဂရာဲ{{efn|The name according to historical sources is &quot;Mangrai&quot;, and this is used in most modern scholarly applications. &quot;Mengrai&quot;, popularised by a 1907 publication, is commonly found in popular usage. Also note that 'Meng' means 'Mon' in Tai yuan language.}} ကၠုင်ဝေင် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ၊ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ မနွံကဵု ကြက်ဒြပ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်တုဲ ညးဂစာန်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;Wyatt, D. K. Thailand, A Short History, p. 35–38, Bangkok 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး သၟိင်မင်္ဂရာဲ ဗတိုက်ဟွံမာန်၊ စၞးဂှ် ပလံင်ဏာ မၞိဟ်ဓလုက်ဇကု ဇရေင်ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ။ လအ်ညိ သၟိင်မန်ယိဗ ပတှ်ေအာ လတူမၞိဟ်ဓလုက်ဂှ်တုဲ ခပတိုန်ဒဒှ် အမာတ်ဇၞော် ညးမကဵုကသပ်သၟိင်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://dl.kids-d.org/handle/123456789/1135|title=Chiang Mai : Nop Buri Si Nakhon Ping|author=Ministry of Education|date=1 January 2002|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Janos Jany|page=288|url=https://books.google.com/books?id=-RHcDwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai+ai+fa&amp;pg=PA288|title=Legal Traditions in Asia: History, Concepts and Laws|date=8 April 2020|isbn=9783030437282|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံ ၁၂၉၂ ဂှ် ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျတုဲ ပၠုပ်စုတ် သၟဝ်ရးနိဂီုလာန်နာဇကုရ။ ဖြယိဗ မဒှ်သၟိင်မန် ဟာရိဘုဉ္ဇယျ လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် လပါ်သၠုင်ကျာ အာစိုပ် ဇရေင် လာမ်ဖင်။&lt;ref&gt;{{rp|208–209}} သၞာံကြဴနူဂှ်ညိည ကောန်သၟိင်ယိဗ သၟိင်ဗောက် ညးမဒှ်သၟိင်ဍုင်လာမ်ဖင် ဗတိုက်ဇင်မာဲ နကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်။ သၟိင်သေံ မင်္ဂရာဲ ကဵု ကောန်ညးခြာမ် ပၠပၞာန်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ပၞာန်လာမ်ဖင်။ ကောန်သၟိင်ခြာမ် ကဵု သၟိင်ဗောက် ညးၜါ ပြိုင်ဗဇဵုစိင် (ဝေင်ပၞာန်စိင်) ညးမွဲအဲမွဲ ပ္ဍဲ ခဴမုန် (Khua Mung) မဒှ်ကွာန် မနွံ ဗဒါဲလာမ်ဖုန်ရ။ သၟိင်ဗောက် ကျဒးဒြေပ်ဒဴတိတ်မံင် ဇရေင်ဒဵု (Doi Khun Tan mountain)၊ ဆဂး ညးဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ဂစိုတ်ထောအ်ရ။&lt;ref&gt;ပၞာန်သၟိင်မင်္ဂရာဲ လုပ်သီကေတ် ဍုင်လာမ်ဖင်၊ သၟိင်ယုဗဂှ် ဒဴတိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာ အလန်ဏအ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဖိတ်သနုလောက် (Phitsanulok)။ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင်တအ်ဂှ် ကၠာဲကၠက် ဒှ်အာသေံလာန်နာအိုတ်ရ။ သေံလာန်နာတအ်ဂှ် လွဳစ အက္ခရ်မန် ကေုာံ ဗုဒ္ဓဘာသာမန်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/34506710/544360.pdf|title=Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline|access-date=26 February 2021|author=Winai Pongsripian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://pathsunwritten.com/thailand-dvaravati-culture/|title=Cultural Profile: Dvaravati, Ancient Thailand's Lost Civilization|author=Benjamin|date=4 August 2020|access-date=26 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lamphun.go.th/en/information/aboutus/9/history-of-lamphun-province|title=History of Lamphun Province|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ၁၃ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ===
သၞာံ ၁၂၈၇ ဂှ် ရးနိဂီုဗုကာံ သရိုဟ်လီု၊ အဝဵုသြဇာလေဝ် ထောင်ပြိုဟ်ရ။ [[မဂဒူ]]၊ ညးမဒှ် မိမန် အပါသေံ မဒၟံင် ဍုင်ဒုံဝေါအ် ပ္ဍဲရးသဓီု အာပဗၞိက် ပ္ဍဲဍုင်သုခေါဒယာ၊ ဗွဲကြဴ ဒှ်မိတ်ဒါန် ကုကောန်ဝုတ်သၟိင်။ ညးကေုာံ ကောန်ဝုတ်သၟိင် ဒဴစဴကၠုင် ဇရေင် [[မတ္တမ]] တုဲ လလောင်တြး ဍုင်ဗၠးၜးမန်။ ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပြံင်အာ ဇရေင်ဍုင်ဗဂေါ။ ဍုင်ဟံသာဝတဳ နကဵု တၞောဝ်ဝံသညးဂှ် (၁၂၈၇ - ၁၅၃၉) မြဟ်တမ္ညဝ်၊ နကဵု အဝဵုသြဇာကီု သီုကဵု ယေန်သၞာင်ရ။ စိုပ်လက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် (၁၃၈၃ - ၁၄၂၂)ဂှ် အလုံတွဵုရးမန်ဂှ် ပံင်ပ္ကောံဂွံ မွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်ဗၟာအင်ဝ မကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင်မဂၠိုင်ကဵုအလန် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာမာန်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးမိစောဗု (၁၄၅၃ - ၁၄၇၂) ကဵု လက်ထက် တၠညးဓမ္မစေတဳ (၁၄၇၂ - ၁၄၉၂) ဂှ် ဍုင်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်ဗွဲမလောန်ရ။

=== ၁၆ - ၁၇ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ စှ်တြဴဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် အသိင်ဒြဟတ်အဝဵု ဂကူဗၟာ ကလေင်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲတံင်ငူ။ သၞာံ ၁၅၃၉ ဂှ် သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ နူတံင်ငူ လုပ်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ။ ကြဴနူ သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ မစုတိအာတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ကလိဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး မွဲဆိုန်ခဏ၊ သၟိင်ထဝ် ဒှ်ညးပကင်ရင်ဍုင်။ ဆဂး ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ပၠံင်ၜးဏာ ကုသၟိင်ဗၟာဖရင်နံင် နူတံင်ငူ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၅၁ ဂှ်ပၠန်ရ။ သၟိင်ဗၟာတအ် သီဂွံဍုင်မန် ဟံသာဝတဳတုဲ ပြံင်အာစွံ ရာဇဌာနဳ (ဍုင်ဇၞော်) ပ္ဍဲဟံသာဝတဳ (ဗဂေါ)၊ တၞောဝ်သၟိင်တၠမန်ဂမၠိုင် စွံလဝ် အတိုင်သၞောတ်တြေံ နဒဒှ်သၟိင်တၠအိုတ်ရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် လုကဴ ပွိုင် ၜါကၠံသၞာံပြင်င် ဒးမံင်ကၠုင် သၟဝ်အဝဵုသြဇာဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်သၟဝ်ဗၟာဂှ် ကတဵုဒှ်ပၞာန် ကဵုရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ် ကုရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုယခေင်တအ်ရ။ ကြဴနူ သၟိင်ဖရင်နံင် မစုတိအာတုဲ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ညး သၟိင်နန္ဒဂှ် စဍဵုဍိုက်ကၠုင် ဂကူမန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၈၄ ဗလးဏာ အမာတ်မန်ၜါတၠ ဖြကိတ် ကဵု ဖြရာမ် သွက်ဂွံအာ ဂစိုတ်နရာသောန် ညးမဒှ်ကောန်သၟိင်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကြောန် (Kraeng)။ ညးၜါဂှ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ နရာသောန်ဂှ် မဟွံမဲကုဒုဟ်ဒဏ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပံင်ကဵု နရာသောန်တုဲ ဒစဵုဒစးဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Our Wars With the Burmese|last=Rajanubhab|first=Damrong|publisher=White Lotus Co. Ltd|year=2001|isbn=9747534584|location=Bangkok|pages=85–86}}&lt;/ref&gt; တုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒးပဆုဲပြံင် ကဵုအာ ပ္ဍဲဒျူဒျာ။ လကျာ်ဇၞော်မန်မွဲ ဂွံဒှ်အာ ညးမကဵုကသပ် သၟိင်နရာသောန်။

ဍုင်ဗဂေါ မဒှ်ဍုင်ရာဇဌာနဳ အေန်ပါယျာတံင်ငူဂှ် ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူယခေင်တအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၉။ အဝဵုသြဇာဗၟာသရိုဟ်လီုတုဲ ဂကူမန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜးဇကု ပ္ဍဲလပါ်မတ္တမ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၁၆ ဂှ် သၟိင်ဗၟာအနံက်ဖက်လောန်တုဲ ဂကူမန် ကလေင်စိုပ်အာ ဇရေင်သၟဝ်ဗၟာပၠန်ရ။ မန်တအ် ကတဵုသပုန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၁ ဆဂး သပုန်မန်တအ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာပျေမေန်။ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်သေံတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်သေံ ကရေက်လပါ်ပလိုတ်။ သကိုပ်ပၞာန်မန် မဒဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုင်သေံတအ်ဂှ် လုပ်ယိုက်ဂၠေင် သၟဝ်ပၞာန်သၟိင်ဨကရာဇ်သေံဂမၠိုင်ရ။ 

=== ၁၈ - ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် အဝဵုသြဇာဗၟာ ဟွံညိင်ဝတ် လဆောဝ်တိုန် လဆောဝ်စှ်ေ။ ဂကူမန်တအ်လေဝ် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်ကၠုင်ဒၟံင် အဆက်က်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၄၀ ဂှ် မန် ကဵု သေံကေဲ ပံင်တောဲတုဲ ဗတိုက်တုဲ မန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜး ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမာန်ကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ လကျာရာံ နူတံင်ငူဂှ် ခပတိုန် နဒဒှ် ဨကရာဇ်တုဲ စၞးညးဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၇၄၇ ဂှ် ခပတိုန် တၠညးဗညာဒလ ရ။ နကဵုအရီုအဗင် ပြင်သေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် အာသီဂွံအာ သီုကဵု ဍုင်ဇၞော်ဗၟာ ဍုင်အင်ဝ။ စိုပ်သၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ် ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်ပလီုထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျရ။ အခိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ မလုပ်သီကေတ် ဍုင်ဗဂေါဂှ် ဂစိုတ်ထောအ် ဂကူမန် ဂၠိုင်ကဵုလက် သီုကဵု ခမဳသင်၊ ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ကေုာံ ကောန်င္ၚာ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗဂေါသၟးဂှ် အံင်ဇဲယျ ဂစိုတ်ထောအ် လကျာ် ၃၀၀၀ ပြင်င်။&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kiernan|first=Ben|title=Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000|publisher=Melbourne University|year=2008|isbn=9780522854770|pages=148–154}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Harvey|first=G E|title=History of Burma|publisher=Asian Educational Services|year=2000|isbn=9788120613652|pages=235}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Smith|first=Donald Eugene|title=Religion and Politics in Burma|publisher=Princeton University Press|year=2015|isbn=9781400878796|pages=35}}&lt;/ref&gt; ခမဳသင် မဂၠိုင်ကဵုလက် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမ္ၚးဍုင်။ ဒပ်ပၞာန်အံင်ဇဲယျဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် နူကဵု ပၞာန်ဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)။ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသၟိင်ဗၟာ သကာတ်မြဟ် ဓဇန်ဗွဲမလောန်၊ ဂကူမန် ဒးဒုင်ဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံ ကေုာံ လာန်နာ။ စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ဗၟာသေန်ဖျူသေန် မပကင်ရင်ဍုင်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ကတဵုသပုန် ကလေင်ပၠန်ကဵု ဗၟာ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်၊ ဆဂး ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီပလီုဏာကဵု သၟိင်ဗၟာရ။ မန်တအ် ကလေင်ပၠန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ ဆဂး သပုန်မန်ဂှ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ပၠန်ရ။ အခိင်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံပၠန်ရ။
[[File:Buddha Yodfa Chulaloke portrait.jpg|left|thumb|237x237px|[[သၟိင်ရာမ ပထမ]] – ညးမဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်သေံ စက္ကရဳ]]
မွဲလပါ်ဂှ် ကြဴနူ ဒျူဒျာ ဒးဒုင်ပလီုကဵုဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၆၇ တုဲ ကောန်သၟိင်မန်ၜါတၠ ဖြပိဆာဲ ကဵု ဖြစက္ကရဳ ညးမပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ နူသၞာံ ၁၅၈၄တေအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးမကဵုကသပ် ဨကရာဇ်သေံ တက်သိန် လပါ်တဲပုင် ကဵု လပါ်တဲပါဲ၊ ညးတအ် ရီုဗင်သေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Siamese Melting Pot|last=Roy|first=Edward|publisher=Flipside Digital Content Company Inc|year=2018|isbn=978-9814762854}}&lt;/ref&gt; အလဵုဇကု သၟိင်တက်သေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူသေံကြုက်ကဵုမန်၊ မိနော်ညးဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်တၠဂကူမန်ရ။

ကြဴနူ တၞောဝ်သၟိင်တက်သိန် မလီုအာတုဲ ဖြစက္ကရဳ ဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳတုဲ တိုန်နန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၂ ဂွံဒုင်ယၟု ရာမ ပထမ။ သၟိင်ရာမ ပထမဂှ် ဒှ်ကောန်ထံင်ဒဳ (Thongdi)၊ ထံင်ဒဳဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တၞောဝ်ဗဳဇသၟိင်တၠ ပ္ဍဲကဵု နန်ဒျူဒျာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၃၇ ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Christopher|first=Baker|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=26 and 309}}&lt;/ref&gt; ဂၞကျာ် သၟိင်ရာမ ပထမ ဂှ် အမာရိနဒြာဂှ် ဒှ်ကောန်သေဋ္ဌဳဂကူမန် မပြံင်လုပ် ဍုင်သေံ နူကဵုဍုင်မန် နူအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ရ။ သၟိင်ရာမ ပထမ ပတန်ဍုင်ၜင်ကံက်တုဲ ဍုင်ဇၞော် နူကဵု ထောန်ဗူရဳဂှ် ပြံင်အာစွံ ပ္ဍဲၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ အခိင်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒဴလုပ်ဍုင်သေံဂှ် ကောန်စဴညး ကောန်သၟိင်မံင်ကုတ် (ဗွဲကြဴ ဒှ်သၟိင်ရာမစတုတ္ထ)ဂှ် အလဵုဇကုညး အာဒုင်တၠုင် ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲပယျဵုကျာ်ပိ။ တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳ မဒှ်တၞောဝ်သၟိင်သေံလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူမန်ရ။

ကောန်မန် ပ္ဍဲဍုင်သေံတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ပဒတဴဒၟံင် ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်သေံ ဗီုကဵု နန်ထဗူရဳ၊ သမုတ်ပြကာန်၊ ၜင်ပေါင်။ မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ကျာ်အခိုက်မန်အိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Desakura|date=2020-05-27|title=Wat Suthatham Temple in Samut Songkhram, Thailand|url=https://stationremodel.com/2020/05/27/wat-suthatham-temple-in-samut-songkhram-thailand/|access-date=2020-08-07|website=Stationremodel|language=en}}&lt;/ref&gt; အခိင်လအ်ကၠုင် မန်ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန်ဇကု ဟွံဂွံ ဟီုဂး အရေဝ်သေံကီုလေဝ် နကဵု အခိုက်ကၞာဂှ် မင်မဲဒၟံင် တၞောဝ်ဗဳဇမန်ဇကုဖိုဟ်ကီုရ။&lt;ref&gt;[http://www.bangkokpost.com/print/928173/ Wat's the centre of Mon tradition - Bangkok Post]&lt;/ref&gt;

=== ၁၉ - ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ===
[[File:Mon woman, 1904.gif|thumb|ဗီုရုပ် ညးဗြဴမန် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄|231x231px]]
ကြဴနူ ပေါဲဗတိုက် အကြာဗၟာ ကဵု အေင်္ဂလိက် မကတဵုဒှ် မဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)ရ။ ကြဴနူ ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၅၂ တုဲ ဒေသဂကူမန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဗြိတိန်ပေင်င်ရ။ မန်တအ်လေဝ် ဂွံတိတ်ဗၠးၜး နူဘဝသၟဝ်ဗၟာရ။ ဘဝဂကူမန် သၟဝ်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂမ္စိုတ် နကဵုမၞိဟ်ဂၠိုင်င် ဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ဂကူမန် ဗွဲဂမၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ရးနိဂီုသေံ သွက်ဂွံဗၠးဘဲလမျီုရ။ ဗြိတိန် မသီကေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂကူမန် ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ပတၟေင် ကုတ္ၚဲပတန်ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲဂိတုမာဃ် မွဲစွေက်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ 

ဒေသမန် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ အင်္ဂလိက်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဂကူမန်တအ် စဒစဵုဒစးကၠုင် ကဵုအင်္ဂလိက် ညးမပကဝ်လဝ်နဳတအ်ရ။ ကာလဍုင်ဗၟာ မကလိဂွံ ဍုင်သၠးၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ် ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင်။ ဥူနု ညးမဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရးနိဂီုဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ် တးပါဲ သွက်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုဂကူမန်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စတဝ်စၞေဟ်ကၠုင် နကဵုလွဟ် နကဵု သၟဝ်ပၠတရဴ ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ နူစ သၞာံ ၁၉၆၂ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ရ။ ဗော်သဵုယှေဝ်လေစ်ဂၠံင်တရဴဗၟာ (Burma Socialist Programme Party - BSSP) ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပိုင်ခြာကဵု [[တွဵုရးဍုင်မန်]] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသ မကရေက်ပတိတ် နူကဵု ခရိုင်တၞင်သဳ ကဵု ရးဗၟာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဆက်နွံကၠုင်ဒၟံင်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ရ။

=== ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ===
လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် အပ္ဍဲ ရးနိဂီုဗၟာမ္ဂး လုပ်လၟိဟ် ဂကူကောန်ဍုင်အရင်အဓိကမွဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံမွဲရ။&lt;ref&gt;မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာ တုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ကော်စ ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး မန်ဍုင်သေံ။{{sfn|Foster|1973|page=211}}&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ngamying|first=Dusittorn|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; အတိုင် သမ္ၚေဝ်ဗဳဇ မထ္ၜးလဝ်မ္ဂး ဂကူမန် မနွံပ္ဍဲ လဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ ကဵု ဂကူမန်မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲရးနိဂီု ဗွဲကြဴတအ်ဂှ် တၞောဝ်ဗဳဇကြပ်ရေင်သကအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020|title=Close genetic relationship between central Thai and Mon people in Thailand revealed by autosomal microsatellites|journal=Int J Legal Med|doi=10.1007/s00414-020-02290-4|last1=Srithawong|first1=Suparat|last2=Muisuk|first2=Kanha|last3=Srikummool|first3=Metawee|last4=Kampuansai|first4=Jatupol|last5=Pittayaporn|first5=Pittayawat|last6=Ruangchai|first6=Sukhum|last7=Liu|first7=Dang|last8=Kutanan|first8=Wibhu|volume=135|issue=2|pages=445–448|pmid=32281021|s2cid=215741324}}&lt;/ref&gt;

ဟိုတ်နူ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုင် ကြဴနူ ဍုင်ဗၟာမကလိဂွံဗၠးၜး နူဗြိတိန်တုဲ ဂကူမန် နူကဵု ဒေသမုက်ပၞာန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အာ ရးဍုင်ပထမဂမၠိုင် နူကဵု ဗဒိုပ်ညးလလဴ အကြာပယျဵုဗၟာ-သေံ ကဵု ရးနိဂီုမလေရှာတအ်ရ။ ကောန်မန် နူရးနိဂီုဗၟာ ပြံင်စိုပ်အာပဒတဴ ပ္ဍဲရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန် (ဂကောံမၞိဟ်ဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ တွဵုရးအေန်ဒိယာန္နာ၊ ဍုင်ဖောတ်ဝိုင်၊ ဂၠိုင်အိုတ်ဒုတိယဂှ် တွဵုရးသြဟိသြ ဍုင်အခြောန်၊ ဍုင်အဝ်သတြေလဳယာ၊ ခနေဒါ၊ နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်၊ ဝှေန်လာန်၊ သွိတ်ဒေန်၊ ကေုာံ နေတာလာန်တအ်ရ။

==အရေဝ်==
{{Main|မန်}}
[[File:Myakan-inscription.jpg|alt=|thumb|210x210px|လိက်တၟအ်မန် နူကၟာမြကာန် (၁၀၈၄ - ၁၁၂ အေဒဳ)]]
အရေဝ်[[မန်]]ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နိစ် (Monic) မဒှ်တၞောဝ်အရေဝ် အဝ်သတြောအေရှတိစ် (လဆောဝ် ကော်စ ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ) မဒှ်အရေဝ် မကြပ် ကုအရေဝ် ဂကူ [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ]] သ္ၚောဲနူဂှ်ညိမ္ဂး ကြပ်ညောန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာခမေန် ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်။ အက္ခရ် ဂကူမန်တအ် မချူဂှ် ဒှ်အက္ခရ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူအက္ခရ်ဗြဟ္မဳ မကၠုင်နူ အိန္ဒိယ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဘာသာတြေံအိုတ်ဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲရ။ 

အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အရေဝ်မန်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံ (Tai Tham alphabet) ကဵု အက္ခရ်ဗၟာဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု အက္ခရ်မန်တြေံ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံဂှ် စဒၟံင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဘာသာသေံသၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်ဘာသာသေံလူ၊ အရေဝ်ဘာသာခုန် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာလဴ။ အက္ခရ်ဗၟာဂှ် စကာဒၟးင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံ၊ ဘာသာကရေင်သဂဝ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်တအ်ရ။

လိက်သေံ (သေံဒေသလဒေါဝ် ကဵု သၠုင်ကျာ) ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအက္ခရ်ခမေန် ဂၠိုင်နူ အက္ခရ်မန်တုဲ မဝေါဟာရသေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Baker|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=3–4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook|last=Haspelmath|first=Martin|publisher=Walter de Gruyter|year=2009|isbn=978-3110218435|pages=602}}&lt;/ref&gt; ဂကူဗၟာတအ်လေဝ် ဂၠေအ်လဝ် မဝေါဟာရမန် ဗွဲဂမၠိုင်ကီုရ၊ ဗွဲတၟေင် ဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု ပရေင်ပကင်ရင်၊ ပရေင်ကွတ်၊ ဗွိုက်လတက်၊ စၞ ကေုာံ ပကဴဂမၠိုင်ရ။ 

အခိင်လၟုဟ်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အရေဝ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵုဗွဝ်စှ်ော လပါ်လက်ကြဴဏအ် ဟိုတ်နူ လၟိဟ်မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန် အောန်စှ်ေဒၟံင်တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် မဒးဒုင်ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင် အရေဝ်မဒးဂွိင် သွက်ဂွံကၠေအ်ကၠက် နကဵုယူနေစ်သကဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNESCO Atlas of the World's Languages in danger|url=http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-2222.html|access-date=2020-06-03|website=UNESCO}}&lt;/ref&gt;


{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ လၟိဟ်ဂကူမန် အတိုင်စရင် သၞာံ၂၀၂၀ ဌာနဝန်ဇမၞော်ကာအပ္ဍဲဍုင် 
|-
! ရး !! ခရိုင် !! ပွိုင်ဍုင် !! လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် !! တၟအ်ကၠံ မနွံပ္ဍဲ ပွိုင်ဍုင်ဂှ်
|-
| မန် || သဓီု || ကျာ်ထဝ် || 745 || 0.82% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_7.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်ထိုမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ၜဳကလေင် || 351 || 0.19% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_content-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ဘီးလင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || သဓီု || 6651 || 2.28% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_9.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ပံင် || 87‚195 || 32.67% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_8.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ပေါင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မတ်မလီု || 55‚989 || 20.70% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_2.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မော်လမြိုင်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || တကအ်ခၟိုင် || 118‚353 || 72.00% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_4.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ချောင်းဆုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ကျာ်မြဟ် || 114‚217 || 49.41% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_5.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်မရောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မုဟ်ဍုင် || 163‚370 || 86.09% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_6.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မုဒုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ဇြပ်ဗု || 98‚061 || 59.50% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/map_1-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သံဖြူဇရပ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || ရေဝ် || ရေဝ် || 194‚638 || 69.08% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_3.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ရေးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ဍာ်ဗု || 14‚113 || 11.27 &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/data_repotrt9-2019part-1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ရေဖြူမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ထဝါဲ || 342 || 0.24% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/dawei_state_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ထားဝယ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || (လောင်းလုံး) || 49 || 0.03% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ လောင်းလုံးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ကြုင်ကြုက် (သရက်ချောင်း) || 19 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ သရက်ချောင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ပုလော || 3‚902 || 2.75% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_3.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ပုလောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ဗိက် || 1‚301 || 0.45% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ မြိတ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တၞင်သဳ || 1‚072 || 0.88% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ တနင်္သာရီမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တကအ် (ကျွန်းစု) || 24 || 0.01% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကျွန်းစုမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ဘုတ်ပြင် || 1‚753 || 2.47% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ဘုတ်ပြင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ကအ်သံင် || 5‚046 || 3.89% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_2.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကော့သောင်းမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဖာအင် || 70‚473 || 14.63% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/1_hptownship_cover_and_content-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဘားအံမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || လှိုင်ဘွဲ့ || 4‚424 || 1.55% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/2cover_hlaing_bwe_township-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ လှိုင်ဘွဲ့မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဒဵုပသဲ (သံတောင်ကြီး) || 16 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/3-township_cover_and_content.2doc-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ သံတောင်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || ကအ်ကြိက် || 68‚440 || 22.65% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/4cover_and_mapkky-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကော့ကရိတ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || လှာဒကှ် || 45‚890 || 17.54% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/5_cover_website-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကြာအင်းဆိပ်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဗြဝတဳ || 4‚698 || 3.29% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/6_mwd_town_data2020_cover-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ မြဝတီမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဘာပန် || 189 || 0.15% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/7_hpa-pun_township_map-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဖာပွန်မြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ပံင်သီုဖအိုတ်|| ||ဂကူမန် ပ္ဍဲပိရး နွံ || '''1‚061‚321''' ||

|}

==ယေန်သၞာင်==

=== သင်္ကေတ ===
[[File:Shwedagon Crown.JPG|thumb|220px|ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ် ဨကရာဇ်ဗြဴ တၠညးမိစောဗု၊ လၟုဟ် မနွံပ္ဍဲ V&amp;A Museum၊ ဍုင်လာန်ဒါန်၊ ရးနိဂီုအင်္ဂလာန်။]]
သင်္ကေတဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်[[ၜိုပ်၊ ဂစေံ|ၜိုပ်]] နကဵု ဗီုပါဠိ ကော်စ ဟံသာ မဒှ်ဂကူဒဏ္ဍာရဳ မနွံဗီုပြင် မတုပ်ကဵု အဟာန်။ ၜိုပ်ဂှ် ဗၟာတအ်ကော်စ ''hintha'' ({{lang-my|ဟင်္သာ}}, {{IPA-my|hɪ́ɰ̃θà|IPA}}) သေံကော်စ &quot;ဟောင်&quot;(หงส์)။ ၜိုပ်ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတ တွဵုရးဍုင်မန်ကီု သီုကဵု ရးဗဂေါ မဒှ်ဍုင်မန်တြေံရ။ တုဲပၠန် ဍုင်ပက်ကြေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ မဒှ်ဒၞာဲဂကူမန် မပဒတဴဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် သင်္ကေတဍုင်ဂှ် ရုပ်ၜိုပ်ကီုရ။ 

=== ဂဳတ ===
[[File:Kong mon គងមន or Khong mon ฆ้องมอญ.jpg|thumb|260px|ဗာတ်ကိုင်]]
[[File:Kyam at Mon Buddhist Temple Fort Wayne.jpg|thumb|210px|ကွိင်ကျာံ]]
ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင်မန်ဂမၠိုင် လပါ်ဂဳတ၊ လမၠေဟ်၊ ဒမျေဟ်တအ်ဂှ် လမၠေဟ်/လှ်ေကလော်၊ ကွိင်ကွိုက်မ္ဂး ဗီုကဵု ကွိင်ကျာံ၊ ဗာတ်ကိုင်၊ စံင်တအ်ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်အာဲကၟာဲ နူတမ်မူလဂကူမန်ရ။ လမၠေဟ်မွဲတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်လှ်ေထ္ၜး ပ္ဍဲကဵု သဘင်၊ ပေါဲဇာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂဳတအခိုက်ကၞာမန်ဂှ် နွံကဵု ကွိင်ကွိုက်ဂကူနာနာ မပ္တံကဵု ကွိင်ကျာံ၊ မံင်၊ ကလောတ်၊ စံင်၊ ဖံနာနာသာ်ရ။&lt;ref name=&quot;td&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.unesco-ichcap.org/kor/ek/inc/pdf/mon.pdf|title=Making Inventory of Craftsmanship and Performing Arts of Mon Traditional Musical Instruments|access-date=16 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== သဘင်ဂမၠိုင် ===
ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်မ္ဂး ဂကူမန် ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲခရိုင်ဖြပဍေင်တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်အတး နကဵုအခိုက်ကၞာမန် ကေုာံ ပြဝေဏဳနာနာသာ် ဗွဲတၟေင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Songkran 2020 in Thailand - Dates|url=https://rove.me/to/thailand/songkran|access-date=2019-09-04|website=rove.me|language=en}}&lt;/ref&gt;ပ္ဍဲဍုင်သေံမ္ဂး သဘင်ဗလးကထိုန် (Loi Khamod festival)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_14572|title=ปริศนาโบราณคดี : ประเพณี &quot;ลอยหะมด&quot; ของมอญหริภุญไชย คือต้นกำเนิด &quot;ลอยกระทง&quot; ในสยาม?|date=13 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/lamphun/ewt_news.php?nid=540&amp;fbclid=IwAR3MD1Wvj3ZxrIWMaLKtjK5FF_GSi8ZN5ZbXJ6ERh8bub8fgi-5aHxYe53Y|title=ประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ประจำปี 2559|date=10 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG201108073719199|title=เทศบาลตำบลต้นธง จังหวัดลำพูน สืบทอดงานประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ซึ่งครั้งนี้ได้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 6 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการ อนุรักษ์ และสืบสานประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป|access-date=28 February 2021|date=8 November 2020|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ပူဇဴပၟတ် (ပတိုန်ဂီု)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bangkokpost.com/vdo/thailand/233393/rocket-of-mon|title=Rocket of Mon|date=23 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/phatumthani/ewt_news.php?nid=403&amp;filename=index|title=ประเพณีการจุดลูกหนู|date=1 July 2019|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ဗဝ်သၟုတ်က္ၜင်၊ &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nationthailand.com/noname/30354455|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=14 September 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tatnews.org/2018/06/mon-floating-boat-festival-2018/|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=27 June 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thaitravelblogs.com/2018/07/mon-floating-boat-festival-2018-from-23-to-25-september-in-sangkhlaburi/|title=Mon Floating Boat Festival 2018 from 23 to 25 September in Sangkhlaburi|date=4 July 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; သဘင်ကဝါ်ၜိုပ် ကေုာံ ဇၞောဝ်။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thai-blogs.com/2011/04/14/parade-of-the-centipede-flags-and-swans/|title=Parade of the Centipede Flags and Swans|date=14 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/chachoengsao/ewt_news.php?nid=314&amp;filename=index|title=ประเพณีแห่ธงตะขาบ|date=11 April 2017|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thailandexhibition.com/Eat-Travel/1065|title=เที่ยวชมประเพณี แห่หงส์ ธงตะขาบ พระประแดง|date=18 April 2018|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mon Cultural Festival in Thailand|url=http://www.thai-blogs.com/2008/02/09/mon-cultural-festival-in-thailand/|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ilove8riew.com/en/event/%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A/|title=Centipede Flag Parade|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဗွိုက်လတက် ===
[[File:Mon National Day 72 Bago.jpg|thumb|220px|သဘင်တ္ၚဲဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ သၞာံ ၂၀၁၉ ]]
ညးဗြဴမန်တအ်ဂှ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်၊ မန်ဍုင်မန်မ္ဂး ပူလဝ် ပၞးမွဲလပါ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ်ဂှ် ကဵုတကဲ လပါ်ဂတ ကဵု လက်ကြဴ။ မန်ဍုင်သေံမ္ဂး လၜက်လဝ် လတူကအ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ် ကဵုတကဲစှ်ေ လပါ်ဂတမုက်။ အခိုက်လၜက်ယာတ်ဍောတ်မန် ဗီုမန်ဍုင်မန်ဂှ် နကဵု သက်သဳပုရာန် ဂွံဆဵုကေတ် ရုပ်တိ နူဒွါဝတဳ ဒဒှ်ရ ညးဗြဴမန် ခေတ်ဒွါရဝတဳတေအ်လေဝ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=มรดกช่างศิลป์ไทย : งานปูนปั้น|url=https://www.chatnirun.com/%e0%b8%a1%e0%b8%a3%e0%b8%94%e0%b8%81%e0%b8%8a%e0%b9%88%e0%b8%b2%e0%b8%87%e0%b8%a8%e0%b8%b4%e0%b8%a5%e0%b8%9b%e0%b9%8c%e0%b9%84%e0%b8%97%e0%b8%a2-%e0%b8%87%e0%b8%b2%e0%b8%99%e0%b8%9b%e0%b8%b9/}}&lt;/ref&gt; 

ကယျိုင်မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ဗိုက်ဂၠိက် ညံင်ဗီုဗၟာတုဲ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဗိုက်ဗီုအခိုက်သေံ။ ကယျိုင်ဂကူမန်တအ် ထုဲနှဴအာကဵု ကယျိုင်ဂကူတၞဟ် ဟီုမာန်ရ။ 

=== စၞ ===
စၞအခိုက်မန်ဂှ် လုပ်စိုပ်ဓလီုလဝ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု စၞဗၟာ ကေုာံ စၞသေံ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ရ။ စၞယၟုမြဟ်ဒၟံင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ကေုာံ ရးနိဂီုသေံ အခိင်လၟုဟ်ဂှ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူမန်။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ [[ယိုဟ်သ္ၚု]] ဗၟာမကော် (ထမနဲ)၊ ခၞံ၊ [[ပုင်အတး (ပုင်သင်္ကြာန်)]] ပ္ဍဲဍုင်သေံ။ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ ညးတအ်ကော်စ ဗီုသေံ Khao chae (ข้าวแช่) မဒှ် ပုင်ဍာ်မွဲဂကူဂှ် ဒှ်စၞဗွိုင်နန် (ဝါ) စၞဨကရာဇ်ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://travel.cnn.com/bangkok/eat/khao-chae-101-811318/|title=It's khao chae season: How to eat Thailand's classic summer treat|last=Chirapongse|first=Kitty|date=2012|work=CNN|access-date=September 7, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://guide.michelin.com/en/article/features/a-guide-to-royal-thai-cuisine|title=A Guide to Royal Thai Cuisine|website=MICHELIN Guide|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt; ပုင်ဍာ်မန်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်စ (သင်္ကြန်ထမင်း) တုဲ ဒှ်စၞအခိုက်မစ ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mmtimes.com/special-features/234-thingyan-2017/25640-how-to-spend-long-thingyan-holidays.html|title=How to spend long Thingyan holidays|date=2017-04-07|website=The Myanmar Times|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt;

ဖရံက်က သေံမကော် ဖၠရ (Pla ra)ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sukphisit|first=Suthon|date=9 June 2019|title=An acquired taste|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/life/social-and-lifestyle/1692012/an-acquired-taste|access-date=16 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဝေင်တြေံ ===
ဝေင်ဗွဲမဂၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ကၠုင်နူတမ်မူလမန်။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဝေင်ဟနိ/ဝေင်ဂနိ ကေုာံ ဝေင် (saba tossing game) ကဵု ဝေင်ပၞုက်ယာတ် (Mon Son Pa)ဂှ် ဒှ်ဝေင်အခိုက်မန် မၞိဟ်မဒးဂၞပ်ဂၠိုင်တုဲ နကဵု ယူနေစ်သကဝ် (UNESCO)လေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် [[အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု]] မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Intangible Cultural Heritage|url=http://www.unescobkk.org/culture/ich/children-games/games/by-research-sites/bkk/|website=UNESCO Bangkok}}&lt;/ref&gt;

== ဗီုဂမၠိုင် ==
&lt;gallery&gt;
File:Burmese Ramayana dance.jpg|A theatrical performance of the Mon dance
File:Lorchestre thaïlandais piphat mon (musée de la musique) (3771128467).jpg|Mon musical instruments
File:Mon Drum.jpg|A student playing Mon Drum in Thailand
File:Mon people girls in traditional dress.jpg|Mon girls in traditional [[folk costume]]
File:Ngapyawbaung.jpg|Mon banana pudding
File:KhaoChae.JPG|Mon inspired ''Khao Chae''
File:Htamanè.JPG|''[[Htamanè]]'' glutinous rice
File:Khao khluk kapi, Pathum Thani, 2018-04-02 (3).jpg|Mon inspired [[Khao khluk kapi|Khao Khluk Kapi]] dish
File:Khanom Chin - Thai rice noodles.JPG|''Khanom Chin'' rice noodles
File:Nga paong thohk with a spoon.jpg|''Nga baung thohk'' (steamed fish dish wrapped in banana leaves)
File:Flag of Mon State (2018).svg|[[Mon State]] flag drawn by the Burmese government, [[Hamsa (bird)|Hongsa]] (the symbol of Mon people)
File:Mon Traditional Flower-garlands.jpg|Mon Traditional Flower-garlands
File:8th Mon Youth Day at night 27-Dec-2019.jpg|Celebration of Mon Youth Day in Myanmar (2019)
File:Shwedagon Pagoda 2017.jpg|[[Shwedagon Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Photo of Zingyaik pagoda, Paung township, Mon State.jpg|[[Zinkyaik Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] on the top of Zinkyaik Mountain, [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Chompoo-Veth-(2).jpg|Mon [[Rattanakosin]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Chomphuwek]], [[Mueang Nonthaburi District|Nonthaburi, Thailand]]
File:Nai Mueang, Mueang Lamphun District, Lamphun 51000, Thailand - panoramio.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Phra That Hariphunchai]], [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Wiang Tha Kan Compound 9.jpg|The remains of an ancient walled town of the [[Hariphunchai|Hariphunchai Kingdom]], Wiang Tha Kan, founded approximately 1,000 years ago located in [[San Pa Tong District|San Pa Tong District, Chiang Mai, Thailand.]]
File:Lampangluang1.JPG|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lampang|Lampang, Thailand]]
File:Wat_JamaDevi.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Ananda-Temple-2.JPG|[[Ananda Temple]], The fusion of Mon and Indian architecture located in [[Bagan]], [[Myanmar]]
File:Kanbawzathadi_Palace_-_Bago,_Myanmar_20130219-01.jpg|Mon-style architecture located in [[Bago, Myanmar|Bago]], [[Myanmar]]
File:Shwedagon pagoda, Yangon, Myammar.jpg|Mon-style architecture located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Golden Rock (28249624117).jpg|[[Kyaiktiyo Pagoda|The Golden Rock Stupa]] located in [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Wat Chiang Yeun chedi 2.jpg|[[Hamsa (bird)|Hongsa]] pole with Centipede flag
File:ကွာင်ကံက်တဲ.jpg
File:ကွာင်ခဝ်ဂဒဵု.jpg
File:ကွာင်ခေါ်.jpg
File:ကွာင်စုတ်ပၟတ်.jpg
File:ကွာင်တဲတၞး.jpg
File:ကွာင်ဗြာတ်.jpg
File:ကွာင်ဟကဵု.jpg
File:ကွာင်အဝေက်.jpg
File:ဒၠောံဍာ်ဗံၚ်.jpg
File:ကွာင်ကောန်န.jpg
File:သတ်တာ.jpg
&lt;/gallery&gt;

==နိဿဲ==
===Citations===
{{reflist}}

===Sources===
{{refbegin}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=1|date=1991|pages=31–84}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_2h_Bauer_MonEpigraphyII.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy II|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=2|date=1991|pages=61–80}}
*{{Cite book|first=Franklin|last=Huffman|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:31-84.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=31–84|chapter=Burmese Mon, Thai Mon, and Nyah Kur:a synchronic comparison}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:155-176.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990a|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=155–176|chapter=Numismatics, dialectology, and the periodization of Old Mon}}
*{{Cite book|first=David|last=Thomas|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:177-179.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=177–179|chapter=On early Monic, Vietic and Bahnaric relations}}
*{{Cite book|first=Donald|last=Swearer|chapter=Buddhism in Southeast Asia|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|editor=Joseph Kitagawa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5LSvkQvvmAMC&amp;pg=PA130|publisher=Routledge|isbn=9780700717620|date=September 20, 2002|pages=119–142}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hoDGBgAAQBAJ&amp;pg=PA14|title=Ethnic Groups Across National Boundaries in Mainland Southeast Asia|date=1990|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=9813035579|editor=Gehan Wijeyewardene|access-date=April 4, 2021|pages=14–47|chapter=Language and Ethnicity: The Mon in Burma and Thailand|doi=10.1355/9789814379366-005}}
*{{Cite book|first=Ashley|last=South|title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|date=October 3, 2002|doi=10.4324/9780203037478|publisher=Routledge; 1st edition|isbn=9780700716098}}
*{{Cite book|first=Patcharin|last=Piumsomboon|chapter=Mon people in Nakhon Ratchasima|title=Good things Korat: Korat's Diaries|volume=3|date=1982|publisher=Office of the National Culture Commission|chapter-url=http://www.koratmuseum.com/download/mon-in-korat.pdf|access-date=February 25, 2021|pages=98–105|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Dusittorn|last1=Ngamying|first2=Ying|last2=Keeratiburana|first3=Pairat|last3=Thidpad|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|issue=1|pages=29–34|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}
*{{Cite journal|first1=Patrick|last1=McCormick|first2=Mathias|last2=Jenny|title=Contact and convergence: The Mon language in Burma and Thailand|volume=42|issue=2|date=2013|pages=77–117|journal=Cahiers de Linguistique Asie Orientale|doi=10.1163/19606028-00422P01}}
*{{Cite journal|first=James A.|last=Matisoff| title=Sino-Tibetan Linguistics: Present State and Future Prospects|journal=Annual Review of Anthropology|volume=20|pages=469–504|year=1991|doi=10.1146/annurev.an.20.100191.002345}}
*{{Cite journal|first=Mathias|last=Jenny|date=2013|title=The Mon language: Recipient and donor between Burmese and Thai|journal=Journal of Language and Culture|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JLC/article/view/20286/17624|volume=31|issue=2|pages=5–33}}
*{{Cite journal|last=Foster|first=Brian|year=1973|title=Ethnic Identity of the Mons in Thailand|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1971/JSS_061_1i_Foster_EthnicIdentityOfMonsInThailand.pdf|journal=Journal of the Siam Society|volume=61|pages=203–226}}
*{{Cite journal|ref=CITEREFNuchprayoon2007 |last1=Nuchprayoon |first1=Issarang |last2=Louicharoen |first2=Chalisa |author3=Warisa Charoenvej |year=2007 |title=Glucose-6-phosphate dehydrogenase mutations in Mon and Burmese of southern Myanmar |journal=Journal of Human Genetics |volume=53 |issue=1 |pages=48–54 |doi=10.1007/s10038-007-0217-3 |pmid=18046504|s2cid=22331704 |doi-access=free }}
*{{Cite journal|last1=Stewart |first1=J. A. |year=1937 |title=The Song of the Three Mons |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=9 |issue=1 |pages=33–39  |jstor=608173 |doi=10.1017/s0041977x00070725}}
*{{Cite journal|first=Chatuporn|last=Petchaboon|title=Food in merit-making ceremonies of Thai-Mon descendants and Mon workers: A case study on food of Sao Kradong Mon community, Bang Pa-in District, Phra Nakhon Sri Ayutthaya Province|journal=Journal of Liberal Arts|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/journal-la/article/view/164044/120663|pages=35–57|volume=10|issue=2|publisher=Prince of Songkla University|date=December 30, 2018|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Watusiri|last1=Jaiklang|first2=Watsaporn|last2=Arayaphan|first3=Nantawan|last3=Muangyai|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/213162/148155|title=Needs and Use of Learning Center and Learning Network of Mon Communities in Lamphun Province|journal=Journal of Human Sciences|volume=20|issue=2|pages=101–132|date=August 30, 2019|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first=Ong|last=Bunjoon|url=http://www.damrong-journal.su.ac.th/upload/pdf/102_5.pdf|title=Ban Thung-Khen: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi|journal=Damrong Journal of the Faculty of Archaeology|pages=115–140|volume=16|issue=2|date=December 20, 2017|access-date=March 1, 2021|language=th}}
{{refend}}

==Further reading==
* {{Cite book |title=Ancient Chiang Mai |chapter=Historic Lamphun: Capital of the Mon Kingdom of Hariphunchai|volume=4|first=Andrew |last=Forbes |author2=Henley, David|year=2012|publisher=Cognoscenti Books|asin=B006J541LE }}
* {{Cite book |title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|last=South|first=Ashley|date=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136129629}}

== Notes ==
{{notelist}}

==External links==
{{Commons category|Mon people}}
* [https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/129 Mon Art and Cultural Centre of Bang Kradi] 
* [http://www.monnews.org/ Independent Mon News Agency]
* [http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/hariphunchai/index.php/en/ Hariphunchai National Museum]
* [https://monmusic.org/ Mon music]
* [https://web.archive.org/web/20060208093247/http://www.kaowao.org/ Kao Wao News Group]
* [http://www.albany.edu/~gb661/ The Mon Information Home Page]
* [https://web.archive.org/web/20050408203116/http://www.eumon.org/inscriptions.php Dating and Range of Mon Inscriptions]

[[Category:မနုဿဗေဒ]]</text>
      <sha1>dxep199qyrgxm08ac840qrblb6exxa1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33656</id>
      <parentid>33655</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T23:13:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>/* အရေဝ် */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100861" xml:space="preserve">{{Infobox ethnic group
| group            = မန်
| native_name      = {{lang|mnw|မန်}}
| native_name_lang = mnw
| image            = 20200206 150859 Mon Girls in Mawlamyaing Myanmar anagoria.JPG
| image_caption    =ဝုတ်မန်[[ဍုင်မတ်မလီု|မတ်မလီု]]
| flag             = [[File:Flag_of_the_Mon_people.png|border|100px]]
| pop              = {{circa}} ၁.၂ လက်
| region1          = {{flag|Myanmar}}
| pop1             = {{circa}} ၁.၁ လက်{{efn|According to [[CIA Factbook]], the Mon make up 2% of the total population of Myanmar (55 million) or approximately 1.1 million people.}}
| ref1             = &lt;ref name=&quot;CIA geos&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/ |title=The World Factbook|publisher=cia.gov |access-date=24 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| rels             = [[ထေရဝါဒ]] [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]]
| langs            = [[ဘာသာမန်|မန်]]၊ [[ဘာသာဗၟာ|ဗၟာ]]၊  [[ဘာသာသေံ|သေံ]]
| related          = {{ubl|Other [[Austroasiatic languages|Austroasiatic]] groups}}
                {{hlist|item_style=font-size:90%;
                |([[Monic languages|Monic]] – [[Nyah Kur people|Nyah Kur]])| 
                }}
| region2          = {{flag|Thailand}}
| pop2             = ၁၀၀,၀၀၀
| region3          = {{flag|Laos}}
| pop3             = ၁.၀၀၀
}}
'''မန်'''{{lang-my|မွန်လူမျိုး‌}}, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃ lù mjó|pron}}; {{lang-th|[[wikt:มอญ|มอญ]]}}, {{IPA-th|mɔ̄ːn|pron}} {{audio|Mon (TH).ogg|listen}}) ဂှ် ဒှ်ဂကူ ပ္ဍဲပစ္စုပ္ပန်ဏအ် မပဒတဴဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာ သကုတ်သၟဝ်{{sfn|Bauer|1990|p=14}} ပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ကရေင်ဍာဲ၊ ရးတၞင်သဳ၊ ရးဗဂေါ၊ ဒေသပါင်ၜဳ ဨရာဝတဳ ကေုာံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဒေသဒၞာဲဗွဲမဂၠိုင်ရ။{{sfn|Bauer|1990|page=19–23}}
&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.efe.com/efe/english/life/mon-thai-minority-who-once-ruled-southeast-asia/50000263-3283779|title=Mon, Thai minority who once ruled Southeast Asia|publisher=Agencia EFE|author=Gaspar Ruiz-Canela|date=June 1, 2017|access-date=September 5, 2019}}&lt;/ref&gt; အရေဝ်ဗဳဇဂကူမန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ်မန်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နေစ် (Monic) မဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ် သြသတြောအေရှတိစ် (Austroasiatic languages) တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအရေဝ်[[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ မဒှ်ဂကူ မပဒတဴ ပ္ဍဲဒေသဨသာန် ရးနိဂီုသေံရ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ပ္ဍဲအရေဝ် ဂကူဗွဲမဂၠိုင် မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် အရေဝ်ဘာသာမန် ဓလီုဖ္ဍိုက် ပါလုပ်ဒၟံင်တုဲ ပ္ဍဲအရေဝ်မန်လေဝ် အရေဝ်ဂကူတအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ကီုရ။{{sfn|McCormick|Jenny|2013|p=86}}{{sfn|Jenny|2013}}

ပၞောဝ်ကဵု ဂကူကောန်မၞိဟ်ဂမၠိုင် မလုပ်စိုပ် ပ္ဍဲအာရှဒိုဟ်အဂၞဲ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူမန်မွဲလေဝ် ပါဒၟံင်ကီုတုဲ ဒှ်ဂကူမပရးပတန် ညံင်သာသနာ ထေရဝါဒဘာသာဗုဒ္ဓ ဂွံဇၞော်မောဝ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသတိဇၞော်အာရှဒိုဟ်အဂၞဲရ။{{sfn|Swearer|2002|p=130–131}}   ပ္ဍဲကဵု ဒေသရးနိဂီုသေံလၟုဟ်ဂှ် ဂကောံမၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ်တုဲ ညံင်ရဴဂှ်ကီု ပ္ဍဲဒေသ ရးနိဂီု ဍုင်ဗၟာ ကေုာံ ဍုင်လဴလေဝ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ် မဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ကီုရ။ တုဲပၠန် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မဂွံဒုင်စၟတ်သမ္တီ ဂကူမကၠောန်ပ္တိတ် အခိုက်ကၞာ ယေန်သၞာင်ဂၠိုင်အိုတ် ပ္ဍဲကဵု အာရှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Desakura|date=February 24, 2020|title=Where does the Mon Pak Lad shortcut?|url=https://stationremodel.com/2020/01/24/where-does-the-mon-pak-lad-shortcut/|access-date=August 7, 2020|website=Stationremodel}}&lt;/ref&gt; အတိုင်ဝင်မ္ဂး ဍုင်ဇၞော်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုလဴ ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ဂှ် ဗီုကဵု ဍုင်လ္ဂုင်၊ ဍုင်ၜင်ကံက် ကေုာံ ဍုင်ဝဳယျေန်ကျေန်ဂှ် ဒှ်ဍုင် မပ္တန်လဝ် နကဵု သၟိင်တၠဂကူမန်အိုတ်ရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵု စရင်ဂကောံဂကူကောန်ဍုင်အရင် အဓိက ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံရ။&lt;ref name=&quot;efe&quot;/&gt; ကောန်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာတုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ညးကော်စ မန်ဍုင်သေံ၊ သေံတအ် ကော်စညးတအ် ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး သေံမန်။{{sfn|Foster|1973|page=211}}{{sfn|Ngamying|Keeratiburana|Thidpad|2014}} မန်ဍုင်သေံ ကဵု မန်ဍုင်မန် ၜါဝွံ ဟီုအရေဝ် ၜိုန်ရ တၠုင်လအာ ရမ္သာင်ဟွံတုပ်ကီုလေဝ် ကၠိုဟ်ရေင်သကအ်။{{sfn|Bauer|1990|p=34}}

==နိရုတ်==
နကဵု ဘာသာဗၟာ ညးချူ ကော် ဂကူမန် &quot;မောန်&quot; (မချူလိက် နကဵု ဘာသာဗၟာ မွန်, {{IPA-my|mʊ̀ɰ̃|pron}})။ ကြဴနူ ဗၟာတအ် သီကေတ် ဍုင်မန်တုဲ ဗၟာတအ် ကော်စ ဂကူမန် (တလာင်) ''Talaing'' (တလိုင်း)၊ ယၟုမ္ဂး တလာင်ဂှ် သွက်ဂကူမန်မ္ဂး ဒှ်ယၟု မလက်မွဲတုဲ မန်တအ် ဂိကွေဟ်ဟ်ရ။ အခိင်ကိုပ်ကၠာ ဟံသာဝတဳဟွံဂွံလီု (ကိုပ်ကၠာ ၁၇၅၇) ဂှ် အေင်္ဂလိက်တအ် ကော်စ ဂကူမန် Peguan မဂွံအဓိပ္ပါယ် ကောန်ဗဂေါ။ ပ္ဍဲခေတ်ကဝ်လဝ်နဳလပါ်စဂှ် ညံင်ရဴဗၟာတအ် မကော်မန် တလာင်ကီု အေင်္ဂလိက်တအ်လေဝ် ကော်ဗက်ဗီုဗၟာ တလာင် (Talaing) ကီုရ။{{sfn|South|2002}} ယၟုမ္ဂး ''Peguan'' (ကောန်ဗဂေါ) ဂှ် ဒှ်ယၟု ကောန်ရးတိုက်ဥရဝ်ပတအ် မကော်စ ဂကူမန် ပ္ဍဲအခိင် ဍုင်ဇၞော် ဍုင်မန် မဒှ်ဒၟံင် ဍုင်ဗဂေါရ။{{sfn|Bauer|1990|p=16}} စပ်ကဵု မူလ အဓိပ္ပါယ် မအရေဝ် &quot;တလာင်&quot; ဂှ်တုဲ လညာတ် ဟွံတုပ်ရေင်သကအ်။ မအရေဝ်ဏအ် ကၠုင်နူ &quot;တေလိင်္ဂ&quot; ဟွံသေင်မ္ဂး ၊ မဒှ် ယၟုဒေသ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်အိန္ဒိယလပါ်အဂၞဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://archive.org/details/MiscellaneousNotesOnTheWordtalaing|title=Miscellaneous Notes on the Word &quot;Talaing&quot;|journal=SOAS Bulletin of Burma Research|date=2006|volume=4|issue=2|page=91−92}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၀ ကေုာံ ၁၉၄၇၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကူမန်တအ် ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ညံင်ဟွံကဵု စကာ ယၟု &quot;တလာင်&quot; တုဲ ကုညးမစကာဂှ်လေဝ် ဒစဵုဒစးကၠုင် ပိုတ်တ်သကုတ်တ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး ယၟုမ္ဂး &quot;တလာင်&quot; ဂှ် ကၟာတ်လဒဵုလဝ်တုဲ ဆပ္ဍဲလိက်တြေံ မဆေင်ကဵုဝင် ဗီုကဵု ပ္ဍဲဒွက်မဟာဂဳတတအ်ဂှ်ဟေင် ဆက်စကာဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။ မအရေဝ်ဗၟာ &quot;မွန်&quot; ဟီုဂှ် နကဵုဘာသာဗၟာ သီုဂွံ အဓိပ္ပါယ် &quot;မသၠုင်ပြဲ&quot; ကီုရ။ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမန်မ္ဂး ၜိုန်ရ ချူ &quot;မန်&quot; ကီုလေဝ် ပတိတ်ရမ္သာင် မောန် {{IPA|/mòn/}})၊ မန်ဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဘာသာပါဠိ ညးချူ (ရာမည) မဒှ်ယၟုဒေသ ဒၞာဲဒတန်ဂကူမန်တအ် မပဒတဴ မဒှ်ဒေသလၟုဟ် ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|title=Rāmañña|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100402836|access-date=April 11, 2021|website=Oxford Reference}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wisdomlib.org/definition/ramanna|title=Ramanna, Rāmañña: 1 definition|website=Wisdom Library|access-date=April 11, 2021}}&lt;/ref&gt; မန်တြေံဂှ် ညးချူ '''ရ္မေည်''' မန်လဒေါဝ် '''ရ္မန်''' {{sfn|South|2002}}
[[en:Kalinga (historical region)]]
ပ္ဍဲခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ညးရန်ကဵု မန်ဒေသနာနာတုဲ ညးပါ်လဝ် မန်ပိဘာသာ မန်ည ({{IPA|/mòn ɲaˀ)}}) နူကဵု ရးဖာသီ (ဒေသပါင်ၜဳဨရာဝတဳ)၊ မန်ဒိုင် ({{IPA|/mòn tàŋ/}}) ဒေသလဒေါဝ် ရးဗဂေါ၊ တုဲ မန်ဒ({{IPA|/mòn tɛ̀ˀ/}}) ဂှ် ရးမတ္တမ မဒှ်ဒေသအဂၞဲ။


==ဝင်==
===ဝင်တမၠာ===
[[File:Ban-talat-Mon-inscription.jpg|thumb|180px|လိက်တၟအ်မန် ၜါန်တလာတ် (၉ ဗွဝ်ကၠံ) မဂွံဆဵုကေတ် နူသၞာံ ၁၉၆၈၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဂွံဆဵုကေတ် ကပေါတ်တြေံတြဟ် ဗွဲမဂၠိုင်၊ မဒှ်ဒၞာဲ မဒှ်သက်သဳ သာဓက ဒဒှ်ရ ဂကူမန် ပဒတဴလဝ် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ်ရ။ လိက်တြေံ ကေုာံ ကပေါတ်တြေံတအ်ဂှ် လၟုဟ်ထ္ၜးပျးလဝ် ပ္ဍဲကျာ်မၞိက် ဟဝ်ပြကေအ်၊ ဍုင်ဝဳယေန်ကျေန်၊ ရးနိဂီုလဴ။]]
[[File:Map-of-southeast-asia 900 CE.png|thumb|180px|ဗီုတိ အာရှအဂၞဲ ၜိုတ် အေဒဳ ၉၀၀၊ ရးနီဂီုဟရိပုဉ္ဇယ နကဵုအသာ် သင္ၚေက်တၟးတၟး]]
[[File:พระนางจามะเทวี - panoramio (1).jpg|thumb|266x266px|ဗီုရုပ် စၟတ်သမ္တီ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ။]]
ဂကူမန်တအ် ပြံင်လုပ်ကၠုင် နူရးနိဂီုကြုက် ပ္ဍဲဒေသအေန်ဒဝ်ချာင်နာ ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၃၀၀၀ ဘဳသဳ မဒှ်မာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=History of Burma in pictures|last=Tun|first=Than}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဂကူရးတၞံဂမၠိုင် မစိုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲတိဇမၞော်အာရှအဂၞဲဂှ် ဂကူမန်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ညးမစိုပ်ကၠုင် ကိုပ်ကၠာအိုတ်မွဲတၠရ။ ဂကူမန်တအ် ခၞံဗဒှ်ပတိုန် ဂကောံမၞိဟ်ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်တုဲ ပၞောဝ်ကဵု ဂကောံမၞိဟ် ဂကူမန်တအ် မဒက်ပ္တန်လဝ်ဂှ် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ မဒှ်ဒၞာဲ ဗဟဵုလဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ သီုကဵု ဒေသဨသာန်၊ သြဳဂေါတပူရ မဒှ်ဒေသ လဒေါဝ်ရးနိဂီုလဴ (ခေတ်လၟုဟ် ညးကော်စ သဳခေါတ်တဗောန် Sikhottabong)၊ ဝဳယေန်ကျေန်) ကေုာံ ဒေသဨသာန်ရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုဟရိဘုဉ္ဇယ မနွံဒေသသၟဝ်ကျာရးနိဂီုသေံ ကေုာံ ရးနိဂီုသုဝဏ္ဏဘုမ္မိ မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{rp|63,76–77}} ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲဒေသ ကျောက်ဆည်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ပတန်လဝ် ဂကောံမၞိဟ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/320401140/Old-Kyaukse-and-the-coming-of-Burmans-by-G-H-Luce|title=Old Kyaukse and the Coing of the Burmans,|author= Luce, Gordon H.|date= 1959|page=139-153|journal=Journal of the Burma Research Society 42, 1}}&lt;/ref&gt; 

ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ဂကူ မကလိဂွံ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ နူကဵု တကအ်သိင်္ဃိုရ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်၊ မဒှ် ကွေတ်ဝါဒ မတၞဟ်ခြာ ကုကွေတ်ဝါဒ ညးတအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဘာသာဟိန္ဒူရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ညံင်ရဴမန်တအ် မရှ်ေသှ်ေဒၟံင် ဘာသာဟိန္ဒူကီု ဂကူ မဇၞော်မောဝ် အခိင်မတုပ် ကုမန် ဂကူခမေန်၊ ဂကူစမ္ပါတအ်လေဝ် ရှ်ေသှ်ေဒၟံင် သာသၞာဟိန္ဒူကီုရ။ ဂကူမန်တအ် ကေတ်အက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ညးတအ် စချူလိက် နကဵု အရေဝ်ဘာသာညးတအ်တုဲ လိက်မန် တြေံအိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲထီုသရဗူရဳ မကော်ဂး [[နရာဲ၊ ထီု|လိက်တၟအ်ထီုနရာဲ]] မချူလဝ် ပ္ဍဲသၞာံၜိုတ် ၅၅၀အေဒဳတေအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on MON Epigraphy|author=Christian Bauer|date=1991|access-date=26 February 2021|page=24}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=https://www.scribd.com/document/128261411/Inscription-Narai|title=Inscription Narai
|author=Bee Htaw Monzel|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ၆ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန်တအ် ပ္တန်ဍုင် ရးနိဂီုဒွါရဝတဳ ပ္ဍဲဇိုင်ၜဳစောဖယျာ။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ဂကူမန် ဒွါရဝတဳတအ် ဒးဒုင်ပြံင်အာ လပါ်သၟဝ်ကျာတုဲ ပ္တန်ရးဍုင် (city state) ပ္ဍဲကဵု ဖဍေတ် Fa Daet (လၟုဟ် ကော်စ ကလသိန် (Kalasin)၊ ရးနိဂီုသေံ ဒေသဨသာန်)၊ သြဳဂေါတပူရ် (Sri Gotapura) သိခေါတ္တဗေါန် (Sikhottabong) မနွံဗဒါဲ ခေတ်လၟုဟ် ထာကေက် (Tha Khek) ရးနိဂီုလဴ၊ မုန်သူ (Muang Sua) လောင်ပြဗင် (Luang Prabang)၊ ကေုာံ စနြပူရဳ (Chantaburi) (ဝဳယေန်ကျေန်)။ ပ္ဍဲ ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပၞောဝ်ကဵု ရးဍုင်ဂမၠိုင်ဂှ် ဍုင်သြဳဂေါတပူရဂှ် ဒှ်ဍုင် အဝဵုသြဇာဇၞော်အိုတ်တုဲ ထိင်ပကင်ရင်လဝ် ဗၞိက်ပ္ဍဲဒေသၜဳမာဲခံင်လဒေါဝ်ရ။ ရးဍုင်တအ်ဂှ် နကဵုပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒှ်ဒၟံင်တၞဟ်ခြာတဴ ရေင်သကအ်ကီုလေဝ် နကဵုယေန်သၞာင်မ္ဂး တုပ်သၟဟ်ဒၟံင်ရေင်သကအ် မဒှ်ရးဍုင် မရှ်ေသှ်ေ ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာ မကၠုင် နူသိင်္ဃိုရ် ဖအိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_viravong.pdf |title = HISTORY OF LAOS  |author = Maha Sila Viravond  |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.reninc.org/bookshelf/history_of_laos_manich.pdf |title = HISTORY OF LAOS (includlng the hlstory of Lonnathai, Chiangmai)  |author = M.L. Manich |access-date = December 29, 2017 |publisher = Refugee Educators' Network }}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်ဝင် &quot;ဍုင်သေံသကုတ်သၟဝ်ကျာ&quot; မ္ဂး ဍုင်လဝ (လၟုဟ် မကော်စ လပ်ဗူရဳ) ဂှ် ဖြကလဝနဒိရှရာဇ် (Phraya Kalavarnadishraj) ညးမကၠုင် နူတက္ကသဳလာ ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံခရေတ် ၆၄၈ ရ။&lt;ref&gt;Adhir Chakravarti, &quot;International Trade and Towns of Ancient Siam&quot;, ''Our Heritage: Bulletin of the Department of Post-graduate Training and Research, Sanskrit College, Calcutta,''  vol.XXIX, part I, January–June 1981, pp.&amp;nbsp;1-23, nb p.&amp;nbsp;15; also in ''The South East Asian Review'' (Gaya, India), vol. 20, nos.1 &amp; 2, 1995.&lt;/ref&gt; အတိုင်လိက်ဝင်သေံမ္ဂး ဖြကကဗာတ် (Phraya Kakabatr) နူ တက္ကသဳလာ ပ္တန်လဝ် ဍုင်တက် ဟွံသေင်မ္ဂး နခန်ဆာဲသဳ (Nakhon Chai Si)၊  ခုတ်ပတန် စူဠာသက္ကရာဇ်တၟိ ပ္ဍဲ သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၆၃၈၊&lt;ref&gt;{{cite book|language=th|title=ตามพรลิงค์ศรีวิชัยอาณาจักรที่ถูกลืม|url=https://books.google.com/books?id=lnRuAAAAMAAJ|isbn=9747115093|author=Sanphet Thammāthikun|publisher=Samnakphim Matichon|date=1995|access-date=March 2, 2021}}&lt;/ref&gt; မဒှ် သက္ကရာဇ် မစကာကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေး စဵုကဵု ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ။ ကြဴနူဂှ် မွဲဗွဝ်ကၠံဂှ် ကောန်ညး ဒက်ပ္တန်ဍုင်ဂှ်။ ၜိုတ် ၇ ဗွဝ်ကၠံ လဝ သမၠဲပတိုန် တိရးဇကု လပါ်ဒေသသၟဝ်ကျာ။ ပ္ဍဲလိက်ဝင် စမ္မဒေဝဳဝံသဂှ် ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်ဍုင်လဝ နူကဵု ဇိုင်သြင်ၜဳစောဖယျာတုဲ စမ္မဒေဝဳဂှ် ဒှ်သၟိင်မပကင်ရင် ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖုန်) ကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒှ်လဝ် ပ္ဍဲကဵု အကြာအေဒဳ ၇၅၀ - ၈၀၀။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Swearer|first1=Donald K.|title=The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary|date=1998|publisher=State University of New York Press|location=Albany, New York|isbn=0791437752|url=https://books.google.com/books?id=hFCMhlaj4bkC&amp;q=Camadevivamsa&amp;pg=PR9|first2=Sommai|last2=Premchit|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://firebasestorage.googleapis.com/v0/b/johnjadd-3524a.appspot.com/o/ySroOyFbNphMLJ9kMTSmDpxsJeX2%2Fpdf%2F1547179111436-RT10_2Ch07%20Camadevi%20Worship%20%20Legend%20Reproduction%20and%20Social%20Space%20Construction.pdf?alt=media&amp;token=fe0a1975-2a1b-41e2-8975-ef030228c936|title=Camadevi Worship: Legend Reproduction and Social Space Construction|date=2017|access-date=26 February 2021|author=Warisara Anantato}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-Z9ODwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai&amp;pg=PT348|title=Discovery of Prehistory Ancient India|isbn=9781532037900|access-date=26 February 2021|last1=Motwani|first1=Dr. Jagat K.|date=22 February 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.globalsecurity.org/military/world/thailand/history-haripunjaya.htm|title=Thailand - 799–1292 - Hariphunchai / Haripunjaya Period|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံကြဴနူဂှ်ညိညဂှ် ကောန်ဗၠာဲ ဨကရာဇ်ဗြဴစမ္မဒေဝဳ အန္တယောတ် ပ္တန်ဍုင် ကေလောင်နခေါန် (Khelang Nakhon) (လၟုဟ် ကော်စ လာမ်ဖင်) မဒှ်တင်အဓိကဇၞော် ပ္ဍဲကဵု ဝင်ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျမွဲရ။

ကြဴနူ အေဒဳ ၁၀၀၀ တုဲ ဂကူမန်တအ် ဒးဒုင်ဇီုကပိုက်ဒၟံင် ကုဂကူသေံ မပြံင်လုပ်မံင် နူကဵုသၟဝ်ကျာ အဆက်ဆက် ကေုာံ ဂကူခမေန် မလုပ်ဗတိုက်ဒၟံင် နူကဵု အေန်ပါယျာခမေန် နူလပါ်ဗမံက်ရ။ ဂကူမန် နူဒွါရဝတဳ ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်ဒဴလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဒၞာဲလၟုဟ် မကော်ဂး ဍုင်ဗၟာသကုတ်သၟဝ်ရ။ ဂကူမန်ဒွါရဝတဳ ညးတအ် ဆောံလေင်အာ ရးနိဂီုလဝညးတအ် ၜိုတ် အေဒဳ ၁၀၀၀။ ဂကူမန်မသှ်ေၜက်ဒၟံင် နူဒွါရဝတဳဂှ် လၟုဟ်ညးတအ် ကော်စ ညးတအ် [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ဂကူညးဂူ]] လၟုဟ် နွံဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသ အိသာန် (ရးနိဂီုသေံ)။ ဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒးဒုင်အာ ပ္ဍဲကာလပၞာန်၊ ဒးဒုင်ရပ်ဏာ နဒဒှ်ဂၠုဲ ညးသၟေဟ်ဒၟံင်တအ်ဂှ် ဒှ်အာဂကူတၞဟ် (ဗွဲတၟေင်ဂကူသေံ)တုဲ လၟုဟ်ဂကူမန် ပ္ဍဲဒေသ ဇိုင်ၜဳစောဖယျာဂှ် ကၠေအ်ကၠက်အာရ။ ရးနိဂီုဟာရိဘုဉ္ဇယျ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင် ပ္ဍဲလပါ်သၟဝ်ကျာဂှ်လေဝ် ဗွဲကြဴဏအ် ဒးဒုင်ဆက် လၞိန်ဗပိန်ကဵု ဂကူသေံ ပ္ဍဲကဵုဒေသသၟဝ်ကျာပၠန်ရ။ 
[[File:Myazedi-Inscription-Mon.JPG|thumb|234x234px|Myazedi inscription|လိက်တၟအ်မန် စေတဳမြ (အေဒဳ ၁၁၁၃) မချူလဝ် နကဵုဘာသာမန် ပ္ဍဲဗုကာံ။ မဒှ်လိက်တၟအ်မန် ခေတ်တြေံမွဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုဗၟာ]]

ဂကောံမၞိဟ်မန် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒက်ပ္တန် ဍုင်ဗုကာံ သၟိင်ယၟုမြဟ် မၞိဟ်မတီဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် သၟိင်အနုရုဒ္ဓ (အနဝ်ရထာ)၊ သၞာံ ၁၀၇၉ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝ ပကင်ရင် ဍုင်ဗုကာံ၊ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၀၈၄ဂှ် အဝဵုဍုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီ ကဵုသကိုပ်ပၞာန်ဂကူဗၟာတုဲ သကိုပ်ပၞာန်ဂှ် အခိင်ကာလ ညးမဒှ်သၟိင်ဂှ် ကလိဂွံ မဟိမုတြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇ။ သၟိင်ဗဇြဘရဏဒေဝဂှ် ဒှ်သၟိင်မန် လက်ကြဴအိုတ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာ သကုတ်လဒေါဝ်ရ။ သၟိင်တြိဘုဝနာဒိတျဓမ္မရာဇဂှ် ဒှ်သၟိင်ဂကူဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ လက်ထက်သၟိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသြဇာဗုကာံ စှ်ေစိုပ်ကၠုင် စဵုကဵု ဒေသရးနိဂီုဗၟာ လပါ်သၠုင်ကျာ စဵုကဵု ထဝါဲရ။&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Monzel|first1=Bee Htaw|title=Epigraphy as a source for history of Old Burma, Advancing Southeast Asian Archaeology 2019, Selected Papers from the Third SEAMEO SPAFA International Conference on Southeast Asian Archaeology, Bangkok, Thailand 2019|date=2019|publisher=SEAMEO SPAFA Regional Centre for Archaeology and Fine Arts|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-7961-48-4|url=https://www.academia.edu/44918001/Epigraphy_as_a_source_for_history_of_Old_Burma|page=53 - 62}}&lt;/ref&gt; ဆဂး ဂကူမန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံင် ဂကူမၞိဟ်လပါ်ဂၠိုင်ဖိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရးနိဂီုဗၟာသကုတ်သၟဝ်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite book | last=Harvey| first=G. E.| title = History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824 | publisher=Frank Cass &amp; Co. Ltd | year = 1925 | location = London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book | last=Htin Aung | first=Maung | title=A History of Burma | url=https://archive.org/details/historyofburma00htin | url-access=registration | publisher=Cambridge University Press | location=New York and London | year=1967}}&lt;/ref&gt;
ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျဂှ် သၟိင်အာဒိတျရာဇ် ပကင်ရင်ဍုင် (ၜိုတ် ၁၂ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စ)၊ နွံကဵုဒြဟတ်ဇၞော်တုဲ အာဗတိုက်ပၞာန် ကုဍုင်အင်္ကာရ (ဍုင်ခမေန်) မဒှ်အခိင် သၟိင်သုရိယဝမာန် ဒုတိယ မပကင်ရင်ဒၟံင်ဍုင်၊&lt;ref&gt;{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|others= trans.Susan Brown Cowing|title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; တုဲပၠန် ဒက်ပ္တန် ကျာ်စေတဳဇၞော် ဟာရိဉ္ဇယျစတုပ (လၟုဟ် နွံ ပ္ဍဲလာမ်ဖုန်၊ ရးနိဂီုသေံ သၟဝ်ကျာ)။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၂၈၉ သၟိင်မင်္ဂရာဲ{{efn|The name according to historical sources is &quot;Mangrai&quot;, and this is used in most modern scholarly applications. &quot;Mengrai&quot;, popularised by a 1907 publication, is commonly found in popular usage. Also note that 'Meng' means 'Mon' in Tai yuan language.}} ကၠုင်ဝေင် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ၊ မဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ မနွံကဵု ကြက်ဒြပ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်တုဲ ညးဂစာန်ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;Wyatt, D. K. Thailand, A Short History, p. 35–38, Bangkok 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး သၟိင်မင်္ဂရာဲ ဗတိုက်ဟွံမာန်၊ စၞးဂှ် ပလံင်ဏာ မၞိဟ်ဓလုက်ဇကု ဇရေင်ဍုင်ဟာရိဘုဉ္ဇယျ။ လအ်ညိ သၟိင်မန်ယိဗ ပတှ်ေအာ လတူမၞိဟ်ဓလုက်ဂှ်တုဲ ခပတိုန်ဒဒှ် အမာတ်ဇၞော် ညးမကဵုကသပ်သၟိင်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://dl.kids-d.org/handle/123456789/1135|title=Chiang Mai : Nop Buri Si Nakhon Ping|author=Ministry of Education|date=1 January 2002|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=Janos Jany|page=288|url=https://books.google.com/books?id=-RHcDwAAQBAJ&amp;q=Hariphunchai+ai+fa&amp;pg=PA288|title=Legal Traditions in Asia: History, Concepts and Laws|date=8 April 2020|isbn=9783030437282|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt; သၞာံ ၁၂၉၂ ဂှ် ဗတိုက်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟာရိဘုဉ္ဇယျတုဲ ပၠုပ်စုတ် သၟဝ်ရးနိဂီုလာန်နာဇကုရ။ ဖြယိဗ မဒှ်သၟိင်မန် ဟာရိဘုဉ္ဇယျ လက်ကြဴအိုတ်ဂှ် ဒးဒြေပ်ဒဴတိတ် လပါ်သၠုင်ကျာ အာစိုပ် ဇရေင် လာမ်ဖင်။&lt;ref&gt;{{rp|208–209}} သၞာံကြဴနူဂှ်ညိည ကောန်သၟိင်ယိဗ သၟိင်ဗောက် ညးမဒှ်သၟိင်ဍုင်လာမ်ဖင် ဗတိုက်ဇင်မာဲ နကဵု ဒြဟတ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော်။ သၟိင်သေံ မင်္ဂရာဲ ကဵု ကောန်ညးခြာမ် ပၠပၞာန်တုဲ ဗတိုက်ကဵု ပၞာန်လာမ်ဖင်။ ကောန်သၟိင်ခြာမ် ကဵု သၟိင်ဗောက် ညးၜါ ပြိုင်ဗဇဵုစိင် (ဝေင်ပၞာန်စိင်) ညးမွဲအဲမွဲ ပ္ဍဲ ခဴမုန် (Khua Mung) မဒှ်ကွာန် မနွံ ဗဒါဲလာမ်ဖုန်ရ။ သၟိင်ဗောက် ကျဒးဒြေပ်ဒဴတိတ်မံင် ဇရေင်ဒဵု (Doi Khun Tan mountain)၊ ဆဂး ညးဒးဒုင်ရပ်တုဲ ဒးဒုင်ဂစိုတ်ထောအ်ရ။&lt;ref&gt;ပၞာန်သၟိင်မင်္ဂရာဲ လုပ်သီကေတ် ဍုင်လာမ်ဖင်၊ သၟိင်ယုဗဂှ် ဒဴတိတ်အာ လပါ်သၠုင်ကျာ အလန်ဏအ် စိုပ်အာ ဇရေင်ဖိတ်သနုလောက် (Phitsanulok)။ ဂကူမန် မသှ်ေဒၟံင်တအ်ဂှ် ကၠာဲကၠက် ဒှ်အာသေံလာန်နာအိုတ်ရ။ သေံလာန်နာတအ်ဂှ် လွဳစ အက္ခရ်မန် ကေုာံ ဗုဒ္ဓဘာသာမန်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/34506710/544360.pdf|title=Traditional Thai historiography and its nineteenth century decline|access-date=26 February 2021|author=Winai Pongsripian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://pathsunwritten.com/thailand-dvaravati-culture/|title=Cultural Profile: Dvaravati, Ancient Thailand's Lost Civilization|author=Benjamin|date=4 August 2020|access-date=26 February 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lamphun.go.th/en/information/aboutus/9/history-of-lamphun-province|title=History of Lamphun Province|access-date=26 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== ၁၃ - ၁၅ ဗွဝ်ကၠံ ===
သၞာံ ၁၂၈၇ ဂှ် ရးနိဂီုဗုကာံ သရိုဟ်လီု၊ အဝဵုသြဇာလေဝ် ထောင်ပြိုဟ်ရ။ [[မဂဒူ]]၊ ညးမဒှ် မိမန် အပါသေံ မဒၟံင် ဍုင်ဒုံဝေါအ် ပ္ဍဲရးသဓီု အာပဗၞိက် ပ္ဍဲဍုင်သုခေါဒယာ၊ ဗွဲကြဴ ဒှ်မိတ်ဒါန် ကုကောန်ဝုတ်သၟိင်။ ညးကေုာံ ကောန်ဝုတ်သၟိင် ဒဴစဴကၠုင် ဇရေင် [[မတ္တမ]] တုဲ လလောင်တြး ဍုင်ဗၠးၜးမန်။ ဍုင်ဇၞော်ဂှ် ဗွဲကြဴ ပြံင်အာ ဇရေင်ဍုင်ဗဂေါ။ ဍုင်ဟံသာဝတဳ နကဵု တၞောဝ်ဝံသညးဂှ် (၁၂၈၇ - ၁၅၃၉) မြဟ်တမ္ညဝ်၊ နကဵု အဝဵုသြဇာကီု သီုကဵု ယေန်သၞာင်ရ။ စိုပ်လက်ထက် တၠညးရာဇာဓိရာဇ် (၁၃၈၃ - ၁၄၂၂)ဂှ် အလုံတွဵုရးမန်ဂှ် ပံင်ပ္ကောံဂွံ မွဲသၟဝ်က္ဍိုင်ဗတာင်၊ တုဲပၠန် ပၞာန်ဗၟာအင်ဝ မကၠုင်ဗတိုက်ဒၟံင်မဂၠိုင်ကဵုအလန် လုကဴပွိုင် ၄၀ သၞာံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာမာန်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ ပ္ဍဲလက်ထက် တၠညးမိစောဗု (၁၄၅၃ - ၁၄၇၂) ကဵု လက်ထက် တၠညးဓမ္မစေတဳ (၁၄၇၂ - ၁၄၉၂) ဂှ် ဍုင်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်တုဲ ဇၞော်မောဝ်ဗွဲမလောန်ရ။

=== ၁၆ - ၁၇ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ စှ်တြဴဗွဝ်ကၠံ လပါ်စဂှ် အသိင်ဒြဟတ်အဝဵု ဂကူဗၟာ ကလေင်ဇၞော်တိုန် ပ္ဍဲတံင်ငူ။ သၞာံ ၁၅၃၉ ဂှ် သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ နူတံင်ငူ လုပ်သီကေတ် ဍုင်မန်ဟံသာဝတဳ။ ကြဴနူ သၟိင်ဗၟာတဗင်သုဲထဳ မစုတိအာတုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ကလိဂွံ ဍုင်ဗၠးၜး မွဲဆိုန်ခဏ၊ သၟိင်ထဝ် ဒှ်ညးပကင်ရင်ဍုင်။ ဆဂး ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ပၠံင်ၜးဏာ ကုသၟိင်ဗၟာဖရင်နံင် နူတံင်ငူ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၅၁ ဂှ်ပၠန်ရ။ သၟိင်ဗၟာတအ် သီဂွံဍုင်မန် ဟံသာဝတဳတုဲ ပြံင်အာစွံ ရာဇဌာနဳ (ဍုင်ဇၞော်) ပ္ဍဲဟံသာဝတဳ (ဗဂေါ)၊ တၞောဝ်သၟိင်တၠမန်ဂမၠိုင် စွံလဝ် အတိုင်သၞောတ်တြေံ နဒဒှ်သၟိင်တၠအိုတ်ရ။ စနူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် လုကဴ ပွိုင် ၜါကၠံသၞာံပြင်င် ဒးမံင်ကၠုင် သၟဝ်အဝဵုသြဇာဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲအခိင်သၟဝ်ဗၟာဂှ် ကတဵုဒှ်ပၞာန် ကဵုရးနိဂီုဝုတ်ဒိုဟ် ကုရးနိဂီုသေံ၊ ရးနိဂီုယခေင်တအ်ရ။ ကြဴနူ သၟိင်ဖရင်နံင် မစုတိအာတုဲ စိုပ်လက်ထက်ကောန်ညး သၟိင်နန္ဒဂှ် စဍဵုဍိုက်ကၠုင် ဂကူမန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၈၄ ဗလးဏာ အမာတ်မန်ၜါတၠ ဖြကိတ် ကဵု ဖြရာမ် သွက်ဂွံအာ ဂစိုတ်နရာသောန် ညးမဒှ်ကောန်သၟိင်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲကြောန် (Kraeng)။ ညးၜါဂှ် ဂွံတီကေတ် ဒဒှ်ရ နရာသောန်ဂှ် မဟွံမဲကုဒုဟ်ဒဏ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပံင်ကဵု နရာသောန်တုဲ ဒစဵုဒစးဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Our Wars With the Burmese|last=Rajanubhab|first=Damrong|publisher=White Lotus Co. Ltd|year=2001|isbn=9747534584|location=Bangkok|pages=85–86}}&lt;/ref&gt; တုဲဂှ် ဂကူမန်တအ် ဒးပဆုဲပြံင် ကဵုအာ ပ္ဍဲဒျူဒျာ။ လကျာ်ဇၞော်မန်မွဲ ဂွံဒှ်အာ ညးမကဵုကသပ် သၟိင်နရာသောန်။

ဍုင်ဗဂေါ မဒှ်ဍုင်ရာဇဌာနဳ အေန်ပါယျာတံင်ငူဂှ် ဒးဒုင်ပလီုကဵု ဂကူယခေင်တအ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၅၉၉။ အဝဵုသြဇာဗၟာသရိုဟ်လီုတုဲ ဂကူမန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜးဇကု ပ္ဍဲလပါ်မတ္တမ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၁၆ ဂှ် သၟိင်ဗၟာအနံက်ဖက်လောန်တုဲ ဂကူမန် ကလေင်စိုပ်အာ ဇရေင်သၟဝ်ဗၟာပၠန်ရ။ မန်တအ် ကတဵုသပုန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၆၆၁ ဆဂး သပုန်မန်တအ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာပျေမေန်။ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒြေပ်လုပ် ဍုင်သေံတုဲ ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုင်သေံ ကရေက်လပါ်ပလိုတ်။ သကိုပ်ပၞာန်မန် မဒဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုင်သေံတအ်ဂှ် လုပ်ယိုက်ဂၠေင် သၟဝ်ပၞာန်သၟိင်ဨကရာဇ်သေံဂမၠိုင်ရ။ 

=== ၁၈ - ၁၉ ဗွဝ်ကၠံ ===
ပ္ဍဲ ၁၈ ဗွဝ်ကၠံလပါ်စဂှ် အဝဵုသြဇာဗၟာ ဟွံညိင်ဝတ် လဆောဝ်တိုန် လဆောဝ်စှ်ေ။ ဂကူမန်တအ်လေဝ် ညံင်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်ကၠုင်ဒၟံင် အဆက်က်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၄၀ ဂှ် မန် ကဵု သေံကေဲ ပံင်တောဲတုဲ ဗတိုက်တုဲ မန်တအ် ကလေင်ဒက်ပတန် ဍုင်ဗၠးၜး ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမာန်ကၠုင်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ လကျာရာံ နူတံင်ငူဂှ် ခပတိုန် နဒဒှ် ဨကရာဇ်တုဲ စၞးညးဂှ် စိုပ်သၞာံ ၁၇၄၇ ဂှ် ခပတိုန် တၠညးဗညာဒလ ရ။ နကဵုအရီုအဗင် ပြင်သေတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် အာသီဂွံအာ သီုကဵု ဍုင်ဇၞော်ဗၟာ ဍုင်အင်ဝ။ စိုပ်သၞာံ ၁၇၅၇ ဂှ် ဍုင်ဗၠးၜးမန်ဂှ် ဒးဒုင်ဗတိုက်ပလီုထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျရ။ အခိင်ဗၟာအံင်ဇဲယျ မလုပ်သီကေတ် ဍုင်ဗဂေါဂှ် ဂစိုတ်ထောအ် ဂကူမန် ဂၠိုင်ကဵုလက် သီုကဵု ခမဳသင်၊ ညးဗြဴမနွံကဵုဂဝ်ဂၞဴ ကေုာံ ကောန်င္ၚာ်တအ်ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗဂေါသၟးဂှ် အံင်ဇဲယျ ဂစိုတ်ထောအ် လကျာ် ၃၀၀၀ ပြင်င်။&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Kiernan|first=Ben|title=Blood and Soil: Modern Genocide 1500-2000|publisher=Melbourne University|year=2008|isbn=9780522854770|pages=148–154}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Harvey|first=G E|title=History of Burma|publisher=Asian Educational Services|year=2000|isbn=9788120613652|pages=235}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Smith|first=Donald Eugene|title=Religion and Politics in Burma|publisher=Princeton University Press|year=2015|isbn=9781400878796|pages=35}}&lt;/ref&gt; ခမဳသင် မဂၠိုင်ကဵုလက် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ပ္ဍဲမ္ၚးဍုင်။ ဒပ်ပၞာန်အံင်ဇဲယျဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် နူကဵု ပၞာန်ဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)။ ပ္ဍဲအခိင်ဏအ်ဂှ် အဝဵုသၟိင်ဗၟာ သကာတ်မြဟ် ဓဇန်ဗွဲမလောန်၊ ဂကူမန် ဒးဒုင်ဂစိုတ် ကမၠက်ဂကူတုဲ ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံ ကေုာံ လာန်နာ။ စိုပ်လက်ထက် သၟိင်ဗၟာသေန်ဖျူသေန် မပကင်ရင်ဍုင်ဂှ် ဂကူမန်တအ် ကတဵုသပုန် ကလေင်ပၠန်ကဵု ဗၟာ ပ္ဍဲဍုင်လ္ဂုင်၊ ဆဂး ဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် ဒးဒုင်သီပလီုဏာကဵု သၟိင်ဗၟာရ။ မန်တအ် ကလေင်ပၠန် မွဲဝါပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ ဆဂး သပုန်မန်ဂှ် ဒးဒုင်လၞိန်ဗပိန်ထောအ် ကဵုသၟိင်ဗၟာ ဗွဲမပြဟ်ပၠန်ရ။ အခိင်ဏအ်လေဝ် မန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ဍုင်သေံပၠန်ရ။
[[File:Buddha Yodfa Chulaloke portrait.jpg|left|thumb|237x237px|[[သၟိင်ရာမ ပထမ]] – ညးမဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်သေံ စက္ကရဳ]]
မွဲလပါ်ဂှ် ကြဴနူ ဒျူဒျာ ဒးဒုင်ပလီုကဵုဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၆၇ တုဲ ကောန်သၟိင်မန်ၜါတၠ ဖြပိဆာဲ ကဵု ဖြစက္ကရဳ ညးမပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲဍုင်သေံ နူသၞာံ ၁၅၈၄တေအ်ဂှ် ဂွံဒှ် ညးမကဵုကသပ် ဨကရာဇ်သေံ တက်သိန် လပါ်တဲပုင် ကဵု လပါ်တဲပါဲ၊ ညးတအ် ရီုဗင်သေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူသၟဝ်တဲဗၟာရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Siamese Melting Pot|last=Roy|first=Edward|publisher=Flipside Digital Content Company Inc|year=2018|isbn=978-9814762854}}&lt;/ref&gt; အလဵုဇကု သၟိင်တက်သေန်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူသေံကြုက်ကဵုမန်၊ မိနော်ညးဂှ် ဒှ်ကောန်ဝုတ် သၟိင်တၠဂကူမန်ရ။

ကြဴနူ တၞောဝ်သၟိင်တက်သိန် မလီုအာတုဲ ဖြစက္ကရဳ ဒက်ပတန် တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳတုဲ တိုန်နန် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၈၂ ဂွံဒုင်ယၟု ရာမ ပထမ။ သၟိင်ရာမ ပထမဂှ် ဒှ်ကောန်ထံင်ဒဳ (Thongdi)၊ ထံင်ဒဳဂှ် ဒှ်ဂကူမန် တၞောဝ်ဗဳဇသၟိင်တၠ ပ္ဍဲကဵု နန်ဒျူဒျာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၃၇ ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Christopher|first=Baker|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=26 and 309}}&lt;/ref&gt; ဂၞကျာ် သၟိင်ရာမ ပထမ ဂှ် အမာရိနဒြာဂှ် ဒှ်ကောန်သေဋ္ဌဳဂကူမန် မပြံင်လုပ် ဍုင်သေံ နူကဵုဍုင်မန် နူအခိင်ကိုပ်ကၠာတေအ်ရ။ သၟိင်ရာမ ပထမ ပတန်ဍုင်ၜင်ကံက်တုဲ ဍုင်ဇၞော် နူကဵု ထောန်ဗူရဳဂှ် ပြံင်အာစွံ ပ္ဍဲၜင်ကံက်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၁၄ အခိင်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုင်ဂၠေင် ဒဴလုပ်ဍုင်သေံဂှ် ကောန်စဴညး ကောန်သၟိင်မံင်ကုတ် (ဗွဲကြဴ ဒှ်သၟိင်ရာမစတုတ္ထ)ဂှ် အလဵုဇကုညး အာဒုင်တၠုင် ဂကူမန်တအ် ပ္ဍဲပယျဵုကျာ်ပိ။ တၞောဝ်သၟိင်စက္ကရဳ မဒှ်တၞောဝ်သၟိင်သေံလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်တၞောဝ်ဗဳဇ ဂကူမန်ရ။

ကောန်မန် ပ္ဍဲဍုင်သေံတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် ပဒတဴဒၟံင် ဒေသလဒေါဝ်ဍုင်သေံ ဗီုကဵု နန်ထဗူရဳ၊ သမုတ်ပြကာန်၊ ၜင်ပေါင်။ မန်တအ်ဂှ် ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ကျာ်အခိုက်မန်အိုတ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Desakura|date=2020-05-27|title=Wat Suthatham Temple in Samut Songkhram, Thailand|url=https://stationremodel.com/2020/05/27/wat-suthatham-temple-in-samut-songkhram-thailand/|access-date=2020-08-07|website=Stationremodel|language=en}}&lt;/ref&gt; အခိင်လအ်ကၠုင် မန်ဗွဲမဂၠိုင်တအ်ဂှ် ဟီုအရေဝ်မန်ဇကု ဟွံဂွံ ဟီုဂး အရေဝ်သေံကီုလေဝ် နကဵု အခိုက်ကၞာဂှ် မင်မဲဒၟံင် တၞောဝ်ဗဳဇမန်ဇကုဖိုဟ်ကီုရ။&lt;ref&gt;[http://www.bangkokpost.com/print/928173/ Wat's the centre of Mon tradition - Bangkok Post]&lt;/ref&gt;

=== ၁၉ - ၂၀ ဗွဝ်ကၠံ ===
[[File:Mon woman, 1904.gif|thumb|ဗီုရုပ် ညးဗြဴမန် ပ္ဍဲဍုင်သေံ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၀၄|231x231px]]
ကြဴနူ ပေါဲဗတိုက် အကြာဗၟာ ကဵု အေင်္ဂလိက် မကတဵုဒှ် မဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲဗြိတိန် (အင်္ဂလိက်)ရ။ ကြဴနူ ပၞာန်အင်္ဂလိက်-ဗၟာ အလန်ဒုတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၈၅၂ တုဲ ဒေသဂကူမန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ ဗြိတိန်ပေင်င်ရ။ မန်တအ်လေဝ် ဂွံတိတ်ဗၠးၜး နူဘဝသၟဝ်ဗၟာရ။ ဘဝဂကူမန် သၟဝ်ဗၟာဂှ် ဂကူမန် မဒးဒုင်ဂမ္စိုတ် နကဵုမၞိဟ်ဂၠိုင်င် ဂၠိုင်ကဵုအလန်တုဲ ဂကူမန် ဗွဲဂမၠိုင် ဒးဒဴလုပ် ရးနိဂီုသေံ သွက်ဂွံဗၠးဘဲလမျီုရ။ ဗြိတိန် မသီကေတ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမပကဵု ညံင်ဂကူမန် ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်ဗၟာရ။ 

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၇ ဂှ် ပတၟေင် ကုတ္ၚဲပတန်ဍုင်ဟံသာဝတဳ ပ္ဍဲဂိတုမာဃ် မွဲစွေက်ဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ 

ဒေသမန် စိုပ်အာ သၟဝ်တဲ အင်္ဂလိက်တုဲ ခြာဟွံလအ် ဂကူမန်တအ် စဒစဵုဒစးကၠုင် ကဵုအင်္ဂလိက် ညးမပကဝ်လဝ်နဳတအ်ရ။ ကာလဍုင်ဗၟာ မကလိဂွံ ဍုင်သၠးၜး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂှ် ဂကူမန်တအ် အာတ်မိက် ညံင်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင်။ ဥူနု ညးမဒှ် သကိုပ်ဝန်ဇၞော်ရးနိဂီုဗၟာ ကိုပ်ကၠာအိုတ် တးပါဲ သွက်ဂွံကဵု အခေါင်ပကင်ရင်ဇကုအပိုင် ကုဂကူမန်တအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဂကူမန်တအ် စတဝ်စၞေဟ်ကၠုင် နကဵုလွဟ် နကဵု သၟဝ်ပၠတရဴ ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ နူစ သၞာံ ၁၉၆၂ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ရ။ ဗော်သဵုယှေဝ်လေစ်ဂၠံင်တရဴဗၟာ (Burma Socialist Programme Party - BSSP) ပစၟတ်သမ္တီကဵု ပိုင်ခြာကဵု [[တွဵုရးဍုင်မန်]] ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၄ ပ္ဍဲဒၞာဲဒေသ မကရေက်ပတိတ် နူကဵု ခရိုင်တၞင်သဳ ကဵု ရးဗၟာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဆက်နွံကၠုင်ဒၟံင်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ရ။

=== ၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ===
လၟုဟ် ဂကူမန်ဂှ် အပ္ဍဲ ရးနိဂီုဗၟာမ္ဂး လုပ်လၟိဟ် ဂကူကောန်ဍုင်အရင်အဓိကမွဲတုဲ ပ္ဍဲကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ဒှ်ဂကူသၟတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံမွဲရ။&lt;ref&gt;မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ကော်စ မန်ဍုင်ဗၟာ တုဲ မန် မနွံ ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံဂှ် ကော်စ ထာဲရာမာဉ် ဟွံသေင်မ္ဂး မန်ဍုင်သေံ။{{sfn|Foster|1973|page=211}}&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ngamying|first=Dusittorn|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; အတိုင် သမ္ၚေဝ်ဗဳဇ မထ္ၜးလဝ်မ္ဂး ဂကူမန် မနွံပ္ဍဲ လဒေါဝ်ရးနိဂီုသေံ ကဵု ဂကူမန်မပြံင်လုပ်မံင် ပ္ဍဲရးနိဂီု ဗွဲကြဴတအ်ဂှ် တၞောဝ်ဗဳဇကြပ်ရေင်သကအ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2020|title=Close genetic relationship between central Thai and Mon people in Thailand revealed by autosomal microsatellites|journal=Int J Legal Med|doi=10.1007/s00414-020-02290-4|last1=Srithawong|first1=Suparat|last2=Muisuk|first2=Kanha|last3=Srikummool|first3=Metawee|last4=Kampuansai|first4=Jatupol|last5=Pittayaporn|first5=Pittayawat|last6=Ruangchai|first6=Sukhum|last7=Liu|first7=Dang|last8=Kutanan|first8=Wibhu|volume=135|issue=2|pages=445–448|pmid=32281021|s2cid=215741324}}&lt;/ref&gt;

ဟိုတ်နူ ပၞာန်အပ္ဍဲဍုင် ကြဴနူ ဍုင်ဗၟာမကလိဂွံဗၠးၜး နူဗြိတိန်တုဲ ဂကူမန် နူကဵု ဒေသမုက်ပၞာန်တအ် ဗွဲမဂၠိုင် စိုပ်အာ ရးဍုင်ပထမဂမၠိုင် နူကဵု ဗဒိုပ်ညးလလဴ အကြာပယျဵုဗၟာ-သေံ ကဵု ရးနိဂီုမလေရှာတအ်ရ။ ကောန်မန် နူရးနိဂီုဗၟာ ပြံင်စိုပ်အာပဒတဴ ပ္ဍဲရးနိဂီုပံင်ကောံအမေရိကာန် (ဂကောံမၞိဟ်ဂၠိုင်အိုတ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲ တွဵုရးအေန်ဒိယာန္နာ၊ ဍုင်ဖောတ်ဝိုင်၊ ဂၠိုင်အိုတ်ဒုတိယဂှ် တွဵုရးသြဟိသြ ဍုင်အခြောန်၊ ဍုင်အဝ်သတြေလဳယာ၊ ခနေဒါ၊ နဝ်ဝေ၊ ဒိန်မက်၊ ဝှေန်လာန်၊ သွိတ်ဒေန်၊ ကေုာံ နေတာလာန်တအ်ရ။

==အရေဝ်==
{{Main|မန်}}
[[File:Myakan-inscription.jpg|alt=|thumb|210x210px|လိက်တၟအ်မန် နူကၟာမြကာန် (၁၀၈၄ - ၁၁၂ အေဒဳ)]]
အရေဝ်[[မန်]]ဂှ် ဒှ်အရေဝ် ပ္ဍဲလွာအရေဝ် မန်နိစ် (Monic) မဒှ်တၞောဝ်အရေဝ် အဝ်သတြောအေရှတိစ် (လဆောဝ် ကော်စ ဂကောံအရေဝ် မန်-ခမာ) မဒှ်အရေဝ် မကြပ် ကုအရေဝ် ဂကူ [[ညးဂူ၊ ဂကူ|ညးဂူ]] သ္ၚောဲနူဂှ်ညိမ္ဂး ကြပ်ညောန်ကဵု အရေဝ်ဘာသာခမေန် ကေုာံ ဝဳယေတ်နာမ်။ အက္ခရ် ဂကူမန်တအ် မချူဂှ် ဒှ်အက္ခရ် မစေန်ဆက်ကၠုင် နူအက္ခရ်ဗြဟ္မဳ မကၠုင်နူ အိန္ဒိယ။ အရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အရေဝ် မလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲကဵုအရေဝ်ဘာသာတြေံအိုတ်ဂမၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကဵု ဒေသဇၞော်အာရှအဂၞဲရ။ 

အရေဝ်ဘာသာ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် အရေဝ်မန်ဓလီုပါလုပ်ဒၟံင်ရ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံ (Tai Tham alphabet) ကဵု အက္ခရ်ဗၟာဂှ် လွဳစလဝ် နူကဵု အက္ခရ်မန်တြေံ။ အက္ခရ်ထာမ်သေံဂှ် စဒၟံင် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု အရေဝ်ဘာသာသေံသၟဝ်ကျာ၊ အရေဝ်ဘာသာသေံလူ၊ အရေဝ်ဘာသာခုန် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာလဴ။ အက္ခရ်ဗၟာဂှ် စကာဒၟးင် ပ္ဍဲကဵု ဘာသာဗၟာ၊ ဘာသာသေံ၊ ဘာသာကရေင်သဂဝ် ကေုာံ အရေဝ်ဘာသာတၞဟ်တအ်ရ။

လိက်သေံ (သေံဒေသလဒေါဝ် ကဵု သၠုင်ကျာ) ဂှ် ကြပ်ညောန် ကုအက္ခရ်ခမေန် ဂၠိုင်နူ အက္ခရ်မန်တုဲ မဝေါဟာရသေံ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကၠုင်နူ အရေဝ်မန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|title=A history of Thailand|last=Baker|first=Christopher|publisher=Cambridge University Press|year=2014|isbn=9781316007334|location=Melbourne, Australia|pages=3–4}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook|last=Haspelmath|first=Martin|publisher=Walter de Gruyter|year=2009|isbn=978-3110218435|pages=602}}&lt;/ref&gt; ဂကူဗၟာတအ်လေဝ် ဂၠေအ်လဝ် မဝေါဟာရမန် ဗွဲဂမၠိုင်ကီုရ၊ ဗွဲတၟေင် ဝေါဟာရ မဆေင်ကဵု ပရေင်ပကင်ရင်၊ ပရေင်ကွတ်၊ ဗွိုက်လတက်၊ စၞ ကေုာံ ပကဴဂမၠိုင်ရ။ 

အခိင်လၟုဟ်၊ အရေဝ်မန်ဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ် အရေဝ်ဂကူရးတၞံ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲကဵုဗွဝ်စှ်ော လပါ်လက်ကြဴဏအ် ဟိုတ်နူ လၟိဟ်မၞိဟ်မဟီုအရေဝ်မန် အောန်စှ်ေဒၟံင်တုဲ အရေဝ်မန်ဂှ် မဒးဒုင်ပၠုပ်လဝ် ပ္ဍဲစရင် အရေဝ်မဒးဂွိင် သွက်ဂွံကၠေအ်ကၠက် နကဵုယူနေစ်သကဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNESCO Atlas of the World's Languages in danger|url=http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-2222.html|access-date=2020-06-03|website=UNESCO}}&lt;/ref&gt;

==လၟိဟ်မၞိဟ်==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ လၟိဟ်ဂကူမန် အတိုင်စရင် သၞာံ၂၀၂၀ ဌာနဝန်ဇမၞော်ကာအပ္ဍဲဍုင် 
|-
! ရး !! ခရိုင် !! ပွိုင်ဍုင် !! လၟိဟ်မၞိဟ်ဂကူမန် !! တၟအ်ကၠံ မနွံပ္ဍဲ ပွိုင်ဍုင်ဂှ်
|-
| မန် || သဓီု || ကျာ်ထဝ် || 745 || 0.82% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_7.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်ထိုမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ၜဳကလေင် || 351 || 0.19% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_content-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ဘီးလင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || သဓီု || 6651 || 2.28% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_9.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သထုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || သဓီု || ပံင် || 87‚195 || 32.67% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_8.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ပေါင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မတ်မလီု || 55‚989 || 20.70% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_2.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မော်လမြိုင်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || တကအ်ခၟိုင် || 118‚353 || 72.00% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_4.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ချောင်းဆုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ကျာ်မြဟ် || 114‚217 || 49.41% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_5.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ကျိုက်မရောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || မုဟ်ဍုင် || 163‚370 || 86.09% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_6.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ မုဒုံမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || မတ်မလီု || ဇြပ်ဗု || 98‚061 || 59.50% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/map_1-merged.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ သံဖြူဇရပ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| မန် || ရေဝ် || ရေဝ် || 194‚638 || 69.08% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_3.pdf|title=မွန်ပြည်နယ်၊ ရေးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ဍာ်ဗု || 14‚113 || 11.27 &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/data_repotrt9-2019part-1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ရေဖြူမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ထဝါဲ || 342 || 0.24% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/dawei_state_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ထားဝယ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || (လောင်းလုံး) || 49 || 0.03% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ လောင်းလုံးမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ထဝါဲ || ကြုင်ကြုက် (သရက်ချောင်း) || 19 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content_1-merged.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ သရက်ချောင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ပုလော || 3‚902 || 2.75% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_3.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ပုလောမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || ဗိက် || 1‚301 || 0.45% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ မြိတ်မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တၞင်သဳ || 1‚072 || 0.88% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/cover_and_content-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ တနင်္သာရီမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ဗိက် || တကအ် (ကျွန်းစု) || 24 || 0.01% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_1.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကျွန်းစုမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ဘုတ်ပြင် || 1‚753 || 2.47% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content.2doc-merged_0.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ဘုတ်ပြင်းမြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| တၞင်သဳ || ကအ်သံင် || ကအ်သံင် || 5‚046 || 3.89% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/township_cover_and_content-merged_2.pdf|title=တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး၊ ကော့သောင်းမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဖာအင် || 70‚473 || 14.63% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/1_hptownship_cover_and_content-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဘားအံမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || လှိုင်ဘွဲ့ || 4‚424 || 1.55% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/2cover_hlaing_bwe_township-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ လှိုင်ဘွဲ့မြို့ မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဖာအင် || ဒဵုပသဲ (သံတောင်ကြီး) || 16 || 0.02% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/3-township_cover_and_content.2doc-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ သံတောင်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || ကအ်ကြိက် || 68‚440 || 22.65% &lt;ref&gt;{{cite web |url= http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/4cover_and_mapkky-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကော့ကရိတ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ကအ်ကြိက် || လှာဒကှ် || 45‚890 || 17.54% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/5_cover_website-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ကြာအင်းဆိပ်ကြီးမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဗြဝတဳ || 4‚698 || 3.29% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/6_mwd_town_data2020_cover-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ မြဝတီမြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ကရေင် || ဗြဝတဳ || ဘာပန် || 189 || 0.15% &lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.gad.gov.mm/sites/default/files/7_hpa-pun_township_map-merged.pdf|title=ကရင်ပြည်နယ်၊ ဖာပွန်မြို့နယ် မြို့နယ်ဒေသဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date= 30 September 2020 |website=ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးဌာန မြန်မာနိုင်ငံ |publisher= |access-date=1 August 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt;
|-
| ပံင်သီုဖအိုတ်|| ||ဂကူမန် ပ္ဍဲပိရး နွံ || '''1‚061‚321''' ||

|}

==ယေန်သၞာင်==

=== သင်္ကေတ ===
[[File:Shwedagon Crown.JPG|thumb|220px|ဗီုရုပ်ၝောအ်ကိုဋ် ဨကရာဇ်ဗြဴ တၠညးမိစောဗု၊ လၟုဟ် မနွံပ္ဍဲ V&amp;A Museum၊ ဍုင်လာန်ဒါန်၊ ရးနိဂီုအင်္ဂလာန်။]]
သင်္ကေတဂကူမန်တအ်ဂှ် ဒှ်ရုပ်[[ၜိုပ်၊ ဂစေံ|ၜိုပ်]] နကဵု ဗီုပါဠိ ကော်စ ဟံသာ မဒှ်ဂကူဒဏ္ဍာရဳ မနွံဗီုပြင် မတုပ်ကဵု အဟာန်။ ၜိုပ်ဂှ် ဗၟာတအ်ကော်စ ''hintha'' ({{lang-my|ဟင်္သာ}}, {{IPA-my|hɪ́ɰ̃θà|IPA}}) သေံကော်စ &quot;ဟောင်&quot;(หงส์)။ ၜိုပ်ဂှ် ဒှ်သင်္ကေတ တွဵုရးဍုင်မန်ကီု သီုကဵု ရးဗဂေါ မဒှ်ဍုင်မန်တြေံရ။ တုဲပၠန် ဍုင်ပက်ကြေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ မဒှ်ဒၞာဲဂကူမန် မပဒတဴဂၠိုင်ဂှ်လေဝ် သင်္ကေတဍုင်ဂှ် ရုပ်ၜိုပ်ကီုရ။ 

=== ဂဳတ ===
[[File:Kong mon គងមន or Khong mon ฆ้องมอญ.jpg|thumb|260px|ဗာတ်ကိုင်]]
[[File:Kyam at Mon Buddhist Temple Fort Wayne.jpg|thumb|210px|ကွိင်ကျာံ]]
ပ္ဍဲကဵု အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင်မန်ဂမၠိုင် လပါ်ဂဳတ၊ လမၠေဟ်၊ ဒမျေဟ်တအ်ဂှ် လမၠေဟ်/လှ်ေကလော်၊ ကွိင်ကွိုက်မ္ဂး ဗီုကဵု ကွိင်ကျာံ၊ ဗာတ်ကိုင်၊ စံင်တအ်ဂှ် ဒှ်ကပေါတ်အာဲကၟာဲ နူတမ်မူလဂကူမန်ရ။ လမၠေဟ်မွဲတအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် မလေပ်လှ်ေထ္ၜး ပ္ဍဲကဵု သဘင်၊ ပေါဲဇာတ်ဂမၠိုင်ရ။ ဂဳတအခိုက်ကၞာမန်ဂှ် နွံကဵု ကွိင်ကွိုက်ဂကူနာနာ မပ္တံကဵု ကွိင်ကျာံ၊ မံင်၊ ကလောတ်၊ စံင်၊ ဖံနာနာသာ်ရ။&lt;ref name=&quot;td&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.unesco-ichcap.org/kor/ek/inc/pdf/mon.pdf|title=Making Inventory of Craftsmanship and Performing Arts of Mon Traditional Musical Instruments|access-date=16 February 2021}}&lt;/ref&gt;

=== သဘင်ဂမၠိုင် ===
ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်မ္ဂး ဂကူမန် ညးမပဒတဴ ပ္ဍဲခရိုင်ဖြပဍေင်တအ်ဂှ် မလေပ်ကၠောန် သဘင်အတး နကဵုအခိုက်ကၞာမန် ကေုာံ ပြဝေဏဳနာနာသာ် ဗွဲတၟေင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Songkran 2020 in Thailand - Dates|url=https://rove.me/to/thailand/songkran|access-date=2019-09-04|website=rove.me|language=en}}&lt;/ref&gt;ပ္ဍဲဍုင်သေံမ္ဂး သဘင်ဗလးကထိုန် (Loi Khamod festival)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_14572|title=ปริศนาโบราณคดี : ประเพณี &quot;ลอยหะมด&quot; ของมอญหริภุญไชย คือต้นกำเนิด &quot;ลอยกระทง&quot; ในสยาม?|date=13 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/lamphun/ewt_news.php?nid=540&amp;fbclid=IwAR3MD1Wvj3ZxrIWMaLKtjK5FF_GSi8ZN5ZbXJ6ERh8bub8fgi-5aHxYe53Y|title=ประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ประจำปี 2559|date=10 November 2016|access-date=27 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG201108073719199|title=เทศบาลตำบลต้นธง จังหวัดลำพูน สืบทอดงานประเพณีลอยโขมดตำบลต้นธง ซึ่งครั้งนี้ได้จัดขึ้นเป็นครั้งที่ 6 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อเป็นการ อนุรักษ์ และสืบสานประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นให้คงอยู่สืบไป|access-date=28 February 2021|date=8 November 2020|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ပူဇဴပၟတ် (ပတိုန်ဂီု)၊&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bangkokpost.com/vdo/thailand/233393/rocket-of-mon|title=Rocket of Mon|date=23 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/phatumthani/ewt_news.php?nid=403&amp;filename=index|title=ประเพณีการจุดลูกหนู|date=1 July 2019|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt; သဘင်ဗဝ်သၟုတ်က္ၜင်၊ &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nationthailand.com/noname/30354455|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=14 September 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tatnews.org/2018/06/mon-floating-boat-festival-2018/|title=Mon Floating Boat Festival 2018|date=27 June 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thaitravelblogs.com/2018/07/mon-floating-boat-festival-2018-from-23-to-25-september-in-sangkhlaburi/|title=Mon Floating Boat Festival 2018 from 23 to 25 September in Sangkhlaburi|date=4 July 2018|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; သဘင်ကဝါ်ၜိုပ် ကေုာံ ဇၞောဝ်။&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thai-blogs.com/2011/04/14/parade-of-the-centipede-flags-and-swans/|title=Parade of the Centipede Flags and Swans|date=14 April 2011|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.m-culture.go.th/chachoengsao/ewt_news.php?nid=314&amp;filename=index|title=ประเพณีแห่ธงตะขาบ|date=11 April 2017|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thailandexhibition.com/Eat-Travel/1065|title=เที่ยวชมประเพณี แห่หงส์ ธงตะขาบ พระประแดง|date=18 April 2018|access-date=20 February 2021|language=th}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mon Cultural Festival in Thailand|url=http://www.thai-blogs.com/2008/02/09/mon-cultural-festival-in-thailand/|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://ilove8riew.com/en/event/%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%88%E0%B8%98%E0%B8%87%E0%B8%95%E0%B8%B0%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B8%9A/|title=Centipede Flag Parade|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဗွိုက်လတက် ===
[[File:Mon National Day 72 Bago.jpg|thumb|220px|သဘင်တ္ၚဲဂကူမန် မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုင်ဗဂေါ သၞာံ ၂၀၁၉ ]]
ညးဗြဴမန်တအ်ဂှ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်၊ မန်ဍုင်မန်မ္ဂး ပူလဝ် ပၞးမွဲလပါ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ်ဂှ် ကဵုတကဲ လပါ်ဂတ ကဵု လက်ကြဴ။ မန်ဍုင်သေံမ္ဂး လၜက်လဝ် လတူကအ်တုဲ တၞုင်ၜါလပါ် ကဵုတကဲစှ်ေ လပါ်ဂတမုက်။ အခိုက်လၜက်ယာတ်ဍောတ်မန် ဗီုမန်ဍုင်မန်ဂှ် နကဵု သက်သဳပုရာန် ဂွံဆဵုကေတ် ရုပ်တိ နူဒွါဝတဳ ဒဒှ်ရ ညးဗြဴမန် ခေတ်ဒွါရဝတဳတေအ်လေဝ် လ္ၜက်ယာတ်ဍောတ်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=มรดกช่างศิลป์ไทย : งานปูนปั้น|url=https://www.chatnirun.com/%e0%b8%a1%e0%b8%a3%e0%b8%94%e0%b8%81%e0%b8%8a%e0%b9%88%e0%b8%b2%e0%b8%87%e0%b8%a8%e0%b8%b4%e0%b8%a5%e0%b8%9b%e0%b9%8c%e0%b9%84%e0%b8%97%e0%b8%a2-%e0%b8%87%e0%b8%b2%e0%b8%99%e0%b8%9b%e0%b8%b9/}}&lt;/ref&gt; 

ကယျိုင်မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာဂှ် ဗိုက်ဂၠိက် ညံင်ဗီုဗၟာတုဲ မၞိဟ်တြုဟ်မန် ပ္ဍဲရးနိဂီုသေံ ဗိုက်ဗီုအခိုက်သေံ။ ကယျိုင်ဂကူမန်တအ် ထုဲနှဴအာကဵု ကယျိုင်ဂကူတၞဟ် ဟီုမာန်ရ။ 

=== စၞ ===
စၞအခိုက်မန်ဂှ် လုပ်စိုပ်ဓလီုလဝ် ဗွဲတၟေင် ပ္ဍဲကဵု စၞဗၟာ ကေုာံ စၞသေံ မဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင် ပ္ဍဲအခိင်လၟုဟ်ရ။ စၞယၟုမြဟ်ဒၟံင် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ ကေုာံ ရးနိဂီုသေံ အခိင်လၟုဟ်ဂှ် တမ်မူလဍေဟ် ကၠုင်နူမန်။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာ [[ယိုဟ်သ္ၚု]] ဗၟာမကော် (ထမနဲ)၊ ခၞံ၊ [[ပုင်အတး (ပုင်သင်္ကြာန်)]] ပ္ဍဲဍုင်သေံ။ ပ္ဍဲဍုင်သေံ၊ ညးတအ်ကော်စ ဗီုသေံ Khao chae (ข้าวแช่) မဒှ် ပုင်ဍာ်မွဲဂကူဂှ် ဒှ်စၞဗွိုင်နန် (ဝါ) စၞဨကရာဇ်ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://travel.cnn.com/bangkok/eat/khao-chae-101-811318/|title=It's khao chae season: How to eat Thailand's classic summer treat|last=Chirapongse|first=Kitty|date=2012|work=CNN|access-date=September 7, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://guide.michelin.com/en/article/features/a-guide-to-royal-thai-cuisine|title=A Guide to Royal Thai Cuisine|website=MICHELIN Guide|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt; ပုင်ဍာ်မန်ဂှ် ဗၟာတအ် ကော်စ (သင်္ကြန်ထမင်း) တုဲ ဒှ်စၞအခိုက်မစ ပ္ဍဲအခိင်အတးသင်္ကြာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mmtimes.com/special-features/234-thingyan-2017/25640-how-to-spend-long-thingyan-holidays.html|title=How to spend long Thingyan holidays|date=2017-04-07|website=The Myanmar Times|language=en|access-date=2019-09-07}}&lt;/ref&gt;

ဖရံက်က သေံမကော် ဖၠရ (Pla ra)ဂှ် ဒှ်စၞအခိုက်မန်ကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sukphisit|first=Suthon|date=9 June 2019|title=An acquired taste|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/life/social-and-lifestyle/1692012/an-acquired-taste|access-date=16 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

=== ဝေင်တြေံ ===
ဝေင်ဗွဲမဂၠိုင် မဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲရးနိဂီုဗၟာကီု သီုကဵု ရးနိဂီုသေံဂှ် ကၠုင်နူတမ်မူလမန်။ ပၞောဝ်တအ်ဂှ် ဝေင်ဟနိ/ဝေင်ဂနိ ကေုာံ ဝေင် (saba tossing game) ကဵု ဝေင်ပၞုက်ယာတ် (Mon Son Pa)ဂှ် ဒှ်ဝေင်အခိုက်မန် မၞိဟ်မဒးဂၞပ်ဂၠိုင်တုဲ နကဵု ယူနေစ်သကဝ် (UNESCO)လေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် [[အာဲကၟာဲ ယေန်သၞာင် အဝတ္ထု]] မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Intangible Cultural Heritage|url=http://www.unescobkk.org/culture/ich/children-games/games/by-research-sites/bkk/|website=UNESCO Bangkok}}&lt;/ref&gt;

== ဗီုဂမၠိုင် ==
&lt;gallery&gt;
File:Burmese Ramayana dance.jpg|A theatrical performance of the Mon dance
File:Lorchestre thaïlandais piphat mon (musée de la musique) (3771128467).jpg|Mon musical instruments
File:Mon Drum.jpg|A student playing Mon Drum in Thailand
File:Mon people girls in traditional dress.jpg|Mon girls in traditional [[folk costume]]
File:Ngapyawbaung.jpg|Mon banana pudding
File:KhaoChae.JPG|Mon inspired ''Khao Chae''
File:Htamanè.JPG|''[[Htamanè]]'' glutinous rice
File:Khao khluk kapi, Pathum Thani, 2018-04-02 (3).jpg|Mon inspired [[Khao khluk kapi|Khao Khluk Kapi]] dish
File:Khanom Chin - Thai rice noodles.JPG|''Khanom Chin'' rice noodles
File:Nga paong thohk with a spoon.jpg|''Nga baung thohk'' (steamed fish dish wrapped in banana leaves)
File:Flag of Mon State (2018).svg|[[Mon State]] flag drawn by the Burmese government, [[Hamsa (bird)|Hongsa]] (the symbol of Mon people)
File:Mon Traditional Flower-garlands.jpg|Mon Traditional Flower-garlands
File:8th Mon Youth Day at night 27-Dec-2019.jpg|Celebration of Mon Youth Day in Myanmar (2019)
File:Shwedagon Pagoda 2017.jpg|[[Shwedagon Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Photo of Zingyaik pagoda, Paung township, Mon State.jpg|[[Zinkyaik Pagoda]], An ancient Mon-style [[Stupa]] on the top of Zinkyaik Mountain, [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Chompoo-Veth-(2).jpg|Mon [[Rattanakosin]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Chomphuwek]], [[Mueang Nonthaburi District|Nonthaburi, Thailand]]
File:Nai Mueang, Mueang Lamphun District, Lamphun 51000, Thailand - panoramio.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style [[Stupa]] located at [[Wat Phra That Hariphunchai]], [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Wiang Tha Kan Compound 9.jpg|The remains of an ancient walled town of the [[Hariphunchai|Hariphunchai Kingdom]], Wiang Tha Kan, founded approximately 1,000 years ago located in [[San Pa Tong District|San Pa Tong District, Chiang Mai, Thailand.]]
File:Lampangluang1.JPG|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lampang|Lampang, Thailand]]
File:Wat_JamaDevi.jpg|Mon [[Hariphunchai]]-style architecture located in [[Lamphun|Lamphun, Thailand]]
File:Ananda-Temple-2.JPG|[[Ananda Temple]], The fusion of Mon and Indian architecture located in [[Bagan]], [[Myanmar]]
File:Kanbawzathadi_Palace_-_Bago,_Myanmar_20130219-01.jpg|Mon-style architecture located in [[Bago, Myanmar|Bago]], [[Myanmar]]
File:Shwedagon pagoda, Yangon, Myammar.jpg|Mon-style architecture located in [[Yangon|Yangoon, Myanmar]]
File:Golden Rock (28249624117).jpg|[[Kyaiktiyo Pagoda|The Golden Rock Stupa]] located in [[Mon State]], [[Myanmar]]
File:Wat Chiang Yeun chedi 2.jpg|[[Hamsa (bird)|Hongsa]] pole with Centipede flag
File:ကွာင်ကံက်တဲ.jpg
File:ကွာင်ခဝ်ဂဒဵု.jpg
File:ကွာင်ခေါ်.jpg
File:ကွာင်စုတ်ပၟတ်.jpg
File:ကွာင်တဲတၞး.jpg
File:ကွာင်ဗြာတ်.jpg
File:ကွာင်ဟကဵု.jpg
File:ကွာင်အဝေက်.jpg
File:ဒၠောံဍာ်ဗံၚ်.jpg
File:ကွာင်ကောန်န.jpg
File:သတ်တာ.jpg
&lt;/gallery&gt;

==နိဿဲ==
===Citations===
{{reflist}}

===Sources===
{{refbegin}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_1f_Bauer_MonEpigraphy.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=1|date=1991|pages=31–84}}
*{{Cite journal|first=Christian|last=Bauer|url=https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/1991/03/JSS_079_2h_Bauer_MonEpigraphyII.pdf|title=Notes on Mon Epigraphy II|journal=Journal of the Siam Society|volume=79|issue=2|date=1991|pages=61–80}}
*{{Cite book|first=Franklin|last=Huffman|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:31-84.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=31–84|chapter=Burmese Mon, Thai Mon, and Nyah Kur:a synchronic comparison}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:155-176.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990a|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=155–176|chapter=Numismatics, dialectology, and the periodization of Old Mon}}
*{{Cite book|first=David|last=Thomas|chapter-url=http://sealang.net/archives/mks/pdf/16-17:177-179.pdf|title=Mon-Khmer Studies|volume=16–17|date=1990|publisher=Summer Institute of Linguistics|isbn=9780824813437|access-date=April 6, 2021|pages=177–179|chapter=On early Monic, Vietic and Bahnaric relations}}
*{{Cite book|first=Donald|last=Swearer|chapter=Buddhism in Southeast Asia|title=The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture|editor=Joseph Kitagawa|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5LSvkQvvmAMC&amp;pg=PA130|publisher=Routledge|isbn=9780700717620|date=September 20, 2002|pages=119–142}}
*{{Cite book|first=Christian|last=Bauer|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hoDGBgAAQBAJ&amp;pg=PA14|title=Ethnic Groups Across National Boundaries in Mainland Southeast Asia|date=1990|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=9813035579|editor=Gehan Wijeyewardene|access-date=April 4, 2021|pages=14–47|chapter=Language and Ethnicity: The Mon in Burma and Thailand|doi=10.1355/9789814379366-005}}
*{{Cite book|first=Ashley|last=South|title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|date=October 3, 2002|doi=10.4324/9780203037478|publisher=Routledge; 1st edition|isbn=9780700716098}}
*{{Cite book|first=Patcharin|last=Piumsomboon|chapter=Mon people in Nakhon Ratchasima|title=Good things Korat: Korat's Diaries|volume=3|date=1982|publisher=Office of the National Culture Commission|chapter-url=http://www.koratmuseum.com/download/mon-in-korat.pdf|access-date=February 25, 2021|pages=98–105|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Dusittorn|last1=Ngamying|first2=Ying|last2=Keeratiburana|first3=Pairat|last3=Thidpad|date=2014|title=Mon Dance: Creating Standards to Continue the Performing Arts of Thai-Raman|journal=Asian Culture and History|publisher=Canadian Center of Science and Education|volume=7|issue=1|pages=29–34|doi=10.5539/ach.v7n1p29|doi-access=free}}
*{{Cite journal|first1=Patrick|last1=McCormick|first2=Mathias|last2=Jenny|title=Contact and convergence: The Mon language in Burma and Thailand|volume=42|issue=2|date=2013|pages=77–117|journal=Cahiers de Linguistique Asie Orientale|doi=10.1163/19606028-00422P01}}
*{{Cite journal|first=James A.|last=Matisoff| title=Sino-Tibetan Linguistics: Present State and Future Prospects|journal=Annual Review of Anthropology|volume=20|pages=469–504|year=1991|doi=10.1146/annurev.an.20.100191.002345}}
*{{Cite journal|first=Mathias|last=Jenny|date=2013|title=The Mon language: Recipient and donor between Burmese and Thai|journal=Journal of Language and Culture|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JLC/article/view/20286/17624|volume=31|issue=2|pages=5–33}}
*{{Cite journal|last=Foster|first=Brian|year=1973|title=Ethnic Identity of the Mons in Thailand|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1971/JSS_061_1i_Foster_EthnicIdentityOfMonsInThailand.pdf|journal=Journal of the Siam Society|volume=61|pages=203–226}}
*{{Cite journal|ref=CITEREFNuchprayoon2007 |last1=Nuchprayoon |first1=Issarang |last2=Louicharoen |first2=Chalisa |author3=Warisa Charoenvej |year=2007 |title=Glucose-6-phosphate dehydrogenase mutations in Mon and Burmese of southern Myanmar |journal=Journal of Human Genetics |volume=53 |issue=1 |pages=48–54 |doi=10.1007/s10038-007-0217-3 |pmid=18046504|s2cid=22331704 |doi-access=free }}
*{{Cite journal|last1=Stewart |first1=J. A. |year=1937 |title=The Song of the Three Mons |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies|volume=9 |issue=1 |pages=33–39  |jstor=608173 |doi=10.1017/s0041977x00070725}}
*{{Cite journal|first=Chatuporn|last=Petchaboon|title=Food in merit-making ceremonies of Thai-Mon descendants and Mon workers: A case study on food of Sao Kradong Mon community, Bang Pa-in District, Phra Nakhon Sri Ayutthaya Province|journal=Journal of Liberal Arts|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/journal-la/article/view/164044/120663|pages=35–57|volume=10|issue=2|publisher=Prince of Songkla University|date=December 30, 2018|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first1=Watusiri|last1=Jaiklang|first2=Watsaporn|last2=Arayaphan|first3=Nantawan|last3=Muangyai|url=https://so03.tci-thaijo.org/index.php/JHUMANS/article/view/213162/148155|title=Needs and Use of Learning Center and Learning Network of Mon Communities in Lamphun Province|journal=Journal of Human Sciences|volume=20|issue=2|pages=101–132|date=August 30, 2019|access-date=February 25, 2021|language=th}}
*{{Cite journal|first=Ong|last=Bunjoon|url=http://www.damrong-journal.su.ac.th/upload/pdf/102_5.pdf|title=Ban Thung-Khen: The Contemporary Mon Ethnic Community of Suphanburi|journal=Damrong Journal of the Faculty of Archaeology|pages=115–140|volume=16|issue=2|date=December 20, 2017|access-date=March 1, 2021|language=th}}
{{refend}}

==Further reading==
* {{Cite book |title=Ancient Chiang Mai |chapter=Historic Lamphun: Capital of the Mon Kingdom of Hariphunchai|volume=4|first=Andrew |last=Forbes |author2=Henley, David|year=2012|publisher=Cognoscenti Books|asin=B006J541LE }}
* {{Cite book |title=Mon Nationalism and Civil War in Burma: The Golden Sheldrake|last=South|first=Ashley|date=2013|publisher=Routledge|isbn=9781136129629}}

== Notes ==
{{notelist}}

==External links==
{{Commons category|Mon people}}
* [https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/129 Mon Art and Cultural Centre of Bang Kradi] 
* [http://www.monnews.org/ Independent Mon News Agency]
* [http://www.virtualmuseum.finearts.go.th/hariphunchai/index.php/en/ Hariphunchai National Museum]
* [https://monmusic.org/ Mon music]
* [https://web.archive.org/web/20060208093247/http://www.kaowao.org/ Kao Wao News Group]
* [http://www.albany.edu/~gb661/ The Mon Information Home Page]
* [https://web.archive.org/web/20050408203116/http://www.eumon.org/inscriptions.php Dating and Range of Mon Inscriptions]

[[Category:မနုဿဗေဒ]]</text>
      <sha1>qmcokd22mua5rmrtgfxorx0f0uqlrdf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ဒပ်ပၞာန်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3861</id>
    <revision>
      <id>33662</id>
      <parentid>32010</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:38:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32426" xml:space="preserve">{{Infobox militant organization
| name = United Wa State Army
| native_name = 佤邦联合军&lt;br&gt;ဝပြည် သွေးစည်းညီညွတ်ရေး တပ်မတော်
| native_name_lang =
| war = the [[internal conflict in Myanmar]]
| image = [[File:United Wa State Army flag.png|200px]]
| caption = Flag of the United Wa State Army
| active = {{Start date|1989|4|17|df=yes}} – present
| predecessor = {{flagicon image|Communist Party of Burma flag (1946-1969).png}} [[Communist Party of Burma]]
| leaders = [[Bao Youxiang]]&lt;br&gt;[[Wei Hsueh-kang]]
| ideology = [[Wa people|Wa nationalism]]&lt;ref name=&quot;WashingtonPost&quot; /&gt;&lt;br&gt;[[Maoism]]&lt;ref&gt;{{cite news|title=Wa State: Shanzhai Version of China Discovered in Myanmar |url=http://www.chinasmack.com/2012/videos/shanzhai-version-china-discovered-myanmar.html |access-date=20 January 2016 |work=chinaSMACK |date=31 January 2012 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| clans =
| headquarters = [[Pangkham]], Myanmar
| area =  [[Wa Self-Administered Division]]&lt;br&gt;([[Wa State]])
| size = 20,000&lt;ref name=&quot;WashingtonPost&quot; /&gt;–25,000&lt;ref name=&quot;JanesDefence&quot; /&gt;
| partof = [[United Wa State Party]]
| allies = '''State allies'''
* {{flag|Myanmar}}
** {{flagicon image|Flag of the Ministry of Defense (Myanmar).svg}} [[Tatmadaw]]
'''Non-state allies'''
* {{flagicon image|Flag of the NDAA.png}} [[National Democratic Alliance Army]]
* {{flagicon image|Flag of United Liberation Front of Asom.svg}} [[United Liberation Front of Assam]]
| opponents = '''State opponents'''
* {{flagdeco|Myanmar|1974}} [[State Peace and Development Council|Union of Myanmar]] (until 1989)
'''Non-state opponents'''
* {{flagicon image|Mong Tai Army flag.svg}} [[Mong Tai Army]] (until 1996)
* {{flagicon image|Shan State National Army.svg}} [[Shan State National Army]] (until 2005)
* {{flagicon image|SSA-S.svg}} [[Shan State Army - South]]
| battles = [[Internal conflict in Myanmar]]
| website =
}}

[[ဝှာင်:Wa_state.png|thumb|559x559px|ဒေသ သၟဝ်စၟိန်ပြမာန် ဒပ်ပၞာန်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝ (UWSA) ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၅။ ဒေသလပါ်သၠုင်ကျာဂှ် မဒှ်ဒေသဒၞာဲဂကူဝတအ် မပကင်ရင် ပ္ဍဲအခိင်တမၠာတေအ် ဟွံသေင်၊ ဆဂး မဂွံဒုင်ပအပ် ကုဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၈၉ ကြဴနူ ဒပ်ပၞာန်ဝ ပံင်ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတုဲ မဗတိုက်သီဂွံ နူကဵု ဒပ်ပၞာန်သေံဇၞော်ခေါန်သာ။]]
ဒပ်ပၞာန်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝ  ('''United Wa State Army)''' (ကြုက်: 佤邦联合军; pinyin: Wǎbāng Liánhéjūn; {{Lang-my|ဝပြည် သွေးစည်းညီညွတ်ရေး တပ်မတော်}}, {{IPA-my|wa̰ pjì θwésí ɲìɲʊʔjé taʔmədɔ̀|IPA}}), ဗွဲခမၞန် မကော်စ '''UWSA''' ဟွံသေင်မ္ဂး the ပၞာန်ဝ ဂှ် ဒှ်ဒပ်ပၞာန် သၟဝ်ဗော်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝ (United Wa State Party - UWSP) မဒှ် ဗော် မနွံအဝဵု ဍုင်ဝ (နကဵုသၞောဝ် မကော်စ ဒေသပကင်ရင်အပိုင်ဂကူဝ Wa Self-Administered Division)။ ဒပ်ပၞာန်ဝွံ ဒှ်ဒပ်ပၞာန် မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုကောန်ဂကူ ဒြဟတ် ကောန်ပၞာန် နွံဒၟံင် အကြာ 20,000–25,000၊ မပၠဒပ် နကဵု Bao Youxiang။ ဒပ်ပၞာန်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် ကြဴနူ ဒပ်ပၞာန် ဗော်ကောန်မျူနေတ်ဍုင်ဗၟာ (Communist Party of Burma - CPB) သရိုဟ်လီု ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၈၉ ဂှ်ရ။

နကဵု ဒပ်ပၞာန်ဝ လလောင်တြး ဒေသတိဍာ်ညးတအ် နကဵုယၟု &quot;ဒေသ အလဵုအသဳ ဍုင်ဝ မစၟိန်ပြမာန်ဗွဲတၟေင်&quot; ပ္ဍဲ ၁ ဇာန်နဝါရဳ ၂၀၀၉။ ဥက္ကဋ္ဌ ညးမကလိဂွံအဝဵုဍုင် မကော်ဂး (''de facto'' President) ဂှ် ဒှ် Bao Youxiang တုဲ ဒုဥက္ကဋ္ဌဂှ် ဒှ် Xiao Minliang။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://democracyforburma.wordpress.com/2011/09/29/a-united-wa-state-army-uwsa-delegation-led-by-vice-president-xiao-minliang-bao-youliang-and-zhao-guo-ang-left-panghsang-for-lashio-today/|title=A United Wa State Army (UWSA) delegation led by Vice President Xiao Minliang, Bao Youliang and Zhao Guo-ang left Panghsang for Lashio today|work=democracy for burma}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.english.panglong.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4909:wa-revamping-road-system&amp;catid=93:general&amp;Itemid=291|title=Panglong}}&lt;/ref&gt; ၜိုန်ရ နကဵုပ္ဍဲသၞောဝ် အလဵုအသဳဍုင်ဗၟာ ဟွံစၟတ်သမ္တီ ဍုင်ဗၠးၜးမွဲကီုလေဝ် နကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ပံင်တောဲ ကုဒပ်ပၞာန် နဒဒှ်မဟာမိတ် သွက်ဂွံဗတိုက် ဒပ်ပၞာန်ဂကူသေံဇၞော်တအ်၊ ဗွဲတၟေင် ကာလမဗတိုက် ကု ဒပ်ပၞာန်ဍုင်သေံ -သၠုင်ကျာ  (Shan State Army - South) ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.projectak47.com/blog-all-posts/myanmar-the-united-wa-state-armys-uncertain-future|title=The United Wa State Army's uncertain future|work=PROJECT AK-47}}&lt;/ref&gt;

ၜိုန်ရ နကဵုအဝဵုမ္ဂး ဍုင်ဝဂှ် မနွံကဵု အခေါင်ဗၠးၜး နူကဵုဍုင်ဗၟာကီုလေဝ်၊ နကဵု ဍုင်ဝဂှ် နကဵုသၞောဝ်မ္ဂး စၟတ်သမ္တီလဝ် ဍုင်ဗၟာဂှ် ဒှ်ဍုင်မနွံကဵု အဝဵုကၞောတ်အထောတ် လတူဍုင်ဝရ။ ပ္ဍဲ သၞာံ ၁၉၈၉ ဒပ်ပၞာန်ဝ ကဵု ဒပ်ပၞာန် ထ္ပက်စၟတ်တဲ ဒေါအ်ပွန်ပွောဟ်တုဲ သၞာံ ၂၀၁၃ ဂှ် ထ္ပက်စၟတ်သမ္တီ တင်လတုပ်စိုတ်ၜိုဟ်လလံရ။

== ဝင် ==
ပ္ဍဲ ၁၇ ဨပြဳ ၁၉၈၉၊ ကောန်ပၞာန်ဂကူဝတအ် ပါ်တိတ်နူ ကဵု ဗော်ကောန်မျူနေတ် ဍုင်ဗၟာတုဲ ဒက်ပ္တန် ဒပ်ပၞာန်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝ ရ။ ကောန်ပၞာန်ဂကူဝတအ် ပါ်တိတ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ကောန်မျူနေတ်လေဝ်အိုတ်အတိုင်ဂှ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite news |url = http://www.tni.org/article/twenty-years-wa-burmese-cease-fire-looks-shakier |title = Twenty Years on, the Wa-Burmese Cease-fire looks shakier |last = Kramer |first = Tom |date = April 2009 |work = Transnational Institute |access-date = 19 February 2012}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲ ၉ မေ ၁၉၈၉ ဂှ် အလဵုအသဳဍုင်ဗၟာ ထ္ပက်စၟတ်တဲ ဒေါအ်ပွန်ပွောဟ် ကုဒပ်ပၞာန်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝတုဲ ပ္ဍဲဒေသဂှ် ပဋိပက္ခပရေင်ပၞာန်လေဝ် ၜိုဟ်သြိုဟ်အာကီုရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.globaljusticecenter.net/projects/burma/ceasefirechart.pdf |title = Cease-Fire Agreements with the Junta – Women Excluded from the Process |work = Global Justice Center |access-date = 19 February 2012 }}{{dead link|date=January 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ဒပ်ပၞာန်ဝဂှ် အခိင်ကာလမဒက်ပ္တန်တေအ်ဂှ် ဆောငိလာဲ (Chao Ngi Lai) (1939–2009) ဒှ်က္ဍိုပ်သကိုပ်တုဲ ကြဴညိဂှ် ဗဴယူဇြိန် (Bao Youxiang) ဒှ်က္ဍိုပ်သကိုပ်ရ။ ဒပ်ပၞာန်ဝဂှ် မဒှ်ဒပ် မကလိဂွံ အရီုအဗင် နူကဵုဍုင်ကြုက် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်မွဲတုဲ ဒပ်ပၞာန်ဝဂှ် ကလိဂွံအရီုအဗင် ဂၠိုင်နူ အလဵုအသဳဍုင်ဗၟာဏီရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=112&amp;regionSelect=7-Eastern_Asia#, |title = UCDP Conflict Encyclopedia, Myanmar (Burma) |access-date = 29 November 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140102193918/http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=112&amp;regionSelect=7-Eastern_Asia#, |archive-date = 2 January 2014 |url-status = dead }}&lt;/ref&gt; ညးမဒှ် ဂဥုပ်ဗိုလ်ဒပ်ပၞာန်ဝဂှ် ဒှ် ဇြဴဇြံင်ဒါန် (Zhao Zhongdang)။&lt;ref name=&quot;english.panglong.org&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.english.panglong.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4602:wa-leader-uwsa-able-to-defend-itself&amp;catid=85:politics&amp;Itemid=266 |title=Shan Herald – Wa leader: UWSA able to defend itself |author=S.H.A.N. |access-date=29 November 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160508020834/http://www.english.panglong.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4602:wa-leader-uwsa-able-to-defend-itself&amp;catid=85:politics&amp;Itemid=266 |archive-date=8 May 2016 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; အံင်မျေတ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်အခေါင်ဟီုနွံရ။&lt;ref&gt;[http://www.dvb.no/news/civil-servants-return-to-wa-region-2/21735 Civil servants return to Wa region] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120430065022/http://www.dvb.no/news/civil-servants-return-to-wa-region-2/21735 |date=30 April 2012 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.burmanet.org/news/2011/05/03/democratic-voice-of-burma-uwsa-will-welcome-dialogue-%E2%80%93-ko-thet/ |title = Democratic Voice of Burma: UWSA will welcome dialogue – Ko Thet |access-date = 29 November 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20141206031639/http://www.burmanet.org/news/2011/05/03/democratic-voice-of-burma-uwsa-will-welcome-dialogue-%E2%80%93-ko-thet/ |archive-date = 6 December 2014 |url-status = dead }}&lt;/ref&gt; ညးမပါလုပ် ပ္ဍဲအရာမဒက်ပတန် ဒပ်ပၞာန်ဏအ်မွဲတၠပၠန်ဂှ် ဒှ် ဇြူဇြေန်အာဲ (Xuexian Ai)။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ညး ကေုာံ ကောယဴညး သင်မဟာငုန်ဝင် (Hsang Maha Ngeun Wiang) ဒက်ပတန် ကံင်သဳကောန်ဂကူဝ (Wa National Council - WNC) ပ္ဍဲ ၁၉၈၄။ ကောန်ဂကောံကံင်သဳဏအ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်အဓိက မၞိဟ်တိုင်ခဳ ပ္ဍဲကဵု ဒပ်ပၞာန်ဝ ၁၇၁ မနွံ ပ္ဍဲပယျဵုသေံဂှ်ရ။ ဇြူဇြေန်အာဲ ကာလမကလိဂွံအာယုက် ၇၈ ဂှ်စုတိအာ ပ္ဍဲမာန္တလေ ပ္ဍဲ ၂၉ အံက်တဝ်ဗါ ၂၀၁၁။&lt;ref&gt;[http://www.chiangraitimes.com/news/3659.html Chiangrai Times] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20130325095810/http://www.chiangraitimes.com/news/3659.html |date=25 March 2013 }}&lt;/ref&gt; သကိုပ်ရုင်ဗစာလတူ ဂကူဝ (Wa Supreme Court Chief) ဂှ် ဒှ်ဇြဴဂေါ (Zhao Guo)။ &lt;ref&gt;[http://www.irrawaddy.org/archives/20470 The Irrawaddy Archives] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20130814200521/http://www.irrawaddy.org/archives/20470 |date=14 August 2013 }}&lt;/ref&gt; သကိုပ်ဌာနဆက်ဆောံကာမ္ၚးဍုင် (Deputy Chief of External Relationship Department) ဂှ် ဒှ်သုန်ခုန် (Sun Khun)။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.burmanet.org/news/2012/04/17/dvb-united-wa-state-army-mark-anniversary-%E2%80%93-nang-mya-nadi/ |title = DVB: United Wa State Army mark anniversary – Nang Mya Nadi |access-date = 29 November 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20141206031318/http://www.burmanet.org/news/2012/04/17/dvb-united-wa-state-army-mark-anniversary-%E2%80%93-nang-mya-nadi/ |archive-date = 6 December 2014 |url-status = dead }}&lt;/ref&gt;

စဵုကဵု ၁၉၉၆ ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဝ ပါလုပ် ကရောမ်ဒပ်ပၞာန်ဍုင်ဗၟာ ပ္ဍဲအရာမဗတိုက် ကုဒပ်ပၞာန်သေံမုင်တာဲ (Mong Tai Army) မဒှ်ဒပ်ပၞာန် သၟဝ်သၟိင်ဘိင် ခေါန်သာ ရ။ ပ္ဍဲကဵုအခိင်ဏအ်ရ ဒပ်ပၞာန်ဝတအ် သီဂွံတိဍာ်သေံ မကြပ်ကဵု ပယျဵုရးနိဂီုသေံ။ ပ္ဍဲပေါဲဗတိုက်ဂှ်တုဲ ဒေသတိဍာ်ဒပ်ပၞာန်ဝဂှ် ဒှ်အာၜါဒၞာဲ၊ မွဲဒၞာဲဂှ် ဒၞာဲဂကူညးတအ် မပဒတဴ ဗွဲမဂၠိုင် (လပါ်သၟဝ်ကျာ) ပ္ဍဲပယျဵုရးနိဂီုကြုက် ကဵု လပါ်သၠုင်ကျာ ဗဒါဲ ပယျဵုရးနိဂီုသေံ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.english.panglong.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=5430:wa-will-not-budge-from-thai-border-areas&amp;catid=86:war&amp;Itemid=284 |title = Wa will not budge from Thai border areas |author = S.H.A.N. |access-date = 29 November 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20141204232130/http://www.english.panglong.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=5430:wa-will-not-budge-from-thai-border-areas&amp;catid=86:war&amp;Itemid=284 |archive-date = 4 December 2014 |url-status = dead }}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲ ဂိတုသြဂုတ် ၂၀၀၉ ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဝ ပါလုပ် ကရောမ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ပ္ဍဲအရာ မဗတိုက်ဒပ်ပၞာန်ကဝ်ကာန် (Kokang)ရ။ ကြဴနူ ဒေါအ်ပွန်ပွောဟ်တုဲ ပွိုင် ၂၀ သၞာံဂှ် ဒှ်လဝ် ပရေင်ပန်ပှ်ောဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲကဵုဒေသဂှ်ရ။&lt;ref name=&quot;WashingtonPost&quot; /&gt;

=== မပါလုပ် ပ္ဍဲကမၠောန်သွံရာန် ဂဥုဲၜူမာဲ ===
မကလိဂွံ ဒေါအ်ပွန်ပွောဟ် ကုဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ဒှ်အရာမဖန်ကဵု ညံင်ဂဥုဲၜူမာဲ နူဒေသဝ ညံင်ဂွံဗစိုပ် ရးနိဂီုသေံ ကဵု ရးနိဂီုလဴ ဗွဲမလောဲသွာရ။&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.theatlantic.com/international/archive/2012/02/as-burma-reforms-its-narcotics-trade-might-be-worsening/253279/ |title = As Burma Reforms, Its Narcotics Trade Might Be Worsening |date = 18 February 2012 |work=The Atlantic |access-date = 19 February 2012}}&lt;/ref&gt;

ပ္ဍဲဂိတုသြဂုတ် ၁၉၉၀ ဂှ် နကဵုအလဵုအသဳ ဖန်ဇန် အစဳအဇန် မဂွံဖအိုတ် ဂဥုဲၜူမာဲ နူကဵု ဍုင်ဝ။&lt;ref name=&quot;fenghuang&quot;&gt;[http://news.ifeng.com/mainland/200706/0626_17_142585_2.shtml The military created by drug]&lt;/ref&gt; အတိုင်လဟီု နူကဵုမသၟာန် Bao Youyi (ကော်စဒၟံင် Bao Youyu) ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၄ မ္ဂး သွက်ဂွံပဒေါအ်ကၠောန် ကမၠောန်သွံရာန် ဂဥုဲၜူမာဲဂှ် နကဵုအလဵုအသဳကြုက် နွံပၟိက် အာတ်မိက်ကၠုင်ရ။ က္ဍိုပ်သကိုပ်ဂကူဝ Bao Youxiang ကဵု Zhao Nyi-Lai အာဇရေင် ဍုင်ကြုက်တုဲ ထ္ပက်စၟတ်တဲ လိက်ကသုက်မွဲ ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ဂှ် ချူလဝ် &quot;ဂဥုဲၜူမာဲလဵုလေဝ် နူကဵုဍုင်ဝဂှ် တိတ်အာ ဍုင်သအာင် ဟွံဂွံ၊ ဂဥုဲၜူမာဲလဵုလေဝ် နူကဵုဍုင်ဝဂှ် လုပ်အာ ဍုင်ကြုက် ဟွံဂွံ၊ ဂဥုဲၜူမာဲလဵုလေဝ် နူကဵုဍုင်ဝ လုပ်အာ ဒေသဒၞာဲအလဵုအသဳဍုင်ဗၟာပကင်ရင် ဟွံဂွံ။&quot;&lt;ref&gt;[http://digest.creaders.net/articleViewer.php?atid=203629&amp;id=203629 ''China's dangerous neighbor''] [[Phoenix Television|Phoenix Weekly]] 2003&lt;/ref&gt; ဆဂး ပ္ဍဲလိက်ကသုက်ဂှ် ဟွံဟီုလဝ် နကဵုဍုင်ဝ ကၠောန်သွံ ဂဥုဲၜူမာဲ ဟွံဂွံ ရ။

သၞာံ ၁၉၉၇ ဂှ် နကဵု ဗော်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝ လလောင်တြး ပ္ဍဲသၞောဝ် ဒဒှ်ရ သၞာံ ၂၀၀၅ မ္ဂး ဍုင်ဝဂှ် သ္ဒးဒှ် ဍုင်မသက္ကုဂဥုဲၜူမာဲရ။&lt;ref name=&quot;fenghuang&quot;/&gt; နကဵု အရီုအဗင် နူကဵု ကုလသမဂ္ဂ ကေုာံ အလဵုအသဳကြုက်တုဲ တိဒၞာဲမတဵုတၞံဘိင် ပ္ဍဲဍုင်ဝ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် တဵုလွဳစုတ် တၞံခၜိုတ် ကေုာံ တၞံလက်ဖက်ရ။ ဆဂး မ္ၚးဍုင်ဝဂှ် တဵုဒၟံင် တၞံဘိင် သွက်ဂွံပတိတ်ပကဴ နွံဒၟံင်ဖိုဟ်ရ။&lt;ref name='TNI'&gt;[https://www.tni.org/files/download/brief33.pdf China’s Opium Substitution Policy in Burma and Laos - TransNational Institute&lt;!--https://www.tni.org/files/download/Chinese%20Version%20of%20China%27s%20Opium%20Substitution%20Policy%20in%20Burma%20and%20Laos.pdf--&gt;]&lt;/ref&gt;

== ပရေင်ဇၞော်မောဝ် ==
ဒပ်ပၞာန်ညဳသၟဟ်ဍုင်ဝဂှ် ပ္ဍဲဒေသ အကြာပယျဵုသေံ-ဗၟာဂှ် နွံ မသုန် တမ်ဒပ် - 
# တမ်ဒပ် ၇၇၈ သကိုပ်တမ်ဒပ် တမာန် (Ta Marn)
# တမ်ဒပ် ၇၇၂ သကိုပ်တမ်ဒပ် တသံင် (Ta Hsong)
# တမ်ဒပ် ၇၇၅ သကိုပ်တမ်ဒပ် ယင်ဂေါယံင် (Yang Guojong)
# တမ်ဒပ် ၂၄၈ သကိုပ်တမ်ဒပ် တသင် (Ta Hsang) 
# တမ်ဒပ် ၅၁၈ သကိုပ်တမ်ဒပ် လဳသာမ်နာဗ် (Li Hsarm-nab)။

ပ္ဍဲလပါ်ဒေသ အကြာပယျဵုကြုက်-ဗမာဂှ် နွံ ပိ တမ်ဒပ် -

# တမ်ဒပ် ၃၁၈  
# တမ်ဒပ် ၄၁၈  
# တမ်ဒပ် ၄၆၈။ 
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.shanland.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=2610:transfer-of-wa-commander-raises-questions&amp;catid=85:politics&amp;Itemid=266|title=Transfer of Wa commander raises questions|publisher=[[Shan Herald News Agency|S.H.A.N.]], 9 June 2009|access-date=12 June 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20100809035348/http://www.shanland.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=2610:transfer-of-wa-commander-raises-questions&amp;catid=85:politics&amp;Itemid=266|archive-date=9 August 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ဒပ်ပၞာန်ဝဂှ် ကောန်ပၞာန် နွံ ၃၀,၀၀၀ တုဲ ကောန်ဒပ်အရန် နွံ ၁၀,၀၀၀။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www2.irrawaddy.org/article.php?art_id=22013 |title=Irrawaddy |access-date=29 November 2014}}&lt;/ref&gt; ပၞောဝ်ကဵု ဒပ်မဒေါအ်လဝ် ပန်ပှ်ော ကုအလဵုအသဳဗၟာမ္ဂး ဒှ်ဒပ် ဒြဟတ်ဇၞော်အိုတ်တုဲ ကောန်ပၞာန်မွဲမ္ဂး ကလိဂွံ သြန်ဂိတု မွဲဂိတု လှုဲကြုက် ၆၀ ယာန် (US$7.5)ဓဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.english.panglong.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4898:united-wa-state-army-uwsa-payroll-still-going-communist-way&amp;catid=93:general&amp;Itemid=291 |title=United Wa State Army (UWSA) payroll still going Communist way |author=S.H.A.N. |access-date=29 November 2014}}&lt;/ref&gt; ဒပ်ပၞာန်ဝ ဒှ်ပေါဲဗတိုက် ကုဒပ်ပၞာန်ဍုင်သေံ ပ္ဍဲဂိတုမာတ်-မေ ၂၀၀၂။&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.nationmultimedia.com/opinion/Talk-of-reopened-border-stirs-bad-memories-for-arm-30189119.html |title = Talk of reopened border stirs bad memories for army |date=27 August 2012 |work = The Nation |access-date=29 November 2014}}&lt;/ref&gt;

=== လွဟ် ===
အတိုင် ''[[Jane's Intelligence Review]]'' မပ္တိတ်လဝ် ပ္ဍဲဂိတုဨပြဳ ၂၀၀၈ မ္ဂး ဍုင်ကြုက်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲ ပၞာန်ဝ မကလိဂွံ လွဟ်အဓိကတုဲ နူကဵု ဗွဝ်ဖျာကမၠတ် ပ္ဍဲအာရှအဂၞဲဂှ်လေဝ် ညးတအ် ကလိဂွံလွဟ်နွံကီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web |url = http://www.indianexpress.com/story/312894.html |author = Pubby, Manu|title = China emerging as main source of arms to N-E rebels: Jane's Review |work = Indianexpress|access-date= 8 June 2008}}&lt;/ref&gt; လ ိက်ဒုင်စဳရေင်''Jane''' ပ္ဍဲ ဂိတုဒဳဇြေန်ဗါ ၂၀၀၈ ဗၟံက်ထ္ၜးလဝ် ဒဒှ်ရ ဒပ်ဝတအ် နူကဵု ကမၠောန်ဗၞိက် လွဟ် ကေုာံ ဂဥုဲၜူမာဲဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လွဟ် သွက်သြန်လုပ်။ ညးတအ် စကၠောန်ပတိတ် လွဟ်ဍောတ်တ် ဗီုကဵု AK 47 တအ်ရ။&lt;ref name=&quot;lw&quot;&gt;{{cite magazine |url=http://www2.irrawaddy.org/article.php?art_id=14804 |author=Lawi Weng |title=AK-47s – Made in Wa State|magazine=[[The Irrawaddy]] |date= 16 December 2008 |access-date=22 December 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |url = http://www2.irrawaddy.org/article.php?art_id=14829|author=Lawi Weng |title = Armed Insurgents in Burma Face Shortage of Ammunition |publisher=[[The Irrawaddy]] 22 December 2008 |access-date = 22 December 2008}}&lt;/ref&gt;

လိက်ဒုင်စဳရေင် သၞာံ ၂၀၀၁ ဗၟံက်ထ္ၜး ဒဒှ်ရ ဒပ်ဝတအ် ကၠောန်ရုင်စက် မကၠောန်ပ္တိဟ် လွဟ်ဇၞော် [[HN-5]]N [[Surface-to-air missile]] (SAMs) နူ ကြုက် ရုင်ကမၠောန်ဂှ် နွံလပါ်ပယျဵုသေံ။ ရုင်ကမၠောန်ဂှ် ကောန်ကမၠောန် နွံအကြာ ၄၀- ၅၀။&lt;ref&gt;{{Cite web |url = http://www.janes.com/security/international_security/news/jdw/jdw010328_2_n.shtml |first= Anthony |last= Davis |title=Myanmar heat turned up with SAMs from China |publisher=[[Jane's Information Group]]|date=28 March 2001|access-date=5 March 2009}} {{Dead link|date=October 2010|bot=H3llBot}}&lt;/ref&gt; In November 2014, Janes further reported that the UWSA have acquired the [[FN-6]] [[Surface-to-air missile]] to supplant the [[HN-5]]N in service,&lt;ref&gt;{{Cite web |url = http://www.janes.com/article/45910/uwsa-fielding-chinese-fn-6-manpads |first= Anthony|last= Davis |title=UWSA fielding Chinese FN-6 MANPADS |publisher=[[Jane's Information Group]]|date=18 November 2014|access-date=23 November 2014}}&lt;/ref&gt; which was promptly denied by the UWSA.&lt;ref&gt;{{Cite web |url = http://www.irrawaddy.org/burma/united-wa-state-army-denies-anti-aircraft-purchase.html |title=United Wa State Army Denies Anti-Aircraft Purchase |publisher=[[The Irrawaday]] |date=20 November 2014 |access-date=23 November 2014}}&lt;/ref&gt; It is also the middleman between Chinese arms manufacturers and other insurgent groups in Myanmar.&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://asiancorrespondent.com/93164/can-burma-influence-wa-army-to-abide-by-its-constitution/ |title=Asian Correspondent |access-date=29 November 2014}}&lt;/ref&gt; By 2012, Chinese support had increased to the point of supplying armoured vehicles such as the 6&amp;nbsp;×&amp;nbsp;6 PTL-02 assault gun being sighted in [[Pangkham]].&lt;ref&gt;{{cite web |url = http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2013/01/mil-130125-voa05.htm |title=With Burma in Mind, China Quietly Supports Wa Rebels. |author=John Pike |access-date=29 November 2014}}&lt;/ref&gt;

On 29 April 2013, Janes IHS reported that several [[Mil Mi-17]] helicopters armed with TY-90 air-to-air missiles were supplied to UWSA by China.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20140425180018/www.janes.com/article/12159/china-sends-armed-helicopters-to-myanmar-separatists&lt;/ref&gt; The allegations were dismissed by China, [[Royal Thai Armed Forces|Thai military]] sources, other Myanmar ethnic sources and the UWSA themselves.&lt;ref&gt;{{cite news |title = After Chinese Arms Allegations, UWSA Shows Off 'Thai' Military Hardware |url = http://www.irrawaddy.org/archives/34538|access-date=14 May 2013 |newspaper=The Irrawaddy|date=14 May 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title = Doubts cast on Wa helicopter rumors |url = http://www.mizzima.com/news/ethnic-issues/9562-doubts-cast-on-wa-helicopter-rumors |access-date = 20 June 2013 |newspaper = Mizzima News |date = 20 June 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130620101019/http://mizzima.com/news/ethnic-issues/9562-doubts-cast-on-wa-helicopter-rumors |archive-date = 20 June 2013 |url-status = dead }}&lt;/ref&gt; In 2015 IHS Jane's reported that UWSA members had been photographed training with Chinese Type 96 122&amp;nbsp;mm howitzers and HJ-8 ATGMs.&lt;ref name=&quot;JanesDefence&quot; /&gt;

== Territory ==
The towns of [[Pangkham]] and [[Mong Pawk]] are within the area of this special region.&lt;ref name=&quot;pac&quot; /&gt; The UWSA negotiated a [[cease-fire]] agreement with the [[Tatmadaw|Burmese military]] in the 1990s, and currently backs a [[counterinsurgency]] strategy of the [[Tatmadaw|Myanmar Army]] against the [[Shan State Army-South]] (SSA-S).&lt;ref name=&quot;lw&quot; /&gt; The UWSA defied the [[State Peace and Development Council|military regime]]'s recent demand to disarm and participate in the 2010 [[elections]], and instead proposed to declare the territory under their control as a special [[autonomous]] region.&lt;ref&gt;{{Cite web |url = http://www2.irrawaddy.org/highlight.php?art_id=14874 |author=Lawi Weng |title = UWSP Proposes Wa Autonomous Region |publisher=[[The Irrawaddy]] magazine, 5 January 2009 |access-date=5 January 2009}}&lt;/ref&gt;

According to 2008 constitution, six townships are designated as the [[Wa Self-Administered Division]]. Those are [[Mongmao]], [[Pangwaun Township|Pangwaun]], [[Namphan Township|Namphan]], [[Pangkham]] (Pangsang), [[Hopang]] and [[Matman Township]]. Although [[Mong Pawk]] is not part of it, but part of [[Mong Yang Township]], the UWSA was strongly against to give away that area from its control because it serves as a link with its ally, the [[National Democratic Alliance Army]] (NDAA) in [[Mong La Township|Mongla]]. Hopang and Matman are not under UWSA control.&lt;ref name=&quot;english.panglong.org&quot;/&gt; UWSA announced its territory as Wa State Government Special Administrative Region in January 2009.&lt;ref&gt;[http://www.mizzima.com/news/inside-burma/7521-powerful-wa-army-considers-becoming-peoples-militia-force.html Mizzima] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120713114655/http://www.mizzima.com/news/inside-burma/7521-powerful-wa-army-considers-becoming-peoples-militia-force.html |date=13 July 2012 }}&lt;/ref&gt;


== ဗီုရုပ်ဂမၠိုင် ==
 {{Gallery
| title = UWSP/UWSA
| width = 160 | height = 170
| align = center
| File:Bao Youxiang UWSA chief.jpg
 | alt1 = Bao Youxiang UWSA chief
 | Bao Youxiang UWSA chief
| File:UWSA female soldiers stand at attention during ceremonies.jpg
 | alt2 = UWSA female soldiers stand at attention during ceremonies
 | UWSA female soldiers stand at attention during ceremonies
| File:UWSA soldiers stand at attention during ceremonies.jpg
 | alt3 = UWSA soldiers stand at attention during ceremonies
 | UWSA soldiers stand at attention during ceremonies
}}
== နိဿဲ ==

=== Citations ===
 

=== ပြကိုဟ် ===

* &quot;U.S. Links 11 Individuals, 16 Companies to Burma Drug Syndicate.&quot; Distributed by the Bureau of International Information Programs, US Department of State. 4 November 2005.
* Jack Picone. &quot;A Gentler War on Drugs.&quot; Utne, September–October 2005, pp.&amp;nbsp;68–71; originally in [http://www.colorsmagazine.com/ Colors] magazine (Winter 2004–05)

== လေန်မ္ၚး ==

* [https://web.archive.org/web/20100923052206/http://geopium.org/Photos/Thailand2006/Photos-Thailand-2006-Thai-Burma-Border.htm Photos of United Wa State Army (UWSA) and Shan State Army-South (SSA-S) military outposts along the border of Thailand, Chiang Rai province] ''Geopium.org''
* [https://web.archive.org/web/20090713012213/http://www.myanmar-narcotic.net/drug/Wa-region/ Foreign diplomats continue Wa region visit: photo of Bao You-Xiang] ''Myanmar-narcotic.net''
* [http://burmese.dvb.no/wp-content/uploads/2012/08/u-aung-myint-300x250.png Photo of Aung Myint] ''http://burmese.dvb.no/archives/29249''{{Dead link|date=July 2016|fix-attempted=yes}}
* [https://web.archive.org/web/20090211194930/http://www.treas.gov/press/releases/reports/linkdata%20%20document.pdf WEI Hsueh Kang, United Wa State Army, Financial Network]  US Treasury Office of Foreign Assets Control, November 2008
* [http://www.time.com/time/asia/covers/1101021216/map.html The Wa Nation] ''TIME Asia'', 16 December 2002
* [http://www.time.com/time/asia/covers/1101021216/drugkings.html Burma's Drug Kings] ''TIME Asia'', 16 December 2002
* [http://www2.irrawaddy.org/article.php?art_id=15583 Photo: UWSA on parade at Panghsang] ''The Irrawaddy'', 4 May 2009
* [https://web.archive.org/web/20170930175531/http://www.kachinnews.com/news/1851-uwsa-supports-kias-military-response-to-burmese-army.html Photo of Bao Youxiang]
* [https://archive.is/20130415133109/http://www.english.panglong.org/images/stories/newspictures/2012/dec/xiao-minliang.jpg Photo of Xiao MinLiang]
* [https://web.archive.org/web/20150402094847/http://www.taigress.info/politics/p_25.html Photo of United Wa State Army camp]
* [https://www.youtube.com/watch?v=7GrJEPHwbI0 Christian Ministers are Abused by Wa Army (UWSA)]
* [https://web.archive.org/web/20170919234621/http://www.chiangraitimes.com/myanmar-army-ma-and-united-wa-state-army-uwsa-engage-in-dangerous-maneuvers-near-chiang-rai.html Myanmar Army (MA) and United Wa State Army (UWSA) Engage in Dangerous Maneuvers Near Chiang Rai]
[[ကဏ္ဍ:BEHM]]
[[ကဏ္ဍ:ဂကောံလွပ်လွဟ်]]</text>
      <sha1>2ge8o0ygxqwj14xsjbgvzqy0kxs2emf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>အခိုက်ကၞာမန်</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4590</id>
    <revision>
      <id>33642</id>
      <parentid>33624</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T12:11:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>သ္ဍိုက်ဆာန်မန်</username>
        <id>2569</id>
      </contributor>
      <comment>/* ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="288532" xml:space="preserve">ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်
လိခ်အုပ်မၞုံယၟု (အခိုက်ကၞာမန်)
သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၉−သၞာံ၊ ဂိတုဘတ်။

=ဂလာန်တၚ်ဂုဏ်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ လိခ်အုပ် အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ တက်ပတိတ်တုဲ တရးဏာနကဵုတွဵုရးမန်−ရးဗၟာဂွံမာန်အာ ခေတ်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵု သွက်ကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်လေဝ် ဟီုဂးစဂွံရ။ မွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂကောံကမ်မတဳလိခ်ပတ်ေယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵုကီု ဟီုဂးစဂွံရ။ ကမၠောန်ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယောန်သၞာၚ်မန်ရ၊ ပ္ဍဲကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပါ်စွံလဝ် ဆာပ်ကမ်မတဳ  (ဂကောံဍောတ်) ပိရ။ မုခ်ဂၞန်မွဲ− ၊ သွက်ဂွံဗ္တောန်လိခ်ပတ်၊ သွက်ဂွံတက်ပတိတ်လိခ်ဗွဟ်မန်၊ လိခ်ပတ်မန်တံဂှ်၊ ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ရ။ မုခ်ဂၞန်ၜါ− သွက်ဂွံတိၚ်တိုက်လှ်ေဒယှ်ေတံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳအနုသုခုမရ။ မုခ်ဂၞန်ပိ− သွက်ဂွံဗက်စ အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ သွက်ဂွံဗၟံက်ဂတဝ်တိုန် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ ပွမဟီုအရေဝ်ဝေါဟာမန်၊ ဗွိုက်လ္တက်မန်တံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ပါ်စွံလဝ်ပိဂကောံရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဒှ် လိခ်မူ−လိက်အုပ် အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳအခိုက်ကၞာဂှ် ကေတ်တာလျိုၚ်ရ၊ ဗွဲကိုပ်သက္ကရာဇ် အၚ်္ဂလိက် ၁၉၇၃−တေံ၊ နူကမ်မတဳဇၞော်ဏံ အာတ်ဏာလိခ်ပတ်မူလ ပ္ဍဲဌာန်အ္စာကဝိမန်တံရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ဗွဲမစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တေံ အ္စာကဝိတံချူပလံၚ်နၚ်လိခ်တမ်ဂှ်ရ၊ ဂွံလိခ်တမ်တံဂှ်တုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာဂှ် စဳရေၚ်ပ္ကောံတုဲ ဗှ်အိုတ်ရ။ ဒၞာဲဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ဒါန်တုဲ ဒၞာဲဟွံမွဲတံဂှ် အာသၟာန်သၟုက်ဋ္ဌာန်တၠဂုဏ်အ္စာတၠဳပိုန်တံလေဝ်ကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော် ညးမတဳပရောပရာအခိုက်ကၞာပြဝေဏဳဂကူမန်တံအိုတ်ရ။ တုဲအိုတ်မ္ဂး နူဆာပ်ကမ်မတဳဏဳ စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ တက်ပတိတ်နကဵုလိခ်သၠုပၠုယ်ရ။


လိခ်သၠပၠုယ်နကဵုတဲဂှ် ပလံၚ်ဏာဋ္ဌာန်အ္စာချူလိခ်မူလ အ္စာကဝိတံကီု၊ ဋ္ဌာန်တၠဳပိုန်သၚ်ခမဳတံကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော်တံကီုရ၊ သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ် သွက်ဟွံမှာရဴ ဟၟဲသက်က်ဂှ် ရန်တၟံကေတ်ရ။ ညးတံရံၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ ပလံၚ်နၚ်ဋ္ဌာန်ကမ်မတဳပိုဲပၠန်ရ။ နကဵုလိခ်မူစၟဳစၟတ်ထပ်ကဵုထပ် ရုဲစှ်တုဲ ကၠောန်ဇန်ချူကှ်ေပၠန်ရ၊ နနဲဝွံ ဍိုက်ပေၚ်ကီုခယကေတ်တုဲ၊ သွက်ဂွံတက်ပ္တိတ်နကဵုစက်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညးတၠအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။


နူတွဵုရးဍုၚ်မန် ညးတံစၟဳစၟတ်အခိၚ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ ညးတၠအလဵုအသဳဍုၚ်လ္ဂုၚ်စၟဳစၟတ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ နကဵုကမ်မတဳဏံသြန်ဟွံဍိုက်ပေၚ်လေဝ်ကီု လံဒၟံၚ်စဵုကဵုအခိၚ်ဏံရ၊ လိခ်အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပတိတ်ဇြဟတ်ဂိုတ်ဂစာန်လဝ်ကီုရ၊ ဍိုက်ပေၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံစှ်ေလဝ်စိုတ်ဏီတုဲ၊ ဟွံဍိုက်ပေၚ်− ဟွံရုမ်ဂပ်ဟွံမှာရဴဏီဂှ် နကဵုကမ်မတဳဏံ ဒုၚ်လဝ်တဲရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိုက်ကၞာ ပြေဝေဏဳပိုဲမန် သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ်အာ ဗွဲဂတတေံဂှ် ပ္ဍဲလိခ်ဝွံ ဒၞာဲမှာရဴဒၞာဲဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ ကဵုနၚ်ကသပ်ဂၞန်ဗွဲမပြဟ်ညိဂှ် ဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။ ကောန်ဂကမန် အ္စာဗှ်လိခ်တံ စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ နကဵုအလန်ဒုတိယ တတိယပ္တိတ်မ္ဂး ဍိုက်ပေၚ်အာမာန်ရောၚ် ပတှ်ေဒၟံၚ်ရ။


ဗွဲလက်ကရဴအိုတ် နကဵုနိဂီု သွက်လိခ်အုပ်ဝွံ ဂွံတိတ်အာမာန်ဂှ် ပပ္တံနူကဵုကောန်ဂကောံ ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ်ကီု အ္စာကဝိညးမချူလိခ်တမ်လေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုကသပ်ဂၞန်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠဳပိုန်သၚ် ခမဳလေဝ်ကီု၊ မၞိဟ်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်တံလေဝ်ကီု၊ သွက်ဂွံတက်လိခ်ဝွံ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်ကမၠောန်လေဝ်ကီု၊ ညးမဇန်လိခ် ညးမတက်လိခ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးအလဵုအသဳတံလေဝ်ကီု၊ စၞးကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဏံ အဲညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု တၚ်ဏာဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ။


'''(နာဲမိုၚ်တဝ်)−−−ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=ဥယျောဇဉ်=

ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဝွံ သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ဟွံဒှ်ဟွံမံၚ်မ္ဒးယိုက်ဂၠၚ်ဏာ ကဵုအဓိကတာလျိုၚ်ဂှ် ကောန်မန် ပွမလေပ်လိခ်မန်၊ အရေဝ်မန်ကီု ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ကီု၊ အစေန်အဆက် အနုသုခုမမန်တံ ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ မြိမြန်မၚ်မွဲအာဂှ်ကီု၊ သ္ပတိုၚ်တမ်ဒေါဝ်တုဲ မ္ဒးပံက်ဗဒှ်လဝ် ဂကောံဏံရောၚ်မဒှ်ရ ။


ပဟိုတ်တာလျိုၚ်နွံသာ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံမြိမြန်ကလုတ်ပ္တိုန် ဗပေၚ်ကဵုမာန်ဂှ် ဟွံသ္ဂုတ်ကဵုပကီုလွဳဟေၚ်၊ ဆၜိုတ်ဂွံအခိၚ် အခေါၚ်အဝဵုတံဂှ် ဂိုတ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်လွဳဆာဲမံၚ်ရ၊ အတိုၚ်ရန်တၟံလဝ်ပိသာ် ဗွဲလ္တူတေံဝွံရ၊ တန်ဗ္တောန်လိခ်ပတ် အရေဝ်၊ တန်ဗ္တောန် ယေန်သၞာၚ် အစေန်အဆက် အနုသုခုမတံ ချေံဗ္တောန်ကဵုတုဲ၊ မွဲအဆက်ဓဝ်ဟေၚ်၊ သွက်ဂွံသီဒက်စဵုဒၞာမၚ်မွဲအာ အခိုက်ကၞာမန်တံကီု၊ သွက်ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတဂမၠိုၚ်၊ သ္ဂောံနိဿဲလ္ၚတ်ဒ္ဂေတ်ဗက်အာမာန်ဂှ် လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မ္ဒးပကီုလွဳဗၟံက်ပ္တိတ်ရောၚ်။


ပ္ဍဲမဗၟံက်ပ္တိတ် ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံလေဝ် ပဟိုတ်ကဵုမန်တၠပညာဂမၠိုၚ် ကေုာံ ညးအာယုက်ဇၞော်မန်၊ မိမနော်နာဲတံ ကဵုအရီုအဗၚ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဟေၚ်၊ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မဂွံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ဂှ် ပတန်စၟတ် သ္ပသမ္တီလဝ်တုဲဒှ်ရောၚ် မိက်ဂွံဟီုပျးကဵုရ ။


ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ပွံမကၠောန်ထေက် ဟွံယောၚ်ဗွဲစၟတ် မ္ဒးကၠောန်အာ ပ္ဍဲကဵုတာလျိုၚ်ပိသာ်ဏံဂှ် သွက်ဂွံပကောံပ္တိတ်ဏာ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်မာန်ဂှ် မိပ်ဂြိုၚ်ဂွံဇြဟတ် အိုဟ်တၟိုဟ်ဇြုၚ်ကေဝ်တဴဗွဲမလောန်ရ- အလုံကောန်ဂကူမန် အခိုက်ကၞာမန်ဂမၠိုၚ် တၠုၚ်လအာ ညံၚ်ဟဂွံလီုအာဂှ် ပွမသီဒက်မၚ်မွဲအာတုဲ ကောန်ဂကူမန်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံညးဂမၠိုၚ် သဂွံကဵုဍုက်ကေဝ် သ္ဍိုက်မၠိုက်ရၚ်သ္ကံအိုတ်ညိ သာ်ဝွံ ရာဒၞာဏာရောၚ် ။


'''နာဲယဳသိုၚ်(ဥက္ကဌ)ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။'''

=ဂလာန်ဗကန်=

အခိုက်ကၞာမ္ဂးဂှ် မဒှ်စဳဏောန် ကောန်ဂကူမွဲမွဲ သွက်သ္ဂောံတန်တဴအာ ပ္ဍဲလိုက်ဏံ၊ စဵုကဵုကဝ်တူတေံရောၚ်။ ညးတၠပညာအစာတၠမန်ပိုဲ နူတမၠာအဆက်ဆက်တေံ၊ မဒၠောံဗ္တောန်၊ မစွံပတန်လဝ်ကဵု ဂလာန်တၚ်နၚ်တံဂှ် အခိုက်လဵုဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်ဒး၊ ဗီုလဵုဂွံဝေၚ်ပါဲဒး၊ နဲလဵုဂွံမၚ်မွဲအာ ဂကူဇကု အဆက်ကောန်အဆက်စဴဒး၊ ပ္ဍဲလိုက်ဏံရောၚ်။


တီဒဒှ်ဂုဏ်ဖဵုမၞုံတဴ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ'''အခိုက်ကၞာ'''ဂကူပိုဲမန်ဝွံ သ္ဒးပ္တိုန်လဝ် အက္ခဝ်လ္တူလိခ်ပတ်ထေက်ရောၚ် အဲစှ်ေစိုတ်ရ။ လောန်ကၠုၚ်အခိၚ်ၜိုတ်ပန်သၞာံတေံ၊ အဲဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ် ၊ ဒဒှ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ် ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊&quot; ဏံ ကၠေံစိုတ်ပ္ကောံပ္ကေဝ်ဒၟံၚ်၊ တံလိက် &quot;အခိုက်ကၞာမန်&quot; သွက်ဂွံတက်တြးပ္တိတ်လိက်အုပ်၊ သီုမတာပ်ခေတ်၊ နကဵုကဆံၚ်သၠုၚ်သၠုၚ်ဂှ်၊ အဲအိုဟ်တၟိုဟ်စိုတ်၊ အဵုဇိုတ်တဴပ္ဍဲဂၠံစိုတ်အဲ မလောန်ရ။ သ္ဂောံညာတ်ကေတ်  &quot;လိက်အခိုက်ကၞာမန်&quot; တက်ပ္တိတ်တုဲ ဒှ်အာပၠန်ဂှ် ၊ တၚ်လေဝ်, တၚ်ဂုန်ကဵု &quot;ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်အိုတ်တဲရ။ ထိုၚ်လေဝ်, ထိုၚ်သးကမ်မတဳ, ကွေံကွေံရ။


ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ရံၚ်သ္ၚေဝ်ကေတ်မ္ဂး၊ ဇၟာပ်ဂကူညးမဂတာပ်ခေတ်တံဂှ် ညးတံဒ္ဂေတ်ဗက်၊ ထိၚ်ဒက်လဝ်အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳညးတံဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက် ဗွဲမဗိုန်ဗတ်ဂှ်ဟေၚ် သ္ဂောံဆဵုာတ်ကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာညးတံ ညံၚ်ဟဂွံလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်၊ အခိုက်ကၞာညးတၞဟ်သ္အာၚ် ညံၚ်ဟဂွံထပါ်လုပ်ပြံက်ယျတ်လုပ်ကၠုၚ်မာန်−အကြာအခိုက်ကၞာဂကူညးတံဂှ် ညးတံပသတိ၊ စဵုဒၞာ၊ ဆဵုဒဝ်၊ ပ္တိတ်ဇြဟတ်တဴအိုတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်စာ်အိုတ်ကၠေံဗ္ဒန်အာမ္ဂး ဂကူညးတံလေဝ် ဟွံဆောတ်သ္ဒးကၠေံဗ္ဒန်အာရောၚ်ဂှ် ညးတံချပ်ဗ္စာ ဂြၚ်တီကေတ်လဝ်နကဵုညာဏ်ပညာနူဇမ္ၚောဲရ၊ ဂကူညးတံညံၚ်ဂွံတန်တဴ ညံၚ်ဟဂွံကၠိုက်ကၠာဲမှာဲမှာကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ် ညးတံသ္ပဂရုအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲဂကူညးတံ သၟတ်မွဲမွဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ် သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိမ္ဂး ပပ္တံနူဂှ်တုဲ ညးတံခုတ်ယၟုနကဵုဘာသာညးတံ ပ္တိတ်စရာဲၜခၟနကဵုဘာသာညးတံ၊ ဂစာန်ဗ္တောန်ကဵုအရေဝ်ဘာသာညးတံ၊ ကဵုဒဂီုဒ္ဂေတ်ဗ္တောန်ဖျောန်ကဵုအခိုက်ကၞာညးတံ၊ ပၠောပ်ဇာတ်ဂကူညးတံဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ညးတံဟွံသာသ္ပံ ဟွံပၠံအခိၚ်လ္တူကောန်ဇာတ်ညးတံရ။


ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဟေၚ် အတိုၚ်နနဲချူထ္ၜးပံက်ထ္ၜးလဝ်တၚ်ဏှ်ဗွဲလ္တူတေံ ညးမဒ္ဂေတ်ဗက်ထိၚ်ဒက်ကၠုၚ်အခိုက်ကၞာတံဂှ် မၞုံတဴကီုရ၊ ဆဂး အသိၚ်ဇြဟတ်အောန်တဴဒၟံၚ်ဏီဂှ် ပသတိအိုတ်မ္ဂး သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးမာန်ရ။


မူဟိုတ်သ္ဒးဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ဂှ်ရော, ဒတောဝ်တၞောဝ်ရံၚ်ကေတ်မ္ဂး မိမဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် ဟိုတ်နူသာဲစ္ဍးကၠုၚ်ကဵုအခိုက်ကၞာဂကူဇကု ခရာသၞာံအခါဗွဲမလံလဂှ်ကီု၊ ဟွံတီၚုဟ်မး ဟွံတီဗီုနဲဂွံတၚ်ယၟုကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ဟွံတီကဆံၚ်ဇကုတုဲ အရေဝ်ဇကုဟွံဗ္တောန်ကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ကောန်ဇာတ်ဇကုတဴဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ကြက်သက်သဳသာဓကဍေံရ။


ဂလာန်လ္တူတေံအဲမချူလဝ်တံဂှ် သွက်သ္ဂောံပ္တိုန်ဒုဟ်လ္တူဂကူပိုဲဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူကဵုဂလာန်ညးတမၠာ အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ ဍိုန်လျ၊ သဝ်စှ်ေ၊ ကၠေံခၞၚ်ကၠုၚ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲတုဲ သ္ဂောံဆဵုညာတ်ဒုဟ်ဍေံဟေၚ် သ္ဒးဟီုဂးသာ်ဝွံရောၚ်၊ ထံက်ကဵုဂလာန်ညးတမၠာတံမစွံပတန်လဝ် &quot;ဖျေံမ္ဂးကျေဝ်၊ ပလေဝ်မ္ဂးဒှ်&quot; ဂှ်တုဲ သွက်ဂွံပလေဝ်ပတိုန်ထေက်အိုတ်ရ။


လၟုဟ်ဟေၚ် သွက်ဂွံပလေဝ်ပလေတ်သၠုၚ်ပ္တိုန်ဂှ် နူ&quot;'''ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်'''&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ကေတ်တာလျိုၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဖျုၚ်ဗလးကၠေံယဲမတွံဂး− ဂကူဘာသာ၊ မကၠိုက်ကၠာဲ၊ ကၠေံဗ္ဒန်ကၠက်အိုတ်အာဂှ် နကဵုရဥုဲ &quot;'''လိက်အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;ဝွံရောၚ်။


ဟိုတ်ဂှ်ရ− ကောန်ဂကူမန်ဍာံ ထာန်ဒေသလဵုမံၚ်မံၚ်၊ ညးဒိုက်ညးလွေဟ်၊ သမ္ၚေဟ်သေဋ္ဌဳတံဟွံရုဲ၊ သီုခရှ်သၚ်တံကီု ညးမွဲမွဲအုပ် ဩဝ်.....ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုဇြဟတ် ရာန်ဗှ်လ္ၚတ်လဝ်ထေက်အိုတ်ရောၚ်၊ ဓဝ်မေတ္တာဂတတုဲ အဲဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာအလုံတွဵုရးဍုၚ်မန်ကဵုမ္ၚးနူတွဵုရးဍုၚ်မန်သီုဖ္အိုတ်ရအဴ။


'''အခိုက်ကၞာမန်သ္ဒးမံက်ဂတဝ်တိုန်ရောၚ်၊ ('''နာဲလူဖေဝေန်''') သၟိၚ်ဗယု ဝန်မစၞောန်ထ္ၜးကမၠောန်သုတေသနတြေံတြဟ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=နိဒါန်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ−ကၠာဟွံဟီုပရောလိခ်အခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်လိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်ဝွံ၊ ဟီုထ္ၜးညိညရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၇၂)တေံ ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ညးမၞုံပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံမွဲခုတ်လဝ်ယၟု &quot;ဂကောံလိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဂးတုဲ၊ ရန်တၟံလဝ်သွက်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ် မတ်ဂွံယးတၟး ညံၚ်ဂွံကၠိုဟ်ခၠၚ်တိုန်ပရေၚ်ဂကူမန် ဣလဵုဒှ်ဍာံ, ဣလဵုဒှ်ဗၠေတ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ကေုာံလိခ်ပတ်မန် သွက်ဂွံမံၚ်ဂတဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ရ၊ ဂကောံဏံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၃)တေံ ချပ်ဂၞန်ညးသ္ကံတုဲ၊ သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ်သွက်ဂွံပ္တိတ်လိခ် &quot;'''အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;မွဲအုပ်ရ၊ ဂကောံဏံလေဝ် ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ− လလောၚ်တြးဏာဇရေၚ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်တုဲ အာတ်ဏာတမ်လိခ်(မူလိခ်) နူဌာန်တၠပညာမန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ အတိုၚ်လအာတ်ဏာဂှ် အ္စာကဝိမန်တံဂမၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကဵုဂကူဂှ် ဂကောံဏံဂွံဒုၚ်ကေတ်ရ၊ တမ်လိခ်(မူလိခ်)နာနာသာ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ်ပကောံတုဲ စၟဳစၟတ်ရုဲစှ်ဒါန်ထောံနူလိခ်ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်စံရ၊ မူလိခ်ဒါန်လဝ်တံဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လိခ်ဗွဲပဏာဏမွဲအုပ်တုဲ ကလေၚ်တြးဏာဋ္ဌာန်တၠပညာမန်တံပၠန်ရ၊ မသုန်တဴဂိတုလံတုဲ လိခ်တြးဏာဂှ် ကလေၚ်စိုပ်ကၠုၚ်ဒၞာဲဟွံပေၚ်တံဂှ် ထပ်ဗပေၚ်နၚ်ကီု၊ ဒၞာဲဗၠေတ်မံၚ်ဂှ် ပလေဝ်နၚ်ကဵုမွဲဝါပၠန်ရ။


လိခ်ပဏာမသီုဖအိုတ် စိုပ်ကောံကၠုၚ်တုဲ လၟုဟ်ချူပ္တိတ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်နူဂကောံဏံမွဲအုပ်ရ၊ လိခ်ဝွံ ဒှ်သွက်ဒတုဲဖဵုကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်တုဲ မ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဇၟာပ်ဇၟာပ်သ္ၚိထေက်ရောၚ် လဝ်စိုတ်ရ၊ လိခ်ချူဇန်လဝ်ဏံဂှ် ဒဒှ်ရဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ယဝ်တၠပညာကောန်မန်တံညာတ်မ္ဂး ကလေၚ်စၞောန်ထ္ၜးကဵုညိဂှ် ဖအောဝ်ဏာနမေတ္တာရ။


လိခ်အုပ်ဏံဂှ် ရန်တၟံသွက်ကောန်မန်တံ ညံၚ်ဂွံတီကၠိုဟ်ခၠၚ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်တြေံတြဟ်တုဲ လၟုဟ်ဒှ်လိခ်မွဲအုပ်၊ တြးပ္တိတ်ဏာဋ္ဌာန်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ မိမကလောကောဒေံကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂတနူဏံ လိခ်မန်ပိုဲ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ဂှ် ကဵုဇြဟတ်အိုတ်ရောၚ်−စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ၊ ဂတဏံပၠန်ေဝ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ဏာလိခ်တံဂှ်... ၁။ အခိုက်ကၞာမန် အုပ်ဒုတိယ၊ ၂။ ရာဇဝၚ်သၟိၚ်အသး။ ၃။ ပဌမရာဇဓနဳ ဟံသာဝတဳ။ ၄။ ရာဇဝၚ်မန်ဇၞော် တံဂှ် ရန်လဝ်နွံမံၚ်တုဲ ခြာဟွံလံညံၚ်ဂွံပ္တိတ်မာန်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဝဳရိယျရ။


'''ပွမတၚ်ဂုဏ်'''
သွက်လိခ်အခိုက်ကၞာဏံ ညံၚ်ဂွံမံက်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်ဟိုတ်နူတၠပညာမန်တံ ရီုဗၚ်ဗွဲမဍိုက်ပေၚ်၊ ကဵုကသပ်မဍာံပြခိုဟ်မိုဟ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်လိခ်မွဲအုပ်တုဲရ။


လိခ်အုပ်ဏံညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ပူဂဵုဗွဲသၟဝ်တေံ ညးမဒှ်တၠပညာအ္စာကဝိမန်.....
၁။ နာဲပါလိတ၊ ဘာတိုက်တၟိ−ကွာန်ကၟာဝက်။
၂။ နာဲကုသလ၊ ဘာကျာ်သြဳမန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။
၃။ဗညာဆီမန်၊ ကွာန်ကံဗိန်။
၄။ နာဲပုပ္ဖရမ္မ၊ ကွာန်ကြုၚ်ဝါန်။
၅။ နာဲဖဝ်စိၚ်၊ ကွာန်ကၟာဝက်တံဂှ်ကီု ညးမမဒှ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန် သ္အာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိက်အခိုက်ကၞာတံဂှ်ကီု၊ ဂကောံလိက်ပတန်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ တၚ်ဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ၊ ဗွဲကြဴလေဝ် သွက်ဂွံဆက်ရီုဗၚ်အာပၠန်ဂှ် ဖတိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။


'''လိခ်အုပ်မနိဿဲဂမၠိုၚ်'''
၁။ ပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ။ 
၂။ ပြကိုဟ်လောကဟိတ။
၃။ ပြကိုဟ်လောကသမုတ်တိ။
၄။ ပြကိုဟ်ဓမ္မပဒ။
၅။ သၠပတ်ကာလထေရ်။−−−ပ္ဍဲလိခ်တံဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲတုဲ ဗွဲခမၞောန်ဟေၚ် လၟုဟ်ပ္တိတ်ဏာလိခ်အခိုက်ကၞာမန် ပဌမမွဲအုပ်စိုပ်ဒတုဲ ပ္ဍဲသ္ကရာဇ်(၁၃၃၉)၊ သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၇) ဏံရ။

ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ကဵုညဳသၟဟ်အိုတ်တုဲ လိခ်ပတ်မန်လေဝ် မ္ဒးဇၞော်မောဝ်ရာၚ်ဆာဲအာရောၚ် ('''ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်''') ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။

=အခိုက်ကၞာမန်=
'''နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။'''

ဗွဲကိုပ်ကၠာ အခိုက်ကၞာဟီုမ္ဂးဂှ် လ္တူဂၠးတိဏံ ဍုၚ်လဵုဟွံဟီု ဒေသလဵုဟွံဟီုမၞိဟ်နွံမ္ဂး အခိုက်ကၞာမ္ဒးနွံရ၊ အခိုက်ကၞာဂှ် ကောန်ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ မွဲဍုၚ်ကွာန်ကဵုမွဲဍုၚ်ကွာန် ဟိုတ်နူဟွံတုပ်တုဲ၊ ဟိုတ်နူမံၚ်မွဲဒၞာဲမွဲကရောံဓဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ၊ ဍုၚ်ညးကဵုညး ဂကူညးကဵုညး၊ အရာပ်ဒေသညးကဵုညး နွံဂၠိုၚ်ကဵုအခိုက်ရ၊ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်ဂှ် ပြာကတ်တိုန်ဗွဲမလောန်တုဲ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် အခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ်ဂှ် တဝ်စၞေဟ်ဗၠန်ဂတးထောံလေဝ်နွံကီု၊ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် မၚ်မွဲတဴအခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်လေဝ်နွံကီု၊ ဂကူတၞဟ်သ္အာၚ် ဍုၚ်တၞဟ်သ္အာၚ် ဗီုလဵုဗၠန်ဂတး အခိုက်ကာပိုဲမန် မတြေံတြဟ်သှ်ေၜက်ကၠုၚ်နူလက်ထက်ဇုဇဗဴလပိုဲဂှ် ထေက်ကဵုမ္ဒးတီသီုဖအိုတ်တုဲ ဂကူပိုဲမွဲဟေၚ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာအခိုက်ကၞာပိုဲရောၚ်။

ကောန်ဂကူမန်သီုဖအိုတ် ဟိုတ်နူမံၚ်ဌာန်ဒေသ ဟွံတုပ်ရၚ်သ္ကံတုဲ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်တုပ်မံၚ်ကီုရ၊ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်ဟွံတုပ်ရ၊ ၜိုန်ဒေသဟွံတုပ်ကီုလေဝ် သာ်လဵုဒှ်ဒှ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ အခိုက်ကၞာညံၚ်ဂွံတုပ်ညံၚ်ဂွံဒှ်မွဲနဲဓဝ်ဂှ် ပံက်ပ္ကောံသီုဖအိုတ်တုဲ ဗွဲသၟဝ်တေံ ချူပါ်ထ္ၜးဏာရ။

၁။ ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ။

၂။ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်။

၃။ ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု။

၄။ အဝဲဗ္တောန်လိက် ကတ်ပညာ။

၅။ ပွမပထပိုဲခမဳ။

၆။ အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ။

၇။ ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ။

၈။ ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ တိုန်သ္ၚိတၟိ။

၉။ ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်။

၁၀။ ပွမဂိယဲ။

၁၁။ အဝဲဗျု။

၁၂။ ပွမစုတိ။ သာ်ဝွံပါ်ထ္ၜးလဝ်ရ။

==ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ==
ပ္ဍဲဂလာန် ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဂှ်လေဝ် ပပ္တံနူထန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဒဵုကဵုသၠးဂၠံဂဝ်၊ မိကီု−ကောန်ၚာ်ကီု− ညံၚ်ဂွံဗၠးနူယဲဘဲအန္တရာဲပရိုက်နာနာသာ် ဗီုလဵုဂွံမၚ်မွဲအာဂှ် ပါဲထ္ၜးလဝ်ဗွဲသၟဝ်တေံပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ပွမဟီုုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်၊ (ဝါ) ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲ ညးမၞုံပဋိသန္ဓိ။

၃။ ကေၚ်ကာညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ။

၄။ ပွမညးမၞုံပဋိသန္ဓိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ။

၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်။

၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

===၁။ နိဒါန်=== 
သတ္တံမတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲလိုက်ဏံဂှ် ဂကူဇကု တၞောဝ်ဒတောဝ်ဇကု မသဇကု ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ်သ္ကုတ်အာဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာဓါန်ဂတရောၚ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ်မ္ဂး လ္တူဂၠးတိဏံ သတ္တံဝွံဟေၚ်ဗွဲဟကန္တ ကၠေံဗ္ဒန်အာအိုတ်ရောၚ်။ ဇုဇဗဴလညးတံဟီုလဝ် အရေဝ်ဂှ်ဒဵုလၟုဟ် ဂွံမိၚ်ဒၟံၚ်ဏီ၊ သာ်လဵုရော−မိက်ဂွံယိုက်ကောန်စဴ မိက်ဂွံညာတ်ကောန်စေက်၊ အရေတ်ဏံဂှ် ဒှ်တံမူလမသဂကူရဟွံသေၚ်ဟာ− မဇပိုဲညံၚ်ဂွံဗြေဝ်က္ဍတ်အာဂတနူဏံဂှ် ပပ္တံနူတန်ပဋိသန္ဓိရဟွံသေၚ်ဟာ။

ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဟီုမ္ဂးဂှ် ဂကူပိုဲမန် ဟီုဂးဂွံမိၚ်မံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဂွံယဲဒိုက်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံသောၚ်ၜးဇကု၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံကၠးဖ္ဍး၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် နွံကဵုဒၟုၚ်ဒၠေၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် သ္ဇိုၚ်တန်ဂဝဏ္ဍ်ဂၞဴမိဇကု၊ သာ်ဝွံ ဟီုဂးနာနာသာ်ရ၊ နကဵုဝေါဟာအရာပ်မ္ဂး ဂွံဗုၚ်ဟီုမ္ဂး တီဂၠိုၚ်ရ။ သၟတ်ဗြဴလ္ၚဵုဂှ် ၜိုတ်ပ္တဴလဝ်သ္ၚိကၟိန်ကီုလေဝ် နကဵုကံကုသဵုဇကု နကဵုဝေဒနာဘဲယဲဇကု နကဵုဆီကျာယောၚ်ယာမံၚ် ပ္ဍဲခန္ဓဇကု နကဵုဗက်ဂကူ မသဇကုနွံကၠုၚ်တုဲ ၜိုန်ရတၠသ္ၚိဇကုနွံမံၚ်ကီုလေဝ် ဟွံတန်တဴပဋိသန္ဓိဂှ် ဂွံကေၚ်ညာတ်မံၚ်ကီု။


သၟတ်ဗြဴဗီုဏံဂှ် ဗက်ကဵုဂလာန် အရာပ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကော်ခဴစဗြဴခတန်ရ။ ဗွဲဝေါဟာ ပ္ဍဲသာသနာဂှ် ဗြဴခတန်ဟၟဲသက်က်ရ ပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တုဲ တန်ပဋိသန္ဓိဂှ် ဒှ်အခိုက်အလိုက် ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံစောဒနာ အရေဝ်ဟၟဲရ ယဝ်ရ ကၠာဟွံဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဏီ လုလောန်အာ ညးမွဲကဵုမွဲတုဲ၊ တန်အာ ဂွံအာယဲဒိုက်မ္ဂး အခိုက်ပိုဲမန်ဂှ် ဟွံဗၠးစောအရေဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ နကဵုဍုၚ်ကွာန်အရာပ်ဒေသလေဝ် ဒှ်ဒုဟ်ရောၚ် ဟနအာရောၚ်၊ ပတှ်ေလဝ်ဂလာန်သာ်ဏံတုဲ ညးဇၞော်ကၠိုဟ်ခၠၚ် ပ္ဍဲကေၚ်ကာ အခိုက်ကၞာဂမၠိုၚ်တံဂှ် နကဵုပြယာယ်ဥပါယ်ဟေၚ် ကဵုတၠခန္ဓတီကေတ်တုဲ ကဵုပ္တဴထောံ သ္ၚိကၟိန်ရ၊ တုဲတၠသ္ၚိကၟိန်တံညးၜါဂှ် မ္ဒးအာသိုၚ်သ္ၚိဗယိတၟိတုဲ ဟွံသေၚ် မ္ဒးသၠာဲနုၚ်ဗဴတၟိ ပ္ဍဲသ္ၚိဗယိ သီုကဵုကလံအာတ်သၠးဒုဟ်ရ၊ ယဝ်ရ ဟွံမၚ်မွဲအခိုက်ဏံမ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ကဵုဍုၚ်ကွာန် ဟနလ္တူဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်ဂှ် ညးဇၞော်တံ ဒၠောံဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် နူကိုပ်ကၠာတေံအဆက်ဆက်ရ။


===၂။ ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴ မကလိဂွံယဲဒိုက်(ဝါ)ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်အာပဋိသန္ဓိဂှ် ဒဒှ်မၞိဟ်ဇၞော် မိမတြုံတၠသ္ၚိတံတီမ္ဂး ညးတံဟီုဒၠောံဗ္တောန် သာ်လဵုဂွံမၚ်မွဲယဲဒိုက် သာ်လဵုဂွံအာကၠုၚ်ဇၟာပ်ကေၚ်ကာ ဇၟာပ်ဂလာန်အိုဿီုရ၊ ကပေါတ်ဇြိုၚ်ၚ်တံဂှ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်ယာ ကမၠောန်ပွမ္ဒးပ္တိတ်ဇြဟတ်ဟတ် ဂိုတ်ဂစာန်တံဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုကၠောန် ယဝ်ရကမၠောန် ဟွံကၠောန်ဟွံတုဲ သွက်မ္ဒးကၠောန်နွံမ္ဂး ညးတၞဟ်သ္အာၚ် ကောဒေံၝဲဒေံတံ မ္ဒးကၠုၚ်ကဵုရီုဗၚ်ကၠောန်ကဵုရ။ ယဝ်ရမၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဂွံယဲဒိုက် အလန်ကၠာအိုတ် အလန်မဌမမ္ဂး ညးဇၞော်မိမဇုဇ ညးမကၠိုဟ်ခၠၚ် ပရေၚ်ယဲဒိုက်တံဂှ် အာဟာရသာ်လဵု ထေက်ကဵုမစသုၚ် ပွမ္ဒးစသုၚ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲတံဂှ် ဟီုထ္ၜးပျးလဝ်နာနာသာ် ထေက်ကဵုမမၚ်မွဲ ယဲဒိုက်ဂှ်ရ။


===၃။ ကေၚ်ကာ ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ပပ္တံနူအခိၚ်သမ္တီဂး တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဂကူမန်ပိုဲ အခေတ်မလောန်ကၠုၚ်ဗွဲမလံတေံ သတ်ဗြဴမွဲမ မ္ဒးစွံလဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲက္ဍိုပ်သ္တိက် ဒဵုကဵုကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ၜိုန်ဟီုလဝ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဌာန်ဒေသလဵုကၠောန်ဗက် ဒတောဝ်တၞောဝ်ဗက်မံၚ်ရောဏီဂှ် ဂၠာဲသၟာန်ဟွံဂွံရ၊ ဆၜိုတ်အရေဝ်ဟေၚ် ဂွံကေၚ်မိၚ်ကီုရ၊ ပိုဲမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရှ်ေသှ်ေဗုဒ္ဓဘာသာဂၠိုၚ်တုဲ အခိုက်အလိုက် ဝတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိတံ လ္ၚဵုဂှ်အာကလံစမၞိဟ်ဇၞော်-နော်နာဲဇုဇ အာယုဝဍ္ဎိ သဳလဝဍ္ဎိတံရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ် အာပလံၚ်ဌာန်ဘာလကျာ်လေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ်တုဲ လံၚ်ကဵုဒါန်ကုခမဳသၚ်တံရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဖာသဝ်တ္ၚဲ အာပလံၚ်ဍာ်ဒါန် ပ္ကဴဒါန် ဌာန်ကျာ်ဘုတ်ဘာလေဝ််နွံကီု၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန် ရန်တၟံသွက်ဂွံမၚ်မွဲတဴဇကုတုဲ ဣမိကီု ဗယိကွာန်ကီု ညးတံ အာကလံရာဒၞာမိက်ရ။ ဇကုသၟတ်ဗြဴ နွံကဵုယဲဒိုက်တံပၠန်လေဝ် ကာလသၠးကောန်ၚာ်မ္ဂး သွက်ဂွံသုၚ်ကီု သွက်ဂွံဟုံလံက်ကီု သ္ဒးထၟုက်သၞက်လဝ်မိတ်ရ၊ မိတ်ထၟိက်ဂှ် စုတ်ဂိုၚ်လတ်ပ္ဍဲထၟာဲတၟိတၟိတုဲ ပ္ဍဲထၟာဲမိတ်ဂှ် ရန်တၟံညံၚ်ဂွံဗၠးနူအန္တရာဲနာနာသာ်၊ ကာလမစွံဂိုၚ်ဒေပ်လဝ် ထၟာဲနုၚ်မိတ်ဂှ် ကၞိၚ်မွဲတၞုၚ် မ္ဒးတိုပ်ဗ္စူလဝ်တုဲ ကာလစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂး သွက်ဂွံပထောၚ်က္တောဝ်ရ။


===၄။ ပွညးမၞုံပဋိသန္ဓိ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
သၟတ်ဗြဴ ညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂမၠိုၚ် ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ပ္ဍဲဂၠံဂဝ်ဂၞဴဇကုတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ် ဘဲအန္တရာဲကီု၊ ညံၚ်ကောန်ၚာ် ဂွံထတ်ယုက်ကီု၊ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနာနာသာ်ရ၊ ပပ္တံနူစၞအာဟာရဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရောၚ်၊ စၞသာ်လဵုမ္ဒးဝေၚ်ပါဲရော - စၞမရိၚ်က္တဴ၊ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် (ဥပမာ) မြေက်ခၞေက် သတ်ခဍောၚ် ပုၚ်ဟေက် ပုၚ်မောဝ်တံကီု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရ။ ပွမဂ္ဇံအဒေါဝ်ဒယူသ္ၚိ၊ ပွမကသဵုဖျေံဇိုၚ် နူကဆံၚ်လ္တူ၊ ဂ္ဇံလ္တူက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ ကသဵုဖျေံဇိုၚ်တံဂှ် ဟွံဂပ်ဝ်ရ။


မွဲသာ်ပၠန် တၠယဲဒိုက်တံဂမၠိုၚ် ဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲဒယိုၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဟွံခိုဟ် သာ်ဏံဂကူမန်ပိုဲတံ စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ တၠယဲဒိုက်တံ ညးဟွံကဵုဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲကဵု ဒယိုၚ်ကလော်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ၜဟ်ပလှ်သၞေဝ်ကေဝ်၊ ပလံၚ်ကမ္မဌာန်တံဂှ် ညးကဵုဝေၚ်ပါဲမွဲသာ်ပၠန်၊ ယဝ်ရမိက်ဂွံပလံၚ်ကမ္မဌာန်မ္ဂး ဟွံသေၚ် ကာလအာကၠုၚ်ကၠောံက္ၜဳ ကၠောံကြုၚ် ဌာန်ဇမ္ၚောဲတံမ္ဂး ကၞိၚ်ဟွံသေၚ် ပသဲမွဲမွဲသာ် မ္ဒးစၚ်လဝ်ပ္ဍဲဒွက်သော်ရောၚ် ခါရတ္ၚဲပၠိုတ် တ္ၚဲဂၠုတုဲ ဟုံဍာ်ဂှ် ပၟိက်ဟၟဲရ၊ နွံပၟိက်ဟုံဍာ်မ္ဂး လ္ၚဵုဂှ်လံၚ်စုတ်ဍာ်ဂမ္တဴ လ္ၚဵုဂှ်ထောံကလံက်စုတ် ပၟတ်ဍာဲဍာဲမွဲလ္ၚ ပ္ဍဲနုၚ်ဂရထၟာဲဟုံဍာ်တုဲ ကဵုဟုံရ၊ မူဟိုတ်သာ်လဵုဟီုမ္ဂး တၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ညံၚ်ဟွံဒှ်ယဲဇွဟ် ယဲချာံတံတုဲ ညးဇၞော်တံ ဂွိၚ်ဖေက်ထဏီအာရောၚ်၊ တုဲညးဟွံကဵုထ္ၜၚ်ကဠာ ကမ္မဌာန်ကီု ဟွံကဵုယိုက်နပုၚ်သၟူသက်သက်ရ၊ ပရိုၚ်မၞိဟ်ချိုတ် သီုကဵုယဲဒိုက်ဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုမိၚ်ရ။


===၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ကာလနွံကဵုယဲဒိုက် ပွသာ်လဵု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲဂှ်လေဝ်နွံ သာ်လဵုမ္ဒးဝဳဝတ်ဇကုလေဝ်နွံ၊ ပွသာ်လဵုမ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ် စွံလဝ်လေဝ်နွံကီုရ၊ တၠခန္ဓဝွံ ကာလနွံယဲဒိုက်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်တသိုက်စိုတ် တသိုက်ကာယ ဒးပၟဝ်ဓဝ် ဗ္စာရဏာလၟိုန်ဟေၚ် နကဵုစိုတ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးသ္ဇုၚ်ကေဝ်ဒၟံၚ်လၟိုန်၊ ပပ္တံနူအရေဝ်အခြာ ဒးဟီုဍိုန်ဍိုန်သာသာ မ္ဒးမံၚ် ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵု သဳမသုန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဗ္စာရဏာလၟိုန်၊ ကာလလုပ်သ္တိက်ပၠန်လေဝ် လ္ၚောဝ်ကျာ်ဖျေံမေတ္တာ ကဵုသတ္တံဂမၠိုၚ်တုဲ မ္ဒးပဝတ်ကဵုတြုံတၠသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ဟိုတ်ဍေံသာ်လဵုရော ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်နာနာသာ်တုဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ဏံလၟိုန်ရောၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန်-သၠးဂၠံဂဝ်ညံၚ်ဂွံလောဲသွာဂးတုဲ ဟုံမိတ် လံက်မိတ် ပ္ဍဲဗုၚ် ပ္ဍဲစးလေဝ် ညးသ္ပလၟိုန်ကီု၊ ယဲဒိုက်ဂှ် ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး ညးတံကဵုဗက်ဒေဝတဳမွဲသာ်ပၠန်ရ၊ ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴထောံထဏီရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ဂောံသၠးဂၠံဂဝ် ဗွဲမလောဲသွာရောၚ်။

'''ဗီုဗက်ဒေဝတဳ'''

ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် မၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ နအန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ် ပွမထောံထဏီဂှ် ညးကော်ဗက်ဒေဝတဳရ၊ ညးလ္ၚဵုကော်ဗက်ဒေဝတဳ၊ ညးလ္ၚဵုကော် ထောံခဗာန်ဂဝ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ အတိုၚ်အခိုက်ကၞာမန် မိက်ဂွံဗက်ဒေဝတဳမ္ဂး ဒးကော်ဒုၚ်နၚ် အ္စာဗက်ဒေဝတဳရ၊ သွက်အ္စာဂှ် ဒးပြေၚ်ခါန် ပွသာ်ဝွံ ဒေသလ္ၚဵု မၞိဟ်ဗြဴလ္ၚဵု သ္ပရ။ ဣတံညးကေၚ်သ္ပဂှ် သ္ပရ၊ ဣတံညးဟွံကေၚ်သ္ပဂှ် ဟွံသ္ပရ။


===နဲကၠောန်ခမ်===
အ္စာဂှ် ကေတ်ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ပန်မိဟ် ခ္ဍပ်ထောံပန်ခ္ဍပ်မ္ဂး ဒှ်ခမ်ပန်ကၠၚ် မွဲမိဟ်ဂေတ်ကၠောံရ၊ ပ္ဍဲထကေတ်ခမ်ဂှ် လးစတ်စုတ်ချာရ၊ ဒကဴခမ်ပန်ဒိုဟ်ဂှ် ထာၚ်တၞံဗြာတ် ခေပ်ညံၚ်ဇၞောဝ်လ္တာ်စာၚ်ပန် စတ်ကဵုချာတုဲ စတ်ပ္တဴလဝ်ရ။

'''နဲသ္ဂောံစဳရေၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု'''

====၁။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗြာတ်ရ၊ တုဲစုတ်ပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် သတ်ဆုထပှ်သာ် ဝိုဟ်မွဲသာ် ဝိုဟ်ဂှ် နကဵုတဲအ္စာရပ်ကေတ်တုဲ ပၠောဇွိတ်ဖျေံနူက္ဍိုပ် စိုပ်ဇိုၚ်ပိလ္တုန်တုဲ ကၠောန်မာန်ကေတ်ရုပ်မၞိဟ်ဗြဴတုဲ စၞးညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂှ်မွဲ၊ ရုပ်စာၚ်ဍာ်မွဲ၊ ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲခမ်ဂှ် ဍေန်ကေတ်ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ်တုဲ အ္စာဂှ်ဗှ်ဖ္ဍောတ် အတိုၚ်ဂါထာသၟဝ်တေံရ၊ တုဲဒှ်အိုတ်တုဲ ခမ်ဂှ်ညးလ္ၚဵုလဵုဒှ်ဒှ် ဒးကေတ်ဏာ ဖျေံစွံဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲရ။

'''တၚ်သမ္တီ''' ။ ။ ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ပုၚ် ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ကဝ် သဂြာ ၜဴ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်လေဝ်ဒးစုတ် အတိုၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု ကပေါတ်စၞရပ်ရာမဟီုလဝ်တံဂှ်လေဝ် သ္ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် ပၠောဇွိတ်ဖျေံပိလ္တုန်တုဲ သ္ဒးမာန်ရုပ်ရ၊ တုဲပ္ဍဲခမ်ဂှ် သၞေံဇိုၚ်သၞေံတဲ ညးတၠခန္ဓဂှ် ထောံသီုဖ္အိုတ်တုဲ သၞေံဇိုၚ်တဲတံဂှ် သ္ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ရ။


====၂။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ်တုဲ စုတ်ပုၚ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ သ္ပတုဲ နကဵုဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဗမွဲ-ရုပ်ဇြုံ ရုပ်တၠခန္ဓရ၊ သတ်ဆုပိသာ် ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်-က-ဖျုန်- စုတ်စၞအာဟာရ ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴတံစုတ်တုဲ ပ္ဍေန်ပၞာၚ် ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဒးဖျေံစွံဒိုဟ်ဗၟံက်ရ။


====၃။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်သၟတ်ဗြဴကညာမွဲ ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဍာ်သာဲ ဍာ်တှ်ဂၠဴ ကၠေၚ်လ္ၚဴ ဍာ်မြမောဝ်စုတ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဖဍောတ်ဂါထာတုဲ ဒးဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၄။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ကၟာတ်မွဲတုဲ လံက်ဗာန်စုတ် ဍာ်မိတ်ခပဵု ရုပ်ဇြုံ ရုပ်သ္ပဝ် ဍာ်မြမောဝ်စုတ် သ္အာၚ်နူဂှ် အတိုၚ်ဟီုကၠုၚ်စုတ် ဖဍောတ်ဂါထာဗွဲသၟဝ်တေံတုဲ ဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၅။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်နဲလ္တူတေံသ္ပတုဲ မာန်ရုပ်တၠခန္ဓမွဲ၊ ('''တၚ်သမ္တီ''')ရုပ်တၠခန္ဓ မတွံဂး ရုပ်ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိဂှ် လၟိဟ်ဂိတုလဵုဟွံဟီု ဒးကၠောန်စုတ်ရ၊ က ဖျုန်စုတ်တုဲ မပ္တံပုၚ် ကွာၚ် ဗ္ကတံဂှ် ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ထောံဟွံဂွံ ကၠောန်တုဲ မ္ဒးဖျေံစွံ ဒိုဟ်ပလိုတ် ပ္ဍဲတံဆုရ။


====၆။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗပုၚ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဂၠဴ ရုပ်စာၚ် ရုပ်ကၠဵုရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴလေဝ် ဒးစုတ်ရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴတံဂှ် မွဲထဏောဟ် ၜါထဏောဟ်မဂွံဂွံ ဒးစုတ်ရ၊ ဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ပြုပြေၚ်ကၠောန်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်အဂၞဲရ။


====၇။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် ကၠောန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်ဂစေံအသေက်တုဲ မပ္တံပုၚ်ကွာၚ် ဗ္က စၞဟီုလဝ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် စုတ်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်ပလိိုတ်ရ။


===='''နဲသ္ဂောံပြုပြေၚ်စၞ အပေါတ်ခမ်လၟေၚ်ဂိတု'''====

'''လၟေၚ်ဂိတု ----- သၠလးခမ် --- ရုပ်ဒးမာန်ကၠောန်ကဵုဝိုဟ် ------------------- စၞအဟာရမ္ဒးစုတ် ----- ဗွဲဒိုဟ်ဒးဖျေံ ။
'''

ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်စာၚ်ဍာ်-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ------------ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်-ကွာၚ်ဗ္ကပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ် ၇ သာ်-သတ်ဆု ၇ သာ်-ပၞာၚ် ၄ တၞုၚ်-ဗြာတ်-သဂြာၜဴ --- ဒိုဟ်အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဗ္ဂဲ-ရုပ်ဇြုံ ------------------ ပုၚ်ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲဍာ်တှ်-ကဖျုန်-ကွာၚ်ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်ၜဴ-သဂြာ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗၟံက်

ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု ---- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်သၟတ်ဝုတ်ကညာ-ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ် ----- ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကၠေၚ်လ္ၚဴ-မြမောဝ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ပုၚ်-ဗြာတ်က္ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ကၟာတ်လံက်ဍာ်မိတ်ခပဵု-ရုပ်ဇြုံ-ရုပ်သ္ပဝ် --- ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-သဂြာကဝ်-ၜဴ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗာယပ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု - သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက် ------------------------------- က-ဖျုန်-ပုၚ်ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်-ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု --- သၠဗပုၚ် ------ ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဂၠဴ-ရုပ်စာၚ်-ရုပ်ကၠဵု ---------------- ဍာ်မြမောဝ်ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု -- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်ဂစေံအသေက် --- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စာံဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်-ရုပ်က-ရုပ်စာၚ် --------------- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၟဝ်ကျာ

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု -- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်သ္ပဝ် ------------ ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဨသာန်

ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု --- သၠဒကှ် ------- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ---------- သၞေဝ်ထပှ်သာ်-က-ဖျုန်-ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၠုၚ်ကျာပ္ဍဲလ္တူဒဂဵုဆု

====၈။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒစာံဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ်ဒးမာန်ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ရဒပ်က ရုပ်စာၚ်တုဲ ပြေၚ်စုတ်သဗ္ဗနာနာသာ်တုဲ ဒးဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ။

====၉။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက်တုဲ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်သ္ပဝ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဒးပြုပြေၚ်ရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန်ရ။

====၁၀။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠဒကှ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ် ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်တုဲ စုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် က ဖျုန် ဍာ်မြမောဝ် စုတ်ပြုပြေၚ်တုဲ၊ ဒးစကာမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကဵုအာဖျေံခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာ ပ္ဍဲဒဂဵုဆုနွံဂှ်ရ။

* သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတုဂှ် ကၠောန်စဳရေၚ်တုဲ ဂဥုဲဝွံ ဒးစသုၚ်အာရ။

====ဂြန်ဂဥုဲ====

၁။ ပ္ကဴဒကှ်

၂။ ပ္ကဴဥပိုလ်

၃။ ဇုက်အဂၞု

၄။ ကြက်ဗၠတ် ပိုဟ်ဖဍိုတ်ထောံ ဖက်ကဵုဍာ်တှ်ဂၠဴတုဲ မ္ဒးပပြဘိုက်ရ။

====ဂါထာသွက်ဂွံဖ္ဍောတ်ဗှ်ဂြာတ်သ္ၚု====

တက္ကသဵုအ္စာ၊ စိုပ်ဂုန်ညးပန်၊ အဲယဵုလဝ်ကၠာ၊ အဲကွးတုန်ဟေၚ်၊ ဗက်ထောံသေၚ်ဟာ၊ ယဲသယဲသေန်၊ ဂုဟ်ဂေန်ဒှ်ကၠာ၊ ယဲလဗိုတ်ဟေၚ်၊ ပြေၚ်ဂၠဴခုတ်ဏာ၊ ယဲဒတုံဆု၊ သာ်ဝွံဖြာဖြာ၊ ယဲဒတုံဍာ်ဗာ်တဲၜါ၊ ယဲဗာ်ယဲသံၚ်၊ ဒှ်မံၚ်တဲၜါ-ယဲပၟတ်ဟေၚ်၊ ပွသေၚ်ဟာ၊ ယဲဇြုံယဲကၠန်၊ အိုတ်သတ်ဇိုၚ်ပန်၊ သီုသတ်ဇိုၚ်ၜါ၊ အိုတ်ပွသေၚ်ဟာ၊ သဗ္ဗပါမြိ။

ယွံဒေဝတဴ သူရိိယ၊ ယက္ခမာတြာ၊ မၞးမပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ်၊ တွဵုဂဝ်ဒ္စိတ်ဂိတု၊ နူဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ၊ စက္ခုမသၠးဂဝ်၊ လၟေၚ်ပုၚ်ကွာၚ်ဗ္ကကီု၊ သီုယိုဟ်ဗ္ဒဝ်၊ ကဝ်သဂြာဗြာတ်ၜဴ၊ ပ္ကဴဩဴနာနာ၊ အာသာတ်ဗ္စမၞးတံကၠာ၊ ယဲဗြဴကဵုလလံသွာ၊ ကၠခြံကုလ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝဳ၊ ဥုံဇေယျတု၊ ဟောလုဟောလုသွးဟဲယဲကပ်၊ စလေဝ်ကဵုဖဲ၊ ဒဴကဵုသ္ၚောဲကၠာ၊ ယာံရဟွံအာ၊ ပိုၚ်ခြာဒၟံၚ်၊ ဣဝွံယာဲအာဟွံသေၚ်မွဲတဲ၊ ပၟောန်ကျာ်တြဲ နဲရိုဟ်ဏာ၊ သၠပတ်ပရိုတ်အိုဿီုစှ်ၜါ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ၊ ဟာဲဘုတ်ပြိုတ်ဒြိုဟ်၊ ဝဲစောန်တဴမၚ်မွဲကၠာ၊ ယာံသကမာ၊ အာသ္ၚောဲလ္ပကြပ်၊ '''ဥုံစိစော ပူဗလးသွးဟး'''ယာံဒွံဒးခန္ဓဒးလသာ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ။ ဖဍောတ်မွဲလ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚမွဲဝါ '''ဒးဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚထပှ်ဝါရ။'''

'''တၚ်သမ္တီ။''' ကာလဗက်ဒေဝတဳဂှ် မၞိဟ်ဗြဴနွံကဵုဂဗ္ဘဂှ် ဗီုမံၚ်ဒှ်တသိုက်ဂှ် မံၚ်ဂွံဇအိုတ်ရ၊ လံက်ဂ္ဇံလေဝ်ဂွံ လံက်သ္တိက်လေဝ်ဂွံ မံၚ်ဂွံဖ္အိုတ်ရ။ '''ဂလာန်တၟေၚ်။''' မၞိဟ်ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ မ္ဒးပပွသာ်ဏံ ဗျတ်ရံၚ်မ္ဂး ဂွံနူယဲဒိုက် ဟွံထတ်ယုက် စဟွံစှ်ေတိက်ဟွံသၠိၚ် ဒွိၚ်တုဲ မသ္ပရောၚ် ထေၚ်ခယျကေတ်ရ၊ နဲသ္ပဝွံ နဲဝဳစိုတ်မွဲသာ်ကီုရ ထေၚ်ဟွံဗၠေတ်၊ မၞိဟ်အောန်ကဵုဗ္စာရဏာတံဂှ် ပတှ်ေကလော်ဂြိုက်ရ၊ မိၚ်ညိညတုဲ ဥပါဒါန်စဲစပ်ဇၞော််ရ၊ ဆဂး မၞိဟ်သီုဖ္အိုတ်ပတှ်ေဟွံသေၚ်ရ၊ လက်ထက်ဇုဇဗဴလဇကု သ္ပကၠုၚ်တုဲ ဆက်ကၠောန်သ္ပတဴရောၚ် ထေၚ်ကေတ်ဂွံရ။

====ဂလာန်ဗက်ဒေဝတဴမွဲနဲပၠန်====

ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတု ညးတံဗက်ဒေဝတဴရ သ္ဂးဂှ် အပိုၚ်အခြာဂိတုဟၟဲ၊ တ္ၚဲရဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက် ဟွံမိက်ဇြိပ်မ္ဂး ညးလ္ၚဵုတံဂှ် ကော်အ္စာထောံဟဗာန်(ခဗာန်)ရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗြဴ မၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂှ် '''ထောံဟဗာန်ဂဝ်''' ညးကော်ခဴစရ။

'''ဗီုပြေၚ်ဟဗာန်ဂှ်တုန်။''' ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ၜါမိဟ် အနာံမွဲမိဟ်ကေတ်တုဲ ကဝး ဖဍပ်ဖထာံပန်ကၠၚ်ဂှ် ဒှ်ဟဗာန်ရ၊ ပ္ဍဲဟဗာန်တၞံဗြာတ်ဂှ် ပုၚ်သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ဗ္တာၚ် ပုၚ်ပိသာ် ဒးစုတ်ဗၞတ်ၜိုတ်ဒးရးရ။ ပုၚ်ဖုဲသၞဴကဵုမိတ်ခပဵုဂှ် သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သၞဴကဵုဂြိၚ်ဂှ် သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ပက္ကတိဂှ် သာ်ဗုဗ္တာၚ် ညးကော်ခဴစရ၊ ကွာၚ်ကဵုယိုဟ်ဂှ် ၜါဂကူပၠန် သ္ၚုကၠောန်ကွာၚ်တုဲ ထပက်ယိုဟ်ကဵုကဝ်ကီု၊ ထပက်ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်ကဵုသဂြာကီု၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဝ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုသဂြာ ညးဂးတုဲ ယိုဟ်တံသီုကေုာံပုၚ်ပိသာ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲလ္တူဟဗာန်ဒကဴပန်ဒိုဟ်ဂှ် ဒးစတ်ပတဴလဝ်ဇၞောဝ်ပန်တၞုၚ်ရ၊ ဇၞောဝ်ကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခူလေဝ်ဂွံ နကဵုထာၚ်ဗြာတ်လေဝ်ဂွံရ၊ ကၠောန်နကဵုထာၚ်ဗြာတ်မ္ဂး ဒုန်ဇၞောဝ်ဍောတ်ဂှ် စတ်စုတ် ပ္ဍဲထာၚ်ဗြာတ်ခ္ဍမ်ခ္ဍမ်မွဲတုဲ ကၞောတ်အိုတ်တေံဂှ် စတ်စုတ်ထာၚ်ဗြာတ် ကေက်က်မ္ဂး ဒှ်ဇၞောဝ်ထာၚ်ဗြာတ်ရ။

====ဂါထာဟဗာန်ဂဝ်====

ဥုံဒေဝတဴသူရိယ၊ ယက္ခမာရာ၊ မၞးပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ် ပွိုၚ်ဂဝ်ဒဵုဒ္စိတ်ဂိတု ဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ စၞမသၠးဂဝ်၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဵုကဝ်၊ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုကဵုသဂြာ၊ အဲစဳရေၚ်ကဵုရ၊ စၞမၞးတံကၠာ၊ ယဲဝွံကဵုသွာလလံ၊ ကၠခြံဆောံဗ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝတဴဗ္ဒာဲ၊ သရာဲယက္ခ၊ ဗှ်ေကၠုၚ်သ္ပဝဲ၊ ဥုံတူဠာဲတူဠာဲ သွးဟာဲယျရဟုံ။

* ဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ပ္ဍဲတၠယဲဒိုက်ဂှ်တုဲ၊ ယဝ်ရတွဟ်ကဵုတၞးဆုသိုတ်မ္ဂး တွဟ်မာန်ကီုရ၊ မွဲကၞာၚ်လေဝ်ဂွံကီုရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာဝွံတုဲ စၞစမပ္တံကဗျန်တံဂှ်လေဝ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ညိကီု၊ တုဲသီုအပေါတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒၞာဲဒိုဟ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် အာထောံကၠေံမာန်ရ၊ ဒးဗ္စမွဲဟဗာန်ဓဝ်ဟေၚ်ရ၊ နူတ္ၚဲစေၚ်လောန်တုဲ ဒဵုစိုပ်ဗ္ဒာဲတ္ၚဲယးတေံဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဗ္စဇဴရ။ ('''ဂါထာဝွံ ဂွံနူကွာန်ကၟာဝက်လဇုကြေဟ်''')

===၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်===
ဗြဴသ္ဇိုၚ်မ္ဂးတြုံထ္ၜ၊ တြုံသ္ဇိုၚ်မ္ဂးဗြဴထ္ၜ၊ ဗြဴယဲမ္ဂးတြုံဝဳဝတ်၊ တြုံယဲမ္ဂးဗြဴဝဳဝတ်၊ သာ်ဝွံအရေဝ်မန်ပိုဲနွံကၠုၚ်ရ၊ ဗွဲမသၟဟ်ကဵုအရေဝ်ဂှ်တုဲ၊ တြုံတၠသ္ၚိ ကာလသမ္ဘာမယုံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး၊ ဒးပ္တုဲဝတ်ဖန်ဖက်ကဵုဗွဲမ္ဒးရ၊ သမ္ဘာဇကုသွက်ဂွံသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် အပေါတ်နာနာသာ် မ္ဒးပ္ကောံလဝ်ရုံရုံဂပ်ဂပ်ရ၊ သမ္ဘာဇကု ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး၊ ပပ္တံနူအောဟ်ဗွဝ်ဂှ် ဆုမလ၊ ဆုကြောတ်၊ ဆုဗ္ဒဝ်၊ ဆုကြေၚ်မွဲမွဲသာ် မ္ဒးဗာ်ပ္ကောံလဝ်ရ၊ ခါရဗါ်အောဟ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ညံၚ်ဂွံလွုၚ်လၞၚ်အာဂှ် ဒးပသတိရောၚ်၊ ယဝ်ရလွုၚ်လၞၚ်အာမ္ဂး ညးတံကဵုပါဲထောံရ၊ အောဟ်ဂှ်ဗာ်ဂွံနၚ်တုဲ ခၞော်ဍေံဂှ် သံက်ထောံဖအိုတ်၊ ကာလစံၚ်ပၟတ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံသၟူပသဒှ်ကီုရ၊ တုဲတပ်စွံလဝ်ဗွဲမညဳသာရ၊ လ္တူဆုဂှ်ပၠန်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုဗ္ဂၚ်လဝ်ဇလဗ္ဒဝ် ဟွံသေၚ်ဇလဝဝ်မွဲကၞာၚ်ကီုရ၊ ကာလသၠးဂၠံဂဝ်သွက်ဂွံတိက်ဂှ် သွက်ဂွံကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲ၊ ဆုဒုန်ဇုက်တံကီု ကာလသၠးဂၠံဂဝ်တုဲ သွက်ဂွံဗဂီုဗုၚ် ရန်တၟံထိုၚ်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံစိန်အာပြဟ်ဂှ် တၟိဍိုတ်သွက်ဂွံပ္ဍိုက်ဗုၚ်ဂှ်ကီု၊ ဇံၚ်သွက်ညးသၠးဂၠံဂဝ်ဂွံတိက်ဂှ်ကီု၊ ကၠောန်လဝ်တုဲ၊ ဣမိဂှ်သ္ဒးဟီု ဗဗိုန်လဝ်အရေဝ်ရောၚ်။


===၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
တြုံတၠသ္ၚိပၠန်လေဝ် ကာလသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူယိုက်ကဠာကမ္မဌာန်ကီု၊ ဟိုတ်ဍေံနွံသာ်ဏံပၠန်၊ ယဝ်ရယိုက်ထ္ၜၚ်ဒးကဠာကမ္မဌာန်မ္ဂး အာယုက်ဂၠေံ၊ ဒြပ်ပိုန်ဟုတ်ရောၚ်၊ တၠပညာမန်တြေံတြဟ်တံဟီုဒၠောံဗ္တောန်လဝ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဟီုဂးလဝ်နွံမွဲသာ်ပၠန်၊ အဃောသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူကလောန်သရာံပါပ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဟိုတ်နူရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်နာနာသာ်တုဲ ကေၚ်ကာသရာံပါပ်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ၊ ကေၚ်ကာမ္ၚဵုဂှ် မ္ဒးပ္တုဲရောၚ်။ ပပ္တံအရေဝ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညံၚ်တၠယဲဒိုက်ဟွံဂွံမိၚ်ဂှ် မ္ဒးပသတိကီု၊ ဥပမာ−ပရိုၚ်တၠယဲဒိုက်ချိုတ် ဟိုတ်နူသၠးဂဝ်ဂၞဴ၊ ပရိုၚ်ယဲဒိုက်လီုတံဂှ် ဟွံကဵုမိၚ်သက်သက်ရ၊ ယဝ်ရမိၚ်ဒးမ္ဂး တၠယဲဒိုက်ဂှ် ကာလသၠးဂၠံဂဝ်ဒွိၚ်မံၚ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ဖေက်ဒှ်အာအန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန် သ္ၚိလဵုဟွံဟီု မိက်ဂွံပကာမ္ၚဵုမ္ဂး ပ္ဍဲသ္ၚိဂှ် သၟတ်ဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက်မွဲမွဲနွံမ္ဂး ပတံနူကောဒေံကောန်ဇာတ်တံ ဟွံပကာမ္ၚဵုအိုတ်ရ။

==ပွမသၠးဂၠံဂဝ်==
ပိုဲသတ္တံလိုက်ဏံဝွံ သ္ဂောံကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပ္ဍဲလောကဏံဂှ် ဟွံလောဲသွာ်ရ၊ ဝါဂါတ်သ္ဇိုၚ်သန်ကွေံကွေံရ၊ ကျာ်တြဲနာဲပိုဲတွံလဝ်ရ၊ ၜိုန်ရကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပၠန်လေဝ် လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်တြုံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်ဗြဴ ဒးဒှ်ပၠန်ရ၊ ယဝ်ရဒှ်မၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဒးဆဵုဒဗကဵုကေၚ်ကာသၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာမသၠးဂၠံဂဝ်ဝွံလေဝ် ဒဒိုက်ဇၞော်သန်ဟေၚ်ဂှ် အရေဝ်မန်ဟီုလဝ်နွံမံၚ်။ &quot;မၞိဟ်တြုံဍိုက်ဖံၚ်−မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်&quot; သ္ဂးလဝ်ရ၊ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် မူပိုဲမ္ဒးသ္ပဗက်ရောဂှ် ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ပါ်ထ္ၜးကဵုပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်။

၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်။

၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ။

၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၈။ နိဂီု၊ သာ်ဝွံပါ်လဝ်ရ။

===၁။ နိဒါန်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ကာလဍိုက်ပေၚ် ဂိတုတ္ၚဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴမိဂှ် သၠးတိတ်နူဗုၚ်ဂၞဴမိ၊ တိတ်စိုပ်ကၠုၚ်မ္ၚးဗုၚ်ဂၞဴမိရ၊ ဂလာန်ဏံဂှ် မန်ပိုဲတဴကော်ခဴစ-သၠးဂၠံဂဝ်၊ သၠးပဋိသန္ဓိ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ပၞာၚ်၊ ညာတ်မုက်ဒေံလေဝ် ကော်ခဴစနာနာသာ်ရ။

===၂။  ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်===

ပဋိသန္ဓိဍိုက်ပေၚ်ဂိတုတ္ၚဲတုဲ ထ္ၜးတိုန်လက်ကျန်ၜံၚ်ပၟတ် မပ္တံကဵုဂၞိၚ်ဂိ၊ ဗုၚ်ဂိ၊ တၞုၚ်ဇိုၚ်ဒေၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး တြုံတၠသ္ၚိ အာကော်ဣမိတုဲ၊ မၞိဟ်မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိတံဂှ် အာဂၠာဲကော်ပ္ကောံလဝ်မၞိဟ်ဗြဴ အာယုက်ဇၞော်ဇၞော်တံ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ပိုဲမန်ဂမၠိုၚ် ကော်ဣမိကွာန်ရ၊ ကာလခေတ်လၟုဟ် ဟိုတ်နူဣမိ ညးအလဵုအသဳတံ နွံမံၚ်ဇၟာပ်ကွာန်တုဲ ကော်ဣမိညးအလဵုအသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဣမိကီု မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံကီု စိုပ်ကောံတုဲ တြုံတၠသ္ၚိဒးကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲရ။

'''သၞောတ်ဗၜတ်ဗီုပြေၚ်ဇံၚ်ဖဴ ။'''

ဒုန်ကလိဟွံသေၚ်၊ ဒုန်ကၟးဟွံသေၚ်၊ ဆုထ္ၜောံထ္ၜောံၜါတၞုၚ်၊ ဇမၠိၚ်ပန်ဟတ်ကဵုမွဲက္ဍဂှ်၊ လးလဝ်လ္တူကၞဳသ္ၚိ၊ လ္ပာ်တေံမွဲတၞုၚ်၊ ခြာခရာဗၞတ်မွဲဟတ်၊ လ္တူဂှ်လးစုတ်ဝိုန်ဒုန်၊ ထပှ်တၞုၚ်တုဲ၊ ဒက်ဗဗိုန်ကဵုချာရ၊ လ္တူဝိုန်ဂှ်ပၠန် ဒးလးစုတ်ဒုန်ကရေက် ဒစိတ်ကရေက်ရ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်မိက်ဂွံလးစုတ်ခတဵုမ္ဂး လးစုတ်ခတဵုပိဂတှ်ေလေဝ်မာန်ရ၊ လးကၞဳတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံချဳဒရာၚ်၊ ဒးကြာပ်ပိတန်ရ၊ လ္ပာ်က္ဍိုပ် ကြာပ်စုတ်ဒုန်ကရေက်တုဲ ဒက်လ္ပာ်ဇိုၚ်မွဲတန်၊ အဒေါဝ်မွဲတန်၊ ဒးကြာပ်ဒက်ရ၊ ကၞဳဒုန်(ဝါ)ကၞဳဆုညံၚ်ဟွံဂွံချဳ လောအာလောကၠုၚ်တုဲ ဒးဒက်ကြာပ်ရ၊ သွက်မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ဂွံတိတ်ဂွံလ္တူဇံၚ်ဂှ်၊ ဒးလးသ္ကဝ်ရ။


ယဝ်ရသၠးယဲဒိုက်ပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး အခိုက်မန်ဟေၚ် ဒးကၠောန်ဗက်စရ၊ တြုံတၠသ္ၚိတံပၠန်လေဝ် သမ္ဘာဇကုသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ချိုန်တီကောန်တြုံ ကောန်ဗြဴတုဲ ဒးၜံက်တိဗဝ်ဖဴမွဲ သွက်ဂွံၜံၚ်ပၟတ်ဗဂီုဇကုရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး တိဖဴဒစိတ်န၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး တိဖဴထပှ်နၜံက်ကေတ်တုဲ၊ ဗဝ်ဖဴစွံလဝ် ဗ္ဒာဲဇံၚ်သ္တိက်ၜံၚ်ပၟတ် လ္ပာ်တဲပါဲရ၊ ဗ္ဒာဲဖဴဂှ် စွံလဝ်ဍာ်မွဲဂရ သွက်ဂွံသိုဟ်တၟံ ဍိုတ်စံၚ်လဝ်နူဖဴဂှ်ရ၊ သၞောတ်ဗ္ၜတ်ဖဴဂှ် ဒးဒှ်အတိုၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠိၚ်ဖဴဂှ် ဒကေတ်မွဲတၞုၚ်ဓဝ်ရ၊ မွဲတၞုၚ်ဂှ် ဒုၚ်စကဵုဇမၠိၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠေံအနာံဖဴ ဒးကေတ်ၜါတၞုၚ် တုပ်ကဵုအနာံဇံၚ်ဂှ်ရ၊ အနာံဖဴဂှ် လဇံက်ဗကိတ်ကဵုသၟန်ဇမၠိၚ်ဇံၚ်တုဲ ဒှ်ဖဴညးတံရ၊ (ကာလလၟုဟ်ဝွံ လ္ၚဵုဂှ် ညးတံသၠးဂဝ်ဂၞဴ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲတုဲ အပေါတ်ကြိယာ သွက်ဒးပ္ကောံကေတ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် ဟၟဲရ၊ ညးတံဒုၚ်ထပက်ဂဥုဲ စကေတ်ဂဥုဲမ္ဂး ကမၠောန်သၠးဂၠံဂဝ်တုဲမံၚ်ကီုရ)။

===၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်===

ကာလကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ၊ ဒက်သုက်နကဵုဇုက်တောဝ်သ္အးဇ္ၚး၊ ခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ရေက်ထပိုတ်ကၠေံ နကဵုၜုန်မြက်ကေက်က် မသ္အးဇ္ၚးကီု၊ ဟွံသေၚ်လ္ၚဵုဂှ် ကရေက်ကေတ်သၞဒုန်၊ ဇိုတ်သ္အးကၠေံတုဲ၊ ရေက်ထပိုတ်သုက်ရ၊ တုဲကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ကောန်ၚာ်နကဵုဍာ်ဂမ္တဴဂီုဂီုရ၊ တုဲဖုံဍာ်မိတ်ကပေါဝ်ပၠန်၊ တုဲမ္ဂးဂွဳထုဲကောန်ၚာ် နကဵုယာတ်သ္အးဇၚး ဗွဲမဂပ်ဝ်တုဲ သ္တိက်စွံလဝ်ကောန်ၚာ် (ကာလလၟုဟ်ဝွံ) ကၞာဲသၟးဂၠိုၚ်ရ။


'''ဗွဲသတိ'''။ ။ (မူဟိုတ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဟီုမ္ဂး၊ အရေဝ်မၞိဟ်ဇၞော်မန် ခမဳသၚ်တံနွံမံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ဂှ် ဂွံမိၚ်ကေတ်ရ၊ သၟိက်ဂွံတီဗွဲခ္ဍန်ဂှ်၊ လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံ ပိုဲမန်တံကျပၞာန်ညးတုဲ၊ ဂကူပိုဲမန် ဣဓိညံၚ်ဂွံဟုတ်စှ်ေအာဂှ်၊ ပိုဲဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ၊ ကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်ကြိယာ သွက်ဂွံဂုမ်သ္အးဩောံသ္ၚု၊ ဍေံမဒှ်စၞအာဟာရ ပိုဲမန်ဗွဲပရဲဂှ်မွဲသာ် သဘဴကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ညးလ္ၚဵုတံ သွက်ဂွံစွံပ္ကောံလဝ် အပေါတ်မပ္တံ ထၟိက်နာနာသာ် ဟွံသ္အးဇၚး သွက်ဂွံထောံကၠေံဂှ်မွဲသာ်၊ ဒှ်သ္အးကၠေံဩောံသ္ၚု နကဵုကြိယာဂှ်တုဲ ဩောံသ္ၚုတံဂှ် ဒှ်ပုၚ်တုဲမ္ဂး ပိုဲခရှ်တံကီု၊ ခမဳသၚ်တံကီု၊ ဒးစဒးကဵုပိုန်ပပြဘိုက်ရ၊ စဟာပ်ဒးပုၚ်တံဂှ်မ္ဂး ဣဓိလဟုတ်စှ်ေအာ၊ ကျာ်ဩဳပၠိုတ်စှ်ေအာမာန်ရောၚ် နွံအဓိပ္ပါယ်သာ်ဝွံရ၊ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ အာဂတနူတ္ၚဲဝွံတုဲ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ယဝ်တီပရေၚ်ဏံမ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ်ရ)။


(ကၠာတေံကောန်ဂကူမန်ပိုဲ သ္တိက်ကောန်ၚာ်တၟိတၟိ သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး လောန်ကၠုၚ်ၜိုတ်မသုန်စှ်ေသၞာံတေံ၊ ညးလ္ၚဵုတံသ္တိက်ကောန်ၚာ် နကဵုထးထဝ်ဟွံသေၚ် ညးဒိုက်ဝါတ်တံဂှ် သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲခွက်ဆုလံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ဂှ် ကေၚ်ဆဵုဒဗကီုရ၊ ယဝ်ထးဆုမ္ဂး ကၠောန်လဝ်ခ္ဍံခ္ဍံ ကဵုဂၠိၚ်မံၚ်ညိတုဲ လ္ပာ်စွံက္ဍိုပ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ဗီုက္ဍိုပ်ခၟဴၜိုပ်ထဝ်တုဲ လံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ရ၊ ပ္ဍဲထးဂှ်ဟေၚ် ညးဇၞော်မန်ပိုဲကၠာတေံ သ္တိက်ကၠုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ရ။ ခွက်ထဝ်ဂှ် ညးတံကၠောန်လဝ်တုဲ ဏာအပ်စွံလဝ်ပ္ဍဲသ္ၚိဃံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ် ယဝ်ရညာတ်မုက်ကောန်ၚာ်မွဲမွဲမ္ဂး အာပ္တီဃံၚ်တုဲ ကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ် သွက်ဂွံသ္တိက်ကောန်ၚာ် မဒှ်မၞိဟ်တၟိဂှ်ရ၊ ကွာန်ဇၞော်မ္ဂး ခွက်ထဝ် ၜါ-ပိ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မကၠောန်စွံလဝ်ရ၊ ရံၚ်ကေတ်ပရေၚ်ဇုဇဗဴလ နော်နာဲပိုဲမစွံပပ္တိုန်လဝ် အခိုက်ကၞာဝွံ ပိုဲညာတ်ကေတ်ဇုဇဗဴလပိုဲ မဂတာပ်ခေတ်ဗွဲမလောန်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရ၊ မူဟိုတ်သ္ဂး ဟီုသာ်ဂှ်ရောမ္ဂး ကာလအာကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ်ဂှ်ရ ကိစ္စစုတ်စရၚ် ဒှ်မၞိဟ်ဂှ် တုဲဒှ်အာမွဲအလန်ဓဝ်ရ။ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ရန်ကဵုဂလာန်ဝွံတုဲ  ပွမသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ် ဝေၚ်ပါဲကၠေံတုဲ၊ ယဝ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲထးထဝ်ဟွံမာန်မ္ဂး သ္တိက်ကောန်ၚာ်လ္တူကၞဳ ဗွဲသ္အးဇၚးဂှ် ခိုဟ်ဂၠိုၚ်ရ။)


ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ သုက်ကုတ်ထပိုတ်ပ္တိတ်နူကောန်ၚာ်ဂှ် ဣမိတံ အာတိုပ်ကၠေံ ပ္ဍဲကတိုၚ်ၜံက်လဝ်တိဖဴရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ် ဟွံတိုပ်ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဖဴ၊ အာတိုပ်ကၠေံအတိုၚ်ကိုန် တိုပ်သုက်ကောန်ၚာ်ရ၊ ဗွဲသၞောဝ်ကိုန်ဝွံ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ၊ ပသာ်မ္ဂး၊ တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဇှ်ေ၊ ဒဂိုန်၊ ခ္ဍဲသဳမ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ်ရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုဘတ်၊ ဝှ် ၊ ကထိုန်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုမြေက္ကသဵု၊ ပုဟ်၊ မာ်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ဗၟံက်ရ၊ ဗွဲကိုန်ဝွံတိုပ်သုက်မ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ပိုန်ဂၠိုၚ်အာယုက်ဂၠိၚ်ရောၚ်၊ ပိုဲမန်ပတှ်ေလဝ် ဂလာန်ဝွံရ၊ (ကိုန်တုပ်သုက်ဗွဲလ္တူတေံလေဝ် ကံက်ပ္တိတ်နူလောကသိဒ္ဓိရ။)


ဒေသလ္ၚဵုဂှ်လေဝ် သွက်ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တၟိ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ဣမိတံပြုပြေၚ်ကဵုရ၊ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး ဇဗၠုဒစိတ်တၞး၊ သတ်ပိမ၊ ဟွံသေၚ်ဒစိတ်မ၊ ဩန်မွဲဒကေဝ် ဟွံသေၚ် မသုန်မး၊ လိခ်မွဲအုပ်၊ တဝ်ဏှ်ေမွဲတၞုၚ်၊ မှၚ်မွဲပလၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ် ဗွိုက်လ္တက်မၞိဟ်တြုံမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမ္ဂး ဇဗၠုခထပှ်တၞး သတ်ထပှ်မ၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်မၞိဟ်ဗြဴတၟိမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ ဣမိဝွံ ပၠာဲကေတ်ဂစေံစၠန်မွဲပ္ၚာန်၊ တိတ်အာက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ '''ယွံဒေဝတဴသူကၞေၚ် က္ညကၠုၚ်ပစၟတ်သမ္တီကောန်ၚာ်ဝွံညိ'''ရဴသာ်ဝွံ တိတ်နိမန်ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ကဵုပသမ္တီရ၊ ကာလက္လေၚ်လုပ်ဇရၚ်ကောန်ၚာ် ဣမိဂှ် လၟုဟ်လုပ်ဍာ်ဂစေံစၠန်မြမောဝ် နူကဵုက္ဍိုပ်ကၞိန် ဒဵုကဵုစိုပ်ဒၞာဲကောန်ၚာ်ရ၊ (ကပေါတ်ဒေဝတဴသူကၞေၚ်တံဂှ် လ္ၚဵုမွဲတ္ၚဲ လ္ၚဵုၜါတ္ၚဲ၊ လ္ဒဵုဒဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးတံစွံလဝ်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ်လေဝ် ဒေသမန်လ္ၚဵုနွံ-ဒေသမန်လ္ၚဵု ဟၟဲရ။)

===၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ယဝ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဣမိဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ပလေဝ်ပလေတ်အတိုၚ်နဲကဲဣမိတံတုဲ၊ ပ္တိုန်သ္တိက်လဝ်လ္တူဇံၚ် ၜံၚ်ပၟတ်ရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ညံၚ်ဂွံညောတ်အာပြဟ်ပြဟ်ဂှ် ဂတ်ဒက်ဂွဳလဝ်ဗုၚ် နကဵုယာတ်ပူလဝ်ဗုၚ်တုဲ၊ ကေတ်တၟံဍိုတ်စံၚ်လဝ် ပ္ဍဲဖဴဂှ်တုဲ၊ သိုဟ်ဖျေံပ္ဍဲဍာ်ဂရ၊ ဟံၚ်ပ္တိတ်ဂွဳကဵုယာတ်တုဲ၊ ပ္ဍိုက်စွံလဝ်လ္တူဗုၚ်ဂှ် ၜိုတ်ဒုၚ်မာန်ရ၊ အဃောပ္ဍိုက်ဍိုတ်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟွံကတဴလုပ်ဒဵုစၞာံဗုၚ် တဴသၠိုက်အာဂှ် မ္ဒးပသ္တိရ၊ ပၟတ်ဖဴဝွံလေဝ် မ္ဒးပဒှ်လဝ်လၟိုန်ရ။


ဌာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုစွံဂရုၚ်မွဲမ လ္တူက္ဍိုပ်သ္တိက်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ၊ ရန်တၟံ အာဗီုအခိုက်ညးတံအဆက်ဆက်တုဲ၊ ပ္ဍဲဂရုၚ်ဂှ် ဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒးနွံရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဖေက်လကိုတ်ဒှ်၊ ဆီတိုန်ဒှ်ဂှ်ရ၊ နကဵုဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒက်ဂတ်လဝ်မွဲမွဲဒၞာဲမ္ဂး၊ ဆေဝ်ဒဝ်ကဵုအန္တရာဲ သာ်ဂှ်မာန်ရောၚ် ညးတံစှ်ေစိုတ်တုဲ၊ ကာလပၟိက်ကိစ္စမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်မ္ဂး သၟိက်ဂွံဗွဲမပြဟ်ဂှ်ဒှ်ရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဍာ်တှ်ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂှ်၊ ညးတံပလေဝ်ပလေတ်ကဵုပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ သိုၚ်တှ်ဟွံထောၚ်ဇဳဏီ ကောန်ၚာ်မဴဟွံအိုတ်၊ တှ်ဂှ် တေၚ်ကၠုၚ်ဗွဲမလောန်မ္ဂး သ္ၚိတှ်ဂှ် လီုအာကီုဒှ်ဂွံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သ္ၚိတှ်ကလိုအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံလာဲအာမ္ဂး ဇၞတ်ချိုန် ပလာဲကဵုသာသာရ၊ စၞအာဟာရ မပ္တံကဵုဍာ်လဂမ်၊ ဍာ်ဂမ္တဴတံဂှ် ဒးသုၚ်စကဵုဂၠိုၚ်ၚ်ရောၚ်၊ ဣမိဂှ်လေဝ် သွက်မိကောန်ၚာ် သ္ဂောံထတ်အာဗွဲဂတ၊ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ် ဒးမၚ်မွဲကဵုဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ပွမသုၚ်မိတ် ဟုံမိတ် သုၚ်ဂဥုဲတံဂှ်လေဝ် ဒးစၞောန်ထ္ၜးကဵုလၟိုန်ရ၊ သၟတ်ဗြဴဂှ် ကၠာဟွံစပုၚ် သွက်ဂွံဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ထၟောတ်ကေတ်ပုၚ် ပန်ထၟောတ်တုဲ မ္ဒးဗဇဴ ပ္ဍဲဒကဴဖဴပန်လ္ပာ် ဒဵုကဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ။

===၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ===

သၟတ်ဗြဴသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴသၟတ်ဇၞော်တံညးဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ပ္တုဲကဵုဝတ်နာနာသာ် မပ္တံစံၚ်ဍိုတ် သိုဟ်ဍိုတ်ဖုံမိတ်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဗြဴတၠတှ် မထတ်ယုက်တံလေဝ် ကၠာမိကောန်ၚာ် ဍာ်တှ်ဟွံထတ်ရိုက်ဏီဂှ် ကၠုၚ်ဗိုၚ်ဗၟဴ ကဵုတှ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန်လေဝ် ညးမဒှ်ကလောမိဿဟာဲ ဌာန်ဗ္ဒာဲတံဂှ်လေဝ် ကၠုၚ်သ္ၚိစၟဳရံၚ်ကောန်ၚာ်မိပ်ပ်ဇြိပ်ပ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴပိုဲမၞိဟ်တံ ဒုၚ်တၠုၚ်မၞိဟ်တၟိကီုရ၊ ညးတၠသ္ၚိတံပၠန်တုန်လေဝ် ပ္တုဲတဴဝတ်လ္တူမၞိဟ်ကၠုၚ်ရံၚ်တံပၠန် ပွမဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်သွနာနာသာ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗ္စပုၚ်သတ်ဗြဴ ကဵုသွစၞဗွဲမဒးရးပၠန်ရ၊ ညးမွဲလ္ပာ်ကဵုမွဲလ္ပာ် ဝတ်ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ခၠေဝ်ပလန်ပၠန်ရ၊ အခိုက်ဏံဝွံ ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် ဗ္စဖျုၚ်ပိဗ္တံပိတ္ၚဲ မိပ်ပဇြိပ်ပ်ကရိုက်ညးကဵုညး ဂွံဆဵုဒၟံၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ။

===၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

နူကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်ဂွံပိတ္ၚဲဟွံသေၚ် မသုန်တ္ၚဲမ္ဂး ဣမိဂှ် သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ၊ မၞိဟ်ၜံၚ်ပၟတ်အလန်ပဌမမ္ဂး လ္ၚဵုဂှ် ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်မ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် မသုန်တ္ၚဲ၊ လဗြဴကေၚ်ၜံၚ်ကၠုၚ်လဝ် ပၟတ်ပၞာၚ်တုဲမ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ ညးတံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်အိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် ဣမိဝွံ ကေတ်ပုၚ်ပန်ထၟောတ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ဇဗၠုပန်တၞး၊ နော်မွဲတၞုၚ်၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ပုၚ်မွဲထၟောတ်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ်၊ ပၟတ်နူဖဴၜံၚ်ပၟတ်လ္ၚ၊ ဍာ်မွဲဗြံက်ကေတ်တုဲ၊ စှ်ေအာတိဂတမုက်သ္ၚိရ၊ အပေါတ်စပ်ကဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တံဂှ် စွံပ္ဍဲတိ(လ္တူသ္ကဝ် လ္တူခတဵုဂှ် ဟွံကေၚ်မိၚ်)တုဲ စဝ်ဖျေံဍာ်လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်ရ၊ အဃောမစဝ်သိုဟ်ဖျေံဍာ် လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်၊ သာ်ဝွံမဟီုပ္တီ(ဗလိဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴ လေဝ်ဟီုဂး) '''ဒေဝတဴဖဴရ၊ ယွံဒေဝတဴဖဴ မၞးအာမာန်ရ''') ဂလာန်ပ္တီ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ရန်တၟံသာ်လဵုတုဲ သ္ပရောဂှ် ဟွံတီ ဒေသလဵုရောဂှ်ဟွံတီတုဲ ပွဝွံ ဒှ်ဆအယာံမာတ်ကေၚ်မိၚ်လဝ်ရောၚ်၊ ညးတံသ္ပသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ကရိကၞာဲမွဲသာ်ကီု၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံဂှ် ဟွံတီသက်သက်ရ။


ပွမပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ဗ္စူလတ်သ္ကဝ်မွဲထၟူတုဲ သ္ပဂြောပ်ကၟာတ်လဝ် လ္ပာ်လ္တူကဵုယာတ်ရ၊ ထၟူသ္ကဝ်ဗ္စူလဝ် လ္တူဍိုတ်ဟွံသေၚ် လ္တူဆုဒကုတ်ရ၊ (ကၠောန်နဲဗီုအုပ်ပဠက်ရ) မိကောန်ၚာ်ဂှ် လုပ်ဂ္ဇံပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ်တုဲ ဣမိကေတ်နၚ်ဍိုတ်စံၚ် တၟံစံၚ် ဓလုက်စုတ်ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်တုဲ ပက်သိုဟ်ကဵုဍာ်သၟုဟ်ဂမ္တဴ တိတ်ကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ် အုပ်ဂမ္တဴကၠုၚ် နကဵုသၟုဟ်ဂှ် ဍာ်ပဠက်မၞိဟ်ဇွောဝ်တိတ်ကၠုၚ်ရ၊ ဣမိလေဝ်သ္ပသာ်ဏံ ဍိုတ်စံၚ်ဒဵုဂံက် မွဲမတုဲမွဲမ ဒဵုပေၚ်ပိမရ၊ ရန်တၟံတၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ယဝ်ပဠက်တိတ်မ္ဂး ပ္ဍဲခန္ဓဇကု မိကောန်ၚာ်ဂှ် ဒဒှ်ရ ကၠိပပ်ဟွံသ္အးဇၚးတံဂှ် ဇွောဝ်တိတ်အာကရောံဍာ်ပဠက်တုဲ၊ ဍာ်ဖျုန်ဆီ ပ္ဍဲတၠခန္ဓဂှ် သ္အးဇၚးအာအိုတ်ရ ဣမိလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် သိုဟ်ဍိုတ်ဒဵုပေၚ် မသုန်မလေဝ်နွံကီု၊ ပွမသ္ပသာ်ဏံဂှ် မန်ဂမၠိုၚ်'''အုပ်ဟဂမ်'''ဟီုဂးစရ။ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အုပ်ဟဂမ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ဆၜိုတ်တၟံဍိုတ်သၟးဟွံသေၚ် ဗၞဲထဏေက် ပိုဟ်ဖဍိုတ်လဝ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်သၟူဍေံရ၊ ရန်တၟံသွက်ပၞေတ်သရ ဂွံစိန်ဝုန်တုဲ အုပ်ဗၞဲလေဝ် ညးတံသ္ဂးပၠန်ရောၚ်၊ ကၠာဟွံဂွံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးလ္ၚဵုဂှ် အာဂၠာဲၜှ်ကေတ်တၞးဓယာ် လ္ၚဵုဂှ်အာဂၠာဲၜှ်ကေတ် တၞးယးမတ်ဗ္တံဂှ် ၜိုဟ်လဝ်ဒဵုကဵုဖောဝ်တုဲ ကာလပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ဟွံသေၚ် ကာလအုပ်ဟဂမ်တုဲဂှ် သွက်ဂွံဟုံဍာ်တၞးဓယာ် ဟွံသေၚ် ဍာ်တၞးယးမတ်ရ၊ ကာလဟုံဍာ်ဂှ်လေဝ် ပါဲနူဍာ်ဏံတုဲ ညးတံဟွံကဵုဟုံရ၊ တုဲမ္ဂး သဘဴမၞိဟ်ဗြဴဟုံဍာ်ဂစေံစၠန်ဂန္ဓရာ ကျိုၚ်ကျဝ်ကေတ်ဗွဲမ္ဒးရး ဗွဲမသ္အးဇၚးတုဲ ဇံၚ်ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ်လေဝ် ရိုဟ်ပလီုထောံရ။


လ္ၚဵုပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ စဝ်ကပေါဝ်ပ္တုဲထောံလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲပ္တုဲသီုၜါကာဂှ် '''စဝ်ကပေါဝ်ဇံၚ်ဖဴ''' ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ သီုစဝ်ကပေါဝ် သီုခုတ်ယၟု သီုစၚ်ကတောဝ်လေဝ် သ္ပအိုတ်ရ။

===၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ၜိုန်ရမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲကီုလေဝ် ရန်လဝ်သွက်သမ်အုဲ သမ်အေၚ် ဟွံသ္အးဇၚး ပ္ဍဲခန္ဓညံၚ်ဂွံဆက်တိတ်အာ ဒဵုကဵုအိုတ်အာ ညံၚ်ဍာ်ပဠက် တိတ်ဟွံသ္ဂုၚ်အာဂှ် ညးတံကဵုဆက်ကေတ်အာ ပၟတ်ပၠန်လေဝ်နွံကီု၊ ရန်လဝ်သွက်ထိုၚ်ကောန်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံအေဲစှ်ေအာတုဲ ဆက်ပ္ဍိုက်အာဍိုတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်၊ မိိပ်ဇြိပ်မံၚ်မ္ဂး ပွမပ္ဍိုက်ဍိုတ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ပိတ္ၚဲဟေၚ် ညးတံကဵုသ္ပရ၊ ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဖဴကီု ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ပလီုရိုဟ်ထောံကၠေံဂၠိုၚ်ရ၊ ပွဝွံလေဝ် တန်မံၚ်လ္တူတၠခန္ဓ ထတ်ဟွံထတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဒွိၚ်ဗွဲမလောန်တုဲ အပေါတ်ကြိယာ ဇြိုၚ်ညိညကီုလေဝ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်၊ ဍာ်ဂံက်က်လေဝ် ဟွံကဵုဟုံ၊ ယဝ်ပၟိက်နွံမ္ဂး ဟုံဍာ်ဂီုဂီု ဒဵုကဵုပွိုၚ်မွဲဂိတုဂှ်လေဝ် ဂွံကေၚ်ဆဵုထဗဒၟံၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရောၚ်။

===၈။ နိဂီု===
ကေၚ်ကာပွမသၠးဂဝဂၞဴတုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲမ္ဂး ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဗွဝ်ဖဴကီု ရိုဟ်ပလီုထောံရ၊ စိုပ်ကာလဒိုအ်ထောံနူပ္ဍိုက်ဍိုတ် ဒိုအ်ထောံနူၜံၚ်ပၟတ်တုဲမ္ဂး ပွမသၠးဂဝ်ဂၞဴဂှ် အခိုက်ပိုဲမန်တံ တုဲဒှ်စိုပ်ဒတုဲအာရ။

==ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု==

ပွမစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တြေံ ဆက်ကၠုၚ်လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲရ၊ ပပ္တံနူရာဒနာမိက် '''သဳလိဿနိစ္စံ ဝုဍ္ဎာ ပစာယနော စတ္တာရောဓမ္မာဝုဍ္ဎန္တိ အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ''' ဂှ်ရ၊ သာ်လဵုဂွံဆက်ဒှ်ကၠုၚ်ရော ဗွဲခ္ဍန်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညိညရ။ လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲ နွံတြုံကဵုဗြဴညးၜါ ဂွံကောန်ၚာ်မွဲ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် အာကလံမအံက်ဇကု ဒဒှ်မံၚ်ဣသိမွဲ ဒ္ဂိုန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံရ၊ ခါညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ကလံတုဲဂှ် ဗွဲဂါထာလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုရ၊ ခါရကောန်ၚာ်ဂှ် ကလံလဇုဣသိဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်တုဲသၟာန်တိုန်၊ ပသာ်လဵု ဟွံရာဒၞာကဵုကောန်ပိုဲရော၊ ယဝ်မိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်မှာထေရ်အာနန် မပဒတဴဒၟံၚ်ဗ္ဒာဲကျာ်တြဲပိုဲတေံ၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴလေဝ် ပၚောံအာဗွဲမပြဟ်တုဲ ကလံမှာထေရ်အာနန်ရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် မှာထေရ်အာနန် ရာဒၞာမိက်နဂါထာ ဗွဲလ္တူတေံတုဲ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်၊ ညးၜါသၟိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်နဲကၠာတေံရ၊ ယဝ်သၟိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်ကျာ်တြဲညိရဂး၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ဗွဲမပြဟ်ဟေၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်တြဲတုဲ ကလံကျာ်တြဲရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုပၠန်ရ၊ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ကျာ်တြဲပိုဲဟွံရာဒၞာမိက်၊ သၟိက်မိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်ကျာ်တြဲပၠန်ရ၊ နကဵုဂမြၚ်ညာဏ်ကျာ်ဟေၚ် ညာတ်ဒးကောန်ၚာ်ဏံ အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်ရာဒၞာမိက် '''အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ'''မ္ဂး ဗၠေတ်အာရောၚ် ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟွံရာဒၞာမိက် ညံၚ်အာယုက်ကောန်ၚာ်ဏံ ဂွံဂၠိၚ်ဂှ် သာ်လဵုဂွံပရော သၟာန်ကျာ်တြဲရ၊ ကောန်ၚာ်ဂှ် အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရမ္ဂး ကဵုဗှ်မ္ၚဵုဒ္စာံဗ္တံ ဒ္စာံတ္ၚဲရ၊ ပ္ဍဲပေၚ်ထပှ်တ္ၚဲဂှ် သၟိၚ်မာရဏကၠုၚ်ကေတ်ဏာ ကောန်ၚာ်ရောၚ်၊ ချပ်တုဲ ပြာပ်ကၠုၚ်ဌာန်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ။


ဟိုတ်နူကျာ်တြဲ မွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်ဂမၠိုၚ် ဗိုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ဂှ်တုဲ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ရ၊ သၟိၚ်မာရဏဂှ် လုပ်ပ္ဍဲဓဝၚ်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ဟွံမာန်တုဲ ကလေၚ်စဴအာရ၊ လောန်အာထပှ်တ္ၚဲတုဲမ္ဂး သၟိၚ်မာရဏ သွက်ကၠုၚ်ကေတ်ဏာကောန်ၚာ်ဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲသက်သက်ရ၊ ပေၚ်ဒ္စာံဗ္တံဒ္စာံတ္ၚဲတုဲ ကျာ်တြဲရာဒၞာမိက်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံကီုရ၊ ပွိုၚ်ဒစာံဗ္တံဒစာံတ္ၚဲ ကျာ်တြဲမွဲဟာန်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ် မၞိဟ်ပုတုဇန်တံညးဂမၠိုၚ်  ပြာပ်ကၠုၚ်ကလၚ်ပၚ်မှိၚ်ဓရ်ကျာ်တုဲ ကဵုဒါန်ကျာ်တြဲမွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်တံ နကဵုအာဟာရဘောဇိုန် နာနာသာ်ဟွံသ္ကုတ်ရ၊ သ္ပပဓာန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ကျာ်တြဲတွံဓရ်မ္ၚဵုတုဲ ကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် အာယုက်ဂၠိၚ် ပိုန်ဟာန်လေဝ်ဇၞော်မောဝ်အာရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ညးကၠုၚ်ကလၚ်ဓဝ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် လာၚ်မုက်ကြာတ်ကြော သ္အးဇၚးကၠေံဇကု နကဵုဍာ်မ္ၚဵုအိုတ်ရ၊ ကာလစဴအာ ညးတံကေတ်ဖျဴဏာဍာ်မ္ၚဵုတုဲ လၟုဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ပပ္တံနုတ္ၚဲဂှ်တုဲ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တုဲ၊ ရန်တၟံသွက်အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ဒြပ်ကသပ်ဂွံဂၠိုၚ်၊ ကျာ်ဩဳဂွံနွံဂှ်ရ၊ သ္အးဇၚးကၠေံ ပွမကၠိပပ်တံဂှ်တုဲ ကၠောန်ပေါဲကာမ္ၚဵုမွဲ၊ ပြာကတ်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်'''မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်'''ရ။


* ('''ဗွဲခ္ဍန်ဟေၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ''')

သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ဣမိတံဟွံသေၚ် ညးအာယုက်ဇၞော်တံ သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပြုပြေၚ်ကေတ်ခါန်လဗံက်ခၟရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ပိ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်မသုန်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ထပှ်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ဒစိတ်၊ ရဴဝွံ ပြုပြေၚ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲလဗံက်သွက်ဣမိဂှ် သတ်ဗြဴမွဲမ၊ ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်ခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ကဝေက်သၠိက်၊ သွခၞံကြုက်စုတ်လဝ်ရ၊ သၟေဟ်နူဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ၜံက်၊ တၞိၚ် တောဝ်ပလုဲစုတ်လဝ်တုဲ သွက်ဇိုန်ကဵုညးလွဳဝတ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ သၞေက်၊ မဂွါ၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ လကံက်တဲ၊ သၞေက်၊ မဂွါတံ ပ္ကောံစုတ်လဝ်ပ္ဍဲပ္ၚာန်မွဲရ၊ ယဝ်လဗံက်ပိမ္ဂး မွဲဂှ်သွက်ဣမိ၊ သၟေဟ်ၜါဂှ် လဗံက်ဗဴလေဝ် ကော်စရ။


ကၠာဟွံစိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာ မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ပ္ကောံကကေဝ်လဝ် ကပေါတ်ဗွဲမရုံဂပ်နာနာသာ်တုဲ၊ ကပေါတ်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ပပ္တံနူဍာ်မိတ်ကပေါဝ် နုၚ်မ္ၚဵု ဂအဳတံအိုဿီု ကပေါတ်ပွမ္ဒးရပ်စပ် ကာလသၠးဂဝ်ဂၞဴကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဘိက်ပၟိၚ်လဝ်မၞိဟ်ဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ်ကီု၊ ယဝ်ရဗှ်မ္ၚဵုဖာပ်သၚ်ကီုမ္ဂး အာစာတၠဂုန်ခမဳသၚ်တံလေဝ် အာနိမန်လဝ်ကီုရ၊ စိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်မ္ဂး၊ သွက်ဂွံစဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် မ္ဒးပြုပြေၚ်လဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် စွံလ္တူဂအဳ ဂတမုက်သ္ၚိရ၊ ခ္ဍအ်ဇဗၠုမွဲ ဂစေအ်မွဲပ္ၚာန် ဒ္ၚောဝ်မွဲ ဍာ်ကၟုဟ်မွဲထၟာဲ ပြေၚ်စွံလဝ်တုဲ၊ ကပေါတ်မပ္တံ ကၞေဟ်ဗာ်ဂူ တွဵု မြတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစွံဗ္ဒာဲလဝ်ဇရေၚ်ဂအဳဂှ်ကီုရ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဣမိ ဟွံသေၚ် ညးဗၟဴတှ်ကဵုကောန်ၚာ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ကမံက်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဖုံပၠဳလာၚ်မုက် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚးကၠေံ ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဖုံပၠဳကဵုဍာ်ဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်ပၠန်ရ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် ရပ်ကေတ်ကပေါတ်တံ ပွမရပ်စပ်လဝ် ကာလၜံၚ်ပၟတ်တေံ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်တုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်သ္အးဇၚးကၠေံရ၊ တုဲမကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး လာၚ်မုက်ဇကုတုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကလေၚ်စဝ်ဍာ်မိတ်ကပါဝ်ကဵုမိကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်သီုဖအိုတ်၊ ဒုၚ်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ သွက်အန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ်၊ သွက်ဂွံသ္အးဇၚးကၠေံဇကုအိုတ်တုဲ လံက်ဖုံဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်တုဲ တၠသ္ၚိတံ ဒုၚ်ကဵုပလေၚ်ခၟိုန် ဗြာတ် ကုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်အိုတ်ရ၊ ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံကာလမပြာပ်ကၠုၚ် ဇရေၚ်သ္ၚိ မပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဝွံဂှ် နတဲသၟးဟွံသေၚ်၊ ရန်တၟံသွက်ကောန်ၚာ်တုဲ ကပေါတ်ပရၚ်တၟာဲနာနာသာ်လေဝ် ညးတံကဵုခၟအိုတ်ရ။


ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ မိကောန်ၚာ်ဂှ် မိန်ကေတ်ကောန်ၚာ်၊ စွံပ္ဍဲလဒေါဝ်သ္ၚိ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ဒစိတ်၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴထပှ်မ္ဒးဗိုၚ်လဝ်တုဲ ကေတ်ချာမွဲတၞုၚ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ဒက်လဝ်လစိန်မတ်ဗ္ကေတ်မွဲဇြေဟ်ရ၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်လဝ်တုဲ ကလံက်ဍာ်ပ္ဍဲသၠိုၚ် မစုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲ ဂါထာ ၜ ကောန်ၚာ်ဂှ် ဖ္ဍောတ်မွဲလ္တုန် ဇီုကၞေၚ် ကောန်ၚာ်မွဲတဲရ၊ ကောန်တြုံမ္ဂး ဂါထာဒစိတ်လ္တုန်၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂးထပှ်လ္တုန်ဖ္ဍောတ်ရ၊ ရဴဝွံ ၜ ကောန်ၚာ်မ္ဂးရ ၜ တုဲ လစိန်ဂှ် မ္ဒးကွက်စုတ် ပ္ဍဲကံကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ကွာၚ်လဗံက် မစဳရေၚ်လဝ်ဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ် မ္ဒးဇိုန်ကဵုဣမိတုဲ သွက်ကွးဣမိဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုသွတ်မွဲ မ္ဒးဇိုန်ကဵုရ၊ ဇဗၠုသွတ်ဂှ် ခါန်လေဝ်ဂးရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ကၟာမ္ဂး ဗလိုပ်မွဲစွံရ။


ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဝေၚ်သဘၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုပၠန်၊ ကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟွံဝေၚ်ရ၊ ပွမဝေၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုဂှ် စွံလဝ်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲလ္ဒေါဝ်သ္ၚိ၊ မၞိဟ်ဗြဴတၠကောန် ဗၞတ်ပိပန်မသုန်တြဴ ဒတူဒၟံၚ်တုဲ ဆက်လဝ်တဲ၊ ဒွုဲဝါဲလဵုသ္ဂးတုဲ ညးတံပ္ကောံပၠောပ်တဲဆက်လဝ်ဂှ်ရ၊ တုဲဆက်ဒယှ်ေတိုန် '''ဒွုဲဝါဲလဵုဒွုဲဝါဲလဵု-ဝါဲလဵုရောဟွံသေၚ် ကြေၚ်ဇမ္ဗူရှ် ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ''' သာ်ဝွံ ဒယှ်ေအာဒွုဲ ယူဒံၚ်ဂေတ်အာကောန်ၚာ်ဂှ် ၜါပိပန်လ္တုန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ၜပ္တိုန်စရာဲကောန်ၚာ်လေဝ် သ္ပကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်တုဲ ညးဇၞော်တံ ရာဒၞာမိက်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ဂွံဒှ်တသိုက်ပိုန်ဟာန်၊ အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ကျာ်ဩဳကဵုဂွံနွံကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်မ္ဂးဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်စြာဲကောန်ၚာ်တုဲ သ္ပအိုတ်ရ၊ ကာလၜကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် ဂါထာၜကောန်ၚာ်ဂှ် ညးတံဖ္ဍောတ်အိုတ်ရ၊ ဂါထာၜကောန်ၚာ်လေဝ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန်ဟွံတုပ်၊ တၞဟ်ခြာမံၚ်ညိညကီုရ၊ ရန်တၟံၜကောန်ၚာ်ဂှ် တုပ်မံၚ်သီုဖအိုတ်ရ။


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲတုန်''' 


'''( ခၟမွဲ။ )'''။

နူကဝ်တိုန်ရ၊ ပိုဲၜကောန်စဴ၊ ရဴဂဴရတ်ပိ၊

ခၟမွဲစိ၊ ဣဓိဇၞော်ပၠန်၊ အ္စာပ္တန်လဝ်၊

ကျာ်ဂေါတမ၊ ပၠလျးဖျဳဖျဳ၊ သ္ၚဳဗဵုအံသဝ်၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လာ၊ နဳလာဩန်ထဝ်

ဒယှ်တမ္ညဝ်၊ အသဝ်နုဘဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟၜါ )'''။

ဝွံခၟၜါ၊ သာရထဳအဴ၊ ကဵုဒှ်စဴညိ၊

တိုက်ထဝ်ဩန်စိ၊ ဣဓိနွံကီု၊ သီုသက္ကဝဝ်၊

ဖဵုပန်မက်ပတ်၊ သစ္စပန်ဂှ်၊ တဲစှ်ရိုဟ်လဝ်၊

ကဵုဂွံပၟဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကျာ်တြဲ၊ ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိ၊


'''( ခၟပိ )'''။

ခၟပိဟေၚ်၊ အ္စာကၠောန်လဝ်၊ သီုဓဝ်ဟဳရိ၊

ကောံမၞိက်ပိ၊ သိနေရုဟေၚ်၊ ပြေၚ်သိန္နရာဇ်၊

ဗ္ကေတ်ဒဝါန်၊ သဏ္ဍာန်မတ်ဗ္ဂဲ၊ မၞိက်ပြဲဂွံညာတ်၊

ပ္ဍဲလောကဓါတ်၊ ဇာတ်ဝေဿန္တဝ်၊ ကဵုတန်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟပန် )'''။

ဝွံခၟပန်၊ သစ္စပန်အဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊

သၟိၚ်ဝၚ်ပန်စိ၊ ဒမၠိကဵုဆဵု၊ မ္ၚဵုဟောဒြာ၊

ကြဴတဲပြာကတ်၊ ကွတ်စှ်ဒ္စာံ၊ သိုန်သ္ကဵုရံက်ရာ၊

ဖဵုရာဒၞာ၊ သီုသဒ္ဓါအဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟမသုန် )'''။

ဝွံခၟမသုန်၊ သဳမသုန်ဂှ်၊ ကဵုပ္ဍေန်ဍဟ်ညိ၊

အာယုက်တန်စိ၊ နာမဒိဃာ၊ ကဵုဂွံမြာကီု၊

ဒယှ်ကမြဴ၊ ညံၚ်မဟောသဓ၊ တေဇတီုကၠီု၊

အနုဘဴကီု၊ သီုကြဳဇှ်အဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟတြဴ )'''။

ဝွံခၟတြဴ၊ သွဝ်တရဴဘုံ၊ အလုံံသုဂ္ဂတိ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ညံၚ်နာဲမိသၟိၚ်၊ သၠိၚ်ပ္ဍဲနန်မြ၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ပ္ဍဲတိုက်ပဠူ၊ သူလေဝ်ပေၚ်န၊

ညံၚ်ဇောတိက၊ တၠထဝ်ဩန်၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊


'''( ခၟထပှ် )'''။

ဝွံခၟထပှ်၊ အဘိဓဝ်ထပှ်၊ ကဵုဆဵုပြဟ်ညိ၊

ဓဝ်ကျာ်တြဲစိ၊ ဣဓိလ္တာ်ရ၊ တေဇမပြဲ၊

ဍုၚ်ဇၞော်တန်တဴ၊ စှ်တြဴအဵု၊ ကဵုဆဵုလောဲလောဲ၊

အာယုက်တန်ပြဲ၊ ပ္ဍဲသုဂ္ဂတိ၊ ကဵုကလိဂွံညိ။ ။

('''သွက်ကောန်ဗြဴဂှ် ဂါထာတုဲဆဝွံရ။''')


'''( ခၟဒ္စာံ )'''။

ဝွံခၟဒ္စာံ၊ မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍေန်ကဵုဍာံညိ၊

သဳဒ္စာံစိ၊ မဏိဖ္ဍုန်၊ အတိုၚ်ဂုန်ပြဲဖာ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ယွံသွံဂွဳစိုက်၊ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ကၠာ၊

ဟးစဴမတ်ၜါ၊ မှာစက္ကဝဝ်၊ ကဵုစရှ်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟဒ္စိတ် )'''။

ဝွံခၟဒ္စိတ်၊ အ္စာပ္တိတ်လဝ်၊ နူကဝ်တန်ရ၊

ရတ်ဒ္စိတ်ပၠ၊ ပတၠဂွံကၠုၚ်၊ နုၚ်နိဓိပြဲ၊

ဒ္စိတ်လောကုတ်၊ ဟွံယုတ်နူဂှ်၊ ဒှ်ဓဝ်ကျာ်ပြဲ၊

တၠလျးတြဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊ ဗၠးဗယိဘဲ၊

အိုဿီုရတ်ပြဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်တံဂှ်၊ ကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ရ။ ။

('''သွက်ကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးဖ္ဍောတ်ဂါထာဒဵုကဵုခၟဒ္စိတ်ဏံရ။''')


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲပၠန်။'''

၁။ နူတံပဌမ၊ ထ္ၜပ္တိုန်သၟတ်မွဲ၊ ကောန်ကွးတွဳဂၠောဲ၊ နဲအ္စာပါမောက္ခ၊ ဒၞာဲဒၞာဲအာဂတ၊ ကဵုဂွံဒှ်အ္စာညးညိ။

၂။ နူမွဲထ္ၜပ္တိုန်ၜါ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ကၠာ၊ ဂုဏ်မိမၜါညိ။

၃။ နူၜါထ္ၜပ္တိုန်ပိ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်စိ၊ ဂုဏ်ရတ်ပိညိ။

၄။ နူပိထ္ၜပ္တိုန်ပန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်အ္စာပန်ညိ။

၅။ နူပန်ထ္ၜပ္တိုန်မသုန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်ဓဝ်သဳလ၊ မသုန်ပြကာညိ။

၆။ နူမသုန်ထ္ၜပ္တိုန်တြဴ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်အဴ၊ သွဝ်တြဴဘုံညိ။

၇။ နူတြဴထ္ၜပ္တိုန်ထပှ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဂှ်၊ ရတ်ထပှ်ပြကာညိ။

၈။ နူထပှ်ထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စာံ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဍာံ၊ ဓဝ်မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံညိ။

၉။ နူဒ္စာံထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စိတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်လ္အိတ်၊ ဓဝ်လောကုတ္တဵုဒ္စိတ်ပြကာညိ။

အာယုဒဳဃာ၊ မဟာသုခံ၊ ကဵုတန်မံၚ်ညိ၊ နိဗ္ဗာန်သမာဓိ၊ ကဵုစိုပ်ညိတန်('''နဂါထာဝွံဟေၚ် ဂကူမန်တံ စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဗလိုပ်ကောန်ၚာ်သ္အးဇၚးကၠေံတုဲ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ၚာ်အိုတ်ရ။''')


* '''ဂလာန်ပသေက်ကောန် မွဲနဲပၠန်။'''

'''တြိရတဏံ အဟံဝန္ဒာ၊ ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃဂုန္နာ၊ မာတာပိတုဂုရုပဇ္ၛာ၊ အိန္ဒော ဒေဝဗြဟ္မလောကာ၊ သဗ္ဗသိဒ္ဓိ ဘဝန္တုတေ။''' 

စိုပ်ဂုဏ်ကျာ်သၟတ် ရတ်ပိပြကာ၊ မိကဵုမၜါ အ္စာဥပ္ပဇ္ၛာဲ၊ အဲဍိက်လ္ၚောဝ်ကွာဲ ဇၟာပ်ဒၞာဲအရာ၊ အိန်ဗြီုယီုမာ အိုတ်မှာဒေဝါ၊ ဒေဝတဴစှ်ဒိုဟ်ကီု အိုတ်သီုစက္ကဝါ၊ သၟိၚ်ဂိတုတ္ၚဲ သၟိၚ်ဗြဲသၟိၚ်ကျာ၊ အိုတ်သဗ္ဗနာနာ နကြဳဇှ်အဲဍိက်ယိုက်လဝ်တုန်၊ အိုတ်ဇၟာပ်ဂုဏ်ဒေဝါ ပါပကဵုပါဲဒဴ၊ သာမ္မယျကဵုစဴ မြာညိ၊ ဒိတ္ထဳပေၚ်သ္အး နက်သတ်ယးမတ်ၜါ၊ အာယုက်သီုပိုဉ်ဘိုက် ဒြပ်ရတ်အနဂ္ဃ၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကၠာ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။ နူကဝ်တန်ပဌမ ဗြီုရောၚ်ညးပပြာကတ်၊ မှာဗြီုအ္စာမွဲအဴ ရပ်တဴမၞိက်ရတ်၊ ဇၟာပ်ခၟကာလ လျတ်မၞိက်ရတ် မနွံကဵုကြဳဇှ်၊ ဘောဇိုန်နွံကဵုရှ် တၟေၚ်တၟဟ်ပ္ဍဲခၟ၊ ဘုတ်ပိဓါတ်ပန်ရ မၚ်မွဲခၟရဟေၚ်၊ အိုတ်သီုဒေဝတဴသူကၞေၚ် မၚ်မွဲသီုညးမသုန်၊ ဖဵုအဲဍိက်ရဴဂဴတုန် နွံဂုန်ဇၞော်တေဇ၊ ပရေၚ်နူမူလ ဗြီုရောၚ်ညးမထ္ၜကၠာ၊ ပိုဲဍိက်ပ္ဍဲလိုက်ဗာ ဒးပဗက်ကၠုၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရ၊ နူမွဲကဵုဒဵုပေၚ်ရ ထ္ၜအာသှ်ပ္တဴအာ။


'''ဣဝွံမွဲ''' ကဵုဒှ်နဲသေဌဳဇောတိက ကဵုပတၠဒြပ်ရတ်၊ ညးလဵုမွဲ ပကဵုပ္တောံၜတ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ပိုန်ဟာန်ညး ဂၠးတိသုန္ဓရဳ၊ ညးဂမၠိုၚ် သဂိုၚ်ဏာပကဵုမာန်၊ ကြဳဇှ်ဇၞော်လောန်လာန် ကဵုဂွံစသိုၚ်ဟာန်ထဳတိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓိ သဒ္ဓိ သမ္ပတ္တိ ကဵုသ္ဂေဟ်သွဟ်၊ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴကဵုဂွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုနာဲသၟဟ်၊ အတိုၚ်ခၟမွဲဂှ် ကဵုဂွံစဴဒှ်ကဵုနာဲညိရအဴ။ 


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟၜါ''' ညံၚ်ဇဋိလသေဌဳကၠာ ကဵုဂွံပြာကတ်ရာၚ်ဆာဲ၊ သၟိၚ်ပၟတ်ကမၠတ်ဍာ် ပကဵုပလီုအလာ်နာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုအာဲကၟာဲ ညံၚ်ပျာဲသေဌဳတမၠာ၊ အိုတ်သီုညးစှ်ဒိုဟ် ကဵုဒးကၠုၚ်ဖျေံမေတ္တာ၊ ကဵုဒးဆာန်သ္ဍိုက် ညံၚ်ကောန်ဂၞဴအဵု၊ ဒေဝတဴအလုဲစက္ကဝါ ကဵုဂွံရော်ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ကဵုဂွံပတၠပညာ၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟၜါ သီုၜါ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပိ၊''' ကဵုကလိဂွံနုၚ်နိဓိပိစွံ ပ္ဍဲတိသုန္ဓရဳမွဲ၊ မွဲစွံပ္ဍဲဍာ်ဂၚ်္ဂါ၊ တဴလ္တူကျာ ဒေဝတဴကဵုဒးပလံၚ်နၚ်၊ ဒါနသီုကသူကၞေၚ် ဒြပ်ဝၚ်ကဵုအိုဟ်တၟိုဟ်၊ ဆမွဲလ္ပကဵုညးဂြိုဟ် စှ်ဒိုဟ် ဒ္စာံဒိုဟ်၊ ပိုန်ဟာန်သီုဒြပ်ဝၚ် ကဵုညးဒးဒုၚ်ကွာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုကဵုအာဲကၟာဲကီု ဒးနၚ်ကွဲာဒဵုသ္ၚိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန်ကြန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ အတိုၚ်ခၟပိ သီုပိကဵုကလိဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပန်၊''' ကဵုဂွံပတၠဒြပ်ဩန်ထဝ် ကဵုဂွံဒယ်ှတှ်ကၠံၚ်တမ္ညဝ် ဝၚ်ဒမၠိၚ်စိၚ်ပ္ဍိုက်ကုန်ကွ၊ သီုကွိၚ်ကွိုက် ညးဒးယိုက်ဒိုခ်ရဴဂဴ။ ညံၚ်သၟိၚ်မှာမန္ဓာတ်အဴ ကဵုနွံတဴဣဓိဗလ၊ ကုသိုလ်သီုကဵုဒါန ဂတကဵုဂွံဆန်ၜန်၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ကဵုဒှ်သ္ဍိုက်မှာဇန်၊ သတြုကဵုသဍးသ္ၚောဲ ဝဳဝဲကဵုသာဲခၠန်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟပန် ကဵုဂွံစဴ တန်ပ္ဍဲနာဲညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟမသုန်''' ကဵုနွံဂုဏ်ဓယှ်တှ်၊ အာယုက်ပေၚ် ၂၁ ဂှ်ကဵုဂွံဒုၚ်ခမဳပယျၚ်၊ ပိဋကတ်သီုဗေဒၚ် ကဵုဂွံလေပ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်သေသာတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်သုတ်ဇာတ်နိပါတ် ကဵုဂွံပိုၚ်ခြာသိုဖအိုတ် ကဵုဂွံဟံၚ်ပြာ် ကလောကောဒေံသီုဝံသ၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ညံၚ်ကဵုမှာဒေဝတဴ၊ ကဵုဂွံဒှ်ဇၞော်တြုံဗြဴ ကဵုဂွံနွံတဴပညာ၊ ဂ္ဇံဒေါဝ်ပေါဲဟေၚ် ရမျာၚ်ကဵုရှ်သာ၊ နွံကဵုကွတ်ပညာ ကဵုကလိဂွံစဂုဏ်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟမသုန် ကဵုဂွံစဴဍုန် ပ္ဍဲဇကုညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟတြဴ''' ကဵုဂွံပတၠဍိက်တြုံဗြဴ၊ ကဵုဂၠိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴကဵုပေၚ်ခြိုၚ် ကဵုဂၠိုၚ်ယာန်ချေံစိၚ်၊ ဍိက်ဗွက်ဂမြိၚ် ကွိၚ်ကွိုက်တမ္ညဝ်ကၠံၚ်၊ လာဘကဵုအိုဟ်တၟိုဟ် စှ်ဒိုဟ်ဒစာံဂၠံၚ်၊ လတူဖျေံကဵုဖံၚ် သၟဝ်ပလံၚ်ကဵုက္ၜၚ်၊ ဗၟံက်ဍိုက်နၚ်ကဵုဝုန်ဒၚ် ပလိုတ်ဇက်နၚ်ကဵုကွဳ၊ ပိုန်ဟာန်ညံၚ်ဗဝဝ်ဗတဳ တွဳဝါရဂတကြဴ၊ ဣဝွံရခၟတြဴ ကဵုနာဲတံမြာညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဒုၚ်စခၟထပှ်''' ကြဳဇှ်ဒယှ်တှ်လောန်လာန်၊ ပုၚ်ခၟထပှ်ပၠန် ဘုတ်ပန်ကဵုဒးမၚ်မွဲတုန် မိဒေဝတဴညးမသုန် မနွံဂုဏ်ဇၞော်တေဇ၊ ဒေဝတဴမဟာဝိနာယက ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ကၠုၚ််ပသ္ၚိနန်၊ ဩဿဝတဳကၠာ က္တောဝ်ၜါစဴပဒတဴ၊ ဩဳစဏ္ဍဳမွဲအဴ တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲသိုဟ်ဒၞဳ၊ ကုမ္မာရာ ကုမ္မာရဳ နွံဂုဏ်ဇၞော်ကဵုကြဳဇှ်၊ သၟိၚ်တ္ၚဲသီုထပှ် ပြဟ်က္ညဖျေံမေတ္တာ၊ သီုဂိတုစှ်ၜါ စက္ကဝါဠ၊ တ္ၚဲဏံမိကဵုမ ထ္ၜနာဲတံဂွံယးတၟးအာ၊ ဇယသီုလာဘသုခါ ကဵုမြာပြဟ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်သီုထပှ် အဲဍိက်ပၚ်စြဟ်ယဵု ဖ္ဍုန်လတူသိသ၊ ယဵုလဝ်တုန် သီုကဵုဂုဏ်ကျာ်မသုန်ကဝ်၊ ခၟထပှ်တိတ်တွံလဝ် သီုထပှ် ကဵုဂွံဇၞော်မောဝ်အာ ကဵုနာဲတံကလိဂွံညိရအဴ။ ('''ကံက်ပ္တိတ်နူ ဂကောံစရာဲလိခ်ပတ်မန်''')


* '''ကပေါတ်လဗံက်''' 

'''သၟတ်တြုံမွဲ-''' 

၁။ ဗြာတ်မွဲဂရး၊

၂။ သတ်ဒ္စိတ်မ၊

၃။ သွဒ္စိတ်ပ္ၚာန်၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး၊

၆။ ၚုယ်မွဲမ၊

၇။ ပလေၚ်ဒ္စိတ်ခၟိုန်၊

၈။ ကွာၚ်ဒ္စိတ်မ

၉။ ကပရာၚ်မွဲ-ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမွဲရ။


'''သၟတ်ဗြဴ-'''

၁။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၂။ သတ်ထပှ်မ၊

၃။ ဇဗၠုထပှ်တၞး၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ပလေၚ်ထပှ်ခၟိုန်၊

၆။ ကွာၚ်ထပှ်မ၊

၇။ သွထပှ်ပ္ၚာန်၊ ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမွဲရ။


* '''ကပေါတ်ခၟ'''


၁။ သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ၊

၂။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၃။ သတ်ပိမ၊

၄။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး ကပေါတ်တံဂှ် စုတ်ကဵုနတုဲ ကမၠောန်(ကိစ္စ)တုဲအိုတ်မ္ဂး သတ်ဗြဴဂှ်ညးတဵုလဝ်ရ။

(သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ ဟီုမ္ဂး၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကေတ်တုဲ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဟွံဒးကေတ်ဂှ် ဂွံညာတ်မံၚ်ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိ စွံခုၚ်ဇိုၚ်ပန်၊ လ္တူခုၚ်ဂှ် နုၚ်ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ်မြမောဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်ကြုတ်ခပဳဩောံမွဲ၊ ပိနုၚ်ဂှ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ်တုဲ ဗ္ဒာဲဂှ် ၜုန် မြ ကွဵုတံလေဝ်စွံလဝ်၊ ကာလဣမိဗလိုပ်ဂှ် ကၠာတဲဍာ်ခပဳဩောံ၊ ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ ဍာ်မြမောဝ်ရ။)


ပ္ဍဲမစဳရေၚ်လဗံက်ပၠန်လေဝ် ကောန်ၚာ်မွဲလဗံက်ပိ၊ ကောန်ၚာ်ၜါလဗံက်မသုန်၊ ကောန်ၚာ်ပိလဗံက်ထပှ်၊ ကောန်ၚာ်ဂၠိုၚ်နူဂှ်လေဝ် ညးကဵုပြုပြေၚ်လဗံက်ထပှ်ရ၊ လဗံက်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲထးမွဲ စုတ်ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဝေက်ကသပါမွဲခေါက်၊ သွခၞံကြုက်မွဲခေါက်၊ ကဂၠေဝ်မွဲခေါက်၊ သွခပဳဩောံမွဲခေါက်၊ ကခၞာမွဲခေါက်၊ ကွာၚ်မပၞဟ်မွဲခေါက်၊ ယိုဟ်သတ်ဆုမွဲခေါက်၊ စုတ်လဝ်တုဲ မွဲထးဂှ် မွဲလဗံက်မ္ဂးရ၊ လဗံက်ဝွံ ညးဗ္စမၞိဟ်ဗြဴဆောဖွက်ထပှ်ရ၊ ကာလစဂှ် သီုစသီုပါဲလဝ်ညိညဗ္ဒါဲဂှ်တုဲ၊ ကာလစတုဲ စၞညးပါဲလဝ်ညိညဂှ် စုတ်ပ္ဍဲနဒၠေၚ်တုဲ ကဵုမကောန်ၚာ်ဂှ် ဂၠေၚ်ဏာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုမဇၞော်တံရ၊ ယဝ်မကောန်ၚာ်ဟွံမွဲမ္ဂး မိကောန်ၚာ်ဂှ် ယဵုဏာအာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုရ၊ ဟိုတ်သာ်လဵုမ္ဒးယဵုဂၠေၚ်ဏာစၞတံဂှ်ရော၊ ရန်တၟံညံၚ်ရဴစၞတံအိုဟ်တၟိုဟ်ဏံကီု၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဏံ၊ ဂတနူဏံ ကဵုဂွံအိုဟ်တၟိုဟ် ညံၚ်ရဴစၞတံဂှ်ကီု မဒှ်ရ။


* '''ပွမစၚ်ကတောဝ်'''


ပ္ဍဲကွာန်ရးဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ ပ္တုဲကာမ္ၚဵုစၚ်ကတောဝ်ကီုရ၊ ကညလစၚ်ကတောဝ်ဂှ် နကဵုတၞိၚ် ကေုာံ တောဝ်လမ္စံက် စၚ်ပထောၚ်တုဲ ဒက်လဝ်တောဝ်ဂှ် ဗီုကဝဴသၞေက်ရ၊ ကာလစၚ်ဂှ်လေဝ် ကၞိၚ်ကီု တောဝ်ကီု ကြောသ္အးဇၚးကၠေံတုဲ စၚ်မ္ဂး ဟွံဒှ်သရ-ရ၊ စၚ်တုဲဆီတိတ်မ္ဂး ညးတံစုတ်မိတ်မနာၚ်ရ။


* '''ပွမခုတ်ယၟု''' 


ကောန်ၚာ်သၠးနူဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ လ္ၚဵုဂှ်ပေၚ်ပိဂိတုတုဲဟေၚ်၊ ညးတံခုတ်တဴယၟုအိုတ်ရ၊ ပွအရာခုတ်ယၟုဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံဟေၚ် ခုတ်ဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ချပ်စကဵုကျဇၞော်အ္စာတၠ ယာဲဇၞော် အပါဇၞော်တံတုဲ ခုတ်ယၟုလေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ခုတ်ယၟု ဗက်နာံတ္ၚဲလေဝ်နွံကီုရ၊  ကာလခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး အခိၚ် တ္ၚဲ သက္ကရာဇ် ယၟုတံဂှ် ချူကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ရ။


ပွမချူကှ်ေယၟု ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်ပိုဲဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်တေံ မန်ပိုဲကျအာပၞာန်ညးတုဲ ကွိုန်ညံၚ်ဂွံသဝ်စှ်ေဂှ် နဲဂၠိုၚ်ကဵုသာ် ဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ကဵုလၟုဟ်ရောၚ်၊ ပသာ်ရောဟီုမ္ဂး ဒုန်ကရေက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵု ပွမရပ်စပ်ပ္ဍဲကေၚ်ကာ၊ ပွမချိုတ်၊ ပွမကၠောန်ဇံၚ်ဖဴ ကာလၜံၚ်ပၟတ်၊ ပွမလးကၞဳတံဂှ်ရ၊ ဒုန်မ္ဂးဂှ် ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုရ၊ ယဝ်ကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်မ္ဂး ကုညးဂှ်ကွိုန်ဟၟဲ၊ မုက်မတ်ဟွံယးတၟး၊ စရာဲကျာ်ဩဳအောန်သဝ်ရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် အာဂတနူဏံ ယဝ်မိက်ဂွံကှ်ေသက္ကရာဇ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် လ္ပကှ်ေစုတ်ညိ၊ ကှ်ေစုတ်ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ညိ၊ ကောန်ဂကူမန်တံ၊ ကာလခုတ်ယၟုမ္ဂး ယၟုနွံကဵုကျာ်ဩဳ၊ နွံကဵုကွိုန်၊ ယၟုပွမစၞောန်ထ္ၜးကဵုကာမ္ၚဵု၊ စပ်ကဵုနာံတ္ၚဲကောန်ၚာ်-နကဵုယၟုမန်ဇေတ်တ်မပ္တံ(မာံ - နာဲ - မိ - ဣစဳ)တံဂှ် ခုတ်အိုတ်ညိ။


ကေၚ်ကာ ပွမစဝ်ကပေါဝ် စၚ်ကတောဝ် ခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် သွက်ဂွံကလေၚ်ဗ္စာရဏာ ဒဒှ်အဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်မွဲဝါပၠန်ရသွံ၊ ရန်တၟံသာ်ဂှ် ကဵုရံၚ်ဒ္ၚောဝ်ရ၊ တုဲညးတံကဵုကောန်ၚာ်ရပ် တၞိၚ်၊ တဝ်ဏှ်ေတံပၠန်ရ၊ ဣဂှ်လေဝ်ရန်တၟံ '''ကာလအဲသၠးဂဝ်ဂၞဴမိဂှ် မူကပေါတ်ကြိယာလေဝ်ဟၟဲကၠုၚ်၊ ကပေါဝ်ဝွံဂှ် ဒှ်ကပေါတ်ကြိယာသွက်အဲရသွံ'''ရဴဝွံ ညးတံရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် သွက်ဂွံဗ္စာရဏာ ဒဒှ်ရကောန်ၚာ်ဗ္စာရဏာဟွံလေပ်ကီုလေဝ် ညးတံသ္ဂောံကဵုစွံ ပ္ဍဲစိုတ်မိမတံရ၊ တုဲရန်တၟံဒှ်မၞိဟ် လုပ်အဝေါၚ်မၞိဟ်ညိဂးတုဲ ကဵုကောန်ၚာ် ကွာ်လ္တူတိထပှ်ဂါမ်ရ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ၜါမ''' 


ကထဝ် ။ ကဴဗၠဲ ။ ဂုဏ်ဇဳ ။

ကဩန် ။ ကဴစၠန် ။ စန်ညဳ ။

ကေသာ ။ ကဴသဳ ။ စန်မာန် ။

ကောနာဲ ။ ကဴမန် ။ စန်မန် ။

ကောနန် ။ ကျေဝ်ကျေဝ် ။ စန်သိုက် ။

ကံမောဝ် ။ ကျေဝ်လာဲ ။ စန်ထဝ် ။

ကံအံၚ် ။ ကျေဝ်ဂေါဝ် ။ စန်မောဝ် ။

ကံဇောဝ် ။ ကျေဝ်ဩန် ။ စိုတ်ညဳ ။

ကံထဝ် ။ ကျေဝ်လောန် ။ စိုတ်နာဲ ။

ကံဩန် ။ ခိုၚ်ဇဳ ။ စိၚ်နန် ။

ကံညာဏ် ။ ခိုဟ်ဩန် ။ စိၚ်ဗု ။

ကံသာ ။ ခိုဟ်ညဳ ။ စၠန်မောဝ် ။

ကံဆာန် ။ ခိုဟ်လောန် ။ စြာဲမန် ။

ကံပရဲ ။ ဂုဏ်ဆာန် ။ ဆာန်နာဲ ။

ကံနာဲ ။ ဂုဏ်ညာဏ် ။ ဆာန်မန် ။

ကံဍောတ် ။ ဂုဏ်သန် ။ ဆာန်နန် ။

ကဴမောဝ် ။ ဂုဏ်ထဝ် ။ ဆာန်ထဝ် ။

ကဴရာၚ် ။ ဂုဏ်မောဝ် ။ ဆာန်အာဲ ။

ကဴတ္ၚဲ ။ ဂုဏ်နာဲ ။ ဆီမန် ။

ကဴထဝ် ။ ဂုဏ်မန် ။ ဆီပရဲ ။

ကဴဩန် ။ ဂုဏ်သဳ ။ ဇဳအံၚ် ။

ဇဳဩန် ။ ပေၚ်ညာဏ် ။ လှိုၚ်ဩန် ။

ဇဳမောဝ် ။ ပေၚ်ကောံ ။ လှိုၚ်ထဝ် ။

ဇန်ညာဏ် ။ ဗုထဝ် ။ ဝၚ်မန် ။

ဇိုန်နာဲ ။ ဗုဩန် ။ ဝၚ်နန် ။

ညဳသိုက် ။ ဗိုတ်မန် ။ ဝၚ်သိုၚ် ။

ညဳပြဲ ။ ဗိုတ်နန် ။ သာမောဝ် ၊

ညာဏ်လှဲ ။ ဗိုတ်ထဝ် ။ သာနန် ။

ညာဏ်မန် ။ ဗိုတ်ဩန် ။ သိုက်မန် ။

ညာဏ်ထဝ် ။ မန်ဇေတ် ။ သိုက်နန် ။

ညာဏ်သိုက် ။ မန်ထဝ် ။ သိုက်ပိုန် ။

ညာဏ်နန် ။ မာန်ညဳ ။ သိုက်ညာဏ် ။

ညာဏ်ဂုဏ် ။ မုက်ဩန် ။ ဟၚ်ညာဏ် ။

ဍာ်ဩန် ။ မောဝ်ဇောဝ် ။ ဟၚ်ထဝ် ။

ဍိုၚ်ထဝ် ။ မြမောဝ် ။ ဟံၚ်ဇဳ ။

တာထဝ် ။ ယာတ်နန် ။ ဟံၚ်မန် ။

တာဩန် ။ ယေန်သိုက် ။ ၜိုပ်မန် ။

တီနန် ။ ယေန်ထဝ် ။ ၜိုပ်ထဝ် ။

တီမန် ။ ယေန်ဟာန် ။ ၜိုပ်ဩန် ။

ထဝ်ဍာဲ ။ ရံၚ်မန် ။ အာဲနန် ။

ထဝ်ဥူ ။ ယာဲဆာန် ။ အာဲဇဳ ။

ထဝ်နန် ။ ရတ်အံၚ် ။ အာဲရတ် ။

ထဝ်မန် ။ ရတ်နာဲ ။ အာဲနဲ ။

နန်ဩန် ။ ရတ်မန် ။ အာဲမောဝ် ။

နာဲကျေဝ် ။ ရာၚ်ဆာဲ ။ အာဲဗၠဲ ။

နဲမောဝ် ။ ရဲဆာန် ။ အာဲသိုက် ။

ပိုန်ဉာဏ် ။ လျးထဝ် ။ အာဲညာဏ် ။

ပိုန်သိုက် ။ လျးမန် ။ ဨယေန် ။

ပိုန်နန် ။ လျးဩန် ။ ဨဩန် ။

ပိုန်ယး ။ လျးတ္ၚဲ ။ ဨနန် ။

ပိုန်ဂၠိုၚ် ။ လှိုၚ်ကဴ ။ ဨကျေဝ် ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ပိမ''' 

ကေသရဳ ။ ဍုၚ်ထဝ်နန် ။ ယေန်ယေန်ဩန် ။

ကုမ္မာရဳ ။ ဍုၚ်နၚ်ထဝ် ။ ယေန်ကျေဝ်သိုက် ။

ကောစိုတ်နာဲ ။ တီဆာန်မန် ။ ယေန်သိုက်မန် ။

ကံမောဝ်အံၚ် ။ တၠညာဏ်နန် ။ ရံၚ်နန်အာဲ ။

ကံညာဏ်သိုက် ။ တၠပိုန်နန် ။ ရာၚ်ဆာဲနန် ။

ကျေဝ်ရာၚ်ဆာဲ ။ ထဝ်ထဝ်အံၚ် ။ လှိုၚ်ဩန်ထဝ် ။

ကဴစၠန်မောဝ် ။ ထဝ်အံၚ်သိုက် ။ လှိုၚ်ဘဴမောဝ် ။

ခိုဟ်သာလောန် ။ နန်မြမောဝ် ။ ဝၚ်နန်ဨ ။

ခိုဟ်ဟ်ယေန် ။ ဏၚ်မေဩဳ ။ ဝၚ်နန်ထဝ် ။

ခိုဟ်ဆာန်ညဳ ။ ဏၚ်ဥုရိုန် ။ သာဉာဏ်နွံ ။

ခိုဟ်လောန်ညာဏ် ။ ဏၚ်ဥုထာဲ ။ သဳပိုန်မောဝ် ။

ဂုဏ်ဆာန်မန် ။ နန်မြမောဝ် ။ သိုက်မောဝ်ဇေတ် ။

ဂုဏ်အံၚ်ဩန် ။ နန်ဆာန်ဇဳ ။ သိုက်ပိုန်မန် ။

စန်သိုက်ထဝ် ။ ပိုန်သိုက်လှဲ ။ သိုက်ဇဳအံၚ် ။

စန်မြမောဝ် ။ ပိုန်ယေန်တေန် ။ ဟၚ်ဩန်ထဝ် ၑ

စၠန်မောဝ်ဇေတ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နွံ ။ ဟၚ်ပိုန်မန် ။

စၠန်မောဝ်ဍာံ ။ ပိုန်နန်ဨ ။ ဟံသာဆာန် ။

စိုတ်နာဲမန် ။ ပေၚ်စိုတ်လောဲ ။ ဟံသာထဝ် ။

ဆာန်ဆာန်ထဝ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နန် ။ ဟံၚ်မန်သိုက် ။

ဆာန်မန်ဇေတ် ။ ဗုသာ်ထဝ် ။ ၜိုပ်ဟံသာ ။

ဆာန်ကောံညဳ ။ ဗုသာ်ဩန် ။ ၜိုပ်နန်ထဝ် ။

ဇံၚ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ဉာဏ်ဨ ။ အာဲမန်ညဳ ။

ညဳသာမန် ။ မန်ဇေတ်ဇေတ် ။ အာဲမန်ဇေတ် ။

ညာဏ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ညဳသာ ။ အာယမန္ဒယာ ။

ညာဏ်ထဝ်သိုက် ။ မာန်ကျေဝ်သိုက် ။ အာဲပိုန်နန် ။

ညာဏ်နဲမန် ။ မြမောဝ်ဇေတ် ။ အာဲသိုက်မန် ။

ညာဏ်လှဲသိုက် ။ ယာဲယာဲဆာန် ။ အာဲဍုၚ်မန် ။

ဍာ်မြမောဝ် ။ ယေန်သၞာၚ်မန် ။ အံၚ်သိုက်ထဝ် ။


အတိုၚ်ထ္ၜးလဝ်ယၟု နကဵုယေန်သၞာၚ်မန် သွက်ဂွံတၚ်ခုတ်ယၟုဂှ် ၜါမလေဝ်နွံ၊ ပိမလေဝ်နွံရ၊ ထ္ၜးလဝ်ဆအယာံမာတ် ဂွံနိဿဲကေတ်တုဲ ချူလဝ်ညိညရ၊ ဗီုဒးစိုတ်ရုယ်ကေတ် နဲဏံမွဲမွဲရဲတုဲ တၚ်ယၟုခုတ်မာန်ရ။

==အဝဲဗ္တောန်လိခ်ကတ်ပညာ==

ကာလလၟုဟ် ယဝ်ရံၚ်အာပရေၚ်ပညာ ဇၟာပ်ဍုၚ်ကွာန်လ္တူဂၠးတိဏံမ္ဂး၊ ဂကူတောလောန်၊ ပြာကတ်လောန်ဂကူသ္အာၚ်ဂှ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ဟိုတ်နူအရာပညာညးတံ တောဗွဲမလောန်ဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ရ၊ ပညာဟီုမ္ဂး သီုပညာလောကဳ သီုပညာလောကုတ္တဵုရ ပညာလောကဳဂှ် ဟိုတ်နူအစောံဇြဟတ်ဇၞော် ပ္ဍဲလောကဏံတုဲ ပၟိက်စိုတ်ညးတံဂှ် ညးတံပ္တုဲမာန်ဗွဲမပြဟ်အိုတ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ကောန်ဂကူပိုဲမန် ကတ်ဗ္တောန်ပညာသဗ္ဗအိုဿီု ပ္ဍဲဇရေၚ်တံဇိုၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံအိုတ်ရ။


ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်ဏံ ပါ်စွံလဝ်ပိအဝဲဒဒှ်ရ၊ ပဌမအဝဲ၊ ဒုတိယအဝဲ၊ တတိယအဝဲရ၊ ပ္ဍဲပဌမအဝဲဂှ် သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်ပညာရ၊ ပ္ဍဲအဝဲဏံ ယဝ်ကတ်ပညာစိုပ်ဒတုဲမ္ဂး တရဴဘဝမၞိဟ်ဂှ် ဇၟာပ်ပ်ကေၚ်ကာပ္တုဲဏာမာန်၊ နကဵုပညာရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မံၚ် ဒဒှ်ရ '''ၜဝ်လာ်ဂၠံၚ်ကၞောတ် ကောန်ဝေတ်နူဍောတ်တ်''' ကာလကောန်ဇကုဍောတ်သွတ်မံၚ်ဂှ် ဟွံကဵုကတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ဇၞော်ကၠုၚ်တုဲ ဟွံဍိုဟ်ကေတ် အရာကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု၊ ပ္တုဲဏာဟွံမာန်ရ၊ '''ဆာန်ကောန်မ္ဂးစွံဘာ ဆာန်ဝါဗ္ၚမ္ဂး ဒးမၚ်မွဲ ဆာန်ညးအဲ မ္ဒးဖျေံမေတ္တာ''' နွံကၠုၚ်အရေဝ်သာ်ဏံဝွံကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ်ဇကုဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲလောကကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ် ဟွံရိ ဒလဵုခၞံၚ် ပွမဇပ်ဍပ်လ္တူမိမ ကလော ကောဒေံကီု၊ သွက်ဟွံဂွံဒှ်မၞိဟ်အောန်ကဵုပိုန်ဒြပ်၊ ပွဟွံမၚ်မွဲဓဝ်ဗ္စာရဏာ ပ္ဍဲလောကဳ လောကုတ္တဵုကီု၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ၊ ကာလကောန်ဇာတ်ဇကု စိုပ်အဝဲကတ်ဗ္တောန်ပညာ၊ ကၠာတေံ အာစိုပ်အာယုက်တြဴထပှ်သၞာံမ္ဂး၊ မိမတံ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗြဴဗတိဂှ် ကော်ဏာကောန်ဇကုဘာလကျာ်၊ ဇရေၚ်အ္စာတၠတံတုဲ၊ ပအပ်ပြာပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံ သွက်ဂွံဗ္တောန်ကဵုလိခ်ပၠန်ရ။


ခေတ်ကာလလၟုဟ် ပ္ဍဲရးဌာန်ဒေသမန်ဂမၠိုၚ် ဘာဗတောန်လိခ် ညးအလဵုသဳတံ ပံက်လဝ်နွံဂၠိုၚ်မံၚ်တုဲ၊ ကဵုကောန်ဇာတ်ညးတံ အာကတ်ဗ္တောန်လိခ် ပ္ဍဲဘာညးအလဵုသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဇရေၚ်ဘာလဵုဟွံဟီု ကာလအပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတတံ မ္ဒးပလေဝ်ခါန်ဇဗၠုသတ်မွဲရ၊ ပ္ဍဲခါန်ဂှ် ဇဗၠုပိတၞး သတ်ပိမ၊ ပ္ကဴပိဍောၚ် ပၞာၚ်ပိတၞုၚ်၊ ဂဥုဲတၞးပိတၞးစုတ်လဝ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဘာမ္ဂး ကလံကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဇိုန်အပ်ကဵုခါန် ကေုာံ ကောန်ဇာတ်ဇကု နကဵုပါၚ်လေဝ် ဂရၚ်ပ္တီိကျာ်ဇၞော်အ္စာတံရ၊ '''ယွံကျာ််ဇၞော်အ္စာ ကောန်အဲဍိက်ဝွံ မတ်လ္ပကဵုကၠက် ဇိုၚ်တဲလ္ပကဵုကဝ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတံ ၜုၚ်တက်ဝေတ်ဗ္တောန်တုဲ သွက်ဂွံလေပ်ပညာ သ္ဂောံစဳကၠးအာပ္ဍဲလိုက်ဝွံဂှ် ဗ္တောန်ကဵုကွက်ပညာ သဗ္ဗအိုဿီုညိကျာ်''' သာ်ဝွံဂရၚ်ပ္တီ ပအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတံတုဲ သွက်ကွးဇကုဇိုၚ်တဲဟွံကဝ် မတ်ဟွံကၠက်ဂှ် မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဝေတ်ဗ္တောန်ဒဵုစိုပ်ကဵုလ္အိတ်ရ။


ပ္ဍဲဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ကော်ဖျဴနၚ်သ္ၚိတုဲ ညးမဒှ်မိမတံ သွက်ဂွံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲကောန်ဇာတ်ဇကု၊ ဘိက်ပၟိၚ်နၚ်မၞိဟ်ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဇကုပအပ်ဘာတုဲဂှ် လဴထ္ၜးဟီုပျးကဵုညးတံရ၊ နကဵုကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံလေဝ် ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ကဵုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံအိုတ်ရ၊ (အခိုက်ကၞာဏံဂှ် ပ္ဍဲကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ်နွံတုဲ ပ္ဍဲကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟၟဲရ၊) ကွာန်ရးမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲ ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲမိမ မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်လၟိုန်လေဝ်နွံ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟွံပလံၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်သ္ပထပိုဲခမဳတုဲ ကတ်ဗ္တောန်ပညာမ္ဂး လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်ရ၊ ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲဇရေၚ်အ္စာဘာလကျာ် မွဲသၞာံ ညးတံပါ်လဝ်ပိရာသဳရ၊ ၜါရာသဳဂှ် ညးတံဒၠောံဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကဳတုဲ မွဲရာသဳဂှ် ဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကုတ္တဵု မပ္တံကဵုခတဵုဇၞော်၊ ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်၊ လောကသိဒ္ဓိ၊ သၠပတ်ပရိုတ်၊ သဒ္ဒါ၊ သုတ်စဉ်၊ ပေါရဏာမ်၊ ပေါရဒါမ်၊ လိခ်ဂစေံဍာ်မိတ်၊ ကဗျလၟေတ်ကေုာံလိခ်ဗၠာဲဘာတံဂှ်ကီု၊ ကွတ်သဗ္ဗအိုဿီု မပ္တံကဵုဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန်၊ ကွတ်အ္စာသဝ်၊ ကွတ်အ္စာဂဥုဲ၊ ဗိန္ဓောဟောရာ၊ ကာတ္ၚဲ အ္စာကဝတ်၊ ဂၞန်သၚ်္ချာ၊ လှ်ေ၊ ဒယှ်ေတိၚ်တိုက်၊ ဓမၠုမတ်၊ ကွတ်ပၞာန်(သေနၚ်္ဂဗျူဟ) ကွတ်တဝ်စၞေဟ်ပၞာန် ကွတ်ဇိုၚ်ကွတ်တဲ၊ လက်ဗန် လက်ပၠုယ်တံဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ။


ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုပ္ဍဲဘာတုဲ ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲကမၠောန်ဟေၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်အ္စာတုဲ ဗ္တောန်ကဵုကတ်ကေတ်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ပ္ဍဲကမၠောန်မ္ဂး ညးလေပ် ညးသ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဗ္တောန်ကဵုကွးဇကုအိုတ်ရ၊ ကွတ်ကမၠောန်လေဝ်နွံစှ်သာ် မပ္တံကဵုပါန်မုက်၊ ပါန်ပေါန်၊ ပါန်ခဳ၊ ပါန်ခေန်၊ ပါန်ရန်၊ ပါန်ပုတ်၊ ပါန်ဗုတ်၊ ပါန်သောန်၊ ပါန်ဒက်၊ ပါန်သဲတံဂှ်ကီု၊ သၟာဓဇဲ၊ ဝဍ္ဎကဳ၊ ဗဳသ္ကဝ်၊ ဖျေံထဝ်ရၚ်ဒ္ၚောဝ်၊ ကွတ်သၟာလၟာန်၊ ကွတ်ဣမိတၠတဲ၊ ကွတ်သၟာဗ္ၚ၊ ကွတ်တုတ်တုတ်တံဂှ်ကီု၊ သီုမၞိဟ်တြုံသီုမၞိဟ်ဗြဴ၊ ညံၚ်ဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲယေန်သၞာၚ်ဂှ်လေဝ်၊ ညးတံသ္ပဂရုဒၠောံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်မံၚ်ပညာဂှ် ကွးဘာတံဂြိပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်(မြဘာ)(ဘာလေဝ်မံၚ်-ဝိုန်ကၞံၚ်လေဝ်ဟွံတီ) အတိုၚ်ဂလာန်ညးတံမဟီုလဝ်၊ မ္ဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် နကဵုဝဳရိယဇကုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်ဗ္တောန်မံၚ်လိခ်ဂှ်လေဝ်၊ ဝတ်ကွးမသုန်သာ်မတွံဂး '''ခစသဳကၠဳ၊ ဗ္စးပ္ညဳကြဴ၊ ဒုၚ်တဴဒၠောံဗ္တောန်၊ကၠောန်ၜတ်ဇရေၚ်၊ သီုဟေၚ်ကတ်ကွတ်''' သာ်ဝွံ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ် ဝတ်ကွးမသုန်သာ်ဂှ်လေဝ်၊ ကောန်ကွးဘာတံ ကောန်ကွးဘာတံ မ္ဒးမၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်မံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဒှ်လျိုၚ်ကွးတံရောၚ်။


ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံ ပိုဲဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ကတ်ဗ္တောန်မံၚ် ပရေၚ်လောကုတ္တဵုသၟးလေဝ် ဟွံရုမ်ဂပ်၊ ဟွံစိုပ်ဒတုဲရ၊ သွက်ဂွံပ္တောံကဵုဂကူညးမာန်ဂှ် လၟုဟ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်တၟိဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုသာ်တုဲ ညံၚ်ဂွံပြာကတ် တောလောန်နူဂကူသ္အာၚ်ဂှ် ညးညးအဲအဲ ကၠေံစိုတ်ကတ်ဗ္တောန်အိုတ်ညိ၊ ပညာနဲတြေံဂှ်လေဝ် လ္ပထောံကၠေံ ပညာနဲတၟိဏံလေဝ် ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် မ္ဒးဂိုတ်ဂစာန်ကတ်လွဳရောၚ်။

==ပွမပထပိုဲခမဳ==

ကောန်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ၚ် လျုၚ်သ္ဇုၚ်သ္ဍိုက်ကဵုဗုဒ္ဓဘာသာအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာအခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်ဘာသာလေဝ် လုပ်လၟိဟ်မွဲသာ်ကီုတုဲ၊ သ္ပရှ်ေသှ်ေကဵုဂုဏ်ကျာ်ဓဝ်သၚ်အိုတ်ရ၊ မိမၜါလေဝ် လုပ်ဗော်ဂုဏ်အနန္တတုဲ ဒဒှ်ဂုဏ်မိမဇၞော်ဂှ် သ္ဇက်ပ္တောံၜတ်ဟၟဲရ၊ ရန်တၟံသွက်ဂွံရန်ရော်ဂုဏ်မိစှ်ၜါဂှ်၊ ဂုဏ်မၜါစှော်မွဲတုဲ ကောန်ဗၠာဲသၟတ်တြုံမန်ဂမၠိုၚ်၊ အာယုက်စိုပ်စှ်ၜါသၞာံကဵုဗွဲလ္တူမ္ဂး ကဵုသ္ပထပိုဲအိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုထပိုဲခမဳဂှ်၊ ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ ပသာ် အခိၚ်ကမၠောန် ဝါ၊ ဂူ၊ ဗ္ၚ၊ သၠးမ္ဂး မိမဂမၠိုၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော် နွံကဵုဂၠိုၚ် မိၚ်ဂၠိုၚ်ညာတ်တံတုဲ၊ အာတ်ကသပ်ရုယ်စှ်၊ တ္ၚဲခိုဟ်ဗၠးဒုဟ် သွက်ဂွံပဒါယကာထပိုဲ ခမဳအိုတ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်တြုံမွဲ ယဝ်ဟွံပလဝ်ထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး အခိုက်မန်ပိုဲ ညးဟွံပၠောပ်အဝေါၚ် တြုံဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဏီရ၊ ယဝ်ရမိမယာဲမန်ဂမၠိုၚ် ဂွံပဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လဝ် ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး မှောဝ်ဇာမိပ်ဇြိပ်တဴဗွဲမလောန်၊ ညးဟၟဲကဵုကောန်တြုံတံဂှ် အာတ်ကေတ်ကောန်တြုံညးသ္အာၚ် ပညံၚ်ရဴကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကုတုဲ၊ ဒုၚ်ကေတ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳအိုတ်ရ၊ ယဝ်ဂွံပလဝ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဂွံဒုၚ်စဂုဏ်ဖဵုဇၞော်သန်ဟေၚ်၊ ယိုက်ဒိုက်ပတှ်ေကေတ်လဝ်ရ။


ကောန်မန်ပိုဲ ကာလဍောတ်သွတ်ဂှ် ကဵုအာကတ်ဗ္တောန်ပညာ ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဂၠိုၚ်တဴတုဲ လိက်မန်ဗှ်ဒးညိည ဗှ်ဒးချူဒးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူမိမၜါ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒးရီုဗၚ် ပ္ဍဲကမၠောန်မိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ကညလစိုပ်အဝဲဍောတ်တ်တေံ ဟိုတ်ဟွံကဝ်ဗ္တောန်လဝ်လိက်တုဲ၊ ယဝ်ရန်တၟံလဝ် သွက်သ္ပထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ကၠာဟွံစိုပ်အခိၚ် သ္ပထပိုဲဂှ် မိမတံအာအပ်ပြာပ်ကဵု ဇရေၚ်အစာတၠဂုဏ် ပ္ဍဲဘာလကျာ်၊ သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်လိခ်၊ မပ္တံဒ္ဂေတ်ဝတ် သာမဏဳတံရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံဂွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳ ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ စှ်သုန်တ္ၚဲ၊ သွက်ဂွံဗှ်လိခ်လေပ်ဂှ် ညးတံအာအပ်စွံပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်တ္ၚဲ သွက်ဂွံပထပိုဲခမဳ ညန်ကြပ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပွမပ္တံထေက်ကဵုဒးဝေၚ်ပါဲ ပွမတိုန်ဆု၊ ပွမဝေၚ်ဍာ်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ကၠောံၜဳ-ကၠောံကြုၚ်၊ ပွမအာဂြိုပ်ဂၞိၚ်၊ ပွမတိတ်အာတရဴဇမ္ၚောဲတံဂှ် ညးတံကဵုဝေၚ်ပါဲ ညံၚ်ဟဂွံဒှ်အန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ကီုရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံပကာမ္ၚဵုထပိုဲ ပွိုၚ်စှ်သုန်တ္ၚဲဟွံသေၚ် မွဲဂိတု၊ ကဵုလၟောၚ်ထပိုဲတံ ပြာပ်အာဇရေၚ်-ကလော၊ ကောဒေံ၊ မိမနော်နာဲ၊ ညးတၠအာယုက်ဇၞော်တံတုဲ၊ ကဵုကလံစအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ကာလတ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကဵုဒါန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကလံကျာ်ဓဝ်သၚ်၊ မိမ၊ ကလော်သ္ၚိတုဲ၊ စှ်ေလးသ္ကဝ်ပ္ဍဲတိ၊ ကလံပ္ညုၚ်ဏာဗဴဇု၊ ဗဴကွာန်၊ နူဇမ္ၚောဲအိုတ်ရ၊ ကာလကလံတုဲမ္ဂး လ္ၚဵုကဝါ်ဏာလၟောၚ်ထပိုဲ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုချေံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ယိုက်ဏာ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုကွဳ၊ ဗွဲမမိပ်ဇြိပ်တုဲ၊ အာကလံဌာန်ကလောကောဒေံ၊ နော်နာဲ၊ ညးအာယုက်ဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံ ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်ရ၊ လၟောၚ်ထပိုဲဂှ် ကျိုၚ်လဝ်နကဵုၝောံကိုဋ်ဗြကၞေၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်ကောန်သၟိၚ် ဗွဲမ္ဒးရးရ၊ နူဘဝကောန်ၚာ်တေံ ညးတံစၚ်လဝ်ကတောဝ်ဂှ် ကာလသ္ပထပိုဲဏံ ညးတံကဵုဝက်သၞေက်ရ၊ မၞိဟ်ဇၞော်မန်လ္ၚဵုတံဂှ် ရန်တၟံဒှ်လၟောၚ်ထပိုဲ ပြဲသန်ကွေံရသွံ၊ စွံစိုတ်သာ်ဏံတုဲ ဟွံဒုၚ်ကလံ၊ ကဵုအာကလံကျာ်အိုတ်ရ။ ကာလအာကလံညးဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ရန်တၟံပွမဒှ်ဒကာထပိုဲ ဒကာပယျၚ်တုဲ ကဵုအရီုအဗၚ်အထံက်အပၚ် နကဵုဩန်လေဝ်နွံ၊ နကဵုကပေါတ်ကညောတ်လေဝ်နွံကီုရ။


ဒေသရးမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကာလသဝ်တ္ၚဲဝွံ ကောံဓရီုပြာပ်တိတ်အာဘာ ညဳညဳသာသာ၊ သီုကဵုပရိက္ခရာဒ္စာံတုဲ၊ ဖ္ဍောတ်မ္ၚဵု ဖျေံသော်ဗလိုပ်ဍာ်မ္ၚဵုတုဲ ကွက်စုတ်ဇုက်ပရိုတ်မ္ၚဵု ပ္ဍဲကအ်လၟောၚ်ထပိုဲဂှ်တုဲ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဂှ် လၟောၚ်ထပိုဲကလေၚ်စဴသ္ၚိမာန်ဏီရ၊ အခိၚ်နူဂယး ပယျာံအရှိုန်တိုန်မ္ဂး ညးတံပ္တိုန်ထပိုဲအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အခိၚ်နူဂယးပြဟ် ပယျာံအရှိုန်တိုန်ဂှ် ညးတံပြာပ်တိတ်အာဘာ ဖျေံသော်ပ္တိုန်ထပိုဲတုဲ က္ညနိမန်ဖျဴနၚ် ကောန်ထပိုဲဇရေၚ်သ္ၚိ ကဵုဒါန်ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ (ပွမသာ်ဏံလေဝ် ရန်တၟံကဵုကျာ်တြဲပိုဲ ဒဒှ်ကျာ်တုဲ က္ညစဴကၠုၚ်ဌာန်မိမကၠာအိုတ်ဂှ်ရ) ကိစ္စဖာပ်သၚ်စရိုဟ်ဍာ်တုဲ ကာလကောန်ထပိုဲတံ က္ညကလေၚ်စဴဘာမ္ဂး ညးတံလံၚ်ကဵုဒါန်ဝတ္ထု ကပေါတ် သွက်ဂွံပသဇိုၚ်ပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အကြာပိုန်ၜါအခိၚ် လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳဂှ်၊ ကျိုၚ်ကျဝ်ဗွဲမ္ဒးရးတုဲ ညးမဒှ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဂှ် (ဗၠာဲဗအ်)ယိုက်ဂၠေၚ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ အာဂတအိုတ်ရ၊ လက်ကရဴဂှ် ညးမဒှ်မအံက်ထပိုဲ-ခမဳ ကၟာဲဗဗေၚ်၊ မိဂှ်မိန်ကေတ်သပိုၚ်သ္ၚာ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ယိုက်ကပေါတ်ပရိက္ခရာ၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်ဂမၠိုၚ်တုဲ၊ ကွာက်ဂၠောဲရေၚ်တိတ်အာဘာအိုတ်ရ၊ စိုပ်ဘာမ္ဂး ဂကူမန်တံ ရန်တၟံသွိၚ်ထောံသံသာ အဝေါၚ်မၞိဟ်တုဲ သွက်ဂွံတန်တဴ ပ္ဍဲဘဝထပိုဲ-ခမဳလၟိုန်ဂှ် ညးတံဂေတ်အာလ္ပာ်တဲပုၚ်(လ္ပာ်ဇဵု)ဗ္ဒက်သိုဏ်ပိဝါတုဲ ပြာပ်တိုန်အာလ္တူဘာအိုတ်ရ၊ ညးမယိုက်လဝ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳတံဂှ် ကာလကြပ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်တၞိန်ဂှ် ညးတံဓမက် ဓရိပ်ထောံလၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ ဟွံပ္တိုန်ကဵုလ္တူဘာရ၊  ပွသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ညးတၠဒါန်မပြဲ ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဟၟဲ၊ ပြဲကွေံရောၚ်သွံ စွံစိုတ်စေတနာသာ်ဏံတုဲ၊ ညးတံအာအာတ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ၊ ပ္တိတ်ကဵုဩန် ကုညးမယိုက်ဂၠေၚ်ညိညရ၊ (ဂလာန်ဏံဂှ် ရန်တၟံကဵုစေတနာဒါန်ကုသဵုတုဲ သွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်အိုဟ်တၟိုဟ်ဟေၚ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ကေတ်ရ) တုဲညးတံတိုန်အာဘာ ဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠအိုတ်ရ။


ကိစ္စပ္တိုန်ခမဳပၠန် အာယုက်လၟောၚ်ခမဳဂှ် ဟွံပေၚ်မ္ဂး ဍန်(ဍိုန်)ခမဳရ၊ ဍန်ခမဳမ္ဂးဂှ် ၜပ္တိုန်ခမဳလေဝ် ဂးကီုရ၊ ဟိုတ်နူအာယုက်ဟွံပေၚ်တုဲ မ္ဒးဍိုန်ပ္တိုန်ခမဳလေဝ် အဓိပ္ပါယ်အာစိုပ်ပၠန်ရ၊ ဂွံဍန်ခမဳဂှ် ပ္ဍဲထး မွဲညးတံလဇံက်စွံ ပ္ၚာန်မွဲမ၊ ပ္ဍဲပ္ၚာန်ဂှ်၊ စုတ်လဝ်ခဝ်(ဗံက်)ပ္ဍဲခဝ်ပၠန် စုတ်လဝ်ကွာၚ်တဲကၞး၊ ကွာၚ်ကၠေၚ်၊ ကွာၚ်ခေါက်ဂဒဵု၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်နာနာသာ်ရ၊ ကပေါတ်ပရိက္ခရာလေဝ် မ္ဒးစွံလဝ် ဂတကောန်ခမဳရ၊ ဒါယကာခမဳဂှ် မ္ဒးဂ္ဇံဆေၚ်မုက်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ ဒါယကာခမဳ ရပ်လကဲဖျေံလစိန် ဒက်လဝ်ကဵုဇုက်တောဝ် လ္တူထးတုဲ အ္စာတၠဖ္ဍောတ်အာဂါထာ ဒါယကာဂှ်ဖ္ဍောတ်ဗက်တုဲ တံၚ်ယာလစိန်ဂှ်ရ၊ ခမဳတၟိဂှ်လေဝ် မ္ဒးထ္ၜလဝ်မုက်ဗ္ဒာဲဂှ်ရ ၜုန် မြ မုယ်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဓုပ်ကီုရ၊ မဂတောန်၊ ဂဇမ်ကယျောဝ်တံလေဝ် ယဝ်စုတ်လဝ်ကီုမ္ဂး ဟွံဒးပ္တိုန်အ္စာ သ္ဂးလဝ်ရ။


ဒေသကွာန်မန်လ္ၚဵု ညးတၠကောန်တြုံဂမၠိုၚ်၊ မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံဓရီုတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံပထပိုဲ-ခမဳ ပ္ဍဲဘာလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် ညးကောန်တြုံဟၟဲတံဂှ် ဂရၚ်ပ္တီကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ အာတ်ပဒါယကာထပိုဲ ကောန်ညးသ္အာၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပုၚ်မွဲဂအုပ်-ဓုပ်မွဲ ပ္တိတ်ဏာဘာတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီုရ၊


ပွမပ္တုဲကိစ္စကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကီု၊ တ္ၚဲဖျေံသော်ကီု၊ ပွမပဂြုဂြုဂြီုဂြီု ဗွဲမအိုဟ်တၟိုဟ်ဂှ် တန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲပိုန်ဒြပ်၊ အတိုၚ်ဒြဟတ်ဇကုဟေၚ် ပြုပြေၚ်ပ္တုဲကာမ္ၚဵု ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ ညးမက္ညကၠုၚ်ပ္ဍဲကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ်လေဝ် ထေက်ကြိုက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ညးတံရီုဗၚ်ထံက်ပၚ် အာတ်ပဒါယကာ ထပိုဲ-ခမဳကီုရ၊ ပထပိုဲ-ခမဳတုဲ ပွိုၚ်ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ၊ မွဲဂိတု၊ မွဲဝှ်၊ ညးမဒှ်ဒါယကာတံဂှ် တုမ်တိုပ်ပိဏ္ဍပါတ်ပါတ်တုဲ ပလံၚ်ကဵုဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ကာလရာံတိတ်အာနူဘဝထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဗၞတ်ထပှ်ဗ္တံ ထပှ်တ္ၚဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ သပိုၚ်သ္ၚာတံလေဝ် ကဆံၚ်ကြာတ်ကြဴသ္အးဇ္ၚးတုဲ မ္ဒးအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဂရၚ်ပ္တီအာတ်အခေါၚ် သွက်ဂွံစဴသ္ၚိပၠန်ရ၊ ဂကူမန်တံဗွဲမဂၠိုၚ် ယဝ်ဟွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳဏီမ္ဂး ညးတံဟွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ၊ ထပိုဲခမဳတံ ရာံတိတ်တုဲ ကာလစဴစိုပ်ကွာန်မ္ဂး ဂကူမန်တံကော်ခဴစ အတိုၚ်ပရေၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ် '''ကောန်ထပိုဲ ကောထပိုဲ ကောန်နာဲ ကောကျာ် အမူကျာ် အနာဲကျာ်'''အိုတ်ရ၊ ဂလာန်သာ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂလာန်မပြဲမွဲသာ် ပ္ဍဲဝေါဟာဂကူမန်ပိုဲရောၚ်။

==အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ==

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ရန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ဂကူမန်ဟီုလဝ်အရေဝ်နွံကၠုၚ်၊ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသကဝ်သၞာ ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးယဵုယာတ်ဍောတ် ခၜက်ယာတ်ဍောတ်''' ရဴဝွံသ္ဂးလဝ်ရ၊ အရေဝ်ဝွံ နွံကဵုအဓိပ္ပါယ်ဗွဲမဇြိုဟ်နက်ရ၊ ကာလကောန်ဗြဴဇၞော်တိုန်ဒှ်ဝုတ်မ္ဂး အတိုၚ်အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ သၟတ်ဗၠာဲတံကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိ၊ တက်ကျာဓရီုပ္ဍဲသ္ၚိရ၊ ကာလဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဝွံ သွက်ဗၠာဲတံဂွံဂ္ဇံဂှ် မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာတုဲ ဒုၚ်တၠုၚ်ကၟုယ်ဗၠာဲတံရ၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာ'''ဟီုလဝ်ရောၚ်၊ ညးတၠကောန်တြုံပၠန်တုန်လေဝ် ကောန်ဇကုစိုပ်အဝဲဗၠာဲတုဲ သွက်ဂွံပတဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကောန်ဇကု မ္ဒးအာအာတ်ဂအဟ် ပ္ဍဲဇရေၚ်မိမသၟတ်ဝုတ် ဇကုနွံမေတ္တာရ၊ ပွမအာသၟာန်သၟုက်ဝွံ '''သွဟ်ဒကတ်''' ပိုဲမန်မကော်ခဴစတုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဝွံ မ္ဒးကဵုသၟတ်ဝုတ်ဇြဟာန်ဇကု၊ ယာတ်ဍောတ်ရ၊ ကာလသ္ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲတေံလေဝ် ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးပလေဝ်ယာတ်ဍောတ်ရောၚ်''' ရဴဝွံ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်ရ။


အဝဲကောန်ဇာတ်ဂမၠိုၚ် စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် ဗ္တောန် ကတ် ကွတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ဗြဴဂှ် ကွတ်ဗြဴ၊ ကောန်တြုံဂှ် ကွတ်တြုံ၊ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် မိမတံ ဒၠောံဗ္တောန်ကဵုကတ်ပညာအိုတ်ရ၊ ယဝ်ရကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ကာလဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးမ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဇကု မုက်မတ်ဒးဍောတ်ရောၚ်သွံ၊ ဟိုတ်နူဓဝိၚ်နွံသာ်ဏံတုဲ ကောန်ဗြဴမ္ဂး မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တောမ်ပုၚ်သွ၊ သီဂိုၚ်ထိၚ်ဒက် ဒြပ်ကပေါတ်နာနာသာ်ကီု၊ ကောန်တြုံမ္ဂး မပ္တံကဵုကၠောန်ဂူဗ္ၚ၊ တာန်န တာန်ရဴ၊ ၜန်ဇုက်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ဍိုက်ဂၠုၚ် ဍိုက်ဖံၚ်၊ ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် ကၠေံစိုတ်ဗ္တောန်ကဵုရ၊ ယဝ်ရကွတ်ဗြဴ ကွတ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ခေတ်ကၠာတေံ ညးတံဟွံပဂအဟ်-ဂမာန်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်တုဲ ဟွံတုပ်ကဵုခေတ်ကၠာတေံ အဓိပ္ပါယ်ကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴ၊ ၜိုန်ပြံၚ်သၠာဲကီုလေဝ် အလိုက်ခေတ်ညးကဵုညး၊ ကၠာဟွံဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးဏီဂှ် မ္ဒးဍိုက်ပေၚ်လဝ်ရောၚ်ဂှ် ပိုဲစှ်ေဒၟံၚ်စိုတ်ရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်ပိုဲပၠန်လေဝ် စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ဇကုမွဲဓဝ်မံၚ်ဟွံဂွံ၊ ဒးပံၚ်ဖက်ကဵုညးတၞဟ်တုဲ ပွံမပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံကဵုမိတ်သဟာဲ ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ် စွံတိုန်ၚုဟ်မး ရပ်တိုန်အလံၚ်၊ စွံပရဲပ္ဍဲစိုတ်လေဝ်ဒှ်တိုန်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ဇၟာပ်ပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ပ်ဍုၚ်မန်၊ ဇၟာပ်ပ်အရာပ်မန် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဒက်လဝ်ဂကောံအိုတ်ရ၊ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေသ ဟွံဂွံဒက်လဝ်ဂကောံကီုလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ ကၠိုဟ်တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ အာမွဲဂကောံ ကၠောန်မွဲဂကောံ မဒှ်တိုန်ရ။


မိမတၠကောန်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်တိုန်ဝုတ်မ္ဂး အရာကိစ္စလဵုဟွံဟီု မ္ဒးထိၚ်ဒက် ဗွဲမဗ္စာရဏာလၟိုန်ရ၊ ကောန်ဝုတ်ဇကုမွဲဓဝ် ကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု ဒၞာဲလဵုဟွံဟီု ကမၠောန်လဵုဟွံဟီု ယဝ်မ္ဒးအာကၠောန်မ္ၚးသ္ၚိဇကုမ္ဂး ညးတံဟွံသၠးကဵုအခေါၚ်ရ၊ အာကၠုၚ်ကၠောန်ကမၠောန် နကဵုဂကောံဟေၚ် မိမတံသၠးအခေါၚ်ရ၊ ညးမဒှ်ကောန်ဝုတ်တံလေဝ် မၚ်မွဲတိုန်ဣန်ရဳသိက္ခာဇကုရ၊ ပွမဟုံဂစေံဂြးသော်၊ ဒၞာဲၜးဂၞိန်ယာတ် ဂတမိမကောဒေံဇကုဂှ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ ပွမသာတ်ဂၞိန်၊ ပွမလ္တက်ပလောံ ဂတမိမကောဒေံ၊ ဂတမၞိဟ်တြုံဇၞော်တံလေဝ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ မိတ်ဒါန်ပၠန်လေဝ် ဂတမိမကလောကောဒေံမ္ဂး ဗွဲလ္ဂူတပ်တးဟေၚ် ဟီုအရေဝ်ဆက်ဆောမ်အိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံမၚ်မွဲဓဝ်ဂဝ လ္တူမိဇကု ကောဒေံဇကုတုဲ ဂတမိမကောဒေံဇကု သွက်ဂွံဟီုအရေဝ်ဂှ် ညးလ္ၚဵုတံ ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ စပ်ကဵုပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတုဲ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မွဲသာ် '''ၜိုန်ကဵုတီကီုလေဝ် ဟွံကဵုညာတ်'''ရ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မိမကောန်ဂကူမန်တံ ကောန်ဇာတ်ညးတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကိစ္စဝုတ်ဗၠာဲဏံဂှ် သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ သၟတ်ဗြဴတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်သၟုယ်ဠေၚ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံ နူစွံလဝ်သော်ယံၚ်ဂတိုပ်တာဂှ် ကဵုဖျေံသော်ကၞေၚ် စွံထာၚ်သပြုရ။


သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ရံၚ်သ္ၚဳကေတ် ဗီုသော်ဝုတ်ဂှ်တုဲ ဆက်ဒါန်ဆက်မိတ် အခိၚ်အဝဲစိုပ်-ဟွံစိုပ် တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဗီုသော်သၟတ်ဗြဴမန်ပိုဲပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ် အခိုက်ကီုလေဝ် ဒဒှ်သၟတ်ဝုတ်မွဲ ဒှ်ဝုတ်တီမ္ဂး ဆက်ဒါန်ဒက်မိတ်-ဟီုအရေဝ် တက်ကျာကဝေၚ်ဂွံရ၊ ညးမွဲရောဟွံဂၠာဲပဒုဟ်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်မွဲ ယဝ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂးစိုပ်အခိၚ်ပတဴသ္ၚိကၟိန်ရ ညာတ်သၟတ်ဗြဴမွဲ ပၠောပ်လဝ်သော်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ကဵုသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ညးတံသၟာန်သၟုက်လဝ်တုဲ ဒးတီရောၚ်၊ သၟတ်ဗြဴဝွံ ခြာဟွံလံ ပတၠလျိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟတ်ဗၠာဲသ္အာၚ်လေဝ် ဒးတီလဝ်တုဲရ၊ ဂလိုၚ်လဵုမိက်ဂွံဆက်ဒါန်ပမိတ်ကီုလေဝ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟတ်ဝုတ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂး လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲဘဝညးဇၞော်ရောၚ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တမၠာတေံရောၚ်။


အခိုက်ကၞာဒက်မိတ် ဆက်ဒါန်ဇြဟာန်ညးသ္ကံဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုဂကူရ၊ ပ္ဍဲဒေသမန်ဗွဲမဂၠိုၚ် သၟတ်ဗၠာဲတံ ဒးတိုန်ဝေၚ်တက်ကျာ လ္တူသ္ၚိသၟတ်ဝုတ်ဂှ်တုဲ မ္ဒးထ္ၜးမုက်ကဵုမိသၟတ်ဝုတ် ဟွံသေၚ် ညးမဒှ်အုပ်ဓုပ်လဝ်သၟတ်ဝုတ်ဂှ်ရ၊ ညးမအုပ်ဓုပ်တံလေဝ် ပ္ဍဲအရာကေၚ်ကာဏံ တီကၠိုဟ်ကေတ်တုဲ နဲညးကဵုညး ပါဲတိတ်အာရ၊ သၟတ်ဝုတ်ပၠန်တုန်လေဝ် ယဝ်သၟတ်ဗၠာဲမွဲ စိုပ်ကၠုၚ်လ္တူသ္ၚိဇကုမ္ဂး ဒုၚ်တၠုၚ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်မိုဟ်ရ၊ မပ္တံလးသ္ကဝ်သၞာ ပြေၚ်စွံခ္ဍအ်ဇဗၠု ၜံက်တံကီု ဆၜိုတ်ထေက်ကြိုက် မ္ဒးပလေဝ်ကဵုရ၊ တုဲကာလသၟတ်ဗၠာဲတံ ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံထေၚ်ခယျ ဒဒှ်မံၚ်စဟွံသ္အးဇၚး ပပ်ကၠိမံၚ်ဂှ် သၟတ်ဝုတ်တံသ္အးဇ္ၚး ပြုပေၚ်လဝ်သ္ၚိဌာန် ဗွဲမ္ဒးရးရ။


ကာလဗ္တံ သၟတ်ဗၠာဲတံတိုန်ဝေၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဒဒှ်ရကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်မံၚ်ကာလကတ်ဗ္တောန်ပညာကဵုဒှ်  အဝဲဟွံစိုပ်ဏီကဵုဒှ် ဟွံမိက်ကဵုစွံကဝေၚ်ဏီကဵုဒှ်၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဍိုဟ်ကေတ် နကဵုဥပါဲဟီုဒၠောံဗ္တောန် စဵုဒၞာထောံသၟတ်ဗၠာဲတံရ၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဟီုဂးကီုလေဝ် သၟတ်ဗၠာဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ ဟွံဖျအ်လွဳမ္ဂး မိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဂ္ဇံဗ္ဒာဲကောန်ဝုတ်ဇကုတုဲ ဟီုအရေဝ်တက်ကျာကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူမိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဟွံပါဲကဵုတုဲ သၟတ်ဗၠာဲဝွံ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်အရေဝ်မေတ္တာဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ယဝ်ရသၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံ စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ညးဇၞော်တံ သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဟိုတ်နူမိမသၟတ်ဝုတ်တံဂှ် ဟွံတုပ်စိုတ်တုဲ စဵုဒၞာမံၚ်လေဝ် နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိမသၟတ်ဝုတ်တံ တုပ်မံၚ်စိုတ်မ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲဂှ် သွက်ဂွံဟီုပလန်ဂလာန်မေတ္တာဂှ် ဂွံအခေါၚ်ဗွဲမသၠးပွးရ၊ ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ နွံမံၚ်လ္တူသ္ၚိ သၟတ်ဗၠာဲတၞဟ်ဟ်ယဝ်တီမံၚ်မ္ဂး ဟွံထပ်တိုန်သ္ၚိဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူဟွံတီတုဲ ယဝ်ရတိုန်ဒးပၠန်လေဝ် ညးမစိုပ်လဝ်ကၠာဂှ် ပါဲကဵုဗွဲမသောၚ်ၜးရ၊ ၜိုန်ဟီုဓရီုတက်ကျာ ဗွဲမသၠးပွးကီုလေဝ် ရန်ကဵုမၚ်မွဲဓဝ်သစ္စတုဲ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ဇိုၚ်တဲသွက်မလောန်ၜက်လုလောန်အာဂှ် ဟၟဲသက်က်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ် သွက်ဂကူမန်ပိုဲ သွက်ဂွံထိၚ်ဒက် အာဓါန်ဂတလၟိုန်ဂှ် ခိုဟ်ဗွဲမလောန်ရ။


ညးလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဟိုတ်နူကောန်ဝုတ်ဇကု တက်ကျာဟီုအရေဝ်ကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ် ဟွံမိက်ညာတ်မုက်မတ် ကတဴဟေပ်တုဲ ဒဒှ်ရကောန်ဝုတ်ဂှ် ဆက်ကဝေၚ်ဆက်ဒါန်ဂှ် ၜိုန်မိမတံတီကီုလေဝ် ပွမဟီုအရေဝ် ဆက်ဂလာန် ပရေၚ်မေတ္တာဂှ် ဟွံကဵုမိတံညာတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ဟိုတ်နူမိမဟွံတုပ်စိုတ် စဵုဒၞာဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်နူမိမမုက်ကတဴတုဲ ဟွံမိက်ကဵုမိမတံညာတ်ဂှ်  မွဲသာ်ဂှ်ရ၊ အာဒၞာဲဗၠးၜးမွဲမွဲဒၞာဲတုဲ ဟီုအရေဝ်မေတ္တာလေဝ် နွံကီုရ။
==ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံ==

ပွမကော်စ ပြဲ(ပြောဲ)ဇွာဂှ် နူကၠာကျာ်ဟွံဒှ်ဏီ ၜါလ္ၚီသၞာံမဒှ်ဂှ် ကွာန်မွဲကဵုမွဲ သွက်သ္ဂောံဒှ်စ္ၜုဲစ္ၜော်ညးသ္ကံတုဲ ၊ကော်စပြောဲဇွာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် ဟွံဒှ်သေက်ဇဵုညးသ္ကံရ၊ ပရေၚ်ပွယေန်သၞာၚ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူလက်ထက်လဵုဂှ် ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး နကဵုညးချူလိခ်ဏံဟွံတီရ၊ ကေတ်ဟွံဒးရ သာ်ဝွံ ဒးသှ်ဏာဍာံဍာံရ၊ မူဒှ်သာ်လဵု ပွယေန်သၞာၚ်ဏံ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ တၚ်အဓိက ရန်တၟံဂကူပိုဲမန်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ရောၚ် ခယျကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာဝွံ နူပိုဲဍောတ်တ်နွံတဴကၠုၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုသ္ဂောံမိၚ်ရ၊ ပွမဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ ဂွံဟီုထ္ၜးအဓိပ္ပါဲအရေဝ်ပလး ညံၚ်ဂွံကၠးပ္ဍဲစိုတ်မ္ဂး ဒှ်ပွမကော်စပြောဲဇွာရ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳကော်စပြောဲဇွာ နူမွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် နူမွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ နွံတဴပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်မွဲကွာန် ဓဝ်ညးမွဲကဵုမွဲ သဘဴကော်စပြောဲဇွာဟွံမွဲရ၊ ဆဂး နကဵုအဖဝ်သ္ကံ မိတ်သဟာဲဍုက်က်ကေဝ်ဝ် ဆက်ဆံတဴဟေၚ်နွံရ။


ပွမကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အဝဲဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ဟေၚ် ဆက်ဆံကော်စပြောဲဇွာဂၠိုၚ်ရ၊ အာစိုပ်အာကွာန်ဒေသမွဲမွဲတုဲ မိတ်သဟာဲဒဒှ်ေဒယှ်ဟွံမွဲမ္ဂး ပူဂဵုနွံပၟိက် မိက်ဂွံကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဟီုထ္ၜးကဵုမၞိဟ်ဇၞော်နူဇကုတုဲ မၞိဟ်ဂှ် ပၠောပ်ဗ္ဂပ်ဆက်ကဵုဇွာရ၊ မၞးတံညးၜါကော်စဇွာဟာ ညးၜါစိုတ်တုပ်မ္ဂး သၟာန်ယၟုယၟာတုဲ ကော်ဖျဴဏာသ္ၚိ ဒုၚ်ကၟုဟ်ဗ္စဖျုၚ်ရ မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်တြုံ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ဇွာညးသ္ကံရ၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဇွာဟေၚ် ကော်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံရ၊ မၞိဟ်ဗြဴကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ပြဲရၚ်သ္ကံရ၊ တုပ်ညံၚ်မၞိဟ်တြုံကီု ညးမွဲကဵုမွဲ ကော်ခဴစမ္ဂး နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဝေါဟာပြဲဟေၚ်ကော်တဴရ၊ '''ပြဲကၠုၚ်ဆောဝ်လံရော ပြဲလ္ပစဴဏီ''' မပ္တံသာ်ဝွံ နကဵုဂလာန်မသ္ဍိုက်ဆာန် ဒးကတောဝ် ဆက်ဆံတဴရ။


မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ယၟုပြဲရ၊ ကာလဇကုဒှ်သ္ၚိဌာန်တုဲ တၠသ္ၚိဇကုကဵုပြဲဇကုဂှ် ဇွာဇွာရဴဝွံကော်တဴ ဆက်ဆံရ၊ သမ္ဘာဇကုဂှ် ဆက်ဆံကဵုပြဲဇကုဂှ် ပြဲ ပြဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴရ၊ ဘဝပြဲဇွာဂှ် ဆာန်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံ ညံၚ်ရဴကောန်မွဲမိကီုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စဇၞော်ဍောတ်က္တဵုဒှ် ပြာပ်အာစိုပ်ဇရေၚ်ပြဲဇွာဇကုမ္ဂး ပြဲဇွာတံဂှ် ဆၜိုတ်သ္ပမာန် ဗီုၚ်ကရိုၚ်ထံက်ပၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်မ္ဂး အာဒေါံတန်တဴဇူဒီု ပ္ဍဲသ္ၚိပြဲဇွာဇကုရ၊ ပြဲဇွာ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဌာန်ပြဲဇွာတေံမ္ဂး နကဵုတၟာဲမဂၠိုၚ်ကေတ်ဏာရ၊ ကာလပြဲဇွာစဴမ္ဂး နကဵုတၟာဲမပြဲပြဲ ကဵုပြၚ်ဏာရ၊ ပၟိက်ညးပၟိက်အဲ လၟိုန်ကာလ ညံၚ်ဂွံပေၚ်စိုတ်ဂှ် နွံသဘဴရေၚ်တၠုၚ်လေပ်ရ။


မိမပြဲဇွာဇကုဂှ် မိသေဲ-အပါသေဲ ရဴဝွံ နကဵုဝေါဟာယေန်သၞာၚ် ဆက်ဆံကော်တဴရ၊ ကောန်ဇာတ်ပြဲဇွာဇကုတံဂှ်တုန် ကောန်သေဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴစဍုက်က်ကေဝ်ဝ် မၞုံကဵုဇြဟာန်ရ၊ ညးလ္ၚဵုတံဂှ် အာဍုၚ်ဇဳၜဳကၠောံဒၟံၚ်တုဲ ဇၟာပ်ကွာန်ကော်စလဝ်ဇွာနွံရ၊ မၞိဟ်ပြဲဇွာနွံဂှ် အာကၠုၚ်စကွာန်ပလုၚ် မုက်မတ်ဟွံဍောတ်ရ၊ ဂကူမန်ကဵုဂကူမန်သၟး ကော်စပြဲဇွာဟွံသေၚ် နကဵုဂကူညးတၞဟ်သ္အာၚ်လေဝ် အတိုၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ကော်စပြဲဇွာရ၊ စပ်ကဵုပရောပြဲဇွာတုဲ ပုံအာဂီုကေၚ်မိၚ်လဝ်ဂှ် မိက်ဂွံချူပျးဏာညိရ၊ ( မန်ကဵုကရေၚ် ကော်စဇွာတုဲ ဇွာကရေၚ်ဂှ် ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်တုဲ ကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိဇွာမန်ရ ဇွာမန်ဂှ် သွက်ဂွံတုမ်ဗ္စဇွာကရေၚ် မူသၞေဝ်ကေဝ်ဟွံမွဲတုဲ ဗ္စပုၚ်ကဵုဖရံက်ရ '''ကှ်ေဇွာ စပုၚ်စိုအ် သွဟွံတၟေၚ်ရဇွာ က-လေဝ်ဖရံက်ရ ဖရံက်လေဝ် က-ရဇွာ စမိပ်ပ်ညိ'''ဂးရ အလန်ဇွာမန်အာဝေၚ် ပ္ဍဲဇွာကရေၚ်ပၠန်မ္ဂး ဇွာကရေၚ်ဂှ် ကၞဳဒုန်ကၞေဝ်ဂှ် ကုတ်ဒန်ထောံတုဲ တောံသွဗ္စဇွာရ၊ ကာလစပုၚ်ဇွာကရေၚ်ဂှ် '''မူသ္ဇက်စဟွံမွဲရဇွာ တောံစသွၜၚ်ရ၊ ဒုန်လေဝ်ၜၚ်ရ ၜၚ်လေဝ်ဒုန်ရ စမိပ်ပ်ညိဇွာ''' သာ်ဝွံသ္ဂးရ။)


သဘဴကော်လဝ်ပြဲဇွာဂှ် ဇကုနွံမေတ္တာ ဇြဟာန်နွံလ္တူညး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်မ္ဂး မေတ္တာညးဂှ်လေဝ် ဗျာပ်ကၠုၚ်ကဵုဇကု ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ညံၚ်ဂလာန်ညးမဟီုစ '''ဍာ်ဝုန်အာ-ဍာ်ခါကၠုၚ်''' ကော်စလဝ်ပြဲဇွာတုဲ တီဆဘိုအ်ဇကုမွဲဇွောံဓဝ်မ္ဂး ပြဲဇွာဂှ် ဍေံတန်ဟွံလံရ၊ မၞိဟ်ကၠာတေံနွံကဵုသစ္စရ၊ ဒက်မိတ်ကော်စပြဲဇွာတုဲ ဒဵုလအိတ်လမျီု ညးမွဲကဵုညးမွဲ ညံၚ်မေတ္တာဂွံကှ်ဇတ်အာဂှ် ဟွံသ္ပရ၊ လၟိုန်န်ကာလ ဆာန်ကၟိန်ဇြဟာန်တဴဒၟံၚ်ရ၊ ပြဲဇွာဇကုဝါတ်တဴဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုပိုန်ဒြပ်ထဝ်ဩန်ထံက်ပၚ်ရ၊ သွံရာန်လှာဲဂတးစဗၞိက်ပၠန်လေဝ် အာစိုပ်ဇရေၚ်ကွာန်ပြဲဇွာမ္ဂး အပေါတ်ဗၞိက်ပြဲဇွာတံဂှ် ညံၚ်ဂွံအိုတ်ပြဟ် ဗိုၚ်ကရိုၚ်သွံရာန် လှာဲဂတးကဵုရ၊ ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်ကၟုယ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်ဟ်ရ၊ ဗွဲတၟေၚ်တုဲ ကော်စပြဲဇွာတုဲ (ဝါ) မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ (ဝါ) ဝုတ်ကဵုဗၠာဲကော်စပြဲတုဲ စိုတ်သဘာဝဂွံပြံၚ်ဂတးအာဂှ် ဟွံမွဲရ၊ ဆာန်ကၟိန် နကဵုစိုတ်ကာမဟွံသေၚ် နကဵုစိုတ်မေတ္တာဆာန်ဇြဟာန်တဴရောၚ်၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုစိုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဟွံစွံရ၊ နကဵုစိုတ်ပြဲဇွာရောၚ် ဆက်ဆံတဴဂှ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်ရ။


စပ်ကဵုပရောကော်စပြဲဇွာတုဲ အရေဝ်ဂရိုၚ် (အရေဝ်သွက်ဂွံကြီု နွံမွဲပိုဒ်ဍောတ်ရ မန်ကဵုဗၟာ ကော်စဇွာတုဲ ဇွာမန်ဂှ်လေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်ဗၟာ ဇွာဗၟာလေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်မန်တုဲ တၞဟ်နသ္ဂောံဗာ်ဂၠုၚ် ကသေံကၟတ်ညးသ္ကံရ၊ ညးၜါဂှ် လုပ်အာဂြိုပ်တုဲ ဇွာဗၟာဂှ်ဟီု ('''သည်သစ်ပၚ် ဖြောင့်တယ် ကောၚ်းတယ်''')ဂးတုဲ ဇွာမန်ဂှ် '''ဟး ကိုၚ်တှ်ေလ္ပကေတ်'''ရဴဝွံသ္ဂးရ၊ အဖန်ဂေတ်ဂၠာဲဒၟံၚ်ဆုဂှ် မွဲဝါဓဝ်ကျာပိုက်ကသဳကၠုၚ်ရ၊ ဇွာမန်ဂှ် '''ကျာကၠုၚ်ရယ'''ဂးတုဲ ဇွာဗၟာဂှ် နူမိၚ်ဗက်ဂြိပ်ပေက် ဂွာန်တိုန်ဆုရဂး။


အလုံမွဲဒေသရာမညပိုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်ဂှ် အခေါၚ်သၠးပွး ၜိုန်ဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် အရာထိၚ်ဒက်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် မိမတံအာမၚ်သဳပ္ဍဲဘာအိုတ်တုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဖာပ်ဗ္စပုၚ်သဳပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဖာပ်သဳဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ကၠောန်ပရေၚ်ကုသဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကောံဓရီုတောမ်တိုပ်ဂှ်လေဝ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်ဆက်ဒါန်ဂှ် သၠးပွးနူမိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူဂွံပ္တုဲကာကုသဵုမွဲစွံတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ လ္တူညးမွဲကဵုညးမွဲ မေတ္တာဗျဳဗျာပ်အာလေပ် နွံဂၠိုၚ်ရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် နွံဒၟံၚ်ဇိုၚ်ၜဳတုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံအာမၚ်သဳ ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလပလံၚ်ဂအုပ် ပလံၚ်ပုၚ်သဳတုဲမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဂွံအခိၚ်သၠးပွးရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ်ဝုတ်ဝုတ်တံ ကောံဓရီုတုဲ အာဝေၚ်သၚ်ဗတဳဇိုၚ်ၜဳ ဗၠာဲဗၠာဲတံလေဝ် နဲဏံကီု အာဝေၚ်ကီုရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ်ပၠန် ဝုတ်ကဵုဗၠာဲ ဆောဖဝက်ညးကဵုညး အာကွာ်ဝေၚ်သၚ်ဗတဳ ဟီုအရေဝ်ခၠေဝ်ပလန်ညးသ္ကံ ပရေၚ်မေတ္တာနာနာသာ်ရ။


ရးဒေသမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံဇရေၚ်ဒဵုတုဲ လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ပ္တန်လဝ်ကျာ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ကျာ်လ္တူဒဵုတံဂှ် ကၠောန်သ္ဘၚ်ကျာ်ဗဒှ်ပေါဲတုဲ ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ဂၠောဲတိုန်အာကျာ် ဂြုဂြုဂြီုဂြီု လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုတေံရ၊ အဃောအာကျာ်ဂှ်လေဝ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ သွက်ဂွံဟီုပရေၚ်ဇြဟာန်ဂှ် သၠးပွးကွေံရ၊ သၟတ်ဗၠာဲတံဂမၠိုၚ် ယဝ်ဆဵုဝုတ်နူကွာန်ပလုၚ် ကၠုၚ်နူဌာန်သ္ၚောဲ၊ ဟွံတီဌာန်ဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုဒွက်ဟေၚ် ဒယှ်ေသၟာန်တိုန်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ဟွံရောံဓည နကဵုဒွက်ဟေၚ် ကလေၚ်ဒယှ်ေတိုန်တုဲ လဴထ္ၜးကဵု ဗွဲမယေန်သၞာၚ်လေဝ်နွံကီု၊ မွဲသာ်ပၠန် ဒဵုလေဝ်သ္ၚောဲ ဂၠံၚ်ဍာန်လေဝ်ပရေံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံ ဟိုတ်နူဍိုန်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ထ္ၜလဘာ်တံၚ်ဂြယ်ပ္တိုန်ဏာရ၊ အဃောတိုန်အာဂှ် ဍောၚ်ၜိုတ်ကွေံရလေဝ် ညးမွဲဟွံဟီု၊ ဒယှ်ေအာ၊ဓရီုအာ၊ ဟီုအာဂြိုၚ်အာဂှ် စိုပ်အာက္ဍဟ်ဒဵုဇရေၚ်ကျာ်တုဲ ဂွံကလံလ္ၚောဝ်ကျာ်မွဲစွံ ဂွံရာဒၞာမိက်မွဲကရောံဂှ် ဒှ်ကၞောတ်မေတ္တာရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဝွံ ပ္ဍဲအခိၚ်မွဲဝှ်ပိဂိတု စိုပ်ပ္ဍဲတ္ၚဲတိၚ်တ္ၚဲသဳမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ တိတ်အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် ရန်တၟံသွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်ဂှ်မွဲသာ်၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဟိုတ်နူရန်တၟံနာနာသာ်တုဲ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် သွက်ဂွံၜဟ်ပလှ်ပ္ကဴဂှ်လေဝ်နွံကၠုၚ် ကာလစိုပ်ဂြိုပ်တေံ သဘာဝဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒဒှ်ေဒယှ်အာတုဲ ဆက်ဂလာန် ဆက်မိတ်ဒါန်လေဝ်နွံကီု၊ ဟိုတ်နူဂွံပူဇဴကျာ် နကဵုပ္ကဴ ပွမၜဟ်ပလှ်နၚ်တံဂှ်လေဝ် ဖဵုဇၞော်ပြဲသန်ကွေံရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်တံဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲကွာန် ယဝ်ပရေၚ်ကေၚ်ကာဇၞော်ဍောတ်မံက်တိုန်မ္ဂး မွဲကရောံမွဲဂကောံ ရီုဗၚ်ကၠောန်ၜိုတ်အာမွဲစွံဂှ်လေဝ် ဒှ်အထံက်အပၚ် ပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတံပၠန်ရ၊ ပပ္တံဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ ညးမွဲကဵုမွဲ  နွံမေတ္တာဇြဟာန်ဆာန်ရၚ်သ္ကံ၊ ဗွဲမဗိုန်ညန် နကဵုစိုတ်ဇကုဂှ် ဟွံပ္တုဲပရေၚ်သ္ၚိကၟိန်ရ၊ ညးမွဲကဵုမွဲပစၟတ်သစ္စတုဲ လဴပူစကဵုမိမဇကု၊ အာတ်အခေါၚ်သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံဂှ်ရ၊ မိမတံပၠန်လေဝ် ယဝ်ဟွံတီဂကူမသမ္ဂး ဟွံပ္တုဲအရေဝ်ဏီရ၊ ပိုက်တမ်ဂၠာဲရိုဟ်ဂကူမသ၊ တီဒဒှ်ဂကူမသ တၞောဝ်ဒတောဝ်ခိုဟ်မ္ဂး၊ မိမတံဟီုစၠောံ ဂလာန်သၟာန်သၟုက် ပြုပြေၚ်ကဵုပရေၚ် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ။

==ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ==

သဘာဝလောက ဓမ္မတာလိုက်ဝွံ ပွမကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ်လေဝ် ဒှ်ပရေၚ်ဇၞော်မွဲ သွက်ပိုဲဇန်တံဂမၠိုၚ် မ္ဒးပ္တုဲ ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်တံရောၚ်။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာမန်တံဂမၠိုၚ် ဟီုဂးစပွမပ '''တၠလျိုၚ် ပ္တဴအိန်ထံၚ် မ္ၚဵုထပ်တဲ မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ''' နာနာသာ်ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ ကောန်ဂကူမန်တံ ရုဲစှ်လဝ်ပ်ဂိတု ပ္ဍဲပိဂိတုဏံဟေၚ် ညးဇမၞော်တံ ကဵုပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲအိုတ်ရ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်၊ ကထိုန်ကဵုဖဝ်ရဂိုန်ရ၊ ပွိုၚ်ပိဂိတုဏံဂှ် သ္ပလဝ်ဂိတုခိုဟ်ပြဲဂှ်မွဲသာ်၊ အခိၚ်ကလောန် မပ္တံကဵုဝါဗ္ၚတံဂှ် ဂွံအခိၚ်သၠးဂၠိုၚ်ဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဇၞော်တံရုဲစှ်ကဵုကၠောန် ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲပိဂိတုတံဂှ်ဟေၚ်။


ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲလဵုဟွံဟီု ဒဒှ်ရ သ္ဍိုက်ဆာန်မံၚ်ရၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံ၊ သွက်ဂွံချပ်မွဲကသပ်၊ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မွဲဂှ် လဴပူစကဵုမိမတံတုဲ ကေၚ်ကာဏံ သွက်ဂွံပ္တုဲကဵုဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝတ်မိမမွဲသာ်ကီု၊ ဣလဵုဒှ်ဝတ်မိမရော '''ဟွံခိုဟ်ဆေဝ်ဒဝ်၊ ခိုဟ်စဝ်ထ္ၜးဏာ၊ ပညာကဵုကတ်၊ ဝတ်နွံထပ်တဲ၊ အာဲပြဲဇိုန်ဂၠိ၊ ဝတ်မသုန်စိ၊ တဴလျိုၚ်မိမရောၚ်''' အတိုၚ်ဝတ်မိမနွံသာ်ဝွံတုဲ ကောန်ဇာတ်ဇကုစိုပ်ကၠုၚ်အဝဲမ္ဂး '''ပြေၚ်ကဵုဗဵုစဴ ပြေၚ်ကဵုဗဵုစေက်''' ဂလာန်ညးမဟီုလဝ်နွံကၠုၚ်သာ်ဂှ်ရ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး၊ ဟွံကေၚ်ပ္တိုန်လဝ်ပယျၚ်မ္ဂး အၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ညးဇၞော်တံဟီုစွံလဝ်ရ၊ ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲမပ္တိုန်ပယျၚ် နူခေတ်ကၠာတေံဒဵုလၟုဟ် ညးတံၜလဝ်ထၟဒ္စိတ်(ဝါ)ပ္တိုန်လဝ်ကဵုသိဒ္ဓိ၊ တၚ်ကဵုခါန်အ္စာတုဲရ၊ ကာလဂှ်ဟေၚ် ပ္တဴကဵုသ္ၚိကၟိန်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး အာယုက်ပေၚ်စှ်ဒ္စာံသၞာံတုဲ သီုမထတ်ယုက်ဒၟံၚ်မ္ဂး မိမတံသွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် သၠးအခေါၚ်အိုတ်ရ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်မာန်ဂှ် နဲနွံပိသာ်ရ။

၁။ နပၟိက်စိုတ်သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံတုပ်သၟဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၂။ နအခေါၚ်ကလုတ်ဗြဴခိုဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၃။ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံအာသၟာန်ကေတ်ဂှ် မွဲသာ်။


ဆဂးဂှ် ဆန္ဒသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဟၟဲမ္ဂး၊ မိမတံစဳရေၚ်ပြုပြေၚ်စ ဟၟဲသက်က်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမွဲ နွံပၟိက်မိက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ မ္ဒးလဴပူစကဵုမိမၜါရ၊ မိမတံလေဝ် သ္ၚဳရံၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ပ္ဍဲကောန်မွဲမိ မွဲသၞာံၜါကာ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကာမ္ၚဵုၜါဝါဟွံပ္တုဲရ၊ ယဝ်နွံပၟိက်မ္ဂး ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲဂှ်ဟေၚ် ပ္တုဲၜါကာမာန်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ သ္ၚဳဂၠိပ်ရံၚ်တုဲ အတိုၚ်အရေဝ်မန်ပိုဲဟီုလဝ် '''ဂအဟ်ဒးသၟာန် ဂမာန်ဒးသၟုက်'''ဂှ်ကီုရ၊ မိမလ္ပာ်သၟတ်တြုံတံပၠန်လေဝ် ဒဒှ်ရလၟောၚ်ဂအဟ်ဇကုဂှ် မ္ဒးစံၜတ်ဒ္ဂေတ် ပွမဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုကွတ်ဗြဴမလေပ်ထေက် မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တာန်သ္ကဝ်၊ ဇိၚ်စပ်၊ သီဒက်၊ တောမ်တိုပ်၊ ဆက်ဆောံတံဂှ်ကီု၊ မဗဳဇဂကူတံဂှ်ကီု၊ ပွဟွံဒှ်မွဲကလော်၊ ပွဟွံလၞၚ်တၞၚ်ကလော်တံဂှ်ကီု၊ သ္ၚဳဂၠိပ်စံၜတ်တုဲ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် မိမတံတုပ်သၟဟ်စိုတ်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဗလးဏာမၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တံ သွက်ဂွံအာသၟာန်သၟုက် လၟောၚ်ဂအဟ်ဂှ်ရ၊ လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံပၠန်လေဝ် နဲဏံကီုရ၊ ရုဲစှ်ကေတ်မၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တုဲ သကဵုစံၜတ်ဒဒှ်ရ၊ လၟောၚ်ဂမာန်ဇကု ဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုအၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံ ပွမပ္တံကဵုဒ္ဂေတ်ပွ၊ ဝတ်တြုံ၊ ကွတ်တြုံပွသဇိုၚ်ကဵုမလေပ်ထေက်၊ ဒဒှ်ရဇိက်ဗ္ၚ၊ ဍိုက်ဂၠုၚ်၊ တာန်န၊ တာန်တိုၚ်၊ ကၠံက်တံဂှ်ကီု၊ ဒုၚ်တာလျိုၚ်သ္ၚိဌာန်၊ မာန်-ဟွံမာန်တံဂှ် မ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်သၟာန်သၟုက် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ရုပ်သာ်ဒြပ်ရတ်တံဂှ် ညးဟွံပဂရုအိုတ်ရ။


ညးဇၞော်ၜါလ္ပာ်ဂှ် သၟာန်သၟုက်ခၠေဝ်သှ်တုဲ ယဝ်ရညဳသၟဟ်တုပ်စိုတ်မ္ဂး ရုဲစှ်တ္ၚဲ မွဲတ္ၚဲဒဒှ်ရ၊ တ္ၚဲဗၠးၜး၊ တ္ၚဲပြဲ၊ တ္ၚဲခိုဟ်တုဲ၊ ဝေၚ်ပါဲတ္ၚဲနဲရိုတ်တဒ္ဓိုတ်၊ ဒဿကြိုတ်၊ မြိုတ်ကျု၊ ပြာဗ္ဗဒါ၊ ဗဳလာ၊ ကာကာပ်တံဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗၠးဒုဟ်၊ တ္ၚဲမံက်ဂတဝ်တံဂှ် ယဝ်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုမ္ဂး ခိုဟ်သန်ကွေံရ သ္ဂးလဝ်ရောၚ်၊ ရုဲစှ်တ္ၚဲတုဲ မ္ဒးရုဲကေတ်ညးဇၞော်မၞုံကဵုဆောဖွက်၊ မဂွံပ္တုဲကၠုၚ်လဝ်ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ၊ ပ္ဍဲကာလပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တေံ ညးမၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ သွက်ဂွံဖန်ဖက်သၟာန်သှ်ကီု၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်လေဝ် လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ရုဲကေတ်သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ရုဲစှ်ကေတ်လဝ် ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်ကီု၊ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာတံဂှ်ကီု၊ မ္ဒးမူလဝ်နကဵုၜံက်မွဲမွဲတၞုၚ် ပလဝ်စၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နွံၜါသာ်ရ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမ္ဂးဝွံ သၟတ်ဗြဴဂှ် ဂ္ညိဂ္ညာတ်ကေတ် အလၚ်္ကာရတုဲ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာစဳရေၚ်ပြုပြေၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်တြုံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုအာဝါဟရ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမ္ဂးဝွံ နူသၟတ်တြုံဏံ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာနာနာသာ် အာပြုပြေၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုဝိဝါဟရ၊ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် မ္ၚဵုဝိဝါဟဟေၚ် ကဵုစဳရေၚ်အိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကပေါတ်ကြိယာသ္ၚိဌာန် မပ္တံကဵုဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်-ယာတ်-ပ္ၚာန်ပုၚ်ပ္ၚာန်သွ၊ ဒူ(ဘဳဒို) ဂအုပ်စုံ၊ ဩဍာ်၊ ထၟာဲတဲ၊ ဒ္ၚောဝ်၊ တၟံစၠန်၊ ကဠာ၊ ဒၞိက်ကၞဴတံဂှ်ကီု၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်တၠုၚ်ကဵုအာဟာရ ဘောဇိုန်နာနာသာ်တံဂှ်ကီု လ္ပာ်သၟတ်တြုံဏံ ဒးကေတ်တာလျိုၚ်၊ ဒးရာန်ပ္ကောံပ္ကေဝ်လဝ်အိုတ်ရ။


ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သဘဴပ္တိုန်ဩန်ဂှ် ခေတ်ကၠာတေံ ၜိုန်အခိုက်သၞောဝ်ဟၟဲကီုလေဝ် သွက်ဂွံစၟတ်သစ္စရန်လဝ်တုဲ သၠာဲလစိန်၊ ပ္တိုန်ထဝ်၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်လေဝ် နွံညိညကီုရ။


* တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်


ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ယဝ်ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂး၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကဵုပရိုၚ်ကဵုမသ နာံမြိုၚ် ကလော ကောဒေံတံအိုတ်ရ၊ ကလောကောဒေံတံ တၟုယ်တံကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိတုဲ ရီုဗၚ်ပလေဝ်ပလေတ်ကၠောန်ၜိုတ်ကဵု မပ္တံဓုပ်တၟာဲ၊ နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်၊ ယာတ်ကၞဴ၊ ထၟာဲပုၚ်သွ၊ ဂအုပ်စုံ၊ သဗ္ဗအိုဿီုတံဂှ်ရ၊ နတိုၚ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲနမွဲမဂှ် တၞမ်သတ်ဗြဴကလုတ်မွဲတၞမ်၊ တၞမ်သတ်ကလုတ်မွဲတၞမ်၊ မိတ်ခၞေက်၊ မြေက်ခမိဟ်၊ လသိုန်ဗ္တာၚ်၊ ယာတ်ဍောတ်ထၟိမွဲ၊ ညးမစုတ်လဝ်ဂှ် ဒှ်နတိုၚ်မ္ဂးရ၊ ဂအုပ်မာဲသုတ်မ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဂအုပ်ဇိုၚ်ပန် မၞုံကဵုဒကိုပ်ကေက်က်၊ ပ္ဍဲဂှ်စုတ်မာဲသုတ် မပ္တံကဵုၜံက် သတ် ကွာၚ်ၜဲတံဂှ် ဂွဳလဝ်ဗၞတ် ၅၊ ၇၊ ၉၊ ၁၃၊ ၁၇၊ ၂၅၊ ၅၁၊ အတိုၚ်မထေက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ဂွဳစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဂအုပ်ဂှ် ဂအုပ်မာဲသုတ် ညးမကော်စရ၊ ဂွဳမာဲသုတ်တံဂှ် စုံညးဟွံစုတ်ရ၊ ဂအုပ်ဂှ် ညးဒက်ပူလဝ် နကဵုယာတ်ပရဳမွဲရ၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ်သၞအာဟာရဘောဇိုန် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ သွဗၞတ်ပိလၟာဲ၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစဳရေၚ်တောံတိုပ်လဝ်ကီုရ။


ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် မသ-နာံမြိုၚ် ညးမကၠုၚ်စိုပ်တံဂှ် မ္ဒးဒုၚ်တၟုယ်ဗ္စဖျုၚ်ပုၚ်သွတုဲ သဝ်တ္ၚဲဗ္တံဂှ် သွက်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ကၠောန်ကွာၚ်လံက်ချံၚ်တုဲ၊ ပလံၚ်ဏာကဵုသ္ၚိသၟတ်တြုံတေံရ။ တ္ၚဲကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် အတိုၚ်ဒဒှ်ရုဲစှ်လဝ် တ္ၚဲခိုဟ်တ္ၚဲပြဲ တ္ၚဲမၞုံကဵုမ္ၚဵုမဒှ်ရ၊ နူဂယးပြဟ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ကီု သၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုဝိဝါဟဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗၠာဲဂှ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ဂှ်ကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်တံဂှ် ကၠုၚ်ကောံဓရီုတုဲ ပလေဝ်ပလေတ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ် ဒၞာဲမပမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲကီု၊ ခဒမ်သ္တိက်ကီု၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်တံဂှ်ကီု၊ တောံတိုပ်လဝ်ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။


သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ပလံၚ်ဏာ သၟတ်ဗၠာဲကေုာံကပေါတ်ကြိယာတံဂှ် မၞိဟ်ဘိက်လဝ်စိုပ်ကောံအိုတ်တုဲမ္ဂး ညးမဒှ်အ္စာသၟာန်သှ်ဂှ် အာဂတ၊ ကြဴဂှ်မိမဝံသ ကြဴဂှ်မပ္တံကဵုဓုပ်နတိုၚ်၊ ညးဒှ်ကောန်ဂၠု ဟွံသေၚ် ကောန်ထဍဲ၊ ဟွံသေၚ်ကောန်ဒဒေံမွဲ၊ ယိုက်ယဵုဂအုပ်မာဲသုတ်၊ ကြဴဂှ်ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ် သီုကပေါကြိယာဂမၠိုၚ် အတိုၚ်မစဳဇန်လဝ်ဂှ် ဗွဲလၟေၚ်ၚ် ယဵုယိုက်ဏာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဇရေၚ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ပ္ဍဲပါၚ်တြၚ်ကီု၊ ပ္ဍဲတိုန်သ္ၚိတၞိန်ကီု၊ ကာလတိိုန်စိုပ်လ္တူသ္ၚိကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ရန်တၟံကဵုကောန်ဗြီုထပှ်တေံတုဲ ဟွံကဵုအခေါၚ်သွက်ဂွံလုပ်ပ္ဍဲသ္ၚိ၊ စဵုဒၞာကဵုဇုက်ဩန်ဇုက်ထဝ် ဟွံသေၚ် ဆက်တဲတုဲစဵုဒၞာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မၞိဟ်လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံ ယဝ်သၟာန်မ္ဂး မၞိဟ်ဇၞော်လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ် မ္ဒးသှ်ကဵုဗွဲမယေန်သၞာၚ်ရ၊ ယဝ်သှ်ဟွံမာန် ဗွဲမယေန်သၞာၚ်မ္ဂး အတိုၚ်ညးမစဵုဒၞာတံ မအာတ်တၟာဲဂှ် သ္ဒးကဵုရ၊ အတိုၚ်မၞိဟ်ဇၞော် လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဏံသၟာန်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံ သှ်ဟွံမာန်မ္ဂး ဆၜိုတ်ညးတံကဵုတၟာဲဂှ်သ္ဒးဒုၚ်တဲရ၊ ဃောသၟာန်သှ်ဂှ် မၞိဟ်လ္ၚဵုပွမဟီုပ္တိုန်စရာဲ ကောန်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် နွံကီုရ၊ ဥပမာ လ္ပာ်သၟတ်တြုံ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ဗၠာဲဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဗၠာဲပိုဲ ဒုန်ကၠံတၞုၚ် ဗာ်ထောံခြုၚ်ၚ်မာန်ရောၚ်၊ လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံပၠန်လေဝ် ကောန်ဝုတ်ပိုဲဂှ် ဂၠိက်စှ်ဂတှ်ေ ဂၞိန်စှ်ဂတှ်ေ၊ တ္ၚဲဟွံပၠိုတ် တုတ်ပ္တုဲကဵုမာန်ရောၚ်၊ မပ္တံရဴသာ်ဝွံ ညးတံကြီုစလေဝ် နွံကီုရ၊ ကိစ္စသၟာန်သှ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ဍာန် သၟာန်အာသှ်အာ ထေက်ကဵု-ကဵုတၟာဲဂှ်ကဵုတုဲ ညးတံသၠးကဵုအခေါၚ် သွက်ဂွံတိုန်သ္ၚိအိုတ်ရ၊ စိုပ်လ္တူသ္ၚိတုဲ ဂအုပ်မာသုတ်ဂှ် ယဝ်ရကောန်ဂၠုယဵုယိုက်နၚ်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်ဏံ ကောန်ဂၠုဟေၚ် မ္ဒးဒုၚ်ကေတ်တဲတုဲ ကပေါတ်ကြိယာသဗ္ဗအိုဿီု စွံပ္တန်ဒၞာဲ ဗွဲမ္ဒးရးရ။


* '''ဗီုစဳရေၚ်အသေအဟာန် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ'''

သ္ၚိမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဂတးစွံလဝ်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာသၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ပါ်စွံလဝ်ခဒမ် သွက်ဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်၊ ခုမ်တၟုယ်တိက်၊ ခုမ်တၠသ္ၚိတိက်၊ ခဒမ်ကောန်တြုံတိက်ကဵုခဒမ်ကောန်ဗြဴတိက် ပါ်စွံလဝ်သာ်ဏံရ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိခဒမ်အဒေါဝ် လ္ပာ်ဗၟံက်စဵုလဝ်ဒၞိက်တုဲ အဒေါဝ်ဂှ်ပြေၚ်စွံလဝ် ဓုပ်နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဂြောပ်လဝ်ကဵုယာတ်ပရဳတံဂှ်ကီု၊ သၠိုၚ်ဍာ်မြမောဝ်မွဲမ၊ သၠိုၚ်ဗက သွက်ဂွံဗဂူဗြဲရတ် စုတ်လဝ်သၠုယ်မွဲမ၊ ညးတံစွံလဝ်ကီုရ၊ ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်တြုံဂှ်မွဲလ္ပာ် ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်ဗြဴဂှ်မွဲလ္ပာ် လုပ်ဂ္ဇံ ကေုာံ တွဳဝါရဂမၠိိုၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟဝ်ကျာကၠာတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဂှ်လေဝ် တန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲခဒမ်သ္တိက်တေံရ၊ ကာလပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ် ကောံသၟဟ်အိုတ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံကော်ပ္တိတ်နၚ် သၟတ်ဝုတ်သၟတ်ဗၠာဲတုဲ လ္ပာ်ပူရိဿာတ်ညးကဵုညး ကဵုဂ္ဇံဖျေံဒၞာဲတုဲအိုတ်မ္ဂး အ္စာသၟာန်သှ်တံ အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် သၟာန်သှ်ဂတပူရိဿာတ်တံ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်အိုတ်ရ။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်''' 


ယွံလေဝ်ညးပ္ညုၚ်၊ မူဍုၚ်မူကွာန်၊ မူသန္တာန်ကၠာ၊ မၞိဟ်လေဝ်ဂၠိုၚ်သန်၊ ဟွံတီနန္တာ၊ ကျိုၚ်ကျဝ်လဒု၊ သ္ဇုၚ်ကွုကြိယာ၊ ဗြဴကၟာဲတံသၟတ်၊ သီုဝုတ်ကညာ၊ ဗၠာဲသီုလထဴ၊ လဗြဴမွဲသာ၊ ညာတ်မုက္ခဝါ၊ သာယာအိန်ရဳ၊ မၞိဟ်တံဟွံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်သီုကျာ်ဩဳ၊ ဂအုပ်နသီုတိုၚ်၊ ခိုၚ်ခိုၚ်ဒ္ၚဳဒ္ၚဳ၊ ယိုက်ပ္တိုန်နၚ်ဆက်၊ ဗီုအိန်ဒက္ခဳ၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိပ္ညဳ၊ သ္ၚဳပၟိက်ကိစ္စ၊ ပိုဲဟွံတီကီု၊ ဟီုပဒည၊ ရိုဟ်ရိုဟ်တ္ၚဲအဵု၊ ဟွံဆဵုကွေံရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိဂျ၊ နွံအရေဝ်ဒးသၟာန်၊ ဂလာန်ညိည၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိကွေံ၊ ပိုဲဒးသၟာန်ရ၊ ချပ်ရံၚ်တော်ဆ၊ ခါရဟွံသၟာန်၊ ဒှ်မၞိဟ်ယုတ် ဟွံတီဂလာန်၊ ဟွံသေၚ်သွံရာန်၊ စိုပ်ကၠုၚ်ဌာန်ဏံ၊ ဟွံသေၚ်သၠာဲဂတး၊ ဂးဟာကလောတံ၊ နွံဂွံကဵုသ္ကဲ၊ ဟၟဲဂွံကလံ၊ ကၠုၚ်စိုပ်ဌာန်ဏံ၊ ပရၚ်နာဲတံတၟေၚ်၊ ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်၊ ပိုဲထေၚ်ဟွံမှာ၊ ဟွံသေၚ်ဂၠာဲမိတ်ပြဝါ၊ ဓမ္မတာသတ်တံဟေၚ်၊ တိုန်ဂ္ဇံဒၟံၚ်ရေၚ်၊ တၟေၚ်သန်ပယောဂ၊ ဒါန်အတိက်ခါနွံ၊ ဂွံမံၚ်ကောံကီုရ၊ ဟိုတ်ပိုဲဟွံတီအဵု၊ ပရေၚ်ကုသဵုဒါန၊ ဟိုတ်ဂှ်သၟာန်သၟုက်၊ သုခဒက္ခာ၊ ဟီုတိုန်ညိရ၊ လပညှာတာ၊ ပိုဲသၠးအခေါၚ်၊ ညံၚ်ဍောၚ်ထာၚ်သွာ၊ ဒုဟ်ပါၚ်ဟၟဲ၊ ပ္ဍဲပိုဲညးၜါ၊ တိုန်ဂ္ဇံမံၚ်၊ ညံၚ်ဗီုဒေဝါ၊ ရာၚ်ဆာဲဗြေဝ်ဗြော်၊ သီုဗော်ပြဝါ၊ စိုပ်ကောံလေဝ်ဇဳ၊ ညဳညဳသာသာ၊ တိုၚ်ပၟိက်စိုတ်၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံကၠာ၊ ဟီုညိလ္ပညှာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်''' 


ယွံလေဝ်ကလောဗြီု၊ စိုန်သ္ကီုသီုဉာဏ၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊ ဓဝ်ပြမတ္ထ၊ ကုသလာ အကုသလာ၊ ဓဝ်ၜါဂှ်ဒှ်မူလ၊ အကုသလာဍောၚ်ဓဝ်ဓမ္မ၊ ဟီုပျးသရကၠာ၊ အကုသဵုစိုတ်စှ်ၜါ၊ ပြာကတ်တဴဗိုန်က္ညန်၊ အကုသဵုစဵုတသိက်၊ မိက်ဂွံဆစှ်ပန်၊ အညသမာန်စှ်ပိ၊ ပါဠိနာဲသာဇန်၊ ပံၚ်ပ္ကောံသၟဟ်န်၊ ဇၟန်ဍောၚ်ဓမ္မ၊ လၟိဟ်ၜါစှော်ထပှ်၊ ဒှ်စၟတ်ဨကန္တ၊ ပ္ဍဲဓဝ်အကုသလ၊ ယဝ်ရမၚ်မွဲဟွံမာန်၊ ဍေံဒှ်ဂၠံၚ်အပါဲ၊ သာဲနူခြာနိဗ္ဗာန်၊ ကျာ်တြဲတိက္ခဉာဏ်၊ ဆာန်သတ်တိတ်တွံကဵု၊ ကုသလတုန်ဟေၚ်၊ ပရေၚ်ဓဝ်ကုသဵု၊ အရထသၟိက်တီအဵု၊ မဟာကုသဵုစိုတ်ဒ္စာံ၊ အညသမာန်စှ်အဵု၊ စေတသိက်စှ်ပိဗျာံ၊ သောဘဏၜါစှ်သုန်ဗဵု၊ စေတသိက်မအဵုလာံ၊ ပံၚ်ပ္ကောံတုဲသၟဟ်၊ ဟိုတ်ဒှ်ပိစှော်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍဲဓဝ်တံဝွံဗျာံ၊ သတ္တံယာံရဒ္ဂေတ်၊ လၟုဟ်ဝွံဆတ္တဝ်၊ တိုၚ်ဓဝ်သမ္ဗုဒ္ဓ၊ ကောန်ဗၠာဲဍောတ်ပိုဲမွဲ၊ ပြဲသန်လက္ခဏာ၊ ဟိုတ်ဂွံသ္ပလဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကုသလ၊ ပဌမအသၚ်္ခါရိက၊ သောဘဏပၠန်၊ ဂွံပ္တုဲလဝ်ပြဲ၊ ဘဝဂၠိၚ်သ္ၚောဲလောန်၊ ဓဝ်ကုသဵုဂှ်ပၠန်၊ ဖ္အောဝ်တဴပ္ဍဲခန္ဓ၊ အာယုက် (---)ဂျ၊ ဟိုတ်ဒါနအောဝ်လဴ၊ စံၚ်ဗဂဵုတဴလျးပၠိုတ်၊ အိုတ်ပၟတ်စှ်မွဲဖဴ၊ အတိက်တေံဟာန်၊ ဟိုတ်ဒါဂွံဖက်နှဴ၊ ဇရေၚ်ဒေံဍောတ်ဗြဴ၊ သၟိက်ဂွံသှ်ပ္တဴစိုတ်၊ သၟိက်ဂွံကၠောန်ၜိုတ်၊ အိုတ်သဗ္ဗကေၚ်ကာ၊ ဟိုတ်ဂှ်ကၠုၚ်စိုပ်သ္ကာန်၊ သ္ၚိဌာန်နာဲတံကၠာ၊ ဟီုပ္တီသီုညှာတာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ယွံလေဝ်ကလောတံ၊ ဗိုန်ဇၟံပညာ၊ နာဲတံကလၚ်၊ ပၚ်မှိၚ်သောတာ၊ တၟံဘူဝတ်၊ သတ်အနန္တာ၊ ပူဂဵုတံကၠာ၊ ပြေၚ်ဝိဝါဟ၊ ပရေၚ်ကဝ်ဂှ်၊ ကဵုဍေံဒှ်ရ၊ ကောန်ပိုဲတုန်သၟတ်၊ ရတ်အနဂ္ဃ၊ ထဝ်ဇမ္ဗူနတ်၊ ဝုတ်ကညာရ၊ ပိုဲပ္ကၚ်ရၚ်၊ မၚ်မွဲလဝ်ပၠ၊ ကောန်မၞတံရ၊ သၟိက်ပဂမာန််၊ ကောန်တြုံမ္ၚဵုထၟိက်၊ သၟိက်ဆက်နိဒါန်၊ နွံမွဲဂလာန်၊ ပိုဲသၟာန်စမ်ရ၊ ကောန်မၞးတံဆာဲ၊ မၚ်ဗၠာဲရုပ္ပ၊ အနန္တဂုဏ်၊ မသုန်ဌာန၊ ဂုဏ်ကျာ်ဓရ်သၚ်၊ ဂဵုခၠၚ်က္ဍၚ်ပြ၊ ဂုဏ်မိမကီု၊ သီုဂုဏ်အ္စာရ၊ ဂုဏ်ဒေဝတဴ၊ ဂုဏ်ကလောဝံသ၊ ဂုဏ်အိန်ဗြီုကီု၊ မသ္တီုတေဇ၊ ကတညုတ၊ ကတဝါဒဳ၊ ဂုဏ်တံဝွံပ္ညဳ၊ ဒ္ၚဳတီကီုဟာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုစှ်ၜါ၊ ပူဂဵုလဵုနာဲတံမဒှ်၊ ဟီုပြဟ်ပကဵုမှာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ မန်လဵုမအာဒှ်၊ ခေတ္တပိဂှ်၊ ဟီုတွံညိကလော၊ ဟီုဒးရောၚ်ပိုဲတက်ဆော၊ ဟီုဟွံဒးအဴ၊ ကလေၚ်စဴသ္ၚိ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အဒေါဝ်ညး၊ ဟီုကဵုဂွံဒးညိ၊ ဟီုဟွံဒးဒှ်ဒိဌိ၊ ပူဂဵုဟွံတီပိၜါ၊ ပူဂဵုဟွံတီသာသနာ၊ ချိုတ်တုဲဒးအာအပါဲ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ကောန်ဝုတ်ပိုဲဇိုန်ကွာဲ၊ ထပ်တဲကဵုနာဲတံရ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ပိုဲကဵုပုၚ်သွ၊ ဟီုဟွံဒးကဵုဂွံစဴအာ၊ စကၟာဲတိတ်ပအာစာ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အကြာညး၊ ညံၚ်ဟွံဂွံကဵုဗၠေတ်သ္အး၊ ဟီုထ္ၜးညိကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်သၟတ်တြုံသှ်'''


ယွံလေဝ်တၠသ္ၚိ ဇာတိတၞောဝ်ဗြီု။ သၟာန်နွံတဴကီု၊ ပိုဲဒးဟီုရ၊ ပ္တံပါရမဳကၠာ၊ နာနာဘဝ၊ ဟိုတ်ကုသဵုနွံ၊ စိုပ်ဘုံဝွံရ၊ ဘုံဝွံပြဲဟာန်၊ ဂၠံၚ်ဍာန်သဗ္ဗ၊ လောကုတ္တဵုကီု၊ သီုလောကဳပၠ၊ ကလောန်ၜါသာ်ပြဲ၊ မွဲဟွံဒည၊ အဲဟီုကဵုရ၊ နာဲတံကလၚ်ကၠာ၊ ကြီုဂုဏ်ပညာ၊ ပြာထာနဲကဲ၊ ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ပြဲ၊ ကဲဂုဏ်ဓဝ်တြဴ၊ ဂုဏ်သၚ်ဒ္စိတ်အဴ၊ နဲယျစဴဟီု၊ စတုတ္ထၛာန်ပ္ဍုန်၊ ဟီုလဝ်ပ္ဍဲဂုဏ်ဗြီု၊ ဂုဏ်ကလောထပှ်ကီု၊ ဂုဏ်အိန်ဟီုလဝ်မသုန်။ ကောန်ဍောတ်ဗၠာဲပိုဲတုန်၊ တီဂုဏ်တံဂှ်ကၠာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုနွံစှ်ၜါ၊ ပ္ဍဲဒ္စိတ်ဟိုတ်ဂှ်၊ ပိုဲစဴနှဴကၠာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ အာဒှ်မည၊ ပၞောဝ်ခေတ္တပိ၊ ဇာတိခေတ္တ၊ လၟောၚ်လောကကီု၊ ဂတဟီုအာ၊ ညးချူတခဳ၊ ဝဍ္ဎပဳမြာ၊ ရာဇာဝတ်လေဝ်၊ ဗေဒၚ်ဟောရာ၊ ဇိက်ဗ္ၚတောမ်ၜဵု၊ တဵဵုကၠံသွံဖျာ၊ ဍိုက်ၜၚ်ဆၚ်ဍာ်၊ လၟာ်လက်ရာ၊ ချူကှ်ေဇိၚ်တပ်၊ တာန်စပ်ညဳသာ၊ ပ္ဍဲကတ်ပညာ၊ ဂၠိုၚ်ပကာရ၊ ကွတ်တြုံတံသ္ဍာံ၊ စှ်ဒ္စာံဂှ်ပၠ၊ ကောန်ဗၠာဲပိုဲသ္တိုတ်၊ လေပ်အိုတ်သဗ္ဗ၊ ပူဂဵုဂှ်ရ၊ စဟွံဒးဂွိၚ်၊ ကဵုသိုက်သၠိၚ်၊ လဗိၚ်သုခ၊ ထပ်တဲဇိုန်ကဵု၊ တွဵုမိကဵုမ၊ သွက်ဂွံဒှ်သဇိုၚ်၊ ဂိုၚ်ကေတ်ညိရ၊ ဂိုၚ်လဝ်ဂွံခိုဟ်စ၊ ဂိုၚ်ကေတ်ရကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ပ္ဍဲတ္ကံကြေၚ်ထဝ်၊ အသဝ်က္ဍၚ်ပြ၊ တၞောဝ်ဒတောဝ်ကၠာ၊ မအာသမ္မတ၊ ကြဴနူဂှ်ဗျိၚ်၊ သၟိၚ်ရောဇ၊ ကောန်ညးဂှ်အဴ၊ ဝရရောဇ၊ သၟိၚ်မွဲပၠန်ကလျာဏ၊ ဝရထပ်စုတ်၊ ခုတ်သာ်ဂှ်ပၠ၊ မန္ဓာတ်ၜါဆော၊ ဥပေါသထ၊ ဝရတံဒုၚ်၊ ကၞုၚ်တုပ်ပၠ၊ ဒှ်ကောန်ညးရ၊ ဥပထပ်စုတ်၊ ခုတ်နာမပၠ၊ စှ်မွဲဒတောဝ်၊ တၞောဝ်မူလ၊ မအံက်ကဵုကောန်၊ ပိုၚ်နန်ဝံသ၊ ဟွံလီုကၠိခ္ဍက်၊ ဆက်ကၠုၚ်ဂတ၊ နွံကဵုမ္ၚဵု၊ ဒဵုဩက္ကာက၊ ဥက္ကရေဇ်ကီု၊ ဟီုဂးစရ၊ ဒ္စာံလက်ပၠန်၊ ပန်လ္ၚီတော်ဆ၊ ညးတံပြေၚ်ကၠုၚ်၊ ဒုၚ်ဝိဝါဟ၊ သၞက်ကရောဲအဵု၊ မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ၊ ဒဵုစိုပ်သၟိၚ်ရော၊ သုဒ္ဓေါဒန၊ သိရိမာယာ၊ မာယာနာမ၊ ညးတံထပ်တဲ၊ ပ္ဍဲနန်ရာဇ၊ သ္အဳသ္အဳရိုၚ်ၚ်၊ ဝေၚ်ဂြိုၚ်ဟွံဇြ၊ မိပ်ဇြိပ်လောန်ရ၊ ပကၠုၚ်ကာမ္ၚဵု၊ ဂအုပ်ထဝ်သၟတ်၊ ရေၚ်မတ်လဟဵု၊ တုဲညးဂြောပ်ဂဒဵု၊ ကဵုယာတ်ကြာထဝ်၊ တုဲညးတံပံက်ဂိုၚ်၊ အတိုၚ်နူကဝ်၊ လၟုဟ်နာဲတံရ၊ ဗော်တၠဓဝ်၊ သတြုစ္ဍးသ္ၚောဲ၊ သၟိက်ဒှ်မွဲဓဝ်၊ ကြာဖဍာန်ဆက်၊ ဂွံဓနက်လဝ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ဆတ္တဝ်၊ ဗွဝ်နွံၚုဟ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ဒှ်သမ္ပတ္တိ၊ တေံသၟိၚ်တ္ၚဲစိ၊ အာဒိနူကဝ်၊ တဆိပ်လိုက်ဗိုန်၊ လိုန်တၟံဇာထဝ်၊ ဒးအခါပၠန်၊ စက်ပန်လေဝ်ဓဝ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိသၟတ်၊ ဝုတ်ပစဲကဝ်၊ ပံက်ညိရဂွံဗဵုဒ္ၚောဝ်၊ ဒေါဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ ကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


ဂအုပ်ထဝ်ဂၠိုၚ် သီုနတိုၚ်ကၠာ ဗြဴဝုတ်ကညာ အာသီုကျာ်ဩဳ ဂၠောဲဖ္ဍောဲဆက် ယိုက်ဗက်လွဳ ပ္ဍဲကဵုတိထဳ နာဍဳမပြဲ ပ္ၚောံညံၚ်စိုပ် ဗဒိုပ်နာဲအဲ သၟိၚ်ကၚ်ပဝဲ မွဲတဲဆေဝ်တာ ပိတန်သေၚ်ဟာ တိတ်ဒၞာလတ် အရက်စာၚ်အဴ ဗြာတ်က္ၜဴဩန်ထဝ် ဒးတိတ်ကွာဲလဝ် ကၚ်ထဝ်ဒါန ဟွံရောံဒည ဟွံလဇခြာ နူဂှ်တုန်ကၠာ အာစိုပ်မုက်သ္ၚိ ပ္ဍဲက္ဍိုပ်တၞိန်စိ ရပ်ရိအေန်ဂါဲ ပန်တန်ပၠန်ကွေံ ဒးဖျေံကၟာဲ သၟာန်သၟုက်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၚ်နာဲရုပ်ထဝ် ပရေၚ်သံသာ ဓမ္မတာကဝ် ညးတံစွံလဝ် ဆက်က္ဍဝ်ကၠုၚ်ရ ဂအုပ်ကၟာဲမ္ၚဵု တွဵုမၚ်္ဂလ ကၠုၚ်ဇိုန်ကွာဲရ ကဵုတၠသ္ၚိပၠန် နူကဝ်မတန် ဖန်ဖက်စဳရေၚ် သမ္မတဟေၚ် ညးပြုပြေၚ်လဝ် ဂကူကၠံမွဲ ပ္ဍဲဘဒြကဝ် ပ္ညပ်တဴစွံလဝ် အသဝ်က္ဍၚ်ပြ နူကဵုဒတောဝ် တၞောဝ်ဩက္ကာက ဒဵုမစိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကပ္ပဳလ သုဒ္ဓေါဒနသဳရိမာယာ ထပ်ကဵုတဲသၟဟ် ဒယှ်ပြာထာ နဲသာ်ဝွံကၠာ သ္ပဗက်အာဟေၚ် အတိုၚ်လၟေၚ် ပရေၚ်နူကဝ် တြုံကဵုဇံသဝ် ဗြဴလဝ်ဖလုၚ်(သၠုၚ်)ဗီုဍေံဒှ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကွာန်တမၠာ ဂအုပ်ထဝ်ကီု သီုနတိုၚ်ကၠာ ယာတ်ပါန်သာခါ ဟွံမှာဂြောပ်လဝ် ပူဂဵုသာ်လဵု ညးတွဵုလဝ် ထေက်ကဵုဂွံပံက် ဂၠံက်ယာတ်ရုပ်ထဝ် တိုၚ်ပရေၚ်ကဝ် အံသဝ်ပြာထာ နူသွတ်ဒဵုဇၞော် ဒုဟ်ဟွံပြံက်ဖာ ဗြဴဗြဴမွဲဟေၚ် ပေၚ်လကျန်ကၠာ ထမိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမှာ ဗီုဝိသာခါ နွံကၠာကျာ်ဩဳ တြဴစှော်ပန် လကျန်ဗြဴဇဳ ဗြဴသာ်ဂှ်ပ္ညဳ နွံဣန်ရဳပန် ဂပ်ဝ်ပံက်ပၠန် ဗ္စန်ပါၚ်အ္စာ နူတက္ကသိုလ်ကၠာ ပြာထာလဝ်ရောၚ်။


၄။ '''လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်သၟာန်''' 


ယွံကလောပိုဲ ဟိုဲညးဂမၠိုၚ် ပြာပ်ကၠုၚ်စိုပ်ဂွိုၚ် ရိုၚ်ၚ်အဳသ္အဳ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ကီု သီုကဵုကျာ်ဩဳ အခါဒှ်ပၠန် စက်ပန်လေဝ်ညဳ ပ္ဍဲကဵုကိထဳ ညဳသာကီုရ ပိုဲက္တဵုဗဒှ်အဵု မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ ပ္ဍဲသၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဂွံခိုဟ်စ ကဵုစေန်ဆက်အာ နာနာဘဝ ကဵုဍိုက်ပေၚ်သၟတ် ယဿဘောဂ ဟိုတ်အသံကၠာ မဟာသမ္မတ ပိုဲယဵုဒုၚ်ရ နဓဝ်ပညာ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ညိ သ္တိပမှာ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ဗိုန် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ဒးစရဲပၠန် ဗ္စန်အ္စာ ဗြဴယုတ်မာ ပကဵုပါမြိ ဟွံသေၚ်ပွံၚ် ပကဵုပံၚ်ညိ ယြဴဗြဴမွဲ ဗွဲမယုတ္တိ မုသာထၟုန် ဍိုက်ဍုန်တြုံသ္ၚိ လၞုဟ်တဴဒမၠိ ဒရီုသ္ၚိသ္အာၚ် ကာတ်သာဲရမျာၚ် ပါၚ်တြၚ်သၟုက်ကျောဝ် လုပ်ကဵုလဗၚ် ဆၚ်တိတ္ၚဲသဝ် ကရောတ်သအဝ် လဝ်စိုတ်သာဍာ စကၠာတိက််ကၠာ တိက်ကၠာၚုဟ်ကြဴ ဒ္ဂေတ်မယုတ် ပဋိပတ်ဗြဴ မုက်ဟွံလာၚ်အဴ ကြောသ္ၚုတောံပုၚ် ခါတ်ဂၞိန်သၠုၚ်ၚ် ကဆံၚ်ကၠုၚ်အာ ကၠတ်စိုတ်တြုံကီု ဟီုဟွံညှာတာ ဒ္ဂေတ်ယုတ်မာ ဝွံဗြဴပါပ ဗြဴသာ်ဂှ်ရ ပကဵုပံၚ်ညိ ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ရတ်ပိပြကာ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမာ ဟီုဟွံဒးရ တိတ်ပအ္စာ ဒးစရဲသၟတ် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ချိုတ်နူဝွံကွေံ ဒးနရက်ကၠာ ဒဒိုက်ရောသာ ချိုတ်အာဂွံဖဵု ဗ္ကန်အ္စာပ္ညုၚ် နူဍုၚ်တက္ကသဵု ဟီုဟွံဒးအဵု ပကဵုပံၚ်ညိ ညံၚ်ဂွံဗၠးဗယိ ပံၚ်ညိရကလောတံ။


၄။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


(က) ထၟိက်မသုန်၊ ဂုဏ်တြဴဂှ်၊ ဟီုတွံကဵုရ၊

ပ္ဍဲကဵုလောက၊ ဗြဴတံသီုဖအိုတ်၊ သမ္တီအိုတ်ညိ၊

တ္ၚဲယးလာၚ်မုက်၊ ဂြးသော်တုဲကီု၊ သီုကြိယာပိ၊

ဂပ်ဝ်စှ်ေတိ၊ အာသ္ၚိညးသွံ၊ ဂွံထၟိက်မွဲရ။


(ခ) ဂ္ဇံသိပ်ထဴ၊ ဝဴဖဴဟွံဟီု၊ စီုမဍိုန်ဒ္ၚဳ၊

ဟီုသီုကျာ်ဩဳ၊ ပ္ဍဲလောကဳပျး၊ ဂးရထၟိက်ၜါ၊

မြမောဝ်ဗဗိုဟ်၊ စရှ်ဝက်ပ္ကဴ၊ ဗြဴသိုက္ခမာ။

ၜးကေတ်ကြိယာ၊ သာသာဂါံကွာ်၊ ဝွံထၟိက်ပိညိ၊


(ဂ) တြုံသ္ၚိယဲအာ၊ လွဳပရာတဴ၊ ပညံၚ်ရာမ၊

ယဝ်ဂွံစၞ၊ ညံၚ်မလဝ်စိုတ်၊ ဟွံဝိုတ်စွံလဝ်၊

ဂွံထၟိက်ဂေါဝ်၊ ပန်သၞောဝ်ဝွံပၠန်၊ နွံရတမ္ညဝ်၊

ကာလတိက်ကျဝ်၊ ကြောလဝ်ဇိုၚ်သ္အး၊ တွံလးဒၟံၚ်ပၠ၊


(ဃ) မသုန်ဂၠံၚ်ဝွံ၊ ပြုပြေၚ်ဒၟံၚ်အဴ၊ ဗြဴတုပ်ရဴမိ၊

ယိုက်ဂုဏ်တုဲစိ၊ မိကဵုမကျဝ်၊ ကျာ်ဓဝ်သၚ်သၟဟ်၊

ရတ်ပိပြကာ၊ သီုဂုဏ်အ္စာကီု၊ သီုတၠသ္ၚိဂှ်၊

သၟိၚ်မွဲဗြဴမွဲ၊ ခမဳမွဲစိ၊ ညးပိဝွံရ၊


မၞုံဣန်ရဳပၠ၊ သ္ပဓဝ်ခန္တဳ၊ လွဳပါရမဳ၊

ပ္ဍဲလိုက်ဝွံစိ၊ ညးပိဝွံပၠ၊ တၠကျာ်ဩဳ၊

မၞုံပါရမဳ၊ ကျာ်ဩဳလောက၊ ပ္ဍဲညးပိရ၊

ဓဝ်ကုသလ၊ ၜိုန်ဟွံပသ္တိုတ်၊ ချိုတ်ဂွံစဴသွဝ်။ ရဴဝွံညးတံသၟာန်သှ်တုဲမ္ဂး သ္ပတဴမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ အခိုက်ကၞာသၞက်ကရောဲမန်တြေံ နွံစှ်ပြကာရ။


၁။ ပွမသၞက်ကရောဲ လၜက်ယာတ် ပ္ဍဲဇုက်တေၚ်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠတံဂှ် ဟွံဒးတိတ်ကလံ ညးဇၞော်တံ အဒေါဝ်ပူရိဿာတ် ဘာသာဇကု ဇကုမဒၟံၚ်တဴဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဇုက်တေၚ်မၞုံတဴ ပ္ဍဲခဒမ်သၟတ်ဗြဴဂှ် မပ္တံကဵု ယာတ်ဗွိုက်လတက်သၟတ်တြုံဂှ် လၜက်စုတ်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၂။ ပွမသၞက်ကရောဲ စစၞမွဲ လဗံက်မွဲပ္ၚာန်ဂှ် ပုၚ် (ဟွံသေၚ်)ပလေၚ်ကွာၚ်ၜဲ လက်ဖက်တံဂှ် စုတ်လဝ်ပ္ဍဲလဗံက်ပ္ၚာန်တုဲ သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴညးၜါ စဟာပ်မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၃။ ပွမသၞက်ကရောဲ သၠာဲလစိန်မ္ဂးဂှ် လစိန်သၟတ်တြုံဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်ဗြဴ လစိန်သၟတ်ဗြဴဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်တြုံ သၠာဲဂတးကဵုသံက်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၄။ ပွမသၞက်ကရောဲ ၜးသၠာဲယာတ်ဗဝိုက်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ် ပ္ဍဲမစိုပ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴ လ္ပာ်မသနာံမြိုၚ် သၟတ်ဗြဴမွဲက္ဍိုပ်တံဂှ် ဖုံဍာ်ကြာတ်ကြောသ္အးဇ္ၚးတုဲ ပ္တိတ်ကဵုယာတ်ဗွိုက်လတက်တၟိ ကဵုၜးသၠာဲတုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၅။ မွမသၞက်ကရောဲထပ််တဲမ္ဂးဂှ် သ္ပာတဲသၟတ်ဗြဴဂှ် ပၠးဒုၚ်လဝ်တုဲ သ္ပာတဲမၞိဟ်တြုံဂှ် ကဵုထပ်စုတ်လ္တူဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။ (အဓိပ္ပါယ် ပွမသၞက်ကရောဲဝွံ ထဝ်ၜါဂတှ်ေ ညဴၚ်ရဴမစပ်ဂဟဵုမွဲဂတှ်ေဓဝ်ကီု ပၞောဝ်ကဵုၜါဇကု ကဵုဂွံဒှ်မွဲဇကုဓဝ်ညိ။ ၜါကရေက်ကဵုဂွံဒှ် မွဲကရေက်ဓဝ်ညိ၊ နကဵုစၟတ်သမ္တီဂှ် ပွမသၞက်ကရောဲသာ်ဝွံရ)။


၆။ ပွမသၞက်ကရောဲဓနက်ကံမ္ဂးဂှ် ဇုက်တောဝ််ဗၞတ်ပန်ဟတ် မွဲဇုက်ဂှ် သၠိုက်စုတ်ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗြဴၜါတၠဂှ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၇။ မွမသၞက်ကရောဲပူယာတ်မ္ဂးဂှ် ယာတ်ကဝါ မၞုံဗၞတ်အနာံၜါဟတ် ဇမၠိုၚ်တြဴဟတ် ပူဒက်စုတ်ညးၜါဂှ် မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၈။ ပွမသၞက်ကရောဲသၠိုက်ပ္ကဴမ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ်ပ္ကဴမွဲပး သၟတ်ဗြဴဂှ်ပ္ကဴမွဲပး ဗွဲကိုပ်ကၠာသၟတ်ဗြဴဂှ် သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံတုဲ သၟတ်တြုံဂှ် ကလေၚ်သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်ဗြဴဂှ် ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၉။ ပွမသၞက်ကရောဲ တုၚ်လဝ်တဲပ္ဍဲဍာ်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ် သၠိုၚ်ဩန်မွဲမွဲ တဲပုၚ်သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴ ၜါတၠတံဂှ် ကဵုတုၚ်လဝ်ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တြကရောဲဂှ်မွဲ။


၁၀။ ပွနသၞက်ကရောဲ စဝ်ဖျေံဍာ်ပ္ဍဲက္ဍိုပ်မ္ဂးဂှ် ကၞုသၚ် ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ်သၠိုၚ်ဩန် စုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ် ကေုာံ ရတ်ဒ္စိတ်သာ် တဵုစုတ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲမ္ဂး စဝ်စရိုဟ်ဖျေံနူလ္တူက္ဍိုပ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။

(ဣဝွံ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲ စှ်ပြကာရ)


ပၞောဝ်စှ်ပြကာဂှ် နဲဂွံဗဗွဲကဵုကွေတ်ဝါဒ၊ ဘာသာ အလေံဂကူမန်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ မ္ဒးသၞက်ကရောဲတဴအိုတ်ရောၚ်၊ ဂတကောကဵုဒေံ မိကဵုကောန် ကောန်ဗြဴကဵုမ ဂတဒေါဝ်ပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲရံၚ်ပွမသၞက်ကရောဲ၊ မဗဗဗွဲထေက်ကြိုက်အိုတ် မယေန်သၞာၚ်အိုတ် မရာၚ်ဆာဲအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် သွက်ဂွံပစၟတ်သမ္တီဗွဲမဍာံပြ၊ ဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ် နကဵုဝိနဲပါဠိ ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ဂပ်ဝ်သမ္တီအိုတ်ညိ။


ဩဒပတ္တကိနဳနာမဥဒကပတ္တံအာမသိတွာဝါသေတိ၊ ပါဠိဝိနဲပါရာဇိကဏ်၊ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပိုဒ်၊ အရထတုန် ဩဒပတ္တကိနဳနာမ၊ ၚ်ယၟုမ္ဂး ဩဒပတ္တကိနဳ။ ဥဒကပတ္တံ၊ န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ အာမသိတွာ၊ ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ ဝါသေတိ၊ ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။


'''ဩဒပတ္တကိနဳတဳ၊ ဥဘိန္နံဨကိဿာ ဥဒကပါတိယာဟတ္ထေ၊ ဟတာရေတွာ။ &quot;ဣဒံဥဒကံဝိယသံသဌာ အဘေဇ္ဇာဟောထာတိ&quot; ဝတွာပရိဂ္ဂဟိတာယ ဝေါဟာရနာမမေတံ၊ နိဒ္ဒေသေပိဿ၊ တာယသဟ ဥဒကပတ္တံအာမသိတွာ၊ တံဝါသေတဳတိ ဨဝမေတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပွံက်သိက္ခာပိုဒ်ဂှ် ပါရဇိကဏ်အဌကထာ။'''

==ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ၊ တိုန်သ္ၚိတၟိ==
၁။ နိဒါန်။

၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်။

၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ။

၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)။

၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ။

၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ။

၇။ ဗြိုဟ်သ္ၚိ။

၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)။

၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ။

===၁။ နိဒါန်===
===၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်===
===၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)===
===၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ===
===ဗြိုဟ်သ္ၚိ===
===၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)===
===၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ===

==ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်==
==ပွမဂိယဲ==
==အဝဲဗျု==
==ပွမစုတိ==
==ဂလာန်ကာလထေရ်ကဵုသၟိၚ်ပဿိုန်သၟာန်သွဟ်==
==နိဿဲ==
ကၠုၚ်နူလိက်အုပ် (အခိုက်ကၞာမန်) နူကမ္မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။ [https://drive.google.com/file/d/1WddIBb6u7tAiS3o7RPQWGImsla4d2YEx/view?usp=sharing pdf-အခိုက်ကၞာမန်]

{{DEFAULTSORT:အခိုက်ကၞာမန်}}</text>
      <sha1>2bwa7atvw90j3eqlq1k4o264gxfdtow</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33643</id>
      <parentid>33642</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T12:33:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>သ္ဍိုက်ဆာန်မန်</username>
        <id>2569</id>
      </contributor>
      <comment>/* ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="290587" xml:space="preserve">ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်
လိခ်အုပ်မၞုံယၟု (အခိုက်ကၞာမန်)
သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၉−သၞာံ၊ ဂိတုဘတ်။

=ဂလာန်တၚ်ဂုဏ်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ လိခ်အုပ် အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ တက်ပတိတ်တုဲ တရးဏာနကဵုတွဵုရးမန်−ရးဗၟာဂွံမာန်အာ ခေတ်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵု သွက်ကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်လေဝ် ဟီုဂးစဂွံရ။ မွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂကောံကမ်မတဳလိခ်ပတ်ေယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵုကီု ဟီုဂးစဂွံရ။ ကမၠောန်ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယောန်သၞာၚ်မန်ရ၊ ပ္ဍဲကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပါ်စွံလဝ် ဆာပ်ကမ်မတဳ  (ဂကောံဍောတ်) ပိရ။ မုခ်ဂၞန်မွဲ− ၊ သွက်ဂွံဗ္တောန်လိခ်ပတ်၊ သွက်ဂွံတက်ပတိတ်လိခ်ဗွဟ်မန်၊ လိခ်ပတ်မန်တံဂှ်၊ ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ရ။ မုခ်ဂၞန်ၜါ− သွက်ဂွံတိၚ်တိုက်လှ်ေဒယှ်ေတံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳအနုသုခုမရ။ မုခ်ဂၞန်ပိ− သွက်ဂွံဗက်စ အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ သွက်ဂွံဗၟံက်ဂတဝ်တိုန် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ ပွမဟီုအရေဝ်ဝေါဟာမန်၊ ဗွိုက်လ္တက်မန်တံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ပါ်စွံလဝ်ပိဂကောံရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဒှ် လိခ်မူ−လိက်အုပ် အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳအခိုက်ကၞာဂှ် ကေတ်တာလျိုၚ်ရ၊ ဗွဲကိုပ်သက္ကရာဇ် အၚ်္ဂလိက် ၁၉၇၃−တေံ၊ နူကမ်မတဳဇၞော်ဏံ အာတ်ဏာလိခ်ပတ်မူလ ပ္ဍဲဌာန်အ္စာကဝိမန်တံရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ဗွဲမစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တေံ အ္စာကဝိတံချူပလံၚ်နၚ်လိခ်တမ်ဂှ်ရ၊ ဂွံလိခ်တမ်တံဂှ်တုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာဂှ် စဳရေၚ်ပ္ကောံတုဲ ဗှ်အိုတ်ရ။ ဒၞာဲဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ဒါန်တုဲ ဒၞာဲဟွံမွဲတံဂှ် အာသၟာန်သၟုက်ဋ္ဌာန်တၠဂုဏ်အ္စာတၠဳပိုန်တံလေဝ်ကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော် ညးမတဳပရောပရာအခိုက်ကၞာပြဝေဏဳဂကူမန်တံအိုတ်ရ။ တုဲအိုတ်မ္ဂး နူဆာပ်ကမ်မတဳဏဳ စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ တက်ပတိတ်နကဵုလိခ်သၠုပၠုယ်ရ။


လိခ်သၠပၠုယ်နကဵုတဲဂှ် ပလံၚ်ဏာဋ္ဌာန်အ္စာချူလိခ်မူလ အ္စာကဝိတံကီု၊ ဋ္ဌာန်တၠဳပိုန်သၚ်ခမဳတံကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော်တံကီုရ၊ သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ် သွက်ဟွံမှာရဴ ဟၟဲသက်က်ဂှ် ရန်တၟံကေတ်ရ။ ညးတံရံၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ ပလံၚ်နၚ်ဋ္ဌာန်ကမ်မတဳပိုဲပၠန်ရ။ နကဵုလိခ်မူစၟဳစၟတ်ထပ်ကဵုထပ် ရုဲစှ်တုဲ ကၠောန်ဇန်ချူကှ်ေပၠန်ရ၊ နနဲဝွံ ဍိုက်ပေၚ်ကီုခယကေတ်တုဲ၊ သွက်ဂွံတက်ပ္တိတ်နကဵုစက်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညးတၠအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။


နူတွဵုရးဍုၚ်မန် ညးတံစၟဳစၟတ်အခိၚ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ ညးတၠအလဵုအသဳဍုၚ်လ္ဂုၚ်စၟဳစၟတ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ နကဵုကမ်မတဳဏံသြန်ဟွံဍိုက်ပေၚ်လေဝ်ကီု လံဒၟံၚ်စဵုကဵုအခိၚ်ဏံရ၊ လိခ်အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပတိတ်ဇြဟတ်ဂိုတ်ဂစာန်လဝ်ကီုရ၊ ဍိုက်ပေၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံစှ်ေလဝ်စိုတ်ဏီတုဲ၊ ဟွံဍိုက်ပေၚ်− ဟွံရုမ်ဂပ်ဟွံမှာရဴဏီဂှ် နကဵုကမ်မတဳဏံ ဒုၚ်လဝ်တဲရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိုက်ကၞာ ပြေဝေဏဳပိုဲမန် သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ်အာ ဗွဲဂတတေံဂှ် ပ္ဍဲလိခ်ဝွံ ဒၞာဲမှာရဴဒၞာဲဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ ကဵုနၚ်ကသပ်ဂၞန်ဗွဲမပြဟ်ညိဂှ် ဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။ ကောန်ဂကမန် အ္စာဗှ်လိခ်တံ စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ နကဵုအလန်ဒုတိယ တတိယပ္တိတ်မ္ဂး ဍိုက်ပေၚ်အာမာန်ရောၚ် ပတှ်ေဒၟံၚ်ရ။


ဗွဲလက်ကရဴအိုတ် နကဵုနိဂီု သွက်လိခ်အုပ်ဝွံ ဂွံတိတ်အာမာန်ဂှ် ပပ္တံနူကဵုကောန်ဂကောံ ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ်ကီု အ္စာကဝိညးမချူလိခ်တမ်လေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုကသပ်ဂၞန်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠဳပိုန်သၚ် ခမဳလေဝ်ကီု၊ မၞိဟ်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်တံလေဝ်ကီု၊ သွက်ဂွံတက်လိခ်ဝွံ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်ကမၠောန်လေဝ်ကီု၊ ညးမဇန်လိခ် ညးမတက်လိခ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးအလဵုအသဳတံလေဝ်ကီု၊ စၞးကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဏံ အဲညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု တၚ်ဏာဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ။


'''(နာဲမိုၚ်တဝ်)−−−ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=ဥယျောဇဉ်=

ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဝွံ သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ဟွံဒှ်ဟွံမံၚ်မ္ဒးယိုက်ဂၠၚ်ဏာ ကဵုအဓိကတာလျိုၚ်ဂှ် ကောန်မန် ပွမလေပ်လိခ်မန်၊ အရေဝ်မန်ကီု ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ကီု၊ အစေန်အဆက် အနုသုခုမမန်တံ ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ မြိမြန်မၚ်မွဲအာဂှ်ကီု၊ သ္ပတိုၚ်တမ်ဒေါဝ်တုဲ မ္ဒးပံက်ဗဒှ်လဝ် ဂကောံဏံရောၚ်မဒှ်ရ ။


ပဟိုတ်တာလျိုၚ်နွံသာ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံမြိမြန်ကလုတ်ပ္တိုန် ဗပေၚ်ကဵုမာန်ဂှ် ဟွံသ္ဂုတ်ကဵုပကီုလွဳဟေၚ်၊ ဆၜိုတ်ဂွံအခိၚ် အခေါၚ်အဝဵုတံဂှ် ဂိုတ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်လွဳဆာဲမံၚ်ရ၊ အတိုၚ်ရန်တၟံလဝ်ပိသာ် ဗွဲလ္တူတေံဝွံရ၊ တန်ဗ္တောန်လိခ်ပတ် အရေဝ်၊ တန်ဗ္တောန် ယေန်သၞာၚ် အစေန်အဆက် အနုသုခုမတံ ချေံဗ္တောန်ကဵုတုဲ၊ မွဲအဆက်ဓဝ်ဟေၚ်၊ သွက်ဂွံသီဒက်စဵုဒၞာမၚ်မွဲအာ အခိုက်ကၞာမန်တံကီု၊ သွက်ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတဂမၠိုၚ်၊ သ္ဂောံနိဿဲလ္ၚတ်ဒ္ဂေတ်ဗက်အာမာန်ဂှ် လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မ္ဒးပကီုလွဳဗၟံက်ပ္တိတ်ရောၚ်။


ပ္ဍဲမဗၟံက်ပ္တိတ် ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံလေဝ် ပဟိုတ်ကဵုမန်တၠပညာဂမၠိုၚ် ကေုာံ ညးအာယုက်ဇၞော်မန်၊ မိမနော်နာဲတံ ကဵုအရီုအဗၚ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဟေၚ်၊ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မဂွံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ဂှ် ပတန်စၟတ် သ္ပသမ္တီလဝ်တုဲဒှ်ရောၚ် မိက်ဂွံဟီုပျးကဵုရ ။


ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ပွံမကၠောန်ထေက် ဟွံယောၚ်ဗွဲစၟတ် မ္ဒးကၠောန်အာ ပ္ဍဲကဵုတာလျိုၚ်ပိသာ်ဏံဂှ် သွက်ဂွံပကောံပ္တိတ်ဏာ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်မာန်ဂှ် မိပ်ဂြိုၚ်ဂွံဇြဟတ် အိုဟ်တၟိုဟ်ဇြုၚ်ကေဝ်တဴဗွဲမလောန်ရ- အလုံကောန်ဂကူမန် အခိုက်ကၞာမန်ဂမၠိုၚ် တၠုၚ်လအာ ညံၚ်ဟဂွံလီုအာဂှ် ပွမသီဒက်မၚ်မွဲအာတုဲ ကောန်ဂကူမန်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံညးဂမၠိုၚ် သဂွံကဵုဍုက်ကေဝ် သ္ဍိုက်မၠိုက်ရၚ်သ္ကံအိုတ်ညိ သာ်ဝွံ ရာဒၞာဏာရောၚ် ။


'''နာဲယဳသိုၚ်(ဥက္ကဌ)ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။'''

=ဂလာန်ဗကန်=

အခိုက်ကၞာမ္ဂးဂှ် မဒှ်စဳဏောန် ကောန်ဂကူမွဲမွဲ သွက်သ္ဂောံတန်တဴအာ ပ္ဍဲလိုက်ဏံ၊ စဵုကဵုကဝ်တူတေံရောၚ်။ ညးတၠပညာအစာတၠမန်ပိုဲ နူတမၠာအဆက်ဆက်တေံ၊ မဒၠောံဗ္တောန်၊ မစွံပတန်လဝ်ကဵု ဂလာန်တၚ်နၚ်တံဂှ် အခိုက်လဵုဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်ဒး၊ ဗီုလဵုဂွံဝေၚ်ပါဲဒး၊ နဲလဵုဂွံမၚ်မွဲအာ ဂကူဇကု အဆက်ကောန်အဆက်စဴဒး၊ ပ္ဍဲလိုက်ဏံရောၚ်။


တီဒဒှ်ဂုဏ်ဖဵုမၞုံတဴ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ'''အခိုက်ကၞာ'''ဂကူပိုဲမန်ဝွံ သ္ဒးပ္တိုန်လဝ် အက္ခဝ်လ္တူလိခ်ပတ်ထေက်ရောၚ် အဲစှ်ေစိုတ်ရ။ လောန်ကၠုၚ်အခိၚ်ၜိုတ်ပန်သၞာံတေံ၊ အဲဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ် ၊ ဒဒှ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ် ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊&quot; ဏံ ကၠေံစိုတ်ပ္ကောံပ္ကေဝ်ဒၟံၚ်၊ တံလိက် &quot;အခိုက်ကၞာမန်&quot; သွက်ဂွံတက်တြးပ္တိတ်လိက်အုပ်၊ သီုမတာပ်ခေတ်၊ နကဵုကဆံၚ်သၠုၚ်သၠုၚ်ဂှ်၊ အဲအိုဟ်တၟိုဟ်စိုတ်၊ အဵုဇိုတ်တဴပ္ဍဲဂၠံစိုတ်အဲ မလောန်ရ။ သ္ဂောံညာတ်ကေတ်  &quot;လိက်အခိုက်ကၞာမန်&quot; တက်ပ္တိတ်တုဲ ဒှ်အာပၠန်ဂှ် ၊ တၚ်လေဝ်, တၚ်ဂုန်ကဵု &quot;ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်အိုတ်တဲရ။ ထိုၚ်လေဝ်, ထိုၚ်သးကမ်မတဳ, ကွေံကွေံရ။


ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ရံၚ်သ္ၚေဝ်ကေတ်မ္ဂး၊ ဇၟာပ်ဂကူညးမဂတာပ်ခေတ်တံဂှ် ညးတံဒ္ဂေတ်ဗက်၊ ထိၚ်ဒက်လဝ်အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳညးတံဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက် ဗွဲမဗိုန်ဗတ်ဂှ်ဟေၚ် သ္ဂောံဆဵုာတ်ကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာညးတံ ညံၚ်ဟဂွံလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်၊ အခိုက်ကၞာညးတၞဟ်သ္အာၚ် ညံၚ်ဟဂွံထပါ်လုပ်ပြံက်ယျတ်လုပ်ကၠုၚ်မာန်−အကြာအခိုက်ကၞာဂကူညးတံဂှ် ညးတံပသတိ၊ စဵုဒၞာ၊ ဆဵုဒဝ်၊ ပ္တိတ်ဇြဟတ်တဴအိုတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်စာ်အိုတ်ကၠေံဗ္ဒန်အာမ္ဂး ဂကူညးတံလေဝ် ဟွံဆောတ်သ္ဒးကၠေံဗ္ဒန်အာရောၚ်ဂှ် ညးတံချပ်ဗ္စာ ဂြၚ်တီကေတ်လဝ်နကဵုညာဏ်ပညာနူဇမ္ၚောဲရ၊ ဂကူညးတံညံၚ်ဂွံတန်တဴ ညံၚ်ဟဂွံကၠိုက်ကၠာဲမှာဲမှာကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ် ညးတံသ္ပဂရုအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲဂကူညးတံ သၟတ်မွဲမွဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ် သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိမ္ဂး ပပ္တံနူဂှ်တုဲ ညးတံခုတ်ယၟုနကဵုဘာသာညးတံ ပ္တိတ်စရာဲၜခၟနကဵုဘာသာညးတံ၊ ဂစာန်ဗ္တောန်ကဵုအရေဝ်ဘာသာညးတံ၊ ကဵုဒဂီုဒ္ဂေတ်ဗ္တောန်ဖျောန်ကဵုအခိုက်ကၞာညးတံ၊ ပၠောပ်ဇာတ်ဂကူညးတံဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ညးတံဟွံသာသ္ပံ ဟွံပၠံအခိၚ်လ္တူကောန်ဇာတ်ညးတံရ။


ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဟေၚ် အတိုၚ်နနဲချူထ္ၜးပံက်ထ္ၜးလဝ်တၚ်ဏှ်ဗွဲလ္တူတေံ ညးမဒ္ဂေတ်ဗက်ထိၚ်ဒက်ကၠုၚ်အခိုက်ကၞာတံဂှ် မၞုံတဴကီုရ၊ ဆဂး အသိၚ်ဇြဟတ်အောန်တဴဒၟံၚ်ဏီဂှ် ပသတိအိုတ်မ္ဂး သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးမာန်ရ။


မူဟိုတ်သ္ဒးဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ဂှ်ရော, ဒတောဝ်တၞောဝ်ရံၚ်ကေတ်မ္ဂး မိမဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် ဟိုတ်နူသာဲစ္ဍးကၠုၚ်ကဵုအခိုက်ကၞာဂကူဇကု ခရာသၞာံအခါဗွဲမလံလဂှ်ကီု၊ ဟွံတီၚုဟ်မး ဟွံတီဗီုနဲဂွံတၚ်ယၟုကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ဟွံတီကဆံၚ်ဇကုတုဲ အရေဝ်ဇကုဟွံဗ္တောန်ကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ကောန်ဇာတ်ဇကုတဴဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ကြက်သက်သဳသာဓကဍေံရ။


ဂလာန်လ္တူတေံအဲမချူလဝ်တံဂှ် သွက်သ္ဂောံပ္တိုန်ဒုဟ်လ္တူဂကူပိုဲဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူကဵုဂလာန်ညးတမၠာ အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ ဍိုန်လျ၊ သဝ်စှ်ေ၊ ကၠေံခၞၚ်ကၠုၚ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲတုဲ သ္ဂောံဆဵုညာတ်ဒုဟ်ဍေံဟေၚ် သ္ဒးဟီုဂးသာ်ဝွံရောၚ်၊ ထံက်ကဵုဂလာန်ညးတမၠာတံမစွံပတန်လဝ် &quot;ဖျေံမ္ဂးကျေဝ်၊ ပလေဝ်မ္ဂးဒှ်&quot; ဂှ်တုဲ သွက်ဂွံပလေဝ်ပတိုန်ထေက်အိုတ်ရ။


လၟုဟ်ဟေၚ် သွက်ဂွံပလေဝ်ပလေတ်သၠုၚ်ပ္တိုန်ဂှ် နူ&quot;'''ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်'''&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ကေတ်တာလျိုၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဖျုၚ်ဗလးကၠေံယဲမတွံဂး− ဂကူဘာသာ၊ မကၠိုက်ကၠာဲ၊ ကၠေံဗ္ဒန်ကၠက်အိုတ်အာဂှ် နကဵုရဥုဲ &quot;'''လိက်အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;ဝွံရောၚ်။


ဟိုတ်ဂှ်ရ− ကောန်ဂကူမန်ဍာံ ထာန်ဒေသလဵုမံၚ်မံၚ်၊ ညးဒိုက်ညးလွေဟ်၊ သမ္ၚေဟ်သေဋ္ဌဳတံဟွံရုဲ၊ သီုခရှ်သၚ်တံကီု ညးမွဲမွဲအုပ် ဩဝ်.....ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုဇြဟတ် ရာန်ဗှ်လ္ၚတ်လဝ်ထေက်အိုတ်ရောၚ်၊ ဓဝ်မေတ္တာဂတတုဲ အဲဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာအလုံတွဵုရးဍုၚ်မန်ကဵုမ္ၚးနူတွဵုရးဍုၚ်မန်သီုဖ္အိုတ်ရအဴ။


'''အခိုက်ကၞာမန်သ္ဒးမံက်ဂတဝ်တိုန်ရောၚ်၊ ('''နာဲလူဖေဝေန်''') သၟိၚ်ဗယု ဝန်မစၞောန်ထ္ၜးကမၠောန်သုတေသနတြေံတြဟ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=နိဒါန်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ−ကၠာဟွံဟီုပရောလိခ်အခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်လိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်ဝွံ၊ ဟီုထ္ၜးညိညရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၇၂)တေံ ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ညးမၞုံပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံမွဲခုတ်လဝ်ယၟု &quot;ဂကောံလိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဂးတုဲ၊ ရန်တၟံလဝ်သွက်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ် မတ်ဂွံယးတၟး ညံၚ်ဂွံကၠိုဟ်ခၠၚ်တိုန်ပရေၚ်ဂကူမန် ဣလဵုဒှ်ဍာံ, ဣလဵုဒှ်ဗၠေတ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ကေုာံလိခ်ပတ်မန် သွက်ဂွံမံၚ်ဂတဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ရ၊ ဂကောံဏံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၃)တေံ ချပ်ဂၞန်ညးသ္ကံတုဲ၊ သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ်သွက်ဂွံပ္တိတ်လိခ် &quot;'''အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;မွဲအုပ်ရ၊ ဂကောံဏံလေဝ် ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ− လလောၚ်တြးဏာဇရေၚ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်တုဲ အာတ်ဏာတမ်လိခ်(မူလိခ်) နူဌာန်တၠပညာမန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ အတိုၚ်လအာတ်ဏာဂှ် အ္စာကဝိမန်တံဂမၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကဵုဂကူဂှ် ဂကောံဏံဂွံဒုၚ်ကေတ်ရ၊ တမ်လိခ်(မူလိခ်)နာနာသာ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ်ပကောံတုဲ စၟဳစၟတ်ရုဲစှ်ဒါန်ထောံနူလိခ်ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်စံရ၊ မူလိခ်ဒါန်လဝ်တံဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လိခ်ဗွဲပဏာဏမွဲအုပ်တုဲ ကလေၚ်တြးဏာဋ္ဌာန်တၠပညာမန်တံပၠန်ရ၊ မသုန်တဴဂိတုလံတုဲ လိခ်တြးဏာဂှ် ကလေၚ်စိုပ်ကၠုၚ်ဒၞာဲဟွံပေၚ်တံဂှ် ထပ်ဗပေၚ်နၚ်ကီု၊ ဒၞာဲဗၠေတ်မံၚ်ဂှ် ပလေဝ်နၚ်ကဵုမွဲဝါပၠန်ရ။


လိခ်ပဏာမသီုဖအိုတ် စိုပ်ကောံကၠုၚ်တုဲ လၟုဟ်ချူပ္တိတ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်နူဂကောံဏံမွဲအုပ်ရ၊ လိခ်ဝွံ ဒှ်သွက်ဒတုဲဖဵုကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်တုဲ မ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဇၟာပ်ဇၟာပ်သ္ၚိထေက်ရောၚ် လဝ်စိုတ်ရ၊ လိခ်ချူဇန်လဝ်ဏံဂှ် ဒဒှ်ရဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ယဝ်တၠပညာကောန်မန်တံညာတ်မ္ဂး ကလေၚ်စၞောန်ထ္ၜးကဵုညိဂှ် ဖအောဝ်ဏာနမေတ္တာရ။


လိခ်အုပ်ဏံဂှ် ရန်တၟံသွက်ကောန်မန်တံ ညံၚ်ဂွံတီကၠိုဟ်ခၠၚ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်တြေံတြဟ်တုဲ လၟုဟ်ဒှ်လိခ်မွဲအုပ်၊ တြးပ္တိတ်ဏာဋ္ဌာန်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ မိမကလောကောဒေံကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂတနူဏံ လိခ်မန်ပိုဲ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ဂှ် ကဵုဇြဟတ်အိုတ်ရောၚ်−စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ၊ ဂတဏံပၠန်ေဝ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ဏာလိခ်တံဂှ်... ၁။ အခိုက်ကၞာမန် အုပ်ဒုတိယ၊ ၂။ ရာဇဝၚ်သၟိၚ်အသး။ ၃။ ပဌမရာဇဓနဳ ဟံသာဝတဳ။ ၄။ ရာဇဝၚ်မန်ဇၞော် တံဂှ် ရန်လဝ်နွံမံၚ်တုဲ ခြာဟွံလံညံၚ်ဂွံပ္တိတ်မာန်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဝဳရိယျရ။


'''ပွမတၚ်ဂုဏ်'''
သွက်လိခ်အခိုက်ကၞာဏံ ညံၚ်ဂွံမံက်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်ဟိုတ်နူတၠပညာမန်တံ ရီုဗၚ်ဗွဲမဍိုက်ပေၚ်၊ ကဵုကသပ်မဍာံပြခိုဟ်မိုဟ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်လိခ်မွဲအုပ်တုဲရ။


လိခ်အုပ်ဏံညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ပူဂဵုဗွဲသၟဝ်တေံ ညးမဒှ်တၠပညာအ္စာကဝိမန်.....
၁။ နာဲပါလိတ၊ ဘာတိုက်တၟိ−ကွာန်ကၟာဝက်။
၂။ နာဲကုသလ၊ ဘာကျာ်သြဳမန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။
၃။ဗညာဆီမန်၊ ကွာန်ကံဗိန်။
၄။ နာဲပုပ္ဖရမ္မ၊ ကွာန်ကြုၚ်ဝါန်။
၅။ နာဲဖဝ်စိၚ်၊ ကွာန်ကၟာဝက်တံဂှ်ကီု ညးမမဒှ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန် သ္အာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိက်အခိုက်ကၞာတံဂှ်ကီု၊ ဂကောံလိက်ပတန်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ တၚ်ဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ၊ ဗွဲကြဴလေဝ် သွက်ဂွံဆက်ရီုဗၚ်အာပၠန်ဂှ် ဖတိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။


'''လိခ်အုပ်မနိဿဲဂမၠိုၚ်'''
၁။ ပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ။ 
၂။ ပြကိုဟ်လောကဟိတ။
၃။ ပြကိုဟ်လောကသမုတ်တိ။
၄။ ပြကိုဟ်ဓမ္မပဒ။
၅။ သၠပတ်ကာလထေရ်။−−−ပ္ဍဲလိခ်တံဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲတုဲ ဗွဲခမၞောန်ဟေၚ် လၟုဟ်ပ္တိတ်ဏာလိခ်အခိုက်ကၞာမန် ပဌမမွဲအုပ်စိုပ်ဒတုဲ ပ္ဍဲသ္ကရာဇ်(၁၃၃၉)၊ သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၇) ဏံရ။

ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ကဵုညဳသၟဟ်အိုတ်တုဲ လိခ်ပတ်မန်လေဝ် မ္ဒးဇၞော်မောဝ်ရာၚ်ဆာဲအာရောၚ် ('''ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်''') ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။

=အခိုက်ကၞာမန်=
'''နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။'''

ဗွဲကိုပ်ကၠာ အခိုက်ကၞာဟီုမ္ဂးဂှ် လ္တူဂၠးတိဏံ ဍုၚ်လဵုဟွံဟီု ဒေသလဵုဟွံဟီုမၞိဟ်နွံမ္ဂး အခိုက်ကၞာမ္ဒးနွံရ၊ အခိုက်ကၞာဂှ် ကောန်ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ မွဲဍုၚ်ကွာန်ကဵုမွဲဍုၚ်ကွာန် ဟိုတ်နူဟွံတုပ်တုဲ၊ ဟိုတ်နူမံၚ်မွဲဒၞာဲမွဲကရောံဓဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ၊ ဍုၚ်ညးကဵုညး ဂကူညးကဵုညး၊ အရာပ်ဒေသညးကဵုညး နွံဂၠိုၚ်ကဵုအခိုက်ရ၊ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်ဂှ် ပြာကတ်တိုန်ဗွဲမလောန်တုဲ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် အခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ်ဂှ် တဝ်စၞေဟ်ဗၠန်ဂတးထောံလေဝ်နွံကီု၊ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် မၚ်မွဲတဴအခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်လေဝ်နွံကီု၊ ဂကူတၞဟ်သ္အာၚ် ဍုၚ်တၞဟ်သ္အာၚ် ဗီုလဵုဗၠန်ဂတး အခိုက်ကာပိုဲမန် မတြေံတြဟ်သှ်ေၜက်ကၠုၚ်နူလက်ထက်ဇုဇဗဴလပိုဲဂှ် ထေက်ကဵုမ္ဒးတီသီုဖအိုတ်တုဲ ဂကူပိုဲမွဲဟေၚ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာအခိုက်ကၞာပိုဲရောၚ်။

ကောန်ဂကူမန်သီုဖအိုတ် ဟိုတ်နူမံၚ်ဌာန်ဒေသ ဟွံတုပ်ရၚ်သ္ကံတုဲ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်တုပ်မံၚ်ကီုရ၊ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်ဟွံတုပ်ရ၊ ၜိုန်ဒေသဟွံတုပ်ကီုလေဝ် သာ်လဵုဒှ်ဒှ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ အခိုက်ကၞာညံၚ်ဂွံတုပ်ညံၚ်ဂွံဒှ်မွဲနဲဓဝ်ဂှ် ပံက်ပ္ကောံသီုဖအိုတ်တုဲ ဗွဲသၟဝ်တေံ ချူပါ်ထ္ၜးဏာရ။

၁။ ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ။

၂။ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်။

၃။ ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု။

၄။ အဝဲဗ္တောန်လိက် ကတ်ပညာ။

၅။ ပွမပထပိုဲခမဳ။

၆။ အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ။

၇။ ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ။

၈။ ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ တိုန်သ္ၚိတၟိ။

၉။ ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်။

၁၀။ ပွမဂိယဲ။

၁၁။ အဝဲဗျု။

၁၂။ ပွမစုတိ။ သာ်ဝွံပါ်ထ္ၜးလဝ်ရ။

==ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ==
ပ္ဍဲဂလာန် ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဂှ်လေဝ် ပပ္တံနူထန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဒဵုကဵုသၠးဂၠံဂဝ်၊ မိကီု−ကောန်ၚာ်ကီု− ညံၚ်ဂွံဗၠးနူယဲဘဲအန္တရာဲပရိုက်နာနာသာ် ဗီုလဵုဂွံမၚ်မွဲအာဂှ် ပါဲထ္ၜးလဝ်ဗွဲသၟဝ်တေံပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ပွမဟီုုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်၊ (ဝါ) ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲ ညးမၞုံပဋိသန္ဓိ။

၃။ ကေၚ်ကာညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ။

၄။ ပွမညးမၞုံပဋိသန္ဓိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ။

၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်။

၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

===၁။ နိဒါန်=== 
သတ္တံမတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲလိုက်ဏံဂှ် ဂကူဇကု တၞောဝ်ဒတောဝ်ဇကု မသဇကု ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ်သ္ကုတ်အာဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာဓါန်ဂတရောၚ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ်မ္ဂး လ္တူဂၠးတိဏံ သတ္တံဝွံဟေၚ်ဗွဲဟကန္တ ကၠေံဗ္ဒန်အာအိုတ်ရောၚ်။ ဇုဇဗဴလညးတံဟီုလဝ် အရေဝ်ဂှ်ဒဵုလၟုဟ် ဂွံမိၚ်ဒၟံၚ်ဏီ၊ သာ်လဵုရော−မိက်ဂွံယိုက်ကောန်စဴ မိက်ဂွံညာတ်ကောန်စေက်၊ အရေတ်ဏံဂှ် ဒှ်တံမူလမသဂကူရဟွံသေၚ်ဟာ− မဇပိုဲညံၚ်ဂွံဗြေဝ်က္ဍတ်အာဂတနူဏံဂှ် ပပ္တံနူတန်ပဋိသန္ဓိရဟွံသေၚ်ဟာ။

ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဟီုမ္ဂးဂှ် ဂကူပိုဲမန် ဟီုဂးဂွံမိၚ်မံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဂွံယဲဒိုက်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံသောၚ်ၜးဇကု၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံကၠးဖ္ဍး၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် နွံကဵုဒၟုၚ်ဒၠေၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် သ္ဇိုၚ်တန်ဂဝဏ္ဍ်ဂၞဴမိဇကု၊ သာ်ဝွံ ဟီုဂးနာနာသာ်ရ၊ နကဵုဝေါဟာအရာပ်မ္ဂး ဂွံဗုၚ်ဟီုမ္ဂး တီဂၠိုၚ်ရ။ သၟတ်ဗြဴလ္ၚဵုဂှ် ၜိုတ်ပ္တဴလဝ်သ္ၚိကၟိန်ကီုလေဝ် နကဵုကံကုသဵုဇကု နကဵုဝေဒနာဘဲယဲဇကု နကဵုဆီကျာယောၚ်ယာမံၚ် ပ္ဍဲခန္ဓဇကု နကဵုဗက်ဂကူ မသဇကုနွံကၠုၚ်တုဲ ၜိုန်ရတၠသ္ၚိဇကုနွံမံၚ်ကီုလေဝ် ဟွံတန်တဴပဋိသန္ဓိဂှ် ဂွံကေၚ်ညာတ်မံၚ်ကီု။


သၟတ်ဗြဴဗီုဏံဂှ် ဗက်ကဵုဂလာန် အရာပ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကော်ခဴစဗြဴခတန်ရ။ ဗွဲဝေါဟာ ပ္ဍဲသာသနာဂှ် ဗြဴခတန်ဟၟဲသက်က်ရ ပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တုဲ တန်ပဋိသန္ဓိဂှ် ဒှ်အခိုက်အလိုက် ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံစောဒနာ အရေဝ်ဟၟဲရ ယဝ်ရ ကၠာဟွံဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဏီ လုလောန်အာ ညးမွဲကဵုမွဲတုဲ၊ တန်အာ ဂွံအာယဲဒိုက်မ္ဂး အခိုက်ပိုဲမန်ဂှ် ဟွံဗၠးစောအရေဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ နကဵုဍုၚ်ကွာန်အရာပ်ဒေသလေဝ် ဒှ်ဒုဟ်ရောၚ် ဟနအာရောၚ်၊ ပတှ်ေလဝ်ဂလာန်သာ်ဏံတုဲ ညးဇၞော်ကၠိုဟ်ခၠၚ် ပ္ဍဲကေၚ်ကာ အခိုက်ကၞာဂမၠိုၚ်တံဂှ် နကဵုပြယာယ်ဥပါယ်ဟေၚ် ကဵုတၠခန္ဓတီကေတ်တုဲ ကဵုပ္တဴထောံ သ္ၚိကၟိန်ရ၊ တုဲတၠသ္ၚိကၟိန်တံညးၜါဂှ် မ္ဒးအာသိုၚ်သ္ၚိဗယိတၟိတုဲ ဟွံသေၚ် မ္ဒးသၠာဲနုၚ်ဗဴတၟိ ပ္ဍဲသ္ၚိဗယိ သီုကဵုကလံအာတ်သၠးဒုဟ်ရ၊ ယဝ်ရ ဟွံမၚ်မွဲအခိုက်ဏံမ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ကဵုဍုၚ်ကွာန် ဟနလ္တူဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်ဂှ် ညးဇၞော်တံ ဒၠောံဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် နူကိုပ်ကၠာတေံအဆက်ဆက်ရ။


===၂။ ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴ မကလိဂွံယဲဒိုက်(ဝါ)ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်အာပဋိသန္ဓိဂှ် ဒဒှ်မၞိဟ်ဇၞော် မိမတြုံတၠသ္ၚိတံတီမ္ဂး ညးတံဟီုဒၠောံဗ္တောန် သာ်လဵုဂွံမၚ်မွဲယဲဒိုက် သာ်လဵုဂွံအာကၠုၚ်ဇၟာပ်ကေၚ်ကာ ဇၟာပ်ဂလာန်အိုဿီုရ၊ ကပေါတ်ဇြိုၚ်ၚ်တံဂှ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်ယာ ကမၠောန်ပွမ္ဒးပ္တိတ်ဇြဟတ်ဟတ် ဂိုတ်ဂစာန်တံဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုကၠောန် ယဝ်ရကမၠောန် ဟွံကၠောန်ဟွံတုဲ သွက်မ္ဒးကၠောန်နွံမ္ဂး ညးတၞဟ်သ္အာၚ် ကောဒေံၝဲဒေံတံ မ္ဒးကၠုၚ်ကဵုရီုဗၚ်ကၠောန်ကဵုရ။ ယဝ်ရမၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဂွံယဲဒိုက် အလန်ကၠာအိုတ် အလန်မဌမမ္ဂး ညးဇၞော်မိမဇုဇ ညးမကၠိုဟ်ခၠၚ် ပရေၚ်ယဲဒိုက်တံဂှ် အာဟာရသာ်လဵု ထေက်ကဵုမစသုၚ် ပွမ္ဒးစသုၚ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲတံဂှ် ဟီုထ္ၜးပျးလဝ်နာနာသာ် ထေက်ကဵုမမၚ်မွဲ ယဲဒိုက်ဂှ်ရ။


===၃။ ကေၚ်ကာ ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ပပ္တံနူအခိၚ်သမ္တီဂး တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဂကူမန်ပိုဲ အခေတ်မလောန်ကၠုၚ်ဗွဲမလံတေံ သတ်ဗြဴမွဲမ မ္ဒးစွံလဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲက္ဍိုပ်သ္တိက် ဒဵုကဵုကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ၜိုန်ဟီုလဝ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဌာန်ဒေသလဵုကၠောန်ဗက် ဒတောဝ်တၞောဝ်ဗက်မံၚ်ရောဏီဂှ် ဂၠာဲသၟာန်ဟွံဂွံရ၊ ဆၜိုတ်အရေဝ်ဟေၚ် ဂွံကေၚ်မိၚ်ကီုရ၊ ပိုဲမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရှ်ေသှ်ေဗုဒ္ဓဘာသာဂၠိုၚ်တုဲ အခိုက်အလိုက် ဝတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိတံ လ္ၚဵုဂှ်အာကလံစမၞိဟ်ဇၞော်-နော်နာဲဇုဇ အာယုဝဍ္ဎိ သဳလဝဍ္ဎိတံရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ် အာပလံၚ်ဌာန်ဘာလကျာ်လေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ်တုဲ လံၚ်ကဵုဒါန်ကုခမဳသၚ်တံရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဖာသဝ်တ္ၚဲ အာပလံၚ်ဍာ်ဒါန် ပ္ကဴဒါန် ဌာန်ကျာ်ဘုတ်ဘာလေဝ််နွံကီု၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန် ရန်တၟံသွက်ဂွံမၚ်မွဲတဴဇကုတုဲ ဣမိကီု ဗယိကွာန်ကီု ညးတံ အာကလံရာဒၞာမိက်ရ။ ဇကုသၟတ်ဗြဴ နွံကဵုယဲဒိုက်တံပၠန်လေဝ် ကာလသၠးကောန်ၚာ်မ္ဂး သွက်ဂွံသုၚ်ကီု သွက်ဂွံဟုံလံက်ကီု သ္ဒးထၟုက်သၞက်လဝ်မိတ်ရ၊ မိတ်ထၟိက်ဂှ် စုတ်ဂိုၚ်လတ်ပ္ဍဲထၟာဲတၟိတၟိတုဲ ပ္ဍဲထၟာဲမိတ်ဂှ် ရန်တၟံညံၚ်ဂွံဗၠးနူအန္တရာဲနာနာသာ်၊ ကာလမစွံဂိုၚ်ဒေပ်လဝ် ထၟာဲနုၚ်မိတ်ဂှ် ကၞိၚ်မွဲတၞုၚ် မ္ဒးတိုပ်ဗ္စူလဝ်တုဲ ကာလစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂး သွက်ဂွံပထောၚ်က္တောဝ်ရ။


===၄။ ပွညးမၞုံပဋိသန္ဓိ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
သၟတ်ဗြဴ ညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂမၠိုၚ် ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ပ္ဍဲဂၠံဂဝ်ဂၞဴဇကုတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ် ဘဲအန္တရာဲကီု၊ ညံၚ်ကောန်ၚာ် ဂွံထတ်ယုက်ကီု၊ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနာနာသာ်ရ၊ ပပ္တံနူစၞအာဟာရဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရောၚ်၊ စၞသာ်လဵုမ္ဒးဝေၚ်ပါဲရော - စၞမရိၚ်က္တဴ၊ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် (ဥပမာ) မြေက်ခၞေက် သတ်ခဍောၚ် ပုၚ်ဟေက် ပုၚ်မောဝ်တံကီု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရ။ ပွမဂ္ဇံအဒေါဝ်ဒယူသ္ၚိ၊ ပွမကသဵုဖျေံဇိုၚ် နူကဆံၚ်လ္တူ၊ ဂ္ဇံလ္တူက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ ကသဵုဖျေံဇိုၚ်တံဂှ် ဟွံဂပ်ဝ်ရ။


မွဲသာ်ပၠန် တၠယဲဒိုက်တံဂမၠိုၚ် ဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲဒယိုၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဟွံခိုဟ် သာ်ဏံဂကူမန်ပိုဲတံ စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ တၠယဲဒိုက်တံ ညးဟွံကဵုဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲကဵု ဒယိုၚ်ကလော်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ၜဟ်ပလှ်သၞေဝ်ကေဝ်၊ ပလံၚ်ကမ္မဌာန်တံဂှ် ညးကဵုဝေၚ်ပါဲမွဲသာ်ပၠန်၊ ယဝ်ရမိက်ဂွံပလံၚ်ကမ္မဌာန်မ္ဂး ဟွံသေၚ် ကာလအာကၠုၚ်ကၠောံက္ၜဳ ကၠောံကြုၚ် ဌာန်ဇမ္ၚောဲတံမ္ဂး ကၞိၚ်ဟွံသေၚ် ပသဲမွဲမွဲသာ် မ္ဒးစၚ်လဝ်ပ္ဍဲဒွက်သော်ရောၚ် ခါရတ္ၚဲပၠိုတ် တ္ၚဲဂၠုတုဲ ဟုံဍာ်ဂှ် ပၟိက်ဟၟဲရ၊ နွံပၟိက်ဟုံဍာ်မ္ဂး လ္ၚဵုဂှ်လံၚ်စုတ်ဍာ်ဂမ္တဴ လ္ၚဵုဂှ်ထောံကလံက်စုတ် ပၟတ်ဍာဲဍာဲမွဲလ္ၚ ပ္ဍဲနုၚ်ဂရထၟာဲဟုံဍာ်တုဲ ကဵုဟုံရ၊ မူဟိုတ်သာ်လဵုဟီုမ္ဂး တၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ညံၚ်ဟွံဒှ်ယဲဇွဟ် ယဲချာံတံတုဲ ညးဇၞော်တံ ဂွိၚ်ဖေက်ထဏီအာရောၚ်၊ တုဲညးဟွံကဵုထ္ၜၚ်ကဠာ ကမ္မဌာန်ကီု ဟွံကဵုယိုက်နပုၚ်သၟူသက်သက်ရ၊ ပရိုၚ်မၞိဟ်ချိုတ် သီုကဵုယဲဒိုက်ဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုမိၚ်ရ။


===၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ကာလနွံကဵုယဲဒိုက် ပွသာ်လဵု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲဂှ်လေဝ်နွံ သာ်လဵုမ္ဒးဝဳဝတ်ဇကုလေဝ်နွံ၊ ပွသာ်လဵုမ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ် စွံလဝ်လေဝ်နွံကီုရ၊ တၠခန္ဓဝွံ ကာလနွံယဲဒိုက်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်တသိုက်စိုတ် တသိုက်ကာယ ဒးပၟဝ်ဓဝ် ဗ္စာရဏာလၟိုန်ဟေၚ် နကဵုစိုတ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးသ္ဇုၚ်ကေဝ်ဒၟံၚ်လၟိုန်၊ ပပ္တံနူအရေဝ်အခြာ ဒးဟီုဍိုန်ဍိုန်သာသာ မ္ဒးမံၚ် ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵု သဳမသုန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဗ္စာရဏာလၟိုန်၊ ကာလလုပ်သ္တိက်ပၠန်လေဝ် လ္ၚောဝ်ကျာ်ဖျေံမေတ္တာ ကဵုသတ္တံဂမၠိုၚ်တုဲ မ္ဒးပဝတ်ကဵုတြုံတၠသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ဟိုတ်ဍေံသာ်လဵုရော ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်နာနာသာ်တုဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ဏံလၟိုန်ရောၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန်-သၠးဂၠံဂဝ်ညံၚ်ဂွံလောဲသွာဂးတုဲ ဟုံမိတ် လံက်မိတ် ပ္ဍဲဗုၚ် ပ္ဍဲစးလေဝ် ညးသ္ပလၟိုန်ကီု၊ ယဲဒိုက်ဂှ် ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး ညးတံကဵုဗက်ဒေဝတဳမွဲသာ်ပၠန်ရ၊ ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴထောံထဏီရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ဂောံသၠးဂၠံဂဝ် ဗွဲမလောဲသွာရောၚ်။

'''ဗီုဗက်ဒေဝတဳ'''

ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် မၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ နအန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ် ပွမထောံထဏီဂှ် ညးကော်ဗက်ဒေဝတဳရ၊ ညးလ္ၚဵုကော်ဗက်ဒေဝတဳ၊ ညးလ္ၚဵုကော် ထောံခဗာန်ဂဝ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ အတိုၚ်အခိုက်ကၞာမန် မိက်ဂွံဗက်ဒေဝတဳမ္ဂး ဒးကော်ဒုၚ်နၚ် အ္စာဗက်ဒေဝတဳရ၊ သွက်အ္စာဂှ် ဒးပြေၚ်ခါန် ပွသာ်ဝွံ ဒေသလ္ၚဵု မၞိဟ်ဗြဴလ္ၚဵု သ္ပရ။ ဣတံညးကေၚ်သ္ပဂှ် သ္ပရ၊ ဣတံညးဟွံကေၚ်သ္ပဂှ် ဟွံသ္ပရ။


===နဲကၠောန်ခမ်===
အ္စာဂှ် ကေတ်ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ပန်မိဟ် ခ္ဍပ်ထောံပန်ခ္ဍပ်မ္ဂး ဒှ်ခမ်ပန်ကၠၚ် မွဲမိဟ်ဂေတ်ကၠောံရ၊ ပ္ဍဲထကေတ်ခမ်ဂှ် လးစတ်စုတ်ချာရ၊ ဒကဴခမ်ပန်ဒိုဟ်ဂှ် ထာၚ်တၞံဗြာတ် ခေပ်ညံၚ်ဇၞောဝ်လ္တာ်စာၚ်ပန် စတ်ကဵုချာတုဲ စတ်ပ္တဴလဝ်ရ။

'''နဲသ္ဂောံစဳရေၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု'''

====၁။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗြာတ်ရ၊ တုဲစုတ်ပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် သတ်ဆုထပှ်သာ် ဝိုဟ်မွဲသာ် ဝိုဟ်ဂှ် နကဵုတဲအ္စာရပ်ကေတ်တုဲ ပၠောဇွိတ်ဖျေံနူက္ဍိုပ် စိုပ်ဇိုၚ်ပိလ္တုန်တုဲ ကၠောန်မာန်ကေတ်ရုပ်မၞိဟ်ဗြဴတုဲ စၞးညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂှ်မွဲ၊ ရုပ်စာၚ်ဍာ်မွဲ၊ ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲခမ်ဂှ် ဍေန်ကေတ်ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ်တုဲ အ္စာဂှ်ဗှ်ဖ္ဍောတ် အတိုၚ်ဂါထာသၟဝ်တေံရ၊ တုဲဒှ်အိုတ်တုဲ ခမ်ဂှ်ညးလ္ၚဵုလဵုဒှ်ဒှ် ဒးကေတ်ဏာ ဖျေံစွံဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲရ။

'''တၚ်သမ္တီ''' ။ ။ ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ပုၚ် ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ကဝ် သဂြာ ၜဴ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်လေဝ်ဒးစုတ် အတိုၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု ကပေါတ်စၞရပ်ရာမဟီုလဝ်တံဂှ်လေဝ် သ္ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် ပၠောဇွိတ်ဖျေံပိလ္တုန်တုဲ သ္ဒးမာန်ရုပ်ရ၊ တုဲပ္ဍဲခမ်ဂှ် သၞေံဇိုၚ်သၞေံတဲ ညးတၠခန္ဓဂှ် ထောံသီုဖ္အိုတ်တုဲ သၞေံဇိုၚ်တဲတံဂှ် သ္ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ရ။


====၂။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ်တုဲ စုတ်ပုၚ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ သ္ပတုဲ နကဵုဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဗမွဲ-ရုပ်ဇြုံ ရုပ်တၠခန္ဓရ၊ သတ်ဆုပိသာ် ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်-က-ဖျုန်- စုတ်စၞအာဟာရ ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴတံစုတ်တုဲ ပ္ဍေန်ပၞာၚ် ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဒးဖျေံစွံဒိုဟ်ဗၟံက်ရ။


====၃။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်သၟတ်ဗြဴကညာမွဲ ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဍာ်သာဲ ဍာ်တှ်ဂၠဴ ကၠေၚ်လ္ၚဴ ဍာ်မြမောဝ်စုတ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဖဍောတ်ဂါထာတုဲ ဒးဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၄။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ကၟာတ်မွဲတုဲ လံက်ဗာန်စုတ် ဍာ်မိတ်ခပဵု ရုပ်ဇြုံ ရုပ်သ္ပဝ် ဍာ်မြမောဝ်စုတ် သ္အာၚ်နူဂှ် အတိုၚ်ဟီုကၠုၚ်စုတ် ဖဍောတ်ဂါထာဗွဲသၟဝ်တေံတုဲ ဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၅။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်နဲလ္တူတေံသ္ပတုဲ မာန်ရုပ်တၠခန္ဓမွဲ၊ ('''တၚ်သမ္တီ''')ရုပ်တၠခန္ဓ မတွံဂး ရုပ်ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိဂှ် လၟိဟ်ဂိတုလဵုဟွံဟီု ဒးကၠောန်စုတ်ရ၊ က ဖျုန်စုတ်တုဲ မပ္တံပုၚ် ကွာၚ် ဗ္ကတံဂှ် ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ထောံဟွံဂွံ ကၠောန်တုဲ မ္ဒးဖျေံစွံ ဒိုဟ်ပလိုတ် ပ္ဍဲတံဆုရ။


====၆။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗပုၚ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဂၠဴ ရုပ်စာၚ် ရုပ်ကၠဵုရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴလေဝ် ဒးစုတ်ရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴတံဂှ် မွဲထဏောဟ် ၜါထဏောဟ်မဂွံဂွံ ဒးစုတ်ရ၊ ဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ပြုပြေၚ်ကၠောန်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်အဂၞဲရ။


====၇။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် ကၠောန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်ဂစေံအသေက်တုဲ မပ္တံပုၚ်ကွာၚ် ဗ္က စၞဟီုလဝ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် စုတ်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်ပလိိုတ်ရ။


===='''နဲသ္ဂောံပြုပြေၚ်စၞ အပေါတ်ခမ်လၟေၚ်ဂိတု'''====

'''လၟေၚ်ဂိတု ----- သၠလးခမ် --- ရုပ်ဒးမာန်ကၠောန်ကဵုဝိုဟ် ------------------- စၞအဟာရမ္ဒးစုတ် ----- ဗွဲဒိုဟ်ဒးဖျေံ ။
'''

ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်စာၚ်ဍာ်-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ------------ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်-ကွာၚ်ဗ္ကပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ် ၇ သာ်-သတ်ဆု ၇ သာ်-ပၞာၚ် ၄ တၞုၚ်-ဗြာတ်-သဂြာၜဴ --- ဒိုဟ်အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဗ္ဂဲ-ရုပ်ဇြုံ ------------------ ပုၚ်ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲဍာ်တှ်-ကဖျုန်-ကွာၚ်ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်ၜဴ-သဂြာ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗၟံက်

ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု ---- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်သၟတ်ဝုတ်ကညာ-ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ် ----- ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကၠေၚ်လ္ၚဴ-မြမောဝ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ပုၚ်-ဗြာတ်က္ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ကၟာတ်လံက်ဍာ်မိတ်ခပဵု-ရုပ်ဇြုံ-ရုပ်သ္ပဝ် --- ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-သဂြာကဝ်-ၜဴ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗာယပ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု - သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက် ------------------------------- က-ဖျုန်-ပုၚ်ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်-ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု --- သၠဗပုၚ် ------ ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဂၠဴ-ရုပ်စာၚ်-ရုပ်ကၠဵု ---------------- ဍာ်မြမောဝ်ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု -- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်ဂစေံအသေက် --- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စာံဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်-ရုပ်က-ရုပ်စာၚ် --------------- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၟဝ်ကျာ

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု -- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်သ္ပဝ် ------------ ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဨသာန်

ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု --- သၠဒကှ် ------- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ---------- သၞေဝ်ထပှ်သာ်-က-ဖျုန်-ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၠုၚ်ကျာပ္ဍဲလ္တူဒဂဵုဆု

====၈။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒစာံဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ်ဒးမာန်ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ရဒပ်က ရုပ်စာၚ်တုဲ ပြေၚ်စုတ်သဗ္ဗနာနာသာ်တုဲ ဒးဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ။

====၉။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက်တုဲ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်သ္ပဝ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဒးပြုပြေၚ်ရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန်ရ။

====၁၀။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠဒကှ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ် ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်တုဲ စုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် က ဖျုန် ဍာ်မြမောဝ် စုတ်ပြုပြေၚ်တုဲ၊ ဒးစကာမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကဵုအာဖျေံခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာ ပ္ဍဲဒဂဵုဆုနွံဂှ်ရ။

* သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတုဂှ် ကၠောန်စဳရေၚ်တုဲ ဂဥုဲဝွံ ဒးစသုၚ်အာရ။

====ဂြန်ဂဥုဲ====

၁။ ပ္ကဴဒကှ်

၂။ ပ္ကဴဥပိုလ်

၃။ ဇုက်အဂၞု

၄။ ကြက်ဗၠတ် ပိုဟ်ဖဍိုတ်ထောံ ဖက်ကဵုဍာ်တှ်ဂၠဴတုဲ မ္ဒးပပြဘိုက်ရ။

====ဂါထာသွက်ဂွံဖ္ဍောတ်ဗှ်ဂြာတ်သ္ၚု====

တက္ကသဵုအ္စာ၊ စိုပ်ဂုန်ညးပန်၊ အဲယဵုလဝ်ကၠာ၊ အဲကွးတုန်ဟေၚ်၊ ဗက်ထောံသေၚ်ဟာ၊ ယဲသယဲသေန်၊ ဂုဟ်ဂေန်ဒှ်ကၠာ၊ ယဲလဗိုတ်ဟေၚ်၊ ပြေၚ်ဂၠဴခုတ်ဏာ၊ ယဲဒတုံဆု၊ သာ်ဝွံဖြာဖြာ၊ ယဲဒတုံဍာ်ဗာ်တဲၜါ၊ ယဲဗာ်ယဲသံၚ်၊ ဒှ်မံၚ်တဲၜါ-ယဲပၟတ်ဟေၚ်၊ ပွသေၚ်ဟာ၊ ယဲဇြုံယဲကၠန်၊ အိုတ်သတ်ဇိုၚ်ပန်၊ သီုသတ်ဇိုၚ်ၜါ၊ အိုတ်ပွသေၚ်ဟာ၊ သဗ္ဗပါမြိ။

ယွံဒေဝတဴ သူရိိယ၊ ယက္ခမာတြာ၊ မၞးမပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ်၊ တွဵုဂဝ်ဒ္စိတ်ဂိတု၊ နူဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ၊ စက္ခုမသၠးဂဝ်၊ လၟေၚ်ပုၚ်ကွာၚ်ဗ္ကကီု၊ သီုယိုဟ်ဗ္ဒဝ်၊ ကဝ်သဂြာဗြာတ်ၜဴ၊ ပ္ကဴဩဴနာနာ၊ အာသာတ်ဗ္စမၞးတံကၠာ၊ ယဲဗြဴကဵုလလံသွာ၊ ကၠခြံကုလ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝဳ၊ ဥုံဇေယျတု၊ ဟောလုဟောလုသွးဟဲယဲကပ်၊ စလေဝ်ကဵုဖဲ၊ ဒဴကဵုသ္ၚောဲကၠာ၊ ယာံရဟွံအာ၊ ပိုၚ်ခြာဒၟံၚ်၊ ဣဝွံယာဲအာဟွံသေၚ်မွဲတဲ၊ ပၟောန်ကျာ်တြဲ နဲရိုဟ်ဏာ၊ သၠပတ်ပရိုတ်အိုဿီုစှ်ၜါ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ၊ ဟာဲဘုတ်ပြိုတ်ဒြိုဟ်၊ ဝဲစောန်တဴမၚ်မွဲကၠာ၊ ယာံသကမာ၊ အာသ္ၚောဲလ္ပကြပ်၊ '''ဥုံစိစော ပူဗလးသွးဟး'''ယာံဒွံဒးခန္ဓဒးလသာ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ။ ဖဍောတ်မွဲလ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚမွဲဝါ '''ဒးဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚထပှ်ဝါရ။'''

'''တၚ်သမ္တီ။''' ကာလဗက်ဒေဝတဳဂှ် မၞိဟ်ဗြဴနွံကဵုဂဗ္ဘဂှ် ဗီုမံၚ်ဒှ်တသိုက်ဂှ် မံၚ်ဂွံဇအိုတ်ရ၊ လံက်ဂ္ဇံလေဝ်ဂွံ လံက်သ္တိက်လေဝ်ဂွံ မံၚ်ဂွံဖ္အိုတ်ရ။ '''ဂလာန်တၟေၚ်။''' မၞိဟ်ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ မ္ဒးပပွသာ်ဏံ ဗျတ်ရံၚ်မ္ဂး ဂွံနူယဲဒိုက် ဟွံထတ်ယုက် စဟွံစှ်ေတိက်ဟွံသၠိၚ် ဒွိၚ်တုဲ မသ္ပရောၚ် ထေၚ်ခယျကေတ်ရ၊ နဲသ္ပဝွံ နဲဝဳစိုတ်မွဲသာ်ကီုရ ထေၚ်ဟွံဗၠေတ်၊ မၞိဟ်အောန်ကဵုဗ္စာရဏာတံဂှ် ပတှ်ေကလော်ဂြိုက်ရ၊ မိၚ်ညိညတုဲ ဥပါဒါန်စဲစပ်ဇၞော််ရ၊ ဆဂး မၞိဟ်သီုဖ္အိုတ်ပတှ်ေဟွံသေၚ်ရ၊ လက်ထက်ဇုဇဗဴလဇကု သ္ပကၠုၚ်တုဲ ဆက်ကၠောန်သ္ပတဴရောၚ် ထေၚ်ကေတ်ဂွံရ။

====ဂလာန်ဗက်ဒေဝတဴမွဲနဲပၠန်====

ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတု ညးတံဗက်ဒေဝတဴရ သ္ဂးဂှ် အပိုၚ်အခြာဂိတုဟၟဲ၊ တ္ၚဲရဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက် ဟွံမိက်ဇြိပ်မ္ဂး ညးလ္ၚဵုတံဂှ် ကော်အ္စာထောံဟဗာန်(ခဗာန်)ရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗြဴ မၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂှ် '''ထောံဟဗာန်ဂဝ်''' ညးကော်ခဴစရ။

'''ဗီုပြေၚ်ဟဗာန်ဂှ်တုန်။''' ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ၜါမိဟ် အနာံမွဲမိဟ်ကေတ်တုဲ ကဝး ဖဍပ်ဖထာံပန်ကၠၚ်ဂှ် ဒှ်ဟဗာန်ရ၊ ပ္ဍဲဟဗာန်တၞံဗြာတ်ဂှ် ပုၚ်သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ဗ္တာၚ် ပုၚ်ပိသာ် ဒးစုတ်ဗၞတ်ၜိုတ်ဒးရးရ။ ပုၚ်ဖုဲသၞဴကဵုမိတ်ခပဵုဂှ် သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သၞဴကဵုဂြိၚ်ဂှ် သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ပက္ကတိဂှ် သာ်ဗုဗ္တာၚ် ညးကော်ခဴစရ၊ ကွာၚ်ကဵုယိုဟ်ဂှ် ၜါဂကူပၠန် သ္ၚုကၠောန်ကွာၚ်တုဲ ထပက်ယိုဟ်ကဵုကဝ်ကီု၊ ထပက်ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်ကဵုသဂြာကီု၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဝ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုသဂြာ ညးဂးတုဲ ယိုဟ်တံသီုကေုာံပုၚ်ပိသာ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲလ္တူဟဗာန်ဒကဴပန်ဒိုဟ်ဂှ် ဒးစတ်ပတဴလဝ်ဇၞောဝ်ပန်တၞုၚ်ရ၊ ဇၞောဝ်ကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခူလေဝ်ဂွံ နကဵုထာၚ်ဗြာတ်လေဝ်ဂွံရ၊ ကၠောန်နကဵုထာၚ်ဗြာတ်မ္ဂး ဒုန်ဇၞောဝ်ဍောတ်ဂှ် စတ်စုတ် ပ္ဍဲထာၚ်ဗြာတ်ခ္ဍမ်ခ္ဍမ်မွဲတုဲ ကၞောတ်အိုတ်တေံဂှ် စတ်စုတ်ထာၚ်ဗြာတ် ကေက်က်မ္ဂး ဒှ်ဇၞောဝ်ထာၚ်ဗြာတ်ရ။

====ဂါထာဟဗာန်ဂဝ်====

ဥုံဒေဝတဴသူရိယ၊ ယက္ခမာရာ၊ မၞးပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ် ပွိုၚ်ဂဝ်ဒဵုဒ္စိတ်ဂိတု ဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ စၞမသၠးဂဝ်၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဵုကဝ်၊ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုကဵုသဂြာ၊ အဲစဳရေၚ်ကဵုရ၊ စၞမၞးတံကၠာ၊ ယဲဝွံကဵုသွာလလံ၊ ကၠခြံဆောံဗ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝတဴဗ္ဒာဲ၊ သရာဲယက္ခ၊ ဗှ်ေကၠုၚ်သ္ပဝဲ၊ ဥုံတူဠာဲတူဠာဲ သွးဟာဲယျရဟုံ။

* ဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ပ္ဍဲတၠယဲဒိုက်ဂှ်တုဲ၊ ယဝ်ရတွဟ်ကဵုတၞးဆုသိုတ်မ္ဂး တွဟ်မာန်ကီုရ၊ မွဲကၞာၚ်လေဝ်ဂွံကီုရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာဝွံတုဲ စၞစမပ္တံကဗျန်တံဂှ်လေဝ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ညိကီု၊ တုဲသီုအပေါတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒၞာဲဒိုဟ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် အာထောံကၠေံမာန်ရ၊ ဒးဗ္စမွဲဟဗာန်ဓဝ်ဟေၚ်ရ၊ နူတ္ၚဲစေၚ်လောန်တုဲ ဒဵုစိုပ်ဗ္ဒာဲတ္ၚဲယးတေံဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဗ္စဇဴရ။ ('''ဂါထာဝွံ ဂွံနူကွာန်ကၟာဝက်လဇုကြေဟ်''')

===၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်===
ဗြဴသ္ဇိုၚ်မ္ဂးတြုံထ္ၜ၊ တြုံသ္ဇိုၚ်မ္ဂးဗြဴထ္ၜ၊ ဗြဴယဲမ္ဂးတြုံဝဳဝတ်၊ တြုံယဲမ္ဂးဗြဴဝဳဝတ်၊ သာ်ဝွံအရေဝ်မန်ပိုဲနွံကၠုၚ်ရ၊ ဗွဲမသၟဟ်ကဵုအရေဝ်ဂှ်တုဲ၊ တြုံတၠသ္ၚိ ကာလသမ္ဘာမယုံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး၊ ဒးပ္တုဲဝတ်ဖန်ဖက်ကဵုဗွဲမ္ဒးရ၊ သမ္ဘာဇကုသွက်ဂွံသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် အပေါတ်နာနာသာ် မ္ဒးပ္ကောံလဝ်ရုံရုံဂပ်ဂပ်ရ၊ သမ္ဘာဇကု ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး၊ ပပ္တံနူအောဟ်ဗွဝ်ဂှ် ဆုမလ၊ ဆုကြောတ်၊ ဆုဗ္ဒဝ်၊ ဆုကြေၚ်မွဲမွဲသာ် မ္ဒးဗာ်ပ္ကောံလဝ်ရ၊ ခါရဗါ်အောဟ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ညံၚ်ဂွံလွုၚ်လၞၚ်အာဂှ် ဒးပသတိရောၚ်၊ ယဝ်ရလွုၚ်လၞၚ်အာမ္ဂး ညးတံကဵုပါဲထောံရ၊ အောဟ်ဂှ်ဗာ်ဂွံနၚ်တုဲ ခၞော်ဍေံဂှ် သံက်ထောံဖအိုတ်၊ ကာလစံၚ်ပၟတ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံသၟူပသဒှ်ကီုရ၊ တုဲတပ်စွံလဝ်ဗွဲမညဳသာရ၊ လ္တူဆုဂှ်ပၠန်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုဗ္ဂၚ်လဝ်ဇလဗ္ဒဝ် ဟွံသေၚ်ဇလဝဝ်မွဲကၞာၚ်ကီုရ၊ ကာလသၠးဂၠံဂဝ်သွက်ဂွံတိက်ဂှ် သွက်ဂွံကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲ၊ ဆုဒုန်ဇုက်တံကီု ကာလသၠးဂၠံဂဝ်တုဲ သွက်ဂွံဗဂီုဗုၚ် ရန်တၟံထိုၚ်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံစိန်အာပြဟ်ဂှ် တၟိဍိုတ်သွက်ဂွံပ္ဍိုက်ဗုၚ်ဂှ်ကီု၊ ဇံၚ်သွက်ညးသၠးဂၠံဂဝ်ဂွံတိက်ဂှ်ကီု၊ ကၠောန်လဝ်တုဲ၊ ဣမိဂှ်သ္ဒးဟီု ဗဗိုန်လဝ်အရေဝ်ရောၚ်။


===၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
တြုံတၠသ္ၚိပၠန်လေဝ် ကာလသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူယိုက်ကဠာကမ္မဌာန်ကီု၊ ဟိုတ်ဍေံနွံသာ်ဏံပၠန်၊ ယဝ်ရယိုက်ထ္ၜၚ်ဒးကဠာကမ္မဌာန်မ္ဂး အာယုက်ဂၠေံ၊ ဒြပ်ပိုန်ဟုတ်ရောၚ်၊ တၠပညာမန်တြေံတြဟ်တံဟီုဒၠောံဗ္တောန်လဝ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဟီုဂးလဝ်နွံမွဲသာ်ပၠန်၊ အဃောသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူကလောန်သရာံပါပ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဟိုတ်နူရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်နာနာသာ်တုဲ ကေၚ်ကာသရာံပါပ်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ၊ ကေၚ်ကာမ္ၚဵုဂှ် မ္ဒးပ္တုဲရောၚ်။ ပပ္တံအရေဝ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညံၚ်တၠယဲဒိုက်ဟွံဂွံမိၚ်ဂှ် မ္ဒးပသတိကီု၊ ဥပမာ−ပရိုၚ်တၠယဲဒိုက်ချိုတ် ဟိုတ်နူသၠးဂဝ်ဂၞဴ၊ ပရိုၚ်ယဲဒိုက်လီုတံဂှ် ဟွံကဵုမိၚ်သက်သက်ရ၊ ယဝ်ရမိၚ်ဒးမ္ဂး တၠယဲဒိုက်ဂှ် ကာလသၠးဂၠံဂဝ်ဒွိၚ်မံၚ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ဖေက်ဒှ်အာအန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန် သ္ၚိလဵုဟွံဟီု မိက်ဂွံပကာမ္ၚဵုမ္ဂး ပ္ဍဲသ္ၚိဂှ် သၟတ်ဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက်မွဲမွဲနွံမ္ဂး ပတံနူကောဒေံကောန်ဇာတ်တံ ဟွံပကာမ္ၚဵုအိုတ်ရ။

==ပွမသၠးဂၠံဂဝ်==
ပိုဲသတ္တံလိုက်ဏံဝွံ သ္ဂောံကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပ္ဍဲလောကဏံဂှ် ဟွံလောဲသွာ်ရ၊ ဝါဂါတ်သ္ဇိုၚ်သန်ကွေံကွေံရ၊ ကျာ်တြဲနာဲပိုဲတွံလဝ်ရ၊ ၜိုန်ရကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပၠန်လေဝ် လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်တြုံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်ဗြဴ ဒးဒှ်ပၠန်ရ၊ ယဝ်ရဒှ်မၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဒးဆဵုဒဗကဵုကေၚ်ကာသၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာမသၠးဂၠံဂဝ်ဝွံလေဝ် ဒဒိုက်ဇၞော်သန်ဟေၚ်ဂှ် အရေဝ်မန်ဟီုလဝ်နွံမံၚ်။ &quot;မၞိဟ်တြုံဍိုက်ဖံၚ်−မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်&quot; သ္ဂးလဝ်ရ၊ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် မူပိုဲမ္ဒးသ္ပဗက်ရောဂှ် ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ပါ်ထ္ၜးကဵုပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်။

၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်။

၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ။

၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၈။ နိဂီု၊ သာ်ဝွံပါ်လဝ်ရ။

===၁။ နိဒါန်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ကာလဍိုက်ပေၚ် ဂိတုတ္ၚဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴမိဂှ် သၠးတိတ်နူဗုၚ်ဂၞဴမိ၊ တိတ်စိုပ်ကၠုၚ်မ္ၚးဗုၚ်ဂၞဴမိရ၊ ဂလာန်ဏံဂှ် မန်ပိုဲတဴကော်ခဴစ-သၠးဂၠံဂဝ်၊ သၠးပဋိသန္ဓိ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ပၞာၚ်၊ ညာတ်မုက်ဒေံလေဝ် ကော်ခဴစနာနာသာ်ရ။

===၂။  ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်===

ပဋိသန္ဓိဍိုက်ပေၚ်ဂိတုတ္ၚဲတုဲ ထ္ၜးတိုန်လက်ကျန်ၜံၚ်ပၟတ် မပ္တံကဵုဂၞိၚ်ဂိ၊ ဗုၚ်ဂိ၊ တၞုၚ်ဇိုၚ်ဒေၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး တြုံတၠသ္ၚိ အာကော်ဣမိတုဲ၊ မၞိဟ်မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိတံဂှ် အာဂၠာဲကော်ပ္ကောံလဝ်မၞိဟ်ဗြဴ အာယုက်ဇၞော်ဇၞော်တံ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ပိုဲမန်ဂမၠိုၚ် ကော်ဣမိကွာန်ရ၊ ကာလခေတ်လၟုဟ် ဟိုတ်နူဣမိ ညးအလဵုအသဳတံ နွံမံၚ်ဇၟာပ်ကွာန်တုဲ ကော်ဣမိညးအလဵုအသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဣမိကီု မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံကီု စိုပ်ကောံတုဲ တြုံတၠသ္ၚိဒးကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲရ။

'''သၞောတ်ဗၜတ်ဗီုပြေၚ်ဇံၚ်ဖဴ ။'''

ဒုန်ကလိဟွံသေၚ်၊ ဒုန်ကၟးဟွံသေၚ်၊ ဆုထ္ၜောံထ္ၜောံၜါတၞုၚ်၊ ဇမၠိၚ်ပန်ဟတ်ကဵုမွဲက္ဍဂှ်၊ လးလဝ်လ္တူကၞဳသ္ၚိ၊ လ္ပာ်တေံမွဲတၞုၚ်၊ ခြာခရာဗၞတ်မွဲဟတ်၊ လ္တူဂှ်လးစုတ်ဝိုန်ဒုန်၊ ထပှ်တၞုၚ်တုဲ၊ ဒက်ဗဗိုန်ကဵုချာရ၊ လ္တူဝိုန်ဂှ်ပၠန် ဒးလးစုတ်ဒုန်ကရေက် ဒစိတ်ကရေက်ရ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်မိက်ဂွံလးစုတ်ခတဵုမ္ဂး လးစုတ်ခတဵုပိဂတှ်ေလေဝ်မာန်ရ၊ လးကၞဳတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံချဳဒရာၚ်၊ ဒးကြာပ်ပိတန်ရ၊ လ္ပာ်က္ဍိုပ် ကြာပ်စုတ်ဒုန်ကရေက်တုဲ ဒက်လ္ပာ်ဇိုၚ်မွဲတန်၊ အဒေါဝ်မွဲတန်၊ ဒးကြာပ်ဒက်ရ၊ ကၞဳဒုန်(ဝါ)ကၞဳဆုညံၚ်ဟွံဂွံချဳ လောအာလောကၠုၚ်တုဲ ဒးဒက်ကြာပ်ရ၊ သွက်မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ဂွံတိတ်ဂွံလ္တူဇံၚ်ဂှ်၊ ဒးလးသ္ကဝ်ရ။


ယဝ်ရသၠးယဲဒိုက်ပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး အခိုက်မန်ဟေၚ် ဒးကၠောန်ဗက်စရ၊ တြုံတၠသ္ၚိတံပၠန်လေဝ် သမ္ဘာဇကုသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ချိုန်တီကောန်တြုံ ကောန်ဗြဴတုဲ ဒးၜံက်တိဗဝ်ဖဴမွဲ သွက်ဂွံၜံၚ်ပၟတ်ဗဂီုဇကုရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး တိဖဴဒစိတ်န၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး တိဖဴထပှ်နၜံက်ကေတ်တုဲ၊ ဗဝ်ဖဴစွံလဝ် ဗ္ဒာဲဇံၚ်သ္တိက်ၜံၚ်ပၟတ် လ္ပာ်တဲပါဲရ၊ ဗ္ဒာဲဖဴဂှ် စွံလဝ်ဍာ်မွဲဂရ သွက်ဂွံသိုဟ်တၟံ ဍိုတ်စံၚ်လဝ်နူဖဴဂှ်ရ၊ သၞောတ်ဗ္ၜတ်ဖဴဂှ် ဒးဒှ်အတိုၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠိၚ်ဖဴဂှ် ဒကေတ်မွဲတၞုၚ်ဓဝ်ရ၊ မွဲတၞုၚ်ဂှ် ဒုၚ်စကဵုဇမၠိၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠေံအနာံဖဴ ဒးကေတ်ၜါတၞုၚ် တုပ်ကဵုအနာံဇံၚ်ဂှ်ရ၊ အနာံဖဴဂှ် လဇံက်ဗကိတ်ကဵုသၟန်ဇမၠိၚ်ဇံၚ်တုဲ ဒှ်ဖဴညးတံရ၊ (ကာလလၟုဟ်ဝွံ လ္ၚဵုဂှ် ညးတံသၠးဂဝ်ဂၞဴ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲတုဲ အပေါတ်ကြိယာ သွက်ဒးပ္ကောံကေတ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် ဟၟဲရ၊ ညးတံဒုၚ်ထပက်ဂဥုဲ စကေတ်ဂဥုဲမ္ဂး ကမၠောန်သၠးဂၠံဂဝ်တုဲမံၚ်ကီုရ)။

===၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်===

ကာလကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ၊ ဒက်သုက်နကဵုဇုက်တောဝ်သ္အးဇ္ၚး၊ ခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ရေက်ထပိုတ်ကၠေံ နကဵုၜုန်မြက်ကေက်က် မသ္အးဇ္ၚးကီု၊ ဟွံသေၚ်လ္ၚဵုဂှ် ကရေက်ကေတ်သၞဒုန်၊ ဇိုတ်သ္အးကၠေံတုဲ၊ ရေက်ထပိုတ်သုက်ရ၊ တုဲကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ကောန်ၚာ်နကဵုဍာ်ဂမ္တဴဂီုဂီုရ၊ တုဲဖုံဍာ်မိတ်ကပေါဝ်ပၠန်၊ တုဲမ္ဂးဂွဳထုဲကောန်ၚာ် နကဵုယာတ်သ္အးဇၚး ဗွဲမဂပ်ဝ်တုဲ သ္တိက်စွံလဝ်ကောန်ၚာ် (ကာလလၟုဟ်ဝွံ) ကၞာဲသၟးဂၠိုၚ်ရ။


'''ဗွဲသတိ'''။ ။ (မူဟိုတ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဟီုမ္ဂး၊ အရေဝ်မၞိဟ်ဇၞော်မန် ခမဳသၚ်တံနွံမံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ဂှ် ဂွံမိၚ်ကေတ်ရ၊ သၟိက်ဂွံတီဗွဲခ္ဍန်ဂှ်၊ လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံ ပိုဲမန်တံကျပၞာန်ညးတုဲ၊ ဂကူပိုဲမန် ဣဓိညံၚ်ဂွံဟုတ်စှ်ေအာဂှ်၊ ပိုဲဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ၊ ကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်ကြိယာ သွက်ဂွံဂုမ်သ္အးဩောံသ္ၚု၊ ဍေံမဒှ်စၞအာဟာရ ပိုဲမန်ဗွဲပရဲဂှ်မွဲသာ် သဘဴကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ညးလ္ၚဵုတံ သွက်ဂွံစွံပ္ကောံလဝ် အပေါတ်မပ္တံ ထၟိက်နာနာသာ် ဟွံသ္အးဇၚး သွက်ဂွံထောံကၠေံဂှ်မွဲသာ်၊ ဒှ်သ္အးကၠေံဩောံသ္ၚု နကဵုကြိယာဂှ်တုဲ ဩောံသ္ၚုတံဂှ် ဒှ်ပုၚ်တုဲမ္ဂး ပိုဲခရှ်တံကီု၊ ခမဳသၚ်တံကီု၊ ဒးစဒးကဵုပိုန်ပပြဘိုက်ရ၊ စဟာပ်ဒးပုၚ်တံဂှ်မ္ဂး ဣဓိလဟုတ်စှ်ေအာ၊ ကျာ်ဩဳပၠိုတ်စှ်ေအာမာန်ရောၚ် နွံအဓိပ္ပါယ်သာ်ဝွံရ၊ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ အာဂတနူတ္ၚဲဝွံတုဲ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ယဝ်တီပရေၚ်ဏံမ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ်ရ)။


(ကၠာတေံကောန်ဂကူမန်ပိုဲ သ္တိက်ကောန်ၚာ်တၟိတၟိ သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး လောန်ကၠုၚ်ၜိုတ်မသုန်စှ်ေသၞာံတေံ၊ ညးလ္ၚဵုတံသ္တိက်ကောန်ၚာ် နကဵုထးထဝ်ဟွံသေၚ် ညးဒိုက်ဝါတ်တံဂှ် သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲခွက်ဆုလံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ဂှ် ကေၚ်ဆဵုဒဗကီုရ၊ ယဝ်ထးဆုမ္ဂး ကၠောန်လဝ်ခ္ဍံခ္ဍံ ကဵုဂၠိၚ်မံၚ်ညိတုဲ လ္ပာ်စွံက္ဍိုပ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ဗီုက္ဍိုပ်ခၟဴၜိုပ်ထဝ်တုဲ လံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ရ၊ ပ္ဍဲထးဂှ်ဟေၚ် ညးဇၞော်မန်ပိုဲကၠာတေံ သ္တိက်ကၠုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ရ။ ခွက်ထဝ်ဂှ် ညးတံကၠောန်လဝ်တုဲ ဏာအပ်စွံလဝ်ပ္ဍဲသ္ၚိဃံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ် ယဝ်ရညာတ်မုက်ကောန်ၚာ်မွဲမွဲမ္ဂး အာပ္တီဃံၚ်တုဲ ကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ် သွက်ဂွံသ္တိက်ကောန်ၚာ် မဒှ်မၞိဟ်တၟိဂှ်ရ၊ ကွာန်ဇၞော်မ္ဂး ခွက်ထဝ် ၜါ-ပိ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မကၠောန်စွံလဝ်ရ၊ ရံၚ်ကေတ်ပရေၚ်ဇုဇဗဴလ နော်နာဲပိုဲမစွံပပ္တိုန်လဝ် အခိုက်ကၞာဝွံ ပိုဲညာတ်ကေတ်ဇုဇဗဴလပိုဲ မဂတာပ်ခေတ်ဗွဲမလောန်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရ၊ မူဟိုတ်သ္ဂး ဟီုသာ်ဂှ်ရောမ္ဂး ကာလအာကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ်ဂှ်ရ ကိစ္စစုတ်စရၚ် ဒှ်မၞိဟ်ဂှ် တုဲဒှ်အာမွဲအလန်ဓဝ်ရ။ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ရန်ကဵုဂလာန်ဝွံတုဲ  ပွမသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ် ဝေၚ်ပါဲကၠေံတုဲ၊ ယဝ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲထးထဝ်ဟွံမာန်မ္ဂး သ္တိက်ကောန်ၚာ်လ္တူကၞဳ ဗွဲသ္အးဇၚးဂှ် ခိုဟ်ဂၠိုၚ်ရ။)


ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ သုက်ကုတ်ထပိုတ်ပ္တိတ်နူကောန်ၚာ်ဂှ် ဣမိတံ အာတိုပ်ကၠေံ ပ္ဍဲကတိုၚ်ၜံက်လဝ်တိဖဴရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ် ဟွံတိုပ်ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဖဴ၊ အာတိုပ်ကၠေံအတိုၚ်ကိုန် တိုပ်သုက်ကောန်ၚာ်ရ၊ ဗွဲသၞောဝ်ကိုန်ဝွံ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ၊ ပသာ်မ္ဂး၊ တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဇှ်ေ၊ ဒဂိုန်၊ ခ္ဍဲသဳမ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ်ရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုဘတ်၊ ဝှ် ၊ ကထိုန်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုမြေက္ကသဵု၊ ပုဟ်၊ မာ်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ဗၟံက်ရ၊ ဗွဲကိုန်ဝွံတိုပ်သုက်မ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ပိုန်ဂၠိုၚ်အာယုက်ဂၠိၚ်ရောၚ်၊ ပိုဲမန်ပတှ်ေလဝ် ဂလာန်ဝွံရ၊ (ကိုန်တုပ်သုက်ဗွဲလ္တူတေံလေဝ် ကံက်ပ္တိတ်နူလောကသိဒ္ဓိရ။)


ဒေသလ္ၚဵုဂှ်လေဝ် သွက်ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တၟိ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ဣမိတံပြုပြေၚ်ကဵုရ၊ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး ဇဗၠုဒစိတ်တၞး၊ သတ်ပိမ၊ ဟွံသေၚ်ဒစိတ်မ၊ ဩန်မွဲဒကေဝ် ဟွံသေၚ် မသုန်မး၊ လိခ်မွဲအုပ်၊ တဝ်ဏှ်ေမွဲတၞုၚ်၊ မှၚ်မွဲပလၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ် ဗွိုက်လ္တက်မၞိဟ်တြုံမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမ္ဂး ဇဗၠုခထပှ်တၞး သတ်ထပှ်မ၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်မၞိဟ်ဗြဴတၟိမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ ဣမိဝွံ ပၠာဲကေတ်ဂစေံစၠန်မွဲပ္ၚာန်၊ တိတ်အာက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ '''ယွံဒေဝတဴသူကၞေၚ် က္ညကၠုၚ်ပစၟတ်သမ္တီကောန်ၚာ်ဝွံညိ'''ရဴသာ်ဝွံ တိတ်နိမန်ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ကဵုပသမ္တီရ၊ ကာလက္လေၚ်လုပ်ဇရၚ်ကောန်ၚာ် ဣမိဂှ် လၟုဟ်လုပ်ဍာ်ဂစေံစၠန်မြမောဝ် နူကဵုက္ဍိုပ်ကၞိန် ဒဵုကဵုစိုပ်ဒၞာဲကောန်ၚာ်ရ၊ (ကပေါတ်ဒေဝတဴသူကၞေၚ်တံဂှ် လ္ၚဵုမွဲတ္ၚဲ လ္ၚဵုၜါတ္ၚဲ၊ လ္ဒဵုဒဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးတံစွံလဝ်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ်လေဝ် ဒေသမန်လ္ၚဵုနွံ-ဒေသမန်လ္ၚဵု ဟၟဲရ။)

===၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ယဝ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဣမိဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ပလေဝ်ပလေတ်အတိုၚ်နဲကဲဣမိတံတုဲ၊ ပ္တိုန်သ္တိက်လဝ်လ္တူဇံၚ် ၜံၚ်ပၟတ်ရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ညံၚ်ဂွံညောတ်အာပြဟ်ပြဟ်ဂှ် ဂတ်ဒက်ဂွဳလဝ်ဗုၚ် နကဵုယာတ်ပူလဝ်ဗုၚ်တုဲ၊ ကေတ်တၟံဍိုတ်စံၚ်လဝ် ပ္ဍဲဖဴဂှ်တုဲ၊ သိုဟ်ဖျေံပ္ဍဲဍာ်ဂရ၊ ဟံၚ်ပ္တိတ်ဂွဳကဵုယာတ်တုဲ၊ ပ္ဍိုက်စွံလဝ်လ္တူဗုၚ်ဂှ် ၜိုတ်ဒုၚ်မာန်ရ၊ အဃောပ္ဍိုက်ဍိုတ်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟွံကတဴလုပ်ဒဵုစၞာံဗုၚ် တဴသၠိုက်အာဂှ် မ္ဒးပသ္တိရ၊ ပၟတ်ဖဴဝွံလေဝ် မ္ဒးပဒှ်လဝ်လၟိုန်ရ။


ဌာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုစွံဂရုၚ်မွဲမ လ္တူက္ဍိုပ်သ္တိက်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ၊ ရန်တၟံ အာဗီုအခိုက်ညးတံအဆက်ဆက်တုဲ၊ ပ္ဍဲဂရုၚ်ဂှ် ဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒးနွံရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဖေက်လကိုတ်ဒှ်၊ ဆီတိုန်ဒှ်ဂှ်ရ၊ နကဵုဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒက်ဂတ်လဝ်မွဲမွဲဒၞာဲမ္ဂး၊ ဆေဝ်ဒဝ်ကဵုအန္တရာဲ သာ်ဂှ်မာန်ရောၚ် ညးတံစှ်ေစိုတ်တုဲ၊ ကာလပၟိက်ကိစ္စမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်မ္ဂး သၟိက်ဂွံဗွဲမပြဟ်ဂှ်ဒှ်ရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဍာ်တှ်ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂှ်၊ ညးတံပလေဝ်ပလေတ်ကဵုပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ သိုၚ်တှ်ဟွံထောၚ်ဇဳဏီ ကောန်ၚာ်မဴဟွံအိုတ်၊ တှ်ဂှ် တေၚ်ကၠုၚ်ဗွဲမလောန်မ္ဂး သ္ၚိတှ်ဂှ် လီုအာကီုဒှ်ဂွံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သ္ၚိတှ်ကလိုအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံလာဲအာမ္ဂး ဇၞတ်ချိုန် ပလာဲကဵုသာသာရ၊ စၞအာဟာရ မပ္တံကဵုဍာ်လဂမ်၊ ဍာ်ဂမ္တဴတံဂှ် ဒးသုၚ်စကဵုဂၠိုၚ်ၚ်ရောၚ်၊ ဣမိဂှ်လေဝ် သွက်မိကောန်ၚာ် သ္ဂောံထတ်အာဗွဲဂတ၊ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ် ဒးမၚ်မွဲကဵုဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ပွမသုၚ်မိတ် ဟုံမိတ် သုၚ်ဂဥုဲတံဂှ်လေဝ် ဒးစၞောန်ထ္ၜးကဵုလၟိုန်ရ၊ သၟတ်ဗြဴဂှ် ကၠာဟွံစပုၚ် သွက်ဂွံဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ထၟောတ်ကေတ်ပုၚ် ပန်ထၟောတ်တုဲ မ္ဒးဗဇဴ ပ္ဍဲဒကဴဖဴပန်လ္ပာ် ဒဵုကဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ။

===၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ===

သၟတ်ဗြဴသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴသၟတ်ဇၞော်တံညးဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ပ္တုဲကဵုဝတ်နာနာသာ် မပ္တံစံၚ်ဍိုတ် သိုဟ်ဍိုတ်ဖုံမိတ်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဗြဴတၠတှ် မထတ်ယုက်တံလေဝ် ကၠာမိကောန်ၚာ် ဍာ်တှ်ဟွံထတ်ရိုက်ဏီဂှ် ကၠုၚ်ဗိုၚ်ဗၟဴ ကဵုတှ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန်လေဝ် ညးမဒှ်ကလောမိဿဟာဲ ဌာန်ဗ္ဒာဲတံဂှ်လေဝ် ကၠုၚ်သ္ၚိစၟဳရံၚ်ကောန်ၚာ်မိပ်ပ်ဇြိပ်ပ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴပိုဲမၞိဟ်တံ ဒုၚ်တၠုၚ်မၞိဟ်တၟိကီုရ၊ ညးတၠသ္ၚိတံပၠန်တုန်လေဝ် ပ္တုဲတဴဝတ်လ္တူမၞိဟ်ကၠုၚ်ရံၚ်တံပၠန် ပွမဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်သွနာနာသာ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗ္စပုၚ်သတ်ဗြဴ ကဵုသွစၞဗွဲမဒးရးပၠန်ရ၊ ညးမွဲလ္ပာ်ကဵုမွဲလ္ပာ် ဝတ်ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ခၠေဝ်ပလန်ပၠန်ရ၊ အခိုက်ဏံဝွံ ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် ဗ္စဖျုၚ်ပိဗ္တံပိတ္ၚဲ မိပ်ပဇြိပ်ပ်ကရိုက်ညးကဵုညး ဂွံဆဵုဒၟံၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ။

===၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

နူကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်ဂွံပိတ္ၚဲဟွံသေၚ် မသုန်တ္ၚဲမ္ဂး ဣမိဂှ် သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ၊ မၞိဟ်ၜံၚ်ပၟတ်အလန်ပဌမမ္ဂး လ္ၚဵုဂှ် ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်မ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် မသုန်တ္ၚဲ၊ လဗြဴကေၚ်ၜံၚ်ကၠုၚ်လဝ် ပၟတ်ပၞာၚ်တုဲမ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ ညးတံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်အိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် ဣမိဝွံ ကေတ်ပုၚ်ပန်ထၟောတ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ဇဗၠုပန်တၞး၊ နော်မွဲတၞုၚ်၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ပုၚ်မွဲထၟောတ်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ်၊ ပၟတ်နူဖဴၜံၚ်ပၟတ်လ္ၚ၊ ဍာ်မွဲဗြံက်ကေတ်တုဲ၊ စှ်ေအာတိဂတမုက်သ္ၚိရ၊ အပေါတ်စပ်ကဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တံဂှ် စွံပ္ဍဲတိ(လ္တူသ္ကဝ် လ္တူခတဵုဂှ် ဟွံကေၚ်မိၚ်)တုဲ စဝ်ဖျေံဍာ်လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်ရ၊ အဃောမစဝ်သိုဟ်ဖျေံဍာ် လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်၊ သာ်ဝွံမဟီုပ္တီ(ဗလိဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴ လေဝ်ဟီုဂး) '''ဒေဝတဴဖဴရ၊ ယွံဒေဝတဴဖဴ မၞးအာမာန်ရ''') ဂလာန်ပ္တီ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ရန်တၟံသာ်လဵုတုဲ သ္ပရောဂှ် ဟွံတီ ဒေသလဵုရောဂှ်ဟွံတီတုဲ ပွဝွံ ဒှ်ဆအယာံမာတ်ကေၚ်မိၚ်လဝ်ရောၚ်၊ ညးတံသ္ပသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ကရိကၞာဲမွဲသာ်ကီု၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံဂှ် ဟွံတီသက်သက်ရ။


ပွမပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ဗ္စူလတ်သ္ကဝ်မွဲထၟူတုဲ သ္ပဂြောပ်ကၟာတ်လဝ် လ္ပာ်လ္တူကဵုယာတ်ရ၊ ထၟူသ္ကဝ်ဗ္စူလဝ် လ္တူဍိုတ်ဟွံသေၚ် လ္တူဆုဒကုတ်ရ၊ (ကၠောန်နဲဗီုအုပ်ပဠက်ရ) မိကောန်ၚာ်ဂှ် လုပ်ဂ္ဇံပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ်တုဲ ဣမိကေတ်နၚ်ဍိုတ်စံၚ် တၟံစံၚ် ဓလုက်စုတ်ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်တုဲ ပက်သိုဟ်ကဵုဍာ်သၟုဟ်ဂမ္တဴ တိတ်ကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ် အုပ်ဂမ္တဴကၠုၚ် နကဵုသၟုဟ်ဂှ် ဍာ်ပဠက်မၞိဟ်ဇွောဝ်တိတ်ကၠုၚ်ရ၊ ဣမိလေဝ်သ္ပသာ်ဏံ ဍိုတ်စံၚ်ဒဵုဂံက် မွဲမတုဲမွဲမ ဒဵုပေၚ်ပိမရ၊ ရန်တၟံတၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ယဝ်ပဠက်တိတ်မ္ဂး ပ္ဍဲခန္ဓဇကု မိကောန်ၚာ်ဂှ် ဒဒှ်ရ ကၠိပပ်ဟွံသ္အးဇၚးတံဂှ် ဇွောဝ်တိတ်အာကရောံဍာ်ပဠက်တုဲ၊ ဍာ်ဖျုန်ဆီ ပ္ဍဲတၠခန္ဓဂှ် သ္အးဇၚးအာအိုတ်ရ ဣမိလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် သိုဟ်ဍိုတ်ဒဵုပေၚ် မသုန်မလေဝ်နွံကီု၊ ပွမသ္ပသာ်ဏံဂှ် မန်ဂမၠိုၚ်'''အုပ်ဟဂမ်'''ဟီုဂးစရ။ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အုပ်ဟဂမ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ဆၜိုတ်တၟံဍိုတ်သၟးဟွံသေၚ် ဗၞဲထဏေက် ပိုဟ်ဖဍိုတ်လဝ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်သၟူဍေံရ၊ ရန်တၟံသွက်ပၞေတ်သရ ဂွံစိန်ဝုန်တုဲ အုပ်ဗၞဲလေဝ် ညးတံသ္ဂးပၠန်ရောၚ်၊ ကၠာဟွံဂွံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးလ္ၚဵုဂှ် အာဂၠာဲၜှ်ကေတ်တၞးဓယာ် လ္ၚဵုဂှ်အာဂၠာဲၜှ်ကေတ် တၞးယးမတ်ဗ္တံဂှ် ၜိုဟ်လဝ်ဒဵုကဵုဖောဝ်တုဲ ကာလပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ဟွံသေၚ် ကာလအုပ်ဟဂမ်တုဲဂှ် သွက်ဂွံဟုံဍာ်တၞးဓယာ် ဟွံသေၚ် ဍာ်တၞးယးမတ်ရ၊ ကာလဟုံဍာ်ဂှ်လေဝ် ပါဲနူဍာ်ဏံတုဲ ညးတံဟွံကဵုဟုံရ၊ တုဲမ္ဂး သဘဴမၞိဟ်ဗြဴဟုံဍာ်ဂစေံစၠန်ဂန္ဓရာ ကျိုၚ်ကျဝ်ကေတ်ဗွဲမ္ဒးရး ဗွဲမသ္အးဇၚးတုဲ ဇံၚ်ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ်လေဝ် ရိုဟ်ပလီုထောံရ။


လ္ၚဵုပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ စဝ်ကပေါဝ်ပ္တုဲထောံလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲပ္တုဲသီုၜါကာဂှ် '''စဝ်ကပေါဝ်ဇံၚ်ဖဴ''' ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ သီုစဝ်ကပေါဝ် သီုခုတ်ယၟု သီုစၚ်ကတောဝ်လေဝ် သ္ပအိုတ်ရ။

===၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ၜိုန်ရမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲကီုလေဝ် ရန်လဝ်သွက်သမ်အုဲ သမ်အေၚ် ဟွံသ္အးဇၚး ပ္ဍဲခန္ဓညံၚ်ဂွံဆက်တိတ်အာ ဒဵုကဵုအိုတ်အာ ညံၚ်ဍာ်ပဠက် တိတ်ဟွံသ္ဂုၚ်အာဂှ် ညးတံကဵုဆက်ကေတ်အာ ပၟတ်ပၠန်လေဝ်နွံကီု၊ ရန်လဝ်သွက်ထိုၚ်ကောန်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံအေဲစှ်ေအာတုဲ ဆက်ပ္ဍိုက်အာဍိုတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်၊ မိိပ်ဇြိပ်မံၚ်မ္ဂး ပွမပ္ဍိုက်ဍိုတ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ပိတ္ၚဲဟေၚ် ညးတံကဵုသ္ပရ၊ ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဖဴကီု ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ပလီုရိုဟ်ထောံကၠေံဂၠိုၚ်ရ၊ ပွဝွံလေဝ် တန်မံၚ်လ္တူတၠခန္ဓ ထတ်ဟွံထတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဒွိၚ်ဗွဲမလောန်တုဲ အပေါတ်ကြိယာ ဇြိုၚ်ညိညကီုလေဝ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်၊ ဍာ်ဂံက်က်လေဝ် ဟွံကဵုဟုံ၊ ယဝ်ပၟိက်နွံမ္ဂး ဟုံဍာ်ဂီုဂီု ဒဵုကဵုပွိုၚ်မွဲဂိတုဂှ်လေဝ် ဂွံကေၚ်ဆဵုထဗဒၟံၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရောၚ်။

===၈။ နိဂီု===
ကေၚ်ကာပွမသၠးဂဝဂၞဴတုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲမ္ဂး ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဗွဝ်ဖဴကီု ရိုဟ်ပလီုထောံရ၊ စိုပ်ကာလဒိုအ်ထောံနူပ္ဍိုက်ဍိုတ် ဒိုအ်ထောံနူၜံၚ်ပၟတ်တုဲမ္ဂး ပွမသၠးဂဝ်ဂၞဴဂှ် အခိုက်ပိုဲမန်တံ တုဲဒှ်စိုပ်ဒတုဲအာရ။

==ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု==

ပွမစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တြေံ ဆက်ကၠုၚ်လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲရ၊ ပပ္တံနူရာဒနာမိက် '''သဳလိဿနိစ္စံ ဝုဍ္ဎာ ပစာယနော စတ္တာရောဓမ္မာဝုဍ္ဎန္တိ အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ''' ဂှ်ရ၊ သာ်လဵုဂွံဆက်ဒှ်ကၠုၚ်ရော ဗွဲခ္ဍန်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညိညရ။ လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲ နွံတြုံကဵုဗြဴညးၜါ ဂွံကောန်ၚာ်မွဲ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် အာကလံမအံက်ဇကု ဒဒှ်မံၚ်ဣသိမွဲ ဒ္ဂိုန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံရ၊ ခါညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ကလံတုဲဂှ် ဗွဲဂါထာလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုရ၊ ခါရကောန်ၚာ်ဂှ် ကလံလဇုဣသိဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်တုဲသၟာန်တိုန်၊ ပသာ်လဵု ဟွံရာဒၞာကဵုကောန်ပိုဲရော၊ ယဝ်မိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်မှာထေရ်အာနန် မပဒတဴဒၟံၚ်ဗ္ဒာဲကျာ်တြဲပိုဲတေံ၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴလေဝ် ပၚောံအာဗွဲမပြဟ်တုဲ ကလံမှာထေရ်အာနန်ရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် မှာထေရ်အာနန် ရာဒၞာမိက်နဂါထာ ဗွဲလ္တူတေံတုဲ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်၊ ညးၜါသၟိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်နဲကၠာတေံရ၊ ယဝ်သၟိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်ကျာ်တြဲညိရဂး၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ဗွဲမပြဟ်ဟေၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်တြဲတုဲ ကလံကျာ်တြဲရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုပၠန်ရ၊ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ကျာ်တြဲပိုဲဟွံရာဒၞာမိက်၊ သၟိက်မိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်ကျာ်တြဲပၠန်ရ၊ နကဵုဂမြၚ်ညာဏ်ကျာ်ဟေၚ် ညာတ်ဒးကောန်ၚာ်ဏံ အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်ရာဒၞာမိက် '''အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ'''မ္ဂး ဗၠေတ်အာရောၚ် ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟွံရာဒၞာမိက် ညံၚ်အာယုက်ကောန်ၚာ်ဏံ ဂွံဂၠိၚ်ဂှ် သာ်လဵုဂွံပရော သၟာန်ကျာ်တြဲရ၊ ကောန်ၚာ်ဂှ် အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရမ္ဂး ကဵုဗှ်မ္ၚဵုဒ္စာံဗ္တံ ဒ္စာံတ္ၚဲရ၊ ပ္ဍဲပေၚ်ထပှ်တ္ၚဲဂှ် သၟိၚ်မာရဏကၠုၚ်ကေတ်ဏာ ကောန်ၚာ်ရောၚ်၊ ချပ်တုဲ ပြာပ်ကၠုၚ်ဌာန်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ။


ဟိုတ်နူကျာ်တြဲ မွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်ဂမၠိုၚ် ဗိုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ဂှ်တုဲ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ရ၊ သၟိၚ်မာရဏဂှ် လုပ်ပ္ဍဲဓဝၚ်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ဟွံမာန်တုဲ ကလေၚ်စဴအာရ၊ လောန်အာထပှ်တ္ၚဲတုဲမ္ဂး သၟိၚ်မာရဏ သွက်ကၠုၚ်ကေတ်ဏာကောန်ၚာ်ဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲသက်သက်ရ၊ ပေၚ်ဒ္စာံဗ္တံဒ္စာံတ္ၚဲတုဲ ကျာ်တြဲရာဒၞာမိက်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံကီုရ၊ ပွိုၚ်ဒစာံဗ္တံဒစာံတ္ၚဲ ကျာ်တြဲမွဲဟာန်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ် မၞိဟ်ပုတုဇန်တံညးဂမၠိုၚ်  ပြာပ်ကၠုၚ်ကလၚ်ပၚ်မှိၚ်ဓရ်ကျာ်တုဲ ကဵုဒါန်ကျာ်တြဲမွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်တံ နကဵုအာဟာရဘောဇိုန် နာနာသာ်ဟွံသ္ကုတ်ရ၊ သ္ပပဓာန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ကျာ်တြဲတွံဓရ်မ္ၚဵုတုဲ ကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် အာယုက်ဂၠိၚ် ပိုန်ဟာန်လေဝ်ဇၞော်မောဝ်အာရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ညးကၠုၚ်ကလၚ်ဓဝ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် လာၚ်မုက်ကြာတ်ကြော သ္အးဇၚးကၠေံဇကု နကဵုဍာ်မ္ၚဵုအိုတ်ရ၊ ကာလစဴအာ ညးတံကေတ်ဖျဴဏာဍာ်မ္ၚဵုတုဲ လၟုဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ပပ္တံနုတ္ၚဲဂှ်တုဲ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တုဲ၊ ရန်တၟံသွက်အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ဒြပ်ကသပ်ဂွံဂၠိုၚ်၊ ကျာ်ဩဳဂွံနွံဂှ်ရ၊ သ္အးဇၚးကၠေံ ပွမကၠိပပ်တံဂှ်တုဲ ကၠောန်ပေါဲကာမ္ၚဵုမွဲ၊ ပြာကတ်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်'''မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်'''ရ။


* ('''ဗွဲခ္ဍန်ဟေၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ''')

သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ဣမိတံဟွံသေၚ် ညးအာယုက်ဇၞော်တံ သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပြုပြေၚ်ကေတ်ခါန်လဗံက်ခၟရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ပိ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်မသုန်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ထပှ်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ဒစိတ်၊ ရဴဝွံ ပြုပြေၚ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲလဗံက်သွက်ဣမိဂှ် သတ်ဗြဴမွဲမ၊ ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်ခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ကဝေက်သၠိက်၊ သွခၞံကြုက်စုတ်လဝ်ရ၊ သၟေဟ်နူဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ၜံက်၊ တၞိၚ် တောဝ်ပလုဲစုတ်လဝ်တုဲ သွက်ဇိုန်ကဵုညးလွဳဝတ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ သၞေက်၊ မဂွါ၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ လကံက်တဲ၊ သၞေက်၊ မဂွါတံ ပ္ကောံစုတ်လဝ်ပ္ဍဲပ္ၚာန်မွဲရ၊ ယဝ်လဗံက်ပိမ္ဂး မွဲဂှ်သွက်ဣမိ၊ သၟေဟ်ၜါဂှ် လဗံက်ဗဴလေဝ် ကော်စရ။


ကၠာဟွံစိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာ မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ပ္ကောံကကေဝ်လဝ် ကပေါတ်ဗွဲမရုံဂပ်နာနာသာ်တုဲ၊ ကပေါတ်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ပပ္တံနူဍာ်မိတ်ကပေါဝ် နုၚ်မ္ၚဵု ဂအဳတံအိုဿီု ကပေါတ်ပွမ္ဒးရပ်စပ် ကာလသၠးဂဝ်ဂၞဴကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဘိက်ပၟိၚ်လဝ်မၞိဟ်ဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ်ကီု၊ ယဝ်ရဗှ်မ္ၚဵုဖာပ်သၚ်ကီုမ္ဂး အာစာတၠဂုန်ခမဳသၚ်တံလေဝ် အာနိမန်လဝ်ကီုရ၊ စိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်မ္ဂး၊ သွက်ဂွံစဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် မ္ဒးပြုပြေၚ်လဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် စွံလ္တူဂအဳ ဂတမုက်သ္ၚိရ၊ ခ္ဍအ်ဇဗၠုမွဲ ဂစေအ်မွဲပ္ၚာန် ဒ္ၚောဝ်မွဲ ဍာ်ကၟုဟ်မွဲထၟာဲ ပြေၚ်စွံလဝ်တုဲ၊ ကပေါတ်မပ္တံ ကၞေဟ်ဗာ်ဂူ တွဵု မြတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစွံဗ္ဒာဲလဝ်ဇရေၚ်ဂအဳဂှ်ကီုရ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဣမိ ဟွံသေၚ် ညးဗၟဴတှ်ကဵုကောန်ၚာ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ကမံက်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဖုံပၠဳလာၚ်မုက် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚးကၠေံ ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဖုံပၠဳကဵုဍာ်ဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်ပၠန်ရ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် ရပ်ကေတ်ကပေါတ်တံ ပွမရပ်စပ်လဝ် ကာလၜံၚ်ပၟတ်တေံ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်တုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်သ္အးဇၚးကၠေံရ၊ တုဲမကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး လာၚ်မုက်ဇကုတုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကလေၚ်စဝ်ဍာ်မိတ်ကပါဝ်ကဵုမိကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်သီုဖအိုတ်၊ ဒုၚ်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ သွက်အန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ်၊ သွက်ဂွံသ္အးဇၚးကၠေံဇကုအိုတ်တုဲ လံက်ဖုံဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်တုဲ တၠသ္ၚိတံ ဒုၚ်ကဵုပလေၚ်ခၟိုန် ဗြာတ် ကုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်အိုတ်ရ၊ ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံကာလမပြာပ်ကၠုၚ် ဇရေၚ်သ္ၚိ မပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဝွံဂှ် နတဲသၟးဟွံသေၚ်၊ ရန်တၟံသွက်ကောန်ၚာ်တုဲ ကပေါတ်ပရၚ်တၟာဲနာနာသာ်လေဝ် ညးတံကဵုခၟအိုတ်ရ။


ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ မိကောန်ၚာ်ဂှ် မိန်ကေတ်ကောန်ၚာ်၊ စွံပ္ဍဲလဒေါဝ်သ္ၚိ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ဒစိတ်၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴထပှ်မ္ဒးဗိုၚ်လဝ်တုဲ ကေတ်ချာမွဲတၞုၚ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ဒက်လဝ်လစိန်မတ်ဗ္ကေတ်မွဲဇြေဟ်ရ၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်လဝ်တုဲ ကလံက်ဍာ်ပ္ဍဲသၠိုၚ် မစုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲ ဂါထာ ၜ ကောန်ၚာ်ဂှ် ဖ္ဍောတ်မွဲလ္တုန် ဇီုကၞေၚ် ကောန်ၚာ်မွဲတဲရ၊ ကောန်တြုံမ္ဂး ဂါထာဒစိတ်လ္တုန်၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂးထပှ်လ္တုန်ဖ္ဍောတ်ရ၊ ရဴဝွံ ၜ ကောန်ၚာ်မ္ဂးရ ၜ တုဲ လစိန်ဂှ် မ္ဒးကွက်စုတ် ပ္ဍဲကံကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ကွာၚ်လဗံက် မစဳရေၚ်လဝ်ဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ် မ္ဒးဇိုန်ကဵုဣမိတုဲ သွက်ကွးဣမိဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုသွတ်မွဲ မ္ဒးဇိုန်ကဵုရ၊ ဇဗၠုသွတ်ဂှ် ခါန်လေဝ်ဂးရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ကၟာမ္ဂး ဗလိုပ်မွဲစွံရ။


ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဝေၚ်သဘၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုပၠန်၊ ကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟွံဝေၚ်ရ၊ ပွမဝေၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုဂှ် စွံလဝ်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲလ္ဒေါဝ်သ္ၚိ၊ မၞိဟ်ဗြဴတၠကောန် ဗၞတ်ပိပန်မသုန်တြဴ ဒတူဒၟံၚ်တုဲ ဆက်လဝ်တဲ၊ ဒွုဲဝါဲလဵုသ္ဂးတုဲ ညးတံပ္ကောံပၠောပ်တဲဆက်လဝ်ဂှ်ရ၊ တုဲဆက်ဒယှ်ေတိုန် '''ဒွုဲဝါဲလဵုဒွုဲဝါဲလဵု-ဝါဲလဵုရောဟွံသေၚ် ကြေၚ်ဇမ္ဗူရှ် ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ''' သာ်ဝွံ ဒယှ်ေအာဒွုဲ ယူဒံၚ်ဂေတ်အာကောန်ၚာ်ဂှ် ၜါပိပန်လ္တုန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ၜပ္တိုန်စရာဲကောန်ၚာ်လေဝ် သ္ပကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်တုဲ ညးဇၞော်တံ ရာဒၞာမိက်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ဂွံဒှ်တသိုက်ပိုန်ဟာန်၊ အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ကျာ်ဩဳကဵုဂွံနွံကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်မ္ဂးဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်စြာဲကောန်ၚာ်တုဲ သ္ပအိုတ်ရ၊ ကာလၜကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် ဂါထာၜကောန်ၚာ်ဂှ် ညးတံဖ္ဍောတ်အိုတ်ရ၊ ဂါထာၜကောန်ၚာ်လေဝ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန်ဟွံတုပ်၊ တၞဟ်ခြာမံၚ်ညိညကီုရ၊ ရန်တၟံၜကောန်ၚာ်ဂှ် တုပ်မံၚ်သီုဖအိုတ်ရ။


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲတုန်''' 


'''( ခၟမွဲ။ )'''။

နူကဝ်တိုန်ရ၊ ပိုဲၜကောန်စဴ၊ ရဴဂဴရတ်ပိ၊

ခၟမွဲစိ၊ ဣဓိဇၞော်ပၠန်၊ အ္စာပ္တန်လဝ်၊

ကျာ်ဂေါတမ၊ ပၠလျးဖျဳဖျဳ၊ သ္ၚဳဗဵုအံသဝ်၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လာ၊ နဳလာဩန်ထဝ်

ဒယှ်တမ္ညဝ်၊ အသဝ်နုဘဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟၜါ )'''။

ဝွံခၟၜါ၊ သာရထဳအဴ၊ ကဵုဒှ်စဴညိ၊

တိုက်ထဝ်ဩန်စိ၊ ဣဓိနွံကီု၊ သီုသက္ကဝဝ်၊

ဖဵုပန်မက်ပတ်၊ သစ္စပန်ဂှ်၊ တဲစှ်ရိုဟ်လဝ်၊

ကဵုဂွံပၟဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကျာ်တြဲ၊ ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိ၊


'''( ခၟပိ )'''။

ခၟပိဟေၚ်၊ အ္စာကၠောန်လဝ်၊ သီုဓဝ်ဟဳရိ၊

ကောံမၞိက်ပိ၊ သိနေရုဟေၚ်၊ ပြေၚ်သိန္နရာဇ်၊

ဗ္ကေတ်ဒဝါန်၊ သဏ္ဍာန်မတ်ဗ္ဂဲ၊ မၞိက်ပြဲဂွံညာတ်၊

ပ္ဍဲလောကဓါတ်၊ ဇာတ်ဝေဿန္တဝ်၊ ကဵုတန်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟပန် )'''။

ဝွံခၟပန်၊ သစ္စပန်အဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊

သၟိၚ်ဝၚ်ပန်စိ၊ ဒမၠိကဵုဆဵု၊ မ္ၚဵုဟောဒြာ၊

ကြဴတဲပြာကတ်၊ ကွတ်စှ်ဒ္စာံ၊ သိုန်သ္ကဵုရံက်ရာ၊

ဖဵုရာဒၞာ၊ သီုသဒ္ဓါအဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟမသုန် )'''။

ဝွံခၟမသုန်၊ သဳမသုန်ဂှ်၊ ကဵုပ္ဍေန်ဍဟ်ညိ၊

အာယုက်တန်စိ၊ နာမဒိဃာ၊ ကဵုဂွံမြာကီု၊

ဒယှ်ကမြဴ၊ ညံၚ်မဟောသဓ၊ တေဇတီုကၠီု၊

အနုဘဴကီု၊ သီုကြဳဇှ်အဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟတြဴ )'''။

ဝွံခၟတြဴ၊ သွဝ်တရဴဘုံ၊ အလုံံသုဂ္ဂတိ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ညံၚ်နာဲမိသၟိၚ်၊ သၠိၚ်ပ္ဍဲနန်မြ၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ပ္ဍဲတိုက်ပဠူ၊ သူလေဝ်ပေၚ်န၊

ညံၚ်ဇောတိက၊ တၠထဝ်ဩန်၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊


'''( ခၟထပှ် )'''။

ဝွံခၟထပှ်၊ အဘိဓဝ်ထပှ်၊ ကဵုဆဵုပြဟ်ညိ၊

ဓဝ်ကျာ်တြဲစိ၊ ဣဓိလ္တာ်ရ၊ တေဇမပြဲ၊

ဍုၚ်ဇၞော်တန်တဴ၊ စှ်တြဴအဵု၊ ကဵုဆဵုလောဲလောဲ၊

အာယုက်တန်ပြဲ၊ ပ္ဍဲသုဂ္ဂတိ၊ ကဵုကလိဂွံညိ။ ။

('''သွက်ကောန်ဗြဴဂှ် ဂါထာတုဲဆဝွံရ။''')


'''( ခၟဒ္စာံ )'''။

ဝွံခၟဒ္စာံ၊ မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍေန်ကဵုဍာံညိ၊

သဳဒ္စာံစိ၊ မဏိဖ္ဍုန်၊ အတိုၚ်ဂုန်ပြဲဖာ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ယွံသွံဂွဳစိုက်၊ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ကၠာ၊

ဟးစဴမတ်ၜါ၊ မှာစက္ကဝဝ်၊ ကဵုစရှ်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟဒ္စိတ် )'''။

ဝွံခၟဒ္စိတ်၊ အ္စာပ္တိတ်လဝ်၊ နူကဝ်တန်ရ၊

ရတ်ဒ္စိတ်ပၠ၊ ပတၠဂွံကၠုၚ်၊ နုၚ်နိဓိပြဲ၊

ဒ္စိတ်လောကုတ်၊ ဟွံယုတ်နူဂှ်၊ ဒှ်ဓဝ်ကျာ်ပြဲ၊

တၠလျးတြဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊ ဗၠးဗယိဘဲ၊

အိုဿီုရတ်ပြဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်တံဂှ်၊ ကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ရ။ ။

('''သွက်ကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးဖ္ဍောတ်ဂါထာဒဵုကဵုခၟဒ္စိတ်ဏံရ။''')


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲပၠန်။'''

၁။ နူတံပဌမ၊ ထ္ၜပ္တိုန်သၟတ်မွဲ၊ ကောန်ကွးတွဳဂၠောဲ၊ နဲအ္စာပါမောက္ခ၊ ဒၞာဲဒၞာဲအာဂတ၊ ကဵုဂွံဒှ်အ္စာညးညိ။

၂။ နူမွဲထ္ၜပ္တိုန်ၜါ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ကၠာ၊ ဂုဏ်မိမၜါညိ။

၃။ နူၜါထ္ၜပ္တိုန်ပိ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်စိ၊ ဂုဏ်ရတ်ပိညိ။

၄။ နူပိထ္ၜပ္တိုန်ပန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်အ္စာပန်ညိ။

၅။ နူပန်ထ္ၜပ္တိုန်မသုန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်ဓဝ်သဳလ၊ မသုန်ပြကာညိ။

၆။ နူမသုန်ထ္ၜပ္တိုန်တြဴ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်အဴ၊ သွဝ်တြဴဘုံညိ။

၇။ နူတြဴထ္ၜပ္တိုန်ထပှ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဂှ်၊ ရတ်ထပှ်ပြကာညိ။

၈။ နူထပှ်ထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စာံ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဍာံ၊ ဓဝ်မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံညိ။

၉။ နူဒ္စာံထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စိတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်လ္အိတ်၊ ဓဝ်လောကုတ္တဵုဒ္စိတ်ပြကာညိ။

အာယုဒဳဃာ၊ မဟာသုခံ၊ ကဵုတန်မံၚ်ညိ၊ နိဗ္ဗာန်သမာဓိ၊ ကဵုစိုပ်ညိတန်('''နဂါထာဝွံဟေၚ် ဂကူမန်တံ စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဗလိုပ်ကောန်ၚာ်သ္အးဇၚးကၠေံတုဲ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ၚာ်အိုတ်ရ။''')


* '''ဂလာန်ပသေက်ကောန် မွဲနဲပၠန်။'''

'''တြိရတဏံ အဟံဝန္ဒာ၊ ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃဂုန္နာ၊ မာတာပိတုဂုရုပဇ္ၛာ၊ အိန္ဒော ဒေဝဗြဟ္မလောကာ၊ သဗ္ဗသိဒ္ဓိ ဘဝန္တုတေ။''' 

စိုပ်ဂုဏ်ကျာ်သၟတ် ရတ်ပိပြကာ၊ မိကဵုမၜါ အ္စာဥပ္ပဇ္ၛာဲ၊ အဲဍိက်လ္ၚောဝ်ကွာဲ ဇၟာပ်ဒၞာဲအရာ၊ အိန်ဗြီုယီုမာ အိုတ်မှာဒေဝါ၊ ဒေဝတဴစှ်ဒိုဟ်ကီု အိုတ်သီုစက္ကဝါ၊ သၟိၚ်ဂိတုတ္ၚဲ သၟိၚ်ဗြဲသၟိၚ်ကျာ၊ အိုတ်သဗ္ဗနာနာ နကြဳဇှ်အဲဍိက်ယိုက်လဝ်တုန်၊ အိုတ်ဇၟာပ်ဂုဏ်ဒေဝါ ပါပကဵုပါဲဒဴ၊ သာမ္မယျကဵုစဴ မြာညိ၊ ဒိတ္ထဳပေၚ်သ္အး နက်သတ်ယးမတ်ၜါ၊ အာယုက်သီုပိုဉ်ဘိုက် ဒြပ်ရတ်အနဂ္ဃ၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကၠာ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။ နူကဝ်တန်ပဌမ ဗြီုရောၚ်ညးပပြာကတ်၊ မှာဗြီုအ္စာမွဲအဴ ရပ်တဴမၞိက်ရတ်၊ ဇၟာပ်ခၟကာလ လျတ်မၞိက်ရတ် မနွံကဵုကြဳဇှ်၊ ဘောဇိုန်နွံကဵုရှ် တၟေၚ်တၟဟ်ပ္ဍဲခၟ၊ ဘုတ်ပိဓါတ်ပန်ရ မၚ်မွဲခၟရဟေၚ်၊ အိုတ်သီုဒေဝတဴသူကၞေၚ် မၚ်မွဲသီုညးမသုန်၊ ဖဵုအဲဍိက်ရဴဂဴတုန် နွံဂုန်ဇၞော်တေဇ၊ ပရေၚ်နူမူလ ဗြီုရောၚ်ညးမထ္ၜကၠာ၊ ပိုဲဍိက်ပ္ဍဲလိုက်ဗာ ဒးပဗက်ကၠုၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရ၊ နူမွဲကဵုဒဵုပေၚ်ရ ထ္ၜအာသှ်ပ္တဴအာ။


'''ဣဝွံမွဲ''' ကဵုဒှ်နဲသေဌဳဇောတိက ကဵုပတၠဒြပ်ရတ်၊ ညးလဵုမွဲ ပကဵုပ္တောံၜတ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ပိုန်ဟာန်ညး ဂၠးတိသုန္ဓရဳ၊ ညးဂမၠိုၚ် သဂိုၚ်ဏာပကဵုမာန်၊ ကြဳဇှ်ဇၞော်လောန်လာန် ကဵုဂွံစသိုၚ်ဟာန်ထဳတိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓိ သဒ္ဓိ သမ္ပတ္တိ ကဵုသ္ဂေဟ်သွဟ်၊ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴကဵုဂွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုနာဲသၟဟ်၊ အတိုၚ်ခၟမွဲဂှ် ကဵုဂွံစဴဒှ်ကဵုနာဲညိရအဴ။ 


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟၜါ''' ညံၚ်ဇဋိလသေဌဳကၠာ ကဵုဂွံပြာကတ်ရာၚ်ဆာဲ၊ သၟိၚ်ပၟတ်ကမၠတ်ဍာ် ပကဵုပလီုအလာ်နာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုအာဲကၟာဲ ညံၚ်ပျာဲသေဌဳတမၠာ၊ အိုတ်သီုညးစှ်ဒိုဟ် ကဵုဒးကၠုၚ်ဖျေံမေတ္တာ၊ ကဵုဒးဆာန်သ္ဍိုက် ညံၚ်ကောန်ဂၞဴအဵု၊ ဒေဝတဴအလုဲစက္ကဝါ ကဵုဂွံရော်ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ကဵုဂွံပတၠပညာ၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟၜါ သီုၜါ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပိ၊''' ကဵုကလိဂွံနုၚ်နိဓိပိစွံ ပ္ဍဲတိသုန္ဓရဳမွဲ၊ မွဲစွံပ္ဍဲဍာ်ဂၚ်္ဂါ၊ တဴလ္တူကျာ ဒေဝတဴကဵုဒးပလံၚ်နၚ်၊ ဒါနသီုကသူကၞေၚ် ဒြပ်ဝၚ်ကဵုအိုဟ်တၟိုဟ်၊ ဆမွဲလ္ပကဵုညးဂြိုဟ် စှ်ဒိုဟ် ဒ္စာံဒိုဟ်၊ ပိုန်ဟာန်သီုဒြပ်ဝၚ် ကဵုညးဒးဒုၚ်ကွာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုကဵုအာဲကၟာဲကီု ဒးနၚ်ကွဲာဒဵုသ္ၚိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန်ကြန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ အတိုၚ်ခၟပိ သီုပိကဵုကလိဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပန်၊''' ကဵုဂွံပတၠဒြပ်ဩန်ထဝ် ကဵုဂွံဒယ်ှတှ်ကၠံၚ်တမ္ညဝ် ဝၚ်ဒမၠိၚ်စိၚ်ပ္ဍိုက်ကုန်ကွ၊ သီုကွိၚ်ကွိုက် ညးဒးယိုက်ဒိုခ်ရဴဂဴ။ ညံၚ်သၟိၚ်မှာမန္ဓာတ်အဴ ကဵုနွံတဴဣဓိဗလ၊ ကုသိုလ်သီုကဵုဒါန ဂတကဵုဂွံဆန်ၜန်၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ကဵုဒှ်သ္ဍိုက်မှာဇန်၊ သတြုကဵုသဍးသ္ၚောဲ ဝဳဝဲကဵုသာဲခၠန်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟပန် ကဵုဂွံစဴ တန်ပ္ဍဲနာဲညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟမသုန်''' ကဵုနွံဂုဏ်ဓယှ်တှ်၊ အာယုက်ပေၚ် ၂၁ ဂှ်ကဵုဂွံဒုၚ်ခမဳပယျၚ်၊ ပိဋကတ်သီုဗေဒၚ် ကဵုဂွံလေပ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်သေသာတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်သုတ်ဇာတ်နိပါတ် ကဵုဂွံပိုၚ်ခြာသိုဖအိုတ် ကဵုဂွံဟံၚ်ပြာ် ကလောကောဒေံသီုဝံသ၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ညံၚ်ကဵုမှာဒေဝတဴ၊ ကဵုဂွံဒှ်ဇၞော်တြုံဗြဴ ကဵုဂွံနွံတဴပညာ၊ ဂ္ဇံဒေါဝ်ပေါဲဟေၚ် ရမျာၚ်ကဵုရှ်သာ၊ နွံကဵုကွတ်ပညာ ကဵုကလိဂွံစဂုဏ်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟမသုန် ကဵုဂွံစဴဍုန် ပ္ဍဲဇကုညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟတြဴ''' ကဵုဂွံပတၠဍိက်တြုံဗြဴ၊ ကဵုဂၠိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴကဵုပေၚ်ခြိုၚ် ကဵုဂၠိုၚ်ယာန်ချေံစိၚ်၊ ဍိက်ဗွက်ဂမြိၚ် ကွိၚ်ကွိုက်တမ္ညဝ်ကၠံၚ်၊ လာဘကဵုအိုဟ်တၟိုဟ် စှ်ဒိုဟ်ဒစာံဂၠံၚ်၊ လတူဖျေံကဵုဖံၚ် သၟဝ်ပလံၚ်ကဵုက္ၜၚ်၊ ဗၟံက်ဍိုက်နၚ်ကဵုဝုန်ဒၚ် ပလိုတ်ဇက်နၚ်ကဵုကွဳ၊ ပိုန်ဟာန်ညံၚ်ဗဝဝ်ဗတဳ တွဳဝါရဂတကြဴ၊ ဣဝွံရခၟတြဴ ကဵုနာဲတံမြာညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဒုၚ်စခၟထပှ်''' ကြဳဇှ်ဒယှ်တှ်လောန်လာန်၊ ပုၚ်ခၟထပှ်ပၠန် ဘုတ်ပန်ကဵုဒးမၚ်မွဲတုန် မိဒေဝတဴညးမသုန် မနွံဂုဏ်ဇၞော်တေဇ၊ ဒေဝတဴမဟာဝိနာယက ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ကၠုၚ််ပသ္ၚိနန်၊ ဩဿဝတဳကၠာ က္တောဝ်ၜါစဴပဒတဴ၊ ဩဳစဏ္ဍဳမွဲအဴ တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲသိုဟ်ဒၞဳ၊ ကုမ္မာရာ ကုမ္မာရဳ နွံဂုဏ်ဇၞော်ကဵုကြဳဇှ်၊ သၟိၚ်တ္ၚဲသီုထပှ် ပြဟ်က္ညဖျေံမေတ္တာ၊ သီုဂိတုစှ်ၜါ စက္ကဝါဠ၊ တ္ၚဲဏံမိကဵုမ ထ္ၜနာဲတံဂွံယးတၟးအာ၊ ဇယသီုလာဘသုခါ ကဵုမြာပြဟ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်သီုထပှ် အဲဍိက်ပၚ်စြဟ်ယဵု ဖ္ဍုန်လတူသိသ၊ ယဵုလဝ်တုန် သီုကဵုဂုဏ်ကျာ်မသုန်ကဝ်၊ ခၟထပှ်တိတ်တွံလဝ် သီုထပှ် ကဵုဂွံဇၞော်မောဝ်အာ ကဵုနာဲတံကလိဂွံညိရအဴ။ ('''ကံက်ပ္တိတ်နူ ဂကောံစရာဲလိခ်ပတ်မန်''')


* '''ကပေါတ်လဗံက်''' 

'''သၟတ်တြုံမွဲ-''' 

၁။ ဗြာတ်မွဲဂရး၊

၂။ သတ်ဒ္စိတ်မ၊

၃။ သွဒ္စိတ်ပ္ၚာန်၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး၊

၆။ ၚုယ်မွဲမ၊

၇။ ပလေၚ်ဒ္စိတ်ခၟိုန်၊

၈။ ကွာၚ်ဒ္စိတ်မ

၉။ ကပရာၚ်မွဲ-ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမွဲရ။


'''သၟတ်ဗြဴ-'''

၁။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၂။ သတ်ထပှ်မ၊

၃။ ဇဗၠုထပှ်တၞး၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ပလေၚ်ထပှ်ခၟိုန်၊

၆။ ကွာၚ်ထပှ်မ၊

၇။ သွထပှ်ပ္ၚာန်၊ ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမွဲရ။


* '''ကပေါတ်ခၟ'''


၁။ သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ၊

၂။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၃။ သတ်ပိမ၊

၄။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး ကပေါတ်တံဂှ် စုတ်ကဵုနတုဲ ကမၠောန်(ကိစ္စ)တုဲအိုတ်မ္ဂး သတ်ဗြဴဂှ်ညးတဵုလဝ်ရ။

(သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ ဟီုမ္ဂး၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကေတ်တုဲ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဟွံဒးကေတ်ဂှ် ဂွံညာတ်မံၚ်ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိ စွံခုၚ်ဇိုၚ်ပန်၊ လ္တူခုၚ်ဂှ် နုၚ်ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ်မြမောဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်ကြုတ်ခပဳဩောံမွဲ၊ ပိနုၚ်ဂှ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ်တုဲ ဗ္ဒာဲဂှ် ၜုန် မြ ကွဵုတံလေဝ်စွံလဝ်၊ ကာလဣမိဗလိုပ်ဂှ် ကၠာတဲဍာ်ခပဳဩောံ၊ ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ ဍာ်မြမောဝ်ရ။)


ပ္ဍဲမစဳရေၚ်လဗံက်ပၠန်လေဝ် ကောန်ၚာ်မွဲလဗံက်ပိ၊ ကောန်ၚာ်ၜါလဗံက်မသုန်၊ ကောန်ၚာ်ပိလဗံက်ထပှ်၊ ကောန်ၚာ်ဂၠိုၚ်နူဂှ်လေဝ် ညးကဵုပြုပြေၚ်လဗံက်ထပှ်ရ၊ လဗံက်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲထးမွဲ စုတ်ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဝေက်ကသပါမွဲခေါက်၊ သွခၞံကြုက်မွဲခေါက်၊ ကဂၠေဝ်မွဲခေါက်၊ သွခပဳဩောံမွဲခေါက်၊ ကခၞာမွဲခေါက်၊ ကွာၚ်မပၞဟ်မွဲခေါက်၊ ယိုဟ်သတ်ဆုမွဲခေါက်၊ စုတ်လဝ်တုဲ မွဲထးဂှ် မွဲလဗံက်မ္ဂးရ၊ လဗံက်ဝွံ ညးဗ္စမၞိဟ်ဗြဴဆောဖွက်ထပှ်ရ၊ ကာလစဂှ် သီုစသီုပါဲလဝ်ညိညဗ္ဒါဲဂှ်တုဲ၊ ကာလစတုဲ စၞညးပါဲလဝ်ညိညဂှ် စုတ်ပ္ဍဲနဒၠေၚ်တုဲ ကဵုမကောန်ၚာ်ဂှ် ဂၠေၚ်ဏာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုမဇၞော်တံရ၊ ယဝ်မကောန်ၚာ်ဟွံမွဲမ္ဂး မိကောန်ၚာ်ဂှ် ယဵုဏာအာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုရ၊ ဟိုတ်သာ်လဵုမ္ဒးယဵုဂၠေၚ်ဏာစၞတံဂှ်ရော၊ ရန်တၟံညံၚ်ရဴစၞတံအိုဟ်တၟိုဟ်ဏံကီု၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဏံ၊ ဂတနူဏံ ကဵုဂွံအိုဟ်တၟိုဟ် ညံၚ်ရဴစၞတံဂှ်ကီု မဒှ်ရ။


* '''ပွမစၚ်ကတောဝ်'''


ပ္ဍဲကွာန်ရးဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ ပ္တုဲကာမ္ၚဵုစၚ်ကတောဝ်ကီုရ၊ ကညလစၚ်ကတောဝ်ဂှ် နကဵုတၞိၚ် ကေုာံ တောဝ်လမ္စံက် စၚ်ပထောၚ်တုဲ ဒက်လဝ်တောဝ်ဂှ် ဗီုကဝဴသၞေက်ရ၊ ကာလစၚ်ဂှ်လေဝ် ကၞိၚ်ကီု တောဝ်ကီု ကြောသ္အးဇၚးကၠေံတုဲ စၚ်မ္ဂး ဟွံဒှ်သရ-ရ၊ စၚ်တုဲဆီတိတ်မ္ဂး ညးတံစုတ်မိတ်မနာၚ်ရ။


* '''ပွမခုတ်ယၟု''' 


ကောန်ၚာ်သၠးနူဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ လ္ၚဵုဂှ်ပေၚ်ပိဂိတုတုဲဟေၚ်၊ ညးတံခုတ်တဴယၟုအိုတ်ရ၊ ပွအရာခုတ်ယၟုဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံဟေၚ် ခုတ်ဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ချပ်စကဵုကျဇၞော်အ္စာတၠ ယာဲဇၞော် အပါဇၞော်တံတုဲ ခုတ်ယၟုလေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ခုတ်ယၟု ဗက်နာံတ္ၚဲလေဝ်နွံကီုရ၊  ကာလခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး အခိၚ် တ္ၚဲ သက္ကရာဇ် ယၟုတံဂှ် ချူကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ရ။


ပွမချူကှ်ေယၟု ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်ပိုဲဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်တေံ မန်ပိုဲကျအာပၞာန်ညးတုဲ ကွိုန်ညံၚ်ဂွံသဝ်စှ်ေဂှ် နဲဂၠိုၚ်ကဵုသာ် ဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ကဵုလၟုဟ်ရောၚ်၊ ပသာ်ရောဟီုမ္ဂး ဒုန်ကရေက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵု ပွမရပ်စပ်ပ္ဍဲကေၚ်ကာ၊ ပွမချိုတ်၊ ပွမကၠောန်ဇံၚ်ဖဴ ကာလၜံၚ်ပၟတ်၊ ပွမလးကၞဳတံဂှ်ရ၊ ဒုန်မ္ဂးဂှ် ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုရ၊ ယဝ်ကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်မ္ဂး ကုညးဂှ်ကွိုန်ဟၟဲ၊ မုက်မတ်ဟွံယးတၟး၊ စရာဲကျာ်ဩဳအောန်သဝ်ရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် အာဂတနူဏံ ယဝ်မိက်ဂွံကှ်ေသက္ကရာဇ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် လ္ပကှ်ေစုတ်ညိ၊ ကှ်ေစုတ်ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ညိ၊ ကောန်ဂကူမန်တံ၊ ကာလခုတ်ယၟုမ္ဂး ယၟုနွံကဵုကျာ်ဩဳ၊ နွံကဵုကွိုန်၊ ယၟုပွမစၞောန်ထ္ၜးကဵုကာမ္ၚဵု၊ စပ်ကဵုနာံတ္ၚဲကောန်ၚာ်-နကဵုယၟုမန်ဇေတ်တ်မပ္တံ(မာံ - နာဲ - မိ - ဣစဳ)တံဂှ် ခုတ်အိုတ်ညိ။


ကေၚ်ကာ ပွမစဝ်ကပေါဝ် စၚ်ကတောဝ် ခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် သွက်ဂွံကလေၚ်ဗ္စာရဏာ ဒဒှ်အဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်မွဲဝါပၠန်ရသွံ၊ ရန်တၟံသာ်ဂှ် ကဵုရံၚ်ဒ္ၚောဝ်ရ၊ တုဲညးတံကဵုကောန်ၚာ်ရပ် တၞိၚ်၊ တဝ်ဏှ်ေတံပၠန်ရ၊ ဣဂှ်လေဝ်ရန်တၟံ '''ကာလအဲသၠးဂဝ်ဂၞဴမိဂှ် မူကပေါတ်ကြိယာလေဝ်ဟၟဲကၠုၚ်၊ ကပေါဝ်ဝွံဂှ် ဒှ်ကပေါတ်ကြိယာသွက်အဲရသွံ'''ရဴဝွံ ညးတံရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် သွက်ဂွံဗ္စာရဏာ ဒဒှ်ရကောန်ၚာ်ဗ္စာရဏာဟွံလေပ်ကီုလေဝ် ညးတံသ္ဂောံကဵုစွံ ပ္ဍဲစိုတ်မိမတံရ၊ တုဲရန်တၟံဒှ်မၞိဟ် လုပ်အဝေါၚ်မၞိဟ်ညိဂးတုဲ ကဵုကောန်ၚာ် ကွာ်လ္တူတိထပှ်ဂါမ်ရ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ၜါမ''' 


ကထဝ် ။ ကဴဗၠဲ ။ ဂုဏ်ဇဳ ။

ကဩန် ။ ကဴစၠန် ။ စန်ညဳ ။

ကေသာ ။ ကဴသဳ ။ စန်မာန် ။

ကောနာဲ ။ ကဴမန် ။ စန်မန် ။

ကောနန် ။ ကျေဝ်ကျေဝ် ။ စန်သိုက် ။

ကံမောဝ် ။ ကျေဝ်လာဲ ။ စန်ထဝ် ။

ကံအံၚ် ။ ကျေဝ်ဂေါဝ် ။ စန်မောဝ် ။

ကံဇောဝ် ။ ကျေဝ်ဩန် ။ စိုတ်ညဳ ။

ကံထဝ် ။ ကျေဝ်လောန် ။ စိုတ်နာဲ ။

ကံဩန် ။ ခိုၚ်ဇဳ ။ စိၚ်နန် ။

ကံညာဏ် ။ ခိုဟ်ဩန် ။ စိၚ်ဗု ။

ကံသာ ။ ခိုဟ်ညဳ ။ စၠန်မောဝ် ။

ကံဆာန် ။ ခိုဟ်လောန် ။ စြာဲမန် ။

ကံပရဲ ။ ဂုဏ်ဆာန် ။ ဆာန်နာဲ ။

ကံနာဲ ။ ဂုဏ်ညာဏ် ။ ဆာန်မန် ။

ကံဍောတ် ။ ဂုဏ်သန် ။ ဆာန်နန် ။

ကဴမောဝ် ။ ဂုဏ်ထဝ် ။ ဆာန်ထဝ် ။

ကဴရာၚ် ။ ဂုဏ်မောဝ် ။ ဆာန်အာဲ ။

ကဴတ္ၚဲ ။ ဂုဏ်နာဲ ။ ဆီမန် ။

ကဴထဝ် ။ ဂုဏ်မန် ။ ဆီပရဲ ။

ကဴဩန် ။ ဂုဏ်သဳ ။ ဇဳအံၚ် ။

ဇဳဩန် ။ ပေၚ်ညာဏ် ။ လှိုၚ်ဩန် ။

ဇဳမောဝ် ။ ပေၚ်ကောံ ။ လှိုၚ်ထဝ် ။

ဇန်ညာဏ် ။ ဗုထဝ် ။ ဝၚ်မန် ။

ဇိုန်နာဲ ။ ဗုဩန် ။ ဝၚ်နန် ။

ညဳသိုက် ။ ဗိုတ်မန် ။ ဝၚ်သိုၚ် ။

ညဳပြဲ ။ ဗိုတ်နန် ။ သာမောဝ် ၊

ညာဏ်လှဲ ။ ဗိုတ်ထဝ် ။ သာနန် ။

ညာဏ်မန် ။ ဗိုတ်ဩန် ။ သိုက်မန် ။

ညာဏ်ထဝ် ။ မန်ဇေတ် ။ သိုက်နန် ။

ညာဏ်သိုက် ။ မန်ထဝ် ။ သိုက်ပိုန် ။

ညာဏ်နန် ။ မာန်ညဳ ။ သိုက်ညာဏ် ။

ညာဏ်ဂုဏ် ။ မုက်ဩန် ။ ဟၚ်ညာဏ် ။

ဍာ်ဩန် ။ မောဝ်ဇောဝ် ။ ဟၚ်ထဝ် ။

ဍိုၚ်ထဝ် ။ မြမောဝ် ။ ဟံၚ်ဇဳ ။

တာထဝ် ။ ယာတ်နန် ။ ဟံၚ်မန် ။

တာဩန် ။ ယေန်သိုက် ။ ၜိုပ်မန် ။

တီနန် ။ ယေန်ထဝ် ။ ၜိုပ်ထဝ် ။

တီမန် ။ ယေန်ဟာန် ။ ၜိုပ်ဩန် ။

ထဝ်ဍာဲ ။ ရံၚ်မန် ။ အာဲနန် ။

ထဝ်ဥူ ။ ယာဲဆာန် ။ အာဲဇဳ ။

ထဝ်နန် ။ ရတ်အံၚ် ။ အာဲရတ် ။

ထဝ်မန် ။ ရတ်နာဲ ။ အာဲနဲ ။

နန်ဩန် ။ ရတ်မန် ။ အာဲမောဝ် ။

နာဲကျေဝ် ။ ရာၚ်ဆာဲ ။ အာဲဗၠဲ ။

နဲမောဝ် ။ ရဲဆာန် ။ အာဲသိုက် ။

ပိုန်ဉာဏ် ။ လျးထဝ် ။ အာဲညာဏ် ။

ပိုန်သိုက် ။ လျးမန် ။ ဨယေန် ။

ပိုန်နန် ။ လျးဩန် ။ ဨဩန် ။

ပိုန်ယး ။ လျးတ္ၚဲ ။ ဨနန် ။

ပိုန်ဂၠိုၚ် ။ လှိုၚ်ကဴ ။ ဨကျေဝ် ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ပိမ''' 

ကေသရဳ ။ ဍုၚ်ထဝ်နန် ။ ယေန်ယေန်ဩန် ။

ကုမ္မာရဳ ။ ဍုၚ်နၚ်ထဝ် ။ ယေန်ကျေဝ်သိုက် ။

ကောစိုတ်နာဲ ။ တီဆာန်မန် ။ ယေန်သိုက်မန် ။

ကံမောဝ်အံၚ် ။ တၠညာဏ်နန် ။ ရံၚ်နန်အာဲ ။

ကံညာဏ်သိုက် ။ တၠပိုန်နန် ။ ရာၚ်ဆာဲနန် ။

ကျေဝ်ရာၚ်ဆာဲ ။ ထဝ်ထဝ်အံၚ် ။ လှိုၚ်ဩန်ထဝ် ။

ကဴစၠန်မောဝ် ။ ထဝ်အံၚ်သိုက် ။ လှိုၚ်ဘဴမောဝ် ။

ခိုဟ်သာလောန် ။ နန်မြမောဝ် ။ ဝၚ်နန်ဨ ။

ခိုဟ်ဟ်ယေန် ။ ဏၚ်မေဩဳ ။ ဝၚ်နန်ထဝ် ။

ခိုဟ်ဆာန်ညဳ ။ ဏၚ်ဥုရိုန် ။ သာဉာဏ်နွံ ။

ခိုဟ်လောန်ညာဏ် ။ ဏၚ်ဥုထာဲ ။ သဳပိုန်မောဝ် ။

ဂုဏ်ဆာန်မန် ။ နန်မြမောဝ် ။ သိုက်မောဝ်ဇေတ် ။

ဂုဏ်အံၚ်ဩန် ။ နန်ဆာန်ဇဳ ။ သိုက်ပိုန်မန် ။

စန်သိုက်ထဝ် ။ ပိုန်သိုက်လှဲ ။ သိုက်ဇဳအံၚ် ။

စန်မြမောဝ် ။ ပိုန်ယေန်တေန် ။ ဟၚ်ဩန်ထဝ် ၑ

စၠန်မောဝ်ဇေတ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နွံ ။ ဟၚ်ပိုန်မန် ။

စၠန်မောဝ်ဍာံ ။ ပိုန်နန်ဨ ။ ဟံသာဆာန် ။

စိုတ်နာဲမန် ။ ပေၚ်စိုတ်လောဲ ။ ဟံသာထဝ် ။

ဆာန်ဆာန်ထဝ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နန် ။ ဟံၚ်မန်သိုက် ။

ဆာန်မန်ဇေတ် ။ ဗုသာ်ထဝ် ။ ၜိုပ်ဟံသာ ။

ဆာန်ကောံညဳ ။ ဗုသာ်ဩန် ။ ၜိုပ်နန်ထဝ် ။

ဇံၚ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ဉာဏ်ဨ ။ အာဲမန်ညဳ ။

ညဳသာမန် ။ မန်ဇေတ်ဇေတ် ။ အာဲမန်ဇေတ် ။

ညာဏ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ညဳသာ ။ အာယမန္ဒယာ ။

ညာဏ်ထဝ်သိုက် ။ မာန်ကျေဝ်သိုက် ။ အာဲပိုန်နန် ။

ညာဏ်နဲမန် ။ မြမောဝ်ဇေတ် ။ အာဲသိုက်မန် ။

ညာဏ်လှဲသိုက် ။ ယာဲယာဲဆာန် ။ အာဲဍုၚ်မန် ။

ဍာ်မြမောဝ် ။ ယေန်သၞာၚ်မန် ။ အံၚ်သိုက်ထဝ် ။


အတိုၚ်ထ္ၜးလဝ်ယၟု နကဵုယေန်သၞာၚ်မန် သွက်ဂွံတၚ်ခုတ်ယၟုဂှ် ၜါမလေဝ်နွံ၊ ပိမလေဝ်နွံရ၊ ထ္ၜးလဝ်ဆအယာံမာတ် ဂွံနိဿဲကေတ်တုဲ ချူလဝ်ညိညရ၊ ဗီုဒးစိုတ်ရုယ်ကေတ် နဲဏံမွဲမွဲရဲတုဲ တၚ်ယၟုခုတ်မာန်ရ။

==အဝဲဗ္တောန်လိခ်ကတ်ပညာ==

ကာလလၟုဟ် ယဝ်ရံၚ်အာပရေၚ်ပညာ ဇၟာပ်ဍုၚ်ကွာန်လ္တူဂၠးတိဏံမ္ဂး၊ ဂကူတောလောန်၊ ပြာကတ်လောန်ဂကူသ္အာၚ်ဂှ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ဟိုတ်နူအရာပညာညးတံ တောဗွဲမလောန်ဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ရ၊ ပညာဟီုမ္ဂး သီုပညာလောကဳ သီုပညာလောကုတ္တဵုရ ပညာလောကဳဂှ် ဟိုတ်နူအစောံဇြဟတ်ဇၞော် ပ္ဍဲလောကဏံတုဲ ပၟိက်စိုတ်ညးတံဂှ် ညးတံပ္တုဲမာန်ဗွဲမပြဟ်အိုတ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ကောန်ဂကူပိုဲမန် ကတ်ဗ္တောန်ပညာသဗ္ဗအိုဿီု ပ္ဍဲဇရေၚ်တံဇိုၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံအိုတ်ရ။


ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်ဏံ ပါ်စွံလဝ်ပိအဝဲဒဒှ်ရ၊ ပဌမအဝဲ၊ ဒုတိယအဝဲ၊ တတိယအဝဲရ၊ ပ္ဍဲပဌမအဝဲဂှ် သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်ပညာရ၊ ပ္ဍဲအဝဲဏံ ယဝ်ကတ်ပညာစိုပ်ဒတုဲမ္ဂး တရဴဘဝမၞိဟ်ဂှ် ဇၟာပ်ပ်ကေၚ်ကာပ္တုဲဏာမာန်၊ နကဵုပညာရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မံၚ် ဒဒှ်ရ '''ၜဝ်လာ်ဂၠံၚ်ကၞောတ် ကောန်ဝေတ်နူဍောတ်တ်''' ကာလကောန်ဇကုဍောတ်သွတ်မံၚ်ဂှ် ဟွံကဵုကတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ဇၞော်ကၠုၚ်တုဲ ဟွံဍိုဟ်ကေတ် အရာကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု၊ ပ္တုဲဏာဟွံမာန်ရ၊ '''ဆာန်ကောန်မ္ဂးစွံဘာ ဆာန်ဝါဗ္ၚမ္ဂး ဒးမၚ်မွဲ ဆာန်ညးအဲ မ္ဒးဖျေံမေတ္တာ''' နွံကၠုၚ်အရေဝ်သာ်ဏံဝွံကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ်ဇကုဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲလောကကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ် ဟွံရိ ဒလဵုခၞံၚ် ပွမဇပ်ဍပ်လ္တူမိမ ကလော ကောဒေံကီု၊ သွက်ဟွံဂွံဒှ်မၞိဟ်အောန်ကဵုပိုန်ဒြပ်၊ ပွဟွံမၚ်မွဲဓဝ်ဗ္စာရဏာ ပ္ဍဲလောကဳ လောကုတ္တဵုကီု၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ၊ ကာလကောန်ဇာတ်ဇကု စိုပ်အဝဲကတ်ဗ္တောန်ပညာ၊ ကၠာတေံ အာစိုပ်အာယုက်တြဴထပှ်သၞာံမ္ဂး၊ မိမတံ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗြဴဗတိဂှ် ကော်ဏာကောန်ဇကုဘာလကျာ်၊ ဇရေၚ်အ္စာတၠတံတုဲ၊ ပအပ်ပြာပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံ သွက်ဂွံဗ္တောန်ကဵုလိခ်ပၠန်ရ။


ခေတ်ကာလလၟုဟ် ပ္ဍဲရးဌာန်ဒေသမန်ဂမၠိုၚ် ဘာဗတောန်လိခ် ညးအလဵုသဳတံ ပံက်လဝ်နွံဂၠိုၚ်မံၚ်တုဲ၊ ကဵုကောန်ဇာတ်ညးတံ အာကတ်ဗ္တောန်လိခ် ပ္ဍဲဘာညးအလဵုသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဇရေၚ်ဘာလဵုဟွံဟီု ကာလအပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတတံ မ္ဒးပလေဝ်ခါန်ဇဗၠုသတ်မွဲရ၊ ပ္ဍဲခါန်ဂှ် ဇဗၠုပိတၞး သတ်ပိမ၊ ပ္ကဴပိဍောၚ် ပၞာၚ်ပိတၞုၚ်၊ ဂဥုဲတၞးပိတၞးစုတ်လဝ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဘာမ္ဂး ကလံကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဇိုန်အပ်ကဵုခါန် ကေုာံ ကောန်ဇာတ်ဇကု နကဵုပါၚ်လေဝ် ဂရၚ်ပ္တီိကျာ်ဇၞော်အ္စာတံရ၊ '''ယွံကျာ််ဇၞော်အ္စာ ကောန်အဲဍိက်ဝွံ မတ်လ္ပကဵုကၠက် ဇိုၚ်တဲလ္ပကဵုကဝ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတံ ၜုၚ်တက်ဝေတ်ဗ္တောန်တုဲ သွက်ဂွံလေပ်ပညာ သ္ဂောံစဳကၠးအာပ္ဍဲလိုက်ဝွံဂှ် ဗ္တောန်ကဵုကွက်ပညာ သဗ္ဗအိုဿီုညိကျာ်''' သာ်ဝွံဂရၚ်ပ္တီ ပအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတံတုဲ သွက်ကွးဇကုဇိုၚ်တဲဟွံကဝ် မတ်ဟွံကၠက်ဂှ် မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဝေတ်ဗ္တောန်ဒဵုစိုပ်ကဵုလ္အိတ်ရ။


ပ္ဍဲဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ကော်ဖျဴနၚ်သ္ၚိတုဲ ညးမဒှ်မိမတံ သွက်ဂွံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲကောန်ဇာတ်ဇကု၊ ဘိက်ပၟိၚ်နၚ်မၞိဟ်ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဇကုပအပ်ဘာတုဲဂှ် လဴထ္ၜးဟီုပျးကဵုညးတံရ၊ နကဵုကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံလေဝ် ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ကဵုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံအိုတ်ရ၊ (အခိုက်ကၞာဏံဂှ် ပ္ဍဲကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ်နွံတုဲ ပ္ဍဲကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟၟဲရ၊) ကွာန်ရးမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲ ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲမိမ မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်လၟိုန်လေဝ်နွံ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟွံပလံၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်သ္ပထပိုဲခမဳတုဲ ကတ်ဗ္တောန်ပညာမ္ဂး လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်ရ၊ ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲဇရေၚ်အ္စာဘာလကျာ် မွဲသၞာံ ညးတံပါ်လဝ်ပိရာသဳရ၊ ၜါရာသဳဂှ် ညးတံဒၠောံဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကဳတုဲ မွဲရာသဳဂှ် ဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကုတ္တဵု မပ္တံကဵုခတဵုဇၞော်၊ ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်၊ လောကသိဒ္ဓိ၊ သၠပတ်ပရိုတ်၊ သဒ္ဒါ၊ သုတ်စဉ်၊ ပေါရဏာမ်၊ ပေါရဒါမ်၊ လိခ်ဂစေံဍာ်မိတ်၊ ကဗျလၟေတ်ကေုာံလိခ်ဗၠာဲဘာတံဂှ်ကီု၊ ကွတ်သဗ္ဗအိုဿီု မပ္တံကဵုဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန်၊ ကွတ်အ္စာသဝ်၊ ကွတ်အ္စာဂဥုဲ၊ ဗိန္ဓောဟောရာ၊ ကာတ္ၚဲ အ္စာကဝတ်၊ ဂၞန်သၚ်္ချာ၊ လှ်ေ၊ ဒယှ်ေတိၚ်တိုက်၊ ဓမၠုမတ်၊ ကွတ်ပၞာန်(သေနၚ်္ဂဗျူဟ) ကွတ်တဝ်စၞေဟ်ပၞာန် ကွတ်ဇိုၚ်ကွတ်တဲ၊ လက်ဗန် လက်ပၠုယ်တံဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ။


ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုပ္ဍဲဘာတုဲ ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲကမၠောန်ဟေၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်အ္စာတုဲ ဗ္တောန်ကဵုကတ်ကေတ်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ပ္ဍဲကမၠောန်မ္ဂး ညးလေပ် ညးသ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဗ္တောန်ကဵုကွးဇကုအိုတ်ရ၊ ကွတ်ကမၠောန်လေဝ်နွံစှ်သာ် မပ္တံကဵုပါန်မုက်၊ ပါန်ပေါန်၊ ပါန်ခဳ၊ ပါန်ခေန်၊ ပါန်ရန်၊ ပါန်ပုတ်၊ ပါန်ဗုတ်၊ ပါန်သောန်၊ ပါန်ဒက်၊ ပါန်သဲတံဂှ်ကီု၊ သၟာဓဇဲ၊ ဝဍ္ဎကဳ၊ ဗဳသ္ကဝ်၊ ဖျေံထဝ်ရၚ်ဒ္ၚောဝ်၊ ကွတ်သၟာလၟာန်၊ ကွတ်ဣမိတၠတဲ၊ ကွတ်သၟာဗ္ၚ၊ ကွတ်တုတ်တုတ်တံဂှ်ကီု၊ သီုမၞိဟ်တြုံသီုမၞိဟ်ဗြဴ၊ ညံၚ်ဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲယေန်သၞာၚ်ဂှ်လေဝ်၊ ညးတံသ္ပဂရုဒၠောံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်မံၚ်ပညာဂှ် ကွးဘာတံဂြိပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်(မြဘာ)(ဘာလေဝ်မံၚ်-ဝိုန်ကၞံၚ်လေဝ်ဟွံတီ) အတိုၚ်ဂလာန်ညးတံမဟီုလဝ်၊ မ္ဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် နကဵုဝဳရိယဇကုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်ဗ္တောန်မံၚ်လိခ်ဂှ်လေဝ်၊ ဝတ်ကွးမသုန်သာ်မတွံဂး '''ခစသဳကၠဳ၊ ဗ္စးပ္ညဳကြဴ၊ ဒုၚ်တဴဒၠောံဗ္တောန်၊ကၠောန်ၜတ်ဇရေၚ်၊ သီုဟေၚ်ကတ်ကွတ်''' သာ်ဝွံ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ် ဝတ်ကွးမသုန်သာ်ဂှ်လေဝ်၊ ကောန်ကွးဘာတံ ကောန်ကွးဘာတံ မ္ဒးမၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်မံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဒှ်လျိုၚ်ကွးတံရောၚ်။


ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံ ပိုဲဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ကတ်ဗ္တောန်မံၚ် ပရေၚ်လောကုတ္တဵုသၟးလေဝ် ဟွံရုမ်ဂပ်၊ ဟွံစိုပ်ဒတုဲရ၊ သွက်ဂွံပ္တောံကဵုဂကူညးမာန်ဂှ် လၟုဟ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်တၟိဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုသာ်တုဲ ညံၚ်ဂွံပြာကတ် တောလောန်နူဂကူသ္အာၚ်ဂှ် ညးညးအဲအဲ ကၠေံစိုတ်ကတ်ဗ္တောန်အိုတ်ညိ၊ ပညာနဲတြေံဂှ်လေဝ် လ္ပထောံကၠေံ ပညာနဲတၟိဏံလေဝ် ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် မ္ဒးဂိုတ်ဂစာန်ကတ်လွဳရောၚ်။

==ပွမပထပိုဲခမဳ==

ကောန်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ၚ် လျုၚ်သ္ဇုၚ်သ္ဍိုက်ကဵုဗုဒ္ဓဘာသာအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာအခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်ဘာသာလေဝ် လုပ်လၟိဟ်မွဲသာ်ကီုတုဲ၊ သ္ပရှ်ေသှ်ေကဵုဂုဏ်ကျာ်ဓဝ်သၚ်အိုတ်ရ၊ မိမၜါလေဝ် လုပ်ဗော်ဂုဏ်အနန္တတုဲ ဒဒှ်ဂုဏ်မိမဇၞော်ဂှ် သ္ဇက်ပ္တောံၜတ်ဟၟဲရ၊ ရန်တၟံသွက်ဂွံရန်ရော်ဂုဏ်မိစှ်ၜါဂှ်၊ ဂုဏ်မၜါစှော်မွဲတုဲ ကောန်ဗၠာဲသၟတ်တြုံမန်ဂမၠိုၚ်၊ အာယုက်စိုပ်စှ်ၜါသၞာံကဵုဗွဲလ္တူမ္ဂး ကဵုသ္ပထပိုဲအိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုထပိုဲခမဳဂှ်၊ ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ ပသာ် အခိၚ်ကမၠောန် ဝါ၊ ဂူ၊ ဗ္ၚ၊ သၠးမ္ဂး မိမဂမၠိုၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော် နွံကဵုဂၠိုၚ် မိၚ်ဂၠိုၚ်ညာတ်တံတုဲ၊ အာတ်ကသပ်ရုယ်စှ်၊ တ္ၚဲခိုဟ်ဗၠးဒုဟ် သွက်ဂွံပဒါယကာထပိုဲ ခမဳအိုတ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်တြုံမွဲ ယဝ်ဟွံပလဝ်ထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး အခိုက်မန်ပိုဲ ညးဟွံပၠောပ်အဝေါၚ် တြုံဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဏီရ၊ ယဝ်ရမိမယာဲမန်ဂမၠိုၚ် ဂွံပဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လဝ် ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး မှောဝ်ဇာမိပ်ဇြိပ်တဴဗွဲမလောန်၊ ညးဟၟဲကဵုကောန်တြုံတံဂှ် အာတ်ကေတ်ကောန်တြုံညးသ္အာၚ် ပညံၚ်ရဴကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကုတုဲ၊ ဒုၚ်ကေတ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳအိုတ်ရ၊ ယဝ်ဂွံပလဝ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဂွံဒုၚ်စဂုဏ်ဖဵုဇၞော်သန်ဟေၚ်၊ ယိုက်ဒိုက်ပတှ်ေကေတ်လဝ်ရ။


ကောန်မန်ပိုဲ ကာလဍောတ်သွတ်ဂှ် ကဵုအာကတ်ဗ္တောန်ပညာ ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဂၠိုၚ်တဴတုဲ လိက်မန်ဗှ်ဒးညိည ဗှ်ဒးချူဒးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူမိမၜါ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒးရီုဗၚ် ပ္ဍဲကမၠောန်မိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ကညလစိုပ်အဝဲဍောတ်တ်တေံ ဟိုတ်ဟွံကဝ်ဗ္တောန်လဝ်လိက်တုဲ၊ ယဝ်ရန်တၟံလဝ် သွက်သ္ပထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ကၠာဟွံစိုပ်အခိၚ် သ္ပထပိုဲဂှ် မိမတံအာအပ်ပြာပ်ကဵု ဇရေၚ်အစာတၠဂုဏ် ပ္ဍဲဘာလကျာ်၊ သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်လိခ်၊ မပ္တံဒ္ဂေတ်ဝတ် သာမဏဳတံရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံဂွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳ ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ စှ်သုန်တ္ၚဲ၊ သွက်ဂွံဗှ်လိခ်လေပ်ဂှ် ညးတံအာအပ်စွံပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်တ္ၚဲ သွက်ဂွံပထပိုဲခမဳ ညန်ကြပ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပွမပ္တံထေက်ကဵုဒးဝေၚ်ပါဲ ပွမတိုန်ဆု၊ ပွမဝေၚ်ဍာ်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ကၠောံၜဳ-ကၠောံကြုၚ်၊ ပွမအာဂြိုပ်ဂၞိၚ်၊ ပွမတိတ်အာတရဴဇမ္ၚောဲတံဂှ် ညးတံကဵုဝေၚ်ပါဲ ညံၚ်ဟဂွံဒှ်အန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ကီုရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံပကာမ္ၚဵုထပိုဲ ပွိုၚ်စှ်သုန်တ္ၚဲဟွံသေၚ် မွဲဂိတု၊ ကဵုလၟောၚ်ထပိုဲတံ ပြာပ်အာဇရေၚ်-ကလော၊ ကောဒေံ၊ မိမနော်နာဲ၊ ညးတၠအာယုက်ဇၞော်တံတုဲ၊ ကဵုကလံစအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ကာလတ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကဵုဒါန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကလံကျာ်ဓဝ်သၚ်၊ မိမ၊ ကလော်သ္ၚိတုဲ၊ စှ်ေလးသ္ကဝ်ပ္ဍဲတိ၊ ကလံပ္ညုၚ်ဏာဗဴဇု၊ ဗဴကွာန်၊ နူဇမ္ၚောဲအိုတ်ရ၊ ကာလကလံတုဲမ္ဂး လ္ၚဵုကဝါ်ဏာလၟောၚ်ထပိုဲ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုချေံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ယိုက်ဏာ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုကွဳ၊ ဗွဲမမိပ်ဇြိပ်တုဲ၊ အာကလံဌာန်ကလောကောဒေံ၊ နော်နာဲ၊ ညးအာယုက်ဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံ ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်ရ၊ လၟောၚ်ထပိုဲဂှ် ကျိုၚ်လဝ်နကဵုၝောံကိုဋ်ဗြကၞေၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်ကောန်သၟိၚ် ဗွဲမ္ဒးရးရ၊ နူဘဝကောန်ၚာ်တေံ ညးတံစၚ်လဝ်ကတောဝ်ဂှ် ကာလသ္ပထပိုဲဏံ ညးတံကဵုဝက်သၞေက်ရ၊ မၞိဟ်ဇၞော်မန်လ္ၚဵုတံဂှ် ရန်တၟံဒှ်လၟောၚ်ထပိုဲ ပြဲသန်ကွေံရသွံ၊ စွံစိုတ်သာ်ဏံတုဲ ဟွံဒုၚ်ကလံ၊ ကဵုအာကလံကျာ်အိုတ်ရ။ ကာလအာကလံညးဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ရန်တၟံပွမဒှ်ဒကာထပိုဲ ဒကာပယျၚ်တုဲ ကဵုအရီုအဗၚ်အထံက်အပၚ် နကဵုဩန်လေဝ်နွံ၊ နကဵုကပေါတ်ကညောတ်လေဝ်နွံကီုရ။


ဒေသရးမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကာလသဝ်တ္ၚဲဝွံ ကောံဓရီုပြာပ်တိတ်အာဘာ ညဳညဳသာသာ၊ သီုကဵုပရိက္ခရာဒ္စာံတုဲ၊ ဖ္ဍောတ်မ္ၚဵု ဖျေံသော်ဗလိုပ်ဍာ်မ္ၚဵုတုဲ ကွက်စုတ်ဇုက်ပရိုတ်မ္ၚဵု ပ္ဍဲကအ်လၟောၚ်ထပိုဲဂှ်တုဲ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဂှ် လၟောၚ်ထပိုဲကလေၚ်စဴသ္ၚိမာန်ဏီရ၊ အခိၚ်နူဂယး ပယျာံအရှိုန်တိုန်မ္ဂး ညးတံပ္တိုန်ထပိုဲအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အခိၚ်နူဂယးပြဟ် ပယျာံအရှိုန်တိုန်ဂှ် ညးတံပြာပ်တိတ်အာဘာ ဖျေံသော်ပ္တိုန်ထပိုဲတုဲ က္ညနိမန်ဖျဴနၚ် ကောန်ထပိုဲဇရေၚ်သ္ၚိ ကဵုဒါန်ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ (ပွမသာ်ဏံလေဝ် ရန်တၟံကဵုကျာ်တြဲပိုဲ ဒဒှ်ကျာ်တုဲ က္ညစဴကၠုၚ်ဌာန်မိမကၠာအိုတ်ဂှ်ရ) ကိစ္စဖာပ်သၚ်စရိုဟ်ဍာ်တုဲ ကာလကောန်ထပိုဲတံ က္ညကလေၚ်စဴဘာမ္ဂး ညးတံလံၚ်ကဵုဒါန်ဝတ္ထု ကပေါတ် သွက်ဂွံပသဇိုၚ်ပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အကြာပိုန်ၜါအခိၚ် လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳဂှ်၊ ကျိုၚ်ကျဝ်ဗွဲမ္ဒးရးတုဲ ညးမဒှ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဂှ် (ဗၠာဲဗအ်)ယိုက်ဂၠေၚ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ အာဂတအိုတ်ရ၊ လက်ကရဴဂှ် ညးမဒှ်မအံက်ထပိုဲ-ခမဳ ကၟာဲဗဗေၚ်၊ မိဂှ်မိန်ကေတ်သပိုၚ်သ္ၚာ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ယိုက်ကပေါတ်ပရိက္ခရာ၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်ဂမၠိုၚ်တုဲ၊ ကွာက်ဂၠောဲရေၚ်တိတ်အာဘာအိုတ်ရ၊ စိုပ်ဘာမ္ဂး ဂကူမန်တံ ရန်တၟံသွိၚ်ထောံသံသာ အဝေါၚ်မၞိဟ်တုဲ သွက်ဂွံတန်တဴ ပ္ဍဲဘဝထပိုဲ-ခမဳလၟိုန်ဂှ် ညးတံဂေတ်အာလ္ပာ်တဲပုၚ်(လ္ပာ်ဇဵု)ဗ္ဒက်သိုဏ်ပိဝါတုဲ ပြာပ်တိုန်အာလ္တူဘာအိုတ်ရ၊ ညးမယိုက်လဝ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳတံဂှ် ကာလကြပ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်တၞိန်ဂှ် ညးတံဓမက် ဓရိပ်ထောံလၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ ဟွံပ္တိုန်ကဵုလ္တူဘာရ၊  ပွသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ညးတၠဒါန်မပြဲ ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဟၟဲ၊ ပြဲကွေံရောၚ်သွံ စွံစိုတ်စေတနာသာ်ဏံတုဲ၊ ညးတံအာအာတ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ၊ ပ္တိတ်ကဵုဩန် ကုညးမယိုက်ဂၠေၚ်ညိညရ၊ (ဂလာန်ဏံဂှ် ရန်တၟံကဵုစေတနာဒါန်ကုသဵုတုဲ သွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်အိုဟ်တၟိုဟ်ဟေၚ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ကေတ်ရ) တုဲညးတံတိုန်အာဘာ ဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠအိုတ်ရ။


ကိစ္စပ္တိုန်ခမဳပၠန် အာယုက်လၟောၚ်ခမဳဂှ် ဟွံပေၚ်မ္ဂး ဍန်(ဍိုန်)ခမဳရ၊ ဍန်ခမဳမ္ဂးဂှ် ၜပ္တိုန်ခမဳလေဝ် ဂးကီုရ၊ ဟိုတ်နူအာယုက်ဟွံပေၚ်တုဲ မ္ဒးဍိုန်ပ္တိုန်ခမဳလေဝ် အဓိပ္ပါယ်အာစိုပ်ပၠန်ရ၊ ဂွံဍန်ခမဳဂှ် ပ္ဍဲထး မွဲညးတံလဇံက်စွံ ပ္ၚာန်မွဲမ၊ ပ္ဍဲပ္ၚာန်ဂှ်၊ စုတ်လဝ်ခဝ်(ဗံက်)ပ္ဍဲခဝ်ပၠန် စုတ်လဝ်ကွာၚ်တဲကၞး၊ ကွာၚ်ကၠေၚ်၊ ကွာၚ်ခေါက်ဂဒဵု၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်နာနာသာ်ရ၊ ကပေါတ်ပရိက္ခရာလေဝ် မ္ဒးစွံလဝ် ဂတကောန်ခမဳရ၊ ဒါယကာခမဳဂှ် မ္ဒးဂ္ဇံဆေၚ်မုက်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ ဒါယကာခမဳ ရပ်လကဲဖျေံလစိန် ဒက်လဝ်ကဵုဇုက်တောဝ် လ္တူထးတုဲ အ္စာတၠဖ္ဍောတ်အာဂါထာ ဒါယကာဂှ်ဖ္ဍောတ်ဗက်တုဲ တံၚ်ယာလစိန်ဂှ်ရ၊ ခမဳတၟိဂှ်လေဝ် မ္ဒးထ္ၜလဝ်မုက်ဗ္ဒာဲဂှ်ရ ၜုန် မြ မုယ်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဓုပ်ကီုရ၊ မဂတောန်၊ ဂဇမ်ကယျောဝ်တံလေဝ် ယဝ်စုတ်လဝ်ကီုမ္ဂး ဟွံဒးပ္တိုန်အ္စာ သ္ဂးလဝ်ရ။


ဒေသကွာန်မန်လ္ၚဵု ညးတၠကောန်တြုံဂမၠိုၚ်၊ မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံဓရီုတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံပထပိုဲ-ခမဳ ပ္ဍဲဘာလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် ညးကောန်တြုံဟၟဲတံဂှ် ဂရၚ်ပ္တီကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ အာတ်ပဒါယကာထပိုဲ ကောန်ညးသ္အာၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပုၚ်မွဲဂအုပ်-ဓုပ်မွဲ ပ္တိတ်ဏာဘာတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီုရ၊


ပွမပ္တုဲကိစ္စကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကီု၊ တ္ၚဲဖျေံသော်ကီု၊ ပွမပဂြုဂြုဂြီုဂြီု ဗွဲမအိုဟ်တၟိုဟ်ဂှ် တန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲပိုန်ဒြပ်၊ အတိုၚ်ဒြဟတ်ဇကုဟေၚ် ပြုပြေၚ်ပ္တုဲကာမ္ၚဵု ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ ညးမက္ညကၠုၚ်ပ္ဍဲကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ်လေဝ် ထေက်ကြိုက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ညးတံရီုဗၚ်ထံက်ပၚ် အာတ်ပဒါယကာ ထပိုဲ-ခမဳကီုရ၊ ပထပိုဲ-ခမဳတုဲ ပွိုၚ်ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ၊ မွဲဂိတု၊ မွဲဝှ်၊ ညးမဒှ်ဒါယကာတံဂှ် တုမ်တိုပ်ပိဏ္ဍပါတ်ပါတ်တုဲ ပလံၚ်ကဵုဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ကာလရာံတိတ်အာနူဘဝထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဗၞတ်ထပှ်ဗ္တံ ထပှ်တ္ၚဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ သပိုၚ်သ္ၚာတံလေဝ် ကဆံၚ်ကြာတ်ကြဴသ္အးဇ္ၚးတုဲ မ္ဒးအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဂရၚ်ပ္တီအာတ်အခေါၚ် သွက်ဂွံစဴသ္ၚိပၠန်ရ၊ ဂကူမန်တံဗွဲမဂၠိုၚ် ယဝ်ဟွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳဏီမ္ဂး ညးတံဟွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ၊ ထပိုဲခမဳတံ ရာံတိတ်တုဲ ကာလစဴစိုပ်ကွာန်မ္ဂး ဂကူမန်တံကော်ခဴစ အတိုၚ်ပရေၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ် '''ကောန်ထပိုဲ ကောထပိုဲ ကောန်နာဲ ကောကျာ် အမူကျာ် အနာဲကျာ်'''အိုတ်ရ၊ ဂလာန်သာ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂလာန်မပြဲမွဲသာ် ပ္ဍဲဝေါဟာဂကူမန်ပိုဲရောၚ်။

==အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ==

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ရန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ဂကူမန်ဟီုလဝ်အရေဝ်နွံကၠုၚ်၊ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသကဝ်သၞာ ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးယဵုယာတ်ဍောတ် ခၜက်ယာတ်ဍောတ်''' ရဴဝွံသ္ဂးလဝ်ရ၊ အရေဝ်ဝွံ နွံကဵုအဓိပ္ပါယ်ဗွဲမဇြိုဟ်နက်ရ၊ ကာလကောန်ဗြဴဇၞော်တိုန်ဒှ်ဝုတ်မ္ဂး အတိုၚ်အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ သၟတ်ဗၠာဲတံကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိ၊ တက်ကျာဓရီုပ္ဍဲသ္ၚိရ၊ ကာလဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဝွံ သွက်ဗၠာဲတံဂွံဂ္ဇံဂှ် မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာတုဲ ဒုၚ်တၠုၚ်ကၟုယ်ဗၠာဲတံရ၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာ'''ဟီုလဝ်ရောၚ်၊ ညးတၠကောန်တြုံပၠန်တုန်လေဝ် ကောန်ဇကုစိုပ်အဝဲဗၠာဲတုဲ သွက်ဂွံပတဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကောန်ဇကု မ္ဒးအာအာတ်ဂအဟ် ပ္ဍဲဇရေၚ်မိမသၟတ်ဝုတ် ဇကုနွံမေတ္တာရ၊ ပွမအာသၟာန်သၟုက်ဝွံ '''သွဟ်ဒကတ်''' ပိုဲမန်မကော်ခဴစတုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဝွံ မ္ဒးကဵုသၟတ်ဝုတ်ဇြဟာန်ဇကု၊ ယာတ်ဍောတ်ရ၊ ကာလသ္ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲတေံလေဝ် ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးပလေဝ်ယာတ်ဍောတ်ရောၚ်''' ရဴဝွံ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်ရ။


အဝဲကောန်ဇာတ်ဂမၠိုၚ် စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် ဗ္တောန် ကတ် ကွတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ဗြဴဂှ် ကွတ်ဗြဴ၊ ကောန်တြုံဂှ် ကွတ်တြုံ၊ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် မိမတံ ဒၠောံဗ္တောန်ကဵုကတ်ပညာအိုတ်ရ၊ ယဝ်ရကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ကာလဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးမ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဇကု မုက်မတ်ဒးဍောတ်ရောၚ်သွံ၊ ဟိုတ်နူဓဝိၚ်နွံသာ်ဏံတုဲ ကောန်ဗြဴမ္ဂး မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တောမ်ပုၚ်သွ၊ သီဂိုၚ်ထိၚ်ဒက် ဒြပ်ကပေါတ်နာနာသာ်ကီု၊ ကောန်တြုံမ္ဂး မပ္တံကဵုကၠောန်ဂူဗ္ၚ၊ တာန်န တာန်ရဴ၊ ၜန်ဇုက်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ဍိုက်ဂၠုၚ် ဍိုက်ဖံၚ်၊ ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် ကၠေံစိုတ်ဗ္တောန်ကဵုရ၊ ယဝ်ရကွတ်ဗြဴ ကွတ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ခေတ်ကၠာတေံ ညးတံဟွံပဂအဟ်-ဂမာန်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်တုဲ ဟွံတုပ်ကဵုခေတ်ကၠာတေံ အဓိပ္ပါယ်ကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴ၊ ၜိုန်ပြံၚ်သၠာဲကီုလေဝ် အလိုက်ခေတ်ညးကဵုညး၊ ကၠာဟွံဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးဏီဂှ် မ္ဒးဍိုက်ပေၚ်လဝ်ရောၚ်ဂှ် ပိုဲစှ်ေဒၟံၚ်စိုတ်ရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်ပိုဲပၠန်လေဝ် စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ဇကုမွဲဓဝ်မံၚ်ဟွံဂွံ၊ ဒးပံၚ်ဖက်ကဵုညးတၞဟ်တုဲ ပွံမပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံကဵုမိတ်သဟာဲ ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ် စွံတိုန်ၚုဟ်မး ရပ်တိုန်အလံၚ်၊ စွံပရဲပ္ဍဲစိုတ်လေဝ်ဒှ်တိုန်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ဇၟာပ်ပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ပ်ဍုၚ်မန်၊ ဇၟာပ်ပ်အရာပ်မန် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဒက်လဝ်ဂကောံအိုတ်ရ၊ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေသ ဟွံဂွံဒက်လဝ်ဂကောံကီုလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ ကၠိုဟ်တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ အာမွဲဂကောံ ကၠောန်မွဲဂကောံ မဒှ်တိုန်ရ။


မိမတၠကောန်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်တိုန်ဝုတ်မ္ဂး အရာကိစ္စလဵုဟွံဟီု မ္ဒးထိၚ်ဒက် ဗွဲမဗ္စာရဏာလၟိုန်ရ၊ ကောန်ဝုတ်ဇကုမွဲဓဝ် ကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု ဒၞာဲလဵုဟွံဟီု ကမၠောန်လဵုဟွံဟီု ယဝ်မ္ဒးအာကၠောန်မ္ၚးသ္ၚိဇကုမ္ဂး ညးတံဟွံသၠးကဵုအခေါၚ်ရ၊ အာကၠုၚ်ကၠောန်ကမၠောန် နကဵုဂကောံဟေၚ် မိမတံသၠးအခေါၚ်ရ၊ ညးမဒှ်ကောန်ဝုတ်တံလေဝ် မၚ်မွဲတိုန်ဣန်ရဳသိက္ခာဇကုရ၊ ပွမဟုံဂစေံဂြးသော်၊ ဒၞာဲၜးဂၞိန်ယာတ် ဂတမိမကောဒေံဇကုဂှ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ ပွမသာတ်ဂၞိန်၊ ပွမလ္တက်ပလောံ ဂတမိမကောဒေံ၊ ဂတမၞိဟ်တြုံဇၞော်တံလေဝ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ မိတ်ဒါန်ပၠန်လေဝ် ဂတမိမကလောကောဒေံမ္ဂး ဗွဲလ္ဂူတပ်တးဟေၚ် ဟီုအရေဝ်ဆက်ဆောမ်အိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံမၚ်မွဲဓဝ်ဂဝ လ္တူမိဇကု ကောဒေံဇကုတုဲ ဂတမိမကောဒေံဇကု သွက်ဂွံဟီုအရေဝ်ဂှ် ညးလ္ၚဵုတံ ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ စပ်ကဵုပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတုဲ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မွဲသာ် '''ၜိုန်ကဵုတီကီုလေဝ် ဟွံကဵုညာတ်'''ရ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မိမကောန်ဂကူမန်တံ ကောန်ဇာတ်ညးတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကိစ္စဝုတ်ဗၠာဲဏံဂှ် သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ သၟတ်ဗြဴတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်သၟုယ်ဠေၚ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံ နူစွံလဝ်သော်ယံၚ်ဂတိုပ်တာဂှ် ကဵုဖျေံသော်ကၞေၚ် စွံထာၚ်သပြုရ။


သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ရံၚ်သ္ၚဳကေတ် ဗီုသော်ဝုတ်ဂှ်တုဲ ဆက်ဒါန်ဆက်မိတ် အခိၚ်အဝဲစိုပ်-ဟွံစိုပ် တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဗီုသော်သၟတ်ဗြဴမန်ပိုဲပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ် အခိုက်ကီုလေဝ် ဒဒှ်သၟတ်ဝုတ်မွဲ ဒှ်ဝုတ်တီမ္ဂး ဆက်ဒါန်ဒက်မိတ်-ဟီုအရေဝ် တက်ကျာကဝေၚ်ဂွံရ၊ ညးမွဲရောဟွံဂၠာဲပဒုဟ်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်မွဲ ယဝ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂးစိုပ်အခိၚ်ပတဴသ္ၚိကၟိန်ရ ညာတ်သၟတ်ဗြဴမွဲ ပၠောပ်လဝ်သော်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ကဵုသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ညးတံသၟာန်သၟုက်လဝ်တုဲ ဒးတီရောၚ်၊ သၟတ်ဗြဴဝွံ ခြာဟွံလံ ပတၠလျိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟတ်ဗၠာဲသ္အာၚ်လေဝ် ဒးတီလဝ်တုဲရ၊ ဂလိုၚ်လဵုမိက်ဂွံဆက်ဒါန်ပမိတ်ကီုလေဝ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟတ်ဝုတ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂး လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲဘဝညးဇၞော်ရောၚ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တမၠာတေံရောၚ်။


အခိုက်ကၞာဒက်မိတ် ဆက်ဒါန်ဇြဟာန်ညးသ္ကံဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုဂကူရ၊ ပ္ဍဲဒေသမန်ဗွဲမဂၠိုၚ် သၟတ်ဗၠာဲတံ ဒးတိုန်ဝေၚ်တက်ကျာ လ္တူသ္ၚိသၟတ်ဝုတ်ဂှ်တုဲ မ္ဒးထ္ၜးမုက်ကဵုမိသၟတ်ဝုတ် ဟွံသေၚ် ညးမဒှ်အုပ်ဓုပ်လဝ်သၟတ်ဝုတ်ဂှ်ရ၊ ညးမအုပ်ဓုပ်တံလေဝ် ပ္ဍဲအရာကေၚ်ကာဏံ တီကၠိုဟ်ကေတ်တုဲ နဲညးကဵုညး ပါဲတိတ်အာရ၊ သၟတ်ဝုတ်ပၠန်တုန်လေဝ် ယဝ်သၟတ်ဗၠာဲမွဲ စိုပ်ကၠုၚ်လ္တူသ္ၚိဇကုမ္ဂး ဒုၚ်တၠုၚ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်မိုဟ်ရ၊ မပ္တံလးသ္ကဝ်သၞာ ပြေၚ်စွံခ္ဍအ်ဇဗၠု ၜံက်တံကီု ဆၜိုတ်ထေက်ကြိုက် မ္ဒးပလေဝ်ကဵုရ၊ တုဲကာလသၟတ်ဗၠာဲတံ ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံထေၚ်ခယျ ဒဒှ်မံၚ်စဟွံသ္အးဇၚး ပပ်ကၠိမံၚ်ဂှ် သၟတ်ဝုတ်တံသ္အးဇ္ၚး ပြုပေၚ်လဝ်သ္ၚိဌာန် ဗွဲမ္ဒးရးရ။


ကာလဗ္တံ သၟတ်ဗၠာဲတံတိုန်ဝေၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဒဒှ်ရကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်မံၚ်ကာလကတ်ဗ္တောန်ပညာကဵုဒှ်  အဝဲဟွံစိုပ်ဏီကဵုဒှ် ဟွံမိက်ကဵုစွံကဝေၚ်ဏီကဵုဒှ်၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဍိုဟ်ကေတ် နကဵုဥပါဲဟီုဒၠောံဗ္တောန် စဵုဒၞာထောံသၟတ်ဗၠာဲတံရ၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဟီုဂးကီုလေဝ် သၟတ်ဗၠာဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ ဟွံဖျအ်လွဳမ္ဂး မိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဂ္ဇံဗ္ဒာဲကောန်ဝုတ်ဇကုတုဲ ဟီုအရေဝ်တက်ကျာကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူမိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဟွံပါဲကဵုတုဲ သၟတ်ဗၠာဲဝွံ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်အရေဝ်မေတ္တာဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ယဝ်ရသၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံ စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ညးဇၞော်တံ သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဟိုတ်နူမိမသၟတ်ဝုတ်တံဂှ် ဟွံတုပ်စိုတ်တုဲ စဵုဒၞာမံၚ်လေဝ် နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိမသၟတ်ဝုတ်တံ တုပ်မံၚ်စိုတ်မ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲဂှ် သွက်ဂွံဟီုပလန်ဂလာန်မေတ္တာဂှ် ဂွံအခေါၚ်ဗွဲမသၠးပွးရ၊ ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ နွံမံၚ်လ္တူသ္ၚိ သၟတ်ဗၠာဲတၞဟ်ဟ်ယဝ်တီမံၚ်မ္ဂး ဟွံထပ်တိုန်သ္ၚိဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူဟွံတီတုဲ ယဝ်ရတိုန်ဒးပၠန်လေဝ် ညးမစိုပ်လဝ်ကၠာဂှ် ပါဲကဵုဗွဲမသောၚ်ၜးရ၊ ၜိုန်ဟီုဓရီုတက်ကျာ ဗွဲမသၠးပွးကီုလေဝ် ရန်ကဵုမၚ်မွဲဓဝ်သစ္စတုဲ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ဇိုၚ်တဲသွက်မလောန်ၜက်လုလောန်အာဂှ် ဟၟဲသက်က်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ် သွက်ဂကူမန်ပိုဲ သွက်ဂွံထိၚ်ဒက် အာဓါန်ဂတလၟိုန်ဂှ် ခိုဟ်ဗွဲမလောန်ရ။


ညးလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဟိုတ်နူကောန်ဝုတ်ဇကု တက်ကျာဟီုအရေဝ်ကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ် ဟွံမိက်ညာတ်မုက်မတ် ကတဴဟေပ်တုဲ ဒဒှ်ရကောန်ဝုတ်ဂှ် ဆက်ကဝေၚ်ဆက်ဒါန်ဂှ် ၜိုန်မိမတံတီကီုလေဝ် ပွမဟီုအရေဝ် ဆက်ဂလာန် ပရေၚ်မေတ္တာဂှ် ဟွံကဵုမိတံညာတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ဟိုတ်နူမိမဟွံတုပ်စိုတ် စဵုဒၞာဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်နူမိမမုက်ကတဴတုဲ ဟွံမိက်ကဵုမိမတံညာတ်ဂှ်  မွဲသာ်ဂှ်ရ၊ အာဒၞာဲဗၠးၜးမွဲမွဲဒၞာဲတုဲ ဟီုအရေဝ်မေတ္တာလေဝ် နွံကီုရ။
==ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံ==

ပွမကော်စ ပြဲ(ပြောဲ)ဇွာဂှ် နူကၠာကျာ်ဟွံဒှ်ဏီ ၜါလ္ၚီသၞာံမဒှ်ဂှ် ကွာန်မွဲကဵုမွဲ သွက်သ္ဂောံဒှ်စ္ၜုဲစ္ၜော်ညးသ္ကံတုဲ ၊ကော်စပြောဲဇွာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် ဟွံဒှ်သေက်ဇဵုညးသ္ကံရ၊ ပရေၚ်ပွယေန်သၞာၚ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူလက်ထက်လဵုဂှ် ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး နကဵုညးချူလိခ်ဏံဟွံတီရ၊ ကေတ်ဟွံဒးရ သာ်ဝွံ ဒးသှ်ဏာဍာံဍာံရ၊ မူဒှ်သာ်လဵု ပွယေန်သၞာၚ်ဏံ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ တၚ်အဓိက ရန်တၟံဂကူပိုဲမန်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ရောၚ် ခယျကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာဝွံ နူပိုဲဍောတ်တ်နွံတဴကၠုၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုသ္ဂောံမိၚ်ရ၊ ပွမဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ ဂွံဟီုထ္ၜးအဓိပ္ပါဲအရေဝ်ပလး ညံၚ်ဂွံကၠးပ္ဍဲစိုတ်မ္ဂး ဒှ်ပွမကော်စပြောဲဇွာရ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳကော်စပြောဲဇွာ နူမွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် နူမွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ နွံတဴပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်မွဲကွာန် ဓဝ်ညးမွဲကဵုမွဲ သဘဴကော်စပြောဲဇွာဟွံမွဲရ၊ ဆဂး နကဵုအဖဝ်သ္ကံ မိတ်သဟာဲဍုက်က်ကေဝ်ဝ် ဆက်ဆံတဴဟေၚ်နွံရ။


ပွမကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အဝဲဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ဟေၚ် ဆက်ဆံကော်စပြောဲဇွာဂၠိုၚ်ရ၊ အာစိုပ်အာကွာန်ဒေသမွဲမွဲတုဲ မိတ်သဟာဲဒဒှ်ေဒယှ်ဟွံမွဲမ္ဂး ပူဂဵုနွံပၟိက် မိက်ဂွံကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဟီုထ္ၜးကဵုမၞိဟ်ဇၞော်နူဇကုတုဲ မၞိဟ်ဂှ် ပၠောပ်ဗ္ဂပ်ဆက်ကဵုဇွာရ၊ မၞးတံညးၜါကော်စဇွာဟာ ညးၜါစိုတ်တုပ်မ္ဂး သၟာန်ယၟုယၟာတုဲ ကော်ဖျဴဏာသ္ၚိ ဒုၚ်ကၟုဟ်ဗ္စဖျုၚ်ရ မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်တြုံ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ဇွာညးသ္ကံရ၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဇွာဟေၚ် ကော်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံရ၊ မၞိဟ်ဗြဴကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ပြဲရၚ်သ္ကံရ၊ တုပ်ညံၚ်မၞိဟ်တြုံကီု ညးမွဲကဵုမွဲ ကော်ခဴစမ္ဂး နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဝေါဟာပြဲဟေၚ်ကော်တဴရ၊ '''ပြဲကၠုၚ်ဆောဝ်လံရော ပြဲလ္ပစဴဏီ''' မပ္တံသာ်ဝွံ နကဵုဂလာန်မသ္ဍိုက်ဆာန် ဒးကတောဝ် ဆက်ဆံတဴရ။


မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ယၟုပြဲရ၊ ကာလဇကုဒှ်သ္ၚိဌာန်တုဲ တၠသ္ၚိဇကုကဵုပြဲဇကုဂှ် ဇွာဇွာရဴဝွံကော်တဴ ဆက်ဆံရ၊ သမ္ဘာဇကုဂှ် ဆက်ဆံကဵုပြဲဇကုဂှ် ပြဲ ပြဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴရ၊ ဘဝပြဲဇွာဂှ် ဆာန်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံ ညံၚ်ရဴကောန်မွဲမိကီုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စဇၞော်ဍောတ်က္တဵုဒှ် ပြာပ်အာစိုပ်ဇရေၚ်ပြဲဇွာဇကုမ္ဂး ပြဲဇွာတံဂှ် ဆၜိုတ်သ္ပမာန် ဗီုၚ်ကရိုၚ်ထံက်ပၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်မ္ဂး အာဒေါံတန်တဴဇူဒီု ပ္ဍဲသ္ၚိပြဲဇွာဇကုရ၊ ပြဲဇွာ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဌာန်ပြဲဇွာတေံမ္ဂး နကဵုတၟာဲမဂၠိုၚ်ကေတ်ဏာရ၊ ကာလပြဲဇွာစဴမ္ဂး နကဵုတၟာဲမပြဲပြဲ ကဵုပြၚ်ဏာရ၊ ပၟိက်ညးပၟိက်အဲ လၟိုန်ကာလ ညံၚ်ဂွံပေၚ်စိုတ်ဂှ် နွံသဘဴရေၚ်တၠုၚ်လေပ်ရ။


မိမပြဲဇွာဇကုဂှ် မိသေဲ-အပါသေဲ ရဴဝွံ နကဵုဝေါဟာယေန်သၞာၚ် ဆက်ဆံကော်တဴရ၊ ကောန်ဇာတ်ပြဲဇွာဇကုတံဂှ်တုန် ကောန်သေဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴစဍုက်က်ကေဝ်ဝ် မၞုံကဵုဇြဟာန်ရ၊ ညးလ္ၚဵုတံဂှ် အာဍုၚ်ဇဳၜဳကၠောံဒၟံၚ်တုဲ ဇၟာပ်ကွာန်ကော်စလဝ်ဇွာနွံရ၊ မၞိဟ်ပြဲဇွာနွံဂှ် အာကၠုၚ်စကွာန်ပလုၚ် မုက်မတ်ဟွံဍောတ်ရ၊ ဂကူမန်ကဵုဂကူမန်သၟး ကော်စပြဲဇွာဟွံသေၚ် နကဵုဂကူညးတၞဟ်သ္အာၚ်လေဝ် အတိုၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ကော်စပြဲဇွာရ၊ စပ်ကဵုပရောပြဲဇွာတုဲ ပုံအာဂီုကေၚ်မိၚ်လဝ်ဂှ် မိက်ဂွံချူပျးဏာညိရ၊ ( မန်ကဵုကရေၚ် ကော်စဇွာတုဲ ဇွာကရေၚ်ဂှ် ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်တုဲ ကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိဇွာမန်ရ ဇွာမန်ဂှ် သွက်ဂွံတုမ်ဗ္စဇွာကရေၚ် မူသၞေဝ်ကေဝ်ဟွံမွဲတုဲ ဗ္စပုၚ်ကဵုဖရံက်ရ '''ကှ်ေဇွာ စပုၚ်စိုအ် သွဟွံတၟေၚ်ရဇွာ က-လေဝ်ဖရံက်ရ ဖရံက်လေဝ် က-ရဇွာ စမိပ်ပ်ညိ'''ဂးရ အလန်ဇွာမန်အာဝေၚ် ပ္ဍဲဇွာကရေၚ်ပၠန်မ္ဂး ဇွာကရေၚ်ဂှ် ကၞဳဒုန်ကၞေဝ်ဂှ် ကုတ်ဒန်ထောံတုဲ တောံသွဗ္စဇွာရ၊ ကာလစပုၚ်ဇွာကရေၚ်ဂှ် '''မူသ္ဇက်စဟွံမွဲရဇွာ တောံစသွၜၚ်ရ၊ ဒုန်လေဝ်ၜၚ်ရ ၜၚ်လေဝ်ဒုန်ရ စမိပ်ပ်ညိဇွာ''' သာ်ဝွံသ္ဂးရ။)


သဘဴကော်လဝ်ပြဲဇွာဂှ် ဇကုနွံမေတ္တာ ဇြဟာန်နွံလ္တူညး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်မ္ဂး မေတ္တာညးဂှ်လေဝ် ဗျာပ်ကၠုၚ်ကဵုဇကု ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ညံၚ်ဂလာန်ညးမဟီုစ '''ဍာ်ဝုန်အာ-ဍာ်ခါကၠုၚ်''' ကော်စလဝ်ပြဲဇွာတုဲ တီဆဘိုအ်ဇကုမွဲဇွောံဓဝ်မ္ဂး ပြဲဇွာဂှ် ဍေံတန်ဟွံလံရ၊ မၞိဟ်ကၠာတေံနွံကဵုသစ္စရ၊ ဒက်မိတ်ကော်စပြဲဇွာတုဲ ဒဵုလအိတ်လမျီု ညးမွဲကဵုညးမွဲ ညံၚ်မေတ္တာဂွံကှ်ဇတ်အာဂှ် ဟွံသ္ပရ၊ လၟိုန်န်ကာလ ဆာန်ကၟိန်ဇြဟာန်တဴဒၟံၚ်ရ၊ ပြဲဇွာဇကုဝါတ်တဴဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုပိုန်ဒြပ်ထဝ်ဩန်ထံက်ပၚ်ရ၊ သွံရာန်လှာဲဂတးစဗၞိက်ပၠန်လေဝ် အာစိုပ်ဇရေၚ်ကွာန်ပြဲဇွာမ္ဂး အပေါတ်ဗၞိက်ပြဲဇွာတံဂှ် ညံၚ်ဂွံအိုတ်ပြဟ် ဗိုၚ်ကရိုၚ်သွံရာန် လှာဲဂတးကဵုရ၊ ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်ကၟုယ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်ဟ်ရ၊ ဗွဲတၟေၚ်တုဲ ကော်စပြဲဇွာတုဲ (ဝါ) မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ (ဝါ) ဝုတ်ကဵုဗၠာဲကော်စပြဲတုဲ စိုတ်သဘာဝဂွံပြံၚ်ဂတးအာဂှ် ဟွံမွဲရ၊ ဆာန်ကၟိန် နကဵုစိုတ်ကာမဟွံသေၚ် နကဵုစိုတ်မေတ္တာဆာန်ဇြဟာန်တဴရောၚ်၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုစိုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဟွံစွံရ၊ နကဵုစိုတ်ပြဲဇွာရောၚ် ဆက်ဆံတဴဂှ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်ရ။


စပ်ကဵုပရောကော်စပြဲဇွာတုဲ အရေဝ်ဂရိုၚ် (အရေဝ်သွက်ဂွံကြီု နွံမွဲပိုဒ်ဍောတ်ရ မန်ကဵုဗၟာ ကော်စဇွာတုဲ ဇွာမန်ဂှ်လေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်ဗၟာ ဇွာဗၟာလေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်မန်တုဲ တၞဟ်နသ္ဂောံဗာ်ဂၠုၚ် ကသေံကၟတ်ညးသ္ကံရ၊ ညးၜါဂှ် လုပ်အာဂြိုပ်တုဲ ဇွာဗၟာဂှ်ဟီု ('''သည်သစ်ပၚ် ဖြောင့်တယ် ကောၚ်းတယ်''')ဂးတုဲ ဇွာမန်ဂှ် '''ဟး ကိုၚ်တှ်ေလ္ပကေတ်'''ရဴဝွံသ္ဂးရ၊ အဖန်ဂေတ်ဂၠာဲဒၟံၚ်ဆုဂှ် မွဲဝါဓဝ်ကျာပိုက်ကသဳကၠုၚ်ရ၊ ဇွာမန်ဂှ် '''ကျာကၠုၚ်ရယ'''ဂးတုဲ ဇွာဗၟာဂှ် နူမိၚ်ဗက်ဂြိပ်ပေက် ဂွာန်တိုန်ဆုရဂး။


အလုံမွဲဒေသရာမညပိုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်ဂှ် အခေါၚ်သၠးပွး ၜိုန်ဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် အရာထိၚ်ဒက်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် မိမတံအာမၚ်သဳပ္ဍဲဘာအိုတ်တုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဖာပ်ဗ္စပုၚ်သဳပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဖာပ်သဳဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ကၠောန်ပရေၚ်ကုသဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကောံဓရီုတောမ်တိုပ်ဂှ်လေဝ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်ဆက်ဒါန်ဂှ် သၠးပွးနူမိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူဂွံပ္တုဲကာကုသဵုမွဲစွံတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ လ္တူညးမွဲကဵုညးမွဲ မေတ္တာဗျဳဗျာပ်အာလေပ် နွံဂၠိုၚ်ရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် နွံဒၟံၚ်ဇိုၚ်ၜဳတုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံအာမၚ်သဳ ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလပလံၚ်ဂအုပ် ပလံၚ်ပုၚ်သဳတုဲမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဂွံအခိၚ်သၠးပွးရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ်ဝုတ်ဝုတ်တံ ကောံဓရီုတုဲ အာဝေၚ်သၚ်ဗတဳဇိုၚ်ၜဳ ဗၠာဲဗၠာဲတံလေဝ် နဲဏံကီု အာဝေၚ်ကီုရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ်ပၠန် ဝုတ်ကဵုဗၠာဲ ဆောဖဝက်ညးကဵုညး အာကွာ်ဝေၚ်သၚ်ဗတဳ ဟီုအရေဝ်ခၠေဝ်ပလန်ညးသ္ကံ ပရေၚ်မေတ္တာနာနာသာ်ရ။


ရးဒေသမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံဇရေၚ်ဒဵုတုဲ လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ပ္တန်လဝ်ကျာ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ကျာ်လ္တူဒဵုတံဂှ် ကၠောန်သ္ဘၚ်ကျာ်ဗဒှ်ပေါဲတုဲ ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ဂၠောဲတိုန်အာကျာ် ဂြုဂြုဂြီုဂြီု လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုတေံရ၊ အဃောအာကျာ်ဂှ်လေဝ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ သွက်ဂွံဟီုပရေၚ်ဇြဟာန်ဂှ် သၠးပွးကွေံရ၊ သၟတ်ဗၠာဲတံဂမၠိုၚ် ယဝ်ဆဵုဝုတ်နူကွာန်ပလုၚ် ကၠုၚ်နူဌာန်သ္ၚောဲ၊ ဟွံတီဌာန်ဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုဒွက်ဟေၚ် ဒယှ်ေသၟာန်တိုန်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ဟွံရောံဓည နကဵုဒွက်ဟေၚ် ကလေၚ်ဒယှ်ေတိုန်တုဲ လဴထ္ၜးကဵု ဗွဲမယေန်သၞာၚ်လေဝ်နွံကီု၊ မွဲသာ်ပၠန် ဒဵုလေဝ်သ္ၚောဲ ဂၠံၚ်ဍာန်လေဝ်ပရေံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံ ဟိုတ်နူဍိုန်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ထ္ၜလဘာ်တံၚ်ဂြယ်ပ္တိုန်ဏာရ၊ အဃောတိုန်အာဂှ် ဍောၚ်ၜိုတ်ကွေံရလေဝ် ညးမွဲဟွံဟီု၊ ဒယှ်ေအာ၊ဓရီုအာ၊ ဟီုအာဂြိုၚ်အာဂှ် စိုပ်အာက္ဍဟ်ဒဵုဇရေၚ်ကျာ်တုဲ ဂွံကလံလ္ၚောဝ်ကျာ်မွဲစွံ ဂွံရာဒၞာမိက်မွဲကရောံဂှ် ဒှ်ကၞောတ်မေတ္တာရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဝွံ ပ္ဍဲအခိၚ်မွဲဝှ်ပိဂိတု စိုပ်ပ္ဍဲတ္ၚဲတိၚ်တ္ၚဲသဳမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ တိတ်အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် ရန်တၟံသွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်ဂှ်မွဲသာ်၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဟိုတ်နူရန်တၟံနာနာသာ်တုဲ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် သွက်ဂွံၜဟ်ပလှ်ပ္ကဴဂှ်လေဝ်နွံကၠုၚ် ကာလစိုပ်ဂြိုပ်တေံ သဘာဝဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒဒှ်ေဒယှ်အာတုဲ ဆက်ဂလာန် ဆက်မိတ်ဒါန်လေဝ်နွံကီု၊ ဟိုတ်နူဂွံပူဇဴကျာ် နကဵုပ္ကဴ ပွမၜဟ်ပလှ်နၚ်တံဂှ်လေဝ် ဖဵုဇၞော်ပြဲသန်ကွေံရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်တံဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲကွာန် ယဝ်ပရေၚ်ကေၚ်ကာဇၞော်ဍောတ်မံက်တိုန်မ္ဂး မွဲကရောံမွဲဂကောံ ရီုဗၚ်ကၠောန်ၜိုတ်အာမွဲစွံဂှ်လေဝ် ဒှ်အထံက်အပၚ် ပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတံပၠန်ရ၊ ပပ္တံဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ ညးမွဲကဵုမွဲ  နွံမေတ္တာဇြဟာန်ဆာန်ရၚ်သ္ကံ၊ ဗွဲမဗိုန်ညန် နကဵုစိုတ်ဇကုဂှ် ဟွံပ္တုဲပရေၚ်သ္ၚိကၟိန်ရ၊ ညးမွဲကဵုမွဲပစၟတ်သစ္စတုဲ လဴပူစကဵုမိမဇကု၊ အာတ်အခေါၚ်သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံဂှ်ရ၊ မိမတံပၠန်လေဝ် ယဝ်ဟွံတီဂကူမသမ္ဂး ဟွံပ္တုဲအရေဝ်ဏီရ၊ ပိုက်တမ်ဂၠာဲရိုဟ်ဂကူမသ၊ တီဒဒှ်ဂကူမသ တၞောဝ်ဒတောဝ်ခိုဟ်မ္ဂး၊ မိမတံဟီုစၠောံ ဂလာန်သၟာန်သၟုက် ပြုပြေၚ်ကဵုပရေၚ် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ။

==ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ==

သဘာဝလောက ဓမ္မတာလိုက်ဝွံ ပွမကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ်လေဝ် ဒှ်ပရေၚ်ဇၞော်မွဲ သွက်ပိုဲဇန်တံဂမၠိုၚ် မ္ဒးပ္တုဲ ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်တံရောၚ်။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာမန်တံဂမၠိုၚ် ဟီုဂးစပွမပ '''တၠလျိုၚ် ပ္တဴအိန်ထံၚ် မ္ၚဵုထပ်တဲ မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ''' နာနာသာ်ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ ကောန်ဂကူမန်တံ ရုဲစှ်လဝ်ပ်ဂိတု ပ္ဍဲပိဂိတုဏံဟေၚ် ညးဇမၞော်တံ ကဵုပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲအိုတ်ရ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်၊ ကထိုန်ကဵုဖဝ်ရဂိုန်ရ၊ ပွိုၚ်ပိဂိတုဏံဂှ် သ္ပလဝ်ဂိတုခိုဟ်ပြဲဂှ်မွဲသာ်၊ အခိၚ်ကလောန် မပ္တံကဵုဝါဗ္ၚတံဂှ် ဂွံအခိၚ်သၠးဂၠိုၚ်ဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဇၞော်တံရုဲစှ်ကဵုကၠောန် ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲပိဂိတုတံဂှ်ဟေၚ်။


ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲလဵုဟွံဟီု ဒဒှ်ရ သ္ဍိုက်ဆာန်မံၚ်ရၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံ၊ သွက်ဂွံချပ်မွဲကသပ်၊ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မွဲဂှ် လဴပူစကဵုမိမတံတုဲ ကေၚ်ကာဏံ သွက်ဂွံပ္တုဲကဵုဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝတ်မိမမွဲသာ်ကီု၊ ဣလဵုဒှ်ဝတ်မိမရော '''ဟွံခိုဟ်ဆေဝ်ဒဝ်၊ ခိုဟ်စဝ်ထ္ၜးဏာ၊ ပညာကဵုကတ်၊ ဝတ်နွံထပ်တဲ၊ အာဲပြဲဇိုန်ဂၠိ၊ ဝတ်မသုန်စိ၊ တဴလျိုၚ်မိမရောၚ်''' အတိုၚ်ဝတ်မိမနွံသာ်ဝွံတုဲ ကောန်ဇာတ်ဇကုစိုပ်ကၠုၚ်အဝဲမ္ဂး '''ပြေၚ်ကဵုဗဵုစဴ ပြေၚ်ကဵုဗဵုစေက်''' ဂလာန်ညးမဟီုလဝ်နွံကၠုၚ်သာ်ဂှ်ရ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး၊ ဟွံကေၚ်ပ္တိုန်လဝ်ပယျၚ်မ္ဂး အၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ညးဇၞော်တံဟီုစွံလဝ်ရ၊ ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲမပ္တိုန်ပယျၚ် နူခေတ်ကၠာတေံဒဵုလၟုဟ် ညးတံၜလဝ်ထၟဒ္စိတ်(ဝါ)ပ္တိုန်လဝ်ကဵုသိဒ္ဓိ၊ တၚ်ကဵုခါန်အ္စာတုဲရ၊ ကာလဂှ်ဟေၚ် ပ္တဴကဵုသ္ၚိကၟိန်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး အာယုက်ပေၚ်စှ်ဒ္စာံသၞာံတုဲ သီုမထတ်ယုက်ဒၟံၚ်မ္ဂး မိမတံသွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် သၠးအခေါၚ်အိုတ်ရ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်မာန်ဂှ် နဲနွံပိသာ်ရ။

၁။ နပၟိက်စိုတ်သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံတုပ်သၟဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၂။ နအခေါၚ်ကလုတ်ဗြဴခိုဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၃။ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံအာသၟာန်ကေတ်ဂှ် မွဲသာ်။


ဆဂးဂှ် ဆန္ဒသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဟၟဲမ္ဂး၊ မိမတံစဳရေၚ်ပြုပြေၚ်စ ဟၟဲသက်က်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမွဲ နွံပၟိက်မိက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ မ္ဒးလဴပူစကဵုမိမၜါရ၊ မိမတံလေဝ် သ္ၚဳရံၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ပ္ဍဲကောန်မွဲမိ မွဲသၞာံၜါကာ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကာမ္ၚဵုၜါဝါဟွံပ္တုဲရ၊ ယဝ်နွံပၟိက်မ္ဂး ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲဂှ်ဟေၚ် ပ္တုဲၜါကာမာန်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ သ္ၚဳဂၠိပ်ရံၚ်တုဲ အတိုၚ်အရေဝ်မန်ပိုဲဟီုလဝ် '''ဂအဟ်ဒးသၟာန် ဂမာန်ဒးသၟုက်'''ဂှ်ကီုရ၊ မိမလ္ပာ်သၟတ်တြုံတံပၠန်လေဝ် ဒဒှ်ရလၟောၚ်ဂအဟ်ဇကုဂှ် မ္ဒးစံၜတ်ဒ္ဂေတ် ပွမဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုကွတ်ဗြဴမလေပ်ထေက် မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တာန်သ္ကဝ်၊ ဇိၚ်စပ်၊ သီဒက်၊ တောမ်တိုပ်၊ ဆက်ဆောံတံဂှ်ကီု၊ မဗဳဇဂကူတံဂှ်ကီု၊ ပွဟွံဒှ်မွဲကလော်၊ ပွဟွံလၞၚ်တၞၚ်ကလော်တံဂှ်ကီု၊ သ္ၚဳဂၠိပ်စံၜတ်တုဲ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် မိမတံတုပ်သၟဟ်စိုတ်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဗလးဏာမၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တံ သွက်ဂွံအာသၟာန်သၟုက် လၟောၚ်ဂအဟ်ဂှ်ရ၊ လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံပၠန်လေဝ် နဲဏံကီုရ၊ ရုဲစှ်ကေတ်မၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တုဲ သကဵုစံၜတ်ဒဒှ်ရ၊ လၟောၚ်ဂမာန်ဇကု ဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုအၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံ ပွမပ္တံကဵုဒ္ဂေတ်ပွ၊ ဝတ်တြုံ၊ ကွတ်တြုံပွသဇိုၚ်ကဵုမလေပ်ထေက်၊ ဒဒှ်ရဇိက်ဗ္ၚ၊ ဍိုက်ဂၠုၚ်၊ တာန်န၊ တာန်တိုၚ်၊ ကၠံက်တံဂှ်ကီု၊ ဒုၚ်တာလျိုၚ်သ္ၚိဌာန်၊ မာန်-ဟွံမာန်တံဂှ် မ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်သၟာန်သၟုက် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ရုပ်သာ်ဒြပ်ရတ်တံဂှ် ညးဟွံပဂရုအိုတ်ရ။


ညးဇၞော်ၜါလ္ပာ်ဂှ် သၟာန်သၟုက်ခၠေဝ်သှ်တုဲ ယဝ်ရညဳသၟဟ်တုပ်စိုတ်မ္ဂး ရုဲစှ်တ္ၚဲ မွဲတ္ၚဲဒဒှ်ရ၊ တ္ၚဲဗၠးၜး၊ တ္ၚဲပြဲ၊ တ္ၚဲခိုဟ်တုဲ၊ ဝေၚ်ပါဲတ္ၚဲနဲရိုတ်တဒ္ဓိုတ်၊ ဒဿကြိုတ်၊ မြိုတ်ကျု၊ ပြာဗ္ဗဒါ၊ ဗဳလာ၊ ကာကာပ်တံဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗၠးဒုဟ်၊ တ္ၚဲမံက်ဂတဝ်တံဂှ် ယဝ်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုမ္ဂး ခိုဟ်သန်ကွေံရ သ္ဂးလဝ်ရောၚ်၊ ရုဲစှ်တ္ၚဲတုဲ မ္ဒးရုဲကေတ်ညးဇၞော်မၞုံကဵုဆောဖွက်၊ မဂွံပ္တုဲကၠုၚ်လဝ်ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ၊ ပ္ဍဲကာလပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တေံ ညးမၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ သွက်ဂွံဖန်ဖက်သၟာန်သှ်ကီု၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်လေဝ် လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ရုဲကေတ်သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ရုဲစှ်ကေတ်လဝ် ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်ကီု၊ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာတံဂှ်ကီု၊ မ္ဒးမူလဝ်နကဵုၜံက်မွဲမွဲတၞုၚ် ပလဝ်စၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နွံၜါသာ်ရ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမ္ဂးဝွံ သၟတ်ဗြဴဂှ် ဂ္ညိဂ္ညာတ်ကေတ် အလၚ်္ကာရတုဲ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာစဳရေၚ်ပြုပြေၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်တြုံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုအာဝါဟရ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမ္ဂးဝွံ နူသၟတ်တြုံဏံ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာနာနာသာ် အာပြုပြေၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုဝိဝါဟရ၊ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် မ္ၚဵုဝိဝါဟဟေၚ် ကဵုစဳရေၚ်အိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကပေါတ်ကြိယာသ္ၚိဌာန် မပ္တံကဵုဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်-ယာတ်-ပ္ၚာန်ပုၚ်ပ္ၚာန်သွ၊ ဒူ(ဘဳဒို) ဂအုပ်စုံ၊ ဩဍာ်၊ ထၟာဲတဲ၊ ဒ္ၚောဝ်၊ တၟံစၠန်၊ ကဠာ၊ ဒၞိက်ကၞဴတံဂှ်ကီု၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်တၠုၚ်ကဵုအာဟာရ ဘောဇိုန်နာနာသာ်တံဂှ်ကီု လ္ပာ်သၟတ်တြုံဏံ ဒးကေတ်တာလျိုၚ်၊ ဒးရာန်ပ္ကောံပ္ကေဝ်လဝ်အိုတ်ရ။


ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သဘဴပ္တိုန်ဩန်ဂှ် ခေတ်ကၠာတေံ ၜိုန်အခိုက်သၞောဝ်ဟၟဲကီုလေဝ် သွက်ဂွံစၟတ်သစ္စရန်လဝ်တုဲ သၠာဲလစိန်၊ ပ္တိုန်ထဝ်၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်လေဝ် နွံညိညကီုရ။


* တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်


ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ယဝ်ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂး၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကဵုပရိုၚ်ကဵုမသ နာံမြိုၚ် ကလော ကောဒေံတံအိုတ်ရ၊ ကလောကောဒေံတံ တၟုယ်တံကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိတုဲ ရီုဗၚ်ပလေဝ်ပလေတ်ကၠောန်ၜိုတ်ကဵု မပ္တံဓုပ်တၟာဲ၊ နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်၊ ယာတ်ကၞဴ၊ ထၟာဲပုၚ်သွ၊ ဂအုပ်စုံ၊ သဗ္ဗအိုဿီုတံဂှ်ရ၊ နတိုၚ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲနမွဲမဂှ် တၞမ်သတ်ဗြဴကလုတ်မွဲတၞမ်၊ တၞမ်သတ်ကလုတ်မွဲတၞမ်၊ မိတ်ခၞေက်၊ မြေက်ခမိဟ်၊ လသိုန်ဗ္တာၚ်၊ ယာတ်ဍောတ်ထၟိမွဲ၊ ညးမစုတ်လဝ်ဂှ် ဒှ်နတိုၚ်မ္ဂးရ၊ ဂအုပ်မာဲသုတ်မ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဂအုပ်ဇိုၚ်ပန် မၞုံကဵုဒကိုပ်ကေက်က်၊ ပ္ဍဲဂှ်စုတ်မာဲသုတ် မပ္တံကဵုၜံက် သတ် ကွာၚ်ၜဲတံဂှ် ဂွဳလဝ်ဗၞတ် ၅၊ ၇၊ ၉၊ ၁၃၊ ၁၇၊ ၂၅၊ ၅၁၊ အတိုၚ်မထေက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ဂွဳစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဂအုပ်ဂှ် ဂအုပ်မာဲသုတ် ညးမကော်စရ၊ ဂွဳမာဲသုတ်တံဂှ် စုံညးဟွံစုတ်ရ၊ ဂအုပ်ဂှ် ညးဒက်ပူလဝ် နကဵုယာတ်ပရဳမွဲရ၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ်သၞအာဟာရဘောဇိုန် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ သွဗၞတ်ပိလၟာဲ၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစဳရေၚ်တောံတိုပ်လဝ်ကီုရ။


ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် မသ-နာံမြိုၚ် ညးမကၠုၚ်စိုပ်တံဂှ် မ္ဒးဒုၚ်တၟုယ်ဗ္စဖျုၚ်ပုၚ်သွတုဲ သဝ်တ္ၚဲဗ္တံဂှ် သွက်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ကၠောန်ကွာၚ်လံက်ချံၚ်တုဲ၊ ပလံၚ်ဏာကဵုသ္ၚိသၟတ်တြုံတေံရ။ တ္ၚဲကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် အတိုၚ်ဒဒှ်ရုဲစှ်လဝ် တ္ၚဲခိုဟ်တ္ၚဲပြဲ တ္ၚဲမၞုံကဵုမ္ၚဵုမဒှ်ရ၊ နူဂယးပြဟ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ကီု သၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုဝိဝါဟဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗၠာဲဂှ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ဂှ်ကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်တံဂှ် ကၠုၚ်ကောံဓရီုတုဲ ပလေဝ်ပလေတ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ် ဒၞာဲမပမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲကီု၊ ခဒမ်သ္တိက်ကီု၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်တံဂှ်ကီု၊ တောံတိုပ်လဝ်ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။


သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ပလံၚ်ဏာ သၟတ်ဗၠာဲကေုာံကပေါတ်ကြိယာတံဂှ် မၞိဟ်ဘိက်လဝ်စိုပ်ကောံအိုတ်တုဲမ္ဂး ညးမဒှ်အ္စာသၟာန်သှ်ဂှ် အာဂတ၊ ကြဴဂှ်မိမဝံသ ကြဴဂှ်မပ္တံကဵုဓုပ်နတိုၚ်၊ ညးဒှ်ကောန်ဂၠု ဟွံသေၚ် ကောန်ထဍဲ၊ ဟွံသေၚ်ကောန်ဒဒေံမွဲ၊ ယိုက်ယဵုဂအုပ်မာဲသုတ်၊ ကြဴဂှ်ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ် သီုကပေါကြိယာဂမၠိုၚ် အတိုၚ်မစဳဇန်လဝ်ဂှ် ဗွဲလၟေၚ်ၚ် ယဵုယိုက်ဏာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဇရေၚ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ပ္ဍဲပါၚ်တြၚ်ကီု၊ ပ္ဍဲတိုန်သ္ၚိတၞိန်ကီု၊ ကာလတိိုန်စိုပ်လ္တူသ္ၚိကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ရန်တၟံကဵုကောန်ဗြီုထပှ်တေံတုဲ ဟွံကဵုအခေါၚ်သွက်ဂွံလုပ်ပ္ဍဲသ္ၚိ၊ စဵုဒၞာကဵုဇုက်ဩန်ဇုက်ထဝ် ဟွံသေၚ် ဆက်တဲတုဲစဵုဒၞာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မၞိဟ်လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံ ယဝ်သၟာန်မ္ဂး မၞိဟ်ဇၞော်လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ် မ္ဒးသှ်ကဵုဗွဲမယေန်သၞာၚ်ရ၊ ယဝ်သှ်ဟွံမာန် ဗွဲမယေန်သၞာၚ်မ္ဂး အတိုၚ်ညးမစဵုဒၞာတံ မအာတ်တၟာဲဂှ် သ္ဒးကဵုရ၊ အတိုၚ်မၞိဟ်ဇၞော် လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဏံသၟာန်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံ သှ်ဟွံမာန်မ္ဂး ဆၜိုတ်ညးတံကဵုတၟာဲဂှ်သ္ဒးဒုၚ်တဲရ၊ ဃောသၟာန်သှ်ဂှ် မၞိဟ်လ္ၚဵုပွမဟီုပ္တိုန်စရာဲ ကောန်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် နွံကီုရ၊ ဥပမာ လ္ပာ်သၟတ်တြုံ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ဗၠာဲဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဗၠာဲပိုဲ ဒုန်ကၠံတၞုၚ် ဗာ်ထောံခြုၚ်ၚ်မာန်ရောၚ်၊ လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံပၠန်လေဝ် ကောန်ဝုတ်ပိုဲဂှ် ဂၠိက်စှ်ဂတှ်ေ ဂၞိန်စှ်ဂတှ်ေ၊ တ္ၚဲဟွံပၠိုတ် တုတ်ပ္တုဲကဵုမာန်ရောၚ်၊ မပ္တံရဴသာ်ဝွံ ညးတံကြီုစလေဝ် နွံကီုရ၊ ကိစ္စသၟာန်သှ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ဍာန် သၟာန်အာသှ်အာ ထေက်ကဵု-ကဵုတၟာဲဂှ်ကဵုတုဲ ညးတံသၠးကဵုအခေါၚ် သွက်ဂွံတိုန်သ္ၚိအိုတ်ရ၊ စိုပ်လ္တူသ္ၚိတုဲ ဂအုပ်မာသုတ်ဂှ် ယဝ်ရကောန်ဂၠုယဵုယိုက်နၚ်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်ဏံ ကောန်ဂၠုဟေၚ် မ္ဒးဒုၚ်ကေတ်တဲတုဲ ကပေါတ်ကြိယာသဗ္ဗအိုဿီု စွံပ္တန်ဒၞာဲ ဗွဲမ္ဒးရးရ။


* '''ဗီုစဳရေၚ်အသေအဟာန် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ'''

သ္ၚိမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဂတးစွံလဝ်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာသၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ပါ်စွံလဝ်ခဒမ် သွက်ဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်၊ ခုမ်တၟုယ်တိက်၊ ခုမ်တၠသ္ၚိတိက်၊ ခဒမ်ကောန်တြုံတိက်ကဵုခဒမ်ကောန်ဗြဴတိက် ပါ်စွံလဝ်သာ်ဏံရ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိခဒမ်အဒေါဝ် လ္ပာ်ဗၟံက်စဵုလဝ်ဒၞိက်တုဲ အဒေါဝ်ဂှ်ပြေၚ်စွံလဝ် ဓုပ်နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဂြောပ်လဝ်ကဵုယာတ်ပရဳတံဂှ်ကီု၊ သၠိုၚ်ဍာ်မြမောဝ်မွဲမ၊ သၠိုၚ်ဗက သွက်ဂွံဗဂူဗြဲရတ် စုတ်လဝ်သၠုယ်မွဲမ၊ ညးတံစွံလဝ်ကီုရ၊ ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်တြုံဂှ်မွဲလ္ပာ် ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်ဗြဴဂှ်မွဲလ္ပာ် လုပ်ဂ္ဇံ ကေုာံ တွဳဝါရဂမၠိိုၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟဝ်ကျာကၠာတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဂှ်လေဝ် တန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲခဒမ်သ္တိက်တေံရ၊ ကာလပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ် ကောံသၟဟ်အိုတ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံကော်ပ္တိတ်နၚ် သၟတ်ဝုတ်သၟတ်ဗၠာဲတုဲ လ္ပာ်ပူရိဿာတ်ညးကဵုညး ကဵုဂ္ဇံဖျေံဒၞာဲတုဲအိုတ်မ္ဂး အ္စာသၟာန်သှ်တံ အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် သၟာန်သှ်ဂတပူရိဿာတ်တံ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်အိုတ်ရ။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်''' 


ယွံလေဝ်ညးပ္ညုၚ်၊ မူဍုၚ်မူကွာန်၊ မူသန္တာန်ကၠာ၊ မၞိဟ်လေဝ်ဂၠိုၚ်သန်၊ ဟွံတီနန္တာ၊ ကျိုၚ်ကျဝ်လဒု၊ သ္ဇုၚ်ကွုကြိယာ၊ ဗြဴကၟာဲတံသၟတ်၊ သီုဝုတ်ကညာ၊ ဗၠာဲသီုလထဴ၊ လဗြဴမွဲသာ၊ ညာတ်မုက္ခဝါ၊ သာယာအိန်ရဳ၊ မၞိဟ်တံဟွံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်သီုကျာ်ဩဳ၊ ဂအုပ်နသီုတိုၚ်၊ ခိုၚ်ခိုၚ်ဒ္ၚဳဒ္ၚဳ၊ ယိုက်ပ္တိုန်နၚ်ဆက်၊ ဗီုအိန်ဒက္ခဳ၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိပ္ညဳ၊ သ္ၚဳပၟိက်ကိစ္စ၊ ပိုဲဟွံတီကီု၊ ဟီုပဒည၊ ရိုဟ်ရိုဟ်တ္ၚဲအဵု၊ ဟွံဆဵုကွေံရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိဂျ၊ နွံအရေဝ်ဒးသၟာန်၊ ဂလာန်ညိည၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိကွေံ၊ ပိုဲဒးသၟာန်ရ၊ ချပ်ရံၚ်တော်ဆ၊ ခါရဟွံသၟာန်၊ ဒှ်မၞိဟ်ယုတ် ဟွံတီဂလာန်၊ ဟွံသေၚ်သွံရာန်၊ စိုပ်ကၠုၚ်ဌာန်ဏံ၊ ဟွံသေၚ်သၠာဲဂတး၊ ဂးဟာကလောတံ၊ နွံဂွံကဵုသ္ကဲ၊ ဟၟဲဂွံကလံ၊ ကၠုၚ်စိုပ်ဌာန်ဏံ၊ ပရၚ်နာဲတံတၟေၚ်၊ ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်၊ ပိုဲထေၚ်ဟွံမှာ၊ ဟွံသေၚ်ဂၠာဲမိတ်ပြဝါ၊ ဓမ္မတာသတ်တံဟေၚ်၊ တိုန်ဂ္ဇံဒၟံၚ်ရေၚ်၊ တၟေၚ်သန်ပယောဂ၊ ဒါန်အတိက်ခါနွံ၊ ဂွံမံၚ်ကောံကီုရ၊ ဟိုတ်ပိုဲဟွံတီအဵု၊ ပရေၚ်ကုသဵုဒါန၊ ဟိုတ်ဂှ်သၟာန်သၟုက်၊ သုခဒက္ခာ၊ ဟီုတိုန်ညိရ၊ လပညှာတာ၊ ပိုဲသၠးအခေါၚ်၊ ညံၚ်ဍောၚ်ထာၚ်သွာ၊ ဒုဟ်ပါၚ်ဟၟဲ၊ ပ္ဍဲပိုဲညးၜါ၊ တိုန်ဂ္ဇံမံၚ်၊ ညံၚ်ဗီုဒေဝါ၊ ရာၚ်ဆာဲဗြေဝ်ဗြော်၊ သီုဗော်ပြဝါ၊ စိုပ်ကောံလေဝ်ဇဳ၊ ညဳညဳသာသာ၊ တိုၚ်ပၟိက်စိုတ်၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံကၠာ၊ ဟီုညိလ္ပညှာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်''' 


ယွံလေဝ်ကလောဗြီု၊ စိုန်သ္ကီုသီုဉာဏ၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊ ဓဝ်ပြမတ္ထ၊ ကုသလာ အကုသလာ၊ ဓဝ်ၜါဂှ်ဒှ်မူလ၊ အကုသလာဍောၚ်ဓဝ်ဓမ္မ၊ ဟီုပျးသရကၠာ၊ အကုသဵုစိုတ်စှ်ၜါ၊ ပြာကတ်တဴဗိုန်က္ညန်၊ အကုသဵုစဵုတသိက်၊ မိက်ဂွံဆစှ်ပန်၊ အညသမာန်စှ်ပိ၊ ပါဠိနာဲသာဇန်၊ ပံၚ်ပ္ကောံသၟဟ်န်၊ ဇၟန်ဍောၚ်ဓမ္မ၊ လၟိဟ်ၜါစှော်ထပှ်၊ ဒှ်စၟတ်ဨကန္တ၊ ပ္ဍဲဓဝ်အကုသလ၊ ယဝ်ရမၚ်မွဲဟွံမာန်၊ ဍေံဒှ်ဂၠံၚ်အပါဲ၊ သာဲနူခြာနိဗ္ဗာန်၊ ကျာ်တြဲတိက္ခဉာဏ်၊ ဆာန်သတ်တိတ်တွံကဵု၊ ကုသလတုန်ဟေၚ်၊ ပရေၚ်ဓဝ်ကုသဵု၊ အရထသၟိက်တီအဵု၊ မဟာကုသဵုစိုတ်ဒ္စာံ၊ အညသမာန်စှ်အဵု၊ စေတသိက်စှ်ပိဗျာံ၊ သောဘဏၜါစှ်သုန်ဗဵု၊ စေတသိက်မအဵုလာံ၊ ပံၚ်ပ္ကောံတုဲသၟဟ်၊ ဟိုတ်ဒှ်ပိစှော်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍဲဓဝ်တံဝွံဗျာံ၊ သတ္တံယာံရဒ္ဂေတ်၊ လၟုဟ်ဝွံဆတ္တဝ်၊ တိုၚ်ဓဝ်သမ္ဗုဒ္ဓ၊ ကောန်ဗၠာဲဍောတ်ပိုဲမွဲ၊ ပြဲသန်လက္ခဏာ၊ ဟိုတ်ဂွံသ္ပလဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကုသလ၊ ပဌမအသၚ်္ခါရိက၊ သောဘဏပၠန်၊ ဂွံပ္တုဲလဝ်ပြဲ၊ ဘဝဂၠိၚ်သ္ၚောဲလောန်၊ ဓဝ်ကုသဵုဂှ်ပၠန်၊ ဖ္အောဝ်တဴပ္ဍဲခန္ဓ၊ အာယုက် (---)ဂျ၊ ဟိုတ်ဒါနအောဝ်လဴ၊ စံၚ်ဗဂဵုတဴလျးပၠိုတ်၊ အိုတ်ပၟတ်စှ်မွဲဖဴ၊ အတိက်တေံဟာန်၊ ဟိုတ်ဒါဂွံဖက်နှဴ၊ ဇရေၚ်ဒေံဍောတ်ဗြဴ၊ သၟိက်ဂွံသှ်ပ္တဴစိုတ်၊ သၟိက်ဂွံကၠောန်ၜိုတ်၊ အိုတ်သဗ္ဗကေၚ်ကာ၊ ဟိုတ်ဂှ်ကၠုၚ်စိုပ်သ္ကာန်၊ သ္ၚိဌာန်နာဲတံကၠာ၊ ဟီုပ္တီသီုညှာတာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ယွံလေဝ်ကလောတံ၊ ဗိုန်ဇၟံပညာ၊ နာဲတံကလၚ်၊ ပၚ်မှိၚ်သောတာ၊ တၟံဘူဝတ်၊ သတ်အနန္တာ၊ ပူဂဵုတံကၠာ၊ ပြေၚ်ဝိဝါဟ၊ ပရေၚ်ကဝ်ဂှ်၊ ကဵုဍေံဒှ်ရ၊ ကောန်ပိုဲတုန်သၟတ်၊ ရတ်အနဂ္ဃ၊ ထဝ်ဇမ္ဗူနတ်၊ ဝုတ်ကညာရ၊ ပိုဲပ္ကၚ်ရၚ်၊ မၚ်မွဲလဝ်ပၠ၊ ကောန်မၞတံရ၊ သၟိက်ပဂမာန််၊ ကောန်တြုံမ္ၚဵုထၟိက်၊ သၟိက်ဆက်နိဒါန်၊ နွံမွဲဂလာန်၊ ပိုဲသၟာန်စမ်ရ၊ ကောန်မၞးတံဆာဲ၊ မၚ်ဗၠာဲရုပ္ပ၊ အနန္တဂုဏ်၊ မသုန်ဌာန၊ ဂုဏ်ကျာ်ဓရ်သၚ်၊ ဂဵုခၠၚ်က္ဍၚ်ပြ၊ ဂုဏ်မိမကီု၊ သီုဂုဏ်အ္စာရ၊ ဂုဏ်ဒေဝတဴ၊ ဂုဏ်ကလောဝံသ၊ ဂုဏ်အိန်ဗြီုကီု၊ မသ္တီုတေဇ၊ ကတညုတ၊ ကတဝါဒဳ၊ ဂုဏ်တံဝွံပ္ညဳ၊ ဒ္ၚဳတီကီုဟာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုစှ်ၜါ၊ ပူဂဵုလဵုနာဲတံမဒှ်၊ ဟီုပြဟ်ပကဵုမှာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ မန်လဵုမအာဒှ်၊ ခေတ္တပိဂှ်၊ ဟီုတွံညိကလော၊ ဟီုဒးရောၚ်ပိုဲတက်ဆော၊ ဟီုဟွံဒးအဴ၊ ကလေၚ်စဴသ္ၚိ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အဒေါဝ်ညး၊ ဟီုကဵုဂွံဒးညိ၊ ဟီုဟွံဒးဒှ်ဒိဌိ၊ ပူဂဵုဟွံတီပိၜါ၊ ပူဂဵုဟွံတီသာသနာ၊ ချိုတ်တုဲဒးအာအပါဲ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ကောန်ဝုတ်ပိုဲဇိုန်ကွာဲ၊ ထပ်တဲကဵုနာဲတံရ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ပိုဲကဵုပုၚ်သွ၊ ဟီုဟွံဒးကဵုဂွံစဴအာ၊ စကၟာဲတိတ်ပအာစာ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အကြာညး၊ ညံၚ်ဟွံဂွံကဵုဗၠေတ်သ္အး၊ ဟီုထ္ၜးညိကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်သၟတ်တြုံသှ်'''


ယွံလေဝ်တၠသ္ၚိ ဇာတိတၞောဝ်ဗြီု။ သၟာန်နွံတဴကီု၊ ပိုဲဒးဟီုရ၊ ပ္တံပါရမဳကၠာ၊ နာနာဘဝ၊ ဟိုတ်ကုသဵုနွံ၊ စိုပ်ဘုံဝွံရ၊ ဘုံဝွံပြဲဟာန်၊ ဂၠံၚ်ဍာန်သဗ္ဗ၊ လောကုတ္တဵုကီု၊ သီုလောကဳပၠ၊ ကလောန်ၜါသာ်ပြဲ၊ မွဲဟွံဒည၊ အဲဟီုကဵုရ၊ နာဲတံကလၚ်ကၠာ၊ ကြီုဂုဏ်ပညာ၊ ပြာထာနဲကဲ၊ ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ပြဲ၊ ကဲဂုဏ်ဓဝ်တြဴ၊ ဂုဏ်သၚ်ဒ္စိတ်အဴ၊ နဲယျစဴဟီု၊ စတုတ္ထၛာန်ပ္ဍုန်၊ ဟီုလဝ်ပ္ဍဲဂုဏ်ဗြီု၊ ဂုဏ်ကလောထပှ်ကီု၊ ဂုဏ်အိန်ဟီုလဝ်မသုန်။ ကောန်ဍောတ်ဗၠာဲပိုဲတုန်၊ တီဂုဏ်တံဂှ်ကၠာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုနွံစှ်ၜါ၊ ပ္ဍဲဒ္စိတ်ဟိုတ်ဂှ်၊ ပိုဲစဴနှဴကၠာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ အာဒှ်မည၊ ပၞောဝ်ခေတ္တပိ၊ ဇာတိခေတ္တ၊ လၟောၚ်လောကကီု၊ ဂတဟီုအာ၊ ညးချူတခဳ၊ ဝဍ္ဎပဳမြာ၊ ရာဇာဝတ်လေဝ်၊ ဗေဒၚ်ဟောရာ၊ ဇိက်ဗ္ၚတောမ်ၜဵု၊ တဵဵုကၠံသွံဖျာ၊ ဍိုက်ၜၚ်ဆၚ်ဍာ်၊ လၟာ်လက်ရာ၊ ချူကှ်ေဇိၚ်တပ်၊ တာန်စပ်ညဳသာ၊ ပ္ဍဲကတ်ပညာ၊ ဂၠိုၚ်ပကာရ၊ ကွတ်တြုံတံသ္ဍာံ၊ စှ်ဒ္စာံဂှ်ပၠ၊ ကောန်ဗၠာဲပိုဲသ္တိုတ်၊ လေပ်အိုတ်သဗ္ဗ၊ ပူဂဵုဂှ်ရ၊ စဟွံဒးဂွိၚ်၊ ကဵုသိုက်သၠိၚ်၊ လဗိၚ်သုခ၊ ထပ်တဲဇိုန်ကဵု၊ တွဵုမိကဵုမ၊ သွက်ဂွံဒှ်သဇိုၚ်၊ ဂိုၚ်ကေတ်ညိရ၊ ဂိုၚ်လဝ်ဂွံခိုဟ်စ၊ ဂိုၚ်ကေတ်ရကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ပ္ဍဲတ္ကံကြေၚ်ထဝ်၊ အသဝ်က္ဍၚ်ပြ၊ တၞောဝ်ဒတောဝ်ကၠာ၊ မအာသမ္မတ၊ ကြဴနူဂှ်ဗျိၚ်၊ သၟိၚ်ရောဇ၊ ကောန်ညးဂှ်အဴ၊ ဝရရောဇ၊ သၟိၚ်မွဲပၠန်ကလျာဏ၊ ဝရထပ်စုတ်၊ ခုတ်သာ်ဂှ်ပၠ၊ မန္ဓာတ်ၜါဆော၊ ဥပေါသထ၊ ဝရတံဒုၚ်၊ ကၞုၚ်တုပ်ပၠ၊ ဒှ်ကောန်ညးရ၊ ဥပထပ်စုတ်၊ ခုတ်နာမပၠ၊ စှ်မွဲဒတောဝ်၊ တၞောဝ်မူလ၊ မအံက်ကဵုကောန်၊ ပိုၚ်နန်ဝံသ၊ ဟွံလီုကၠိခ္ဍက်၊ ဆက်ကၠုၚ်ဂတ၊ နွံကဵုမ္ၚဵု၊ ဒဵုဩက္ကာက၊ ဥက္ကရေဇ်ကီု၊ ဟီုဂးစရ၊ ဒ္စာံလက်ပၠန်၊ ပန်လ္ၚီတော်ဆ၊ ညးတံပြေၚ်ကၠုၚ်၊ ဒုၚ်ဝိဝါဟ၊ သၞက်ကရောဲအဵု၊ မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ၊ ဒဵုစိုပ်သၟိၚ်ရော၊ သုဒ္ဓေါဒန၊ သိရိမာယာ၊ မာယာနာမ၊ ညးတံထပ်တဲ၊ ပ္ဍဲနန်ရာဇ၊ သ္အဳသ္အဳရိုၚ်ၚ်၊ ဝေၚ်ဂြိုၚ်ဟွံဇြ၊ မိပ်ဇြိပ်လောန်ရ၊ ပကၠုၚ်ကာမ္ၚဵု၊ ဂအုပ်ထဝ်သၟတ်၊ ရေၚ်မတ်လဟဵု၊ တုဲညးဂြောပ်ဂဒဵု၊ ကဵုယာတ်ကြာထဝ်၊ တုဲညးတံပံက်ဂိုၚ်၊ အတိုၚ်နူကဝ်၊ လၟုဟ်နာဲတံရ၊ ဗော်တၠဓဝ်၊ သတြုစ္ဍးသ္ၚောဲ၊ သၟိက်ဒှ်မွဲဓဝ်၊ ကြာဖဍာန်ဆက်၊ ဂွံဓနက်လဝ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ဆတ္တဝ်၊ ဗွဝ်နွံၚုဟ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ဒှ်သမ္ပတ္တိ၊ တေံသၟိၚ်တ္ၚဲစိ၊ အာဒိနူကဝ်၊ တဆိပ်လိုက်ဗိုန်၊ လိုန်တၟံဇာထဝ်၊ ဒးအခါပၠန်၊ စက်ပန်လေဝ်ဓဝ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိသၟတ်၊ ဝုတ်ပစဲကဝ်၊ ပံက်ညိရဂွံဗဵုဒ္ၚောဝ်၊ ဒေါဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ ကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


ဂအုပ်ထဝ်ဂၠိုၚ် သီုနတိုၚ်ကၠာ ဗြဴဝုတ်ကညာ အာသီုကျာ်ဩဳ ဂၠောဲဖ္ဍောဲဆက် ယိုက်ဗက်လွဳ ပ္ဍဲကဵုတိထဳ နာဍဳမပြဲ ပ္ၚောံညံၚ်စိုပ် ဗဒိုပ်နာဲအဲ သၟိၚ်ကၚ်ပဝဲ မွဲတဲဆေဝ်တာ ပိတန်သေၚ်ဟာ တိတ်ဒၞာလတ် အရက်စာၚ်အဴ ဗြာတ်က္ၜဴဩန်ထဝ် ဒးတိတ်ကွာဲလဝ် ကၚ်ထဝ်ဒါန ဟွံရောံဒည ဟွံလဇခြာ နူဂှ်တုန်ကၠာ အာစိုပ်မုက်သ္ၚိ ပ္ဍဲက္ဍိုပ်တၞိန်စိ ရပ်ရိအေန်ဂါဲ ပန်တန်ပၠန်ကွေံ ဒးဖျေံကၟာဲ သၟာန်သၟုက်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၚ်နာဲရုပ်ထဝ် ပရေၚ်သံသာ ဓမ္မတာကဝ် ညးတံစွံလဝ် ဆက်က္ဍဝ်ကၠုၚ်ရ ဂအုပ်ကၟာဲမ္ၚဵု တွဵုမၚ်္ဂလ ကၠုၚ်ဇိုန်ကွာဲရ ကဵုတၠသ္ၚိပၠန် နူကဝ်မတန် ဖန်ဖက်စဳရေၚ် သမ္မတဟေၚ် ညးပြုပြေၚ်လဝ် ဂကူကၠံမွဲ ပ္ဍဲဘဒြကဝ် ပ္ညပ်တဴစွံလဝ် အသဝ်က္ဍၚ်ပြ နူကဵုဒတောဝ် တၞောဝ်ဩက္ကာက ဒဵုမစိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကပ္ပဳလ သုဒ္ဓေါဒနသဳရိမာယာ ထပ်ကဵုတဲသၟဟ် ဒယှ်ပြာထာ နဲသာ်ဝွံကၠာ သ္ပဗက်အာဟေၚ် အတိုၚ်လၟေၚ် ပရေၚ်နူကဝ် တြုံကဵုဇံသဝ် ဗြဴလဝ်ဖလုၚ်(သၠုၚ်)ဗီုဍေံဒှ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကွာန်တမၠာ ဂအုပ်ထဝ်ကီု သီုနတိုၚ်ကၠာ ယာတ်ပါန်သာခါ ဟွံမှာဂြောပ်လဝ် ပူဂဵုသာ်လဵု ညးတွဵုလဝ် ထေက်ကဵုဂွံပံက် ဂၠံက်ယာတ်ရုပ်ထဝ် တိုၚ်ပရေၚ်ကဝ် အံသဝ်ပြာထာ နူသွတ်ဒဵုဇၞော် ဒုဟ်ဟွံပြံက်ဖာ ဗြဴဗြဴမွဲဟေၚ် ပေၚ်လကျန်ကၠာ ထမိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမှာ ဗီုဝိသာခါ နွံကၠာကျာ်ဩဳ တြဴစှော်ပန် လကျန်ဗြဴဇဳ ဗြဴသာ်ဂှ်ပ္ညဳ နွံဣန်ရဳပန် ဂပ်ဝ်ပံက်ပၠန် ဗ္စန်ပါၚ်အ္စာ နူတက္ကသိုလ်ကၠာ ပြာထာလဝ်ရောၚ်။


၄။ '''လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်သၟာန်''' 


ယွံကလောပိုဲ ဟိုဲညးဂမၠိုၚ် ပြာပ်ကၠုၚ်စိုပ်ဂွိုၚ် ရိုၚ်ၚ်အဳသ္အဳ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ကီု သီုကဵုကျာ်ဩဳ အခါဒှ်ပၠန် စက်ပန်လေဝ်ညဳ ပ္ဍဲကဵုကိထဳ ညဳသာကီုရ ပိုဲက္တဵုဗဒှ်အဵု မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ ပ္ဍဲသၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဂွံခိုဟ်စ ကဵုစေန်ဆက်အာ နာနာဘဝ ကဵုဍိုက်ပေၚ်သၟတ် ယဿဘောဂ ဟိုတ်အသံကၠာ မဟာသမ္မတ ပိုဲယဵုဒုၚ်ရ နဓဝ်ပညာ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ညိ သ္တိပမှာ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ဗိုန် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ဒးစရဲပၠန် ဗ္စန်အ္စာ ဗြဴယုတ်မာ ပကဵုပါမြိ ဟွံသေၚ်ပွံၚ် ပကဵုပံၚ်ညိ ယြဴဗြဴမွဲ ဗွဲမယုတ္တိ မုသာထၟုန် ဍိုက်ဍုန်တြုံသ္ၚိ လၞုဟ်တဴဒမၠိ ဒရီုသ္ၚိသ္အာၚ် ကာတ်သာဲရမျာၚ် ပါၚ်တြၚ်သၟုက်ကျောဝ် လုပ်ကဵုလဗၚ် ဆၚ်တိတ္ၚဲသဝ် ကရောတ်သအဝ် လဝ်စိုတ်သာဍာ စကၠာတိက််ကၠာ တိက်ကၠာၚုဟ်ကြဴ ဒ္ဂေတ်မယုတ် ပဋိပတ်ဗြဴ မုက်ဟွံလာၚ်အဴ ကြောသ္ၚုတောံပုၚ် ခါတ်ဂၞိန်သၠုၚ်ၚ် ကဆံၚ်ကၠုၚ်အာ ကၠတ်စိုတ်တြုံကီု ဟီုဟွံညှာတာ ဒ္ဂေတ်ယုတ်မာ ဝွံဗြဴပါပ ဗြဴသာ်ဂှ်ရ ပကဵုပံၚ်ညိ ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ရတ်ပိပြကာ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမာ ဟီုဟွံဒးရ တိတ်ပအ္စာ ဒးစရဲသၟတ် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ချိုတ်နူဝွံကွေံ ဒးနရက်ကၠာ ဒဒိုက်ရောသာ ချိုတ်အာဂွံဖဵု ဗ္ကန်အ္စာပ္ညုၚ် နူဍုၚ်တက္ကသဵု ဟီုဟွံဒးအဵု ပကဵုပံၚ်ညိ ညံၚ်ဂွံဗၠးဗယိ ပံၚ်ညိရကလောတံ။


၄။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


(က) ထၟိက်မသုန်၊ ဂုဏ်တြဴဂှ်၊ ဟီုတွံကဵုရ၊

ပ္ဍဲကဵုလောက၊ ဗြဴတံသီုဖအိုတ်၊ သမ္တီအိုတ်ညိ၊

တ္ၚဲယးလာၚ်မုက်၊ ဂြးသော်တုဲကီု၊ သီုကြိယာပိ၊

ဂပ်ဝ်စှ်ေတိ၊ အာသ္ၚိညးသွံ၊ ဂွံထၟိက်မွဲရ။


(ခ) ဂ္ဇံသိပ်ထဴ၊ ဝဴဖဴဟွံဟီု၊ စီုမဍိုန်ဒ္ၚဳ၊

ဟီုသီုကျာ်ဩဳ၊ ပ္ဍဲလောကဳပျး၊ ဂးရထၟိက်ၜါ၊

မြမောဝ်ဗဗိုဟ်၊ စရှ်ဝက်ပ္ကဴ၊ ဗြဴသိုက္ခမာ။

ၜးကေတ်ကြိယာ၊ သာသာဂါံကွာ်၊ ဝွံထၟိက်ပိညိ၊


(ဂ) တြုံသ္ၚိယဲအာ၊ လွဳပရာတဴ၊ ပညံၚ်ရာမ၊

ယဝ်ဂွံစၞ၊ ညံၚ်မလဝ်စိုတ်၊ ဟွံဝိုတ်စွံလဝ်၊

ဂွံထၟိက်ဂေါဝ်၊ ပန်သၞောဝ်ဝွံပၠန်၊ နွံရတမ္ညဝ်၊

ကာလတိက်ကျဝ်၊ ကြောလဝ်ဇိုၚ်သ္အး၊ တွံလးဒၟံၚ်ပၠ၊


(ဃ) မသုန်ဂၠံၚ်ဝွံ၊ ပြုပြေၚ်ဒၟံၚ်အဴ၊ ဗြဴတုပ်ရဴမိ၊

ယိုက်ဂုဏ်တုဲစိ၊ မိကဵုမကျဝ်၊ ကျာ်ဓဝ်သၚ်သၟဟ်၊

ရတ်ပိပြကာ၊ သီုဂုဏ်အ္စာကီု၊ သီုတၠသ္ၚိဂှ်၊

သၟိၚ်မွဲဗြဴမွဲ၊ ခမဳမွဲစိ၊ ညးပိဝွံရ၊


မၞုံဣန်ရဳပၠ၊ သ္ပဓဝ်ခန္တဳ၊ လွဳပါရမဳ၊

ပ္ဍဲလိုက်ဝွံစိ၊ ညးပိဝွံပၠ၊ တၠကျာ်ဩဳ၊

မၞုံပါရမဳ၊ ကျာ်ဩဳလောက၊ ပ္ဍဲညးပိရ၊

ဓဝ်ကုသလ၊ ၜိုန်ဟွံပသ္တိုတ်၊ ချိုတ်ဂွံစဴသွဝ်။ ရဴဝွံညးတံသၟာန်သှ်တုဲမ္ဂး သ္ပတဴမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ အခိုက်ကၞာသၞက်ကရောဲမန်တြေံ နွံစှ်ပြကာရ။


၁။ ပွမသၞက်ကရောဲ လၜက်ယာတ် ပ္ဍဲဇုက်တေၚ်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠတံဂှ် ဟွံဒးတိတ်ကလံ ညးဇၞော်တံ အဒေါဝ်ပူရိဿာတ် ဘာသာဇကု ဇကုမဒၟံၚ်တဴဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဇုက်တေၚ်မၞုံတဴ ပ္ဍဲခဒမ်သၟတ်ဗြဴဂှ် မပ္တံကဵု ယာတ်ဗွိုက်လတက်သၟတ်တြုံဂှ် လၜက်စုတ်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၂။ ပွမသၞက်ကရောဲ စစၞမွဲ လဗံက်မွဲပ္ၚာန်ဂှ် ပုၚ် (ဟွံသေၚ်)ပလေၚ်ကွာၚ်ၜဲ လက်ဖက်တံဂှ် စုတ်လဝ်ပ္ဍဲလဗံက်ပ္ၚာန်တုဲ သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴညးၜါ စဟာပ်မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၃။ ပွမသၞက်ကရောဲ သၠာဲလစိန်မ္ဂးဂှ် လစိန်သၟတ်တြုံဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်ဗြဴ လစိန်သၟတ်ဗြဴဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်တြုံ သၠာဲဂတးကဵုသံက်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၄။ ပွမသၞက်ကရောဲ ၜးသၠာဲယာတ်ဗဝိုက်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ် ပ္ဍဲမစိုပ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴ လ္ပာ်မသနာံမြိုၚ် သၟတ်ဗြဴမွဲက္ဍိုပ်တံဂှ် ဖုံဍာ်ကြာတ်ကြောသ္အးဇ္ၚးတုဲ ပ္တိတ်ကဵုယာတ်ဗွိုက်လတက်တၟိ ကဵုၜးသၠာဲတုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၅။ မွမသၞက်ကရောဲထပ််တဲမ္ဂးဂှ် သ္ပာတဲသၟတ်ဗြဴဂှ် ပၠးဒုၚ်လဝ်တုဲ သ္ပာတဲမၞိဟ်တြုံဂှ် ကဵုထပ်စုတ်လ္တူဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။ (အဓိပ္ပါယ် ပွမသၞက်ကရောဲဝွံ ထဝ်ၜါဂတှ်ေ ညဴၚ်ရဴမစပ်ဂဟဵုမွဲဂတှ်ေဓဝ်ကီု ပၞောဝ်ကဵုၜါဇကု ကဵုဂွံဒှ်မွဲဇကုဓဝ်ညိ။ ၜါကရေက်ကဵုဂွံဒှ် မွဲကရေက်ဓဝ်ညိ၊ နကဵုစၟတ်သမ္တီဂှ် ပွမသၞက်ကရောဲသာ်ဝွံရ)။


၆။ ပွမသၞက်ကရောဲဓနက်ကံမ္ဂးဂှ် ဇုက်တောဝ််ဗၞတ်ပန်ဟတ် မွဲဇုက်ဂှ် သၠိုက်စုတ်ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗြဴၜါတၠဂှ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၇။ မွမသၞက်ကရောဲပူယာတ်မ္ဂးဂှ် ယာတ်ကဝါ မၞုံဗၞတ်အနာံၜါဟတ် ဇမၠိုၚ်တြဴဟတ် ပူဒက်စုတ်ညးၜါဂှ် မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၈။ ပွမသၞက်ကရောဲသၠိုက်ပ္ကဴမ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ်ပ္ကဴမွဲပး သၟတ်ဗြဴဂှ်ပ္ကဴမွဲပး ဗွဲကိုပ်ကၠာသၟတ်ဗြဴဂှ် သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံတုဲ သၟတ်တြုံဂှ် ကလေၚ်သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်ဗြဴဂှ် ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၉။ ပွမသၞက်ကရောဲ တုၚ်လဝ်တဲပ္ဍဲဍာ်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ် သၠိုၚ်ဩန်မွဲမွဲ တဲပုၚ်သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴ ၜါတၠတံဂှ် ကဵုတုၚ်လဝ်ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တြကရောဲဂှ်မွဲ။


၁၀။ ပွနသၞက်ကရောဲ စဝ်ဖျေံဍာ်ပ္ဍဲက္ဍိုပ်မ္ဂးဂှ် ကၞုသၚ် ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ်သၠိုၚ်ဩန် စုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ် ကေုာံ ရတ်ဒ္စိတ်သာ် တဵုစုတ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲမ္ဂး စဝ်စရိုဟ်ဖျေံနူလ္တူက္ဍိုပ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။

(ဣဝွံ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲ စှ်ပြကာရ)


ပၞောဝ်စှ်ပြကာဂှ် နဲဂွံဗဗွဲကဵုကွေတ်ဝါဒ၊ ဘာသာ အလေံဂကူမန်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ မ္ဒးသၞက်ကရောဲတဴအိုတ်ရောၚ်၊ ဂတကောကဵုဒေံ မိကဵုကောန် ကောန်ဗြဴကဵုမ ဂတဒေါဝ်ပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲရံၚ်ပွမသၞက်ကရောဲ၊ မဗဗဗွဲထေက်ကြိုက်အိုတ် မယေန်သၞာၚ်အိုတ် မရာၚ်ဆာဲအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် သွက်ဂွံပစၟတ်သမ္တီဗွဲမဍာံပြ၊ ဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ် နကဵုဝိနဲပါဠိ ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ဂပ်ဝ်သမ္တီအိုတ်ညိ။


ဩဒပတ္တကိနဳနာမဥဒကပတ္တံအာမသိတွာဝါသေတိ၊ ပါဠိဝိနဲပါရာဇိကဏ်၊ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပိုဒ်၊ အရထတုန် ဩဒပတ္တကိနဳနာမ၊ ၚ်ယၟုမ္ဂး ဩဒပတ္တကိနဳ။ ဥဒကပတ္တံ၊ န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ အာမသိတွာ၊ ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ ဝါသေတိ၊ ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။


'''ဩဒပတ္တကိနဳတဳ၊ ဥဘိန္နံဨကိဿာ ဥဒကပါတိယာဟတ္ထေ၊ ဟတာရေတွာ။ &quot;ဣဒံဥဒကံဝိယသံသဌာ အဘေဇ္ဇာဟောထာတိ&quot; ဝတွာပရိဂ္ဂဟိတာယ ဝေါဟာရနာမမေတံ၊ နိဒ္ဒေသေပိဿ၊ တာယသဟ ဥဒကပတ္တံအာမသိတွာ၊ တံဝါသေတဳတိ ဨဝမေတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပွံက်သိက္ခာပိုဒ်ဂှ် ပါရဇိကဏ်အဌကထာ။'''


အရထတုန်- '''ဩဒပတ္တကိနဳတိဨတံနာမံ၊''' ၚ်ယၟုဩဒပတ္တကိနဳဂှ် '''ဥဘိန္နံ၊''' ဒဒက်ကဵုသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗဴါဂမၠိုၚ်ၜါ၊ '''ဟတ္ထေ၊''' န်တဲဂမၠိုၚ်။ '''ဨကိဿာ၊''' ဍေံမဒှ်မွဲ။ '''ဥဒကပါတိယာ၊''' ပ္ဍဲသၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''ဩတာရေတွာ၊''' ကဵုဖျေံဏာအိုတ်တုဲ။ '''တုမှေ၊''' ၚ်သၟတ်တံညးဂမၠိုၚ်။ '''ဣဒံဥဒကံ၊''' ၚ်ဍာ်ဝွံ။ '''သံသေဌံ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇံ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောတိဝိယ၊''' ညံၚ်ရဴမဒှ်တဴကီု။ '''တထာ၊''' တုပ်တဴညံၚ်ရဴဍာ်ပၠန် တန်တဴမွဲသၠိုၚ်ဂှ်ကီုရ။ '''သံသဌာ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇာ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောထ၊''' ဩဝ်ကဵုဒှ်အိုတ်ညိ။ '''ဣတိ၊''' ရဴဝွံ။ '''ဝတွာ၊''' သ္ဂးအိုတ်တုဲ။ '''ပရိဂ္ဂဟိတာယ၊''' ဍေံမဂပ်ဝ်မသီကေတ်အပိုၚ်။ '''ဣတ္ထဳယာ၊''' ဒဒက်တဴကဵုသၟတ်ဗြဴ။ '''ဝေါဟာရနာမံ၊''' ယၟုမဒှ်ဟိုတ်ဂပ်ဝ်ကော်ခဴစရ။ '''အဿ၊''' ဒဒက်တဴကဵုပိုဒ်မ္ဂး။ ဩဒပတ္တကိနဳဂှ်။ '''နိဒ္ဒေသေပိ၊''' ပ္ဍဲအရာမစၞောန်ထ္ၜးဗွဲတြးကီုလေဝ်။

==ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ၊ တိုန်သ္ၚိတၟိ==
၁။ နိဒါန်။

၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်။

၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ။

၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)။

၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ။

၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ။

၇။ ဗြိုဟ်သ္ၚိ။

၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)။

၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ။

===၁။ နိဒါန်===
===၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်===
===၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)===
===၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ===
===ဗြိုဟ်သ္ၚိ===
===၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)===
===၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ===

==ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်==
==ပွမဂိယဲ==
==အဝဲဗျု==
==ပွမစုတိ==
==ဂလာန်ကာလထေရ်ကဵုသၟိၚ်ပဿိုန်သၟာန်သွဟ်==
==နိဿဲ==
ကၠုၚ်နူလိက်အုပ် (အခိုက်ကၞာမန်) နူကမ္မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။ [https://drive.google.com/file/d/1WddIBb6u7tAiS3o7RPQWGImsla4d2YEx/view?usp=sharing pdf-အခိုက်ကၞာမန်]

{{DEFAULTSORT:အခိုက်ကၞာမန်}}</text>
      <sha1>mj67vfeuocclalmftl8ksu2p27x0tdr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33644</id>
      <parentid>33643</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T12:49:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>သ္ဍိုက်ဆာန်မန်</username>
        <id>2569</id>
      </contributor>
      <comment>/* ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="291281" xml:space="preserve">ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်
လိခ်အုပ်မၞုံယၟု (အခိုက်ကၞာမန်)
သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၉−သၞာံ၊ ဂိတုဘတ်။

=ဂလာန်တၚ်ဂုဏ်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ လိခ်အုပ် အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ တက်ပတိတ်တုဲ တရးဏာနကဵုတွဵုရးမန်−ရးဗၟာဂွံမာန်အာ ခေတ်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵု သွက်ကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်လေဝ် ဟီုဂးစဂွံရ။ မွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂကောံကမ်မတဳလိခ်ပတ်ေယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵုကီု ဟီုဂးစဂွံရ။ ကမၠောန်ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယောန်သၞာၚ်မန်ရ၊ ပ္ဍဲကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပါ်စွံလဝ် ဆာပ်ကမ်မတဳ  (ဂကောံဍောတ်) ပိရ။ မုခ်ဂၞန်မွဲ− ၊ သွက်ဂွံဗ္တောန်လိခ်ပတ်၊ သွက်ဂွံတက်ပတိတ်လိခ်ဗွဟ်မန်၊ လိခ်ပတ်မန်တံဂှ်၊ ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ရ။ မုခ်ဂၞန်ၜါ− သွက်ဂွံတိၚ်တိုက်လှ်ေဒယှ်ေတံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳအနုသုခုမရ။ မုခ်ဂၞန်ပိ− သွက်ဂွံဗက်စ အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ သွက်ဂွံဗၟံက်ဂတဝ်တိုန် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ ပွမဟီုအရေဝ်ဝေါဟာမန်၊ ဗွိုက်လ္တက်မန်တံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ပါ်စွံလဝ်ပိဂကောံရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဒှ် လိခ်မူ−လိက်အုပ် အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳအခိုက်ကၞာဂှ် ကေတ်တာလျိုၚ်ရ၊ ဗွဲကိုပ်သက္ကရာဇ် အၚ်္ဂလိက် ၁၉၇၃−တေံ၊ နူကမ်မတဳဇၞော်ဏံ အာတ်ဏာလိခ်ပတ်မူလ ပ္ဍဲဌာန်အ္စာကဝိမန်တံရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ဗွဲမစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တေံ အ္စာကဝိတံချူပလံၚ်နၚ်လိခ်တမ်ဂှ်ရ၊ ဂွံလိခ်တမ်တံဂှ်တုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာဂှ် စဳရေၚ်ပ္ကောံတုဲ ဗှ်အိုတ်ရ။ ဒၞာဲဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ဒါန်တုဲ ဒၞာဲဟွံမွဲတံဂှ် အာသၟာန်သၟုက်ဋ္ဌာန်တၠဂုဏ်အ္စာတၠဳပိုန်တံလေဝ်ကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော် ညးမတဳပရောပရာအခိုက်ကၞာပြဝေဏဳဂကူမန်တံအိုတ်ရ။ တုဲအိုတ်မ္ဂး နူဆာပ်ကမ်မတဳဏဳ စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ တက်ပတိတ်နကဵုလိခ်သၠုပၠုယ်ရ။


လိခ်သၠပၠုယ်နကဵုတဲဂှ် ပလံၚ်ဏာဋ္ဌာန်အ္စာချူလိခ်မူလ အ္စာကဝိတံကီု၊ ဋ္ဌာန်တၠဳပိုန်သၚ်ခမဳတံကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော်တံကီုရ၊ သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ် သွက်ဟွံမှာရဴ ဟၟဲသက်က်ဂှ် ရန်တၟံကေတ်ရ။ ညးတံရံၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ ပလံၚ်နၚ်ဋ္ဌာန်ကမ်မတဳပိုဲပၠန်ရ။ နကဵုလိခ်မူစၟဳစၟတ်ထပ်ကဵုထပ် ရုဲစှ်တုဲ ကၠောန်ဇန်ချူကှ်ေပၠန်ရ၊ နနဲဝွံ ဍိုက်ပေၚ်ကီုခယကေတ်တုဲ၊ သွက်ဂွံတက်ပ္တိတ်နကဵုစက်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညးတၠအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။


နူတွဵုရးဍုၚ်မန် ညးတံစၟဳစၟတ်အခိၚ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ ညးတၠအလဵုအသဳဍုၚ်လ္ဂုၚ်စၟဳစၟတ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ နကဵုကမ်မတဳဏံသြန်ဟွံဍိုက်ပေၚ်လေဝ်ကီု လံဒၟံၚ်စဵုကဵုအခိၚ်ဏံရ၊ လိခ်အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပတိတ်ဇြဟတ်ဂိုတ်ဂစာန်လဝ်ကီုရ၊ ဍိုက်ပေၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံစှ်ေလဝ်စိုတ်ဏီတုဲ၊ ဟွံဍိုက်ပေၚ်− ဟွံရုမ်ဂပ်ဟွံမှာရဴဏီဂှ် နကဵုကမ်မတဳဏံ ဒုၚ်လဝ်တဲရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိုက်ကၞာ ပြေဝေဏဳပိုဲမန် သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ်အာ ဗွဲဂတတေံဂှ် ပ္ဍဲလိခ်ဝွံ ဒၞာဲမှာရဴဒၞာဲဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ ကဵုနၚ်ကသပ်ဂၞန်ဗွဲမပြဟ်ညိဂှ် ဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။ ကောန်ဂကမန် အ္စာဗှ်လိခ်တံ စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ နကဵုအလန်ဒုတိယ တတိယပ္တိတ်မ္ဂး ဍိုက်ပေၚ်အာမာန်ရောၚ် ပတှ်ေဒၟံၚ်ရ။


ဗွဲလက်ကရဴအိုတ် နကဵုနိဂီု သွက်လိခ်အုပ်ဝွံ ဂွံတိတ်အာမာန်ဂှ် ပပ္တံနူကဵုကောန်ဂကောံ ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ်ကီု အ္စာကဝိညးမချူလိခ်တမ်လေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုကသပ်ဂၞန်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠဳပိုန်သၚ် ခမဳလေဝ်ကီု၊ မၞိဟ်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်တံလေဝ်ကီု၊ သွက်ဂွံတက်လိခ်ဝွံ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်ကမၠောန်လေဝ်ကီု၊ ညးမဇန်လိခ် ညးမတက်လိခ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးအလဵုအသဳတံလေဝ်ကီု၊ စၞးကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဏံ အဲညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု တၚ်ဏာဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ။


'''(နာဲမိုၚ်တဝ်)−−−ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=ဥယျောဇဉ်=

ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဝွံ သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ဟွံဒှ်ဟွံမံၚ်မ္ဒးယိုက်ဂၠၚ်ဏာ ကဵုအဓိကတာလျိုၚ်ဂှ် ကောန်မန် ပွမလေပ်လိခ်မန်၊ အရေဝ်မန်ကီု ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ကီု၊ အစေန်အဆက် အနုသုခုမမန်တံ ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ မြိမြန်မၚ်မွဲအာဂှ်ကီု၊ သ္ပတိုၚ်တမ်ဒေါဝ်တုဲ မ္ဒးပံက်ဗဒှ်လဝ် ဂကောံဏံရောၚ်မဒှ်ရ ။


ပဟိုတ်တာလျိုၚ်နွံသာ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံမြိမြန်ကလုတ်ပ္တိုန် ဗပေၚ်ကဵုမာန်ဂှ် ဟွံသ္ဂုတ်ကဵုပကီုလွဳဟေၚ်၊ ဆၜိုတ်ဂွံအခိၚ် အခေါၚ်အဝဵုတံဂှ် ဂိုတ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်လွဳဆာဲမံၚ်ရ၊ အတိုၚ်ရန်တၟံလဝ်ပိသာ် ဗွဲလ္တူတေံဝွံရ၊ တန်ဗ္တောန်လိခ်ပတ် အရေဝ်၊ တန်ဗ္တောန် ယေန်သၞာၚ် အစေန်အဆက် အနုသုခုမတံ ချေံဗ္တောန်ကဵုတုဲ၊ မွဲအဆက်ဓဝ်ဟေၚ်၊ သွက်ဂွံသီဒက်စဵုဒၞာမၚ်မွဲအာ အခိုက်ကၞာမန်တံကီု၊ သွက်ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတဂမၠိုၚ်၊ သ္ဂောံနိဿဲလ္ၚတ်ဒ္ဂေတ်ဗက်အာမာန်ဂှ် လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မ္ဒးပကီုလွဳဗၟံက်ပ္တိတ်ရောၚ်။


ပ္ဍဲမဗၟံက်ပ္တိတ် ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံလေဝ် ပဟိုတ်ကဵုမန်တၠပညာဂမၠိုၚ် ကေုာံ ညးအာယုက်ဇၞော်မန်၊ မိမနော်နာဲတံ ကဵုအရီုအဗၚ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဟေၚ်၊ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မဂွံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ဂှ် ပတန်စၟတ် သ္ပသမ္တီလဝ်တုဲဒှ်ရောၚ် မိက်ဂွံဟီုပျးကဵုရ ။


ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ပွံမကၠောန်ထေက် ဟွံယောၚ်ဗွဲစၟတ် မ္ဒးကၠောန်အာ ပ္ဍဲကဵုတာလျိုၚ်ပိသာ်ဏံဂှ် သွက်ဂွံပကောံပ္တိတ်ဏာ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်မာန်ဂှ် မိပ်ဂြိုၚ်ဂွံဇြဟတ် အိုဟ်တၟိုဟ်ဇြုၚ်ကေဝ်တဴဗွဲမလောန်ရ- အလုံကောန်ဂကူမန် အခိုက်ကၞာမန်ဂမၠိုၚ် တၠုၚ်လအာ ညံၚ်ဟဂွံလီုအာဂှ် ပွမသီဒက်မၚ်မွဲအာတုဲ ကောန်ဂကူမန်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံညးဂမၠိုၚ် သဂွံကဵုဍုက်ကေဝ် သ္ဍိုက်မၠိုက်ရၚ်သ္ကံအိုတ်ညိ သာ်ဝွံ ရာဒၞာဏာရောၚ် ။


'''နာဲယဳသိုၚ်(ဥက္ကဌ)ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။'''

=ဂလာန်ဗကန်=

အခိုက်ကၞာမ္ဂးဂှ် မဒှ်စဳဏောန် ကောန်ဂကူမွဲမွဲ သွက်သ္ဂောံတန်တဴအာ ပ္ဍဲလိုက်ဏံ၊ စဵုကဵုကဝ်တူတေံရောၚ်။ ညးတၠပညာအစာတၠမန်ပိုဲ နူတမၠာအဆက်ဆက်တေံ၊ မဒၠောံဗ္တောန်၊ မစွံပတန်လဝ်ကဵု ဂလာန်တၚ်နၚ်တံဂှ် အခိုက်လဵုဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်ဒး၊ ဗီုလဵုဂွံဝေၚ်ပါဲဒး၊ နဲလဵုဂွံမၚ်မွဲအာ ဂကူဇကု အဆက်ကောန်အဆက်စဴဒး၊ ပ္ဍဲလိုက်ဏံရောၚ်။


တီဒဒှ်ဂုဏ်ဖဵုမၞုံတဴ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ'''အခိုက်ကၞာ'''ဂကူပိုဲမန်ဝွံ သ္ဒးပ္တိုန်လဝ် အက္ခဝ်လ္တူလိခ်ပတ်ထေက်ရောၚ် အဲစှ်ေစိုတ်ရ။ လောန်ကၠုၚ်အခိၚ်ၜိုတ်ပန်သၞာံတေံ၊ အဲဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ် ၊ ဒဒှ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ် ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊&quot; ဏံ ကၠေံစိုတ်ပ္ကောံပ္ကေဝ်ဒၟံၚ်၊ တံလိက် &quot;အခိုက်ကၞာမန်&quot; သွက်ဂွံတက်တြးပ္တိတ်လိက်အုပ်၊ သီုမတာပ်ခေတ်၊ နကဵုကဆံၚ်သၠုၚ်သၠုၚ်ဂှ်၊ အဲအိုဟ်တၟိုဟ်စိုတ်၊ အဵုဇိုတ်တဴပ္ဍဲဂၠံစိုတ်အဲ မလောန်ရ။ သ္ဂောံညာတ်ကေတ်  &quot;လိက်အခိုက်ကၞာမန်&quot; တက်ပ္တိတ်တုဲ ဒှ်အာပၠန်ဂှ် ၊ တၚ်လေဝ်, တၚ်ဂုန်ကဵု &quot;ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်အိုတ်တဲရ။ ထိုၚ်လေဝ်, ထိုၚ်သးကမ်မတဳ, ကွေံကွေံရ။


ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ရံၚ်သ္ၚေဝ်ကေတ်မ္ဂး၊ ဇၟာပ်ဂကူညးမဂတာပ်ခေတ်တံဂှ် ညးတံဒ္ဂေတ်ဗက်၊ ထိၚ်ဒက်လဝ်အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳညးတံဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက် ဗွဲမဗိုန်ဗတ်ဂှ်ဟေၚ် သ္ဂောံဆဵုာတ်ကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာညးတံ ညံၚ်ဟဂွံလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်၊ အခိုက်ကၞာညးတၞဟ်သ္အာၚ် ညံၚ်ဟဂွံထပါ်လုပ်ပြံက်ယျတ်လုပ်ကၠုၚ်မာန်−အကြာအခိုက်ကၞာဂကူညးတံဂှ် ညးတံပသတိ၊ စဵုဒၞာ၊ ဆဵုဒဝ်၊ ပ္တိတ်ဇြဟတ်တဴအိုတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်စာ်အိုတ်ကၠေံဗ္ဒန်အာမ္ဂး ဂကူညးတံလေဝ် ဟွံဆောတ်သ္ဒးကၠေံဗ္ဒန်အာရောၚ်ဂှ် ညးတံချပ်ဗ္စာ ဂြၚ်တီကေတ်လဝ်နကဵုညာဏ်ပညာနူဇမ္ၚောဲရ၊ ဂကူညးတံညံၚ်ဂွံတန်တဴ ညံၚ်ဟဂွံကၠိုက်ကၠာဲမှာဲမှာကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ် ညးတံသ္ပဂရုအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲဂကူညးတံ သၟတ်မွဲမွဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ် သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိမ္ဂး ပပ္တံနူဂှ်တုဲ ညးတံခုတ်ယၟုနကဵုဘာသာညးတံ ပ္တိတ်စရာဲၜခၟနကဵုဘာသာညးတံ၊ ဂစာန်ဗ္တောန်ကဵုအရေဝ်ဘာသာညးတံ၊ ကဵုဒဂီုဒ္ဂေတ်ဗ္တောန်ဖျောန်ကဵုအခိုက်ကၞာညးတံ၊ ပၠောပ်ဇာတ်ဂကူညးတံဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ညးတံဟွံသာသ္ပံ ဟွံပၠံအခိၚ်လ္တူကောန်ဇာတ်ညးတံရ။


ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဟေၚ် အတိုၚ်နနဲချူထ္ၜးပံက်ထ္ၜးလဝ်တၚ်ဏှ်ဗွဲလ္တူတေံ ညးမဒ္ဂေတ်ဗက်ထိၚ်ဒက်ကၠုၚ်အခိုက်ကၞာတံဂှ် မၞုံတဴကီုရ၊ ဆဂး အသိၚ်ဇြဟတ်အောန်တဴဒၟံၚ်ဏီဂှ် ပသတိအိုတ်မ္ဂး သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးမာန်ရ။


မူဟိုတ်သ္ဒးဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ဂှ်ရော, ဒတောဝ်တၞောဝ်ရံၚ်ကေတ်မ္ဂး မိမဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် ဟိုတ်နူသာဲစ္ဍးကၠုၚ်ကဵုအခိုက်ကၞာဂကူဇကု ခရာသၞာံအခါဗွဲမလံလဂှ်ကီု၊ ဟွံတီၚုဟ်မး ဟွံတီဗီုနဲဂွံတၚ်ယၟုကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ဟွံတီကဆံၚ်ဇကုတုဲ အရေဝ်ဇကုဟွံဗ္တောန်ကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ကောန်ဇာတ်ဇကုတဴဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ကြက်သက်သဳသာဓကဍေံရ။


ဂလာန်လ္တူတေံအဲမချူလဝ်တံဂှ် သွက်သ္ဂောံပ္တိုန်ဒုဟ်လ္တူဂကူပိုဲဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူကဵုဂလာန်ညးတမၠာ အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ ဍိုန်လျ၊ သဝ်စှ်ေ၊ ကၠေံခၞၚ်ကၠုၚ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲတုဲ သ္ဂောံဆဵုညာတ်ဒုဟ်ဍေံဟေၚ် သ္ဒးဟီုဂးသာ်ဝွံရောၚ်၊ ထံက်ကဵုဂလာန်ညးတမၠာတံမစွံပတန်လဝ် &quot;ဖျေံမ္ဂးကျေဝ်၊ ပလေဝ်မ္ဂးဒှ်&quot; ဂှ်တုဲ သွက်ဂွံပလေဝ်ပတိုန်ထေက်အိုတ်ရ။


လၟုဟ်ဟေၚ် သွက်ဂွံပလေဝ်ပလေတ်သၠုၚ်ပ္တိုန်ဂှ် နူ&quot;'''ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်'''&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ကေတ်တာလျိုၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဖျုၚ်ဗလးကၠေံယဲမတွံဂး− ဂကူဘာသာ၊ မကၠိုက်ကၠာဲ၊ ကၠေံဗ္ဒန်ကၠက်အိုတ်အာဂှ် နကဵုရဥုဲ &quot;'''လိက်အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;ဝွံရောၚ်။


ဟိုတ်ဂှ်ရ− ကောန်ဂကူမန်ဍာံ ထာန်ဒေသလဵုမံၚ်မံၚ်၊ ညးဒိုက်ညးလွေဟ်၊ သမ္ၚေဟ်သေဋ္ဌဳတံဟွံရုဲ၊ သီုခရှ်သၚ်တံကီု ညးမွဲမွဲအုပ် ဩဝ်.....ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုဇြဟတ် ရာန်ဗှ်လ္ၚတ်လဝ်ထေက်အိုတ်ရောၚ်၊ ဓဝ်မေတ္တာဂတတုဲ အဲဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာအလုံတွဵုရးဍုၚ်မန်ကဵုမ္ၚးနူတွဵုရးဍုၚ်မန်သီုဖ္အိုတ်ရအဴ။


'''အခိုက်ကၞာမန်သ္ဒးမံက်ဂတဝ်တိုန်ရောၚ်၊ ('''နာဲလူဖေဝေန်''') သၟိၚ်ဗယု ဝန်မစၞောန်ထ္ၜးကမၠောန်သုတေသနတြေံတြဟ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=နိဒါန်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ−ကၠာဟွံဟီုပရောလိခ်အခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်လိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်ဝွံ၊ ဟီုထ္ၜးညိညရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၇၂)တေံ ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ညးမၞုံပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံမွဲခုတ်လဝ်ယၟု &quot;ဂကောံလိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဂးတုဲ၊ ရန်တၟံလဝ်သွက်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ် မတ်ဂွံယးတၟး ညံၚ်ဂွံကၠိုဟ်ခၠၚ်တိုန်ပရေၚ်ဂကူမန် ဣလဵုဒှ်ဍာံ, ဣလဵုဒှ်ဗၠေတ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ကေုာံလိခ်ပတ်မန် သွက်ဂွံမံၚ်ဂတဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ရ၊ ဂကောံဏံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၃)တေံ ချပ်ဂၞန်ညးသ္ကံတုဲ၊ သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ်သွက်ဂွံပ္တိတ်လိခ် &quot;'''အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;မွဲအုပ်ရ၊ ဂကောံဏံလေဝ် ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ− လလောၚ်တြးဏာဇရေၚ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်တုဲ အာတ်ဏာတမ်လိခ်(မူလိခ်) နူဌာန်တၠပညာမန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ အတိုၚ်လအာတ်ဏာဂှ် အ္စာကဝိမန်တံဂမၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကဵုဂကူဂှ် ဂကောံဏံဂွံဒုၚ်ကေတ်ရ၊ တမ်လိခ်(မူလိခ်)နာနာသာ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ်ပကောံတုဲ စၟဳစၟတ်ရုဲစှ်ဒါန်ထောံနူလိခ်ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်စံရ၊ မူလိခ်ဒါန်လဝ်တံဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လိခ်ဗွဲပဏာဏမွဲအုပ်တုဲ ကလေၚ်တြးဏာဋ္ဌာန်တၠပညာမန်တံပၠန်ရ၊ မသုန်တဴဂိတုလံတုဲ လိခ်တြးဏာဂှ် ကလေၚ်စိုပ်ကၠုၚ်ဒၞာဲဟွံပေၚ်တံဂှ် ထပ်ဗပေၚ်နၚ်ကီု၊ ဒၞာဲဗၠေတ်မံၚ်ဂှ် ပလေဝ်နၚ်ကဵုမွဲဝါပၠန်ရ။


လိခ်ပဏာမသီုဖအိုတ် စိုပ်ကောံကၠုၚ်တုဲ လၟုဟ်ချူပ္တိတ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်နူဂကောံဏံမွဲအုပ်ရ၊ လိခ်ဝွံ ဒှ်သွက်ဒတုဲဖဵုကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်တုဲ မ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဇၟာပ်ဇၟာပ်သ္ၚိထေက်ရောၚ် လဝ်စိုတ်ရ၊ လိခ်ချူဇန်လဝ်ဏံဂှ် ဒဒှ်ရဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ယဝ်တၠပညာကောန်မန်တံညာတ်မ္ဂး ကလေၚ်စၞောန်ထ္ၜးကဵုညိဂှ် ဖအောဝ်ဏာနမေတ္တာရ။


လိခ်အုပ်ဏံဂှ် ရန်တၟံသွက်ကောန်မန်တံ ညံၚ်ဂွံတီကၠိုဟ်ခၠၚ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်တြေံတြဟ်တုဲ လၟုဟ်ဒှ်လိခ်မွဲအုပ်၊ တြးပ္တိတ်ဏာဋ္ဌာန်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ မိမကလောကောဒေံကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂတနူဏံ လိခ်မန်ပိုဲ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ဂှ် ကဵုဇြဟတ်အိုတ်ရောၚ်−စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ၊ ဂတဏံပၠန်ေဝ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ဏာလိခ်တံဂှ်... ၁။ အခိုက်ကၞာမန် အုပ်ဒုတိယ၊ ၂။ ရာဇဝၚ်သၟိၚ်အသး။ ၃။ ပဌမရာဇဓနဳ ဟံသာဝတဳ။ ၄။ ရာဇဝၚ်မန်ဇၞော် တံဂှ် ရန်လဝ်နွံမံၚ်တုဲ ခြာဟွံလံညံၚ်ဂွံပ္တိတ်မာန်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဝဳရိယျရ။


'''ပွမတၚ်ဂုဏ်'''
သွက်လိခ်အခိုက်ကၞာဏံ ညံၚ်ဂွံမံက်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်ဟိုတ်နူတၠပညာမန်တံ ရီုဗၚ်ဗွဲမဍိုက်ပေၚ်၊ ကဵုကသပ်မဍာံပြခိုဟ်မိုဟ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်လိခ်မွဲအုပ်တုဲရ။


လိခ်အုပ်ဏံညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ပူဂဵုဗွဲသၟဝ်တေံ ညးမဒှ်တၠပညာအ္စာကဝိမန်.....
၁။ နာဲပါလိတ၊ ဘာတိုက်တၟိ−ကွာန်ကၟာဝက်။
၂။ နာဲကုသလ၊ ဘာကျာ်သြဳမန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။
၃။ဗညာဆီမန်၊ ကွာန်ကံဗိန်။
၄။ နာဲပုပ္ဖရမ္မ၊ ကွာန်ကြုၚ်ဝါန်။
၅။ နာဲဖဝ်စိၚ်၊ ကွာန်ကၟာဝက်တံဂှ်ကီု ညးမမဒှ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန် သ္အာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိက်အခိုက်ကၞာတံဂှ်ကီု၊ ဂကောံလိက်ပတန်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ တၚ်ဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ၊ ဗွဲကြဴလေဝ် သွက်ဂွံဆက်ရီုဗၚ်အာပၠန်ဂှ် ဖတိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။


'''လိခ်အုပ်မနိဿဲဂမၠိုၚ်'''
၁။ ပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ။ 
၂။ ပြကိုဟ်လောကဟိတ။
၃။ ပြကိုဟ်လောကသမုတ်တိ။
၄။ ပြကိုဟ်ဓမ္မပဒ။
၅။ သၠပတ်ကာလထေရ်။−−−ပ္ဍဲလိခ်တံဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲတုဲ ဗွဲခမၞောန်ဟေၚ် လၟုဟ်ပ္တိတ်ဏာလိခ်အခိုက်ကၞာမန် ပဌမမွဲအုပ်စိုပ်ဒတုဲ ပ္ဍဲသ္ကရာဇ်(၁၃၃၉)၊ သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၇) ဏံရ။

ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ကဵုညဳသၟဟ်အိုတ်တုဲ လိခ်ပတ်မန်လေဝ် မ္ဒးဇၞော်မောဝ်ရာၚ်ဆာဲအာရောၚ် ('''ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်''') ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။

=အခိုက်ကၞာမန်=
'''နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။'''

ဗွဲကိုပ်ကၠာ အခိုက်ကၞာဟီုမ္ဂးဂှ် လ္တူဂၠးတိဏံ ဍုၚ်လဵုဟွံဟီု ဒေသလဵုဟွံဟီုမၞိဟ်နွံမ္ဂး အခိုက်ကၞာမ္ဒးနွံရ၊ အခိုက်ကၞာဂှ် ကောန်ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ မွဲဍုၚ်ကွာန်ကဵုမွဲဍုၚ်ကွာန် ဟိုတ်နူဟွံတုပ်တုဲ၊ ဟိုတ်နူမံၚ်မွဲဒၞာဲမွဲကရောံဓဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ၊ ဍုၚ်ညးကဵုညး ဂကူညးကဵုညး၊ အရာပ်ဒေသညးကဵုညး နွံဂၠိုၚ်ကဵုအခိုက်ရ၊ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်ဂှ် ပြာကတ်တိုန်ဗွဲမလောန်တုဲ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် အခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ်ဂှ် တဝ်စၞေဟ်ဗၠန်ဂတးထောံလေဝ်နွံကီု၊ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် မၚ်မွဲတဴအခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်လေဝ်နွံကီု၊ ဂကူတၞဟ်သ္အာၚ် ဍုၚ်တၞဟ်သ္အာၚ် ဗီုလဵုဗၠန်ဂတး အခိုက်ကာပိုဲမန် မတြေံတြဟ်သှ်ေၜက်ကၠုၚ်နူလက်ထက်ဇုဇဗဴလပိုဲဂှ် ထေက်ကဵုမ္ဒးတီသီုဖအိုတ်တုဲ ဂကူပိုဲမွဲဟေၚ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာအခိုက်ကၞာပိုဲရောၚ်။

ကောန်ဂကူမန်သီုဖအိုတ် ဟိုတ်နူမံၚ်ဌာန်ဒေသ ဟွံတုပ်ရၚ်သ္ကံတုဲ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်တုပ်မံၚ်ကီုရ၊ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်ဟွံတုပ်ရ၊ ၜိုန်ဒေသဟွံတုပ်ကီုလေဝ် သာ်လဵုဒှ်ဒှ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ အခိုက်ကၞာညံၚ်ဂွံတုပ်ညံၚ်ဂွံဒှ်မွဲနဲဓဝ်ဂှ် ပံက်ပ္ကောံသီုဖအိုတ်တုဲ ဗွဲသၟဝ်တေံ ချူပါ်ထ္ၜးဏာရ။

၁။ ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ။

၂။ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်။

၃။ ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု။

၄။ အဝဲဗ္တောန်လိက် ကတ်ပညာ။

၅။ ပွမပထပိုဲခမဳ။

၆။ အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ။

၇။ ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ။

၈။ ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ တိုန်သ္ၚိတၟိ။

၉။ ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်။

၁၀။ ပွမဂိယဲ။

၁၁။ အဝဲဗျု။

၁၂။ ပွမစုတိ။ သာ်ဝွံပါ်ထ္ၜးလဝ်ရ။

==ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ==
ပ္ဍဲဂလာန် ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဂှ်လေဝ် ပပ္တံနူထန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဒဵုကဵုသၠးဂၠံဂဝ်၊ မိကီု−ကောန်ၚာ်ကီု− ညံၚ်ဂွံဗၠးနူယဲဘဲအန္တရာဲပရိုက်နာနာသာ် ဗီုလဵုဂွံမၚ်မွဲအာဂှ် ပါဲထ္ၜးလဝ်ဗွဲသၟဝ်တေံပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ပွမဟီုုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်၊ (ဝါ) ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲ ညးမၞုံပဋိသန္ဓိ။

၃။ ကေၚ်ကာညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ။

၄။ ပွမညးမၞုံပဋိသန္ဓိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ။

၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်။

၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

===၁။ နိဒါန်=== 
သတ္တံမတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲလိုက်ဏံဂှ် ဂကူဇကု တၞောဝ်ဒတောဝ်ဇကု မသဇကု ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ်သ္ကုတ်အာဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာဓါန်ဂတရောၚ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ်မ္ဂး လ္တူဂၠးတိဏံ သတ္တံဝွံဟေၚ်ဗွဲဟကန္တ ကၠေံဗ္ဒန်အာအိုတ်ရောၚ်။ ဇုဇဗဴလညးတံဟီုလဝ် အရေဝ်ဂှ်ဒဵုလၟုဟ် ဂွံမိၚ်ဒၟံၚ်ဏီ၊ သာ်လဵုရော−မိက်ဂွံယိုက်ကောန်စဴ မိက်ဂွံညာတ်ကောန်စေက်၊ အရေတ်ဏံဂှ် ဒှ်တံမူလမသဂကူရဟွံသေၚ်ဟာ− မဇပိုဲညံၚ်ဂွံဗြေဝ်က္ဍတ်အာဂတနူဏံဂှ် ပပ္တံနူတန်ပဋိသန္ဓိရဟွံသေၚ်ဟာ။

ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဟီုမ္ဂးဂှ် ဂကူပိုဲမန် ဟီုဂးဂွံမိၚ်မံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဂွံယဲဒိုက်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံသောၚ်ၜးဇကု၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံကၠးဖ္ဍး၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် နွံကဵုဒၟုၚ်ဒၠေၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် သ္ဇိုၚ်တန်ဂဝဏ္ဍ်ဂၞဴမိဇကု၊ သာ်ဝွံ ဟီုဂးနာနာသာ်ရ၊ နကဵုဝေါဟာအရာပ်မ္ဂး ဂွံဗုၚ်ဟီုမ္ဂး တီဂၠိုၚ်ရ။ သၟတ်ဗြဴလ္ၚဵုဂှ် ၜိုတ်ပ္တဴလဝ်သ္ၚိကၟိန်ကီုလေဝ် နကဵုကံကုသဵုဇကု နကဵုဝေဒနာဘဲယဲဇကု နကဵုဆီကျာယောၚ်ယာမံၚ် ပ္ဍဲခန္ဓဇကု နကဵုဗက်ဂကူ မသဇကုနွံကၠုၚ်တုဲ ၜိုန်ရတၠသ္ၚိဇကုနွံမံၚ်ကီုလေဝ် ဟွံတန်တဴပဋိသန္ဓိဂှ် ဂွံကေၚ်ညာတ်မံၚ်ကီု။


သၟတ်ဗြဴဗီုဏံဂှ် ဗက်ကဵုဂလာန် အရာပ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကော်ခဴစဗြဴခတန်ရ။ ဗွဲဝေါဟာ ပ္ဍဲသာသနာဂှ် ဗြဴခတန်ဟၟဲသက်က်ရ ပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တုဲ တန်ပဋိသန္ဓိဂှ် ဒှ်အခိုက်အလိုက် ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံစောဒနာ အရေဝ်ဟၟဲရ ယဝ်ရ ကၠာဟွံဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဏီ လုလောန်အာ ညးမွဲကဵုမွဲတုဲ၊ တန်အာ ဂွံအာယဲဒိုက်မ္ဂး အခိုက်ပိုဲမန်ဂှ် ဟွံဗၠးစောအရေဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ နကဵုဍုၚ်ကွာန်အရာပ်ဒေသလေဝ် ဒှ်ဒုဟ်ရောၚ် ဟနအာရောၚ်၊ ပတှ်ေလဝ်ဂလာန်သာ်ဏံတုဲ ညးဇၞော်ကၠိုဟ်ခၠၚ် ပ္ဍဲကေၚ်ကာ အခိုက်ကၞာဂမၠိုၚ်တံဂှ် နကဵုပြယာယ်ဥပါယ်ဟေၚ် ကဵုတၠခန္ဓတီကေတ်တုဲ ကဵုပ္တဴထောံ သ္ၚိကၟိန်ရ၊ တုဲတၠသ္ၚိကၟိန်တံညးၜါဂှ် မ္ဒးအာသိုၚ်သ္ၚိဗယိတၟိတုဲ ဟွံသေၚ် မ္ဒးသၠာဲနုၚ်ဗဴတၟိ ပ္ဍဲသ္ၚိဗယိ သီုကဵုကလံအာတ်သၠးဒုဟ်ရ၊ ယဝ်ရ ဟွံမၚ်မွဲအခိုက်ဏံမ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ကဵုဍုၚ်ကွာန် ဟနလ္တူဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်ဂှ် ညးဇၞော်တံ ဒၠောံဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် နူကိုပ်ကၠာတေံအဆက်ဆက်ရ။


===၂။ ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴ မကလိဂွံယဲဒိုက်(ဝါ)ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်အာပဋိသန္ဓိဂှ် ဒဒှ်မၞိဟ်ဇၞော် မိမတြုံတၠသ္ၚိတံတီမ္ဂး ညးတံဟီုဒၠောံဗ္တောန် သာ်လဵုဂွံမၚ်မွဲယဲဒိုက် သာ်လဵုဂွံအာကၠုၚ်ဇၟာပ်ကေၚ်ကာ ဇၟာပ်ဂလာန်အိုဿီုရ၊ ကပေါတ်ဇြိုၚ်ၚ်တံဂှ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်ယာ ကမၠောန်ပွမ္ဒးပ္တိတ်ဇြဟတ်ဟတ် ဂိုတ်ဂစာန်တံဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုကၠောန် ယဝ်ရကမၠောန် ဟွံကၠောန်ဟွံတုဲ သွက်မ္ဒးကၠောန်နွံမ္ဂး ညးတၞဟ်သ္အာၚ် ကောဒေံၝဲဒေံတံ မ္ဒးကၠုၚ်ကဵုရီုဗၚ်ကၠောန်ကဵုရ။ ယဝ်ရမၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဂွံယဲဒိုက် အလန်ကၠာအိုတ် အလန်မဌမမ္ဂး ညးဇၞော်မိမဇုဇ ညးမကၠိုဟ်ခၠၚ် ပရေၚ်ယဲဒိုက်တံဂှ် အာဟာရသာ်လဵု ထေက်ကဵုမစသုၚ် ပွမ္ဒးစသုၚ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲတံဂှ် ဟီုထ္ၜးပျးလဝ်နာနာသာ် ထေက်ကဵုမမၚ်မွဲ ယဲဒိုက်ဂှ်ရ။


===၃။ ကေၚ်ကာ ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ပပ္တံနူအခိၚ်သမ္တီဂး တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဂကူမန်ပိုဲ အခေတ်မလောန်ကၠုၚ်ဗွဲမလံတေံ သတ်ဗြဴမွဲမ မ္ဒးစွံလဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲက္ဍိုပ်သ္တိက် ဒဵုကဵုကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ၜိုန်ဟီုလဝ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဌာန်ဒေသလဵုကၠောန်ဗက် ဒတောဝ်တၞောဝ်ဗက်မံၚ်ရောဏီဂှ် ဂၠာဲသၟာန်ဟွံဂွံရ၊ ဆၜိုတ်အရေဝ်ဟေၚ် ဂွံကေၚ်မိၚ်ကီုရ၊ ပိုဲမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရှ်ေသှ်ေဗုဒ္ဓဘာသာဂၠိုၚ်တုဲ အခိုက်အလိုက် ဝတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိတံ လ္ၚဵုဂှ်အာကလံစမၞိဟ်ဇၞော်-နော်နာဲဇုဇ အာယုဝဍ္ဎိ သဳလဝဍ္ဎိတံရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ် အာပလံၚ်ဌာန်ဘာလကျာ်လေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ်တုဲ လံၚ်ကဵုဒါန်ကုခမဳသၚ်တံရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဖာသဝ်တ္ၚဲ အာပလံၚ်ဍာ်ဒါန် ပ္ကဴဒါန် ဌာန်ကျာ်ဘုတ်ဘာလေဝ််နွံကီု၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန် ရန်တၟံသွက်ဂွံမၚ်မွဲတဴဇကုတုဲ ဣမိကီု ဗယိကွာန်ကီု ညးတံ အာကလံရာဒၞာမိက်ရ။ ဇကုသၟတ်ဗြဴ နွံကဵုယဲဒိုက်တံပၠန်လေဝ် ကာလသၠးကောန်ၚာ်မ္ဂး သွက်ဂွံသုၚ်ကီု သွက်ဂွံဟုံလံက်ကီု သ္ဒးထၟုက်သၞက်လဝ်မိတ်ရ၊ မိတ်ထၟိက်ဂှ် စုတ်ဂိုၚ်လတ်ပ္ဍဲထၟာဲတၟိတၟိတုဲ ပ္ဍဲထၟာဲမိတ်ဂှ် ရန်တၟံညံၚ်ဂွံဗၠးနူအန္တရာဲနာနာသာ်၊ ကာလမစွံဂိုၚ်ဒေပ်လဝ် ထၟာဲနုၚ်မိတ်ဂှ် ကၞိၚ်မွဲတၞုၚ် မ္ဒးတိုပ်ဗ္စူလဝ်တုဲ ကာလစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂး သွက်ဂွံပထောၚ်က္တောဝ်ရ။


===၄။ ပွညးမၞုံပဋိသန္ဓိ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
သၟတ်ဗြဴ ညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂမၠိုၚ် ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ပ္ဍဲဂၠံဂဝ်ဂၞဴဇကုတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ် ဘဲအန္တရာဲကီု၊ ညံၚ်ကောန်ၚာ် ဂွံထတ်ယုက်ကီု၊ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနာနာသာ်ရ၊ ပပ္တံနူစၞအာဟာရဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရောၚ်၊ စၞသာ်လဵုမ္ဒးဝေၚ်ပါဲရော - စၞမရိၚ်က္တဴ၊ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် (ဥပမာ) မြေက်ခၞေက် သတ်ခဍောၚ် ပုၚ်ဟေက် ပုၚ်မောဝ်တံကီု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရ။ ပွမဂ္ဇံအဒေါဝ်ဒယူသ္ၚိ၊ ပွမကသဵုဖျေံဇိုၚ် နူကဆံၚ်လ္တူ၊ ဂ္ဇံလ္တူက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ ကသဵုဖျေံဇိုၚ်တံဂှ် ဟွံဂပ်ဝ်ရ။


မွဲသာ်ပၠန် တၠယဲဒိုက်တံဂမၠိုၚ် ဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲဒယိုၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဟွံခိုဟ် သာ်ဏံဂကူမန်ပိုဲတံ စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ တၠယဲဒိုက်တံ ညးဟွံကဵုဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲကဵု ဒယိုၚ်ကလော်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ၜဟ်ပလှ်သၞေဝ်ကေဝ်၊ ပလံၚ်ကမ္မဌာန်တံဂှ် ညးကဵုဝေၚ်ပါဲမွဲသာ်ပၠန်၊ ယဝ်ရမိက်ဂွံပလံၚ်ကမ္မဌာန်မ္ဂး ဟွံသေၚ် ကာလအာကၠုၚ်ကၠောံက္ၜဳ ကၠောံကြုၚ် ဌာန်ဇမ္ၚောဲတံမ္ဂး ကၞိၚ်ဟွံသေၚ် ပသဲမွဲမွဲသာ် မ္ဒးစၚ်လဝ်ပ္ဍဲဒွက်သော်ရောၚ် ခါရတ္ၚဲပၠိုတ် တ္ၚဲဂၠုတုဲ ဟုံဍာ်ဂှ် ပၟိက်ဟၟဲရ၊ နွံပၟိက်ဟုံဍာ်မ္ဂး လ္ၚဵုဂှ်လံၚ်စုတ်ဍာ်ဂမ္တဴ လ္ၚဵုဂှ်ထောံကလံက်စုတ် ပၟတ်ဍာဲဍာဲမွဲလ္ၚ ပ္ဍဲနုၚ်ဂရထၟာဲဟုံဍာ်တုဲ ကဵုဟုံရ၊ မူဟိုတ်သာ်လဵုဟီုမ္ဂး တၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ညံၚ်ဟွံဒှ်ယဲဇွဟ် ယဲချာံတံတုဲ ညးဇၞော်တံ ဂွိၚ်ဖေက်ထဏီအာရောၚ်၊ တုဲညးဟွံကဵုထ္ၜၚ်ကဠာ ကမ္မဌာန်ကီု ဟွံကဵုယိုက်နပုၚ်သၟူသက်သက်ရ၊ ပရိုၚ်မၞိဟ်ချိုတ် သီုကဵုယဲဒိုက်ဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုမိၚ်ရ။


===၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ကာလနွံကဵုယဲဒိုက် ပွသာ်လဵု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲဂှ်လေဝ်နွံ သာ်လဵုမ္ဒးဝဳဝတ်ဇကုလေဝ်နွံ၊ ပွသာ်လဵုမ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ် စွံလဝ်လေဝ်နွံကီုရ၊ တၠခန္ဓဝွံ ကာလနွံယဲဒိုက်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်တသိုက်စိုတ် တသိုက်ကာယ ဒးပၟဝ်ဓဝ် ဗ္စာရဏာလၟိုန်ဟေၚ် နကဵုစိုတ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးသ္ဇုၚ်ကေဝ်ဒၟံၚ်လၟိုန်၊ ပပ္တံနူအရေဝ်အခြာ ဒးဟီုဍိုန်ဍိုန်သာသာ မ္ဒးမံၚ် ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵု သဳမသုန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဗ္စာရဏာလၟိုန်၊ ကာလလုပ်သ္တိက်ပၠန်လေဝ် လ္ၚောဝ်ကျာ်ဖျေံမေတ္တာ ကဵုသတ္တံဂမၠိုၚ်တုဲ မ္ဒးပဝတ်ကဵုတြုံတၠသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ဟိုတ်ဍေံသာ်လဵုရော ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်နာနာသာ်တုဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ဏံလၟိုန်ရောၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန်-သၠးဂၠံဂဝ်ညံၚ်ဂွံလောဲသွာဂးတုဲ ဟုံမိတ် လံက်မိတ် ပ္ဍဲဗုၚ် ပ္ဍဲစးလေဝ် ညးသ္ပလၟိုန်ကီု၊ ယဲဒိုက်ဂှ် ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး ညးတံကဵုဗက်ဒေဝတဳမွဲသာ်ပၠန်ရ၊ ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴထောံထဏီရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ဂောံသၠးဂၠံဂဝ် ဗွဲမလောဲသွာရောၚ်။

'''ဗီုဗက်ဒေဝတဳ'''

ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် မၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ နအန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ် ပွမထောံထဏီဂှ် ညးကော်ဗက်ဒေဝတဳရ၊ ညးလ္ၚဵုကော်ဗက်ဒေဝတဳ၊ ညးလ္ၚဵုကော် ထောံခဗာန်ဂဝ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ အတိုၚ်အခိုက်ကၞာမန် မိက်ဂွံဗက်ဒေဝတဳမ္ဂး ဒးကော်ဒုၚ်နၚ် အ္စာဗက်ဒေဝတဳရ၊ သွက်အ္စာဂှ် ဒးပြေၚ်ခါန် ပွသာ်ဝွံ ဒေသလ္ၚဵု မၞိဟ်ဗြဴလ္ၚဵု သ္ပရ။ ဣတံညးကေၚ်သ္ပဂှ် သ္ပရ၊ ဣတံညးဟွံကေၚ်သ္ပဂှ် ဟွံသ္ပရ။


===နဲကၠောန်ခမ်===
အ္စာဂှ် ကေတ်ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ပန်မိဟ် ခ္ဍပ်ထောံပန်ခ္ဍပ်မ္ဂး ဒှ်ခမ်ပန်ကၠၚ် မွဲမိဟ်ဂေတ်ကၠောံရ၊ ပ္ဍဲထကေတ်ခမ်ဂှ် လးစတ်စုတ်ချာရ၊ ဒကဴခမ်ပန်ဒိုဟ်ဂှ် ထာၚ်တၞံဗြာတ် ခေပ်ညံၚ်ဇၞောဝ်လ္တာ်စာၚ်ပန် စတ်ကဵုချာတုဲ စတ်ပ္တဴလဝ်ရ။

'''နဲသ္ဂောံစဳရေၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု'''

====၁။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗြာတ်ရ၊ တုဲစုတ်ပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် သတ်ဆုထပှ်သာ် ဝိုဟ်မွဲသာ် ဝိုဟ်ဂှ် နကဵုတဲအ္စာရပ်ကေတ်တုဲ ပၠောဇွိတ်ဖျေံနူက္ဍိုပ် စိုပ်ဇိုၚ်ပိလ္တုန်တုဲ ကၠောန်မာန်ကေတ်ရုပ်မၞိဟ်ဗြဴတုဲ စၞးညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂှ်မွဲ၊ ရုပ်စာၚ်ဍာ်မွဲ၊ ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲခမ်ဂှ် ဍေန်ကေတ်ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ်တုဲ အ္စာဂှ်ဗှ်ဖ္ဍောတ် အတိုၚ်ဂါထာသၟဝ်တေံရ၊ တုဲဒှ်အိုတ်တုဲ ခမ်ဂှ်ညးလ္ၚဵုလဵုဒှ်ဒှ် ဒးကေတ်ဏာ ဖျေံစွံဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲရ။

'''တၚ်သမ္တီ''' ။ ။ ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ပုၚ် ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ကဝ် သဂြာ ၜဴ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်လေဝ်ဒးစုတ် အတိုၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု ကပေါတ်စၞရပ်ရာမဟီုလဝ်တံဂှ်လေဝ် သ္ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် ပၠောဇွိတ်ဖျေံပိလ္တုန်တုဲ သ္ဒးမာန်ရုပ်ရ၊ တုဲပ္ဍဲခမ်ဂှ် သၞေံဇိုၚ်သၞေံတဲ ညးတၠခန္ဓဂှ် ထောံသီုဖ္အိုတ်တုဲ သၞေံဇိုၚ်တဲတံဂှ် သ္ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ရ။


====၂။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ်တုဲ စုတ်ပုၚ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ သ္ပတုဲ နကဵုဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဗမွဲ-ရုပ်ဇြုံ ရုပ်တၠခန္ဓရ၊ သတ်ဆုပိသာ် ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်-က-ဖျုန်- စုတ်စၞအာဟာရ ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴတံစုတ်တုဲ ပ္ဍေန်ပၞာၚ် ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဒးဖျေံစွံဒိုဟ်ဗၟံက်ရ။


====၃။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်သၟတ်ဗြဴကညာမွဲ ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဍာ်သာဲ ဍာ်တှ်ဂၠဴ ကၠေၚ်လ္ၚဴ ဍာ်မြမောဝ်စုတ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဖဍောတ်ဂါထာတုဲ ဒးဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၄။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ကၟာတ်မွဲတုဲ လံက်ဗာန်စုတ် ဍာ်မိတ်ခပဵု ရုပ်ဇြုံ ရုပ်သ္ပဝ် ဍာ်မြမောဝ်စုတ် သ္အာၚ်နူဂှ် အတိုၚ်ဟီုကၠုၚ်စုတ် ဖဍောတ်ဂါထာဗွဲသၟဝ်တေံတုဲ ဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၅။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်နဲလ္တူတေံသ္ပတုဲ မာန်ရုပ်တၠခန္ဓမွဲ၊ ('''တၚ်သမ္တီ''')ရုပ်တၠခန္ဓ မတွံဂး ရုပ်ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိဂှ် လၟိဟ်ဂိတုလဵုဟွံဟီု ဒးကၠောန်စုတ်ရ၊ က ဖျုန်စုတ်တုဲ မပ္တံပုၚ် ကွာၚ် ဗ္ကတံဂှ် ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ထောံဟွံဂွံ ကၠောန်တုဲ မ္ဒးဖျေံစွံ ဒိုဟ်ပလိုတ် ပ္ဍဲတံဆုရ။


====၆။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗပုၚ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဂၠဴ ရုပ်စာၚ် ရုပ်ကၠဵုရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴလေဝ် ဒးစုတ်ရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴတံဂှ် မွဲထဏောဟ် ၜါထဏောဟ်မဂွံဂွံ ဒးစုတ်ရ၊ ဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ပြုပြေၚ်ကၠောန်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်အဂၞဲရ။


====၇။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် ကၠောန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်ဂစေံအသေက်တုဲ မပ္တံပုၚ်ကွာၚ် ဗ္က စၞဟီုလဝ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် စုတ်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်ပလိိုတ်ရ။


===='''နဲသ္ဂောံပြုပြေၚ်စၞ အပေါတ်ခမ်လၟေၚ်ဂိတု'''====

'''လၟေၚ်ဂိတု ----- သၠလးခမ် --- ရုပ်ဒးမာန်ကၠောန်ကဵုဝိုဟ် ------------------- စၞအဟာရမ္ဒးစုတ် ----- ဗွဲဒိုဟ်ဒးဖျေံ ။
'''

ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်စာၚ်ဍာ်-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ------------ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်-ကွာၚ်ဗ္ကပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ် ၇ သာ်-သတ်ဆု ၇ သာ်-ပၞာၚ် ၄ တၞုၚ်-ဗြာတ်-သဂြာၜဴ --- ဒိုဟ်အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဗ္ဂဲ-ရုပ်ဇြုံ ------------------ ပုၚ်ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲဍာ်တှ်-ကဖျုန်-ကွာၚ်ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်ၜဴ-သဂြာ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗၟံက်

ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု ---- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်သၟတ်ဝုတ်ကညာ-ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ် ----- ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကၠေၚ်လ္ၚဴ-မြမောဝ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ပုၚ်-ဗြာတ်က္ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ကၟာတ်လံက်ဍာ်မိတ်ခပဵု-ရုပ်ဇြုံ-ရုပ်သ္ပဝ် --- ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-သဂြာကဝ်-ၜဴ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗာယပ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု - သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက် ------------------------------- က-ဖျုန်-ပုၚ်ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်-ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု --- သၠဗပုၚ် ------ ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဂၠဴ-ရုပ်စာၚ်-ရုပ်ကၠဵု ---------------- ဍာ်မြမောဝ်ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု -- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်ဂစေံအသေက် --- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စာံဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်-ရုပ်က-ရုပ်စာၚ် --------------- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၟဝ်ကျာ

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု -- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်သ္ပဝ် ------------ ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဨသာန်

ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု --- သၠဒကှ် ------- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ---------- သၞေဝ်ထပှ်သာ်-က-ဖျုန်-ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၠုၚ်ကျာပ္ဍဲလ္တူဒဂဵုဆု

====၈။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒစာံဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ်ဒးမာန်ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ရဒပ်က ရုပ်စာၚ်တုဲ ပြေၚ်စုတ်သဗ္ဗနာနာသာ်တုဲ ဒးဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ။

====၉။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက်တုဲ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်သ္ပဝ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဒးပြုပြေၚ်ရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန်ရ။

====၁၀။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠဒကှ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ် ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်တုဲ စုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် က ဖျုန် ဍာ်မြမောဝ် စုတ်ပြုပြေၚ်တုဲ၊ ဒးစကာမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကဵုအာဖျေံခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာ ပ္ဍဲဒဂဵုဆုနွံဂှ်ရ။

* သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတုဂှ် ကၠောန်စဳရေၚ်တုဲ ဂဥုဲဝွံ ဒးစသုၚ်အာရ။

====ဂြန်ဂဥုဲ====

၁။ ပ္ကဴဒကှ်

၂။ ပ္ကဴဥပိုလ်

၃။ ဇုက်အဂၞု

၄။ ကြက်ဗၠတ် ပိုဟ်ဖဍိုတ်ထောံ ဖက်ကဵုဍာ်တှ်ဂၠဴတုဲ မ္ဒးပပြဘိုက်ရ။

====ဂါထာသွက်ဂွံဖ္ဍောတ်ဗှ်ဂြာတ်သ္ၚု====

တက္ကသဵုအ္စာ၊ စိုပ်ဂုန်ညးပန်၊ အဲယဵုလဝ်ကၠာ၊ အဲကွးတုန်ဟေၚ်၊ ဗက်ထောံသေၚ်ဟာ၊ ယဲသယဲသေန်၊ ဂုဟ်ဂေန်ဒှ်ကၠာ၊ ယဲလဗိုတ်ဟေၚ်၊ ပြေၚ်ဂၠဴခုတ်ဏာ၊ ယဲဒတုံဆု၊ သာ်ဝွံဖြာဖြာ၊ ယဲဒတုံဍာ်ဗာ်တဲၜါ၊ ယဲဗာ်ယဲသံၚ်၊ ဒှ်မံၚ်တဲၜါ-ယဲပၟတ်ဟေၚ်၊ ပွသေၚ်ဟာ၊ ယဲဇြုံယဲကၠန်၊ အိုတ်သတ်ဇိုၚ်ပန်၊ သီုသတ်ဇိုၚ်ၜါ၊ အိုတ်ပွသေၚ်ဟာ၊ သဗ္ဗပါမြိ။

ယွံဒေဝတဴ သူရိိယ၊ ယက္ခမာတြာ၊ မၞးမပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ်၊ တွဵုဂဝ်ဒ္စိတ်ဂိတု၊ နူဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ၊ စက္ခုမသၠးဂဝ်၊ လၟေၚ်ပုၚ်ကွာၚ်ဗ္ကကီု၊ သီုယိုဟ်ဗ္ဒဝ်၊ ကဝ်သဂြာဗြာတ်ၜဴ၊ ပ္ကဴဩဴနာနာ၊ အာသာတ်ဗ္စမၞးတံကၠာ၊ ယဲဗြဴကဵုလလံသွာ၊ ကၠခြံကုလ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝဳ၊ ဥုံဇေယျတု၊ ဟောလုဟောလုသွးဟဲယဲကပ်၊ စလေဝ်ကဵုဖဲ၊ ဒဴကဵုသ္ၚောဲကၠာ၊ ယာံရဟွံအာ၊ ပိုၚ်ခြာဒၟံၚ်၊ ဣဝွံယာဲအာဟွံသေၚ်မွဲတဲ၊ ပၟောန်ကျာ်တြဲ နဲရိုဟ်ဏာ၊ သၠပတ်ပရိုတ်အိုဿီုစှ်ၜါ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ၊ ဟာဲဘုတ်ပြိုတ်ဒြိုဟ်၊ ဝဲစောန်တဴမၚ်မွဲကၠာ၊ ယာံသကမာ၊ အာသ္ၚောဲလ္ပကြပ်၊ '''ဥုံစိစော ပူဗလးသွးဟး'''ယာံဒွံဒးခန္ဓဒးလသာ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ။ ဖဍောတ်မွဲလ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚမွဲဝါ '''ဒးဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚထပှ်ဝါရ။'''

'''တၚ်သမ္တီ။''' ကာလဗက်ဒေဝတဳဂှ် မၞိဟ်ဗြဴနွံကဵုဂဗ္ဘဂှ် ဗီုမံၚ်ဒှ်တသိုက်ဂှ် မံၚ်ဂွံဇအိုတ်ရ၊ လံက်ဂ္ဇံလေဝ်ဂွံ လံက်သ္တိက်လေဝ်ဂွံ မံၚ်ဂွံဖ္အိုတ်ရ။ '''ဂလာန်တၟေၚ်။''' မၞိဟ်ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ မ္ဒးပပွသာ်ဏံ ဗျတ်ရံၚ်မ္ဂး ဂွံနူယဲဒိုက် ဟွံထတ်ယုက် စဟွံစှ်ေတိက်ဟွံသၠိၚ် ဒွိၚ်တုဲ မသ္ပရောၚ် ထေၚ်ခယျကေတ်ရ၊ နဲသ္ပဝွံ နဲဝဳစိုတ်မွဲသာ်ကီုရ ထေၚ်ဟွံဗၠေတ်၊ မၞိဟ်အောန်ကဵုဗ္စာရဏာတံဂှ် ပတှ်ေကလော်ဂြိုက်ရ၊ မိၚ်ညိညတုဲ ဥပါဒါန်စဲစပ်ဇၞော််ရ၊ ဆဂး မၞိဟ်သီုဖ္အိုတ်ပတှ်ေဟွံသေၚ်ရ၊ လက်ထက်ဇုဇဗဴလဇကု သ္ပကၠုၚ်တုဲ ဆက်ကၠောန်သ္ပတဴရောၚ် ထေၚ်ကေတ်ဂွံရ။

====ဂလာန်ဗက်ဒေဝတဴမွဲနဲပၠန်====

ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတု ညးတံဗက်ဒေဝတဴရ သ္ဂးဂှ် အပိုၚ်အခြာဂိတုဟၟဲ၊ တ္ၚဲရဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက် ဟွံမိက်ဇြိပ်မ္ဂး ညးလ္ၚဵုတံဂှ် ကော်အ္စာထောံဟဗာန်(ခဗာန်)ရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗြဴ မၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂှ် '''ထောံဟဗာန်ဂဝ်''' ညးကော်ခဴစရ။

'''ဗီုပြေၚ်ဟဗာန်ဂှ်တုန်။''' ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ၜါမိဟ် အနာံမွဲမိဟ်ကေတ်တုဲ ကဝး ဖဍပ်ဖထာံပန်ကၠၚ်ဂှ် ဒှ်ဟဗာန်ရ၊ ပ္ဍဲဟဗာန်တၞံဗြာတ်ဂှ် ပုၚ်သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ဗ္တာၚ် ပုၚ်ပိသာ် ဒးစုတ်ဗၞတ်ၜိုတ်ဒးရးရ။ ပုၚ်ဖုဲသၞဴကဵုမိတ်ခပဵုဂှ် သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သၞဴကဵုဂြိၚ်ဂှ် သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ပက္ကတိဂှ် သာ်ဗုဗ္တာၚ် ညးကော်ခဴစရ၊ ကွာၚ်ကဵုယိုဟ်ဂှ် ၜါဂကူပၠန် သ္ၚုကၠောန်ကွာၚ်တုဲ ထပက်ယိုဟ်ကဵုကဝ်ကီု၊ ထပက်ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်ကဵုသဂြာကီု၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဝ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုသဂြာ ညးဂးတုဲ ယိုဟ်တံသီုကေုာံပုၚ်ပိသာ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲလ္တူဟဗာန်ဒကဴပန်ဒိုဟ်ဂှ် ဒးစတ်ပတဴလဝ်ဇၞောဝ်ပန်တၞုၚ်ရ၊ ဇၞောဝ်ကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခူလေဝ်ဂွံ နကဵုထာၚ်ဗြာတ်လေဝ်ဂွံရ၊ ကၠောန်နကဵုထာၚ်ဗြာတ်မ္ဂး ဒုန်ဇၞောဝ်ဍောတ်ဂှ် စတ်စုတ် ပ္ဍဲထာၚ်ဗြာတ်ခ္ဍမ်ခ္ဍမ်မွဲတုဲ ကၞောတ်အိုတ်တေံဂှ် စတ်စုတ်ထာၚ်ဗြာတ် ကေက်က်မ္ဂး ဒှ်ဇၞောဝ်ထာၚ်ဗြာတ်ရ။

====ဂါထာဟဗာန်ဂဝ်====

ဥုံဒေဝတဴသူရိယ၊ ယက္ခမာရာ၊ မၞးပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ် ပွိုၚ်ဂဝ်ဒဵုဒ္စိတ်ဂိတု ဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ စၞမသၠးဂဝ်၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဵုကဝ်၊ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုကဵုသဂြာ၊ အဲစဳရေၚ်ကဵုရ၊ စၞမၞးတံကၠာ၊ ယဲဝွံကဵုသွာလလံ၊ ကၠခြံဆောံဗ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝတဴဗ္ဒာဲ၊ သရာဲယက္ခ၊ ဗှ်ေကၠုၚ်သ္ပဝဲ၊ ဥုံတူဠာဲတူဠာဲ သွးဟာဲယျရဟုံ။

* ဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ပ္ဍဲတၠယဲဒိုက်ဂှ်တုဲ၊ ယဝ်ရတွဟ်ကဵုတၞးဆုသိုတ်မ္ဂး တွဟ်မာန်ကီုရ၊ မွဲကၞာၚ်လေဝ်ဂွံကီုရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာဝွံတုဲ စၞစမပ္တံကဗျန်တံဂှ်လေဝ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ညိကီု၊ တုဲသီုအပေါတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒၞာဲဒိုဟ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် အာထောံကၠေံမာန်ရ၊ ဒးဗ္စမွဲဟဗာန်ဓဝ်ဟေၚ်ရ၊ နူတ္ၚဲစေၚ်လောန်တုဲ ဒဵုစိုပ်ဗ္ဒာဲတ္ၚဲယးတေံဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဗ္စဇဴရ။ ('''ဂါထာဝွံ ဂွံနူကွာန်ကၟာဝက်လဇုကြေဟ်''')

===၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်===
ဗြဴသ္ဇိုၚ်မ္ဂးတြုံထ္ၜ၊ တြုံသ္ဇိုၚ်မ္ဂးဗြဴထ္ၜ၊ ဗြဴယဲမ္ဂးတြုံဝဳဝတ်၊ တြုံယဲမ္ဂးဗြဴဝဳဝတ်၊ သာ်ဝွံအရေဝ်မန်ပိုဲနွံကၠုၚ်ရ၊ ဗွဲမသၟဟ်ကဵုအရေဝ်ဂှ်တုဲ၊ တြုံတၠသ္ၚိ ကာလသမ္ဘာမယုံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး၊ ဒးပ္တုဲဝတ်ဖန်ဖက်ကဵုဗွဲမ္ဒးရ၊ သမ္ဘာဇကုသွက်ဂွံသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် အပေါတ်နာနာသာ် မ္ဒးပ္ကောံလဝ်ရုံရုံဂပ်ဂပ်ရ၊ သမ္ဘာဇကု ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး၊ ပပ္တံနူအောဟ်ဗွဝ်ဂှ် ဆုမလ၊ ဆုကြောတ်၊ ဆုဗ္ဒဝ်၊ ဆုကြေၚ်မွဲမွဲသာ် မ္ဒးဗာ်ပ္ကောံလဝ်ရ၊ ခါရဗါ်အောဟ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ညံၚ်ဂွံလွုၚ်လၞၚ်အာဂှ် ဒးပသတိရောၚ်၊ ယဝ်ရလွုၚ်လၞၚ်အာမ္ဂး ညးတံကဵုပါဲထောံရ၊ အောဟ်ဂှ်ဗာ်ဂွံနၚ်တုဲ ခၞော်ဍေံဂှ် သံက်ထောံဖအိုတ်၊ ကာလစံၚ်ပၟတ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံသၟူပသဒှ်ကီုရ၊ တုဲတပ်စွံလဝ်ဗွဲမညဳသာရ၊ လ္တူဆုဂှ်ပၠန်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုဗ္ဂၚ်လဝ်ဇလဗ္ဒဝ် ဟွံသေၚ်ဇလဝဝ်မွဲကၞာၚ်ကီုရ၊ ကာလသၠးဂၠံဂဝ်သွက်ဂွံတိက်ဂှ် သွက်ဂွံကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲ၊ ဆုဒုန်ဇုက်တံကီု ကာလသၠးဂၠံဂဝ်တုဲ သွက်ဂွံဗဂီုဗုၚ် ရန်တၟံထိုၚ်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံစိန်အာပြဟ်ဂှ် တၟိဍိုတ်သွက်ဂွံပ္ဍိုက်ဗုၚ်ဂှ်ကီု၊ ဇံၚ်သွက်ညးသၠးဂၠံဂဝ်ဂွံတိက်ဂှ်ကီု၊ ကၠောန်လဝ်တုဲ၊ ဣမိဂှ်သ္ဒးဟီု ဗဗိုန်လဝ်အရေဝ်ရောၚ်။


===၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
တြုံတၠသ္ၚိပၠန်လေဝ် ကာလသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူယိုက်ကဠာကမ္မဌာန်ကီု၊ ဟိုတ်ဍေံနွံသာ်ဏံပၠန်၊ ယဝ်ရယိုက်ထ္ၜၚ်ဒးကဠာကမ္မဌာန်မ္ဂး အာယုက်ဂၠေံ၊ ဒြပ်ပိုန်ဟုတ်ရောၚ်၊ တၠပညာမန်တြေံတြဟ်တံဟီုဒၠောံဗ္တောန်လဝ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဟီုဂးလဝ်နွံမွဲသာ်ပၠန်၊ အဃောသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူကလောန်သရာံပါပ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဟိုတ်နူရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်နာနာသာ်တုဲ ကေၚ်ကာသရာံပါပ်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ၊ ကေၚ်ကာမ္ၚဵုဂှ် မ္ဒးပ္တုဲရောၚ်။ ပပ္တံအရေဝ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညံၚ်တၠယဲဒိုက်ဟွံဂွံမိၚ်ဂှ် မ္ဒးပသတိကီု၊ ဥပမာ−ပရိုၚ်တၠယဲဒိုက်ချိုတ် ဟိုတ်နူသၠးဂဝ်ဂၞဴ၊ ပရိုၚ်ယဲဒိုက်လီုတံဂှ် ဟွံကဵုမိၚ်သက်သက်ရ၊ ယဝ်ရမိၚ်ဒးမ္ဂး တၠယဲဒိုက်ဂှ် ကာလသၠးဂၠံဂဝ်ဒွိၚ်မံၚ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ဖေက်ဒှ်အာအန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန် သ္ၚိလဵုဟွံဟီု မိက်ဂွံပကာမ္ၚဵုမ္ဂး ပ္ဍဲသ္ၚိဂှ် သၟတ်ဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက်မွဲမွဲနွံမ္ဂး ပတံနူကောဒေံကောန်ဇာတ်တံ ဟွံပကာမ္ၚဵုအိုတ်ရ။

==ပွမသၠးဂၠံဂဝ်==
ပိုဲသတ္တံလိုက်ဏံဝွံ သ္ဂောံကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပ္ဍဲလောကဏံဂှ် ဟွံလောဲသွာ်ရ၊ ဝါဂါတ်သ္ဇိုၚ်သန်ကွေံကွေံရ၊ ကျာ်တြဲနာဲပိုဲတွံလဝ်ရ၊ ၜိုန်ရကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပၠန်လေဝ် လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်တြုံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်ဗြဴ ဒးဒှ်ပၠန်ရ၊ ယဝ်ရဒှ်မၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဒးဆဵုဒဗကဵုကေၚ်ကာသၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာမသၠးဂၠံဂဝ်ဝွံလေဝ် ဒဒိုက်ဇၞော်သန်ဟေၚ်ဂှ် အရေဝ်မန်ဟီုလဝ်နွံမံၚ်။ &quot;မၞိဟ်တြုံဍိုက်ဖံၚ်−မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်&quot; သ္ဂးလဝ်ရ၊ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် မူပိုဲမ္ဒးသ္ပဗက်ရောဂှ် ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ပါ်ထ္ၜးကဵုပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်။

၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်။

၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ။

၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၈။ နိဂီု၊ သာ်ဝွံပါ်လဝ်ရ။

===၁။ နိဒါန်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ကာလဍိုက်ပေၚ် ဂိတုတ္ၚဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴမိဂှ် သၠးတိတ်နူဗုၚ်ဂၞဴမိ၊ တိတ်စိုပ်ကၠုၚ်မ္ၚးဗုၚ်ဂၞဴမိရ၊ ဂလာန်ဏံဂှ် မန်ပိုဲတဴကော်ခဴစ-သၠးဂၠံဂဝ်၊ သၠးပဋိသန္ဓိ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ပၞာၚ်၊ ညာတ်မုက်ဒေံလေဝ် ကော်ခဴစနာနာသာ်ရ။

===၂။  ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်===

ပဋိသန္ဓိဍိုက်ပေၚ်ဂိတုတ္ၚဲတုဲ ထ္ၜးတိုန်လက်ကျန်ၜံၚ်ပၟတ် မပ္တံကဵုဂၞိၚ်ဂိ၊ ဗုၚ်ဂိ၊ တၞုၚ်ဇိုၚ်ဒေၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး တြုံတၠသ္ၚိ အာကော်ဣမိတုဲ၊ မၞိဟ်မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိတံဂှ် အာဂၠာဲကော်ပ္ကောံလဝ်မၞိဟ်ဗြဴ အာယုက်ဇၞော်ဇၞော်တံ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ပိုဲမန်ဂမၠိုၚ် ကော်ဣမိကွာန်ရ၊ ကာလခေတ်လၟုဟ် ဟိုတ်နူဣမိ ညးအလဵုအသဳတံ နွံမံၚ်ဇၟာပ်ကွာန်တုဲ ကော်ဣမိညးအလဵုအသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဣမိကီု မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံကီု စိုပ်ကောံတုဲ တြုံတၠသ္ၚိဒးကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲရ။

'''သၞောတ်ဗၜတ်ဗီုပြေၚ်ဇံၚ်ဖဴ ။'''

ဒုန်ကလိဟွံသေၚ်၊ ဒုန်ကၟးဟွံသေၚ်၊ ဆုထ္ၜောံထ္ၜောံၜါတၞုၚ်၊ ဇမၠိၚ်ပန်ဟတ်ကဵုမွဲက္ဍဂှ်၊ လးလဝ်လ္တူကၞဳသ္ၚိ၊ လ္ပာ်တေံမွဲတၞုၚ်၊ ခြာခရာဗၞတ်မွဲဟတ်၊ လ္တူဂှ်လးစုတ်ဝိုန်ဒုန်၊ ထပှ်တၞုၚ်တုဲ၊ ဒက်ဗဗိုန်ကဵုချာရ၊ လ္တူဝိုန်ဂှ်ပၠန် ဒးလးစုတ်ဒုန်ကရေက် ဒစိတ်ကရေက်ရ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်မိက်ဂွံလးစုတ်ခတဵုမ္ဂး လးစုတ်ခတဵုပိဂတှ်ေလေဝ်မာန်ရ၊ လးကၞဳတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံချဳဒရာၚ်၊ ဒးကြာပ်ပိတန်ရ၊ လ္ပာ်က္ဍိုပ် ကြာပ်စုတ်ဒုန်ကရေက်တုဲ ဒက်လ္ပာ်ဇိုၚ်မွဲတန်၊ အဒေါဝ်မွဲတန်၊ ဒးကြာပ်ဒက်ရ၊ ကၞဳဒုန်(ဝါ)ကၞဳဆုညံၚ်ဟွံဂွံချဳ လောအာလောကၠုၚ်တုဲ ဒးဒက်ကြာပ်ရ၊ သွက်မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ဂွံတိတ်ဂွံလ္တူဇံၚ်ဂှ်၊ ဒးလးသ္ကဝ်ရ။


ယဝ်ရသၠးယဲဒိုက်ပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး အခိုက်မန်ဟေၚ် ဒးကၠောန်ဗက်စရ၊ တြုံတၠသ္ၚိတံပၠန်လေဝ် သမ္ဘာဇကုသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ချိုန်တီကောန်တြုံ ကောန်ဗြဴတုဲ ဒးၜံက်တိဗဝ်ဖဴမွဲ သွက်ဂွံၜံၚ်ပၟတ်ဗဂီုဇကုရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး တိဖဴဒစိတ်န၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး တိဖဴထပှ်နၜံက်ကေတ်တုဲ၊ ဗဝ်ဖဴစွံလဝ် ဗ္ဒာဲဇံၚ်သ္တိက်ၜံၚ်ပၟတ် လ္ပာ်တဲပါဲရ၊ ဗ္ဒာဲဖဴဂှ် စွံလဝ်ဍာ်မွဲဂရ သွက်ဂွံသိုဟ်တၟံ ဍိုတ်စံၚ်လဝ်နူဖဴဂှ်ရ၊ သၞောတ်ဗ္ၜတ်ဖဴဂှ် ဒးဒှ်အတိုၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠိၚ်ဖဴဂှ် ဒကေတ်မွဲတၞုၚ်ဓဝ်ရ၊ မွဲတၞုၚ်ဂှ် ဒုၚ်စကဵုဇမၠိၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠေံအနာံဖဴ ဒးကေတ်ၜါတၞုၚ် တုပ်ကဵုအနာံဇံၚ်ဂှ်ရ၊ အနာံဖဴဂှ် လဇံက်ဗကိတ်ကဵုသၟန်ဇမၠိၚ်ဇံၚ်တုဲ ဒှ်ဖဴညးတံရ၊ (ကာလလၟုဟ်ဝွံ လ္ၚဵုဂှ် ညးတံသၠးဂဝ်ဂၞဴ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲတုဲ အပေါတ်ကြိယာ သွက်ဒးပ္ကောံကေတ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် ဟၟဲရ၊ ညးတံဒုၚ်ထပက်ဂဥုဲ စကေတ်ဂဥုဲမ္ဂး ကမၠောန်သၠးဂၠံဂဝ်တုဲမံၚ်ကီုရ)။

===၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်===

ကာလကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ၊ ဒက်သုက်နကဵုဇုက်တောဝ်သ္အးဇ္ၚး၊ ခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ရေက်ထပိုတ်ကၠေံ နကဵုၜုန်မြက်ကေက်က် မသ္အးဇ္ၚးကီု၊ ဟွံသေၚ်လ္ၚဵုဂှ် ကရေက်ကေတ်သၞဒုန်၊ ဇိုတ်သ္အးကၠေံတုဲ၊ ရေက်ထပိုတ်သုက်ရ၊ တုဲကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ကောန်ၚာ်နကဵုဍာ်ဂမ္တဴဂီုဂီုရ၊ တုဲဖုံဍာ်မိတ်ကပေါဝ်ပၠန်၊ တုဲမ္ဂးဂွဳထုဲကောန်ၚာ် နကဵုယာတ်သ္အးဇၚး ဗွဲမဂပ်ဝ်တုဲ သ္တိက်စွံလဝ်ကောန်ၚာ် (ကာလလၟုဟ်ဝွံ) ကၞာဲသၟးဂၠိုၚ်ရ။


'''ဗွဲသတိ'''။ ။ (မူဟိုတ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဟီုမ္ဂး၊ အရေဝ်မၞိဟ်ဇၞော်မန် ခမဳသၚ်တံနွံမံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ဂှ် ဂွံမိၚ်ကေတ်ရ၊ သၟိက်ဂွံတီဗွဲခ္ဍန်ဂှ်၊ လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံ ပိုဲမန်တံကျပၞာန်ညးတုဲ၊ ဂကူပိုဲမန် ဣဓိညံၚ်ဂွံဟုတ်စှ်ေအာဂှ်၊ ပိုဲဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ၊ ကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်ကြိယာ သွက်ဂွံဂုမ်သ္အးဩောံသ္ၚု၊ ဍေံမဒှ်စၞအာဟာရ ပိုဲမန်ဗွဲပရဲဂှ်မွဲသာ် သဘဴကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ညးလ္ၚဵုတံ သွက်ဂွံစွံပ္ကောံလဝ် အပေါတ်မပ္တံ ထၟိက်နာနာသာ် ဟွံသ္အးဇၚး သွက်ဂွံထောံကၠေံဂှ်မွဲသာ်၊ ဒှ်သ္အးကၠေံဩောံသ္ၚု နကဵုကြိယာဂှ်တုဲ ဩောံသ္ၚုတံဂှ် ဒှ်ပုၚ်တုဲမ္ဂး ပိုဲခရှ်တံကီု၊ ခမဳသၚ်တံကီု၊ ဒးစဒးကဵုပိုန်ပပြဘိုက်ရ၊ စဟာပ်ဒးပုၚ်တံဂှ်မ္ဂး ဣဓိလဟုတ်စှ်ေအာ၊ ကျာ်ဩဳပၠိုတ်စှ်ေအာမာန်ရောၚ် နွံအဓိပ္ပါယ်သာ်ဝွံရ၊ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ အာဂတနူတ္ၚဲဝွံတုဲ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ယဝ်တီပရေၚ်ဏံမ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ်ရ)။


(ကၠာတေံကောန်ဂကူမန်ပိုဲ သ္တိက်ကောန်ၚာ်တၟိတၟိ သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး လောန်ကၠုၚ်ၜိုတ်မသုန်စှ်ေသၞာံတေံ၊ ညးလ္ၚဵုတံသ္တိက်ကောန်ၚာ် နကဵုထးထဝ်ဟွံသေၚ် ညးဒိုက်ဝါတ်တံဂှ် သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲခွက်ဆုလံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ဂှ် ကေၚ်ဆဵုဒဗကီုရ၊ ယဝ်ထးဆုမ္ဂး ကၠောန်လဝ်ခ္ဍံခ္ဍံ ကဵုဂၠိၚ်မံၚ်ညိတုဲ လ္ပာ်စွံက္ဍိုပ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ဗီုက္ဍိုပ်ခၟဴၜိုပ်ထဝ်တုဲ လံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ရ၊ ပ္ဍဲထးဂှ်ဟေၚ် ညးဇၞော်မန်ပိုဲကၠာတေံ သ္တိက်ကၠုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ရ။ ခွက်ထဝ်ဂှ် ညးတံကၠောန်လဝ်တုဲ ဏာအပ်စွံလဝ်ပ္ဍဲသ္ၚိဃံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ် ယဝ်ရညာတ်မုက်ကောန်ၚာ်မွဲမွဲမ္ဂး အာပ္တီဃံၚ်တုဲ ကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ် သွက်ဂွံသ္တိက်ကောန်ၚာ် မဒှ်မၞိဟ်တၟိဂှ်ရ၊ ကွာန်ဇၞော်မ္ဂး ခွက်ထဝ် ၜါ-ပိ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မကၠောန်စွံလဝ်ရ၊ ရံၚ်ကေတ်ပရေၚ်ဇုဇဗဴလ နော်နာဲပိုဲမစွံပပ္တိုန်လဝ် အခိုက်ကၞာဝွံ ပိုဲညာတ်ကေတ်ဇုဇဗဴလပိုဲ မဂတာပ်ခေတ်ဗွဲမလောန်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရ၊ မူဟိုတ်သ္ဂး ဟီုသာ်ဂှ်ရောမ္ဂး ကာလအာကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ်ဂှ်ရ ကိစ္စစုတ်စရၚ် ဒှ်မၞိဟ်ဂှ် တုဲဒှ်အာမွဲအလန်ဓဝ်ရ။ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ရန်ကဵုဂလာန်ဝွံတုဲ  ပွမသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ် ဝေၚ်ပါဲကၠေံတုဲ၊ ယဝ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲထးထဝ်ဟွံမာန်မ္ဂး သ္တိက်ကောန်ၚာ်လ္တူကၞဳ ဗွဲသ္အးဇၚးဂှ် ခိုဟ်ဂၠိုၚ်ရ။)


ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ သုက်ကုတ်ထပိုတ်ပ္တိတ်နူကောန်ၚာ်ဂှ် ဣမိတံ အာတိုပ်ကၠေံ ပ္ဍဲကတိုၚ်ၜံက်လဝ်တိဖဴရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ် ဟွံတိုပ်ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဖဴ၊ အာတိုပ်ကၠေံအတိုၚ်ကိုန် တိုပ်သုက်ကောန်ၚာ်ရ၊ ဗွဲသၞောဝ်ကိုန်ဝွံ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ၊ ပသာ်မ္ဂး၊ တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဇှ်ေ၊ ဒဂိုန်၊ ခ္ဍဲသဳမ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ်ရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုဘတ်၊ ဝှ် ၊ ကထိုန်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုမြေက္ကသဵု၊ ပုဟ်၊ မာ်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ဗၟံက်ရ၊ ဗွဲကိုန်ဝွံတိုပ်သုက်မ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ပိုန်ဂၠိုၚ်အာယုက်ဂၠိၚ်ရောၚ်၊ ပိုဲမန်ပတှ်ေလဝ် ဂလာန်ဝွံရ၊ (ကိုန်တုပ်သုက်ဗွဲလ္တူတေံလေဝ် ကံက်ပ္တိတ်နူလောကသိဒ္ဓိရ။)


ဒေသလ္ၚဵုဂှ်လေဝ် သွက်ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တၟိ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ဣမိတံပြုပြေၚ်ကဵုရ၊ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး ဇဗၠုဒစိတ်တၞး၊ သတ်ပိမ၊ ဟွံသေၚ်ဒစိတ်မ၊ ဩန်မွဲဒကေဝ် ဟွံသေၚ် မသုန်မး၊ လိခ်မွဲအုပ်၊ တဝ်ဏှ်ေမွဲတၞုၚ်၊ မှၚ်မွဲပလၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ် ဗွိုက်လ္တက်မၞိဟ်တြုံမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမ္ဂး ဇဗၠုခထပှ်တၞး သတ်ထပှ်မ၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်မၞိဟ်ဗြဴတၟိမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ ဣမိဝွံ ပၠာဲကေတ်ဂစေံစၠန်မွဲပ္ၚာန်၊ တိတ်အာက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ '''ယွံဒေဝတဴသူကၞေၚ် က္ညကၠုၚ်ပစၟတ်သမ္တီကောန်ၚာ်ဝွံညိ'''ရဴသာ်ဝွံ တိတ်နိမန်ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ကဵုပသမ္တီရ၊ ကာလက္လေၚ်လုပ်ဇရၚ်ကောန်ၚာ် ဣမိဂှ် လၟုဟ်လုပ်ဍာ်ဂစေံစၠန်မြမောဝ် နူကဵုက္ဍိုပ်ကၞိန် ဒဵုကဵုစိုပ်ဒၞာဲကောန်ၚာ်ရ၊ (ကပေါတ်ဒေဝတဴသူကၞေၚ်တံဂှ် လ္ၚဵုမွဲတ္ၚဲ လ္ၚဵုၜါတ္ၚဲ၊ လ္ဒဵုဒဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးတံစွံလဝ်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ်လေဝ် ဒေသမန်လ္ၚဵုနွံ-ဒေသမန်လ္ၚဵု ဟၟဲရ။)

===၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ယဝ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဣမိဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ပလေဝ်ပလေတ်အတိုၚ်နဲကဲဣမိတံတုဲ၊ ပ္တိုန်သ္တိက်လဝ်လ္တူဇံၚ် ၜံၚ်ပၟတ်ရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ညံၚ်ဂွံညောတ်အာပြဟ်ပြဟ်ဂှ် ဂတ်ဒက်ဂွဳလဝ်ဗုၚ် နကဵုယာတ်ပူလဝ်ဗုၚ်တုဲ၊ ကေတ်တၟံဍိုတ်စံၚ်လဝ် ပ္ဍဲဖဴဂှ်တုဲ၊ သိုဟ်ဖျေံပ္ဍဲဍာ်ဂရ၊ ဟံၚ်ပ္တိတ်ဂွဳကဵုယာတ်တုဲ၊ ပ္ဍိုက်စွံလဝ်လ္တူဗုၚ်ဂှ် ၜိုတ်ဒုၚ်မာန်ရ၊ အဃောပ္ဍိုက်ဍိုတ်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟွံကတဴလုပ်ဒဵုစၞာံဗုၚ် တဴသၠိုက်အာဂှ် မ္ဒးပသ္တိရ၊ ပၟတ်ဖဴဝွံလေဝ် မ္ဒးပဒှ်လဝ်လၟိုန်ရ။


ဌာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုစွံဂရုၚ်မွဲမ လ္တူက္ဍိုပ်သ္တိက်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ၊ ရန်တၟံ အာဗီုအခိုက်ညးတံအဆက်ဆက်တုဲ၊ ပ္ဍဲဂရုၚ်ဂှ် ဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒးနွံရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဖေက်လကိုတ်ဒှ်၊ ဆီတိုန်ဒှ်ဂှ်ရ၊ နကဵုဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒက်ဂတ်လဝ်မွဲမွဲဒၞာဲမ္ဂး၊ ဆေဝ်ဒဝ်ကဵုအန္တရာဲ သာ်ဂှ်မာန်ရောၚ် ညးတံစှ်ေစိုတ်တုဲ၊ ကာလပၟိက်ကိစ္စမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်မ္ဂး သၟိက်ဂွံဗွဲမပြဟ်ဂှ်ဒှ်ရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဍာ်တှ်ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂှ်၊ ညးတံပလေဝ်ပလေတ်ကဵုပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ သိုၚ်တှ်ဟွံထောၚ်ဇဳဏီ ကောန်ၚာ်မဴဟွံအိုတ်၊ တှ်ဂှ် တေၚ်ကၠုၚ်ဗွဲမလောန်မ္ဂး သ္ၚိတှ်ဂှ် လီုအာကီုဒှ်ဂွံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သ္ၚိတှ်ကလိုအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံလာဲအာမ္ဂး ဇၞတ်ချိုန် ပလာဲကဵုသာသာရ၊ စၞအာဟာရ မပ္တံကဵုဍာ်လဂမ်၊ ဍာ်ဂမ္တဴတံဂှ် ဒးသုၚ်စကဵုဂၠိုၚ်ၚ်ရောၚ်၊ ဣမိဂှ်လေဝ် သွက်မိကောန်ၚာ် သ္ဂောံထတ်အာဗွဲဂတ၊ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ် ဒးမၚ်မွဲကဵုဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ပွမသုၚ်မိတ် ဟုံမိတ် သုၚ်ဂဥုဲတံဂှ်လေဝ် ဒးစၞောန်ထ္ၜးကဵုလၟိုန်ရ၊ သၟတ်ဗြဴဂှ် ကၠာဟွံစပုၚ် သွက်ဂွံဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ထၟောတ်ကေတ်ပုၚ် ပန်ထၟောတ်တုဲ မ္ဒးဗဇဴ ပ္ဍဲဒကဴဖဴပန်လ္ပာ် ဒဵုကဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ။

===၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ===

သၟတ်ဗြဴသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴသၟတ်ဇၞော်တံညးဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ပ္တုဲကဵုဝတ်နာနာသာ် မပ္တံစံၚ်ဍိုတ် သိုဟ်ဍိုတ်ဖုံမိတ်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဗြဴတၠတှ် မထတ်ယုက်တံလေဝ် ကၠာမိကောန်ၚာ် ဍာ်တှ်ဟွံထတ်ရိုက်ဏီဂှ် ကၠုၚ်ဗိုၚ်ဗၟဴ ကဵုတှ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန်လေဝ် ညးမဒှ်ကလောမိဿဟာဲ ဌာန်ဗ္ဒာဲတံဂှ်လေဝ် ကၠုၚ်သ္ၚိစၟဳရံၚ်ကောန်ၚာ်မိပ်ပ်ဇြိပ်ပ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴပိုဲမၞိဟ်တံ ဒုၚ်တၠုၚ်မၞိဟ်တၟိကီုရ၊ ညးတၠသ္ၚိတံပၠန်တုန်လေဝ် ပ္တုဲတဴဝတ်လ္တူမၞိဟ်ကၠုၚ်ရံၚ်တံပၠန် ပွမဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်သွနာနာသာ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗ္စပုၚ်သတ်ဗြဴ ကဵုသွစၞဗွဲမဒးရးပၠန်ရ၊ ညးမွဲလ္ပာ်ကဵုမွဲလ္ပာ် ဝတ်ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ခၠေဝ်ပလန်ပၠန်ရ၊ အခိုက်ဏံဝွံ ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် ဗ္စဖျုၚ်ပိဗ္တံပိတ္ၚဲ မိပ်ပဇြိပ်ပ်ကရိုက်ညးကဵုညး ဂွံဆဵုဒၟံၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ။

===၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

နူကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်ဂွံပိတ္ၚဲဟွံသေၚ် မသုန်တ္ၚဲမ္ဂး ဣမိဂှ် သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ၊ မၞိဟ်ၜံၚ်ပၟတ်အလန်ပဌမမ္ဂး လ္ၚဵုဂှ် ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်မ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် မသုန်တ္ၚဲ၊ လဗြဴကေၚ်ၜံၚ်ကၠုၚ်လဝ် ပၟတ်ပၞာၚ်တုဲမ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ ညးတံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်အိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် ဣမိဝွံ ကေတ်ပုၚ်ပန်ထၟောတ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ဇဗၠုပန်တၞး၊ နော်မွဲတၞုၚ်၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ပုၚ်မွဲထၟောတ်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ်၊ ပၟတ်နူဖဴၜံၚ်ပၟတ်လ္ၚ၊ ဍာ်မွဲဗြံက်ကေတ်တုဲ၊ စှ်ေအာတိဂတမုက်သ္ၚိရ၊ အပေါတ်စပ်ကဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တံဂှ် စွံပ္ဍဲတိ(လ္တူသ္ကဝ် လ္တူခတဵုဂှ် ဟွံကေၚ်မိၚ်)တုဲ စဝ်ဖျေံဍာ်လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်ရ၊ အဃောမစဝ်သိုဟ်ဖျေံဍာ် လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်၊ သာ်ဝွံမဟီုပ္တီ(ဗလိဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴ လေဝ်ဟီုဂး) '''ဒေဝတဴဖဴရ၊ ယွံဒေဝတဴဖဴ မၞးအာမာန်ရ''') ဂလာန်ပ္တီ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ရန်တၟံသာ်လဵုတုဲ သ္ပရောဂှ် ဟွံတီ ဒေသလဵုရောဂှ်ဟွံတီတုဲ ပွဝွံ ဒှ်ဆအယာံမာတ်ကေၚ်မိၚ်လဝ်ရောၚ်၊ ညးတံသ္ပသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ကရိကၞာဲမွဲသာ်ကီု၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံဂှ် ဟွံတီသက်သက်ရ။


ပွမပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ဗ္စူလတ်သ္ကဝ်မွဲထၟူတုဲ သ္ပဂြောပ်ကၟာတ်လဝ် လ္ပာ်လ္တူကဵုယာတ်ရ၊ ထၟူသ္ကဝ်ဗ္စူလဝ် လ္တူဍိုတ်ဟွံသေၚ် လ္တူဆုဒကုတ်ရ၊ (ကၠောန်နဲဗီုအုပ်ပဠက်ရ) မိကောန်ၚာ်ဂှ် လုပ်ဂ္ဇံပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ်တုဲ ဣမိကေတ်နၚ်ဍိုတ်စံၚ် တၟံစံၚ် ဓလုက်စုတ်ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်တုဲ ပက်သိုဟ်ကဵုဍာ်သၟုဟ်ဂမ္တဴ တိတ်ကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ် အုပ်ဂမ္တဴကၠုၚ် နကဵုသၟုဟ်ဂှ် ဍာ်ပဠက်မၞိဟ်ဇွောဝ်တိတ်ကၠုၚ်ရ၊ ဣမိလေဝ်သ္ပသာ်ဏံ ဍိုတ်စံၚ်ဒဵုဂံက် မွဲမတုဲမွဲမ ဒဵုပေၚ်ပိမရ၊ ရန်တၟံတၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ယဝ်ပဠက်တိတ်မ္ဂး ပ္ဍဲခန္ဓဇကု မိကောန်ၚာ်ဂှ် ဒဒှ်ရ ကၠိပပ်ဟွံသ္အးဇၚးတံဂှ် ဇွောဝ်တိတ်အာကရောံဍာ်ပဠက်တုဲ၊ ဍာ်ဖျုန်ဆီ ပ္ဍဲတၠခန္ဓဂှ် သ္အးဇၚးအာအိုတ်ရ ဣမိလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် သိုဟ်ဍိုတ်ဒဵုပေၚ် မသုန်မလေဝ်နွံကီု၊ ပွမသ္ပသာ်ဏံဂှ် မန်ဂမၠိုၚ်'''အုပ်ဟဂမ်'''ဟီုဂးစရ။ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အုပ်ဟဂမ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ဆၜိုတ်တၟံဍိုတ်သၟးဟွံသေၚ် ဗၞဲထဏေက် ပိုဟ်ဖဍိုတ်လဝ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်သၟူဍေံရ၊ ရန်တၟံသွက်ပၞေတ်သရ ဂွံစိန်ဝုန်တုဲ အုပ်ဗၞဲလေဝ် ညးတံသ္ဂးပၠန်ရောၚ်၊ ကၠာဟွံဂွံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးလ္ၚဵုဂှ် အာဂၠာဲၜှ်ကေတ်တၞးဓယာ် လ္ၚဵုဂှ်အာဂၠာဲၜှ်ကေတ် တၞးယးမတ်ဗ္တံဂှ် ၜိုဟ်လဝ်ဒဵုကဵုဖောဝ်တုဲ ကာလပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ဟွံသေၚ် ကာလအုပ်ဟဂမ်တုဲဂှ် သွက်ဂွံဟုံဍာ်တၞးဓယာ် ဟွံသေၚ် ဍာ်တၞးယးမတ်ရ၊ ကာလဟုံဍာ်ဂှ်လေဝ် ပါဲနူဍာ်ဏံတုဲ ညးတံဟွံကဵုဟုံရ၊ တုဲမ္ဂး သဘဴမၞိဟ်ဗြဴဟုံဍာ်ဂစေံစၠန်ဂန္ဓရာ ကျိုၚ်ကျဝ်ကေတ်ဗွဲမ္ဒးရး ဗွဲမသ္အးဇၚးတုဲ ဇံၚ်ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ်လေဝ် ရိုဟ်ပလီုထောံရ။


လ္ၚဵုပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ စဝ်ကပေါဝ်ပ္တုဲထောံလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲပ္တုဲသီုၜါကာဂှ် '''စဝ်ကပေါဝ်ဇံၚ်ဖဴ''' ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ သီုစဝ်ကပေါဝ် သီုခုတ်ယၟု သီုစၚ်ကတောဝ်လေဝ် သ္ပအိုတ်ရ။

===၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ၜိုန်ရမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲကီုလေဝ် ရန်လဝ်သွက်သမ်အုဲ သမ်အေၚ် ဟွံသ္အးဇၚး ပ္ဍဲခန္ဓညံၚ်ဂွံဆက်တိတ်အာ ဒဵုကဵုအိုတ်အာ ညံၚ်ဍာ်ပဠက် တိတ်ဟွံသ္ဂုၚ်အာဂှ် ညးတံကဵုဆက်ကေတ်အာ ပၟတ်ပၠန်လေဝ်နွံကီု၊ ရန်လဝ်သွက်ထိုၚ်ကောန်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံအေဲစှ်ေအာတုဲ ဆက်ပ္ဍိုက်အာဍိုတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်၊ မိိပ်ဇြိပ်မံၚ်မ္ဂး ပွမပ္ဍိုက်ဍိုတ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ပိတ္ၚဲဟေၚ် ညးတံကဵုသ္ပရ၊ ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဖဴကီု ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ပလီုရိုဟ်ထောံကၠေံဂၠိုၚ်ရ၊ ပွဝွံလေဝ် တန်မံၚ်လ္တူတၠခန္ဓ ထတ်ဟွံထတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဒွိၚ်ဗွဲမလောန်တုဲ အပေါတ်ကြိယာ ဇြိုၚ်ညိညကီုလေဝ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်၊ ဍာ်ဂံက်က်လေဝ် ဟွံကဵုဟုံ၊ ယဝ်ပၟိက်နွံမ္ဂး ဟုံဍာ်ဂီုဂီု ဒဵုကဵုပွိုၚ်မွဲဂိတုဂှ်လေဝ် ဂွံကေၚ်ဆဵုထဗဒၟံၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရောၚ်။

===၈။ နိဂီု===
ကေၚ်ကာပွမသၠးဂဝဂၞဴတုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲမ္ဂး ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဗွဝ်ဖဴကီု ရိုဟ်ပလီုထောံရ၊ စိုပ်ကာလဒိုအ်ထောံနူပ္ဍိုက်ဍိုတ် ဒိုအ်ထောံနူၜံၚ်ပၟတ်တုဲမ္ဂး ပွမသၠးဂဝ်ဂၞဴဂှ် အခိုက်ပိုဲမန်တံ တုဲဒှ်စိုပ်ဒတုဲအာရ။

==ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု==

ပွမစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တြေံ ဆက်ကၠုၚ်လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲရ၊ ပပ္တံနူရာဒနာမိက် '''သဳလိဿနိစ္စံ ဝုဍ္ဎာ ပစာယနော စတ္တာရောဓမ္မာဝုဍ္ဎန္တိ အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ''' ဂှ်ရ၊ သာ်လဵုဂွံဆက်ဒှ်ကၠုၚ်ရော ဗွဲခ္ဍန်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညိညရ။ လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲ နွံတြုံကဵုဗြဴညးၜါ ဂွံကောန်ၚာ်မွဲ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် အာကလံမအံက်ဇကု ဒဒှ်မံၚ်ဣသိမွဲ ဒ္ဂိုန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံရ၊ ခါညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ကလံတုဲဂှ် ဗွဲဂါထာလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုရ၊ ခါရကောန်ၚာ်ဂှ် ကလံလဇုဣသိဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်တုဲသၟာန်တိုန်၊ ပသာ်လဵု ဟွံရာဒၞာကဵုကောန်ပိုဲရော၊ ယဝ်မိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်မှာထေရ်အာနန် မပဒတဴဒၟံၚ်ဗ္ဒာဲကျာ်တြဲပိုဲတေံ၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴလေဝ် ပၚောံအာဗွဲမပြဟ်တုဲ ကလံမှာထေရ်အာနန်ရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် မှာထေရ်အာနန် ရာဒၞာမိက်နဂါထာ ဗွဲလ္တူတေံတုဲ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်၊ ညးၜါသၟိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်နဲကၠာတေံရ၊ ယဝ်သၟိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်ကျာ်တြဲညိရဂး၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ဗွဲမပြဟ်ဟေၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်တြဲတုဲ ကလံကျာ်တြဲရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုပၠန်ရ၊ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ကျာ်တြဲပိုဲဟွံရာဒၞာမိက်၊ သၟိက်မိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်ကျာ်တြဲပၠန်ရ၊ နကဵုဂမြၚ်ညာဏ်ကျာ်ဟေၚ် ညာတ်ဒးကောန်ၚာ်ဏံ အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်ရာဒၞာမိက် '''အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ'''မ္ဂး ဗၠေတ်အာရောၚ် ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟွံရာဒၞာမိက် ညံၚ်အာယုက်ကောန်ၚာ်ဏံ ဂွံဂၠိၚ်ဂှ် သာ်လဵုဂွံပရော သၟာန်ကျာ်တြဲရ၊ ကောန်ၚာ်ဂှ် အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရမ္ဂး ကဵုဗှ်မ္ၚဵုဒ္စာံဗ္တံ ဒ္စာံတ္ၚဲရ၊ ပ္ဍဲပေၚ်ထပှ်တ္ၚဲဂှ် သၟိၚ်မာရဏကၠုၚ်ကေတ်ဏာ ကောန်ၚာ်ရောၚ်၊ ချပ်တုဲ ပြာပ်ကၠုၚ်ဌာန်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ။


ဟိုတ်နူကျာ်တြဲ မွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်ဂမၠိုၚ် ဗိုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ဂှ်တုဲ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ရ၊ သၟိၚ်မာရဏဂှ် လုပ်ပ္ဍဲဓဝၚ်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ဟွံမာန်တုဲ ကလေၚ်စဴအာရ၊ လောန်အာထပှ်တ္ၚဲတုဲမ္ဂး သၟိၚ်မာရဏ သွက်ကၠုၚ်ကေတ်ဏာကောန်ၚာ်ဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲသက်သက်ရ၊ ပေၚ်ဒ္စာံဗ္တံဒ္စာံတ္ၚဲတုဲ ကျာ်တြဲရာဒၞာမိက်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံကီုရ၊ ပွိုၚ်ဒစာံဗ္တံဒစာံတ္ၚဲ ကျာ်တြဲမွဲဟာန်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ် မၞိဟ်ပုတုဇန်တံညးဂမၠိုၚ်  ပြာပ်ကၠုၚ်ကလၚ်ပၚ်မှိၚ်ဓရ်ကျာ်တုဲ ကဵုဒါန်ကျာ်တြဲမွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်တံ နကဵုအာဟာရဘောဇိုန် နာနာသာ်ဟွံသ္ကုတ်ရ၊ သ္ပပဓာန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ကျာ်တြဲတွံဓရ်မ္ၚဵုတုဲ ကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် အာယုက်ဂၠိၚ် ပိုန်ဟာန်လေဝ်ဇၞော်မောဝ်အာရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ညးကၠုၚ်ကလၚ်ဓဝ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် လာၚ်မုက်ကြာတ်ကြော သ္အးဇၚးကၠေံဇကု နကဵုဍာ်မ္ၚဵုအိုတ်ရ၊ ကာလစဴအာ ညးတံကေတ်ဖျဴဏာဍာ်မ္ၚဵုတုဲ လၟုဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ပပ္တံနုတ္ၚဲဂှ်တုဲ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တုဲ၊ ရန်တၟံသွက်အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ဒြပ်ကသပ်ဂွံဂၠိုၚ်၊ ကျာ်ဩဳဂွံနွံဂှ်ရ၊ သ္အးဇၚးကၠေံ ပွမကၠိပပ်တံဂှ်တုဲ ကၠောန်ပေါဲကာမ္ၚဵုမွဲ၊ ပြာကတ်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်'''မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်'''ရ။


* ('''ဗွဲခ္ဍန်ဟေၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ''')

သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ဣမိတံဟွံသေၚ် ညးအာယုက်ဇၞော်တံ သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပြုပြေၚ်ကေတ်ခါန်လဗံက်ခၟရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ပိ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်မသုန်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ထပှ်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ဒစိတ်၊ ရဴဝွံ ပြုပြေၚ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲလဗံက်သွက်ဣမိဂှ် သတ်ဗြဴမွဲမ၊ ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်ခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ကဝေက်သၠိက်၊ သွခၞံကြုက်စုတ်လဝ်ရ၊ သၟေဟ်နူဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ၜံက်၊ တၞိၚ် တောဝ်ပလုဲစုတ်လဝ်တုဲ သွက်ဇိုန်ကဵုညးလွဳဝတ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ သၞေက်၊ မဂွါ၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ လကံက်တဲ၊ သၞေက်၊ မဂွါတံ ပ္ကောံစုတ်လဝ်ပ္ဍဲပ္ၚာန်မွဲရ၊ ယဝ်လဗံက်ပိမ္ဂး မွဲဂှ်သွက်ဣမိ၊ သၟေဟ်ၜါဂှ် လဗံက်ဗဴလေဝ် ကော်စရ။


ကၠာဟွံစိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာ မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ပ္ကောံကကေဝ်လဝ် ကပေါတ်ဗွဲမရုံဂပ်နာနာသာ်တုဲ၊ ကပေါတ်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ပပ္တံနူဍာ်မိတ်ကပေါဝ် နုၚ်မ္ၚဵု ဂအဳတံအိုဿီု ကပေါတ်ပွမ္ဒးရပ်စပ် ကာလသၠးဂဝ်ဂၞဴကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဘိက်ပၟိၚ်လဝ်မၞိဟ်ဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ်ကီု၊ ယဝ်ရဗှ်မ္ၚဵုဖာပ်သၚ်ကီုမ္ဂး အာစာတၠဂုန်ခမဳသၚ်တံလေဝ် အာနိမန်လဝ်ကီုရ၊ စိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်မ္ဂး၊ သွက်ဂွံစဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် မ္ဒးပြုပြေၚ်လဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် စွံလ္တူဂအဳ ဂတမုက်သ္ၚိရ၊ ခ္ဍအ်ဇဗၠုမွဲ ဂစေအ်မွဲပ္ၚာန် ဒ္ၚောဝ်မွဲ ဍာ်ကၟုဟ်မွဲထၟာဲ ပြေၚ်စွံလဝ်တုဲ၊ ကပေါတ်မပ္တံ ကၞေဟ်ဗာ်ဂူ တွဵု မြတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစွံဗ္ဒာဲလဝ်ဇရေၚ်ဂအဳဂှ်ကီုရ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဣမိ ဟွံသေၚ် ညးဗၟဴတှ်ကဵုကောန်ၚာ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ကမံက်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဖုံပၠဳလာၚ်မုက် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚးကၠေံ ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဖုံပၠဳကဵုဍာ်ဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်ပၠန်ရ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် ရပ်ကေတ်ကပေါတ်တံ ပွမရပ်စပ်လဝ် ကာလၜံၚ်ပၟတ်တေံ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်တုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်သ္အးဇၚးကၠေံရ၊ တုဲမကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး လာၚ်မုက်ဇကုတုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကလေၚ်စဝ်ဍာ်မိတ်ကပါဝ်ကဵုမိကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်သီုဖအိုတ်၊ ဒုၚ်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ သွက်အန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ်၊ သွက်ဂွံသ္အးဇၚးကၠေံဇကုအိုတ်တုဲ လံက်ဖုံဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်တုဲ တၠသ္ၚိတံ ဒုၚ်ကဵုပလေၚ်ခၟိုန် ဗြာတ် ကုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်အိုတ်ရ၊ ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံကာလမပြာပ်ကၠုၚ် ဇရေၚ်သ္ၚိ မပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဝွံဂှ် နတဲသၟးဟွံသေၚ်၊ ရန်တၟံသွက်ကောန်ၚာ်တုဲ ကပေါတ်ပရၚ်တၟာဲနာနာသာ်လေဝ် ညးတံကဵုခၟအိုတ်ရ။


ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ မိကောန်ၚာ်ဂှ် မိန်ကေတ်ကောန်ၚာ်၊ စွံပ္ဍဲလဒေါဝ်သ္ၚိ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ဒစိတ်၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴထပှ်မ္ဒးဗိုၚ်လဝ်တုဲ ကေတ်ချာမွဲတၞုၚ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ဒက်လဝ်လစိန်မတ်ဗ္ကေတ်မွဲဇြေဟ်ရ၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်လဝ်တုဲ ကလံက်ဍာ်ပ္ဍဲသၠိုၚ် မစုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲ ဂါထာ ၜ ကောန်ၚာ်ဂှ် ဖ္ဍောတ်မွဲလ္တုန် ဇီုကၞေၚ် ကောန်ၚာ်မွဲတဲရ၊ ကောန်တြုံမ္ဂး ဂါထာဒစိတ်လ္တုန်၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂးထပှ်လ္တုန်ဖ္ဍောတ်ရ၊ ရဴဝွံ ၜ ကောန်ၚာ်မ္ဂးရ ၜ တုဲ လစိန်ဂှ် မ္ဒးကွက်စုတ် ပ္ဍဲကံကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ကွာၚ်လဗံက် မစဳရေၚ်လဝ်ဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ် မ္ဒးဇိုန်ကဵုဣမိတုဲ သွက်ကွးဣမိဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုသွတ်မွဲ မ္ဒးဇိုန်ကဵုရ၊ ဇဗၠုသွတ်ဂှ် ခါန်လေဝ်ဂးရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ကၟာမ္ဂး ဗလိုပ်မွဲစွံရ။


ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဝေၚ်သဘၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုပၠန်၊ ကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟွံဝေၚ်ရ၊ ပွမဝေၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုဂှ် စွံလဝ်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲလ္ဒေါဝ်သ္ၚိ၊ မၞိဟ်ဗြဴတၠကောန် ဗၞတ်ပိပန်မသုန်တြဴ ဒတူဒၟံၚ်တုဲ ဆက်လဝ်တဲ၊ ဒွုဲဝါဲလဵုသ္ဂးတုဲ ညးတံပ္ကောံပၠောပ်တဲဆက်လဝ်ဂှ်ရ၊ တုဲဆက်ဒယှ်ေတိုန် '''ဒွုဲဝါဲလဵုဒွုဲဝါဲလဵု-ဝါဲလဵုရောဟွံသေၚ် ကြေၚ်ဇမ္ဗူရှ် ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ''' သာ်ဝွံ ဒယှ်ေအာဒွုဲ ယူဒံၚ်ဂေတ်အာကောန်ၚာ်ဂှ် ၜါပိပန်လ္တုန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ၜပ္တိုန်စရာဲကောန်ၚာ်လေဝ် သ္ပကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်တုဲ ညးဇၞော်တံ ရာဒၞာမိက်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ဂွံဒှ်တသိုက်ပိုန်ဟာန်၊ အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ကျာ်ဩဳကဵုဂွံနွံကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်မ္ဂးဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်စြာဲကောန်ၚာ်တုဲ သ္ပအိုတ်ရ၊ ကာလၜကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် ဂါထာၜကောန်ၚာ်ဂှ် ညးတံဖ္ဍောတ်အိုတ်ရ၊ ဂါထာၜကောန်ၚာ်လေဝ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန်ဟွံတုပ်၊ တၞဟ်ခြာမံၚ်ညိညကီုရ၊ ရန်တၟံၜကောန်ၚာ်ဂှ် တုပ်မံၚ်သီုဖအိုတ်ရ။


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲတုန်''' 


'''( ခၟမွဲ။ )'''။

နူကဝ်တိုန်ရ၊ ပိုဲၜကောန်စဴ၊ ရဴဂဴရတ်ပိ၊

ခၟမွဲစိ၊ ဣဓိဇၞော်ပၠန်၊ အ္စာပ္တန်လဝ်၊

ကျာ်ဂေါတမ၊ ပၠလျးဖျဳဖျဳ၊ သ္ၚဳဗဵုအံသဝ်၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လာ၊ နဳလာဩန်ထဝ်

ဒယှ်တမ္ညဝ်၊ အသဝ်နုဘဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟၜါ )'''။

ဝွံခၟၜါ၊ သာရထဳအဴ၊ ကဵုဒှ်စဴညိ၊

တိုက်ထဝ်ဩန်စိ၊ ဣဓိနွံကီု၊ သီုသက္ကဝဝ်၊

ဖဵုပန်မက်ပတ်၊ သစ္စပန်ဂှ်၊ တဲစှ်ရိုဟ်လဝ်၊

ကဵုဂွံပၟဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကျာ်တြဲ၊ ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိ၊


'''( ခၟပိ )'''။

ခၟပိဟေၚ်၊ အ္စာကၠောန်လဝ်၊ သီုဓဝ်ဟဳရိ၊

ကောံမၞိက်ပိ၊ သိနေရုဟေၚ်၊ ပြေၚ်သိန္နရာဇ်၊

ဗ္ကေတ်ဒဝါန်၊ သဏ္ဍာန်မတ်ဗ္ဂဲ၊ မၞိက်ပြဲဂွံညာတ်၊

ပ္ဍဲလောကဓါတ်၊ ဇာတ်ဝေဿန္တဝ်၊ ကဵုတန်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟပန် )'''။

ဝွံခၟပန်၊ သစ္စပန်အဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊

သၟိၚ်ဝၚ်ပန်စိ၊ ဒမၠိကဵုဆဵု၊ မ္ၚဵုဟောဒြာ၊

ကြဴတဲပြာကတ်၊ ကွတ်စှ်ဒ္စာံ၊ သိုန်သ္ကဵုရံက်ရာ၊

ဖဵုရာဒၞာ၊ သီုသဒ္ဓါအဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟမသုန် )'''။

ဝွံခၟမသုန်၊ သဳမသုန်ဂှ်၊ ကဵုပ္ဍေန်ဍဟ်ညိ၊

အာယုက်တန်စိ၊ နာမဒိဃာ၊ ကဵုဂွံမြာကီု၊

ဒယှ်ကမြဴ၊ ညံၚ်မဟောသဓ၊ တေဇတီုကၠီု၊

အနုဘဴကီု၊ သီုကြဳဇှ်အဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟတြဴ )'''။

ဝွံခၟတြဴ၊ သွဝ်တရဴဘုံ၊ အလုံံသုဂ္ဂတိ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ညံၚ်နာဲမိသၟိၚ်၊ သၠိၚ်ပ္ဍဲနန်မြ၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ပ္ဍဲတိုက်ပဠူ၊ သူလေဝ်ပေၚ်န၊

ညံၚ်ဇောတိက၊ တၠထဝ်ဩန်၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊


'''( ခၟထပှ် )'''။

ဝွံခၟထပှ်၊ အဘိဓဝ်ထပှ်၊ ကဵုဆဵုပြဟ်ညိ၊

ဓဝ်ကျာ်တြဲစိ၊ ဣဓိလ္တာ်ရ၊ တေဇမပြဲ၊

ဍုၚ်ဇၞော်တန်တဴ၊ စှ်တြဴအဵု၊ ကဵုဆဵုလောဲလောဲ၊

အာယုက်တန်ပြဲ၊ ပ္ဍဲသုဂ္ဂတိ၊ ကဵုကလိဂွံညိ။ ။

('''သွက်ကောန်ဗြဴဂှ် ဂါထာတုဲဆဝွံရ။''')


'''( ခၟဒ္စာံ )'''။

ဝွံခၟဒ္စာံ၊ မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍေန်ကဵုဍာံညိ၊

သဳဒ္စာံစိ၊ မဏိဖ္ဍုန်၊ အတိုၚ်ဂုန်ပြဲဖာ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ယွံသွံဂွဳစိုက်၊ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ကၠာ၊

ဟးစဴမတ်ၜါ၊ မှာစက္ကဝဝ်၊ ကဵုစရှ်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟဒ္စိတ် )'''။

ဝွံခၟဒ္စိတ်၊ အ္စာပ္တိတ်လဝ်၊ နူကဝ်တန်ရ၊

ရတ်ဒ္စိတ်ပၠ၊ ပတၠဂွံကၠုၚ်၊ နုၚ်နိဓိပြဲ၊

ဒ္စိတ်လောကုတ်၊ ဟွံယုတ်နူဂှ်၊ ဒှ်ဓဝ်ကျာ်ပြဲ၊

တၠလျးတြဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊ ဗၠးဗယိဘဲ၊

အိုဿီုရတ်ပြဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်တံဂှ်၊ ကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ရ။ ။

('''သွက်ကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးဖ္ဍောတ်ဂါထာဒဵုကဵုခၟဒ္စိတ်ဏံရ။''')


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲပၠန်။'''

၁။ နူတံပဌမ၊ ထ္ၜပ္တိုန်သၟတ်မွဲ၊ ကောန်ကွးတွဳဂၠောဲ၊ နဲအ္စာပါမောက္ခ၊ ဒၞာဲဒၞာဲအာဂတ၊ ကဵုဂွံဒှ်အ္စာညးညိ။

၂။ နူမွဲထ္ၜပ္တိုန်ၜါ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ကၠာ၊ ဂုဏ်မိမၜါညိ။

၃။ နူၜါထ္ၜပ္တိုန်ပိ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်စိ၊ ဂုဏ်ရတ်ပိညိ။

၄။ နူပိထ္ၜပ္တိုန်ပန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်အ္စာပန်ညိ။

၅။ နူပန်ထ္ၜပ္တိုန်မသုန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်ဓဝ်သဳလ၊ မသုန်ပြကာညိ။

၆။ နူမသုန်ထ္ၜပ္တိုန်တြဴ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်အဴ၊ သွဝ်တြဴဘုံညိ။

၇။ နူတြဴထ္ၜပ္တိုန်ထပှ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဂှ်၊ ရတ်ထပှ်ပြကာညိ။

၈။ နူထပှ်ထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စာံ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဍာံ၊ ဓဝ်မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံညိ။

၉။ နူဒ္စာံထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စိတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်လ္အိတ်၊ ဓဝ်လောကုတ္တဵုဒ္စိတ်ပြကာညိ။

အာယုဒဳဃာ၊ မဟာသုခံ၊ ကဵုတန်မံၚ်ညိ၊ နိဗ္ဗာန်သမာဓိ၊ ကဵုစိုပ်ညိတန်('''နဂါထာဝွံဟေၚ် ဂကူမန်တံ စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဗလိုပ်ကောန်ၚာ်သ္အးဇၚးကၠေံတုဲ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ၚာ်အိုတ်ရ။''')


* '''ဂလာန်ပသေက်ကောန် မွဲနဲပၠန်။'''

'''တြိရတဏံ အဟံဝန္ဒာ၊ ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃဂုန္နာ၊ မာတာပိတုဂုရုပဇ္ၛာ၊ အိန္ဒော ဒေဝဗြဟ္မလောကာ၊ သဗ္ဗသိဒ္ဓိ ဘဝန္တုတေ။''' 

စိုပ်ဂုဏ်ကျာ်သၟတ် ရတ်ပိပြကာ၊ မိကဵုမၜါ အ္စာဥပ္ပဇ္ၛာဲ၊ အဲဍိက်လ္ၚောဝ်ကွာဲ ဇၟာပ်ဒၞာဲအရာ၊ အိန်ဗြီုယီုမာ အိုတ်မှာဒေဝါ၊ ဒေဝတဴစှ်ဒိုဟ်ကီု အိုတ်သီုစက္ကဝါ၊ သၟိၚ်ဂိတုတ္ၚဲ သၟိၚ်ဗြဲသၟိၚ်ကျာ၊ အိုတ်သဗ္ဗနာနာ နကြဳဇှ်အဲဍိက်ယိုက်လဝ်တုန်၊ အိုတ်ဇၟာပ်ဂုဏ်ဒေဝါ ပါပကဵုပါဲဒဴ၊ သာမ္မယျကဵုစဴ မြာညိ၊ ဒိတ္ထဳပေၚ်သ္အး နက်သတ်ယးမတ်ၜါ၊ အာယုက်သီုပိုဉ်ဘိုက် ဒြပ်ရတ်အနဂ္ဃ၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကၠာ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။ နူကဝ်တန်ပဌမ ဗြီုရောၚ်ညးပပြာကတ်၊ မှာဗြီုအ္စာမွဲအဴ ရပ်တဴမၞိက်ရတ်၊ ဇၟာပ်ခၟကာလ လျတ်မၞိက်ရတ် မနွံကဵုကြဳဇှ်၊ ဘောဇိုန်နွံကဵုရှ် တၟေၚ်တၟဟ်ပ္ဍဲခၟ၊ ဘုတ်ပိဓါတ်ပန်ရ မၚ်မွဲခၟရဟေၚ်၊ အိုတ်သီုဒေဝတဴသူကၞေၚ် မၚ်မွဲသီုညးမသုန်၊ ဖဵုအဲဍိက်ရဴဂဴတုန် နွံဂုန်ဇၞော်တေဇ၊ ပရေၚ်နူမူလ ဗြီုရောၚ်ညးမထ္ၜကၠာ၊ ပိုဲဍိက်ပ္ဍဲလိုက်ဗာ ဒးပဗက်ကၠုၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရ၊ နူမွဲကဵုဒဵုပေၚ်ရ ထ္ၜအာသှ်ပ္တဴအာ။


'''ဣဝွံမွဲ''' ကဵုဒှ်နဲသေဌဳဇောတိက ကဵုပတၠဒြပ်ရတ်၊ ညးလဵုမွဲ ပကဵုပ္တောံၜတ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ပိုန်ဟာန်ညး ဂၠးတိသုန္ဓရဳ၊ ညးဂမၠိုၚ် သဂိုၚ်ဏာပကဵုမာန်၊ ကြဳဇှ်ဇၞော်လောန်လာန် ကဵုဂွံစသိုၚ်ဟာန်ထဳတိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓိ သဒ္ဓိ သမ္ပတ္တိ ကဵုသ္ဂေဟ်သွဟ်၊ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴကဵုဂွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုနာဲသၟဟ်၊ အတိုၚ်ခၟမွဲဂှ် ကဵုဂွံစဴဒှ်ကဵုနာဲညိရအဴ။ 


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟၜါ''' ညံၚ်ဇဋိလသေဌဳကၠာ ကဵုဂွံပြာကတ်ရာၚ်ဆာဲ၊ သၟိၚ်ပၟတ်ကမၠတ်ဍာ် ပကဵုပလီုအလာ်နာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုအာဲကၟာဲ ညံၚ်ပျာဲသေဌဳတမၠာ၊ အိုတ်သီုညးစှ်ဒိုဟ် ကဵုဒးကၠုၚ်ဖျေံမေတ္တာ၊ ကဵုဒးဆာန်သ္ဍိုက် ညံၚ်ကောန်ဂၞဴအဵု၊ ဒေဝတဴအလုဲစက္ကဝါ ကဵုဂွံရော်ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ကဵုဂွံပတၠပညာ၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟၜါ သီုၜါ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပိ၊''' ကဵုကလိဂွံနုၚ်နိဓိပိစွံ ပ္ဍဲတိသုန္ဓရဳမွဲ၊ မွဲစွံပ္ဍဲဍာ်ဂၚ်္ဂါ၊ တဴလ္တူကျာ ဒေဝတဴကဵုဒးပလံၚ်နၚ်၊ ဒါနသီုကသူကၞေၚ် ဒြပ်ဝၚ်ကဵုအိုဟ်တၟိုဟ်၊ ဆမွဲလ္ပကဵုညးဂြိုဟ် စှ်ဒိုဟ် ဒ္စာံဒိုဟ်၊ ပိုန်ဟာန်သီုဒြပ်ဝၚ် ကဵုညးဒးဒုၚ်ကွာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုကဵုအာဲကၟာဲကီု ဒးနၚ်ကွဲာဒဵုသ္ၚိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန်ကြန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ အတိုၚ်ခၟပိ သီုပိကဵုကလိဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပန်၊''' ကဵုဂွံပတၠဒြပ်ဩန်ထဝ် ကဵုဂွံဒယ်ှတှ်ကၠံၚ်တမ္ညဝ် ဝၚ်ဒမၠိၚ်စိၚ်ပ္ဍိုက်ကုန်ကွ၊ သီုကွိၚ်ကွိုက် ညးဒးယိုက်ဒိုခ်ရဴဂဴ။ ညံၚ်သၟိၚ်မှာမန္ဓာတ်အဴ ကဵုနွံတဴဣဓိဗလ၊ ကုသိုလ်သီုကဵုဒါန ဂတကဵုဂွံဆန်ၜန်၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ကဵုဒှ်သ္ဍိုက်မှာဇန်၊ သတြုကဵုသဍးသ္ၚောဲ ဝဳဝဲကဵုသာဲခၠန်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟပန် ကဵုဂွံစဴ တန်ပ္ဍဲနာဲညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟမသုန်''' ကဵုနွံဂုဏ်ဓယှ်တှ်၊ အာယုက်ပေၚ် ၂၁ ဂှ်ကဵုဂွံဒုၚ်ခမဳပယျၚ်၊ ပိဋကတ်သီုဗေဒၚ် ကဵုဂွံလေပ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်သေသာတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်သုတ်ဇာတ်နိပါတ် ကဵုဂွံပိုၚ်ခြာသိုဖအိုတ် ကဵုဂွံဟံၚ်ပြာ် ကလောကောဒေံသီုဝံသ၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ညံၚ်ကဵုမှာဒေဝတဴ၊ ကဵုဂွံဒှ်ဇၞော်တြုံဗြဴ ကဵုဂွံနွံတဴပညာ၊ ဂ္ဇံဒေါဝ်ပေါဲဟေၚ် ရမျာၚ်ကဵုရှ်သာ၊ နွံကဵုကွတ်ပညာ ကဵုကလိဂွံစဂုဏ်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟမသုန် ကဵုဂွံစဴဍုန် ပ္ဍဲဇကုညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟတြဴ''' ကဵုဂွံပတၠဍိက်တြုံဗြဴ၊ ကဵုဂၠိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴကဵုပေၚ်ခြိုၚ် ကဵုဂၠိုၚ်ယာန်ချေံစိၚ်၊ ဍိက်ဗွက်ဂမြိၚ် ကွိၚ်ကွိုက်တမ္ညဝ်ကၠံၚ်၊ လာဘကဵုအိုဟ်တၟိုဟ် စှ်ဒိုဟ်ဒစာံဂၠံၚ်၊ လတူဖျေံကဵုဖံၚ် သၟဝ်ပလံၚ်ကဵုက္ၜၚ်၊ ဗၟံက်ဍိုက်နၚ်ကဵုဝုန်ဒၚ် ပလိုတ်ဇက်နၚ်ကဵုကွဳ၊ ပိုန်ဟာန်ညံၚ်ဗဝဝ်ဗတဳ တွဳဝါရဂတကြဴ၊ ဣဝွံရခၟတြဴ ကဵုနာဲတံမြာညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဒုၚ်စခၟထပှ်''' ကြဳဇှ်ဒယှ်တှ်လောန်လာန်၊ ပုၚ်ခၟထပှ်ပၠန် ဘုတ်ပန်ကဵုဒးမၚ်မွဲတုန် မိဒေဝတဴညးမသုန် မနွံဂုဏ်ဇၞော်တေဇ၊ ဒေဝတဴမဟာဝိနာယက ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ကၠုၚ််ပသ္ၚိနန်၊ ဩဿဝတဳကၠာ က္တောဝ်ၜါစဴပဒတဴ၊ ဩဳစဏ္ဍဳမွဲအဴ တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲသိုဟ်ဒၞဳ၊ ကုမ္မာရာ ကုမ္မာရဳ နွံဂုဏ်ဇၞော်ကဵုကြဳဇှ်၊ သၟိၚ်တ္ၚဲသီုထပှ် ပြဟ်က္ညဖျေံမေတ္တာ၊ သီုဂိတုစှ်ၜါ စက္ကဝါဠ၊ တ္ၚဲဏံမိကဵုမ ထ္ၜနာဲတံဂွံယးတၟးအာ၊ ဇယသီုလာဘသုခါ ကဵုမြာပြဟ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်သီုထပှ် အဲဍိက်ပၚ်စြဟ်ယဵု ဖ္ဍုန်လတူသိသ၊ ယဵုလဝ်တုန် သီုကဵုဂုဏ်ကျာ်မသုန်ကဝ်၊ ခၟထပှ်တိတ်တွံလဝ် သီုထပှ် ကဵုဂွံဇၞော်မောဝ်အာ ကဵုနာဲတံကလိဂွံညိရအဴ။ ('''ကံက်ပ္တိတ်နူ ဂကောံစရာဲလိခ်ပတ်မန်''')


* '''ကပေါတ်လဗံက်''' 

'''သၟတ်တြုံမွဲ-''' 

၁။ ဗြာတ်မွဲဂရး၊

၂။ သတ်ဒ္စိတ်မ၊

၃။ သွဒ္စိတ်ပ္ၚာန်၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး၊

၆။ ၚုယ်မွဲမ၊

၇။ ပလေၚ်ဒ္စိတ်ခၟိုန်၊

၈။ ကွာၚ်ဒ္စိတ်မ

၉။ ကပရာၚ်မွဲ-ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမွဲရ။


'''သၟတ်ဗြဴ-'''

၁။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၂။ သတ်ထပှ်မ၊

၃။ ဇဗၠုထပှ်တၞး၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ပလေၚ်ထပှ်ခၟိုန်၊

၆။ ကွာၚ်ထပှ်မ၊

၇။ သွထပှ်ပ္ၚာန်၊ ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမွဲရ။


* '''ကပေါတ်ခၟ'''


၁။ သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ၊

၂။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၃။ သတ်ပိမ၊

၄။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး ကပေါတ်တံဂှ် စုတ်ကဵုနတုဲ ကမၠောန်(ကိစ္စ)တုဲအိုတ်မ္ဂး သတ်ဗြဴဂှ်ညးတဵုလဝ်ရ။

(သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ ဟီုမ္ဂး၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကေတ်တုဲ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဟွံဒးကေတ်ဂှ် ဂွံညာတ်မံၚ်ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိ စွံခုၚ်ဇိုၚ်ပန်၊ လ္တူခုၚ်ဂှ် နုၚ်ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ်မြမောဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်ကြုတ်ခပဳဩောံမွဲ၊ ပိနုၚ်ဂှ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ်တုဲ ဗ္ဒာဲဂှ် ၜုန် မြ ကွဵုတံလေဝ်စွံလဝ်၊ ကာလဣမိဗလိုပ်ဂှ် ကၠာတဲဍာ်ခပဳဩောံ၊ ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ ဍာ်မြမောဝ်ရ။)


ပ္ဍဲမစဳရေၚ်လဗံက်ပၠန်လေဝ် ကောန်ၚာ်မွဲလဗံက်ပိ၊ ကောန်ၚာ်ၜါလဗံက်မသုန်၊ ကောန်ၚာ်ပိလဗံက်ထပှ်၊ ကောန်ၚာ်ဂၠိုၚ်နူဂှ်လေဝ် ညးကဵုပြုပြေၚ်လဗံက်ထပှ်ရ၊ လဗံက်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲထးမွဲ စုတ်ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဝေက်ကသပါမွဲခေါက်၊ သွခၞံကြုက်မွဲခေါက်၊ ကဂၠေဝ်မွဲခေါက်၊ သွခပဳဩောံမွဲခေါက်၊ ကခၞာမွဲခေါက်၊ ကွာၚ်မပၞဟ်မွဲခေါက်၊ ယိုဟ်သတ်ဆုမွဲခေါက်၊ စုတ်လဝ်တုဲ မွဲထးဂှ် မွဲလဗံက်မ္ဂးရ၊ လဗံက်ဝွံ ညးဗ္စမၞိဟ်ဗြဴဆောဖွက်ထပှ်ရ၊ ကာလစဂှ် သီုစသီုပါဲလဝ်ညိညဗ္ဒါဲဂှ်တုဲ၊ ကာလစတုဲ စၞညးပါဲလဝ်ညိညဂှ် စုတ်ပ္ဍဲနဒၠေၚ်တုဲ ကဵုမကောန်ၚာ်ဂှ် ဂၠေၚ်ဏာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုမဇၞော်တံရ၊ ယဝ်မကောန်ၚာ်ဟွံမွဲမ္ဂး မိကောန်ၚာ်ဂှ် ယဵုဏာအာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုရ၊ ဟိုတ်သာ်လဵုမ္ဒးယဵုဂၠေၚ်ဏာစၞတံဂှ်ရော၊ ရန်တၟံညံၚ်ရဴစၞတံအိုဟ်တၟိုဟ်ဏံကီု၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဏံ၊ ဂတနူဏံ ကဵုဂွံအိုဟ်တၟိုဟ် ညံၚ်ရဴစၞတံဂှ်ကီု မဒှ်ရ။


* '''ပွမစၚ်ကတောဝ်'''


ပ္ဍဲကွာန်ရးဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ ပ္တုဲကာမ္ၚဵုစၚ်ကတောဝ်ကီုရ၊ ကညလစၚ်ကတောဝ်ဂှ် နကဵုတၞိၚ် ကေုာံ တောဝ်လမ္စံက် စၚ်ပထောၚ်တုဲ ဒက်လဝ်တောဝ်ဂှ် ဗီုကဝဴသၞေက်ရ၊ ကာလစၚ်ဂှ်လေဝ် ကၞိၚ်ကီု တောဝ်ကီု ကြောသ္အးဇၚးကၠေံတုဲ စၚ်မ္ဂး ဟွံဒှ်သရ-ရ၊ စၚ်တုဲဆီတိတ်မ္ဂး ညးတံစုတ်မိတ်မနာၚ်ရ။


* '''ပွမခုတ်ယၟု''' 


ကောန်ၚာ်သၠးနူဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ လ္ၚဵုဂှ်ပေၚ်ပိဂိတုတုဲဟေၚ်၊ ညးတံခုတ်တဴယၟုအိုတ်ရ၊ ပွအရာခုတ်ယၟုဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံဟေၚ် ခုတ်ဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ချပ်စကဵုကျဇၞော်အ္စာတၠ ယာဲဇၞော် အပါဇၞော်တံတုဲ ခုတ်ယၟုလေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ခုတ်ယၟု ဗက်နာံတ္ၚဲလေဝ်နွံကီုရ၊  ကာလခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး အခိၚ် တ္ၚဲ သက္ကရာဇ် ယၟုတံဂှ် ချူကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ရ။


ပွမချူကှ်ေယၟု ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်ပိုဲဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်တေံ မန်ပိုဲကျအာပၞာန်ညးတုဲ ကွိုန်ညံၚ်ဂွံသဝ်စှ်ေဂှ် နဲဂၠိုၚ်ကဵုသာ် ဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ကဵုလၟုဟ်ရောၚ်၊ ပသာ်ရောဟီုမ္ဂး ဒုန်ကရေက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵု ပွမရပ်စပ်ပ္ဍဲကေၚ်ကာ၊ ပွမချိုတ်၊ ပွမကၠောန်ဇံၚ်ဖဴ ကာလၜံၚ်ပၟတ်၊ ပွမလးကၞဳတံဂှ်ရ၊ ဒုန်မ္ဂးဂှ် ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုရ၊ ယဝ်ကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်မ္ဂး ကုညးဂှ်ကွိုန်ဟၟဲ၊ မုက်မတ်ဟွံယးတၟး၊ စရာဲကျာ်ဩဳအောန်သဝ်ရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် အာဂတနူဏံ ယဝ်မိက်ဂွံကှ်ေသက္ကရာဇ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် လ္ပကှ်ေစုတ်ညိ၊ ကှ်ေစုတ်ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ညိ၊ ကောန်ဂကူမန်တံ၊ ကာလခုတ်ယၟုမ္ဂး ယၟုနွံကဵုကျာ်ဩဳ၊ နွံကဵုကွိုန်၊ ယၟုပွမစၞောန်ထ္ၜးကဵုကာမ္ၚဵု၊ စပ်ကဵုနာံတ္ၚဲကောန်ၚာ်-နကဵုယၟုမန်ဇေတ်တ်မပ္တံ(မာံ - နာဲ - မိ - ဣစဳ)တံဂှ် ခုတ်အိုတ်ညိ။


ကေၚ်ကာ ပွမစဝ်ကပေါဝ် စၚ်ကတောဝ် ခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် သွက်ဂွံကလေၚ်ဗ္စာရဏာ ဒဒှ်အဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်မွဲဝါပၠန်ရသွံ၊ ရန်တၟံသာ်ဂှ် ကဵုရံၚ်ဒ္ၚောဝ်ရ၊ တုဲညးတံကဵုကောန်ၚာ်ရပ် တၞိၚ်၊ တဝ်ဏှ်ေတံပၠန်ရ၊ ဣဂှ်လေဝ်ရန်တၟံ '''ကာလအဲသၠးဂဝ်ဂၞဴမိဂှ် မူကပေါတ်ကြိယာလေဝ်ဟၟဲကၠုၚ်၊ ကပေါဝ်ဝွံဂှ် ဒှ်ကပေါတ်ကြိယာသွက်အဲရသွံ'''ရဴဝွံ ညးတံရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် သွက်ဂွံဗ္စာရဏာ ဒဒှ်ရကောန်ၚာ်ဗ္စာရဏာဟွံလေပ်ကီုလေဝ် ညးတံသ္ဂောံကဵုစွံ ပ္ဍဲစိုတ်မိမတံရ၊ တုဲရန်တၟံဒှ်မၞိဟ် လုပ်အဝေါၚ်မၞိဟ်ညိဂးတုဲ ကဵုကောန်ၚာ် ကွာ်လ္တူတိထပှ်ဂါမ်ရ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ၜါမ''' 


ကထဝ် ။ ကဴဗၠဲ ။ ဂုဏ်ဇဳ ။

ကဩန် ။ ကဴစၠန် ။ စန်ညဳ ။

ကေသာ ။ ကဴသဳ ။ စန်မာန် ။

ကောနာဲ ။ ကဴမန် ။ စန်မန် ။

ကောနန် ။ ကျေဝ်ကျေဝ် ။ စန်သိုက် ။

ကံမောဝ် ။ ကျေဝ်လာဲ ။ စန်ထဝ် ။

ကံအံၚ် ။ ကျေဝ်ဂေါဝ် ။ စန်မောဝ် ။

ကံဇောဝ် ။ ကျေဝ်ဩန် ။ စိုတ်ညဳ ။

ကံထဝ် ။ ကျေဝ်လောန် ။ စိုတ်နာဲ ။

ကံဩန် ။ ခိုၚ်ဇဳ ။ စိၚ်နန် ။

ကံညာဏ် ။ ခိုဟ်ဩန် ။ စိၚ်ဗု ။

ကံသာ ။ ခိုဟ်ညဳ ။ စၠန်မောဝ် ။

ကံဆာန် ။ ခိုဟ်လောန် ။ စြာဲမန် ။

ကံပရဲ ။ ဂုဏ်ဆာန် ။ ဆာန်နာဲ ။

ကံနာဲ ။ ဂုဏ်ညာဏ် ။ ဆာန်မန် ။

ကံဍောတ် ။ ဂုဏ်သန် ။ ဆာန်နန် ။

ကဴမောဝ် ။ ဂုဏ်ထဝ် ။ ဆာန်ထဝ် ။

ကဴရာၚ် ။ ဂုဏ်မောဝ် ။ ဆာန်အာဲ ။

ကဴတ္ၚဲ ။ ဂုဏ်နာဲ ။ ဆီမန် ။

ကဴထဝ် ။ ဂုဏ်မန် ။ ဆီပရဲ ။

ကဴဩန် ။ ဂုဏ်သဳ ။ ဇဳအံၚ် ။

ဇဳဩန် ။ ပေၚ်ညာဏ် ။ လှိုၚ်ဩန် ။

ဇဳမောဝ် ။ ပေၚ်ကောံ ။ လှိုၚ်ထဝ် ။

ဇန်ညာဏ် ။ ဗုထဝ် ။ ဝၚ်မန် ။

ဇိုန်နာဲ ။ ဗုဩန် ။ ဝၚ်နန် ။

ညဳသိုက် ။ ဗိုတ်မန် ။ ဝၚ်သိုၚ် ။

ညဳပြဲ ။ ဗိုတ်နန် ။ သာမောဝ် ၊

ညာဏ်လှဲ ။ ဗိုတ်ထဝ် ။ သာနန် ။

ညာဏ်မန် ။ ဗိုတ်ဩန် ။ သိုက်မန် ။

ညာဏ်ထဝ် ။ မန်ဇေတ် ။ သိုက်နန် ။

ညာဏ်သိုက် ။ မန်ထဝ် ။ သိုက်ပိုန် ။

ညာဏ်နန် ။ မာန်ညဳ ။ သိုက်ညာဏ် ။

ညာဏ်ဂုဏ် ။ မုက်ဩန် ။ ဟၚ်ညာဏ် ။

ဍာ်ဩန် ။ မောဝ်ဇောဝ် ။ ဟၚ်ထဝ် ။

ဍိုၚ်ထဝ် ။ မြမောဝ် ။ ဟံၚ်ဇဳ ။

တာထဝ် ။ ယာတ်နန် ။ ဟံၚ်မန် ။

တာဩန် ။ ယေန်သိုက် ။ ၜိုပ်မန် ။

တီနန် ။ ယေန်ထဝ် ။ ၜိုပ်ထဝ် ။

တီမန် ။ ယေန်ဟာန် ။ ၜိုပ်ဩန် ။

ထဝ်ဍာဲ ။ ရံၚ်မန် ။ အာဲနန် ။

ထဝ်ဥူ ။ ယာဲဆာန် ။ အာဲဇဳ ။

ထဝ်နန် ။ ရတ်အံၚ် ။ အာဲရတ် ။

ထဝ်မန် ။ ရတ်နာဲ ။ အာဲနဲ ။

နန်ဩန် ။ ရတ်မန် ။ အာဲမောဝ် ။

နာဲကျေဝ် ။ ရာၚ်ဆာဲ ။ အာဲဗၠဲ ။

နဲမောဝ် ။ ရဲဆာန် ။ အာဲသိုက် ။

ပိုန်ဉာဏ် ။ လျးထဝ် ။ အာဲညာဏ် ။

ပိုန်သိုက် ။ လျးမန် ။ ဨယေန် ။

ပိုန်နန် ။ လျးဩန် ။ ဨဩန် ။

ပိုန်ယး ။ လျးတ္ၚဲ ။ ဨနန် ။

ပိုန်ဂၠိုၚ် ။ လှိုၚ်ကဴ ။ ဨကျေဝ် ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ပိမ''' 

ကေသရဳ ။ ဍုၚ်ထဝ်နန် ။ ယေန်ယေန်ဩန် ။

ကုမ္မာရဳ ။ ဍုၚ်နၚ်ထဝ် ။ ယေန်ကျေဝ်သိုက် ။

ကောစိုတ်နာဲ ။ တီဆာန်မန် ။ ယေန်သိုက်မန် ။

ကံမောဝ်အံၚ် ။ တၠညာဏ်နန် ။ ရံၚ်နန်အာဲ ။

ကံညာဏ်သိုက် ။ တၠပိုန်နန် ။ ရာၚ်ဆာဲနန် ။

ကျေဝ်ရာၚ်ဆာဲ ။ ထဝ်ထဝ်အံၚ် ။ လှိုၚ်ဩန်ထဝ် ။

ကဴစၠန်မောဝ် ။ ထဝ်အံၚ်သိုက် ။ လှိုၚ်ဘဴမောဝ် ။

ခိုဟ်သာလောန် ။ နန်မြမောဝ် ။ ဝၚ်နန်ဨ ။

ခိုဟ်ဟ်ယေန် ။ ဏၚ်မေဩဳ ။ ဝၚ်နန်ထဝ် ။

ခိုဟ်ဆာန်ညဳ ။ ဏၚ်ဥုရိုန် ။ သာဉာဏ်နွံ ။

ခိုဟ်လောန်ညာဏ် ။ ဏၚ်ဥုထာဲ ။ သဳပိုန်မောဝ် ။

ဂုဏ်ဆာန်မန် ။ နန်မြမောဝ် ။ သိုက်မောဝ်ဇေတ် ။

ဂုဏ်အံၚ်ဩန် ။ နန်ဆာန်ဇဳ ။ သိုက်ပိုန်မန် ။

စန်သိုက်ထဝ် ။ ပိုန်သိုက်လှဲ ။ သိုက်ဇဳအံၚ် ။

စန်မြမောဝ် ။ ပိုန်ယေန်တေန် ။ ဟၚ်ဩန်ထဝ် ၑ

စၠန်မောဝ်ဇေတ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နွံ ။ ဟၚ်ပိုန်မန် ။

စၠန်မောဝ်ဍာံ ။ ပိုန်နန်ဨ ။ ဟံသာဆာန် ။

စိုတ်နာဲမန် ။ ပေၚ်စိုတ်လောဲ ။ ဟံသာထဝ် ။

ဆာန်ဆာန်ထဝ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နန် ။ ဟံၚ်မန်သိုက် ။

ဆာန်မန်ဇေတ် ။ ဗုသာ်ထဝ် ။ ၜိုပ်ဟံသာ ။

ဆာန်ကောံညဳ ။ ဗုသာ်ဩန် ။ ၜိုပ်နန်ထဝ် ။

ဇံၚ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ဉာဏ်ဨ ။ အာဲမန်ညဳ ။

ညဳသာမန် ။ မန်ဇေတ်ဇေတ် ။ အာဲမန်ဇေတ် ။

ညာဏ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ညဳသာ ။ အာယမန္ဒယာ ။

ညာဏ်ထဝ်သိုက် ။ မာန်ကျေဝ်သိုက် ။ အာဲပိုန်နန် ။

ညာဏ်နဲမန် ။ မြမောဝ်ဇေတ် ။ အာဲသိုက်မန် ။

ညာဏ်လှဲသိုက် ။ ယာဲယာဲဆာန် ။ အာဲဍုၚ်မန် ။

ဍာ်မြမောဝ် ။ ယေန်သၞာၚ်မန် ။ အံၚ်သိုက်ထဝ် ။


အတိုၚ်ထ္ၜးလဝ်ယၟု နကဵုယေန်သၞာၚ်မန် သွက်ဂွံတၚ်ခုတ်ယၟုဂှ် ၜါမလေဝ်နွံ၊ ပိမလေဝ်နွံရ၊ ထ္ၜးလဝ်ဆအယာံမာတ် ဂွံနိဿဲကေတ်တုဲ ချူလဝ်ညိညရ၊ ဗီုဒးစိုတ်ရုယ်ကေတ် နဲဏံမွဲမွဲရဲတုဲ တၚ်ယၟုခုတ်မာန်ရ။

==အဝဲဗ္တောန်လိခ်ကတ်ပညာ==

ကာလလၟုဟ် ယဝ်ရံၚ်အာပရေၚ်ပညာ ဇၟာပ်ဍုၚ်ကွာန်လ္တူဂၠးတိဏံမ္ဂး၊ ဂကူတောလောန်၊ ပြာကတ်လောန်ဂကူသ္အာၚ်ဂှ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ဟိုတ်နူအရာပညာညးတံ တောဗွဲမလောန်ဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ရ၊ ပညာဟီုမ္ဂး သီုပညာလောကဳ သီုပညာလောကုတ္တဵုရ ပညာလောကဳဂှ် ဟိုတ်နူအစောံဇြဟတ်ဇၞော် ပ္ဍဲလောကဏံတုဲ ပၟိက်စိုတ်ညးတံဂှ် ညးတံပ္တုဲမာန်ဗွဲမပြဟ်အိုတ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ကောန်ဂကူပိုဲမန် ကတ်ဗ္တောန်ပညာသဗ္ဗအိုဿီု ပ္ဍဲဇရေၚ်တံဇိုၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံအိုတ်ရ။


ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်ဏံ ပါ်စွံလဝ်ပိအဝဲဒဒှ်ရ၊ ပဌမအဝဲ၊ ဒုတိယအဝဲ၊ တတိယအဝဲရ၊ ပ္ဍဲပဌမအဝဲဂှ် သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်ပညာရ၊ ပ္ဍဲအဝဲဏံ ယဝ်ကတ်ပညာစိုပ်ဒတုဲမ္ဂး တရဴဘဝမၞိဟ်ဂှ် ဇၟာပ်ပ်ကေၚ်ကာပ္တုဲဏာမာန်၊ နကဵုပညာရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မံၚ် ဒဒှ်ရ '''ၜဝ်လာ်ဂၠံၚ်ကၞောတ် ကောန်ဝေတ်နူဍောတ်တ်''' ကာလကောန်ဇကုဍောတ်သွတ်မံၚ်ဂှ် ဟွံကဵုကတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ဇၞော်ကၠုၚ်တုဲ ဟွံဍိုဟ်ကေတ် အရာကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု၊ ပ္တုဲဏာဟွံမာန်ရ၊ '''ဆာန်ကောန်မ္ဂးစွံဘာ ဆာန်ဝါဗ္ၚမ္ဂး ဒးမၚ်မွဲ ဆာန်ညးအဲ မ္ဒးဖျေံမေတ္တာ''' နွံကၠုၚ်အရေဝ်သာ်ဏံဝွံကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ်ဇကုဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲလောကကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ် ဟွံရိ ဒလဵုခၞံၚ် ပွမဇပ်ဍပ်လ္တူမိမ ကလော ကောဒေံကီု၊ သွက်ဟွံဂွံဒှ်မၞိဟ်အောန်ကဵုပိုန်ဒြပ်၊ ပွဟွံမၚ်မွဲဓဝ်ဗ္စာရဏာ ပ္ဍဲလောကဳ လောကုတ္တဵုကီု၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ၊ ကာလကောန်ဇာတ်ဇကု စိုပ်အဝဲကတ်ဗ္တောန်ပညာ၊ ကၠာတေံ အာစိုပ်အာယုက်တြဴထပှ်သၞာံမ္ဂး၊ မိမတံ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗြဴဗတိဂှ် ကော်ဏာကောန်ဇကုဘာလကျာ်၊ ဇရေၚ်အ္စာတၠတံတုဲ၊ ပအပ်ပြာပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံ သွက်ဂွံဗ္တောန်ကဵုလိခ်ပၠန်ရ။


ခေတ်ကာလလၟုဟ် ပ္ဍဲရးဌာန်ဒေသမန်ဂမၠိုၚ် ဘာဗတောန်လိခ် ညးအလဵုသဳတံ ပံက်လဝ်နွံဂၠိုၚ်မံၚ်တုဲ၊ ကဵုကောန်ဇာတ်ညးတံ အာကတ်ဗ္တောန်လိခ် ပ္ဍဲဘာညးအလဵုသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဇရေၚ်ဘာလဵုဟွံဟီု ကာလအပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတတံ မ္ဒးပလေဝ်ခါန်ဇဗၠုသတ်မွဲရ၊ ပ္ဍဲခါန်ဂှ် ဇဗၠုပိတၞး သတ်ပိမ၊ ပ္ကဴပိဍောၚ် ပၞာၚ်ပိတၞုၚ်၊ ဂဥုဲတၞးပိတၞးစုတ်လဝ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဘာမ္ဂး ကလံကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဇိုန်အပ်ကဵုခါန် ကေုာံ ကောန်ဇာတ်ဇကု နကဵုပါၚ်လေဝ် ဂရၚ်ပ္တီိကျာ်ဇၞော်အ္စာတံရ၊ '''ယွံကျာ််ဇၞော်အ္စာ ကောန်အဲဍိက်ဝွံ မတ်လ္ပကဵုကၠက် ဇိုၚ်တဲလ္ပကဵုကဝ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတံ ၜုၚ်တက်ဝေတ်ဗ္တောန်တုဲ သွက်ဂွံလေပ်ပညာ သ္ဂောံစဳကၠးအာပ္ဍဲလိုက်ဝွံဂှ် ဗ္တောန်ကဵုကွက်ပညာ သဗ္ဗအိုဿီုညိကျာ်''' သာ်ဝွံဂရၚ်ပ္တီ ပအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတံတုဲ သွက်ကွးဇကုဇိုၚ်တဲဟွံကဝ် မတ်ဟွံကၠက်ဂှ် မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဝေတ်ဗ္တောန်ဒဵုစိုပ်ကဵုလ္အိတ်ရ။


ပ္ဍဲဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ကော်ဖျဴနၚ်သ္ၚိတုဲ ညးမဒှ်မိမတံ သွက်ဂွံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲကောန်ဇာတ်ဇကု၊ ဘိက်ပၟိၚ်နၚ်မၞိဟ်ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဇကုပအပ်ဘာတုဲဂှ် လဴထ္ၜးဟီုပျးကဵုညးတံရ၊ နကဵုကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံလေဝ် ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ကဵုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံအိုတ်ရ၊ (အခိုက်ကၞာဏံဂှ် ပ္ဍဲကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ်နွံတုဲ ပ္ဍဲကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟၟဲရ၊) ကွာန်ရးမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲ ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲမိမ မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်လၟိုန်လေဝ်နွံ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟွံပလံၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်သ္ပထပိုဲခမဳတုဲ ကတ်ဗ္တောန်ပညာမ္ဂး လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်ရ၊ ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲဇရေၚ်အ္စာဘာလကျာ် မွဲသၞာံ ညးတံပါ်လဝ်ပိရာသဳရ၊ ၜါရာသဳဂှ် ညးတံဒၠောံဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကဳတုဲ မွဲရာသဳဂှ် ဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကုတ္တဵု မပ္တံကဵုခတဵုဇၞော်၊ ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်၊ လောကသိဒ္ဓိ၊ သၠပတ်ပရိုတ်၊ သဒ္ဒါ၊ သုတ်စဉ်၊ ပေါရဏာမ်၊ ပေါရဒါမ်၊ လိခ်ဂစေံဍာ်မိတ်၊ ကဗျလၟေတ်ကေုာံလိခ်ဗၠာဲဘာတံဂှ်ကီု၊ ကွတ်သဗ္ဗအိုဿီု မပ္တံကဵုဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန်၊ ကွတ်အ္စာသဝ်၊ ကွတ်အ္စာဂဥုဲ၊ ဗိန္ဓောဟောရာ၊ ကာတ္ၚဲ အ္စာကဝတ်၊ ဂၞန်သၚ်္ချာ၊ လှ်ေ၊ ဒယှ်ေတိၚ်တိုက်၊ ဓမၠုမတ်၊ ကွတ်ပၞာန်(သေနၚ်္ဂဗျူဟ) ကွတ်တဝ်စၞေဟ်ပၞာန် ကွတ်ဇိုၚ်ကွတ်တဲ၊ လက်ဗန် လက်ပၠုယ်တံဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ။


ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုပ္ဍဲဘာတုဲ ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲကမၠောန်ဟေၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်အ္စာတုဲ ဗ္တောန်ကဵုကတ်ကေတ်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ပ္ဍဲကမၠောန်မ္ဂး ညးလေပ် ညးသ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဗ္တောန်ကဵုကွးဇကုအိုတ်ရ၊ ကွတ်ကမၠောန်လေဝ်နွံစှ်သာ် မပ္တံကဵုပါန်မုက်၊ ပါန်ပေါန်၊ ပါန်ခဳ၊ ပါန်ခေန်၊ ပါန်ရန်၊ ပါန်ပုတ်၊ ပါန်ဗုတ်၊ ပါန်သောန်၊ ပါန်ဒက်၊ ပါန်သဲတံဂှ်ကီု၊ သၟာဓဇဲ၊ ဝဍ္ဎကဳ၊ ဗဳသ္ကဝ်၊ ဖျေံထဝ်ရၚ်ဒ္ၚောဝ်၊ ကွတ်သၟာလၟာန်၊ ကွတ်ဣမိတၠတဲ၊ ကွတ်သၟာဗ္ၚ၊ ကွတ်တုတ်တုတ်တံဂှ်ကီု၊ သီုမၞိဟ်တြုံသီုမၞိဟ်ဗြဴ၊ ညံၚ်ဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲယေန်သၞာၚ်ဂှ်လေဝ်၊ ညးတံသ္ပဂရုဒၠောံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်မံၚ်ပညာဂှ် ကွးဘာတံဂြိပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်(မြဘာ)(ဘာလေဝ်မံၚ်-ဝိုန်ကၞံၚ်လေဝ်ဟွံတီ) အတိုၚ်ဂလာန်ညးတံမဟီုလဝ်၊ မ္ဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် နကဵုဝဳရိယဇကုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်ဗ္တောန်မံၚ်လိခ်ဂှ်လေဝ်၊ ဝတ်ကွးမသုန်သာ်မတွံဂး '''ခစသဳကၠဳ၊ ဗ္စးပ္ညဳကြဴ၊ ဒုၚ်တဴဒၠောံဗ္တောန်၊ကၠောန်ၜတ်ဇရေၚ်၊ သီုဟေၚ်ကတ်ကွတ်''' သာ်ဝွံ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ် ဝတ်ကွးမသုန်သာ်ဂှ်လေဝ်၊ ကောန်ကွးဘာတံ ကောန်ကွးဘာတံ မ္ဒးမၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်မံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဒှ်လျိုၚ်ကွးတံရောၚ်။


ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံ ပိုဲဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ကတ်ဗ္တောန်မံၚ် ပရေၚ်လောကုတ္တဵုသၟးလေဝ် ဟွံရုမ်ဂပ်၊ ဟွံစိုပ်ဒတုဲရ၊ သွက်ဂွံပ္တောံကဵုဂကူညးမာန်ဂှ် လၟုဟ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်တၟိဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုသာ်တုဲ ညံၚ်ဂွံပြာကတ် တောလောန်နူဂကူသ္အာၚ်ဂှ် ညးညးအဲအဲ ကၠေံစိုတ်ကတ်ဗ္တောန်အိုတ်ညိ၊ ပညာနဲတြေံဂှ်လေဝ် လ္ပထောံကၠေံ ပညာနဲတၟိဏံလေဝ် ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် မ္ဒးဂိုတ်ဂစာန်ကတ်လွဳရောၚ်။

==ပွမပထပိုဲခမဳ==

ကောန်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ၚ် လျုၚ်သ္ဇုၚ်သ္ဍိုက်ကဵုဗုဒ္ဓဘာသာအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာအခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်ဘာသာလေဝ် လုပ်လၟိဟ်မွဲသာ်ကီုတုဲ၊ သ္ပရှ်ေသှ်ေကဵုဂုဏ်ကျာ်ဓဝ်သၚ်အိုတ်ရ၊ မိမၜါလေဝ် လုပ်ဗော်ဂုဏ်အနန္တတုဲ ဒဒှ်ဂုဏ်မိမဇၞော်ဂှ် သ္ဇက်ပ္တောံၜတ်ဟၟဲရ၊ ရန်တၟံသွက်ဂွံရန်ရော်ဂုဏ်မိစှ်ၜါဂှ်၊ ဂုဏ်မၜါစှော်မွဲတုဲ ကောန်ဗၠာဲသၟတ်တြုံမန်ဂမၠိုၚ်၊ အာယုက်စိုပ်စှ်ၜါသၞာံကဵုဗွဲလ္တူမ္ဂး ကဵုသ္ပထပိုဲအိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုထပိုဲခမဳဂှ်၊ ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ ပသာ် အခိၚ်ကမၠောန် ဝါ၊ ဂူ၊ ဗ္ၚ၊ သၠးမ္ဂး မိမဂမၠိုၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော် နွံကဵုဂၠိုၚ် မိၚ်ဂၠိုၚ်ညာတ်တံတုဲ၊ အာတ်ကသပ်ရုယ်စှ်၊ တ္ၚဲခိုဟ်ဗၠးဒုဟ် သွက်ဂွံပဒါယကာထပိုဲ ခမဳအိုတ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်တြုံမွဲ ယဝ်ဟွံပလဝ်ထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး အခိုက်မန်ပိုဲ ညးဟွံပၠောပ်အဝေါၚ် တြုံဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဏီရ၊ ယဝ်ရမိမယာဲမန်ဂမၠိုၚ် ဂွံပဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လဝ် ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး မှောဝ်ဇာမိပ်ဇြိပ်တဴဗွဲမလောန်၊ ညးဟၟဲကဵုကောန်တြုံတံဂှ် အာတ်ကေတ်ကောန်တြုံညးသ္အာၚ် ပညံၚ်ရဴကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကုတုဲ၊ ဒုၚ်ကေတ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳအိုတ်ရ၊ ယဝ်ဂွံပလဝ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဂွံဒုၚ်စဂုဏ်ဖဵုဇၞော်သန်ဟေၚ်၊ ယိုက်ဒိုက်ပတှ်ေကေတ်လဝ်ရ။


ကောန်မန်ပိုဲ ကာလဍောတ်သွတ်ဂှ် ကဵုအာကတ်ဗ္တောန်ပညာ ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဂၠိုၚ်တဴတုဲ လိက်မန်ဗှ်ဒးညိည ဗှ်ဒးချူဒးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူမိမၜါ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒးရီုဗၚ် ပ္ဍဲကမၠောန်မိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ကညလစိုပ်အဝဲဍောတ်တ်တေံ ဟိုတ်ဟွံကဝ်ဗ္တောန်လဝ်လိက်တုဲ၊ ယဝ်ရန်တၟံလဝ် သွက်သ္ပထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ကၠာဟွံစိုပ်အခိၚ် သ္ပထပိုဲဂှ် မိမတံအာအပ်ပြာပ်ကဵု ဇရေၚ်အစာတၠဂုဏ် ပ္ဍဲဘာလကျာ်၊ သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်လိခ်၊ မပ္တံဒ္ဂေတ်ဝတ် သာမဏဳတံရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံဂွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳ ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ စှ်သုန်တ္ၚဲ၊ သွက်ဂွံဗှ်လိခ်လေပ်ဂှ် ညးတံအာအပ်စွံပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်တ္ၚဲ သွက်ဂွံပထပိုဲခမဳ ညန်ကြပ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပွမပ္တံထေက်ကဵုဒးဝေၚ်ပါဲ ပွမတိုန်ဆု၊ ပွမဝေၚ်ဍာ်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ကၠောံၜဳ-ကၠောံကြုၚ်၊ ပွမအာဂြိုပ်ဂၞိၚ်၊ ပွမတိတ်အာတရဴဇမ္ၚောဲတံဂှ် ညးတံကဵုဝေၚ်ပါဲ ညံၚ်ဟဂွံဒှ်အန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ကီုရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံပကာမ္ၚဵုထပိုဲ ပွိုၚ်စှ်သုန်တ္ၚဲဟွံသေၚ် မွဲဂိတု၊ ကဵုလၟောၚ်ထပိုဲတံ ပြာပ်အာဇရေၚ်-ကလော၊ ကောဒေံ၊ မိမနော်နာဲ၊ ညးတၠအာယုက်ဇၞော်တံတုဲ၊ ကဵုကလံစအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ကာလတ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကဵုဒါန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကလံကျာ်ဓဝ်သၚ်၊ မိမ၊ ကလော်သ္ၚိတုဲ၊ စှ်ေလးသ္ကဝ်ပ္ဍဲတိ၊ ကလံပ္ညုၚ်ဏာဗဴဇု၊ ဗဴကွာန်၊ နူဇမ္ၚောဲအိုတ်ရ၊ ကာလကလံတုဲမ္ဂး လ္ၚဵုကဝါ်ဏာလၟောၚ်ထပိုဲ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုချေံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ယိုက်ဏာ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုကွဳ၊ ဗွဲမမိပ်ဇြိပ်တုဲ၊ အာကလံဌာန်ကလောကောဒေံ၊ နော်နာဲ၊ ညးအာယုက်ဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံ ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်ရ၊ လၟောၚ်ထပိုဲဂှ် ကျိုၚ်လဝ်နကဵုၝောံကိုဋ်ဗြကၞေၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်ကောန်သၟိၚ် ဗွဲမ္ဒးရးရ၊ နူဘဝကောန်ၚာ်တေံ ညးတံစၚ်လဝ်ကတောဝ်ဂှ် ကာလသ္ပထပိုဲဏံ ညးတံကဵုဝက်သၞေက်ရ၊ မၞိဟ်ဇၞော်မန်လ္ၚဵုတံဂှ် ရန်တၟံဒှ်လၟောၚ်ထပိုဲ ပြဲသန်ကွေံရသွံ၊ စွံစိုတ်သာ်ဏံတုဲ ဟွံဒုၚ်ကလံ၊ ကဵုအာကလံကျာ်အိုတ်ရ။ ကာလအာကလံညးဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ရန်တၟံပွမဒှ်ဒကာထပိုဲ ဒကာပယျၚ်တုဲ ကဵုအရီုအဗၚ်အထံက်အပၚ် နကဵုဩန်လေဝ်နွံ၊ နကဵုကပေါတ်ကညောတ်လေဝ်နွံကီုရ။


ဒေသရးမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကာလသဝ်တ္ၚဲဝွံ ကောံဓရီုပြာပ်တိတ်အာဘာ ညဳညဳသာသာ၊ သီုကဵုပရိက္ခရာဒ္စာံတုဲ၊ ဖ္ဍောတ်မ္ၚဵု ဖျေံသော်ဗလိုပ်ဍာ်မ္ၚဵုတုဲ ကွက်စုတ်ဇုက်ပရိုတ်မ္ၚဵု ပ္ဍဲကအ်လၟောၚ်ထပိုဲဂှ်တုဲ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဂှ် လၟောၚ်ထပိုဲကလေၚ်စဴသ္ၚိမာန်ဏီရ၊ အခိၚ်နူဂယး ပယျာံအရှိုန်တိုန်မ္ဂး ညးတံပ္တိုန်ထပိုဲအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အခိၚ်နူဂယးပြဟ် ပယျာံအရှိုန်တိုန်ဂှ် ညးတံပြာပ်တိတ်အာဘာ ဖျေံသော်ပ္တိုန်ထပိုဲတုဲ က္ညနိမန်ဖျဴနၚ် ကောန်ထပိုဲဇရေၚ်သ္ၚိ ကဵုဒါန်ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ (ပွမသာ်ဏံလေဝ် ရန်တၟံကဵုကျာ်တြဲပိုဲ ဒဒှ်ကျာ်တုဲ က္ညစဴကၠုၚ်ဌာန်မိမကၠာအိုတ်ဂှ်ရ) ကိစ္စဖာပ်သၚ်စရိုဟ်ဍာ်တုဲ ကာလကောန်ထပိုဲတံ က္ညကလေၚ်စဴဘာမ္ဂး ညးတံလံၚ်ကဵုဒါန်ဝတ္ထု ကပေါတ် သွက်ဂွံပသဇိုၚ်ပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အကြာပိုန်ၜါအခိၚ် လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳဂှ်၊ ကျိုၚ်ကျဝ်ဗွဲမ္ဒးရးတုဲ ညးမဒှ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဂှ် (ဗၠာဲဗအ်)ယိုက်ဂၠေၚ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ အာဂတအိုတ်ရ၊ လက်ကရဴဂှ် ညးမဒှ်မအံက်ထပိုဲ-ခမဳ ကၟာဲဗဗေၚ်၊ မိဂှ်မိန်ကေတ်သပိုၚ်သ္ၚာ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ယိုက်ကပေါတ်ပရိက္ခရာ၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်ဂမၠိုၚ်တုဲ၊ ကွာက်ဂၠောဲရေၚ်တိတ်အာဘာအိုတ်ရ၊ စိုပ်ဘာမ္ဂး ဂကူမန်တံ ရန်တၟံသွိၚ်ထောံသံသာ အဝေါၚ်မၞိဟ်တုဲ သွက်ဂွံတန်တဴ ပ္ဍဲဘဝထပိုဲ-ခမဳလၟိုန်ဂှ် ညးတံဂေတ်အာလ္ပာ်တဲပုၚ်(လ္ပာ်ဇဵု)ဗ္ဒက်သိုဏ်ပိဝါတုဲ ပြာပ်တိုန်အာလ္တူဘာအိုတ်ရ၊ ညးမယိုက်လဝ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳတံဂှ် ကာလကြပ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်တၞိန်ဂှ် ညးတံဓမက် ဓရိပ်ထောံလၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ ဟွံပ္တိုန်ကဵုလ္တူဘာရ၊  ပွသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ညးတၠဒါန်မပြဲ ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဟၟဲ၊ ပြဲကွေံရောၚ်သွံ စွံစိုတ်စေတနာသာ်ဏံတုဲ၊ ညးတံအာအာတ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ၊ ပ္တိတ်ကဵုဩန် ကုညးမယိုက်ဂၠေၚ်ညိညရ၊ (ဂလာန်ဏံဂှ် ရန်တၟံကဵုစေတနာဒါန်ကုသဵုတုဲ သွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်အိုဟ်တၟိုဟ်ဟေၚ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ကေတ်ရ) တုဲညးတံတိုန်အာဘာ ဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠအိုတ်ရ။


ကိစ္စပ္တိုန်ခမဳပၠန် အာယုက်လၟောၚ်ခမဳဂှ် ဟွံပေၚ်မ္ဂး ဍန်(ဍိုန်)ခမဳရ၊ ဍန်ခမဳမ္ဂးဂှ် ၜပ္တိုန်ခမဳလေဝ် ဂးကီုရ၊ ဟိုတ်နူအာယုက်ဟွံပေၚ်တုဲ မ္ဒးဍိုန်ပ္တိုန်ခမဳလေဝ် အဓိပ္ပါယ်အာစိုပ်ပၠန်ရ၊ ဂွံဍန်ခမဳဂှ် ပ္ဍဲထး မွဲညးတံလဇံက်စွံ ပ္ၚာန်မွဲမ၊ ပ္ဍဲပ္ၚာန်ဂှ်၊ စုတ်လဝ်ခဝ်(ဗံက်)ပ္ဍဲခဝ်ပၠန် စုတ်လဝ်ကွာၚ်တဲကၞး၊ ကွာၚ်ကၠေၚ်၊ ကွာၚ်ခေါက်ဂဒဵု၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်နာနာသာ်ရ၊ ကပေါတ်ပရိက္ခရာလေဝ် မ္ဒးစွံလဝ် ဂတကောန်ခမဳရ၊ ဒါယကာခမဳဂှ် မ္ဒးဂ္ဇံဆေၚ်မုက်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ ဒါယကာခမဳ ရပ်လကဲဖျေံလစိန် ဒက်လဝ်ကဵုဇုက်တောဝ် လ္တူထးတုဲ အ္စာတၠဖ္ဍောတ်အာဂါထာ ဒါယကာဂှ်ဖ္ဍောတ်ဗက်တုဲ တံၚ်ယာလစိန်ဂှ်ရ၊ ခမဳတၟိဂှ်လေဝ် မ္ဒးထ္ၜလဝ်မုက်ဗ္ဒာဲဂှ်ရ ၜုန် မြ မုယ်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဓုပ်ကီုရ၊ မဂတောန်၊ ဂဇမ်ကယျောဝ်တံလေဝ် ယဝ်စုတ်လဝ်ကီုမ္ဂး ဟွံဒးပ္တိုန်အ္စာ သ္ဂးလဝ်ရ။


ဒေသကွာန်မန်လ္ၚဵု ညးတၠကောန်တြုံဂမၠိုၚ်၊ မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံဓရီုတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံပထပိုဲ-ခမဳ ပ္ဍဲဘာလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် ညးကောန်တြုံဟၟဲတံဂှ် ဂရၚ်ပ္တီကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ အာတ်ပဒါယကာထပိုဲ ကောန်ညးသ္အာၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပုၚ်မွဲဂအုပ်-ဓုပ်မွဲ ပ္တိတ်ဏာဘာတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီုရ၊


ပွမပ္တုဲကိစ္စကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကီု၊ တ္ၚဲဖျေံသော်ကီု၊ ပွမပဂြုဂြုဂြီုဂြီု ဗွဲမအိုဟ်တၟိုဟ်ဂှ် တန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲပိုန်ဒြပ်၊ အတိုၚ်ဒြဟတ်ဇကုဟေၚ် ပြုပြေၚ်ပ္တုဲကာမ္ၚဵု ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ ညးမက္ညကၠုၚ်ပ္ဍဲကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ်လေဝ် ထေက်ကြိုက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ညးတံရီုဗၚ်ထံက်ပၚ် အာတ်ပဒါယကာ ထပိုဲ-ခမဳကီုရ၊ ပထပိုဲ-ခမဳတုဲ ပွိုၚ်ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ၊ မွဲဂိတု၊ မွဲဝှ်၊ ညးမဒှ်ဒါယကာတံဂှ် တုမ်တိုပ်ပိဏ္ဍပါတ်ပါတ်တုဲ ပလံၚ်ကဵုဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ကာလရာံတိတ်အာနူဘဝထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဗၞတ်ထပှ်ဗ္တံ ထပှ်တ္ၚဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ သပိုၚ်သ္ၚာတံလေဝ် ကဆံၚ်ကြာတ်ကြဴသ္အးဇ္ၚးတုဲ မ္ဒးအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဂရၚ်ပ္တီအာတ်အခေါၚ် သွက်ဂွံစဴသ္ၚိပၠန်ရ၊ ဂကူမန်တံဗွဲမဂၠိုၚ် ယဝ်ဟွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳဏီမ္ဂး ညးတံဟွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ၊ ထပိုဲခမဳတံ ရာံတိတ်တုဲ ကာလစဴစိုပ်ကွာန်မ္ဂး ဂကူမန်တံကော်ခဴစ အတိုၚ်ပရေၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ် '''ကောန်ထပိုဲ ကောထပိုဲ ကောန်နာဲ ကောကျာ် အမူကျာ် အနာဲကျာ်'''အိုတ်ရ၊ ဂလာန်သာ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂလာန်မပြဲမွဲသာ် ပ္ဍဲဝေါဟာဂကူမန်ပိုဲရောၚ်။

==အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ==

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ရန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ဂကူမန်ဟီုလဝ်အရေဝ်နွံကၠုၚ်၊ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသကဝ်သၞာ ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးယဵုယာတ်ဍောတ် ခၜက်ယာတ်ဍောတ်''' ရဴဝွံသ္ဂးလဝ်ရ၊ အရေဝ်ဝွံ နွံကဵုအဓိပ္ပါယ်ဗွဲမဇြိုဟ်နက်ရ၊ ကာလကောန်ဗြဴဇၞော်တိုန်ဒှ်ဝုတ်မ္ဂး အတိုၚ်အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ သၟတ်ဗၠာဲတံကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိ၊ တက်ကျာဓရီုပ္ဍဲသ္ၚိရ၊ ကာလဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဝွံ သွက်ဗၠာဲတံဂွံဂ္ဇံဂှ် မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာတုဲ ဒုၚ်တၠုၚ်ကၟုယ်ဗၠာဲတံရ၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာ'''ဟီုလဝ်ရောၚ်၊ ညးတၠကောန်တြုံပၠန်တုန်လေဝ် ကောန်ဇကုစိုပ်အဝဲဗၠာဲတုဲ သွက်ဂွံပတဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကောန်ဇကု မ္ဒးအာအာတ်ဂအဟ် ပ္ဍဲဇရေၚ်မိမသၟတ်ဝုတ် ဇကုနွံမေတ္တာရ၊ ပွမအာသၟာန်သၟုက်ဝွံ '''သွဟ်ဒကတ်''' ပိုဲမန်မကော်ခဴစတုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဝွံ မ္ဒးကဵုသၟတ်ဝုတ်ဇြဟာန်ဇကု၊ ယာတ်ဍောတ်ရ၊ ကာလသ္ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲတေံလေဝ် ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးပလေဝ်ယာတ်ဍောတ်ရောၚ်''' ရဴဝွံ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်ရ။


အဝဲကောန်ဇာတ်ဂမၠိုၚ် စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် ဗ္တောန် ကတ် ကွတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ဗြဴဂှ် ကွတ်ဗြဴ၊ ကောန်တြုံဂှ် ကွတ်တြုံ၊ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် မိမတံ ဒၠောံဗ္တောန်ကဵုကတ်ပညာအိုတ်ရ၊ ယဝ်ရကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ကာလဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးမ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဇကု မုက်မတ်ဒးဍောတ်ရောၚ်သွံ၊ ဟိုတ်နူဓဝိၚ်နွံသာ်ဏံတုဲ ကောန်ဗြဴမ္ဂး မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တောမ်ပုၚ်သွ၊ သီဂိုၚ်ထိၚ်ဒက် ဒြပ်ကပေါတ်နာနာသာ်ကီု၊ ကောန်တြုံမ္ဂး မပ္တံကဵုကၠောန်ဂူဗ္ၚ၊ တာန်န တာန်ရဴ၊ ၜန်ဇုက်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ဍိုက်ဂၠုၚ် ဍိုက်ဖံၚ်၊ ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် ကၠေံစိုတ်ဗ္တောန်ကဵုရ၊ ယဝ်ရကွတ်ဗြဴ ကွတ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ခေတ်ကၠာတေံ ညးတံဟွံပဂအဟ်-ဂမာန်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်တုဲ ဟွံတုပ်ကဵုခေတ်ကၠာတေံ အဓိပ္ပါယ်ကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴ၊ ၜိုန်ပြံၚ်သၠာဲကီုလေဝ် အလိုက်ခေတ်ညးကဵုညး၊ ကၠာဟွံဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးဏီဂှ် မ္ဒးဍိုက်ပေၚ်လဝ်ရောၚ်ဂှ် ပိုဲစှ်ေဒၟံၚ်စိုတ်ရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်ပိုဲပၠန်လေဝ် စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ဇကုမွဲဓဝ်မံၚ်ဟွံဂွံ၊ ဒးပံၚ်ဖက်ကဵုညးတၞဟ်တုဲ ပွံမပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံကဵုမိတ်သဟာဲ ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ် စွံတိုန်ၚုဟ်မး ရပ်တိုန်အလံၚ်၊ စွံပရဲပ္ဍဲစိုတ်လေဝ်ဒှ်တိုန်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ဇၟာပ်ပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ပ်ဍုၚ်မန်၊ ဇၟာပ်ပ်အရာပ်မန် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဒက်လဝ်ဂကောံအိုတ်ရ၊ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေသ ဟွံဂွံဒက်လဝ်ဂကောံကီုလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ ကၠိုဟ်တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ အာမွဲဂကောံ ကၠောန်မွဲဂကောံ မဒှ်တိုန်ရ။


မိမတၠကောန်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်တိုန်ဝုတ်မ္ဂး အရာကိစ္စလဵုဟွံဟီု မ္ဒးထိၚ်ဒက် ဗွဲမဗ္စာရဏာလၟိုန်ရ၊ ကောန်ဝုတ်ဇကုမွဲဓဝ် ကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု ဒၞာဲလဵုဟွံဟီု ကမၠောန်လဵုဟွံဟီု ယဝ်မ္ဒးအာကၠောန်မ္ၚးသ္ၚိဇကုမ္ဂး ညးတံဟွံသၠးကဵုအခေါၚ်ရ၊ အာကၠုၚ်ကၠောန်ကမၠောန် နကဵုဂကောံဟေၚ် မိမတံသၠးအခေါၚ်ရ၊ ညးမဒှ်ကောန်ဝုတ်တံလေဝ် မၚ်မွဲတိုန်ဣန်ရဳသိက္ခာဇကုရ၊ ပွမဟုံဂစေံဂြးသော်၊ ဒၞာဲၜးဂၞိန်ယာတ် ဂတမိမကောဒေံဇကုဂှ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ ပွမသာတ်ဂၞိန်၊ ပွမလ္တက်ပလောံ ဂတမိမကောဒေံ၊ ဂတမၞိဟ်တြုံဇၞော်တံလေဝ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ မိတ်ဒါန်ပၠန်လေဝ် ဂတမိမကလောကောဒေံမ္ဂး ဗွဲလ္ဂူတပ်တးဟေၚ် ဟီုအရေဝ်ဆက်ဆောမ်အိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံမၚ်မွဲဓဝ်ဂဝ လ္တူမိဇကု ကောဒေံဇကုတုဲ ဂတမိမကောဒေံဇကု သွက်ဂွံဟီုအရေဝ်ဂှ် ညးလ္ၚဵုတံ ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ စပ်ကဵုပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတုဲ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မွဲသာ် '''ၜိုန်ကဵုတီကီုလေဝ် ဟွံကဵုညာတ်'''ရ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မိမကောန်ဂကူမန်တံ ကောန်ဇာတ်ညးတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကိစ္စဝုတ်ဗၠာဲဏံဂှ် သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ သၟတ်ဗြဴတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်သၟုယ်ဠေၚ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံ နူစွံလဝ်သော်ယံၚ်ဂတိုပ်တာဂှ် ကဵုဖျေံသော်ကၞေၚ် စွံထာၚ်သပြုရ။


သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ရံၚ်သ္ၚဳကေတ် ဗီုသော်ဝုတ်ဂှ်တုဲ ဆက်ဒါန်ဆက်မိတ် အခိၚ်အဝဲစိုပ်-ဟွံစိုပ် တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဗီုသော်သၟတ်ဗြဴမန်ပိုဲပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ် အခိုက်ကီုလေဝ် ဒဒှ်သၟတ်ဝုတ်မွဲ ဒှ်ဝုတ်တီမ္ဂး ဆက်ဒါန်ဒက်မိတ်-ဟီုအရေဝ် တက်ကျာကဝေၚ်ဂွံရ၊ ညးမွဲရောဟွံဂၠာဲပဒုဟ်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်မွဲ ယဝ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂးစိုပ်အခိၚ်ပတဴသ္ၚိကၟိန်ရ ညာတ်သၟတ်ဗြဴမွဲ ပၠောပ်လဝ်သော်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ကဵုသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ညးတံသၟာန်သၟုက်လဝ်တုဲ ဒးတီရောၚ်၊ သၟတ်ဗြဴဝွံ ခြာဟွံလံ ပတၠလျိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟတ်ဗၠာဲသ္အာၚ်လေဝ် ဒးတီလဝ်တုဲရ၊ ဂလိုၚ်လဵုမိက်ဂွံဆက်ဒါန်ပမိတ်ကီုလေဝ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟတ်ဝုတ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂး လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲဘဝညးဇၞော်ရောၚ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တမၠာတေံရောၚ်။


အခိုက်ကၞာဒက်မိတ် ဆက်ဒါန်ဇြဟာန်ညးသ္ကံဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုဂကူရ၊ ပ္ဍဲဒေသမန်ဗွဲမဂၠိုၚ် သၟတ်ဗၠာဲတံ ဒးတိုန်ဝေၚ်တက်ကျာ လ္တူသ္ၚိသၟတ်ဝုတ်ဂှ်တုဲ မ္ဒးထ္ၜးမုက်ကဵုမိသၟတ်ဝုတ် ဟွံသေၚ် ညးမဒှ်အုပ်ဓုပ်လဝ်သၟတ်ဝုတ်ဂှ်ရ၊ ညးမအုပ်ဓုပ်တံလေဝ် ပ္ဍဲအရာကေၚ်ကာဏံ တီကၠိုဟ်ကေတ်တုဲ နဲညးကဵုညး ပါဲတိတ်အာရ၊ သၟတ်ဝုတ်ပၠန်တုန်လေဝ် ယဝ်သၟတ်ဗၠာဲမွဲ စိုပ်ကၠုၚ်လ္တူသ္ၚိဇကုမ္ဂး ဒုၚ်တၠုၚ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်မိုဟ်ရ၊ မပ္တံလးသ္ကဝ်သၞာ ပြေၚ်စွံခ္ဍအ်ဇဗၠု ၜံက်တံကီု ဆၜိုတ်ထေက်ကြိုက် မ္ဒးပလေဝ်ကဵုရ၊ တုဲကာလသၟတ်ဗၠာဲတံ ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံထေၚ်ခယျ ဒဒှ်မံၚ်စဟွံသ္အးဇၚး ပပ်ကၠိမံၚ်ဂှ် သၟတ်ဝုတ်တံသ္အးဇ္ၚး ပြုပေၚ်လဝ်သ္ၚိဌာန် ဗွဲမ္ဒးရးရ။


ကာလဗ္တံ သၟတ်ဗၠာဲတံတိုန်ဝေၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဒဒှ်ရကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်မံၚ်ကာလကတ်ဗ္တောန်ပညာကဵုဒှ်  အဝဲဟွံစိုပ်ဏီကဵုဒှ် ဟွံမိက်ကဵုစွံကဝေၚ်ဏီကဵုဒှ်၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဍိုဟ်ကေတ် နကဵုဥပါဲဟီုဒၠောံဗ္တောန် စဵုဒၞာထောံသၟတ်ဗၠာဲတံရ၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဟီုဂးကီုလေဝ် သၟတ်ဗၠာဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ ဟွံဖျအ်လွဳမ္ဂး မိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဂ္ဇံဗ္ဒာဲကောန်ဝုတ်ဇကုတုဲ ဟီုအရေဝ်တက်ကျာကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူမိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဟွံပါဲကဵုတုဲ သၟတ်ဗၠာဲဝွံ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်အရေဝ်မေတ္တာဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ယဝ်ရသၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံ စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ညးဇၞော်တံ သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဟိုတ်နူမိမသၟတ်ဝုတ်တံဂှ် ဟွံတုပ်စိုတ်တုဲ စဵုဒၞာမံၚ်လေဝ် နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိမသၟတ်ဝုတ်တံ တုပ်မံၚ်စိုတ်မ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲဂှ် သွက်ဂွံဟီုပလန်ဂလာန်မေတ္တာဂှ် ဂွံအခေါၚ်ဗွဲမသၠးပွးရ၊ ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ နွံမံၚ်လ္တူသ္ၚိ သၟတ်ဗၠာဲတၞဟ်ဟ်ယဝ်တီမံၚ်မ္ဂး ဟွံထပ်တိုန်သ္ၚိဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူဟွံတီတုဲ ယဝ်ရတိုန်ဒးပၠန်လေဝ် ညးမစိုပ်လဝ်ကၠာဂှ် ပါဲကဵုဗွဲမသောၚ်ၜးရ၊ ၜိုန်ဟီုဓရီုတက်ကျာ ဗွဲမသၠးပွးကီုလေဝ် ရန်ကဵုမၚ်မွဲဓဝ်သစ္စတုဲ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ဇိုၚ်တဲသွက်မလောန်ၜက်လုလောန်အာဂှ် ဟၟဲသက်က်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ် သွက်ဂကူမန်ပိုဲ သွက်ဂွံထိၚ်ဒက် အာဓါန်ဂတလၟိုန်ဂှ် ခိုဟ်ဗွဲမလောန်ရ။


ညးလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဟိုတ်နူကောန်ဝုတ်ဇကု တက်ကျာဟီုအရေဝ်ကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ် ဟွံမိက်ညာတ်မုက်မတ် ကတဴဟေပ်တုဲ ဒဒှ်ရကောန်ဝုတ်ဂှ် ဆက်ကဝေၚ်ဆက်ဒါန်ဂှ် ၜိုန်မိမတံတီကီုလေဝ် ပွမဟီုအရေဝ် ဆက်ဂလာန် ပရေၚ်မေတ္တာဂှ် ဟွံကဵုမိတံညာတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ဟိုတ်နူမိမဟွံတုပ်စိုတ် စဵုဒၞာဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်နူမိမမုက်ကတဴတုဲ ဟွံမိက်ကဵုမိမတံညာတ်ဂှ်  မွဲသာ်ဂှ်ရ၊ အာဒၞာဲဗၠးၜးမွဲမွဲဒၞာဲတုဲ ဟီုအရေဝ်မေတ္တာလေဝ် နွံကီုရ။
==ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံ==

ပွမကော်စ ပြဲ(ပြောဲ)ဇွာဂှ် နူကၠာကျာ်ဟွံဒှ်ဏီ ၜါလ္ၚီသၞာံမဒှ်ဂှ် ကွာန်မွဲကဵုမွဲ သွက်သ္ဂောံဒှ်စ္ၜုဲစ္ၜော်ညးသ္ကံတုဲ ၊ကော်စပြောဲဇွာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် ဟွံဒှ်သေက်ဇဵုညးသ္ကံရ၊ ပရေၚ်ပွယေန်သၞာၚ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူလက်ထက်လဵုဂှ် ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး နကဵုညးချူလိခ်ဏံဟွံတီရ၊ ကေတ်ဟွံဒးရ သာ်ဝွံ ဒးသှ်ဏာဍာံဍာံရ၊ မူဒှ်သာ်လဵု ပွယေန်သၞာၚ်ဏံ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ တၚ်အဓိက ရန်တၟံဂကူပိုဲမန်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ရောၚ် ခယျကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာဝွံ နူပိုဲဍောတ်တ်နွံတဴကၠုၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုသ္ဂောံမိၚ်ရ၊ ပွမဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ ဂွံဟီုထ္ၜးအဓိပ္ပါဲအရေဝ်ပလး ညံၚ်ဂွံကၠးပ္ဍဲစိုတ်မ္ဂး ဒှ်ပွမကော်စပြောဲဇွာရ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳကော်စပြောဲဇွာ နူမွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် နူမွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ နွံတဴပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်မွဲကွာန် ဓဝ်ညးမွဲကဵုမွဲ သဘဴကော်စပြောဲဇွာဟွံမွဲရ၊ ဆဂး နကဵုအဖဝ်သ္ကံ မိတ်သဟာဲဍုက်က်ကေဝ်ဝ် ဆက်ဆံတဴဟေၚ်နွံရ။


ပွမကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အဝဲဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ဟေၚ် ဆက်ဆံကော်စပြောဲဇွာဂၠိုၚ်ရ၊ အာစိုပ်အာကွာန်ဒေသမွဲမွဲတုဲ မိတ်သဟာဲဒဒှ်ေဒယှ်ဟွံမွဲမ္ဂး ပူဂဵုနွံပၟိက် မိက်ဂွံကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဟီုထ္ၜးကဵုမၞိဟ်ဇၞော်နူဇကုတုဲ မၞိဟ်ဂှ် ပၠောပ်ဗ္ဂပ်ဆက်ကဵုဇွာရ၊ မၞးတံညးၜါကော်စဇွာဟာ ညးၜါစိုတ်တုပ်မ္ဂး သၟာန်ယၟုယၟာတုဲ ကော်ဖျဴဏာသ္ၚိ ဒုၚ်ကၟုဟ်ဗ္စဖျုၚ်ရ မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်တြုံ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ဇွာညးသ္ကံရ၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဇွာဟေၚ် ကော်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံရ၊ မၞိဟ်ဗြဴကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ပြဲရၚ်သ္ကံရ၊ တုပ်ညံၚ်မၞိဟ်တြုံကီု ညးမွဲကဵုမွဲ ကော်ခဴစမ္ဂး နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဝေါဟာပြဲဟေၚ်ကော်တဴရ၊ '''ပြဲကၠုၚ်ဆောဝ်လံရော ပြဲလ္ပစဴဏီ''' မပ္တံသာ်ဝွံ နကဵုဂလာန်မသ္ဍိုက်ဆာန် ဒးကတောဝ် ဆက်ဆံတဴရ။


မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ယၟုပြဲရ၊ ကာလဇကုဒှ်သ္ၚိဌာန်တုဲ တၠသ္ၚိဇကုကဵုပြဲဇကုဂှ် ဇွာဇွာရဴဝွံကော်တဴ ဆက်ဆံရ၊ သမ္ဘာဇကုဂှ် ဆက်ဆံကဵုပြဲဇကုဂှ် ပြဲ ပြဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴရ၊ ဘဝပြဲဇွာဂှ် ဆာန်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံ ညံၚ်ရဴကောန်မွဲမိကီုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စဇၞော်ဍောတ်က္တဵုဒှ် ပြာပ်အာစိုပ်ဇရေၚ်ပြဲဇွာဇကုမ္ဂး ပြဲဇွာတံဂှ် ဆၜိုတ်သ္ပမာန် ဗီုၚ်ကရိုၚ်ထံက်ပၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်မ္ဂး အာဒေါံတန်တဴဇူဒီု ပ္ဍဲသ္ၚိပြဲဇွာဇကုရ၊ ပြဲဇွာ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဌာန်ပြဲဇွာတေံမ္ဂး နကဵုတၟာဲမဂၠိုၚ်ကေတ်ဏာရ၊ ကာလပြဲဇွာစဴမ္ဂး နကဵုတၟာဲမပြဲပြဲ ကဵုပြၚ်ဏာရ၊ ပၟိက်ညးပၟိက်အဲ လၟိုန်ကာလ ညံၚ်ဂွံပေၚ်စိုတ်ဂှ် နွံသဘဴရေၚ်တၠုၚ်လေပ်ရ။


မိမပြဲဇွာဇကုဂှ် မိသေဲ-အပါသေဲ ရဴဝွံ နကဵုဝေါဟာယေန်သၞာၚ် ဆက်ဆံကော်တဴရ၊ ကောန်ဇာတ်ပြဲဇွာဇကုတံဂှ်တုန် ကောန်သေဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴစဍုက်က်ကေဝ်ဝ် မၞုံကဵုဇြဟာန်ရ၊ ညးလ္ၚဵုတံဂှ် အာဍုၚ်ဇဳၜဳကၠောံဒၟံၚ်တုဲ ဇၟာပ်ကွာန်ကော်စလဝ်ဇွာနွံရ၊ မၞိဟ်ပြဲဇွာနွံဂှ် အာကၠုၚ်စကွာန်ပလုၚ် မုက်မတ်ဟွံဍောတ်ရ၊ ဂကူမန်ကဵုဂကူမန်သၟး ကော်စပြဲဇွာဟွံသေၚ် နကဵုဂကူညးတၞဟ်သ္အာၚ်လေဝ် အတိုၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ကော်စပြဲဇွာရ၊ စပ်ကဵုပရောပြဲဇွာတုဲ ပုံအာဂီုကေၚ်မိၚ်လဝ်ဂှ် မိက်ဂွံချူပျးဏာညိရ၊ ( မန်ကဵုကရေၚ် ကော်စဇွာတုဲ ဇွာကရေၚ်ဂှ် ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်တုဲ ကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိဇွာမန်ရ ဇွာမန်ဂှ် သွက်ဂွံတုမ်ဗ္စဇွာကရေၚ် မူသၞေဝ်ကေဝ်ဟွံမွဲတုဲ ဗ္စပုၚ်ကဵုဖရံက်ရ '''ကှ်ေဇွာ စပုၚ်စိုအ် သွဟွံတၟေၚ်ရဇွာ က-လေဝ်ဖရံက်ရ ဖရံက်လေဝ် က-ရဇွာ စမိပ်ပ်ညိ'''ဂးရ အလန်ဇွာမန်အာဝေၚ် ပ္ဍဲဇွာကရေၚ်ပၠန်မ္ဂး ဇွာကရေၚ်ဂှ် ကၞဳဒုန်ကၞေဝ်ဂှ် ကုတ်ဒန်ထောံတုဲ တောံသွဗ္စဇွာရ၊ ကာလစပုၚ်ဇွာကရေၚ်ဂှ် '''မူသ္ဇက်စဟွံမွဲရဇွာ တောံစသွၜၚ်ရ၊ ဒုန်လေဝ်ၜၚ်ရ ၜၚ်လေဝ်ဒုန်ရ စမိပ်ပ်ညိဇွာ''' သာ်ဝွံသ္ဂးရ။)


သဘဴကော်လဝ်ပြဲဇွာဂှ် ဇကုနွံမေတ္တာ ဇြဟာန်နွံလ္တူညး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်မ္ဂး မေတ္တာညးဂှ်လေဝ် ဗျာပ်ကၠုၚ်ကဵုဇကု ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ညံၚ်ဂလာန်ညးမဟီုစ '''ဍာ်ဝုန်အာ-ဍာ်ခါကၠုၚ်''' ကော်စလဝ်ပြဲဇွာတုဲ တီဆဘိုအ်ဇကုမွဲဇွောံဓဝ်မ္ဂး ပြဲဇွာဂှ် ဍေံတန်ဟွံလံရ၊ မၞိဟ်ကၠာတေံနွံကဵုသစ္စရ၊ ဒက်မိတ်ကော်စပြဲဇွာတုဲ ဒဵုလအိတ်လမျီု ညးမွဲကဵုညးမွဲ ညံၚ်မေတ္တာဂွံကှ်ဇတ်အာဂှ် ဟွံသ္ပရ၊ လၟိုန်န်ကာလ ဆာန်ကၟိန်ဇြဟာန်တဴဒၟံၚ်ရ၊ ပြဲဇွာဇကုဝါတ်တဴဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုပိုန်ဒြပ်ထဝ်ဩန်ထံက်ပၚ်ရ၊ သွံရာန်လှာဲဂတးစဗၞိက်ပၠန်လေဝ် အာစိုပ်ဇရေၚ်ကွာန်ပြဲဇွာမ္ဂး အပေါတ်ဗၞိက်ပြဲဇွာတံဂှ် ညံၚ်ဂွံအိုတ်ပြဟ် ဗိုၚ်ကရိုၚ်သွံရာန် လှာဲဂတးကဵုရ၊ ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်ကၟုယ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်ဟ်ရ၊ ဗွဲတၟေၚ်တုဲ ကော်စပြဲဇွာတုဲ (ဝါ) မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ (ဝါ) ဝုတ်ကဵုဗၠာဲကော်စပြဲတုဲ စိုတ်သဘာဝဂွံပြံၚ်ဂတးအာဂှ် ဟွံမွဲရ၊ ဆာန်ကၟိန် နကဵုစိုတ်ကာမဟွံသေၚ် နကဵုစိုတ်မေတ္တာဆာန်ဇြဟာန်တဴရောၚ်၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုစိုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဟွံစွံရ၊ နကဵုစိုတ်ပြဲဇွာရောၚ် ဆက်ဆံတဴဂှ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်ရ။


စပ်ကဵုပရောကော်စပြဲဇွာတုဲ အရေဝ်ဂရိုၚ် (အရေဝ်သွက်ဂွံကြီု နွံမွဲပိုဒ်ဍောတ်ရ မန်ကဵုဗၟာ ကော်စဇွာတုဲ ဇွာမန်ဂှ်လေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်ဗၟာ ဇွာဗၟာလေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်မန်တုဲ တၞဟ်နသ္ဂောံဗာ်ဂၠုၚ် ကသေံကၟတ်ညးသ္ကံရ၊ ညးၜါဂှ် လုပ်အာဂြိုပ်တုဲ ဇွာဗၟာဂှ်ဟီု ('''သည်သစ်ပၚ် ဖြောင့်တယ် ကောၚ်းတယ်''')ဂးတုဲ ဇွာမန်ဂှ် '''ဟး ကိုၚ်တှ်ေလ္ပကေတ်'''ရဴဝွံသ္ဂးရ၊ အဖန်ဂေတ်ဂၠာဲဒၟံၚ်ဆုဂှ် မွဲဝါဓဝ်ကျာပိုက်ကသဳကၠုၚ်ရ၊ ဇွာမန်ဂှ် '''ကျာကၠုၚ်ရယ'''ဂးတုဲ ဇွာဗၟာဂှ် နူမိၚ်ဗက်ဂြိပ်ပေက် ဂွာန်တိုန်ဆုရဂး။


အလုံမွဲဒေသရာမညပိုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်ဂှ် အခေါၚ်သၠးပွး ၜိုန်ဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် အရာထိၚ်ဒက်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် မိမတံအာမၚ်သဳပ္ဍဲဘာအိုတ်တုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဖာပ်ဗ္စပုၚ်သဳပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဖာပ်သဳဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ကၠောန်ပရေၚ်ကုသဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကောံဓရီုတောမ်တိုပ်ဂှ်လေဝ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်ဆက်ဒါန်ဂှ် သၠးပွးနူမိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူဂွံပ္တုဲကာကုသဵုမွဲစွံတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ လ္တူညးမွဲကဵုညးမွဲ မေတ္တာဗျဳဗျာပ်အာလေပ် နွံဂၠိုၚ်ရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် နွံဒၟံၚ်ဇိုၚ်ၜဳတုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံအာမၚ်သဳ ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလပလံၚ်ဂအုပ် ပလံၚ်ပုၚ်သဳတုဲမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဂွံအခိၚ်သၠးပွးရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ်ဝုတ်ဝုတ်တံ ကောံဓရီုတုဲ အာဝေၚ်သၚ်ဗတဳဇိုၚ်ၜဳ ဗၠာဲဗၠာဲတံလေဝ် နဲဏံကီု အာဝေၚ်ကီုရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ်ပၠန် ဝုတ်ကဵုဗၠာဲ ဆောဖဝက်ညးကဵုညး အာကွာ်ဝေၚ်သၚ်ဗတဳ ဟီုအရေဝ်ခၠေဝ်ပလန်ညးသ္ကံ ပရေၚ်မေတ္တာနာနာသာ်ရ။


ရးဒေသမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံဇရေၚ်ဒဵုတုဲ လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ပ္တန်လဝ်ကျာ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ကျာ်လ္တူဒဵုတံဂှ် ကၠောန်သ္ဘၚ်ကျာ်ဗဒှ်ပေါဲတုဲ ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ဂၠောဲတိုန်အာကျာ် ဂြုဂြုဂြီုဂြီု လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုတေံရ၊ အဃောအာကျာ်ဂှ်လေဝ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ သွက်ဂွံဟီုပရေၚ်ဇြဟာန်ဂှ် သၠးပွးကွေံရ၊ သၟတ်ဗၠာဲတံဂမၠိုၚ် ယဝ်ဆဵုဝုတ်နူကွာန်ပလုၚ် ကၠုၚ်နူဌာန်သ္ၚောဲ၊ ဟွံတီဌာန်ဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုဒွက်ဟေၚ် ဒယှ်ေသၟာန်တိုန်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ဟွံရောံဓည နကဵုဒွက်ဟေၚ် ကလေၚ်ဒယှ်ေတိုန်တုဲ လဴထ္ၜးကဵု ဗွဲမယေန်သၞာၚ်လေဝ်နွံကီု၊ မွဲသာ်ပၠန် ဒဵုလေဝ်သ္ၚောဲ ဂၠံၚ်ဍာန်လေဝ်ပရေံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံ ဟိုတ်နူဍိုန်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ထ္ၜလဘာ်တံၚ်ဂြယ်ပ္တိုန်ဏာရ၊ အဃောတိုန်အာဂှ် ဍောၚ်ၜိုတ်ကွေံရလေဝ် ညးမွဲဟွံဟီု၊ ဒယှ်ေအာ၊ဓရီုအာ၊ ဟီုအာဂြိုၚ်အာဂှ် စိုပ်အာက္ဍဟ်ဒဵုဇရေၚ်ကျာ်တုဲ ဂွံကလံလ္ၚောဝ်ကျာ်မွဲစွံ ဂွံရာဒၞာမိက်မွဲကရောံဂှ် ဒှ်ကၞောတ်မေတ္တာရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဝွံ ပ္ဍဲအခိၚ်မွဲဝှ်ပိဂိတု စိုပ်ပ္ဍဲတ္ၚဲတိၚ်တ္ၚဲသဳမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ တိတ်အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် ရန်တၟံသွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်ဂှ်မွဲသာ်၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဟိုတ်နူရန်တၟံနာနာသာ်တုဲ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် သွက်ဂွံၜဟ်ပလှ်ပ္ကဴဂှ်လေဝ်နွံကၠုၚ် ကာလစိုပ်ဂြိုပ်တေံ သဘာဝဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒဒှ်ေဒယှ်အာတုဲ ဆက်ဂလာန် ဆက်မိတ်ဒါန်လေဝ်နွံကီု၊ ဟိုတ်နူဂွံပူဇဴကျာ် နကဵုပ္ကဴ ပွမၜဟ်ပလှ်နၚ်တံဂှ်လေဝ် ဖဵုဇၞော်ပြဲသန်ကွေံရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်တံဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲကွာန် ယဝ်ပရေၚ်ကေၚ်ကာဇၞော်ဍောတ်မံက်တိုန်မ္ဂး မွဲကရောံမွဲဂကောံ ရီုဗၚ်ကၠောန်ၜိုတ်အာမွဲစွံဂှ်လေဝ် ဒှ်အထံက်အပၚ် ပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတံပၠန်ရ၊ ပပ္တံဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ ညးမွဲကဵုမွဲ  နွံမေတ္တာဇြဟာန်ဆာန်ရၚ်သ္ကံ၊ ဗွဲမဗိုန်ညန် နကဵုစိုတ်ဇကုဂှ် ဟွံပ္တုဲပရေၚ်သ္ၚိကၟိန်ရ၊ ညးမွဲကဵုမွဲပစၟတ်သစ္စတုဲ လဴပူစကဵုမိမဇကု၊ အာတ်အခေါၚ်သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံဂှ်ရ၊ မိမတံပၠန်လေဝ် ယဝ်ဟွံတီဂကူမသမ္ဂး ဟွံပ္တုဲအရေဝ်ဏီရ၊ ပိုက်တမ်ဂၠာဲရိုဟ်ဂကူမသ၊ တီဒဒှ်ဂကူမသ တၞောဝ်ဒတောဝ်ခိုဟ်မ္ဂး၊ မိမတံဟီုစၠောံ ဂလာန်သၟာန်သၟုက် ပြုပြေၚ်ကဵုပရေၚ် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ။

==ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ==

သဘာဝလောက ဓမ္မတာလိုက်ဝွံ ပွမကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ်လေဝ် ဒှ်ပရေၚ်ဇၞော်မွဲ သွက်ပိုဲဇန်တံဂမၠိုၚ် မ္ဒးပ္တုဲ ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်တံရောၚ်။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာမန်တံဂမၠိုၚ် ဟီုဂးစပွမပ '''တၠလျိုၚ် ပ္တဴအိန်ထံၚ် မ္ၚဵုထပ်တဲ မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ''' နာနာသာ်ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ ကောန်ဂကူမန်တံ ရုဲစှ်လဝ်ပ်ဂိတု ပ္ဍဲပိဂိတုဏံဟေၚ် ညးဇမၞော်တံ ကဵုပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲအိုတ်ရ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်၊ ကထိုန်ကဵုဖဝ်ရဂိုန်ရ၊ ပွိုၚ်ပိဂိတုဏံဂှ် သ္ပလဝ်ဂိတုခိုဟ်ပြဲဂှ်မွဲသာ်၊ အခိၚ်ကလောန် မပ္တံကဵုဝါဗ္ၚတံဂှ် ဂွံအခိၚ်သၠးဂၠိုၚ်ဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဇၞော်တံရုဲစှ်ကဵုကၠောန် ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲပိဂိတုတံဂှ်ဟေၚ်။


ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲလဵုဟွံဟီု ဒဒှ်ရ သ္ဍိုက်ဆာန်မံၚ်ရၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံ၊ သွက်ဂွံချပ်မွဲကသပ်၊ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မွဲဂှ် လဴပူစကဵုမိမတံတုဲ ကေၚ်ကာဏံ သွက်ဂွံပ္တုဲကဵုဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝတ်မိမမွဲသာ်ကီု၊ ဣလဵုဒှ်ဝတ်မိမရော '''ဟွံခိုဟ်ဆေဝ်ဒဝ်၊ ခိုဟ်စဝ်ထ္ၜးဏာ၊ ပညာကဵုကတ်၊ ဝတ်နွံထပ်တဲ၊ အာဲပြဲဇိုန်ဂၠိ၊ ဝတ်မသုန်စိ၊ တဴလျိုၚ်မိမရောၚ်''' အတိုၚ်ဝတ်မိမနွံသာ်ဝွံတုဲ ကောန်ဇာတ်ဇကုစိုပ်ကၠုၚ်အဝဲမ္ဂး '''ပြေၚ်ကဵုဗဵုစဴ ပြေၚ်ကဵုဗဵုစေက်''' ဂလာန်ညးမဟီုလဝ်နွံကၠုၚ်သာ်ဂှ်ရ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး၊ ဟွံကေၚ်ပ္တိုန်လဝ်ပယျၚ်မ္ဂး အၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ညးဇၞော်တံဟီုစွံလဝ်ရ၊ ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲမပ္တိုန်ပယျၚ် နူခေတ်ကၠာတေံဒဵုလၟုဟ် ညးတံၜလဝ်ထၟဒ္စိတ်(ဝါ)ပ္တိုန်လဝ်ကဵုသိဒ္ဓိ၊ တၚ်ကဵုခါန်အ္စာတုဲရ၊ ကာလဂှ်ဟေၚ် ပ္တဴကဵုသ္ၚိကၟိန်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး အာယုက်ပေၚ်စှ်ဒ္စာံသၞာံတုဲ သီုမထတ်ယုက်ဒၟံၚ်မ္ဂး မိမတံသွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် သၠးအခေါၚ်အိုတ်ရ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်မာန်ဂှ် နဲနွံပိသာ်ရ။

၁။ နပၟိက်စိုတ်သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံတုပ်သၟဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၂။ နအခေါၚ်ကလုတ်ဗြဴခိုဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၃။ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံအာသၟာန်ကေတ်ဂှ် မွဲသာ်။


ဆဂးဂှ် ဆန္ဒသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဟၟဲမ္ဂး၊ မိမတံစဳရေၚ်ပြုပြေၚ်စ ဟၟဲသက်က်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမွဲ နွံပၟိက်မိက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ မ္ဒးလဴပူစကဵုမိမၜါရ၊ မိမတံလေဝ် သ္ၚဳရံၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ပ္ဍဲကောန်မွဲမိ မွဲသၞာံၜါကာ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကာမ္ၚဵုၜါဝါဟွံပ္တုဲရ၊ ယဝ်နွံပၟိက်မ္ဂး ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲဂှ်ဟေၚ် ပ္တုဲၜါကာမာန်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ သ္ၚဳဂၠိပ်ရံၚ်တုဲ အတိုၚ်အရေဝ်မန်ပိုဲဟီုလဝ် '''ဂအဟ်ဒးသၟာန် ဂမာန်ဒးသၟုက်'''ဂှ်ကီုရ၊ မိမလ္ပာ်သၟတ်တြုံတံပၠန်လေဝ် ဒဒှ်ရလၟောၚ်ဂအဟ်ဇကုဂှ် မ္ဒးစံၜတ်ဒ္ဂေတ် ပွမဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုကွတ်ဗြဴမလေပ်ထေက် မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တာန်သ္ကဝ်၊ ဇိၚ်စပ်၊ သီဒက်၊ တောမ်တိုပ်၊ ဆက်ဆောံတံဂှ်ကီု၊ မဗဳဇဂကူတံဂှ်ကီု၊ ပွဟွံဒှ်မွဲကလော်၊ ပွဟွံလၞၚ်တၞၚ်ကလော်တံဂှ်ကီု၊ သ္ၚဳဂၠိပ်စံၜတ်တုဲ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် မိမတံတုပ်သၟဟ်စိုတ်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဗလးဏာမၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တံ သွက်ဂွံအာသၟာန်သၟုက် လၟောၚ်ဂအဟ်ဂှ်ရ၊ လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံပၠန်လေဝ် နဲဏံကီုရ၊ ရုဲစှ်ကေတ်မၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တုဲ သကဵုစံၜတ်ဒဒှ်ရ၊ လၟောၚ်ဂမာန်ဇကု ဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုအၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံ ပွမပ္တံကဵုဒ္ဂေတ်ပွ၊ ဝတ်တြုံ၊ ကွတ်တြုံပွသဇိုၚ်ကဵုမလေပ်ထေက်၊ ဒဒှ်ရဇိက်ဗ္ၚ၊ ဍိုက်ဂၠုၚ်၊ တာန်န၊ တာန်တိုၚ်၊ ကၠံက်တံဂှ်ကီု၊ ဒုၚ်တာလျိုၚ်သ္ၚိဌာန်၊ မာန်-ဟွံမာန်တံဂှ် မ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်သၟာန်သၟုက် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ရုပ်သာ်ဒြပ်ရတ်တံဂှ် ညးဟွံပဂရုအိုတ်ရ။


ညးဇၞော်ၜါလ္ပာ်ဂှ် သၟာန်သၟုက်ခၠေဝ်သှ်တုဲ ယဝ်ရညဳသၟဟ်တုပ်စိုတ်မ္ဂး ရုဲစှ်တ္ၚဲ မွဲတ္ၚဲဒဒှ်ရ၊ တ္ၚဲဗၠးၜး၊ တ္ၚဲပြဲ၊ တ္ၚဲခိုဟ်တုဲ၊ ဝေၚ်ပါဲတ္ၚဲနဲရိုတ်တဒ္ဓိုတ်၊ ဒဿကြိုတ်၊ မြိုတ်ကျု၊ ပြာဗ္ဗဒါ၊ ဗဳလာ၊ ကာကာပ်တံဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗၠးဒုဟ်၊ တ္ၚဲမံက်ဂတဝ်တံဂှ် ယဝ်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုမ္ဂး ခိုဟ်သန်ကွေံရ သ္ဂးလဝ်ရောၚ်၊ ရုဲစှ်တ္ၚဲတုဲ မ္ဒးရုဲကေတ်ညးဇၞော်မၞုံကဵုဆောဖွက်၊ မဂွံပ္တုဲကၠုၚ်လဝ်ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ၊ ပ္ဍဲကာလပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တေံ ညးမၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ သွက်ဂွံဖန်ဖက်သၟာန်သှ်ကီု၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်လေဝ် လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ရုဲကေတ်သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ရုဲစှ်ကေတ်လဝ် ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်ကီု၊ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာတံဂှ်ကီု၊ မ္ဒးမူလဝ်နကဵုၜံက်မွဲမွဲတၞုၚ် ပလဝ်စၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နွံၜါသာ်ရ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမ္ဂးဝွံ သၟတ်ဗြဴဂှ် ဂ္ညိဂ္ညာတ်ကေတ် အလၚ်္ကာရတုဲ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာစဳရေၚ်ပြုပြေၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်တြုံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုအာဝါဟရ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမ္ဂးဝွံ နူသၟတ်တြုံဏံ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာနာနာသာ် အာပြုပြေၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုဝိဝါဟရ၊ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် မ္ၚဵုဝိဝါဟဟေၚ် ကဵုစဳရေၚ်အိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကပေါတ်ကြိယာသ္ၚိဌာန် မပ္တံကဵုဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်-ယာတ်-ပ္ၚာန်ပုၚ်ပ္ၚာန်သွ၊ ဒူ(ဘဳဒို) ဂအုပ်စုံ၊ ဩဍာ်၊ ထၟာဲတဲ၊ ဒ္ၚောဝ်၊ တၟံစၠန်၊ ကဠာ၊ ဒၞိက်ကၞဴတံဂှ်ကီု၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်တၠုၚ်ကဵုအာဟာရ ဘောဇိုန်နာနာသာ်တံဂှ်ကီု လ္ပာ်သၟတ်တြုံဏံ ဒးကေတ်တာလျိုၚ်၊ ဒးရာန်ပ္ကောံပ္ကေဝ်လဝ်အိုတ်ရ။


ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သဘဴပ္တိုန်ဩန်ဂှ် ခေတ်ကၠာတေံ ၜိုန်အခိုက်သၞောဝ်ဟၟဲကီုလေဝ် သွက်ဂွံစၟတ်သစ္စရန်လဝ်တုဲ သၠာဲလစိန်၊ ပ္တိုန်ထဝ်၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်လေဝ် နွံညိညကီုရ။


* တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်


ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ယဝ်ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂး၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကဵုပရိုၚ်ကဵုမသ နာံမြိုၚ် ကလော ကောဒေံတံအိုတ်ရ၊ ကလောကောဒေံတံ တၟုယ်တံကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိတုဲ ရီုဗၚ်ပလေဝ်ပလေတ်ကၠောန်ၜိုတ်ကဵု မပ္တံဓုပ်တၟာဲ၊ နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်၊ ယာတ်ကၞဴ၊ ထၟာဲပုၚ်သွ၊ ဂအုပ်စုံ၊ သဗ္ဗအိုဿီုတံဂှ်ရ၊ နတိုၚ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲနမွဲမဂှ် တၞမ်သတ်ဗြဴကလုတ်မွဲတၞမ်၊ တၞမ်သတ်ကလုတ်မွဲတၞမ်၊ မိတ်ခၞေက်၊ မြေက်ခမိဟ်၊ လသိုန်ဗ္တာၚ်၊ ယာတ်ဍောတ်ထၟိမွဲ၊ ညးမစုတ်လဝ်ဂှ် ဒှ်နတိုၚ်မ္ဂးရ၊ ဂအုပ်မာဲသုတ်မ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဂအုပ်ဇိုၚ်ပန် မၞုံကဵုဒကိုပ်ကေက်က်၊ ပ္ဍဲဂှ်စုတ်မာဲသုတ် မပ္တံကဵုၜံက် သတ် ကွာၚ်ၜဲတံဂှ် ဂွဳလဝ်ဗၞတ် ၅၊ ၇၊ ၉၊ ၁၃၊ ၁၇၊ ၂၅၊ ၅၁၊ အတိုၚ်မထေက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ဂွဳစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဂအုပ်ဂှ် ဂအုပ်မာဲသုတ် ညးမကော်စရ၊ ဂွဳမာဲသုတ်တံဂှ် စုံညးဟွံစုတ်ရ၊ ဂအုပ်ဂှ် ညးဒက်ပူလဝ် နကဵုယာတ်ပရဳမွဲရ၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ်သၞအာဟာရဘောဇိုန် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ သွဗၞတ်ပိလၟာဲ၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစဳရေၚ်တောံတိုပ်လဝ်ကီုရ။


ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် မသ-နာံမြိုၚ် ညးမကၠုၚ်စိုပ်တံဂှ် မ္ဒးဒုၚ်တၟုယ်ဗ္စဖျုၚ်ပုၚ်သွတုဲ သဝ်တ္ၚဲဗ္တံဂှ် သွက်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ကၠောန်ကွာၚ်လံက်ချံၚ်တုဲ၊ ပလံၚ်ဏာကဵုသ္ၚိသၟတ်တြုံတေံရ။ တ္ၚဲကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် အတိုၚ်ဒဒှ်ရုဲစှ်လဝ် တ္ၚဲခိုဟ်တ္ၚဲပြဲ တ္ၚဲမၞုံကဵုမ္ၚဵုမဒှ်ရ၊ နူဂယးပြဟ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ကီု သၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုဝိဝါဟဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗၠာဲဂှ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ဂှ်ကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်တံဂှ် ကၠုၚ်ကောံဓရီုတုဲ ပလေဝ်ပလေတ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ် ဒၞာဲမပမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲကီု၊ ခဒမ်သ္တိက်ကီု၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်တံဂှ်ကီု၊ တောံတိုပ်လဝ်ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။


သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ပလံၚ်ဏာ သၟတ်ဗၠာဲကေုာံကပေါတ်ကြိယာတံဂှ် မၞိဟ်ဘိက်လဝ်စိုပ်ကောံအိုတ်တုဲမ္ဂး ညးမဒှ်အ္စာသၟာန်သှ်ဂှ် အာဂတ၊ ကြဴဂှ်မိမဝံသ ကြဴဂှ်မပ္တံကဵုဓုပ်နတိုၚ်၊ ညးဒှ်ကောန်ဂၠု ဟွံသေၚ် ကောန်ထဍဲ၊ ဟွံသေၚ်ကောန်ဒဒေံမွဲ၊ ယိုက်ယဵုဂအုပ်မာဲသုတ်၊ ကြဴဂှ်ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ် သီုကပေါကြိယာဂမၠိုၚ် အတိုၚ်မစဳဇန်လဝ်ဂှ် ဗွဲလၟေၚ်ၚ် ယဵုယိုက်ဏာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဇရေၚ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ပ္ဍဲပါၚ်တြၚ်ကီု၊ ပ္ဍဲတိုန်သ္ၚိတၞိန်ကီု၊ ကာလတိိုန်စိုပ်လ္တူသ္ၚိကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ရန်တၟံကဵုကောန်ဗြီုထပှ်တေံတုဲ ဟွံကဵုအခေါၚ်သွက်ဂွံလုပ်ပ္ဍဲသ္ၚိ၊ စဵုဒၞာကဵုဇုက်ဩန်ဇုက်ထဝ် ဟွံသေၚ် ဆက်တဲတုဲစဵုဒၞာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မၞိဟ်လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံ ယဝ်သၟာန်မ္ဂး မၞိဟ်ဇၞော်လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ် မ္ဒးသှ်ကဵုဗွဲမယေန်သၞာၚ်ရ၊ ယဝ်သှ်ဟွံမာန် ဗွဲမယေန်သၞာၚ်မ္ဂး အတိုၚ်ညးမစဵုဒၞာတံ မအာတ်တၟာဲဂှ် သ္ဒးကဵုရ၊ အတိုၚ်မၞိဟ်ဇၞော် လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဏံသၟာန်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံ သှ်ဟွံမာန်မ္ဂး ဆၜိုတ်ညးတံကဵုတၟာဲဂှ်သ္ဒးဒုၚ်တဲရ၊ ဃောသၟာန်သှ်ဂှ် မၞိဟ်လ္ၚဵုပွမဟီုပ္တိုန်စရာဲ ကောန်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် နွံကီုရ၊ ဥပမာ လ္ပာ်သၟတ်တြုံ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ဗၠာဲဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဗၠာဲပိုဲ ဒုန်ကၠံတၞုၚ် ဗာ်ထောံခြုၚ်ၚ်မာန်ရောၚ်၊ လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံပၠန်လေဝ် ကောန်ဝုတ်ပိုဲဂှ် ဂၠိက်စှ်ဂတှ်ေ ဂၞိန်စှ်ဂတှ်ေ၊ တ္ၚဲဟွံပၠိုတ် တုတ်ပ္တုဲကဵုမာန်ရောၚ်၊ မပ္တံရဴသာ်ဝွံ ညးတံကြီုစလေဝ် နွံကီုရ၊ ကိစ္စသၟာန်သှ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ဍာန် သၟာန်အာသှ်အာ ထေက်ကဵု-ကဵုတၟာဲဂှ်ကဵုတုဲ ညးတံသၠးကဵုအခေါၚ် သွက်ဂွံတိုန်သ္ၚိအိုတ်ရ၊ စိုပ်လ္တူသ္ၚိတုဲ ဂအုပ်မာသုတ်ဂှ် ယဝ်ရကောန်ဂၠုယဵုယိုက်နၚ်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်ဏံ ကောန်ဂၠုဟေၚ် မ္ဒးဒုၚ်ကေတ်တဲတုဲ ကပေါတ်ကြိယာသဗ္ဗအိုဿီု စွံပ္တန်ဒၞာဲ ဗွဲမ္ဒးရးရ။


* '''ဗီုစဳရေၚ်အသေအဟာန် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ'''

သ္ၚိမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဂတးစွံလဝ်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာသၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ပါ်စွံလဝ်ခဒမ် သွက်ဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်၊ ခုမ်တၟုယ်တိက်၊ ခုမ်တၠသ္ၚိတိက်၊ ခဒမ်ကောန်တြုံတိက်ကဵုခဒမ်ကောန်ဗြဴတိက် ပါ်စွံလဝ်သာ်ဏံရ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိခဒမ်အဒေါဝ် လ္ပာ်ဗၟံက်စဵုလဝ်ဒၞိက်တုဲ အဒေါဝ်ဂှ်ပြေၚ်စွံလဝ် ဓုပ်နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဂြောပ်လဝ်ကဵုယာတ်ပရဳတံဂှ်ကီု၊ သၠိုၚ်ဍာ်မြမောဝ်မွဲမ၊ သၠိုၚ်ဗက သွက်ဂွံဗဂူဗြဲရတ် စုတ်လဝ်သၠုယ်မွဲမ၊ ညးတံစွံလဝ်ကီုရ၊ ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်တြုံဂှ်မွဲလ္ပာ် ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်ဗြဴဂှ်မွဲလ္ပာ် လုပ်ဂ္ဇံ ကေုာံ တွဳဝါရဂမၠိိုၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟဝ်ကျာကၠာတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဂှ်လေဝ် တန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲခဒမ်သ္တိက်တေံရ၊ ကာလပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ် ကောံသၟဟ်အိုတ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံကော်ပ္တိတ်နၚ် သၟတ်ဝုတ်သၟတ်ဗၠာဲတုဲ လ္ပာ်ပူရိဿာတ်ညးကဵုညး ကဵုဂ္ဇံဖျေံဒၞာဲတုဲအိုတ်မ္ဂး အ္စာသၟာန်သှ်တံ အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် သၟာန်သှ်ဂတပူရိဿာတ်တံ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်အိုတ်ရ။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်''' 


ယွံလေဝ်ညးပ္ညုၚ်၊ မူဍုၚ်မူကွာန်၊ မူသန္တာန်ကၠာ၊ မၞိဟ်လေဝ်ဂၠိုၚ်သန်၊ ဟွံတီနန္တာ၊ ကျိုၚ်ကျဝ်လဒု၊ သ္ဇုၚ်ကွုကြိယာ၊ ဗြဴကၟာဲတံသၟတ်၊ သီုဝုတ်ကညာ၊ ဗၠာဲသီုလထဴ၊ လဗြဴမွဲသာ၊ ညာတ်မုက္ခဝါ၊ သာယာအိန်ရဳ၊ မၞိဟ်တံဟွံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်သီုကျာ်ဩဳ၊ ဂအုပ်နသီုတိုၚ်၊ ခိုၚ်ခိုၚ်ဒ္ၚဳဒ္ၚဳ၊ ယိုက်ပ္တိုန်နၚ်ဆက်၊ ဗီုအိန်ဒက္ခဳ၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိပ္ညဳ၊ သ္ၚဳပၟိက်ကိစ္စ၊ ပိုဲဟွံတီကီု၊ ဟီုပဒည၊ ရိုဟ်ရိုဟ်တ္ၚဲအဵု၊ ဟွံဆဵုကွေံရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိဂျ၊ နွံအရေဝ်ဒးသၟာန်၊ ဂလာန်ညိည၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိကွေံ၊ ပိုဲဒးသၟာန်ရ၊ ချပ်ရံၚ်တော်ဆ၊ ခါရဟွံသၟာန်၊ ဒှ်မၞိဟ်ယုတ် ဟွံတီဂလာန်၊ ဟွံသေၚ်သွံရာန်၊ စိုပ်ကၠုၚ်ဌာန်ဏံ၊ ဟွံသေၚ်သၠာဲဂတး၊ ဂးဟာကလောတံ၊ နွံဂွံကဵုသ္ကဲ၊ ဟၟဲဂွံကလံ၊ ကၠုၚ်စိုပ်ဌာန်ဏံ၊ ပရၚ်နာဲတံတၟေၚ်၊ ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်၊ ပိုဲထေၚ်ဟွံမှာ၊ ဟွံသေၚ်ဂၠာဲမိတ်ပြဝါ၊ ဓမ္မတာသတ်တံဟေၚ်၊ တိုန်ဂ္ဇံဒၟံၚ်ရေၚ်၊ တၟေၚ်သန်ပယောဂ၊ ဒါန်အတိက်ခါနွံ၊ ဂွံမံၚ်ကောံကီုရ၊ ဟိုတ်ပိုဲဟွံတီအဵု၊ ပရေၚ်ကုသဵုဒါန၊ ဟိုတ်ဂှ်သၟာန်သၟုက်၊ သုခဒက္ခာ၊ ဟီုတိုန်ညိရ၊ လပညှာတာ၊ ပိုဲသၠးအခေါၚ်၊ ညံၚ်ဍောၚ်ထာၚ်သွာ၊ ဒုဟ်ပါၚ်ဟၟဲ၊ ပ္ဍဲပိုဲညးၜါ၊ တိုန်ဂ္ဇံမံၚ်၊ ညံၚ်ဗီုဒေဝါ၊ ရာၚ်ဆာဲဗြေဝ်ဗြော်၊ သီုဗော်ပြဝါ၊ စိုပ်ကောံလေဝ်ဇဳ၊ ညဳညဳသာသာ၊ တိုၚ်ပၟိက်စိုတ်၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံကၠာ၊ ဟီုညိလ္ပညှာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်''' 


ယွံလေဝ်ကလောဗြီု၊ စိုန်သ္ကီုသီုဉာဏ၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊ ဓဝ်ပြမတ္ထ၊ ကုသလာ အကုသလာ၊ ဓဝ်ၜါဂှ်ဒှ်မူလ၊ အကုသလာဍောၚ်ဓဝ်ဓမ္မ၊ ဟီုပျးသရကၠာ၊ အကုသဵုစိုတ်စှ်ၜါ၊ ပြာကတ်တဴဗိုန်က္ညန်၊ အကုသဵုစဵုတသိက်၊ မိက်ဂွံဆစှ်ပန်၊ အညသမာန်စှ်ပိ၊ ပါဠိနာဲသာဇန်၊ ပံၚ်ပ္ကောံသၟဟ်န်၊ ဇၟန်ဍောၚ်ဓမ္မ၊ လၟိဟ်ၜါစှော်ထပှ်၊ ဒှ်စၟတ်ဨကန္တ၊ ပ္ဍဲဓဝ်အကုသလ၊ ယဝ်ရမၚ်မွဲဟွံမာန်၊ ဍေံဒှ်ဂၠံၚ်အပါဲ၊ သာဲနူခြာနိဗ္ဗာန်၊ ကျာ်တြဲတိက္ခဉာဏ်၊ ဆာန်သတ်တိတ်တွံကဵု၊ ကုသလတုန်ဟေၚ်၊ ပရေၚ်ဓဝ်ကုသဵု၊ အရထသၟိက်တီအဵု၊ မဟာကုသဵုစိုတ်ဒ္စာံ၊ အညသမာန်စှ်အဵု၊ စေတသိက်စှ်ပိဗျာံ၊ သောဘဏၜါစှ်သုန်ဗဵု၊ စေတသိက်မအဵုလာံ၊ ပံၚ်ပ္ကောံတုဲသၟဟ်၊ ဟိုတ်ဒှ်ပိစှော်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍဲဓဝ်တံဝွံဗျာံ၊ သတ္တံယာံရဒ္ဂေတ်၊ လၟုဟ်ဝွံဆတ္တဝ်၊ တိုၚ်ဓဝ်သမ္ဗုဒ္ဓ၊ ကောန်ဗၠာဲဍောတ်ပိုဲမွဲ၊ ပြဲသန်လက္ခဏာ၊ ဟိုတ်ဂွံသ္ပလဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကုသလ၊ ပဌမအသၚ်္ခါရိက၊ သောဘဏပၠန်၊ ဂွံပ္တုဲလဝ်ပြဲ၊ ဘဝဂၠိၚ်သ္ၚောဲလောန်၊ ဓဝ်ကုသဵုဂှ်ပၠန်၊ ဖ္အောဝ်တဴပ္ဍဲခန္ဓ၊ အာယုက် (---)ဂျ၊ ဟိုတ်ဒါနအောဝ်လဴ၊ စံၚ်ဗဂဵုတဴလျးပၠိုတ်၊ အိုတ်ပၟတ်စှ်မွဲဖဴ၊ အတိက်တေံဟာန်၊ ဟိုတ်ဒါဂွံဖက်နှဴ၊ ဇရေၚ်ဒေံဍောတ်ဗြဴ၊ သၟိက်ဂွံသှ်ပ္တဴစိုတ်၊ သၟိက်ဂွံကၠောန်ၜိုတ်၊ အိုတ်သဗ္ဗကေၚ်ကာ၊ ဟိုတ်ဂှ်ကၠုၚ်စိုပ်သ္ကာန်၊ သ္ၚိဌာန်နာဲတံကၠာ၊ ဟီုပ္တီသီုညှာတာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ယွံလေဝ်ကလောတံ၊ ဗိုန်ဇၟံပညာ၊ နာဲတံကလၚ်၊ ပၚ်မှိၚ်သောတာ၊ တၟံဘူဝတ်၊ သတ်အနန္တာ၊ ပူဂဵုတံကၠာ၊ ပြေၚ်ဝိဝါဟ၊ ပရေၚ်ကဝ်ဂှ်၊ ကဵုဍေံဒှ်ရ၊ ကောန်ပိုဲတုန်သၟတ်၊ ရတ်အနဂ္ဃ၊ ထဝ်ဇမ္ဗူနတ်၊ ဝုတ်ကညာရ၊ ပိုဲပ္ကၚ်ရၚ်၊ မၚ်မွဲလဝ်ပၠ၊ ကောန်မၞတံရ၊ သၟိက်ပဂမာန််၊ ကောန်တြုံမ္ၚဵုထၟိက်၊ သၟိက်ဆက်နိဒါန်၊ နွံမွဲဂလာန်၊ ပိုဲသၟာန်စမ်ရ၊ ကောန်မၞးတံဆာဲ၊ မၚ်ဗၠာဲရုပ္ပ၊ အနန္တဂုဏ်၊ မသုန်ဌာန၊ ဂုဏ်ကျာ်ဓရ်သၚ်၊ ဂဵုခၠၚ်က္ဍၚ်ပြ၊ ဂုဏ်မိမကီု၊ သီုဂုဏ်အ္စာရ၊ ဂုဏ်ဒေဝတဴ၊ ဂုဏ်ကလောဝံသ၊ ဂုဏ်အိန်ဗြီုကီု၊ မသ္တီုတေဇ၊ ကတညုတ၊ ကတဝါဒဳ၊ ဂုဏ်တံဝွံပ္ညဳ၊ ဒ္ၚဳတီကီုဟာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုစှ်ၜါ၊ ပူဂဵုလဵုနာဲတံမဒှ်၊ ဟီုပြဟ်ပကဵုမှာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ မန်လဵုမအာဒှ်၊ ခေတ္တပိဂှ်၊ ဟီုတွံညိကလော၊ ဟီုဒးရောၚ်ပိုဲတက်ဆော၊ ဟီုဟွံဒးအဴ၊ ကလေၚ်စဴသ္ၚိ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အဒေါဝ်ညး၊ ဟီုကဵုဂွံဒးညိ၊ ဟီုဟွံဒးဒှ်ဒိဌိ၊ ပူဂဵုဟွံတီပိၜါ၊ ပူဂဵုဟွံတီသာသနာ၊ ချိုတ်တုဲဒးအာအပါဲ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ကောန်ဝုတ်ပိုဲဇိုန်ကွာဲ၊ ထပ်တဲကဵုနာဲတံရ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ပိုဲကဵုပုၚ်သွ၊ ဟီုဟွံဒးကဵုဂွံစဴအာ၊ စကၟာဲတိတ်ပအာစာ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အကြာညး၊ ညံၚ်ဟွံဂွံကဵုဗၠေတ်သ္အး၊ ဟီုထ္ၜးညိကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်သၟတ်တြုံသှ်'''


ယွံလေဝ်တၠသ္ၚိ ဇာတိတၞောဝ်ဗြီု။ သၟာန်နွံတဴကီု၊ ပိုဲဒးဟီုရ၊ ပ္တံပါရမဳကၠာ၊ နာနာဘဝ၊ ဟိုတ်ကုသဵုနွံ၊ စိုပ်ဘုံဝွံရ၊ ဘုံဝွံပြဲဟာန်၊ ဂၠံၚ်ဍာန်သဗ္ဗ၊ လောကုတ္တဵုကီု၊ သီုလောကဳပၠ၊ ကလောန်ၜါသာ်ပြဲ၊ မွဲဟွံဒည၊ အဲဟီုကဵုရ၊ နာဲတံကလၚ်ကၠာ၊ ကြီုဂုဏ်ပညာ၊ ပြာထာနဲကဲ၊ ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ပြဲ၊ ကဲဂုဏ်ဓဝ်တြဴ၊ ဂုဏ်သၚ်ဒ္စိတ်အဴ၊ နဲယျစဴဟီု၊ စတုတ္ထၛာန်ပ္ဍုန်၊ ဟီုလဝ်ပ္ဍဲဂုဏ်ဗြီု၊ ဂုဏ်ကလောထပှ်ကီု၊ ဂုဏ်အိန်ဟီုလဝ်မသုန်။ ကောန်ဍောတ်ဗၠာဲပိုဲတုန်၊ တီဂုဏ်တံဂှ်ကၠာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုနွံစှ်ၜါ၊ ပ္ဍဲဒ္စိတ်ဟိုတ်ဂှ်၊ ပိုဲစဴနှဴကၠာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ အာဒှ်မည၊ ပၞောဝ်ခေတ္တပိ၊ ဇာတိခေတ္တ၊ လၟောၚ်လောကကီု၊ ဂတဟီုအာ၊ ညးချူတခဳ၊ ဝဍ္ဎပဳမြာ၊ ရာဇာဝတ်လေဝ်၊ ဗေဒၚ်ဟောရာ၊ ဇိက်ဗ္ၚတောမ်ၜဵု၊ တဵဵုကၠံသွံဖျာ၊ ဍိုက်ၜၚ်ဆၚ်ဍာ်၊ လၟာ်လက်ရာ၊ ချူကှ်ေဇိၚ်တပ်၊ တာန်စပ်ညဳသာ၊ ပ္ဍဲကတ်ပညာ၊ ဂၠိုၚ်ပကာရ၊ ကွတ်တြုံတံသ္ဍာံ၊ စှ်ဒ္စာံဂှ်ပၠ၊ ကောန်ဗၠာဲပိုဲသ္တိုတ်၊ လေပ်အိုတ်သဗ္ဗ၊ ပူဂဵုဂှ်ရ၊ စဟွံဒးဂွိၚ်၊ ကဵုသိုက်သၠိၚ်၊ လဗိၚ်သုခ၊ ထပ်တဲဇိုန်ကဵု၊ တွဵုမိကဵုမ၊ သွက်ဂွံဒှ်သဇိုၚ်၊ ဂိုၚ်ကေတ်ညိရ၊ ဂိုၚ်လဝ်ဂွံခိုဟ်စ၊ ဂိုၚ်ကေတ်ရကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ပ္ဍဲတ္ကံကြေၚ်ထဝ်၊ အသဝ်က္ဍၚ်ပြ၊ တၞောဝ်ဒတောဝ်ကၠာ၊ မအာသမ္မတ၊ ကြဴနူဂှ်ဗျိၚ်၊ သၟိၚ်ရောဇ၊ ကောန်ညးဂှ်အဴ၊ ဝရရောဇ၊ သၟိၚ်မွဲပၠန်ကလျာဏ၊ ဝရထပ်စုတ်၊ ခုတ်သာ်ဂှ်ပၠ၊ မန္ဓာတ်ၜါဆော၊ ဥပေါသထ၊ ဝရတံဒုၚ်၊ ကၞုၚ်တုပ်ပၠ၊ ဒှ်ကောန်ညးရ၊ ဥပထပ်စုတ်၊ ခုတ်နာမပၠ၊ စှ်မွဲဒတောဝ်၊ တၞောဝ်မူလ၊ မအံက်ကဵုကောန်၊ ပိုၚ်နန်ဝံသ၊ ဟွံလီုကၠိခ္ဍက်၊ ဆက်ကၠုၚ်ဂတ၊ နွံကဵုမ္ၚဵု၊ ဒဵုဩက္ကာက၊ ဥက္ကရေဇ်ကီု၊ ဟီုဂးစရ၊ ဒ္စာံလက်ပၠန်၊ ပန်လ္ၚီတော်ဆ၊ ညးတံပြေၚ်ကၠုၚ်၊ ဒုၚ်ဝိဝါဟ၊ သၞက်ကရောဲအဵု၊ မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ၊ ဒဵုစိုပ်သၟိၚ်ရော၊ သုဒ္ဓေါဒန၊ သိရိမာယာ၊ မာယာနာမ၊ ညးတံထပ်တဲ၊ ပ္ဍဲနန်ရာဇ၊ သ္အဳသ္အဳရိုၚ်ၚ်၊ ဝေၚ်ဂြိုၚ်ဟွံဇြ၊ မိပ်ဇြိပ်လောန်ရ၊ ပကၠုၚ်ကာမ္ၚဵု၊ ဂအုပ်ထဝ်သၟတ်၊ ရေၚ်မတ်လဟဵု၊ တုဲညးဂြောပ်ဂဒဵု၊ ကဵုယာတ်ကြာထဝ်၊ တုဲညးတံပံက်ဂိုၚ်၊ အတိုၚ်နူကဝ်၊ လၟုဟ်နာဲတံရ၊ ဗော်တၠဓဝ်၊ သတြုစ္ဍးသ္ၚောဲ၊ သၟိက်ဒှ်မွဲဓဝ်၊ ကြာဖဍာန်ဆက်၊ ဂွံဓနက်လဝ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ဆတ္တဝ်၊ ဗွဝ်နွံၚုဟ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ဒှ်သမ္ပတ္တိ၊ တေံသၟိၚ်တ္ၚဲစိ၊ အာဒိနူကဝ်၊ တဆိပ်လိုက်ဗိုန်၊ လိုန်တၟံဇာထဝ်၊ ဒးအခါပၠန်၊ စက်ပန်လေဝ်ဓဝ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိသၟတ်၊ ဝုတ်ပစဲကဝ်၊ ပံက်ညိရဂွံဗဵုဒ္ၚောဝ်၊ ဒေါဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ ကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


ဂအုပ်ထဝ်ဂၠိုၚ် သီုနတိုၚ်ကၠာ ဗြဴဝုတ်ကညာ အာသီုကျာ်ဩဳ ဂၠောဲဖ္ဍောဲဆက် ယိုက်ဗက်လွဳ ပ္ဍဲကဵုတိထဳ နာဍဳမပြဲ ပ္ၚောံညံၚ်စိုပ် ဗဒိုပ်နာဲအဲ သၟိၚ်ကၚ်ပဝဲ မွဲတဲဆေဝ်တာ ပိတန်သေၚ်ဟာ တိတ်ဒၞာလတ် အရက်စာၚ်အဴ ဗြာတ်က္ၜဴဩန်ထဝ် ဒးတိတ်ကွာဲလဝ် ကၚ်ထဝ်ဒါန ဟွံရောံဒည ဟွံလဇခြာ နူဂှ်တုန်ကၠာ အာစိုပ်မုက်သ္ၚိ ပ္ဍဲက္ဍိုပ်တၞိန်စိ ရပ်ရိအေန်ဂါဲ ပန်တန်ပၠန်ကွေံ ဒးဖျေံကၟာဲ သၟာန်သၟုက်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၚ်နာဲရုပ်ထဝ် ပရေၚ်သံသာ ဓမ္မတာကဝ် ညးတံစွံလဝ် ဆက်က္ဍဝ်ကၠုၚ်ရ ဂအုပ်ကၟာဲမ္ၚဵု တွဵုမၚ်္ဂလ ကၠုၚ်ဇိုန်ကွာဲရ ကဵုတၠသ္ၚိပၠန် နူကဝ်မတန် ဖန်ဖက်စဳရေၚ် သမ္မတဟေၚ် ညးပြုပြေၚ်လဝ် ဂကူကၠံမွဲ ပ္ဍဲဘဒြကဝ် ပ္ညပ်တဴစွံလဝ် အသဝ်က္ဍၚ်ပြ နူကဵုဒတောဝ် တၞောဝ်ဩက္ကာက ဒဵုမစိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကပ္ပဳလ သုဒ္ဓေါဒနသဳရိမာယာ ထပ်ကဵုတဲသၟဟ် ဒယှ်ပြာထာ နဲသာ်ဝွံကၠာ သ္ပဗက်အာဟေၚ် အတိုၚ်လၟေၚ် ပရေၚ်နူကဝ် တြုံကဵုဇံသဝ် ဗြဴလဝ်ဖလုၚ်(သၠုၚ်)ဗီုဍေံဒှ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကွာန်တမၠာ ဂအုပ်ထဝ်ကီု သီုနတိုၚ်ကၠာ ယာတ်ပါန်သာခါ ဟွံမှာဂြောပ်လဝ် ပူဂဵုသာ်လဵု ညးတွဵုလဝ် ထေက်ကဵုဂွံပံက် ဂၠံက်ယာတ်ရုပ်ထဝ် တိုၚ်ပရေၚ်ကဝ် အံသဝ်ပြာထာ နူသွတ်ဒဵုဇၞော် ဒုဟ်ဟွံပြံက်ဖာ ဗြဴဗြဴမွဲဟေၚ် ပေၚ်လကျန်ကၠာ ထမိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမှာ ဗီုဝိသာခါ နွံကၠာကျာ်ဩဳ တြဴစှော်ပန် လကျန်ဗြဴဇဳ ဗြဴသာ်ဂှ်ပ္ညဳ နွံဣန်ရဳပန် ဂပ်ဝ်ပံက်ပၠန် ဗ္စန်ပါၚ်အ္စာ နူတက္ကသိုလ်ကၠာ ပြာထာလဝ်ရောၚ်။


၄။ '''လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်သၟာန်''' 


ယွံကလောပိုဲ ဟိုဲညးဂမၠိုၚ် ပြာပ်ကၠုၚ်စိုပ်ဂွိုၚ် ရိုၚ်ၚ်အဳသ္အဳ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ကီု သီုကဵုကျာ်ဩဳ အခါဒှ်ပၠန် စက်ပန်လေဝ်ညဳ ပ္ဍဲကဵုကိထဳ ညဳသာကီုရ ပိုဲက္တဵုဗဒှ်အဵု မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ ပ္ဍဲသၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဂွံခိုဟ်စ ကဵုစေန်ဆက်အာ နာနာဘဝ ကဵုဍိုက်ပေၚ်သၟတ် ယဿဘောဂ ဟိုတ်အသံကၠာ မဟာသမ္မတ ပိုဲယဵုဒုၚ်ရ နဓဝ်ပညာ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ညိ သ္တိပမှာ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ဗိုန် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ဒးစရဲပၠန် ဗ္စန်အ္စာ ဗြဴယုတ်မာ ပကဵုပါမြိ ဟွံသေၚ်ပွံၚ် ပကဵုပံၚ်ညိ ယြဴဗြဴမွဲ ဗွဲမယုတ္တိ မုသာထၟုန် ဍိုက်ဍုန်တြုံသ္ၚိ လၞုဟ်တဴဒမၠိ ဒရီုသ္ၚိသ္အာၚ် ကာတ်သာဲရမျာၚ် ပါၚ်တြၚ်သၟုက်ကျောဝ် လုပ်ကဵုလဗၚ် ဆၚ်တိတ္ၚဲသဝ် ကရောတ်သအဝ် လဝ်စိုတ်သာဍာ စကၠာတိက််ကၠာ တိက်ကၠာၚုဟ်ကြဴ ဒ္ဂေတ်မယုတ် ပဋိပတ်ဗြဴ မုက်ဟွံလာၚ်အဴ ကြောသ္ၚုတောံပုၚ် ခါတ်ဂၞိန်သၠုၚ်ၚ် ကဆံၚ်ကၠုၚ်အာ ကၠတ်စိုတ်တြုံကီု ဟီုဟွံညှာတာ ဒ္ဂေတ်ယုတ်မာ ဝွံဗြဴပါပ ဗြဴသာ်ဂှ်ရ ပကဵုပံၚ်ညိ ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ရတ်ပိပြကာ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမာ ဟီုဟွံဒးရ တိတ်ပအ္စာ ဒးစရဲသၟတ် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ချိုတ်နူဝွံကွေံ ဒးနရက်ကၠာ ဒဒိုက်ရောသာ ချိုတ်အာဂွံဖဵု ဗ္ကန်အ္စာပ္ညုၚ် နူဍုၚ်တက္ကသဵု ဟီုဟွံဒးအဵု ပကဵုပံၚ်ညိ ညံၚ်ဂွံဗၠးဗယိ ပံၚ်ညိရကလောတံ။


၄။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


(က) ထၟိက်မသုန်၊ ဂုဏ်တြဴဂှ်၊ ဟီုတွံကဵုရ၊

ပ္ဍဲကဵုလောက၊ ဗြဴတံသီုဖအိုတ်၊ သမ္တီအိုတ်ညိ၊

တ္ၚဲယးလာၚ်မုက်၊ ဂြးသော်တုဲကီု၊ သီုကြိယာပိ၊

ဂပ်ဝ်စှ်ေတိ၊ အာသ္ၚိညးသွံ၊ ဂွံထၟိက်မွဲရ။


(ခ) ဂ္ဇံသိပ်ထဴ၊ ဝဴဖဴဟွံဟီု၊ စီုမဍိုန်ဒ္ၚဳ၊

ဟီုသီုကျာ်ဩဳ၊ ပ္ဍဲလောကဳပျး၊ ဂးရထၟိက်ၜါ၊

မြမောဝ်ဗဗိုဟ်၊ စရှ်ဝက်ပ္ကဴ၊ ဗြဴသိုက္ခမာ။

ၜးကေတ်ကြိယာ၊ သာသာဂါံကွာ်၊ ဝွံထၟိက်ပိညိ၊


(ဂ) တြုံသ္ၚိယဲအာ၊ လွဳပရာတဴ၊ ပညံၚ်ရာမ၊

ယဝ်ဂွံစၞ၊ ညံၚ်မလဝ်စိုတ်၊ ဟွံဝိုတ်စွံလဝ်၊

ဂွံထၟိက်ဂေါဝ်၊ ပန်သၞောဝ်ဝွံပၠန်၊ နွံရတမ္ညဝ်၊

ကာလတိက်ကျဝ်၊ ကြောလဝ်ဇိုၚ်သ္အး၊ တွံလးဒၟံၚ်ပၠ၊


(ဃ) မသုန်ဂၠံၚ်ဝွံ၊ ပြုပြေၚ်ဒၟံၚ်အဴ၊ ဗြဴတုပ်ရဴမိ၊

ယိုက်ဂုဏ်တုဲစိ၊ မိကဵုမကျဝ်၊ ကျာ်ဓဝ်သၚ်သၟဟ်၊

ရတ်ပိပြကာ၊ သီုဂုဏ်အ္စာကီု၊ သီုတၠသ္ၚိဂှ်၊

သၟိၚ်မွဲဗြဴမွဲ၊ ခမဳမွဲစိ၊ ညးပိဝွံရ၊


မၞုံဣန်ရဳပၠ၊ သ္ပဓဝ်ခန္တဳ၊ လွဳပါရမဳ၊

ပ္ဍဲလိုက်ဝွံစိ၊ ညးပိဝွံပၠ၊ တၠကျာ်ဩဳ၊

မၞုံပါရမဳ၊ ကျာ်ဩဳလောက၊ ပ္ဍဲညးပိရ၊

ဓဝ်ကုသလ၊ ၜိုန်ဟွံပသ္တိုတ်၊ ချိုတ်ဂွံစဴသွဝ်။ ရဴဝွံညးတံသၟာန်သှ်တုဲမ္ဂး သ္ပတဴမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ အခိုက်ကၞာသၞက်ကရောဲမန်တြေံ နွံစှ်ပြကာရ။


၁။ ပွမသၞက်ကရောဲ လၜက်ယာတ် ပ္ဍဲဇုက်တေၚ်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠတံဂှ် ဟွံဒးတိတ်ကလံ ညးဇၞော်တံ အဒေါဝ်ပူရိဿာတ် ဘာသာဇကု ဇကုမဒၟံၚ်တဴဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဇုက်တေၚ်မၞုံတဴ ပ္ဍဲခဒမ်သၟတ်ဗြဴဂှ် မပ္တံကဵု ယာတ်ဗွိုက်လတက်သၟတ်တြုံဂှ် လၜက်စုတ်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၂။ ပွမသၞက်ကရောဲ စစၞမွဲ လဗံက်မွဲပ္ၚာန်ဂှ် ပုၚ် (ဟွံသေၚ်)ပလေၚ်ကွာၚ်ၜဲ လက်ဖက်တံဂှ် စုတ်လဝ်ပ္ဍဲလဗံက်ပ္ၚာန်တုဲ သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴညးၜါ စဟာပ်မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၃။ ပွမသၞက်ကရောဲ သၠာဲလစိန်မ္ဂးဂှ် လစိန်သၟတ်တြုံဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်ဗြဴ လစိန်သၟတ်ဗြဴဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်တြုံ သၠာဲဂတးကဵုသံက်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၄။ ပွမသၞက်ကရောဲ ၜးသၠာဲယာတ်ဗဝိုက်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ် ပ္ဍဲမစိုပ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴ လ္ပာ်မသနာံမြိုၚ် သၟတ်ဗြဴမွဲက္ဍိုပ်တံဂှ် ဖုံဍာ်ကြာတ်ကြောသ္အးဇ္ၚးတုဲ ပ္တိတ်ကဵုယာတ်ဗွိုက်လတက်တၟိ ကဵုၜးသၠာဲတုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၅။ မွမသၞက်ကရောဲထပ််တဲမ္ဂးဂှ် သ္ပာတဲသၟတ်ဗြဴဂှ် ပၠးဒုၚ်လဝ်တုဲ သ္ပာတဲမၞိဟ်တြုံဂှ် ကဵုထပ်စုတ်လ္တူဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။ (အဓိပ္ပါယ် ပွမသၞက်ကရောဲဝွံ ထဝ်ၜါဂတှ်ေ ညဴၚ်ရဴမစပ်ဂဟဵုမွဲဂတှ်ေဓဝ်ကီု ပၞောဝ်ကဵုၜါဇကု ကဵုဂွံဒှ်မွဲဇကုဓဝ်ညိ။ ၜါကရေက်ကဵုဂွံဒှ် မွဲကရေက်ဓဝ်ညိ၊ နကဵုစၟတ်သမ္တီဂှ် ပွမသၞက်ကရောဲသာ်ဝွံရ)။


၆။ ပွမသၞက်ကရောဲဓနက်ကံမ္ဂးဂှ် ဇုက်တောဝ််ဗၞတ်ပန်ဟတ် မွဲဇုက်ဂှ် သၠိုက်စုတ်ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗြဴၜါတၠဂှ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၇။ မွမသၞက်ကရောဲပူယာတ်မ္ဂးဂှ် ယာတ်ကဝါ မၞုံဗၞတ်အနာံၜါဟတ် ဇမၠိုၚ်တြဴဟတ် ပူဒက်စုတ်ညးၜါဂှ် မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၈။ ပွမသၞက်ကရောဲသၠိုက်ပ္ကဴမ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ်ပ္ကဴမွဲပး သၟတ်ဗြဴဂှ်ပ္ကဴမွဲပး ဗွဲကိုပ်ကၠာသၟတ်ဗြဴဂှ် သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံတုဲ သၟတ်တြုံဂှ် ကလေၚ်သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်ဗြဴဂှ် ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၉။ ပွမသၞက်ကရောဲ တုၚ်လဝ်တဲပ္ဍဲဍာ်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ် သၠိုၚ်ဩန်မွဲမွဲ တဲပုၚ်သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴ ၜါတၠတံဂှ် ကဵုတုၚ်လဝ်ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တြကရောဲဂှ်မွဲ။


၁၀။ ပွနသၞက်ကရောဲ စဝ်ဖျေံဍာ်ပ္ဍဲက္ဍိုပ်မ္ဂးဂှ် ကၞုသၚ် ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ်သၠိုၚ်ဩန် စုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ် ကေုာံ ရတ်ဒ္စိတ်သာ် တဵုစုတ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲမ္ဂး စဝ်စရိုဟ်ဖျေံနူလ္တူက္ဍိုပ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။

(ဣဝွံ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲ စှ်ပြကာရ)


ပၞောဝ်စှ်ပြကာဂှ် နဲဂွံဗဗွဲကဵုကွေတ်ဝါဒ၊ ဘာသာ အလေံဂကူမန်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ မ္ဒးသၞက်ကရောဲတဴအိုတ်ရောၚ်၊ ဂတကောကဵုဒေံ မိကဵုကောန် ကောန်ဗြဴကဵုမ ဂတဒေါဝ်ပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲရံၚ်ပွမသၞက်ကရောဲ၊ မဗဗဗွဲထေက်ကြိုက်အိုတ် မယေန်သၞာၚ်အိုတ် မရာၚ်ဆာဲအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် သွက်ဂွံပစၟတ်သမ္တီဗွဲမဍာံပြ၊ ဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ် နကဵုဝိနဲပါဠိ ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ဂပ်ဝ်သမ္တီအိုတ်ညိ။


ဩဒပတ္တကိနဳနာမဥဒကပတ္တံအာမသိတွာဝါသေတိ၊ ပါဠိဝိနဲပါရာဇိကဏ်၊ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပိုဒ်၊ အရထတုန် ဩဒပတ္တကိနဳနာမ၊ ၚ်ယၟုမ္ဂး ဩဒပတ္တကိနဳ။ ဥဒကပတ္တံ၊ န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ အာမသိတွာ၊ ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ ဝါသေတိ၊ ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။


'''ဩဒပတ္တကိနဳတဳ၊ ဥဘိန္နံဨကိဿာ ဥဒကပါတိယာဟတ္ထေ၊ ဟတာရေတွာ။ &quot;ဣဒံဥဒကံဝိယသံသဌာ အဘေဇ္ဇာဟောထာတိ&quot; ဝတွာပရိဂ္ဂဟိတာယ ဝေါဟာရနာမမေတံ၊ နိဒ္ဒေသေပိဿ၊ တာယသဟ ဥဒကပတ္တံအာမသိတွာ၊ တံဝါသေတဳတိ ဨဝမေတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပွံက်သိက္ခာပိုဒ်ဂှ် ပါရဇိကဏ်အဌကထာ။'''


အရထတုန်- '''ဩဒပတ္တကိနဳတိဨတံနာမံ၊''' ၚ်ယၟုဩဒပတ္တကိနဳဂှ် '''ဥဘိန္နံ၊''' ဒဒက်ကဵုသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗဴါဂမၠိုၚ်ၜါ၊ '''ဟတ္ထေ၊''' န်တဲဂမၠိုၚ်။ '''ဨကိဿာ၊''' ဍေံမဒှ်မွဲ။ '''ဥဒကပါတိယာ၊''' ပ္ဍဲသၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''ဩတာရေတွာ၊''' ကဵုဖျေံဏာအိုတ်တုဲ။ '''တုမှေ၊''' ၚ်သၟတ်တံညးဂမၠိုၚ်။ '''ဣဒံဥဒကံ၊''' ၚ်ဍာ်ဝွံ။ '''သံသေဌံ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇံ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောတိဝိယ၊''' ညံၚ်ရဴမဒှ်တဴကီု။ '''တထာ၊''' တုပ်တဴညံၚ်ရဴဍာ်ပၠန် တန်တဴမွဲသၠိုၚ်ဂှ်ကီုရ။ '''သံသဌာ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇာ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောထ၊''' ဩဝ်ကဵုဒှ်အိုတ်ညိ။ '''ဣတိ၊''' ရဴဝွံ။ '''ဝတွာ၊''' သ္ဂးအိုတ်တုဲ။ '''ပရိဂ္ဂဟိတာယ၊''' ဍေံမဂပ်ဝ်မသီကေတ်အပိုၚ်။ '''ဣတ္ထဳယာ၊''' ဒဒက်တဴကဵုသၟတ်ဗြဴ။ '''ဝေါဟာရနာမံ၊''' ယၟုမဒှ်ဟိုတ်ဂပ်ဝ်ကော်ခဴစရ။ '''အဿ၊''' ဒဒက်တဴကဵုပိုဒ်မ္ဂး။ ဩဒပတ္တကိနဳဂှ်။ '''နိဒ္ဒေသေပိ၊''' ပ္ဍဲအရာမစၞောန်ထ္ၜးဗွဲတြးကီုလေဝ်။ '''တာယ၊''' ကေုာံသၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''သဟ၊''' မွဲဟာန််။ '''ဥဒကပတ္တံ၊''' န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''အာမသိတွာ၊''' ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ။ '''တံဣတ္ထိံ''' န်သၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''ဝါသေတိ၊''' ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။ '''ဣတိဨဝံ၊''' ရဴသာ်ဝွံ။ '''အတ္တော၊''' န်အရထ။ '''ဝေဒိတဗ္ဗော၊''' စိုန်ဂပ်ဝ်သမ္တီ။ ပွမသၞက်တဴကရောဲအိုတ်ရ။

==ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ၊ တိုန်သ္ၚိတၟိ==
၁။ နိဒါန်။

၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်။

၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ။

၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)။

၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ။

၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ။

၇။ ဗြိုဟ်သ္ၚိ။

၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)။

၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ။

===၁။ နိဒါန်===
===၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်===
===၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)===
===၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ===
===ဗြိုဟ်သ္ၚိ===
===၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)===
===၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ===

==ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်==
==ပွမဂိယဲ==
==အဝဲဗျု==
==ပွမစုတိ==
==ဂလာန်ကာလထေရ်ကဵုသၟိၚ်ပဿိုန်သၟာန်သွဟ်==
==နိဿဲ==
ကၠုၚ်နူလိက်အုပ် (အခိုက်ကၞာမန်) နူကမ္မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။ [https://drive.google.com/file/d/1WddIBb6u7tAiS3o7RPQWGImsla4d2YEx/view?usp=sharing pdf-အခိုက်ကၞာမန်]

{{DEFAULTSORT:အခိုက်ကၞာမန်}}</text>
      <sha1>ewwjee4ge20ga89rhcgssxt8narp6qa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33645</id>
      <parentid>33644</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T13:52:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>သ္ဍိုက်ဆာန်မန်</username>
        <id>2569</id>
      </contributor>
      <comment>/* ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="293150" xml:space="preserve">ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်
လိခ်အုပ်မၞုံယၟု (အခိုက်ကၞာမန်)
သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၉−သၞာံ၊ ဂိတုဘတ်။

=ဂလာန်တၚ်ဂုဏ်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ လိခ်အုပ် အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ တက်ပတိတ်တုဲ တရးဏာနကဵုတွဵုရးမန်−ရးဗၟာဂွံမာန်အာ ခေတ်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵု သွက်ကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်လေဝ် ဟီုဂးစဂွံရ။ မွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂကောံကမ်မတဳလိခ်ပတ်ေယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵုကီု ဟီုဂးစဂွံရ။ ကမၠောန်ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယောန်သၞာၚ်မန်ရ၊ ပ္ဍဲကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပါ်စွံလဝ် ဆာပ်ကမ်မတဳ  (ဂကောံဍောတ်) ပိရ။ မုခ်ဂၞန်မွဲ− ၊ သွက်ဂွံဗ္တောန်လိခ်ပတ်၊ သွက်ဂွံတက်ပတိတ်လိခ်ဗွဟ်မန်၊ လိခ်ပတ်မန်တံဂှ်၊ ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ရ။ မုခ်ဂၞန်ၜါ− သွက်ဂွံတိၚ်တိုက်လှ်ေဒယှ်ေတံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳအနုသုခုမရ။ မုခ်ဂၞန်ပိ− သွက်ဂွံဗက်စ အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ သွက်ဂွံဗၟံက်ဂတဝ်တိုန် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ ပွမဟီုအရေဝ်ဝေါဟာမန်၊ ဗွိုက်လ္တက်မန်တံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ပါ်စွံလဝ်ပိဂကောံရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဒှ် လိခ်မူ−လိက်အုပ် အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳအခိုက်ကၞာဂှ် ကေတ်တာလျိုၚ်ရ၊ ဗွဲကိုပ်သက္ကရာဇ် အၚ်္ဂလိက် ၁၉၇၃−တေံ၊ နူကမ်မတဳဇၞော်ဏံ အာတ်ဏာလိခ်ပတ်မူလ ပ္ဍဲဌာန်အ္စာကဝိမန်တံရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ဗွဲမစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တေံ အ္စာကဝိတံချူပလံၚ်နၚ်လိခ်တမ်ဂှ်ရ၊ ဂွံလိခ်တမ်တံဂှ်တုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာဂှ် စဳရေၚ်ပ္ကောံတုဲ ဗှ်အိုတ်ရ။ ဒၞာဲဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ဒါန်တုဲ ဒၞာဲဟွံမွဲတံဂှ် အာသၟာန်သၟုက်ဋ္ဌာန်တၠဂုဏ်အ္စာတၠဳပိုန်တံလေဝ်ကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော် ညးမတဳပရောပရာအခိုက်ကၞာပြဝေဏဳဂကူမန်တံအိုတ်ရ။ တုဲအိုတ်မ္ဂး နူဆာပ်ကမ်မတဳဏဳ စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ တက်ပတိတ်နကဵုလိခ်သၠုပၠုယ်ရ။


လိခ်သၠပၠုယ်နကဵုတဲဂှ် ပလံၚ်ဏာဋ္ဌာန်အ္စာချူလိခ်မူလ အ္စာကဝိတံကီု၊ ဋ္ဌာန်တၠဳပိုန်သၚ်ခမဳတံကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော်တံကီုရ၊ သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ် သွက်ဟွံမှာရဴ ဟၟဲသက်က်ဂှ် ရန်တၟံကေတ်ရ။ ညးတံရံၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ ပလံၚ်နၚ်ဋ္ဌာန်ကမ်မတဳပိုဲပၠန်ရ။ နကဵုလိခ်မူစၟဳစၟတ်ထပ်ကဵုထပ် ရုဲစှ်တုဲ ကၠောန်ဇန်ချူကှ်ေပၠန်ရ၊ နနဲဝွံ ဍိုက်ပေၚ်ကီုခယကေတ်တုဲ၊ သွက်ဂွံတက်ပ္တိတ်နကဵုစက်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညးတၠအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။


နူတွဵုရးဍုၚ်မန် ညးတံစၟဳစၟတ်အခိၚ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ ညးတၠအလဵုအသဳဍုၚ်လ္ဂုၚ်စၟဳစၟတ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ နကဵုကမ်မတဳဏံသြန်ဟွံဍိုက်ပေၚ်လေဝ်ကီု လံဒၟံၚ်စဵုကဵုအခိၚ်ဏံရ၊ လိခ်အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပတိတ်ဇြဟတ်ဂိုတ်ဂစာန်လဝ်ကီုရ၊ ဍိုက်ပေၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံစှ်ေလဝ်စိုတ်ဏီတုဲ၊ ဟွံဍိုက်ပေၚ်− ဟွံရုမ်ဂပ်ဟွံမှာရဴဏီဂှ် နကဵုကမ်မတဳဏံ ဒုၚ်လဝ်တဲရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိုက်ကၞာ ပြေဝေဏဳပိုဲမန် သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ်အာ ဗွဲဂတတေံဂှ် ပ္ဍဲလိခ်ဝွံ ဒၞာဲမှာရဴဒၞာဲဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ ကဵုနၚ်ကသပ်ဂၞန်ဗွဲမပြဟ်ညိဂှ် ဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။ ကောန်ဂကမန် အ္စာဗှ်လိခ်တံ စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ နကဵုအလန်ဒုတိယ တတိယပ္တိတ်မ္ဂး ဍိုက်ပေၚ်အာမာန်ရောၚ် ပတှ်ေဒၟံၚ်ရ။


ဗွဲလက်ကရဴအိုတ် နကဵုနိဂီု သွက်လိခ်အုပ်ဝွံ ဂွံတိတ်အာမာန်ဂှ် ပပ္တံနူကဵုကောန်ဂကောံ ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ်ကီု အ္စာကဝိညးမချူလိခ်တမ်လေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုကသပ်ဂၞန်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠဳပိုန်သၚ် ခမဳလေဝ်ကီု၊ မၞိဟ်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်တံလေဝ်ကီု၊ သွက်ဂွံတက်လိခ်ဝွံ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်ကမၠောန်လေဝ်ကီု၊ ညးမဇန်လိခ် ညးမတက်လိခ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးအလဵုအသဳတံလေဝ်ကီု၊ စၞးကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဏံ အဲညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု တၚ်ဏာဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ။


'''(နာဲမိုၚ်တဝ်)−−−ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=ဥယျောဇဉ်=

ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဝွံ သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ဟွံဒှ်ဟွံမံၚ်မ္ဒးယိုက်ဂၠၚ်ဏာ ကဵုအဓိကတာလျိုၚ်ဂှ် ကောန်မန် ပွမလေပ်လိခ်မန်၊ အရေဝ်မန်ကီု ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ကီု၊ အစေန်အဆက် အနုသုခုမမန်တံ ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ မြိမြန်မၚ်မွဲအာဂှ်ကီု၊ သ္ပတိုၚ်တမ်ဒေါဝ်တုဲ မ္ဒးပံက်ဗဒှ်လဝ် ဂကောံဏံရောၚ်မဒှ်ရ ။


ပဟိုတ်တာလျိုၚ်နွံသာ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံမြိမြန်ကလုတ်ပ္တိုန် ဗပေၚ်ကဵုမာန်ဂှ် ဟွံသ္ဂုတ်ကဵုပကီုလွဳဟေၚ်၊ ဆၜိုတ်ဂွံအခိၚ် အခေါၚ်အဝဵုတံဂှ် ဂိုတ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်လွဳဆာဲမံၚ်ရ၊ အတိုၚ်ရန်တၟံလဝ်ပိသာ် ဗွဲလ္တူတေံဝွံရ၊ တန်ဗ္တောန်လိခ်ပတ် အရေဝ်၊ တန်ဗ္တောန် ယေန်သၞာၚ် အစေန်အဆက် အနုသုခုမတံ ချေံဗ္တောန်ကဵုတုဲ၊ မွဲအဆက်ဓဝ်ဟေၚ်၊ သွက်ဂွံသီဒက်စဵုဒၞာမၚ်မွဲအာ အခိုက်ကၞာမန်တံကီု၊ သွက်ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတဂမၠိုၚ်၊ သ္ဂောံနိဿဲလ္ၚတ်ဒ္ဂေတ်ဗက်အာမာန်ဂှ် လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မ္ဒးပကီုလွဳဗၟံက်ပ္တိတ်ရောၚ်။


ပ္ဍဲမဗၟံက်ပ္တိတ် ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံလေဝ် ပဟိုတ်ကဵုမန်တၠပညာဂမၠိုၚ် ကေုာံ ညးအာယုက်ဇၞော်မန်၊ မိမနော်နာဲတံ ကဵုအရီုအဗၚ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဟေၚ်၊ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မဂွံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ဂှ် ပတန်စၟတ် သ္ပသမ္တီလဝ်တုဲဒှ်ရောၚ် မိက်ဂွံဟီုပျးကဵုရ ။


ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ပွံမကၠောန်ထေက် ဟွံယောၚ်ဗွဲစၟတ် မ္ဒးကၠောန်အာ ပ္ဍဲကဵုတာလျိုၚ်ပိသာ်ဏံဂှ် သွက်ဂွံပကောံပ္တိတ်ဏာ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်မာန်ဂှ် မိပ်ဂြိုၚ်ဂွံဇြဟတ် အိုဟ်တၟိုဟ်ဇြုၚ်ကေဝ်တဴဗွဲမလောန်ရ- အလုံကောန်ဂကူမန် အခိုက်ကၞာမန်ဂမၠိုၚ် တၠုၚ်လအာ ညံၚ်ဟဂွံလီုအာဂှ် ပွမသီဒက်မၚ်မွဲအာတုဲ ကောန်ဂကူမန်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံညးဂမၠိုၚ် သဂွံကဵုဍုက်ကေဝ် သ္ဍိုက်မၠိုက်ရၚ်သ္ကံအိုတ်ညိ သာ်ဝွံ ရာဒၞာဏာရောၚ် ။


'''နာဲယဳသိုၚ်(ဥက္ကဌ)ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။'''

=ဂလာန်ဗကန်=

အခိုက်ကၞာမ္ဂးဂှ် မဒှ်စဳဏောန် ကောန်ဂကူမွဲမွဲ သွက်သ္ဂောံတန်တဴအာ ပ္ဍဲလိုက်ဏံ၊ စဵုကဵုကဝ်တူတေံရောၚ်။ ညးတၠပညာအစာတၠမန်ပိုဲ နူတမၠာအဆက်ဆက်တေံ၊ မဒၠောံဗ္တောန်၊ မစွံပတန်လဝ်ကဵု ဂလာန်တၚ်နၚ်တံဂှ် အခိုက်လဵုဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်ဒး၊ ဗီုလဵုဂွံဝေၚ်ပါဲဒး၊ နဲလဵုဂွံမၚ်မွဲအာ ဂကူဇကု အဆက်ကောန်အဆက်စဴဒး၊ ပ္ဍဲလိုက်ဏံရောၚ်။


တီဒဒှ်ဂုဏ်ဖဵုမၞုံတဴ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ'''အခိုက်ကၞာ'''ဂကူပိုဲမန်ဝွံ သ္ဒးပ္တိုန်လဝ် အက္ခဝ်လ္တူလိခ်ပတ်ထေက်ရောၚ် အဲစှ်ေစိုတ်ရ။ လောန်ကၠုၚ်အခိၚ်ၜိုတ်ပန်သၞာံတေံ၊ အဲဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ် ၊ ဒဒှ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ် ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊&quot; ဏံ ကၠေံစိုတ်ပ္ကောံပ္ကေဝ်ဒၟံၚ်၊ တံလိက် &quot;အခိုက်ကၞာမန်&quot; သွက်ဂွံတက်တြးပ္တိတ်လိက်အုပ်၊ သီုမတာပ်ခေတ်၊ နကဵုကဆံၚ်သၠုၚ်သၠုၚ်ဂှ်၊ အဲအိုဟ်တၟိုဟ်စိုတ်၊ အဵုဇိုတ်တဴပ္ဍဲဂၠံစိုတ်အဲ မလောန်ရ။ သ္ဂောံညာတ်ကေတ်  &quot;လိက်အခိုက်ကၞာမန်&quot; တက်ပ္တိတ်တုဲ ဒှ်အာပၠန်ဂှ် ၊ တၚ်လေဝ်, တၚ်ဂုန်ကဵု &quot;ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်အိုတ်တဲရ။ ထိုၚ်လေဝ်, ထိုၚ်သးကမ်မတဳ, ကွေံကွေံရ။


ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ရံၚ်သ္ၚေဝ်ကေတ်မ္ဂး၊ ဇၟာပ်ဂကူညးမဂတာပ်ခေတ်တံဂှ် ညးတံဒ္ဂေတ်ဗက်၊ ထိၚ်ဒက်လဝ်အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳညးတံဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက် ဗွဲမဗိုန်ဗတ်ဂှ်ဟေၚ် သ္ဂောံဆဵုာတ်ကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာညးတံ ညံၚ်ဟဂွံလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်၊ အခိုက်ကၞာညးတၞဟ်သ္အာၚ် ညံၚ်ဟဂွံထပါ်လုပ်ပြံက်ယျတ်လုပ်ကၠုၚ်မာန်−အကြာအခိုက်ကၞာဂကူညးတံဂှ် ညးတံပသတိ၊ စဵုဒၞာ၊ ဆဵုဒဝ်၊ ပ္တိတ်ဇြဟတ်တဴအိုတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်စာ်အိုတ်ကၠေံဗ္ဒန်အာမ္ဂး ဂကူညးတံလေဝ် ဟွံဆောတ်သ္ဒးကၠေံဗ္ဒန်အာရောၚ်ဂှ် ညးတံချပ်ဗ္စာ ဂြၚ်တီကေတ်လဝ်နကဵုညာဏ်ပညာနူဇမ္ၚောဲရ၊ ဂကူညးတံညံၚ်ဂွံတန်တဴ ညံၚ်ဟဂွံကၠိုက်ကၠာဲမှာဲမှာကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ် ညးတံသ္ပဂရုအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲဂကူညးတံ သၟတ်မွဲမွဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ် သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိမ္ဂး ပပ္တံနူဂှ်တုဲ ညးတံခုတ်ယၟုနကဵုဘာသာညးတံ ပ္တိတ်စရာဲၜခၟနကဵုဘာသာညးတံ၊ ဂစာန်ဗ္တောန်ကဵုအရေဝ်ဘာသာညးတံ၊ ကဵုဒဂီုဒ္ဂေတ်ဗ္တောန်ဖျောန်ကဵုအခိုက်ကၞာညးတံ၊ ပၠောပ်ဇာတ်ဂကူညးတံဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ညးတံဟွံသာသ္ပံ ဟွံပၠံအခိၚ်လ္တူကောန်ဇာတ်ညးတံရ။


ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဟေၚ် အတိုၚ်နနဲချူထ္ၜးပံက်ထ္ၜးလဝ်တၚ်ဏှ်ဗွဲလ္တူတေံ ညးမဒ္ဂေတ်ဗက်ထိၚ်ဒက်ကၠုၚ်အခိုက်ကၞာတံဂှ် မၞုံတဴကီုရ၊ ဆဂး အသိၚ်ဇြဟတ်အောန်တဴဒၟံၚ်ဏီဂှ် ပသတိအိုတ်မ္ဂး သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးမာန်ရ။


မူဟိုတ်သ္ဒးဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ဂှ်ရော, ဒတောဝ်တၞောဝ်ရံၚ်ကေတ်မ္ဂး မိမဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် ဟိုတ်နူသာဲစ္ဍးကၠုၚ်ကဵုအခိုက်ကၞာဂကူဇကု ခရာသၞာံအခါဗွဲမလံလဂှ်ကီု၊ ဟွံတီၚုဟ်မး ဟွံတီဗီုနဲဂွံတၚ်ယၟုကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ဟွံတီကဆံၚ်ဇကုတုဲ အရေဝ်ဇကုဟွံဗ္တောန်ကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ကောန်ဇာတ်ဇကုတဴဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ကြက်သက်သဳသာဓကဍေံရ။


ဂလာန်လ္တူတေံအဲမချူလဝ်တံဂှ် သွက်သ္ဂောံပ္တိုန်ဒုဟ်လ္တူဂကူပိုဲဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူကဵုဂလာန်ညးတမၠာ အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ ဍိုန်လျ၊ သဝ်စှ်ေ၊ ကၠေံခၞၚ်ကၠုၚ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲတုဲ သ္ဂောံဆဵုညာတ်ဒုဟ်ဍေံဟေၚ် သ္ဒးဟီုဂးသာ်ဝွံရောၚ်၊ ထံက်ကဵုဂလာန်ညးတမၠာတံမစွံပတန်လဝ် &quot;ဖျေံမ္ဂးကျေဝ်၊ ပလေဝ်မ္ဂးဒှ်&quot; ဂှ်တုဲ သွက်ဂွံပလေဝ်ပတိုန်ထေက်အိုတ်ရ။


လၟုဟ်ဟေၚ် သွက်ဂွံပလေဝ်ပလေတ်သၠုၚ်ပ္တိုန်ဂှ် နူ&quot;'''ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်'''&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ကေတ်တာလျိုၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဖျုၚ်ဗလးကၠေံယဲမတွံဂး− ဂကူဘာသာ၊ မကၠိုက်ကၠာဲ၊ ကၠေံဗ္ဒန်ကၠက်အိုတ်အာဂှ် နကဵုရဥုဲ &quot;'''လိက်အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;ဝွံရောၚ်။


ဟိုတ်ဂှ်ရ− ကောန်ဂကူမန်ဍာံ ထာန်ဒေသလဵုမံၚ်မံၚ်၊ ညးဒိုက်ညးလွေဟ်၊ သမ္ၚေဟ်သေဋ္ဌဳတံဟွံရုဲ၊ သီုခရှ်သၚ်တံကီု ညးမွဲမွဲအုပ် ဩဝ်.....ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုဇြဟတ် ရာန်ဗှ်လ္ၚတ်လဝ်ထေက်အိုတ်ရောၚ်၊ ဓဝ်မေတ္တာဂတတုဲ အဲဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာအလုံတွဵုရးဍုၚ်မန်ကဵုမ္ၚးနူတွဵုရးဍုၚ်မန်သီုဖ္အိုတ်ရအဴ။


'''အခိုက်ကၞာမန်သ္ဒးမံက်ဂတဝ်တိုန်ရောၚ်၊ ('''နာဲလူဖေဝေန်''') သၟိၚ်ဗယု ဝန်မစၞောန်ထ္ၜးကမၠောန်သုတေသနတြေံတြဟ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=နိဒါန်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ−ကၠာဟွံဟီုပရောလိခ်အခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်လိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်ဝွံ၊ ဟီုထ္ၜးညိညရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၇၂)တေံ ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ညးမၞုံပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံမွဲခုတ်လဝ်ယၟု &quot;ဂကောံလိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဂးတုဲ၊ ရန်တၟံလဝ်သွက်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ် မတ်ဂွံယးတၟး ညံၚ်ဂွံကၠိုဟ်ခၠၚ်တိုန်ပရေၚ်ဂကူမန် ဣလဵုဒှ်ဍာံ, ဣလဵုဒှ်ဗၠေတ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ကေုာံလိခ်ပတ်မန် သွက်ဂွံမံၚ်ဂတဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ရ၊ ဂကောံဏံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၃)တေံ ချပ်ဂၞန်ညးသ္ကံတုဲ၊ သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ်သွက်ဂွံပ္တိတ်လိခ် &quot;'''အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;မွဲအုပ်ရ၊ ဂကောံဏံလေဝ် ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ− လလောၚ်တြးဏာဇရေၚ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်တုဲ အာတ်ဏာတမ်လိခ်(မူလိခ်) နူဌာန်တၠပညာမန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ အတိုၚ်လအာတ်ဏာဂှ် အ္စာကဝိမန်တံဂမၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကဵုဂကူဂှ် ဂကောံဏံဂွံဒုၚ်ကေတ်ရ၊ တမ်လိခ်(မူလိခ်)နာနာသာ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ်ပကောံတုဲ စၟဳစၟတ်ရုဲစှ်ဒါန်ထောံနူလိခ်ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်စံရ၊ မူလိခ်ဒါန်လဝ်တံဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လိခ်ဗွဲပဏာဏမွဲအုပ်တုဲ ကလေၚ်တြးဏာဋ္ဌာန်တၠပညာမန်တံပၠန်ရ၊ မသုန်တဴဂိတုလံတုဲ လိခ်တြးဏာဂှ် ကလေၚ်စိုပ်ကၠုၚ်ဒၞာဲဟွံပေၚ်တံဂှ် ထပ်ဗပေၚ်နၚ်ကီု၊ ဒၞာဲဗၠေတ်မံၚ်ဂှ် ပလေဝ်နၚ်ကဵုမွဲဝါပၠန်ရ။


လိခ်ပဏာမသီုဖအိုတ် စိုပ်ကောံကၠုၚ်တုဲ လၟုဟ်ချူပ္တိတ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်နူဂကောံဏံမွဲအုပ်ရ၊ လိခ်ဝွံ ဒှ်သွက်ဒတုဲဖဵုကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်တုဲ မ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဇၟာပ်ဇၟာပ်သ္ၚိထေက်ရောၚ် လဝ်စိုတ်ရ၊ လိခ်ချူဇန်လဝ်ဏံဂှ် ဒဒှ်ရဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ယဝ်တၠပညာကောန်မန်တံညာတ်မ္ဂး ကလေၚ်စၞောန်ထ္ၜးကဵုညိဂှ် ဖအောဝ်ဏာနမေတ္တာရ။


လိခ်အုပ်ဏံဂှ် ရန်တၟံသွက်ကောန်မန်တံ ညံၚ်ဂွံတီကၠိုဟ်ခၠၚ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်တြေံတြဟ်တုဲ လၟုဟ်ဒှ်လိခ်မွဲအုပ်၊ တြးပ္တိတ်ဏာဋ္ဌာန်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ မိမကလောကောဒေံကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂတနူဏံ လိခ်မန်ပိုဲ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ဂှ် ကဵုဇြဟတ်အိုတ်ရောၚ်−စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ၊ ဂတဏံပၠန်ေဝ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ဏာလိခ်တံဂှ်... ၁။ အခိုက်ကၞာမန် အုပ်ဒုတိယ၊ ၂။ ရာဇဝၚ်သၟိၚ်အသး။ ၃။ ပဌမရာဇဓနဳ ဟံသာဝတဳ။ ၄။ ရာဇဝၚ်မန်ဇၞော် တံဂှ် ရန်လဝ်နွံမံၚ်တုဲ ခြာဟွံလံညံၚ်ဂွံပ္တိတ်မာန်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဝဳရိယျရ။


'''ပွမတၚ်ဂုဏ်'''
သွက်လိခ်အခိုက်ကၞာဏံ ညံၚ်ဂွံမံက်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်ဟိုတ်နူတၠပညာမန်တံ ရီုဗၚ်ဗွဲမဍိုက်ပေၚ်၊ ကဵုကသပ်မဍာံပြခိုဟ်မိုဟ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်လိခ်မွဲအုပ်တုဲရ။


လိခ်အုပ်ဏံညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ပူဂဵုဗွဲသၟဝ်တေံ ညးမဒှ်တၠပညာအ္စာကဝိမန်.....
၁။ နာဲပါလိတ၊ ဘာတိုက်တၟိ−ကွာန်ကၟာဝက်။
၂။ နာဲကုသလ၊ ဘာကျာ်သြဳမန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။
၃။ဗညာဆီမန်၊ ကွာန်ကံဗိန်။
၄။ နာဲပုပ္ဖရမ္မ၊ ကွာန်ကြုၚ်ဝါန်။
၅။ နာဲဖဝ်စိၚ်၊ ကွာန်ကၟာဝက်တံဂှ်ကီု ညးမမဒှ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန် သ္အာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိက်အခိုက်ကၞာတံဂှ်ကီု၊ ဂကောံလိက်ပတန်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ တၚ်ဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ၊ ဗွဲကြဴလေဝ် သွက်ဂွံဆက်ရီုဗၚ်အာပၠန်ဂှ် ဖတိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။


'''လိခ်အုပ်မနိဿဲဂမၠိုၚ်'''
၁။ ပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ။ 
၂။ ပြကိုဟ်လောကဟိတ။
၃။ ပြကိုဟ်လောကသမုတ်တိ။
၄။ ပြကိုဟ်ဓမ္မပဒ။
၅။ သၠပတ်ကာလထေရ်။−−−ပ္ဍဲလိခ်တံဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲတုဲ ဗွဲခမၞောန်ဟေၚ် လၟုဟ်ပ္တိတ်ဏာလိခ်အခိုက်ကၞာမန် ပဌမမွဲအုပ်စိုပ်ဒတုဲ ပ္ဍဲသ္ကရာဇ်(၁၃၃၉)၊ သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၇) ဏံရ။

ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ကဵုညဳသၟဟ်အိုတ်တုဲ လိခ်ပတ်မန်လေဝ် မ္ဒးဇၞော်မောဝ်ရာၚ်ဆာဲအာရောၚ် ('''ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်''') ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။

=အခိုက်ကၞာမန်=
'''နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။'''

ဗွဲကိုပ်ကၠာ အခိုက်ကၞာဟီုမ္ဂးဂှ် လ္တူဂၠးတိဏံ ဍုၚ်လဵုဟွံဟီု ဒေသလဵုဟွံဟီုမၞိဟ်နွံမ္ဂး အခိုက်ကၞာမ္ဒးနွံရ၊ အခိုက်ကၞာဂှ် ကောန်ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ မွဲဍုၚ်ကွာန်ကဵုမွဲဍုၚ်ကွာန် ဟိုတ်နူဟွံတုပ်တုဲ၊ ဟိုတ်နူမံၚ်မွဲဒၞာဲမွဲကရောံဓဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ၊ ဍုၚ်ညးကဵုညး ဂကူညးကဵုညး၊ အရာပ်ဒေသညးကဵုညး နွံဂၠိုၚ်ကဵုအခိုက်ရ၊ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်ဂှ် ပြာကတ်တိုန်ဗွဲမလောန်တုဲ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် အခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ်ဂှ် တဝ်စၞေဟ်ဗၠန်ဂတးထောံလေဝ်နွံကီု၊ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် မၚ်မွဲတဴအခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်လေဝ်နွံကီု၊ ဂကူတၞဟ်သ္အာၚ် ဍုၚ်တၞဟ်သ္အာၚ် ဗီုလဵုဗၠန်ဂတး အခိုက်ကာပိုဲမန် မတြေံတြဟ်သှ်ေၜက်ကၠုၚ်နူလက်ထက်ဇုဇဗဴလပိုဲဂှ် ထေက်ကဵုမ္ဒးတီသီုဖအိုတ်တုဲ ဂကူပိုဲမွဲဟေၚ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာအခိုက်ကၞာပိုဲရောၚ်။

ကောန်ဂကူမန်သီုဖအိုတ် ဟိုတ်နူမံၚ်ဌာန်ဒေသ ဟွံတုပ်ရၚ်သ္ကံတုဲ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်တုပ်မံၚ်ကီုရ၊ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်ဟွံတုပ်ရ၊ ၜိုန်ဒေသဟွံတုပ်ကီုလေဝ် သာ်လဵုဒှ်ဒှ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ အခိုက်ကၞာညံၚ်ဂွံတုပ်ညံၚ်ဂွံဒှ်မွဲနဲဓဝ်ဂှ် ပံက်ပ္ကောံသီုဖအိုတ်တုဲ ဗွဲသၟဝ်တေံ ချူပါ်ထ္ၜးဏာရ။

၁။ ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ။

၂။ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်။

၃။ ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု။

၄။ အဝဲဗ္တောန်လိက် ကတ်ပညာ။

၅။ ပွမပထပိုဲခမဳ။

၆။ အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ။

၇။ ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ။

၈။ ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ တိုန်သ္ၚိတၟိ။

၉။ ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်။

၁၀။ ပွမဂိယဲ။

၁၁။ အဝဲဗျု။

၁၂။ ပွမစုတိ။ သာ်ဝွံပါ်ထ္ၜးလဝ်ရ။

==ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ==
ပ္ဍဲဂလာန် ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဂှ်လေဝ် ပပ္တံနူထန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဒဵုကဵုသၠးဂၠံဂဝ်၊ မိကီု−ကောန်ၚာ်ကီု− ညံၚ်ဂွံဗၠးနူယဲဘဲအန္တရာဲပရိုက်နာနာသာ် ဗီုလဵုဂွံမၚ်မွဲအာဂှ် ပါဲထ္ၜးလဝ်ဗွဲသၟဝ်တေံပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ပွမဟီုုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်၊ (ဝါ) ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲ ညးမၞုံပဋိသန္ဓိ။

၃။ ကေၚ်ကာညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ။

၄။ ပွမညးမၞုံပဋိသန္ဓိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ။

၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်။

၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

===၁။ နိဒါန်=== 
သတ္တံမတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲလိုက်ဏံဂှ် ဂကူဇကု တၞောဝ်ဒတောဝ်ဇကု မသဇကု ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ်သ္ကုတ်အာဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာဓါန်ဂတရောၚ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ်မ္ဂး လ္တူဂၠးတိဏံ သတ္တံဝွံဟေၚ်ဗွဲဟကန္တ ကၠေံဗ္ဒန်အာအိုတ်ရောၚ်။ ဇုဇဗဴလညးတံဟီုလဝ် အရေဝ်ဂှ်ဒဵုလၟုဟ် ဂွံမိၚ်ဒၟံၚ်ဏီ၊ သာ်လဵုရော−မိက်ဂွံယိုက်ကောန်စဴ မိက်ဂွံညာတ်ကောန်စေက်၊ အရေတ်ဏံဂှ် ဒှ်တံမူလမသဂကူရဟွံသေၚ်ဟာ− မဇပိုဲညံၚ်ဂွံဗြေဝ်က္ဍတ်အာဂတနူဏံဂှ် ပပ္တံနူတန်ပဋိသန္ဓိရဟွံသေၚ်ဟာ။

ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဟီုမ္ဂးဂှ် ဂကူပိုဲမန် ဟီုဂးဂွံမိၚ်မံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဂွံယဲဒိုက်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံသောၚ်ၜးဇကု၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံကၠးဖ္ဍး၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် နွံကဵုဒၟုၚ်ဒၠေၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် သ္ဇိုၚ်တန်ဂဝဏ္ဍ်ဂၞဴမိဇကု၊ သာ်ဝွံ ဟီုဂးနာနာသာ်ရ၊ နကဵုဝေါဟာအရာပ်မ္ဂး ဂွံဗုၚ်ဟီုမ္ဂး တီဂၠိုၚ်ရ။ သၟတ်ဗြဴလ္ၚဵုဂှ် ၜိုတ်ပ္တဴလဝ်သ္ၚိကၟိန်ကီုလေဝ် နကဵုကံကုသဵုဇကု နကဵုဝေဒနာဘဲယဲဇကု နကဵုဆီကျာယောၚ်ယာမံၚ် ပ္ဍဲခန္ဓဇကု နကဵုဗက်ဂကူ မသဇကုနွံကၠုၚ်တုဲ ၜိုန်ရတၠသ္ၚိဇကုနွံမံၚ်ကီုလေဝ် ဟွံတန်တဴပဋိသန္ဓိဂှ် ဂွံကေၚ်ညာတ်မံၚ်ကီု။


သၟတ်ဗြဴဗီုဏံဂှ် ဗက်ကဵုဂလာန် အရာပ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကော်ခဴစဗြဴခတန်ရ။ ဗွဲဝေါဟာ ပ္ဍဲသာသနာဂှ် ဗြဴခတန်ဟၟဲသက်က်ရ ပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တုဲ တန်ပဋိသန္ဓိဂှ် ဒှ်အခိုက်အလိုက် ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံစောဒနာ အရေဝ်ဟၟဲရ ယဝ်ရ ကၠာဟွံဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဏီ လုလောန်အာ ညးမွဲကဵုမွဲတုဲ၊ တန်အာ ဂွံအာယဲဒိုက်မ္ဂး အခိုက်ပိုဲမန်ဂှ် ဟွံဗၠးစောအရေဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ နကဵုဍုၚ်ကွာန်အရာပ်ဒေသလေဝ် ဒှ်ဒုဟ်ရောၚ် ဟနအာရောၚ်၊ ပတှ်ေလဝ်ဂလာန်သာ်ဏံတုဲ ညးဇၞော်ကၠိုဟ်ခၠၚ် ပ္ဍဲကေၚ်ကာ အခိုက်ကၞာဂမၠိုၚ်တံဂှ် နကဵုပြယာယ်ဥပါယ်ဟေၚ် ကဵုတၠခန္ဓတီကေတ်တုဲ ကဵုပ္တဴထောံ သ္ၚိကၟိန်ရ၊ တုဲတၠသ္ၚိကၟိန်တံညးၜါဂှ် မ္ဒးအာသိုၚ်သ္ၚိဗယိတၟိတုဲ ဟွံသေၚ် မ္ဒးသၠာဲနုၚ်ဗဴတၟိ ပ္ဍဲသ္ၚိဗယိ သီုကဵုကလံအာတ်သၠးဒုဟ်ရ၊ ယဝ်ရ ဟွံမၚ်မွဲအခိုက်ဏံမ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ကဵုဍုၚ်ကွာန် ဟနလ္တူဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်ဂှ် ညးဇၞော်တံ ဒၠောံဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် နူကိုပ်ကၠာတေံအဆက်ဆက်ရ။


===၂။ ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴ မကလိဂွံယဲဒိုက်(ဝါ)ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်အာပဋိသန္ဓိဂှ် ဒဒှ်မၞိဟ်ဇၞော် မိမတြုံတၠသ္ၚိတံတီမ္ဂး ညးတံဟီုဒၠောံဗ္တောန် သာ်လဵုဂွံမၚ်မွဲယဲဒိုက် သာ်လဵုဂွံအာကၠုၚ်ဇၟာပ်ကေၚ်ကာ ဇၟာပ်ဂလာန်အိုဿီုရ၊ ကပေါတ်ဇြိုၚ်ၚ်တံဂှ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်ယာ ကမၠောန်ပွမ္ဒးပ္တိတ်ဇြဟတ်ဟတ် ဂိုတ်ဂစာန်တံဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုကၠောန် ယဝ်ရကမၠောန် ဟွံကၠောန်ဟွံတုဲ သွက်မ္ဒးကၠောန်နွံမ္ဂး ညးတၞဟ်သ္အာၚ် ကောဒေံၝဲဒေံတံ မ္ဒးကၠုၚ်ကဵုရီုဗၚ်ကၠောန်ကဵုရ။ ယဝ်ရမၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဂွံယဲဒိုက် အလန်ကၠာအိုတ် အလန်မဌမမ္ဂး ညးဇၞော်မိမဇုဇ ညးမကၠိုဟ်ခၠၚ် ပရေၚ်ယဲဒိုက်တံဂှ် အာဟာရသာ်လဵု ထေက်ကဵုမစသုၚ် ပွမ္ဒးစသုၚ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲတံဂှ် ဟီုထ္ၜးပျးလဝ်နာနာသာ် ထေက်ကဵုမမၚ်မွဲ ယဲဒိုက်ဂှ်ရ။


===၃။ ကေၚ်ကာ ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ပပ္တံနူအခိၚ်သမ္တီဂး တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဂကူမန်ပိုဲ အခေတ်မလောန်ကၠုၚ်ဗွဲမလံတေံ သတ်ဗြဴမွဲမ မ္ဒးစွံလဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲက္ဍိုပ်သ္တိက် ဒဵုကဵုကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ၜိုန်ဟီုလဝ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဌာန်ဒေသလဵုကၠောန်ဗက် ဒတောဝ်တၞောဝ်ဗက်မံၚ်ရောဏီဂှ် ဂၠာဲသၟာန်ဟွံဂွံရ၊ ဆၜိုတ်အရေဝ်ဟေၚ် ဂွံကေၚ်မိၚ်ကီုရ၊ ပိုဲမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရှ်ေသှ်ေဗုဒ္ဓဘာသာဂၠိုၚ်တုဲ အခိုက်အလိုက် ဝတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိတံ လ္ၚဵုဂှ်အာကလံစမၞိဟ်ဇၞော်-နော်နာဲဇုဇ အာယုဝဍ္ဎိ သဳလဝဍ္ဎိတံရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ် အာပလံၚ်ဌာန်ဘာလကျာ်လေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ်တုဲ လံၚ်ကဵုဒါန်ကုခမဳသၚ်တံရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဖာသဝ်တ္ၚဲ အာပလံၚ်ဍာ်ဒါန် ပ္ကဴဒါန် ဌာန်ကျာ်ဘုတ်ဘာလေဝ််နွံကီု၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန် ရန်တၟံသွက်ဂွံမၚ်မွဲတဴဇကုတုဲ ဣမိကီု ဗယိကွာန်ကီု ညးတံ အာကလံရာဒၞာမိက်ရ။ ဇကုသၟတ်ဗြဴ နွံကဵုယဲဒိုက်တံပၠန်လေဝ် ကာလသၠးကောန်ၚာ်မ္ဂး သွက်ဂွံသုၚ်ကီု သွက်ဂွံဟုံလံက်ကီု သ္ဒးထၟုက်သၞက်လဝ်မိတ်ရ၊ မိတ်ထၟိက်ဂှ် စုတ်ဂိုၚ်လတ်ပ္ဍဲထၟာဲတၟိတၟိတုဲ ပ္ဍဲထၟာဲမိတ်ဂှ် ရန်တၟံညံၚ်ဂွံဗၠးနူအန္တရာဲနာနာသာ်၊ ကာလမစွံဂိုၚ်ဒေပ်လဝ် ထၟာဲနုၚ်မိတ်ဂှ် ကၞိၚ်မွဲတၞုၚ် မ္ဒးတိုပ်ဗ္စူလဝ်တုဲ ကာလစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂး သွက်ဂွံပထောၚ်က္တောဝ်ရ။


===၄။ ပွညးမၞုံပဋိသန္ဓိ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
သၟတ်ဗြဴ ညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂမၠိုၚ် ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ပ္ဍဲဂၠံဂဝ်ဂၞဴဇကုတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ် ဘဲအန္တရာဲကီု၊ ညံၚ်ကောန်ၚာ် ဂွံထတ်ယုက်ကီု၊ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနာနာသာ်ရ၊ ပပ္တံနူစၞအာဟာရဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရောၚ်၊ စၞသာ်လဵုမ္ဒးဝေၚ်ပါဲရော - စၞမရိၚ်က္တဴ၊ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် (ဥပမာ) မြေက်ခၞေက် သတ်ခဍောၚ် ပုၚ်ဟေက် ပုၚ်မောဝ်တံကီု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရ။ ပွမဂ္ဇံအဒေါဝ်ဒယူသ္ၚိ၊ ပွမကသဵုဖျေံဇိုၚ် နူကဆံၚ်လ္တူ၊ ဂ္ဇံလ္တူက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ ကသဵုဖျေံဇိုၚ်တံဂှ် ဟွံဂပ်ဝ်ရ။


မွဲသာ်ပၠန် တၠယဲဒိုက်တံဂမၠိုၚ် ဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲဒယိုၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဟွံခိုဟ် သာ်ဏံဂကူမန်ပိုဲတံ စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ တၠယဲဒိုက်တံ ညးဟွံကဵုဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲကဵု ဒယိုၚ်ကလော်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ၜဟ်ပလှ်သၞေဝ်ကေဝ်၊ ပလံၚ်ကမ္မဌာန်တံဂှ် ညးကဵုဝေၚ်ပါဲမွဲသာ်ပၠန်၊ ယဝ်ရမိက်ဂွံပလံၚ်ကမ္မဌာန်မ္ဂး ဟွံသေၚ် ကာလအာကၠုၚ်ကၠောံက္ၜဳ ကၠောံကြုၚ် ဌာန်ဇမ္ၚောဲတံမ္ဂး ကၞိၚ်ဟွံသေၚ် ပသဲမွဲမွဲသာ် မ္ဒးစၚ်လဝ်ပ္ဍဲဒွက်သော်ရောၚ် ခါရတ္ၚဲပၠိုတ် တ္ၚဲဂၠုတုဲ ဟုံဍာ်ဂှ် ပၟိက်ဟၟဲရ၊ နွံပၟိက်ဟုံဍာ်မ္ဂး လ္ၚဵုဂှ်လံၚ်စုတ်ဍာ်ဂမ္တဴ လ္ၚဵုဂှ်ထောံကလံက်စုတ် ပၟတ်ဍာဲဍာဲမွဲလ္ၚ ပ္ဍဲနုၚ်ဂရထၟာဲဟုံဍာ်တုဲ ကဵုဟုံရ၊ မူဟိုတ်သာ်လဵုဟီုမ္ဂး တၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ညံၚ်ဟွံဒှ်ယဲဇွဟ် ယဲချာံတံတုဲ ညးဇၞော်တံ ဂွိၚ်ဖေက်ထဏီအာရောၚ်၊ တုဲညးဟွံကဵုထ္ၜၚ်ကဠာ ကမ္မဌာန်ကီု ဟွံကဵုယိုက်နပုၚ်သၟူသက်သက်ရ၊ ပရိုၚ်မၞိဟ်ချိုတ် သီုကဵုယဲဒိုက်ဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုမိၚ်ရ။


===၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ကာလနွံကဵုယဲဒိုက် ပွသာ်လဵု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲဂှ်လေဝ်နွံ သာ်လဵုမ္ဒးဝဳဝတ်ဇကုလေဝ်နွံ၊ ပွသာ်လဵုမ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ် စွံလဝ်လေဝ်နွံကီုရ၊ တၠခန္ဓဝွံ ကာလနွံယဲဒိုက်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်တသိုက်စိုတ် တသိုက်ကာယ ဒးပၟဝ်ဓဝ် ဗ္စာရဏာလၟိုန်ဟေၚ် နကဵုစိုတ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးသ္ဇုၚ်ကေဝ်ဒၟံၚ်လၟိုန်၊ ပပ္တံနူအရေဝ်အခြာ ဒးဟီုဍိုန်ဍိုန်သာသာ မ္ဒးမံၚ် ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵု သဳမသုန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဗ္စာရဏာလၟိုန်၊ ကာလလုပ်သ္တိက်ပၠန်လေဝ် လ္ၚောဝ်ကျာ်ဖျေံမေတ္တာ ကဵုသတ္တံဂမၠိုၚ်တုဲ မ္ဒးပဝတ်ကဵုတြုံတၠသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ဟိုတ်ဍေံသာ်လဵုရော ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်နာနာသာ်တုဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ဏံလၟိုန်ရောၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန်-သၠးဂၠံဂဝ်ညံၚ်ဂွံလောဲသွာဂးတုဲ ဟုံမိတ် လံက်မိတ် ပ္ဍဲဗုၚ် ပ္ဍဲစးလေဝ် ညးသ္ပလၟိုန်ကီု၊ ယဲဒိုက်ဂှ် ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး ညးတံကဵုဗက်ဒေဝတဳမွဲသာ်ပၠန်ရ၊ ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴထောံထဏီရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ဂောံသၠးဂၠံဂဝ် ဗွဲမလောဲသွာရောၚ်။

'''ဗီုဗက်ဒေဝတဳ'''

ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် မၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ နအန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ် ပွမထောံထဏီဂှ် ညးကော်ဗက်ဒေဝတဳရ၊ ညးလ္ၚဵုကော်ဗက်ဒေဝတဳ၊ ညးလ္ၚဵုကော် ထောံခဗာန်ဂဝ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ အတိုၚ်အခိုက်ကၞာမန် မိက်ဂွံဗက်ဒေဝတဳမ္ဂး ဒးကော်ဒုၚ်နၚ် အ္စာဗက်ဒေဝတဳရ၊ သွက်အ္စာဂှ် ဒးပြေၚ်ခါန် ပွသာ်ဝွံ ဒေသလ္ၚဵု မၞိဟ်ဗြဴလ္ၚဵု သ္ပရ။ ဣတံညးကေၚ်သ္ပဂှ် သ္ပရ၊ ဣတံညးဟွံကေၚ်သ္ပဂှ် ဟွံသ္ပရ။


===နဲကၠောန်ခမ်===
အ္စာဂှ် ကေတ်ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ပန်မိဟ် ခ္ဍပ်ထောံပန်ခ္ဍပ်မ္ဂး ဒှ်ခမ်ပန်ကၠၚ် မွဲမိဟ်ဂေတ်ကၠောံရ၊ ပ္ဍဲထကေတ်ခမ်ဂှ် လးစတ်စုတ်ချာရ၊ ဒကဴခမ်ပန်ဒိုဟ်ဂှ် ထာၚ်တၞံဗြာတ် ခေပ်ညံၚ်ဇၞောဝ်လ္တာ်စာၚ်ပန် စတ်ကဵုချာတုဲ စတ်ပ္တဴလဝ်ရ။

'''နဲသ္ဂောံစဳရေၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု'''

====၁။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗြာတ်ရ၊ တုဲစုတ်ပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် သတ်ဆုထပှ်သာ် ဝိုဟ်မွဲသာ် ဝိုဟ်ဂှ် နကဵုတဲအ္စာရပ်ကေတ်တုဲ ပၠောဇွိတ်ဖျေံနူက္ဍိုပ် စိုပ်ဇိုၚ်ပိလ္တုန်တုဲ ကၠောန်မာန်ကေတ်ရုပ်မၞိဟ်ဗြဴတုဲ စၞးညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂှ်မွဲ၊ ရုပ်စာၚ်ဍာ်မွဲ၊ ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲခမ်ဂှ် ဍေန်ကေတ်ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ်တုဲ အ္စာဂှ်ဗှ်ဖ္ဍောတ် အတိုၚ်ဂါထာသၟဝ်တေံရ၊ တုဲဒှ်အိုတ်တုဲ ခမ်ဂှ်ညးလ္ၚဵုလဵုဒှ်ဒှ် ဒးကေတ်ဏာ ဖျေံစွံဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲရ။

'''တၚ်သမ္တီ''' ။ ။ ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ပုၚ် ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ကဝ် သဂြာ ၜဴ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်လေဝ်ဒးစုတ် အတိုၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု ကပေါတ်စၞရပ်ရာမဟီုလဝ်တံဂှ်လေဝ် သ္ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် ပၠောဇွိတ်ဖျေံပိလ္တုန်တုဲ သ္ဒးမာန်ရုပ်ရ၊ တုဲပ္ဍဲခမ်ဂှ် သၞေံဇိုၚ်သၞေံတဲ ညးတၠခန္ဓဂှ် ထောံသီုဖ္အိုတ်တုဲ သၞေံဇိုၚ်တဲတံဂှ် သ္ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ရ။


====၂။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ်တုဲ စုတ်ပုၚ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ သ္ပတုဲ နကဵုဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဗမွဲ-ရုပ်ဇြုံ ရုပ်တၠခန္ဓရ၊ သတ်ဆုပိသာ် ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်-က-ဖျုန်- စုတ်စၞအာဟာရ ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴတံစုတ်တုဲ ပ္ဍေန်ပၞာၚ် ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဒးဖျေံစွံဒိုဟ်ဗၟံက်ရ။


====၃။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်သၟတ်ဗြဴကညာမွဲ ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဍာ်သာဲ ဍာ်တှ်ဂၠဴ ကၠေၚ်လ္ၚဴ ဍာ်မြမောဝ်စုတ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဖဍောတ်ဂါထာတုဲ ဒးဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၄။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ကၟာတ်မွဲတုဲ လံက်ဗာန်စုတ် ဍာ်မိတ်ခပဵု ရုပ်ဇြုံ ရုပ်သ္ပဝ် ဍာ်မြမောဝ်စုတ် သ္အာၚ်နူဂှ် အတိုၚ်ဟီုကၠုၚ်စုတ် ဖဍောတ်ဂါထာဗွဲသၟဝ်တေံတုဲ ဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၅။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်နဲလ္တူတေံသ္ပတုဲ မာန်ရုပ်တၠခန္ဓမွဲ၊ ('''တၚ်သမ္တီ''')ရုပ်တၠခန္ဓ မတွံဂး ရုပ်ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိဂှ် လၟိဟ်ဂိတုလဵုဟွံဟီု ဒးကၠောန်စုတ်ရ၊ က ဖျုန်စုတ်တုဲ မပ္တံပုၚ် ကွာၚ် ဗ္ကတံဂှ် ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ထောံဟွံဂွံ ကၠောန်တုဲ မ္ဒးဖျေံစွံ ဒိုဟ်ပလိုတ် ပ္ဍဲတံဆုရ။


====၆။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗပုၚ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဂၠဴ ရုပ်စာၚ် ရုပ်ကၠဵုရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴလေဝ် ဒးစုတ်ရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴတံဂှ် မွဲထဏောဟ် ၜါထဏောဟ်မဂွံဂွံ ဒးစုတ်ရ၊ ဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ပြုပြေၚ်ကၠောန်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်အဂၞဲရ။


====၇။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် ကၠောန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်ဂစေံအသေက်တုဲ မပ္တံပုၚ်ကွာၚ် ဗ္က စၞဟီုလဝ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် စုတ်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်ပလိိုတ်ရ။


===='''နဲသ္ဂောံပြုပြေၚ်စၞ အပေါတ်ခမ်လၟေၚ်ဂိတု'''====

'''လၟေၚ်ဂိတု ----- သၠလးခမ် --- ရုပ်ဒးမာန်ကၠောန်ကဵုဝိုဟ် ------------------- စၞအဟာရမ္ဒးစုတ် ----- ဗွဲဒိုဟ်ဒးဖျေံ ။
'''

ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်စာၚ်ဍာ်-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ------------ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်-ကွာၚ်ဗ္ကပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ် ၇ သာ်-သတ်ဆု ၇ သာ်-ပၞာၚ် ၄ တၞုၚ်-ဗြာတ်-သဂြာၜဴ --- ဒိုဟ်အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဗ္ဂဲ-ရုပ်ဇြုံ ------------------ ပုၚ်ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲဍာ်တှ်-ကဖျုန်-ကွာၚ်ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်ၜဴ-သဂြာ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗၟံက်

ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု ---- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်သၟတ်ဝုတ်ကညာ-ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ် ----- ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကၠေၚ်လ္ၚဴ-မြမောဝ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ပုၚ်-ဗြာတ်က္ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ကၟာတ်လံက်ဍာ်မိတ်ခပဵု-ရုပ်ဇြုံ-ရုပ်သ္ပဝ် --- ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-သဂြာကဝ်-ၜဴ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗာယပ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု - သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက် ------------------------------- က-ဖျုန်-ပုၚ်ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်-ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု --- သၠဗပုၚ် ------ ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဂၠဴ-ရုပ်စာၚ်-ရုပ်ကၠဵု ---------------- ဍာ်မြမောဝ်ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု -- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်ဂစေံအသေက် --- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စာံဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်-ရုပ်က-ရုပ်စာၚ် --------------- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၟဝ်ကျာ

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု -- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်သ္ပဝ် ------------ ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဨသာန်

ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု --- သၠဒကှ် ------- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ---------- သၞေဝ်ထပှ်သာ်-က-ဖျုန်-ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၠုၚ်ကျာပ္ဍဲလ္တူဒဂဵုဆု

====၈။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒစာံဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ်ဒးမာန်ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ရဒပ်က ရုပ်စာၚ်တုဲ ပြေၚ်စုတ်သဗ္ဗနာနာသာ်တုဲ ဒးဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ။

====၉။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက်တုဲ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်သ္ပဝ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဒးပြုပြေၚ်ရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန်ရ။

====၁၀။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠဒကှ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ် ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်တုဲ စုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် က ဖျုန် ဍာ်မြမောဝ် စုတ်ပြုပြေၚ်တုဲ၊ ဒးစကာမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကဵုအာဖျေံခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာ ပ္ဍဲဒဂဵုဆုနွံဂှ်ရ။

* သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတုဂှ် ကၠောန်စဳရေၚ်တုဲ ဂဥုဲဝွံ ဒးစသုၚ်အာရ။

====ဂြန်ဂဥုဲ====

၁။ ပ္ကဴဒကှ်

၂။ ပ္ကဴဥပိုလ်

၃။ ဇုက်အဂၞု

၄။ ကြက်ဗၠတ် ပိုဟ်ဖဍိုတ်ထောံ ဖက်ကဵုဍာ်တှ်ဂၠဴတုဲ မ္ဒးပပြဘိုက်ရ။

====ဂါထာသွက်ဂွံဖ္ဍောတ်ဗှ်ဂြာတ်သ္ၚု====

တက္ကသဵုအ္စာ၊ စိုပ်ဂုန်ညးပန်၊ အဲယဵုလဝ်ကၠာ၊ အဲကွးတုန်ဟေၚ်၊ ဗက်ထောံသေၚ်ဟာ၊ ယဲသယဲသေန်၊ ဂုဟ်ဂေန်ဒှ်ကၠာ၊ ယဲလဗိုတ်ဟေၚ်၊ ပြေၚ်ဂၠဴခုတ်ဏာ၊ ယဲဒတုံဆု၊ သာ်ဝွံဖြာဖြာ၊ ယဲဒတုံဍာ်ဗာ်တဲၜါ၊ ယဲဗာ်ယဲသံၚ်၊ ဒှ်မံၚ်တဲၜါ-ယဲပၟတ်ဟေၚ်၊ ပွသေၚ်ဟာ၊ ယဲဇြုံယဲကၠန်၊ အိုတ်သတ်ဇိုၚ်ပန်၊ သီုသတ်ဇိုၚ်ၜါ၊ အိုတ်ပွသေၚ်ဟာ၊ သဗ္ဗပါမြိ။

ယွံဒေဝတဴ သူရိိယ၊ ယက္ခမာတြာ၊ မၞးမပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ်၊ တွဵုဂဝ်ဒ္စိတ်ဂိတု၊ နူဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ၊ စက္ခုမသၠးဂဝ်၊ လၟေၚ်ပုၚ်ကွာၚ်ဗ္ကကီု၊ သီုယိုဟ်ဗ္ဒဝ်၊ ကဝ်သဂြာဗြာတ်ၜဴ၊ ပ္ကဴဩဴနာနာ၊ အာသာတ်ဗ္စမၞးတံကၠာ၊ ယဲဗြဴကဵုလလံသွာ၊ ကၠခြံကုလ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝဳ၊ ဥုံဇေယျတု၊ ဟောလုဟောလုသွးဟဲယဲကပ်၊ စလေဝ်ကဵုဖဲ၊ ဒဴကဵုသ္ၚောဲကၠာ၊ ယာံရဟွံအာ၊ ပိုၚ်ခြာဒၟံၚ်၊ ဣဝွံယာဲအာဟွံသေၚ်မွဲတဲ၊ ပၟောန်ကျာ်တြဲ နဲရိုဟ်ဏာ၊ သၠပတ်ပရိုတ်အိုဿီုစှ်ၜါ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ၊ ဟာဲဘုတ်ပြိုတ်ဒြိုဟ်၊ ဝဲစောန်တဴမၚ်မွဲကၠာ၊ ယာံသကမာ၊ အာသ္ၚောဲလ္ပကြပ်၊ '''ဥုံစိစော ပူဗလးသွးဟး'''ယာံဒွံဒးခန္ဓဒးလသာ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ။ ဖဍောတ်မွဲလ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚမွဲဝါ '''ဒးဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚထပှ်ဝါရ။'''

'''တၚ်သမ္တီ။''' ကာလဗက်ဒေဝတဳဂှ် မၞိဟ်ဗြဴနွံကဵုဂဗ္ဘဂှ် ဗီုမံၚ်ဒှ်တသိုက်ဂှ် မံၚ်ဂွံဇအိုတ်ရ၊ လံက်ဂ္ဇံလေဝ်ဂွံ လံက်သ္တိက်လေဝ်ဂွံ မံၚ်ဂွံဖ္အိုတ်ရ။ '''ဂလာန်တၟေၚ်။''' မၞိဟ်ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ မ္ဒးပပွသာ်ဏံ ဗျတ်ရံၚ်မ္ဂး ဂွံနူယဲဒိုက် ဟွံထတ်ယုက် စဟွံစှ်ေတိက်ဟွံသၠိၚ် ဒွိၚ်တုဲ မသ္ပရောၚ် ထေၚ်ခယျကေတ်ရ၊ နဲသ္ပဝွံ နဲဝဳစိုတ်မွဲသာ်ကီုရ ထေၚ်ဟွံဗၠေတ်၊ မၞိဟ်အောန်ကဵုဗ္စာရဏာတံဂှ် ပတှ်ေကလော်ဂြိုက်ရ၊ မိၚ်ညိညတုဲ ဥပါဒါန်စဲစပ်ဇၞော််ရ၊ ဆဂး မၞိဟ်သီုဖ္အိုတ်ပတှ်ေဟွံသေၚ်ရ၊ လက်ထက်ဇုဇဗဴလဇကု သ္ပကၠုၚ်တုဲ ဆက်ကၠောန်သ္ပတဴရောၚ် ထေၚ်ကေတ်ဂွံရ။

====ဂလာန်ဗက်ဒေဝတဴမွဲနဲပၠန်====

ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတု ညးတံဗက်ဒေဝတဴရ သ္ဂးဂှ် အပိုၚ်အခြာဂိတုဟၟဲ၊ တ္ၚဲရဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက် ဟွံမိက်ဇြိပ်မ္ဂး ညးလ္ၚဵုတံဂှ် ကော်အ္စာထောံဟဗာန်(ခဗာန်)ရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗြဴ မၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂှ် '''ထောံဟဗာန်ဂဝ်''' ညးကော်ခဴစရ။

'''ဗီုပြေၚ်ဟဗာန်ဂှ်တုန်။''' ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ၜါမိဟ် အနာံမွဲမိဟ်ကေတ်တုဲ ကဝး ဖဍပ်ဖထာံပန်ကၠၚ်ဂှ် ဒှ်ဟဗာန်ရ၊ ပ္ဍဲဟဗာန်တၞံဗြာတ်ဂှ် ပုၚ်သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ဗ္တာၚ် ပုၚ်ပိသာ် ဒးစုတ်ဗၞတ်ၜိုတ်ဒးရးရ။ ပုၚ်ဖုဲသၞဴကဵုမိတ်ခပဵုဂှ် သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သၞဴကဵုဂြိၚ်ဂှ် သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ပက္ကတိဂှ် သာ်ဗုဗ္တာၚ် ညးကော်ခဴစရ၊ ကွာၚ်ကဵုယိုဟ်ဂှ် ၜါဂကူပၠန် သ္ၚုကၠောန်ကွာၚ်တုဲ ထပက်ယိုဟ်ကဵုကဝ်ကီု၊ ထပက်ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်ကဵုသဂြာကီု၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဝ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုသဂြာ ညးဂးတုဲ ယိုဟ်တံသီုကေုာံပုၚ်ပိသာ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲလ္တူဟဗာန်ဒကဴပန်ဒိုဟ်ဂှ် ဒးစတ်ပတဴလဝ်ဇၞောဝ်ပန်တၞုၚ်ရ၊ ဇၞောဝ်ကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခူလေဝ်ဂွံ နကဵုထာၚ်ဗြာတ်လေဝ်ဂွံရ၊ ကၠောန်နကဵုထာၚ်ဗြာတ်မ္ဂး ဒုန်ဇၞောဝ်ဍောတ်ဂှ် စတ်စုတ် ပ္ဍဲထာၚ်ဗြာတ်ခ္ဍမ်ခ္ဍမ်မွဲတုဲ ကၞောတ်အိုတ်တေံဂှ် စတ်စုတ်ထာၚ်ဗြာတ် ကေက်က်မ္ဂး ဒှ်ဇၞောဝ်ထာၚ်ဗြာတ်ရ။

====ဂါထာဟဗာန်ဂဝ်====

ဥုံဒေဝတဴသူရိယ၊ ယက္ခမာရာ၊ မၞးပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ် ပွိုၚ်ဂဝ်ဒဵုဒ္စိတ်ဂိတု ဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ စၞမသၠးဂဝ်၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဵုကဝ်၊ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုကဵုသဂြာ၊ အဲစဳရေၚ်ကဵုရ၊ စၞမၞးတံကၠာ၊ ယဲဝွံကဵုသွာလလံ၊ ကၠခြံဆောံဗ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝတဴဗ္ဒာဲ၊ သရာဲယက္ခ၊ ဗှ်ေကၠုၚ်သ္ပဝဲ၊ ဥုံတူဠာဲတူဠာဲ သွးဟာဲယျရဟုံ။

* ဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ပ္ဍဲတၠယဲဒိုက်ဂှ်တုဲ၊ ယဝ်ရတွဟ်ကဵုတၞးဆုသိုတ်မ္ဂး တွဟ်မာန်ကီုရ၊ မွဲကၞာၚ်လေဝ်ဂွံကီုရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာဝွံတုဲ စၞစမပ္တံကဗျန်တံဂှ်လေဝ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ညိကီု၊ တုဲသီုအပေါတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒၞာဲဒိုဟ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် အာထောံကၠေံမာန်ရ၊ ဒးဗ္စမွဲဟဗာန်ဓဝ်ဟေၚ်ရ၊ နူတ္ၚဲစေၚ်လောန်တုဲ ဒဵုစိုပ်ဗ္ဒာဲတ္ၚဲယးတေံဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဗ္စဇဴရ။ ('''ဂါထာဝွံ ဂွံနူကွာန်ကၟာဝက်လဇုကြေဟ်''')

===၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်===
ဗြဴသ္ဇိုၚ်မ္ဂးတြုံထ္ၜ၊ တြုံသ္ဇိုၚ်မ္ဂးဗြဴထ္ၜ၊ ဗြဴယဲမ္ဂးတြုံဝဳဝတ်၊ တြုံယဲမ္ဂးဗြဴဝဳဝတ်၊ သာ်ဝွံအရေဝ်မန်ပိုဲနွံကၠုၚ်ရ၊ ဗွဲမသၟဟ်ကဵုအရေဝ်ဂှ်တုဲ၊ တြုံတၠသ္ၚိ ကာလသမ္ဘာမယုံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး၊ ဒးပ္တုဲဝတ်ဖန်ဖက်ကဵုဗွဲမ္ဒးရ၊ သမ္ဘာဇကုသွက်ဂွံသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် အပေါတ်နာနာသာ် မ္ဒးပ္ကောံလဝ်ရုံရုံဂပ်ဂပ်ရ၊ သမ္ဘာဇကု ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး၊ ပပ္တံနူအောဟ်ဗွဝ်ဂှ် ဆုမလ၊ ဆုကြောတ်၊ ဆုဗ္ဒဝ်၊ ဆုကြေၚ်မွဲမွဲသာ် မ္ဒးဗာ်ပ္ကောံလဝ်ရ၊ ခါရဗါ်အောဟ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ညံၚ်ဂွံလွုၚ်လၞၚ်အာဂှ် ဒးပသတိရောၚ်၊ ယဝ်ရလွုၚ်လၞၚ်အာမ္ဂး ညးတံကဵုပါဲထောံရ၊ အောဟ်ဂှ်ဗာ်ဂွံနၚ်တုဲ ခၞော်ဍေံဂှ် သံက်ထောံဖအိုတ်၊ ကာလစံၚ်ပၟတ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံသၟူပသဒှ်ကီုရ၊ တုဲတပ်စွံလဝ်ဗွဲမညဳသာရ၊ လ္တူဆုဂှ်ပၠန်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုဗ္ဂၚ်လဝ်ဇလဗ္ဒဝ် ဟွံသေၚ်ဇလဝဝ်မွဲကၞာၚ်ကီုရ၊ ကာလသၠးဂၠံဂဝ်သွက်ဂွံတိက်ဂှ် သွက်ဂွံကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲ၊ ဆုဒုန်ဇုက်တံကီု ကာလသၠးဂၠံဂဝ်တုဲ သွက်ဂွံဗဂီုဗုၚ် ရန်တၟံထိုၚ်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံစိန်အာပြဟ်ဂှ် တၟိဍိုတ်သွက်ဂွံပ္ဍိုက်ဗုၚ်ဂှ်ကီု၊ ဇံၚ်သွက်ညးသၠးဂၠံဂဝ်ဂွံတိက်ဂှ်ကီု၊ ကၠောန်လဝ်တုဲ၊ ဣမိဂှ်သ္ဒးဟီု ဗဗိုန်လဝ်အရေဝ်ရောၚ်။


===၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
တြုံတၠသ္ၚိပၠန်လေဝ် ကာလသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူယိုက်ကဠာကမ္မဌာန်ကီု၊ ဟိုတ်ဍေံနွံသာ်ဏံပၠန်၊ ယဝ်ရယိုက်ထ္ၜၚ်ဒးကဠာကမ္မဌာန်မ္ဂး အာယုက်ဂၠေံ၊ ဒြပ်ပိုန်ဟုတ်ရောၚ်၊ တၠပညာမန်တြေံတြဟ်တံဟီုဒၠောံဗ္တောန်လဝ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဟီုဂးလဝ်နွံမွဲသာ်ပၠန်၊ အဃောသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူကလောန်သရာံပါပ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဟိုတ်နူရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်နာနာသာ်တုဲ ကေၚ်ကာသရာံပါပ်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ၊ ကေၚ်ကာမ္ၚဵုဂှ် မ္ဒးပ္တုဲရောၚ်။ ပပ္တံအရေဝ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညံၚ်တၠယဲဒိုက်ဟွံဂွံမိၚ်ဂှ် မ္ဒးပသတိကီု၊ ဥပမာ−ပရိုၚ်တၠယဲဒိုက်ချိုတ် ဟိုတ်နူသၠးဂဝ်ဂၞဴ၊ ပရိုၚ်ယဲဒိုက်လီုတံဂှ် ဟွံကဵုမိၚ်သက်သက်ရ၊ ယဝ်ရမိၚ်ဒးမ္ဂး တၠယဲဒိုက်ဂှ် ကာလသၠးဂၠံဂဝ်ဒွိၚ်မံၚ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ဖေက်ဒှ်အာအန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန် သ္ၚိလဵုဟွံဟီု မိက်ဂွံပကာမ္ၚဵုမ္ဂး ပ္ဍဲသ္ၚိဂှ် သၟတ်ဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက်မွဲမွဲနွံမ္ဂး ပတံနူကောဒေံကောန်ဇာတ်တံ ဟွံပကာမ္ၚဵုအိုတ်ရ။

==ပွမသၠးဂၠံဂဝ်==
ပိုဲသတ္တံလိုက်ဏံဝွံ သ္ဂောံကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပ္ဍဲလောကဏံဂှ် ဟွံလောဲသွာ်ရ၊ ဝါဂါတ်သ္ဇိုၚ်သန်ကွေံကွေံရ၊ ကျာ်တြဲနာဲပိုဲတွံလဝ်ရ၊ ၜိုန်ရကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပၠန်လေဝ် လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်တြုံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်ဗြဴ ဒးဒှ်ပၠန်ရ၊ ယဝ်ရဒှ်မၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဒးဆဵုဒဗကဵုကေၚ်ကာသၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာမသၠးဂၠံဂဝ်ဝွံလေဝ် ဒဒိုက်ဇၞော်သန်ဟေၚ်ဂှ် အရေဝ်မန်ဟီုလဝ်နွံမံၚ်။ &quot;မၞိဟ်တြုံဍိုက်ဖံၚ်−မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်&quot; သ္ဂးလဝ်ရ၊ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် မူပိုဲမ္ဒးသ္ပဗက်ရောဂှ် ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ပါ်ထ္ၜးကဵုပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်။

၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်။

၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ။

၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၈။ နိဂီု၊ သာ်ဝွံပါ်လဝ်ရ။

===၁။ နိဒါန်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ကာလဍိုက်ပေၚ် ဂိတုတ္ၚဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴမိဂှ် သၠးတိတ်နူဗုၚ်ဂၞဴမိ၊ တိတ်စိုပ်ကၠုၚ်မ္ၚးဗုၚ်ဂၞဴမိရ၊ ဂလာန်ဏံဂှ် မန်ပိုဲတဴကော်ခဴစ-သၠးဂၠံဂဝ်၊ သၠးပဋိသန္ဓိ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ပၞာၚ်၊ ညာတ်မုက်ဒေံလေဝ် ကော်ခဴစနာနာသာ်ရ။

===၂။  ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်===

ပဋိသန္ဓိဍိုက်ပေၚ်ဂိတုတ္ၚဲတုဲ ထ္ၜးတိုန်လက်ကျန်ၜံၚ်ပၟတ် မပ္တံကဵုဂၞိၚ်ဂိ၊ ဗုၚ်ဂိ၊ တၞုၚ်ဇိုၚ်ဒေၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး တြုံတၠသ္ၚိ အာကော်ဣမိတုဲ၊ မၞိဟ်မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိတံဂှ် အာဂၠာဲကော်ပ္ကောံလဝ်မၞိဟ်ဗြဴ အာယုက်ဇၞော်ဇၞော်တံ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ပိုဲမန်ဂမၠိုၚ် ကော်ဣမိကွာန်ရ၊ ကာလခေတ်လၟုဟ် ဟိုတ်နူဣမိ ညးအလဵုအသဳတံ နွံမံၚ်ဇၟာပ်ကွာန်တုဲ ကော်ဣမိညးအလဵုအသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဣမိကီု မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံကီု စိုပ်ကောံတုဲ တြုံတၠသ္ၚိဒးကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲရ။

'''သၞောတ်ဗၜတ်ဗီုပြေၚ်ဇံၚ်ဖဴ ။'''

ဒုန်ကလိဟွံသေၚ်၊ ဒုန်ကၟးဟွံသေၚ်၊ ဆုထ္ၜောံထ္ၜောံၜါတၞုၚ်၊ ဇမၠိၚ်ပန်ဟတ်ကဵုမွဲက္ဍဂှ်၊ လးလဝ်လ္တူကၞဳသ္ၚိ၊ လ္ပာ်တေံမွဲတၞုၚ်၊ ခြာခရာဗၞတ်မွဲဟတ်၊ လ္တူဂှ်လးစုတ်ဝိုန်ဒုန်၊ ထပှ်တၞုၚ်တုဲ၊ ဒက်ဗဗိုန်ကဵုချာရ၊ လ္တူဝိုန်ဂှ်ပၠန် ဒးလးစုတ်ဒုန်ကရေက် ဒစိတ်ကရေက်ရ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်မိက်ဂွံလးစုတ်ခတဵုမ္ဂး လးစုတ်ခတဵုပိဂတှ်ေလေဝ်မာန်ရ၊ လးကၞဳတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံချဳဒရာၚ်၊ ဒးကြာပ်ပိတန်ရ၊ လ္ပာ်က္ဍိုပ် ကြာပ်စုတ်ဒုန်ကရေက်တုဲ ဒက်လ္ပာ်ဇိုၚ်မွဲတန်၊ အဒေါဝ်မွဲတန်၊ ဒးကြာပ်ဒက်ရ၊ ကၞဳဒုန်(ဝါ)ကၞဳဆုညံၚ်ဟွံဂွံချဳ လောအာလောကၠုၚ်တုဲ ဒးဒက်ကြာပ်ရ၊ သွက်မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ဂွံတိတ်ဂွံလ္တူဇံၚ်ဂှ်၊ ဒးလးသ္ကဝ်ရ။


ယဝ်ရသၠးယဲဒိုက်ပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး အခိုက်မန်ဟေၚ် ဒးကၠောန်ဗက်စရ၊ တြုံတၠသ္ၚိတံပၠန်လေဝ် သမ္ဘာဇကုသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ချိုန်တီကောန်တြုံ ကောန်ဗြဴတုဲ ဒးၜံက်တိဗဝ်ဖဴမွဲ သွက်ဂွံၜံၚ်ပၟတ်ဗဂီုဇကုရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး တိဖဴဒစိတ်န၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး တိဖဴထပှ်နၜံက်ကေတ်တုဲ၊ ဗဝ်ဖဴစွံလဝ် ဗ္ဒာဲဇံၚ်သ္တိက်ၜံၚ်ပၟတ် လ္ပာ်တဲပါဲရ၊ ဗ္ဒာဲဖဴဂှ် စွံလဝ်ဍာ်မွဲဂရ သွက်ဂွံသိုဟ်တၟံ ဍိုတ်စံၚ်လဝ်နူဖဴဂှ်ရ၊ သၞောတ်ဗ္ၜတ်ဖဴဂှ် ဒးဒှ်အတိုၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠိၚ်ဖဴဂှ် ဒကေတ်မွဲတၞုၚ်ဓဝ်ရ၊ မွဲတၞုၚ်ဂှ် ဒုၚ်စကဵုဇမၠိၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠေံအနာံဖဴ ဒးကေတ်ၜါတၞုၚ် တုပ်ကဵုအနာံဇံၚ်ဂှ်ရ၊ အနာံဖဴဂှ် လဇံက်ဗကိတ်ကဵုသၟန်ဇမၠိၚ်ဇံၚ်တုဲ ဒှ်ဖဴညးတံရ၊ (ကာလလၟုဟ်ဝွံ လ္ၚဵုဂှ် ညးတံသၠးဂဝ်ဂၞဴ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲတုဲ အပေါတ်ကြိယာ သွက်ဒးပ္ကောံကေတ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် ဟၟဲရ၊ ညးတံဒုၚ်ထပက်ဂဥုဲ စကေတ်ဂဥုဲမ္ဂး ကမၠောန်သၠးဂၠံဂဝ်တုဲမံၚ်ကီုရ)။

===၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်===

ကာလကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ၊ ဒက်သုက်နကဵုဇုက်တောဝ်သ္အးဇ္ၚး၊ ခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ရေက်ထပိုတ်ကၠေံ နကဵုၜုန်မြက်ကေက်က် မသ္အးဇ္ၚးကီု၊ ဟွံသေၚ်လ္ၚဵုဂှ် ကရေက်ကေတ်သၞဒုန်၊ ဇိုတ်သ္အးကၠေံတုဲ၊ ရေက်ထပိုတ်သုက်ရ၊ တုဲကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ကောန်ၚာ်နကဵုဍာ်ဂမ္တဴဂီုဂီုရ၊ တုဲဖုံဍာ်မိတ်ကပေါဝ်ပၠန်၊ တုဲမ္ဂးဂွဳထုဲကောန်ၚာ် နကဵုယာတ်သ္အးဇၚး ဗွဲမဂပ်ဝ်တုဲ သ္တိက်စွံလဝ်ကောန်ၚာ် (ကာလလၟုဟ်ဝွံ) ကၞာဲသၟးဂၠိုၚ်ရ။


'''ဗွဲသတိ'''။ ။ (မူဟိုတ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဟီုမ္ဂး၊ အရေဝ်မၞိဟ်ဇၞော်မန် ခမဳသၚ်တံနွံမံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ဂှ် ဂွံမိၚ်ကေတ်ရ၊ သၟိက်ဂွံတီဗွဲခ္ဍန်ဂှ်၊ လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံ ပိုဲမန်တံကျပၞာန်ညးတုဲ၊ ဂကူပိုဲမန် ဣဓိညံၚ်ဂွံဟုတ်စှ်ေအာဂှ်၊ ပိုဲဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ၊ ကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်ကြိယာ သွက်ဂွံဂုမ်သ္အးဩောံသ္ၚု၊ ဍေံမဒှ်စၞအာဟာရ ပိုဲမန်ဗွဲပရဲဂှ်မွဲသာ် သဘဴကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ညးလ္ၚဵုတံ သွက်ဂွံစွံပ္ကောံလဝ် အပေါတ်မပ္တံ ထၟိက်နာနာသာ် ဟွံသ္အးဇၚး သွက်ဂွံထောံကၠေံဂှ်မွဲသာ်၊ ဒှ်သ္အးကၠေံဩောံသ္ၚု နကဵုကြိယာဂှ်တုဲ ဩောံသ္ၚုတံဂှ် ဒှ်ပုၚ်တုဲမ္ဂး ပိုဲခရှ်တံကီု၊ ခမဳသၚ်တံကီု၊ ဒးစဒးကဵုပိုန်ပပြဘိုက်ရ၊ စဟာပ်ဒးပုၚ်တံဂှ်မ္ဂး ဣဓိလဟုတ်စှ်ေအာ၊ ကျာ်ဩဳပၠိုတ်စှ်ေအာမာန်ရောၚ် နွံအဓိပ္ပါယ်သာ်ဝွံရ၊ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ အာဂတနူတ္ၚဲဝွံတုဲ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ယဝ်တီပရေၚ်ဏံမ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ်ရ)။


(ကၠာတေံကောန်ဂကူမန်ပိုဲ သ္တိက်ကောန်ၚာ်တၟိတၟိ သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး လောန်ကၠုၚ်ၜိုတ်မသုန်စှ်ေသၞာံတေံ၊ ညးလ္ၚဵုတံသ္တိက်ကောန်ၚာ် နကဵုထးထဝ်ဟွံသေၚ် ညးဒိုက်ဝါတ်တံဂှ် သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲခွက်ဆုလံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ဂှ် ကေၚ်ဆဵုဒဗကီုရ၊ ယဝ်ထးဆုမ္ဂး ကၠောန်လဝ်ခ္ဍံခ္ဍံ ကဵုဂၠိၚ်မံၚ်ညိတုဲ လ္ပာ်စွံက္ဍိုပ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ဗီုက္ဍိုပ်ခၟဴၜိုပ်ထဝ်တုဲ လံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ရ၊ ပ္ဍဲထးဂှ်ဟေၚ် ညးဇၞော်မန်ပိုဲကၠာတေံ သ္တိက်ကၠုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ရ။ ခွက်ထဝ်ဂှ် ညးတံကၠောန်လဝ်တုဲ ဏာအပ်စွံလဝ်ပ္ဍဲသ္ၚိဃံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ် ယဝ်ရညာတ်မုက်ကောန်ၚာ်မွဲမွဲမ္ဂး အာပ္တီဃံၚ်တုဲ ကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ် သွက်ဂွံသ္တိက်ကောန်ၚာ် မဒှ်မၞိဟ်တၟိဂှ်ရ၊ ကွာန်ဇၞော်မ္ဂး ခွက်ထဝ် ၜါ-ပိ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မကၠောန်စွံလဝ်ရ၊ ရံၚ်ကေတ်ပရေၚ်ဇုဇဗဴလ နော်နာဲပိုဲမစွံပပ္တိုန်လဝ် အခိုက်ကၞာဝွံ ပိုဲညာတ်ကေတ်ဇုဇဗဴလပိုဲ မဂတာပ်ခေတ်ဗွဲမလောန်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရ၊ မူဟိုတ်သ္ဂး ဟီုသာ်ဂှ်ရောမ္ဂး ကာလအာကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ်ဂှ်ရ ကိစ္စစုတ်စရၚ် ဒှ်မၞိဟ်ဂှ် တုဲဒှ်အာမွဲအလန်ဓဝ်ရ။ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ရန်ကဵုဂလာန်ဝွံတုဲ  ပွမသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ် ဝေၚ်ပါဲကၠေံတုဲ၊ ယဝ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲထးထဝ်ဟွံမာန်မ္ဂး သ္တိက်ကောန်ၚာ်လ္တူကၞဳ ဗွဲသ္အးဇၚးဂှ် ခိုဟ်ဂၠိုၚ်ရ။)


ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ သုက်ကုတ်ထပိုတ်ပ္တိတ်နူကောန်ၚာ်ဂှ် ဣမိတံ အာတိုပ်ကၠေံ ပ္ဍဲကတိုၚ်ၜံက်လဝ်တိဖဴရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ် ဟွံတိုပ်ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဖဴ၊ အာတိုပ်ကၠေံအတိုၚ်ကိုန် တိုပ်သုက်ကောန်ၚာ်ရ၊ ဗွဲသၞောဝ်ကိုန်ဝွံ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ၊ ပသာ်မ္ဂး၊ တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဇှ်ေ၊ ဒဂိုန်၊ ခ္ဍဲသဳမ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ်ရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုဘတ်၊ ဝှ် ၊ ကထိုန်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုမြေက္ကသဵု၊ ပုဟ်၊ မာ်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ဗၟံက်ရ၊ ဗွဲကိုန်ဝွံတိုပ်သုက်မ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ပိုန်ဂၠိုၚ်အာယုက်ဂၠိၚ်ရောၚ်၊ ပိုဲမန်ပတှ်ေလဝ် ဂလာန်ဝွံရ၊ (ကိုန်တုပ်သုက်ဗွဲလ္တူတေံလေဝ် ကံက်ပ္တိတ်နူလောကသိဒ္ဓိရ။)


ဒေသလ္ၚဵုဂှ်လေဝ် သွက်ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တၟိ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ဣမိတံပြုပြေၚ်ကဵုရ၊ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး ဇဗၠုဒစိတ်တၞး၊ သတ်ပိမ၊ ဟွံသေၚ်ဒစိတ်မ၊ ဩန်မွဲဒကေဝ် ဟွံသေၚ် မသုန်မး၊ လိခ်မွဲအုပ်၊ တဝ်ဏှ်ေမွဲတၞုၚ်၊ မှၚ်မွဲပလၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ် ဗွိုက်လ္တက်မၞိဟ်တြုံမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမ္ဂး ဇဗၠုခထပှ်တၞး သတ်ထပှ်မ၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်မၞိဟ်ဗြဴတၟိမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ ဣမိဝွံ ပၠာဲကေတ်ဂစေံစၠန်မွဲပ္ၚာန်၊ တိတ်အာက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ '''ယွံဒေဝတဴသူကၞေၚ် က္ညကၠုၚ်ပစၟတ်သမ္တီကောန်ၚာ်ဝွံညိ'''ရဴသာ်ဝွံ တိတ်နိမန်ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ကဵုပသမ္တီရ၊ ကာလက္လေၚ်လုပ်ဇရၚ်ကောန်ၚာ် ဣမိဂှ် လၟုဟ်လုပ်ဍာ်ဂစေံစၠန်မြမောဝ် နူကဵုက္ဍိုပ်ကၞိန် ဒဵုကဵုစိုပ်ဒၞာဲကောန်ၚာ်ရ၊ (ကပေါတ်ဒေဝတဴသူကၞေၚ်တံဂှ် လ္ၚဵုမွဲတ္ၚဲ လ္ၚဵုၜါတ္ၚဲ၊ လ္ဒဵုဒဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးတံစွံလဝ်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ်လေဝ် ဒေသမန်လ္ၚဵုနွံ-ဒေသမန်လ္ၚဵု ဟၟဲရ။)

===၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ယဝ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဣမိဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ပလေဝ်ပလေတ်အတိုၚ်နဲကဲဣမိတံတုဲ၊ ပ္တိုန်သ္တိက်လဝ်လ္တူဇံၚ် ၜံၚ်ပၟတ်ရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ညံၚ်ဂွံညောတ်အာပြဟ်ပြဟ်ဂှ် ဂတ်ဒက်ဂွဳလဝ်ဗုၚ် နကဵုယာတ်ပူလဝ်ဗုၚ်တုဲ၊ ကေတ်တၟံဍိုတ်စံၚ်လဝ် ပ္ဍဲဖဴဂှ်တုဲ၊ သိုဟ်ဖျေံပ္ဍဲဍာ်ဂရ၊ ဟံၚ်ပ္တိတ်ဂွဳကဵုယာတ်တုဲ၊ ပ္ဍိုက်စွံလဝ်လ္တူဗုၚ်ဂှ် ၜိုတ်ဒုၚ်မာန်ရ၊ အဃောပ္ဍိုက်ဍိုတ်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟွံကတဴလုပ်ဒဵုစၞာံဗုၚ် တဴသၠိုက်အာဂှ် မ္ဒးပသ္တိရ၊ ပၟတ်ဖဴဝွံလေဝ် မ္ဒးပဒှ်လဝ်လၟိုန်ရ။


ဌာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုစွံဂရုၚ်မွဲမ လ္တူက္ဍိုပ်သ္တိက်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ၊ ရန်တၟံ အာဗီုအခိုက်ညးတံအဆက်ဆက်တုဲ၊ ပ္ဍဲဂရုၚ်ဂှ် ဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒးနွံရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဖေက်လကိုတ်ဒှ်၊ ဆီတိုန်ဒှ်ဂှ်ရ၊ နကဵုဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒက်ဂတ်လဝ်မွဲမွဲဒၞာဲမ္ဂး၊ ဆေဝ်ဒဝ်ကဵုအန္တရာဲ သာ်ဂှ်မာန်ရောၚ် ညးတံစှ်ေစိုတ်တုဲ၊ ကာလပၟိက်ကိစ္စမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်မ္ဂး သၟိက်ဂွံဗွဲမပြဟ်ဂှ်ဒှ်ရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဍာ်တှ်ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂှ်၊ ညးတံပလေဝ်ပလေတ်ကဵုပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ သိုၚ်တှ်ဟွံထောၚ်ဇဳဏီ ကောန်ၚာ်မဴဟွံအိုတ်၊ တှ်ဂှ် တေၚ်ကၠုၚ်ဗွဲမလောန်မ္ဂး သ္ၚိတှ်ဂှ် လီုအာကီုဒှ်ဂွံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သ္ၚိတှ်ကလိုအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံလာဲအာမ္ဂး ဇၞတ်ချိုန် ပလာဲကဵုသာသာရ၊ စၞအာဟာရ မပ္တံကဵုဍာ်လဂမ်၊ ဍာ်ဂမ္တဴတံဂှ် ဒးသုၚ်စကဵုဂၠိုၚ်ၚ်ရောၚ်၊ ဣမိဂှ်လေဝ် သွက်မိကောန်ၚာ် သ္ဂောံထတ်အာဗွဲဂတ၊ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ် ဒးမၚ်မွဲကဵုဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ပွမသုၚ်မိတ် ဟုံမိတ် သုၚ်ဂဥုဲတံဂှ်လေဝ် ဒးစၞောန်ထ္ၜးကဵုလၟိုန်ရ၊ သၟတ်ဗြဴဂှ် ကၠာဟွံစပုၚ် သွက်ဂွံဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ထၟောတ်ကေတ်ပုၚ် ပန်ထၟောတ်တုဲ မ္ဒးဗဇဴ ပ္ဍဲဒကဴဖဴပန်လ္ပာ် ဒဵုကဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ။

===၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ===

သၟတ်ဗြဴသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴသၟတ်ဇၞော်တံညးဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ပ္တုဲကဵုဝတ်နာနာသာ် မပ္တံစံၚ်ဍိုတ် သိုဟ်ဍိုတ်ဖုံမိတ်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဗြဴတၠတှ် မထတ်ယုက်တံလေဝ် ကၠာမိကောန်ၚာ် ဍာ်တှ်ဟွံထတ်ရိုက်ဏီဂှ် ကၠုၚ်ဗိုၚ်ဗၟဴ ကဵုတှ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန်လေဝ် ညးမဒှ်ကလောမိဿဟာဲ ဌာန်ဗ္ဒာဲတံဂှ်လေဝ် ကၠုၚ်သ္ၚိစၟဳရံၚ်ကောန်ၚာ်မိပ်ပ်ဇြိပ်ပ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴပိုဲမၞိဟ်တံ ဒုၚ်တၠုၚ်မၞိဟ်တၟိကီုရ၊ ညးတၠသ္ၚိတံပၠန်တုန်လေဝ် ပ္တုဲတဴဝတ်လ္တူမၞိဟ်ကၠုၚ်ရံၚ်တံပၠန် ပွမဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်သွနာနာသာ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗ္စပုၚ်သတ်ဗြဴ ကဵုသွစၞဗွဲမဒးရးပၠန်ရ၊ ညးမွဲလ္ပာ်ကဵုမွဲလ္ပာ် ဝတ်ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ခၠေဝ်ပလန်ပၠန်ရ၊ အခိုက်ဏံဝွံ ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် ဗ္စဖျုၚ်ပိဗ္တံပိတ္ၚဲ မိပ်ပဇြိပ်ပ်ကရိုက်ညးကဵုညး ဂွံဆဵုဒၟံၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ။

===၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

နူကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်ဂွံပိတ္ၚဲဟွံသေၚ် မသုန်တ္ၚဲမ္ဂး ဣမိဂှ် သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ၊ မၞိဟ်ၜံၚ်ပၟတ်အလန်ပဌမမ္ဂး လ္ၚဵုဂှ် ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်မ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် မသုန်တ္ၚဲ၊ လဗြဴကေၚ်ၜံၚ်ကၠုၚ်လဝ် ပၟတ်ပၞာၚ်တုဲမ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ ညးတံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်အိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် ဣမိဝွံ ကေတ်ပုၚ်ပန်ထၟောတ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ဇဗၠုပန်တၞး၊ နော်မွဲတၞုၚ်၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ပုၚ်မွဲထၟောတ်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ်၊ ပၟတ်နူဖဴၜံၚ်ပၟတ်လ္ၚ၊ ဍာ်မွဲဗြံက်ကေတ်တုဲ၊ စှ်ေအာတိဂတမုက်သ္ၚိရ၊ အပေါတ်စပ်ကဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တံဂှ် စွံပ္ဍဲတိ(လ္တူသ္ကဝ် လ္တူခတဵုဂှ် ဟွံကေၚ်မိၚ်)တုဲ စဝ်ဖျေံဍာ်လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်ရ၊ အဃောမစဝ်သိုဟ်ဖျေံဍာ် လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်၊ သာ်ဝွံမဟီုပ္တီ(ဗလိဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴ လေဝ်ဟီုဂး) '''ဒေဝတဴဖဴရ၊ ယွံဒေဝတဴဖဴ မၞးအာမာန်ရ''') ဂလာန်ပ္တီ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ရန်တၟံသာ်လဵုတုဲ သ္ပရောဂှ် ဟွံတီ ဒေသလဵုရောဂှ်ဟွံတီတုဲ ပွဝွံ ဒှ်ဆအယာံမာတ်ကေၚ်မိၚ်လဝ်ရောၚ်၊ ညးတံသ္ပသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ကရိကၞာဲမွဲသာ်ကီု၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံဂှ် ဟွံတီသက်သက်ရ။


ပွမပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ဗ္စူလတ်သ္ကဝ်မွဲထၟူတုဲ သ္ပဂြောပ်ကၟာတ်လဝ် လ္ပာ်လ္တူကဵုယာတ်ရ၊ ထၟူသ္ကဝ်ဗ္စူလဝ် လ္တူဍိုတ်ဟွံသေၚ် လ္တူဆုဒကုတ်ရ၊ (ကၠောန်နဲဗီုအုပ်ပဠက်ရ) မိကောန်ၚာ်ဂှ် လုပ်ဂ္ဇံပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ်တုဲ ဣမိကေတ်နၚ်ဍိုတ်စံၚ် တၟံစံၚ် ဓလုက်စုတ်ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်တုဲ ပက်သိုဟ်ကဵုဍာ်သၟုဟ်ဂမ္တဴ တိတ်ကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ် အုပ်ဂမ္တဴကၠုၚ် နကဵုသၟုဟ်ဂှ် ဍာ်ပဠက်မၞိဟ်ဇွောဝ်တိတ်ကၠုၚ်ရ၊ ဣမိလေဝ်သ္ပသာ်ဏံ ဍိုတ်စံၚ်ဒဵုဂံက် မွဲမတုဲမွဲမ ဒဵုပေၚ်ပိမရ၊ ရန်တၟံတၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ယဝ်ပဠက်တိတ်မ္ဂး ပ္ဍဲခန္ဓဇကု မိကောန်ၚာ်ဂှ် ဒဒှ်ရ ကၠိပပ်ဟွံသ္အးဇၚးတံဂှ် ဇွောဝ်တိတ်အာကရောံဍာ်ပဠက်တုဲ၊ ဍာ်ဖျုန်ဆီ ပ္ဍဲတၠခန္ဓဂှ် သ္အးဇၚးအာအိုတ်ရ ဣမိလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် သိုဟ်ဍိုတ်ဒဵုပေၚ် မသုန်မလေဝ်နွံကီု၊ ပွမသ္ပသာ်ဏံဂှ် မန်ဂမၠိုၚ်'''အုပ်ဟဂမ်'''ဟီုဂးစရ။ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အုပ်ဟဂမ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ဆၜိုတ်တၟံဍိုတ်သၟးဟွံသေၚ် ဗၞဲထဏေက် ပိုဟ်ဖဍိုတ်လဝ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်သၟူဍေံရ၊ ရန်တၟံသွက်ပၞေတ်သရ ဂွံစိန်ဝုန်တုဲ အုပ်ဗၞဲလေဝ် ညးတံသ္ဂးပၠန်ရောၚ်၊ ကၠာဟွံဂွံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးလ္ၚဵုဂှ် အာဂၠာဲၜှ်ကေတ်တၞးဓယာ် လ္ၚဵုဂှ်အာဂၠာဲၜှ်ကေတ် တၞးယးမတ်ဗ္တံဂှ် ၜိုဟ်လဝ်ဒဵုကဵုဖောဝ်တုဲ ကာလပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ဟွံသေၚ် ကာလအုပ်ဟဂမ်တုဲဂှ် သွက်ဂွံဟုံဍာ်တၞးဓယာ် ဟွံသေၚ် ဍာ်တၞးယးမတ်ရ၊ ကာလဟုံဍာ်ဂှ်လေဝ် ပါဲနူဍာ်ဏံတုဲ ညးတံဟွံကဵုဟုံရ၊ တုဲမ္ဂး သဘဴမၞိဟ်ဗြဴဟုံဍာ်ဂစေံစၠန်ဂန္ဓရာ ကျိုၚ်ကျဝ်ကေတ်ဗွဲမ္ဒးရး ဗွဲမသ္အးဇၚးတုဲ ဇံၚ်ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ်လေဝ် ရိုဟ်ပလီုထောံရ။


လ္ၚဵုပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ စဝ်ကပေါဝ်ပ္တုဲထောံလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲပ္တုဲသီုၜါကာဂှ် '''စဝ်ကပေါဝ်ဇံၚ်ဖဴ''' ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ သီုစဝ်ကပေါဝ် သီုခုတ်ယၟု သီုစၚ်ကတောဝ်လေဝ် သ္ပအိုတ်ရ။

===၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ၜိုန်ရမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲကီုလေဝ် ရန်လဝ်သွက်သမ်အုဲ သမ်အေၚ် ဟွံသ္အးဇၚး ပ္ဍဲခန္ဓညံၚ်ဂွံဆက်တိတ်အာ ဒဵုကဵုအိုတ်အာ ညံၚ်ဍာ်ပဠက် တိတ်ဟွံသ္ဂုၚ်အာဂှ် ညးတံကဵုဆက်ကေတ်အာ ပၟတ်ပၠန်လေဝ်နွံကီု၊ ရန်လဝ်သွက်ထိုၚ်ကောန်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံအေဲစှ်ေအာတုဲ ဆက်ပ္ဍိုက်အာဍိုတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်၊ မိိပ်ဇြိပ်မံၚ်မ္ဂး ပွမပ္ဍိုက်ဍိုတ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ပိတ္ၚဲဟေၚ် ညးတံကဵုသ္ပရ၊ ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဖဴကီု ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ပလီုရိုဟ်ထောံကၠေံဂၠိုၚ်ရ၊ ပွဝွံလေဝ် တန်မံၚ်လ္တူတၠခန္ဓ ထတ်ဟွံထတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဒွိၚ်ဗွဲမလောန်တုဲ အပေါတ်ကြိယာ ဇြိုၚ်ညိညကီုလေဝ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်၊ ဍာ်ဂံက်က်လေဝ် ဟွံကဵုဟုံ၊ ယဝ်ပၟိက်နွံမ္ဂး ဟုံဍာ်ဂီုဂီု ဒဵုကဵုပွိုၚ်မွဲဂိတုဂှ်လေဝ် ဂွံကေၚ်ဆဵုထဗဒၟံၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရောၚ်။

===၈။ နိဂီု===
ကေၚ်ကာပွမသၠးဂဝဂၞဴတုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲမ္ဂး ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဗွဝ်ဖဴကီု ရိုဟ်ပလီုထောံရ၊ စိုပ်ကာလဒိုအ်ထောံနူပ္ဍိုက်ဍိုတ် ဒိုအ်ထောံနူၜံၚ်ပၟတ်တုဲမ္ဂး ပွမသၠးဂဝ်ဂၞဴဂှ် အခိုက်ပိုဲမန်တံ တုဲဒှ်စိုပ်ဒတုဲအာရ။

==ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု==

ပွမစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တြေံ ဆက်ကၠုၚ်လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲရ၊ ပပ္တံနူရာဒနာမိက် '''သဳလိဿနိစ္စံ ဝုဍ္ဎာ ပစာယနော စတ္တာရောဓမ္မာဝုဍ္ဎန္တိ အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ''' ဂှ်ရ၊ သာ်လဵုဂွံဆက်ဒှ်ကၠုၚ်ရော ဗွဲခ္ဍန်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညိညရ။ လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲ နွံတြုံကဵုဗြဴညးၜါ ဂွံကောန်ၚာ်မွဲ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် အာကလံမအံက်ဇကု ဒဒှ်မံၚ်ဣသိမွဲ ဒ္ဂိုန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံရ၊ ခါညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ကလံတုဲဂှ် ဗွဲဂါထာလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုရ၊ ခါရကောန်ၚာ်ဂှ် ကလံလဇုဣသိဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်တုဲသၟာန်တိုန်၊ ပသာ်လဵု ဟွံရာဒၞာကဵုကောန်ပိုဲရော၊ ယဝ်မိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်မှာထေရ်အာနန် မပဒတဴဒၟံၚ်ဗ္ဒာဲကျာ်တြဲပိုဲတေံ၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴလေဝ် ပၚောံအာဗွဲမပြဟ်တုဲ ကလံမှာထေရ်အာနန်ရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် မှာထေရ်အာနန် ရာဒၞာမိက်နဂါထာ ဗွဲလ္တူတေံတုဲ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်၊ ညးၜါသၟိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်နဲကၠာတေံရ၊ ယဝ်သၟိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်ကျာ်တြဲညိရဂး၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ဗွဲမပြဟ်ဟေၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်တြဲတုဲ ကလံကျာ်တြဲရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုပၠန်ရ၊ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ကျာ်တြဲပိုဲဟွံရာဒၞာမိက်၊ သၟိက်မိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်ကျာ်တြဲပၠန်ရ၊ နကဵုဂမြၚ်ညာဏ်ကျာ်ဟေၚ် ညာတ်ဒးကောန်ၚာ်ဏံ အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်ရာဒၞာမိက် '''အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ'''မ္ဂး ဗၠေတ်အာရောၚ် ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟွံရာဒၞာမိက် ညံၚ်အာယုက်ကောန်ၚာ်ဏံ ဂွံဂၠိၚ်ဂှ် သာ်လဵုဂွံပရော သၟာန်ကျာ်တြဲရ၊ ကောန်ၚာ်ဂှ် အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရမ္ဂး ကဵုဗှ်မ္ၚဵုဒ္စာံဗ္တံ ဒ္စာံတ္ၚဲရ၊ ပ္ဍဲပေၚ်ထပှ်တ္ၚဲဂှ် သၟိၚ်မာရဏကၠုၚ်ကေတ်ဏာ ကောန်ၚာ်ရောၚ်၊ ချပ်တုဲ ပြာပ်ကၠုၚ်ဌာန်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ။


ဟိုတ်နူကျာ်တြဲ မွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်ဂမၠိုၚ် ဗိုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ဂှ်တုဲ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ရ၊ သၟိၚ်မာရဏဂှ် လုပ်ပ္ဍဲဓဝၚ်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ဟွံမာန်တုဲ ကလေၚ်စဴအာရ၊ လောန်အာထပှ်တ္ၚဲတုဲမ္ဂး သၟိၚ်မာရဏ သွက်ကၠုၚ်ကေတ်ဏာကောန်ၚာ်ဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲသက်သက်ရ၊ ပေၚ်ဒ္စာံဗ္တံဒ္စာံတ္ၚဲတုဲ ကျာ်တြဲရာဒၞာမိက်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံကီုရ၊ ပွိုၚ်ဒစာံဗ္တံဒစာံတ္ၚဲ ကျာ်တြဲမွဲဟာန်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ် မၞိဟ်ပုတုဇန်တံညးဂမၠိုၚ်  ပြာပ်ကၠုၚ်ကလၚ်ပၚ်မှိၚ်ဓရ်ကျာ်တုဲ ကဵုဒါန်ကျာ်တြဲမွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်တံ နကဵုအာဟာရဘောဇိုန် နာနာသာ်ဟွံသ္ကုတ်ရ၊ သ္ပပဓာန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ကျာ်တြဲတွံဓရ်မ္ၚဵုတုဲ ကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် အာယုက်ဂၠိၚ် ပိုန်ဟာန်လေဝ်ဇၞော်မောဝ်အာရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ညးကၠုၚ်ကလၚ်ဓဝ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် လာၚ်မုက်ကြာတ်ကြော သ္အးဇၚးကၠေံဇကု နကဵုဍာ်မ္ၚဵုအိုတ်ရ၊ ကာလစဴအာ ညးတံကေတ်ဖျဴဏာဍာ်မ္ၚဵုတုဲ လၟုဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ပပ္တံနုတ္ၚဲဂှ်တုဲ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တုဲ၊ ရန်တၟံသွက်အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ဒြပ်ကသပ်ဂွံဂၠိုၚ်၊ ကျာ်ဩဳဂွံနွံဂှ်ရ၊ သ္အးဇၚးကၠေံ ပွမကၠိပပ်တံဂှ်တုဲ ကၠောန်ပေါဲကာမ္ၚဵုမွဲ၊ ပြာကတ်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်'''မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်'''ရ။


* ('''ဗွဲခ္ဍန်ဟေၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ''')

သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ဣမိတံဟွံသေၚ် ညးအာယုက်ဇၞော်တံ သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပြုပြေၚ်ကေတ်ခါန်လဗံက်ခၟရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ပိ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်မသုန်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ထပှ်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ဒစိတ်၊ ရဴဝွံ ပြုပြေၚ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲလဗံက်သွက်ဣမိဂှ် သတ်ဗြဴမွဲမ၊ ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်ခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ကဝေက်သၠိက်၊ သွခၞံကြုက်စုတ်လဝ်ရ၊ သၟေဟ်နူဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ၜံက်၊ တၞိၚ် တောဝ်ပလုဲစုတ်လဝ်တုဲ သွက်ဇိုန်ကဵုညးလွဳဝတ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ သၞေက်၊ မဂွါ၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ လကံက်တဲ၊ သၞေက်၊ မဂွါတံ ပ္ကောံစုတ်လဝ်ပ္ဍဲပ္ၚာန်မွဲရ၊ ယဝ်လဗံက်ပိမ္ဂး မွဲဂှ်သွက်ဣမိ၊ သၟေဟ်ၜါဂှ် လဗံက်ဗဴလေဝ် ကော်စရ။


ကၠာဟွံစိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာ မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ပ္ကောံကကေဝ်လဝ် ကပေါတ်ဗွဲမရုံဂပ်နာနာသာ်တုဲ၊ ကပေါတ်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ပပ္တံနူဍာ်မိတ်ကပေါဝ် နုၚ်မ္ၚဵု ဂအဳတံအိုဿီု ကပေါတ်ပွမ္ဒးရပ်စပ် ကာလသၠးဂဝ်ဂၞဴကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဘိက်ပၟိၚ်လဝ်မၞိဟ်ဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ်ကီု၊ ယဝ်ရဗှ်မ္ၚဵုဖာပ်သၚ်ကီုမ္ဂး အာစာတၠဂုန်ခမဳသၚ်တံလေဝ် အာနိမန်လဝ်ကီုရ၊ စိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်မ္ဂး၊ သွက်ဂွံစဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် မ္ဒးပြုပြေၚ်လဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် စွံလ္တူဂအဳ ဂတမုက်သ္ၚိရ၊ ခ္ဍအ်ဇဗၠုမွဲ ဂစေအ်မွဲပ္ၚာန် ဒ္ၚောဝ်မွဲ ဍာ်ကၟုဟ်မွဲထၟာဲ ပြေၚ်စွံလဝ်တုဲ၊ ကပေါတ်မပ္တံ ကၞေဟ်ဗာ်ဂူ တွဵု မြတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစွံဗ္ဒာဲလဝ်ဇရေၚ်ဂအဳဂှ်ကီုရ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဣမိ ဟွံသေၚ် ညးဗၟဴတှ်ကဵုကောန်ၚာ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ကမံက်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဖုံပၠဳလာၚ်မုက် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚးကၠေံ ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဖုံပၠဳကဵုဍာ်ဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်ပၠန်ရ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် ရပ်ကေတ်ကပေါတ်တံ ပွမရပ်စပ်လဝ် ကာလၜံၚ်ပၟတ်တေံ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်တုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်သ္အးဇၚးကၠေံရ၊ တုဲမကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး လာၚ်မုက်ဇကုတုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကလေၚ်စဝ်ဍာ်မိတ်ကပါဝ်ကဵုမိကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်သီုဖအိုတ်၊ ဒုၚ်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ သွက်အန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ်၊ သွက်ဂွံသ္အးဇၚးကၠေံဇကုအိုတ်တုဲ လံက်ဖုံဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်တုဲ တၠသ္ၚိတံ ဒုၚ်ကဵုပလေၚ်ခၟိုန် ဗြာတ် ကုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်အိုတ်ရ၊ ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံကာလမပြာပ်ကၠုၚ် ဇရေၚ်သ္ၚိ မပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဝွံဂှ် နတဲသၟးဟွံသေၚ်၊ ရန်တၟံသွက်ကောန်ၚာ်တုဲ ကပေါတ်ပရၚ်တၟာဲနာနာသာ်လေဝ် ညးတံကဵုခၟအိုတ်ရ။


ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ မိကောန်ၚာ်ဂှ် မိန်ကေတ်ကောန်ၚာ်၊ စွံပ္ဍဲလဒေါဝ်သ္ၚိ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ဒစိတ်၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴထပှ်မ္ဒးဗိုၚ်လဝ်တုဲ ကေတ်ချာမွဲတၞုၚ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ဒက်လဝ်လစိန်မတ်ဗ္ကေတ်မွဲဇြေဟ်ရ၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်လဝ်တုဲ ကလံက်ဍာ်ပ္ဍဲသၠိုၚ် မစုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲ ဂါထာ ၜ ကောန်ၚာ်ဂှ် ဖ္ဍောတ်မွဲလ္တုန် ဇီုကၞေၚ် ကောန်ၚာ်မွဲတဲရ၊ ကောန်တြုံမ္ဂး ဂါထာဒစိတ်လ္တုန်၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂးထပှ်လ္တုန်ဖ္ဍောတ်ရ၊ ရဴဝွံ ၜ ကောန်ၚာ်မ္ဂးရ ၜ တုဲ လစိန်ဂှ် မ္ဒးကွက်စုတ် ပ္ဍဲကံကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ကွာၚ်လဗံက် မစဳရေၚ်လဝ်ဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ် မ္ဒးဇိုန်ကဵုဣမိတုဲ သွက်ကွးဣမိဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုသွတ်မွဲ မ္ဒးဇိုန်ကဵုရ၊ ဇဗၠုသွတ်ဂှ် ခါန်လေဝ်ဂးရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ကၟာမ္ဂး ဗလိုပ်မွဲစွံရ။


ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဝေၚ်သဘၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုပၠန်၊ ကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟွံဝေၚ်ရ၊ ပွမဝေၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုဂှ် စွံလဝ်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲလ္ဒေါဝ်သ္ၚိ၊ မၞိဟ်ဗြဴတၠကောန် ဗၞတ်ပိပန်မသုန်တြဴ ဒတူဒၟံၚ်တုဲ ဆက်လဝ်တဲ၊ ဒွုဲဝါဲလဵုသ္ဂးတုဲ ညးတံပ္ကောံပၠောပ်တဲဆက်လဝ်ဂှ်ရ၊ တုဲဆက်ဒယှ်ေတိုန် '''ဒွုဲဝါဲလဵုဒွုဲဝါဲလဵု-ဝါဲလဵုရောဟွံသေၚ် ကြေၚ်ဇမ္ဗူရှ် ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ''' သာ်ဝွံ ဒယှ်ေအာဒွုဲ ယူဒံၚ်ဂေတ်အာကောန်ၚာ်ဂှ် ၜါပိပန်လ္တုန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ၜပ္တိုန်စရာဲကောန်ၚာ်လေဝ် သ္ပကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်တုဲ ညးဇၞော်တံ ရာဒၞာမိက်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ဂွံဒှ်တသိုက်ပိုန်ဟာန်၊ အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ကျာ်ဩဳကဵုဂွံနွံကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်မ္ဂးဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်စြာဲကောန်ၚာ်တုဲ သ္ပအိုတ်ရ၊ ကာလၜကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် ဂါထာၜကောန်ၚာ်ဂှ် ညးတံဖ္ဍောတ်အိုတ်ရ၊ ဂါထာၜကောန်ၚာ်လေဝ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန်ဟွံတုပ်၊ တၞဟ်ခြာမံၚ်ညိညကီုရ၊ ရန်တၟံၜကောန်ၚာ်ဂှ် တုပ်မံၚ်သီုဖအိုတ်ရ။


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲတုန်''' 


'''( ခၟမွဲ။ )'''။

နူကဝ်တိုန်ရ၊ ပိုဲၜကောန်စဴ၊ ရဴဂဴရတ်ပိ၊

ခၟမွဲစိ၊ ဣဓိဇၞော်ပၠန်၊ အ္စာပ္တန်လဝ်၊

ကျာ်ဂေါတမ၊ ပၠလျးဖျဳဖျဳ၊ သ္ၚဳဗဵုအံသဝ်၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လာ၊ နဳလာဩန်ထဝ်

ဒယှ်တမ္ညဝ်၊ အသဝ်နုဘဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟၜါ )'''။

ဝွံခၟၜါ၊ သာရထဳအဴ၊ ကဵုဒှ်စဴညိ၊

တိုက်ထဝ်ဩန်စိ၊ ဣဓိနွံကီု၊ သီုသက္ကဝဝ်၊

ဖဵုပန်မက်ပတ်၊ သစ္စပန်ဂှ်၊ တဲစှ်ရိုဟ်လဝ်၊

ကဵုဂွံပၟဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကျာ်တြဲ၊ ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိ၊


'''( ခၟပိ )'''။

ခၟပိဟေၚ်၊ အ္စာကၠောန်လဝ်၊ သီုဓဝ်ဟဳရိ၊

ကောံမၞိက်ပိ၊ သိနေရုဟေၚ်၊ ပြေၚ်သိန္နရာဇ်၊

ဗ္ကေတ်ဒဝါန်၊ သဏ္ဍာန်မတ်ဗ္ဂဲ၊ မၞိက်ပြဲဂွံညာတ်၊

ပ္ဍဲလောကဓါတ်၊ ဇာတ်ဝေဿန္တဝ်၊ ကဵုတန်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟပန် )'''။

ဝွံခၟပန်၊ သစ္စပန်အဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊

သၟိၚ်ဝၚ်ပန်စိ၊ ဒမၠိကဵုဆဵု၊ မ္ၚဵုဟောဒြာ၊

ကြဴတဲပြာကတ်၊ ကွတ်စှ်ဒ္စာံ၊ သိုန်သ္ကဵုရံက်ရာ၊

ဖဵုရာဒၞာ၊ သီုသဒ္ဓါအဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟမသုန် )'''။

ဝွံခၟမသုန်၊ သဳမသုန်ဂှ်၊ ကဵုပ္ဍေန်ဍဟ်ညိ၊

အာယုက်တန်စိ၊ နာမဒိဃာ၊ ကဵုဂွံမြာကီု၊

ဒယှ်ကမြဴ၊ ညံၚ်မဟောသဓ၊ တေဇတီုကၠီု၊

အနုဘဴကီု၊ သီုကြဳဇှ်အဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟတြဴ )'''။

ဝွံခၟတြဴ၊ သွဝ်တရဴဘုံ၊ အလုံံသုဂ္ဂတိ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ညံၚ်နာဲမိသၟိၚ်၊ သၠိၚ်ပ္ဍဲနန်မြ၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ပ္ဍဲတိုက်ပဠူ၊ သူလေဝ်ပေၚ်န၊

ညံၚ်ဇောတိက၊ တၠထဝ်ဩန်၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊


'''( ခၟထပှ် )'''။

ဝွံခၟထပှ်၊ အဘိဓဝ်ထပှ်၊ ကဵုဆဵုပြဟ်ညိ၊

ဓဝ်ကျာ်တြဲစိ၊ ဣဓိလ္တာ်ရ၊ တေဇမပြဲ၊

ဍုၚ်ဇၞော်တန်တဴ၊ စှ်တြဴအဵု၊ ကဵုဆဵုလောဲလောဲ၊

အာယုက်တန်ပြဲ၊ ပ္ဍဲသုဂ္ဂတိ၊ ကဵုကလိဂွံညိ။ ။

('''သွက်ကောန်ဗြဴဂှ် ဂါထာတုဲဆဝွံရ။''')


'''( ခၟဒ္စာံ )'''။

ဝွံခၟဒ္စာံ၊ မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍေန်ကဵုဍာံညိ၊

သဳဒ္စာံစိ၊ မဏိဖ္ဍုန်၊ အတိုၚ်ဂုန်ပြဲဖာ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ယွံသွံဂွဳစိုက်၊ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ကၠာ၊

ဟးစဴမတ်ၜါ၊ မှာစက္ကဝဝ်၊ ကဵုစရှ်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟဒ္စိတ် )'''။

ဝွံခၟဒ္စိတ်၊ အ္စာပ္တိတ်လဝ်၊ နူကဝ်တန်ရ၊

ရတ်ဒ္စိတ်ပၠ၊ ပတၠဂွံကၠုၚ်၊ နုၚ်နိဓိပြဲ၊

ဒ္စိတ်လောကုတ်၊ ဟွံယုတ်နူဂှ်၊ ဒှ်ဓဝ်ကျာ်ပြဲ၊

တၠလျးတြဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊ ဗၠးဗယိဘဲ၊

အိုဿီုရတ်ပြဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်တံဂှ်၊ ကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ရ။ ။

('''သွက်ကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးဖ္ဍောတ်ဂါထာဒဵုကဵုခၟဒ္စိတ်ဏံရ။''')


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲပၠန်။'''

၁။ နူတံပဌမ၊ ထ္ၜပ္တိုန်သၟတ်မွဲ၊ ကောန်ကွးတွဳဂၠောဲ၊ နဲအ္စာပါမောက္ခ၊ ဒၞာဲဒၞာဲအာဂတ၊ ကဵုဂွံဒှ်အ္စာညးညိ။

၂။ နူမွဲထ္ၜပ္တိုန်ၜါ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ကၠာ၊ ဂုဏ်မိမၜါညိ။

၃။ နူၜါထ္ၜပ္တိုန်ပိ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်စိ၊ ဂုဏ်ရတ်ပိညိ။

၄။ နူပိထ္ၜပ္တိုန်ပန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်အ္စာပန်ညိ။

၅။ နူပန်ထ္ၜပ္တိုန်မသုန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်ဓဝ်သဳလ၊ မသုန်ပြကာညိ။

၆။ နူမသုန်ထ္ၜပ္တိုန်တြဴ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်အဴ၊ သွဝ်တြဴဘုံညိ။

၇။ နူတြဴထ္ၜပ္တိုန်ထပှ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဂှ်၊ ရတ်ထပှ်ပြကာညိ။

၈။ နူထပှ်ထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စာံ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဍာံ၊ ဓဝ်မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံညိ။

၉။ နူဒ္စာံထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စိတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်လ္အိတ်၊ ဓဝ်လောကုတ္တဵုဒ္စိတ်ပြကာညိ။

အာယုဒဳဃာ၊ မဟာသုခံ၊ ကဵုတန်မံၚ်ညိ၊ နိဗ္ဗာန်သမာဓိ၊ ကဵုစိုပ်ညိတန်('''နဂါထာဝွံဟေၚ် ဂကူမန်တံ စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဗလိုပ်ကောန်ၚာ်သ္အးဇၚးကၠေံတုဲ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ၚာ်အိုတ်ရ။''')


* '''ဂလာန်ပသေက်ကောန် မွဲနဲပၠန်။'''

'''တြိရတဏံ အဟံဝန္ဒာ၊ ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃဂုန္နာ၊ မာတာပိတုဂုရုပဇ္ၛာ၊ အိန္ဒော ဒေဝဗြဟ္မလောကာ၊ သဗ္ဗသိဒ္ဓိ ဘဝန္တုတေ။''' 

စိုပ်ဂုဏ်ကျာ်သၟတ် ရတ်ပိပြကာ၊ မိကဵုမၜါ အ္စာဥပ္ပဇ္ၛာဲ၊ အဲဍိက်လ္ၚောဝ်ကွာဲ ဇၟာပ်ဒၞာဲအရာ၊ အိန်ဗြီုယီုမာ အိုတ်မှာဒေဝါ၊ ဒေဝတဴစှ်ဒိုဟ်ကီု အိုတ်သီုစက္ကဝါ၊ သၟိၚ်ဂိတုတ္ၚဲ သၟိၚ်ဗြဲသၟိၚ်ကျာ၊ အိုတ်သဗ္ဗနာနာ နကြဳဇှ်အဲဍိက်ယိုက်လဝ်တုန်၊ အိုတ်ဇၟာပ်ဂုဏ်ဒေဝါ ပါပကဵုပါဲဒဴ၊ သာမ္မယျကဵုစဴ မြာညိ၊ ဒိတ္ထဳပေၚ်သ္အး နက်သတ်ယးမတ်ၜါ၊ အာယုက်သီုပိုဉ်ဘိုက် ဒြပ်ရတ်အနဂ္ဃ၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကၠာ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။ နူကဝ်တန်ပဌမ ဗြီုရောၚ်ညးပပြာကတ်၊ မှာဗြီုအ္စာမွဲအဴ ရပ်တဴမၞိက်ရတ်၊ ဇၟာပ်ခၟကာလ လျတ်မၞိက်ရတ် မနွံကဵုကြဳဇှ်၊ ဘောဇိုန်နွံကဵုရှ် တၟေၚ်တၟဟ်ပ္ဍဲခၟ၊ ဘုတ်ပိဓါတ်ပန်ရ မၚ်မွဲခၟရဟေၚ်၊ အိုတ်သီုဒေဝတဴသူကၞေၚ် မၚ်မွဲသီုညးမသုန်၊ ဖဵုအဲဍိက်ရဴဂဴတုန် နွံဂုန်ဇၞော်တေဇ၊ ပရေၚ်နူမူလ ဗြီုရောၚ်ညးမထ္ၜကၠာ၊ ပိုဲဍိက်ပ္ဍဲလိုက်ဗာ ဒးပဗက်ကၠုၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရ၊ နူမွဲကဵုဒဵုပေၚ်ရ ထ္ၜအာသှ်ပ္တဴအာ။


'''ဣဝွံမွဲ''' ကဵုဒှ်နဲသေဌဳဇောတိက ကဵုပတၠဒြပ်ရတ်၊ ညးလဵုမွဲ ပကဵုပ္တောံၜတ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ပိုန်ဟာန်ညး ဂၠးတိသုန္ဓရဳ၊ ညးဂမၠိုၚ် သဂိုၚ်ဏာပကဵုမာန်၊ ကြဳဇှ်ဇၞော်လောန်လာန် ကဵုဂွံစသိုၚ်ဟာန်ထဳတိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓိ သဒ္ဓိ သမ္ပတ္တိ ကဵုသ္ဂေဟ်သွဟ်၊ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴကဵုဂွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုနာဲသၟဟ်၊ အတိုၚ်ခၟမွဲဂှ် ကဵုဂွံစဴဒှ်ကဵုနာဲညိရအဴ။ 


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟၜါ''' ညံၚ်ဇဋိလသေဌဳကၠာ ကဵုဂွံပြာကတ်ရာၚ်ဆာဲ၊ သၟိၚ်ပၟတ်ကမၠတ်ဍာ် ပကဵုပလီုအလာ်နာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုအာဲကၟာဲ ညံၚ်ပျာဲသေဌဳတမၠာ၊ အိုတ်သီုညးစှ်ဒိုဟ် ကဵုဒးကၠုၚ်ဖျေံမေတ္တာ၊ ကဵုဒးဆာန်သ္ဍိုက် ညံၚ်ကောန်ဂၞဴအဵု၊ ဒေဝတဴအလုဲစက္ကဝါ ကဵုဂွံရော်ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ကဵုဂွံပတၠပညာ၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟၜါ သီုၜါ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပိ၊''' ကဵုကလိဂွံနုၚ်နိဓိပိစွံ ပ္ဍဲတိသုန္ဓရဳမွဲ၊ မွဲစွံပ္ဍဲဍာ်ဂၚ်္ဂါ၊ တဴလ္တူကျာ ဒေဝတဴကဵုဒးပလံၚ်နၚ်၊ ဒါနသီုကသူကၞေၚ် ဒြပ်ဝၚ်ကဵုအိုဟ်တၟိုဟ်၊ ဆမွဲလ္ပကဵုညးဂြိုဟ် စှ်ဒိုဟ် ဒ္စာံဒိုဟ်၊ ပိုန်ဟာန်သီုဒြပ်ဝၚ် ကဵုညးဒးဒုၚ်ကွာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုကဵုအာဲကၟာဲကီု ဒးနၚ်ကွဲာဒဵုသ္ၚိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန်ကြန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ အတိုၚ်ခၟပိ သီုပိကဵုကလိဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပန်၊''' ကဵုဂွံပတၠဒြပ်ဩန်ထဝ် ကဵုဂွံဒယ်ှတှ်ကၠံၚ်တမ္ညဝ် ဝၚ်ဒမၠိၚ်စိၚ်ပ္ဍိုက်ကုန်ကွ၊ သီုကွိၚ်ကွိုက် ညးဒးယိုက်ဒိုခ်ရဴဂဴ။ ညံၚ်သၟိၚ်မှာမန္ဓာတ်အဴ ကဵုနွံတဴဣဓိဗလ၊ ကုသိုလ်သီုကဵုဒါန ဂတကဵုဂွံဆန်ၜန်၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ကဵုဒှ်သ္ဍိုက်မှာဇန်၊ သတြုကဵုသဍးသ္ၚောဲ ဝဳဝဲကဵုသာဲခၠန်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟပန် ကဵုဂွံစဴ တန်ပ္ဍဲနာဲညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟမသုန်''' ကဵုနွံဂုဏ်ဓယှ်တှ်၊ အာယုက်ပေၚ် ၂၁ ဂှ်ကဵုဂွံဒုၚ်ခမဳပယျၚ်၊ ပိဋကတ်သီုဗေဒၚ် ကဵုဂွံလေပ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်သေသာတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်သုတ်ဇာတ်နိပါတ် ကဵုဂွံပိုၚ်ခြာသိုဖအိုတ် ကဵုဂွံဟံၚ်ပြာ် ကလောကောဒေံသီုဝံသ၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ညံၚ်ကဵုမှာဒေဝတဴ၊ ကဵုဂွံဒှ်ဇၞော်တြုံဗြဴ ကဵုဂွံနွံတဴပညာ၊ ဂ္ဇံဒေါဝ်ပေါဲဟေၚ် ရမျာၚ်ကဵုရှ်သာ၊ နွံကဵုကွတ်ပညာ ကဵုကလိဂွံစဂုဏ်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟမသုန် ကဵုဂွံစဴဍုန် ပ္ဍဲဇကုညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟတြဴ''' ကဵုဂွံပတၠဍိက်တြုံဗြဴ၊ ကဵုဂၠိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴကဵုပေၚ်ခြိုၚ် ကဵုဂၠိုၚ်ယာန်ချေံစိၚ်၊ ဍိက်ဗွက်ဂမြိၚ် ကွိၚ်ကွိုက်တမ္ညဝ်ကၠံၚ်၊ လာဘကဵုအိုဟ်တၟိုဟ် စှ်ဒိုဟ်ဒစာံဂၠံၚ်၊ လတူဖျေံကဵုဖံၚ် သၟဝ်ပလံၚ်ကဵုက္ၜၚ်၊ ဗၟံက်ဍိုက်နၚ်ကဵုဝုန်ဒၚ် ပလိုတ်ဇက်နၚ်ကဵုကွဳ၊ ပိုန်ဟာန်ညံၚ်ဗဝဝ်ဗတဳ တွဳဝါရဂတကြဴ၊ ဣဝွံရခၟတြဴ ကဵုနာဲတံမြာညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဒုၚ်စခၟထပှ်''' ကြဳဇှ်ဒယှ်တှ်လောန်လာန်၊ ပုၚ်ခၟထပှ်ပၠန် ဘုတ်ပန်ကဵုဒးမၚ်မွဲတုန် မိဒေဝတဴညးမသုန် မနွံဂုဏ်ဇၞော်တေဇ၊ ဒေဝတဴမဟာဝိနာယက ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ကၠုၚ််ပသ္ၚိနန်၊ ဩဿဝတဳကၠာ က္တောဝ်ၜါစဴပဒတဴ၊ ဩဳစဏ္ဍဳမွဲအဴ တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲသိုဟ်ဒၞဳ၊ ကုမ္မာရာ ကုမ္မာရဳ နွံဂုဏ်ဇၞော်ကဵုကြဳဇှ်၊ သၟိၚ်တ္ၚဲသီုထပှ် ပြဟ်က္ညဖျေံမေတ္တာ၊ သီုဂိတုစှ်ၜါ စက္ကဝါဠ၊ တ္ၚဲဏံမိကဵုမ ထ္ၜနာဲတံဂွံယးတၟးအာ၊ ဇယသီုလာဘသုခါ ကဵုမြာပြဟ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်သီုထပှ် အဲဍိက်ပၚ်စြဟ်ယဵု ဖ္ဍုန်လတူသိသ၊ ယဵုလဝ်တုန် သီုကဵုဂုဏ်ကျာ်မသုန်ကဝ်၊ ခၟထပှ်တိတ်တွံလဝ် သီုထပှ် ကဵုဂွံဇၞော်မောဝ်အာ ကဵုနာဲတံကလိဂွံညိရအဴ။ ('''ကံက်ပ္တိတ်နူ ဂကောံစရာဲလိခ်ပတ်မန်''')


* '''ကပေါတ်လဗံက်''' 

'''သၟတ်တြုံမွဲ-''' 

၁။ ဗြာတ်မွဲဂရး၊

၂။ သတ်ဒ္စိတ်မ၊

၃။ သွဒ္စိတ်ပ္ၚာန်၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး၊

၆။ ၚုယ်မွဲမ၊

၇။ ပလေၚ်ဒ္စိတ်ခၟိုန်၊

၈။ ကွာၚ်ဒ္စိတ်မ

၉။ ကပရာၚ်မွဲ-ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမွဲရ။


'''သၟတ်ဗြဴ-'''

၁။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၂။ သတ်ထပှ်မ၊

၃။ ဇဗၠုထပှ်တၞး၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ပလေၚ်ထပှ်ခၟိုန်၊

၆။ ကွာၚ်ထပှ်မ၊

၇။ သွထပှ်ပ္ၚာန်၊ ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမွဲရ။


* '''ကပေါတ်ခၟ'''


၁။ သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ၊

၂။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၃။ သတ်ပိမ၊

၄။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး ကပေါတ်တံဂှ် စုတ်ကဵုနတုဲ ကမၠောန်(ကိစ္စ)တုဲအိုတ်မ္ဂး သတ်ဗြဴဂှ်ညးတဵုလဝ်ရ။

(သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ ဟီုမ္ဂး၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကေတ်တုဲ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဟွံဒးကေတ်ဂှ် ဂွံညာတ်မံၚ်ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိ စွံခုၚ်ဇိုၚ်ပန်၊ လ္တူခုၚ်ဂှ် နုၚ်ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ်မြမောဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်ကြုတ်ခပဳဩောံမွဲ၊ ပိနုၚ်ဂှ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ်တုဲ ဗ္ဒာဲဂှ် ၜုန် မြ ကွဵုတံလေဝ်စွံလဝ်၊ ကာလဣမိဗလိုပ်ဂှ် ကၠာတဲဍာ်ခပဳဩောံ၊ ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ ဍာ်မြမောဝ်ရ။)


ပ္ဍဲမစဳရေၚ်လဗံက်ပၠန်လေဝ် ကောန်ၚာ်မွဲလဗံက်ပိ၊ ကောန်ၚာ်ၜါလဗံက်မသုန်၊ ကောန်ၚာ်ပိလဗံက်ထပှ်၊ ကောန်ၚာ်ဂၠိုၚ်နူဂှ်လေဝ် ညးကဵုပြုပြေၚ်လဗံက်ထပှ်ရ၊ လဗံက်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲထးမွဲ စုတ်ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဝေက်ကသပါမွဲခေါက်၊ သွခၞံကြုက်မွဲခေါက်၊ ကဂၠေဝ်မွဲခေါက်၊ သွခပဳဩောံမွဲခေါက်၊ ကခၞာမွဲခေါက်၊ ကွာၚ်မပၞဟ်မွဲခေါက်၊ ယိုဟ်သတ်ဆုမွဲခေါက်၊ စုတ်လဝ်တုဲ မွဲထးဂှ် မွဲလဗံက်မ္ဂးရ၊ လဗံက်ဝွံ ညးဗ္စမၞိဟ်ဗြဴဆောဖွက်ထပှ်ရ၊ ကာလစဂှ် သီုစသီုပါဲလဝ်ညိညဗ္ဒါဲဂှ်တုဲ၊ ကာလစတုဲ စၞညးပါဲလဝ်ညိညဂှ် စုတ်ပ္ဍဲနဒၠေၚ်တုဲ ကဵုမကောန်ၚာ်ဂှ် ဂၠေၚ်ဏာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုမဇၞော်တံရ၊ ယဝ်မကောန်ၚာ်ဟွံမွဲမ္ဂး မိကောန်ၚာ်ဂှ် ယဵုဏာအာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုရ၊ ဟိုတ်သာ်လဵုမ္ဒးယဵုဂၠေၚ်ဏာစၞတံဂှ်ရော၊ ရန်တၟံညံၚ်ရဴစၞတံအိုဟ်တၟိုဟ်ဏံကီု၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဏံ၊ ဂတနူဏံ ကဵုဂွံအိုဟ်တၟိုဟ် ညံၚ်ရဴစၞတံဂှ်ကီု မဒှ်ရ။


* '''ပွမစၚ်ကတောဝ်'''


ပ္ဍဲကွာန်ရးဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ ပ္တုဲကာမ္ၚဵုစၚ်ကတောဝ်ကီုရ၊ ကညလစၚ်ကတောဝ်ဂှ် နကဵုတၞိၚ် ကေုာံ တောဝ်လမ္စံက် စၚ်ပထောၚ်တုဲ ဒက်လဝ်တောဝ်ဂှ် ဗီုကဝဴသၞေက်ရ၊ ကာလစၚ်ဂှ်လေဝ် ကၞိၚ်ကီု တောဝ်ကီု ကြောသ္အးဇၚးကၠေံတုဲ စၚ်မ္ဂး ဟွံဒှ်သရ-ရ၊ စၚ်တုဲဆီတိတ်မ္ဂး ညးတံစုတ်မိတ်မနာၚ်ရ။


* '''ပွမခုတ်ယၟု''' 


ကောန်ၚာ်သၠးနူဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ လ္ၚဵုဂှ်ပေၚ်ပိဂိတုတုဲဟေၚ်၊ ညးတံခုတ်တဴယၟုအိုတ်ရ၊ ပွအရာခုတ်ယၟုဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံဟေၚ် ခုတ်ဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ချပ်စကဵုကျဇၞော်အ္စာတၠ ယာဲဇၞော် အပါဇၞော်တံတုဲ ခုတ်ယၟုလေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ခုတ်ယၟု ဗက်နာံတ္ၚဲလေဝ်နွံကီုရ၊  ကာလခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး အခိၚ် တ္ၚဲ သက္ကရာဇ် ယၟုတံဂှ် ချူကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ရ။


ပွမချူကှ်ေယၟု ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်ပိုဲဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်တေံ မန်ပိုဲကျအာပၞာန်ညးတုဲ ကွိုန်ညံၚ်ဂွံသဝ်စှ်ေဂှ် နဲဂၠိုၚ်ကဵုသာ် ဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ကဵုလၟုဟ်ရောၚ်၊ ပသာ်ရောဟီုမ္ဂး ဒုန်ကရေက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵု ပွမရပ်စပ်ပ္ဍဲကေၚ်ကာ၊ ပွမချိုတ်၊ ပွမကၠောန်ဇံၚ်ဖဴ ကာလၜံၚ်ပၟတ်၊ ပွမလးကၞဳတံဂှ်ရ၊ ဒုန်မ္ဂးဂှ် ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုရ၊ ယဝ်ကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်မ္ဂး ကုညးဂှ်ကွိုန်ဟၟဲ၊ မုက်မတ်ဟွံယးတၟး၊ စရာဲကျာ်ဩဳအောန်သဝ်ရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် အာဂတနူဏံ ယဝ်မိက်ဂွံကှ်ေသက္ကရာဇ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် လ္ပကှ်ေစုတ်ညိ၊ ကှ်ေစုတ်ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ညိ၊ ကောန်ဂကူမန်တံ၊ ကာလခုတ်ယၟုမ္ဂး ယၟုနွံကဵုကျာ်ဩဳ၊ နွံကဵုကွိုန်၊ ယၟုပွမစၞောန်ထ္ၜးကဵုကာမ္ၚဵု၊ စပ်ကဵုနာံတ္ၚဲကောန်ၚာ်-နကဵုယၟုမန်ဇေတ်တ်မပ္တံ(မာံ - နာဲ - မိ - ဣစဳ)တံဂှ် ခုတ်အိုတ်ညိ။


ကေၚ်ကာ ပွမစဝ်ကပေါဝ် စၚ်ကတောဝ် ခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် သွက်ဂွံကလေၚ်ဗ္စာရဏာ ဒဒှ်အဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်မွဲဝါပၠန်ရသွံ၊ ရန်တၟံသာ်ဂှ် ကဵုရံၚ်ဒ္ၚောဝ်ရ၊ တုဲညးတံကဵုကောန်ၚာ်ရပ် တၞိၚ်၊ တဝ်ဏှ်ေတံပၠန်ရ၊ ဣဂှ်လေဝ်ရန်တၟံ '''ကာလအဲသၠးဂဝ်ဂၞဴမိဂှ် မူကပေါတ်ကြိယာလေဝ်ဟၟဲကၠုၚ်၊ ကပေါဝ်ဝွံဂှ် ဒှ်ကပေါတ်ကြိယာသွက်အဲရသွံ'''ရဴဝွံ ညးတံရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် သွက်ဂွံဗ္စာရဏာ ဒဒှ်ရကောန်ၚာ်ဗ္စာရဏာဟွံလေပ်ကီုလေဝ် ညးတံသ္ဂောံကဵုစွံ ပ္ဍဲစိုတ်မိမတံရ၊ တုဲရန်တၟံဒှ်မၞိဟ် လုပ်အဝေါၚ်မၞိဟ်ညိဂးတုဲ ကဵုကောန်ၚာ် ကွာ်လ္တူတိထပှ်ဂါမ်ရ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ၜါမ''' 


ကထဝ် ။ ကဴဗၠဲ ။ ဂုဏ်ဇဳ ။

ကဩန် ။ ကဴစၠန် ။ စန်ညဳ ။

ကေသာ ။ ကဴသဳ ။ စန်မာန် ။

ကောနာဲ ။ ကဴမန် ။ စန်မန် ။

ကောနန် ။ ကျေဝ်ကျေဝ် ။ စန်သိုက် ။

ကံမောဝ် ။ ကျေဝ်လာဲ ။ စန်ထဝ် ။

ကံအံၚ် ။ ကျေဝ်ဂေါဝ် ။ စန်မောဝ် ။

ကံဇောဝ် ။ ကျေဝ်ဩန် ။ စိုတ်ညဳ ။

ကံထဝ် ။ ကျေဝ်လောန် ။ စိုတ်နာဲ ။

ကံဩန် ။ ခိုၚ်ဇဳ ။ စိၚ်နန် ။

ကံညာဏ် ။ ခိုဟ်ဩန် ။ စိၚ်ဗု ။

ကံသာ ။ ခိုဟ်ညဳ ။ စၠန်မောဝ် ။

ကံဆာန် ။ ခိုဟ်လောန် ။ စြာဲမန် ။

ကံပရဲ ။ ဂုဏ်ဆာန် ။ ဆာန်နာဲ ။

ကံနာဲ ။ ဂုဏ်ညာဏ် ။ ဆာန်မန် ။

ကံဍောတ် ။ ဂုဏ်သန် ။ ဆာန်နန် ။

ကဴမောဝ် ။ ဂုဏ်ထဝ် ။ ဆာန်ထဝ် ။

ကဴရာၚ် ။ ဂုဏ်မောဝ် ။ ဆာန်အာဲ ။

ကဴတ္ၚဲ ။ ဂုဏ်နာဲ ။ ဆီမန် ။

ကဴထဝ် ။ ဂုဏ်မန် ။ ဆီပရဲ ။

ကဴဩန် ။ ဂုဏ်သဳ ။ ဇဳအံၚ် ။

ဇဳဩန် ။ ပေၚ်ညာဏ် ။ လှိုၚ်ဩန် ။

ဇဳမောဝ် ။ ပေၚ်ကောံ ။ လှိုၚ်ထဝ် ။

ဇန်ညာဏ် ။ ဗုထဝ် ။ ဝၚ်မန် ။

ဇိုန်နာဲ ။ ဗုဩန် ။ ဝၚ်နန် ။

ညဳသိုက် ။ ဗိုတ်မန် ။ ဝၚ်သိုၚ် ။

ညဳပြဲ ။ ဗိုတ်နန် ။ သာမောဝ် ၊

ညာဏ်လှဲ ။ ဗိုတ်ထဝ် ။ သာနန် ။

ညာဏ်မန် ။ ဗိုတ်ဩန် ။ သိုက်မန် ။

ညာဏ်ထဝ် ။ မန်ဇေတ် ။ သိုက်နန် ။

ညာဏ်သိုက် ။ မန်ထဝ် ။ သိုက်ပိုန် ။

ညာဏ်နန် ။ မာန်ညဳ ။ သိုက်ညာဏ် ။

ညာဏ်ဂုဏ် ။ မုက်ဩန် ။ ဟၚ်ညာဏ် ။

ဍာ်ဩန် ။ မောဝ်ဇောဝ် ။ ဟၚ်ထဝ် ။

ဍိုၚ်ထဝ် ။ မြမောဝ် ။ ဟံၚ်ဇဳ ။

တာထဝ် ။ ယာတ်နန် ။ ဟံၚ်မန် ။

တာဩန် ။ ယေန်သိုက် ။ ၜိုပ်မန် ။

တီနန် ။ ယေန်ထဝ် ။ ၜိုပ်ထဝ် ။

တီမန် ။ ယေန်ဟာန် ။ ၜိုပ်ဩန် ။

ထဝ်ဍာဲ ။ ရံၚ်မန် ။ အာဲနန် ။

ထဝ်ဥူ ။ ယာဲဆာန် ။ အာဲဇဳ ။

ထဝ်နန် ။ ရတ်အံၚ် ။ အာဲရတ် ။

ထဝ်မန် ။ ရတ်နာဲ ။ အာဲနဲ ။

နန်ဩန် ။ ရတ်မန် ။ အာဲမောဝ် ။

နာဲကျေဝ် ။ ရာၚ်ဆာဲ ။ အာဲဗၠဲ ။

နဲမောဝ် ။ ရဲဆာန် ။ အာဲသိုက် ။

ပိုန်ဉာဏ် ။ လျးထဝ် ။ အာဲညာဏ် ။

ပိုန်သိုက် ။ လျးမန် ။ ဨယေန် ။

ပိုန်နန် ။ လျးဩန် ။ ဨဩန် ။

ပိုန်ယး ။ လျးတ္ၚဲ ။ ဨနန် ။

ပိုန်ဂၠိုၚ် ။ လှိုၚ်ကဴ ။ ဨကျေဝ် ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ပိမ''' 

ကေသရဳ ။ ဍုၚ်ထဝ်နန် ။ ယေန်ယေန်ဩန် ။

ကုမ္မာရဳ ။ ဍုၚ်နၚ်ထဝ် ။ ယေန်ကျေဝ်သိုက် ။

ကောစိုတ်နာဲ ။ တီဆာန်မန် ။ ယေန်သိုက်မန် ။

ကံမောဝ်အံၚ် ။ တၠညာဏ်နန် ။ ရံၚ်နန်အာဲ ။

ကံညာဏ်သိုက် ။ တၠပိုန်နန် ။ ရာၚ်ဆာဲနန် ။

ကျေဝ်ရာၚ်ဆာဲ ။ ထဝ်ထဝ်အံၚ် ။ လှိုၚ်ဩန်ထဝ် ။

ကဴစၠန်မောဝ် ။ ထဝ်အံၚ်သိုက် ။ လှိုၚ်ဘဴမောဝ် ။

ခိုဟ်သာလောန် ။ နန်မြမောဝ် ။ ဝၚ်နန်ဨ ။

ခိုဟ်ဟ်ယေန် ။ ဏၚ်မေဩဳ ။ ဝၚ်နန်ထဝ် ။

ခိုဟ်ဆာန်ညဳ ။ ဏၚ်ဥုရိုန် ။ သာဉာဏ်နွံ ။

ခိုဟ်လောန်ညာဏ် ။ ဏၚ်ဥုထာဲ ။ သဳပိုန်မောဝ် ။

ဂုဏ်ဆာန်မန် ။ နန်မြမောဝ် ။ သိုက်မောဝ်ဇေတ် ။

ဂုဏ်အံၚ်ဩန် ။ နန်ဆာန်ဇဳ ။ သိုက်ပိုန်မန် ။

စန်သိုက်ထဝ် ။ ပိုန်သိုက်လှဲ ။ သိုက်ဇဳအံၚ် ။

စန်မြမောဝ် ။ ပိုန်ယေန်တေန် ။ ဟၚ်ဩန်ထဝ် ၑ

စၠန်မောဝ်ဇေတ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နွံ ။ ဟၚ်ပိုန်မန် ။

စၠန်မောဝ်ဍာံ ။ ပိုန်နန်ဨ ။ ဟံသာဆာန် ။

စိုတ်နာဲမန် ။ ပေၚ်စိုတ်လောဲ ။ ဟံသာထဝ် ။

ဆာန်ဆာန်ထဝ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နန် ။ ဟံၚ်မန်သိုက် ။

ဆာန်မန်ဇေတ် ။ ဗုသာ်ထဝ် ။ ၜိုပ်ဟံသာ ။

ဆာန်ကောံညဳ ။ ဗုသာ်ဩန် ။ ၜိုပ်နန်ထဝ် ။

ဇံၚ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ဉာဏ်ဨ ။ အာဲမန်ညဳ ။

ညဳသာမန် ။ မန်ဇေတ်ဇေတ် ။ အာဲမန်ဇေတ် ။

ညာဏ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ညဳသာ ။ အာယမန္ဒယာ ။

ညာဏ်ထဝ်သိုက် ။ မာန်ကျေဝ်သိုက် ။ အာဲပိုန်နန် ။

ညာဏ်နဲမန် ။ မြမောဝ်ဇေတ် ။ အာဲသိုက်မန် ။

ညာဏ်လှဲသိုက် ။ ယာဲယာဲဆာန် ။ အာဲဍုၚ်မန် ။

ဍာ်မြမောဝ် ။ ယေန်သၞာၚ်မန် ။ အံၚ်သိုက်ထဝ် ။


အတိုၚ်ထ္ၜးလဝ်ယၟု နကဵုယေန်သၞာၚ်မန် သွက်ဂွံတၚ်ခုတ်ယၟုဂှ် ၜါမလေဝ်နွံ၊ ပိမလေဝ်နွံရ၊ ထ္ၜးလဝ်ဆအယာံမာတ် ဂွံနိဿဲကေတ်တုဲ ချူလဝ်ညိညရ၊ ဗီုဒးစိုတ်ရုယ်ကေတ် နဲဏံမွဲမွဲရဲတုဲ တၚ်ယၟုခုတ်မာန်ရ။

==အဝဲဗ္တောန်လိခ်ကတ်ပညာ==

ကာလလၟုဟ် ယဝ်ရံၚ်အာပရေၚ်ပညာ ဇၟာပ်ဍုၚ်ကွာန်လ္တူဂၠးတိဏံမ္ဂး၊ ဂကူတောလောန်၊ ပြာကတ်လောန်ဂကူသ္အာၚ်ဂှ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ဟိုတ်နူအရာပညာညးတံ တောဗွဲမလောန်ဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ရ၊ ပညာဟီုမ္ဂး သီုပညာလောကဳ သီုပညာလောကုတ္တဵုရ ပညာလောကဳဂှ် ဟိုတ်နူအစောံဇြဟတ်ဇၞော် ပ္ဍဲလောကဏံတုဲ ပၟိက်စိုတ်ညးတံဂှ် ညးတံပ္တုဲမာန်ဗွဲမပြဟ်အိုတ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ကောန်ဂကူပိုဲမန် ကတ်ဗ္တောန်ပညာသဗ္ဗအိုဿီု ပ္ဍဲဇရေၚ်တံဇိုၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံအိုတ်ရ။


ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်ဏံ ပါ်စွံလဝ်ပိအဝဲဒဒှ်ရ၊ ပဌမအဝဲ၊ ဒုတိယအဝဲ၊ တတိယအဝဲရ၊ ပ္ဍဲပဌမအဝဲဂှ် သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်ပညာရ၊ ပ္ဍဲအဝဲဏံ ယဝ်ကတ်ပညာစိုပ်ဒတုဲမ္ဂး တရဴဘဝမၞိဟ်ဂှ် ဇၟာပ်ပ်ကေၚ်ကာပ္တုဲဏာမာန်၊ နကဵုပညာရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မံၚ် ဒဒှ်ရ '''ၜဝ်လာ်ဂၠံၚ်ကၞောတ် ကောန်ဝေတ်နူဍောတ်တ်''' ကာလကောန်ဇကုဍောတ်သွတ်မံၚ်ဂှ် ဟွံကဵုကတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ဇၞော်ကၠုၚ်တုဲ ဟွံဍိုဟ်ကေတ် အရာကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု၊ ပ္တုဲဏာဟွံမာန်ရ၊ '''ဆာန်ကောန်မ္ဂးစွံဘာ ဆာန်ဝါဗ္ၚမ္ဂး ဒးမၚ်မွဲ ဆာန်ညးအဲ မ္ဒးဖျေံမေတ္တာ''' နွံကၠုၚ်အရေဝ်သာ်ဏံဝွံကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ်ဇကုဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲလောကကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ် ဟွံရိ ဒလဵုခၞံၚ် ပွမဇပ်ဍပ်လ္တူမိမ ကလော ကောဒေံကီု၊ သွက်ဟွံဂွံဒှ်မၞိဟ်အောန်ကဵုပိုန်ဒြပ်၊ ပွဟွံမၚ်မွဲဓဝ်ဗ္စာရဏာ ပ္ဍဲလောကဳ လောကုတ္တဵုကီု၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ၊ ကာလကောန်ဇာတ်ဇကု စိုပ်အဝဲကတ်ဗ္တောန်ပညာ၊ ကၠာတေံ အာစိုပ်အာယုက်တြဴထပှ်သၞာံမ္ဂး၊ မိမတံ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗြဴဗတိဂှ် ကော်ဏာကောန်ဇကုဘာလကျာ်၊ ဇရေၚ်အ္စာတၠတံတုဲ၊ ပအပ်ပြာပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံ သွက်ဂွံဗ္တောန်ကဵုလိခ်ပၠန်ရ။


ခေတ်ကာလလၟုဟ် ပ္ဍဲရးဌာန်ဒေသမန်ဂမၠိုၚ် ဘာဗတောန်လိခ် ညးအလဵုသဳတံ ပံက်လဝ်နွံဂၠိုၚ်မံၚ်တုဲ၊ ကဵုကောန်ဇာတ်ညးတံ အာကတ်ဗ္တောန်လိခ် ပ္ဍဲဘာညးအလဵုသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဇရေၚ်ဘာလဵုဟွံဟီု ကာလအပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတတံ မ္ဒးပလေဝ်ခါန်ဇဗၠုသတ်မွဲရ၊ ပ္ဍဲခါန်ဂှ် ဇဗၠုပိတၞး သတ်ပိမ၊ ပ္ကဴပိဍောၚ် ပၞာၚ်ပိတၞုၚ်၊ ဂဥုဲတၞးပိတၞးစုတ်လဝ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဘာမ္ဂး ကလံကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဇိုန်အပ်ကဵုခါန် ကေုာံ ကောန်ဇာတ်ဇကု နကဵုပါၚ်လေဝ် ဂရၚ်ပ္တီိကျာ်ဇၞော်အ္စာတံရ၊ '''ယွံကျာ််ဇၞော်အ္စာ ကောန်အဲဍိက်ဝွံ မတ်လ္ပကဵုကၠက် ဇိုၚ်တဲလ္ပကဵုကဝ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတံ ၜုၚ်တက်ဝေတ်ဗ္တောန်တုဲ သွက်ဂွံလေပ်ပညာ သ္ဂောံစဳကၠးအာပ္ဍဲလိုက်ဝွံဂှ် ဗ္တောန်ကဵုကွက်ပညာ သဗ္ဗအိုဿီုညိကျာ်''' သာ်ဝွံဂရၚ်ပ္တီ ပအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတံတုဲ သွက်ကွးဇကုဇိုၚ်တဲဟွံကဝ် မတ်ဟွံကၠက်ဂှ် မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဝေတ်ဗ္တောန်ဒဵုစိုပ်ကဵုလ္အိတ်ရ။


ပ္ဍဲဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ကော်ဖျဴနၚ်သ္ၚိတုဲ ညးမဒှ်မိမတံ သွက်ဂွံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲကောန်ဇာတ်ဇကု၊ ဘိက်ပၟိၚ်နၚ်မၞိဟ်ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဇကုပအပ်ဘာတုဲဂှ် လဴထ္ၜးဟီုပျးကဵုညးတံရ၊ နကဵုကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံလေဝ် ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ကဵုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံအိုတ်ရ၊ (အခိုက်ကၞာဏံဂှ် ပ္ဍဲကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ်နွံတုဲ ပ္ဍဲကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟၟဲရ၊) ကွာန်ရးမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲ ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲမိမ မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်လၟိုန်လေဝ်နွံ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟွံပလံၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်သ္ပထပိုဲခမဳတုဲ ကတ်ဗ္တောန်ပညာမ္ဂး လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်ရ၊ ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲဇရေၚ်အ္စာဘာလကျာ် မွဲသၞာံ ညးတံပါ်လဝ်ပိရာသဳရ၊ ၜါရာသဳဂှ် ညးတံဒၠောံဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကဳတုဲ မွဲရာသဳဂှ် ဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကုတ္တဵု မပ္တံကဵုခတဵုဇၞော်၊ ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်၊ လောကသိဒ္ဓိ၊ သၠပတ်ပရိုတ်၊ သဒ္ဒါ၊ သုတ်စဉ်၊ ပေါရဏာမ်၊ ပေါရဒါမ်၊ လိခ်ဂစေံဍာ်မိတ်၊ ကဗျလၟေတ်ကေုာံလိခ်ဗၠာဲဘာတံဂှ်ကီု၊ ကွတ်သဗ္ဗအိုဿီု မပ္တံကဵုဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန်၊ ကွတ်အ္စာသဝ်၊ ကွတ်အ္စာဂဥုဲ၊ ဗိန္ဓောဟောရာ၊ ကာတ္ၚဲ အ္စာကဝတ်၊ ဂၞန်သၚ်္ချာ၊ လှ်ေ၊ ဒယှ်ေတိၚ်တိုက်၊ ဓမၠုမတ်၊ ကွတ်ပၞာန်(သေနၚ်္ဂဗျူဟ) ကွတ်တဝ်စၞေဟ်ပၞာန် ကွတ်ဇိုၚ်ကွတ်တဲ၊ လက်ဗန် လက်ပၠုယ်တံဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ။


ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုပ္ဍဲဘာတုဲ ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲကမၠောန်ဟေၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်အ္စာတုဲ ဗ္တောန်ကဵုကတ်ကေတ်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ပ္ဍဲကမၠောန်မ္ဂး ညးလေပ် ညးသ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဗ္တောန်ကဵုကွးဇကုအိုတ်ရ၊ ကွတ်ကမၠောန်လေဝ်နွံစှ်သာ် မပ္တံကဵုပါန်မုက်၊ ပါန်ပေါန်၊ ပါန်ခဳ၊ ပါန်ခေန်၊ ပါန်ရန်၊ ပါန်ပုတ်၊ ပါန်ဗုတ်၊ ပါန်သောန်၊ ပါန်ဒက်၊ ပါန်သဲတံဂှ်ကီု၊ သၟာဓဇဲ၊ ဝဍ္ဎကဳ၊ ဗဳသ္ကဝ်၊ ဖျေံထဝ်ရၚ်ဒ္ၚောဝ်၊ ကွတ်သၟာလၟာန်၊ ကွတ်ဣမိတၠတဲ၊ ကွတ်သၟာဗ္ၚ၊ ကွတ်တုတ်တုတ်တံဂှ်ကီု၊ သီုမၞိဟ်တြုံသီုမၞိဟ်ဗြဴ၊ ညံၚ်ဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲယေန်သၞာၚ်ဂှ်လေဝ်၊ ညးတံသ္ပဂရုဒၠောံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်မံၚ်ပညာဂှ် ကွးဘာတံဂြိပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်(မြဘာ)(ဘာလေဝ်မံၚ်-ဝိုန်ကၞံၚ်လေဝ်ဟွံတီ) အတိုၚ်ဂလာန်ညးတံမဟီုလဝ်၊ မ္ဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် နကဵုဝဳရိယဇကုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်ဗ္တောန်မံၚ်လိခ်ဂှ်လေဝ်၊ ဝတ်ကွးမသုန်သာ်မတွံဂး '''ခစသဳကၠဳ၊ ဗ္စးပ္ညဳကြဴ၊ ဒုၚ်တဴဒၠောံဗ္တောန်၊ကၠောန်ၜတ်ဇရေၚ်၊ သီုဟေၚ်ကတ်ကွတ်''' သာ်ဝွံ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ် ဝတ်ကွးမသုန်သာ်ဂှ်လေဝ်၊ ကောန်ကွးဘာတံ ကောန်ကွးဘာတံ မ္ဒးမၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်မံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဒှ်လျိုၚ်ကွးတံရောၚ်။


ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံ ပိုဲဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ကတ်ဗ္တောန်မံၚ် ပရေၚ်လောကုတ္တဵုသၟးလေဝ် ဟွံရုမ်ဂပ်၊ ဟွံစိုပ်ဒတုဲရ၊ သွက်ဂွံပ္တောံကဵုဂကူညးမာန်ဂှ် လၟုဟ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်တၟိဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုသာ်တုဲ ညံၚ်ဂွံပြာကတ် တောလောန်နူဂကူသ္အာၚ်ဂှ် ညးညးအဲအဲ ကၠေံစိုတ်ကတ်ဗ္တောန်အိုတ်ညိ၊ ပညာနဲတြေံဂှ်လေဝ် လ္ပထောံကၠေံ ပညာနဲတၟိဏံလေဝ် ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် မ္ဒးဂိုတ်ဂစာန်ကတ်လွဳရောၚ်။

==ပွမပထပိုဲခမဳ==

ကောန်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ၚ် လျုၚ်သ္ဇုၚ်သ္ဍိုက်ကဵုဗုဒ္ဓဘာသာအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာအခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်ဘာသာလေဝ် လုပ်လၟိဟ်မွဲသာ်ကီုတုဲ၊ သ္ပရှ်ေသှ်ေကဵုဂုဏ်ကျာ်ဓဝ်သၚ်အိုတ်ရ၊ မိမၜါလေဝ် လုပ်ဗော်ဂုဏ်အနန္တတုဲ ဒဒှ်ဂုဏ်မိမဇၞော်ဂှ် သ္ဇက်ပ္တောံၜတ်ဟၟဲရ၊ ရန်တၟံသွက်ဂွံရန်ရော်ဂုဏ်မိစှ်ၜါဂှ်၊ ဂုဏ်မၜါစှော်မွဲတုဲ ကောန်ဗၠာဲသၟတ်တြုံမန်ဂမၠိုၚ်၊ အာယုက်စိုပ်စှ်ၜါသၞာံကဵုဗွဲလ္တူမ္ဂး ကဵုသ္ပထပိုဲအိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုထပိုဲခမဳဂှ်၊ ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ ပသာ် အခိၚ်ကမၠောန် ဝါ၊ ဂူ၊ ဗ္ၚ၊ သၠးမ္ဂး မိမဂမၠိုၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော် နွံကဵုဂၠိုၚ် မိၚ်ဂၠိုၚ်ညာတ်တံတုဲ၊ အာတ်ကသပ်ရုယ်စှ်၊ တ္ၚဲခိုဟ်ဗၠးဒုဟ် သွက်ဂွံပဒါယကာထပိုဲ ခမဳအိုတ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်တြုံမွဲ ယဝ်ဟွံပလဝ်ထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး အခိုက်မန်ပိုဲ ညးဟွံပၠောပ်အဝေါၚ် တြုံဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဏီရ၊ ယဝ်ရမိမယာဲမန်ဂမၠိုၚ် ဂွံပဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လဝ် ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး မှောဝ်ဇာမိပ်ဇြိပ်တဴဗွဲမလောန်၊ ညးဟၟဲကဵုကောန်တြုံတံဂှ် အာတ်ကေတ်ကောန်တြုံညးသ္အာၚ် ပညံၚ်ရဴကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကုတုဲ၊ ဒုၚ်ကေတ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳအိုတ်ရ၊ ယဝ်ဂွံပလဝ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဂွံဒုၚ်စဂုဏ်ဖဵုဇၞော်သန်ဟေၚ်၊ ယိုက်ဒိုက်ပတှ်ေကေတ်လဝ်ရ။


ကောန်မန်ပိုဲ ကာလဍောတ်သွတ်ဂှ် ကဵုအာကတ်ဗ္တောန်ပညာ ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဂၠိုၚ်တဴတုဲ လိက်မန်ဗှ်ဒးညိည ဗှ်ဒးချူဒးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူမိမၜါ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒးရီုဗၚ် ပ္ဍဲကမၠောန်မိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ကညလစိုပ်အဝဲဍောတ်တ်တေံ ဟိုတ်ဟွံကဝ်ဗ္တောန်လဝ်လိက်တုဲ၊ ယဝ်ရန်တၟံလဝ် သွက်သ္ပထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ကၠာဟွံစိုပ်အခိၚ် သ္ပထပိုဲဂှ် မိမတံအာအပ်ပြာပ်ကဵု ဇရေၚ်အစာတၠဂုဏ် ပ္ဍဲဘာလကျာ်၊ သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်လိခ်၊ မပ္တံဒ္ဂေတ်ဝတ် သာမဏဳတံရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံဂွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳ ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ စှ်သုန်တ္ၚဲ၊ သွက်ဂွံဗှ်လိခ်လေပ်ဂှ် ညးတံအာအပ်စွံပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်တ္ၚဲ သွက်ဂွံပထပိုဲခမဳ ညန်ကြပ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပွမပ္တံထေက်ကဵုဒးဝေၚ်ပါဲ ပွမတိုန်ဆု၊ ပွမဝေၚ်ဍာ်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ကၠောံၜဳ-ကၠောံကြုၚ်၊ ပွမအာဂြိုပ်ဂၞိၚ်၊ ပွမတိတ်အာတရဴဇမ္ၚောဲတံဂှ် ညးတံကဵုဝေၚ်ပါဲ ညံၚ်ဟဂွံဒှ်အန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ကီုရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံပကာမ္ၚဵုထပိုဲ ပွိုၚ်စှ်သုန်တ္ၚဲဟွံသေၚ် မွဲဂိတု၊ ကဵုလၟောၚ်ထပိုဲတံ ပြာပ်အာဇရေၚ်-ကလော၊ ကောဒေံ၊ မိမနော်နာဲ၊ ညးတၠအာယုက်ဇၞော်တံတုဲ၊ ကဵုကလံစအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ကာလတ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကဵုဒါန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကလံကျာ်ဓဝ်သၚ်၊ မိမ၊ ကလော်သ္ၚိတုဲ၊ စှ်ေလးသ္ကဝ်ပ္ဍဲတိ၊ ကလံပ္ညုၚ်ဏာဗဴဇု၊ ဗဴကွာန်၊ နူဇမ္ၚောဲအိုတ်ရ၊ ကာလကလံတုဲမ္ဂး လ္ၚဵုကဝါ်ဏာလၟောၚ်ထပိုဲ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုချေံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ယိုက်ဏာ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုကွဳ၊ ဗွဲမမိပ်ဇြိပ်တုဲ၊ အာကလံဌာန်ကလောကောဒေံ၊ နော်နာဲ၊ ညးအာယုက်ဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံ ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်ရ၊ လၟောၚ်ထပိုဲဂှ် ကျိုၚ်လဝ်နကဵုၝောံကိုဋ်ဗြကၞေၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်ကောန်သၟိၚ် ဗွဲမ္ဒးရးရ၊ နူဘဝကောန်ၚာ်တေံ ညးတံစၚ်လဝ်ကတောဝ်ဂှ် ကာလသ္ပထပိုဲဏံ ညးတံကဵုဝက်သၞေက်ရ၊ မၞိဟ်ဇၞော်မန်လ္ၚဵုတံဂှ် ရန်တၟံဒှ်လၟောၚ်ထပိုဲ ပြဲသန်ကွေံရသွံ၊ စွံစိုတ်သာ်ဏံတုဲ ဟွံဒုၚ်ကလံ၊ ကဵုအာကလံကျာ်အိုတ်ရ။ ကာလအာကလံညးဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ရန်တၟံပွမဒှ်ဒကာထပိုဲ ဒကာပယျၚ်တုဲ ကဵုအရီုအဗၚ်အထံက်အပၚ် နကဵုဩန်လေဝ်နွံ၊ နကဵုကပေါတ်ကညောတ်လေဝ်နွံကီုရ။


ဒေသရးမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကာလသဝ်တ္ၚဲဝွံ ကောံဓရီုပြာပ်တိတ်အာဘာ ညဳညဳသာသာ၊ သီုကဵုပရိက္ခရာဒ္စာံတုဲ၊ ဖ္ဍောတ်မ္ၚဵု ဖျေံသော်ဗလိုပ်ဍာ်မ္ၚဵုတုဲ ကွက်စုတ်ဇုက်ပရိုတ်မ္ၚဵု ပ္ဍဲကအ်လၟောၚ်ထပိုဲဂှ်တုဲ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဂှ် လၟောၚ်ထပိုဲကလေၚ်စဴသ္ၚိမာန်ဏီရ၊ အခိၚ်နူဂယး ပယျာံအရှိုန်တိုန်မ္ဂး ညးတံပ္တိုန်ထပိုဲအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အခိၚ်နူဂယးပြဟ် ပယျာံအရှိုန်တိုန်ဂှ် ညးတံပြာပ်တိတ်အာဘာ ဖျေံသော်ပ္တိုန်ထပိုဲတုဲ က္ညနိမန်ဖျဴနၚ် ကောန်ထပိုဲဇရေၚ်သ္ၚိ ကဵုဒါန်ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ (ပွမသာ်ဏံလေဝ် ရန်တၟံကဵုကျာ်တြဲပိုဲ ဒဒှ်ကျာ်တုဲ က္ညစဴကၠုၚ်ဌာန်မိမကၠာအိုတ်ဂှ်ရ) ကိစ္စဖာပ်သၚ်စရိုဟ်ဍာ်တုဲ ကာလကောန်ထပိုဲတံ က္ညကလေၚ်စဴဘာမ္ဂး ညးတံလံၚ်ကဵုဒါန်ဝတ္ထု ကပေါတ် သွက်ဂွံပသဇိုၚ်ပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အကြာပိုန်ၜါအခိၚ် လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳဂှ်၊ ကျိုၚ်ကျဝ်ဗွဲမ္ဒးရးတုဲ ညးမဒှ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဂှ် (ဗၠာဲဗအ်)ယိုက်ဂၠေၚ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ အာဂတအိုတ်ရ၊ လက်ကရဴဂှ် ညးမဒှ်မအံက်ထပိုဲ-ခမဳ ကၟာဲဗဗေၚ်၊ မိဂှ်မိန်ကေတ်သပိုၚ်သ္ၚာ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ယိုက်ကပေါတ်ပရိက္ခရာ၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်ဂမၠိုၚ်တုဲ၊ ကွာက်ဂၠောဲရေၚ်တိတ်အာဘာအိုတ်ရ၊ စိုပ်ဘာမ္ဂး ဂကူမန်တံ ရန်တၟံသွိၚ်ထောံသံသာ အဝေါၚ်မၞိဟ်တုဲ သွက်ဂွံတန်တဴ ပ္ဍဲဘဝထပိုဲ-ခမဳလၟိုန်ဂှ် ညးတံဂေတ်အာလ္ပာ်တဲပုၚ်(လ္ပာ်ဇဵု)ဗ္ဒက်သိုဏ်ပိဝါတုဲ ပြာပ်တိုန်အာလ္တူဘာအိုတ်ရ၊ ညးမယိုက်လဝ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳတံဂှ် ကာလကြပ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်တၞိန်ဂှ် ညးတံဓမက် ဓရိပ်ထောံလၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ ဟွံပ္တိုန်ကဵုလ္တူဘာရ၊  ပွသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ညးတၠဒါန်မပြဲ ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဟၟဲ၊ ပြဲကွေံရောၚ်သွံ စွံစိုတ်စေတနာသာ်ဏံတုဲ၊ ညးတံအာအာတ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ၊ ပ္တိတ်ကဵုဩန် ကုညးမယိုက်ဂၠေၚ်ညိညရ၊ (ဂလာန်ဏံဂှ် ရန်တၟံကဵုစေတနာဒါန်ကုသဵုတုဲ သွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်အိုဟ်တၟိုဟ်ဟေၚ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ကေတ်ရ) တုဲညးတံတိုန်အာဘာ ဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠအိုတ်ရ။


ကိစ္စပ္တိုန်ခမဳပၠန် အာယုက်လၟောၚ်ခမဳဂှ် ဟွံပေၚ်မ္ဂး ဍန်(ဍိုန်)ခမဳရ၊ ဍန်ခမဳမ္ဂးဂှ် ၜပ္တိုန်ခမဳလေဝ် ဂးကီုရ၊ ဟိုတ်နူအာယုက်ဟွံပေၚ်တုဲ မ္ဒးဍိုန်ပ္တိုန်ခမဳလေဝ် အဓိပ္ပါယ်အာစိုပ်ပၠန်ရ၊ ဂွံဍန်ခမဳဂှ် ပ္ဍဲထး မွဲညးတံလဇံက်စွံ ပ္ၚာန်မွဲမ၊ ပ္ဍဲပ္ၚာန်ဂှ်၊ စုတ်လဝ်ခဝ်(ဗံက်)ပ္ဍဲခဝ်ပၠန် စုတ်လဝ်ကွာၚ်တဲကၞး၊ ကွာၚ်ကၠေၚ်၊ ကွာၚ်ခေါက်ဂဒဵု၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်နာနာသာ်ရ၊ ကပေါတ်ပရိက္ခရာလေဝ် မ္ဒးစွံလဝ် ဂတကောန်ခမဳရ၊ ဒါယကာခမဳဂှ် မ္ဒးဂ္ဇံဆေၚ်မုက်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ ဒါယကာခမဳ ရပ်လကဲဖျေံလစိန် ဒက်လဝ်ကဵုဇုက်တောဝ် လ္တူထးတုဲ အ္စာတၠဖ္ဍောတ်အာဂါထာ ဒါယကာဂှ်ဖ္ဍောတ်ဗက်တုဲ တံၚ်ယာလစိန်ဂှ်ရ၊ ခမဳတၟိဂှ်လေဝ် မ္ဒးထ္ၜလဝ်မုက်ဗ္ဒာဲဂှ်ရ ၜုန် မြ မုယ်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဓုပ်ကီုရ၊ မဂတောန်၊ ဂဇမ်ကယျောဝ်တံလေဝ် ယဝ်စုတ်လဝ်ကီုမ္ဂး ဟွံဒးပ္တိုန်အ္စာ သ္ဂးလဝ်ရ။


ဒေသကွာန်မန်လ္ၚဵု ညးတၠကောန်တြုံဂမၠိုၚ်၊ မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံဓရီုတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံပထပိုဲ-ခမဳ ပ္ဍဲဘာလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် ညးကောန်တြုံဟၟဲတံဂှ် ဂရၚ်ပ္တီကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ အာတ်ပဒါယကာထပိုဲ ကောန်ညးသ္အာၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပုၚ်မွဲဂအုပ်-ဓုပ်မွဲ ပ္တိတ်ဏာဘာတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီုရ၊


ပွမပ္တုဲကိစ္စကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကီု၊ တ္ၚဲဖျေံသော်ကီု၊ ပွမပဂြုဂြုဂြီုဂြီု ဗွဲမအိုဟ်တၟိုဟ်ဂှ် တန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲပိုန်ဒြပ်၊ အတိုၚ်ဒြဟတ်ဇကုဟေၚ် ပြုပြေၚ်ပ္တုဲကာမ္ၚဵု ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ ညးမက္ညကၠုၚ်ပ္ဍဲကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ်လေဝ် ထေက်ကြိုက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ညးတံရီုဗၚ်ထံက်ပၚ် အာတ်ပဒါယကာ ထပိုဲ-ခမဳကီုရ၊ ပထပိုဲ-ခမဳတုဲ ပွိုၚ်ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ၊ မွဲဂိတု၊ မွဲဝှ်၊ ညးမဒှ်ဒါယကာတံဂှ် တုမ်တိုပ်ပိဏ္ဍပါတ်ပါတ်တုဲ ပလံၚ်ကဵုဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ကာလရာံတိတ်အာနူဘဝထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဗၞတ်ထပှ်ဗ္တံ ထပှ်တ္ၚဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ သပိုၚ်သ္ၚာတံလေဝ် ကဆံၚ်ကြာတ်ကြဴသ္အးဇ္ၚးတုဲ မ္ဒးအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဂရၚ်ပ္တီအာတ်အခေါၚ် သွက်ဂွံစဴသ္ၚိပၠန်ရ၊ ဂကူမန်တံဗွဲမဂၠိုၚ် ယဝ်ဟွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳဏီမ္ဂး ညးတံဟွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ၊ ထပိုဲခမဳတံ ရာံတိတ်တုဲ ကာလစဴစိုပ်ကွာန်မ္ဂး ဂကူမန်တံကော်ခဴစ အတိုၚ်ပရေၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ် '''ကောန်ထပိုဲ ကောထပိုဲ ကောန်နာဲ ကောကျာ် အမူကျာ် အနာဲကျာ်'''အိုတ်ရ၊ ဂလာန်သာ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂလာန်မပြဲမွဲသာ် ပ္ဍဲဝေါဟာဂကူမန်ပိုဲရောၚ်။

==အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ==

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ရန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ဂကူမန်ဟီုလဝ်အရေဝ်နွံကၠုၚ်၊ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသကဝ်သၞာ ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးယဵုယာတ်ဍောတ် ခၜက်ယာတ်ဍောတ်''' ရဴဝွံသ္ဂးလဝ်ရ၊ အရေဝ်ဝွံ နွံကဵုအဓိပ္ပါယ်ဗွဲမဇြိုဟ်နက်ရ၊ ကာလကောန်ဗြဴဇၞော်တိုန်ဒှ်ဝုတ်မ္ဂး အတိုၚ်အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ သၟတ်ဗၠာဲတံကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိ၊ တက်ကျာဓရီုပ္ဍဲသ္ၚိရ၊ ကာလဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဝွံ သွက်ဗၠာဲတံဂွံဂ္ဇံဂှ် မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာတုဲ ဒုၚ်တၠုၚ်ကၟုယ်ဗၠာဲတံရ၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာ'''ဟီုလဝ်ရောၚ်၊ ညးတၠကောန်တြုံပၠန်တုန်လေဝ် ကောန်ဇကုစိုပ်အဝဲဗၠာဲတုဲ သွက်ဂွံပတဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကောန်ဇကု မ္ဒးအာအာတ်ဂအဟ် ပ္ဍဲဇရေၚ်မိမသၟတ်ဝုတ် ဇကုနွံမေတ္တာရ၊ ပွမအာသၟာန်သၟုက်ဝွံ '''သွဟ်ဒကတ်''' ပိုဲမန်မကော်ခဴစတုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဝွံ မ္ဒးကဵုသၟတ်ဝုတ်ဇြဟာန်ဇကု၊ ယာတ်ဍောတ်ရ၊ ကာလသ္ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲတေံလေဝ် ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးပလေဝ်ယာတ်ဍောတ်ရောၚ်''' ရဴဝွံ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်ရ။


အဝဲကောန်ဇာတ်ဂမၠိုၚ် စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် ဗ္တောန် ကတ် ကွတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ဗြဴဂှ် ကွတ်ဗြဴ၊ ကောန်တြုံဂှ် ကွတ်တြုံ၊ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် မိမတံ ဒၠောံဗ္တောန်ကဵုကတ်ပညာအိုတ်ရ၊ ယဝ်ရကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ကာလဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးမ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဇကု မုက်မတ်ဒးဍောတ်ရောၚ်သွံ၊ ဟိုတ်နူဓဝိၚ်နွံသာ်ဏံတုဲ ကောန်ဗြဴမ္ဂး မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တောမ်ပုၚ်သွ၊ သီဂိုၚ်ထိၚ်ဒက် ဒြပ်ကပေါတ်နာနာသာ်ကီု၊ ကောန်တြုံမ္ဂး မပ္တံကဵုကၠောန်ဂူဗ္ၚ၊ တာန်န တာန်ရဴ၊ ၜန်ဇုက်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ဍိုက်ဂၠုၚ် ဍိုက်ဖံၚ်၊ ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် ကၠေံစိုတ်ဗ္တောန်ကဵုရ၊ ယဝ်ရကွတ်ဗြဴ ကွတ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ခေတ်ကၠာတေံ ညးတံဟွံပဂအဟ်-ဂမာန်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်တုဲ ဟွံတုပ်ကဵုခေတ်ကၠာတေံ အဓိပ္ပါယ်ကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴ၊ ၜိုန်ပြံၚ်သၠာဲကီုလေဝ် အလိုက်ခေတ်ညးကဵုညး၊ ကၠာဟွံဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးဏီဂှ် မ္ဒးဍိုက်ပေၚ်လဝ်ရောၚ်ဂှ် ပိုဲစှ်ေဒၟံၚ်စိုတ်ရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်ပိုဲပၠန်လေဝ် စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ဇကုမွဲဓဝ်မံၚ်ဟွံဂွံ၊ ဒးပံၚ်ဖက်ကဵုညးတၞဟ်တုဲ ပွံမပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံကဵုမိတ်သဟာဲ ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ် စွံတိုန်ၚုဟ်မး ရပ်တိုန်အလံၚ်၊ စွံပရဲပ္ဍဲစိုတ်လေဝ်ဒှ်တိုန်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ဇၟာပ်ပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ပ်ဍုၚ်မန်၊ ဇၟာပ်ပ်အရာပ်မန် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဒက်လဝ်ဂကောံအိုတ်ရ၊ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေသ ဟွံဂွံဒက်လဝ်ဂကောံကီုလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ ကၠိုဟ်တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ အာမွဲဂကောံ ကၠောန်မွဲဂကောံ မဒှ်တိုန်ရ။


မိမတၠကောန်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်တိုန်ဝုတ်မ္ဂး အရာကိစ္စလဵုဟွံဟီု မ္ဒးထိၚ်ဒက် ဗွဲမဗ္စာရဏာလၟိုန်ရ၊ ကောန်ဝုတ်ဇကုမွဲဓဝ် ကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု ဒၞာဲလဵုဟွံဟီု ကမၠောန်လဵုဟွံဟီု ယဝ်မ္ဒးအာကၠောန်မ္ၚးသ္ၚိဇကုမ္ဂး ညးတံဟွံသၠးကဵုအခေါၚ်ရ၊ အာကၠုၚ်ကၠောန်ကမၠောန် နကဵုဂကောံဟေၚ် မိမတံသၠးအခေါၚ်ရ၊ ညးမဒှ်ကောန်ဝုတ်တံလေဝ် မၚ်မွဲတိုန်ဣန်ရဳသိက္ခာဇကုရ၊ ပွမဟုံဂစေံဂြးသော်၊ ဒၞာဲၜးဂၞိန်ယာတ် ဂတမိမကောဒေံဇကုဂှ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ ပွမသာတ်ဂၞိန်၊ ပွမလ္တက်ပလောံ ဂတမိမကောဒေံ၊ ဂတမၞိဟ်တြုံဇၞော်တံလေဝ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ မိတ်ဒါန်ပၠန်လေဝ် ဂတမိမကလောကောဒေံမ္ဂး ဗွဲလ္ဂူတပ်တးဟေၚ် ဟီုအရေဝ်ဆက်ဆောမ်အိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံမၚ်မွဲဓဝ်ဂဝ လ္တူမိဇကု ကောဒေံဇကုတုဲ ဂတမိမကောဒေံဇကု သွက်ဂွံဟီုအရေဝ်ဂှ် ညးလ္ၚဵုတံ ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ စပ်ကဵုပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတုဲ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မွဲသာ် '''ၜိုန်ကဵုတီကီုလေဝ် ဟွံကဵုညာတ်'''ရ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မိမကောန်ဂကူမန်တံ ကောန်ဇာတ်ညးတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကိစ္စဝုတ်ဗၠာဲဏံဂှ် သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ သၟတ်ဗြဴတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်သၟုယ်ဠေၚ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံ နူစွံလဝ်သော်ယံၚ်ဂတိုပ်တာဂှ် ကဵုဖျေံသော်ကၞေၚ် စွံထာၚ်သပြုရ။


သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ရံၚ်သ္ၚဳကေတ် ဗီုသော်ဝုတ်ဂှ်တုဲ ဆက်ဒါန်ဆက်မိတ် အခိၚ်အဝဲစိုပ်-ဟွံစိုပ် တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဗီုသော်သၟတ်ဗြဴမန်ပိုဲပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ် အခိုက်ကီုလေဝ် ဒဒှ်သၟတ်ဝုတ်မွဲ ဒှ်ဝုတ်တီမ္ဂး ဆက်ဒါန်ဒက်မိတ်-ဟီုအရေဝ် တက်ကျာကဝေၚ်ဂွံရ၊ ညးမွဲရောဟွံဂၠာဲပဒုဟ်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်မွဲ ယဝ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂးစိုပ်အခိၚ်ပတဴသ္ၚိကၟိန်ရ ညာတ်သၟတ်ဗြဴမွဲ ပၠောပ်လဝ်သော်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ကဵုသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ညးတံသၟာန်သၟုက်လဝ်တုဲ ဒးတီရောၚ်၊ သၟတ်ဗြဴဝွံ ခြာဟွံလံ ပတၠလျိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟတ်ဗၠာဲသ္အာၚ်လေဝ် ဒးတီလဝ်တုဲရ၊ ဂလိုၚ်လဵုမိက်ဂွံဆက်ဒါန်ပမိတ်ကီုလေဝ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟတ်ဝုတ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂး လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲဘဝညးဇၞော်ရောၚ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တမၠာတေံရောၚ်။


အခိုက်ကၞာဒက်မိတ် ဆက်ဒါန်ဇြဟာန်ညးသ္ကံဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုဂကူရ၊ ပ္ဍဲဒေသမန်ဗွဲမဂၠိုၚ် သၟတ်ဗၠာဲတံ ဒးတိုန်ဝေၚ်တက်ကျာ လ္တူသ္ၚိသၟတ်ဝုတ်ဂှ်တုဲ မ္ဒးထ္ၜးမုက်ကဵုမိသၟတ်ဝုတ် ဟွံသေၚ် ညးမဒှ်အုပ်ဓုပ်လဝ်သၟတ်ဝုတ်ဂှ်ရ၊ ညးမအုပ်ဓုပ်တံလေဝ် ပ္ဍဲအရာကေၚ်ကာဏံ တီကၠိုဟ်ကေတ်တုဲ နဲညးကဵုညး ပါဲတိတ်အာရ၊ သၟတ်ဝုတ်ပၠန်တုန်လေဝ် ယဝ်သၟတ်ဗၠာဲမွဲ စိုပ်ကၠုၚ်လ္တူသ္ၚိဇကုမ္ဂး ဒုၚ်တၠုၚ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်မိုဟ်ရ၊ မပ္တံလးသ္ကဝ်သၞာ ပြေၚ်စွံခ္ဍအ်ဇဗၠု ၜံက်တံကီု ဆၜိုတ်ထေက်ကြိုက် မ္ဒးပလေဝ်ကဵုရ၊ တုဲကာလသၟတ်ဗၠာဲတံ ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံထေၚ်ခယျ ဒဒှ်မံၚ်စဟွံသ္အးဇၚး ပပ်ကၠိမံၚ်ဂှ် သၟတ်ဝုတ်တံသ္အးဇ္ၚး ပြုပေၚ်လဝ်သ္ၚိဌာန် ဗွဲမ္ဒးရးရ။


ကာလဗ္တံ သၟတ်ဗၠာဲတံတိုန်ဝေၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဒဒှ်ရကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်မံၚ်ကာလကတ်ဗ္တောန်ပညာကဵုဒှ်  အဝဲဟွံစိုပ်ဏီကဵုဒှ် ဟွံမိက်ကဵုစွံကဝေၚ်ဏီကဵုဒှ်၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဍိုဟ်ကေတ် နကဵုဥပါဲဟီုဒၠောံဗ္တောန် စဵုဒၞာထောံသၟတ်ဗၠာဲတံရ၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဟီုဂးကီုလေဝ် သၟတ်ဗၠာဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ ဟွံဖျအ်လွဳမ္ဂး မိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဂ္ဇံဗ္ဒာဲကောန်ဝုတ်ဇကုတုဲ ဟီုအရေဝ်တက်ကျာကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူမိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဟွံပါဲကဵုတုဲ သၟတ်ဗၠာဲဝွံ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်အရေဝ်မေတ္တာဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ယဝ်ရသၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံ စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ညးဇၞော်တံ သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဟိုတ်နူမိမသၟတ်ဝုတ်တံဂှ် ဟွံတုပ်စိုတ်တုဲ စဵုဒၞာမံၚ်လေဝ် နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိမသၟတ်ဝုတ်တံ တုပ်မံၚ်စိုတ်မ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲဂှ် သွက်ဂွံဟီုပလန်ဂလာန်မေတ္တာဂှ် ဂွံအခေါၚ်ဗွဲမသၠးပွးရ၊ ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ နွံမံၚ်လ္တူသ္ၚိ သၟတ်ဗၠာဲတၞဟ်ဟ်ယဝ်တီမံၚ်မ္ဂး ဟွံထပ်တိုန်သ္ၚိဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူဟွံတီတုဲ ယဝ်ရတိုန်ဒးပၠန်လေဝ် ညးမစိုပ်လဝ်ကၠာဂှ် ပါဲကဵုဗွဲမသောၚ်ၜးရ၊ ၜိုန်ဟီုဓရီုတက်ကျာ ဗွဲမသၠးပွးကီုလေဝ် ရန်ကဵုမၚ်မွဲဓဝ်သစ္စတုဲ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ဇိုၚ်တဲသွက်မလောန်ၜက်လုလောန်အာဂှ် ဟၟဲသက်က်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ် သွက်ဂကူမန်ပိုဲ သွက်ဂွံထိၚ်ဒက် အာဓါန်ဂတလၟိုန်ဂှ် ခိုဟ်ဗွဲမလောန်ရ။


ညးလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဟိုတ်နူကောန်ဝုတ်ဇကု တက်ကျာဟီုအရေဝ်ကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ် ဟွံမိက်ညာတ်မုက်မတ် ကတဴဟေပ်တုဲ ဒဒှ်ရကောန်ဝုတ်ဂှ် ဆက်ကဝေၚ်ဆက်ဒါန်ဂှ် ၜိုန်မိမတံတီကီုလေဝ် ပွမဟီုအရေဝ် ဆက်ဂလာန် ပရေၚ်မေတ္တာဂှ် ဟွံကဵုမိတံညာတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ဟိုတ်နူမိမဟွံတုပ်စိုတ် စဵုဒၞာဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်နူမိမမုက်ကတဴတုဲ ဟွံမိက်ကဵုမိမတံညာတ်ဂှ်  မွဲသာ်ဂှ်ရ၊ အာဒၞာဲဗၠးၜးမွဲမွဲဒၞာဲတုဲ ဟီုအရေဝ်မေတ္တာလေဝ် နွံကီုရ။
==ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံ==

ပွမကော်စ ပြဲ(ပြောဲ)ဇွာဂှ် နူကၠာကျာ်ဟွံဒှ်ဏီ ၜါလ္ၚီသၞာံမဒှ်ဂှ် ကွာန်မွဲကဵုမွဲ သွက်သ္ဂောံဒှ်စ္ၜုဲစ္ၜော်ညးသ္ကံတုဲ ၊ကော်စပြောဲဇွာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် ဟွံဒှ်သေက်ဇဵုညးသ္ကံရ၊ ပရေၚ်ပွယေန်သၞာၚ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူလက်ထက်လဵုဂှ် ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး နကဵုညးချူလိခ်ဏံဟွံတီရ၊ ကေတ်ဟွံဒးရ သာ်ဝွံ ဒးသှ်ဏာဍာံဍာံရ၊ မူဒှ်သာ်လဵု ပွယေန်သၞာၚ်ဏံ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ တၚ်အဓိက ရန်တၟံဂကူပိုဲမန်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ရောၚ် ခယျကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာဝွံ နူပိုဲဍောတ်တ်နွံတဴကၠုၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုသ္ဂောံမိၚ်ရ၊ ပွမဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ ဂွံဟီုထ္ၜးအဓိပ္ပါဲအရေဝ်ပလး ညံၚ်ဂွံကၠးပ္ဍဲစိုတ်မ္ဂး ဒှ်ပွမကော်စပြောဲဇွာရ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳကော်စပြောဲဇွာ နူမွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် နူမွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ နွံတဴပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်မွဲကွာန် ဓဝ်ညးမွဲကဵုမွဲ သဘဴကော်စပြောဲဇွာဟွံမွဲရ၊ ဆဂး နကဵုအဖဝ်သ္ကံ မိတ်သဟာဲဍုက်က်ကေဝ်ဝ် ဆက်ဆံတဴဟေၚ်နွံရ။


ပွမကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အဝဲဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ဟေၚ် ဆက်ဆံကော်စပြောဲဇွာဂၠိုၚ်ရ၊ အာစိုပ်အာကွာန်ဒေသမွဲမွဲတုဲ မိတ်သဟာဲဒဒှ်ေဒယှ်ဟွံမွဲမ္ဂး ပူဂဵုနွံပၟိက် မိက်ဂွံကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဟီုထ္ၜးကဵုမၞိဟ်ဇၞော်နူဇကုတုဲ မၞိဟ်ဂှ် ပၠောပ်ဗ္ဂပ်ဆက်ကဵုဇွာရ၊ မၞးတံညးၜါကော်စဇွာဟာ ညးၜါစိုတ်တုပ်မ္ဂး သၟာန်ယၟုယၟာတုဲ ကော်ဖျဴဏာသ္ၚိ ဒုၚ်ကၟုဟ်ဗ္စဖျုၚ်ရ မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်တြုံ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ဇွာညးသ္ကံရ၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဇွာဟေၚ် ကော်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံရ၊ မၞိဟ်ဗြဴကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ပြဲရၚ်သ္ကံရ၊ တုပ်ညံၚ်မၞိဟ်တြုံကီု ညးမွဲကဵုမွဲ ကော်ခဴစမ္ဂး နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဝေါဟာပြဲဟေၚ်ကော်တဴရ၊ '''ပြဲကၠုၚ်ဆောဝ်လံရော ပြဲလ္ပစဴဏီ''' မပ္တံသာ်ဝွံ နကဵုဂလာန်မသ္ဍိုက်ဆာန် ဒးကတောဝ် ဆက်ဆံတဴရ။


မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ယၟုပြဲရ၊ ကာလဇကုဒှ်သ္ၚိဌာန်တုဲ တၠသ္ၚိဇကုကဵုပြဲဇကုဂှ် ဇွာဇွာရဴဝွံကော်တဴ ဆက်ဆံရ၊ သမ္ဘာဇကုဂှ် ဆက်ဆံကဵုပြဲဇကုဂှ် ပြဲ ပြဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴရ၊ ဘဝပြဲဇွာဂှ် ဆာန်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံ ညံၚ်ရဴကောန်မွဲမိကီုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စဇၞော်ဍောတ်က္တဵုဒှ် ပြာပ်အာစိုပ်ဇရေၚ်ပြဲဇွာဇကုမ္ဂး ပြဲဇွာတံဂှ် ဆၜိုတ်သ္ပမာန် ဗီုၚ်ကရိုၚ်ထံက်ပၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်မ္ဂး အာဒေါံတန်တဴဇူဒီု ပ္ဍဲသ္ၚိပြဲဇွာဇကုရ၊ ပြဲဇွာ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဌာန်ပြဲဇွာတေံမ္ဂး နကဵုတၟာဲမဂၠိုၚ်ကေတ်ဏာရ၊ ကာလပြဲဇွာစဴမ္ဂး နကဵုတၟာဲမပြဲပြဲ ကဵုပြၚ်ဏာရ၊ ပၟိက်ညးပၟိက်အဲ လၟိုန်ကာလ ညံၚ်ဂွံပေၚ်စိုတ်ဂှ် နွံသဘဴရေၚ်တၠုၚ်လေပ်ရ။


မိမပြဲဇွာဇကုဂှ် မိသေဲ-အပါသေဲ ရဴဝွံ နကဵုဝေါဟာယေန်သၞာၚ် ဆက်ဆံကော်တဴရ၊ ကောန်ဇာတ်ပြဲဇွာဇကုတံဂှ်တုန် ကောန်သေဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴစဍုက်က်ကေဝ်ဝ် မၞုံကဵုဇြဟာန်ရ၊ ညးလ္ၚဵုတံဂှ် အာဍုၚ်ဇဳၜဳကၠောံဒၟံၚ်တုဲ ဇၟာပ်ကွာန်ကော်စလဝ်ဇွာနွံရ၊ မၞိဟ်ပြဲဇွာနွံဂှ် အာကၠုၚ်စကွာန်ပလုၚ် မုက်မတ်ဟွံဍောတ်ရ၊ ဂကူမန်ကဵုဂကူမန်သၟး ကော်စပြဲဇွာဟွံသေၚ် နကဵုဂကူညးတၞဟ်သ္အာၚ်လေဝ် အတိုၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ကော်စပြဲဇွာရ၊ စပ်ကဵုပရောပြဲဇွာတုဲ ပုံအာဂီုကေၚ်မိၚ်လဝ်ဂှ် မိက်ဂွံချူပျးဏာညိရ၊ ( မန်ကဵုကရေၚ် ကော်စဇွာတုဲ ဇွာကရေၚ်ဂှ် ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်တုဲ ကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိဇွာမန်ရ ဇွာမန်ဂှ် သွက်ဂွံတုမ်ဗ္စဇွာကရေၚ် မူသၞေဝ်ကေဝ်ဟွံမွဲတုဲ ဗ္စပုၚ်ကဵုဖရံက်ရ '''ကှ်ေဇွာ စပုၚ်စိုအ် သွဟွံတၟေၚ်ရဇွာ က-လေဝ်ဖရံက်ရ ဖရံက်လေဝ် က-ရဇွာ စမိပ်ပ်ညိ'''ဂးရ အလန်ဇွာမန်အာဝေၚ် ပ္ဍဲဇွာကရေၚ်ပၠန်မ္ဂး ဇွာကရေၚ်ဂှ် ကၞဳဒုန်ကၞေဝ်ဂှ် ကုတ်ဒန်ထောံတုဲ တောံသွဗ္စဇွာရ၊ ကာလစပုၚ်ဇွာကရေၚ်ဂှ် '''မူသ္ဇက်စဟွံမွဲရဇွာ တောံစသွၜၚ်ရ၊ ဒုန်လေဝ်ၜၚ်ရ ၜၚ်လေဝ်ဒုန်ရ စမိပ်ပ်ညိဇွာ''' သာ်ဝွံသ္ဂးရ။)


သဘဴကော်လဝ်ပြဲဇွာဂှ် ဇကုနွံမေတ္တာ ဇြဟာန်နွံလ္တူညး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်မ္ဂး မေတ္တာညးဂှ်လေဝ် ဗျာပ်ကၠုၚ်ကဵုဇကု ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ညံၚ်ဂလာန်ညးမဟီုစ '''ဍာ်ဝုန်အာ-ဍာ်ခါကၠုၚ်''' ကော်စလဝ်ပြဲဇွာတုဲ တီဆဘိုအ်ဇကုမွဲဇွောံဓဝ်မ္ဂး ပြဲဇွာဂှ် ဍေံတန်ဟွံလံရ၊ မၞိဟ်ကၠာတေံနွံကဵုသစ္စရ၊ ဒက်မိတ်ကော်စပြဲဇွာတုဲ ဒဵုလအိတ်လမျီု ညးမွဲကဵုညးမွဲ ညံၚ်မေတ္တာဂွံကှ်ဇတ်အာဂှ် ဟွံသ္ပရ၊ လၟိုန်န်ကာလ ဆာန်ကၟိန်ဇြဟာန်တဴဒၟံၚ်ရ၊ ပြဲဇွာဇကုဝါတ်တဴဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုပိုန်ဒြပ်ထဝ်ဩန်ထံက်ပၚ်ရ၊ သွံရာန်လှာဲဂတးစဗၞိက်ပၠန်လေဝ် အာစိုပ်ဇရေၚ်ကွာန်ပြဲဇွာမ္ဂး အပေါတ်ဗၞိက်ပြဲဇွာတံဂှ် ညံၚ်ဂွံအိုတ်ပြဟ် ဗိုၚ်ကရိုၚ်သွံရာန် လှာဲဂတးကဵုရ၊ ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်ကၟုယ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်ဟ်ရ၊ ဗွဲတၟေၚ်တုဲ ကော်စပြဲဇွာတုဲ (ဝါ) မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ (ဝါ) ဝုတ်ကဵုဗၠာဲကော်စပြဲတုဲ စိုတ်သဘာဝဂွံပြံၚ်ဂတးအာဂှ် ဟွံမွဲရ၊ ဆာန်ကၟိန် နကဵုစိုတ်ကာမဟွံသေၚ် နကဵုစိုတ်မေတ္တာဆာန်ဇြဟာန်တဴရောၚ်၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုစိုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဟွံစွံရ၊ နကဵုစိုတ်ပြဲဇွာရောၚ် ဆက်ဆံတဴဂှ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်ရ။


စပ်ကဵုပရောကော်စပြဲဇွာတုဲ အရေဝ်ဂရိုၚ် (အရေဝ်သွက်ဂွံကြီု နွံမွဲပိုဒ်ဍောတ်ရ မန်ကဵုဗၟာ ကော်စဇွာတုဲ ဇွာမန်ဂှ်လေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်ဗၟာ ဇွာဗၟာလေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်မန်တုဲ တၞဟ်နသ္ဂောံဗာ်ဂၠုၚ် ကသေံကၟတ်ညးသ္ကံရ၊ ညးၜါဂှ် လုပ်အာဂြိုပ်တုဲ ဇွာဗၟာဂှ်ဟီု ('''သည်သစ်ပၚ် ဖြောင့်တယ် ကောၚ်းတယ်''')ဂးတုဲ ဇွာမန်ဂှ် '''ဟး ကိုၚ်တှ်ေလ္ပကေတ်'''ရဴဝွံသ္ဂးရ၊ အဖန်ဂေတ်ဂၠာဲဒၟံၚ်ဆုဂှ် မွဲဝါဓဝ်ကျာပိုက်ကသဳကၠုၚ်ရ၊ ဇွာမန်ဂှ် '''ကျာကၠုၚ်ရယ'''ဂးတုဲ ဇွာဗၟာဂှ် နူမိၚ်ဗက်ဂြိပ်ပေက် ဂွာန်တိုန်ဆုရဂး။


အလုံမွဲဒေသရာမညပိုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်ဂှ် အခေါၚ်သၠးပွး ၜိုန်ဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် အရာထိၚ်ဒက်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် မိမတံအာမၚ်သဳပ္ဍဲဘာအိုတ်တုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဖာပ်ဗ္စပုၚ်သဳပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဖာပ်သဳဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ကၠောန်ပရေၚ်ကုသဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကောံဓရီုတောမ်တိုပ်ဂှ်လေဝ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်ဆက်ဒါန်ဂှ် သၠးပွးနူမိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူဂွံပ္တုဲကာကုသဵုမွဲစွံတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ လ္တူညးမွဲကဵုညးမွဲ မေတ္တာဗျဳဗျာပ်အာလေပ် နွံဂၠိုၚ်ရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် နွံဒၟံၚ်ဇိုၚ်ၜဳတုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံအာမၚ်သဳ ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလပလံၚ်ဂအုပ် ပလံၚ်ပုၚ်သဳတုဲမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဂွံအခိၚ်သၠးပွးရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ်ဝုတ်ဝုတ်တံ ကောံဓရီုတုဲ အာဝေၚ်သၚ်ဗတဳဇိုၚ်ၜဳ ဗၠာဲဗၠာဲတံလေဝ် နဲဏံကီု အာဝေၚ်ကီုရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ်ပၠန် ဝုတ်ကဵုဗၠာဲ ဆောဖဝက်ညးကဵုညး အာကွာ်ဝေၚ်သၚ်ဗတဳ ဟီုအရေဝ်ခၠေဝ်ပလန်ညးသ္ကံ ပရေၚ်မေတ္တာနာနာသာ်ရ။


ရးဒေသမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံဇရေၚ်ဒဵုတုဲ လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ပ္တန်လဝ်ကျာ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ကျာ်လ္တူဒဵုတံဂှ် ကၠောန်သ္ဘၚ်ကျာ်ဗဒှ်ပေါဲတုဲ ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ဂၠောဲတိုန်အာကျာ် ဂြုဂြုဂြီုဂြီု လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုတေံရ၊ အဃောအာကျာ်ဂှ်လေဝ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ သွက်ဂွံဟီုပရေၚ်ဇြဟာန်ဂှ် သၠးပွးကွေံရ၊ သၟတ်ဗၠာဲတံဂမၠိုၚ် ယဝ်ဆဵုဝုတ်နူကွာန်ပလုၚ် ကၠုၚ်နူဌာန်သ္ၚောဲ၊ ဟွံတီဌာန်ဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုဒွက်ဟေၚ် ဒယှ်ေသၟာန်တိုန်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ဟွံရောံဓည နကဵုဒွက်ဟေၚ် ကလေၚ်ဒယှ်ေတိုန်တုဲ လဴထ္ၜးကဵု ဗွဲမယေန်သၞာၚ်လေဝ်နွံကီု၊ မွဲသာ်ပၠန် ဒဵုလေဝ်သ္ၚောဲ ဂၠံၚ်ဍာန်လေဝ်ပရေံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံ ဟိုတ်နူဍိုန်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ထ္ၜလဘာ်တံၚ်ဂြယ်ပ္တိုန်ဏာရ၊ အဃောတိုန်အာဂှ် ဍောၚ်ၜိုတ်ကွေံရလေဝ် ညးမွဲဟွံဟီု၊ ဒယှ်ေအာ၊ဓရီုအာ၊ ဟီုအာဂြိုၚ်အာဂှ် စိုပ်အာက္ဍဟ်ဒဵုဇရေၚ်ကျာ်တုဲ ဂွံကလံလ္ၚောဝ်ကျာ်မွဲစွံ ဂွံရာဒၞာမိက်မွဲကရောံဂှ် ဒှ်ကၞောတ်မေတ္တာရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဝွံ ပ္ဍဲအခိၚ်မွဲဝှ်ပိဂိတု စိုပ်ပ္ဍဲတ္ၚဲတိၚ်တ္ၚဲသဳမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ တိတ်အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် ရန်တၟံသွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်ဂှ်မွဲသာ်၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဟိုတ်နူရန်တၟံနာနာသာ်တုဲ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် သွက်ဂွံၜဟ်ပလှ်ပ္ကဴဂှ်လေဝ်နွံကၠုၚ် ကာလစိုပ်ဂြိုပ်တေံ သဘာဝဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒဒှ်ေဒယှ်အာတုဲ ဆက်ဂလာန် ဆက်မိတ်ဒါန်လေဝ်နွံကီု၊ ဟိုတ်နူဂွံပူဇဴကျာ် နကဵုပ္ကဴ ပွမၜဟ်ပလှ်နၚ်တံဂှ်လေဝ် ဖဵုဇၞော်ပြဲသန်ကွေံရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်တံဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲကွာန် ယဝ်ပရေၚ်ကေၚ်ကာဇၞော်ဍောတ်မံက်တိုန်မ္ဂး မွဲကရောံမွဲဂကောံ ရီုဗၚ်ကၠောန်ၜိုတ်အာမွဲစွံဂှ်လေဝ် ဒှ်အထံက်အပၚ် ပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတံပၠန်ရ၊ ပပ္တံဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ ညးမွဲကဵုမွဲ  နွံမေတ္တာဇြဟာန်ဆာန်ရၚ်သ္ကံ၊ ဗွဲမဗိုန်ညန် နကဵုစိုတ်ဇကုဂှ် ဟွံပ္တုဲပရေၚ်သ္ၚိကၟိန်ရ၊ ညးမွဲကဵုမွဲပစၟတ်သစ္စတုဲ လဴပူစကဵုမိမဇကု၊ အာတ်အခေါၚ်သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံဂှ်ရ၊ မိမတံပၠန်လေဝ် ယဝ်ဟွံတီဂကူမသမ္ဂး ဟွံပ္တုဲအရေဝ်ဏီရ၊ ပိုက်တမ်ဂၠာဲရိုဟ်ဂကူမသ၊ တီဒဒှ်ဂကူမသ တၞောဝ်ဒတောဝ်ခိုဟ်မ္ဂး၊ မိမတံဟီုစၠောံ ဂလာန်သၟာန်သၟုက် ပြုပြေၚ်ကဵုပရေၚ် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ။

==ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ==

သဘာဝလောက ဓမ္မတာလိုက်ဝွံ ပွမကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ်လေဝ် ဒှ်ပရေၚ်ဇၞော်မွဲ သွက်ပိုဲဇန်တံဂမၠိုၚ် မ္ဒးပ္တုဲ ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်တံရောၚ်။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာမန်တံဂမၠိုၚ် ဟီုဂးစပွမပ '''တၠလျိုၚ် ပ္တဴအိန်ထံၚ် မ္ၚဵုထပ်တဲ မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ''' နာနာသာ်ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ ကောန်ဂကူမန်တံ ရုဲစှ်လဝ်ပ်ဂိတု ပ္ဍဲပိဂိတုဏံဟေၚ် ညးဇမၞော်တံ ကဵုပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲအိုတ်ရ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်၊ ကထိုန်ကဵုဖဝ်ရဂိုန်ရ၊ ပွိုၚ်ပိဂိတုဏံဂှ် သ္ပလဝ်ဂိတုခိုဟ်ပြဲဂှ်မွဲသာ်၊ အခိၚ်ကလောန် မပ္တံကဵုဝါဗ္ၚတံဂှ် ဂွံအခိၚ်သၠးဂၠိုၚ်ဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဇၞော်တံရုဲစှ်ကဵုကၠောန် ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲပိဂိတုတံဂှ်ဟေၚ်။


ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲလဵုဟွံဟီု ဒဒှ်ရ သ္ဍိုက်ဆာန်မံၚ်ရၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံ၊ သွက်ဂွံချပ်မွဲကသပ်၊ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မွဲဂှ် လဴပူစကဵုမိမတံတုဲ ကေၚ်ကာဏံ သွက်ဂွံပ္တုဲကဵုဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝတ်မိမမွဲသာ်ကီု၊ ဣလဵုဒှ်ဝတ်မိမရော '''ဟွံခိုဟ်ဆေဝ်ဒဝ်၊ ခိုဟ်စဝ်ထ္ၜးဏာ၊ ပညာကဵုကတ်၊ ဝတ်နွံထပ်တဲ၊ အာဲပြဲဇိုန်ဂၠိ၊ ဝတ်မသုန်စိ၊ တဴလျိုၚ်မိမရောၚ်''' အတိုၚ်ဝတ်မိမနွံသာ်ဝွံတုဲ ကောန်ဇာတ်ဇကုစိုပ်ကၠုၚ်အဝဲမ္ဂး '''ပြေၚ်ကဵုဗဵုစဴ ပြေၚ်ကဵုဗဵုစေက်''' ဂလာန်ညးမဟီုလဝ်နွံကၠုၚ်သာ်ဂှ်ရ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး၊ ဟွံကေၚ်ပ္တိုန်လဝ်ပယျၚ်မ္ဂး အၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ညးဇၞော်တံဟီုစွံလဝ်ရ၊ ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲမပ္တိုန်ပယျၚ် နူခေတ်ကၠာတေံဒဵုလၟုဟ် ညးတံၜလဝ်ထၟဒ္စိတ်(ဝါ)ပ္တိုန်လဝ်ကဵုသိဒ္ဓိ၊ တၚ်ကဵုခါန်အ္စာတုဲရ၊ ကာလဂှ်ဟေၚ် ပ္တဴကဵုသ္ၚိကၟိန်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး အာယုက်ပေၚ်စှ်ဒ္စာံသၞာံတုဲ သီုမထတ်ယုက်ဒၟံၚ်မ္ဂး မိမတံသွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် သၠးအခေါၚ်အိုတ်ရ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်မာန်ဂှ် နဲနွံပိသာ်ရ။

၁။ နပၟိက်စိုတ်သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံတုပ်သၟဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၂။ နအခေါၚ်ကလုတ်ဗြဴခိုဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၃။ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံအာသၟာန်ကေတ်ဂှ် မွဲသာ်။


ဆဂးဂှ် ဆန္ဒသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဟၟဲမ္ဂး၊ မိမတံစဳရေၚ်ပြုပြေၚ်စ ဟၟဲသက်က်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမွဲ နွံပၟိက်မိက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ မ္ဒးလဴပူစကဵုမိမၜါရ၊ မိမတံလေဝ် သ္ၚဳရံၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ပ္ဍဲကောန်မွဲမိ မွဲသၞာံၜါကာ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကာမ္ၚဵုၜါဝါဟွံပ္တုဲရ၊ ယဝ်နွံပၟိက်မ္ဂး ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲဂှ်ဟေၚ် ပ္တုဲၜါကာမာန်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ သ္ၚဳဂၠိပ်ရံၚ်တုဲ အတိုၚ်အရေဝ်မန်ပိုဲဟီုလဝ် '''ဂအဟ်ဒးသၟာန် ဂမာန်ဒးသၟုက်'''ဂှ်ကီုရ၊ မိမလ္ပာ်သၟတ်တြုံတံပၠန်လေဝ် ဒဒှ်ရလၟောၚ်ဂအဟ်ဇကုဂှ် မ္ဒးစံၜတ်ဒ္ဂေတ် ပွမဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုကွတ်ဗြဴမလေပ်ထေက် မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တာန်သ္ကဝ်၊ ဇိၚ်စပ်၊ သီဒက်၊ တောမ်တိုပ်၊ ဆက်ဆောံတံဂှ်ကီု၊ မဗဳဇဂကူတံဂှ်ကီု၊ ပွဟွံဒှ်မွဲကလော်၊ ပွဟွံလၞၚ်တၞၚ်ကလော်တံဂှ်ကီု၊ သ္ၚဳဂၠိပ်စံၜတ်တုဲ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် မိမတံတုပ်သၟဟ်စိုတ်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဗလးဏာမၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တံ သွက်ဂွံအာသၟာန်သၟုက် လၟောၚ်ဂအဟ်ဂှ်ရ၊ လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံပၠန်လေဝ် နဲဏံကီုရ၊ ရုဲစှ်ကေတ်မၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တုဲ သကဵုစံၜတ်ဒဒှ်ရ၊ လၟောၚ်ဂမာန်ဇကု ဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုအၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံ ပွမပ္တံကဵုဒ္ဂေတ်ပွ၊ ဝတ်တြုံ၊ ကွတ်တြုံပွသဇိုၚ်ကဵုမလေပ်ထေက်၊ ဒဒှ်ရဇိက်ဗ္ၚ၊ ဍိုက်ဂၠုၚ်၊ တာန်န၊ တာန်တိုၚ်၊ ကၠံက်တံဂှ်ကီု၊ ဒုၚ်တာလျိုၚ်သ္ၚိဌာန်၊ မာန်-ဟွံမာန်တံဂှ် မ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်သၟာန်သၟုက် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ရုပ်သာ်ဒြပ်ရတ်တံဂှ် ညးဟွံပဂရုအိုတ်ရ။


ညးဇၞော်ၜါလ္ပာ်ဂှ် သၟာန်သၟုက်ခၠေဝ်သှ်တုဲ ယဝ်ရညဳသၟဟ်တုပ်စိုတ်မ္ဂး ရုဲစှ်တ္ၚဲ မွဲတ္ၚဲဒဒှ်ရ၊ တ္ၚဲဗၠးၜး၊ တ္ၚဲပြဲ၊ တ္ၚဲခိုဟ်တုဲ၊ ဝေၚ်ပါဲတ္ၚဲနဲရိုတ်တဒ္ဓိုတ်၊ ဒဿကြိုတ်၊ မြိုတ်ကျု၊ ပြာဗ္ဗဒါ၊ ဗဳလာ၊ ကာကာပ်တံဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗၠးဒုဟ်၊ တ္ၚဲမံက်ဂတဝ်တံဂှ် ယဝ်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုမ္ဂး ခိုဟ်သန်ကွေံရ သ္ဂးလဝ်ရောၚ်၊ ရုဲစှ်တ္ၚဲတုဲ မ္ဒးရုဲကေတ်ညးဇၞော်မၞုံကဵုဆောဖွက်၊ မဂွံပ္တုဲကၠုၚ်လဝ်ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ၊ ပ္ဍဲကာလပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တေံ ညးမၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ သွက်ဂွံဖန်ဖက်သၟာန်သှ်ကီု၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်လေဝ် လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ရုဲကေတ်သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ရုဲစှ်ကေတ်လဝ် ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်ကီု၊ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာတံဂှ်ကီု၊ မ္ဒးမူလဝ်နကဵုၜံက်မွဲမွဲတၞုၚ် ပလဝ်စၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နွံၜါသာ်ရ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမ္ဂးဝွံ သၟတ်ဗြဴဂှ် ဂ္ညိဂ္ညာတ်ကေတ် အလၚ်္ကာရတုဲ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာစဳရေၚ်ပြုပြေၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်တြုံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုအာဝါဟရ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမ္ဂးဝွံ နူသၟတ်တြုံဏံ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာနာနာသာ် အာပြုပြေၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုဝိဝါဟရ၊ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် မ္ၚဵုဝိဝါဟဟေၚ် ကဵုစဳရေၚ်အိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကပေါတ်ကြိယာသ္ၚိဌာန် မပ္တံကဵုဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်-ယာတ်-ပ္ၚာန်ပုၚ်ပ္ၚာန်သွ၊ ဒူ(ဘဳဒို) ဂအုပ်စုံ၊ ဩဍာ်၊ ထၟာဲတဲ၊ ဒ္ၚောဝ်၊ တၟံစၠန်၊ ကဠာ၊ ဒၞိက်ကၞဴတံဂှ်ကီု၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်တၠုၚ်ကဵုအာဟာရ ဘောဇိုန်နာနာသာ်တံဂှ်ကီု လ္ပာ်သၟတ်တြုံဏံ ဒးကေတ်တာလျိုၚ်၊ ဒးရာန်ပ္ကောံပ္ကေဝ်လဝ်အိုတ်ရ။


ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သဘဴပ္တိုန်ဩန်ဂှ် ခေတ်ကၠာတေံ ၜိုန်အခိုက်သၞောဝ်ဟၟဲကီုလေဝ် သွက်ဂွံစၟတ်သစ္စရန်လဝ်တုဲ သၠာဲလစိန်၊ ပ္တိုန်ထဝ်၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်လေဝ် နွံညိညကီုရ။


* တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်


ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ယဝ်ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂး၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကဵုပရိုၚ်ကဵုမသ နာံမြိုၚ် ကလော ကောဒေံတံအိုတ်ရ၊ ကလောကောဒေံတံ တၟုယ်တံကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိတုဲ ရီုဗၚ်ပလေဝ်ပလေတ်ကၠောန်ၜိုတ်ကဵု မပ္တံဓုပ်တၟာဲ၊ နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်၊ ယာတ်ကၞဴ၊ ထၟာဲပုၚ်သွ၊ ဂအုပ်စုံ၊ သဗ္ဗအိုဿီုတံဂှ်ရ၊ နတိုၚ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲနမွဲမဂှ် တၞမ်သတ်ဗြဴကလုတ်မွဲတၞမ်၊ တၞမ်သတ်ကလုတ်မွဲတၞမ်၊ မိတ်ခၞေက်၊ မြေက်ခမိဟ်၊ လသိုန်ဗ္တာၚ်၊ ယာတ်ဍောတ်ထၟိမွဲ၊ ညးမစုတ်လဝ်ဂှ် ဒှ်နတိုၚ်မ္ဂးရ၊ ဂအုပ်မာဲသုတ်မ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဂအုပ်ဇိုၚ်ပန် မၞုံကဵုဒကိုပ်ကေက်က်၊ ပ္ဍဲဂှ်စုတ်မာဲသုတ် မပ္တံကဵုၜံက် သတ် ကွာၚ်ၜဲတံဂှ် ဂွဳလဝ်ဗၞတ် ၅၊ ၇၊ ၉၊ ၁၃၊ ၁၇၊ ၂၅၊ ၅၁၊ အတိုၚ်မထေက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ဂွဳစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဂအုပ်ဂှ် ဂအုပ်မာဲသုတ် ညးမကော်စရ၊ ဂွဳမာဲသုတ်တံဂှ် စုံညးဟွံစုတ်ရ၊ ဂအုပ်ဂှ် ညးဒက်ပူလဝ် နကဵုယာတ်ပရဳမွဲရ၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ်သၞအာဟာရဘောဇိုန် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ သွဗၞတ်ပိလၟာဲ၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစဳရေၚ်တောံတိုပ်လဝ်ကီုရ။


ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် မသ-နာံမြိုၚ် ညးမကၠုၚ်စိုပ်တံဂှ် မ္ဒးဒုၚ်တၟုယ်ဗ္စဖျုၚ်ပုၚ်သွတုဲ သဝ်တ္ၚဲဗ္တံဂှ် သွက်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ကၠောန်ကွာၚ်လံက်ချံၚ်တုဲ၊ ပလံၚ်ဏာကဵုသ္ၚိသၟတ်တြုံတေံရ။ တ္ၚဲကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် အတိုၚ်ဒဒှ်ရုဲစှ်လဝ် တ္ၚဲခိုဟ်တ္ၚဲပြဲ တ္ၚဲမၞုံကဵုမ္ၚဵုမဒှ်ရ၊ နူဂယးပြဟ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ကီု သၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုဝိဝါဟဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗၠာဲဂှ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ဂှ်ကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်တံဂှ် ကၠုၚ်ကောံဓရီုတုဲ ပလေဝ်ပလေတ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ် ဒၞာဲမပမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲကီု၊ ခဒမ်သ္တိက်ကီု၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်တံဂှ်ကီု၊ တောံတိုပ်လဝ်ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။


သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ပလံၚ်ဏာ သၟတ်ဗၠာဲကေုာံကပေါတ်ကြိယာတံဂှ် မၞိဟ်ဘိက်လဝ်စိုပ်ကောံအိုတ်တုဲမ္ဂး ညးမဒှ်အ္စာသၟာန်သှ်ဂှ် အာဂတ၊ ကြဴဂှ်မိမဝံသ ကြဴဂှ်မပ္တံကဵုဓုပ်နတိုၚ်၊ ညးဒှ်ကောန်ဂၠု ဟွံသေၚ် ကောန်ထဍဲ၊ ဟွံသေၚ်ကောန်ဒဒေံမွဲ၊ ယိုက်ယဵုဂအုပ်မာဲသုတ်၊ ကြဴဂှ်ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ် သီုကပေါကြိယာဂမၠိုၚ် အတိုၚ်မစဳဇန်လဝ်ဂှ် ဗွဲလၟေၚ်ၚ် ယဵုယိုက်ဏာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဇရေၚ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ပ္ဍဲပါၚ်တြၚ်ကီု၊ ပ္ဍဲတိုန်သ္ၚိတၞိန်ကီု၊ ကာလတိိုန်စိုပ်လ္တူသ္ၚိကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ရန်တၟံကဵုကောန်ဗြီုထပှ်တေံတုဲ ဟွံကဵုအခေါၚ်သွက်ဂွံလုပ်ပ္ဍဲသ္ၚိ၊ စဵုဒၞာကဵုဇုက်ဩန်ဇုက်ထဝ် ဟွံသေၚ် ဆက်တဲတုဲစဵုဒၞာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မၞိဟ်လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံ ယဝ်သၟာန်မ္ဂး မၞိဟ်ဇၞော်လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ် မ္ဒးသှ်ကဵုဗွဲမယေန်သၞာၚ်ရ၊ ယဝ်သှ်ဟွံမာန် ဗွဲမယေန်သၞာၚ်မ္ဂး အတိုၚ်ညးမစဵုဒၞာတံ မအာတ်တၟာဲဂှ် သ္ဒးကဵုရ၊ အတိုၚ်မၞိဟ်ဇၞော် လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဏံသၟာန်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံ သှ်ဟွံမာန်မ္ဂး ဆၜိုတ်ညးတံကဵုတၟာဲဂှ်သ္ဒးဒုၚ်တဲရ၊ ဃောသၟာန်သှ်ဂှ် မၞိဟ်လ္ၚဵုပွမဟီုပ္တိုန်စရာဲ ကောန်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် နွံကီုရ၊ ဥပမာ လ္ပာ်သၟတ်တြုံ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ဗၠာဲဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဗၠာဲပိုဲ ဒုန်ကၠံတၞုၚ် ဗာ်ထောံခြုၚ်ၚ်မာန်ရောၚ်၊ လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံပၠန်လေဝ် ကောန်ဝုတ်ပိုဲဂှ် ဂၠိက်စှ်ဂတှ်ေ ဂၞိန်စှ်ဂတှ်ေ၊ တ္ၚဲဟွံပၠိုတ် တုတ်ပ္တုဲကဵုမာန်ရောၚ်၊ မပ္တံရဴသာ်ဝွံ ညးတံကြီုစလေဝ် နွံကီုရ၊ ကိစ္စသၟာန်သှ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ဍာန် သၟာန်အာသှ်အာ ထေက်ကဵု-ကဵုတၟာဲဂှ်ကဵုတုဲ ညးတံသၠးကဵုအခေါၚ် သွက်ဂွံတိုန်သ္ၚိအိုတ်ရ၊ စိုပ်လ္တူသ္ၚိတုဲ ဂအုပ်မာသုတ်ဂှ် ယဝ်ရကောန်ဂၠုယဵုယိုက်နၚ်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်ဏံ ကောန်ဂၠုဟေၚ် မ္ဒးဒုၚ်ကေတ်တဲတုဲ ကပေါတ်ကြိယာသဗ္ဗအိုဿီု စွံပ္တန်ဒၞာဲ ဗွဲမ္ဒးရးရ။


* '''ဗီုစဳရေၚ်အသေအဟာန် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ'''

သ္ၚိမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဂတးစွံလဝ်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာသၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ပါ်စွံလဝ်ခဒမ် သွက်ဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်၊ ခုမ်တၟုယ်တိက်၊ ခုမ်တၠသ္ၚိတိက်၊ ခဒမ်ကောန်တြုံတိက်ကဵုခဒမ်ကောန်ဗြဴတိက် ပါ်စွံလဝ်သာ်ဏံရ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိခဒမ်အဒေါဝ် လ္ပာ်ဗၟံက်စဵုလဝ်ဒၞိက်တုဲ အဒေါဝ်ဂှ်ပြေၚ်စွံလဝ် ဓုပ်နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဂြောပ်လဝ်ကဵုယာတ်ပရဳတံဂှ်ကီု၊ သၠိုၚ်ဍာ်မြမောဝ်မွဲမ၊ သၠိုၚ်ဗက သွက်ဂွံဗဂူဗြဲရတ် စုတ်လဝ်သၠုယ်မွဲမ၊ ညးတံစွံလဝ်ကီုရ၊ ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်တြုံဂှ်မွဲလ္ပာ် ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်ဗြဴဂှ်မွဲလ္ပာ် လုပ်ဂ္ဇံ ကေုာံ တွဳဝါရဂမၠိိုၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟဝ်ကျာကၠာတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဂှ်လေဝ် တန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲခဒမ်သ္တိက်တေံရ၊ ကာလပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ် ကောံသၟဟ်အိုတ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံကော်ပ္တိတ်နၚ် သၟတ်ဝုတ်သၟတ်ဗၠာဲတုဲ လ္ပာ်ပူရိဿာတ်ညးကဵုညး ကဵုဂ္ဇံဖျေံဒၞာဲတုဲအိုတ်မ္ဂး အ္စာသၟာန်သှ်တံ အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် သၟာန်သှ်ဂတပူရိဿာတ်တံ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်အိုတ်ရ။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်''' 


ယွံလေဝ်ညးပ္ညုၚ်၊ မူဍုၚ်မူကွာန်၊ မူသန္တာန်ကၠာ၊ မၞိဟ်လေဝ်ဂၠိုၚ်သန်၊ ဟွံတီနန္တာ၊ ကျိုၚ်ကျဝ်လဒု၊ သ္ဇုၚ်ကွုကြိယာ၊ ဗြဴကၟာဲတံသၟတ်၊ သီုဝုတ်ကညာ၊ ဗၠာဲသီုလထဴ၊ လဗြဴမွဲသာ၊ ညာတ်မုက္ခဝါ၊ သာယာအိန်ရဳ၊ မၞိဟ်တံဟွံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်သီုကျာ်ဩဳ၊ ဂအုပ်နသီုတိုၚ်၊ ခိုၚ်ခိုၚ်ဒ္ၚဳဒ္ၚဳ၊ ယိုက်ပ္တိုန်နၚ်ဆက်၊ ဗီုအိန်ဒက္ခဳ၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိပ္ညဳ၊ သ္ၚဳပၟိက်ကိစ္စ၊ ပိုဲဟွံတီကီု၊ ဟီုပဒည၊ ရိုဟ်ရိုဟ်တ္ၚဲအဵု၊ ဟွံဆဵုကွေံရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိဂျ၊ နွံအရေဝ်ဒးသၟာန်၊ ဂလာန်ညိည၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိကွေံ၊ ပိုဲဒးသၟာန်ရ၊ ချပ်ရံၚ်တော်ဆ၊ ခါရဟွံသၟာန်၊ ဒှ်မၞိဟ်ယုတ် ဟွံတီဂလာန်၊ ဟွံသေၚ်သွံရာန်၊ စိုပ်ကၠုၚ်ဌာန်ဏံ၊ ဟွံသေၚ်သၠာဲဂတး၊ ဂးဟာကလောတံ၊ နွံဂွံကဵုသ္ကဲ၊ ဟၟဲဂွံကလံ၊ ကၠုၚ်စိုပ်ဌာန်ဏံ၊ ပရၚ်နာဲတံတၟေၚ်၊ ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်၊ ပိုဲထေၚ်ဟွံမှာ၊ ဟွံသေၚ်ဂၠာဲမိတ်ပြဝါ၊ ဓမ္မတာသတ်တံဟေၚ်၊ တိုန်ဂ္ဇံဒၟံၚ်ရေၚ်၊ တၟေၚ်သန်ပယောဂ၊ ဒါန်အတိက်ခါနွံ၊ ဂွံမံၚ်ကောံကီုရ၊ ဟိုတ်ပိုဲဟွံတီအဵု၊ ပရေၚ်ကုသဵုဒါန၊ ဟိုတ်ဂှ်သၟာန်သၟုက်၊ သုခဒက္ခာ၊ ဟီုတိုန်ညိရ၊ လပညှာတာ၊ ပိုဲသၠးအခေါၚ်၊ ညံၚ်ဍောၚ်ထာၚ်သွာ၊ ဒုဟ်ပါၚ်ဟၟဲ၊ ပ္ဍဲပိုဲညးၜါ၊ တိုန်ဂ္ဇံမံၚ်၊ ညံၚ်ဗီုဒေဝါ၊ ရာၚ်ဆာဲဗြေဝ်ဗြော်၊ သီုဗော်ပြဝါ၊ စိုပ်ကောံလေဝ်ဇဳ၊ ညဳညဳသာသာ၊ တိုၚ်ပၟိက်စိုတ်၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံကၠာ၊ ဟီုညိလ္ပညှာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်''' 


ယွံလေဝ်ကလောဗြီု၊ စိုန်သ္ကီုသီုဉာဏ၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊ ဓဝ်ပြမတ္ထ၊ ကုသလာ အကုသလာ၊ ဓဝ်ၜါဂှ်ဒှ်မူလ၊ အကုသလာဍောၚ်ဓဝ်ဓမ္မ၊ ဟီုပျးသရကၠာ၊ အကုသဵုစိုတ်စှ်ၜါ၊ ပြာကတ်တဴဗိုန်က္ညန်၊ အကုသဵုစဵုတသိက်၊ မိက်ဂွံဆစှ်ပန်၊ အညသမာန်စှ်ပိ၊ ပါဠိနာဲသာဇန်၊ ပံၚ်ပ္ကောံသၟဟ်န်၊ ဇၟန်ဍောၚ်ဓမ္မ၊ လၟိဟ်ၜါစှော်ထပှ်၊ ဒှ်စၟတ်ဨကန္တ၊ ပ္ဍဲဓဝ်အကုသလ၊ ယဝ်ရမၚ်မွဲဟွံမာန်၊ ဍေံဒှ်ဂၠံၚ်အပါဲ၊ သာဲနူခြာနိဗ္ဗာန်၊ ကျာ်တြဲတိက္ခဉာဏ်၊ ဆာန်သတ်တိတ်တွံကဵု၊ ကုသလတုန်ဟေၚ်၊ ပရေၚ်ဓဝ်ကုသဵု၊ အရထသၟိက်တီအဵု၊ မဟာကုသဵုစိုတ်ဒ္စာံ၊ အညသမာန်စှ်အဵု၊ စေတသိက်စှ်ပိဗျာံ၊ သောဘဏၜါစှ်သုန်ဗဵု၊ စေတသိက်မအဵုလာံ၊ ပံၚ်ပ္ကောံတုဲသၟဟ်၊ ဟိုတ်ဒှ်ပိစှော်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍဲဓဝ်တံဝွံဗျာံ၊ သတ္တံယာံရဒ္ဂေတ်၊ လၟုဟ်ဝွံဆတ္တဝ်၊ တိုၚ်ဓဝ်သမ္ဗုဒ္ဓ၊ ကောန်ဗၠာဲဍောတ်ပိုဲမွဲ၊ ပြဲသန်လက္ခဏာ၊ ဟိုတ်ဂွံသ္ပလဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကုသလ၊ ပဌမအသၚ်္ခါရိက၊ သောဘဏပၠန်၊ ဂွံပ္တုဲလဝ်ပြဲ၊ ဘဝဂၠိၚ်သ္ၚောဲလောန်၊ ဓဝ်ကုသဵုဂှ်ပၠန်၊ ဖ္အောဝ်တဴပ္ဍဲခန္ဓ၊ အာယုက် (---)ဂျ၊ ဟိုတ်ဒါနအောဝ်လဴ၊ စံၚ်ဗဂဵုတဴလျးပၠိုတ်၊ အိုတ်ပၟတ်စှ်မွဲဖဴ၊ အတိက်တေံဟာန်၊ ဟိုတ်ဒါဂွံဖက်နှဴ၊ ဇရေၚ်ဒေံဍောတ်ဗြဴ၊ သၟိက်ဂွံသှ်ပ္တဴစိုတ်၊ သၟိက်ဂွံကၠောန်ၜိုတ်၊ အိုတ်သဗ္ဗကေၚ်ကာ၊ ဟိုတ်ဂှ်ကၠုၚ်စိုပ်သ္ကာန်၊ သ္ၚိဌာန်နာဲတံကၠာ၊ ဟီုပ္တီသီုညှာတာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ယွံလေဝ်ကလောတံ၊ ဗိုန်ဇၟံပညာ၊ နာဲတံကလၚ်၊ ပၚ်မှိၚ်သောတာ၊ တၟံဘူဝတ်၊ သတ်အနန္တာ၊ ပူဂဵုတံကၠာ၊ ပြေၚ်ဝိဝါဟ၊ ပရေၚ်ကဝ်ဂှ်၊ ကဵုဍေံဒှ်ရ၊ ကောန်ပိုဲတုန်သၟတ်၊ ရတ်အနဂ္ဃ၊ ထဝ်ဇမ္ဗူနတ်၊ ဝုတ်ကညာရ၊ ပိုဲပ္ကၚ်ရၚ်၊ မၚ်မွဲလဝ်ပၠ၊ ကောန်မၞတံရ၊ သၟိက်ပဂမာန််၊ ကောန်တြုံမ္ၚဵုထၟိက်၊ သၟိက်ဆက်နိဒါန်၊ နွံမွဲဂလာန်၊ ပိုဲသၟာန်စမ်ရ၊ ကောန်မၞးတံဆာဲ၊ မၚ်ဗၠာဲရုပ္ပ၊ အနန္တဂုဏ်၊ မသုန်ဌာန၊ ဂုဏ်ကျာ်ဓရ်သၚ်၊ ဂဵုခၠၚ်က္ဍၚ်ပြ၊ ဂုဏ်မိမကီု၊ သီုဂုဏ်အ္စာရ၊ ဂုဏ်ဒေဝတဴ၊ ဂုဏ်ကလောဝံသ၊ ဂုဏ်အိန်ဗြီုကီု၊ မသ္တီုတေဇ၊ ကတညုတ၊ ကတဝါဒဳ၊ ဂုဏ်တံဝွံပ္ညဳ၊ ဒ္ၚဳတီကီုဟာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုစှ်ၜါ၊ ပူဂဵုလဵုနာဲတံမဒှ်၊ ဟီုပြဟ်ပကဵုမှာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ မန်လဵုမအာဒှ်၊ ခေတ္တပိဂှ်၊ ဟီုတွံညိကလော၊ ဟီုဒးရောၚ်ပိုဲတက်ဆော၊ ဟီုဟွံဒးအဴ၊ ကလေၚ်စဴသ္ၚိ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အဒေါဝ်ညး၊ ဟီုကဵုဂွံဒးညိ၊ ဟီုဟွံဒးဒှ်ဒိဌိ၊ ပူဂဵုဟွံတီပိၜါ၊ ပူဂဵုဟွံတီသာသနာ၊ ချိုတ်တုဲဒးအာအပါဲ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ကောန်ဝုတ်ပိုဲဇိုန်ကွာဲ၊ ထပ်တဲကဵုနာဲတံရ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ပိုဲကဵုပုၚ်သွ၊ ဟီုဟွံဒးကဵုဂွံစဴအာ၊ စကၟာဲတိတ်ပအာစာ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အကြာညး၊ ညံၚ်ဟွံဂွံကဵုဗၠေတ်သ္အး၊ ဟီုထ္ၜးညိကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်သၟတ်တြုံသှ်'''


ယွံလေဝ်တၠသ္ၚိ ဇာတိတၞောဝ်ဗြီု။ သၟာန်နွံတဴကီု၊ ပိုဲဒးဟီုရ၊ ပ္တံပါရမဳကၠာ၊ နာနာဘဝ၊ ဟိုတ်ကုသဵုနွံ၊ စိုပ်ဘုံဝွံရ၊ ဘုံဝွံပြဲဟာန်၊ ဂၠံၚ်ဍာန်သဗ္ဗ၊ လောကုတ္တဵုကီု၊ သီုလောကဳပၠ၊ ကလောန်ၜါသာ်ပြဲ၊ မွဲဟွံဒည၊ အဲဟီုကဵုရ၊ နာဲတံကလၚ်ကၠာ၊ ကြီုဂုဏ်ပညာ၊ ပြာထာနဲကဲ၊ ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ပြဲ၊ ကဲဂုဏ်ဓဝ်တြဴ၊ ဂုဏ်သၚ်ဒ္စိတ်အဴ၊ နဲယျစဴဟီု၊ စတုတ္ထၛာန်ပ္ဍုန်၊ ဟီုလဝ်ပ္ဍဲဂုဏ်ဗြီု၊ ဂုဏ်ကလောထပှ်ကီု၊ ဂုဏ်အိန်ဟီုလဝ်မသုန်။ ကောန်ဍောတ်ဗၠာဲပိုဲတုန်၊ တီဂုဏ်တံဂှ်ကၠာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုနွံစှ်ၜါ၊ ပ္ဍဲဒ္စိတ်ဟိုတ်ဂှ်၊ ပိုဲစဴနှဴကၠာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ အာဒှ်မည၊ ပၞောဝ်ခေတ္တပိ၊ ဇာတိခေတ္တ၊ လၟောၚ်လောကကီု၊ ဂတဟီုအာ၊ ညးချူတခဳ၊ ဝဍ္ဎပဳမြာ၊ ရာဇာဝတ်လေဝ်၊ ဗေဒၚ်ဟောရာ၊ ဇိက်ဗ္ၚတောမ်ၜဵု၊ တဵဵုကၠံသွံဖျာ၊ ဍိုက်ၜၚ်ဆၚ်ဍာ်၊ လၟာ်လက်ရာ၊ ချူကှ်ေဇိၚ်တပ်၊ တာန်စပ်ညဳသာ၊ ပ္ဍဲကတ်ပညာ၊ ဂၠိုၚ်ပကာရ၊ ကွတ်တြုံတံသ္ဍာံ၊ စှ်ဒ္စာံဂှ်ပၠ၊ ကောန်ဗၠာဲပိုဲသ္တိုတ်၊ လေပ်အိုတ်သဗ္ဗ၊ ပူဂဵုဂှ်ရ၊ စဟွံဒးဂွိၚ်၊ ကဵုသိုက်သၠိၚ်၊ လဗိၚ်သုခ၊ ထပ်တဲဇိုန်ကဵု၊ တွဵုမိကဵုမ၊ သွက်ဂွံဒှ်သဇိုၚ်၊ ဂိုၚ်ကေတ်ညိရ၊ ဂိုၚ်လဝ်ဂွံခိုဟ်စ၊ ဂိုၚ်ကေတ်ရကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ပ္ဍဲတ္ကံကြေၚ်ထဝ်၊ အသဝ်က္ဍၚ်ပြ၊ တၞောဝ်ဒတောဝ်ကၠာ၊ မအာသမ္မတ၊ ကြဴနူဂှ်ဗျိၚ်၊ သၟိၚ်ရောဇ၊ ကောန်ညးဂှ်အဴ၊ ဝရရောဇ၊ သၟိၚ်မွဲပၠန်ကလျာဏ၊ ဝရထပ်စုတ်၊ ခုတ်သာ်ဂှ်ပၠ၊ မန္ဓာတ်ၜါဆော၊ ဥပေါသထ၊ ဝရတံဒုၚ်၊ ကၞုၚ်တုပ်ပၠ၊ ဒှ်ကောန်ညးရ၊ ဥပထပ်စုတ်၊ ခုတ်နာမပၠ၊ စှ်မွဲဒတောဝ်၊ တၞောဝ်မူလ၊ မအံက်ကဵုကောန်၊ ပိုၚ်နန်ဝံသ၊ ဟွံလီုကၠိခ္ဍက်၊ ဆက်ကၠုၚ်ဂတ၊ နွံကဵုမ္ၚဵု၊ ဒဵုဩက္ကာက၊ ဥက္ကရေဇ်ကီု၊ ဟီုဂးစရ၊ ဒ္စာံလက်ပၠန်၊ ပန်လ္ၚီတော်ဆ၊ ညးတံပြေၚ်ကၠုၚ်၊ ဒုၚ်ဝိဝါဟ၊ သၞက်ကရောဲအဵု၊ မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ၊ ဒဵုစိုပ်သၟိၚ်ရော၊ သုဒ္ဓေါဒန၊ သိရိမာယာ၊ မာယာနာမ၊ ညးတံထပ်တဲ၊ ပ္ဍဲနန်ရာဇ၊ သ္အဳသ္အဳရိုၚ်ၚ်၊ ဝေၚ်ဂြိုၚ်ဟွံဇြ၊ မိပ်ဇြိပ်လောန်ရ၊ ပကၠုၚ်ကာမ္ၚဵု၊ ဂအုပ်ထဝ်သၟတ်၊ ရေၚ်မတ်လဟဵု၊ တုဲညးဂြောပ်ဂဒဵု၊ ကဵုယာတ်ကြာထဝ်၊ တုဲညးတံပံက်ဂိုၚ်၊ အတိုၚ်နူကဝ်၊ လၟုဟ်နာဲတံရ၊ ဗော်တၠဓဝ်၊ သတြုစ္ဍးသ္ၚောဲ၊ သၟိက်ဒှ်မွဲဓဝ်၊ ကြာဖဍာန်ဆက်၊ ဂွံဓနက်လဝ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ဆတ္တဝ်၊ ဗွဝ်နွံၚုဟ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ဒှ်သမ္ပတ္တိ၊ တေံသၟိၚ်တ္ၚဲစိ၊ အာဒိနူကဝ်၊ တဆိပ်လိုက်ဗိုန်၊ လိုန်တၟံဇာထဝ်၊ ဒးအခါပၠန်၊ စက်ပန်လေဝ်ဓဝ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိသၟတ်၊ ဝုတ်ပစဲကဝ်၊ ပံက်ညိရဂွံဗဵုဒ္ၚောဝ်၊ ဒေါဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ ကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


ဂအုပ်ထဝ်ဂၠိုၚ် သီုနတိုၚ်ကၠာ ဗြဴဝုတ်ကညာ အာသီုကျာ်ဩဳ ဂၠောဲဖ္ဍောဲဆက် ယိုက်ဗက်လွဳ ပ္ဍဲကဵုတိထဳ နာဍဳမပြဲ ပ္ၚောံညံၚ်စိုပ် ဗဒိုပ်နာဲအဲ သၟိၚ်ကၚ်ပဝဲ မွဲတဲဆေဝ်တာ ပိတန်သေၚ်ဟာ တိတ်ဒၞာလတ် အရက်စာၚ်အဴ ဗြာတ်က္ၜဴဩန်ထဝ် ဒးတိတ်ကွာဲလဝ် ကၚ်ထဝ်ဒါန ဟွံရောံဒည ဟွံလဇခြာ နူဂှ်တုန်ကၠာ အာစိုပ်မုက်သ္ၚိ ပ္ဍဲက္ဍိုပ်တၞိန်စိ ရပ်ရိအေန်ဂါဲ ပန်တန်ပၠန်ကွေံ ဒးဖျေံကၟာဲ သၟာန်သၟုက်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၚ်နာဲရုပ်ထဝ် ပရေၚ်သံသာ ဓမ္မတာကဝ် ညးတံစွံလဝ် ဆက်က္ဍဝ်ကၠုၚ်ရ ဂအုပ်ကၟာဲမ္ၚဵု တွဵုမၚ်္ဂလ ကၠုၚ်ဇိုန်ကွာဲရ ကဵုတၠသ္ၚိပၠန် နူကဝ်မတန် ဖန်ဖက်စဳရေၚ် သမ္မတဟေၚ် ညးပြုပြေၚ်လဝ် ဂကူကၠံမွဲ ပ္ဍဲဘဒြကဝ် ပ္ညပ်တဴစွံလဝ် အသဝ်က္ဍၚ်ပြ နူကဵုဒတောဝ် တၞောဝ်ဩက္ကာက ဒဵုမစိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကပ္ပဳလ သုဒ္ဓေါဒနသဳရိမာယာ ထပ်ကဵုတဲသၟဟ် ဒယှ်ပြာထာ နဲသာ်ဝွံကၠာ သ္ပဗက်အာဟေၚ် အတိုၚ်လၟေၚ် ပရေၚ်နူကဝ် တြုံကဵုဇံသဝ် ဗြဴလဝ်ဖလုၚ်(သၠုၚ်)ဗီုဍေံဒှ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကွာန်တမၠာ ဂအုပ်ထဝ်ကီု သီုနတိုၚ်ကၠာ ယာတ်ပါန်သာခါ ဟွံမှာဂြောပ်လဝ် ပူဂဵုသာ်လဵု ညးတွဵုလဝ် ထေက်ကဵုဂွံပံက် ဂၠံက်ယာတ်ရုပ်ထဝ် တိုၚ်ပရေၚ်ကဝ် အံသဝ်ပြာထာ နူသွတ်ဒဵုဇၞော် ဒုဟ်ဟွံပြံက်ဖာ ဗြဴဗြဴမွဲဟေၚ် ပေၚ်လကျန်ကၠာ ထမိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမှာ ဗီုဝိသာခါ နွံကၠာကျာ်ဩဳ တြဴစှော်ပန် လကျန်ဗြဴဇဳ ဗြဴသာ်ဂှ်ပ္ညဳ နွံဣန်ရဳပန် ဂပ်ဝ်ပံက်ပၠန် ဗ္စန်ပါၚ်အ္စာ နူတက္ကသိုလ်ကၠာ ပြာထာလဝ်ရောၚ်။


၄။ '''လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်သၟာန်''' 


ယွံကလောပိုဲ ဟိုဲညးဂမၠိုၚ် ပြာပ်ကၠုၚ်စိုပ်ဂွိုၚ် ရိုၚ်ၚ်အဳသ္အဳ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ကီု သီုကဵုကျာ်ဩဳ အခါဒှ်ပၠန် စက်ပန်လေဝ်ညဳ ပ္ဍဲကဵုကိထဳ ညဳသာကီုရ ပိုဲက္တဵုဗဒှ်အဵု မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ ပ္ဍဲသၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဂွံခိုဟ်စ ကဵုစေန်ဆက်အာ နာနာဘဝ ကဵုဍိုက်ပေၚ်သၟတ် ယဿဘောဂ ဟိုတ်အသံကၠာ မဟာသမ္မတ ပိုဲယဵုဒုၚ်ရ နဓဝ်ပညာ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ညိ သ္တိပမှာ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ဗိုန် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ဒးစရဲပၠန် ဗ္စန်အ္စာ ဗြဴယုတ်မာ ပကဵုပါမြိ ဟွံသေၚ်ပွံၚ် ပကဵုပံၚ်ညိ ယြဴဗြဴမွဲ ဗွဲမယုတ္တိ မုသာထၟုန် ဍိုက်ဍုန်တြုံသ္ၚိ လၞုဟ်တဴဒမၠိ ဒရီုသ္ၚိသ္အာၚ် ကာတ်သာဲရမျာၚ် ပါၚ်တြၚ်သၟုက်ကျောဝ် လုပ်ကဵုလဗၚ် ဆၚ်တိတ္ၚဲသဝ် ကရောတ်သအဝ် လဝ်စိုတ်သာဍာ စကၠာတိက််ကၠာ တိက်ကၠာၚုဟ်ကြဴ ဒ္ဂေတ်မယုတ် ပဋိပတ်ဗြဴ မုက်ဟွံလာၚ်အဴ ကြောသ္ၚုတောံပုၚ် ခါတ်ဂၞိန်သၠုၚ်ၚ် ကဆံၚ်ကၠုၚ်အာ ကၠတ်စိုတ်တြုံကီု ဟီုဟွံညှာတာ ဒ္ဂေတ်ယုတ်မာ ဝွံဗြဴပါပ ဗြဴသာ်ဂှ်ရ ပကဵုပံၚ်ညိ ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ရတ်ပိပြကာ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမာ ဟီုဟွံဒးရ တိတ်ပအ္စာ ဒးစရဲသၟတ် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ချိုတ်နူဝွံကွေံ ဒးနရက်ကၠာ ဒဒိုက်ရောသာ ချိုတ်အာဂွံဖဵု ဗ္ကန်အ္စာပ္ညုၚ် နူဍုၚ်တက္ကသဵု ဟီုဟွံဒးအဵု ပကဵုပံၚ်ညိ ညံၚ်ဂွံဗၠးဗယိ ပံၚ်ညိရကလောတံ။


၄။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


(က) ထၟိက်မသုန်၊ ဂုဏ်တြဴဂှ်၊ ဟီုတွံကဵုရ၊

ပ္ဍဲကဵုလောက၊ ဗြဴတံသီုဖအိုတ်၊ သမ္တီအိုတ်ညိ၊

တ္ၚဲယးလာၚ်မုက်၊ ဂြးသော်တုဲကီု၊ သီုကြိယာပိ၊

ဂပ်ဝ်စှ်ေတိ၊ အာသ္ၚိညးသွံ၊ ဂွံထၟိက်မွဲရ။


(ခ) ဂ္ဇံသိပ်ထဴ၊ ဝဴဖဴဟွံဟီု၊ စီုမဍိုန်ဒ္ၚဳ၊

ဟီုသီုကျာ်ဩဳ၊ ပ္ဍဲလောကဳပျး၊ ဂးရထၟိက်ၜါ၊

မြမောဝ်ဗဗိုဟ်၊ စရှ်ဝက်ပ္ကဴ၊ ဗြဴသိုက္ခမာ။

ၜးကေတ်ကြိယာ၊ သာသာဂါံကွာ်၊ ဝွံထၟိက်ပိညိ၊


(ဂ) တြုံသ္ၚိယဲအာ၊ လွဳပရာတဴ၊ ပညံၚ်ရာမ၊

ယဝ်ဂွံစၞ၊ ညံၚ်မလဝ်စိုတ်၊ ဟွံဝိုတ်စွံလဝ်၊

ဂွံထၟိက်ဂေါဝ်၊ ပန်သၞောဝ်ဝွံပၠန်၊ နွံရတမ္ညဝ်၊

ကာလတိက်ကျဝ်၊ ကြောလဝ်ဇိုၚ်သ္အး၊ တွံလးဒၟံၚ်ပၠ၊


(ဃ) မသုန်ဂၠံၚ်ဝွံ၊ ပြုပြေၚ်ဒၟံၚ်အဴ၊ ဗြဴတုပ်ရဴမိ၊

ယိုက်ဂုဏ်တုဲစိ၊ မိကဵုမကျဝ်၊ ကျာ်ဓဝ်သၚ်သၟဟ်၊

ရတ်ပိပြကာ၊ သီုဂုဏ်အ္စာကီု၊ သီုတၠသ္ၚိဂှ်၊

သၟိၚ်မွဲဗြဴမွဲ၊ ခမဳမွဲစိ၊ ညးပိဝွံရ၊


မၞုံဣန်ရဳပၠ၊ သ္ပဓဝ်ခန္တဳ၊ လွဳပါရမဳ၊

ပ္ဍဲလိုက်ဝွံစိ၊ ညးပိဝွံပၠ၊ တၠကျာ်ဩဳ၊

မၞုံပါရမဳ၊ ကျာ်ဩဳလောက၊ ပ္ဍဲညးပိရ၊

ဓဝ်ကုသလ၊ ၜိုန်ဟွံပသ္တိုတ်၊ ချိုတ်ဂွံစဴသွဝ်။ ရဴဝွံညးတံသၟာန်သှ်တုဲမ္ဂး သ္ပတဴမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ အခိုက်ကၞာသၞက်ကရောဲမန်တြေံ နွံစှ်ပြကာရ။


၁။ ပွမသၞက်ကရောဲ လၜက်ယာတ် ပ္ဍဲဇုက်တေၚ်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠတံဂှ် ဟွံဒးတိတ်ကလံ ညးဇၞော်တံ အဒေါဝ်ပူရိဿာတ် ဘာသာဇကု ဇကုမဒၟံၚ်တဴဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဇုက်တေၚ်မၞုံတဴ ပ္ဍဲခဒမ်သၟတ်ဗြဴဂှ် မပ္တံကဵု ယာတ်ဗွိုက်လတက်သၟတ်တြုံဂှ် လၜက်စုတ်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၂။ ပွမသၞက်ကရောဲ စစၞမွဲ လဗံက်မွဲပ္ၚာန်ဂှ် ပုၚ် (ဟွံသေၚ်)ပလေၚ်ကွာၚ်ၜဲ လက်ဖက်တံဂှ် စုတ်လဝ်ပ္ဍဲလဗံက်ပ္ၚာန်တုဲ သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴညးၜါ စဟာပ်မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၃။ ပွမသၞက်ကရောဲ သၠာဲလစိန်မ္ဂးဂှ် လစိန်သၟတ်တြုံဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်ဗြဴ လစိန်သၟတ်ဗြဴဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်တြုံ သၠာဲဂတးကဵုသံက်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၄။ ပွမသၞက်ကရောဲ ၜးသၠာဲယာတ်ဗဝိုက်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ် ပ္ဍဲမစိုပ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴ လ္ပာ်မသနာံမြိုၚ် သၟတ်ဗြဴမွဲက္ဍိုပ်တံဂှ် ဖုံဍာ်ကြာတ်ကြောသ္အးဇ္ၚးတုဲ ပ္တိတ်ကဵုယာတ်ဗွိုက်လတက်တၟိ ကဵုၜးသၠာဲတုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၅။ မွမသၞက်ကရောဲထပ််တဲမ္ဂးဂှ် သ္ပာတဲသၟတ်ဗြဴဂှ် ပၠးဒုၚ်လဝ်တုဲ သ္ပာတဲမၞိဟ်တြုံဂှ် ကဵုထပ်စုတ်လ္တူဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။ (အဓိပ္ပါယ် ပွမသၞက်ကရောဲဝွံ ထဝ်ၜါဂတှ်ေ ညဴၚ်ရဴမစပ်ဂဟဵုမွဲဂတှ်ေဓဝ်ကီု ပၞောဝ်ကဵုၜါဇကု ကဵုဂွံဒှ်မွဲဇကုဓဝ်ညိ။ ၜါကရေက်ကဵုဂွံဒှ် မွဲကရေက်ဓဝ်ညိ၊ နကဵုစၟတ်သမ္တီဂှ် ပွမသၞက်ကရောဲသာ်ဝွံရ)။


၆။ ပွမသၞက်ကရောဲဓနက်ကံမ္ဂးဂှ် ဇုက်တောဝ််ဗၞတ်ပန်ဟတ် မွဲဇုက်ဂှ် သၠိုက်စုတ်ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗြဴၜါတၠဂှ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၇။ မွမသၞက်ကရောဲပူယာတ်မ္ဂးဂှ် ယာတ်ကဝါ မၞုံဗၞတ်အနာံၜါဟတ် ဇမၠိုၚ်တြဴဟတ် ပူဒက်စုတ်ညးၜါဂှ် မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၈။ ပွမသၞက်ကရောဲသၠိုက်ပ္ကဴမ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ်ပ္ကဴမွဲပး သၟတ်ဗြဴဂှ်ပ္ကဴမွဲပး ဗွဲကိုပ်ကၠာသၟတ်ဗြဴဂှ် သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံတုဲ သၟတ်တြုံဂှ် ကလေၚ်သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်ဗြဴဂှ် ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၉။ ပွမသၞက်ကရောဲ တုၚ်လဝ်တဲပ္ဍဲဍာ်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ် သၠိုၚ်ဩန်မွဲမွဲ တဲပုၚ်သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴ ၜါတၠတံဂှ် ကဵုတုၚ်လဝ်ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တြကရောဲဂှ်မွဲ။


၁၀။ ပွနသၞက်ကရောဲ စဝ်ဖျေံဍာ်ပ္ဍဲက္ဍိုပ်မ္ဂးဂှ် ကၞုသၚ် ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ်သၠိုၚ်ဩန် စုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ် ကေုာံ ရတ်ဒ္စိတ်သာ် တဵုစုတ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲမ္ဂး စဝ်စရိုဟ်ဖျေံနူလ္တူက္ဍိုပ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။

(ဣဝွံ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲ စှ်ပြကာရ)


ပၞောဝ်စှ်ပြကာဂှ် နဲဂွံဗဗွဲကဵုကွေတ်ဝါဒ၊ ဘာသာ အလေံဂကူမန်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ မ္ဒးသၞက်ကရောဲတဴအိုတ်ရောၚ်၊ ဂတကောကဵုဒေံ မိကဵုကောန် ကောန်ဗြဴကဵုမ ဂတဒေါဝ်ပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲရံၚ်ပွမသၞက်ကရောဲ၊ မဗဗဗွဲထေက်ကြိုက်အိုတ် မယေန်သၞာၚ်အိုတ် မရာၚ်ဆာဲအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် သွက်ဂွံပစၟတ်သမ္တီဗွဲမဍာံပြ၊ ဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ် နကဵုဝိနဲပါဠိ ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ဂပ်ဝ်သမ္တီအိုတ်ညိ။


ဩဒပတ္တကိနဳနာမဥဒကပတ္တံအာမသိတွာဝါသေတိ၊ ပါဠိဝိနဲပါရာဇိကဏ်၊ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပိုဒ်၊ အရထတုန် ဩဒပတ္တကိနဳနာမ၊ ၚ်ယၟုမ္ဂး ဩဒပတ္တကိနဳ။ ဥဒကပတ္တံ၊ န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ အာမသိတွာ၊ ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ ဝါသေတိ၊ ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။


'''ဩဒပတ္တကိနဳတဳ၊ ဥဘိန္နံဨကိဿာ ဥဒကပါတိယာဟတ္ထေ၊ ဟတာရေတွာ။ &quot;ဣဒံဥဒကံဝိယသံသဌာ အဘေဇ္ဇာဟောထာတိ&quot; ဝတွာပရိဂ္ဂဟိတာယ ဝေါဟာရနာမမေတံ၊ နိဒ္ဒေသေပိဿ၊ တာယသဟ ဥဒကပတ္တံအာမသိတွာ၊ တံဝါသေတဳတိ ဨဝမေတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပွံက်သိက္ခာပိုဒ်ဂှ် ပါရဇိကဏ်အဌကထာ။'''


အရထတုန်- '''ဩဒပတ္တကိနဳတိဨတံနာမံ၊''' ၚ်ယၟုဩဒပတ္တကိနဳဂှ် '''ဥဘိန္နံ၊''' ဒဒက်ကဵုသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗဴါဂမၠိုၚ်ၜါ၊ '''ဟတ္ထေ၊''' န်တဲဂမၠိုၚ်။ '''ဨကိဿာ၊''' ဍေံမဒှ်မွဲ။ '''ဥဒကပါတိယာ၊''' ပ္ဍဲသၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''ဩတာရေတွာ၊''' ကဵုဖျေံဏာအိုတ်တုဲ။ '''တုမှေ၊''' ၚ်သၟတ်တံညးဂမၠိုၚ်။ '''ဣဒံဥဒကံ၊''' ၚ်ဍာ်ဝွံ။ '''သံသေဌံ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇံ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောတိဝိယ၊''' ညံၚ်ရဴမဒှ်တဴကီု။ '''တထာ၊''' တုပ်တဴညံၚ်ရဴဍာ်ပၠန် တန်တဴမွဲသၠိုၚ်ဂှ်ကီုရ။ '''သံသဌာ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇာ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောထ၊''' ဩဝ်ကဵုဒှ်အိုတ်ညိ။ '''ဣတိ၊''' ရဴဝွံ။ '''ဝတွာ၊''' သ္ဂးအိုတ်တုဲ။ '''ပရိဂ္ဂဟိတာယ၊''' ဍေံမဂပ်ဝ်မသီကေတ်အပိုၚ်။ '''ဣတ္ထဳယာ၊''' ဒဒက်တဴကဵုသၟတ်ဗြဴ။ '''ဝေါဟာရနာမံ၊''' ယၟုမဒှ်ဟိုတ်ဂပ်ဝ်ကော်ခဴစရ။ '''အဿ၊''' ဒဒက်တဴကဵုပိုဒ်မ္ဂး။ ဩဒပတ္တကိနဳဂှ်။ '''နိဒ္ဒေသေပိ၊''' ပ္ဍဲအရာမစၞောန်ထ္ၜးဗွဲတြးကီုလေဝ်။ '''တာယ၊''' ကေုာံသၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''သဟ၊''' မွဲဟာန််။ '''ဥဒကပတ္တံ၊''' န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''အာမသိတွာ၊''' ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ။ '''တံဣတ္ထိံ''' န်သၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''ဝါသေတိ၊''' ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။ '''ဣတိဨဝံ၊''' ရဴသာ်ဝွံ။ '''အတ္တော၊''' န်အရထ။ '''ဝေဒိတဗ္ဗော၊''' စိုန်ဂပ်ဝ်သမ္တီ။ ပွမသၞက်တဴကရောဲအိုတ်ရ။


အဓိပ္ပါယ်ပ္ဍဲဍာ်မွဲသၠိုၚ် ဍေံမဒှ်မွဲဓဝ်ဂှ် စုတ်ဗပေၚ်လဝ်ပ္ကဴ ဍာ်မပြဲ တဲပုၚ်သၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဖျေံစွံလဝ်တုဲ ညံၚ်ရဴဍာ်မၜိုဟ်ဂံက်ကီု၊ ကဵုဂွံၜိုဟ်ဩိုဟ်တဴညိ။ ညံၚ်ရဴပ္ကဴဝွံကီု ကဵုဂွံထတ်ယုက်တုဲ ရာၚ်ဆာဲဒၟံၚ်လၟိုန်ညိ တုပ်သၟဟ်ကဵုဍာ် ဟွံပြးဒကးအာဂှ် လ္ပကဵုပိုဲပြးဒကးအာတုဲ ကဵုဂွံတန်တဴ လုကဴမွဲအာယုက်ညိ။ ရဴဝွံ မဂွံဂိုၚ်ကေတ်နိမိတ်သၞဲ မဆာဲဒးရးတံဂှ်ရ၊ သၠိုၚ်မပ္တံကဵု ထဝ် ဩန် သၠုယ်သၠာ် ဓရိုတ် ဒါန်တံဂှ်ဂွံဖအိုတ်ရ၊ ရန်တၟံအာဓာန်ဂတ သွက်ညးၜါဂှ်တုဲ အ္စာမ္ၚဵုတံ ရာဒၞာမိက်ကဵုနာနာသာ်မာန်ရ၊ အ္စာလဵုတံဂှ် ဂါထာမပ္တံစိန္တာမဏိဂှ်လေဝ် ရာဒၞာကဵုအိုတ်ရ၊ ပၞောဝ်နဲဂမၠိုၚ် နဲပိုဲမန်ပွမက္ၜထၟထပှ်ဂှ် နွံမွဲသာ်ပၠန်ရ။


* '''ကဗျဗီုက္ၜထၟဓုပ်'''


၁။ ပြေၚ်ကောန်ထပ်တဲ၊ နဲယအ္စာ၊ ပမှာသတိ

ထၟမွဲစိ၊ နကြိဟီုဖ္ဍုန်၊

==ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ၊ တိုန်သ္ၚိတၟိ==
၁။ နိဒါန်။

၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်။

၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ။

၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)။

၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ။

၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ။

၇။ ဗြိုဟ်သ္ၚိ။

၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)။

၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ။

===၁။ နိဒါန်===
===၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်===
===၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)===
===၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ===
===ဗြိုဟ်သ္ၚိ===
===၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)===
===၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ===

==ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်==
==ပွမဂိယဲ==
==အဝဲဗျု==
==ပွမစုတိ==
==ဂလာန်ကာလထေရ်ကဵုသၟိၚ်ပဿိုန်သၟာန်သွဟ်==
==နိဿဲ==
ကၠုၚ်နူလိက်အုပ် (အခိုက်ကၞာမန်) နူကမ္မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။ [https://drive.google.com/file/d/1WddIBb6u7tAiS3o7RPQWGImsla4d2YEx/view?usp=sharing pdf-အခိုက်ကၞာမန်]

{{DEFAULTSORT:အခိုက်ကၞာမန်}}</text>
      <sha1>e1u9zwukxwlc3egrlcplpv3fpg84ylm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33646</id>
      <parentid>33645</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T14:59:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>သ္ဍိုက်ဆာန်မန်</username>
        <id>2569</id>
      </contributor>
      <comment>/* ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="294883" xml:space="preserve">ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်
လိခ်အုပ်မၞုံယၟု (အခိုက်ကၞာမန်)
သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၉−သၞာံ၊ ဂိတုဘတ်။

=ဂလာန်တၚ်ဂုဏ်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ လိခ်အုပ် အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ တက်ပတိတ်တုဲ တရးဏာနကဵုတွဵုရးမန်−ရးဗၟာဂွံမာန်အာ ခေတ်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵု သွက်ကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်လေဝ် ဟီုဂးစဂွံရ။ မွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂကောံကမ်မတဳလိခ်ပတ်ေယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵုကီု ဟီုဂးစဂွံရ။ ကမၠောန်ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယောန်သၞာၚ်မန်ရ၊ ပ္ဍဲကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပါ်စွံလဝ် ဆာပ်ကမ်မတဳ  (ဂကောံဍောတ်) ပိရ။ မုခ်ဂၞန်မွဲ− ၊ သွက်ဂွံဗ္တောန်လိခ်ပတ်၊ သွက်ဂွံတက်ပတိတ်လိခ်ဗွဟ်မန်၊ လိခ်ပတ်မန်တံဂှ်၊ ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ရ။ မုခ်ဂၞန်ၜါ− သွက်ဂွံတိၚ်တိုက်လှ်ေဒယှ်ေတံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳအနုသုခုမရ။ မုခ်ဂၞန်ပိ− သွက်ဂွံဗက်စ အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ သွက်ဂွံဗၟံက်ဂတဝ်တိုန် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ ပွမဟီုအရေဝ်ဝေါဟာမန်၊ ဗွိုက်လ္တက်မန်တံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ပါ်စွံလဝ်ပိဂကောံရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဒှ် လိခ်မူ−လိက်အုပ် အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳအခိုက်ကၞာဂှ် ကေတ်တာလျိုၚ်ရ၊ ဗွဲကိုပ်သက္ကရာဇ် အၚ်္ဂလိက် ၁၉၇၃−တေံ၊ နူကမ်မတဳဇၞော်ဏံ အာတ်ဏာလိခ်ပတ်မူလ ပ္ဍဲဌာန်အ္စာကဝိမန်တံရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ဗွဲမစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တေံ အ္စာကဝိတံချူပလံၚ်နၚ်လိခ်တမ်ဂှ်ရ၊ ဂွံလိခ်တမ်တံဂှ်တုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာဂှ် စဳရေၚ်ပ္ကောံတုဲ ဗှ်အိုတ်ရ။ ဒၞာဲဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ဒါန်တုဲ ဒၞာဲဟွံမွဲတံဂှ် အာသၟာန်သၟုက်ဋ္ဌာန်တၠဂုဏ်အ္စာတၠဳပိုန်တံလေဝ်ကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော် ညးမတဳပရောပရာအခိုက်ကၞာပြဝေဏဳဂကူမန်တံအိုတ်ရ။ တုဲအိုတ်မ္ဂး နူဆာပ်ကမ်မတဳဏဳ စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ တက်ပတိတ်နကဵုလိခ်သၠုပၠုယ်ရ။


လိခ်သၠပၠုယ်နကဵုတဲဂှ် ပလံၚ်ဏာဋ္ဌာန်အ္စာချူလိခ်မူလ အ္စာကဝိတံကီု၊ ဋ္ဌာန်တၠဳပိုန်သၚ်ခမဳတံကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော်တံကီုရ၊ သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ် သွက်ဟွံမှာရဴ ဟၟဲသက်က်ဂှ် ရန်တၟံကေတ်ရ။ ညးတံရံၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ ပလံၚ်နၚ်ဋ္ဌာန်ကမ်မတဳပိုဲပၠန်ရ။ နကဵုလိခ်မူစၟဳစၟတ်ထပ်ကဵုထပ် ရုဲစှ်တုဲ ကၠောန်ဇန်ချူကှ်ေပၠန်ရ၊ နနဲဝွံ ဍိုက်ပေၚ်ကီုခယကေတ်တုဲ၊ သွက်ဂွံတက်ပ္တိတ်နကဵုစက်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညးတၠအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။


နူတွဵုရးဍုၚ်မန် ညးတံစၟဳစၟတ်အခိၚ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ ညးတၠအလဵုအသဳဍုၚ်လ္ဂုၚ်စၟဳစၟတ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ နကဵုကမ်မတဳဏံသြန်ဟွံဍိုက်ပေၚ်လေဝ်ကီု လံဒၟံၚ်စဵုကဵုအခိၚ်ဏံရ၊ လိခ်အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပတိတ်ဇြဟတ်ဂိုတ်ဂစာန်လဝ်ကီုရ၊ ဍိုက်ပေၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံစှ်ေလဝ်စိုတ်ဏီတုဲ၊ ဟွံဍိုက်ပေၚ်− ဟွံရုမ်ဂပ်ဟွံမှာရဴဏီဂှ် နကဵုကမ်မတဳဏံ ဒုၚ်လဝ်တဲရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိုက်ကၞာ ပြေဝေဏဳပိုဲမန် သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ်အာ ဗွဲဂတတေံဂှ် ပ္ဍဲလိခ်ဝွံ ဒၞာဲမှာရဴဒၞာဲဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ ကဵုနၚ်ကသပ်ဂၞန်ဗွဲမပြဟ်ညိဂှ် ဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။ ကောန်ဂကမန် အ္စာဗှ်လိခ်တံ စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ နကဵုအလန်ဒုတိယ တတိယပ္တိတ်မ္ဂး ဍိုက်ပေၚ်အာမာန်ရောၚ် ပတှ်ေဒၟံၚ်ရ။


ဗွဲလက်ကရဴအိုတ် နကဵုနိဂီု သွက်လိခ်အုပ်ဝွံ ဂွံတိတ်အာမာန်ဂှ် ပပ္တံနူကဵုကောန်ဂကောံ ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ်ကီု အ္စာကဝိညးမချူလိခ်တမ်လေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုကသပ်ဂၞန်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠဳပိုန်သၚ် ခမဳလေဝ်ကီု၊ မၞိဟ်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်တံလေဝ်ကီု၊ သွက်ဂွံတက်လိခ်ဝွံ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်ကမၠောန်လေဝ်ကီု၊ ညးမဇန်လိခ် ညးမတက်လိခ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးအလဵုအသဳတံလေဝ်ကီု၊ စၞးကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဏံ အဲညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု တၚ်ဏာဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ။


'''(နာဲမိုၚ်တဝ်)−−−ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=ဥယျောဇဉ်=

ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဝွံ သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ဟွံဒှ်ဟွံမံၚ်မ္ဒးယိုက်ဂၠၚ်ဏာ ကဵုအဓိကတာလျိုၚ်ဂှ် ကောန်မန် ပွမလေပ်လိခ်မန်၊ အရေဝ်မန်ကီု ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ကီု၊ အစေန်အဆက် အနုသုခုမမန်တံ ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ မြိမြန်မၚ်မွဲအာဂှ်ကီု၊ သ္ပတိုၚ်တမ်ဒေါဝ်တုဲ မ္ဒးပံက်ဗဒှ်လဝ် ဂကောံဏံရောၚ်မဒှ်ရ ။


ပဟိုတ်တာလျိုၚ်နွံသာ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံမြိမြန်ကလုတ်ပ္တိုန် ဗပေၚ်ကဵုမာန်ဂှ် ဟွံသ္ဂုတ်ကဵုပကီုလွဳဟေၚ်၊ ဆၜိုတ်ဂွံအခိၚ် အခေါၚ်အဝဵုတံဂှ် ဂိုတ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်လွဳဆာဲမံၚ်ရ၊ အတိုၚ်ရန်တၟံလဝ်ပိသာ် ဗွဲလ္တူတေံဝွံရ၊ တန်ဗ္တောန်လိခ်ပတ် အရေဝ်၊ တန်ဗ္တောန် ယေန်သၞာၚ် အစေန်အဆက် အနုသုခုမတံ ချေံဗ္တောန်ကဵုတုဲ၊ မွဲအဆက်ဓဝ်ဟေၚ်၊ သွက်ဂွံသီဒက်စဵုဒၞာမၚ်မွဲအာ အခိုက်ကၞာမန်တံကီု၊ သွက်ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတဂမၠိုၚ်၊ သ္ဂောံနိဿဲလ္ၚတ်ဒ္ဂေတ်ဗက်အာမာန်ဂှ် လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မ္ဒးပကီုလွဳဗၟံက်ပ္တိတ်ရောၚ်။


ပ္ဍဲမဗၟံက်ပ္တိတ် ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံလေဝ် ပဟိုတ်ကဵုမန်တၠပညာဂမၠိုၚ် ကေုာံ ညးအာယုက်ဇၞော်မန်၊ မိမနော်နာဲတံ ကဵုအရီုအဗၚ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဟေၚ်၊ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မဂွံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ဂှ် ပတန်စၟတ် သ္ပသမ္တီလဝ်တုဲဒှ်ရောၚ် မိက်ဂွံဟီုပျးကဵုရ ။


ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ပွံမကၠောန်ထေက် ဟွံယောၚ်ဗွဲစၟတ် မ္ဒးကၠောန်အာ ပ္ဍဲကဵုတာလျိုၚ်ပိသာ်ဏံဂှ် သွက်ဂွံပကောံပ္တိတ်ဏာ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်မာန်ဂှ် မိပ်ဂြိုၚ်ဂွံဇြဟတ် အိုဟ်တၟိုဟ်ဇြုၚ်ကေဝ်တဴဗွဲမလောန်ရ- အလုံကောန်ဂကူမန် အခိုက်ကၞာမန်ဂမၠိုၚ် တၠုၚ်လအာ ညံၚ်ဟဂွံလီုအာဂှ် ပွမသီဒက်မၚ်မွဲအာတုဲ ကောန်ဂကူမန်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံညးဂမၠိုၚ် သဂွံကဵုဍုက်ကေဝ် သ္ဍိုက်မၠိုက်ရၚ်သ္ကံအိုတ်ညိ သာ်ဝွံ ရာဒၞာဏာရောၚ် ။


'''နာဲယဳသိုၚ်(ဥက္ကဌ)ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။'''

=ဂလာန်ဗကန်=

အခိုက်ကၞာမ္ဂးဂှ် မဒှ်စဳဏောန် ကောန်ဂကူမွဲမွဲ သွက်သ္ဂောံတန်တဴအာ ပ္ဍဲလိုက်ဏံ၊ စဵုကဵုကဝ်တူတေံရောၚ်။ ညးတၠပညာအစာတၠမန်ပိုဲ နူတမၠာအဆက်ဆက်တေံ၊ မဒၠောံဗ္တောန်၊ မစွံပတန်လဝ်ကဵု ဂလာန်တၚ်နၚ်တံဂှ် အခိုက်လဵုဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်ဒး၊ ဗီုလဵုဂွံဝေၚ်ပါဲဒး၊ နဲလဵုဂွံမၚ်မွဲအာ ဂကူဇကု အဆက်ကောန်အဆက်စဴဒး၊ ပ္ဍဲလိုက်ဏံရောၚ်။


တီဒဒှ်ဂုဏ်ဖဵုမၞုံတဴ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ'''အခိုက်ကၞာ'''ဂကူပိုဲမန်ဝွံ သ္ဒးပ္တိုန်လဝ် အက္ခဝ်လ္တူလိခ်ပတ်ထေက်ရောၚ် အဲစှ်ေစိုတ်ရ။ လောန်ကၠုၚ်အခိၚ်ၜိုတ်ပန်သၞာံတေံ၊ အဲဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ် ၊ ဒဒှ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ် ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊&quot; ဏံ ကၠေံစိုတ်ပ္ကောံပ္ကေဝ်ဒၟံၚ်၊ တံလိက် &quot;အခိုက်ကၞာမန်&quot; သွက်ဂွံတက်တြးပ္တိတ်လိက်အုပ်၊ သီုမတာပ်ခေတ်၊ နကဵုကဆံၚ်သၠုၚ်သၠုၚ်ဂှ်၊ အဲအိုဟ်တၟိုဟ်စိုတ်၊ အဵုဇိုတ်တဴပ္ဍဲဂၠံစိုတ်အဲ မလောန်ရ။ သ္ဂောံညာတ်ကေတ်  &quot;လိက်အခိုက်ကၞာမန်&quot; တက်ပ္တိတ်တုဲ ဒှ်အာပၠန်ဂှ် ၊ တၚ်လေဝ်, တၚ်ဂုန်ကဵု &quot;ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်အိုတ်တဲရ။ ထိုၚ်လေဝ်, ထိုၚ်သးကမ်မတဳ, ကွေံကွေံရ။


ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ရံၚ်သ္ၚေဝ်ကေတ်မ္ဂး၊ ဇၟာပ်ဂကူညးမဂတာပ်ခေတ်တံဂှ် ညးတံဒ္ဂေတ်ဗက်၊ ထိၚ်ဒက်လဝ်အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳညးတံဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက် ဗွဲမဗိုန်ဗတ်ဂှ်ဟေၚ် သ္ဂောံဆဵုာတ်ကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာညးတံ ညံၚ်ဟဂွံလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်၊ အခိုက်ကၞာညးတၞဟ်သ္အာၚ် ညံၚ်ဟဂွံထပါ်လုပ်ပြံက်ယျတ်လုပ်ကၠုၚ်မာန်−အကြာအခိုက်ကၞာဂကူညးတံဂှ် ညးတံပသတိ၊ စဵုဒၞာ၊ ဆဵုဒဝ်၊ ပ္တိတ်ဇြဟတ်တဴအိုတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်စာ်အိုတ်ကၠေံဗ္ဒန်အာမ္ဂး ဂကူညးတံလေဝ် ဟွံဆောတ်သ္ဒးကၠေံဗ္ဒန်အာရောၚ်ဂှ် ညးတံချပ်ဗ္စာ ဂြၚ်တီကေတ်လဝ်နကဵုညာဏ်ပညာနူဇမ္ၚောဲရ၊ ဂကူညးတံညံၚ်ဂွံတန်တဴ ညံၚ်ဟဂွံကၠိုက်ကၠာဲမှာဲမှာကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ် ညးတံသ္ပဂရုအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲဂကူညးတံ သၟတ်မွဲမွဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ် သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိမ္ဂး ပပ္တံနူဂှ်တုဲ ညးတံခုတ်ယၟုနကဵုဘာသာညးတံ ပ္တိတ်စရာဲၜခၟနကဵုဘာသာညးတံ၊ ဂစာန်ဗ္တောန်ကဵုအရေဝ်ဘာသာညးတံ၊ ကဵုဒဂီုဒ္ဂေတ်ဗ္တောန်ဖျောန်ကဵုအခိုက်ကၞာညးတံ၊ ပၠောပ်ဇာတ်ဂကူညးတံဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ညးတံဟွံသာသ္ပံ ဟွံပၠံအခိၚ်လ္တူကောန်ဇာတ်ညးတံရ။


ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဟေၚ် အတိုၚ်နနဲချူထ္ၜးပံက်ထ္ၜးလဝ်တၚ်ဏှ်ဗွဲလ္တူတေံ ညးမဒ္ဂေတ်ဗက်ထိၚ်ဒက်ကၠုၚ်အခိုက်ကၞာတံဂှ် မၞုံတဴကီုရ၊ ဆဂး အသိၚ်ဇြဟတ်အောန်တဴဒၟံၚ်ဏီဂှ် ပသတိအိုတ်မ္ဂး သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးမာန်ရ။


မူဟိုတ်သ္ဒးဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ဂှ်ရော, ဒတောဝ်တၞောဝ်ရံၚ်ကေတ်မ္ဂး မိမဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် ဟိုတ်နူသာဲစ္ဍးကၠုၚ်ကဵုအခိုက်ကၞာဂကူဇကု ခရာသၞာံအခါဗွဲမလံလဂှ်ကီု၊ ဟွံတီၚုဟ်မး ဟွံတီဗီုနဲဂွံတၚ်ယၟုကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ဟွံတီကဆံၚ်ဇကုတုဲ အရေဝ်ဇကုဟွံဗ္တောန်ကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ကောန်ဇာတ်ဇကုတဴဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ကြက်သက်သဳသာဓကဍေံရ။


ဂလာန်လ္တူတေံအဲမချူလဝ်တံဂှ် သွက်သ္ဂောံပ္တိုန်ဒုဟ်လ္တူဂကူပိုဲဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူကဵုဂလာန်ညးတမၠာ အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ ဍိုန်လျ၊ သဝ်စှ်ေ၊ ကၠေံခၞၚ်ကၠုၚ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲတုဲ သ္ဂောံဆဵုညာတ်ဒုဟ်ဍေံဟေၚ် သ္ဒးဟီုဂးသာ်ဝွံရောၚ်၊ ထံက်ကဵုဂလာန်ညးတမၠာတံမစွံပတန်လဝ် &quot;ဖျေံမ္ဂးကျေဝ်၊ ပလေဝ်မ္ဂးဒှ်&quot; ဂှ်တုဲ သွက်ဂွံပလေဝ်ပတိုန်ထေက်အိုတ်ရ။


လၟုဟ်ဟေၚ် သွက်ဂွံပလေဝ်ပလေတ်သၠုၚ်ပ္တိုန်ဂှ် နူ&quot;'''ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်'''&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ကေတ်တာလျိုၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဖျုၚ်ဗလးကၠေံယဲမတွံဂး− ဂကူဘာသာ၊ မကၠိုက်ကၠာဲ၊ ကၠေံဗ္ဒန်ကၠက်အိုတ်အာဂှ် နကဵုရဥုဲ &quot;'''လိက်အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;ဝွံရောၚ်။


ဟိုတ်ဂှ်ရ− ကောန်ဂကူမန်ဍာံ ထာန်ဒေသလဵုမံၚ်မံၚ်၊ ညးဒိုက်ညးလွေဟ်၊ သမ္ၚေဟ်သေဋ္ဌဳတံဟွံရုဲ၊ သီုခရှ်သၚ်တံကီု ညးမွဲမွဲအုပ် ဩဝ်.....ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုဇြဟတ် ရာန်ဗှ်လ္ၚတ်လဝ်ထေက်အိုတ်ရောၚ်၊ ဓဝ်မေတ္တာဂတတုဲ အဲဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာအလုံတွဵုရးဍုၚ်မန်ကဵုမ္ၚးနူတွဵုရးဍုၚ်မန်သီုဖ္အိုတ်ရအဴ။


'''အခိုက်ကၞာမန်သ္ဒးမံက်ဂတဝ်တိုန်ရောၚ်၊ ('''နာဲလူဖေဝေန်''') သၟိၚ်ဗယု ဝန်မစၞောန်ထ္ၜးကမၠောန်သုတေသနတြေံတြဟ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=နိဒါန်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ−ကၠာဟွံဟီုပရောလိခ်အခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်လိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်ဝွံ၊ ဟီုထ္ၜးညိညရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၇၂)တေံ ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ညးမၞုံပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံမွဲခုတ်လဝ်ယၟု &quot;ဂကောံလိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဂးတုဲ၊ ရန်တၟံလဝ်သွက်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ် မတ်ဂွံယးတၟး ညံၚ်ဂွံကၠိုဟ်ခၠၚ်တိုန်ပရေၚ်ဂကူမန် ဣလဵုဒှ်ဍာံ, ဣလဵုဒှ်ဗၠေတ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ကေုာံလိခ်ပတ်မန် သွက်ဂွံမံၚ်ဂတဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ရ၊ ဂကောံဏံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၃)တေံ ချပ်ဂၞန်ညးသ္ကံတုဲ၊ သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ်သွက်ဂွံပ္တိတ်လိခ် &quot;'''အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;မွဲအုပ်ရ၊ ဂကောံဏံလေဝ် ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ− လလောၚ်တြးဏာဇရေၚ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်တုဲ အာတ်ဏာတမ်လိခ်(မူလိခ်) နူဌာန်တၠပညာမန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ အတိုၚ်လအာတ်ဏာဂှ် အ္စာကဝိမန်တံဂမၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကဵုဂကူဂှ် ဂကောံဏံဂွံဒုၚ်ကေတ်ရ၊ တမ်လိခ်(မူလိခ်)နာနာသာ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ်ပကောံတုဲ စၟဳစၟတ်ရုဲစှ်ဒါန်ထောံနူလိခ်ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်စံရ၊ မူလိခ်ဒါန်လဝ်တံဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လိခ်ဗွဲပဏာဏမွဲအုပ်တုဲ ကလေၚ်တြးဏာဋ္ဌာန်တၠပညာမန်တံပၠန်ရ၊ မသုန်တဴဂိတုလံတုဲ လိခ်တြးဏာဂှ် ကလေၚ်စိုပ်ကၠုၚ်ဒၞာဲဟွံပေၚ်တံဂှ် ထပ်ဗပေၚ်နၚ်ကီု၊ ဒၞာဲဗၠေတ်မံၚ်ဂှ် ပလေဝ်နၚ်ကဵုမွဲဝါပၠန်ရ။


လိခ်ပဏာမသီုဖအိုတ် စိုပ်ကောံကၠုၚ်တုဲ လၟုဟ်ချူပ္တိတ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်နူဂကောံဏံမွဲအုပ်ရ၊ လိခ်ဝွံ ဒှ်သွက်ဒတုဲဖဵုကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်တုဲ မ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဇၟာပ်ဇၟာပ်သ္ၚိထေက်ရောၚ် လဝ်စိုတ်ရ၊ လိခ်ချူဇန်လဝ်ဏံဂှ် ဒဒှ်ရဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ယဝ်တၠပညာကောန်မန်တံညာတ်မ္ဂး ကလေၚ်စၞောန်ထ္ၜးကဵုညိဂှ် ဖအောဝ်ဏာနမေတ္တာရ။


လိခ်အုပ်ဏံဂှ် ရန်တၟံသွက်ကောန်မန်တံ ညံၚ်ဂွံတီကၠိုဟ်ခၠၚ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်တြေံတြဟ်တုဲ လၟုဟ်ဒှ်လိခ်မွဲအုပ်၊ တြးပ္တိတ်ဏာဋ္ဌာန်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ မိမကလောကောဒေံကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂတနူဏံ လိခ်မန်ပိုဲ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ဂှ် ကဵုဇြဟတ်အိုတ်ရောၚ်−စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ၊ ဂတဏံပၠန်ေဝ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ဏာလိခ်တံဂှ်... ၁။ အခိုက်ကၞာမန် အုပ်ဒုတိယ၊ ၂။ ရာဇဝၚ်သၟိၚ်အသး။ ၃။ ပဌမရာဇဓနဳ ဟံသာဝတဳ။ ၄။ ရာဇဝၚ်မန်ဇၞော် တံဂှ် ရန်လဝ်နွံမံၚ်တုဲ ခြာဟွံလံညံၚ်ဂွံပ္တိတ်မာန်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဝဳရိယျရ။


'''ပွမတၚ်ဂုဏ်'''
သွက်လိခ်အခိုက်ကၞာဏံ ညံၚ်ဂွံမံက်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်ဟိုတ်နူတၠပညာမန်တံ ရီုဗၚ်ဗွဲမဍိုက်ပေၚ်၊ ကဵုကသပ်မဍာံပြခိုဟ်မိုဟ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်လိခ်မွဲအုပ်တုဲရ။


လိခ်အုပ်ဏံညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ပူဂဵုဗွဲသၟဝ်တေံ ညးမဒှ်တၠပညာအ္စာကဝိမန်.....
၁။ နာဲပါလိတ၊ ဘာတိုက်တၟိ−ကွာန်ကၟာဝက်။
၂။ နာဲကုသလ၊ ဘာကျာ်သြဳမန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။
၃။ဗညာဆီမန်၊ ကွာန်ကံဗိန်။
၄။ နာဲပုပ္ဖရမ္မ၊ ကွာန်ကြုၚ်ဝါန်။
၅။ နာဲဖဝ်စိၚ်၊ ကွာန်ကၟာဝက်တံဂှ်ကီု ညးမမဒှ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန် သ္အာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိက်အခိုက်ကၞာတံဂှ်ကီု၊ ဂကောံလိက်ပတန်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ တၚ်ဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ၊ ဗွဲကြဴလေဝ် သွက်ဂွံဆက်ရီုဗၚ်အာပၠန်ဂှ် ဖတိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။


'''လိခ်အုပ်မနိဿဲဂမၠိုၚ်'''
၁။ ပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ။ 
၂။ ပြကိုဟ်လောကဟိတ။
၃။ ပြကိုဟ်လောကသမုတ်တိ။
၄။ ပြကိုဟ်ဓမ္မပဒ။
၅။ သၠပတ်ကာလထေရ်။−−−ပ္ဍဲလိခ်တံဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲတုဲ ဗွဲခမၞောန်ဟေၚ် လၟုဟ်ပ္တိတ်ဏာလိခ်အခိုက်ကၞာမန် ပဌမမွဲအုပ်စိုပ်ဒတုဲ ပ္ဍဲသ္ကရာဇ်(၁၃၃၉)၊ သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၇) ဏံရ။

ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ကဵုညဳသၟဟ်အိုတ်တုဲ လိခ်ပတ်မန်လေဝ် မ္ဒးဇၞော်မောဝ်ရာၚ်ဆာဲအာရောၚ် ('''ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်''') ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။

=အခိုက်ကၞာမန်=
'''နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။'''

ဗွဲကိုပ်ကၠာ အခိုက်ကၞာဟီုမ္ဂးဂှ် လ္တူဂၠးတိဏံ ဍုၚ်လဵုဟွံဟီု ဒေသလဵုဟွံဟီုမၞိဟ်နွံမ္ဂး အခိုက်ကၞာမ္ဒးနွံရ၊ အခိုက်ကၞာဂှ် ကောန်ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ မွဲဍုၚ်ကွာန်ကဵုမွဲဍုၚ်ကွာန် ဟိုတ်နူဟွံတုပ်တုဲ၊ ဟိုတ်နူမံၚ်မွဲဒၞာဲမွဲကရောံဓဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ၊ ဍုၚ်ညးကဵုညး ဂကူညးကဵုညး၊ အရာပ်ဒေသညးကဵုညး နွံဂၠိုၚ်ကဵုအခိုက်ရ၊ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်ဂှ် ပြာကတ်တိုန်ဗွဲမလောန်တုဲ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် အခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ်ဂှ် တဝ်စၞေဟ်ဗၠန်ဂတးထောံလေဝ်နွံကီု၊ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် မၚ်မွဲတဴအခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်လေဝ်နွံကီု၊ ဂကူတၞဟ်သ္အာၚ် ဍုၚ်တၞဟ်သ္အာၚ် ဗီုလဵုဗၠန်ဂတး အခိုက်ကာပိုဲမန် မတြေံတြဟ်သှ်ေၜက်ကၠုၚ်နူလက်ထက်ဇုဇဗဴလပိုဲဂှ် ထေက်ကဵုမ္ဒးတီသီုဖအိုတ်တုဲ ဂကူပိုဲမွဲဟေၚ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာအခိုက်ကၞာပိုဲရောၚ်။

ကောန်ဂကူမန်သီုဖအိုတ် ဟိုတ်နူမံၚ်ဌာန်ဒေသ ဟွံတုပ်ရၚ်သ္ကံတုဲ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်တုပ်မံၚ်ကီုရ၊ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်ဟွံတုပ်ရ၊ ၜိုန်ဒေသဟွံတုပ်ကီုလေဝ် သာ်လဵုဒှ်ဒှ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ အခိုက်ကၞာညံၚ်ဂွံတုပ်ညံၚ်ဂွံဒှ်မွဲနဲဓဝ်ဂှ် ပံက်ပ္ကောံသီုဖအိုတ်တုဲ ဗွဲသၟဝ်တေံ ချူပါ်ထ္ၜးဏာရ။

၁။ ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ။

၂။ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်။

၃။ ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု။

၄။ အဝဲဗ္တောန်လိက် ကတ်ပညာ။

၅။ ပွမပထပိုဲခမဳ။

၆။ အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ။

၇။ ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ။

၈။ ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ တိုန်သ္ၚိတၟိ။

၉။ ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်။

၁၀။ ပွမဂိယဲ။

၁၁။ အဝဲဗျု။

၁၂။ ပွမစုတိ။ သာ်ဝွံပါ်ထ္ၜးလဝ်ရ။

==ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ==
ပ္ဍဲဂလာန် ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဂှ်လေဝ် ပပ္တံနူထန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဒဵုကဵုသၠးဂၠံဂဝ်၊ မိကီု−ကောန်ၚာ်ကီု− ညံၚ်ဂွံဗၠးနူယဲဘဲအန္တရာဲပရိုက်နာနာသာ် ဗီုလဵုဂွံမၚ်မွဲအာဂှ် ပါဲထ္ၜးလဝ်ဗွဲသၟဝ်တေံပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ပွမဟီုုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်၊ (ဝါ) ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲ ညးမၞုံပဋိသန္ဓိ။

၃။ ကေၚ်ကာညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ။

၄။ ပွမညးမၞုံပဋိသန္ဓိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ။

၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်။

၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

===၁။ နိဒါန်=== 
သတ္တံမတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲလိုက်ဏံဂှ် ဂကူဇကု တၞောဝ်ဒတောဝ်ဇကု မသဇကု ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ်သ္ကုတ်အာဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာဓါန်ဂတရောၚ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ်မ္ဂး လ္တူဂၠးတိဏံ သတ္တံဝွံဟေၚ်ဗွဲဟကန္တ ကၠေံဗ္ဒန်အာအိုတ်ရောၚ်။ ဇုဇဗဴလညးတံဟီုလဝ် အရေဝ်ဂှ်ဒဵုလၟုဟ် ဂွံမိၚ်ဒၟံၚ်ဏီ၊ သာ်လဵုရော−မိက်ဂွံယိုက်ကောန်စဴ မိက်ဂွံညာတ်ကောန်စေက်၊ အရေတ်ဏံဂှ် ဒှ်တံမူလမသဂကူရဟွံသေၚ်ဟာ− မဇပိုဲညံၚ်ဂွံဗြေဝ်က္ဍတ်အာဂတနူဏံဂှ် ပပ္တံနူတန်ပဋိသန္ဓိရဟွံသေၚ်ဟာ။

ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဟီုမ္ဂးဂှ် ဂကူပိုဲမန် ဟီုဂးဂွံမိၚ်မံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဂွံယဲဒိုက်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံသောၚ်ၜးဇကု၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံကၠးဖ္ဍး၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် နွံကဵုဒၟုၚ်ဒၠေၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် သ္ဇိုၚ်တန်ဂဝဏ္ဍ်ဂၞဴမိဇကု၊ သာ်ဝွံ ဟီုဂးနာနာသာ်ရ၊ နကဵုဝေါဟာအရာပ်မ္ဂး ဂွံဗုၚ်ဟီုမ္ဂး တီဂၠိုၚ်ရ။ သၟတ်ဗြဴလ္ၚဵုဂှ် ၜိုတ်ပ္တဴလဝ်သ္ၚိကၟိန်ကီုလေဝ် နကဵုကံကုသဵုဇကု နကဵုဝေဒနာဘဲယဲဇကု နကဵုဆီကျာယောၚ်ယာမံၚ် ပ္ဍဲခန္ဓဇကု နကဵုဗက်ဂကူ မသဇကုနွံကၠုၚ်တုဲ ၜိုန်ရတၠသ္ၚိဇကုနွံမံၚ်ကီုလေဝ် ဟွံတန်တဴပဋိသန္ဓိဂှ် ဂွံကေၚ်ညာတ်မံၚ်ကီု။


သၟတ်ဗြဴဗီုဏံဂှ် ဗက်ကဵုဂလာန် အရာပ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကော်ခဴစဗြဴခတန်ရ။ ဗွဲဝေါဟာ ပ္ဍဲသာသနာဂှ် ဗြဴခတန်ဟၟဲသက်က်ရ ပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တုဲ တန်ပဋိသန္ဓိဂှ် ဒှ်အခိုက်အလိုက် ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံစောဒနာ အရေဝ်ဟၟဲရ ယဝ်ရ ကၠာဟွံဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဏီ လုလောန်အာ ညးမွဲကဵုမွဲတုဲ၊ တန်အာ ဂွံအာယဲဒိုက်မ္ဂး အခိုက်ပိုဲမန်ဂှ် ဟွံဗၠးစောအရေဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ နကဵုဍုၚ်ကွာန်အရာပ်ဒေသလေဝ် ဒှ်ဒုဟ်ရောၚ် ဟနအာရောၚ်၊ ပတှ်ေလဝ်ဂလာန်သာ်ဏံတုဲ ညးဇၞော်ကၠိုဟ်ခၠၚ် ပ္ဍဲကေၚ်ကာ အခိုက်ကၞာဂမၠိုၚ်တံဂှ် နကဵုပြယာယ်ဥပါယ်ဟေၚ် ကဵုတၠခန္ဓတီကေတ်တုဲ ကဵုပ္တဴထောံ သ္ၚိကၟိန်ရ၊ တုဲတၠသ္ၚိကၟိန်တံညးၜါဂှ် မ္ဒးအာသိုၚ်သ္ၚိဗယိတၟိတုဲ ဟွံသေၚ် မ္ဒးသၠာဲနုၚ်ဗဴတၟိ ပ္ဍဲသ္ၚိဗယိ သီုကဵုကလံအာတ်သၠးဒုဟ်ရ၊ ယဝ်ရ ဟွံမၚ်မွဲအခိုက်ဏံမ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ကဵုဍုၚ်ကွာန် ဟနလ္တူဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်ဂှ် ညးဇၞော်တံ ဒၠောံဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် နူကိုပ်ကၠာတေံအဆက်ဆက်ရ။


===၂။ ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴ မကလိဂွံယဲဒိုက်(ဝါ)ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်အာပဋိသန္ဓိဂှ် ဒဒှ်မၞိဟ်ဇၞော် မိမတြုံတၠသ္ၚိတံတီမ္ဂး ညးတံဟီုဒၠောံဗ္တောန် သာ်လဵုဂွံမၚ်မွဲယဲဒိုက် သာ်လဵုဂွံအာကၠုၚ်ဇၟာပ်ကေၚ်ကာ ဇၟာပ်ဂလာန်အိုဿီုရ၊ ကပေါတ်ဇြိုၚ်ၚ်တံဂှ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်ယာ ကမၠောန်ပွမ္ဒးပ္တိတ်ဇြဟတ်ဟတ် ဂိုတ်ဂစာန်တံဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုကၠောန် ယဝ်ရကမၠောန် ဟွံကၠောန်ဟွံတုဲ သွက်မ္ဒးကၠောန်နွံမ္ဂး ညးတၞဟ်သ္အာၚ် ကောဒေံၝဲဒေံတံ မ္ဒးကၠုၚ်ကဵုရီုဗၚ်ကၠောန်ကဵုရ။ ယဝ်ရမၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဂွံယဲဒိုက် အလန်ကၠာအိုတ် အလန်မဌမမ္ဂး ညးဇၞော်မိမဇုဇ ညးမကၠိုဟ်ခၠၚ် ပရေၚ်ယဲဒိုက်တံဂှ် အာဟာရသာ်လဵု ထေက်ကဵုမစသုၚ် ပွမ္ဒးစသုၚ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲတံဂှ် ဟီုထ္ၜးပျးလဝ်နာနာသာ် ထေက်ကဵုမမၚ်မွဲ ယဲဒိုက်ဂှ်ရ။


===၃။ ကေၚ်ကာ ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ပပ္တံနူအခိၚ်သမ္တီဂး တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဂကူမန်ပိုဲ အခေတ်မလောန်ကၠုၚ်ဗွဲမလံတေံ သတ်ဗြဴမွဲမ မ္ဒးစွံလဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲက္ဍိုပ်သ္တိက် ဒဵုကဵုကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ၜိုန်ဟီုလဝ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဌာန်ဒေသလဵုကၠောန်ဗက် ဒတောဝ်တၞောဝ်ဗက်မံၚ်ရောဏီဂှ် ဂၠာဲသၟာန်ဟွံဂွံရ၊ ဆၜိုတ်အရေဝ်ဟေၚ် ဂွံကေၚ်မိၚ်ကီုရ၊ ပိုဲမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရှ်ေသှ်ေဗုဒ္ဓဘာသာဂၠိုၚ်တုဲ အခိုက်အလိုက် ဝတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိတံ လ္ၚဵုဂှ်အာကလံစမၞိဟ်ဇၞော်-နော်နာဲဇုဇ အာယုဝဍ္ဎိ သဳလဝဍ္ဎိတံရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ် အာပလံၚ်ဌာန်ဘာလကျာ်လေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ်တုဲ လံၚ်ကဵုဒါန်ကုခမဳသၚ်တံရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဖာသဝ်တ္ၚဲ အာပလံၚ်ဍာ်ဒါန် ပ္ကဴဒါန် ဌာန်ကျာ်ဘုတ်ဘာလေဝ််နွံကီု၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန် ရန်တၟံသွက်ဂွံမၚ်မွဲတဴဇကုတုဲ ဣမိကီု ဗယိကွာန်ကီု ညးတံ အာကလံရာဒၞာမိက်ရ။ ဇကုသၟတ်ဗြဴ နွံကဵုယဲဒိုက်တံပၠန်လေဝ် ကာလသၠးကောန်ၚာ်မ္ဂး သွက်ဂွံသုၚ်ကီု သွက်ဂွံဟုံလံက်ကီု သ္ဒးထၟုက်သၞက်လဝ်မိတ်ရ၊ မိတ်ထၟိက်ဂှ် စုတ်ဂိုၚ်လတ်ပ္ဍဲထၟာဲတၟိတၟိတုဲ ပ္ဍဲထၟာဲမိတ်ဂှ် ရန်တၟံညံၚ်ဂွံဗၠးနူအန္တရာဲနာနာသာ်၊ ကာလမစွံဂိုၚ်ဒေပ်လဝ် ထၟာဲနုၚ်မိတ်ဂှ် ကၞိၚ်မွဲတၞုၚ် မ္ဒးတိုပ်ဗ္စူလဝ်တုဲ ကာလစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂး သွက်ဂွံပထောၚ်က္တောဝ်ရ။


===၄။ ပွညးမၞုံပဋိသန္ဓိ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
သၟတ်ဗြဴ ညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂမၠိုၚ် ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ပ္ဍဲဂၠံဂဝ်ဂၞဴဇကုတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ် ဘဲအန္တရာဲကီု၊ ညံၚ်ကောန်ၚာ် ဂွံထတ်ယုက်ကီု၊ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနာနာသာ်ရ၊ ပပ္တံနူစၞအာဟာရဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရောၚ်၊ စၞသာ်လဵုမ္ဒးဝေၚ်ပါဲရော - စၞမရိၚ်က္တဴ၊ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် (ဥပမာ) မြေက်ခၞေက် သတ်ခဍောၚ် ပုၚ်ဟေက် ပုၚ်မောဝ်တံကီု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရ။ ပွမဂ္ဇံအဒေါဝ်ဒယူသ္ၚိ၊ ပွမကသဵုဖျေံဇိုၚ် နူကဆံၚ်လ္တူ၊ ဂ္ဇံလ္တူက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ ကသဵုဖျေံဇိုၚ်တံဂှ် ဟွံဂပ်ဝ်ရ။


မွဲသာ်ပၠန် တၠယဲဒိုက်တံဂမၠိုၚ် ဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲဒယိုၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဟွံခိုဟ် သာ်ဏံဂကူမန်ပိုဲတံ စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ တၠယဲဒိုက်တံ ညးဟွံကဵုဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲကဵု ဒယိုၚ်ကလော်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ၜဟ်ပလှ်သၞေဝ်ကေဝ်၊ ပလံၚ်ကမ္မဌာန်တံဂှ် ညးကဵုဝေၚ်ပါဲမွဲသာ်ပၠန်၊ ယဝ်ရမိက်ဂွံပလံၚ်ကမ္မဌာန်မ္ဂး ဟွံသေၚ် ကာလအာကၠုၚ်ကၠောံက္ၜဳ ကၠောံကြုၚ် ဌာန်ဇမ္ၚောဲတံမ္ဂး ကၞိၚ်ဟွံသေၚ် ပသဲမွဲမွဲသာ် မ္ဒးစၚ်လဝ်ပ္ဍဲဒွက်သော်ရောၚ် ခါရတ္ၚဲပၠိုတ် တ္ၚဲဂၠုတုဲ ဟုံဍာ်ဂှ် ပၟိက်ဟၟဲရ၊ နွံပၟိက်ဟုံဍာ်မ္ဂး လ္ၚဵုဂှ်လံၚ်စုတ်ဍာ်ဂမ္တဴ လ္ၚဵုဂှ်ထောံကလံက်စုတ် ပၟတ်ဍာဲဍာဲမွဲလ္ၚ ပ္ဍဲနုၚ်ဂရထၟာဲဟုံဍာ်တုဲ ကဵုဟုံရ၊ မူဟိုတ်သာ်လဵုဟီုမ္ဂး တၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ညံၚ်ဟွံဒှ်ယဲဇွဟ် ယဲချာံတံတုဲ ညးဇၞော်တံ ဂွိၚ်ဖေက်ထဏီအာရောၚ်၊ တုဲညးဟွံကဵုထ္ၜၚ်ကဠာ ကမ္မဌာန်ကီု ဟွံကဵုယိုက်နပုၚ်သၟူသက်သက်ရ၊ ပရိုၚ်မၞိဟ်ချိုတ် သီုကဵုယဲဒိုက်ဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုမိၚ်ရ။


===၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ကာလနွံကဵုယဲဒိုက် ပွသာ်လဵု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲဂှ်လေဝ်နွံ သာ်လဵုမ္ဒးဝဳဝတ်ဇကုလေဝ်နွံ၊ ပွသာ်လဵုမ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ် စွံလဝ်လေဝ်နွံကီုရ၊ တၠခန္ဓဝွံ ကာလနွံယဲဒိုက်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်တသိုက်စိုတ် တသိုက်ကာယ ဒးပၟဝ်ဓဝ် ဗ္စာရဏာလၟိုန်ဟေၚ် နကဵုစိုတ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးသ္ဇုၚ်ကေဝ်ဒၟံၚ်လၟိုန်၊ ပပ္တံနူအရေဝ်အခြာ ဒးဟီုဍိုန်ဍိုန်သာသာ မ္ဒးမံၚ် ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵု သဳမသုန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဗ္စာရဏာလၟိုန်၊ ကာလလုပ်သ္တိက်ပၠန်လေဝ် လ္ၚောဝ်ကျာ်ဖျေံမေတ္တာ ကဵုသတ္တံဂမၠိုၚ်တုဲ မ္ဒးပဝတ်ကဵုတြုံတၠသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ဟိုတ်ဍေံသာ်လဵုရော ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်နာနာသာ်တုဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ဏံလၟိုန်ရောၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန်-သၠးဂၠံဂဝ်ညံၚ်ဂွံလောဲသွာဂးတုဲ ဟုံမိတ် လံက်မိတ် ပ္ဍဲဗုၚ် ပ္ဍဲစးလေဝ် ညးသ္ပလၟိုန်ကီု၊ ယဲဒိုက်ဂှ် ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး ညးတံကဵုဗက်ဒေဝတဳမွဲသာ်ပၠန်ရ၊ ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴထောံထဏီရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ဂောံသၠးဂၠံဂဝ် ဗွဲမလောဲသွာရောၚ်။

'''ဗီုဗက်ဒေဝတဳ'''

ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် မၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ နအန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ် ပွမထောံထဏီဂှ် ညးကော်ဗက်ဒေဝတဳရ၊ ညးလ္ၚဵုကော်ဗက်ဒေဝတဳ၊ ညးလ္ၚဵုကော် ထောံခဗာန်ဂဝ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ အတိုၚ်အခိုက်ကၞာမန် မိက်ဂွံဗက်ဒေဝတဳမ္ဂး ဒးကော်ဒုၚ်နၚ် အ္စာဗက်ဒေဝတဳရ၊ သွက်အ္စာဂှ် ဒးပြေၚ်ခါန် ပွသာ်ဝွံ ဒေသလ္ၚဵု မၞိဟ်ဗြဴလ္ၚဵု သ္ပရ။ ဣတံညးကေၚ်သ္ပဂှ် သ္ပရ၊ ဣတံညးဟွံကေၚ်သ္ပဂှ် ဟွံသ္ပရ။


===နဲကၠောန်ခမ်===
အ္စာဂှ် ကေတ်ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ပန်မိဟ် ခ္ဍပ်ထောံပန်ခ္ဍပ်မ္ဂး ဒှ်ခမ်ပန်ကၠၚ် မွဲမိဟ်ဂေတ်ကၠောံရ၊ ပ္ဍဲထကေတ်ခမ်ဂှ် လးစတ်စုတ်ချာရ၊ ဒကဴခမ်ပန်ဒိုဟ်ဂှ် ထာၚ်တၞံဗြာတ် ခေပ်ညံၚ်ဇၞောဝ်လ္တာ်စာၚ်ပန် စတ်ကဵုချာတုဲ စတ်ပ္တဴလဝ်ရ။

'''နဲသ္ဂောံစဳရေၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု'''

====၁။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗြာတ်ရ၊ တုဲစုတ်ပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် သတ်ဆုထပှ်သာ် ဝိုဟ်မွဲသာ် ဝိုဟ်ဂှ် နကဵုတဲအ္စာရပ်ကေတ်တုဲ ပၠောဇွိတ်ဖျေံနူက္ဍိုပ် စိုပ်ဇိုၚ်ပိလ္တုန်တုဲ ကၠောန်မာန်ကေတ်ရုပ်မၞိဟ်ဗြဴတုဲ စၞးညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂှ်မွဲ၊ ရုပ်စာၚ်ဍာ်မွဲ၊ ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲခမ်ဂှ် ဍေန်ကေတ်ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ်တုဲ အ္စာဂှ်ဗှ်ဖ္ဍောတ် အတိုၚ်ဂါထာသၟဝ်တေံရ၊ တုဲဒှ်အိုတ်တုဲ ခမ်ဂှ်ညးလ္ၚဵုလဵုဒှ်ဒှ် ဒးကေတ်ဏာ ဖျေံစွံဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲရ။

'''တၚ်သမ္တီ''' ။ ။ ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ပုၚ် ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ကဝ် သဂြာ ၜဴ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်လေဝ်ဒးစုတ် အတိုၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု ကပေါတ်စၞရပ်ရာမဟီုလဝ်တံဂှ်လေဝ် သ္ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် ပၠောဇွိတ်ဖျေံပိလ္တုန်တုဲ သ္ဒးမာန်ရုပ်ရ၊ တုဲပ္ဍဲခမ်ဂှ် သၞေံဇိုၚ်သၞေံတဲ ညးတၠခန္ဓဂှ် ထောံသီုဖ္အိုတ်တုဲ သၞေံဇိုၚ်တဲတံဂှ် သ္ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ရ။


====၂။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ်တုဲ စုတ်ပုၚ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ သ္ပတုဲ နကဵုဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဗမွဲ-ရုပ်ဇြုံ ရုပ်တၠခန္ဓရ၊ သတ်ဆုပိသာ် ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်-က-ဖျုန်- စုတ်စၞအာဟာရ ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴတံစုတ်တုဲ ပ္ဍေန်ပၞာၚ် ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဒးဖျေံစွံဒိုဟ်ဗၟံက်ရ။


====၃။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်သၟတ်ဗြဴကညာမွဲ ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဍာ်သာဲ ဍာ်တှ်ဂၠဴ ကၠေၚ်လ္ၚဴ ဍာ်မြမောဝ်စုတ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဖဍောတ်ဂါထာတုဲ ဒးဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၄။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ကၟာတ်မွဲတုဲ လံက်ဗာန်စုတ် ဍာ်မိတ်ခပဵု ရုပ်ဇြုံ ရုပ်သ္ပဝ် ဍာ်မြမောဝ်စုတ် သ္အာၚ်နူဂှ် အတိုၚ်ဟီုကၠုၚ်စုတ် ဖဍောတ်ဂါထာဗွဲသၟဝ်တေံတုဲ ဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၅။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်နဲလ္တူတေံသ္ပတုဲ မာန်ရုပ်တၠခန္ဓမွဲ၊ ('''တၚ်သမ္တီ''')ရုပ်တၠခန္ဓ မတွံဂး ရုပ်ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိဂှ် လၟိဟ်ဂိတုလဵုဟွံဟီု ဒးကၠောန်စုတ်ရ၊ က ဖျုန်စုတ်တုဲ မပ္တံပုၚ် ကွာၚ် ဗ္ကတံဂှ် ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ထောံဟွံဂွံ ကၠောန်တုဲ မ္ဒးဖျေံစွံ ဒိုဟ်ပလိုတ် ပ္ဍဲတံဆုရ။


====၆။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗပုၚ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဂၠဴ ရုပ်စာၚ် ရုပ်ကၠဵုရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴလေဝ် ဒးစုတ်ရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴတံဂှ် မွဲထဏောဟ် ၜါထဏောဟ်မဂွံဂွံ ဒးစုတ်ရ၊ ဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ပြုပြေၚ်ကၠောန်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်အဂၞဲရ။


====၇။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် ကၠောန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်ဂစေံအသေက်တုဲ မပ္တံပုၚ်ကွာၚ် ဗ္က စၞဟီုလဝ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် စုတ်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်ပလိိုတ်ရ။


===='''နဲသ္ဂောံပြုပြေၚ်စၞ အပေါတ်ခမ်လၟေၚ်ဂိတု'''====

'''လၟေၚ်ဂိတု ----- သၠလးခမ် --- ရုပ်ဒးမာန်ကၠောန်ကဵုဝိုဟ် ------------------- စၞအဟာရမ္ဒးစုတ် ----- ဗွဲဒိုဟ်ဒးဖျေံ ။
'''

ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်စာၚ်ဍာ်-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ------------ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်-ကွာၚ်ဗ္ကပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ် ၇ သာ်-သတ်ဆု ၇ သာ်-ပၞာၚ် ၄ တၞုၚ်-ဗြာတ်-သဂြာၜဴ --- ဒိုဟ်အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဗ္ဂဲ-ရုပ်ဇြုံ ------------------ ပုၚ်ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲဍာ်တှ်-ကဖျုန်-ကွာၚ်ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်ၜဴ-သဂြာ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗၟံက်

ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု ---- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်သၟတ်ဝုတ်ကညာ-ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ် ----- ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကၠေၚ်လ္ၚဴ-မြမောဝ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ပုၚ်-ဗြာတ်က္ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ကၟာတ်လံက်ဍာ်မိတ်ခပဵု-ရုပ်ဇြုံ-ရုပ်သ္ပဝ် --- ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-သဂြာကဝ်-ၜဴ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗာယပ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု - သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက် ------------------------------- က-ဖျုန်-ပုၚ်ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်-ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု --- သၠဗပုၚ် ------ ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဂၠဴ-ရုပ်စာၚ်-ရုပ်ကၠဵု ---------------- ဍာ်မြမောဝ်ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု -- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်ဂစေံအသေက် --- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စာံဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်-ရုပ်က-ရုပ်စာၚ် --------------- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၟဝ်ကျာ

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု -- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်သ္ပဝ် ------------ ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဨသာန်

ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု --- သၠဒကှ် ------- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ---------- သၞေဝ်ထပှ်သာ်-က-ဖျုန်-ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၠုၚ်ကျာပ္ဍဲလ္တူဒဂဵုဆု

====၈။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒစာံဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ်ဒးမာန်ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ရဒပ်က ရုပ်စာၚ်တုဲ ပြေၚ်စုတ်သဗ္ဗနာနာသာ်တုဲ ဒးဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ။

====၉။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက်တုဲ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်သ္ပဝ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဒးပြုပြေၚ်ရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန်ရ။

====၁၀။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠဒကှ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ် ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်တုဲ စုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် က ဖျုန် ဍာ်မြမောဝ် စုတ်ပြုပြေၚ်တုဲ၊ ဒးစကာမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကဵုအာဖျေံခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာ ပ္ဍဲဒဂဵုဆုနွံဂှ်ရ။

* သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတုဂှ် ကၠောန်စဳရေၚ်တုဲ ဂဥုဲဝွံ ဒးစသုၚ်အာရ။

====ဂြန်ဂဥုဲ====

၁။ ပ္ကဴဒကှ်

၂။ ပ္ကဴဥပိုလ်

၃။ ဇုက်အဂၞု

၄။ ကြက်ဗၠတ် ပိုဟ်ဖဍိုတ်ထောံ ဖက်ကဵုဍာ်တှ်ဂၠဴတုဲ မ္ဒးပပြဘိုက်ရ။

====ဂါထာသွက်ဂွံဖ္ဍောတ်ဗှ်ဂြာတ်သ္ၚု====

တက္ကသဵုအ္စာ၊ စိုပ်ဂုန်ညးပန်၊ အဲယဵုလဝ်ကၠာ၊ အဲကွးတုန်ဟေၚ်၊ ဗက်ထောံသေၚ်ဟာ၊ ယဲသယဲသေန်၊ ဂုဟ်ဂေန်ဒှ်ကၠာ၊ ယဲလဗိုတ်ဟေၚ်၊ ပြေၚ်ဂၠဴခုတ်ဏာ၊ ယဲဒတုံဆု၊ သာ်ဝွံဖြာဖြာ၊ ယဲဒတုံဍာ်ဗာ်တဲၜါ၊ ယဲဗာ်ယဲသံၚ်၊ ဒှ်မံၚ်တဲၜါ-ယဲပၟတ်ဟေၚ်၊ ပွသေၚ်ဟာ၊ ယဲဇြုံယဲကၠန်၊ အိုတ်သတ်ဇိုၚ်ပန်၊ သီုသတ်ဇိုၚ်ၜါ၊ အိုတ်ပွသေၚ်ဟာ၊ သဗ္ဗပါမြိ။

ယွံဒေဝတဴ သူရိိယ၊ ယက္ခမာတြာ၊ မၞးမပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ်၊ တွဵုဂဝ်ဒ္စိတ်ဂိတု၊ နူဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ၊ စက္ခုမသၠးဂဝ်၊ လၟေၚ်ပုၚ်ကွာၚ်ဗ္ကကီု၊ သီုယိုဟ်ဗ္ဒဝ်၊ ကဝ်သဂြာဗြာတ်ၜဴ၊ ပ္ကဴဩဴနာနာ၊ အာသာတ်ဗ္စမၞးတံကၠာ၊ ယဲဗြဴကဵုလလံသွာ၊ ကၠခြံကုလ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝဳ၊ ဥုံဇေယျတု၊ ဟောလုဟောလုသွးဟဲယဲကပ်၊ စလေဝ်ကဵုဖဲ၊ ဒဴကဵုသ္ၚောဲကၠာ၊ ယာံရဟွံအာ၊ ပိုၚ်ခြာဒၟံၚ်၊ ဣဝွံယာဲအာဟွံသေၚ်မွဲတဲ၊ ပၟောန်ကျာ်တြဲ နဲရိုဟ်ဏာ၊ သၠပတ်ပရိုတ်အိုဿီုစှ်ၜါ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ၊ ဟာဲဘုတ်ပြိုတ်ဒြိုဟ်၊ ဝဲစောန်တဴမၚ်မွဲကၠာ၊ ယာံသကမာ၊ အာသ္ၚောဲလ္ပကြပ်၊ '''ဥုံစိစော ပူဗလးသွးဟး'''ယာံဒွံဒးခန္ဓဒးလသာ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ။ ဖဍောတ်မွဲလ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚမွဲဝါ '''ဒးဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚထပှ်ဝါရ။'''

'''တၚ်သမ္တီ။''' ကာလဗက်ဒေဝတဳဂှ် မၞိဟ်ဗြဴနွံကဵုဂဗ္ဘဂှ် ဗီုမံၚ်ဒှ်တသိုက်ဂှ် မံၚ်ဂွံဇအိုတ်ရ၊ လံက်ဂ္ဇံလေဝ်ဂွံ လံက်သ္တိက်လေဝ်ဂွံ မံၚ်ဂွံဖ္အိုတ်ရ။ '''ဂလာန်တၟေၚ်။''' မၞိဟ်ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ မ္ဒးပပွသာ်ဏံ ဗျတ်ရံၚ်မ္ဂး ဂွံနူယဲဒိုက် ဟွံထတ်ယုက် စဟွံစှ်ေတိက်ဟွံသၠိၚ် ဒွိၚ်တုဲ မသ္ပရောၚ် ထေၚ်ခယျကေတ်ရ၊ နဲသ္ပဝွံ နဲဝဳစိုတ်မွဲသာ်ကီုရ ထေၚ်ဟွံဗၠေတ်၊ မၞိဟ်အောန်ကဵုဗ္စာရဏာတံဂှ် ပတှ်ေကလော်ဂြိုက်ရ၊ မိၚ်ညိညတုဲ ဥပါဒါန်စဲစပ်ဇၞော််ရ၊ ဆဂး မၞိဟ်သီုဖ္အိုတ်ပတှ်ေဟွံသေၚ်ရ၊ လက်ထက်ဇုဇဗဴလဇကု သ္ပကၠုၚ်တုဲ ဆက်ကၠောန်သ္ပတဴရောၚ် ထေၚ်ကေတ်ဂွံရ။

====ဂလာန်ဗက်ဒေဝတဴမွဲနဲပၠန်====

ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတု ညးတံဗက်ဒေဝတဴရ သ္ဂးဂှ် အပိုၚ်အခြာဂိတုဟၟဲ၊ တ္ၚဲရဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက် ဟွံမိက်ဇြိပ်မ္ဂး ညးလ္ၚဵုတံဂှ် ကော်အ္စာထောံဟဗာန်(ခဗာန်)ရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗြဴ မၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂှ် '''ထောံဟဗာန်ဂဝ်''' ညးကော်ခဴစရ။

'''ဗီုပြေၚ်ဟဗာန်ဂှ်တုန်။''' ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ၜါမိဟ် အနာံမွဲမိဟ်ကေတ်တုဲ ကဝး ဖဍပ်ဖထာံပန်ကၠၚ်ဂှ် ဒှ်ဟဗာန်ရ၊ ပ္ဍဲဟဗာန်တၞံဗြာတ်ဂှ် ပုၚ်သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ဗ္တာၚ် ပုၚ်ပိသာ် ဒးစုတ်ဗၞတ်ၜိုတ်ဒးရးရ။ ပုၚ်ဖုဲသၞဴကဵုမိတ်ခပဵုဂှ် သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သၞဴကဵုဂြိၚ်ဂှ် သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ပက္ကတိဂှ် သာ်ဗုဗ္တာၚ် ညးကော်ခဴစရ၊ ကွာၚ်ကဵုယိုဟ်ဂှ် ၜါဂကူပၠန် သ္ၚုကၠောန်ကွာၚ်တုဲ ထပက်ယိုဟ်ကဵုကဝ်ကီု၊ ထပက်ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်ကဵုသဂြာကီု၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဝ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုသဂြာ ညးဂးတုဲ ယိုဟ်တံသီုကေုာံပုၚ်ပိသာ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲလ္တူဟဗာန်ဒကဴပန်ဒိုဟ်ဂှ် ဒးစတ်ပတဴလဝ်ဇၞောဝ်ပန်တၞုၚ်ရ၊ ဇၞောဝ်ကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခူလေဝ်ဂွံ နကဵုထာၚ်ဗြာတ်လေဝ်ဂွံရ၊ ကၠောန်နကဵုထာၚ်ဗြာတ်မ္ဂး ဒုန်ဇၞောဝ်ဍောတ်ဂှ် စတ်စုတ် ပ္ဍဲထာၚ်ဗြာတ်ခ္ဍမ်ခ္ဍမ်မွဲတုဲ ကၞောတ်အိုတ်တေံဂှ် စတ်စုတ်ထာၚ်ဗြာတ် ကေက်က်မ္ဂး ဒှ်ဇၞောဝ်ထာၚ်ဗြာတ်ရ။

====ဂါထာဟဗာန်ဂဝ်====

ဥုံဒေဝတဴသူရိယ၊ ယက္ခမာရာ၊ မၞးပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ် ပွိုၚ်ဂဝ်ဒဵုဒ္စိတ်ဂိတု ဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ စၞမသၠးဂဝ်၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဵုကဝ်၊ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုကဵုသဂြာ၊ အဲစဳရေၚ်ကဵုရ၊ စၞမၞးတံကၠာ၊ ယဲဝွံကဵုသွာလလံ၊ ကၠခြံဆောံဗ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝတဴဗ္ဒာဲ၊ သရာဲယက္ခ၊ ဗှ်ေကၠုၚ်သ္ပဝဲ၊ ဥုံတူဠာဲတူဠာဲ သွးဟာဲယျရဟုံ။

* ဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ပ္ဍဲတၠယဲဒိုက်ဂှ်တုဲ၊ ယဝ်ရတွဟ်ကဵုတၞးဆုသိုတ်မ္ဂး တွဟ်မာန်ကီုရ၊ မွဲကၞာၚ်လေဝ်ဂွံကီုရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာဝွံတုဲ စၞစမပ္တံကဗျန်တံဂှ်လေဝ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ညိကီု၊ တုဲသီုအပေါတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒၞာဲဒိုဟ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် အာထောံကၠေံမာန်ရ၊ ဒးဗ္စမွဲဟဗာန်ဓဝ်ဟေၚ်ရ၊ နူတ္ၚဲစေၚ်လောန်တုဲ ဒဵုစိုပ်ဗ္ဒာဲတ္ၚဲယးတေံဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဗ္စဇဴရ။ ('''ဂါထာဝွံ ဂွံနူကွာန်ကၟာဝက်လဇုကြေဟ်''')

===၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်===
ဗြဴသ္ဇိုၚ်မ္ဂးတြုံထ္ၜ၊ တြုံသ္ဇိုၚ်မ္ဂးဗြဴထ္ၜ၊ ဗြဴယဲမ္ဂးတြုံဝဳဝတ်၊ တြုံယဲမ္ဂးဗြဴဝဳဝတ်၊ သာ်ဝွံအရေဝ်မန်ပိုဲနွံကၠုၚ်ရ၊ ဗွဲမသၟဟ်ကဵုအရေဝ်ဂှ်တုဲ၊ တြုံတၠသ္ၚိ ကာလသမ္ဘာမယုံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး၊ ဒးပ္တုဲဝတ်ဖန်ဖက်ကဵုဗွဲမ္ဒးရ၊ သမ္ဘာဇကုသွက်ဂွံသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် အပေါတ်နာနာသာ် မ္ဒးပ္ကောံလဝ်ရုံရုံဂပ်ဂပ်ရ၊ သမ္ဘာဇကု ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး၊ ပပ္တံနူအောဟ်ဗွဝ်ဂှ် ဆုမလ၊ ဆုကြောတ်၊ ဆုဗ္ဒဝ်၊ ဆုကြေၚ်မွဲမွဲသာ် မ္ဒးဗာ်ပ္ကောံလဝ်ရ၊ ခါရဗါ်အောဟ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ညံၚ်ဂွံလွုၚ်လၞၚ်အာဂှ် ဒးပသတိရောၚ်၊ ယဝ်ရလွုၚ်လၞၚ်အာမ္ဂး ညးတံကဵုပါဲထောံရ၊ အောဟ်ဂှ်ဗာ်ဂွံနၚ်တုဲ ခၞော်ဍေံဂှ် သံက်ထောံဖအိုတ်၊ ကာလစံၚ်ပၟတ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံသၟူပသဒှ်ကီုရ၊ တုဲတပ်စွံလဝ်ဗွဲမညဳသာရ၊ လ္တူဆုဂှ်ပၠန်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုဗ္ဂၚ်လဝ်ဇလဗ္ဒဝ် ဟွံသေၚ်ဇလဝဝ်မွဲကၞာၚ်ကီုရ၊ ကာလသၠးဂၠံဂဝ်သွက်ဂွံတိက်ဂှ် သွက်ဂွံကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲ၊ ဆုဒုန်ဇုက်တံကီု ကာလသၠးဂၠံဂဝ်တုဲ သွက်ဂွံဗဂီုဗုၚ် ရန်တၟံထိုၚ်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံစိန်အာပြဟ်ဂှ် တၟိဍိုတ်သွက်ဂွံပ္ဍိုက်ဗုၚ်ဂှ်ကီု၊ ဇံၚ်သွက်ညးသၠးဂၠံဂဝ်ဂွံတိက်ဂှ်ကီု၊ ကၠောန်လဝ်တုဲ၊ ဣမိဂှ်သ္ဒးဟီု ဗဗိုန်လဝ်အရေဝ်ရောၚ်။


===၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
တြုံတၠသ္ၚိပၠန်လေဝ် ကာလသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူယိုက်ကဠာကမ္မဌာန်ကီု၊ ဟိုတ်ဍေံနွံသာ်ဏံပၠန်၊ ယဝ်ရယိုက်ထ္ၜၚ်ဒးကဠာကမ္မဌာန်မ္ဂး အာယုက်ဂၠေံ၊ ဒြပ်ပိုန်ဟုတ်ရောၚ်၊ တၠပညာမန်တြေံတြဟ်တံဟီုဒၠောံဗ္တောန်လဝ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဟီုဂးလဝ်နွံမွဲသာ်ပၠန်၊ အဃောသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူကလောန်သရာံပါပ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဟိုတ်နူရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်နာနာသာ်တုဲ ကေၚ်ကာသရာံပါပ်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ၊ ကေၚ်ကာမ္ၚဵုဂှ် မ္ဒးပ္တုဲရောၚ်။ ပပ္တံအရေဝ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညံၚ်တၠယဲဒိုက်ဟွံဂွံမိၚ်ဂှ် မ္ဒးပသတိကီု၊ ဥပမာ−ပရိုၚ်တၠယဲဒိုက်ချိုတ် ဟိုတ်နူသၠးဂဝ်ဂၞဴ၊ ပရိုၚ်ယဲဒိုက်လီုတံဂှ် ဟွံကဵုမိၚ်သက်သက်ရ၊ ယဝ်ရမိၚ်ဒးမ္ဂး တၠယဲဒိုက်ဂှ် ကာလသၠးဂၠံဂဝ်ဒွိၚ်မံၚ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ဖေက်ဒှ်အာအန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန် သ္ၚိလဵုဟွံဟီု မိက်ဂွံပကာမ္ၚဵုမ္ဂး ပ္ဍဲသ္ၚိဂှ် သၟတ်ဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက်မွဲမွဲနွံမ္ဂး ပတံနူကောဒေံကောန်ဇာတ်တံ ဟွံပကာမ္ၚဵုအိုတ်ရ။

==ပွမသၠးဂၠံဂဝ်==
ပိုဲသတ္တံလိုက်ဏံဝွံ သ္ဂောံကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပ္ဍဲလောကဏံဂှ် ဟွံလောဲသွာ်ရ၊ ဝါဂါတ်သ္ဇိုၚ်သန်ကွေံကွေံရ၊ ကျာ်တြဲနာဲပိုဲတွံလဝ်ရ၊ ၜိုန်ရကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပၠန်လေဝ် လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်တြုံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်ဗြဴ ဒးဒှ်ပၠန်ရ၊ ယဝ်ရဒှ်မၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဒးဆဵုဒဗကဵုကေၚ်ကာသၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာမသၠးဂၠံဂဝ်ဝွံလေဝ် ဒဒိုက်ဇၞော်သန်ဟေၚ်ဂှ် အရေဝ်မန်ဟီုလဝ်နွံမံၚ်။ &quot;မၞိဟ်တြုံဍိုက်ဖံၚ်−မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်&quot; သ္ဂးလဝ်ရ၊ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် မူပိုဲမ္ဒးသ္ပဗက်ရောဂှ် ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ပါ်ထ္ၜးကဵုပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်။

၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်။

၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ။

၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၈။ နိဂီု၊ သာ်ဝွံပါ်လဝ်ရ။

===၁။ နိဒါန်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ကာလဍိုက်ပေၚ် ဂိတုတ္ၚဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴမိဂှ် သၠးတိတ်နူဗုၚ်ဂၞဴမိ၊ တိတ်စိုပ်ကၠုၚ်မ္ၚးဗုၚ်ဂၞဴမိရ၊ ဂလာန်ဏံဂှ် မန်ပိုဲတဴကော်ခဴစ-သၠးဂၠံဂဝ်၊ သၠးပဋိသန္ဓိ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ပၞာၚ်၊ ညာတ်မုက်ဒေံလေဝ် ကော်ခဴစနာနာသာ်ရ။

===၂။  ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်===

ပဋိသန္ဓိဍိုက်ပေၚ်ဂိတုတ္ၚဲတုဲ ထ္ၜးတိုန်လက်ကျန်ၜံၚ်ပၟတ် မပ္တံကဵုဂၞိၚ်ဂိ၊ ဗုၚ်ဂိ၊ တၞုၚ်ဇိုၚ်ဒေၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး တြုံတၠသ္ၚိ အာကော်ဣမိတုဲ၊ မၞိဟ်မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိတံဂှ် အာဂၠာဲကော်ပ္ကောံလဝ်မၞိဟ်ဗြဴ အာယုက်ဇၞော်ဇၞော်တံ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ပိုဲမန်ဂမၠိုၚ် ကော်ဣမိကွာန်ရ၊ ကာလခေတ်လၟုဟ် ဟိုတ်နူဣမိ ညးအလဵုအသဳတံ နွံမံၚ်ဇၟာပ်ကွာန်တုဲ ကော်ဣမိညးအလဵုအသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဣမိကီု မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံကီု စိုပ်ကောံတုဲ တြုံတၠသ္ၚိဒးကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲရ။

'''သၞောတ်ဗၜတ်ဗီုပြေၚ်ဇံၚ်ဖဴ ။'''

ဒုန်ကလိဟွံသေၚ်၊ ဒုန်ကၟးဟွံသေၚ်၊ ဆုထ္ၜောံထ္ၜောံၜါတၞုၚ်၊ ဇမၠိၚ်ပန်ဟတ်ကဵုမွဲက္ဍဂှ်၊ လးလဝ်လ္တူကၞဳသ္ၚိ၊ လ္ပာ်တေံမွဲတၞုၚ်၊ ခြာခရာဗၞတ်မွဲဟတ်၊ လ္တူဂှ်လးစုတ်ဝိုန်ဒုန်၊ ထပှ်တၞုၚ်တုဲ၊ ဒက်ဗဗိုန်ကဵုချာရ၊ လ္တူဝိုန်ဂှ်ပၠန် ဒးလးစုတ်ဒုန်ကရေက် ဒစိတ်ကရေက်ရ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်မိက်ဂွံလးစုတ်ခတဵုမ္ဂး လးစုတ်ခတဵုပိဂတှ်ေလေဝ်မာန်ရ၊ လးကၞဳတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံချဳဒရာၚ်၊ ဒးကြာပ်ပိတန်ရ၊ လ္ပာ်က္ဍိုပ် ကြာပ်စုတ်ဒုန်ကရေက်တုဲ ဒက်လ္ပာ်ဇိုၚ်မွဲတန်၊ အဒေါဝ်မွဲတန်၊ ဒးကြာပ်ဒက်ရ၊ ကၞဳဒုန်(ဝါ)ကၞဳဆုညံၚ်ဟွံဂွံချဳ လောအာလောကၠုၚ်တုဲ ဒးဒက်ကြာပ်ရ၊ သွက်မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ဂွံတိတ်ဂွံလ္တူဇံၚ်ဂှ်၊ ဒးလးသ္ကဝ်ရ။


ယဝ်ရသၠးယဲဒိုက်ပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး အခိုက်မန်ဟေၚ် ဒးကၠောန်ဗက်စရ၊ တြုံတၠသ္ၚိတံပၠန်လေဝ် သမ္ဘာဇကုသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ချိုန်တီကောန်တြုံ ကောန်ဗြဴတုဲ ဒးၜံက်တိဗဝ်ဖဴမွဲ သွက်ဂွံၜံၚ်ပၟတ်ဗဂီုဇကုရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး တိဖဴဒစိတ်န၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး တိဖဴထပှ်နၜံက်ကေတ်တုဲ၊ ဗဝ်ဖဴစွံလဝ် ဗ္ဒာဲဇံၚ်သ္တိက်ၜံၚ်ပၟတ် လ္ပာ်တဲပါဲရ၊ ဗ္ဒာဲဖဴဂှ် စွံလဝ်ဍာ်မွဲဂရ သွက်ဂွံသိုဟ်တၟံ ဍိုတ်စံၚ်လဝ်နူဖဴဂှ်ရ၊ သၞောတ်ဗ္ၜတ်ဖဴဂှ် ဒးဒှ်အတိုၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠိၚ်ဖဴဂှ် ဒကေတ်မွဲတၞုၚ်ဓဝ်ရ၊ မွဲတၞုၚ်ဂှ် ဒုၚ်စကဵုဇမၠိၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠေံအနာံဖဴ ဒးကေတ်ၜါတၞုၚ် တုပ်ကဵုအနာံဇံၚ်ဂှ်ရ၊ အနာံဖဴဂှ် လဇံက်ဗကိတ်ကဵုသၟန်ဇမၠိၚ်ဇံၚ်တုဲ ဒှ်ဖဴညးတံရ၊ (ကာလလၟုဟ်ဝွံ လ္ၚဵုဂှ် ညးတံသၠးဂဝ်ဂၞဴ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲတုဲ အပေါတ်ကြိယာ သွက်ဒးပ္ကောံကေတ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် ဟၟဲရ၊ ညးတံဒုၚ်ထပက်ဂဥုဲ စကေတ်ဂဥုဲမ္ဂး ကမၠောန်သၠးဂၠံဂဝ်တုဲမံၚ်ကီုရ)။

===၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်===

ကာလကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ၊ ဒက်သုက်နကဵုဇုက်တောဝ်သ္အးဇ္ၚး၊ ခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ရေက်ထပိုတ်ကၠေံ နကဵုၜုန်မြက်ကေက်က် မသ္အးဇ္ၚးကီု၊ ဟွံသေၚ်လ္ၚဵုဂှ် ကရေက်ကေတ်သၞဒုန်၊ ဇိုတ်သ္အးကၠေံတုဲ၊ ရေက်ထပိုတ်သုက်ရ၊ တုဲကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ကောန်ၚာ်နကဵုဍာ်ဂမ္တဴဂီုဂီုရ၊ တုဲဖုံဍာ်မိတ်ကပေါဝ်ပၠန်၊ တုဲမ္ဂးဂွဳထုဲကောန်ၚာ် နကဵုယာတ်သ္အးဇၚး ဗွဲမဂပ်ဝ်တုဲ သ္တိက်စွံလဝ်ကောန်ၚာ် (ကာလလၟုဟ်ဝွံ) ကၞာဲသၟးဂၠိုၚ်ရ။


'''ဗွဲသတိ'''။ ။ (မူဟိုတ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဟီုမ္ဂး၊ အရေဝ်မၞိဟ်ဇၞော်မန် ခမဳသၚ်တံနွံမံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ဂှ် ဂွံမိၚ်ကေတ်ရ၊ သၟိက်ဂွံတီဗွဲခ္ဍန်ဂှ်၊ လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံ ပိုဲမန်တံကျပၞာန်ညးတုဲ၊ ဂကူပိုဲမန် ဣဓိညံၚ်ဂွံဟုတ်စှ်ေအာဂှ်၊ ပိုဲဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ၊ ကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်ကြိယာ သွက်ဂွံဂုမ်သ္အးဩောံသ္ၚု၊ ဍေံမဒှ်စၞအာဟာရ ပိုဲမန်ဗွဲပရဲဂှ်မွဲသာ် သဘဴကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ညးလ္ၚဵုတံ သွက်ဂွံစွံပ္ကောံလဝ် အပေါတ်မပ္တံ ထၟိက်နာနာသာ် ဟွံသ္အးဇၚး သွက်ဂွံထောံကၠေံဂှ်မွဲသာ်၊ ဒှ်သ္အးကၠေံဩောံသ္ၚု နကဵုကြိယာဂှ်တုဲ ဩောံသ္ၚုတံဂှ် ဒှ်ပုၚ်တုဲမ္ဂး ပိုဲခရှ်တံကီု၊ ခမဳသၚ်တံကီု၊ ဒးစဒးကဵုပိုန်ပပြဘိုက်ရ၊ စဟာပ်ဒးပုၚ်တံဂှ်မ္ဂး ဣဓိလဟုတ်စှ်ေအာ၊ ကျာ်ဩဳပၠိုတ်စှ်ေအာမာန်ရောၚ် နွံအဓိပ္ပါယ်သာ်ဝွံရ၊ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ အာဂတနူတ္ၚဲဝွံတုဲ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ယဝ်တီပရေၚ်ဏံမ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ်ရ)။


(ကၠာတေံကောန်ဂကူမန်ပိုဲ သ္တိက်ကောန်ၚာ်တၟိတၟိ သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး လောန်ကၠုၚ်ၜိုတ်မသုန်စှ်ေသၞာံတေံ၊ ညးလ္ၚဵုတံသ္တိက်ကောန်ၚာ် နကဵုထးထဝ်ဟွံသေၚ် ညးဒိုက်ဝါတ်တံဂှ် သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲခွက်ဆုလံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ဂှ် ကေၚ်ဆဵုဒဗကီုရ၊ ယဝ်ထးဆုမ္ဂး ကၠောန်လဝ်ခ္ဍံခ္ဍံ ကဵုဂၠိၚ်မံၚ်ညိတုဲ လ္ပာ်စွံက္ဍိုပ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ဗီုက္ဍိုပ်ခၟဴၜိုပ်ထဝ်တုဲ လံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ရ၊ ပ္ဍဲထးဂှ်ဟေၚ် ညးဇၞော်မန်ပိုဲကၠာတေံ သ္တိက်ကၠုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ရ။ ခွက်ထဝ်ဂှ် ညးတံကၠောန်လဝ်တုဲ ဏာအပ်စွံလဝ်ပ္ဍဲသ္ၚိဃံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ် ယဝ်ရညာတ်မုက်ကောန်ၚာ်မွဲမွဲမ္ဂး အာပ္တီဃံၚ်တုဲ ကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ် သွက်ဂွံသ္တိက်ကောန်ၚာ် မဒှ်မၞိဟ်တၟိဂှ်ရ၊ ကွာန်ဇၞော်မ္ဂး ခွက်ထဝ် ၜါ-ပိ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မကၠောန်စွံလဝ်ရ၊ ရံၚ်ကေတ်ပရေၚ်ဇုဇဗဴလ နော်နာဲပိုဲမစွံပပ္တိုန်လဝ် အခိုက်ကၞာဝွံ ပိုဲညာတ်ကေတ်ဇုဇဗဴလပိုဲ မဂတာပ်ခေတ်ဗွဲမလောန်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရ၊ မူဟိုတ်သ္ဂး ဟီုသာ်ဂှ်ရောမ္ဂး ကာလအာကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ်ဂှ်ရ ကိစ္စစုတ်စရၚ် ဒှ်မၞိဟ်ဂှ် တုဲဒှ်အာမွဲအလန်ဓဝ်ရ။ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ရန်ကဵုဂလာန်ဝွံတုဲ  ပွမသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ် ဝေၚ်ပါဲကၠေံတုဲ၊ ယဝ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲထးထဝ်ဟွံမာန်မ္ဂး သ္တိက်ကောန်ၚာ်လ္တူကၞဳ ဗွဲသ္အးဇၚးဂှ် ခိုဟ်ဂၠိုၚ်ရ။)


ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ သုက်ကုတ်ထပိုတ်ပ္တိတ်နူကောန်ၚာ်ဂှ် ဣမိတံ အာတိုပ်ကၠေံ ပ္ဍဲကတိုၚ်ၜံက်လဝ်တိဖဴရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ် ဟွံတိုပ်ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဖဴ၊ အာတိုပ်ကၠေံအတိုၚ်ကိုန် တိုပ်သုက်ကောန်ၚာ်ရ၊ ဗွဲသၞောဝ်ကိုန်ဝွံ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ၊ ပသာ်မ္ဂး၊ တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဇှ်ေ၊ ဒဂိုန်၊ ခ္ဍဲသဳမ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ်ရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုဘတ်၊ ဝှ် ၊ ကထိုန်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုမြေက္ကသဵု၊ ပုဟ်၊ မာ်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ဗၟံက်ရ၊ ဗွဲကိုန်ဝွံတိုပ်သုက်မ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ပိုန်ဂၠိုၚ်အာယုက်ဂၠိၚ်ရောၚ်၊ ပိုဲမန်ပတှ်ေလဝ် ဂလာန်ဝွံရ၊ (ကိုန်တုပ်သုက်ဗွဲလ္တူတေံလေဝ် ကံက်ပ္တိတ်နူလောကသိဒ္ဓိရ။)


ဒေသလ္ၚဵုဂှ်လေဝ် သွက်ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တၟိ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ဣမိတံပြုပြေၚ်ကဵုရ၊ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး ဇဗၠုဒစိတ်တၞး၊ သတ်ပိမ၊ ဟွံသေၚ်ဒစိတ်မ၊ ဩန်မွဲဒကေဝ် ဟွံသေၚ် မသုန်မး၊ လိခ်မွဲအုပ်၊ တဝ်ဏှ်ေမွဲတၞုၚ်၊ မှၚ်မွဲပလၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ် ဗွိုက်လ္တက်မၞိဟ်တြုံမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမ္ဂး ဇဗၠုခထပှ်တၞး သတ်ထပှ်မ၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်မၞိဟ်ဗြဴတၟိမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ ဣမိဝွံ ပၠာဲကေတ်ဂစေံစၠန်မွဲပ္ၚာန်၊ တိတ်အာက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ '''ယွံဒေဝတဴသူကၞေၚ် က္ညကၠုၚ်ပစၟတ်သမ္တီကောန်ၚာ်ဝွံညိ'''ရဴသာ်ဝွံ တိတ်နိမန်ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ကဵုပသမ္တီရ၊ ကာလက္လေၚ်လုပ်ဇရၚ်ကောန်ၚာ် ဣမိဂှ် လၟုဟ်လုပ်ဍာ်ဂစေံစၠန်မြမောဝ် နူကဵုက္ဍိုပ်ကၞိန် ဒဵုကဵုစိုပ်ဒၞာဲကောန်ၚာ်ရ၊ (ကပေါတ်ဒေဝတဴသူကၞေၚ်တံဂှ် လ္ၚဵုမွဲတ္ၚဲ လ္ၚဵုၜါတ္ၚဲ၊ လ္ဒဵုဒဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးတံစွံလဝ်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ်လေဝ် ဒေသမန်လ္ၚဵုနွံ-ဒေသမန်လ္ၚဵု ဟၟဲရ။)

===၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ယဝ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဣမိဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ပလေဝ်ပလေတ်အတိုၚ်နဲကဲဣမိတံတုဲ၊ ပ္တိုန်သ္တိက်လဝ်လ္တူဇံၚ် ၜံၚ်ပၟတ်ရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ညံၚ်ဂွံညောတ်အာပြဟ်ပြဟ်ဂှ် ဂတ်ဒက်ဂွဳလဝ်ဗုၚ် နကဵုယာတ်ပူလဝ်ဗုၚ်တုဲ၊ ကေတ်တၟံဍိုတ်စံၚ်လဝ် ပ္ဍဲဖဴဂှ်တုဲ၊ သိုဟ်ဖျေံပ္ဍဲဍာ်ဂရ၊ ဟံၚ်ပ္တိတ်ဂွဳကဵုယာတ်တုဲ၊ ပ္ဍိုက်စွံလဝ်လ္တူဗုၚ်ဂှ် ၜိုတ်ဒုၚ်မာန်ရ၊ အဃောပ္ဍိုက်ဍိုတ်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟွံကတဴလုပ်ဒဵုစၞာံဗုၚ် တဴသၠိုက်အာဂှ် မ္ဒးပသ္တိရ၊ ပၟတ်ဖဴဝွံလေဝ် မ္ဒးပဒှ်လဝ်လၟိုန်ရ။


ဌာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုစွံဂရုၚ်မွဲမ လ္တူက္ဍိုပ်သ္တိက်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ၊ ရန်တၟံ အာဗီုအခိုက်ညးတံအဆက်ဆက်တုဲ၊ ပ္ဍဲဂရုၚ်ဂှ် ဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒးနွံရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဖေက်လကိုတ်ဒှ်၊ ဆီတိုန်ဒှ်ဂှ်ရ၊ နကဵုဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒက်ဂတ်လဝ်မွဲမွဲဒၞာဲမ္ဂး၊ ဆေဝ်ဒဝ်ကဵုအန္တရာဲ သာ်ဂှ်မာန်ရောၚ် ညးတံစှ်ေစိုတ်တုဲ၊ ကာလပၟိက်ကိစ္စမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်မ္ဂး သၟိက်ဂွံဗွဲမပြဟ်ဂှ်ဒှ်ရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဍာ်တှ်ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂှ်၊ ညးတံပလေဝ်ပလေတ်ကဵုပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ သိုၚ်တှ်ဟွံထောၚ်ဇဳဏီ ကောန်ၚာ်မဴဟွံအိုတ်၊ တှ်ဂှ် တေၚ်ကၠုၚ်ဗွဲမလောန်မ္ဂး သ္ၚိတှ်ဂှ် လီုအာကီုဒှ်ဂွံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သ္ၚိတှ်ကလိုအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံလာဲအာမ္ဂး ဇၞတ်ချိုန် ပလာဲကဵုသာသာရ၊ စၞအာဟာရ မပ္တံကဵုဍာ်လဂမ်၊ ဍာ်ဂမ္တဴတံဂှ် ဒးသုၚ်စကဵုဂၠိုၚ်ၚ်ရောၚ်၊ ဣမိဂှ်လေဝ် သွက်မိကောန်ၚာ် သ္ဂောံထတ်အာဗွဲဂတ၊ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ် ဒးမၚ်မွဲကဵုဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ပွမသုၚ်မိတ် ဟုံမိတ် သုၚ်ဂဥုဲတံဂှ်လေဝ် ဒးစၞောန်ထ္ၜးကဵုလၟိုန်ရ၊ သၟတ်ဗြဴဂှ် ကၠာဟွံစပုၚ် သွက်ဂွံဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ထၟောတ်ကေတ်ပုၚ် ပန်ထၟောတ်တုဲ မ္ဒးဗဇဴ ပ္ဍဲဒကဴဖဴပန်လ္ပာ် ဒဵုကဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ။

===၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ===

သၟတ်ဗြဴသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴသၟတ်ဇၞော်တံညးဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ပ္တုဲကဵုဝတ်နာနာသာ် မပ္တံစံၚ်ဍိုတ် သိုဟ်ဍိုတ်ဖုံမိတ်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဗြဴတၠတှ် မထတ်ယုက်တံလေဝ် ကၠာမိကောန်ၚာ် ဍာ်တှ်ဟွံထတ်ရိုက်ဏီဂှ် ကၠုၚ်ဗိုၚ်ဗၟဴ ကဵုတှ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန်လေဝ် ညးမဒှ်ကလောမိဿဟာဲ ဌာန်ဗ္ဒာဲတံဂှ်လေဝ် ကၠုၚ်သ္ၚိစၟဳရံၚ်ကောန်ၚာ်မိပ်ပ်ဇြိပ်ပ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴပိုဲမၞိဟ်တံ ဒုၚ်တၠုၚ်မၞိဟ်တၟိကီုရ၊ ညးတၠသ္ၚိတံပၠန်တုန်လေဝ် ပ္တုဲတဴဝတ်လ္တူမၞိဟ်ကၠုၚ်ရံၚ်တံပၠန် ပွမဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်သွနာနာသာ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗ္စပုၚ်သတ်ဗြဴ ကဵုသွစၞဗွဲမဒးရးပၠန်ရ၊ ညးမွဲလ္ပာ်ကဵုမွဲလ္ပာ် ဝတ်ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ခၠေဝ်ပလန်ပၠန်ရ၊ အခိုက်ဏံဝွံ ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် ဗ္စဖျုၚ်ပိဗ္တံပိတ္ၚဲ မိပ်ပဇြိပ်ပ်ကရိုက်ညးကဵုညး ဂွံဆဵုဒၟံၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ။

===၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

နူကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်ဂွံပိတ္ၚဲဟွံသေၚ် မသုန်တ္ၚဲမ္ဂး ဣမိဂှ် သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ၊ မၞိဟ်ၜံၚ်ပၟတ်အလန်ပဌမမ္ဂး လ္ၚဵုဂှ် ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်မ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် မသုန်တ္ၚဲ၊ လဗြဴကေၚ်ၜံၚ်ကၠုၚ်လဝ် ပၟတ်ပၞာၚ်တုဲမ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ ညးတံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်အိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် ဣမိဝွံ ကေတ်ပုၚ်ပန်ထၟောတ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ဇဗၠုပန်တၞး၊ နော်မွဲတၞုၚ်၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ပုၚ်မွဲထၟောတ်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ်၊ ပၟတ်နူဖဴၜံၚ်ပၟတ်လ္ၚ၊ ဍာ်မွဲဗြံက်ကေတ်တုဲ၊ စှ်ေအာတိဂတမုက်သ္ၚိရ၊ အပေါတ်စပ်ကဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တံဂှ် စွံပ္ဍဲတိ(လ္တူသ္ကဝ် လ္တူခတဵုဂှ် ဟွံကေၚ်မိၚ်)တုဲ စဝ်ဖျေံဍာ်လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်ရ၊ အဃောမစဝ်သိုဟ်ဖျေံဍာ် လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်၊ သာ်ဝွံမဟီုပ္တီ(ဗလိဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴ လေဝ်ဟီုဂး) '''ဒေဝတဴဖဴရ၊ ယွံဒေဝတဴဖဴ မၞးအာမာန်ရ''') ဂလာန်ပ္တီ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ရန်တၟံသာ်လဵုတုဲ သ္ပရောဂှ် ဟွံတီ ဒေသလဵုရောဂှ်ဟွံတီတုဲ ပွဝွံ ဒှ်ဆအယာံမာတ်ကေၚ်မိၚ်လဝ်ရောၚ်၊ ညးတံသ္ပသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ကရိကၞာဲမွဲသာ်ကီု၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံဂှ် ဟွံတီသက်သက်ရ။


ပွမပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ဗ္စူလတ်သ္ကဝ်မွဲထၟူတုဲ သ္ပဂြောပ်ကၟာတ်လဝ် လ္ပာ်လ္တူကဵုယာတ်ရ၊ ထၟူသ္ကဝ်ဗ္စူလဝ် လ္တူဍိုတ်ဟွံသေၚ် လ္တူဆုဒကုတ်ရ၊ (ကၠောန်နဲဗီုအုပ်ပဠက်ရ) မိကောန်ၚာ်ဂှ် လုပ်ဂ္ဇံပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ်တုဲ ဣမိကေတ်နၚ်ဍိုတ်စံၚ် တၟံစံၚ် ဓလုက်စုတ်ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်တုဲ ပက်သိုဟ်ကဵုဍာ်သၟုဟ်ဂမ္တဴ တိတ်ကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ် အုပ်ဂမ္တဴကၠုၚ် နကဵုသၟုဟ်ဂှ် ဍာ်ပဠက်မၞိဟ်ဇွောဝ်တိတ်ကၠုၚ်ရ၊ ဣမိလေဝ်သ္ပသာ်ဏံ ဍိုတ်စံၚ်ဒဵုဂံက် မွဲမတုဲမွဲမ ဒဵုပေၚ်ပိမရ၊ ရန်တၟံတၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ယဝ်ပဠက်တိတ်မ္ဂး ပ္ဍဲခန္ဓဇကု မိကောန်ၚာ်ဂှ် ဒဒှ်ရ ကၠိပပ်ဟွံသ္အးဇၚးတံဂှ် ဇွောဝ်တိတ်အာကရောံဍာ်ပဠက်တုဲ၊ ဍာ်ဖျုန်ဆီ ပ္ဍဲတၠခန္ဓဂှ် သ္အးဇၚးအာအိုတ်ရ ဣမိလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် သိုဟ်ဍိုတ်ဒဵုပေၚ် မသုန်မလေဝ်နွံကီု၊ ပွမသ္ပသာ်ဏံဂှ် မန်ဂမၠိုၚ်'''အုပ်ဟဂမ်'''ဟီုဂးစရ။ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အုပ်ဟဂမ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ဆၜိုတ်တၟံဍိုတ်သၟးဟွံသေၚ် ဗၞဲထဏေက် ပိုဟ်ဖဍိုတ်လဝ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်သၟူဍေံရ၊ ရန်တၟံသွက်ပၞေတ်သရ ဂွံစိန်ဝုန်တုဲ အုပ်ဗၞဲလေဝ် ညးတံသ္ဂးပၠန်ရောၚ်၊ ကၠာဟွံဂွံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးလ္ၚဵုဂှ် အာဂၠာဲၜှ်ကေတ်တၞးဓယာ် လ္ၚဵုဂှ်အာဂၠာဲၜှ်ကေတ် တၞးယးမတ်ဗ္တံဂှ် ၜိုဟ်လဝ်ဒဵုကဵုဖောဝ်တုဲ ကာလပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ဟွံသေၚ် ကာလအုပ်ဟဂမ်တုဲဂှ် သွက်ဂွံဟုံဍာ်တၞးဓယာ် ဟွံသေၚ် ဍာ်တၞးယးမတ်ရ၊ ကာလဟုံဍာ်ဂှ်လေဝ် ပါဲနူဍာ်ဏံတုဲ ညးတံဟွံကဵုဟုံရ၊ တုဲမ္ဂး သဘဴမၞိဟ်ဗြဴဟုံဍာ်ဂစေံစၠန်ဂန္ဓရာ ကျိုၚ်ကျဝ်ကေတ်ဗွဲမ္ဒးရး ဗွဲမသ္အးဇၚးတုဲ ဇံၚ်ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ်လေဝ် ရိုဟ်ပလီုထောံရ။


လ္ၚဵုပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ စဝ်ကပေါဝ်ပ္တုဲထောံလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲပ္တုဲသီုၜါကာဂှ် '''စဝ်ကပေါဝ်ဇံၚ်ဖဴ''' ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ သီုစဝ်ကပေါဝ် သီုခုတ်ယၟု သီုစၚ်ကတောဝ်လေဝ် သ္ပအိုတ်ရ။

===၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ၜိုန်ရမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲကီုလေဝ် ရန်လဝ်သွက်သမ်အုဲ သမ်အေၚ် ဟွံသ္အးဇၚး ပ္ဍဲခန္ဓညံၚ်ဂွံဆက်တိတ်အာ ဒဵုကဵုအိုတ်အာ ညံၚ်ဍာ်ပဠက် တိတ်ဟွံသ္ဂုၚ်အာဂှ် ညးတံကဵုဆက်ကေတ်အာ ပၟတ်ပၠန်လေဝ်နွံကီု၊ ရန်လဝ်သွက်ထိုၚ်ကောန်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံအေဲစှ်ေအာတုဲ ဆက်ပ္ဍိုက်အာဍိုတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်၊ မိိပ်ဇြိပ်မံၚ်မ္ဂး ပွမပ္ဍိုက်ဍိုတ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ပိတ္ၚဲဟေၚ် ညးတံကဵုသ္ပရ၊ ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဖဴကီု ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ပလီုရိုဟ်ထောံကၠေံဂၠိုၚ်ရ၊ ပွဝွံလေဝ် တန်မံၚ်လ္တူတၠခန္ဓ ထတ်ဟွံထတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဒွိၚ်ဗွဲမလောန်တုဲ အပေါတ်ကြိယာ ဇြိုၚ်ညိညကီုလေဝ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်၊ ဍာ်ဂံက်က်လေဝ် ဟွံကဵုဟုံ၊ ယဝ်ပၟိက်နွံမ္ဂး ဟုံဍာ်ဂီုဂီု ဒဵုကဵုပွိုၚ်မွဲဂိတုဂှ်လေဝ် ဂွံကေၚ်ဆဵုထဗဒၟံၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရောၚ်။

===၈။ နိဂီု===
ကေၚ်ကာပွမသၠးဂဝဂၞဴတုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲမ္ဂး ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဗွဝ်ဖဴကီု ရိုဟ်ပလီုထောံရ၊ စိုပ်ကာလဒိုအ်ထောံနူပ္ဍိုက်ဍိုတ် ဒိုအ်ထောံနူၜံၚ်ပၟတ်တုဲမ္ဂး ပွမသၠးဂဝ်ဂၞဴဂှ် အခိုက်ပိုဲမန်တံ တုဲဒှ်စိုပ်ဒတုဲအာရ။

==ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု==

ပွမစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တြေံ ဆက်ကၠုၚ်လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲရ၊ ပပ္တံနူရာဒနာမိက် '''သဳလိဿနိစ္စံ ဝုဍ္ဎာ ပစာယနော စတ္တာရောဓမ္မာဝုဍ္ဎန္တိ အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ''' ဂှ်ရ၊ သာ်လဵုဂွံဆက်ဒှ်ကၠုၚ်ရော ဗွဲခ္ဍန်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညိညရ။ လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲ နွံတြုံကဵုဗြဴညးၜါ ဂွံကောန်ၚာ်မွဲ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် အာကလံမအံက်ဇကု ဒဒှ်မံၚ်ဣသိမွဲ ဒ္ဂိုန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံရ၊ ခါညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ကလံတုဲဂှ် ဗွဲဂါထာလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုရ၊ ခါရကောန်ၚာ်ဂှ် ကလံလဇုဣသိဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်တုဲသၟာန်တိုန်၊ ပသာ်လဵု ဟွံရာဒၞာကဵုကောန်ပိုဲရော၊ ယဝ်မိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်မှာထေရ်အာနန် မပဒတဴဒၟံၚ်ဗ္ဒာဲကျာ်တြဲပိုဲတေံ၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴလေဝ် ပၚောံအာဗွဲမပြဟ်တုဲ ကလံမှာထေရ်အာနန်ရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် မှာထေရ်အာနန် ရာဒၞာမိက်နဂါထာ ဗွဲလ္တူတေံတုဲ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်၊ ညးၜါသၟိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်နဲကၠာတေံရ၊ ယဝ်သၟိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်ကျာ်တြဲညိရဂး၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ဗွဲမပြဟ်ဟေၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်တြဲတုဲ ကလံကျာ်တြဲရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုပၠန်ရ၊ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ကျာ်တြဲပိုဲဟွံရာဒၞာမိက်၊ သၟိက်မိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်ကျာ်တြဲပၠန်ရ၊ နကဵုဂမြၚ်ညာဏ်ကျာ်ဟေၚ် ညာတ်ဒးကောန်ၚာ်ဏံ အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်ရာဒၞာမိက် '''အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ'''မ္ဂး ဗၠေတ်အာရောၚ် ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟွံရာဒၞာမိက် ညံၚ်အာယုက်ကောန်ၚာ်ဏံ ဂွံဂၠိၚ်ဂှ် သာ်လဵုဂွံပရော သၟာန်ကျာ်တြဲရ၊ ကောန်ၚာ်ဂှ် အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရမ္ဂး ကဵုဗှ်မ္ၚဵုဒ္စာံဗ္တံ ဒ္စာံတ္ၚဲရ၊ ပ္ဍဲပေၚ်ထပှ်တ္ၚဲဂှ် သၟိၚ်မာရဏကၠုၚ်ကေတ်ဏာ ကောန်ၚာ်ရောၚ်၊ ချပ်တုဲ ပြာပ်ကၠုၚ်ဌာန်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ။


ဟိုတ်နူကျာ်တြဲ မွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်ဂမၠိုၚ် ဗိုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ဂှ်တုဲ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ရ၊ သၟိၚ်မာရဏဂှ် လုပ်ပ္ဍဲဓဝၚ်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ဟွံမာန်တုဲ ကလေၚ်စဴအာရ၊ လောန်အာထပှ်တ္ၚဲတုဲမ္ဂး သၟိၚ်မာရဏ သွက်ကၠုၚ်ကေတ်ဏာကောန်ၚာ်ဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲသက်သက်ရ၊ ပေၚ်ဒ္စာံဗ္တံဒ္စာံတ္ၚဲတုဲ ကျာ်တြဲရာဒၞာမိက်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံကီုရ၊ ပွိုၚ်ဒစာံဗ္တံဒစာံတ္ၚဲ ကျာ်တြဲမွဲဟာန်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ် မၞိဟ်ပုတုဇန်တံညးဂမၠိုၚ်  ပြာပ်ကၠုၚ်ကလၚ်ပၚ်မှိၚ်ဓရ်ကျာ်တုဲ ကဵုဒါန်ကျာ်တြဲမွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်တံ နကဵုအာဟာရဘောဇိုန် နာနာသာ်ဟွံသ္ကုတ်ရ၊ သ္ပပဓာန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ကျာ်တြဲတွံဓရ်မ္ၚဵုတုဲ ကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် အာယုက်ဂၠိၚ် ပိုန်ဟာန်လေဝ်ဇၞော်မောဝ်အာရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ညးကၠုၚ်ကလၚ်ဓဝ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် လာၚ်မုက်ကြာတ်ကြော သ္အးဇၚးကၠေံဇကု နကဵုဍာ်မ္ၚဵုအိုတ်ရ၊ ကာလစဴအာ ညးတံကေတ်ဖျဴဏာဍာ်မ္ၚဵုတုဲ လၟုဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ပပ္တံနုတ္ၚဲဂှ်တုဲ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တုဲ၊ ရန်တၟံသွက်အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ဒြပ်ကသပ်ဂွံဂၠိုၚ်၊ ကျာ်ဩဳဂွံနွံဂှ်ရ၊ သ္အးဇၚးကၠေံ ပွမကၠိပပ်တံဂှ်တုဲ ကၠောန်ပေါဲကာမ္ၚဵုမွဲ၊ ပြာကတ်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်'''မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်'''ရ။


* ('''ဗွဲခ္ဍန်ဟေၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ''')

သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ဣမိတံဟွံသေၚ် ညးအာယုက်ဇၞော်တံ သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပြုပြေၚ်ကေတ်ခါန်လဗံက်ခၟရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ပိ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်မသုန်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ထပှ်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ဒစိတ်၊ ရဴဝွံ ပြုပြေၚ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲလဗံက်သွက်ဣမိဂှ် သတ်ဗြဴမွဲမ၊ ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်ခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ကဝေက်သၠိက်၊ သွခၞံကြုက်စုတ်လဝ်ရ၊ သၟေဟ်နူဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ၜံက်၊ တၞိၚ် တောဝ်ပလုဲစုတ်လဝ်တုဲ သွက်ဇိုန်ကဵုညးလွဳဝတ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ သၞေက်၊ မဂွါ၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ လကံက်တဲ၊ သၞေက်၊ မဂွါတံ ပ္ကောံစုတ်လဝ်ပ္ဍဲပ္ၚာန်မွဲရ၊ ယဝ်လဗံက်ပိမ္ဂး မွဲဂှ်သွက်ဣမိ၊ သၟေဟ်ၜါဂှ် လဗံက်ဗဴလေဝ် ကော်စရ။


ကၠာဟွံစိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာ မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ပ္ကောံကကေဝ်လဝ် ကပေါတ်ဗွဲမရုံဂပ်နာနာသာ်တုဲ၊ ကပေါတ်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ပပ္တံနူဍာ်မိတ်ကပေါဝ် နုၚ်မ္ၚဵု ဂအဳတံအိုဿီု ကပေါတ်ပွမ္ဒးရပ်စပ် ကာလသၠးဂဝ်ဂၞဴကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဘိက်ပၟိၚ်လဝ်မၞိဟ်ဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ်ကီု၊ ယဝ်ရဗှ်မ္ၚဵုဖာပ်သၚ်ကီုမ္ဂး အာစာတၠဂုန်ခမဳသၚ်တံလေဝ် အာနိမန်လဝ်ကီုရ၊ စိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်မ္ဂး၊ သွက်ဂွံစဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် မ္ဒးပြုပြေၚ်လဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် စွံလ္တူဂအဳ ဂတမုက်သ္ၚိရ၊ ခ္ဍအ်ဇဗၠုမွဲ ဂစေအ်မွဲပ္ၚာန် ဒ္ၚောဝ်မွဲ ဍာ်ကၟုဟ်မွဲထၟာဲ ပြေၚ်စွံလဝ်တုဲ၊ ကပေါတ်မပ္တံ ကၞေဟ်ဗာ်ဂူ တွဵု မြတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစွံဗ္ဒာဲလဝ်ဇရေၚ်ဂအဳဂှ်ကီုရ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဣမိ ဟွံသေၚ် ညးဗၟဴတှ်ကဵုကောန်ၚာ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ကမံက်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဖုံပၠဳလာၚ်မုက် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚးကၠေံ ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဖုံပၠဳကဵုဍာ်ဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်ပၠန်ရ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် ရပ်ကေတ်ကပေါတ်တံ ပွမရပ်စပ်လဝ် ကာလၜံၚ်ပၟတ်တေံ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်တုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်သ္အးဇၚးကၠေံရ၊ တုဲမကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး လာၚ်မုက်ဇကုတုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကလေၚ်စဝ်ဍာ်မိတ်ကပါဝ်ကဵုမိကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်သီုဖအိုတ်၊ ဒုၚ်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ သွက်အန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ်၊ သွက်ဂွံသ္အးဇၚးကၠေံဇကုအိုတ်တုဲ လံက်ဖုံဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်တုဲ တၠသ္ၚိတံ ဒုၚ်ကဵုပလေၚ်ခၟိုန် ဗြာတ် ကုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်အိုတ်ရ၊ ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံကာလမပြာပ်ကၠုၚ် ဇရေၚ်သ္ၚိ မပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဝွံဂှ် နတဲသၟးဟွံသေၚ်၊ ရန်တၟံသွက်ကောန်ၚာ်တုဲ ကပေါတ်ပရၚ်တၟာဲနာနာသာ်လေဝ် ညးတံကဵုခၟအိုတ်ရ။


ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ မိကောန်ၚာ်ဂှ် မိန်ကေတ်ကောန်ၚာ်၊ စွံပ္ဍဲလဒေါဝ်သ္ၚိ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ဒစိတ်၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴထပှ်မ္ဒးဗိုၚ်လဝ်တုဲ ကေတ်ချာမွဲတၞုၚ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ဒက်လဝ်လစိန်မတ်ဗ္ကေတ်မွဲဇြေဟ်ရ၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်လဝ်တုဲ ကလံက်ဍာ်ပ္ဍဲသၠိုၚ် မစုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲ ဂါထာ ၜ ကောန်ၚာ်ဂှ် ဖ္ဍောတ်မွဲလ္တုန် ဇီုကၞေၚ် ကောန်ၚာ်မွဲတဲရ၊ ကောန်တြုံမ္ဂး ဂါထာဒစိတ်လ္တုန်၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂးထပှ်လ္တုန်ဖ္ဍောတ်ရ၊ ရဴဝွံ ၜ ကောန်ၚာ်မ္ဂးရ ၜ တုဲ လစိန်ဂှ် မ္ဒးကွက်စုတ် ပ္ဍဲကံကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ကွာၚ်လဗံက် မစဳရေၚ်လဝ်ဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ် မ္ဒးဇိုန်ကဵုဣမိတုဲ သွက်ကွးဣမိဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုသွတ်မွဲ မ္ဒးဇိုန်ကဵုရ၊ ဇဗၠုသွတ်ဂှ် ခါန်လေဝ်ဂးရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ကၟာမ္ဂး ဗလိုပ်မွဲစွံရ။


ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဝေၚ်သဘၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုပၠန်၊ ကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟွံဝေၚ်ရ၊ ပွမဝေၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုဂှ် စွံလဝ်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲလ္ဒေါဝ်သ္ၚိ၊ မၞိဟ်ဗြဴတၠကောန် ဗၞတ်ပိပန်မသုန်တြဴ ဒတူဒၟံၚ်တုဲ ဆက်လဝ်တဲ၊ ဒွုဲဝါဲလဵုသ္ဂးတုဲ ညးတံပ္ကောံပၠောပ်တဲဆက်လဝ်ဂှ်ရ၊ တုဲဆက်ဒယှ်ေတိုန် '''ဒွုဲဝါဲလဵုဒွုဲဝါဲလဵု-ဝါဲလဵုရောဟွံသေၚ် ကြေၚ်ဇမ္ဗူရှ် ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ''' သာ်ဝွံ ဒယှ်ေအာဒွုဲ ယူဒံၚ်ဂေတ်အာကောန်ၚာ်ဂှ် ၜါပိပန်လ္တုန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ၜပ္တိုန်စရာဲကောန်ၚာ်လေဝ် သ္ပကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်တုဲ ညးဇၞော်တံ ရာဒၞာမိက်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ဂွံဒှ်တသိုက်ပိုန်ဟာန်၊ အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ကျာ်ဩဳကဵုဂွံနွံကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်မ္ဂးဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်စြာဲကောန်ၚာ်တုဲ သ္ပအိုတ်ရ၊ ကာလၜကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် ဂါထာၜကောန်ၚာ်ဂှ် ညးတံဖ္ဍောတ်အိုတ်ရ၊ ဂါထာၜကောန်ၚာ်လေဝ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန်ဟွံတုပ်၊ တၞဟ်ခြာမံၚ်ညိညကီုရ၊ ရန်တၟံၜကောန်ၚာ်ဂှ် တုပ်မံၚ်သီုဖအိုတ်ရ။


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲတုန်''' 


'''( ခၟမွဲ။ )'''။

နူကဝ်တိုန်ရ၊ ပိုဲၜကောန်စဴ၊ ရဴဂဴရတ်ပိ၊

ခၟမွဲစိ၊ ဣဓိဇၞော်ပၠန်၊ အ္စာပ္တန်လဝ်၊

ကျာ်ဂေါတမ၊ ပၠလျးဖျဳဖျဳ၊ သ္ၚဳဗဵုအံသဝ်၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လာ၊ နဳလာဩန်ထဝ်

ဒယှ်တမ္ညဝ်၊ အသဝ်နုဘဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟၜါ )'''။

ဝွံခၟၜါ၊ သာရထဳအဴ၊ ကဵုဒှ်စဴညိ၊

တိုက်ထဝ်ဩန်စိ၊ ဣဓိနွံကီု၊ သီုသက္ကဝဝ်၊

ဖဵုပန်မက်ပတ်၊ သစ္စပန်ဂှ်၊ တဲစှ်ရိုဟ်လဝ်၊

ကဵုဂွံပၟဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကျာ်တြဲ၊ ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိ၊


'''( ခၟပိ )'''။

ခၟပိဟေၚ်၊ အ္စာကၠောန်လဝ်၊ သီုဓဝ်ဟဳရိ၊

ကောံမၞိက်ပိ၊ သိနေရုဟေၚ်၊ ပြေၚ်သိန္နရာဇ်၊

ဗ္ကေတ်ဒဝါန်၊ သဏ္ဍာန်မတ်ဗ္ဂဲ၊ မၞိက်ပြဲဂွံညာတ်၊

ပ္ဍဲလောကဓါတ်၊ ဇာတ်ဝေဿန္တဝ်၊ ကဵုတန်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟပန် )'''။

ဝွံခၟပန်၊ သစ္စပန်အဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊

သၟိၚ်ဝၚ်ပန်စိ၊ ဒမၠိကဵုဆဵု၊ မ္ၚဵုဟောဒြာ၊

ကြဴတဲပြာကတ်၊ ကွတ်စှ်ဒ္စာံ၊ သိုန်သ္ကဵုရံက်ရာ၊

ဖဵုရာဒၞာ၊ သီုသဒ္ဓါအဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟမသုန် )'''။

ဝွံခၟမသုန်၊ သဳမသုန်ဂှ်၊ ကဵုပ္ဍေန်ဍဟ်ညိ၊

အာယုက်တန်စိ၊ နာမဒိဃာ၊ ကဵုဂွံမြာကီု၊

ဒယှ်ကမြဴ၊ ညံၚ်မဟောသဓ၊ တေဇတီုကၠီု၊

အနုဘဴကီု၊ သီုကြဳဇှ်အဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟတြဴ )'''။

ဝွံခၟတြဴ၊ သွဝ်တရဴဘုံ၊ အလုံံသုဂ္ဂတိ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ညံၚ်နာဲမိသၟိၚ်၊ သၠိၚ်ပ္ဍဲနန်မြ၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ပ္ဍဲတိုက်ပဠူ၊ သူလေဝ်ပေၚ်န၊

ညံၚ်ဇောတိက၊ တၠထဝ်ဩန်၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊


'''( ခၟထပှ် )'''။

ဝွံခၟထပှ်၊ အဘိဓဝ်ထပှ်၊ ကဵုဆဵုပြဟ်ညိ၊

ဓဝ်ကျာ်တြဲစိ၊ ဣဓိလ္တာ်ရ၊ တေဇမပြဲ၊

ဍုၚ်ဇၞော်တန်တဴ၊ စှ်တြဴအဵု၊ ကဵုဆဵုလောဲလောဲ၊

အာယုက်တန်ပြဲ၊ ပ္ဍဲသုဂ္ဂတိ၊ ကဵုကလိဂွံညိ။ ။

('''သွက်ကောန်ဗြဴဂှ် ဂါထာတုဲဆဝွံရ။''')


'''( ခၟဒ္စာံ )'''။

ဝွံခၟဒ္စာံ၊ မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍေန်ကဵုဍာံညိ၊

သဳဒ္စာံစိ၊ မဏိဖ္ဍုန်၊ အတိုၚ်ဂုန်ပြဲဖာ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ယွံသွံဂွဳစိုက်၊ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ကၠာ၊

ဟးစဴမတ်ၜါ၊ မှာစက္ကဝဝ်၊ ကဵုစရှ်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟဒ္စိတ် )'''။

ဝွံခၟဒ္စိတ်၊ အ္စာပ္တိတ်လဝ်၊ နူကဝ်တန်ရ၊

ရတ်ဒ္စိတ်ပၠ၊ ပတၠဂွံကၠုၚ်၊ နုၚ်နိဓိပြဲ၊

ဒ္စိတ်လောကုတ်၊ ဟွံယုတ်နူဂှ်၊ ဒှ်ဓဝ်ကျာ်ပြဲ၊

တၠလျးတြဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊ ဗၠးဗယိဘဲ၊

အိုဿီုရတ်ပြဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်တံဂှ်၊ ကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ရ။ ။

('''သွက်ကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးဖ္ဍောတ်ဂါထာဒဵုကဵုခၟဒ္စိတ်ဏံရ။''')


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲပၠန်။'''

၁။ နူတံပဌမ၊ ထ္ၜပ္တိုန်သၟတ်မွဲ၊ ကောန်ကွးတွဳဂၠောဲ၊ နဲအ္စာပါမောက္ခ၊ ဒၞာဲဒၞာဲအာဂတ၊ ကဵုဂွံဒှ်အ္စာညးညိ။

၂။ နူမွဲထ္ၜပ္တိုန်ၜါ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ကၠာ၊ ဂုဏ်မိမၜါညိ။

၃။ နူၜါထ္ၜပ္တိုန်ပိ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်စိ၊ ဂုဏ်ရတ်ပိညိ။

၄။ နူပိထ္ၜပ္တိုန်ပန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်အ္စာပန်ညိ။

၅။ နူပန်ထ္ၜပ္တိုန်မသုန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်ဓဝ်သဳလ၊ မသုန်ပြကာညိ။

၆။ နူမသုန်ထ္ၜပ္တိုန်တြဴ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်အဴ၊ သွဝ်တြဴဘုံညိ။

၇။ နူတြဴထ္ၜပ္တိုန်ထပှ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဂှ်၊ ရတ်ထပှ်ပြကာညိ။

၈။ နူထပှ်ထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စာံ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဍာံ၊ ဓဝ်မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံညိ။

၉။ နူဒ္စာံထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စိတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်လ္အိတ်၊ ဓဝ်လောကုတ္တဵုဒ္စိတ်ပြကာညိ။

အာယုဒဳဃာ၊ မဟာသုခံ၊ ကဵုတန်မံၚ်ညိ၊ နိဗ္ဗာန်သမာဓိ၊ ကဵုစိုပ်ညိတန်('''နဂါထာဝွံဟေၚ် ဂကူမန်တံ စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဗလိုပ်ကောန်ၚာ်သ္အးဇၚးကၠေံတုဲ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ၚာ်အိုတ်ရ။''')


* '''ဂလာန်ပသေက်ကောန် မွဲနဲပၠန်။'''

'''တြိရတဏံ အဟံဝန္ဒာ၊ ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃဂုန္နာ၊ မာတာပိတုဂုရုပဇ္ၛာ၊ အိန္ဒော ဒေဝဗြဟ္မလောကာ၊ သဗ္ဗသိဒ္ဓိ ဘဝန္တုတေ။''' 

စိုပ်ဂုဏ်ကျာ်သၟတ် ရတ်ပိပြကာ၊ မိကဵုမၜါ အ္စာဥပ္ပဇ္ၛာဲ၊ အဲဍိက်လ္ၚောဝ်ကွာဲ ဇၟာပ်ဒၞာဲအရာ၊ အိန်ဗြီုယီုမာ အိုတ်မှာဒေဝါ၊ ဒေဝတဴစှ်ဒိုဟ်ကီု အိုတ်သီုစက္ကဝါ၊ သၟိၚ်ဂိတုတ္ၚဲ သၟိၚ်ဗြဲသၟိၚ်ကျာ၊ အိုတ်သဗ္ဗနာနာ နကြဳဇှ်အဲဍိက်ယိုက်လဝ်တုန်၊ အိုတ်ဇၟာပ်ဂုဏ်ဒေဝါ ပါပကဵုပါဲဒဴ၊ သာမ္မယျကဵုစဴ မြာညိ၊ ဒိတ္ထဳပေၚ်သ္အး နက်သတ်ယးမတ်ၜါ၊ အာယုက်သီုပိုဉ်ဘိုက် ဒြပ်ရတ်အနဂ္ဃ၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကၠာ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။ နူကဝ်တန်ပဌမ ဗြီုရောၚ်ညးပပြာကတ်၊ မှာဗြီုအ္စာမွဲအဴ ရပ်တဴမၞိက်ရတ်၊ ဇၟာပ်ခၟကာလ လျတ်မၞိက်ရတ် မနွံကဵုကြဳဇှ်၊ ဘောဇိုန်နွံကဵုရှ် တၟေၚ်တၟဟ်ပ္ဍဲခၟ၊ ဘုတ်ပိဓါတ်ပန်ရ မၚ်မွဲခၟရဟေၚ်၊ အိုတ်သီုဒေဝတဴသူကၞေၚ် မၚ်မွဲသီုညးမသုန်၊ ဖဵုအဲဍိက်ရဴဂဴတုန် နွံဂုန်ဇၞော်တေဇ၊ ပရေၚ်နူမူလ ဗြီုရောၚ်ညးမထ္ၜကၠာ၊ ပိုဲဍိက်ပ္ဍဲလိုက်ဗာ ဒးပဗက်ကၠုၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရ၊ နူမွဲကဵုဒဵုပေၚ်ရ ထ္ၜအာသှ်ပ္တဴအာ။


'''ဣဝွံမွဲ''' ကဵုဒှ်နဲသေဌဳဇောတိက ကဵုပတၠဒြပ်ရတ်၊ ညးလဵုမွဲ ပကဵုပ္တောံၜတ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ပိုန်ဟာန်ညး ဂၠးတိသုန္ဓရဳ၊ ညးဂမၠိုၚ် သဂိုၚ်ဏာပကဵုမာန်၊ ကြဳဇှ်ဇၞော်လောန်လာန် ကဵုဂွံစသိုၚ်ဟာန်ထဳတိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓိ သဒ္ဓိ သမ္ပတ္တိ ကဵုသ္ဂေဟ်သွဟ်၊ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴကဵုဂွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုနာဲသၟဟ်၊ အတိုၚ်ခၟမွဲဂှ် ကဵုဂွံစဴဒှ်ကဵုနာဲညိရအဴ။ 


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟၜါ''' ညံၚ်ဇဋိလသေဌဳကၠာ ကဵုဂွံပြာကတ်ရာၚ်ဆာဲ၊ သၟိၚ်ပၟတ်ကမၠတ်ဍာ် ပကဵုပလီုအလာ်နာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုအာဲကၟာဲ ညံၚ်ပျာဲသေဌဳတမၠာ၊ အိုတ်သီုညးစှ်ဒိုဟ် ကဵုဒးကၠုၚ်ဖျေံမေတ္တာ၊ ကဵုဒးဆာန်သ္ဍိုက် ညံၚ်ကောန်ဂၞဴအဵု၊ ဒေဝတဴအလုဲစက္ကဝါ ကဵုဂွံရော်ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ကဵုဂွံပတၠပညာ၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟၜါ သီုၜါ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပိ၊''' ကဵုကလိဂွံနုၚ်နိဓိပိစွံ ပ္ဍဲတိသုန္ဓရဳမွဲ၊ မွဲစွံပ္ဍဲဍာ်ဂၚ်္ဂါ၊ တဴလ္တူကျာ ဒေဝတဴကဵုဒးပလံၚ်နၚ်၊ ဒါနသီုကသူကၞေၚ် ဒြပ်ဝၚ်ကဵုအိုဟ်တၟိုဟ်၊ ဆမွဲလ္ပကဵုညးဂြိုဟ် စှ်ဒိုဟ် ဒ္စာံဒိုဟ်၊ ပိုန်ဟာန်သီုဒြပ်ဝၚ် ကဵုညးဒးဒုၚ်ကွာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုကဵုအာဲကၟာဲကီု ဒးနၚ်ကွဲာဒဵုသ္ၚိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန်ကြန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ အတိုၚ်ခၟပိ သီုပိကဵုကလိဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပန်၊''' ကဵုဂွံပတၠဒြပ်ဩန်ထဝ် ကဵုဂွံဒယ်ှတှ်ကၠံၚ်တမ္ညဝ် ဝၚ်ဒမၠိၚ်စိၚ်ပ္ဍိုက်ကုန်ကွ၊ သီုကွိၚ်ကွိုက် ညးဒးယိုက်ဒိုခ်ရဴဂဴ။ ညံၚ်သၟိၚ်မှာမန္ဓာတ်အဴ ကဵုနွံတဴဣဓိဗလ၊ ကုသိုလ်သီုကဵုဒါန ဂတကဵုဂွံဆန်ၜန်၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ကဵုဒှ်သ္ဍိုက်မှာဇန်၊ သတြုကဵုသဍးသ္ၚောဲ ဝဳဝဲကဵုသာဲခၠန်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟပန် ကဵုဂွံစဴ တန်ပ္ဍဲနာဲညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟမသုန်''' ကဵုနွံဂုဏ်ဓယှ်တှ်၊ အာယုက်ပေၚ် ၂၁ ဂှ်ကဵုဂွံဒုၚ်ခမဳပယျၚ်၊ ပိဋကတ်သီုဗေဒၚ် ကဵုဂွံလေပ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်သေသာတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်သုတ်ဇာတ်နိပါတ် ကဵုဂွံပိုၚ်ခြာသိုဖအိုတ် ကဵုဂွံဟံၚ်ပြာ် ကလောကောဒေံသီုဝံသ၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ညံၚ်ကဵုမှာဒေဝတဴ၊ ကဵုဂွံဒှ်ဇၞော်တြုံဗြဴ ကဵုဂွံနွံတဴပညာ၊ ဂ္ဇံဒေါဝ်ပေါဲဟေၚ် ရမျာၚ်ကဵုရှ်သာ၊ နွံကဵုကွတ်ပညာ ကဵုကလိဂွံစဂုဏ်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟမသုန် ကဵုဂွံစဴဍုန် ပ္ဍဲဇကုညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟတြဴ''' ကဵုဂွံပတၠဍိက်တြုံဗြဴ၊ ကဵုဂၠိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴကဵုပေၚ်ခြိုၚ် ကဵုဂၠိုၚ်ယာန်ချေံစိၚ်၊ ဍိက်ဗွက်ဂမြိၚ် ကွိၚ်ကွိုက်တမ္ညဝ်ကၠံၚ်၊ လာဘကဵုအိုဟ်တၟိုဟ် စှ်ဒိုဟ်ဒစာံဂၠံၚ်၊ လတူဖျေံကဵုဖံၚ် သၟဝ်ပလံၚ်ကဵုက္ၜၚ်၊ ဗၟံက်ဍိုက်နၚ်ကဵုဝုန်ဒၚ် ပလိုတ်ဇက်နၚ်ကဵုကွဳ၊ ပိုန်ဟာန်ညံၚ်ဗဝဝ်ဗတဳ တွဳဝါရဂတကြဴ၊ ဣဝွံရခၟတြဴ ကဵုနာဲတံမြာညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဒုၚ်စခၟထပှ်''' ကြဳဇှ်ဒယှ်တှ်လောန်လာန်၊ ပုၚ်ခၟထပှ်ပၠန် ဘုတ်ပန်ကဵုဒးမၚ်မွဲတုန် မိဒေဝတဴညးမသုန် မနွံဂုဏ်ဇၞော်တေဇ၊ ဒေဝတဴမဟာဝိနာယက ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ကၠုၚ််ပသ္ၚိနန်၊ ဩဿဝတဳကၠာ က္တောဝ်ၜါစဴပဒတဴ၊ ဩဳစဏ္ဍဳမွဲအဴ တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲသိုဟ်ဒၞဳ၊ ကုမ္မာရာ ကုမ္မာရဳ နွံဂုဏ်ဇၞော်ကဵုကြဳဇှ်၊ သၟိၚ်တ္ၚဲသီုထပှ် ပြဟ်က္ညဖျေံမေတ္တာ၊ သီုဂိတုစှ်ၜါ စက္ကဝါဠ၊ တ္ၚဲဏံမိကဵုမ ထ္ၜနာဲတံဂွံယးတၟးအာ၊ ဇယသီုလာဘသုခါ ကဵုမြာပြဟ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်သီုထပှ် အဲဍိက်ပၚ်စြဟ်ယဵု ဖ္ဍုန်လတူသိသ၊ ယဵုလဝ်တုန် သီုကဵုဂုဏ်ကျာ်မသုန်ကဝ်၊ ခၟထပှ်တိတ်တွံလဝ် သီုထပှ် ကဵုဂွံဇၞော်မောဝ်အာ ကဵုနာဲတံကလိဂွံညိရအဴ။ ('''ကံက်ပ္တိတ်နူ ဂကောံစရာဲလိခ်ပတ်မန်''')


* '''ကပေါတ်လဗံက်''' 

'''သၟတ်တြုံမွဲ-''' 

၁။ ဗြာတ်မွဲဂရး၊

၂။ သတ်ဒ္စိတ်မ၊

၃။ သွဒ္စိတ်ပ္ၚာန်၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး၊

၆။ ၚုယ်မွဲမ၊

၇။ ပလေၚ်ဒ္စိတ်ခၟိုန်၊

၈။ ကွာၚ်ဒ္စိတ်မ

၉။ ကပရာၚ်မွဲ-ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမွဲရ။


'''သၟတ်ဗြဴ-'''

၁။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၂။ သတ်ထပှ်မ၊

၃။ ဇဗၠုထပှ်တၞး၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ပလေၚ်ထပှ်ခၟိုန်၊

၆။ ကွာၚ်ထပှ်မ၊

၇။ သွထပှ်ပ္ၚာန်၊ ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမွဲရ။


* '''ကပေါတ်ခၟ'''


၁။ သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ၊

၂။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၃။ သတ်ပိမ၊

၄။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး ကပေါတ်တံဂှ် စုတ်ကဵုနတုဲ ကမၠောန်(ကိစ္စ)တုဲအိုတ်မ္ဂး သတ်ဗြဴဂှ်ညးတဵုလဝ်ရ။

(သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ ဟီုမ္ဂး၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကေတ်တုဲ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဟွံဒးကေတ်ဂှ် ဂွံညာတ်မံၚ်ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိ စွံခုၚ်ဇိုၚ်ပန်၊ လ္တူခုၚ်ဂှ် နုၚ်ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ်မြမောဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်ကြုတ်ခပဳဩောံမွဲ၊ ပိနုၚ်ဂှ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ်တုဲ ဗ္ဒာဲဂှ် ၜုန် မြ ကွဵုတံလေဝ်စွံလဝ်၊ ကာလဣမိဗလိုပ်ဂှ် ကၠာတဲဍာ်ခပဳဩောံ၊ ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ ဍာ်မြမောဝ်ရ။)


ပ္ဍဲမစဳရေၚ်လဗံက်ပၠန်လေဝ် ကောန်ၚာ်မွဲလဗံက်ပိ၊ ကောန်ၚာ်ၜါလဗံက်မသုန်၊ ကောန်ၚာ်ပိလဗံက်ထပှ်၊ ကောန်ၚာ်ဂၠိုၚ်နူဂှ်လေဝ် ညးကဵုပြုပြေၚ်လဗံက်ထပှ်ရ၊ လဗံက်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲထးမွဲ စုတ်ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဝေက်ကသပါမွဲခေါက်၊ သွခၞံကြုက်မွဲခေါက်၊ ကဂၠေဝ်မွဲခေါက်၊ သွခပဳဩောံမွဲခေါက်၊ ကခၞာမွဲခေါက်၊ ကွာၚ်မပၞဟ်မွဲခေါက်၊ ယိုဟ်သတ်ဆုမွဲခေါက်၊ စုတ်လဝ်တုဲ မွဲထးဂှ် မွဲလဗံက်မ္ဂးရ၊ လဗံက်ဝွံ ညးဗ္စမၞိဟ်ဗြဴဆောဖွက်ထပှ်ရ၊ ကာလစဂှ် သီုစသီုပါဲလဝ်ညိညဗ္ဒါဲဂှ်တုဲ၊ ကာလစတုဲ စၞညးပါဲလဝ်ညိညဂှ် စုတ်ပ္ဍဲနဒၠေၚ်တုဲ ကဵုမကောန်ၚာ်ဂှ် ဂၠေၚ်ဏာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုမဇၞော်တံရ၊ ယဝ်မကောန်ၚာ်ဟွံမွဲမ္ဂး မိကောန်ၚာ်ဂှ် ယဵုဏာအာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုရ၊ ဟိုတ်သာ်လဵုမ္ဒးယဵုဂၠေၚ်ဏာစၞတံဂှ်ရော၊ ရန်တၟံညံၚ်ရဴစၞတံအိုဟ်တၟိုဟ်ဏံကီု၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဏံ၊ ဂတနူဏံ ကဵုဂွံအိုဟ်တၟိုဟ် ညံၚ်ရဴစၞတံဂှ်ကီု မဒှ်ရ။


* '''ပွမစၚ်ကတောဝ်'''


ပ္ဍဲကွာန်ရးဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ ပ္တုဲကာမ္ၚဵုစၚ်ကတောဝ်ကီုရ၊ ကညလစၚ်ကတောဝ်ဂှ် နကဵုတၞိၚ် ကေုာံ တောဝ်လမ္စံက် စၚ်ပထောၚ်တုဲ ဒက်လဝ်တောဝ်ဂှ် ဗီုကဝဴသၞေက်ရ၊ ကာလစၚ်ဂှ်လေဝ် ကၞိၚ်ကီု တောဝ်ကီု ကြောသ္အးဇၚးကၠေံတုဲ စၚ်မ္ဂး ဟွံဒှ်သရ-ရ၊ စၚ်တုဲဆီတိတ်မ္ဂး ညးတံစုတ်မိတ်မနာၚ်ရ။


* '''ပွမခုတ်ယၟု''' 


ကောန်ၚာ်သၠးနူဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ လ္ၚဵုဂှ်ပေၚ်ပိဂိတုတုဲဟေၚ်၊ ညးတံခုတ်တဴယၟုအိုတ်ရ၊ ပွအရာခုတ်ယၟုဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံဟေၚ် ခုတ်ဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ချပ်စကဵုကျဇၞော်အ္စာတၠ ယာဲဇၞော် အပါဇၞော်တံတုဲ ခုတ်ယၟုလေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ခုတ်ယၟု ဗက်နာံတ္ၚဲလေဝ်နွံကီုရ၊  ကာလခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး အခိၚ် တ္ၚဲ သက္ကရာဇ် ယၟုတံဂှ် ချူကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ရ။


ပွမချူကှ်ေယၟု ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်ပိုဲဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်တေံ မန်ပိုဲကျအာပၞာန်ညးတုဲ ကွိုန်ညံၚ်ဂွံသဝ်စှ်ေဂှ် နဲဂၠိုၚ်ကဵုသာ် ဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ကဵုလၟုဟ်ရောၚ်၊ ပသာ်ရောဟီုမ္ဂး ဒုန်ကရေက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵု ပွမရပ်စပ်ပ္ဍဲကေၚ်ကာ၊ ပွမချိုတ်၊ ပွမကၠောန်ဇံၚ်ဖဴ ကာလၜံၚ်ပၟတ်၊ ပွမလးကၞဳတံဂှ်ရ၊ ဒုန်မ္ဂးဂှ် ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုရ၊ ယဝ်ကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်မ္ဂး ကုညးဂှ်ကွိုန်ဟၟဲ၊ မုက်မတ်ဟွံယးတၟး၊ စရာဲကျာ်ဩဳအောန်သဝ်ရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် အာဂတနူဏံ ယဝ်မိက်ဂွံကှ်ေသက္ကရာဇ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် လ္ပကှ်ေစုတ်ညိ၊ ကှ်ေစုတ်ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ညိ၊ ကောန်ဂကူမန်တံ၊ ကာလခုတ်ယၟုမ္ဂး ယၟုနွံကဵုကျာ်ဩဳ၊ နွံကဵုကွိုန်၊ ယၟုပွမစၞောန်ထ္ၜးကဵုကာမ္ၚဵု၊ စပ်ကဵုနာံတ္ၚဲကောန်ၚာ်-နကဵုယၟုမန်ဇေတ်တ်မပ္တံ(မာံ - နာဲ - မိ - ဣစဳ)တံဂှ် ခုတ်အိုတ်ညိ။


ကေၚ်ကာ ပွမစဝ်ကပေါဝ် စၚ်ကတောဝ် ခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် သွက်ဂွံကလေၚ်ဗ္စာရဏာ ဒဒှ်အဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်မွဲဝါပၠန်ရသွံ၊ ရန်တၟံသာ်ဂှ် ကဵုရံၚ်ဒ္ၚောဝ်ရ၊ တုဲညးတံကဵုကောန်ၚာ်ရပ် တၞိၚ်၊ တဝ်ဏှ်ေတံပၠန်ရ၊ ဣဂှ်လေဝ်ရန်တၟံ '''ကာလအဲသၠးဂဝ်ဂၞဴမိဂှ် မူကပေါတ်ကြိယာလေဝ်ဟၟဲကၠုၚ်၊ ကပေါဝ်ဝွံဂှ် ဒှ်ကပေါတ်ကြိယာသွက်အဲရသွံ'''ရဴဝွံ ညးတံရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် သွက်ဂွံဗ္စာရဏာ ဒဒှ်ရကောန်ၚာ်ဗ္စာရဏာဟွံလေပ်ကီုလေဝ် ညးတံသ္ဂောံကဵုစွံ ပ္ဍဲစိုတ်မိမတံရ၊ တုဲရန်တၟံဒှ်မၞိဟ် လုပ်အဝေါၚ်မၞိဟ်ညိဂးတုဲ ကဵုကောန်ၚာ် ကွာ်လ္တူတိထပှ်ဂါမ်ရ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ၜါမ''' 


ကထဝ် ။ ကဴဗၠဲ ။ ဂုဏ်ဇဳ ။

ကဩန် ။ ကဴစၠန် ။ စန်ညဳ ။

ကေသာ ။ ကဴသဳ ။ စန်မာန် ။

ကောနာဲ ။ ကဴမန် ။ စန်မန် ။

ကောနန် ။ ကျေဝ်ကျေဝ် ။ စန်သိုက် ။

ကံမောဝ် ။ ကျေဝ်လာဲ ။ စန်ထဝ် ။

ကံအံၚ် ။ ကျေဝ်ဂေါဝ် ။ စန်မောဝ် ။

ကံဇောဝ် ။ ကျေဝ်ဩန် ။ စိုတ်ညဳ ။

ကံထဝ် ။ ကျေဝ်လောန် ။ စိုတ်နာဲ ။

ကံဩန် ။ ခိုၚ်ဇဳ ။ စိၚ်နန် ။

ကံညာဏ် ။ ခိုဟ်ဩန် ။ စိၚ်ဗု ။

ကံသာ ။ ခိုဟ်ညဳ ။ စၠန်မောဝ် ။

ကံဆာန် ။ ခိုဟ်လောန် ။ စြာဲမန် ။

ကံပရဲ ။ ဂုဏ်ဆာန် ။ ဆာန်နာဲ ။

ကံနာဲ ။ ဂုဏ်ညာဏ် ။ ဆာန်မန် ။

ကံဍောတ် ။ ဂုဏ်သန် ။ ဆာန်နန် ။

ကဴမောဝ် ။ ဂုဏ်ထဝ် ။ ဆာန်ထဝ် ။

ကဴရာၚ် ။ ဂုဏ်မောဝ် ။ ဆာန်အာဲ ။

ကဴတ္ၚဲ ။ ဂုဏ်နာဲ ။ ဆီမန် ။

ကဴထဝ် ။ ဂုဏ်မန် ။ ဆီပရဲ ။

ကဴဩန် ။ ဂုဏ်သဳ ။ ဇဳအံၚ် ။

ဇဳဩန် ။ ပေၚ်ညာဏ် ။ လှိုၚ်ဩန် ။

ဇဳမောဝ် ။ ပေၚ်ကောံ ။ လှိုၚ်ထဝ် ။

ဇန်ညာဏ် ။ ဗုထဝ် ။ ဝၚ်မန် ။

ဇိုန်နာဲ ။ ဗုဩန် ။ ဝၚ်နန် ။

ညဳသိုက် ။ ဗိုတ်မန် ။ ဝၚ်သိုၚ် ။

ညဳပြဲ ။ ဗိုတ်နန် ။ သာမောဝ် ၊

ညာဏ်လှဲ ။ ဗိုတ်ထဝ် ။ သာနန် ။

ညာဏ်မန် ။ ဗိုတ်ဩန် ။ သိုက်မန် ။

ညာဏ်ထဝ် ။ မန်ဇေတ် ။ သိုက်နန် ။

ညာဏ်သိုက် ။ မန်ထဝ် ။ သိုက်ပိုန် ။

ညာဏ်နန် ။ မာန်ညဳ ။ သိုက်ညာဏ် ။

ညာဏ်ဂုဏ် ။ မုက်ဩန် ။ ဟၚ်ညာဏ် ။

ဍာ်ဩန် ။ မောဝ်ဇောဝ် ။ ဟၚ်ထဝ် ။

ဍိုၚ်ထဝ် ။ မြမောဝ် ။ ဟံၚ်ဇဳ ။

တာထဝ် ။ ယာတ်နန် ။ ဟံၚ်မန် ။

တာဩန် ။ ယေန်သိုက် ။ ၜိုပ်မန် ။

တီနန် ။ ယေန်ထဝ် ။ ၜိုပ်ထဝ် ။

တီမန် ။ ယေန်ဟာန် ။ ၜိုပ်ဩန် ။

ထဝ်ဍာဲ ။ ရံၚ်မန် ။ အာဲနန် ။

ထဝ်ဥူ ။ ယာဲဆာန် ။ အာဲဇဳ ။

ထဝ်နန် ။ ရတ်အံၚ် ။ အာဲရတ် ။

ထဝ်မန် ။ ရတ်နာဲ ။ အာဲနဲ ။

နန်ဩန် ။ ရတ်မန် ။ အာဲမောဝ် ။

နာဲကျေဝ် ။ ရာၚ်ဆာဲ ။ အာဲဗၠဲ ။

နဲမောဝ် ။ ရဲဆာန် ။ အာဲသိုက် ။

ပိုန်ဉာဏ် ။ လျးထဝ် ။ အာဲညာဏ် ။

ပိုန်သိုက် ။ လျးမန် ။ ဨယေန် ။

ပိုန်နန် ။ လျးဩန် ။ ဨဩန် ။

ပိုန်ယး ။ လျးတ္ၚဲ ။ ဨနန် ။

ပိုန်ဂၠိုၚ် ။ လှိုၚ်ကဴ ။ ဨကျေဝ် ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ပိမ''' 

ကေသရဳ ။ ဍုၚ်ထဝ်နန် ။ ယေန်ယေန်ဩန် ။

ကုမ္မာရဳ ။ ဍုၚ်နၚ်ထဝ် ။ ယေန်ကျေဝ်သိုက် ။

ကောစိုတ်နာဲ ။ တီဆာန်မန် ။ ယေန်သိုက်မန် ။

ကံမောဝ်အံၚ် ။ တၠညာဏ်နန် ။ ရံၚ်နန်အာဲ ။

ကံညာဏ်သိုက် ။ တၠပိုန်နန် ။ ရာၚ်ဆာဲနန် ။

ကျေဝ်ရာၚ်ဆာဲ ။ ထဝ်ထဝ်အံၚ် ။ လှိုၚ်ဩန်ထဝ် ။

ကဴစၠန်မောဝ် ။ ထဝ်အံၚ်သိုက် ။ လှိုၚ်ဘဴမောဝ် ။

ခိုဟ်သာလောန် ။ နန်မြမောဝ် ။ ဝၚ်နန်ဨ ။

ခိုဟ်ဟ်ယေန် ။ ဏၚ်မေဩဳ ။ ဝၚ်နန်ထဝ် ။

ခိုဟ်ဆာန်ညဳ ။ ဏၚ်ဥုရိုန် ။ သာဉာဏ်နွံ ။

ခိုဟ်လောန်ညာဏ် ။ ဏၚ်ဥုထာဲ ။ သဳပိုန်မောဝ် ။

ဂုဏ်ဆာန်မန် ။ နန်မြမောဝ် ။ သိုက်မောဝ်ဇေတ် ။

ဂုဏ်အံၚ်ဩန် ။ နန်ဆာန်ဇဳ ။ သိုက်ပိုန်မန် ။

စန်သိုက်ထဝ် ။ ပိုန်သိုက်လှဲ ။ သိုက်ဇဳအံၚ် ။

စန်မြမောဝ် ။ ပိုန်ယေန်တေန် ။ ဟၚ်ဩန်ထဝ် ၑ

စၠန်မောဝ်ဇေတ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နွံ ။ ဟၚ်ပိုန်မန် ။

စၠန်မောဝ်ဍာံ ။ ပိုန်နန်ဨ ။ ဟံသာဆာန် ။

စိုတ်နာဲမန် ။ ပေၚ်စိုတ်လောဲ ။ ဟံသာထဝ် ။

ဆာန်ဆာန်ထဝ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နန် ။ ဟံၚ်မန်သိုက် ။

ဆာန်မန်ဇေတ် ။ ဗုသာ်ထဝ် ။ ၜိုပ်ဟံသာ ။

ဆာန်ကောံညဳ ။ ဗုသာ်ဩန် ။ ၜိုပ်နန်ထဝ် ။

ဇံၚ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ဉာဏ်ဨ ။ အာဲမန်ညဳ ။

ညဳသာမန် ။ မန်ဇေတ်ဇေတ် ။ အာဲမန်ဇေတ် ။

ညာဏ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ညဳသာ ။ အာယမန္ဒယာ ။

ညာဏ်ထဝ်သိုက် ။ မာန်ကျေဝ်သိုက် ။ အာဲပိုန်နန် ။

ညာဏ်နဲမန် ။ မြမောဝ်ဇေတ် ။ အာဲသိုက်မန် ။

ညာဏ်လှဲသိုက် ။ ယာဲယာဲဆာန် ။ အာဲဍုၚ်မန် ။

ဍာ်မြမောဝ် ။ ယေန်သၞာၚ်မန် ။ အံၚ်သိုက်ထဝ် ။


အတိုၚ်ထ္ၜးလဝ်ယၟု နကဵုယေန်သၞာၚ်မန် သွက်ဂွံတၚ်ခုတ်ယၟုဂှ် ၜါမလေဝ်နွံ၊ ပိမလေဝ်နွံရ၊ ထ္ၜးလဝ်ဆအယာံမာတ် ဂွံနိဿဲကေတ်တုဲ ချူလဝ်ညိညရ၊ ဗီုဒးစိုတ်ရုယ်ကေတ် နဲဏံမွဲမွဲရဲတုဲ တၚ်ယၟုခုတ်မာန်ရ။

==အဝဲဗ္တောန်လိခ်ကတ်ပညာ==

ကာလလၟုဟ် ယဝ်ရံၚ်အာပရေၚ်ပညာ ဇၟာပ်ဍုၚ်ကွာန်လ္တူဂၠးတိဏံမ္ဂး၊ ဂကူတောလောန်၊ ပြာကတ်လောန်ဂကူသ္အာၚ်ဂှ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ဟိုတ်နူအရာပညာညးတံ တောဗွဲမလောန်ဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ရ၊ ပညာဟီုမ္ဂး သီုပညာလောကဳ သီုပညာလောကုတ္တဵုရ ပညာလောကဳဂှ် ဟိုတ်နူအစောံဇြဟတ်ဇၞော် ပ္ဍဲလောကဏံတုဲ ပၟိက်စိုတ်ညးတံဂှ် ညးတံပ္တုဲမာန်ဗွဲမပြဟ်အိုတ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ကောန်ဂကူပိုဲမန် ကတ်ဗ္တောန်ပညာသဗ္ဗအိုဿီု ပ္ဍဲဇရေၚ်တံဇိုၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံအိုတ်ရ။


ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်ဏံ ပါ်စွံလဝ်ပိအဝဲဒဒှ်ရ၊ ပဌမအဝဲ၊ ဒုတိယအဝဲ၊ တတိယအဝဲရ၊ ပ္ဍဲပဌမအဝဲဂှ် သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်ပညာရ၊ ပ္ဍဲအဝဲဏံ ယဝ်ကတ်ပညာစိုပ်ဒတုဲမ္ဂး တရဴဘဝမၞိဟ်ဂှ် ဇၟာပ်ပ်ကေၚ်ကာပ္တုဲဏာမာန်၊ နကဵုပညာရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မံၚ် ဒဒှ်ရ '''ၜဝ်လာ်ဂၠံၚ်ကၞောတ် ကောန်ဝေတ်နူဍောတ်တ်''' ကာလကောန်ဇကုဍောတ်သွတ်မံၚ်ဂှ် ဟွံကဵုကတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ဇၞော်ကၠုၚ်တုဲ ဟွံဍိုဟ်ကေတ် အရာကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု၊ ပ္တုဲဏာဟွံမာန်ရ၊ '''ဆာန်ကောန်မ္ဂးစွံဘာ ဆာန်ဝါဗ္ၚမ္ဂး ဒးမၚ်မွဲ ဆာန်ညးအဲ မ္ဒးဖျေံမေတ္တာ''' နွံကၠုၚ်အရေဝ်သာ်ဏံဝွံကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ်ဇကုဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲလောကကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ် ဟွံရိ ဒလဵုခၞံၚ် ပွမဇပ်ဍပ်လ္တူမိမ ကလော ကောဒေံကီု၊ သွက်ဟွံဂွံဒှ်မၞိဟ်အောန်ကဵုပိုန်ဒြပ်၊ ပွဟွံမၚ်မွဲဓဝ်ဗ္စာရဏာ ပ္ဍဲလောကဳ လောကုတ္တဵုကီု၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ၊ ကာလကောန်ဇာတ်ဇကု စိုပ်အဝဲကတ်ဗ္တောန်ပညာ၊ ကၠာတေံ အာစိုပ်အာယုက်တြဴထပှ်သၞာံမ္ဂး၊ မိမတံ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗြဴဗတိဂှ် ကော်ဏာကောန်ဇကုဘာလကျာ်၊ ဇရေၚ်အ္စာတၠတံတုဲ၊ ပအပ်ပြာပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံ သွက်ဂွံဗ္တောန်ကဵုလိခ်ပၠန်ရ။


ခေတ်ကာလလၟုဟ် ပ္ဍဲရးဌာန်ဒေသမန်ဂမၠိုၚ် ဘာဗတောန်လိခ် ညးအလဵုသဳတံ ပံက်လဝ်နွံဂၠိုၚ်မံၚ်တုဲ၊ ကဵုကောန်ဇာတ်ညးတံ အာကတ်ဗ္တောန်လိခ် ပ္ဍဲဘာညးအလဵုသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဇရေၚ်ဘာလဵုဟွံဟီု ကာလအပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတတံ မ္ဒးပလေဝ်ခါန်ဇဗၠုသတ်မွဲရ၊ ပ္ဍဲခါန်ဂှ် ဇဗၠုပိတၞး သတ်ပိမ၊ ပ္ကဴပိဍောၚ် ပၞာၚ်ပိတၞုၚ်၊ ဂဥုဲတၞးပိတၞးစုတ်လဝ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဘာမ္ဂး ကလံကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဇိုန်အပ်ကဵုခါန် ကေုာံ ကောန်ဇာတ်ဇကု နကဵုပါၚ်လေဝ် ဂရၚ်ပ္တီိကျာ်ဇၞော်အ္စာတံရ၊ '''ယွံကျာ််ဇၞော်အ္စာ ကောန်အဲဍိက်ဝွံ မတ်လ္ပကဵုကၠက် ဇိုၚ်တဲလ္ပကဵုကဝ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတံ ၜုၚ်တက်ဝေတ်ဗ္တောန်တုဲ သွက်ဂွံလေပ်ပညာ သ္ဂောံစဳကၠးအာပ္ဍဲလိုက်ဝွံဂှ် ဗ္တောန်ကဵုကွက်ပညာ သဗ္ဗအိုဿီုညိကျာ်''' သာ်ဝွံဂရၚ်ပ္တီ ပအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတံတုဲ သွက်ကွးဇကုဇိုၚ်တဲဟွံကဝ် မတ်ဟွံကၠက်ဂှ် မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဝေတ်ဗ္တောန်ဒဵုစိုပ်ကဵုလ္အိတ်ရ။


ပ္ဍဲဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ကော်ဖျဴနၚ်သ္ၚိတုဲ ညးမဒှ်မိမတံ သွက်ဂွံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲကောန်ဇာတ်ဇကု၊ ဘိက်ပၟိၚ်နၚ်မၞိဟ်ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဇကုပအပ်ဘာတုဲဂှ် လဴထ္ၜးဟီုပျးကဵုညးတံရ၊ နကဵုကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံလေဝ် ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ကဵုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံအိုတ်ရ၊ (အခိုက်ကၞာဏံဂှ် ပ္ဍဲကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ်နွံတုဲ ပ္ဍဲကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟၟဲရ၊) ကွာန်ရးမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲ ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲမိမ မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်လၟိုန်လေဝ်နွံ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟွံပလံၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်သ္ပထပိုဲခမဳတုဲ ကတ်ဗ္တောန်ပညာမ္ဂး လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်ရ၊ ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲဇရေၚ်အ္စာဘာလကျာ် မွဲသၞာံ ညးတံပါ်လဝ်ပိရာသဳရ၊ ၜါရာသဳဂှ် ညးတံဒၠောံဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကဳတုဲ မွဲရာသဳဂှ် ဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကုတ္တဵု မပ္တံကဵုခတဵုဇၞော်၊ ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်၊ လောကသိဒ္ဓိ၊ သၠပတ်ပရိုတ်၊ သဒ္ဒါ၊ သုတ်စဉ်၊ ပေါရဏာမ်၊ ပေါရဒါမ်၊ လိခ်ဂစေံဍာ်မိတ်၊ ကဗျလၟေတ်ကေုာံလိခ်ဗၠာဲဘာတံဂှ်ကီု၊ ကွတ်သဗ္ဗအိုဿီု မပ္တံကဵုဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန်၊ ကွတ်အ္စာသဝ်၊ ကွတ်အ္စာဂဥုဲ၊ ဗိန္ဓောဟောရာ၊ ကာတ္ၚဲ အ္စာကဝတ်၊ ဂၞန်သၚ်္ချာ၊ လှ်ေ၊ ဒယှ်ေတိၚ်တိုက်၊ ဓမၠုမတ်၊ ကွတ်ပၞာန်(သေနၚ်္ဂဗျူဟ) ကွတ်တဝ်စၞေဟ်ပၞာန် ကွတ်ဇိုၚ်ကွတ်တဲ၊ လက်ဗန် လက်ပၠုယ်တံဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ။


ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုပ္ဍဲဘာတုဲ ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲကမၠောန်ဟေၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်အ္စာတုဲ ဗ္တောန်ကဵုကတ်ကေတ်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ပ္ဍဲကမၠောန်မ္ဂး ညးလေပ် ညးသ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဗ္တောန်ကဵုကွးဇကုအိုတ်ရ၊ ကွတ်ကမၠောန်လေဝ်နွံစှ်သာ် မပ္တံကဵုပါန်မုက်၊ ပါန်ပေါန်၊ ပါန်ခဳ၊ ပါန်ခေန်၊ ပါန်ရန်၊ ပါန်ပုတ်၊ ပါန်ဗုတ်၊ ပါန်သောန်၊ ပါန်ဒက်၊ ပါန်သဲတံဂှ်ကီု၊ သၟာဓဇဲ၊ ဝဍ္ဎကဳ၊ ဗဳသ္ကဝ်၊ ဖျေံထဝ်ရၚ်ဒ္ၚောဝ်၊ ကွတ်သၟာလၟာန်၊ ကွတ်ဣမိတၠတဲ၊ ကွတ်သၟာဗ္ၚ၊ ကွတ်တုတ်တုတ်တံဂှ်ကီု၊ သီုမၞိဟ်တြုံသီုမၞိဟ်ဗြဴ၊ ညံၚ်ဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲယေန်သၞာၚ်ဂှ်လေဝ်၊ ညးတံသ္ပဂရုဒၠောံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်မံၚ်ပညာဂှ် ကွးဘာတံဂြိပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်(မြဘာ)(ဘာလေဝ်မံၚ်-ဝိုန်ကၞံၚ်လေဝ်ဟွံတီ) အတိုၚ်ဂလာန်ညးတံမဟီုလဝ်၊ မ္ဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် နကဵုဝဳရိယဇကုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်ဗ္တောန်မံၚ်လိခ်ဂှ်လေဝ်၊ ဝတ်ကွးမသုန်သာ်မတွံဂး '''ခစသဳကၠဳ၊ ဗ္စးပ္ညဳကြဴ၊ ဒုၚ်တဴဒၠောံဗ္တောန်၊ကၠောန်ၜတ်ဇရေၚ်၊ သီုဟေၚ်ကတ်ကွတ်''' သာ်ဝွံ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ် ဝတ်ကွးမသုန်သာ်ဂှ်လေဝ်၊ ကောန်ကွးဘာတံ ကောန်ကွးဘာတံ မ္ဒးမၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်မံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဒှ်လျိုၚ်ကွးတံရောၚ်။


ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံ ပိုဲဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ကတ်ဗ္တောန်မံၚ် ပရေၚ်လောကုတ္တဵုသၟးလေဝ် ဟွံရုမ်ဂပ်၊ ဟွံစိုပ်ဒတုဲရ၊ သွက်ဂွံပ္တောံကဵုဂကူညးမာန်ဂှ် လၟုဟ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်တၟိဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုသာ်တုဲ ညံၚ်ဂွံပြာကတ် တောလောန်နူဂကူသ္အာၚ်ဂှ် ညးညးအဲအဲ ကၠေံစိုတ်ကတ်ဗ္တောန်အိုတ်ညိ၊ ပညာနဲတြေံဂှ်လေဝ် လ္ပထောံကၠေံ ပညာနဲတၟိဏံလေဝ် ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် မ္ဒးဂိုတ်ဂစာန်ကတ်လွဳရောၚ်။

==ပွမပထပိုဲခမဳ==

ကောန်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ၚ် လျုၚ်သ္ဇုၚ်သ္ဍိုက်ကဵုဗုဒ္ဓဘာသာအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာအခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်ဘာသာလေဝ် လုပ်လၟိဟ်မွဲသာ်ကီုတုဲ၊ သ္ပရှ်ေသှ်ေကဵုဂုဏ်ကျာ်ဓဝ်သၚ်အိုတ်ရ၊ မိမၜါလေဝ် လုပ်ဗော်ဂုဏ်အနန္တတုဲ ဒဒှ်ဂုဏ်မိမဇၞော်ဂှ် သ္ဇက်ပ္တောံၜတ်ဟၟဲရ၊ ရန်တၟံသွက်ဂွံရန်ရော်ဂုဏ်မိစှ်ၜါဂှ်၊ ဂုဏ်မၜါစှော်မွဲတုဲ ကောန်ဗၠာဲသၟတ်တြုံမန်ဂမၠိုၚ်၊ အာယုက်စိုပ်စှ်ၜါသၞာံကဵုဗွဲလ္တူမ္ဂး ကဵုသ္ပထပိုဲအိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုထပိုဲခမဳဂှ်၊ ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ ပသာ် အခိၚ်ကမၠောန် ဝါ၊ ဂူ၊ ဗ္ၚ၊ သၠးမ္ဂး မိမဂမၠိုၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော် နွံကဵုဂၠိုၚ် မိၚ်ဂၠိုၚ်ညာတ်တံတုဲ၊ အာတ်ကသပ်ရုယ်စှ်၊ တ္ၚဲခိုဟ်ဗၠးဒုဟ် သွက်ဂွံပဒါယကာထပိုဲ ခမဳအိုတ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်တြုံမွဲ ယဝ်ဟွံပလဝ်ထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး အခိုက်မန်ပိုဲ ညးဟွံပၠောပ်အဝေါၚ် တြုံဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဏီရ၊ ယဝ်ရမိမယာဲမန်ဂမၠိုၚ် ဂွံပဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လဝ် ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး မှောဝ်ဇာမိပ်ဇြိပ်တဴဗွဲမလောန်၊ ညးဟၟဲကဵုကောန်တြုံတံဂှ် အာတ်ကေတ်ကောန်တြုံညးသ္အာၚ် ပညံၚ်ရဴကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကုတုဲ၊ ဒုၚ်ကေတ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳအိုတ်ရ၊ ယဝ်ဂွံပလဝ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဂွံဒုၚ်စဂုဏ်ဖဵုဇၞော်သန်ဟေၚ်၊ ယိုက်ဒိုက်ပတှ်ေကေတ်လဝ်ရ။


ကောန်မန်ပိုဲ ကာလဍောတ်သွတ်ဂှ် ကဵုအာကတ်ဗ္တောန်ပညာ ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဂၠိုၚ်တဴတုဲ လိက်မန်ဗှ်ဒးညိည ဗှ်ဒးချူဒးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူမိမၜါ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒးရီုဗၚ် ပ္ဍဲကမၠောန်မိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ကညလစိုပ်အဝဲဍောတ်တ်တေံ ဟိုတ်ဟွံကဝ်ဗ္တောန်လဝ်လိက်တုဲ၊ ယဝ်ရန်တၟံလဝ် သွက်သ္ပထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ကၠာဟွံစိုပ်အခိၚ် သ္ပထပိုဲဂှ် မိမတံအာအပ်ပြာပ်ကဵု ဇရေၚ်အစာတၠဂုဏ် ပ္ဍဲဘာလကျာ်၊ သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်လိခ်၊ မပ္တံဒ္ဂေတ်ဝတ် သာမဏဳတံရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံဂွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳ ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ စှ်သုန်တ္ၚဲ၊ သွက်ဂွံဗှ်လိခ်လေပ်ဂှ် ညးတံအာအပ်စွံပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်တ္ၚဲ သွက်ဂွံပထပိုဲခမဳ ညန်ကြပ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပွမပ္တံထေက်ကဵုဒးဝေၚ်ပါဲ ပွမတိုန်ဆု၊ ပွမဝေၚ်ဍာ်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ကၠောံၜဳ-ကၠောံကြုၚ်၊ ပွမအာဂြိုပ်ဂၞိၚ်၊ ပွမတိတ်အာတရဴဇမ္ၚောဲတံဂှ် ညးတံကဵုဝေၚ်ပါဲ ညံၚ်ဟဂွံဒှ်အန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ကီုရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံပကာမ္ၚဵုထပိုဲ ပွိုၚ်စှ်သုန်တ္ၚဲဟွံသေၚ် မွဲဂိတု၊ ကဵုလၟောၚ်ထပိုဲတံ ပြာပ်အာဇရေၚ်-ကလော၊ ကောဒေံ၊ မိမနော်နာဲ၊ ညးတၠအာယုက်ဇၞော်တံတုဲ၊ ကဵုကလံစအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ကာလတ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကဵုဒါန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကလံကျာ်ဓဝ်သၚ်၊ မိမ၊ ကလော်သ္ၚိတုဲ၊ စှ်ေလးသ္ကဝ်ပ္ဍဲတိ၊ ကလံပ္ညုၚ်ဏာဗဴဇု၊ ဗဴကွာန်၊ နူဇမ္ၚောဲအိုတ်ရ၊ ကာလကလံတုဲမ္ဂး လ္ၚဵုကဝါ်ဏာလၟောၚ်ထပိုဲ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုချေံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ယိုက်ဏာ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုကွဳ၊ ဗွဲမမိပ်ဇြိပ်တုဲ၊ အာကလံဌာန်ကလောကောဒေံ၊ နော်နာဲ၊ ညးအာယုက်ဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံ ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်ရ၊ လၟောၚ်ထပိုဲဂှ် ကျိုၚ်လဝ်နကဵုၝောံကိုဋ်ဗြကၞေၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်ကောန်သၟိၚ် ဗွဲမ္ဒးရးရ၊ နူဘဝကောန်ၚာ်တေံ ညးတံစၚ်လဝ်ကတောဝ်ဂှ် ကာလသ္ပထပိုဲဏံ ညးတံကဵုဝက်သၞေက်ရ၊ မၞိဟ်ဇၞော်မန်လ္ၚဵုတံဂှ် ရန်တၟံဒှ်လၟောၚ်ထပိုဲ ပြဲသန်ကွေံရသွံ၊ စွံစိုတ်သာ်ဏံတုဲ ဟွံဒုၚ်ကလံ၊ ကဵုအာကလံကျာ်အိုတ်ရ။ ကာလအာကလံညးဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ရန်တၟံပွမဒှ်ဒကာထပိုဲ ဒကာပယျၚ်တုဲ ကဵုအရီုအဗၚ်အထံက်အပၚ် နကဵုဩန်လေဝ်နွံ၊ နကဵုကပေါတ်ကညောတ်လေဝ်နွံကီုရ။


ဒေသရးမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကာလသဝ်တ္ၚဲဝွံ ကောံဓရီုပြာပ်တိတ်အာဘာ ညဳညဳသာသာ၊ သီုကဵုပရိက္ခရာဒ္စာံတုဲ၊ ဖ္ဍောတ်မ္ၚဵု ဖျေံသော်ဗလိုပ်ဍာ်မ္ၚဵုတုဲ ကွက်စုတ်ဇုက်ပရိုတ်မ္ၚဵု ပ္ဍဲကအ်လၟောၚ်ထပိုဲဂှ်တုဲ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဂှ် လၟောၚ်ထပိုဲကလေၚ်စဴသ္ၚိမာန်ဏီရ၊ အခိၚ်နူဂယး ပယျာံအရှိုန်တိုန်မ္ဂး ညးတံပ္တိုန်ထပိုဲအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အခိၚ်နူဂယးပြဟ် ပယျာံအရှိုန်တိုန်ဂှ် ညးတံပြာပ်တိတ်အာဘာ ဖျေံသော်ပ္တိုန်ထပိုဲတုဲ က္ညနိမန်ဖျဴနၚ် ကောန်ထပိုဲဇရေၚ်သ္ၚိ ကဵုဒါန်ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ (ပွမသာ်ဏံလေဝ် ရန်တၟံကဵုကျာ်တြဲပိုဲ ဒဒှ်ကျာ်တုဲ က္ညစဴကၠုၚ်ဌာန်မိမကၠာအိုတ်ဂှ်ရ) ကိစ္စဖာပ်သၚ်စရိုဟ်ဍာ်တုဲ ကာလကောန်ထပိုဲတံ က္ညကလေၚ်စဴဘာမ္ဂး ညးတံလံၚ်ကဵုဒါန်ဝတ္ထု ကပေါတ် သွက်ဂွံပသဇိုၚ်ပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အကြာပိုန်ၜါအခိၚ် လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳဂှ်၊ ကျိုၚ်ကျဝ်ဗွဲမ္ဒးရးတုဲ ညးမဒှ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဂှ် (ဗၠာဲဗအ်)ယိုက်ဂၠေၚ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ အာဂတအိုတ်ရ၊ လက်ကရဴဂှ် ညးမဒှ်မအံက်ထပိုဲ-ခမဳ ကၟာဲဗဗေၚ်၊ မိဂှ်မိန်ကေတ်သပိုၚ်သ္ၚာ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ယိုက်ကပေါတ်ပရိက္ခရာ၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်ဂမၠိုၚ်တုဲ၊ ကွာက်ဂၠောဲရေၚ်တိတ်အာဘာအိုတ်ရ၊ စိုပ်ဘာမ္ဂး ဂကူမန်တံ ရန်တၟံသွိၚ်ထောံသံသာ အဝေါၚ်မၞိဟ်တုဲ သွက်ဂွံတန်တဴ ပ္ဍဲဘဝထပိုဲ-ခမဳလၟိုန်ဂှ် ညးတံဂေတ်အာလ္ပာ်တဲပုၚ်(လ္ပာ်ဇဵု)ဗ္ဒက်သိုဏ်ပိဝါတုဲ ပြာပ်တိုန်အာလ္တူဘာအိုတ်ရ၊ ညးမယိုက်လဝ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳတံဂှ် ကာလကြပ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်တၞိန်ဂှ် ညးတံဓမက် ဓရိပ်ထောံလၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ ဟွံပ္တိုန်ကဵုလ္တူဘာရ၊  ပွသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ညးတၠဒါန်မပြဲ ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဟၟဲ၊ ပြဲကွေံရောၚ်သွံ စွံစိုတ်စေတနာသာ်ဏံတုဲ၊ ညးတံအာအာတ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ၊ ပ္တိတ်ကဵုဩန် ကုညးမယိုက်ဂၠေၚ်ညိညရ၊ (ဂလာန်ဏံဂှ် ရန်တၟံကဵုစေတနာဒါန်ကုသဵုတုဲ သွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်အိုဟ်တၟိုဟ်ဟေၚ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ကေတ်ရ) တုဲညးတံတိုန်အာဘာ ဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠအိုတ်ရ။


ကိစ္စပ္တိုန်ခမဳပၠန် အာယုက်လၟောၚ်ခမဳဂှ် ဟွံပေၚ်မ္ဂး ဍန်(ဍိုန်)ခမဳရ၊ ဍန်ခမဳမ္ဂးဂှ် ၜပ္တိုန်ခမဳလေဝ် ဂးကီုရ၊ ဟိုတ်နူအာယုက်ဟွံပေၚ်တုဲ မ္ဒးဍိုန်ပ္တိုန်ခမဳလေဝ် အဓိပ္ပါယ်အာစိုပ်ပၠန်ရ၊ ဂွံဍန်ခမဳဂှ် ပ္ဍဲထး မွဲညးတံလဇံက်စွံ ပ္ၚာန်မွဲမ၊ ပ္ဍဲပ္ၚာန်ဂှ်၊ စုတ်လဝ်ခဝ်(ဗံက်)ပ္ဍဲခဝ်ပၠန် စုတ်လဝ်ကွာၚ်တဲကၞး၊ ကွာၚ်ကၠေၚ်၊ ကွာၚ်ခေါက်ဂဒဵု၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်နာနာသာ်ရ၊ ကပေါတ်ပရိက္ခရာလေဝ် မ္ဒးစွံလဝ် ဂတကောန်ခမဳရ၊ ဒါယကာခမဳဂှ် မ္ဒးဂ္ဇံဆေၚ်မုက်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ ဒါယကာခမဳ ရပ်လကဲဖျေံလစိန် ဒက်လဝ်ကဵုဇုက်တောဝ် လ္တူထးတုဲ အ္စာတၠဖ္ဍောတ်အာဂါထာ ဒါယကာဂှ်ဖ္ဍောတ်ဗက်တုဲ တံၚ်ယာလစိန်ဂှ်ရ၊ ခမဳတၟိဂှ်လေဝ် မ္ဒးထ္ၜလဝ်မုက်ဗ္ဒာဲဂှ်ရ ၜုန် မြ မုယ်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဓုပ်ကီုရ၊ မဂတောန်၊ ဂဇမ်ကယျောဝ်တံလေဝ် ယဝ်စုတ်လဝ်ကီုမ္ဂး ဟွံဒးပ္တိုန်အ္စာ သ္ဂးလဝ်ရ။


ဒေသကွာန်မန်လ္ၚဵု ညးတၠကောန်တြုံဂမၠိုၚ်၊ မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံဓရီုတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံပထပိုဲ-ခမဳ ပ္ဍဲဘာလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် ညးကောန်တြုံဟၟဲတံဂှ် ဂရၚ်ပ္တီကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ အာတ်ပဒါယကာထပိုဲ ကောန်ညးသ္အာၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပုၚ်မွဲဂအုပ်-ဓုပ်မွဲ ပ္တိတ်ဏာဘာတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီုရ၊


ပွမပ္တုဲကိစ္စကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကီု၊ တ္ၚဲဖျေံသော်ကီု၊ ပွမပဂြုဂြုဂြီုဂြီု ဗွဲမအိုဟ်တၟိုဟ်ဂှ် တန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲပိုန်ဒြပ်၊ အတိုၚ်ဒြဟတ်ဇကုဟေၚ် ပြုပြေၚ်ပ္တုဲကာမ္ၚဵု ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ ညးမက္ညကၠုၚ်ပ္ဍဲကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ်လေဝ် ထေက်ကြိုက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ညးတံရီုဗၚ်ထံက်ပၚ် အာတ်ပဒါယကာ ထပိုဲ-ခမဳကီုရ၊ ပထပိုဲ-ခမဳတုဲ ပွိုၚ်ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ၊ မွဲဂိတု၊ မွဲဝှ်၊ ညးမဒှ်ဒါယကာတံဂှ် တုမ်တိုပ်ပိဏ္ဍပါတ်ပါတ်တုဲ ပလံၚ်ကဵုဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ကာလရာံတိတ်အာနူဘဝထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဗၞတ်ထပှ်ဗ္တံ ထပှ်တ္ၚဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ သပိုၚ်သ္ၚာတံလေဝ် ကဆံၚ်ကြာတ်ကြဴသ္အးဇ္ၚးတုဲ မ္ဒးအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဂရၚ်ပ္တီအာတ်အခေါၚ် သွက်ဂွံစဴသ္ၚိပၠန်ရ၊ ဂကူမန်တံဗွဲမဂၠိုၚ် ယဝ်ဟွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳဏီမ္ဂး ညးတံဟွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ၊ ထပိုဲခမဳတံ ရာံတိတ်တုဲ ကာလစဴစိုပ်ကွာန်မ္ဂး ဂကူမန်တံကော်ခဴစ အတိုၚ်ပရေၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ် '''ကောန်ထပိုဲ ကောထပိုဲ ကောန်နာဲ ကောကျာ် အမူကျာ် အနာဲကျာ်'''အိုတ်ရ၊ ဂလာန်သာ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂလာန်မပြဲမွဲသာ် ပ္ဍဲဝေါဟာဂကူမန်ပိုဲရောၚ်။

==အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ==

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ရန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ဂကူမန်ဟီုလဝ်အရေဝ်နွံကၠုၚ်၊ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသကဝ်သၞာ ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးယဵုယာတ်ဍောတ် ခၜက်ယာတ်ဍောတ်''' ရဴဝွံသ္ဂးလဝ်ရ၊ အရေဝ်ဝွံ နွံကဵုအဓိပ္ပါယ်ဗွဲမဇြိုဟ်နက်ရ၊ ကာလကောန်ဗြဴဇၞော်တိုန်ဒှ်ဝုတ်မ္ဂး အတိုၚ်အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ သၟတ်ဗၠာဲတံကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိ၊ တက်ကျာဓရီုပ္ဍဲသ္ၚိရ၊ ကာလဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဝွံ သွက်ဗၠာဲတံဂွံဂ္ဇံဂှ် မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာတုဲ ဒုၚ်တၠုၚ်ကၟုယ်ဗၠာဲတံရ၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာ'''ဟီုလဝ်ရောၚ်၊ ညးတၠကောန်တြုံပၠန်တုန်လေဝ် ကောန်ဇကုစိုပ်အဝဲဗၠာဲတုဲ သွက်ဂွံပတဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကောန်ဇကု မ္ဒးအာအာတ်ဂအဟ် ပ္ဍဲဇရေၚ်မိမသၟတ်ဝုတ် ဇကုနွံမေတ္တာရ၊ ပွမအာသၟာန်သၟုက်ဝွံ '''သွဟ်ဒကတ်''' ပိုဲမန်မကော်ခဴစတုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဝွံ မ္ဒးကဵုသၟတ်ဝုတ်ဇြဟာန်ဇကု၊ ယာတ်ဍောတ်ရ၊ ကာလသ္ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲတေံလေဝ် ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးပလေဝ်ယာတ်ဍောတ်ရောၚ်''' ရဴဝွံ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်ရ။


အဝဲကောန်ဇာတ်ဂမၠိုၚ် စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် ဗ္တောန် ကတ် ကွတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ဗြဴဂှ် ကွတ်ဗြဴ၊ ကောန်တြုံဂှ် ကွတ်တြုံ၊ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် မိမတံ ဒၠောံဗ္တောန်ကဵုကတ်ပညာအိုတ်ရ၊ ယဝ်ရကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ကာလဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးမ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဇကု မုက်မတ်ဒးဍောတ်ရောၚ်သွံ၊ ဟိုတ်နူဓဝိၚ်နွံသာ်ဏံတုဲ ကောန်ဗြဴမ္ဂး မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တောမ်ပုၚ်သွ၊ သီဂိုၚ်ထိၚ်ဒက် ဒြပ်ကပေါတ်နာနာသာ်ကီု၊ ကောန်တြုံမ္ဂး မပ္တံကဵုကၠောန်ဂူဗ္ၚ၊ တာန်န တာန်ရဴ၊ ၜန်ဇုက်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ဍိုက်ဂၠုၚ် ဍိုက်ဖံၚ်၊ ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် ကၠေံစိုတ်ဗ္တောန်ကဵုရ၊ ယဝ်ရကွတ်ဗြဴ ကွတ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ခေတ်ကၠာတေံ ညးတံဟွံပဂအဟ်-ဂမာန်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်တုဲ ဟွံတုပ်ကဵုခေတ်ကၠာတေံ အဓိပ္ပါယ်ကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴ၊ ၜိုန်ပြံၚ်သၠာဲကီုလေဝ် အလိုက်ခေတ်ညးကဵုညး၊ ကၠာဟွံဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးဏီဂှ် မ္ဒးဍိုက်ပေၚ်လဝ်ရောၚ်ဂှ် ပိုဲစှ်ေဒၟံၚ်စိုတ်ရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်ပိုဲပၠန်လေဝ် စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ဇကုမွဲဓဝ်မံၚ်ဟွံဂွံ၊ ဒးပံၚ်ဖက်ကဵုညးတၞဟ်တုဲ ပွံမပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံကဵုမိတ်သဟာဲ ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ် စွံတိုန်ၚုဟ်မး ရပ်တိုန်အလံၚ်၊ စွံပရဲပ္ဍဲစိုတ်လေဝ်ဒှ်တိုန်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ဇၟာပ်ပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ပ်ဍုၚ်မန်၊ ဇၟာပ်ပ်အရာပ်မန် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဒက်လဝ်ဂကောံအိုတ်ရ၊ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေသ ဟွံဂွံဒက်လဝ်ဂကောံကီုလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ ကၠိုဟ်တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ အာမွဲဂကောံ ကၠောန်မွဲဂကောံ မဒှ်တိုန်ရ။


မိမတၠကောန်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်တိုန်ဝုတ်မ္ဂး အရာကိစ္စလဵုဟွံဟီု မ္ဒးထိၚ်ဒက် ဗွဲမဗ္စာရဏာလၟိုန်ရ၊ ကောန်ဝုတ်ဇကုမွဲဓဝ် ကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု ဒၞာဲလဵုဟွံဟီု ကမၠောန်လဵုဟွံဟီု ယဝ်မ္ဒးအာကၠောန်မ္ၚးသ္ၚိဇကုမ္ဂး ညးတံဟွံသၠးကဵုအခေါၚ်ရ၊ အာကၠုၚ်ကၠောန်ကမၠောန် နကဵုဂကောံဟေၚ် မိမတံသၠးအခေါၚ်ရ၊ ညးမဒှ်ကောန်ဝုတ်တံလေဝ် မၚ်မွဲတိုန်ဣန်ရဳသိက္ခာဇကုရ၊ ပွမဟုံဂစေံဂြးသော်၊ ဒၞာဲၜးဂၞိန်ယာတ် ဂတမိမကောဒေံဇကုဂှ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ ပွမသာတ်ဂၞိန်၊ ပွမလ္တက်ပလောံ ဂတမိမကောဒေံ၊ ဂတမၞိဟ်တြုံဇၞော်တံလေဝ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ မိတ်ဒါန်ပၠန်လေဝ် ဂတမိမကလောကောဒေံမ္ဂး ဗွဲလ္ဂူတပ်တးဟေၚ် ဟီုအရေဝ်ဆက်ဆောမ်အိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံမၚ်မွဲဓဝ်ဂဝ လ္တူမိဇကု ကောဒေံဇကုတုဲ ဂတမိမကောဒေံဇကု သွက်ဂွံဟီုအရေဝ်ဂှ် ညးလ္ၚဵုတံ ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ စပ်ကဵုပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတုဲ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မွဲသာ် '''ၜိုန်ကဵုတီကီုလေဝ် ဟွံကဵုညာတ်'''ရ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မိမကောန်ဂကူမန်တံ ကောန်ဇာတ်ညးတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကိစ္စဝုတ်ဗၠာဲဏံဂှ် သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ သၟတ်ဗြဴတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်သၟုယ်ဠေၚ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံ နူစွံလဝ်သော်ယံၚ်ဂတိုပ်တာဂှ် ကဵုဖျေံသော်ကၞေၚ် စွံထာၚ်သပြုရ။


သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ရံၚ်သ္ၚဳကေတ် ဗီုသော်ဝုတ်ဂှ်တုဲ ဆက်ဒါန်ဆက်မိတ် အခိၚ်အဝဲစိုပ်-ဟွံစိုပ် တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဗီုသော်သၟတ်ဗြဴမန်ပိုဲပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ် အခိုက်ကီုလေဝ် ဒဒှ်သၟတ်ဝုတ်မွဲ ဒှ်ဝုတ်တီမ္ဂး ဆက်ဒါန်ဒက်မိတ်-ဟီုအရေဝ် တက်ကျာကဝေၚ်ဂွံရ၊ ညးမွဲရောဟွံဂၠာဲပဒုဟ်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်မွဲ ယဝ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂးစိုပ်အခိၚ်ပတဴသ္ၚိကၟိန်ရ ညာတ်သၟတ်ဗြဴမွဲ ပၠောပ်လဝ်သော်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ကဵုသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ညးတံသၟာန်သၟုက်လဝ်တုဲ ဒးတီရောၚ်၊ သၟတ်ဗြဴဝွံ ခြာဟွံလံ ပတၠလျိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟတ်ဗၠာဲသ္အာၚ်လေဝ် ဒးတီလဝ်တုဲရ၊ ဂလိုၚ်လဵုမိက်ဂွံဆက်ဒါန်ပမိတ်ကီုလေဝ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟတ်ဝုတ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂး လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲဘဝညးဇၞော်ရောၚ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တမၠာတေံရောၚ်။


အခိုက်ကၞာဒက်မိတ် ဆက်ဒါန်ဇြဟာန်ညးသ္ကံဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုဂကူရ၊ ပ္ဍဲဒေသမန်ဗွဲမဂၠိုၚ် သၟတ်ဗၠာဲတံ ဒးတိုန်ဝေၚ်တက်ကျာ လ္တူသ္ၚိသၟတ်ဝုတ်ဂှ်တုဲ မ္ဒးထ္ၜးမုက်ကဵုမိသၟတ်ဝုတ် ဟွံသေၚ် ညးမဒှ်အုပ်ဓုပ်လဝ်သၟတ်ဝုတ်ဂှ်ရ၊ ညးမအုပ်ဓုပ်တံလေဝ် ပ္ဍဲအရာကေၚ်ကာဏံ တီကၠိုဟ်ကေတ်တုဲ နဲညးကဵုညး ပါဲတိတ်အာရ၊ သၟတ်ဝုတ်ပၠန်တုန်လေဝ် ယဝ်သၟတ်ဗၠာဲမွဲ စိုပ်ကၠုၚ်လ္တူသ္ၚိဇကုမ္ဂး ဒုၚ်တၠုၚ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်မိုဟ်ရ၊ မပ္တံလးသ္ကဝ်သၞာ ပြေၚ်စွံခ္ဍအ်ဇဗၠု ၜံက်တံကီု ဆၜိုတ်ထေက်ကြိုက် မ္ဒးပလေဝ်ကဵုရ၊ တုဲကာလသၟတ်ဗၠာဲတံ ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံထေၚ်ခယျ ဒဒှ်မံၚ်စဟွံသ္အးဇၚး ပပ်ကၠိမံၚ်ဂှ် သၟတ်ဝုတ်တံသ္အးဇ္ၚး ပြုပေၚ်လဝ်သ္ၚိဌာန် ဗွဲမ္ဒးရးရ။


ကာလဗ္တံ သၟတ်ဗၠာဲတံတိုန်ဝေၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဒဒှ်ရကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်မံၚ်ကာလကတ်ဗ္တောန်ပညာကဵုဒှ်  အဝဲဟွံစိုပ်ဏီကဵုဒှ် ဟွံမိက်ကဵုစွံကဝေၚ်ဏီကဵုဒှ်၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဍိုဟ်ကေတ် နကဵုဥပါဲဟီုဒၠောံဗ္တောန် စဵုဒၞာထောံသၟတ်ဗၠာဲတံရ၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဟီုဂးကီုလေဝ် သၟတ်ဗၠာဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ ဟွံဖျအ်လွဳမ္ဂး မိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဂ္ဇံဗ္ဒာဲကောန်ဝုတ်ဇကုတုဲ ဟီုအရေဝ်တက်ကျာကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူမိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဟွံပါဲကဵုတုဲ သၟတ်ဗၠာဲဝွံ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်အရေဝ်မေတ္တာဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ယဝ်ရသၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံ စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ညးဇၞော်တံ သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဟိုတ်နူမိမသၟတ်ဝုတ်တံဂှ် ဟွံတုပ်စိုတ်တုဲ စဵုဒၞာမံၚ်လေဝ် နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိမသၟတ်ဝုတ်တံ တုပ်မံၚ်စိုတ်မ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲဂှ် သွက်ဂွံဟီုပလန်ဂလာန်မေတ္တာဂှ် ဂွံအခေါၚ်ဗွဲမသၠးပွးရ၊ ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ နွံမံၚ်လ္တူသ္ၚိ သၟတ်ဗၠာဲတၞဟ်ဟ်ယဝ်တီမံၚ်မ္ဂး ဟွံထပ်တိုန်သ္ၚိဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူဟွံတီတုဲ ယဝ်ရတိုန်ဒးပၠန်လေဝ် ညးမစိုပ်လဝ်ကၠာဂှ် ပါဲကဵုဗွဲမသောၚ်ၜးရ၊ ၜိုန်ဟီုဓရီုတက်ကျာ ဗွဲမသၠးပွးကီုလေဝ် ရန်ကဵုမၚ်မွဲဓဝ်သစ္စတုဲ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ဇိုၚ်တဲသွက်မလောန်ၜက်လုလောန်အာဂှ် ဟၟဲသက်က်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ် သွက်ဂကူမန်ပိုဲ သွက်ဂွံထိၚ်ဒက် အာဓါန်ဂတလၟိုန်ဂှ် ခိုဟ်ဗွဲမလောန်ရ။


ညးလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဟိုတ်နူကောန်ဝုတ်ဇကု တက်ကျာဟီုအရေဝ်ကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ် ဟွံမိက်ညာတ်မုက်မတ် ကတဴဟေပ်တုဲ ဒဒှ်ရကောန်ဝုတ်ဂှ် ဆက်ကဝေၚ်ဆက်ဒါန်ဂှ် ၜိုန်မိမတံတီကီုလေဝ် ပွမဟီုအရေဝ် ဆက်ဂလာန် ပရေၚ်မေတ္တာဂှ် ဟွံကဵုမိတံညာတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ဟိုတ်နူမိမဟွံတုပ်စိုတ် စဵုဒၞာဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်နူမိမမုက်ကတဴတုဲ ဟွံမိက်ကဵုမိမတံညာတ်ဂှ်  မွဲသာ်ဂှ်ရ၊ အာဒၞာဲဗၠးၜးမွဲမွဲဒၞာဲတုဲ ဟီုအရေဝ်မေတ္တာလေဝ် နွံကီုရ။
==ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံ==

ပွမကော်စ ပြဲ(ပြောဲ)ဇွာဂှ် နူကၠာကျာ်ဟွံဒှ်ဏီ ၜါလ္ၚီသၞာံမဒှ်ဂှ် ကွာန်မွဲကဵုမွဲ သွက်သ္ဂောံဒှ်စ္ၜုဲစ္ၜော်ညးသ္ကံတုဲ ၊ကော်စပြောဲဇွာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် ဟွံဒှ်သေက်ဇဵုညးသ္ကံရ၊ ပရေၚ်ပွယေန်သၞာၚ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူလက်ထက်လဵုဂှ် ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး နကဵုညးချူလိခ်ဏံဟွံတီရ၊ ကေတ်ဟွံဒးရ သာ်ဝွံ ဒးသှ်ဏာဍာံဍာံရ၊ မူဒှ်သာ်လဵု ပွယေန်သၞာၚ်ဏံ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ တၚ်အဓိက ရန်တၟံဂကူပိုဲမန်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ရောၚ် ခယျကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာဝွံ နူပိုဲဍောတ်တ်နွံတဴကၠုၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုသ္ဂောံမိၚ်ရ၊ ပွမဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ ဂွံဟီုထ္ၜးအဓိပ္ပါဲအရေဝ်ပလး ညံၚ်ဂွံကၠးပ္ဍဲစိုတ်မ္ဂး ဒှ်ပွမကော်စပြောဲဇွာရ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳကော်စပြောဲဇွာ နူမွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် နူမွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ နွံတဴပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်မွဲကွာန် ဓဝ်ညးမွဲကဵုမွဲ သဘဴကော်စပြောဲဇွာဟွံမွဲရ၊ ဆဂး နကဵုအဖဝ်သ္ကံ မိတ်သဟာဲဍုက်က်ကေဝ်ဝ် ဆက်ဆံတဴဟေၚ်နွံရ။


ပွမကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အဝဲဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ဟေၚ် ဆက်ဆံကော်စပြောဲဇွာဂၠိုၚ်ရ၊ အာစိုပ်အာကွာန်ဒေသမွဲမွဲတုဲ မိတ်သဟာဲဒဒှ်ေဒယှ်ဟွံမွဲမ္ဂး ပူဂဵုနွံပၟိက် မိက်ဂွံကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဟီုထ္ၜးကဵုမၞိဟ်ဇၞော်နူဇကုတုဲ မၞိဟ်ဂှ် ပၠောပ်ဗ္ဂပ်ဆက်ကဵုဇွာရ၊ မၞးတံညးၜါကော်စဇွာဟာ ညးၜါစိုတ်တုပ်မ္ဂး သၟာန်ယၟုယၟာတုဲ ကော်ဖျဴဏာသ္ၚိ ဒုၚ်ကၟုဟ်ဗ္စဖျုၚ်ရ မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်တြုံ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ဇွာညးသ္ကံရ၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဇွာဟေၚ် ကော်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံရ၊ မၞိဟ်ဗြဴကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ပြဲရၚ်သ္ကံရ၊ တုပ်ညံၚ်မၞိဟ်တြုံကီု ညးမွဲကဵုမွဲ ကော်ခဴစမ္ဂး နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဝေါဟာပြဲဟေၚ်ကော်တဴရ၊ '''ပြဲကၠုၚ်ဆောဝ်လံရော ပြဲလ္ပစဴဏီ''' မပ္တံသာ်ဝွံ နကဵုဂလာန်မသ္ဍိုက်ဆာန် ဒးကတောဝ် ဆက်ဆံတဴရ။


မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ယၟုပြဲရ၊ ကာလဇကုဒှ်သ္ၚိဌာန်တုဲ တၠသ္ၚိဇကုကဵုပြဲဇကုဂှ် ဇွာဇွာရဴဝွံကော်တဴ ဆက်ဆံရ၊ သမ္ဘာဇကုဂှ် ဆက်ဆံကဵုပြဲဇကုဂှ် ပြဲ ပြဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴရ၊ ဘဝပြဲဇွာဂှ် ဆာန်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံ ညံၚ်ရဴကောန်မွဲမိကီုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စဇၞော်ဍောတ်က္တဵုဒှ် ပြာပ်အာစိုပ်ဇရေၚ်ပြဲဇွာဇကုမ္ဂး ပြဲဇွာတံဂှ် ဆၜိုတ်သ္ပမာန် ဗီုၚ်ကရိုၚ်ထံက်ပၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်မ္ဂး အာဒေါံတန်တဴဇူဒီု ပ္ဍဲသ္ၚိပြဲဇွာဇကုရ၊ ပြဲဇွာ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဌာန်ပြဲဇွာတေံမ္ဂး နကဵုတၟာဲမဂၠိုၚ်ကေတ်ဏာရ၊ ကာလပြဲဇွာစဴမ္ဂး နကဵုတၟာဲမပြဲပြဲ ကဵုပြၚ်ဏာရ၊ ပၟိက်ညးပၟိက်အဲ လၟိုန်ကာလ ညံၚ်ဂွံပေၚ်စိုတ်ဂှ် နွံသဘဴရေၚ်တၠုၚ်လေပ်ရ။


မိမပြဲဇွာဇကုဂှ် မိသေဲ-အပါသေဲ ရဴဝွံ နကဵုဝေါဟာယေန်သၞာၚ် ဆက်ဆံကော်တဴရ၊ ကောန်ဇာတ်ပြဲဇွာဇကုတံဂှ်တုန် ကောန်သေဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴစဍုက်က်ကေဝ်ဝ် မၞုံကဵုဇြဟာန်ရ၊ ညးလ္ၚဵုတံဂှ် အာဍုၚ်ဇဳၜဳကၠောံဒၟံၚ်တုဲ ဇၟာပ်ကွာန်ကော်စလဝ်ဇွာနွံရ၊ မၞိဟ်ပြဲဇွာနွံဂှ် အာကၠုၚ်စကွာန်ပလုၚ် မုက်မတ်ဟွံဍောတ်ရ၊ ဂကူမန်ကဵုဂကူမန်သၟး ကော်စပြဲဇွာဟွံသေၚ် နကဵုဂကူညးတၞဟ်သ္အာၚ်လေဝ် အတိုၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ကော်စပြဲဇွာရ၊ စပ်ကဵုပရောပြဲဇွာတုဲ ပုံအာဂီုကေၚ်မိၚ်လဝ်ဂှ် မိက်ဂွံချူပျးဏာညိရ၊ ( မန်ကဵုကရေၚ် ကော်စဇွာတုဲ ဇွာကရေၚ်ဂှ် ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်တုဲ ကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိဇွာမန်ရ ဇွာမန်ဂှ် သွက်ဂွံတုမ်ဗ္စဇွာကရေၚ် မူသၞေဝ်ကေဝ်ဟွံမွဲတုဲ ဗ္စပုၚ်ကဵုဖရံက်ရ '''ကှ်ေဇွာ စပုၚ်စိုအ် သွဟွံတၟေၚ်ရဇွာ က-လေဝ်ဖရံက်ရ ဖရံက်လေဝ် က-ရဇွာ စမိပ်ပ်ညိ'''ဂးရ အလန်ဇွာမန်အာဝေၚ် ပ္ဍဲဇွာကရေၚ်ပၠန်မ္ဂး ဇွာကရေၚ်ဂှ် ကၞဳဒုန်ကၞေဝ်ဂှ် ကုတ်ဒန်ထောံတုဲ တောံသွဗ္စဇွာရ၊ ကာလစပုၚ်ဇွာကရေၚ်ဂှ် '''မူသ္ဇက်စဟွံမွဲရဇွာ တောံစသွၜၚ်ရ၊ ဒုန်လေဝ်ၜၚ်ရ ၜၚ်လေဝ်ဒုန်ရ စမိပ်ပ်ညိဇွာ''' သာ်ဝွံသ္ဂးရ။)


သဘဴကော်လဝ်ပြဲဇွာဂှ် ဇကုနွံမေတ္တာ ဇြဟာန်နွံလ္တူညး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်မ္ဂး မေတ္တာညးဂှ်လေဝ် ဗျာပ်ကၠုၚ်ကဵုဇကု ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ညံၚ်ဂလာန်ညးမဟီုစ '''ဍာ်ဝုန်အာ-ဍာ်ခါကၠုၚ်''' ကော်စလဝ်ပြဲဇွာတုဲ တီဆဘိုအ်ဇကုမွဲဇွောံဓဝ်မ္ဂး ပြဲဇွာဂှ် ဍေံတန်ဟွံလံရ၊ မၞိဟ်ကၠာတေံနွံကဵုသစ္စရ၊ ဒက်မိတ်ကော်စပြဲဇွာတုဲ ဒဵုလအိတ်လမျီု ညးမွဲကဵုညးမွဲ ညံၚ်မေတ္တာဂွံကှ်ဇတ်အာဂှ် ဟွံသ္ပရ၊ လၟိုန်န်ကာလ ဆာန်ကၟိန်ဇြဟာန်တဴဒၟံၚ်ရ၊ ပြဲဇွာဇကုဝါတ်တဴဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုပိုန်ဒြပ်ထဝ်ဩန်ထံက်ပၚ်ရ၊ သွံရာန်လှာဲဂတးစဗၞိက်ပၠန်လေဝ် အာစိုပ်ဇရေၚ်ကွာန်ပြဲဇွာမ္ဂး အပေါတ်ဗၞိက်ပြဲဇွာတံဂှ် ညံၚ်ဂွံအိုတ်ပြဟ် ဗိုၚ်ကရိုၚ်သွံရာန် လှာဲဂတးကဵုရ၊ ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်ကၟုယ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်ဟ်ရ၊ ဗွဲတၟေၚ်တုဲ ကော်စပြဲဇွာတုဲ (ဝါ) မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ (ဝါ) ဝုတ်ကဵုဗၠာဲကော်စပြဲတုဲ စိုတ်သဘာဝဂွံပြံၚ်ဂတးအာဂှ် ဟွံမွဲရ၊ ဆာန်ကၟိန် နကဵုစိုတ်ကာမဟွံသေၚ် နကဵုစိုတ်မေတ္တာဆာန်ဇြဟာန်တဴရောၚ်၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုစိုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဟွံစွံရ၊ နကဵုစိုတ်ပြဲဇွာရောၚ် ဆက်ဆံတဴဂှ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်ရ။


စပ်ကဵုပရောကော်စပြဲဇွာတုဲ အရေဝ်ဂရိုၚ် (အရေဝ်သွက်ဂွံကြီု နွံမွဲပိုဒ်ဍောတ်ရ မန်ကဵုဗၟာ ကော်စဇွာတုဲ ဇွာမန်ဂှ်လေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်ဗၟာ ဇွာဗၟာလေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်မန်တုဲ တၞဟ်နသ္ဂောံဗာ်ဂၠုၚ် ကသေံကၟတ်ညးသ္ကံရ၊ ညးၜါဂှ် လုပ်အာဂြိုပ်တုဲ ဇွာဗၟာဂှ်ဟီု ('''သည်သစ်ပၚ် ဖြောင့်တယ် ကောၚ်းတယ်''')ဂးတုဲ ဇွာမန်ဂှ် '''ဟး ကိုၚ်တှ်ေလ္ပကေတ်'''ရဴဝွံသ္ဂးရ၊ အဖန်ဂေတ်ဂၠာဲဒၟံၚ်ဆုဂှ် မွဲဝါဓဝ်ကျာပိုက်ကသဳကၠုၚ်ရ၊ ဇွာမန်ဂှ် '''ကျာကၠုၚ်ရယ'''ဂးတုဲ ဇွာဗၟာဂှ် နူမိၚ်ဗက်ဂြိပ်ပေက် ဂွာန်တိုန်ဆုရဂး။


အလုံမွဲဒေသရာမညပိုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်ဂှ် အခေါၚ်သၠးပွး ၜိုန်ဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် အရာထိၚ်ဒက်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် မိမတံအာမၚ်သဳပ္ဍဲဘာအိုတ်တုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဖာပ်ဗ္စပုၚ်သဳပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဖာပ်သဳဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ကၠောန်ပရေၚ်ကုသဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကောံဓရီုတောမ်တိုပ်ဂှ်လေဝ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်ဆက်ဒါန်ဂှ် သၠးပွးနူမိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူဂွံပ္တုဲကာကုသဵုမွဲစွံတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ လ္တူညးမွဲကဵုညးမွဲ မေတ္တာဗျဳဗျာပ်အာလေပ် နွံဂၠိုၚ်ရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် နွံဒၟံၚ်ဇိုၚ်ၜဳတုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံအာမၚ်သဳ ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလပလံၚ်ဂအုပ် ပလံၚ်ပုၚ်သဳတုဲမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဂွံအခိၚ်သၠးပွးရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ်ဝုတ်ဝုတ်တံ ကောံဓရီုတုဲ အာဝေၚ်သၚ်ဗတဳဇိုၚ်ၜဳ ဗၠာဲဗၠာဲတံလေဝ် နဲဏံကီု အာဝေၚ်ကီုရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ်ပၠန် ဝုတ်ကဵုဗၠာဲ ဆောဖဝက်ညးကဵုညး အာကွာ်ဝေၚ်သၚ်ဗတဳ ဟီုအရေဝ်ခၠေဝ်ပလန်ညးသ္ကံ ပရေၚ်မေတ္တာနာနာသာ်ရ။


ရးဒေသမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံဇရေၚ်ဒဵုတုဲ လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ပ္တန်လဝ်ကျာ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ကျာ်လ္တူဒဵုတံဂှ် ကၠောန်သ္ဘၚ်ကျာ်ဗဒှ်ပေါဲတုဲ ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ဂၠောဲတိုန်အာကျာ် ဂြုဂြုဂြီုဂြီု လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုတေံရ၊ အဃောအာကျာ်ဂှ်လေဝ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ သွက်ဂွံဟီုပရေၚ်ဇြဟာန်ဂှ် သၠးပွးကွေံရ၊ သၟတ်ဗၠာဲတံဂမၠိုၚ် ယဝ်ဆဵုဝုတ်နူကွာန်ပလုၚ် ကၠုၚ်နူဌာန်သ္ၚောဲ၊ ဟွံတီဌာန်ဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုဒွက်ဟေၚ် ဒယှ်ေသၟာန်တိုန်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ဟွံရောံဓည နကဵုဒွက်ဟေၚ် ကလေၚ်ဒယှ်ေတိုန်တုဲ လဴထ္ၜးကဵု ဗွဲမယေန်သၞာၚ်လေဝ်နွံကီု၊ မွဲသာ်ပၠန် ဒဵုလေဝ်သ္ၚောဲ ဂၠံၚ်ဍာန်လေဝ်ပရေံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံ ဟိုတ်နူဍိုန်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ထ္ၜလဘာ်တံၚ်ဂြယ်ပ္တိုန်ဏာရ၊ အဃောတိုန်အာဂှ် ဍောၚ်ၜိုတ်ကွေံရလေဝ် ညးမွဲဟွံဟီု၊ ဒယှ်ေအာ၊ဓရီုအာ၊ ဟီုအာဂြိုၚ်အာဂှ် စိုပ်အာက္ဍဟ်ဒဵုဇရေၚ်ကျာ်တုဲ ဂွံကလံလ္ၚောဝ်ကျာ်မွဲစွံ ဂွံရာဒၞာမိက်မွဲကရောံဂှ် ဒှ်ကၞောတ်မေတ္တာရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဝွံ ပ္ဍဲအခိၚ်မွဲဝှ်ပိဂိတု စိုပ်ပ္ဍဲတ္ၚဲတိၚ်တ္ၚဲသဳမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ တိတ်အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် ရန်တၟံသွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်ဂှ်မွဲသာ်၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဟိုတ်နူရန်တၟံနာနာသာ်တုဲ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် သွက်ဂွံၜဟ်ပလှ်ပ္ကဴဂှ်လေဝ်နွံကၠုၚ် ကာလစိုပ်ဂြိုပ်တေံ သဘာဝဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒဒှ်ေဒယှ်အာတုဲ ဆက်ဂလာန် ဆက်မိတ်ဒါန်လေဝ်နွံကီု၊ ဟိုတ်နူဂွံပူဇဴကျာ် နကဵုပ္ကဴ ပွမၜဟ်ပလှ်နၚ်တံဂှ်လေဝ် ဖဵုဇၞော်ပြဲသန်ကွေံရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်တံဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲကွာန် ယဝ်ပရေၚ်ကေၚ်ကာဇၞော်ဍောတ်မံက်တိုန်မ္ဂး မွဲကရောံမွဲဂကောံ ရီုဗၚ်ကၠောန်ၜိုတ်အာမွဲစွံဂှ်လေဝ် ဒှ်အထံက်အပၚ် ပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတံပၠန်ရ၊ ပပ္တံဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ ညးမွဲကဵုမွဲ  နွံမေတ္တာဇြဟာန်ဆာန်ရၚ်သ္ကံ၊ ဗွဲမဗိုန်ညန် နကဵုစိုတ်ဇကုဂှ် ဟွံပ္တုဲပရေၚ်သ္ၚိကၟိန်ရ၊ ညးမွဲကဵုမွဲပစၟတ်သစ္စတုဲ လဴပူစကဵုမိမဇကု၊ အာတ်အခေါၚ်သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံဂှ်ရ၊ မိမတံပၠန်လေဝ် ယဝ်ဟွံတီဂကူမသမ္ဂး ဟွံပ္တုဲအရေဝ်ဏီရ၊ ပိုက်တမ်ဂၠာဲရိုဟ်ဂကူမသ၊ တီဒဒှ်ဂကူမသ တၞောဝ်ဒတောဝ်ခိုဟ်မ္ဂး၊ မိမတံဟီုစၠောံ ဂလာန်သၟာန်သၟုက် ပြုပြေၚ်ကဵုပရေၚ် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ။

==ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ==

သဘာဝလောက ဓမ္မတာလိုက်ဝွံ ပွမကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ်လေဝ် ဒှ်ပရေၚ်ဇၞော်မွဲ သွက်ပိုဲဇန်တံဂမၠိုၚ် မ္ဒးပ္တုဲ ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်တံရောၚ်။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာမန်တံဂမၠိုၚ် ဟီုဂးစပွမပ '''တၠလျိုၚ် ပ္တဴအိန်ထံၚ် မ္ၚဵုထပ်တဲ မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ''' နာနာသာ်ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ ကောန်ဂကူမန်တံ ရုဲစှ်လဝ်ပ်ဂိတု ပ္ဍဲပိဂိတုဏံဟေၚ် ညးဇမၞော်တံ ကဵုပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲအိုတ်ရ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်၊ ကထိုန်ကဵုဖဝ်ရဂိုန်ရ၊ ပွိုၚ်ပိဂိတုဏံဂှ် သ္ပလဝ်ဂိတုခိုဟ်ပြဲဂှ်မွဲသာ်၊ အခိၚ်ကလောန် မပ္တံကဵုဝါဗ္ၚတံဂှ် ဂွံအခိၚ်သၠးဂၠိုၚ်ဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဇၞော်တံရုဲစှ်ကဵုကၠောန် ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲပိဂိတုတံဂှ်ဟေၚ်။


ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲလဵုဟွံဟီု ဒဒှ်ရ သ္ဍိုက်ဆာန်မံၚ်ရၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံ၊ သွက်ဂွံချပ်မွဲကသပ်၊ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မွဲဂှ် လဴပူစကဵုမိမတံတုဲ ကေၚ်ကာဏံ သွက်ဂွံပ္တုဲကဵုဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝတ်မိမမွဲသာ်ကီု၊ ဣလဵုဒှ်ဝတ်မိမရော '''ဟွံခိုဟ်ဆေဝ်ဒဝ်၊ ခိုဟ်စဝ်ထ္ၜးဏာ၊ ပညာကဵုကတ်၊ ဝတ်နွံထပ်တဲ၊ အာဲပြဲဇိုန်ဂၠိ၊ ဝတ်မသုန်စိ၊ တဴလျိုၚ်မိမရောၚ်''' အတိုၚ်ဝတ်မိမနွံသာ်ဝွံတုဲ ကောန်ဇာတ်ဇကုစိုပ်ကၠုၚ်အဝဲမ္ဂး '''ပြေၚ်ကဵုဗဵုစဴ ပြေၚ်ကဵုဗဵုစေက်''' ဂလာန်ညးမဟီုလဝ်နွံကၠုၚ်သာ်ဂှ်ရ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး၊ ဟွံကေၚ်ပ္တိုန်လဝ်ပယျၚ်မ္ဂး အၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ညးဇၞော်တံဟီုစွံလဝ်ရ၊ ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲမပ္တိုန်ပယျၚ် နူခေတ်ကၠာတေံဒဵုလၟုဟ် ညးတံၜလဝ်ထၟဒ္စိတ်(ဝါ)ပ္တိုန်လဝ်ကဵုသိဒ္ဓိ၊ တၚ်ကဵုခါန်အ္စာတုဲရ၊ ကာလဂှ်ဟေၚ် ပ္တဴကဵုသ္ၚိကၟိန်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး အာယုက်ပေၚ်စှ်ဒ္စာံသၞာံတုဲ သီုမထတ်ယုက်ဒၟံၚ်မ္ဂး မိမတံသွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် သၠးအခေါၚ်အိုတ်ရ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်မာန်ဂှ် နဲနွံပိသာ်ရ။

၁။ နပၟိက်စိုတ်သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံတုပ်သၟဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၂။ နအခေါၚ်ကလုတ်ဗြဴခိုဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၃။ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံအာသၟာန်ကေတ်ဂှ် မွဲသာ်။


ဆဂးဂှ် ဆန္ဒသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဟၟဲမ္ဂး၊ မိမတံစဳရေၚ်ပြုပြေၚ်စ ဟၟဲသက်က်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမွဲ နွံပၟိက်မိက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ မ္ဒးလဴပူစကဵုမိမၜါရ၊ မိမတံလေဝ် သ္ၚဳရံၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ပ္ဍဲကောန်မွဲမိ မွဲသၞာံၜါကာ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကာမ္ၚဵုၜါဝါဟွံပ္တုဲရ၊ ယဝ်နွံပၟိက်မ္ဂး ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲဂှ်ဟေၚ် ပ္တုဲၜါကာမာန်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ သ္ၚဳဂၠိပ်ရံၚ်တုဲ အတိုၚ်အရေဝ်မန်ပိုဲဟီုလဝ် '''ဂအဟ်ဒးသၟာန် ဂမာန်ဒးသၟုက်'''ဂှ်ကီုရ၊ မိမလ္ပာ်သၟတ်တြုံတံပၠန်လေဝ် ဒဒှ်ရလၟောၚ်ဂအဟ်ဇကုဂှ် မ္ဒးစံၜတ်ဒ္ဂေတ် ပွမဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုကွတ်ဗြဴမလေပ်ထေက် မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တာန်သ္ကဝ်၊ ဇိၚ်စပ်၊ သီဒက်၊ တောမ်တိုပ်၊ ဆက်ဆောံတံဂှ်ကီု၊ မဗဳဇဂကူတံဂှ်ကီု၊ ပွဟွံဒှ်မွဲကလော်၊ ပွဟွံလၞၚ်တၞၚ်ကလော်တံဂှ်ကီု၊ သ္ၚဳဂၠိပ်စံၜတ်တုဲ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် မိမတံတုပ်သၟဟ်စိုတ်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဗလးဏာမၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တံ သွက်ဂွံအာသၟာန်သၟုက် လၟောၚ်ဂအဟ်ဂှ်ရ၊ လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံပၠန်လေဝ် နဲဏံကီုရ၊ ရုဲစှ်ကေတ်မၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တုဲ သကဵုစံၜတ်ဒဒှ်ရ၊ လၟောၚ်ဂမာန်ဇကု ဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုအၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံ ပွမပ္တံကဵုဒ္ဂေတ်ပွ၊ ဝတ်တြုံ၊ ကွတ်တြုံပွသဇိုၚ်ကဵုမလေပ်ထေက်၊ ဒဒှ်ရဇိက်ဗ္ၚ၊ ဍိုက်ဂၠုၚ်၊ တာန်န၊ တာန်တိုၚ်၊ ကၠံက်တံဂှ်ကီု၊ ဒုၚ်တာလျိုၚ်သ္ၚိဌာန်၊ မာန်-ဟွံမာန်တံဂှ် မ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်သၟာန်သၟုက် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ရုပ်သာ်ဒြပ်ရတ်တံဂှ် ညးဟွံပဂရုအိုတ်ရ။


ညးဇၞော်ၜါလ္ပာ်ဂှ် သၟာန်သၟုက်ခၠေဝ်သှ်တုဲ ယဝ်ရညဳသၟဟ်တုပ်စိုတ်မ္ဂး ရုဲစှ်တ္ၚဲ မွဲတ္ၚဲဒဒှ်ရ၊ တ္ၚဲဗၠးၜး၊ တ္ၚဲပြဲ၊ တ္ၚဲခိုဟ်တုဲ၊ ဝေၚ်ပါဲတ္ၚဲနဲရိုတ်တဒ္ဓိုတ်၊ ဒဿကြိုတ်၊ မြိုတ်ကျု၊ ပြာဗ္ဗဒါ၊ ဗဳလာ၊ ကာကာပ်တံဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗၠးဒုဟ်၊ တ္ၚဲမံက်ဂတဝ်တံဂှ် ယဝ်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုမ္ဂး ခိုဟ်သန်ကွေံရ သ္ဂးလဝ်ရောၚ်၊ ရုဲစှ်တ္ၚဲတုဲ မ္ဒးရုဲကေတ်ညးဇၞော်မၞုံကဵုဆောဖွက်၊ မဂွံပ္တုဲကၠုၚ်လဝ်ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ၊ ပ္ဍဲကာလပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တေံ ညးမၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ သွက်ဂွံဖန်ဖက်သၟာန်သှ်ကီု၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်လေဝ် လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ရုဲကေတ်သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ရုဲစှ်ကေတ်လဝ် ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်ကီု၊ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာတံဂှ်ကီု၊ မ္ဒးမူလဝ်နကဵုၜံက်မွဲမွဲတၞုၚ် ပလဝ်စၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နွံၜါသာ်ရ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမ္ဂးဝွံ သၟတ်ဗြဴဂှ် ဂ္ညိဂ္ညာတ်ကေတ် အလၚ်္ကာရတုဲ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာစဳရေၚ်ပြုပြေၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်တြုံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုအာဝါဟရ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမ္ဂးဝွံ နူသၟတ်တြုံဏံ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာနာနာသာ် အာပြုပြေၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုဝိဝါဟရ၊ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် မ္ၚဵုဝိဝါဟဟေၚ် ကဵုစဳရေၚ်အိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကပေါတ်ကြိယာသ္ၚိဌာန် မပ္တံကဵုဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်-ယာတ်-ပ္ၚာန်ပုၚ်ပ္ၚာန်သွ၊ ဒူ(ဘဳဒို) ဂအုပ်စုံ၊ ဩဍာ်၊ ထၟာဲတဲ၊ ဒ္ၚောဝ်၊ တၟံစၠန်၊ ကဠာ၊ ဒၞိက်ကၞဴတံဂှ်ကီု၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်တၠုၚ်ကဵုအာဟာရ ဘောဇိုန်နာနာသာ်တံဂှ်ကီု လ္ပာ်သၟတ်တြုံဏံ ဒးကေတ်တာလျိုၚ်၊ ဒးရာန်ပ္ကောံပ္ကေဝ်လဝ်အိုတ်ရ။


ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သဘဴပ္တိုန်ဩန်ဂှ် ခေတ်ကၠာတေံ ၜိုန်အခိုက်သၞောဝ်ဟၟဲကီုလေဝ် သွက်ဂွံစၟတ်သစ္စရန်လဝ်တုဲ သၠာဲလစိန်၊ ပ္တိုန်ထဝ်၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်လေဝ် နွံညိညကီုရ။


* တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်


ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ယဝ်ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂး၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကဵုပရိုၚ်ကဵုမသ နာံမြိုၚ် ကလော ကောဒေံတံအိုတ်ရ၊ ကလောကောဒေံတံ တၟုယ်တံကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိတုဲ ရီုဗၚ်ပလေဝ်ပလေတ်ကၠောန်ၜိုတ်ကဵု မပ္တံဓုပ်တၟာဲ၊ နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်၊ ယာတ်ကၞဴ၊ ထၟာဲပုၚ်သွ၊ ဂအုပ်စုံ၊ သဗ္ဗအိုဿီုတံဂှ်ရ၊ နတိုၚ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲနမွဲမဂှ် တၞမ်သတ်ဗြဴကလုတ်မွဲတၞမ်၊ တၞမ်သတ်ကလုတ်မွဲတၞမ်၊ မိတ်ခၞေက်၊ မြေက်ခမိဟ်၊ လသိုန်ဗ္တာၚ်၊ ယာတ်ဍောတ်ထၟိမွဲ၊ ညးမစုတ်လဝ်ဂှ် ဒှ်နတိုၚ်မ္ဂးရ၊ ဂအုပ်မာဲသုတ်မ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဂအုပ်ဇိုၚ်ပန် မၞုံကဵုဒကိုပ်ကေက်က်၊ ပ္ဍဲဂှ်စုတ်မာဲသုတ် မပ္တံကဵုၜံက် သတ် ကွာၚ်ၜဲတံဂှ် ဂွဳလဝ်ဗၞတ် ၅၊ ၇၊ ၉၊ ၁၃၊ ၁၇၊ ၂၅၊ ၅၁၊ အတိုၚ်မထေက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ဂွဳစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဂအုပ်ဂှ် ဂအုပ်မာဲသုတ် ညးမကော်စရ၊ ဂွဳမာဲသုတ်တံဂှ် စုံညးဟွံစုတ်ရ၊ ဂအုပ်ဂှ် ညးဒက်ပူလဝ် နကဵုယာတ်ပရဳမွဲရ၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ်သၞအာဟာရဘောဇိုန် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ သွဗၞတ်ပိလၟာဲ၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစဳရေၚ်တောံတိုပ်လဝ်ကီုရ။


ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် မသ-နာံမြိုၚ် ညးမကၠုၚ်စိုပ်တံဂှ် မ္ဒးဒုၚ်တၟုယ်ဗ္စဖျုၚ်ပုၚ်သွတုဲ သဝ်တ္ၚဲဗ္တံဂှ် သွက်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ကၠောန်ကွာၚ်လံက်ချံၚ်တုဲ၊ ပလံၚ်ဏာကဵုသ္ၚိသၟတ်တြုံတေံရ။ တ္ၚဲကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် အတိုၚ်ဒဒှ်ရုဲစှ်လဝ် တ္ၚဲခိုဟ်တ္ၚဲပြဲ တ္ၚဲမၞုံကဵုမ္ၚဵုမဒှ်ရ၊ နူဂယးပြဟ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ကီု သၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုဝိဝါဟဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗၠာဲဂှ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ဂှ်ကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်တံဂှ် ကၠုၚ်ကောံဓရီုတုဲ ပလေဝ်ပလေတ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ် ဒၞာဲမပမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲကီု၊ ခဒမ်သ္တိက်ကီု၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်တံဂှ်ကီု၊ တောံတိုပ်လဝ်ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။


သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ပလံၚ်ဏာ သၟတ်ဗၠာဲကေုာံကပေါတ်ကြိယာတံဂှ် မၞိဟ်ဘိက်လဝ်စိုပ်ကောံအိုတ်တုဲမ္ဂး ညးမဒှ်အ္စာသၟာန်သှ်ဂှ် အာဂတ၊ ကြဴဂှ်မိမဝံသ ကြဴဂှ်မပ္တံကဵုဓုပ်နတိုၚ်၊ ညးဒှ်ကောန်ဂၠု ဟွံသေၚ် ကောန်ထဍဲ၊ ဟွံသေၚ်ကောန်ဒဒေံမွဲ၊ ယိုက်ယဵုဂအုပ်မာဲသုတ်၊ ကြဴဂှ်ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ် သီုကပေါကြိယာဂမၠိုၚ် အတိုၚ်မစဳဇန်လဝ်ဂှ် ဗွဲလၟေၚ်ၚ် ယဵုယိုက်ဏာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဇရေၚ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ပ္ဍဲပါၚ်တြၚ်ကီု၊ ပ္ဍဲတိုန်သ္ၚိတၞိန်ကီု၊ ကာလတိိုန်စိုပ်လ္တူသ္ၚိကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ရန်တၟံကဵုကောန်ဗြီုထပှ်တေံတုဲ ဟွံကဵုအခေါၚ်သွက်ဂွံလုပ်ပ္ဍဲသ္ၚိ၊ စဵုဒၞာကဵုဇုက်ဩန်ဇုက်ထဝ် ဟွံသေၚ် ဆက်တဲတုဲစဵုဒၞာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မၞိဟ်လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံ ယဝ်သၟာန်မ္ဂး မၞိဟ်ဇၞော်လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ် မ္ဒးသှ်ကဵုဗွဲမယေန်သၞာၚ်ရ၊ ယဝ်သှ်ဟွံမာန် ဗွဲမယေန်သၞာၚ်မ္ဂး အတိုၚ်ညးမစဵုဒၞာတံ မအာတ်တၟာဲဂှ် သ္ဒးကဵုရ၊ အတိုၚ်မၞိဟ်ဇၞော် လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဏံသၟာန်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံ သှ်ဟွံမာန်မ္ဂး ဆၜိုတ်ညးတံကဵုတၟာဲဂှ်သ္ဒးဒုၚ်တဲရ၊ ဃောသၟာန်သှ်ဂှ် မၞိဟ်လ္ၚဵုပွမဟီုပ္တိုန်စရာဲ ကောန်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် နွံကီုရ၊ ဥပမာ လ္ပာ်သၟတ်တြုံ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ဗၠာဲဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဗၠာဲပိုဲ ဒုန်ကၠံတၞုၚ် ဗာ်ထောံခြုၚ်ၚ်မာန်ရောၚ်၊ လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံပၠန်လေဝ် ကောန်ဝုတ်ပိုဲဂှ် ဂၠိက်စှ်ဂတှ်ေ ဂၞိန်စှ်ဂတှ်ေ၊ တ္ၚဲဟွံပၠိုတ် တုတ်ပ္တုဲကဵုမာန်ရောၚ်၊ မပ္တံရဴသာ်ဝွံ ညးတံကြီုစလေဝ် နွံကီုရ၊ ကိစ္စသၟာန်သှ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ဍာန် သၟာန်အာသှ်အာ ထေက်ကဵု-ကဵုတၟာဲဂှ်ကဵုတုဲ ညးတံသၠးကဵုအခေါၚ် သွက်ဂွံတိုန်သ္ၚိအိုတ်ရ၊ စိုပ်လ္တူသ္ၚိတုဲ ဂအုပ်မာသုတ်ဂှ် ယဝ်ရကောန်ဂၠုယဵုယိုက်နၚ်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်ဏံ ကောန်ဂၠုဟေၚ် မ္ဒးဒုၚ်ကေတ်တဲတုဲ ကပေါတ်ကြိယာသဗ္ဗအိုဿီု စွံပ္တန်ဒၞာဲ ဗွဲမ္ဒးရးရ။


* '''ဗီုစဳရေၚ်အသေအဟာန် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ'''

သ္ၚိမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဂတးစွံလဝ်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာသၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ပါ်စွံလဝ်ခဒမ် သွက်ဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်၊ ခုမ်တၟုယ်တိက်၊ ခုမ်တၠသ္ၚိတိက်၊ ခဒမ်ကောန်တြုံတိက်ကဵုခဒမ်ကောန်ဗြဴတိက် ပါ်စွံလဝ်သာ်ဏံရ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိခဒမ်အဒေါဝ် လ္ပာ်ဗၟံက်စဵုလဝ်ဒၞိက်တုဲ အဒေါဝ်ဂှ်ပြေၚ်စွံလဝ် ဓုပ်နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဂြောပ်လဝ်ကဵုယာတ်ပရဳတံဂှ်ကီု၊ သၠိုၚ်ဍာ်မြမောဝ်မွဲမ၊ သၠိုၚ်ဗက သွက်ဂွံဗဂူဗြဲရတ် စုတ်လဝ်သၠုယ်မွဲမ၊ ညးတံစွံလဝ်ကီုရ၊ ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်တြုံဂှ်မွဲလ္ပာ် ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်ဗြဴဂှ်မွဲလ္ပာ် လုပ်ဂ္ဇံ ကေုာံ တွဳဝါရဂမၠိိုၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟဝ်ကျာကၠာတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဂှ်လေဝ် တန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲခဒမ်သ္တိက်တေံရ၊ ကာလပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ် ကောံသၟဟ်အိုတ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံကော်ပ္တိတ်နၚ် သၟတ်ဝုတ်သၟတ်ဗၠာဲတုဲ လ္ပာ်ပူရိဿာတ်ညးကဵုညး ကဵုဂ္ဇံဖျေံဒၞာဲတုဲအိုတ်မ္ဂး အ္စာသၟာန်သှ်တံ အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် သၟာန်သှ်ဂတပူရိဿာတ်တံ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်အိုတ်ရ။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်''' 


ယွံလေဝ်ညးပ္ညုၚ်၊ မူဍုၚ်မူကွာန်၊ မူသန္တာန်ကၠာ၊ မၞိဟ်လေဝ်ဂၠိုၚ်သန်၊ ဟွံတီနန္တာ၊ ကျိုၚ်ကျဝ်လဒု၊ သ္ဇုၚ်ကွုကြိယာ၊ ဗြဴကၟာဲတံသၟတ်၊ သီုဝုတ်ကညာ၊ ဗၠာဲသီုလထဴ၊ လဗြဴမွဲသာ၊ ညာတ်မုက္ခဝါ၊ သာယာအိန်ရဳ၊ မၞိဟ်တံဟွံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်သီုကျာ်ဩဳ၊ ဂအုပ်နသီုတိုၚ်၊ ခိုၚ်ခိုၚ်ဒ္ၚဳဒ္ၚဳ၊ ယိုက်ပ္တိုန်နၚ်ဆက်၊ ဗီုအိန်ဒက္ခဳ၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိပ္ညဳ၊ သ္ၚဳပၟိက်ကိစ္စ၊ ပိုဲဟွံတီကီု၊ ဟီုပဒည၊ ရိုဟ်ရိုဟ်တ္ၚဲအဵု၊ ဟွံဆဵုကွေံရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိဂျ၊ နွံအရေဝ်ဒးသၟာန်၊ ဂလာန်ညိည၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိကွေံ၊ ပိုဲဒးသၟာန်ရ၊ ချပ်ရံၚ်တော်ဆ၊ ခါရဟွံသၟာန်၊ ဒှ်မၞိဟ်ယုတ် ဟွံတီဂလာန်၊ ဟွံသေၚ်သွံရာန်၊ စိုပ်ကၠုၚ်ဌာန်ဏံ၊ ဟွံသေၚ်သၠာဲဂတး၊ ဂးဟာကလောတံ၊ နွံဂွံကဵုသ္ကဲ၊ ဟၟဲဂွံကလံ၊ ကၠုၚ်စိုပ်ဌာန်ဏံ၊ ပရၚ်နာဲတံတၟေၚ်၊ ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်၊ ပိုဲထေၚ်ဟွံမှာ၊ ဟွံသေၚ်ဂၠာဲမိတ်ပြဝါ၊ ဓမ္မတာသတ်တံဟေၚ်၊ တိုန်ဂ္ဇံဒၟံၚ်ရေၚ်၊ တၟေၚ်သန်ပယောဂ၊ ဒါန်အတိက်ခါနွံ၊ ဂွံမံၚ်ကောံကီုရ၊ ဟိုတ်ပိုဲဟွံတီအဵု၊ ပရေၚ်ကုသဵုဒါန၊ ဟိုတ်ဂှ်သၟာန်သၟုက်၊ သုခဒက္ခာ၊ ဟီုတိုန်ညိရ၊ လပညှာတာ၊ ပိုဲသၠးအခေါၚ်၊ ညံၚ်ဍောၚ်ထာၚ်သွာ၊ ဒုဟ်ပါၚ်ဟၟဲ၊ ပ္ဍဲပိုဲညးၜါ၊ တိုန်ဂ္ဇံမံၚ်၊ ညံၚ်ဗီုဒေဝါ၊ ရာၚ်ဆာဲဗြေဝ်ဗြော်၊ သီုဗော်ပြဝါ၊ စိုပ်ကောံလေဝ်ဇဳ၊ ညဳညဳသာသာ၊ တိုၚ်ပၟိက်စိုတ်၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံကၠာ၊ ဟီုညိလ္ပညှာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်''' 


ယွံလေဝ်ကလောဗြီု၊ စိုန်သ္ကီုသီုဉာဏ၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊ ဓဝ်ပြမတ္ထ၊ ကုသလာ အကုသလာ၊ ဓဝ်ၜါဂှ်ဒှ်မူလ၊ အကုသလာဍောၚ်ဓဝ်ဓမ္မ၊ ဟီုပျးသရကၠာ၊ အကုသဵုစိုတ်စှ်ၜါ၊ ပြာကတ်တဴဗိုန်က္ညန်၊ အကုသဵုစဵုတသိက်၊ မိက်ဂွံဆစှ်ပန်၊ အညသမာန်စှ်ပိ၊ ပါဠိနာဲသာဇန်၊ ပံၚ်ပ္ကောံသၟဟ်န်၊ ဇၟန်ဍောၚ်ဓမ္မ၊ လၟိဟ်ၜါစှော်ထပှ်၊ ဒှ်စၟတ်ဨကန္တ၊ ပ္ဍဲဓဝ်အကုသလ၊ ယဝ်ရမၚ်မွဲဟွံမာန်၊ ဍေံဒှ်ဂၠံၚ်အပါဲ၊ သာဲနူခြာနိဗ္ဗာန်၊ ကျာ်တြဲတိက္ခဉာဏ်၊ ဆာန်သတ်တိတ်တွံကဵု၊ ကုသလတုန်ဟေၚ်၊ ပရေၚ်ဓဝ်ကုသဵု၊ အရထသၟိက်တီအဵု၊ မဟာကုသဵုစိုတ်ဒ္စာံ၊ အညသမာန်စှ်အဵု၊ စေတသိက်စှ်ပိဗျာံ၊ သောဘဏၜါစှ်သုန်ဗဵု၊ စေတသိက်မအဵုလာံ၊ ပံၚ်ပ္ကောံတုဲသၟဟ်၊ ဟိုတ်ဒှ်ပိစှော်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍဲဓဝ်တံဝွံဗျာံ၊ သတ္တံယာံရဒ္ဂေတ်၊ လၟုဟ်ဝွံဆတ္တဝ်၊ တိုၚ်ဓဝ်သမ္ဗုဒ္ဓ၊ ကောန်ဗၠာဲဍောတ်ပိုဲမွဲ၊ ပြဲသန်လက္ခဏာ၊ ဟိုတ်ဂွံသ္ပလဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကုသလ၊ ပဌမအသၚ်္ခါရိက၊ သောဘဏပၠန်၊ ဂွံပ္တုဲလဝ်ပြဲ၊ ဘဝဂၠိၚ်သ္ၚောဲလောန်၊ ဓဝ်ကုသဵုဂှ်ပၠန်၊ ဖ္အောဝ်တဴပ္ဍဲခန္ဓ၊ အာယုက် (---)ဂျ၊ ဟိုတ်ဒါနအောဝ်လဴ၊ စံၚ်ဗဂဵုတဴလျးပၠိုတ်၊ အိုတ်ပၟတ်စှ်မွဲဖဴ၊ အတိက်တေံဟာန်၊ ဟိုတ်ဒါဂွံဖက်နှဴ၊ ဇရေၚ်ဒေံဍောတ်ဗြဴ၊ သၟိက်ဂွံသှ်ပ္တဴစိုတ်၊ သၟိက်ဂွံကၠောန်ၜိုတ်၊ အိုတ်သဗ္ဗကေၚ်ကာ၊ ဟိုတ်ဂှ်ကၠုၚ်စိုပ်သ္ကာန်၊ သ္ၚိဌာန်နာဲတံကၠာ၊ ဟီုပ္တီသီုညှာတာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ယွံလေဝ်ကလောတံ၊ ဗိုန်ဇၟံပညာ၊ နာဲတံကလၚ်၊ ပၚ်မှိၚ်သောတာ၊ တၟံဘူဝတ်၊ သတ်အနန္တာ၊ ပူဂဵုတံကၠာ၊ ပြေၚ်ဝိဝါဟ၊ ပရေၚ်ကဝ်ဂှ်၊ ကဵုဍေံဒှ်ရ၊ ကောန်ပိုဲတုန်သၟတ်၊ ရတ်အနဂ္ဃ၊ ထဝ်ဇမ္ဗူနတ်၊ ဝုတ်ကညာရ၊ ပိုဲပ္ကၚ်ရၚ်၊ မၚ်မွဲလဝ်ပၠ၊ ကောန်မၞတံရ၊ သၟိက်ပဂမာန််၊ ကောန်တြုံမ္ၚဵုထၟိက်၊ သၟိက်ဆက်နိဒါန်၊ နွံမွဲဂလာန်၊ ပိုဲသၟာန်စမ်ရ၊ ကောန်မၞးတံဆာဲ၊ မၚ်ဗၠာဲရုပ္ပ၊ အနန္တဂုဏ်၊ မသုန်ဌာန၊ ဂုဏ်ကျာ်ဓရ်သၚ်၊ ဂဵုခၠၚ်က္ဍၚ်ပြ၊ ဂုဏ်မိမကီု၊ သီုဂုဏ်အ္စာရ၊ ဂုဏ်ဒေဝတဴ၊ ဂုဏ်ကလောဝံသ၊ ဂုဏ်အိန်ဗြီုကီု၊ မသ္တီုတေဇ၊ ကတညုတ၊ ကတဝါဒဳ၊ ဂုဏ်တံဝွံပ္ညဳ၊ ဒ္ၚဳတီကီုဟာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုစှ်ၜါ၊ ပူဂဵုလဵုနာဲတံမဒှ်၊ ဟီုပြဟ်ပကဵုမှာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ မန်လဵုမအာဒှ်၊ ခေတ္တပိဂှ်၊ ဟီုတွံညိကလော၊ ဟီုဒးရောၚ်ပိုဲတက်ဆော၊ ဟီုဟွံဒးအဴ၊ ကလေၚ်စဴသ္ၚိ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အဒေါဝ်ညး၊ ဟီုကဵုဂွံဒးညိ၊ ဟီုဟွံဒးဒှ်ဒိဌိ၊ ပူဂဵုဟွံတီပိၜါ၊ ပူဂဵုဟွံတီသာသနာ၊ ချိုတ်တုဲဒးအာအပါဲ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ကောန်ဝုတ်ပိုဲဇိုန်ကွာဲ၊ ထပ်တဲကဵုနာဲတံရ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ပိုဲကဵုပုၚ်သွ၊ ဟီုဟွံဒးကဵုဂွံစဴအာ၊ စကၟာဲတိတ်ပအာစာ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အကြာညး၊ ညံၚ်ဟွံဂွံကဵုဗၠေတ်သ္အး၊ ဟီုထ္ၜးညိကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်သၟတ်တြုံသှ်'''


ယွံလေဝ်တၠသ္ၚိ ဇာတိတၞောဝ်ဗြီု။ သၟာန်နွံတဴကီု၊ ပိုဲဒးဟီုရ၊ ပ္တံပါရမဳကၠာ၊ နာနာဘဝ၊ ဟိုတ်ကုသဵုနွံ၊ စိုပ်ဘုံဝွံရ၊ ဘုံဝွံပြဲဟာန်၊ ဂၠံၚ်ဍာန်သဗ္ဗ၊ လောကုတ္တဵုကီု၊ သီုလောကဳပၠ၊ ကလောန်ၜါသာ်ပြဲ၊ မွဲဟွံဒည၊ အဲဟီုကဵုရ၊ နာဲတံကလၚ်ကၠာ၊ ကြီုဂုဏ်ပညာ၊ ပြာထာနဲကဲ၊ ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ပြဲ၊ ကဲဂုဏ်ဓဝ်တြဴ၊ ဂုဏ်သၚ်ဒ္စိတ်အဴ၊ နဲယျစဴဟီု၊ စတုတ္ထၛာန်ပ္ဍုန်၊ ဟီုလဝ်ပ္ဍဲဂုဏ်ဗြီု၊ ဂုဏ်ကလောထပှ်ကီု၊ ဂုဏ်အိန်ဟီုလဝ်မသုန်။ ကောန်ဍောတ်ဗၠာဲပိုဲတုန်၊ တီဂုဏ်တံဂှ်ကၠာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုနွံစှ်ၜါ၊ ပ္ဍဲဒ္စိတ်ဟိုတ်ဂှ်၊ ပိုဲစဴနှဴကၠာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ အာဒှ်မည၊ ပၞောဝ်ခေတ္တပိ၊ ဇာတိခေတ္တ၊ လၟောၚ်လောကကီု၊ ဂတဟီုအာ၊ ညးချူတခဳ၊ ဝဍ္ဎပဳမြာ၊ ရာဇာဝတ်လေဝ်၊ ဗေဒၚ်ဟောရာ၊ ဇိက်ဗ္ၚတောမ်ၜဵု၊ တဵဵုကၠံသွံဖျာ၊ ဍိုက်ၜၚ်ဆၚ်ဍာ်၊ လၟာ်လက်ရာ၊ ချူကှ်ေဇိၚ်တပ်၊ တာန်စပ်ညဳသာ၊ ပ္ဍဲကတ်ပညာ၊ ဂၠိုၚ်ပကာရ၊ ကွတ်တြုံတံသ္ဍာံ၊ စှ်ဒ္စာံဂှ်ပၠ၊ ကောန်ဗၠာဲပိုဲသ္တိုတ်၊ လေပ်အိုတ်သဗ္ဗ၊ ပူဂဵုဂှ်ရ၊ စဟွံဒးဂွိၚ်၊ ကဵုသိုက်သၠိၚ်၊ လဗိၚ်သုခ၊ ထပ်တဲဇိုန်ကဵု၊ တွဵုမိကဵုမ၊ သွက်ဂွံဒှ်သဇိုၚ်၊ ဂိုၚ်ကေတ်ညိရ၊ ဂိုၚ်လဝ်ဂွံခိုဟ်စ၊ ဂိုၚ်ကေတ်ရကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ပ္ဍဲတ္ကံကြေၚ်ထဝ်၊ အသဝ်က္ဍၚ်ပြ၊ တၞောဝ်ဒတောဝ်ကၠာ၊ မအာသမ္မတ၊ ကြဴနူဂှ်ဗျိၚ်၊ သၟိၚ်ရောဇ၊ ကောန်ညးဂှ်အဴ၊ ဝရရောဇ၊ သၟိၚ်မွဲပၠန်ကလျာဏ၊ ဝရထပ်စုတ်၊ ခုတ်သာ်ဂှ်ပၠ၊ မန္ဓာတ်ၜါဆော၊ ဥပေါသထ၊ ဝရတံဒုၚ်၊ ကၞုၚ်တုပ်ပၠ၊ ဒှ်ကောန်ညးရ၊ ဥပထပ်စုတ်၊ ခုတ်နာမပၠ၊ စှ်မွဲဒတောဝ်၊ တၞောဝ်မူလ၊ မအံက်ကဵုကောန်၊ ပိုၚ်နန်ဝံသ၊ ဟွံလီုကၠိခ္ဍက်၊ ဆက်ကၠုၚ်ဂတ၊ နွံကဵုမ္ၚဵု၊ ဒဵုဩက္ကာက၊ ဥက္ကရေဇ်ကီု၊ ဟီုဂးစရ၊ ဒ္စာံလက်ပၠန်၊ ပန်လ္ၚီတော်ဆ၊ ညးတံပြေၚ်ကၠုၚ်၊ ဒုၚ်ဝိဝါဟ၊ သၞက်ကရောဲအဵု၊ မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ၊ ဒဵုစိုပ်သၟိၚ်ရော၊ သုဒ္ဓေါဒန၊ သိရိမာယာ၊ မာယာနာမ၊ ညးတံထပ်တဲ၊ ပ္ဍဲနန်ရာဇ၊ သ္အဳသ္အဳရိုၚ်ၚ်၊ ဝေၚ်ဂြိုၚ်ဟွံဇြ၊ မိပ်ဇြိပ်လောန်ရ၊ ပကၠုၚ်ကာမ္ၚဵု၊ ဂအုပ်ထဝ်သၟတ်၊ ရေၚ်မတ်လဟဵု၊ တုဲညးဂြောပ်ဂဒဵု၊ ကဵုယာတ်ကြာထဝ်၊ တုဲညးတံပံက်ဂိုၚ်၊ အတိုၚ်နူကဝ်၊ လၟုဟ်နာဲတံရ၊ ဗော်တၠဓဝ်၊ သတြုစ္ဍးသ္ၚောဲ၊ သၟိက်ဒှ်မွဲဓဝ်၊ ကြာဖဍာန်ဆက်၊ ဂွံဓနက်လဝ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ဆတ္တဝ်၊ ဗွဝ်နွံၚုဟ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ဒှ်သမ္ပတ္တိ၊ တေံသၟိၚ်တ္ၚဲစိ၊ အာဒိနူကဝ်၊ တဆိပ်လိုက်ဗိုန်၊ လိုန်တၟံဇာထဝ်၊ ဒးအခါပၠန်၊ စက်ပန်လေဝ်ဓဝ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိသၟတ်၊ ဝုတ်ပစဲကဝ်၊ ပံက်ညိရဂွံဗဵုဒ္ၚောဝ်၊ ဒေါဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ ကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


ဂအုပ်ထဝ်ဂၠိုၚ် သီုနတိုၚ်ကၠာ ဗြဴဝုတ်ကညာ အာသီုကျာ်ဩဳ ဂၠောဲဖ္ဍောဲဆက် ယိုက်ဗက်လွဳ ပ္ဍဲကဵုတိထဳ နာဍဳမပြဲ ပ္ၚောံညံၚ်စိုပ် ဗဒိုပ်နာဲအဲ သၟိၚ်ကၚ်ပဝဲ မွဲတဲဆေဝ်တာ ပိတန်သေၚ်ဟာ တိတ်ဒၞာလတ် အရက်စာၚ်အဴ ဗြာတ်က္ၜဴဩန်ထဝ် ဒးတိတ်ကွာဲလဝ် ကၚ်ထဝ်ဒါန ဟွံရောံဒည ဟွံလဇခြာ နူဂှ်တုန်ကၠာ အာစိုပ်မုက်သ္ၚိ ပ္ဍဲက္ဍိုပ်တၞိန်စိ ရပ်ရိအေန်ဂါဲ ပန်တန်ပၠန်ကွေံ ဒးဖျေံကၟာဲ သၟာန်သၟုက်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၚ်နာဲရုပ်ထဝ် ပရေၚ်သံသာ ဓမ္မတာကဝ် ညးတံစွံလဝ် ဆက်က္ဍဝ်ကၠုၚ်ရ ဂအုပ်ကၟာဲမ္ၚဵု တွဵုမၚ်္ဂလ ကၠုၚ်ဇိုန်ကွာဲရ ကဵုတၠသ္ၚိပၠန် နူကဝ်မတန် ဖန်ဖက်စဳရေၚ် သမ္မတဟေၚ် ညးပြုပြေၚ်လဝ် ဂကူကၠံမွဲ ပ္ဍဲဘဒြကဝ် ပ္ညပ်တဴစွံလဝ် အသဝ်က္ဍၚ်ပြ နူကဵုဒတောဝ် တၞောဝ်ဩက္ကာက ဒဵုမစိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကပ္ပဳလ သုဒ္ဓေါဒနသဳရိမာယာ ထပ်ကဵုတဲသၟဟ် ဒယှ်ပြာထာ နဲသာ်ဝွံကၠာ သ္ပဗက်အာဟေၚ် အတိုၚ်လၟေၚ် ပရေၚ်နူကဝ် တြုံကဵုဇံသဝ် ဗြဴလဝ်ဖလုၚ်(သၠုၚ်)ဗီုဍေံဒှ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကွာန်တမၠာ ဂအုပ်ထဝ်ကီု သီုနတိုၚ်ကၠာ ယာတ်ပါန်သာခါ ဟွံမှာဂြောပ်လဝ် ပူဂဵုသာ်လဵု ညးတွဵုလဝ် ထေက်ကဵုဂွံပံက် ဂၠံက်ယာတ်ရုပ်ထဝ် တိုၚ်ပရေၚ်ကဝ် အံသဝ်ပြာထာ နူသွတ်ဒဵုဇၞော် ဒုဟ်ဟွံပြံက်ဖာ ဗြဴဗြဴမွဲဟေၚ် ပေၚ်လကျန်ကၠာ ထမိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမှာ ဗီုဝိသာခါ နွံကၠာကျာ်ဩဳ တြဴစှော်ပန် လကျန်ဗြဴဇဳ ဗြဴသာ်ဂှ်ပ္ညဳ နွံဣန်ရဳပန် ဂပ်ဝ်ပံက်ပၠန် ဗ္စန်ပါၚ်အ္စာ နူတက္ကသိုလ်ကၠာ ပြာထာလဝ်ရောၚ်။


၄။ '''လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်သၟာန်''' 


ယွံကလောပိုဲ ဟိုဲညးဂမၠိုၚ် ပြာပ်ကၠုၚ်စိုပ်ဂွိုၚ် ရိုၚ်ၚ်အဳသ္အဳ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ကီု သီုကဵုကျာ်ဩဳ အခါဒှ်ပၠန် စက်ပန်လေဝ်ညဳ ပ္ဍဲကဵုကိထဳ ညဳသာကီုရ ပိုဲက္တဵုဗဒှ်အဵု မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ ပ္ဍဲသၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဂွံခိုဟ်စ ကဵုစေန်ဆက်အာ နာနာဘဝ ကဵုဍိုက်ပေၚ်သၟတ် ယဿဘောဂ ဟိုတ်အသံကၠာ မဟာသမ္မတ ပိုဲယဵုဒုၚ်ရ နဓဝ်ပညာ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ညိ သ္တိပမှာ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ဗိုန် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ဒးစရဲပၠန် ဗ္စန်အ္စာ ဗြဴယုတ်မာ ပကဵုပါမြိ ဟွံသေၚ်ပွံၚ် ပကဵုပံၚ်ညိ ယြဴဗြဴမွဲ ဗွဲမယုတ္တိ မုသာထၟုန် ဍိုက်ဍုန်တြုံသ္ၚိ လၞုဟ်တဴဒမၠိ ဒရီုသ္ၚိသ္အာၚ် ကာတ်သာဲရမျာၚ် ပါၚ်တြၚ်သၟုက်ကျောဝ် လုပ်ကဵုလဗၚ် ဆၚ်တိတ္ၚဲသဝ် ကရောတ်သအဝ် လဝ်စိုတ်သာဍာ စကၠာတိက််ကၠာ တိက်ကၠာၚုဟ်ကြဴ ဒ္ဂေတ်မယုတ် ပဋိပတ်ဗြဴ မုက်ဟွံလာၚ်အဴ ကြောသ္ၚုတောံပုၚ် ခါတ်ဂၞိန်သၠုၚ်ၚ် ကဆံၚ်ကၠုၚ်အာ ကၠတ်စိုတ်တြုံကီု ဟီုဟွံညှာတာ ဒ္ဂေတ်ယုတ်မာ ဝွံဗြဴပါပ ဗြဴသာ်ဂှ်ရ ပကဵုပံၚ်ညိ ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ရတ်ပိပြကာ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမာ ဟီုဟွံဒးရ တိတ်ပအ္စာ ဒးစရဲသၟတ် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ချိုတ်နူဝွံကွေံ ဒးနရက်ကၠာ ဒဒိုက်ရောသာ ချိုတ်အာဂွံဖဵု ဗ္ကန်အ္စာပ္ညုၚ် နူဍုၚ်တက္ကသဵု ဟီုဟွံဒးအဵု ပကဵုပံၚ်ညိ ညံၚ်ဂွံဗၠးဗယိ ပံၚ်ညိရကလောတံ။


၄။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


(က) ထၟိက်မသုန်၊ ဂုဏ်တြဴဂှ်၊ ဟီုတွံကဵုရ၊

ပ္ဍဲကဵုလောက၊ ဗြဴတံသီုဖအိုတ်၊ သမ္တီအိုတ်ညိ၊

တ္ၚဲယးလာၚ်မုက်၊ ဂြးသော်တုဲကီု၊ သီုကြိယာပိ၊

ဂပ်ဝ်စှ်ေတိ၊ အာသ္ၚိညးသွံ၊ ဂွံထၟိက်မွဲရ။


(ခ) ဂ္ဇံသိပ်ထဴ၊ ဝဴဖဴဟွံဟီု၊ စီုမဍိုန်ဒ္ၚဳ၊

ဟီုသီုကျာ်ဩဳ၊ ပ္ဍဲလောကဳပျး၊ ဂးရထၟိက်ၜါ၊

မြမောဝ်ဗဗိုဟ်၊ စရှ်ဝက်ပ္ကဴ၊ ဗြဴသိုက္ခမာ။

ၜးကေတ်ကြိယာ၊ သာသာဂါံကွာ်၊ ဝွံထၟိက်ပိညိ၊


(ဂ) တြုံသ္ၚိယဲအာ၊ လွဳပရာတဴ၊ ပညံၚ်ရာမ၊

ယဝ်ဂွံစၞ၊ ညံၚ်မလဝ်စိုတ်၊ ဟွံဝိုတ်စွံလဝ်၊

ဂွံထၟိက်ဂေါဝ်၊ ပန်သၞောဝ်ဝွံပၠန်၊ နွံရတမ္ညဝ်၊

ကာလတိက်ကျဝ်၊ ကြောလဝ်ဇိုၚ်သ္အး၊ တွံလးဒၟံၚ်ပၠ၊


(ဃ) မသုန်ဂၠံၚ်ဝွံ၊ ပြုပြေၚ်ဒၟံၚ်အဴ၊ ဗြဴတုပ်ရဴမိ၊

ယိုက်ဂုဏ်တုဲစိ၊ မိကဵုမကျဝ်၊ ကျာ်ဓဝ်သၚ်သၟဟ်၊

ရတ်ပိပြကာ၊ သီုဂုဏ်အ္စာကီု၊ သီုတၠသ္ၚိဂှ်၊

သၟိၚ်မွဲဗြဴမွဲ၊ ခမဳမွဲစိ၊ ညးပိဝွံရ၊


မၞုံဣန်ရဳပၠ၊ သ္ပဓဝ်ခန္တဳ၊ လွဳပါရမဳ၊

ပ္ဍဲလိုက်ဝွံစိ၊ ညးပိဝွံပၠ၊ တၠကျာ်ဩဳ၊

မၞုံပါရမဳ၊ ကျာ်ဩဳလောက၊ ပ္ဍဲညးပိရ၊

ဓဝ်ကုသလ၊ ၜိုန်ဟွံပသ္တိုတ်၊ ချိုတ်ဂွံစဴသွဝ်။ ရဴဝွံညးတံသၟာန်သှ်တုဲမ္ဂး သ္ပတဴမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ အခိုက်ကၞာသၞက်ကရောဲမန်တြေံ နွံစှ်ပြကာရ။


၁။ ပွမသၞက်ကရောဲ လၜက်ယာတ် ပ္ဍဲဇုက်တေၚ်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠတံဂှ် ဟွံဒးတိတ်ကလံ ညးဇၞော်တံ အဒေါဝ်ပူရိဿာတ် ဘာသာဇကု ဇကုမဒၟံၚ်တဴဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဇုက်တေၚ်မၞုံတဴ ပ္ဍဲခဒမ်သၟတ်ဗြဴဂှ် မပ္တံကဵု ယာတ်ဗွိုက်လတက်သၟတ်တြုံဂှ် လၜက်စုတ်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၂။ ပွမသၞက်ကရောဲ စစၞမွဲ လဗံက်မွဲပ္ၚာန်ဂှ် ပုၚ် (ဟွံသေၚ်)ပလေၚ်ကွာၚ်ၜဲ လက်ဖက်တံဂှ် စုတ်လဝ်ပ္ဍဲလဗံက်ပ္ၚာန်တုဲ သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴညးၜါ စဟာပ်မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၃။ ပွမသၞက်ကရောဲ သၠာဲလစိန်မ္ဂးဂှ် လစိန်သၟတ်တြုံဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်ဗြဴ လစိန်သၟတ်ဗြဴဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်တြုံ သၠာဲဂတးကဵုသံက်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၄။ ပွမသၞက်ကရောဲ ၜးသၠာဲယာတ်ဗဝိုက်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ် ပ္ဍဲမစိုပ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴ လ္ပာ်မသနာံမြိုၚ် သၟတ်ဗြဴမွဲက္ဍိုပ်တံဂှ် ဖုံဍာ်ကြာတ်ကြောသ္အးဇ္ၚးတုဲ ပ္တိတ်ကဵုယာတ်ဗွိုက်လတက်တၟိ ကဵုၜးသၠာဲတုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၅။ မွမသၞက်ကရောဲထပ််တဲမ္ဂးဂှ် သ္ပာတဲသၟတ်ဗြဴဂှ် ပၠးဒုၚ်လဝ်တုဲ သ္ပာတဲမၞိဟ်တြုံဂှ် ကဵုထပ်စုတ်လ္တူဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။ (အဓိပ္ပါယ် ပွမသၞက်ကရောဲဝွံ ထဝ်ၜါဂတှ်ေ ညဴၚ်ရဴမစပ်ဂဟဵုမွဲဂတှ်ေဓဝ်ကီု ပၞောဝ်ကဵုၜါဇကု ကဵုဂွံဒှ်မွဲဇကုဓဝ်ညိ။ ၜါကရေက်ကဵုဂွံဒှ် မွဲကရေက်ဓဝ်ညိ၊ နကဵုစၟတ်သမ္တီဂှ် ပွမသၞက်ကရောဲသာ်ဝွံရ)။


၆။ ပွမသၞက်ကရောဲဓနက်ကံမ္ဂးဂှ် ဇုက်တောဝ််ဗၞတ်ပန်ဟတ် မွဲဇုက်ဂှ် သၠိုက်စုတ်ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗြဴၜါတၠဂှ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၇။ မွမသၞက်ကရောဲပူယာတ်မ္ဂးဂှ် ယာတ်ကဝါ မၞုံဗၞတ်အနာံၜါဟတ် ဇမၠိုၚ်တြဴဟတ် ပူဒက်စုတ်ညးၜါဂှ် မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၈။ ပွမသၞက်ကရောဲသၠိုက်ပ္ကဴမ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ်ပ္ကဴမွဲပး သၟတ်ဗြဴဂှ်ပ္ကဴမွဲပး ဗွဲကိုပ်ကၠာသၟတ်ဗြဴဂှ် သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံတုဲ သၟတ်တြုံဂှ် ကလေၚ်သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်ဗြဴဂှ် ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၉။ ပွမသၞက်ကရောဲ တုၚ်လဝ်တဲပ္ဍဲဍာ်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ် သၠိုၚ်ဩန်မွဲမွဲ တဲပုၚ်သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴ ၜါတၠတံဂှ် ကဵုတုၚ်လဝ်ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တြကရောဲဂှ်မွဲ။


၁၀။ ပွနသၞက်ကရောဲ စဝ်ဖျေံဍာ်ပ္ဍဲက္ဍိုပ်မ္ဂးဂှ် ကၞုသၚ် ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ်သၠိုၚ်ဩန် စုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ် ကေုာံ ရတ်ဒ္စိတ်သာ် တဵုစုတ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲမ္ဂး စဝ်စရိုဟ်ဖျေံနူလ္တူက္ဍိုပ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။

(ဣဝွံ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲ စှ်ပြကာရ)


ပၞောဝ်စှ်ပြကာဂှ် နဲဂွံဗဗွဲကဵုကွေတ်ဝါဒ၊ ဘာသာ အလေံဂကူမန်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ မ္ဒးသၞက်ကရောဲတဴအိုတ်ရောၚ်၊ ဂတကောကဵုဒေံ မိကဵုကောန် ကောန်ဗြဴကဵုမ ဂတဒေါဝ်ပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲရံၚ်ပွမသၞက်ကရောဲ၊ မဗဗဗွဲထေက်ကြိုက်အိုတ် မယေန်သၞာၚ်အိုတ် မရာၚ်ဆာဲအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် သွက်ဂွံပစၟတ်သမ္တီဗွဲမဍာံပြ၊ ဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ် နကဵုဝိနဲပါဠိ ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ဂပ်ဝ်သမ္တီအိုတ်ညိ။


ဩဒပတ္တကိနဳနာမဥဒကပတ္တံအာမသိတွာဝါသေတိ၊ ပါဠိဝိနဲပါရာဇိကဏ်၊ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပိုဒ်၊ အရထတုန် ဩဒပတ္တကိနဳနာမ၊ ၚ်ယၟုမ္ဂး ဩဒပတ္တကိနဳ။ ဥဒကပတ္တံ၊ န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ အာမသိတွာ၊ ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ ဝါသေတိ၊ ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။


'''ဩဒပတ္တကိနဳတဳ၊ ဥဘိန္နံဨကိဿာ ဥဒကပါတိယာဟတ္ထေ၊ ဟတာရေတွာ။ &quot;ဣဒံဥဒကံဝိယသံသဌာ အဘေဇ္ဇာဟောထာတိ&quot; ဝတွာပရိဂ္ဂဟိတာယ ဝေါဟာရနာမမေတံ၊ နိဒ္ဒေသေပိဿ၊ တာယသဟ ဥဒကပတ္တံအာမသိတွာ၊ တံဝါသေတဳတိ ဨဝမေတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပွံက်သိက္ခာပိုဒ်ဂှ် ပါရဇိကဏ်အဌကထာ။'''


အရထတုန်- '''ဩဒပတ္တကိနဳတိဨတံနာမံ၊''' ၚ်ယၟုဩဒပတ္တကိနဳဂှ် '''ဥဘိန္နံ၊''' ဒဒက်ကဵုသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗဴါဂမၠိုၚ်ၜါ၊ '''ဟတ္ထေ၊''' န်တဲဂမၠိုၚ်။ '''ဨကိဿာ၊''' ဍေံမဒှ်မွဲ။ '''ဥဒကပါတိယာ၊''' ပ္ဍဲသၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''ဩတာရေတွာ၊''' ကဵုဖျေံဏာအိုတ်တုဲ။ '''တုမှေ၊''' ၚ်သၟတ်တံညးဂမၠိုၚ်။ '''ဣဒံဥဒကံ၊''' ၚ်ဍာ်ဝွံ။ '''သံသေဌံ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇံ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောတိဝိယ၊''' ညံၚ်ရဴမဒှ်တဴကီု။ '''တထာ၊''' တုပ်တဴညံၚ်ရဴဍာ်ပၠန် တန်တဴမွဲသၠိုၚ်ဂှ်ကီုရ။ '''သံသဌာ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇာ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောထ၊''' ဩဝ်ကဵုဒှ်အိုတ်ညိ။ '''ဣတိ၊''' ရဴဝွံ။ '''ဝတွာ၊''' သ္ဂးအိုတ်တုဲ။ '''ပရိဂ္ဂဟိတာယ၊''' ဍေံမဂပ်ဝ်မသီကေတ်အပိုၚ်။ '''ဣတ္ထဳယာ၊''' ဒဒက်တဴကဵုသၟတ်ဗြဴ။ '''ဝေါဟာရနာမံ၊''' ယၟုမဒှ်ဟိုတ်ဂပ်ဝ်ကော်ခဴစရ။ '''အဿ၊''' ဒဒက်တဴကဵုပိုဒ်မ္ဂး။ ဩဒပတ္တကိနဳဂှ်။ '''နိဒ္ဒေသေပိ၊''' ပ္ဍဲအရာမစၞောန်ထ္ၜးဗွဲတြးကီုလေဝ်။ '''တာယ၊''' ကေုာံသၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''သဟ၊''' မွဲဟာန််။ '''ဥဒကပတ္တံ၊''' န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''အာမသိတွာ၊''' ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ။ '''တံဣတ္ထိံ''' န်သၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''ဝါသေတိ၊''' ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။ '''ဣတိဨဝံ၊''' ရဴသာ်ဝွံ။ '''အတ္တော၊''' န်အရထ။ '''ဝေဒိတဗ္ဗော၊''' စိုန်ဂပ်ဝ်သမ္တီ။ ပွမသၞက်တဴကရောဲအိုတ်ရ။


အဓိပ္ပါယ်ပ္ဍဲဍာ်မွဲသၠိုၚ် ဍေံမဒှ်မွဲဓဝ်ဂှ် စုတ်ဗပေၚ်လဝ်ပ္ကဴ ဍာ်မပြဲ တဲပုၚ်သၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဖျေံစွံလဝ်တုဲ ညံၚ်ရဴဍာ်မၜိုဟ်ဂံက်ကီု၊ ကဵုဂွံၜိုဟ်ဩိုဟ်တဴညိ။ ညံၚ်ရဴပ္ကဴဝွံကီု ကဵုဂွံထတ်ယုက်တုဲ ရာၚ်ဆာဲဒၟံၚ်လၟိုန်ညိ တုပ်သၟဟ်ကဵုဍာ် ဟွံပြးဒကးအာဂှ် လ္ပကဵုပိုဲပြးဒကးအာတုဲ ကဵုဂွံတန်တဴ လုကဴမွဲအာယုက်ညိ။ ရဴဝွံ မဂွံဂိုၚ်ကေတ်နိမိတ်သၞဲ မဆာဲဒးရးတံဂှ်ရ၊ သၠိုၚ်မပ္တံကဵု ထဝ် ဩန် သၠုယ်သၠာ် ဓရိုတ် ဒါန်တံဂှ်ဂွံဖအိုတ်ရ၊ ရန်တၟံအာဓာန်ဂတ သွက်ညးၜါဂှ်တုဲ အ္စာမ္ၚဵုတံ ရာဒၞာမိက်ကဵုနာနာသာ်မာန်ရ၊ အ္စာလဵုတံဂှ် ဂါထာမပ္တံစိန္တာမဏိဂှ်လေဝ် ရာဒၞာကဵုအိုတ်ရ၊ ပၞောဝ်နဲဂမၠိုၚ် နဲပိုဲမန်ပွမက္ၜထၟထပှ်ဂှ် နွံမွဲသာ်ပၠန်ရ။


* '''ကဗျဗီုက္ၜထၟဓုပ်'''


၁။ ပြေၚ်ကောန်ထပ်တဲ၊ နဲယအ္စာ၊ ပမှာသတိ

ထၟမွဲစိ၊ နကြိဟီုဖ္ဍုန်၊ ပ္ဍဲဂုဏ်ကျာ်မွဲ၊

ကောန်ပိုဲကွေံကြာန်၊ ကဵုတီမာန်ညိ၊

ကဵုတိုန်စိုတ်လောဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်ကျာ်ဂှ်၊ ပြဟ်ကဵုတီညိ၊


၂။ ထၟဒုတိယ၊ ဂုဏ်မိမကၠာ၊ ပိုၚ်ခြာအာဒိ၊

ဂိတုတ္ၚဲစိ၊ ၜါပၠန်ဂ္ညိဗ္ဂါ၊ လလောၚ်ကြာကတ်၊

ဓဝ်နာံရုပ်မာ၊ နွံၜါဒမၠိ၊ ဗွဲယုတ္တိသၟတ်

ကောန်ပိုဲဗိုန်ဗတ်၊ ပကဵုဆောတ်ပ္ကာန်၊ ကဵုဂြၚ်မာန်ညိ၊


၃။ ပိဋကတ်အဵု၊ ကဵုတိုန်မာန်ညိ၊ ထၟပိကၠာ၊

တဳဏိလောကာ၊ သၚ်္ခါရသၟဟ်၊ တဝှ်ဗောဓိ၊

ကဵုကောန်ပိုဲသ္ကိုတ်၊ ပ္တိုန်စိုတ်မာန်ကၠာ၊ ညာဏ်မှာမုနိ၊

တသိုက်သုခိ၊ လာဘိိမပြဲ၊ ကဵုလောဲသွာညိ။


၄။ ထၟပန်ကျဝ်၊ ဓရ်သစ္စပန်၊ ဟီုဗ္ဂန်နကြိ၊

နဓရ်ပန်ဂၠိ၊ ဓရ်သဳလပန်၊ ဟွံဂွံခၠန်မာ။

နုၚ်နိဓိပန်၊ ပကဵုခၠန်သ္ကဲ၊ မၞိက်ဗၠဲဒွါ၊

ကဵုကောန်ပိုဲမြာ၊ ပကဵုမှာခၠန်၊ ကဵုဗိုန်က္ညန်ညိ။


၅။

==ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ၊ တိုန်သ္ၚိတၟိ==
၁။ နိဒါန်။

၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်။

၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ။

၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)။

၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ။

၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ။

၇။ ဗြိုဟ်သ္ၚိ။

၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)။

၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ။

===၁။ နိဒါန်===
===၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်===
===၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)===
===၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ===
===ဗြိုဟ်သ္ၚိ===
===၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)===
===၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ===

==ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်==
==ပွမဂိယဲ==
==အဝဲဗျု==
==ပွမစုတိ==
==ဂလာန်ကာလထေရ်ကဵုသၟိၚ်ပဿိုန်သၟာန်သွဟ်==
==နိဿဲ==
ကၠုၚ်နူလိက်အုပ် (အခိုက်ကၞာမန်) နူကမ္မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။ [https://drive.google.com/file/d/1WddIBb6u7tAiS3o7RPQWGImsla4d2YEx/view?usp=sharing pdf-အခိုက်ကၞာမန်]

{{DEFAULTSORT:အခိုက်ကၞာမန်}}</text>
      <sha1>pm2jn7766shdx3zqdsx8o33d1nr3no2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33647</id>
      <parentid>33646</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T15:39:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>သ္ဍိုက်ဆာန်မန်</username>
        <id>2569</id>
      </contributor>
      <comment>/* ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="296380" xml:space="preserve">ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်
လိခ်အုပ်မၞုံယၟု (အခိုက်ကၞာမန်)
သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၉−သၞာံ၊ ဂိတုဘတ်။

=ဂလာန်တၚ်ဂုဏ်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ လိခ်အုပ် အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ တက်ပတိတ်တုဲ တရးဏာနကဵုတွဵုရးမန်−ရးဗၟာဂွံမာန်အာ ခေတ်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵု သွက်ကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်လေဝ် ဟီုဂးစဂွံရ။ မွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂကောံကမ်မတဳလိခ်ပတ်ေယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵုကီု ဟီုဂးစဂွံရ။ ကမၠောန်ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယောန်သၞာၚ်မန်ရ၊ ပ္ဍဲကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပါ်စွံလဝ် ဆာပ်ကမ်မတဳ  (ဂကောံဍောတ်) ပိရ။ မုခ်ဂၞန်မွဲ− ၊ သွက်ဂွံဗ္တောန်လိခ်ပတ်၊ သွက်ဂွံတက်ပတိတ်လိခ်ဗွဟ်မန်၊ လိခ်ပတ်မန်တံဂှ်၊ ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ရ။ မုခ်ဂၞန်ၜါ− သွက်ဂွံတိၚ်တိုက်လှ်ေဒယှ်ေတံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳအနုသုခုမရ။ မုခ်ဂၞန်ပိ− သွက်ဂွံဗက်စ အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ သွက်ဂွံဗၟံက်ဂတဝ်တိုန် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ ပွမဟီုအရေဝ်ဝေါဟာမန်၊ ဗွိုက်လ္တက်မန်တံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ပါ်စွံလဝ်ပိဂကောံရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဒှ် လိခ်မူ−လိက်အုပ် အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳအခိုက်ကၞာဂှ် ကေတ်တာလျိုၚ်ရ၊ ဗွဲကိုပ်သက္ကရာဇ် အၚ်္ဂလိက် ၁၉၇၃−တေံ၊ နူကမ်မတဳဇၞော်ဏံ အာတ်ဏာလိခ်ပတ်မူလ ပ္ဍဲဌာန်အ္စာကဝိမန်တံရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ဗွဲမစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တေံ အ္စာကဝိတံချူပလံၚ်နၚ်လိခ်တမ်ဂှ်ရ၊ ဂွံလိခ်တမ်တံဂှ်တုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာဂှ် စဳရေၚ်ပ္ကောံတုဲ ဗှ်အိုတ်ရ။ ဒၞာဲဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ဒါန်တုဲ ဒၞာဲဟွံမွဲတံဂှ် အာသၟာန်သၟုက်ဋ္ဌာန်တၠဂုဏ်အ္စာတၠဳပိုန်တံလေဝ်ကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော် ညးမတဳပရောပရာအခိုက်ကၞာပြဝေဏဳဂကူမန်တံအိုတ်ရ။ တုဲအိုတ်မ္ဂး နူဆာပ်ကမ်မတဳဏဳ စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ တက်ပတိတ်နကဵုလိခ်သၠုပၠုယ်ရ။


လိခ်သၠပၠုယ်နကဵုတဲဂှ် ပလံၚ်ဏာဋ္ဌာန်အ္စာချူလိခ်မူလ အ္စာကဝိတံကီု၊ ဋ္ဌာန်တၠဳပိုန်သၚ်ခမဳတံကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော်တံကီုရ၊ သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ် သွက်ဟွံမှာရဴ ဟၟဲသက်က်ဂှ် ရန်တၟံကေတ်ရ။ ညးတံရံၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ ပလံၚ်နၚ်ဋ္ဌာန်ကမ်မတဳပိုဲပၠန်ရ။ နကဵုလိခ်မူစၟဳစၟတ်ထပ်ကဵုထပ် ရုဲစှ်တုဲ ကၠောန်ဇန်ချူကှ်ေပၠန်ရ၊ နနဲဝွံ ဍိုက်ပေၚ်ကီုခယကေတ်တုဲ၊ သွက်ဂွံတက်ပ္တိတ်နကဵုစက်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညးတၠအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။


နူတွဵုရးဍုၚ်မန် ညးတံစၟဳစၟတ်အခိၚ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ ညးတၠအလဵုအသဳဍုၚ်လ္ဂုၚ်စၟဳစၟတ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ နကဵုကမ်မတဳဏံသြန်ဟွံဍိုက်ပေၚ်လေဝ်ကီု လံဒၟံၚ်စဵုကဵုအခိၚ်ဏံရ၊ လိခ်အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပတိတ်ဇြဟတ်ဂိုတ်ဂစာန်လဝ်ကီုရ၊ ဍိုက်ပေၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံစှ်ေလဝ်စိုတ်ဏီတုဲ၊ ဟွံဍိုက်ပေၚ်− ဟွံရုမ်ဂပ်ဟွံမှာရဴဏီဂှ် နကဵုကမ်မတဳဏံ ဒုၚ်လဝ်တဲရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိုက်ကၞာ ပြေဝေဏဳပိုဲမန် သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ်အာ ဗွဲဂတတေံဂှ် ပ္ဍဲလိခ်ဝွံ ဒၞာဲမှာရဴဒၞာဲဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ ကဵုနၚ်ကသပ်ဂၞန်ဗွဲမပြဟ်ညိဂှ် ဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။ ကောန်ဂကမန် အ္စာဗှ်လိခ်တံ စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ နကဵုအလန်ဒုတိယ တတိယပ္တိတ်မ္ဂး ဍိုက်ပေၚ်အာမာန်ရောၚ် ပတှ်ေဒၟံၚ်ရ။


ဗွဲလက်ကရဴအိုတ် နကဵုနိဂီု သွက်လိခ်အုပ်ဝွံ ဂွံတိတ်အာမာန်ဂှ် ပပ္တံနူကဵုကောန်ဂကောံ ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ်ကီု အ္စာကဝိညးမချူလိခ်တမ်လေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုကသပ်ဂၞန်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠဳပိုန်သၚ် ခမဳလေဝ်ကီု၊ မၞိဟ်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်တံလေဝ်ကီု၊ သွက်ဂွံတက်လိခ်ဝွံ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်ကမၠောန်လေဝ်ကီု၊ ညးမဇန်လိခ် ညးမတက်လိခ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးအလဵုအသဳတံလေဝ်ကီု၊ စၞးကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဏံ အဲညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု တၚ်ဏာဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ။


'''(နာဲမိုၚ်တဝ်)−−−ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=ဥယျောဇဉ်=

ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဝွံ သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ဟွံဒှ်ဟွံမံၚ်မ္ဒးယိုက်ဂၠၚ်ဏာ ကဵုအဓိကတာလျိုၚ်ဂှ် ကောန်မန် ပွမလေပ်လိခ်မန်၊ အရေဝ်မန်ကီု ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ကီု၊ အစေန်အဆက် အနုသုခုမမန်တံ ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ မြိမြန်မၚ်မွဲအာဂှ်ကီု၊ သ္ပတိုၚ်တမ်ဒေါဝ်တုဲ မ္ဒးပံက်ဗဒှ်လဝ် ဂကောံဏံရောၚ်မဒှ်ရ ။


ပဟိုတ်တာလျိုၚ်နွံသာ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံမြိမြန်ကလုတ်ပ္တိုန် ဗပေၚ်ကဵုမာန်ဂှ် ဟွံသ္ဂုတ်ကဵုပကီုလွဳဟေၚ်၊ ဆၜိုတ်ဂွံအခိၚ် အခေါၚ်အဝဵုတံဂှ် ဂိုတ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်လွဳဆာဲမံၚ်ရ၊ အတိုၚ်ရန်တၟံလဝ်ပိသာ် ဗွဲလ္တူတေံဝွံရ၊ တန်ဗ္တောန်လိခ်ပတ် အရေဝ်၊ တန်ဗ္တောန် ယေန်သၞာၚ် အစေန်အဆက် အနုသုခုမတံ ချေံဗ္တောန်ကဵုတုဲ၊ မွဲအဆက်ဓဝ်ဟေၚ်၊ သွက်ဂွံသီဒက်စဵုဒၞာမၚ်မွဲအာ အခိုက်ကၞာမန်တံကီု၊ သွက်ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတဂမၠိုၚ်၊ သ္ဂောံနိဿဲလ္ၚတ်ဒ္ဂေတ်ဗက်အာမာန်ဂှ် လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မ္ဒးပကီုလွဳဗၟံက်ပ္တိတ်ရောၚ်။


ပ္ဍဲမဗၟံက်ပ္တိတ် ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံလေဝ် ပဟိုတ်ကဵုမန်တၠပညာဂမၠိုၚ် ကေုာံ ညးအာယုက်ဇၞော်မန်၊ မိမနော်နာဲတံ ကဵုအရီုအဗၚ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဟေၚ်၊ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မဂွံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ဂှ် ပတန်စၟတ် သ္ပသမ္တီလဝ်တုဲဒှ်ရောၚ် မိက်ဂွံဟီုပျးကဵုရ ။


ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ပွံမကၠောန်ထေက် ဟွံယောၚ်ဗွဲစၟတ် မ္ဒးကၠောန်အာ ပ္ဍဲကဵုတာလျိုၚ်ပိသာ်ဏံဂှ် သွက်ဂွံပကောံပ္တိတ်ဏာ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်မာန်ဂှ် မိပ်ဂြိုၚ်ဂွံဇြဟတ် အိုဟ်တၟိုဟ်ဇြုၚ်ကေဝ်တဴဗွဲမလောန်ရ- အလုံကောန်ဂကူမန် အခိုက်ကၞာမန်ဂမၠိုၚ် တၠုၚ်လအာ ညံၚ်ဟဂွံလီုအာဂှ် ပွမသီဒက်မၚ်မွဲအာတုဲ ကောန်ဂကူမန်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံညးဂမၠိုၚ် သဂွံကဵုဍုက်ကေဝ် သ္ဍိုက်မၠိုက်ရၚ်သ္ကံအိုတ်ညိ သာ်ဝွံ ရာဒၞာဏာရောၚ် ။


'''နာဲယဳသိုၚ်(ဥက္ကဌ)ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။'''

=ဂလာန်ဗကန်=

အခိုက်ကၞာမ္ဂးဂှ် မဒှ်စဳဏောန် ကောန်ဂကူမွဲမွဲ သွက်သ္ဂောံတန်တဴအာ ပ္ဍဲလိုက်ဏံ၊ စဵုကဵုကဝ်တူတေံရောၚ်။ ညးတၠပညာအစာတၠမန်ပိုဲ နူတမၠာအဆက်ဆက်တေံ၊ မဒၠောံဗ္တောန်၊ မစွံပတန်လဝ်ကဵု ဂလာန်တၚ်နၚ်တံဂှ် အခိုက်လဵုဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်ဒး၊ ဗီုလဵုဂွံဝေၚ်ပါဲဒး၊ နဲလဵုဂွံမၚ်မွဲအာ ဂကူဇကု အဆက်ကောန်အဆက်စဴဒး၊ ပ္ဍဲလိုက်ဏံရောၚ်။


တီဒဒှ်ဂုဏ်ဖဵုမၞုံတဴ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ'''အခိုက်ကၞာ'''ဂကူပိုဲမန်ဝွံ သ္ဒးပ္တိုန်လဝ် အက္ခဝ်လ္တူလိခ်ပတ်ထေက်ရောၚ် အဲစှ်ေစိုတ်ရ။ လောန်ကၠုၚ်အခိၚ်ၜိုတ်ပန်သၞာံတေံ၊ အဲဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ် ၊ ဒဒှ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ် ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊&quot; ဏံ ကၠေံစိုတ်ပ္ကောံပ္ကေဝ်ဒၟံၚ်၊ တံလိက် &quot;အခိုက်ကၞာမန်&quot; သွက်ဂွံတက်တြးပ္တိတ်လိက်အုပ်၊ သီုမတာပ်ခေတ်၊ နကဵုကဆံၚ်သၠုၚ်သၠုၚ်ဂှ်၊ အဲအိုဟ်တၟိုဟ်စိုတ်၊ အဵုဇိုတ်တဴပ္ဍဲဂၠံစိုတ်အဲ မလောန်ရ။ သ္ဂောံညာတ်ကေတ်  &quot;လိက်အခိုက်ကၞာမန်&quot; တက်ပ္တိတ်တုဲ ဒှ်အာပၠန်ဂှ် ၊ တၚ်လေဝ်, တၚ်ဂုန်ကဵု &quot;ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်အိုတ်တဲရ။ ထိုၚ်လေဝ်, ထိုၚ်သးကမ်မတဳ, ကွေံကွေံရ။


ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ရံၚ်သ္ၚေဝ်ကေတ်မ္ဂး၊ ဇၟာပ်ဂကူညးမဂတာပ်ခေတ်တံဂှ် ညးတံဒ္ဂေတ်ဗက်၊ ထိၚ်ဒက်လဝ်အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳညးတံဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက် ဗွဲမဗိုန်ဗတ်ဂှ်ဟေၚ် သ္ဂောံဆဵုာတ်ကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာညးတံ ညံၚ်ဟဂွံလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်၊ အခိုက်ကၞာညးတၞဟ်သ္အာၚ် ညံၚ်ဟဂွံထပါ်လုပ်ပြံက်ယျတ်လုပ်ကၠုၚ်မာန်−အကြာအခိုက်ကၞာဂကူညးတံဂှ် ညးတံပသတိ၊ စဵုဒၞာ၊ ဆဵုဒဝ်၊ ပ္တိတ်ဇြဟတ်တဴအိုတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်စာ်အိုတ်ကၠေံဗ္ဒန်အာမ္ဂး ဂကူညးတံလေဝ် ဟွံဆောတ်သ္ဒးကၠေံဗ္ဒန်အာရောၚ်ဂှ် ညးတံချပ်ဗ္စာ ဂြၚ်တီကေတ်လဝ်နကဵုညာဏ်ပညာနူဇမ္ၚောဲရ၊ ဂကူညးတံညံၚ်ဂွံတန်တဴ ညံၚ်ဟဂွံကၠိုက်ကၠာဲမှာဲမှာကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ် ညးတံသ္ပဂရုအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲဂကူညးတံ သၟတ်မွဲမွဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ် သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိမ္ဂး ပပ္တံနူဂှ်တုဲ ညးတံခုတ်ယၟုနကဵုဘာသာညးတံ ပ္တိတ်စရာဲၜခၟနကဵုဘာသာညးတံ၊ ဂစာန်ဗ္တောန်ကဵုအရေဝ်ဘာသာညးတံ၊ ကဵုဒဂီုဒ္ဂေတ်ဗ္တောန်ဖျောန်ကဵုအခိုက်ကၞာညးတံ၊ ပၠောပ်ဇာတ်ဂကူညးတံဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ညးတံဟွံသာသ္ပံ ဟွံပၠံအခိၚ်လ္တူကောန်ဇာတ်ညးတံရ။


ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဟေၚ် အတိုၚ်နနဲချူထ္ၜးပံက်ထ္ၜးလဝ်တၚ်ဏှ်ဗွဲလ္တူတေံ ညးမဒ္ဂေတ်ဗက်ထိၚ်ဒက်ကၠုၚ်အခိုက်ကၞာတံဂှ် မၞုံတဴကီုရ၊ ဆဂး အသိၚ်ဇြဟတ်အောန်တဴဒၟံၚ်ဏီဂှ် ပသတိအိုတ်မ္ဂး သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးမာန်ရ။


မူဟိုတ်သ္ဒးဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ဂှ်ရော, ဒတောဝ်တၞောဝ်ရံၚ်ကေတ်မ္ဂး မိမဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် ဟိုတ်နူသာဲစ္ဍးကၠုၚ်ကဵုအခိုက်ကၞာဂကူဇကု ခရာသၞာံအခါဗွဲမလံလဂှ်ကီု၊ ဟွံတီၚုဟ်မး ဟွံတီဗီုနဲဂွံတၚ်ယၟုကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ဟွံတီကဆံၚ်ဇကုတုဲ အရေဝ်ဇကုဟွံဗ္တောန်ကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ကောန်ဇာတ်ဇကုတဴဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ကြက်သက်သဳသာဓကဍေံရ။


ဂလာန်လ္တူတေံအဲမချူလဝ်တံဂှ် သွက်သ္ဂောံပ္တိုန်ဒုဟ်လ္တူဂကူပိုဲဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူကဵုဂလာန်ညးတမၠာ အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ ဍိုန်လျ၊ သဝ်စှ်ေ၊ ကၠေံခၞၚ်ကၠုၚ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲတုဲ သ္ဂောံဆဵုညာတ်ဒုဟ်ဍေံဟေၚ် သ္ဒးဟီုဂးသာ်ဝွံရောၚ်၊ ထံက်ကဵုဂလာန်ညးတမၠာတံမစွံပတန်လဝ် &quot;ဖျေံမ္ဂးကျေဝ်၊ ပလေဝ်မ္ဂးဒှ်&quot; ဂှ်တုဲ သွက်ဂွံပလေဝ်ပတိုန်ထေက်အိုတ်ရ။


လၟုဟ်ဟေၚ် သွက်ဂွံပလေဝ်ပလေတ်သၠုၚ်ပ္တိုန်ဂှ် နူ&quot;'''ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်'''&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ကေတ်တာလျိုၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဖျုၚ်ဗလးကၠေံယဲမတွံဂး− ဂကူဘာသာ၊ မကၠိုက်ကၠာဲ၊ ကၠေံဗ္ဒန်ကၠက်အိုတ်အာဂှ် နကဵုရဥုဲ &quot;'''လိက်အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;ဝွံရောၚ်။


ဟိုတ်ဂှ်ရ− ကောန်ဂကူမန်ဍာံ ထာန်ဒေသလဵုမံၚ်မံၚ်၊ ညးဒိုက်ညးလွေဟ်၊ သမ္ၚေဟ်သေဋ္ဌဳတံဟွံရုဲ၊ သီုခရှ်သၚ်တံကီု ညးမွဲမွဲအုပ် ဩဝ်.....ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုဇြဟတ် ရာန်ဗှ်လ္ၚတ်လဝ်ထေက်အိုတ်ရောၚ်၊ ဓဝ်မေတ္တာဂတတုဲ အဲဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာအလုံတွဵုရးဍုၚ်မန်ကဵုမ္ၚးနူတွဵုရးဍုၚ်မန်သီုဖ္အိုတ်ရအဴ။


'''အခိုက်ကၞာမန်သ္ဒးမံက်ဂတဝ်တိုန်ရောၚ်၊ ('''နာဲလူဖေဝေန်''') သၟိၚ်ဗယု ဝန်မစၞောန်ထ္ၜးကမၠောန်သုတေသနတြေံတြဟ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=နိဒါန်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ−ကၠာဟွံဟီုပရောလိခ်အခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်လိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်ဝွံ၊ ဟီုထ္ၜးညိညရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၇၂)တေံ ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ညးမၞုံပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံမွဲခုတ်လဝ်ယၟု &quot;ဂကောံလိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဂးတုဲ၊ ရန်တၟံလဝ်သွက်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ် မတ်ဂွံယးတၟး ညံၚ်ဂွံကၠိုဟ်ခၠၚ်တိုန်ပရေၚ်ဂကူမန် ဣလဵုဒှ်ဍာံ, ဣလဵုဒှ်ဗၠေတ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ကေုာံလိခ်ပတ်မန် သွက်ဂွံမံၚ်ဂတဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ရ၊ ဂကောံဏံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၃)တေံ ချပ်ဂၞန်ညးသ္ကံတုဲ၊ သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ်သွက်ဂွံပ္တိတ်လိခ် &quot;'''အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;မွဲအုပ်ရ၊ ဂကောံဏံလေဝ် ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ− လလောၚ်တြးဏာဇရေၚ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်တုဲ အာတ်ဏာတမ်လိခ်(မူလိခ်) နူဌာန်တၠပညာမန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ အတိုၚ်လအာတ်ဏာဂှ် အ္စာကဝိမန်တံဂမၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကဵုဂကူဂှ် ဂကောံဏံဂွံဒုၚ်ကေတ်ရ၊ တမ်လိခ်(မူလိခ်)နာနာသာ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ်ပကောံတုဲ စၟဳစၟတ်ရုဲစှ်ဒါန်ထောံနူလိခ်ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်စံရ၊ မူလိခ်ဒါန်လဝ်တံဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လိခ်ဗွဲပဏာဏမွဲအုပ်တုဲ ကလေၚ်တြးဏာဋ္ဌာန်တၠပညာမန်တံပၠန်ရ၊ မသုန်တဴဂိတုလံတုဲ လိခ်တြးဏာဂှ် ကလေၚ်စိုပ်ကၠုၚ်ဒၞာဲဟွံပေၚ်တံဂှ် ထပ်ဗပေၚ်နၚ်ကီု၊ ဒၞာဲဗၠေတ်မံၚ်ဂှ် ပလေဝ်နၚ်ကဵုမွဲဝါပၠန်ရ။


လိခ်ပဏာမသီုဖအိုတ် စိုပ်ကောံကၠုၚ်တုဲ လၟုဟ်ချူပ္တိတ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်နူဂကောံဏံမွဲအုပ်ရ၊ လိခ်ဝွံ ဒှ်သွက်ဒတုဲဖဵုကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်တုဲ မ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဇၟာပ်ဇၟာပ်သ္ၚိထေက်ရောၚ် လဝ်စိုတ်ရ၊ လိခ်ချူဇန်လဝ်ဏံဂှ် ဒဒှ်ရဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ယဝ်တၠပညာကောန်မန်တံညာတ်မ္ဂး ကလေၚ်စၞောန်ထ္ၜးကဵုညိဂှ် ဖအောဝ်ဏာနမေတ္တာရ။


လိခ်အုပ်ဏံဂှ် ရန်တၟံသွက်ကောန်မန်တံ ညံၚ်ဂွံတီကၠိုဟ်ခၠၚ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်တြေံတြဟ်တုဲ လၟုဟ်ဒှ်လိခ်မွဲအုပ်၊ တြးပ္တိတ်ဏာဋ္ဌာန်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ မိမကလောကောဒေံကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂတနူဏံ လိခ်မန်ပိုဲ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ဂှ် ကဵုဇြဟတ်အိုတ်ရောၚ်−စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ၊ ဂတဏံပၠန်ေဝ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ဏာလိခ်တံဂှ်... ၁။ အခိုက်ကၞာမန် အုပ်ဒုတိယ၊ ၂။ ရာဇဝၚ်သၟိၚ်အသး။ ၃။ ပဌမရာဇဓနဳ ဟံသာဝတဳ။ ၄။ ရာဇဝၚ်မန်ဇၞော် တံဂှ် ရန်လဝ်နွံမံၚ်တုဲ ခြာဟွံလံညံၚ်ဂွံပ္တိတ်မာန်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဝဳရိယျရ။


'''ပွမတၚ်ဂုဏ်'''
သွက်လိခ်အခိုက်ကၞာဏံ ညံၚ်ဂွံမံက်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်ဟိုတ်နူတၠပညာမန်တံ ရီုဗၚ်ဗွဲမဍိုက်ပေၚ်၊ ကဵုကသပ်မဍာံပြခိုဟ်မိုဟ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်လိခ်မွဲအုပ်တုဲရ။


လိခ်အုပ်ဏံညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ပူဂဵုဗွဲသၟဝ်တေံ ညးမဒှ်တၠပညာအ္စာကဝိမန်.....
၁။ နာဲပါလိတ၊ ဘာတိုက်တၟိ−ကွာန်ကၟာဝက်။
၂။ နာဲကုသလ၊ ဘာကျာ်သြဳမန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။
၃။ဗညာဆီမန်၊ ကွာန်ကံဗိန်။
၄။ နာဲပုပ္ဖရမ္မ၊ ကွာန်ကြုၚ်ဝါန်။
၅။ နာဲဖဝ်စိၚ်၊ ကွာန်ကၟာဝက်တံဂှ်ကီု ညးမမဒှ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန် သ္အာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိက်အခိုက်ကၞာတံဂှ်ကီု၊ ဂကောံလိက်ပတန်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ တၚ်ဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ၊ ဗွဲကြဴလေဝ် သွက်ဂွံဆက်ရီုဗၚ်အာပၠန်ဂှ် ဖတိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။


'''လိခ်အုပ်မနိဿဲဂမၠိုၚ်'''
၁။ ပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ။ 
၂။ ပြကိုဟ်လောကဟိတ။
၃။ ပြကိုဟ်လောကသမုတ်တိ။
၄။ ပြကိုဟ်ဓမ္မပဒ။
၅။ သၠပတ်ကာလထေရ်။−−−ပ္ဍဲလိခ်တံဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲတုဲ ဗွဲခမၞောန်ဟေၚ် လၟုဟ်ပ္တိတ်ဏာလိခ်အခိုက်ကၞာမန် ပဌမမွဲအုပ်စိုပ်ဒတုဲ ပ္ဍဲသ္ကရာဇ်(၁၃၃၉)၊ သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၇) ဏံရ။

ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ကဵုညဳသၟဟ်အိုတ်တုဲ လိခ်ပတ်မန်လေဝ် မ္ဒးဇၞော်မောဝ်ရာၚ်ဆာဲအာရောၚ် ('''ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်''') ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။

=အခိုက်ကၞာမန်=
'''နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။'''

ဗွဲကိုပ်ကၠာ အခိုက်ကၞာဟီုမ္ဂးဂှ် လ္တူဂၠးတိဏံ ဍုၚ်လဵုဟွံဟီု ဒေသလဵုဟွံဟီုမၞိဟ်နွံမ္ဂး အခိုက်ကၞာမ္ဒးနွံရ၊ အခိုက်ကၞာဂှ် ကောန်ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ မွဲဍုၚ်ကွာန်ကဵုမွဲဍုၚ်ကွာန် ဟိုတ်နူဟွံတုပ်တုဲ၊ ဟိုတ်နူမံၚ်မွဲဒၞာဲမွဲကရောံဓဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ၊ ဍုၚ်ညးကဵုညး ဂကူညးကဵုညး၊ အရာပ်ဒေသညးကဵုညး နွံဂၠိုၚ်ကဵုအခိုက်ရ၊ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်ဂှ် ပြာကတ်တိုန်ဗွဲမလောန်တုဲ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် အခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ်ဂှ် တဝ်စၞေဟ်ဗၠန်ဂတးထောံလေဝ်နွံကီု၊ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် မၚ်မွဲတဴအခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်လေဝ်နွံကီု၊ ဂကူတၞဟ်သ္အာၚ် ဍုၚ်တၞဟ်သ္အာၚ် ဗီုလဵုဗၠန်ဂတး အခိုက်ကာပိုဲမန် မတြေံတြဟ်သှ်ေၜက်ကၠုၚ်နူလက်ထက်ဇုဇဗဴလပိုဲဂှ် ထေက်ကဵုမ္ဒးတီသီုဖအိုတ်တုဲ ဂကူပိုဲမွဲဟေၚ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာအခိုက်ကၞာပိုဲရောၚ်။

ကောန်ဂကူမန်သီုဖအိုတ် ဟိုတ်နူမံၚ်ဌာန်ဒေသ ဟွံတုပ်ရၚ်သ္ကံတုဲ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်တုပ်မံၚ်ကီုရ၊ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်ဟွံတုပ်ရ၊ ၜိုန်ဒေသဟွံတုပ်ကီုလေဝ် သာ်လဵုဒှ်ဒှ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ အခိုက်ကၞာညံၚ်ဂွံတုပ်ညံၚ်ဂွံဒှ်မွဲနဲဓဝ်ဂှ် ပံက်ပ္ကောံသီုဖအိုတ်တုဲ ဗွဲသၟဝ်တေံ ချူပါ်ထ္ၜးဏာရ။

၁။ ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ။

၂။ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်။

၃။ ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု။

၄။ အဝဲဗ္တောန်လိက် ကတ်ပညာ။

၅။ ပွမပထပိုဲခမဳ။

၆။ အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ။

၇။ ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ။

၈။ ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ တိုန်သ္ၚိတၟိ။

၉။ ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်။

၁၀။ ပွမဂိယဲ။

၁၁။ အဝဲဗျု။

၁၂။ ပွမစုတိ။ သာ်ဝွံပါ်ထ္ၜးလဝ်ရ။

==ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ==
ပ္ဍဲဂလာန် ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဂှ်လေဝ် ပပ္တံနူထန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဒဵုကဵုသၠးဂၠံဂဝ်၊ မိကီု−ကောန်ၚာ်ကီု− ညံၚ်ဂွံဗၠးနူယဲဘဲအန္တရာဲပရိုက်နာနာသာ် ဗီုလဵုဂွံမၚ်မွဲအာဂှ် ပါဲထ္ၜးလဝ်ဗွဲသၟဝ်တေံပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ပွမဟီုုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်၊ (ဝါ) ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲ ညးမၞုံပဋိသန္ဓိ။

၃။ ကေၚ်ကာညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ။

၄။ ပွမညးမၞုံပဋိသန္ဓိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ။

၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်။

၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

===၁။ နိဒါန်=== 
သတ္တံမတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲလိုက်ဏံဂှ် ဂကူဇကု တၞောဝ်ဒတောဝ်ဇကု မသဇကု ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ်သ္ကုတ်အာဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာဓါန်ဂတရောၚ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ်မ္ဂး လ္တူဂၠးတိဏံ သတ္တံဝွံဟေၚ်ဗွဲဟကန္တ ကၠေံဗ္ဒန်အာအိုတ်ရောၚ်။ ဇုဇဗဴလညးတံဟီုလဝ် အရေဝ်ဂှ်ဒဵုလၟုဟ် ဂွံမိၚ်ဒၟံၚ်ဏီ၊ သာ်လဵုရော−မိက်ဂွံယိုက်ကောန်စဴ မိက်ဂွံညာတ်ကောန်စေက်၊ အရေတ်ဏံဂှ် ဒှ်တံမူလမသဂကူရဟွံသေၚ်ဟာ− မဇပိုဲညံၚ်ဂွံဗြေဝ်က္ဍတ်အာဂတနူဏံဂှ် ပပ္တံနူတန်ပဋိသန္ဓိရဟွံသေၚ်ဟာ။

ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဟီုမ္ဂးဂှ် ဂကူပိုဲမန် ဟီုဂးဂွံမိၚ်မံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဂွံယဲဒိုက်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံသောၚ်ၜးဇကု၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံကၠးဖ္ဍး၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် နွံကဵုဒၟုၚ်ဒၠေၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် သ္ဇိုၚ်တန်ဂဝဏ္ဍ်ဂၞဴမိဇကု၊ သာ်ဝွံ ဟီုဂးနာနာသာ်ရ၊ နကဵုဝေါဟာအရာပ်မ္ဂး ဂွံဗုၚ်ဟီုမ္ဂး တီဂၠိုၚ်ရ။ သၟတ်ဗြဴလ္ၚဵုဂှ် ၜိုတ်ပ္တဴလဝ်သ္ၚိကၟိန်ကီုလေဝ် နကဵုကံကုသဵုဇကု နကဵုဝေဒနာဘဲယဲဇကု နကဵုဆီကျာယောၚ်ယာမံၚ် ပ္ဍဲခန္ဓဇကု နကဵုဗက်ဂကူ မသဇကုနွံကၠုၚ်တုဲ ၜိုန်ရတၠသ္ၚိဇကုနွံမံၚ်ကီုလေဝ် ဟွံတန်တဴပဋိသန္ဓိဂှ် ဂွံကေၚ်ညာတ်မံၚ်ကီု။


သၟတ်ဗြဴဗီုဏံဂှ် ဗက်ကဵုဂလာန် အရာပ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကော်ခဴစဗြဴခတန်ရ။ ဗွဲဝေါဟာ ပ္ဍဲသာသနာဂှ် ဗြဴခတန်ဟၟဲသက်က်ရ ပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တုဲ တန်ပဋိသန္ဓိဂှ် ဒှ်အခိုက်အလိုက် ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံစောဒနာ အရေဝ်ဟၟဲရ ယဝ်ရ ကၠာဟွံဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဏီ လုလောန်အာ ညးမွဲကဵုမွဲတုဲ၊ တန်အာ ဂွံအာယဲဒိုက်မ္ဂး အခိုက်ပိုဲမန်ဂှ် ဟွံဗၠးစောအရေဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ နကဵုဍုၚ်ကွာန်အရာပ်ဒေသလေဝ် ဒှ်ဒုဟ်ရောၚ် ဟနအာရောၚ်၊ ပတှ်ေလဝ်ဂလာန်သာ်ဏံတုဲ ညးဇၞော်ကၠိုဟ်ခၠၚ် ပ္ဍဲကေၚ်ကာ အခိုက်ကၞာဂမၠိုၚ်တံဂှ် နကဵုပြယာယ်ဥပါယ်ဟေၚ် ကဵုတၠခန္ဓတီကေတ်တုဲ ကဵုပ္တဴထောံ သ္ၚိကၟိန်ရ၊ တုဲတၠသ္ၚိကၟိန်တံညးၜါဂှ် မ္ဒးအာသိုၚ်သ္ၚိဗယိတၟိတုဲ ဟွံသေၚ် မ္ဒးသၠာဲနုၚ်ဗဴတၟိ ပ္ဍဲသ္ၚိဗယိ သီုကဵုကလံအာတ်သၠးဒုဟ်ရ၊ ယဝ်ရ ဟွံမၚ်မွဲအခိုက်ဏံမ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ကဵုဍုၚ်ကွာန် ဟနလ္တူဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်ဂှ် ညးဇၞော်တံ ဒၠောံဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် နူကိုပ်ကၠာတေံအဆက်ဆက်ရ။


===၂။ ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴ မကလိဂွံယဲဒိုက်(ဝါ)ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်အာပဋိသန္ဓိဂှ် ဒဒှ်မၞိဟ်ဇၞော် မိမတြုံတၠသ္ၚိတံတီမ္ဂး ညးတံဟီုဒၠောံဗ္တောန် သာ်လဵုဂွံမၚ်မွဲယဲဒိုက် သာ်လဵုဂွံအာကၠုၚ်ဇၟာပ်ကေၚ်ကာ ဇၟာပ်ဂလာန်အိုဿီုရ၊ ကပေါတ်ဇြိုၚ်ၚ်တံဂှ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်ယာ ကမၠောန်ပွမ္ဒးပ္တိတ်ဇြဟတ်ဟတ် ဂိုတ်ဂစာန်တံဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုကၠောန် ယဝ်ရကမၠောန် ဟွံကၠောန်ဟွံတုဲ သွက်မ္ဒးကၠောန်နွံမ္ဂး ညးတၞဟ်သ္အာၚ် ကောဒေံၝဲဒေံတံ မ္ဒးကၠုၚ်ကဵုရီုဗၚ်ကၠောန်ကဵုရ။ ယဝ်ရမၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဂွံယဲဒိုက် အလန်ကၠာအိုတ် အလန်မဌမမ္ဂး ညးဇၞော်မိမဇုဇ ညးမကၠိုဟ်ခၠၚ် ပရေၚ်ယဲဒိုက်တံဂှ် အာဟာရသာ်လဵု ထေက်ကဵုမစသုၚ် ပွမ္ဒးစသုၚ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲတံဂှ် ဟီုထ္ၜးပျးလဝ်နာနာသာ် ထေက်ကဵုမမၚ်မွဲ ယဲဒိုက်ဂှ်ရ။


===၃။ ကေၚ်ကာ ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ပပ္တံနူအခိၚ်သမ္တီဂး တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဂကူမန်ပိုဲ အခေတ်မလောန်ကၠုၚ်ဗွဲမလံတေံ သတ်ဗြဴမွဲမ မ္ဒးစွံလဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲက္ဍိုပ်သ္တိက် ဒဵုကဵုကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ၜိုန်ဟီုလဝ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဌာန်ဒေသလဵုကၠောန်ဗက် ဒတောဝ်တၞောဝ်ဗက်မံၚ်ရောဏီဂှ် ဂၠာဲသၟာန်ဟွံဂွံရ၊ ဆၜိုတ်အရေဝ်ဟေၚ် ဂွံကေၚ်မိၚ်ကီုရ၊ ပိုဲမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရှ်ေသှ်ေဗုဒ္ဓဘာသာဂၠိုၚ်တုဲ အခိုက်အလိုက် ဝတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိတံ လ္ၚဵုဂှ်အာကလံစမၞိဟ်ဇၞော်-နော်နာဲဇုဇ အာယုဝဍ္ဎိ သဳလဝဍ္ဎိတံရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ် အာပလံၚ်ဌာန်ဘာလကျာ်လေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ်တုဲ လံၚ်ကဵုဒါန်ကုခမဳသၚ်တံရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဖာသဝ်တ္ၚဲ အာပလံၚ်ဍာ်ဒါန် ပ္ကဴဒါန် ဌာန်ကျာ်ဘုတ်ဘာလေဝ််နွံကီု၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန် ရန်တၟံသွက်ဂွံမၚ်မွဲတဴဇကုတုဲ ဣမိကီု ဗယိကွာန်ကီု ညးတံ အာကလံရာဒၞာမိက်ရ။ ဇကုသၟတ်ဗြဴ နွံကဵုယဲဒိုက်တံပၠန်လေဝ် ကာလသၠးကောန်ၚာ်မ္ဂး သွက်ဂွံသုၚ်ကီု သွက်ဂွံဟုံလံက်ကီု သ္ဒးထၟုက်သၞက်လဝ်မိတ်ရ၊ မိတ်ထၟိက်ဂှ် စုတ်ဂိုၚ်လတ်ပ္ဍဲထၟာဲတၟိတၟိတုဲ ပ္ဍဲထၟာဲမိတ်ဂှ် ရန်တၟံညံၚ်ဂွံဗၠးနူအန္တရာဲနာနာသာ်၊ ကာလမစွံဂိုၚ်ဒေပ်လဝ် ထၟာဲနုၚ်မိတ်ဂှ် ကၞိၚ်မွဲတၞုၚ် မ္ဒးတိုပ်ဗ္စူလဝ်တုဲ ကာလစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂး သွက်ဂွံပထောၚ်က္တောဝ်ရ။


===၄။ ပွညးမၞုံပဋိသန္ဓိ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
သၟတ်ဗြဴ ညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂမၠိုၚ် ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ပ္ဍဲဂၠံဂဝ်ဂၞဴဇကုတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ် ဘဲအန္တရာဲကီု၊ ညံၚ်ကောန်ၚာ် ဂွံထတ်ယုက်ကီု၊ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနာနာသာ်ရ၊ ပပ္တံနူစၞအာဟာရဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရောၚ်၊ စၞသာ်လဵုမ္ဒးဝေၚ်ပါဲရော - စၞမရိၚ်က္တဴ၊ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် (ဥပမာ) မြေက်ခၞေက် သတ်ခဍောၚ် ပုၚ်ဟေက် ပုၚ်မောဝ်တံကီု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရ။ ပွမဂ္ဇံအဒေါဝ်ဒယူသ္ၚိ၊ ပွမကသဵုဖျေံဇိုၚ် နူကဆံၚ်လ္တူ၊ ဂ္ဇံလ္တူက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ ကသဵုဖျေံဇိုၚ်တံဂှ် ဟွံဂပ်ဝ်ရ။


မွဲသာ်ပၠန် တၠယဲဒိုက်တံဂမၠိုၚ် ဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲဒယိုၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဟွံခိုဟ် သာ်ဏံဂကူမန်ပိုဲတံ စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ တၠယဲဒိုက်တံ ညးဟွံကဵုဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲကဵု ဒယိုၚ်ကလော်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ၜဟ်ပလှ်သၞေဝ်ကေဝ်၊ ပလံၚ်ကမ္မဌာန်တံဂှ် ညးကဵုဝေၚ်ပါဲမွဲသာ်ပၠန်၊ ယဝ်ရမိက်ဂွံပလံၚ်ကမ္မဌာန်မ္ဂး ဟွံသေၚ် ကာလအာကၠုၚ်ကၠောံက္ၜဳ ကၠောံကြုၚ် ဌာန်ဇမ္ၚောဲတံမ္ဂး ကၞိၚ်ဟွံသေၚ် ပသဲမွဲမွဲသာ် မ္ဒးစၚ်လဝ်ပ္ဍဲဒွက်သော်ရောၚ် ခါရတ္ၚဲပၠိုတ် တ္ၚဲဂၠုတုဲ ဟုံဍာ်ဂှ် ပၟိက်ဟၟဲရ၊ နွံပၟိက်ဟုံဍာ်မ္ဂး လ္ၚဵုဂှ်လံၚ်စုတ်ဍာ်ဂမ္တဴ လ္ၚဵုဂှ်ထောံကလံက်စုတ် ပၟတ်ဍာဲဍာဲမွဲလ္ၚ ပ္ဍဲနုၚ်ဂရထၟာဲဟုံဍာ်တုဲ ကဵုဟုံရ၊ မူဟိုတ်သာ်လဵုဟီုမ္ဂး တၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ညံၚ်ဟွံဒှ်ယဲဇွဟ် ယဲချာံတံတုဲ ညးဇၞော်တံ ဂွိၚ်ဖေက်ထဏီအာရောၚ်၊ တုဲညးဟွံကဵုထ္ၜၚ်ကဠာ ကမ္မဌာန်ကီု ဟွံကဵုယိုက်နပုၚ်သၟူသက်သက်ရ၊ ပရိုၚ်မၞိဟ်ချိုတ် သီုကဵုယဲဒိုက်ဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုမိၚ်ရ။


===၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ကာလနွံကဵုယဲဒိုက် ပွသာ်လဵု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲဂှ်လေဝ်နွံ သာ်လဵုမ္ဒးဝဳဝတ်ဇကုလေဝ်နွံ၊ ပွသာ်လဵုမ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ် စွံလဝ်လေဝ်နွံကီုရ၊ တၠခန္ဓဝွံ ကာလနွံယဲဒိုက်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်တသိုက်စိုတ် တသိုက်ကာယ ဒးပၟဝ်ဓဝ် ဗ္စာရဏာလၟိုန်ဟေၚ် နကဵုစိုတ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးသ္ဇုၚ်ကေဝ်ဒၟံၚ်လၟိုန်၊ ပပ္တံနူအရေဝ်အခြာ ဒးဟီုဍိုန်ဍိုန်သာသာ မ္ဒးမံၚ် ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵု သဳမသုန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဗ္စာရဏာလၟိုန်၊ ကာလလုပ်သ္တိက်ပၠန်လေဝ် လ္ၚောဝ်ကျာ်ဖျေံမေတ္တာ ကဵုသတ္တံဂမၠိုၚ်တုဲ မ္ဒးပဝတ်ကဵုတြုံတၠသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ဟိုတ်ဍေံသာ်လဵုရော ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်နာနာသာ်တုဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ဏံလၟိုန်ရောၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန်-သၠးဂၠံဂဝ်ညံၚ်ဂွံလောဲသွာဂးတုဲ ဟုံမိတ် လံက်မိတ် ပ္ဍဲဗုၚ် ပ္ဍဲစးလေဝ် ညးသ္ပလၟိုန်ကီု၊ ယဲဒိုက်ဂှ် ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး ညးတံကဵုဗက်ဒေဝတဳမွဲသာ်ပၠန်ရ၊ ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴထောံထဏီရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ဂောံသၠးဂၠံဂဝ် ဗွဲမလောဲသွာရောၚ်။

'''ဗီုဗက်ဒေဝတဳ'''

ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် မၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ နအန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ် ပွမထောံထဏီဂှ် ညးကော်ဗက်ဒေဝတဳရ၊ ညးလ္ၚဵုကော်ဗက်ဒေဝတဳ၊ ညးလ္ၚဵုကော် ထောံခဗာန်ဂဝ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ အတိုၚ်အခိုက်ကၞာမန် မိက်ဂွံဗက်ဒေဝတဳမ္ဂး ဒးကော်ဒုၚ်နၚ် အ္စာဗက်ဒေဝတဳရ၊ သွက်အ္စာဂှ် ဒးပြေၚ်ခါန် ပွသာ်ဝွံ ဒေသလ္ၚဵု မၞိဟ်ဗြဴလ္ၚဵု သ္ပရ။ ဣတံညးကေၚ်သ္ပဂှ် သ္ပရ၊ ဣတံညးဟွံကေၚ်သ္ပဂှ် ဟွံသ္ပရ။


===နဲကၠောန်ခမ်===
အ္စာဂှ် ကေတ်ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ပန်မိဟ် ခ္ဍပ်ထောံပန်ခ္ဍပ်မ္ဂး ဒှ်ခမ်ပန်ကၠၚ် မွဲမိဟ်ဂေတ်ကၠောံရ၊ ပ္ဍဲထကေတ်ခမ်ဂှ် လးစတ်စုတ်ချာရ၊ ဒကဴခမ်ပန်ဒိုဟ်ဂှ် ထာၚ်တၞံဗြာတ် ခေပ်ညံၚ်ဇၞောဝ်လ္တာ်စာၚ်ပန် စတ်ကဵုချာတုဲ စတ်ပ္တဴလဝ်ရ။

'''နဲသ္ဂောံစဳရေၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု'''

====၁။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗြာတ်ရ၊ တုဲစုတ်ပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် သတ်ဆုထပှ်သာ် ဝိုဟ်မွဲသာ် ဝိုဟ်ဂှ် နကဵုတဲအ္စာရပ်ကေတ်တုဲ ပၠောဇွိတ်ဖျေံနူက္ဍိုပ် စိုပ်ဇိုၚ်ပိလ္တုန်တုဲ ကၠောန်မာန်ကေတ်ရုပ်မၞိဟ်ဗြဴတုဲ စၞးညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂှ်မွဲ၊ ရုပ်စာၚ်ဍာ်မွဲ၊ ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲခမ်ဂှ် ဍေန်ကေတ်ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ်တုဲ အ္စာဂှ်ဗှ်ဖ္ဍောတ် အတိုၚ်ဂါထာသၟဝ်တေံရ၊ တုဲဒှ်အိုတ်တုဲ ခမ်ဂှ်ညးလ္ၚဵုလဵုဒှ်ဒှ် ဒးကေတ်ဏာ ဖျေံစွံဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲရ။

'''တၚ်သမ္တီ''' ။ ။ ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ပုၚ် ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ကဝ် သဂြာ ၜဴ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်လေဝ်ဒးစုတ် အတိုၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု ကပေါတ်စၞရပ်ရာမဟီုလဝ်တံဂှ်လေဝ် သ္ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် ပၠောဇွိတ်ဖျေံပိလ္တုန်တုဲ သ္ဒးမာန်ရုပ်ရ၊ တုဲပ္ဍဲခမ်ဂှ် သၞေံဇိုၚ်သၞေံတဲ ညးတၠခန္ဓဂှ် ထောံသီုဖ္အိုတ်တုဲ သၞေံဇိုၚ်တဲတံဂှ် သ္ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ရ။


====၂။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ်တုဲ စုတ်ပုၚ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ သ္ပတုဲ နကဵုဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဗမွဲ-ရုပ်ဇြုံ ရုပ်တၠခန္ဓရ၊ သတ်ဆုပိသာ် ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်-က-ဖျုန်- စုတ်စၞအာဟာရ ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴတံစုတ်တုဲ ပ္ဍေန်ပၞာၚ် ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဒးဖျေံစွံဒိုဟ်ဗၟံက်ရ။


====၃။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်သၟတ်ဗြဴကညာမွဲ ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဍာ်သာဲ ဍာ်တှ်ဂၠဴ ကၠေၚ်လ္ၚဴ ဍာ်မြမောဝ်စုတ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဖဍောတ်ဂါထာတုဲ ဒးဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၄။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ကၟာတ်မွဲတုဲ လံက်ဗာန်စုတ် ဍာ်မိတ်ခပဵု ရုပ်ဇြုံ ရုပ်သ္ပဝ် ဍာ်မြမောဝ်စုတ် သ္အာၚ်နူဂှ် အတိုၚ်ဟီုကၠုၚ်စုတ် ဖဍောတ်ဂါထာဗွဲသၟဝ်တေံတုဲ ဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၅။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်နဲလ္တူတေံသ္ပတုဲ မာန်ရုပ်တၠခန္ဓမွဲ၊ ('''တၚ်သမ္တီ''')ရုပ်တၠခန္ဓ မတွံဂး ရုပ်ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိဂှ် လၟိဟ်ဂိတုလဵုဟွံဟီု ဒးကၠောန်စုတ်ရ၊ က ဖျုန်စုတ်တုဲ မပ္တံပုၚ် ကွာၚ် ဗ္ကတံဂှ် ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ထောံဟွံဂွံ ကၠောန်တုဲ မ္ဒးဖျေံစွံ ဒိုဟ်ပလိုတ် ပ္ဍဲတံဆုရ။


====၆။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗပုၚ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဂၠဴ ရုပ်စာၚ် ရုပ်ကၠဵုရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴလေဝ် ဒးစုတ်ရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴတံဂှ် မွဲထဏောဟ် ၜါထဏောဟ်မဂွံဂွံ ဒးစုတ်ရ၊ ဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ပြုပြေၚ်ကၠောန်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်အဂၞဲရ။


====၇။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် ကၠောန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်ဂစေံအသေက်တုဲ မပ္တံပုၚ်ကွာၚ် ဗ္က စၞဟီုလဝ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် စုတ်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်ပလိိုတ်ရ။


===='''နဲသ္ဂောံပြုပြေၚ်စၞ အပေါတ်ခမ်လၟေၚ်ဂိတု'''====

'''လၟေၚ်ဂိတု ----- သၠလးခမ် --- ရုပ်ဒးမာန်ကၠောန်ကဵုဝိုဟ် ------------------- စၞအဟာရမ္ဒးစုတ် ----- ဗွဲဒိုဟ်ဒးဖျေံ ။
'''

ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်စာၚ်ဍာ်-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ------------ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်-ကွာၚ်ဗ္ကပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ် ၇ သာ်-သတ်ဆု ၇ သာ်-ပၞာၚ် ၄ တၞုၚ်-ဗြာတ်-သဂြာၜဴ --- ဒိုဟ်အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဗ္ဂဲ-ရုပ်ဇြုံ ------------------ ပုၚ်ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲဍာ်တှ်-ကဖျုန်-ကွာၚ်ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်ၜဴ-သဂြာ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗၟံက်

ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု ---- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်သၟတ်ဝုတ်ကညာ-ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ် ----- ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကၠေၚ်လ္ၚဴ-မြမောဝ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ပုၚ်-ဗြာတ်က္ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ကၟာတ်လံက်ဍာ်မိတ်ခပဵု-ရုပ်ဇြုံ-ရုပ်သ္ပဝ် --- ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-သဂြာကဝ်-ၜဴ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗာယပ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု - သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက် ------------------------------- က-ဖျုန်-ပုၚ်ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်-ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု --- သၠဗပုၚ် ------ ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဂၠဴ-ရုပ်စာၚ်-ရုပ်ကၠဵု ---------------- ဍာ်မြမောဝ်ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု -- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်ဂစေံအသေက် --- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စာံဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်-ရုပ်က-ရုပ်စာၚ် --------------- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၟဝ်ကျာ

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု -- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်သ္ပဝ် ------------ ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဨသာန်

ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု --- သၠဒကှ် ------- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ---------- သၞေဝ်ထပှ်သာ်-က-ဖျုန်-ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၠုၚ်ကျာပ္ဍဲလ္တူဒဂဵုဆု

====၈။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒစာံဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ်ဒးမာန်ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ရဒပ်က ရုပ်စာၚ်တုဲ ပြေၚ်စုတ်သဗ္ဗနာနာသာ်တုဲ ဒးဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ။

====၉။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက်တုဲ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်သ္ပဝ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဒးပြုပြေၚ်ရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန်ရ။

====၁၀။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠဒကှ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ် ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်တုဲ စုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် က ဖျုန် ဍာ်မြမောဝ် စုတ်ပြုပြေၚ်တုဲ၊ ဒးစကာမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကဵုအာဖျေံခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာ ပ္ဍဲဒဂဵုဆုနွံဂှ်ရ။

* သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတုဂှ် ကၠောန်စဳရေၚ်တုဲ ဂဥုဲဝွံ ဒးစသုၚ်အာရ။

====ဂြန်ဂဥုဲ====

၁။ ပ္ကဴဒကှ်

၂။ ပ္ကဴဥပိုလ်

၃။ ဇုက်အဂၞု

၄။ ကြက်ဗၠတ် ပိုဟ်ဖဍိုတ်ထောံ ဖက်ကဵုဍာ်တှ်ဂၠဴတုဲ မ္ဒးပပြဘိုက်ရ။

====ဂါထာသွက်ဂွံဖ္ဍောတ်ဗှ်ဂြာတ်သ္ၚု====

တက္ကသဵုအ္စာ၊ စိုပ်ဂုန်ညးပန်၊ အဲယဵုလဝ်ကၠာ၊ အဲကွးတုန်ဟေၚ်၊ ဗက်ထောံသေၚ်ဟာ၊ ယဲသယဲသေန်၊ ဂုဟ်ဂေန်ဒှ်ကၠာ၊ ယဲလဗိုတ်ဟေၚ်၊ ပြေၚ်ဂၠဴခုတ်ဏာ၊ ယဲဒတုံဆု၊ သာ်ဝွံဖြာဖြာ၊ ယဲဒတုံဍာ်ဗာ်တဲၜါ၊ ယဲဗာ်ယဲသံၚ်၊ ဒှ်မံၚ်တဲၜါ-ယဲပၟတ်ဟေၚ်၊ ပွသေၚ်ဟာ၊ ယဲဇြုံယဲကၠန်၊ အိုတ်သတ်ဇိုၚ်ပန်၊ သီုသတ်ဇိုၚ်ၜါ၊ အိုတ်ပွသေၚ်ဟာ၊ သဗ္ဗပါမြိ။

ယွံဒေဝတဴ သူရိိယ၊ ယက္ခမာတြာ၊ မၞးမပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ်၊ တွဵုဂဝ်ဒ္စိတ်ဂိတု၊ နူဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ၊ စက္ခုမသၠးဂဝ်၊ လၟေၚ်ပုၚ်ကွာၚ်ဗ္ကကီု၊ သီုယိုဟ်ဗ္ဒဝ်၊ ကဝ်သဂြာဗြာတ်ၜဴ၊ ပ္ကဴဩဴနာနာ၊ အာသာတ်ဗ္စမၞးတံကၠာ၊ ယဲဗြဴကဵုလလံသွာ၊ ကၠခြံကုလ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝဳ၊ ဥုံဇေယျတု၊ ဟောလုဟောလုသွးဟဲယဲကပ်၊ စလေဝ်ကဵုဖဲ၊ ဒဴကဵုသ္ၚောဲကၠာ၊ ယာံရဟွံအာ၊ ပိုၚ်ခြာဒၟံၚ်၊ ဣဝွံယာဲအာဟွံသေၚ်မွဲတဲ၊ ပၟောန်ကျာ်တြဲ နဲရိုဟ်ဏာ၊ သၠပတ်ပရိုတ်အိုဿီုစှ်ၜါ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ၊ ဟာဲဘုတ်ပြိုတ်ဒြိုဟ်၊ ဝဲစောန်တဴမၚ်မွဲကၠာ၊ ယာံသကမာ၊ အာသ္ၚောဲလ္ပကြပ်၊ '''ဥုံစိစော ပူဗလးသွးဟး'''ယာံဒွံဒးခန္ဓဒးလသာ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ။ ဖဍောတ်မွဲလ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚမွဲဝါ '''ဒးဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚထပှ်ဝါရ။'''

'''တၚ်သမ္တီ။''' ကာလဗက်ဒေဝတဳဂှ် မၞိဟ်ဗြဴနွံကဵုဂဗ္ဘဂှ် ဗီုမံၚ်ဒှ်တသိုက်ဂှ် မံၚ်ဂွံဇအိုတ်ရ၊ လံက်ဂ္ဇံလေဝ်ဂွံ လံက်သ္တိက်လေဝ်ဂွံ မံၚ်ဂွံဖ္အိုတ်ရ။ '''ဂလာန်တၟေၚ်။''' မၞိဟ်ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ မ္ဒးပပွသာ်ဏံ ဗျတ်ရံၚ်မ္ဂး ဂွံနူယဲဒိုက် ဟွံထတ်ယုက် စဟွံစှ်ေတိက်ဟွံသၠိၚ် ဒွိၚ်တုဲ မသ္ပရောၚ် ထေၚ်ခယျကေတ်ရ၊ နဲသ္ပဝွံ နဲဝဳစိုတ်မွဲသာ်ကီုရ ထေၚ်ဟွံဗၠေတ်၊ မၞိဟ်အောန်ကဵုဗ္စာရဏာတံဂှ် ပတှ်ေကလော်ဂြိုက်ရ၊ မိၚ်ညိညတုဲ ဥပါဒါန်စဲစပ်ဇၞော််ရ၊ ဆဂး မၞိဟ်သီုဖ္အိုတ်ပတှ်ေဟွံသေၚ်ရ၊ လက်ထက်ဇုဇဗဴလဇကု သ္ပကၠုၚ်တုဲ ဆက်ကၠောန်သ္ပတဴရောၚ် ထေၚ်ကေတ်ဂွံရ။

====ဂလာန်ဗက်ဒေဝတဴမွဲနဲပၠန်====

ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတု ညးတံဗက်ဒေဝတဴရ သ္ဂးဂှ် အပိုၚ်အခြာဂိတုဟၟဲ၊ တ္ၚဲရဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက် ဟွံမိက်ဇြိပ်မ္ဂး ညးလ္ၚဵုတံဂှ် ကော်အ္စာထောံဟဗာန်(ခဗာန်)ရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗြဴ မၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂှ် '''ထောံဟဗာန်ဂဝ်''' ညးကော်ခဴစရ။

'''ဗီုပြေၚ်ဟဗာန်ဂှ်တုန်။''' ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ၜါမိဟ် အနာံမွဲမိဟ်ကေတ်တုဲ ကဝး ဖဍပ်ဖထာံပန်ကၠၚ်ဂှ် ဒှ်ဟဗာန်ရ၊ ပ္ဍဲဟဗာန်တၞံဗြာတ်ဂှ် ပုၚ်သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ဗ္တာၚ် ပုၚ်ပိသာ် ဒးစုတ်ဗၞတ်ၜိုတ်ဒးရးရ။ ပုၚ်ဖုဲသၞဴကဵုမိတ်ခပဵုဂှ် သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သၞဴကဵုဂြိၚ်ဂှ် သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ပက္ကတိဂှ် သာ်ဗုဗ္တာၚ် ညးကော်ခဴစရ၊ ကွာၚ်ကဵုယိုဟ်ဂှ် ၜါဂကူပၠန် သ္ၚုကၠောန်ကွာၚ်တုဲ ထပက်ယိုဟ်ကဵုကဝ်ကီု၊ ထပက်ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်ကဵုသဂြာကီု၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဝ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုသဂြာ ညးဂးတုဲ ယိုဟ်တံသီုကေုာံပုၚ်ပိသာ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲလ္တူဟဗာန်ဒကဴပန်ဒိုဟ်ဂှ် ဒးစတ်ပတဴလဝ်ဇၞောဝ်ပန်တၞုၚ်ရ၊ ဇၞောဝ်ကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခူလေဝ်ဂွံ နကဵုထာၚ်ဗြာတ်လေဝ်ဂွံရ၊ ကၠောန်နကဵုထာၚ်ဗြာတ်မ္ဂး ဒုန်ဇၞောဝ်ဍောတ်ဂှ် စတ်စုတ် ပ္ဍဲထာၚ်ဗြာတ်ခ္ဍမ်ခ္ဍမ်မွဲတုဲ ကၞောတ်အိုတ်တေံဂှ် စတ်စုတ်ထာၚ်ဗြာတ် ကေက်က်မ္ဂး ဒှ်ဇၞောဝ်ထာၚ်ဗြာတ်ရ။

====ဂါထာဟဗာန်ဂဝ်====

ဥုံဒေဝတဴသူရိယ၊ ယက္ခမာရာ၊ မၞးပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ် ပွိုၚ်ဂဝ်ဒဵုဒ္စိတ်ဂိတု ဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ စၞမသၠးဂဝ်၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဵုကဝ်၊ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုကဵုသဂြာ၊ အဲစဳရေၚ်ကဵုရ၊ စၞမၞးတံကၠာ၊ ယဲဝွံကဵုသွာလလံ၊ ကၠခြံဆောံဗ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝတဴဗ္ဒာဲ၊ သရာဲယက္ခ၊ ဗှ်ေကၠုၚ်သ္ပဝဲ၊ ဥုံတူဠာဲတူဠာဲ သွးဟာဲယျရဟုံ။

* ဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ပ္ဍဲတၠယဲဒိုက်ဂှ်တုဲ၊ ယဝ်ရတွဟ်ကဵုတၞးဆုသိုတ်မ္ဂး တွဟ်မာန်ကီုရ၊ မွဲကၞာၚ်လေဝ်ဂွံကီုရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာဝွံတုဲ စၞစမပ္တံကဗျန်တံဂှ်လေဝ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ညိကီု၊ တုဲသီုအပေါတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒၞာဲဒိုဟ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် အာထောံကၠေံမာန်ရ၊ ဒးဗ္စမွဲဟဗာန်ဓဝ်ဟေၚ်ရ၊ နူတ္ၚဲစေၚ်လောန်တုဲ ဒဵုစိုပ်ဗ္ဒာဲတ္ၚဲယးတေံဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဗ္စဇဴရ။ ('''ဂါထာဝွံ ဂွံနူကွာန်ကၟာဝက်လဇုကြေဟ်''')

===၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်===
ဗြဴသ္ဇိုၚ်မ္ဂးတြုံထ္ၜ၊ တြုံသ္ဇိုၚ်မ္ဂးဗြဴထ္ၜ၊ ဗြဴယဲမ္ဂးတြုံဝဳဝတ်၊ တြုံယဲမ္ဂးဗြဴဝဳဝတ်၊ သာ်ဝွံအရေဝ်မန်ပိုဲနွံကၠုၚ်ရ၊ ဗွဲမသၟဟ်ကဵုအရေဝ်ဂှ်တုဲ၊ တြုံတၠသ္ၚိ ကာလသမ္ဘာမယုံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး၊ ဒးပ္တုဲဝတ်ဖန်ဖက်ကဵုဗွဲမ္ဒးရ၊ သမ္ဘာဇကုသွက်ဂွံသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် အပေါတ်နာနာသာ် မ္ဒးပ္ကောံလဝ်ရုံရုံဂပ်ဂပ်ရ၊ သမ္ဘာဇကု ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး၊ ပပ္တံနူအောဟ်ဗွဝ်ဂှ် ဆုမလ၊ ဆုကြောတ်၊ ဆုဗ္ဒဝ်၊ ဆုကြေၚ်မွဲမွဲသာ် မ္ဒးဗာ်ပ္ကောံလဝ်ရ၊ ခါရဗါ်အောဟ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ညံၚ်ဂွံလွုၚ်လၞၚ်အာဂှ် ဒးပသတိရောၚ်၊ ယဝ်ရလွုၚ်လၞၚ်အာမ္ဂး ညးတံကဵုပါဲထောံရ၊ အောဟ်ဂှ်ဗာ်ဂွံနၚ်တုဲ ခၞော်ဍေံဂှ် သံက်ထောံဖအိုတ်၊ ကာလစံၚ်ပၟတ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံသၟူပသဒှ်ကီုရ၊ တုဲတပ်စွံလဝ်ဗွဲမညဳသာရ၊ လ္တူဆုဂှ်ပၠန်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုဗ္ဂၚ်လဝ်ဇလဗ္ဒဝ် ဟွံသေၚ်ဇလဝဝ်မွဲကၞာၚ်ကီုရ၊ ကာလသၠးဂၠံဂဝ်သွက်ဂွံတိက်ဂှ် သွက်ဂွံကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲ၊ ဆုဒုန်ဇုက်တံကီု ကာလသၠးဂၠံဂဝ်တုဲ သွက်ဂွံဗဂီုဗုၚ် ရန်တၟံထိုၚ်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံစိန်အာပြဟ်ဂှ် တၟိဍိုတ်သွက်ဂွံပ္ဍိုက်ဗုၚ်ဂှ်ကီု၊ ဇံၚ်သွက်ညးသၠးဂၠံဂဝ်ဂွံတိက်ဂှ်ကီု၊ ကၠောန်လဝ်တုဲ၊ ဣမိဂှ်သ္ဒးဟီု ဗဗိုန်လဝ်အရေဝ်ရောၚ်။


===၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
တြုံတၠသ္ၚိပၠန်လေဝ် ကာလသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူယိုက်ကဠာကမ္မဌာန်ကီု၊ ဟိုတ်ဍေံနွံသာ်ဏံပၠန်၊ ယဝ်ရယိုက်ထ္ၜၚ်ဒးကဠာကမ္မဌာန်မ္ဂး အာယုက်ဂၠေံ၊ ဒြပ်ပိုန်ဟုတ်ရောၚ်၊ တၠပညာမန်တြေံတြဟ်တံဟီုဒၠောံဗ္တောန်လဝ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဟီုဂးလဝ်နွံမွဲသာ်ပၠန်၊ အဃောသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူကလောန်သရာံပါပ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဟိုတ်နူရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်နာနာသာ်တုဲ ကေၚ်ကာသရာံပါပ်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ၊ ကေၚ်ကာမ္ၚဵုဂှ် မ္ဒးပ္တုဲရောၚ်။ ပပ္တံအရေဝ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညံၚ်တၠယဲဒိုက်ဟွံဂွံမိၚ်ဂှ် မ္ဒးပသတိကီု၊ ဥပမာ−ပရိုၚ်တၠယဲဒိုက်ချိုတ် ဟိုတ်နူသၠးဂဝ်ဂၞဴ၊ ပရိုၚ်ယဲဒိုက်လီုတံဂှ် ဟွံကဵုမိၚ်သက်သက်ရ၊ ယဝ်ရမိၚ်ဒးမ္ဂး တၠယဲဒိုက်ဂှ် ကာလသၠးဂၠံဂဝ်ဒွိၚ်မံၚ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ဖေက်ဒှ်အာအန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန် သ္ၚိလဵုဟွံဟီု မိက်ဂွံပကာမ္ၚဵုမ္ဂး ပ္ဍဲသ္ၚိဂှ် သၟတ်ဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက်မွဲမွဲနွံမ္ဂး ပတံနူကောဒေံကောန်ဇာတ်တံ ဟွံပကာမ္ၚဵုအိုတ်ရ။

==ပွမသၠးဂၠံဂဝ်==
ပိုဲသတ္တံလိုက်ဏံဝွံ သ္ဂောံကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပ္ဍဲလောကဏံဂှ် ဟွံလောဲသွာ်ရ၊ ဝါဂါတ်သ္ဇိုၚ်သန်ကွေံကွေံရ၊ ကျာ်တြဲနာဲပိုဲတွံလဝ်ရ၊ ၜိုန်ရကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပၠန်လေဝ် လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်တြုံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်ဗြဴ ဒးဒှ်ပၠန်ရ၊ ယဝ်ရဒှ်မၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဒးဆဵုဒဗကဵုကေၚ်ကာသၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာမသၠးဂၠံဂဝ်ဝွံလေဝ် ဒဒိုက်ဇၞော်သန်ဟေၚ်ဂှ် အရေဝ်မန်ဟီုလဝ်နွံမံၚ်။ &quot;မၞိဟ်တြုံဍိုက်ဖံၚ်−မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်&quot; သ္ဂးလဝ်ရ၊ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် မူပိုဲမ္ဒးသ္ပဗက်ရောဂှ် ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ပါ်ထ္ၜးကဵုပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်။

၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်။

၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ။

၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၈။ နိဂီု၊ သာ်ဝွံပါ်လဝ်ရ။

===၁။ နိဒါန်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ကာလဍိုက်ပေၚ် ဂိတုတ္ၚဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴမိဂှ် သၠးတိတ်နူဗုၚ်ဂၞဴမိ၊ တိတ်စိုပ်ကၠုၚ်မ္ၚးဗုၚ်ဂၞဴမိရ၊ ဂလာန်ဏံဂှ် မန်ပိုဲတဴကော်ခဴစ-သၠးဂၠံဂဝ်၊ သၠးပဋိသန္ဓိ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ပၞာၚ်၊ ညာတ်မုက်ဒေံလေဝ် ကော်ခဴစနာနာသာ်ရ။

===၂။  ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်===

ပဋိသန္ဓိဍိုက်ပေၚ်ဂိတုတ္ၚဲတုဲ ထ္ၜးတိုန်လက်ကျန်ၜံၚ်ပၟတ် မပ္တံကဵုဂၞိၚ်ဂိ၊ ဗုၚ်ဂိ၊ တၞုၚ်ဇိုၚ်ဒေၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး တြုံတၠသ္ၚိ အာကော်ဣမိတုဲ၊ မၞိဟ်မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိတံဂှ် အာဂၠာဲကော်ပ္ကောံလဝ်မၞိဟ်ဗြဴ အာယုက်ဇၞော်ဇၞော်တံ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ပိုဲမန်ဂမၠိုၚ် ကော်ဣမိကွာန်ရ၊ ကာလခေတ်လၟုဟ် ဟိုတ်နူဣမိ ညးအလဵုအသဳတံ နွံမံၚ်ဇၟာပ်ကွာန်တုဲ ကော်ဣမိညးအလဵုအသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဣမိကီု မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံကီု စိုပ်ကောံတုဲ တြုံတၠသ္ၚိဒးကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲရ။

'''သၞောတ်ဗၜတ်ဗီုပြေၚ်ဇံၚ်ဖဴ ။'''

ဒုန်ကလိဟွံသေၚ်၊ ဒုန်ကၟးဟွံသေၚ်၊ ဆုထ္ၜောံထ္ၜောံၜါတၞုၚ်၊ ဇမၠိၚ်ပန်ဟတ်ကဵုမွဲက္ဍဂှ်၊ လးလဝ်လ္တူကၞဳသ္ၚိ၊ လ္ပာ်တေံမွဲတၞုၚ်၊ ခြာခရာဗၞတ်မွဲဟတ်၊ လ္တူဂှ်လးစုတ်ဝိုန်ဒုန်၊ ထပှ်တၞုၚ်တုဲ၊ ဒက်ဗဗိုန်ကဵုချာရ၊ လ္တူဝိုန်ဂှ်ပၠန် ဒးလးစုတ်ဒုန်ကရေက် ဒစိတ်ကရေက်ရ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်မိက်ဂွံလးစုတ်ခတဵုမ္ဂး လးစုတ်ခတဵုပိဂတှ်ေလေဝ်မာန်ရ၊ လးကၞဳတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံချဳဒရာၚ်၊ ဒးကြာပ်ပိတန်ရ၊ လ္ပာ်က္ဍိုပ် ကြာပ်စုတ်ဒုန်ကရေက်တုဲ ဒက်လ္ပာ်ဇိုၚ်မွဲတန်၊ အဒေါဝ်မွဲတန်၊ ဒးကြာပ်ဒက်ရ၊ ကၞဳဒုန်(ဝါ)ကၞဳဆုညံၚ်ဟွံဂွံချဳ လောအာလောကၠုၚ်တုဲ ဒးဒက်ကြာပ်ရ၊ သွက်မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ဂွံတိတ်ဂွံလ္တူဇံၚ်ဂှ်၊ ဒးလးသ္ကဝ်ရ။


ယဝ်ရသၠးယဲဒိုက်ပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး အခိုက်မန်ဟေၚ် ဒးကၠောန်ဗက်စရ၊ တြုံတၠသ္ၚိတံပၠန်လေဝ် သမ္ဘာဇကုသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ချိုန်တီကောန်တြုံ ကောန်ဗြဴတုဲ ဒးၜံက်တိဗဝ်ဖဴမွဲ သွက်ဂွံၜံၚ်ပၟတ်ဗဂီုဇကုရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး တိဖဴဒစိတ်န၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး တိဖဴထပှ်နၜံက်ကေတ်တုဲ၊ ဗဝ်ဖဴစွံလဝ် ဗ္ဒာဲဇံၚ်သ္တိက်ၜံၚ်ပၟတ် လ္ပာ်တဲပါဲရ၊ ဗ္ဒာဲဖဴဂှ် စွံလဝ်ဍာ်မွဲဂရ သွက်ဂွံသိုဟ်တၟံ ဍိုတ်စံၚ်လဝ်နူဖဴဂှ်ရ၊ သၞောတ်ဗ္ၜတ်ဖဴဂှ် ဒးဒှ်အတိုၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠိၚ်ဖဴဂှ် ဒကေတ်မွဲတၞုၚ်ဓဝ်ရ၊ မွဲတၞုၚ်ဂှ် ဒုၚ်စကဵုဇမၠိၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠေံအနာံဖဴ ဒးကေတ်ၜါတၞုၚ် တုပ်ကဵုအနာံဇံၚ်ဂှ်ရ၊ အနာံဖဴဂှ် လဇံက်ဗကိတ်ကဵုသၟန်ဇမၠိၚ်ဇံၚ်တုဲ ဒှ်ဖဴညးတံရ၊ (ကာလလၟုဟ်ဝွံ လ္ၚဵုဂှ် ညးတံသၠးဂဝ်ဂၞဴ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲတုဲ အပေါတ်ကြိယာ သွက်ဒးပ္ကောံကေတ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် ဟၟဲရ၊ ညးတံဒုၚ်ထပက်ဂဥုဲ စကေတ်ဂဥုဲမ္ဂး ကမၠောန်သၠးဂၠံဂဝ်တုဲမံၚ်ကီုရ)။

===၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်===

ကာလကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ၊ ဒက်သုက်နကဵုဇုက်တောဝ်သ္အးဇ္ၚး၊ ခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ရေက်ထပိုတ်ကၠေံ နကဵုၜုန်မြက်ကေက်က် မသ္အးဇ္ၚးကီု၊ ဟွံသေၚ်လ္ၚဵုဂှ် ကရေက်ကေတ်သၞဒုန်၊ ဇိုတ်သ္အးကၠေံတုဲ၊ ရေက်ထပိုတ်သုက်ရ၊ တုဲကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ကောန်ၚာ်နကဵုဍာ်ဂမ္တဴဂီုဂီုရ၊ တုဲဖုံဍာ်မိတ်ကပေါဝ်ပၠန်၊ တုဲမ္ဂးဂွဳထုဲကောန်ၚာ် နကဵုယာတ်သ္အးဇၚး ဗွဲမဂပ်ဝ်တုဲ သ္တိက်စွံလဝ်ကောန်ၚာ် (ကာလလၟုဟ်ဝွံ) ကၞာဲသၟးဂၠိုၚ်ရ။


'''ဗွဲသတိ'''။ ။ (မူဟိုတ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဟီုမ္ဂး၊ အရေဝ်မၞိဟ်ဇၞော်မန် ခမဳသၚ်တံနွံမံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ဂှ် ဂွံမိၚ်ကေတ်ရ၊ သၟိက်ဂွံတီဗွဲခ္ဍန်ဂှ်၊ လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံ ပိုဲမန်တံကျပၞာန်ညးတုဲ၊ ဂကူပိုဲမန် ဣဓိညံၚ်ဂွံဟုတ်စှ်ေအာဂှ်၊ ပိုဲဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ၊ ကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်ကြိယာ သွက်ဂွံဂုမ်သ္အးဩောံသ္ၚု၊ ဍေံမဒှ်စၞအာဟာရ ပိုဲမန်ဗွဲပရဲဂှ်မွဲသာ် သဘဴကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ညးလ္ၚဵုတံ သွက်ဂွံစွံပ္ကောံလဝ် အပေါတ်မပ္တံ ထၟိက်နာနာသာ် ဟွံသ္အးဇၚး သွက်ဂွံထောံကၠေံဂှ်မွဲသာ်၊ ဒှ်သ္အးကၠေံဩောံသ္ၚု နကဵုကြိယာဂှ်တုဲ ဩောံသ္ၚုတံဂှ် ဒှ်ပုၚ်တုဲမ္ဂး ပိုဲခရှ်တံကီု၊ ခမဳသၚ်တံကီု၊ ဒးစဒးကဵုပိုန်ပပြဘိုက်ရ၊ စဟာပ်ဒးပုၚ်တံဂှ်မ္ဂး ဣဓိလဟုတ်စှ်ေအာ၊ ကျာ်ဩဳပၠိုတ်စှ်ေအာမာန်ရောၚ် နွံအဓိပ္ပါယ်သာ်ဝွံရ၊ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ အာဂတနူတ္ၚဲဝွံတုဲ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ယဝ်တီပရေၚ်ဏံမ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ်ရ)။


(ကၠာတေံကောန်ဂကူမန်ပိုဲ သ္တိက်ကောန်ၚာ်တၟိတၟိ သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး လောန်ကၠုၚ်ၜိုတ်မသုန်စှ်ေသၞာံတေံ၊ ညးလ္ၚဵုတံသ္တိက်ကောန်ၚာ် နကဵုထးထဝ်ဟွံသေၚ် ညးဒိုက်ဝါတ်တံဂှ် သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲခွက်ဆုလံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ဂှ် ကေၚ်ဆဵုဒဗကီုရ၊ ယဝ်ထးဆုမ္ဂး ကၠောန်လဝ်ခ္ဍံခ္ဍံ ကဵုဂၠိၚ်မံၚ်ညိတုဲ လ္ပာ်စွံက္ဍိုပ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ဗီုက္ဍိုပ်ခၟဴၜိုပ်ထဝ်တုဲ လံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ရ၊ ပ္ဍဲထးဂှ်ဟေၚ် ညးဇၞော်မန်ပိုဲကၠာတေံ သ္တိက်ကၠုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ရ။ ခွက်ထဝ်ဂှ် ညးတံကၠောန်လဝ်တုဲ ဏာအပ်စွံလဝ်ပ္ဍဲသ္ၚိဃံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ် ယဝ်ရညာတ်မုက်ကောန်ၚာ်မွဲမွဲမ္ဂး အာပ္တီဃံၚ်တုဲ ကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ် သွက်ဂွံသ္တိက်ကောန်ၚာ် မဒှ်မၞိဟ်တၟိဂှ်ရ၊ ကွာန်ဇၞော်မ္ဂး ခွက်ထဝ် ၜါ-ပိ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မကၠောန်စွံလဝ်ရ၊ ရံၚ်ကေတ်ပရေၚ်ဇုဇဗဴလ နော်နာဲပိုဲမစွံပပ္တိုန်လဝ် အခိုက်ကၞာဝွံ ပိုဲညာတ်ကေတ်ဇုဇဗဴလပိုဲ မဂတာပ်ခေတ်ဗွဲမလောန်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရ၊ မူဟိုတ်သ္ဂး ဟီုသာ်ဂှ်ရောမ္ဂး ကာလအာကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ်ဂှ်ရ ကိစ္စစုတ်စရၚ် ဒှ်မၞိဟ်ဂှ် တုဲဒှ်အာမွဲအလန်ဓဝ်ရ။ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ရန်ကဵုဂလာန်ဝွံတုဲ  ပွမသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ် ဝေၚ်ပါဲကၠေံတုဲ၊ ယဝ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲထးထဝ်ဟွံမာန်မ္ဂး သ္တိက်ကောန်ၚာ်လ္တူကၞဳ ဗွဲသ္အးဇၚးဂှ် ခိုဟ်ဂၠိုၚ်ရ။)


ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ သုက်ကုတ်ထပိုတ်ပ္တိတ်နူကောန်ၚာ်ဂှ် ဣမိတံ အာတိုပ်ကၠေံ ပ္ဍဲကတိုၚ်ၜံက်လဝ်တိဖဴရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ် ဟွံတိုပ်ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဖဴ၊ အာတိုပ်ကၠေံအတိုၚ်ကိုန် တိုပ်သုက်ကောန်ၚာ်ရ၊ ဗွဲသၞောဝ်ကိုန်ဝွံ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ၊ ပသာ်မ္ဂး၊ တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဇှ်ေ၊ ဒဂိုန်၊ ခ္ဍဲသဳမ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ်ရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုဘတ်၊ ဝှ် ၊ ကထိုန်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုမြေက္ကသဵု၊ ပုဟ်၊ မာ်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ဗၟံက်ရ၊ ဗွဲကိုန်ဝွံတိုပ်သုက်မ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ပိုန်ဂၠိုၚ်အာယုက်ဂၠိၚ်ရောၚ်၊ ပိုဲမန်ပတှ်ေလဝ် ဂလာန်ဝွံရ၊ (ကိုန်တုပ်သုက်ဗွဲလ္တူတေံလေဝ် ကံက်ပ္တိတ်နူလောကသိဒ္ဓိရ။)


ဒေသလ္ၚဵုဂှ်လေဝ် သွက်ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တၟိ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ဣမိတံပြုပြေၚ်ကဵုရ၊ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး ဇဗၠုဒစိတ်တၞး၊ သတ်ပိမ၊ ဟွံသေၚ်ဒစိတ်မ၊ ဩန်မွဲဒကေဝ် ဟွံသေၚ် မသုန်မး၊ လိခ်မွဲအုပ်၊ တဝ်ဏှ်ေမွဲတၞုၚ်၊ မှၚ်မွဲပလၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ် ဗွိုက်လ္တက်မၞိဟ်တြုံမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမ္ဂး ဇဗၠုခထပှ်တၞး သတ်ထပှ်မ၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်မၞိဟ်ဗြဴတၟိမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ ဣမိဝွံ ပၠာဲကေတ်ဂစေံစၠန်မွဲပ္ၚာန်၊ တိတ်အာက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ '''ယွံဒေဝတဴသူကၞေၚ် က္ညကၠုၚ်ပစၟတ်သမ္တီကောန်ၚာ်ဝွံညိ'''ရဴသာ်ဝွံ တိတ်နိမန်ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ကဵုပသမ္တီရ၊ ကာလက္လေၚ်လုပ်ဇရၚ်ကောန်ၚာ် ဣမိဂှ် လၟုဟ်လုပ်ဍာ်ဂစေံစၠန်မြမောဝ် နူကဵုက္ဍိုပ်ကၞိန် ဒဵုကဵုစိုပ်ဒၞာဲကောန်ၚာ်ရ၊ (ကပေါတ်ဒေဝတဴသူကၞေၚ်တံဂှ် လ္ၚဵုမွဲတ္ၚဲ လ္ၚဵုၜါတ္ၚဲ၊ လ္ဒဵုဒဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးတံစွံလဝ်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ်လေဝ် ဒေသမန်လ္ၚဵုနွံ-ဒေသမန်လ္ၚဵု ဟၟဲရ။)

===၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ယဝ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဣမိဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ပလေဝ်ပလေတ်အတိုၚ်နဲကဲဣမိတံတုဲ၊ ပ္တိုန်သ္တိက်လဝ်လ္တူဇံၚ် ၜံၚ်ပၟတ်ရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ညံၚ်ဂွံညောတ်အာပြဟ်ပြဟ်ဂှ် ဂတ်ဒက်ဂွဳလဝ်ဗုၚ် နကဵုယာတ်ပူလဝ်ဗုၚ်တုဲ၊ ကေတ်တၟံဍိုတ်စံၚ်လဝ် ပ္ဍဲဖဴဂှ်တုဲ၊ သိုဟ်ဖျေံပ္ဍဲဍာ်ဂရ၊ ဟံၚ်ပ္တိတ်ဂွဳကဵုယာတ်တုဲ၊ ပ္ဍိုက်စွံလဝ်လ္တူဗုၚ်ဂှ် ၜိုတ်ဒုၚ်မာန်ရ၊ အဃောပ္ဍိုက်ဍိုတ်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟွံကတဴလုပ်ဒဵုစၞာံဗုၚ် တဴသၠိုက်အာဂှ် မ္ဒးပသ္တိရ၊ ပၟတ်ဖဴဝွံလေဝ် မ္ဒးပဒှ်လဝ်လၟိုန်ရ။


ဌာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုစွံဂရုၚ်မွဲမ လ္တူက္ဍိုပ်သ္တိက်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ၊ ရန်တၟံ အာဗီုအခိုက်ညးတံအဆက်ဆက်တုဲ၊ ပ္ဍဲဂရုၚ်ဂှ် ဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒးနွံရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဖေက်လကိုတ်ဒှ်၊ ဆီတိုန်ဒှ်ဂှ်ရ၊ နကဵုဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒက်ဂတ်လဝ်မွဲမွဲဒၞာဲမ္ဂး၊ ဆေဝ်ဒဝ်ကဵုအန္တရာဲ သာ်ဂှ်မာန်ရောၚ် ညးတံစှ်ေစိုတ်တုဲ၊ ကာလပၟိက်ကိစ္စမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်မ္ဂး သၟိက်ဂွံဗွဲမပြဟ်ဂှ်ဒှ်ရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဍာ်တှ်ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂှ်၊ ညးတံပလေဝ်ပလေတ်ကဵုပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ သိုၚ်တှ်ဟွံထောၚ်ဇဳဏီ ကောန်ၚာ်မဴဟွံအိုတ်၊ တှ်ဂှ် တေၚ်ကၠုၚ်ဗွဲမလောန်မ္ဂး သ္ၚိတှ်ဂှ် လီုအာကီုဒှ်ဂွံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သ္ၚိတှ်ကလိုအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံလာဲအာမ္ဂး ဇၞတ်ချိုန် ပလာဲကဵုသာသာရ၊ စၞအာဟာရ မပ္တံကဵုဍာ်လဂမ်၊ ဍာ်ဂမ္တဴတံဂှ် ဒးသုၚ်စကဵုဂၠိုၚ်ၚ်ရောၚ်၊ ဣမိဂှ်လေဝ် သွက်မိကောန်ၚာ် သ္ဂောံထတ်အာဗွဲဂတ၊ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ် ဒးမၚ်မွဲကဵုဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ပွမသုၚ်မိတ် ဟုံမိတ် သုၚ်ဂဥုဲတံဂှ်လေဝ် ဒးစၞောန်ထ္ၜးကဵုလၟိုန်ရ၊ သၟတ်ဗြဴဂှ် ကၠာဟွံစပုၚ် သွက်ဂွံဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ထၟောတ်ကေတ်ပုၚ် ပန်ထၟောတ်တုဲ မ္ဒးဗဇဴ ပ္ဍဲဒကဴဖဴပန်လ္ပာ် ဒဵုကဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ။

===၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ===

သၟတ်ဗြဴသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴသၟတ်ဇၞော်တံညးဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ပ္တုဲကဵုဝတ်နာနာသာ် မပ္တံစံၚ်ဍိုတ် သိုဟ်ဍိုတ်ဖုံမိတ်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဗြဴတၠတှ် မထတ်ယုက်တံလေဝ် ကၠာမိကောန်ၚာ် ဍာ်တှ်ဟွံထတ်ရိုက်ဏီဂှ် ကၠုၚ်ဗိုၚ်ဗၟဴ ကဵုတှ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန်လေဝ် ညးမဒှ်ကလောမိဿဟာဲ ဌာန်ဗ္ဒာဲတံဂှ်လေဝ် ကၠုၚ်သ္ၚိစၟဳရံၚ်ကောန်ၚာ်မိပ်ပ်ဇြိပ်ပ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴပိုဲမၞိဟ်တံ ဒုၚ်တၠုၚ်မၞိဟ်တၟိကီုရ၊ ညးတၠသ္ၚိတံပၠန်တုန်လေဝ် ပ္တုဲတဴဝတ်လ္တူမၞိဟ်ကၠုၚ်ရံၚ်တံပၠန် ပွမဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်သွနာနာသာ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗ္စပုၚ်သတ်ဗြဴ ကဵုသွစၞဗွဲမဒးရးပၠန်ရ၊ ညးမွဲလ္ပာ်ကဵုမွဲလ္ပာ် ဝတ်ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ခၠေဝ်ပလန်ပၠန်ရ၊ အခိုက်ဏံဝွံ ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် ဗ္စဖျုၚ်ပိဗ္တံပိတ္ၚဲ မိပ်ပဇြိပ်ပ်ကရိုက်ညးကဵုညး ဂွံဆဵုဒၟံၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ။

===၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

နူကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်ဂွံပိတ္ၚဲဟွံသေၚ် မသုန်တ္ၚဲမ္ဂး ဣမိဂှ် သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ၊ မၞိဟ်ၜံၚ်ပၟတ်အလန်ပဌမမ္ဂး လ္ၚဵုဂှ် ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်မ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် မသုန်တ္ၚဲ၊ လဗြဴကေၚ်ၜံၚ်ကၠုၚ်လဝ် ပၟတ်ပၞာၚ်တုဲမ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ ညးတံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်အိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် ဣမိဝွံ ကေတ်ပုၚ်ပန်ထၟောတ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ဇဗၠုပန်တၞး၊ နော်မွဲတၞုၚ်၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ပုၚ်မွဲထၟောတ်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ်၊ ပၟတ်နူဖဴၜံၚ်ပၟတ်လ္ၚ၊ ဍာ်မွဲဗြံက်ကေတ်တုဲ၊ စှ်ေအာတိဂတမုက်သ္ၚိရ၊ အပေါတ်စပ်ကဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တံဂှ် စွံပ္ဍဲတိ(လ္တူသ္ကဝ် လ္တူခတဵုဂှ် ဟွံကေၚ်မိၚ်)တုဲ စဝ်ဖျေံဍာ်လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်ရ၊ အဃောမစဝ်သိုဟ်ဖျေံဍာ် လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်၊ သာ်ဝွံမဟီုပ္တီ(ဗလိဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴ လေဝ်ဟီုဂး) '''ဒေဝတဴဖဴရ၊ ယွံဒေဝတဴဖဴ မၞးအာမာန်ရ''') ဂလာန်ပ္တီ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ရန်တၟံသာ်လဵုတုဲ သ္ပရောဂှ် ဟွံတီ ဒေသလဵုရောဂှ်ဟွံတီတုဲ ပွဝွံ ဒှ်ဆအယာံမာတ်ကေၚ်မိၚ်လဝ်ရောၚ်၊ ညးတံသ္ပသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ကရိကၞာဲမွဲသာ်ကီု၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံဂှ် ဟွံတီသက်သက်ရ။


ပွမပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ဗ္စူလတ်သ္ကဝ်မွဲထၟူတုဲ သ္ပဂြောပ်ကၟာတ်လဝ် လ္ပာ်လ္တူကဵုယာတ်ရ၊ ထၟူသ္ကဝ်ဗ္စူလဝ် လ္တူဍိုတ်ဟွံသေၚ် လ္တူဆုဒကုတ်ရ၊ (ကၠောန်နဲဗီုအုပ်ပဠက်ရ) မိကောန်ၚာ်ဂှ် လုပ်ဂ္ဇံပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ်တုဲ ဣမိကေတ်နၚ်ဍိုတ်စံၚ် တၟံစံၚ် ဓလုက်စုတ်ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်တုဲ ပက်သိုဟ်ကဵုဍာ်သၟုဟ်ဂမ္တဴ တိတ်ကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ် အုပ်ဂမ္တဴကၠုၚ် နကဵုသၟုဟ်ဂှ် ဍာ်ပဠက်မၞိဟ်ဇွောဝ်တိတ်ကၠုၚ်ရ၊ ဣမိလေဝ်သ္ပသာ်ဏံ ဍိုတ်စံၚ်ဒဵုဂံက် မွဲမတုဲမွဲမ ဒဵုပေၚ်ပိမရ၊ ရန်တၟံတၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ယဝ်ပဠက်တိတ်မ္ဂး ပ္ဍဲခန္ဓဇကု မိကောန်ၚာ်ဂှ် ဒဒှ်ရ ကၠိပပ်ဟွံသ္အးဇၚးတံဂှ် ဇွောဝ်တိတ်အာကရောံဍာ်ပဠက်တုဲ၊ ဍာ်ဖျုန်ဆီ ပ္ဍဲတၠခန္ဓဂှ် သ္အးဇၚးအာအိုတ်ရ ဣမိလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် သိုဟ်ဍိုတ်ဒဵုပေၚ် မသုန်မလေဝ်နွံကီု၊ ပွမသ္ပသာ်ဏံဂှ် မန်ဂမၠိုၚ်'''အုပ်ဟဂမ်'''ဟီုဂးစရ။ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အုပ်ဟဂမ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ဆၜိုတ်တၟံဍိုတ်သၟးဟွံသေၚ် ဗၞဲထဏေက် ပိုဟ်ဖဍိုတ်လဝ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်သၟူဍေံရ၊ ရန်တၟံသွက်ပၞေတ်သရ ဂွံစိန်ဝုန်တုဲ အုပ်ဗၞဲလေဝ် ညးတံသ္ဂးပၠန်ရောၚ်၊ ကၠာဟွံဂွံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးလ္ၚဵုဂှ် အာဂၠာဲၜှ်ကေတ်တၞးဓယာ် လ္ၚဵုဂှ်အာဂၠာဲၜှ်ကေတ် တၞးယးမတ်ဗ္တံဂှ် ၜိုဟ်လဝ်ဒဵုကဵုဖောဝ်တုဲ ကာလပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ဟွံသေၚ် ကာလအုပ်ဟဂမ်တုဲဂှ် သွက်ဂွံဟုံဍာ်တၞးဓယာ် ဟွံသေၚ် ဍာ်တၞးယးမတ်ရ၊ ကာလဟုံဍာ်ဂှ်လေဝ် ပါဲနူဍာ်ဏံတုဲ ညးတံဟွံကဵုဟုံရ၊ တုဲမ္ဂး သဘဴမၞိဟ်ဗြဴဟုံဍာ်ဂစေံစၠန်ဂန္ဓရာ ကျိုၚ်ကျဝ်ကေတ်ဗွဲမ္ဒးရး ဗွဲမသ္အးဇၚးတုဲ ဇံၚ်ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ်လေဝ် ရိုဟ်ပလီုထောံရ။


လ္ၚဵုပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ စဝ်ကပေါဝ်ပ္တုဲထောံလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲပ္တုဲသီုၜါကာဂှ် '''စဝ်ကပေါဝ်ဇံၚ်ဖဴ''' ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ သီုစဝ်ကပေါဝ် သီုခုတ်ယၟု သီုစၚ်ကတောဝ်လေဝ် သ္ပအိုတ်ရ။

===၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ၜိုန်ရမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲကီုလေဝ် ရန်လဝ်သွက်သမ်အုဲ သမ်အေၚ် ဟွံသ္အးဇၚး ပ္ဍဲခန္ဓညံၚ်ဂွံဆက်တိတ်အာ ဒဵုကဵုအိုတ်အာ ညံၚ်ဍာ်ပဠက် တိတ်ဟွံသ္ဂုၚ်အာဂှ် ညးတံကဵုဆက်ကေတ်အာ ပၟတ်ပၠန်လေဝ်နွံကီု၊ ရန်လဝ်သွက်ထိုၚ်ကောန်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံအေဲစှ်ေအာတုဲ ဆက်ပ္ဍိုက်အာဍိုတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်၊ မိိပ်ဇြိပ်မံၚ်မ္ဂး ပွမပ္ဍိုက်ဍိုတ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ပိတ္ၚဲဟေၚ် ညးတံကဵုသ္ပရ၊ ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဖဴကီု ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ပလီုရိုဟ်ထောံကၠေံဂၠိုၚ်ရ၊ ပွဝွံလေဝ် တန်မံၚ်လ္တူတၠခန္ဓ ထတ်ဟွံထတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဒွိၚ်ဗွဲမလောန်တုဲ အပေါတ်ကြိယာ ဇြိုၚ်ညိညကီုလေဝ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်၊ ဍာ်ဂံက်က်လေဝ် ဟွံကဵုဟုံ၊ ယဝ်ပၟိက်နွံမ္ဂး ဟုံဍာ်ဂီုဂီု ဒဵုကဵုပွိုၚ်မွဲဂိတုဂှ်လေဝ် ဂွံကေၚ်ဆဵုထဗဒၟံၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရောၚ်။

===၈။ နိဂီု===
ကေၚ်ကာပွမသၠးဂဝဂၞဴတုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲမ္ဂး ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဗွဝ်ဖဴကီု ရိုဟ်ပလီုထောံရ၊ စိုပ်ကာလဒိုအ်ထောံနူပ္ဍိုက်ဍိုတ် ဒိုအ်ထောံနူၜံၚ်ပၟတ်တုဲမ္ဂး ပွမသၠးဂဝ်ဂၞဴဂှ် အခိုက်ပိုဲမန်တံ တုဲဒှ်စိုပ်ဒတုဲအာရ။

==ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု==

ပွမစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တြေံ ဆက်ကၠုၚ်လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲရ၊ ပပ္တံနူရာဒနာမိက် '''သဳလိဿနိစ္စံ ဝုဍ္ဎာ ပစာယနော စတ္တာရောဓမ္မာဝုဍ္ဎန္တိ အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ''' ဂှ်ရ၊ သာ်လဵုဂွံဆက်ဒှ်ကၠုၚ်ရော ဗွဲခ္ဍန်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညိညရ။ လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲ နွံတြုံကဵုဗြဴညးၜါ ဂွံကောန်ၚာ်မွဲ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် အာကလံမအံက်ဇကု ဒဒှ်မံၚ်ဣသိမွဲ ဒ္ဂိုန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံရ၊ ခါညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ကလံတုဲဂှ် ဗွဲဂါထာလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုရ၊ ခါရကောန်ၚာ်ဂှ် ကလံလဇုဣသိဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်တုဲသၟာန်တိုန်၊ ပသာ်လဵု ဟွံရာဒၞာကဵုကောန်ပိုဲရော၊ ယဝ်မိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်မှာထေရ်အာနန် မပဒတဴဒၟံၚ်ဗ္ဒာဲကျာ်တြဲပိုဲတေံ၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴလေဝ် ပၚောံအာဗွဲမပြဟ်တုဲ ကလံမှာထေရ်အာနန်ရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် မှာထေရ်အာနန် ရာဒၞာမိက်နဂါထာ ဗွဲလ္တူတေံတုဲ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်၊ ညးၜါသၟိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်နဲကၠာတေံရ၊ ယဝ်သၟိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်ကျာ်တြဲညိရဂး၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ဗွဲမပြဟ်ဟေၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်တြဲတုဲ ကလံကျာ်တြဲရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုပၠန်ရ၊ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ကျာ်တြဲပိုဲဟွံရာဒၞာမိက်၊ သၟိက်မိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်ကျာ်တြဲပၠန်ရ၊ နကဵုဂမြၚ်ညာဏ်ကျာ်ဟေၚ် ညာတ်ဒးကောန်ၚာ်ဏံ အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်ရာဒၞာမိက် '''အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ'''မ္ဂး ဗၠေတ်အာရောၚ် ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟွံရာဒၞာမိက် ညံၚ်အာယုက်ကောန်ၚာ်ဏံ ဂွံဂၠိၚ်ဂှ် သာ်လဵုဂွံပရော သၟာန်ကျာ်တြဲရ၊ ကောန်ၚာ်ဂှ် အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရမ္ဂး ကဵုဗှ်မ္ၚဵုဒ္စာံဗ္တံ ဒ္စာံတ္ၚဲရ၊ ပ္ဍဲပေၚ်ထပှ်တ္ၚဲဂှ် သၟိၚ်မာရဏကၠုၚ်ကေတ်ဏာ ကောန်ၚာ်ရောၚ်၊ ချပ်တုဲ ပြာပ်ကၠုၚ်ဌာန်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ။


ဟိုတ်နူကျာ်တြဲ မွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်ဂမၠိုၚ် ဗိုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ဂှ်တုဲ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ရ၊ သၟိၚ်မာရဏဂှ် လုပ်ပ္ဍဲဓဝၚ်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ဟွံမာန်တုဲ ကလေၚ်စဴအာရ၊ လောန်အာထပှ်တ္ၚဲတုဲမ္ဂး သၟိၚ်မာရဏ သွက်ကၠုၚ်ကေတ်ဏာကောန်ၚာ်ဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲသက်သက်ရ၊ ပေၚ်ဒ္စာံဗ္တံဒ္စာံတ္ၚဲတုဲ ကျာ်တြဲရာဒၞာမိက်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံကီုရ၊ ပွိုၚ်ဒစာံဗ္တံဒစာံတ္ၚဲ ကျာ်တြဲမွဲဟာန်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ် မၞိဟ်ပုတုဇန်တံညးဂမၠိုၚ်  ပြာပ်ကၠုၚ်ကလၚ်ပၚ်မှိၚ်ဓရ်ကျာ်တုဲ ကဵုဒါန်ကျာ်တြဲမွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်တံ နကဵုအာဟာရဘောဇိုန် နာနာသာ်ဟွံသ္ကုတ်ရ၊ သ္ပပဓာန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ကျာ်တြဲတွံဓရ်မ္ၚဵုတုဲ ကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် အာယုက်ဂၠိၚ် ပိုန်ဟာန်လေဝ်ဇၞော်မောဝ်အာရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ညးကၠုၚ်ကလၚ်ဓဝ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် လာၚ်မုက်ကြာတ်ကြော သ္အးဇၚးကၠေံဇကု နကဵုဍာ်မ္ၚဵုအိုတ်ရ၊ ကာလစဴအာ ညးတံကေတ်ဖျဴဏာဍာ်မ္ၚဵုတုဲ လၟုဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ပပ္တံနုတ္ၚဲဂှ်တုဲ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တုဲ၊ ရန်တၟံသွက်အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ဒြပ်ကသပ်ဂွံဂၠိုၚ်၊ ကျာ်ဩဳဂွံနွံဂှ်ရ၊ သ္အးဇၚးကၠေံ ပွမကၠိပပ်တံဂှ်တုဲ ကၠောန်ပေါဲကာမ္ၚဵုမွဲ၊ ပြာကတ်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်'''မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်'''ရ။


* ('''ဗွဲခ္ဍန်ဟေၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ''')

သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ဣမိတံဟွံသေၚ် ညးအာယုက်ဇၞော်တံ သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပြုပြေၚ်ကေတ်ခါန်လဗံက်ခၟရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ပိ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်မသုန်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ထပှ်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ဒစိတ်၊ ရဴဝွံ ပြုပြေၚ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲလဗံက်သွက်ဣမိဂှ် သတ်ဗြဴမွဲမ၊ ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်ခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ကဝေက်သၠိက်၊ သွခၞံကြုက်စုတ်လဝ်ရ၊ သၟေဟ်နူဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ၜံက်၊ တၞိၚ် တောဝ်ပလုဲစုတ်လဝ်တုဲ သွက်ဇိုန်ကဵုညးလွဳဝတ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ သၞေက်၊ မဂွါ၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ လကံက်တဲ၊ သၞေက်၊ မဂွါတံ ပ္ကောံစုတ်လဝ်ပ္ဍဲပ္ၚာန်မွဲရ၊ ယဝ်လဗံက်ပိမ္ဂး မွဲဂှ်သွက်ဣမိ၊ သၟေဟ်ၜါဂှ် လဗံက်ဗဴလေဝ် ကော်စရ။


ကၠာဟွံစိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာ မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ပ္ကောံကကေဝ်လဝ် ကပေါတ်ဗွဲမရုံဂပ်နာနာသာ်တုဲ၊ ကပေါတ်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ပပ္တံနူဍာ်မိတ်ကပေါဝ် နုၚ်မ္ၚဵု ဂအဳတံအိုဿီု ကပေါတ်ပွမ္ဒးရပ်စပ် ကာလသၠးဂဝ်ဂၞဴကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဘိက်ပၟိၚ်လဝ်မၞိဟ်ဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ်ကီု၊ ယဝ်ရဗှ်မ္ၚဵုဖာပ်သၚ်ကီုမ္ဂး အာစာတၠဂုန်ခမဳသၚ်တံလေဝ် အာနိမန်လဝ်ကီုရ၊ စိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်မ္ဂး၊ သွက်ဂွံစဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် မ္ဒးပြုပြေၚ်လဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် စွံလ္တူဂအဳ ဂတမုက်သ္ၚိရ၊ ခ္ဍအ်ဇဗၠုမွဲ ဂစေအ်မွဲပ္ၚာန် ဒ္ၚောဝ်မွဲ ဍာ်ကၟုဟ်မွဲထၟာဲ ပြေၚ်စွံလဝ်တုဲ၊ ကပေါတ်မပ္တံ ကၞေဟ်ဗာ်ဂူ တွဵု မြတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစွံဗ္ဒာဲလဝ်ဇရေၚ်ဂအဳဂှ်ကီုရ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဣမိ ဟွံသေၚ် ညးဗၟဴတှ်ကဵုကောန်ၚာ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ကမံက်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဖုံပၠဳလာၚ်မုက် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚးကၠေံ ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဖုံပၠဳကဵုဍာ်ဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်ပၠန်ရ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် ရပ်ကေတ်ကပေါတ်တံ ပွမရပ်စပ်လဝ် ကာလၜံၚ်ပၟတ်တေံ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်တုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်သ္အးဇၚးကၠေံရ၊ တုဲမကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး လာၚ်မုက်ဇကုတုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကလေၚ်စဝ်ဍာ်မိတ်ကပါဝ်ကဵုမိကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်သီုဖအိုတ်၊ ဒုၚ်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ သွက်အန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ်၊ သွက်ဂွံသ္အးဇၚးကၠေံဇကုအိုတ်တုဲ လံက်ဖုံဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်တုဲ တၠသ္ၚိတံ ဒုၚ်ကဵုပလေၚ်ခၟိုန် ဗြာတ် ကုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်အိုတ်ရ၊ ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံကာလမပြာပ်ကၠုၚ် ဇရေၚ်သ္ၚိ မပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဝွံဂှ် နတဲသၟးဟွံသေၚ်၊ ရန်တၟံသွက်ကောန်ၚာ်တုဲ ကပေါတ်ပရၚ်တၟာဲနာနာသာ်လေဝ် ညးတံကဵုခၟအိုတ်ရ။


ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ မိကောန်ၚာ်ဂှ် မိန်ကေတ်ကောန်ၚာ်၊ စွံပ္ဍဲလဒေါဝ်သ္ၚိ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ဒစိတ်၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴထပှ်မ္ဒးဗိုၚ်လဝ်တုဲ ကေတ်ချာမွဲတၞုၚ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ဒက်လဝ်လစိန်မတ်ဗ္ကေတ်မွဲဇြေဟ်ရ၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်လဝ်တုဲ ကလံက်ဍာ်ပ္ဍဲသၠိုၚ် မစုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲ ဂါထာ ၜ ကောန်ၚာ်ဂှ် ဖ္ဍောတ်မွဲလ္တုန် ဇီုကၞေၚ် ကောန်ၚာ်မွဲတဲရ၊ ကောန်တြုံမ္ဂး ဂါထာဒစိတ်လ္တုန်၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂးထပှ်လ္တုန်ဖ္ဍောတ်ရ၊ ရဴဝွံ ၜ ကောန်ၚာ်မ္ဂးရ ၜ တုဲ လစိန်ဂှ် မ္ဒးကွက်စုတ် ပ္ဍဲကံကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ကွာၚ်လဗံက် မစဳရေၚ်လဝ်ဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ် မ္ဒးဇိုန်ကဵုဣမိတုဲ သွက်ကွးဣမိဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုသွတ်မွဲ မ္ဒးဇိုန်ကဵုရ၊ ဇဗၠုသွတ်ဂှ် ခါန်လေဝ်ဂးရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ကၟာမ္ဂး ဗလိုပ်မွဲစွံရ။


ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဝေၚ်သဘၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုပၠန်၊ ကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟွံဝေၚ်ရ၊ ပွမဝေၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုဂှ် စွံလဝ်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲလ္ဒေါဝ်သ္ၚိ၊ မၞိဟ်ဗြဴတၠကောန် ဗၞတ်ပိပန်မသုန်တြဴ ဒတူဒၟံၚ်တုဲ ဆက်လဝ်တဲ၊ ဒွုဲဝါဲလဵုသ္ဂးတုဲ ညးတံပ္ကောံပၠောပ်တဲဆက်လဝ်ဂှ်ရ၊ တုဲဆက်ဒယှ်ေတိုန် '''ဒွုဲဝါဲလဵုဒွုဲဝါဲလဵု-ဝါဲလဵုရောဟွံသေၚ် ကြေၚ်ဇမ္ဗူရှ် ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ''' သာ်ဝွံ ဒယှ်ေအာဒွုဲ ယူဒံၚ်ဂေတ်အာကောန်ၚာ်ဂှ် ၜါပိပန်လ္တုန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ၜပ္တိုန်စရာဲကောန်ၚာ်လေဝ် သ္ပကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်တုဲ ညးဇၞော်တံ ရာဒၞာမိက်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ဂွံဒှ်တသိုက်ပိုန်ဟာန်၊ အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ကျာ်ဩဳကဵုဂွံနွံကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်မ္ဂးဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်စြာဲကောန်ၚာ်တုဲ သ္ပအိုတ်ရ၊ ကာလၜကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် ဂါထာၜကောန်ၚာ်ဂှ် ညးတံဖ္ဍောတ်အိုတ်ရ၊ ဂါထာၜကောန်ၚာ်လေဝ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန်ဟွံတုပ်၊ တၞဟ်ခြာမံၚ်ညိညကီုရ၊ ရန်တၟံၜကောန်ၚာ်ဂှ် တုပ်မံၚ်သီုဖအိုတ်ရ။


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲတုန်''' 


'''( ခၟမွဲ။ )'''။

နူကဝ်တိုန်ရ၊ ပိုဲၜကောန်စဴ၊ ရဴဂဴရတ်ပိ၊

ခၟမွဲစိ၊ ဣဓိဇၞော်ပၠန်၊ အ္စာပ္တန်လဝ်၊

ကျာ်ဂေါတမ၊ ပၠလျးဖျဳဖျဳ၊ သ္ၚဳဗဵုအံသဝ်၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လာ၊ နဳလာဩန်ထဝ်

ဒယှ်တမ္ညဝ်၊ အသဝ်နုဘဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟၜါ )'''။

ဝွံခၟၜါ၊ သာရထဳအဴ၊ ကဵုဒှ်စဴညိ၊

တိုက်ထဝ်ဩန်စိ၊ ဣဓိနွံကီု၊ သီုသက္ကဝဝ်၊

ဖဵုပန်မက်ပတ်၊ သစ္စပန်ဂှ်၊ တဲစှ်ရိုဟ်လဝ်၊

ကဵုဂွံပၟဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကျာ်တြဲ၊ ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိ၊


'''( ခၟပိ )'''။

ခၟပိဟေၚ်၊ အ္စာကၠောန်လဝ်၊ သီုဓဝ်ဟဳရိ၊

ကောံမၞိက်ပိ၊ သိနေရုဟေၚ်၊ ပြေၚ်သိန္နရာဇ်၊

ဗ္ကေတ်ဒဝါန်၊ သဏ္ဍာန်မတ်ဗ္ဂဲ၊ မၞိက်ပြဲဂွံညာတ်၊

ပ္ဍဲလောကဓါတ်၊ ဇာတ်ဝေဿန္တဝ်၊ ကဵုတန်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟပန် )'''။

ဝွံခၟပန်၊ သစ္စပန်အဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊

သၟိၚ်ဝၚ်ပန်စိ၊ ဒမၠိကဵုဆဵု၊ မ္ၚဵုဟောဒြာ၊

ကြဴတဲပြာကတ်၊ ကွတ်စှ်ဒ္စာံ၊ သိုန်သ္ကဵုရံက်ရာ၊

ဖဵုရာဒၞာ၊ သီုသဒ္ဓါအဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟမသုန် )'''။

ဝွံခၟမသုန်၊ သဳမသုန်ဂှ်၊ ကဵုပ္ဍေန်ဍဟ်ညိ၊

အာယုက်တန်စိ၊ နာမဒိဃာ၊ ကဵုဂွံမြာကီု၊

ဒယှ်ကမြဴ၊ ညံၚ်မဟောသဓ၊ တေဇတီုကၠီု၊

အနုဘဴကီု၊ သီုကြဳဇှ်အဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟတြဴ )'''။

ဝွံခၟတြဴ၊ သွဝ်တရဴဘုံ၊ အလုံံသုဂ္ဂတိ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ညံၚ်နာဲမိသၟိၚ်၊ သၠိၚ်ပ္ဍဲနန်မြ၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ပ္ဍဲတိုက်ပဠူ၊ သူလေဝ်ပေၚ်န၊

ညံၚ်ဇောတိက၊ တၠထဝ်ဩန်၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊


'''( ခၟထပှ် )'''။

ဝွံခၟထပှ်၊ အဘိဓဝ်ထပှ်၊ ကဵုဆဵုပြဟ်ညိ၊

ဓဝ်ကျာ်တြဲစိ၊ ဣဓိလ္တာ်ရ၊ တေဇမပြဲ၊

ဍုၚ်ဇၞော်တန်တဴ၊ စှ်တြဴအဵု၊ ကဵုဆဵုလောဲလောဲ၊

အာယုက်တန်ပြဲ၊ ပ္ဍဲသုဂ္ဂတိ၊ ကဵုကလိဂွံညိ။ ။

('''သွက်ကောန်ဗြဴဂှ် ဂါထာတုဲဆဝွံရ။''')


'''( ခၟဒ္စာံ )'''။

ဝွံခၟဒ္စာံ၊ မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍေန်ကဵုဍာံညိ၊

သဳဒ္စာံစိ၊ မဏိဖ္ဍုန်၊ အတိုၚ်ဂုန်ပြဲဖာ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ယွံသွံဂွဳစိုက်၊ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ကၠာ၊

ဟးစဴမတ်ၜါ၊ မှာစက္ကဝဝ်၊ ကဵုစရှ်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟဒ္စိတ် )'''။

ဝွံခၟဒ္စိတ်၊ အ္စာပ္တိတ်လဝ်၊ နူကဝ်တန်ရ၊

ရတ်ဒ္စိတ်ပၠ၊ ပတၠဂွံကၠုၚ်၊ နုၚ်နိဓိပြဲ၊

ဒ္စိတ်လောကုတ်၊ ဟွံယုတ်နူဂှ်၊ ဒှ်ဓဝ်ကျာ်ပြဲ၊

တၠလျးတြဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊ ဗၠးဗယိဘဲ၊

အိုဿီုရတ်ပြဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်တံဂှ်၊ ကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ရ။ ။

('''သွက်ကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးဖ္ဍောတ်ဂါထာဒဵုကဵုခၟဒ္စိတ်ဏံရ။''')


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲပၠန်။'''

၁။ နူတံပဌမ၊ ထ္ၜပ္တိုန်သၟတ်မွဲ၊ ကောန်ကွးတွဳဂၠောဲ၊ နဲအ္စာပါမောက္ခ၊ ဒၞာဲဒၞာဲအာဂတ၊ ကဵုဂွံဒှ်အ္စာညးညိ။

၂။ နူမွဲထ္ၜပ္တိုန်ၜါ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ကၠာ၊ ဂုဏ်မိမၜါညိ။

၃။ နူၜါထ္ၜပ္တိုန်ပိ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်စိ၊ ဂုဏ်ရတ်ပိညိ။

၄။ နူပိထ္ၜပ္တိုန်ပန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်အ္စာပန်ညိ။

၅။ နူပန်ထ္ၜပ္တိုန်မသုန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်ဓဝ်သဳလ၊ မသုန်ပြကာညိ။

၆။ နူမသုန်ထ္ၜပ္တိုန်တြဴ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်အဴ၊ သွဝ်တြဴဘုံညိ။

၇။ နူတြဴထ္ၜပ္တိုန်ထပှ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဂှ်၊ ရတ်ထပှ်ပြကာညိ။

၈။ နူထပှ်ထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စာံ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဍာံ၊ ဓဝ်မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံညိ။

၉။ နူဒ္စာံထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စိတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်လ္အိတ်၊ ဓဝ်လောကုတ္တဵုဒ္စိတ်ပြကာညိ။

အာယုဒဳဃာ၊ မဟာသုခံ၊ ကဵုတန်မံၚ်ညိ၊ နိဗ္ဗာန်သမာဓိ၊ ကဵုစိုပ်ညိတန်('''နဂါထာဝွံဟေၚ် ဂကူမန်တံ စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဗလိုပ်ကောန်ၚာ်သ္အးဇၚးကၠေံတုဲ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ၚာ်အိုတ်ရ။''')


* '''ဂလာန်ပသေက်ကောန် မွဲနဲပၠန်။'''

'''တြိရတဏံ အဟံဝန္ဒာ၊ ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃဂုန္နာ၊ မာတာပိတုဂုရုပဇ္ၛာ၊ အိန္ဒော ဒေဝဗြဟ္မလောကာ၊ သဗ္ဗသိဒ္ဓိ ဘဝန္တုတေ။''' 

စိုပ်ဂုဏ်ကျာ်သၟတ် ရတ်ပိပြကာ၊ မိကဵုမၜါ အ္စာဥပ္ပဇ္ၛာဲ၊ အဲဍိက်လ္ၚောဝ်ကွာဲ ဇၟာပ်ဒၞာဲအရာ၊ အိန်ဗြီုယီုမာ အိုတ်မှာဒေဝါ၊ ဒေဝတဴစှ်ဒိုဟ်ကီု အိုတ်သီုစက္ကဝါ၊ သၟိၚ်ဂိတုတ္ၚဲ သၟိၚ်ဗြဲသၟိၚ်ကျာ၊ အိုတ်သဗ္ဗနာနာ နကြဳဇှ်အဲဍိက်ယိုက်လဝ်တုန်၊ အိုတ်ဇၟာပ်ဂုဏ်ဒေဝါ ပါပကဵုပါဲဒဴ၊ သာမ္မယျကဵုစဴ မြာညိ၊ ဒိတ္ထဳပေၚ်သ္အး နက်သတ်ယးမတ်ၜါ၊ အာယုက်သီုပိုဉ်ဘိုက် ဒြပ်ရတ်အနဂ္ဃ၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကၠာ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။ နူကဝ်တန်ပဌမ ဗြီုရောၚ်ညးပပြာကတ်၊ မှာဗြီုအ္စာမွဲအဴ ရပ်တဴမၞိက်ရတ်၊ ဇၟာပ်ခၟကာလ လျတ်မၞိက်ရတ် မနွံကဵုကြဳဇှ်၊ ဘောဇိုန်နွံကဵုရှ် တၟေၚ်တၟဟ်ပ္ဍဲခၟ၊ ဘုတ်ပိဓါတ်ပန်ရ မၚ်မွဲခၟရဟေၚ်၊ အိုတ်သီုဒေဝတဴသူကၞေၚ် မၚ်မွဲသီုညးမသုန်၊ ဖဵုအဲဍိက်ရဴဂဴတုန် နွံဂုန်ဇၞော်တေဇ၊ ပရေၚ်နူမူလ ဗြီုရောၚ်ညးမထ္ၜကၠာ၊ ပိုဲဍိက်ပ္ဍဲလိုက်ဗာ ဒးပဗက်ကၠုၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရ၊ နူမွဲကဵုဒဵုပေၚ်ရ ထ္ၜအာသှ်ပ္တဴအာ။


'''ဣဝွံမွဲ''' ကဵုဒှ်နဲသေဌဳဇောတိက ကဵုပတၠဒြပ်ရတ်၊ ညးလဵုမွဲ ပကဵုပ္တောံၜတ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ပိုန်ဟာန်ညး ဂၠးတိသုန္ဓရဳ၊ ညးဂမၠိုၚ် သဂိုၚ်ဏာပကဵုမာန်၊ ကြဳဇှ်ဇၞော်လောန်လာန် ကဵုဂွံစသိုၚ်ဟာန်ထဳတိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓိ သဒ္ဓိ သမ္ပတ္တိ ကဵုသ္ဂေဟ်သွဟ်၊ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴကဵုဂွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုနာဲသၟဟ်၊ အတိုၚ်ခၟမွဲဂှ် ကဵုဂွံစဴဒှ်ကဵုနာဲညိရအဴ။ 


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟၜါ''' ညံၚ်ဇဋိလသေဌဳကၠာ ကဵုဂွံပြာကတ်ရာၚ်ဆာဲ၊ သၟိၚ်ပၟတ်ကမၠတ်ဍာ် ပကဵုပလီုအလာ်နာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုအာဲကၟာဲ ညံၚ်ပျာဲသေဌဳတမၠာ၊ အိုတ်သီုညးစှ်ဒိုဟ် ကဵုဒးကၠုၚ်ဖျေံမေတ္တာ၊ ကဵုဒးဆာန်သ္ဍိုက် ညံၚ်ကောန်ဂၞဴအဵု၊ ဒေဝတဴအလုဲစက္ကဝါ ကဵုဂွံရော်ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ကဵုဂွံပတၠပညာ၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟၜါ သီုၜါ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပိ၊''' ကဵုကလိဂွံနုၚ်နိဓိပိစွံ ပ္ဍဲတိသုန္ဓရဳမွဲ၊ မွဲစွံပ္ဍဲဍာ်ဂၚ်္ဂါ၊ တဴလ္တူကျာ ဒေဝတဴကဵုဒးပလံၚ်နၚ်၊ ဒါနသီုကသူကၞေၚ် ဒြပ်ဝၚ်ကဵုအိုဟ်တၟိုဟ်၊ ဆမွဲလ္ပကဵုညးဂြိုဟ် စှ်ဒိုဟ် ဒ္စာံဒိုဟ်၊ ပိုန်ဟာန်သီုဒြပ်ဝၚ် ကဵုညးဒးဒုၚ်ကွာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုကဵုအာဲကၟာဲကီု ဒးနၚ်ကွဲာဒဵုသ္ၚိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန်ကြန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ အတိုၚ်ခၟပိ သီုပိကဵုကလိဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပန်၊''' ကဵုဂွံပတၠဒြပ်ဩန်ထဝ် ကဵုဂွံဒယ်ှတှ်ကၠံၚ်တမ္ညဝ် ဝၚ်ဒမၠိၚ်စိၚ်ပ္ဍိုက်ကုန်ကွ၊ သီုကွိၚ်ကွိုက် ညးဒးယိုက်ဒိုခ်ရဴဂဴ။ ညံၚ်သၟိၚ်မှာမန္ဓာတ်အဴ ကဵုနွံတဴဣဓိဗလ၊ ကုသိုလ်သီုကဵုဒါန ဂတကဵုဂွံဆန်ၜန်၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ကဵုဒှ်သ္ဍိုက်မှာဇန်၊ သတြုကဵုသဍးသ္ၚောဲ ဝဳဝဲကဵုသာဲခၠန်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟပန် ကဵုဂွံစဴ တန်ပ္ဍဲနာဲညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟမသုန်''' ကဵုနွံဂုဏ်ဓယှ်တှ်၊ အာယုက်ပေၚ် ၂၁ ဂှ်ကဵုဂွံဒုၚ်ခမဳပယျၚ်၊ ပိဋကတ်သီုဗေဒၚ် ကဵုဂွံလေပ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်သေသာတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်သုတ်ဇာတ်နိပါတ် ကဵုဂွံပိုၚ်ခြာသိုဖအိုတ် ကဵုဂွံဟံၚ်ပြာ် ကလောကောဒေံသီုဝံသ၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ညံၚ်ကဵုမှာဒေဝတဴ၊ ကဵုဂွံဒှ်ဇၞော်တြုံဗြဴ ကဵုဂွံနွံတဴပညာ၊ ဂ္ဇံဒေါဝ်ပေါဲဟေၚ် ရမျာၚ်ကဵုရှ်သာ၊ နွံကဵုကွတ်ပညာ ကဵုကလိဂွံစဂုဏ်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟမသုန် ကဵုဂွံစဴဍုန် ပ္ဍဲဇကုညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟတြဴ''' ကဵုဂွံပတၠဍိက်တြုံဗြဴ၊ ကဵုဂၠိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴကဵုပေၚ်ခြိုၚ် ကဵုဂၠိုၚ်ယာန်ချေံစိၚ်၊ ဍိက်ဗွက်ဂမြိၚ် ကွိၚ်ကွိုက်တမ္ညဝ်ကၠံၚ်၊ လာဘကဵုအိုဟ်တၟိုဟ် စှ်ဒိုဟ်ဒစာံဂၠံၚ်၊ လတူဖျေံကဵုဖံၚ် သၟဝ်ပလံၚ်ကဵုက္ၜၚ်၊ ဗၟံက်ဍိုက်နၚ်ကဵုဝုန်ဒၚ် ပလိုတ်ဇက်နၚ်ကဵုကွဳ၊ ပိုန်ဟာန်ညံၚ်ဗဝဝ်ဗတဳ တွဳဝါရဂတကြဴ၊ ဣဝွံရခၟတြဴ ကဵုနာဲတံမြာညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဒုၚ်စခၟထပှ်''' ကြဳဇှ်ဒယှ်တှ်လောန်လာန်၊ ပုၚ်ခၟထပှ်ပၠန် ဘုတ်ပန်ကဵုဒးမၚ်မွဲတုန် မိဒေဝတဴညးမသုန် မနွံဂုဏ်ဇၞော်တေဇ၊ ဒေဝတဴမဟာဝိနာယက ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ကၠုၚ််ပသ္ၚိနန်၊ ဩဿဝတဳကၠာ က္တောဝ်ၜါစဴပဒတဴ၊ ဩဳစဏ္ဍဳမွဲအဴ တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲသိုဟ်ဒၞဳ၊ ကုမ္မာရာ ကုမ္မာရဳ နွံဂုဏ်ဇၞော်ကဵုကြဳဇှ်၊ သၟိၚ်တ္ၚဲသီုထပှ် ပြဟ်က္ညဖျေံမေတ္တာ၊ သီုဂိတုစှ်ၜါ စက္ကဝါဠ၊ တ္ၚဲဏံမိကဵုမ ထ္ၜနာဲတံဂွံယးတၟးအာ၊ ဇယသီုလာဘသုခါ ကဵုမြာပြဟ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်သီုထပှ် အဲဍိက်ပၚ်စြဟ်ယဵု ဖ္ဍုန်လတူသိသ၊ ယဵုလဝ်တုန် သီုကဵုဂုဏ်ကျာ်မသုန်ကဝ်၊ ခၟထပှ်တိတ်တွံလဝ် သီုထပှ် ကဵုဂွံဇၞော်မောဝ်အာ ကဵုနာဲတံကလိဂွံညိရအဴ။ ('''ကံက်ပ္တိတ်နူ ဂကောံစရာဲလိခ်ပတ်မန်''')


* '''ကပေါတ်လဗံက်''' 

'''သၟတ်တြုံမွဲ-''' 

၁။ ဗြာတ်မွဲဂရး၊

၂။ သတ်ဒ္စိတ်မ၊

၃။ သွဒ္စိတ်ပ္ၚာန်၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး၊

၆။ ၚုယ်မွဲမ၊

၇။ ပလေၚ်ဒ္စိတ်ခၟိုန်၊

၈။ ကွာၚ်ဒ္စိတ်မ

၉။ ကပရာၚ်မွဲ-ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမွဲရ။


'''သၟတ်ဗြဴ-'''

၁။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၂။ သတ်ထပှ်မ၊

၃။ ဇဗၠုထပှ်တၞး၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ပလေၚ်ထပှ်ခၟိုန်၊

၆။ ကွာၚ်ထပှ်မ၊

၇။ သွထပှ်ပ္ၚာန်၊ ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမွဲရ။


* '''ကပေါတ်ခၟ'''


၁။ သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ၊

၂။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၃။ သတ်ပိမ၊

၄။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး ကပေါတ်တံဂှ် စုတ်ကဵုနတုဲ ကမၠောန်(ကိစ္စ)တုဲအိုတ်မ္ဂး သတ်ဗြဴဂှ်ညးတဵုလဝ်ရ။

(သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ ဟီုမ္ဂး၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကေတ်တုဲ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဟွံဒးကေတ်ဂှ် ဂွံညာတ်မံၚ်ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိ စွံခုၚ်ဇိုၚ်ပန်၊ လ္တူခုၚ်ဂှ် နုၚ်ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ်မြမောဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်ကြုတ်ခပဳဩောံမွဲ၊ ပိနုၚ်ဂှ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ်တုဲ ဗ္ဒာဲဂှ် ၜုန် မြ ကွဵုတံလေဝ်စွံလဝ်၊ ကာလဣမိဗလိုပ်ဂှ် ကၠာတဲဍာ်ခပဳဩောံ၊ ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ ဍာ်မြမောဝ်ရ။)


ပ္ဍဲမစဳရေၚ်လဗံက်ပၠန်လေဝ် ကောန်ၚာ်မွဲလဗံက်ပိ၊ ကောန်ၚာ်ၜါလဗံက်မသုန်၊ ကောန်ၚာ်ပိလဗံက်ထပှ်၊ ကောန်ၚာ်ဂၠိုၚ်နူဂှ်လေဝ် ညးကဵုပြုပြေၚ်လဗံက်ထပှ်ရ၊ လဗံက်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲထးမွဲ စုတ်ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဝေက်ကသပါမွဲခေါက်၊ သွခၞံကြုက်မွဲခေါက်၊ ကဂၠေဝ်မွဲခေါက်၊ သွခပဳဩောံမွဲခေါက်၊ ကခၞာမွဲခေါက်၊ ကွာၚ်မပၞဟ်မွဲခေါက်၊ ယိုဟ်သတ်ဆုမွဲခေါက်၊ စုတ်လဝ်တုဲ မွဲထးဂှ် မွဲလဗံက်မ္ဂးရ၊ လဗံက်ဝွံ ညးဗ္စမၞိဟ်ဗြဴဆောဖွက်ထပှ်ရ၊ ကာလစဂှ် သီုစသီုပါဲလဝ်ညိညဗ္ဒါဲဂှ်တုဲ၊ ကာလစတုဲ စၞညးပါဲလဝ်ညိညဂှ် စုတ်ပ္ဍဲနဒၠေၚ်တုဲ ကဵုမကောန်ၚာ်ဂှ် ဂၠေၚ်ဏာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုမဇၞော်တံရ၊ ယဝ်မကောန်ၚာ်ဟွံမွဲမ္ဂး မိကောန်ၚာ်ဂှ် ယဵုဏာအာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုရ၊ ဟိုတ်သာ်လဵုမ္ဒးယဵုဂၠေၚ်ဏာစၞတံဂှ်ရော၊ ရန်တၟံညံၚ်ရဴစၞတံအိုဟ်တၟိုဟ်ဏံကီု၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဏံ၊ ဂတနူဏံ ကဵုဂွံအိုဟ်တၟိုဟ် ညံၚ်ရဴစၞတံဂှ်ကီု မဒှ်ရ။


* '''ပွမစၚ်ကတောဝ်'''


ပ္ဍဲကွာန်ရးဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ ပ္တုဲကာမ္ၚဵုစၚ်ကတောဝ်ကီုရ၊ ကညလစၚ်ကတောဝ်ဂှ် နကဵုတၞိၚ် ကေုာံ တောဝ်လမ္စံက် စၚ်ပထောၚ်တုဲ ဒက်လဝ်တောဝ်ဂှ် ဗီုကဝဴသၞေက်ရ၊ ကာလစၚ်ဂှ်လေဝ် ကၞိၚ်ကီု တောဝ်ကီု ကြောသ္အးဇၚးကၠေံတုဲ စၚ်မ္ဂး ဟွံဒှ်သရ-ရ၊ စၚ်တုဲဆီတိတ်မ္ဂး ညးတံစုတ်မိတ်မနာၚ်ရ။


* '''ပွမခုတ်ယၟု''' 


ကောန်ၚာ်သၠးနူဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ လ္ၚဵုဂှ်ပေၚ်ပိဂိတုတုဲဟေၚ်၊ ညးတံခုတ်တဴယၟုအိုတ်ရ၊ ပွအရာခုတ်ယၟုဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံဟေၚ် ခုတ်ဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ချပ်စကဵုကျဇၞော်အ္စာတၠ ယာဲဇၞော် အပါဇၞော်တံတုဲ ခုတ်ယၟုလေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ခုတ်ယၟု ဗက်နာံတ္ၚဲလေဝ်နွံကီုရ၊  ကာလခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး အခိၚ် တ္ၚဲ သက္ကရာဇ် ယၟုတံဂှ် ချူကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ရ။


ပွမချူကှ်ေယၟု ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်ပိုဲဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်တေံ မန်ပိုဲကျအာပၞာန်ညးတုဲ ကွိုန်ညံၚ်ဂွံသဝ်စှ်ေဂှ် နဲဂၠိုၚ်ကဵုသာ် ဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ကဵုလၟုဟ်ရောၚ်၊ ပသာ်ရောဟီုမ္ဂး ဒုန်ကရေက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵု ပွမရပ်စပ်ပ္ဍဲကေၚ်ကာ၊ ပွမချိုတ်၊ ပွမကၠောန်ဇံၚ်ဖဴ ကာလၜံၚ်ပၟတ်၊ ပွမလးကၞဳတံဂှ်ရ၊ ဒုန်မ္ဂးဂှ် ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုရ၊ ယဝ်ကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်မ္ဂး ကုညးဂှ်ကွိုန်ဟၟဲ၊ မုက်မတ်ဟွံယးတၟး၊ စရာဲကျာ်ဩဳအောန်သဝ်ရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် အာဂတနူဏံ ယဝ်မိက်ဂွံကှ်ေသက္ကရာဇ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် လ္ပကှ်ေစုတ်ညိ၊ ကှ်ေစုတ်ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ညိ၊ ကောန်ဂကူမန်တံ၊ ကာလခုတ်ယၟုမ္ဂး ယၟုနွံကဵုကျာ်ဩဳ၊ နွံကဵုကွိုန်၊ ယၟုပွမစၞောန်ထ္ၜးကဵုကာမ္ၚဵု၊ စပ်ကဵုနာံတ္ၚဲကောန်ၚာ်-နကဵုယၟုမန်ဇေတ်တ်မပ္တံ(မာံ - နာဲ - မိ - ဣစဳ)တံဂှ် ခုတ်အိုတ်ညိ။


ကေၚ်ကာ ပွမစဝ်ကပေါဝ် စၚ်ကတောဝ် ခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် သွက်ဂွံကလေၚ်ဗ္စာရဏာ ဒဒှ်အဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်မွဲဝါပၠန်ရသွံ၊ ရန်တၟံသာ်ဂှ် ကဵုရံၚ်ဒ္ၚောဝ်ရ၊ တုဲညးတံကဵုကောန်ၚာ်ရပ် တၞိၚ်၊ တဝ်ဏှ်ေတံပၠန်ရ၊ ဣဂှ်လေဝ်ရန်တၟံ '''ကာလအဲသၠးဂဝ်ဂၞဴမိဂှ် မူကပေါတ်ကြိယာလေဝ်ဟၟဲကၠုၚ်၊ ကပေါဝ်ဝွံဂှ် ဒှ်ကပေါတ်ကြိယာသွက်အဲရသွံ'''ရဴဝွံ ညးတံရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် သွက်ဂွံဗ္စာရဏာ ဒဒှ်ရကောန်ၚာ်ဗ္စာရဏာဟွံလေပ်ကီုလေဝ် ညးတံသ္ဂောံကဵုစွံ ပ္ဍဲစိုတ်မိမတံရ၊ တုဲရန်တၟံဒှ်မၞိဟ် လုပ်အဝေါၚ်မၞိဟ်ညိဂးတုဲ ကဵုကောန်ၚာ် ကွာ်လ္တူတိထပှ်ဂါမ်ရ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ၜါမ''' 


ကထဝ် ။ ကဴဗၠဲ ။ ဂုဏ်ဇဳ ။

ကဩန် ။ ကဴစၠန် ။ စန်ညဳ ။

ကေသာ ။ ကဴသဳ ။ စန်မာန် ။

ကောနာဲ ။ ကဴမန် ။ စန်မန် ။

ကောနန် ။ ကျေဝ်ကျေဝ် ။ စန်သိုက် ။

ကံမောဝ် ။ ကျေဝ်လာဲ ။ စန်ထဝ် ။

ကံအံၚ် ။ ကျေဝ်ဂေါဝ် ။ စန်မောဝ် ။

ကံဇောဝ် ။ ကျေဝ်ဩန် ။ စိုတ်ညဳ ။

ကံထဝ် ။ ကျေဝ်လောန် ။ စိုတ်နာဲ ။

ကံဩန် ။ ခိုၚ်ဇဳ ။ စိၚ်နန် ။

ကံညာဏ် ။ ခိုဟ်ဩန် ။ စိၚ်ဗု ။

ကံသာ ။ ခိုဟ်ညဳ ။ စၠန်မောဝ် ။

ကံဆာန် ။ ခိုဟ်လောန် ။ စြာဲမန် ။

ကံပရဲ ။ ဂုဏ်ဆာန် ။ ဆာန်နာဲ ။

ကံနာဲ ။ ဂုဏ်ညာဏ် ။ ဆာန်မန် ။

ကံဍောတ် ။ ဂုဏ်သန် ။ ဆာန်နန် ။

ကဴမောဝ် ။ ဂုဏ်ထဝ် ။ ဆာန်ထဝ် ။

ကဴရာၚ် ။ ဂုဏ်မောဝ် ။ ဆာန်အာဲ ။

ကဴတ္ၚဲ ။ ဂုဏ်နာဲ ။ ဆီမန် ။

ကဴထဝ် ။ ဂုဏ်မန် ။ ဆီပရဲ ။

ကဴဩန် ။ ဂုဏ်သဳ ။ ဇဳအံၚ် ။

ဇဳဩန် ။ ပေၚ်ညာဏ် ။ လှိုၚ်ဩန် ။

ဇဳမောဝ် ။ ပေၚ်ကောံ ။ လှိုၚ်ထဝ် ။

ဇန်ညာဏ် ။ ဗုထဝ် ။ ဝၚ်မန် ။

ဇိုန်နာဲ ။ ဗုဩန် ။ ဝၚ်နန် ။

ညဳသိုက် ။ ဗိုတ်မန် ။ ဝၚ်သိုၚ် ။

ညဳပြဲ ။ ဗိုတ်နန် ။ သာမောဝ် ၊

ညာဏ်လှဲ ။ ဗိုတ်ထဝ် ။ သာနန် ။

ညာဏ်မန် ။ ဗိုတ်ဩန် ။ သိုက်မန် ။

ညာဏ်ထဝ် ။ မန်ဇေတ် ။ သိုက်နန် ။

ညာဏ်သိုက် ။ မန်ထဝ် ။ သိုက်ပိုန် ။

ညာဏ်နန် ။ မာန်ညဳ ။ သိုက်ညာဏ် ။

ညာဏ်ဂုဏ် ။ မုက်ဩန် ။ ဟၚ်ညာဏ် ။

ဍာ်ဩန် ။ မောဝ်ဇောဝ် ။ ဟၚ်ထဝ် ။

ဍိုၚ်ထဝ် ။ မြမောဝ် ။ ဟံၚ်ဇဳ ။

တာထဝ် ။ ယာတ်နန် ။ ဟံၚ်မန် ။

တာဩန် ။ ယေန်သိုက် ။ ၜိုပ်မန် ။

တီနန် ။ ယေန်ထဝ် ။ ၜိုပ်ထဝ် ။

တီမန် ။ ယေန်ဟာန် ။ ၜိုပ်ဩန် ။

ထဝ်ဍာဲ ။ ရံၚ်မန် ။ အာဲနန် ။

ထဝ်ဥူ ။ ယာဲဆာန် ။ အာဲဇဳ ။

ထဝ်နန် ။ ရတ်အံၚ် ။ အာဲရတ် ။

ထဝ်မန် ။ ရတ်နာဲ ။ အာဲနဲ ။

နန်ဩန် ။ ရတ်မန် ။ အာဲမောဝ် ။

နာဲကျေဝ် ။ ရာၚ်ဆာဲ ။ အာဲဗၠဲ ။

နဲမောဝ် ။ ရဲဆာန် ။ အာဲသိုက် ။

ပိုန်ဉာဏ် ။ လျးထဝ် ။ အာဲညာဏ် ။

ပိုန်သိုက် ။ လျးမန် ။ ဨယေန် ။

ပိုန်နန် ။ လျးဩန် ။ ဨဩန် ။

ပိုန်ယး ။ လျးတ္ၚဲ ။ ဨနန် ။

ပိုန်ဂၠိုၚ် ။ လှိုၚ်ကဴ ။ ဨကျေဝ် ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ပိမ''' 

ကေသရဳ ။ ဍုၚ်ထဝ်နန် ။ ယေန်ယေန်ဩန် ။

ကုမ္မာရဳ ။ ဍုၚ်နၚ်ထဝ် ။ ယေန်ကျေဝ်သိုက် ။

ကောစိုတ်နာဲ ။ တီဆာန်မန် ။ ယေန်သိုက်မန် ။

ကံမောဝ်အံၚ် ။ တၠညာဏ်နန် ။ ရံၚ်နန်အာဲ ။

ကံညာဏ်သိုက် ။ တၠပိုန်နန် ။ ရာၚ်ဆာဲနန် ။

ကျေဝ်ရာၚ်ဆာဲ ။ ထဝ်ထဝ်အံၚ် ။ လှိုၚ်ဩန်ထဝ် ။

ကဴစၠန်မောဝ် ။ ထဝ်အံၚ်သိုက် ။ လှိုၚ်ဘဴမောဝ် ။

ခိုဟ်သာလောန် ။ နန်မြမောဝ် ။ ဝၚ်နန်ဨ ။

ခိုဟ်ဟ်ယေန် ။ ဏၚ်မေဩဳ ။ ဝၚ်နန်ထဝ် ။

ခိုဟ်ဆာန်ညဳ ။ ဏၚ်ဥုရိုန် ။ သာဉာဏ်နွံ ။

ခိုဟ်လောန်ညာဏ် ။ ဏၚ်ဥုထာဲ ။ သဳပိုန်မောဝ် ။

ဂုဏ်ဆာန်မန် ။ နန်မြမောဝ် ။ သိုက်မောဝ်ဇေတ် ။

ဂုဏ်အံၚ်ဩန် ။ နန်ဆာန်ဇဳ ။ သိုက်ပိုန်မန် ။

စန်သိုက်ထဝ် ။ ပိုန်သိုက်လှဲ ။ သိုက်ဇဳအံၚ် ။

စန်မြမောဝ် ။ ပိုန်ယေန်တေန် ။ ဟၚ်ဩန်ထဝ် ၑ

စၠန်မောဝ်ဇေတ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နွံ ။ ဟၚ်ပိုန်မန် ။

စၠန်မောဝ်ဍာံ ။ ပိုန်နန်ဨ ။ ဟံသာဆာန် ။

စိုတ်နာဲမန် ။ ပေၚ်စိုတ်လောဲ ။ ဟံသာထဝ် ။

ဆာန်ဆာန်ထဝ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နန် ။ ဟံၚ်မန်သိုက် ။

ဆာန်မန်ဇေတ် ။ ဗုသာ်ထဝ် ။ ၜိုပ်ဟံသာ ။

ဆာန်ကောံညဳ ။ ဗုသာ်ဩန် ။ ၜိုပ်နန်ထဝ် ။

ဇံၚ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ဉာဏ်ဨ ။ အာဲမန်ညဳ ။

ညဳသာမန် ။ မန်ဇေတ်ဇေတ် ။ အာဲမန်ဇေတ် ။

ညာဏ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ညဳသာ ။ အာယမန္ဒယာ ။

ညာဏ်ထဝ်သိုက် ။ မာန်ကျေဝ်သိုက် ။ အာဲပိုန်နန် ။

ညာဏ်နဲမန် ။ မြမောဝ်ဇေတ် ။ အာဲသိုက်မန် ။

ညာဏ်လှဲသိုက် ။ ယာဲယာဲဆာန် ။ အာဲဍုၚ်မန် ။

ဍာ်မြမောဝ် ။ ယေန်သၞာၚ်မန် ။ အံၚ်သိုက်ထဝ် ။


အတိုၚ်ထ္ၜးလဝ်ယၟု နကဵုယေန်သၞာၚ်မန် သွက်ဂွံတၚ်ခုတ်ယၟုဂှ် ၜါမလေဝ်နွံ၊ ပိမလေဝ်နွံရ၊ ထ္ၜးလဝ်ဆအယာံမာတ် ဂွံနိဿဲကေတ်တုဲ ချူလဝ်ညိညရ၊ ဗီုဒးစိုတ်ရုယ်ကေတ် နဲဏံမွဲမွဲရဲတုဲ တၚ်ယၟုခုတ်မာန်ရ။

==အဝဲဗ္တောန်လိခ်ကတ်ပညာ==

ကာလလၟုဟ် ယဝ်ရံၚ်အာပရေၚ်ပညာ ဇၟာပ်ဍုၚ်ကွာန်လ္တူဂၠးတိဏံမ္ဂး၊ ဂကူတောလောန်၊ ပြာကတ်လောန်ဂကူသ္အာၚ်ဂှ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ဟိုတ်နူအရာပညာညးတံ တောဗွဲမလောန်ဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ရ၊ ပညာဟီုမ္ဂး သီုပညာလောကဳ သီုပညာလောကုတ္တဵုရ ပညာလောကဳဂှ် ဟိုတ်နူအစောံဇြဟတ်ဇၞော် ပ္ဍဲလောကဏံတုဲ ပၟိက်စိုတ်ညးတံဂှ် ညးတံပ္တုဲမာန်ဗွဲမပြဟ်အိုတ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ကောန်ဂကူပိုဲမန် ကတ်ဗ္တောန်ပညာသဗ္ဗအိုဿီု ပ္ဍဲဇရေၚ်တံဇိုၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံအိုတ်ရ။


ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်ဏံ ပါ်စွံလဝ်ပိအဝဲဒဒှ်ရ၊ ပဌမအဝဲ၊ ဒုတိယအဝဲ၊ တတိယအဝဲရ၊ ပ္ဍဲပဌမအဝဲဂှ် သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်ပညာရ၊ ပ္ဍဲအဝဲဏံ ယဝ်ကတ်ပညာစိုပ်ဒတုဲမ္ဂး တရဴဘဝမၞိဟ်ဂှ် ဇၟာပ်ပ်ကေၚ်ကာပ္တုဲဏာမာန်၊ နကဵုပညာရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မံၚ် ဒဒှ်ရ '''ၜဝ်လာ်ဂၠံၚ်ကၞောတ် ကောန်ဝေတ်နူဍောတ်တ်''' ကာလကောန်ဇကုဍောတ်သွတ်မံၚ်ဂှ် ဟွံကဵုကတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ဇၞော်ကၠုၚ်တုဲ ဟွံဍိုဟ်ကေတ် အရာကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု၊ ပ္တုဲဏာဟွံမာန်ရ၊ '''ဆာန်ကောန်မ္ဂးစွံဘာ ဆာန်ဝါဗ္ၚမ္ဂး ဒးမၚ်မွဲ ဆာန်ညးအဲ မ္ဒးဖျေံမေတ္တာ''' နွံကၠုၚ်အရေဝ်သာ်ဏံဝွံကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ်ဇကုဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲလောကကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ် ဟွံရိ ဒလဵုခၞံၚ် ပွမဇပ်ဍပ်လ္တူမိမ ကလော ကောဒေံကီု၊ သွက်ဟွံဂွံဒှ်မၞိဟ်အောန်ကဵုပိုန်ဒြပ်၊ ပွဟွံမၚ်မွဲဓဝ်ဗ္စာရဏာ ပ္ဍဲလောကဳ လောကုတ္တဵုကီု၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ၊ ကာလကောန်ဇာတ်ဇကု စိုပ်အဝဲကတ်ဗ္တောန်ပညာ၊ ကၠာတေံ အာစိုပ်အာယုက်တြဴထပှ်သၞာံမ္ဂး၊ မိမတံ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗြဴဗတိဂှ် ကော်ဏာကောန်ဇကုဘာလကျာ်၊ ဇရေၚ်အ္စာတၠတံတုဲ၊ ပအပ်ပြာပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံ သွက်ဂွံဗ္တောန်ကဵုလိခ်ပၠန်ရ။


ခေတ်ကာလလၟုဟ် ပ္ဍဲရးဌာန်ဒေသမန်ဂမၠိုၚ် ဘာဗတောန်လိခ် ညးအလဵုသဳတံ ပံက်လဝ်နွံဂၠိုၚ်မံၚ်တုဲ၊ ကဵုကောန်ဇာတ်ညးတံ အာကတ်ဗ္တောန်လိခ် ပ္ဍဲဘာညးအလဵုသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဇရေၚ်ဘာလဵုဟွံဟီု ကာလအပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတတံ မ္ဒးပလေဝ်ခါန်ဇဗၠုသတ်မွဲရ၊ ပ္ဍဲခါန်ဂှ် ဇဗၠုပိတၞး သတ်ပိမ၊ ပ္ကဴပိဍောၚ် ပၞာၚ်ပိတၞုၚ်၊ ဂဥုဲတၞးပိတၞးစုတ်လဝ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဘာမ္ဂး ကလံကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဇိုန်အပ်ကဵုခါန် ကေုာံ ကောန်ဇာတ်ဇကု နကဵုပါၚ်လေဝ် ဂရၚ်ပ္တီိကျာ်ဇၞော်အ္စာတံရ၊ '''ယွံကျာ််ဇၞော်အ္စာ ကောန်အဲဍိက်ဝွံ မတ်လ္ပကဵုကၠက် ဇိုၚ်တဲလ္ပကဵုကဝ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတံ ၜုၚ်တက်ဝေတ်ဗ္တောန်တုဲ သွက်ဂွံလေပ်ပညာ သ္ဂောံစဳကၠးအာပ္ဍဲလိုက်ဝွံဂှ် ဗ္တောန်ကဵုကွက်ပညာ သဗ္ဗအိုဿီုညိကျာ်''' သာ်ဝွံဂရၚ်ပ္တီ ပအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတံတုဲ သွက်ကွးဇကုဇိုၚ်တဲဟွံကဝ် မတ်ဟွံကၠက်ဂှ် မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဝေတ်ဗ္တောန်ဒဵုစိုပ်ကဵုလ္အိတ်ရ။


ပ္ဍဲဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ကော်ဖျဴနၚ်သ္ၚိတုဲ ညးမဒှ်မိမတံ သွက်ဂွံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲကောန်ဇာတ်ဇကု၊ ဘိက်ပၟိၚ်နၚ်မၞိဟ်ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဇကုပအပ်ဘာတုဲဂှ် လဴထ္ၜးဟီုပျးကဵုညးတံရ၊ နကဵုကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံလေဝ် ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ကဵုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံအိုတ်ရ၊ (အခိုက်ကၞာဏံဂှ် ပ္ဍဲကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ်နွံတုဲ ပ္ဍဲကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟၟဲရ၊) ကွာန်ရးမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲ ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲမိမ မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်လၟိုန်လေဝ်နွံ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟွံပလံၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်သ္ပထပိုဲခမဳတုဲ ကတ်ဗ္တောန်ပညာမ္ဂး လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်ရ၊ ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲဇရေၚ်အ္စာဘာလကျာ် မွဲသၞာံ ညးတံပါ်လဝ်ပိရာသဳရ၊ ၜါရာသဳဂှ် ညးတံဒၠောံဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကဳတုဲ မွဲရာသဳဂှ် ဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကုတ္တဵု မပ္တံကဵုခတဵုဇၞော်၊ ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်၊ လောကသိဒ္ဓိ၊ သၠပတ်ပရိုတ်၊ သဒ္ဒါ၊ သုတ်စဉ်၊ ပေါရဏာမ်၊ ပေါရဒါမ်၊ လိခ်ဂစေံဍာ်မိတ်၊ ကဗျလၟေတ်ကေုာံလိခ်ဗၠာဲဘာတံဂှ်ကီု၊ ကွတ်သဗ္ဗအိုဿီု မပ္တံကဵုဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန်၊ ကွတ်အ္စာသဝ်၊ ကွတ်အ္စာဂဥုဲ၊ ဗိန္ဓောဟောရာ၊ ကာတ္ၚဲ အ္စာကဝတ်၊ ဂၞန်သၚ်္ချာ၊ လှ်ေ၊ ဒယှ်ေတိၚ်တိုက်၊ ဓမၠုမတ်၊ ကွတ်ပၞာန်(သေနၚ်္ဂဗျူဟ) ကွတ်တဝ်စၞေဟ်ပၞာန် ကွတ်ဇိုၚ်ကွတ်တဲ၊ လက်ဗန် လက်ပၠုယ်တံဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ။


ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုပ္ဍဲဘာတုဲ ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲကမၠောန်ဟေၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်အ္စာတုဲ ဗ္တောန်ကဵုကတ်ကေတ်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ပ္ဍဲကမၠောန်မ္ဂး ညးလေပ် ညးသ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဗ္တောန်ကဵုကွးဇကုအိုတ်ရ၊ ကွတ်ကမၠောန်လေဝ်နွံစှ်သာ် မပ္တံကဵုပါန်မုက်၊ ပါန်ပေါန်၊ ပါန်ခဳ၊ ပါန်ခေန်၊ ပါန်ရန်၊ ပါန်ပုတ်၊ ပါန်ဗုတ်၊ ပါန်သောန်၊ ပါန်ဒက်၊ ပါန်သဲတံဂှ်ကီု၊ သၟာဓဇဲ၊ ဝဍ္ဎကဳ၊ ဗဳသ္ကဝ်၊ ဖျေံထဝ်ရၚ်ဒ္ၚောဝ်၊ ကွတ်သၟာလၟာန်၊ ကွတ်ဣမိတၠတဲ၊ ကွတ်သၟာဗ္ၚ၊ ကွတ်တုတ်တုတ်တံဂှ်ကီု၊ သီုမၞိဟ်တြုံသီုမၞိဟ်ဗြဴ၊ ညံၚ်ဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲယေန်သၞာၚ်ဂှ်လေဝ်၊ ညးတံသ္ပဂရုဒၠောံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်မံၚ်ပညာဂှ် ကွးဘာတံဂြိပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်(မြဘာ)(ဘာလေဝ်မံၚ်-ဝိုန်ကၞံၚ်လေဝ်ဟွံတီ) အတိုၚ်ဂလာန်ညးတံမဟီုလဝ်၊ မ္ဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် နကဵုဝဳရိယဇကုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်ဗ္တောန်မံၚ်လိခ်ဂှ်လေဝ်၊ ဝတ်ကွးမသုန်သာ်မတွံဂး '''ခစသဳကၠဳ၊ ဗ္စးပ္ညဳကြဴ၊ ဒုၚ်တဴဒၠောံဗ္တောန်၊ကၠောန်ၜတ်ဇရေၚ်၊ သီုဟေၚ်ကတ်ကွတ်''' သာ်ဝွံ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ် ဝတ်ကွးမသုန်သာ်ဂှ်လေဝ်၊ ကောန်ကွးဘာတံ ကောန်ကွးဘာတံ မ္ဒးမၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်မံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဒှ်လျိုၚ်ကွးတံရောၚ်။


ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံ ပိုဲဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ကတ်ဗ္တောန်မံၚ် ပရေၚ်လောကုတ္တဵုသၟးလေဝ် ဟွံရုမ်ဂပ်၊ ဟွံစိုပ်ဒတုဲရ၊ သွက်ဂွံပ္တောံကဵုဂကူညးမာန်ဂှ် လၟုဟ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်တၟိဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုသာ်တုဲ ညံၚ်ဂွံပြာကတ် တောလောန်နူဂကူသ္အာၚ်ဂှ် ညးညးအဲအဲ ကၠေံစိုတ်ကတ်ဗ္တောန်အိုတ်ညိ၊ ပညာနဲတြေံဂှ်လေဝ် လ္ပထောံကၠေံ ပညာနဲတၟိဏံလေဝ် ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် မ္ဒးဂိုတ်ဂစာန်ကတ်လွဳရောၚ်။

==ပွမပထပိုဲခမဳ==

ကောန်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ၚ် လျုၚ်သ္ဇုၚ်သ္ဍိုက်ကဵုဗုဒ္ဓဘာသာအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာအခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်ဘာသာလေဝ် လုပ်လၟိဟ်မွဲသာ်ကီုတုဲ၊ သ္ပရှ်ေသှ်ေကဵုဂုဏ်ကျာ်ဓဝ်သၚ်အိုတ်ရ၊ မိမၜါလေဝ် လုပ်ဗော်ဂုဏ်အနန္တတုဲ ဒဒှ်ဂုဏ်မိမဇၞော်ဂှ် သ္ဇက်ပ္တောံၜတ်ဟၟဲရ၊ ရန်တၟံသွက်ဂွံရန်ရော်ဂုဏ်မိစှ်ၜါဂှ်၊ ဂုဏ်မၜါစှော်မွဲတုဲ ကောန်ဗၠာဲသၟတ်တြုံမန်ဂမၠိုၚ်၊ အာယုက်စိုပ်စှ်ၜါသၞာံကဵုဗွဲလ္တူမ္ဂး ကဵုသ္ပထပိုဲအိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုထပိုဲခမဳဂှ်၊ ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ ပသာ် အခိၚ်ကမၠောန် ဝါ၊ ဂူ၊ ဗ္ၚ၊ သၠးမ္ဂး မိမဂမၠိုၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော် နွံကဵုဂၠိုၚ် မိၚ်ဂၠိုၚ်ညာတ်တံတုဲ၊ အာတ်ကသပ်ရုယ်စှ်၊ တ္ၚဲခိုဟ်ဗၠးဒုဟ် သွက်ဂွံပဒါယကာထပိုဲ ခမဳအိုတ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်တြုံမွဲ ယဝ်ဟွံပလဝ်ထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး အခိုက်မန်ပိုဲ ညးဟွံပၠောပ်အဝေါၚ် တြုံဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဏီရ၊ ယဝ်ရမိမယာဲမန်ဂမၠိုၚ် ဂွံပဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လဝ် ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး မှောဝ်ဇာမိပ်ဇြိပ်တဴဗွဲမလောန်၊ ညးဟၟဲကဵုကောန်တြုံတံဂှ် အာတ်ကေတ်ကောန်တြုံညးသ္အာၚ် ပညံၚ်ရဴကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကုတုဲ၊ ဒုၚ်ကေတ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳအိုတ်ရ၊ ယဝ်ဂွံပလဝ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဂွံဒုၚ်စဂုဏ်ဖဵုဇၞော်သန်ဟေၚ်၊ ယိုက်ဒိုက်ပတှ်ေကေတ်လဝ်ရ။


ကောန်မန်ပိုဲ ကာလဍောတ်သွတ်ဂှ် ကဵုအာကတ်ဗ္တောန်ပညာ ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဂၠိုၚ်တဴတုဲ လိက်မန်ဗှ်ဒးညိည ဗှ်ဒးချူဒးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူမိမၜါ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒးရီုဗၚ် ပ္ဍဲကမၠောန်မိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ကညလစိုပ်အဝဲဍောတ်တ်တေံ ဟိုတ်ဟွံကဝ်ဗ္တောန်လဝ်လိက်တုဲ၊ ယဝ်ရန်တၟံလဝ် သွက်သ္ပထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ကၠာဟွံစိုပ်အခိၚ် သ္ပထပိုဲဂှ် မိမတံအာအပ်ပြာပ်ကဵု ဇရေၚ်အစာတၠဂုဏ် ပ္ဍဲဘာလကျာ်၊ သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်လိခ်၊ မပ္တံဒ္ဂေတ်ဝတ် သာမဏဳတံရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံဂွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳ ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ စှ်သုန်တ္ၚဲ၊ သွက်ဂွံဗှ်လိခ်လေပ်ဂှ် ညးတံအာအပ်စွံပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်တ္ၚဲ သွက်ဂွံပထပိုဲခမဳ ညန်ကြပ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပွမပ္တံထေက်ကဵုဒးဝေၚ်ပါဲ ပွမတိုန်ဆု၊ ပွမဝေၚ်ဍာ်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ကၠောံၜဳ-ကၠောံကြုၚ်၊ ပွမအာဂြိုပ်ဂၞိၚ်၊ ပွမတိတ်အာတရဴဇမ္ၚောဲတံဂှ် ညးတံကဵုဝေၚ်ပါဲ ညံၚ်ဟဂွံဒှ်အန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ကီုရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံပကာမ္ၚဵုထပိုဲ ပွိုၚ်စှ်သုန်တ္ၚဲဟွံသေၚ် မွဲဂိတု၊ ကဵုလၟောၚ်ထပိုဲတံ ပြာပ်အာဇရေၚ်-ကလော၊ ကောဒေံ၊ မိမနော်နာဲ၊ ညးတၠအာယုက်ဇၞော်တံတုဲ၊ ကဵုကလံစအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ကာလတ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကဵုဒါန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကလံကျာ်ဓဝ်သၚ်၊ မိမ၊ ကလော်သ္ၚိတုဲ၊ စှ်ေလးသ္ကဝ်ပ္ဍဲတိ၊ ကလံပ္ညုၚ်ဏာဗဴဇု၊ ဗဴကွာန်၊ နူဇမ္ၚောဲအိုတ်ရ၊ ကာလကလံတုဲမ္ဂး လ္ၚဵုကဝါ်ဏာလၟောၚ်ထပိုဲ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုချေံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ယိုက်ဏာ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုကွဳ၊ ဗွဲမမိပ်ဇြိပ်တုဲ၊ အာကလံဌာန်ကလောကောဒေံ၊ နော်နာဲ၊ ညးအာယုက်ဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံ ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်ရ၊ လၟောၚ်ထပိုဲဂှ် ကျိုၚ်လဝ်နကဵုၝောံကိုဋ်ဗြကၞေၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်ကောန်သၟိၚ် ဗွဲမ္ဒးရးရ၊ နူဘဝကောန်ၚာ်တေံ ညးတံစၚ်လဝ်ကတောဝ်ဂှ် ကာလသ္ပထပိုဲဏံ ညးတံကဵုဝက်သၞေက်ရ၊ မၞိဟ်ဇၞော်မန်လ္ၚဵုတံဂှ် ရန်တၟံဒှ်လၟောၚ်ထပိုဲ ပြဲသန်ကွေံရသွံ၊ စွံစိုတ်သာ်ဏံတုဲ ဟွံဒုၚ်ကလံ၊ ကဵုအာကလံကျာ်အိုတ်ရ။ ကာလအာကလံညးဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ရန်တၟံပွမဒှ်ဒကာထပိုဲ ဒကာပယျၚ်တုဲ ကဵုအရီုအဗၚ်အထံက်အပၚ် နကဵုဩန်လေဝ်နွံ၊ နကဵုကပေါတ်ကညောတ်လေဝ်နွံကီုရ။


ဒေသရးမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကာလသဝ်တ္ၚဲဝွံ ကောံဓရီုပြာပ်တိတ်အာဘာ ညဳညဳသာသာ၊ သီုကဵုပရိက္ခရာဒ္စာံတုဲ၊ ဖ္ဍောတ်မ္ၚဵု ဖျေံသော်ဗလိုပ်ဍာ်မ္ၚဵုတုဲ ကွက်စုတ်ဇုက်ပရိုတ်မ္ၚဵု ပ္ဍဲကအ်လၟောၚ်ထပိုဲဂှ်တုဲ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဂှ် လၟောၚ်ထပိုဲကလေၚ်စဴသ္ၚိမာန်ဏီရ၊ အခိၚ်နူဂယး ပယျာံအရှိုန်တိုန်မ္ဂး ညးတံပ္တိုန်ထပိုဲအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အခိၚ်နူဂယးပြဟ် ပယျာံအရှိုန်တိုန်ဂှ် ညးတံပြာပ်တိတ်အာဘာ ဖျေံသော်ပ္တိုန်ထပိုဲတုဲ က္ညနိမန်ဖျဴနၚ် ကောန်ထပိုဲဇရေၚ်သ္ၚိ ကဵုဒါန်ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ (ပွမသာ်ဏံလေဝ် ရန်တၟံကဵုကျာ်တြဲပိုဲ ဒဒှ်ကျာ်တုဲ က္ညစဴကၠုၚ်ဌာန်မိမကၠာအိုတ်ဂှ်ရ) ကိစ္စဖာပ်သၚ်စရိုဟ်ဍာ်တုဲ ကာလကောန်ထပိုဲတံ က္ညကလေၚ်စဴဘာမ္ဂး ညးတံလံၚ်ကဵုဒါန်ဝတ္ထု ကပေါတ် သွက်ဂွံပသဇိုၚ်ပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အကြာပိုန်ၜါအခိၚ် လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳဂှ်၊ ကျိုၚ်ကျဝ်ဗွဲမ္ဒးရးတုဲ ညးမဒှ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဂှ် (ဗၠာဲဗအ်)ယိုက်ဂၠေၚ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ အာဂတအိုတ်ရ၊ လက်ကရဴဂှ် ညးမဒှ်မအံက်ထပိုဲ-ခမဳ ကၟာဲဗဗေၚ်၊ မိဂှ်မိန်ကေတ်သပိုၚ်သ္ၚာ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ယိုက်ကပေါတ်ပရိက္ခရာ၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်ဂမၠိုၚ်တုဲ၊ ကွာက်ဂၠောဲရေၚ်တိတ်အာဘာအိုတ်ရ၊ စိုပ်ဘာမ္ဂး ဂကူမန်တံ ရန်တၟံသွိၚ်ထောံသံသာ အဝေါၚ်မၞိဟ်တုဲ သွက်ဂွံတန်တဴ ပ္ဍဲဘဝထပိုဲ-ခမဳလၟိုန်ဂှ် ညးတံဂေတ်အာလ္ပာ်တဲပုၚ်(လ္ပာ်ဇဵု)ဗ္ဒက်သိုဏ်ပိဝါတုဲ ပြာပ်တိုန်အာလ္တူဘာအိုတ်ရ၊ ညးမယိုက်လဝ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳတံဂှ် ကာလကြပ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်တၞိန်ဂှ် ညးတံဓမက် ဓရိပ်ထောံလၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ ဟွံပ္တိုန်ကဵုလ္တူဘာရ၊  ပွသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ညးတၠဒါန်မပြဲ ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဟၟဲ၊ ပြဲကွေံရောၚ်သွံ စွံစိုတ်စေတနာသာ်ဏံတုဲ၊ ညးတံအာအာတ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ၊ ပ္တိတ်ကဵုဩန် ကုညးမယိုက်ဂၠေၚ်ညိညရ၊ (ဂလာန်ဏံဂှ် ရန်တၟံကဵုစေတနာဒါန်ကုသဵုတုဲ သွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်အိုဟ်တၟိုဟ်ဟေၚ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ကေတ်ရ) တုဲညးတံတိုန်အာဘာ ဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠအိုတ်ရ။


ကိစ္စပ္တိုန်ခမဳပၠန် အာယုက်လၟောၚ်ခမဳဂှ် ဟွံပေၚ်မ္ဂး ဍန်(ဍိုန်)ခမဳရ၊ ဍန်ခမဳမ္ဂးဂှ် ၜပ္တိုန်ခမဳလေဝ် ဂးကီုရ၊ ဟိုတ်နူအာယုက်ဟွံပေၚ်တုဲ မ္ဒးဍိုန်ပ္တိုန်ခမဳလေဝ် အဓိပ္ပါယ်အာစိုပ်ပၠန်ရ၊ ဂွံဍန်ခမဳဂှ် ပ္ဍဲထး မွဲညးတံလဇံက်စွံ ပ္ၚာန်မွဲမ၊ ပ္ဍဲပ္ၚာန်ဂှ်၊ စုတ်လဝ်ခဝ်(ဗံက်)ပ္ဍဲခဝ်ပၠန် စုတ်လဝ်ကွာၚ်တဲကၞး၊ ကွာၚ်ကၠေၚ်၊ ကွာၚ်ခေါက်ဂဒဵု၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်နာနာသာ်ရ၊ ကပေါတ်ပရိက္ခရာလေဝ် မ္ဒးစွံလဝ် ဂတကောန်ခမဳရ၊ ဒါယကာခမဳဂှ် မ္ဒးဂ္ဇံဆေၚ်မုက်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ ဒါယကာခမဳ ရပ်လကဲဖျေံလစိန် ဒက်လဝ်ကဵုဇုက်တောဝ် လ္တူထးတုဲ အ္စာတၠဖ္ဍောတ်အာဂါထာ ဒါယကာဂှ်ဖ္ဍောတ်ဗက်တုဲ တံၚ်ယာလစိန်ဂှ်ရ၊ ခမဳတၟိဂှ်လေဝ် မ္ဒးထ္ၜလဝ်မုက်ဗ္ဒာဲဂှ်ရ ၜုန် မြ မုယ်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဓုပ်ကီုရ၊ မဂတောန်၊ ဂဇမ်ကယျောဝ်တံလေဝ် ယဝ်စုတ်လဝ်ကီုမ္ဂး ဟွံဒးပ္တိုန်အ္စာ သ္ဂးလဝ်ရ။


ဒေသကွာန်မန်လ္ၚဵု ညးတၠကောန်တြုံဂမၠိုၚ်၊ မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံဓရီုတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံပထပိုဲ-ခမဳ ပ္ဍဲဘာလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် ညးကောန်တြုံဟၟဲတံဂှ် ဂရၚ်ပ္တီကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ အာတ်ပဒါယကာထပိုဲ ကောန်ညးသ္အာၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပုၚ်မွဲဂအုပ်-ဓုပ်မွဲ ပ္တိတ်ဏာဘာတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီုရ၊


ပွမပ္တုဲကိစ္စကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကီု၊ တ္ၚဲဖျေံသော်ကီု၊ ပွမပဂြုဂြုဂြီုဂြီု ဗွဲမအိုဟ်တၟိုဟ်ဂှ် တန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲပိုန်ဒြပ်၊ အတိုၚ်ဒြဟတ်ဇကုဟေၚ် ပြုပြေၚ်ပ္တုဲကာမ္ၚဵု ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ ညးမက္ညကၠုၚ်ပ္ဍဲကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ်လေဝ် ထေက်ကြိုက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ညးတံရီုဗၚ်ထံက်ပၚ် အာတ်ပဒါယကာ ထပိုဲ-ခမဳကီုရ၊ ပထပိုဲ-ခမဳတုဲ ပွိုၚ်ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ၊ မွဲဂိတု၊ မွဲဝှ်၊ ညးမဒှ်ဒါယကာတံဂှ် တုမ်တိုပ်ပိဏ္ဍပါတ်ပါတ်တုဲ ပလံၚ်ကဵုဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ကာလရာံတိတ်အာနူဘဝထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဗၞတ်ထပှ်ဗ္တံ ထပှ်တ္ၚဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ သပိုၚ်သ္ၚာတံလေဝ် ကဆံၚ်ကြာတ်ကြဴသ္အးဇ္ၚးတုဲ မ္ဒးအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဂရၚ်ပ္တီအာတ်အခေါၚ် သွက်ဂွံစဴသ္ၚိပၠန်ရ၊ ဂကူမန်တံဗွဲမဂၠိုၚ် ယဝ်ဟွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳဏီမ္ဂး ညးတံဟွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ၊ ထပိုဲခမဳတံ ရာံတိတ်တုဲ ကာလစဴစိုပ်ကွာန်မ္ဂး ဂကူမန်တံကော်ခဴစ အတိုၚ်ပရေၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ် '''ကောန်ထပိုဲ ကောထပိုဲ ကောန်နာဲ ကောကျာ် အမူကျာ် အနာဲကျာ်'''အိုတ်ရ၊ ဂလာန်သာ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂလာန်မပြဲမွဲသာ် ပ္ဍဲဝေါဟာဂကူမန်ပိုဲရောၚ်။

==အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ==

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ရန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ဂကူမန်ဟီုလဝ်အရေဝ်နွံကၠုၚ်၊ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသကဝ်သၞာ ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးယဵုယာတ်ဍောတ် ခၜက်ယာတ်ဍောတ်''' ရဴဝွံသ္ဂးလဝ်ရ၊ အရေဝ်ဝွံ နွံကဵုအဓိပ္ပါယ်ဗွဲမဇြိုဟ်နက်ရ၊ ကာလကောန်ဗြဴဇၞော်တိုန်ဒှ်ဝုတ်မ္ဂး အတိုၚ်အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ သၟတ်ဗၠာဲတံကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိ၊ တက်ကျာဓရီုပ္ဍဲသ္ၚိရ၊ ကာလဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဝွံ သွက်ဗၠာဲတံဂွံဂ္ဇံဂှ် မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာတုဲ ဒုၚ်တၠုၚ်ကၟုယ်ဗၠာဲတံရ၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာ'''ဟီုလဝ်ရောၚ်၊ ညးတၠကောန်တြုံပၠန်တုန်လေဝ် ကောန်ဇကုစိုပ်အဝဲဗၠာဲတုဲ သွက်ဂွံပတဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကောန်ဇကု မ္ဒးအာအာတ်ဂအဟ် ပ္ဍဲဇရေၚ်မိမသၟတ်ဝုတ် ဇကုနွံမေတ္တာရ၊ ပွမအာသၟာန်သၟုက်ဝွံ '''သွဟ်ဒကတ်''' ပိုဲမန်မကော်ခဴစတုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဝွံ မ္ဒးကဵုသၟတ်ဝုတ်ဇြဟာန်ဇကု၊ ယာတ်ဍောတ်ရ၊ ကာလသ္ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲတေံလေဝ် ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးပလေဝ်ယာတ်ဍောတ်ရောၚ်''' ရဴဝွံ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်ရ။


အဝဲကောန်ဇာတ်ဂမၠိုၚ် စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် ဗ္တောန် ကတ် ကွတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ဗြဴဂှ် ကွတ်ဗြဴ၊ ကောန်တြုံဂှ် ကွတ်တြုံ၊ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် မိမတံ ဒၠောံဗ္တောန်ကဵုကတ်ပညာအိုတ်ရ၊ ယဝ်ရကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ကာလဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးမ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဇကု မုက်မတ်ဒးဍောတ်ရောၚ်သွံ၊ ဟိုတ်နူဓဝိၚ်နွံသာ်ဏံတုဲ ကောန်ဗြဴမ္ဂး မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တောမ်ပုၚ်သွ၊ သီဂိုၚ်ထိၚ်ဒက် ဒြပ်ကပေါတ်နာနာသာ်ကီု၊ ကောန်တြုံမ္ဂး မပ္တံကဵုကၠောန်ဂူဗ္ၚ၊ တာန်န တာန်ရဴ၊ ၜန်ဇုက်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ဍိုက်ဂၠုၚ် ဍိုက်ဖံၚ်၊ ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် ကၠေံစိုတ်ဗ္တောန်ကဵုရ၊ ယဝ်ရကွတ်ဗြဴ ကွတ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ခေတ်ကၠာတေံ ညးတံဟွံပဂအဟ်-ဂမာန်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်တုဲ ဟွံတုပ်ကဵုခေတ်ကၠာတေံ အဓိပ္ပါယ်ကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴ၊ ၜိုန်ပြံၚ်သၠာဲကီုလေဝ် အလိုက်ခေတ်ညးကဵုညး၊ ကၠာဟွံဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးဏီဂှ် မ္ဒးဍိုက်ပေၚ်လဝ်ရောၚ်ဂှ် ပိုဲစှ်ေဒၟံၚ်စိုတ်ရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်ပိုဲပၠန်လေဝ် စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ဇကုမွဲဓဝ်မံၚ်ဟွံဂွံ၊ ဒးပံၚ်ဖက်ကဵုညးတၞဟ်တုဲ ပွံမပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံကဵုမိတ်သဟာဲ ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ် စွံတိုန်ၚုဟ်မး ရပ်တိုန်အလံၚ်၊ စွံပရဲပ္ဍဲစိုတ်လေဝ်ဒှ်တိုန်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ဇၟာပ်ပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ပ်ဍုၚ်မန်၊ ဇၟာပ်ပ်အရာပ်မန် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဒက်လဝ်ဂကောံအိုတ်ရ၊ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေသ ဟွံဂွံဒက်လဝ်ဂကောံကီုလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ ကၠိုဟ်တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ အာမွဲဂကောံ ကၠောန်မွဲဂကောံ မဒှ်တိုန်ရ။


မိမတၠကောန်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်တိုန်ဝုတ်မ္ဂး အရာကိစ္စလဵုဟွံဟီု မ္ဒးထိၚ်ဒက် ဗွဲမဗ္စာရဏာလၟိုန်ရ၊ ကောန်ဝုတ်ဇကုမွဲဓဝ် ကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု ဒၞာဲလဵုဟွံဟီု ကမၠောန်လဵုဟွံဟီု ယဝ်မ္ဒးအာကၠောန်မ္ၚးသ္ၚိဇကုမ္ဂး ညးတံဟွံသၠးကဵုအခေါၚ်ရ၊ အာကၠုၚ်ကၠောန်ကမၠောန် နကဵုဂကောံဟေၚ် မိမတံသၠးအခေါၚ်ရ၊ ညးမဒှ်ကောန်ဝုတ်တံလေဝ် မၚ်မွဲတိုန်ဣန်ရဳသိက္ခာဇကုရ၊ ပွမဟုံဂစေံဂြးသော်၊ ဒၞာဲၜးဂၞိန်ယာတ် ဂတမိမကောဒေံဇကုဂှ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ ပွမသာတ်ဂၞိန်၊ ပွမလ္တက်ပလောံ ဂတမိမကောဒေံ၊ ဂတမၞိဟ်တြုံဇၞော်တံလေဝ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ မိတ်ဒါန်ပၠန်လေဝ် ဂတမိမကလောကောဒေံမ္ဂး ဗွဲလ္ဂူတပ်တးဟေၚ် ဟီုအရေဝ်ဆက်ဆောမ်အိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံမၚ်မွဲဓဝ်ဂဝ လ္တူမိဇကု ကောဒေံဇကုတုဲ ဂတမိမကောဒေံဇကု သွက်ဂွံဟီုအရေဝ်ဂှ် ညးလ္ၚဵုတံ ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ စပ်ကဵုပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတုဲ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မွဲသာ် '''ၜိုန်ကဵုတီကီုလေဝ် ဟွံကဵုညာတ်'''ရ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မိမကောန်ဂကူမန်တံ ကောန်ဇာတ်ညးတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကိစ္စဝုတ်ဗၠာဲဏံဂှ် သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ သၟတ်ဗြဴတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်သၟုယ်ဠေၚ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံ နူစွံလဝ်သော်ယံၚ်ဂတိုပ်တာဂှ် ကဵုဖျေံသော်ကၞေၚ် စွံထာၚ်သပြုရ။


သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ရံၚ်သ္ၚဳကေတ် ဗီုသော်ဝုတ်ဂှ်တုဲ ဆက်ဒါန်ဆက်မိတ် အခိၚ်အဝဲစိုပ်-ဟွံစိုပ် တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဗီုသော်သၟတ်ဗြဴမန်ပိုဲပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ် အခိုက်ကီုလေဝ် ဒဒှ်သၟတ်ဝုတ်မွဲ ဒှ်ဝုတ်တီမ္ဂး ဆက်ဒါန်ဒက်မိတ်-ဟီုအရေဝ် တက်ကျာကဝေၚ်ဂွံရ၊ ညးမွဲရောဟွံဂၠာဲပဒုဟ်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်မွဲ ယဝ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂးစိုပ်အခိၚ်ပတဴသ္ၚိကၟိန်ရ ညာတ်သၟတ်ဗြဴမွဲ ပၠောပ်လဝ်သော်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ကဵုသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ညးတံသၟာန်သၟုက်လဝ်တုဲ ဒးတီရောၚ်၊ သၟတ်ဗြဴဝွံ ခြာဟွံလံ ပတၠလျိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟတ်ဗၠာဲသ္အာၚ်လေဝ် ဒးတီလဝ်တုဲရ၊ ဂလိုၚ်လဵုမိက်ဂွံဆက်ဒါန်ပမိတ်ကီုလေဝ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟတ်ဝုတ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂး လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲဘဝညးဇၞော်ရောၚ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တမၠာတေံရောၚ်။


အခိုက်ကၞာဒက်မိတ် ဆက်ဒါန်ဇြဟာန်ညးသ္ကံဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုဂကူရ၊ ပ္ဍဲဒေသမန်ဗွဲမဂၠိုၚ် သၟတ်ဗၠာဲတံ ဒးတိုန်ဝေၚ်တက်ကျာ လ္တူသ္ၚိသၟတ်ဝုတ်ဂှ်တုဲ မ္ဒးထ္ၜးမုက်ကဵုမိသၟတ်ဝုတ် ဟွံသေၚ် ညးမဒှ်အုပ်ဓုပ်လဝ်သၟတ်ဝုတ်ဂှ်ရ၊ ညးမအုပ်ဓုပ်တံလေဝ် ပ္ဍဲအရာကေၚ်ကာဏံ တီကၠိုဟ်ကေတ်တုဲ နဲညးကဵုညး ပါဲတိတ်အာရ၊ သၟတ်ဝုတ်ပၠန်တုန်လေဝ် ယဝ်သၟတ်ဗၠာဲမွဲ စိုပ်ကၠုၚ်လ္တူသ္ၚိဇကုမ္ဂး ဒုၚ်တၠုၚ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်မိုဟ်ရ၊ မပ္တံလးသ္ကဝ်သၞာ ပြေၚ်စွံခ္ဍအ်ဇဗၠု ၜံက်တံကီု ဆၜိုတ်ထေက်ကြိုက် မ္ဒးပလေဝ်ကဵုရ၊ တုဲကာလသၟတ်ဗၠာဲတံ ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံထေၚ်ခယျ ဒဒှ်မံၚ်စဟွံသ္အးဇၚး ပပ်ကၠိမံၚ်ဂှ် သၟတ်ဝုတ်တံသ္အးဇ္ၚး ပြုပေၚ်လဝ်သ္ၚိဌာန် ဗွဲမ္ဒးရးရ။


ကာလဗ္တံ သၟတ်ဗၠာဲတံတိုန်ဝေၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဒဒှ်ရကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်မံၚ်ကာလကတ်ဗ္တောန်ပညာကဵုဒှ်  အဝဲဟွံစိုပ်ဏီကဵုဒှ် ဟွံမိက်ကဵုစွံကဝေၚ်ဏီကဵုဒှ်၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဍိုဟ်ကေတ် နကဵုဥပါဲဟီုဒၠောံဗ္တောန် စဵုဒၞာထောံသၟတ်ဗၠာဲတံရ၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဟီုဂးကီုလေဝ် သၟတ်ဗၠာဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ ဟွံဖျအ်လွဳမ္ဂး မိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဂ္ဇံဗ္ဒာဲကောန်ဝုတ်ဇကုတုဲ ဟီုအရေဝ်တက်ကျာကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူမိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဟွံပါဲကဵုတုဲ သၟတ်ဗၠာဲဝွံ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်အရေဝ်မေတ္တာဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ယဝ်ရသၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံ စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ညးဇၞော်တံ သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဟိုတ်နူမိမသၟတ်ဝုတ်တံဂှ် ဟွံတုပ်စိုတ်တုဲ စဵုဒၞာမံၚ်လေဝ် နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိမသၟတ်ဝုတ်တံ တုပ်မံၚ်စိုတ်မ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲဂှ် သွက်ဂွံဟီုပလန်ဂလာန်မေတ္တာဂှ် ဂွံအခေါၚ်ဗွဲမသၠးပွးရ၊ ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ နွံမံၚ်လ္တူသ္ၚိ သၟတ်ဗၠာဲတၞဟ်ဟ်ယဝ်တီမံၚ်မ္ဂး ဟွံထပ်တိုန်သ္ၚိဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူဟွံတီတုဲ ယဝ်ရတိုန်ဒးပၠန်လေဝ် ညးမစိုပ်လဝ်ကၠာဂှ် ပါဲကဵုဗွဲမသောၚ်ၜးရ၊ ၜိုန်ဟီုဓရီုတက်ကျာ ဗွဲမသၠးပွးကီုလေဝ် ရန်ကဵုမၚ်မွဲဓဝ်သစ္စတုဲ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ဇိုၚ်တဲသွက်မလောန်ၜက်လုလောန်အာဂှ် ဟၟဲသက်က်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ် သွက်ဂကူမန်ပိုဲ သွက်ဂွံထိၚ်ဒက် အာဓါန်ဂတလၟိုန်ဂှ် ခိုဟ်ဗွဲမလောန်ရ။


ညးလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဟိုတ်နူကောန်ဝုတ်ဇကု တက်ကျာဟီုအရေဝ်ကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ် ဟွံမိက်ညာတ်မုက်မတ် ကတဴဟေပ်တုဲ ဒဒှ်ရကောန်ဝုတ်ဂှ် ဆက်ကဝေၚ်ဆက်ဒါန်ဂှ် ၜိုန်မိမတံတီကီုလေဝ် ပွမဟီုအရေဝ် ဆက်ဂလာန် ပရေၚ်မေတ္တာဂှ် ဟွံကဵုမိတံညာတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ဟိုတ်နူမိမဟွံတုပ်စိုတ် စဵုဒၞာဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်နူမိမမုက်ကတဴတုဲ ဟွံမိက်ကဵုမိမတံညာတ်ဂှ်  မွဲသာ်ဂှ်ရ၊ အာဒၞာဲဗၠးၜးမွဲမွဲဒၞာဲတုဲ ဟီုအရေဝ်မေတ္တာလေဝ် နွံကီုရ။
==ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံ==

ပွမကော်စ ပြဲ(ပြောဲ)ဇွာဂှ် နူကၠာကျာ်ဟွံဒှ်ဏီ ၜါလ္ၚီသၞာံမဒှ်ဂှ် ကွာန်မွဲကဵုမွဲ သွက်သ္ဂောံဒှ်စ္ၜုဲစ္ၜော်ညးသ္ကံတုဲ ၊ကော်စပြောဲဇွာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် ဟွံဒှ်သေက်ဇဵုညးသ္ကံရ၊ ပရေၚ်ပွယေန်သၞာၚ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူလက်ထက်လဵုဂှ် ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး နကဵုညးချူလိခ်ဏံဟွံတီရ၊ ကေတ်ဟွံဒးရ သာ်ဝွံ ဒးသှ်ဏာဍာံဍာံရ၊ မူဒှ်သာ်လဵု ပွယေန်သၞာၚ်ဏံ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ တၚ်အဓိက ရန်တၟံဂကူပိုဲမန်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ရောၚ် ခယျကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာဝွံ နူပိုဲဍောတ်တ်နွံတဴကၠုၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုသ္ဂောံမိၚ်ရ၊ ပွမဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ ဂွံဟီုထ္ၜးအဓိပ္ပါဲအရေဝ်ပလး ညံၚ်ဂွံကၠးပ္ဍဲစိုတ်မ္ဂး ဒှ်ပွမကော်စပြောဲဇွာရ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳကော်စပြောဲဇွာ နူမွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် နူမွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ နွံတဴပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်မွဲကွာန် ဓဝ်ညးမွဲကဵုမွဲ သဘဴကော်စပြောဲဇွာဟွံမွဲရ၊ ဆဂး နကဵုအဖဝ်သ္ကံ မိတ်သဟာဲဍုက်က်ကေဝ်ဝ် ဆက်ဆံတဴဟေၚ်နွံရ။


ပွမကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အဝဲဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ဟေၚ် ဆက်ဆံကော်စပြောဲဇွာဂၠိုၚ်ရ၊ အာစိုပ်အာကွာန်ဒေသမွဲမွဲတုဲ မိတ်သဟာဲဒဒှ်ေဒယှ်ဟွံမွဲမ္ဂး ပူဂဵုနွံပၟိက် မိက်ဂွံကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဟီုထ္ၜးကဵုမၞိဟ်ဇၞော်နူဇကုတုဲ မၞိဟ်ဂှ် ပၠောပ်ဗ္ဂပ်ဆက်ကဵုဇွာရ၊ မၞးတံညးၜါကော်စဇွာဟာ ညးၜါစိုတ်တုပ်မ္ဂး သၟာန်ယၟုယၟာတုဲ ကော်ဖျဴဏာသ္ၚိ ဒုၚ်ကၟုဟ်ဗ္စဖျုၚ်ရ မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်တြုံ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ဇွာညးသ္ကံရ၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဇွာဟေၚ် ကော်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံရ၊ မၞိဟ်ဗြဴကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ပြဲရၚ်သ္ကံရ၊ တုပ်ညံၚ်မၞိဟ်တြုံကီု ညးမွဲကဵုမွဲ ကော်ခဴစမ္ဂး နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဝေါဟာပြဲဟေၚ်ကော်တဴရ၊ '''ပြဲကၠုၚ်ဆောဝ်လံရော ပြဲလ္ပစဴဏီ''' မပ္တံသာ်ဝွံ နကဵုဂလာန်မသ္ဍိုက်ဆာန် ဒးကတောဝ် ဆက်ဆံတဴရ။


မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ယၟုပြဲရ၊ ကာလဇကုဒှ်သ္ၚိဌာန်တုဲ တၠသ္ၚိဇကုကဵုပြဲဇကုဂှ် ဇွာဇွာရဴဝွံကော်တဴ ဆက်ဆံရ၊ သမ္ဘာဇကုဂှ် ဆက်ဆံကဵုပြဲဇကုဂှ် ပြဲ ပြဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴရ၊ ဘဝပြဲဇွာဂှ် ဆာန်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံ ညံၚ်ရဴကောန်မွဲမိကီုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စဇၞော်ဍောတ်က္တဵုဒှ် ပြာပ်အာစိုပ်ဇရေၚ်ပြဲဇွာဇကုမ္ဂး ပြဲဇွာတံဂှ် ဆၜိုတ်သ္ပမာန် ဗီုၚ်ကရိုၚ်ထံက်ပၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်မ္ဂး အာဒေါံတန်တဴဇူဒီု ပ္ဍဲသ္ၚိပြဲဇွာဇကုရ၊ ပြဲဇွာ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဌာန်ပြဲဇွာတေံမ္ဂး နကဵုတၟာဲမဂၠိုၚ်ကေတ်ဏာရ၊ ကာလပြဲဇွာစဴမ္ဂး နကဵုတၟာဲမပြဲပြဲ ကဵုပြၚ်ဏာရ၊ ပၟိက်ညးပၟိက်အဲ လၟိုန်ကာလ ညံၚ်ဂွံပေၚ်စိုတ်ဂှ် နွံသဘဴရေၚ်တၠုၚ်လေပ်ရ။


မိမပြဲဇွာဇကုဂှ် မိသေဲ-အပါသေဲ ရဴဝွံ နကဵုဝေါဟာယေန်သၞာၚ် ဆက်ဆံကော်တဴရ၊ ကောန်ဇာတ်ပြဲဇွာဇကုတံဂှ်တုန် ကောန်သေဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴစဍုက်က်ကေဝ်ဝ် မၞုံကဵုဇြဟာန်ရ၊ ညးလ္ၚဵုတံဂှ် အာဍုၚ်ဇဳၜဳကၠောံဒၟံၚ်တုဲ ဇၟာပ်ကွာန်ကော်စလဝ်ဇွာနွံရ၊ မၞိဟ်ပြဲဇွာနွံဂှ် အာကၠုၚ်စကွာန်ပလုၚ် မုက်မတ်ဟွံဍောတ်ရ၊ ဂကူမန်ကဵုဂကူမန်သၟး ကော်စပြဲဇွာဟွံသေၚ် နကဵုဂကူညးတၞဟ်သ္အာၚ်လေဝ် အတိုၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ကော်စပြဲဇွာရ၊ စပ်ကဵုပရောပြဲဇွာတုဲ ပုံအာဂီုကေၚ်မိၚ်လဝ်ဂှ် မိက်ဂွံချူပျးဏာညိရ၊ ( မန်ကဵုကရေၚ် ကော်စဇွာတုဲ ဇွာကရေၚ်ဂှ် ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်တုဲ ကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိဇွာမန်ရ ဇွာမန်ဂှ် သွက်ဂွံတုမ်ဗ္စဇွာကရေၚ် မူသၞေဝ်ကေဝ်ဟွံမွဲတုဲ ဗ္စပုၚ်ကဵုဖရံက်ရ '''ကှ်ေဇွာ စပုၚ်စိုအ် သွဟွံတၟေၚ်ရဇွာ က-လေဝ်ဖရံက်ရ ဖရံက်လေဝ် က-ရဇွာ စမိပ်ပ်ညိ'''ဂးရ အလန်ဇွာမန်အာဝေၚ် ပ္ဍဲဇွာကရေၚ်ပၠန်မ္ဂး ဇွာကရေၚ်ဂှ် ကၞဳဒုန်ကၞေဝ်ဂှ် ကုတ်ဒန်ထောံတုဲ တောံသွဗ္စဇွာရ၊ ကာလစပုၚ်ဇွာကရေၚ်ဂှ် '''မူသ္ဇက်စဟွံမွဲရဇွာ တောံစသွၜၚ်ရ၊ ဒုန်လေဝ်ၜၚ်ရ ၜၚ်လေဝ်ဒုန်ရ စမိပ်ပ်ညိဇွာ''' သာ်ဝွံသ္ဂးရ။)


သဘဴကော်လဝ်ပြဲဇွာဂှ် ဇကုနွံမေတ္တာ ဇြဟာန်နွံလ္တူညး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်မ္ဂး မေတ္တာညးဂှ်လေဝ် ဗျာပ်ကၠုၚ်ကဵုဇကု ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ညံၚ်ဂလာန်ညးမဟီုစ '''ဍာ်ဝုန်အာ-ဍာ်ခါကၠုၚ်''' ကော်စလဝ်ပြဲဇွာတုဲ တီဆဘိုအ်ဇကုမွဲဇွောံဓဝ်မ္ဂး ပြဲဇွာဂှ် ဍေံတန်ဟွံလံရ၊ မၞိဟ်ကၠာတေံနွံကဵုသစ္စရ၊ ဒက်မိတ်ကော်စပြဲဇွာတုဲ ဒဵုလအိတ်လမျီု ညးမွဲကဵုညးမွဲ ညံၚ်မေတ္တာဂွံကှ်ဇတ်အာဂှ် ဟွံသ္ပရ၊ လၟိုန်န်ကာလ ဆာန်ကၟိန်ဇြဟာန်တဴဒၟံၚ်ရ၊ ပြဲဇွာဇကုဝါတ်တဴဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုပိုန်ဒြပ်ထဝ်ဩန်ထံက်ပၚ်ရ၊ သွံရာန်လှာဲဂတးစဗၞိက်ပၠန်လေဝ် အာစိုပ်ဇရေၚ်ကွာန်ပြဲဇွာမ္ဂး အပေါတ်ဗၞိက်ပြဲဇွာတံဂှ် ညံၚ်ဂွံအိုတ်ပြဟ် ဗိုၚ်ကရိုၚ်သွံရာန် လှာဲဂတးကဵုရ၊ ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်ကၟုယ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်ဟ်ရ၊ ဗွဲတၟေၚ်တုဲ ကော်စပြဲဇွာတုဲ (ဝါ) မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ (ဝါ) ဝုတ်ကဵုဗၠာဲကော်စပြဲတုဲ စိုတ်သဘာဝဂွံပြံၚ်ဂတးအာဂှ် ဟွံမွဲရ၊ ဆာန်ကၟိန် နကဵုစိုတ်ကာမဟွံသေၚ် နကဵုစိုတ်မေတ္တာဆာန်ဇြဟာန်တဴရောၚ်၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုစိုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဟွံစွံရ၊ နကဵုစိုတ်ပြဲဇွာရောၚ် ဆက်ဆံတဴဂှ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်ရ။


စပ်ကဵုပရောကော်စပြဲဇွာတုဲ အရေဝ်ဂရိုၚ် (အရေဝ်သွက်ဂွံကြီု နွံမွဲပိုဒ်ဍောတ်ရ မန်ကဵုဗၟာ ကော်စဇွာတုဲ ဇွာမန်ဂှ်လေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်ဗၟာ ဇွာဗၟာလေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်မန်တုဲ တၞဟ်နသ္ဂောံဗာ်ဂၠုၚ် ကသေံကၟတ်ညးသ္ကံရ၊ ညးၜါဂှ် လုပ်အာဂြိုပ်တုဲ ဇွာဗၟာဂှ်ဟီု ('''သည်သစ်ပၚ် ဖြောင့်တယ် ကောၚ်းတယ်''')ဂးတုဲ ဇွာမန်ဂှ် '''ဟး ကိုၚ်တှ်ေလ္ပကေတ်'''ရဴဝွံသ္ဂးရ၊ အဖန်ဂေတ်ဂၠာဲဒၟံၚ်ဆုဂှ် မွဲဝါဓဝ်ကျာပိုက်ကသဳကၠုၚ်ရ၊ ဇွာမန်ဂှ် '''ကျာကၠုၚ်ရယ'''ဂးတုဲ ဇွာဗၟာဂှ် နူမိၚ်ဗက်ဂြိပ်ပေက် ဂွာန်တိုန်ဆုရဂး။


အလုံမွဲဒေသရာမညပိုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်ဂှ် အခေါၚ်သၠးပွး ၜိုန်ဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် အရာထိၚ်ဒက်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် မိမတံအာမၚ်သဳပ္ဍဲဘာအိုတ်တုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဖာပ်ဗ္စပုၚ်သဳပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဖာပ်သဳဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ကၠောန်ပရေၚ်ကုသဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကောံဓရီုတောမ်တိုပ်ဂှ်လေဝ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်ဆက်ဒါန်ဂှ် သၠးပွးနူမိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူဂွံပ္တုဲကာကုသဵုမွဲစွံတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ လ္တူညးမွဲကဵုညးမွဲ မေတ္တာဗျဳဗျာပ်အာလေပ် နွံဂၠိုၚ်ရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် နွံဒၟံၚ်ဇိုၚ်ၜဳတုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံအာမၚ်သဳ ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလပလံၚ်ဂအုပ် ပလံၚ်ပုၚ်သဳတုဲမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဂွံအခိၚ်သၠးပွးရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ်ဝုတ်ဝုတ်တံ ကောံဓရီုတုဲ အာဝေၚ်သၚ်ဗတဳဇိုၚ်ၜဳ ဗၠာဲဗၠာဲတံလေဝ် နဲဏံကီု အာဝေၚ်ကီုရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ်ပၠန် ဝုတ်ကဵုဗၠာဲ ဆောဖဝက်ညးကဵုညး အာကွာ်ဝေၚ်သၚ်ဗတဳ ဟီုအရေဝ်ခၠေဝ်ပလန်ညးသ္ကံ ပရေၚ်မေတ္တာနာနာသာ်ရ။


ရးဒေသမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံဇရေၚ်ဒဵုတုဲ လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ပ္တန်လဝ်ကျာ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ကျာ်လ္တူဒဵုတံဂှ် ကၠောန်သ္ဘၚ်ကျာ်ဗဒှ်ပေါဲတုဲ ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ဂၠောဲတိုန်အာကျာ် ဂြုဂြုဂြီုဂြီု လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုတေံရ၊ အဃောအာကျာ်ဂှ်လေဝ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ သွက်ဂွံဟီုပရေၚ်ဇြဟာန်ဂှ် သၠးပွးကွေံရ၊ သၟတ်ဗၠာဲတံဂမၠိုၚ် ယဝ်ဆဵုဝုတ်နူကွာန်ပလုၚ် ကၠုၚ်နူဌာန်သ္ၚောဲ၊ ဟွံတီဌာန်ဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုဒွက်ဟေၚ် ဒယှ်ေသၟာန်တိုန်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ဟွံရောံဓည နကဵုဒွက်ဟေၚ် ကလေၚ်ဒယှ်ေတိုန်တုဲ လဴထ္ၜးကဵု ဗွဲမယေန်သၞာၚ်လေဝ်နွံကီု၊ မွဲသာ်ပၠန် ဒဵုလေဝ်သ္ၚောဲ ဂၠံၚ်ဍာန်လေဝ်ပရေံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံ ဟိုတ်နူဍိုန်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ထ္ၜလဘာ်တံၚ်ဂြယ်ပ္တိုန်ဏာရ၊ အဃောတိုန်အာဂှ် ဍောၚ်ၜိုတ်ကွေံရလေဝ် ညးမွဲဟွံဟီု၊ ဒယှ်ေအာ၊ဓရီုအာ၊ ဟီုအာဂြိုၚ်အာဂှ် စိုပ်အာက္ဍဟ်ဒဵုဇရေၚ်ကျာ်တုဲ ဂွံကလံလ္ၚောဝ်ကျာ်မွဲစွံ ဂွံရာဒၞာမိက်မွဲကရောံဂှ် ဒှ်ကၞောတ်မေတ္တာရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဝွံ ပ္ဍဲအခိၚ်မွဲဝှ်ပိဂိတု စိုပ်ပ္ဍဲတ္ၚဲတိၚ်တ္ၚဲသဳမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ တိတ်အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် ရန်တၟံသွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်ဂှ်မွဲသာ်၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဟိုတ်နူရန်တၟံနာနာသာ်တုဲ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် သွက်ဂွံၜဟ်ပလှ်ပ္ကဴဂှ်လေဝ်နွံကၠုၚ် ကာလစိုပ်ဂြိုပ်တေံ သဘာဝဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒဒှ်ေဒယှ်အာတုဲ ဆက်ဂလာန် ဆက်မိတ်ဒါန်လေဝ်နွံကီု၊ ဟိုတ်နူဂွံပူဇဴကျာ် နကဵုပ္ကဴ ပွမၜဟ်ပလှ်နၚ်တံဂှ်လေဝ် ဖဵုဇၞော်ပြဲသန်ကွေံရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်တံဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲကွာန် ယဝ်ပရေၚ်ကေၚ်ကာဇၞော်ဍောတ်မံက်တိုန်မ္ဂး မွဲကရောံမွဲဂကောံ ရီုဗၚ်ကၠောန်ၜိုတ်အာမွဲစွံဂှ်လေဝ် ဒှ်အထံက်အပၚ် ပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတံပၠန်ရ၊ ပပ္တံဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ ညးမွဲကဵုမွဲ  နွံမေတ္တာဇြဟာန်ဆာန်ရၚ်သ္ကံ၊ ဗွဲမဗိုန်ညန် နကဵုစိုတ်ဇကုဂှ် ဟွံပ္တုဲပရေၚ်သ္ၚိကၟိန်ရ၊ ညးမွဲကဵုမွဲပစၟတ်သစ္စတုဲ လဴပူစကဵုမိမဇကု၊ အာတ်အခေါၚ်သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံဂှ်ရ၊ မိမတံပၠန်လေဝ် ယဝ်ဟွံတီဂကူမသမ္ဂး ဟွံပ္တုဲအရေဝ်ဏီရ၊ ပိုက်တမ်ဂၠာဲရိုဟ်ဂကူမသ၊ တီဒဒှ်ဂကူမသ တၞောဝ်ဒတောဝ်ခိုဟ်မ္ဂး၊ မိမတံဟီုစၠောံ ဂလာန်သၟာန်သၟုက် ပြုပြေၚ်ကဵုပရေၚ် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ။

==ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ==

သဘာဝလောက ဓမ္မတာလိုက်ဝွံ ပွမကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ်လေဝ် ဒှ်ပရေၚ်ဇၞော်မွဲ သွက်ပိုဲဇန်တံဂမၠိုၚ် မ္ဒးပ္တုဲ ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်တံရောၚ်။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာမန်တံဂမၠိုၚ် ဟီုဂးစပွမပ '''တၠလျိုၚ် ပ္တဴအိန်ထံၚ် မ္ၚဵုထပ်တဲ မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ''' နာနာသာ်ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ ကောန်ဂကူမန်တံ ရုဲစှ်လဝ်ပ်ဂိတု ပ္ဍဲပိဂိတုဏံဟေၚ် ညးဇမၞော်တံ ကဵုပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲအိုတ်ရ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်၊ ကထိုန်ကဵုဖဝ်ရဂိုန်ရ၊ ပွိုၚ်ပိဂိတုဏံဂှ် သ္ပလဝ်ဂိတုခိုဟ်ပြဲဂှ်မွဲသာ်၊ အခိၚ်ကလောန် မပ္တံကဵုဝါဗ္ၚတံဂှ် ဂွံအခိၚ်သၠးဂၠိုၚ်ဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဇၞော်တံရုဲစှ်ကဵုကၠောန် ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲပိဂိတုတံဂှ်ဟေၚ်။


ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲလဵုဟွံဟီု ဒဒှ်ရ သ္ဍိုက်ဆာန်မံၚ်ရၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံ၊ သွက်ဂွံချပ်မွဲကသပ်၊ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မွဲဂှ် လဴပူစကဵုမိမတံတုဲ ကေၚ်ကာဏံ သွက်ဂွံပ္တုဲကဵုဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝတ်မိမမွဲသာ်ကီု၊ ဣလဵုဒှ်ဝတ်မိမရော '''ဟွံခိုဟ်ဆေဝ်ဒဝ်၊ ခိုဟ်စဝ်ထ္ၜးဏာ၊ ပညာကဵုကတ်၊ ဝတ်နွံထပ်တဲ၊ အာဲပြဲဇိုန်ဂၠိ၊ ဝတ်မသုန်စိ၊ တဴလျိုၚ်မိမရောၚ်''' အတိုၚ်ဝတ်မိမနွံသာ်ဝွံတုဲ ကောန်ဇာတ်ဇကုစိုပ်ကၠုၚ်အဝဲမ္ဂး '''ပြေၚ်ကဵုဗဵုစဴ ပြေၚ်ကဵုဗဵုစေက်''' ဂလာန်ညးမဟီုလဝ်နွံကၠုၚ်သာ်ဂှ်ရ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး၊ ဟွံကေၚ်ပ္တိုန်လဝ်ပယျၚ်မ္ဂး အၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ညးဇၞော်တံဟီုစွံလဝ်ရ၊ ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲမပ္တိုန်ပယျၚ် နူခေတ်ကၠာတေံဒဵုလၟုဟ် ညးတံၜလဝ်ထၟဒ္စိတ်(ဝါ)ပ္တိုန်လဝ်ကဵုသိဒ္ဓိ၊ တၚ်ကဵုခါန်အ္စာတုဲရ၊ ကာလဂှ်ဟေၚ် ပ္တဴကဵုသ္ၚိကၟိန်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး အာယုက်ပေၚ်စှ်ဒ္စာံသၞာံတုဲ သီုမထတ်ယုက်ဒၟံၚ်မ္ဂး မိမတံသွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် သၠးအခေါၚ်အိုတ်ရ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်မာန်ဂှ် နဲနွံပိသာ်ရ။

၁။ နပၟိက်စိုတ်သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံတုပ်သၟဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၂။ နအခေါၚ်ကလုတ်ဗြဴခိုဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၃။ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံအာသၟာန်ကေတ်ဂှ် မွဲသာ်။


ဆဂးဂှ် ဆန္ဒသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဟၟဲမ္ဂး၊ မိမတံစဳရေၚ်ပြုပြေၚ်စ ဟၟဲသက်က်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမွဲ နွံပၟိက်မိက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ မ္ဒးလဴပူစကဵုမိမၜါရ၊ မိမတံလေဝ် သ္ၚဳရံၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ပ္ဍဲကောန်မွဲမိ မွဲသၞာံၜါကာ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကာမ္ၚဵုၜါဝါဟွံပ္တုဲရ၊ ယဝ်နွံပၟိက်မ္ဂး ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲဂှ်ဟေၚ် ပ္တုဲၜါကာမာန်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ သ္ၚဳဂၠိပ်ရံၚ်တုဲ အတိုၚ်အရေဝ်မန်ပိုဲဟီုလဝ် '''ဂအဟ်ဒးသၟာန် ဂမာန်ဒးသၟုက်'''ဂှ်ကီုရ၊ မိမလ္ပာ်သၟတ်တြုံတံပၠန်လေဝ် ဒဒှ်ရလၟောၚ်ဂအဟ်ဇကုဂှ် မ္ဒးစံၜတ်ဒ္ဂေတ် ပွမဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုကွတ်ဗြဴမလေပ်ထေက် မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တာန်သ္ကဝ်၊ ဇိၚ်စပ်၊ သီဒက်၊ တောမ်တိုပ်၊ ဆက်ဆောံတံဂှ်ကီု၊ မဗဳဇဂကူတံဂှ်ကီု၊ ပွဟွံဒှ်မွဲကလော်၊ ပွဟွံလၞၚ်တၞၚ်ကလော်တံဂှ်ကီု၊ သ္ၚဳဂၠိပ်စံၜတ်တုဲ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် မိမတံတုပ်သၟဟ်စိုတ်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဗလးဏာမၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တံ သွက်ဂွံအာသၟာန်သၟုက် လၟောၚ်ဂအဟ်ဂှ်ရ၊ လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံပၠန်လေဝ် နဲဏံကီုရ၊ ရုဲစှ်ကေတ်မၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တုဲ သကဵုစံၜတ်ဒဒှ်ရ၊ လၟောၚ်ဂမာန်ဇကု ဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုအၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံ ပွမပ္တံကဵုဒ္ဂေတ်ပွ၊ ဝတ်တြုံ၊ ကွတ်တြုံပွသဇိုၚ်ကဵုမလေပ်ထေက်၊ ဒဒှ်ရဇိက်ဗ္ၚ၊ ဍိုက်ဂၠုၚ်၊ တာန်န၊ တာန်တိုၚ်၊ ကၠံက်တံဂှ်ကီု၊ ဒုၚ်တာလျိုၚ်သ္ၚိဌာန်၊ မာန်-ဟွံမာန်တံဂှ် မ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်သၟာန်သၟုက် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ရုပ်သာ်ဒြပ်ရတ်တံဂှ် ညးဟွံပဂရုအိုတ်ရ။


ညးဇၞော်ၜါလ္ပာ်ဂှ် သၟာန်သၟုက်ခၠေဝ်သှ်တုဲ ယဝ်ရညဳသၟဟ်တုပ်စိုတ်မ္ဂး ရုဲစှ်တ္ၚဲ မွဲတ္ၚဲဒဒှ်ရ၊ တ္ၚဲဗၠးၜး၊ တ္ၚဲပြဲ၊ တ္ၚဲခိုဟ်တုဲ၊ ဝေၚ်ပါဲတ္ၚဲနဲရိုတ်တဒ္ဓိုတ်၊ ဒဿကြိုတ်၊ မြိုတ်ကျု၊ ပြာဗ္ဗဒါ၊ ဗဳလာ၊ ကာကာပ်တံဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗၠးဒုဟ်၊ တ္ၚဲမံက်ဂတဝ်တံဂှ် ယဝ်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုမ္ဂး ခိုဟ်သန်ကွေံရ သ္ဂးလဝ်ရောၚ်၊ ရုဲစှ်တ္ၚဲတုဲ မ္ဒးရုဲကေတ်ညးဇၞော်မၞုံကဵုဆောဖွက်၊ မဂွံပ္တုဲကၠုၚ်လဝ်ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ၊ ပ္ဍဲကာလပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တေံ ညးမၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ သွက်ဂွံဖန်ဖက်သၟာန်သှ်ကီု၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်လေဝ် လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ရုဲကေတ်သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ရုဲစှ်ကေတ်လဝ် ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်ကီု၊ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာတံဂှ်ကီု၊ မ္ဒးမူလဝ်နကဵုၜံက်မွဲမွဲတၞုၚ် ပလဝ်စၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နွံၜါသာ်ရ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမ္ဂးဝွံ သၟတ်ဗြဴဂှ် ဂ္ညိဂ္ညာတ်ကေတ် အလၚ်္ကာရတုဲ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာစဳရေၚ်ပြုပြေၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်တြုံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုအာဝါဟရ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမ္ဂးဝွံ နူသၟတ်တြုံဏံ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာနာနာသာ် အာပြုပြေၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုဝိဝါဟရ၊ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် မ္ၚဵုဝိဝါဟဟေၚ် ကဵုစဳရေၚ်အိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကပေါတ်ကြိယာသ္ၚိဌာန် မပ္တံကဵုဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်-ယာတ်-ပ္ၚာန်ပုၚ်ပ္ၚာန်သွ၊ ဒူ(ဘဳဒို) ဂအုပ်စုံ၊ ဩဍာ်၊ ထၟာဲတဲ၊ ဒ္ၚောဝ်၊ တၟံစၠန်၊ ကဠာ၊ ဒၞိက်ကၞဴတံဂှ်ကီု၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်တၠုၚ်ကဵုအာဟာရ ဘောဇိုန်နာနာသာ်တံဂှ်ကီု လ္ပာ်သၟတ်တြုံဏံ ဒးကေတ်တာလျိုၚ်၊ ဒးရာန်ပ္ကောံပ္ကေဝ်လဝ်အိုတ်ရ။


ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သဘဴပ္တိုန်ဩန်ဂှ် ခေတ်ကၠာတေံ ၜိုန်အခိုက်သၞောဝ်ဟၟဲကီုလေဝ် သွက်ဂွံစၟတ်သစ္စရန်လဝ်တုဲ သၠာဲလစိန်၊ ပ္တိုန်ထဝ်၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်လေဝ် နွံညိညကီုရ။


* တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်


ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ယဝ်ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂး၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကဵုပရိုၚ်ကဵုမသ နာံမြိုၚ် ကလော ကောဒေံတံအိုတ်ရ၊ ကလောကောဒေံတံ တၟုယ်တံကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိတုဲ ရီုဗၚ်ပလေဝ်ပလေတ်ကၠောန်ၜိုတ်ကဵု မပ္တံဓုပ်တၟာဲ၊ နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်၊ ယာတ်ကၞဴ၊ ထၟာဲပုၚ်သွ၊ ဂအုပ်စုံ၊ သဗ္ဗအိုဿီုတံဂှ်ရ၊ နတိုၚ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲနမွဲမဂှ် တၞမ်သတ်ဗြဴကလုတ်မွဲတၞမ်၊ တၞမ်သတ်ကလုတ်မွဲတၞမ်၊ မိတ်ခၞေက်၊ မြေက်ခမိဟ်၊ လသိုန်ဗ္တာၚ်၊ ယာတ်ဍောတ်ထၟိမွဲ၊ ညးမစုတ်လဝ်ဂှ် ဒှ်နတိုၚ်မ္ဂးရ၊ ဂအုပ်မာဲသုတ်မ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဂအုပ်ဇိုၚ်ပန် မၞုံကဵုဒကိုပ်ကေက်က်၊ ပ္ဍဲဂှ်စုတ်မာဲသုတ် မပ္တံကဵုၜံက် သတ် ကွာၚ်ၜဲတံဂှ် ဂွဳလဝ်ဗၞတ် ၅၊ ၇၊ ၉၊ ၁၃၊ ၁၇၊ ၂၅၊ ၅၁၊ အတိုၚ်မထေက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ဂွဳစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဂအုပ်ဂှ် ဂအုပ်မာဲသုတ် ညးမကော်စရ၊ ဂွဳမာဲသုတ်တံဂှ် စုံညးဟွံစုတ်ရ၊ ဂအုပ်ဂှ် ညးဒက်ပူလဝ် နကဵုယာတ်ပရဳမွဲရ၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ်သၞအာဟာရဘောဇိုန် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ သွဗၞတ်ပိလၟာဲ၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစဳရေၚ်တောံတိုပ်လဝ်ကီုရ။


ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် မသ-နာံမြိုၚ် ညးမကၠုၚ်စိုပ်တံဂှ် မ္ဒးဒုၚ်တၟုယ်ဗ္စဖျုၚ်ပုၚ်သွတုဲ သဝ်တ္ၚဲဗ္တံဂှ် သွက်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ကၠောန်ကွာၚ်လံက်ချံၚ်တုဲ၊ ပလံၚ်ဏာကဵုသ္ၚိသၟတ်တြုံတေံရ။ တ္ၚဲကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် အတိုၚ်ဒဒှ်ရုဲစှ်လဝ် တ္ၚဲခိုဟ်တ္ၚဲပြဲ တ္ၚဲမၞုံကဵုမ္ၚဵုမဒှ်ရ၊ နူဂယးပြဟ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ကီု သၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုဝိဝါဟဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗၠာဲဂှ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ဂှ်ကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်တံဂှ် ကၠုၚ်ကောံဓရီုတုဲ ပလေဝ်ပလေတ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ် ဒၞာဲမပမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲကီု၊ ခဒမ်သ္တိက်ကီု၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်တံဂှ်ကီု၊ တောံတိုပ်လဝ်ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။


သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ပလံၚ်ဏာ သၟတ်ဗၠာဲကေုာံကပေါတ်ကြိယာတံဂှ် မၞိဟ်ဘိက်လဝ်စိုပ်ကောံအိုတ်တုဲမ္ဂး ညးမဒှ်အ္စာသၟာန်သှ်ဂှ် အာဂတ၊ ကြဴဂှ်မိမဝံသ ကြဴဂှ်မပ္တံကဵုဓုပ်နတိုၚ်၊ ညးဒှ်ကောန်ဂၠု ဟွံသေၚ် ကောန်ထဍဲ၊ ဟွံသေၚ်ကောန်ဒဒေံမွဲ၊ ယိုက်ယဵုဂအုပ်မာဲသုတ်၊ ကြဴဂှ်ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ် သီုကပေါကြိယာဂမၠိုၚ် အတိုၚ်မစဳဇန်လဝ်ဂှ် ဗွဲလၟေၚ်ၚ် ယဵုယိုက်ဏာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဇရေၚ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ပ္ဍဲပါၚ်တြၚ်ကီု၊ ပ္ဍဲတိုန်သ္ၚိတၞိန်ကီု၊ ကာလတိိုန်စိုပ်လ္တူသ္ၚိကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ရန်တၟံကဵုကောန်ဗြီုထပှ်တေံတုဲ ဟွံကဵုအခေါၚ်သွက်ဂွံလုပ်ပ္ဍဲသ္ၚိ၊ စဵုဒၞာကဵုဇုက်ဩန်ဇုက်ထဝ် ဟွံသေၚ် ဆက်တဲတုဲစဵုဒၞာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မၞိဟ်လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံ ယဝ်သၟာန်မ္ဂး မၞိဟ်ဇၞော်လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ် မ္ဒးသှ်ကဵုဗွဲမယေန်သၞာၚ်ရ၊ ယဝ်သှ်ဟွံမာန် ဗွဲမယေန်သၞာၚ်မ္ဂး အတိုၚ်ညးမစဵုဒၞာတံ မအာတ်တၟာဲဂှ် သ္ဒးကဵုရ၊ အတိုၚ်မၞိဟ်ဇၞော် လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဏံသၟာန်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံ သှ်ဟွံမာန်မ္ဂး ဆၜိုတ်ညးတံကဵုတၟာဲဂှ်သ္ဒးဒုၚ်တဲရ၊ ဃောသၟာန်သှ်ဂှ် မၞိဟ်လ္ၚဵုပွမဟီုပ္တိုန်စရာဲ ကောန်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် နွံကီုရ၊ ဥပမာ လ္ပာ်သၟတ်တြုံ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ဗၠာဲဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဗၠာဲပိုဲ ဒုန်ကၠံတၞုၚ် ဗာ်ထောံခြုၚ်ၚ်မာန်ရောၚ်၊ လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံပၠန်လေဝ် ကောန်ဝုတ်ပိုဲဂှ် ဂၠိက်စှ်ဂတှ်ေ ဂၞိန်စှ်ဂတှ်ေ၊ တ္ၚဲဟွံပၠိုတ် တုတ်ပ္တုဲကဵုမာန်ရောၚ်၊ မပ္တံရဴသာ်ဝွံ ညးတံကြီုစလေဝ် နွံကီုရ၊ ကိစ္စသၟာန်သှ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ဍာန် သၟာန်အာသှ်အာ ထေက်ကဵု-ကဵုတၟာဲဂှ်ကဵုတုဲ ညးတံသၠးကဵုအခေါၚ် သွက်ဂွံတိုန်သ္ၚိအိုတ်ရ၊ စိုပ်လ္တူသ္ၚိတုဲ ဂအုပ်မာသုတ်ဂှ် ယဝ်ရကောန်ဂၠုယဵုယိုက်နၚ်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်ဏံ ကောန်ဂၠုဟေၚ် မ္ဒးဒုၚ်ကေတ်တဲတုဲ ကပေါတ်ကြိယာသဗ္ဗအိုဿီု စွံပ္တန်ဒၞာဲ ဗွဲမ္ဒးရးရ။


* '''ဗီုစဳရေၚ်အသေအဟာန် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ'''

သ္ၚိမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဂတးစွံလဝ်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာသၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ပါ်စွံလဝ်ခဒမ် သွက်ဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်၊ ခုမ်တၟုယ်တိက်၊ ခုမ်တၠသ္ၚိတိက်၊ ခဒမ်ကောန်တြုံတိက်ကဵုခဒမ်ကောန်ဗြဴတိက် ပါ်စွံလဝ်သာ်ဏံရ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိခဒမ်အဒေါဝ် လ္ပာ်ဗၟံက်စဵုလဝ်ဒၞိက်တုဲ အဒေါဝ်ဂှ်ပြေၚ်စွံလဝ် ဓုပ်နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဂြောပ်လဝ်ကဵုယာတ်ပရဳတံဂှ်ကီု၊ သၠိုၚ်ဍာ်မြမောဝ်မွဲမ၊ သၠိုၚ်ဗက သွက်ဂွံဗဂူဗြဲရတ် စုတ်လဝ်သၠုယ်မွဲမ၊ ညးတံစွံလဝ်ကီုရ၊ ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်တြုံဂှ်မွဲလ္ပာ် ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်ဗြဴဂှ်မွဲလ္ပာ် လုပ်ဂ္ဇံ ကေုာံ တွဳဝါရဂမၠိိုၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟဝ်ကျာကၠာတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဂှ်လေဝ် တန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲခဒမ်သ္တိက်တေံရ၊ ကာလပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ် ကောံသၟဟ်အိုတ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံကော်ပ္တိတ်နၚ် သၟတ်ဝုတ်သၟတ်ဗၠာဲတုဲ လ္ပာ်ပူရိဿာတ်ညးကဵုညး ကဵုဂ္ဇံဖျေံဒၞာဲတုဲအိုတ်မ္ဂး အ္စာသၟာန်သှ်တံ အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် သၟာန်သှ်ဂတပူရိဿာတ်တံ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်အိုတ်ရ။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်''' 


ယွံလေဝ်ညးပ္ညုၚ်၊ မူဍုၚ်မူကွာန်၊ မူသန္တာန်ကၠာ၊ မၞိဟ်လေဝ်ဂၠိုၚ်သန်၊ ဟွံတီနန္တာ၊ ကျိုၚ်ကျဝ်လဒု၊ သ္ဇုၚ်ကွုကြိယာ၊ ဗြဴကၟာဲတံသၟတ်၊ သီုဝုတ်ကညာ၊ ဗၠာဲသီုလထဴ၊ လဗြဴမွဲသာ၊ ညာတ်မုက္ခဝါ၊ သာယာအိန်ရဳ၊ မၞိဟ်တံဟွံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်သီုကျာ်ဩဳ၊ ဂအုပ်နသီုတိုၚ်၊ ခိုၚ်ခိုၚ်ဒ္ၚဳဒ္ၚဳ၊ ယိုက်ပ္တိုန်နၚ်ဆက်၊ ဗီုအိန်ဒက္ခဳ၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိပ္ညဳ၊ သ္ၚဳပၟိက်ကိစ္စ၊ ပိုဲဟွံတီကီု၊ ဟီုပဒည၊ ရိုဟ်ရိုဟ်တ္ၚဲအဵု၊ ဟွံဆဵုကွေံရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိဂျ၊ နွံအရေဝ်ဒးသၟာန်၊ ဂလာန်ညိည၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိကွေံ၊ ပိုဲဒးသၟာန်ရ၊ ချပ်ရံၚ်တော်ဆ၊ ခါရဟွံသၟာန်၊ ဒှ်မၞိဟ်ယုတ် ဟွံတီဂလာန်၊ ဟွံသေၚ်သွံရာန်၊ စိုပ်ကၠုၚ်ဌာန်ဏံ၊ ဟွံသေၚ်သၠာဲဂတး၊ ဂးဟာကလောတံ၊ နွံဂွံကဵုသ္ကဲ၊ ဟၟဲဂွံကလံ၊ ကၠုၚ်စိုပ်ဌာန်ဏံ၊ ပရၚ်နာဲတံတၟေၚ်၊ ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်၊ ပိုဲထေၚ်ဟွံမှာ၊ ဟွံသေၚ်ဂၠာဲမိတ်ပြဝါ၊ ဓမ္မတာသတ်တံဟေၚ်၊ တိုန်ဂ္ဇံဒၟံၚ်ရေၚ်၊ တၟေၚ်သန်ပယောဂ၊ ဒါန်အတိက်ခါနွံ၊ ဂွံမံၚ်ကောံကီုရ၊ ဟိုတ်ပိုဲဟွံတီအဵု၊ ပရေၚ်ကုသဵုဒါန၊ ဟိုတ်ဂှ်သၟာန်သၟုက်၊ သုခဒက္ခာ၊ ဟီုတိုန်ညိရ၊ လပညှာတာ၊ ပိုဲသၠးအခေါၚ်၊ ညံၚ်ဍောၚ်ထာၚ်သွာ၊ ဒုဟ်ပါၚ်ဟၟဲ၊ ပ္ဍဲပိုဲညးၜါ၊ တိုန်ဂ္ဇံမံၚ်၊ ညံၚ်ဗီုဒေဝါ၊ ရာၚ်ဆာဲဗြေဝ်ဗြော်၊ သီုဗော်ပြဝါ၊ စိုပ်ကောံလေဝ်ဇဳ၊ ညဳညဳသာသာ၊ တိုၚ်ပၟိက်စိုတ်၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံကၠာ၊ ဟီုညိလ္ပညှာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်''' 


ယွံလေဝ်ကလောဗြီု၊ စိုန်သ္ကီုသီုဉာဏ၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊ ဓဝ်ပြမတ္ထ၊ ကုသလာ အကုသလာ၊ ဓဝ်ၜါဂှ်ဒှ်မူလ၊ အကုသလာဍောၚ်ဓဝ်ဓမ္မ၊ ဟီုပျးသရကၠာ၊ အကုသဵုစိုတ်စှ်ၜါ၊ ပြာကတ်တဴဗိုန်က္ညန်၊ အကုသဵုစဵုတသိက်၊ မိက်ဂွံဆစှ်ပန်၊ အညသမာန်စှ်ပိ၊ ပါဠိနာဲသာဇန်၊ ပံၚ်ပ္ကောံသၟဟ်န်၊ ဇၟန်ဍောၚ်ဓမ္မ၊ လၟိဟ်ၜါစှော်ထပှ်၊ ဒှ်စၟတ်ဨကန္တ၊ ပ္ဍဲဓဝ်အကုသလ၊ ယဝ်ရမၚ်မွဲဟွံမာန်၊ ဍေံဒှ်ဂၠံၚ်အပါဲ၊ သာဲနူခြာနိဗ္ဗာန်၊ ကျာ်တြဲတိက္ခဉာဏ်၊ ဆာန်သတ်တိတ်တွံကဵု၊ ကုသလတုန်ဟေၚ်၊ ပရေၚ်ဓဝ်ကုသဵု၊ အရထသၟိက်တီအဵု၊ မဟာကုသဵုစိုတ်ဒ္စာံ၊ အညသမာန်စှ်အဵု၊ စေတသိက်စှ်ပိဗျာံ၊ သောဘဏၜါစှ်သုန်ဗဵု၊ စေတသိက်မအဵုလာံ၊ ပံၚ်ပ္ကောံတုဲသၟဟ်၊ ဟိုတ်ဒှ်ပိစှော်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍဲဓဝ်တံဝွံဗျာံ၊ သတ္တံယာံရဒ္ဂေတ်၊ လၟုဟ်ဝွံဆတ္တဝ်၊ တိုၚ်ဓဝ်သမ္ဗုဒ္ဓ၊ ကောန်ဗၠာဲဍောတ်ပိုဲမွဲ၊ ပြဲသန်လက္ခဏာ၊ ဟိုတ်ဂွံသ္ပလဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကုသလ၊ ပဌမအသၚ်္ခါရိက၊ သောဘဏပၠန်၊ ဂွံပ္တုဲလဝ်ပြဲ၊ ဘဝဂၠိၚ်သ္ၚောဲလောန်၊ ဓဝ်ကုသဵုဂှ်ပၠန်၊ ဖ္အောဝ်တဴပ္ဍဲခန္ဓ၊ အာယုက် (---)ဂျ၊ ဟိုတ်ဒါနအောဝ်လဴ၊ စံၚ်ဗဂဵုတဴလျးပၠိုတ်၊ အိုတ်ပၟတ်စှ်မွဲဖဴ၊ အတိက်တေံဟာန်၊ ဟိုတ်ဒါဂွံဖက်နှဴ၊ ဇရေၚ်ဒေံဍောတ်ဗြဴ၊ သၟိက်ဂွံသှ်ပ္တဴစိုတ်၊ သၟိက်ဂွံကၠောန်ၜိုတ်၊ အိုတ်သဗ္ဗကေၚ်ကာ၊ ဟိုတ်ဂှ်ကၠုၚ်စိုပ်သ္ကာန်၊ သ္ၚိဌာန်နာဲတံကၠာ၊ ဟီုပ္တီသီုညှာတာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ယွံလေဝ်ကလောတံ၊ ဗိုန်ဇၟံပညာ၊ နာဲတံကလၚ်၊ ပၚ်မှိၚ်သောတာ၊ တၟံဘူဝတ်၊ သတ်အနန္တာ၊ ပူဂဵုတံကၠာ၊ ပြေၚ်ဝိဝါဟ၊ ပရေၚ်ကဝ်ဂှ်၊ ကဵုဍေံဒှ်ရ၊ ကောန်ပိုဲတုန်သၟတ်၊ ရတ်အနဂ္ဃ၊ ထဝ်ဇမ္ဗူနတ်၊ ဝုတ်ကညာရ၊ ပိုဲပ္ကၚ်ရၚ်၊ မၚ်မွဲလဝ်ပၠ၊ ကောန်မၞတံရ၊ သၟိက်ပဂမာန််၊ ကောန်တြုံမ္ၚဵုထၟိက်၊ သၟိက်ဆက်နိဒါန်၊ နွံမွဲဂလာန်၊ ပိုဲသၟာန်စမ်ရ၊ ကောန်မၞးတံဆာဲ၊ မၚ်ဗၠာဲရုပ္ပ၊ အနန္တဂုဏ်၊ မသုန်ဌာန၊ ဂုဏ်ကျာ်ဓရ်သၚ်၊ ဂဵုခၠၚ်က္ဍၚ်ပြ၊ ဂုဏ်မိမကီု၊ သီုဂုဏ်အ္စာရ၊ ဂုဏ်ဒေဝတဴ၊ ဂုဏ်ကလောဝံသ၊ ဂုဏ်အိန်ဗြီုကီု၊ မသ္တီုတေဇ၊ ကတညုတ၊ ကတဝါဒဳ၊ ဂုဏ်တံဝွံပ္ညဳ၊ ဒ္ၚဳတီကီုဟာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုစှ်ၜါ၊ ပူဂဵုလဵုနာဲတံမဒှ်၊ ဟီုပြဟ်ပကဵုမှာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ မန်လဵုမအာဒှ်၊ ခေတ္တပိဂှ်၊ ဟီုတွံညိကလော၊ ဟီုဒးရောၚ်ပိုဲတက်ဆော၊ ဟီုဟွံဒးအဴ၊ ကလေၚ်စဴသ္ၚိ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အဒေါဝ်ညး၊ ဟီုကဵုဂွံဒးညိ၊ ဟီုဟွံဒးဒှ်ဒိဌိ၊ ပူဂဵုဟွံတီပိၜါ၊ ပူဂဵုဟွံတီသာသနာ၊ ချိုတ်တုဲဒးအာအပါဲ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ကောန်ဝုတ်ပိုဲဇိုန်ကွာဲ၊ ထပ်တဲကဵုနာဲတံရ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ပိုဲကဵုပုၚ်သွ၊ ဟီုဟွံဒးကဵုဂွံစဴအာ၊ စကၟာဲတိတ်ပအာစာ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အကြာညး၊ ညံၚ်ဟွံဂွံကဵုဗၠေတ်သ္အး၊ ဟီုထ္ၜးညိကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်သၟတ်တြုံသှ်'''


ယွံလေဝ်တၠသ္ၚိ ဇာတိတၞောဝ်ဗြီု။ သၟာန်နွံတဴကီု၊ ပိုဲဒးဟီုရ၊ ပ္တံပါရမဳကၠာ၊ နာနာဘဝ၊ ဟိုတ်ကုသဵုနွံ၊ စိုပ်ဘုံဝွံရ၊ ဘုံဝွံပြဲဟာန်၊ ဂၠံၚ်ဍာန်သဗ္ဗ၊ လောကုတ္တဵုကီု၊ သီုလောကဳပၠ၊ ကလောန်ၜါသာ်ပြဲ၊ မွဲဟွံဒည၊ အဲဟီုကဵုရ၊ နာဲတံကလၚ်ကၠာ၊ ကြီုဂုဏ်ပညာ၊ ပြာထာနဲကဲ၊ ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ပြဲ၊ ကဲဂုဏ်ဓဝ်တြဴ၊ ဂုဏ်သၚ်ဒ္စိတ်အဴ၊ နဲယျစဴဟီု၊ စတုတ္ထၛာန်ပ္ဍုန်၊ ဟီုလဝ်ပ္ဍဲဂုဏ်ဗြီု၊ ဂုဏ်ကလောထပှ်ကီု၊ ဂုဏ်အိန်ဟီုလဝ်မသုန်။ ကောန်ဍောတ်ဗၠာဲပိုဲတုန်၊ တီဂုဏ်တံဂှ်ကၠာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုနွံစှ်ၜါ၊ ပ္ဍဲဒ္စိတ်ဟိုတ်ဂှ်၊ ပိုဲစဴနှဴကၠာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ အာဒှ်မည၊ ပၞောဝ်ခေတ္တပိ၊ ဇာတိခေတ္တ၊ လၟောၚ်လောကကီု၊ ဂတဟီုအာ၊ ညးချူတခဳ၊ ဝဍ္ဎပဳမြာ၊ ရာဇာဝတ်လေဝ်၊ ဗေဒၚ်ဟောရာ၊ ဇိက်ဗ္ၚတောမ်ၜဵု၊ တဵဵုကၠံသွံဖျာ၊ ဍိုက်ၜၚ်ဆၚ်ဍာ်၊ လၟာ်လက်ရာ၊ ချူကှ်ေဇိၚ်တပ်၊ တာန်စပ်ညဳသာ၊ ပ္ဍဲကတ်ပညာ၊ ဂၠိုၚ်ပကာရ၊ ကွတ်တြုံတံသ္ဍာံ၊ စှ်ဒ္စာံဂှ်ပၠ၊ ကောန်ဗၠာဲပိုဲသ္တိုတ်၊ လေပ်အိုတ်သဗ္ဗ၊ ပူဂဵုဂှ်ရ၊ စဟွံဒးဂွိၚ်၊ ကဵုသိုက်သၠိၚ်၊ လဗိၚ်သုခ၊ ထပ်တဲဇိုန်ကဵု၊ တွဵုမိကဵုမ၊ သွက်ဂွံဒှ်သဇိုၚ်၊ ဂိုၚ်ကေတ်ညိရ၊ ဂိုၚ်လဝ်ဂွံခိုဟ်စ၊ ဂိုၚ်ကေတ်ရကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ပ္ဍဲတ္ကံကြေၚ်ထဝ်၊ အသဝ်က္ဍၚ်ပြ၊ တၞောဝ်ဒတောဝ်ကၠာ၊ မအာသမ္မတ၊ ကြဴနူဂှ်ဗျိၚ်၊ သၟိၚ်ရောဇ၊ ကောန်ညးဂှ်အဴ၊ ဝရရောဇ၊ သၟိၚ်မွဲပၠန်ကလျာဏ၊ ဝရထပ်စုတ်၊ ခုတ်သာ်ဂှ်ပၠ၊ မန္ဓာတ်ၜါဆော၊ ဥပေါသထ၊ ဝရတံဒုၚ်၊ ကၞုၚ်တုပ်ပၠ၊ ဒှ်ကောန်ညးရ၊ ဥပထပ်စုတ်၊ ခုတ်နာမပၠ၊ စှ်မွဲဒတောဝ်၊ တၞောဝ်မူလ၊ မအံက်ကဵုကောန်၊ ပိုၚ်နန်ဝံသ၊ ဟွံလီုကၠိခ္ဍက်၊ ဆက်ကၠုၚ်ဂတ၊ နွံကဵုမ္ၚဵု၊ ဒဵုဩက္ကာက၊ ဥက္ကရေဇ်ကီု၊ ဟီုဂးစရ၊ ဒ္စာံလက်ပၠန်၊ ပန်လ္ၚီတော်ဆ၊ ညးတံပြေၚ်ကၠုၚ်၊ ဒုၚ်ဝိဝါဟ၊ သၞက်ကရောဲအဵု၊ မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ၊ ဒဵုစိုပ်သၟိၚ်ရော၊ သုဒ္ဓေါဒန၊ သိရိမာယာ၊ မာယာနာမ၊ ညးတံထပ်တဲ၊ ပ္ဍဲနန်ရာဇ၊ သ္အဳသ္အဳရိုၚ်ၚ်၊ ဝေၚ်ဂြိုၚ်ဟွံဇြ၊ မိပ်ဇြိပ်လောန်ရ၊ ပကၠုၚ်ကာမ္ၚဵု၊ ဂအုပ်ထဝ်သၟတ်၊ ရေၚ်မတ်လဟဵု၊ တုဲညးဂြောပ်ဂဒဵု၊ ကဵုယာတ်ကြာထဝ်၊ တုဲညးတံပံက်ဂိုၚ်၊ အတိုၚ်နူကဝ်၊ လၟုဟ်နာဲတံရ၊ ဗော်တၠဓဝ်၊ သတြုစ္ဍးသ္ၚောဲ၊ သၟိက်ဒှ်မွဲဓဝ်၊ ကြာဖဍာန်ဆက်၊ ဂွံဓနက်လဝ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ဆတ္တဝ်၊ ဗွဝ်နွံၚုဟ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ဒှ်သမ္ပတ္တိ၊ တေံသၟိၚ်တ္ၚဲစိ၊ အာဒိနူကဝ်၊ တဆိပ်လိုက်ဗိုန်၊ လိုန်တၟံဇာထဝ်၊ ဒးအခါပၠန်၊ စက်ပန်လေဝ်ဓဝ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိသၟတ်၊ ဝုတ်ပစဲကဝ်၊ ပံက်ညိရဂွံဗဵုဒ္ၚောဝ်၊ ဒေါဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ ကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


ဂအုပ်ထဝ်ဂၠိုၚ် သီုနတိုၚ်ကၠာ ဗြဴဝုတ်ကညာ အာသီုကျာ်ဩဳ ဂၠောဲဖ္ဍောဲဆက် ယိုက်ဗက်လွဳ ပ္ဍဲကဵုတိထဳ နာဍဳမပြဲ ပ္ၚောံညံၚ်စိုပ် ဗဒိုပ်နာဲအဲ သၟိၚ်ကၚ်ပဝဲ မွဲတဲဆေဝ်တာ ပိတန်သေၚ်ဟာ တိတ်ဒၞာလတ် အရက်စာၚ်အဴ ဗြာတ်က္ၜဴဩန်ထဝ် ဒးတိတ်ကွာဲလဝ် ကၚ်ထဝ်ဒါန ဟွံရောံဒည ဟွံလဇခြာ နူဂှ်တုန်ကၠာ အာစိုပ်မုက်သ္ၚိ ပ္ဍဲက္ဍိုပ်တၞိန်စိ ရပ်ရိအေန်ဂါဲ ပန်တန်ပၠန်ကွေံ ဒးဖျေံကၟာဲ သၟာန်သၟုက်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၚ်နာဲရုပ်ထဝ် ပရေၚ်သံသာ ဓမ္မတာကဝ် ညးတံစွံလဝ် ဆက်က္ဍဝ်ကၠုၚ်ရ ဂအုပ်ကၟာဲမ္ၚဵု တွဵုမၚ်္ဂလ ကၠုၚ်ဇိုန်ကွာဲရ ကဵုတၠသ္ၚိပၠန် နူကဝ်မတန် ဖန်ဖက်စဳရေၚ် သမ္မတဟေၚ် ညးပြုပြေၚ်လဝ် ဂကူကၠံမွဲ ပ္ဍဲဘဒြကဝ် ပ္ညပ်တဴစွံလဝ် အသဝ်က္ဍၚ်ပြ နူကဵုဒတောဝ် တၞောဝ်ဩက္ကာက ဒဵုမစိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကပ္ပဳလ သုဒ္ဓေါဒနသဳရိမာယာ ထပ်ကဵုတဲသၟဟ် ဒယှ်ပြာထာ နဲသာ်ဝွံကၠာ သ္ပဗက်အာဟေၚ် အတိုၚ်လၟေၚ် ပရေၚ်နူကဝ် တြုံကဵုဇံသဝ် ဗြဴလဝ်ဖလုၚ်(သၠုၚ်)ဗီုဍေံဒှ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကွာန်တမၠာ ဂအုပ်ထဝ်ကီု သီုနတိုၚ်ကၠာ ယာတ်ပါန်သာခါ ဟွံမှာဂြောပ်လဝ် ပူဂဵုသာ်လဵု ညးတွဵုလဝ် ထေက်ကဵုဂွံပံက် ဂၠံက်ယာတ်ရုပ်ထဝ် တိုၚ်ပရေၚ်ကဝ် အံသဝ်ပြာထာ နူသွတ်ဒဵုဇၞော် ဒုဟ်ဟွံပြံက်ဖာ ဗြဴဗြဴမွဲဟေၚ် ပေၚ်လကျန်ကၠာ ထမိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမှာ ဗီုဝိသာခါ နွံကၠာကျာ်ဩဳ တြဴစှော်ပန် လကျန်ဗြဴဇဳ ဗြဴသာ်ဂှ်ပ္ညဳ နွံဣန်ရဳပန် ဂပ်ဝ်ပံက်ပၠန် ဗ္စန်ပါၚ်အ္စာ နူတက္ကသိုလ်ကၠာ ပြာထာလဝ်ရောၚ်။


၄။ '''လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်သၟာန်''' 


ယွံကလောပိုဲ ဟိုဲညးဂမၠိုၚ် ပြာပ်ကၠုၚ်စိုပ်ဂွိုၚ် ရိုၚ်ၚ်အဳသ္အဳ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ကီု သီုကဵုကျာ်ဩဳ အခါဒှ်ပၠန် စက်ပန်လေဝ်ညဳ ပ္ဍဲကဵုကိထဳ ညဳသာကီုရ ပိုဲက္တဵုဗဒှ်အဵု မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ ပ္ဍဲသၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဂွံခိုဟ်စ ကဵုစေန်ဆက်အာ နာနာဘဝ ကဵုဍိုက်ပေၚ်သၟတ် ယဿဘောဂ ဟိုတ်အသံကၠာ မဟာသမ္မတ ပိုဲယဵုဒုၚ်ရ နဓဝ်ပညာ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ညိ သ္တိပမှာ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ဗိုန် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ဒးစရဲပၠန် ဗ္စန်အ္စာ ဗြဴယုတ်မာ ပကဵုပါမြိ ဟွံသေၚ်ပွံၚ် ပကဵုပံၚ်ညိ ယြဴဗြဴမွဲ ဗွဲမယုတ္တိ မုသာထၟုန် ဍိုက်ဍုန်တြုံသ္ၚိ လၞုဟ်တဴဒမၠိ ဒရီုသ္ၚိသ္အာၚ် ကာတ်သာဲရမျာၚ် ပါၚ်တြၚ်သၟုက်ကျောဝ် လုပ်ကဵုလဗၚ် ဆၚ်တိတ္ၚဲသဝ် ကရောတ်သအဝ် လဝ်စိုတ်သာဍာ စကၠာတိက််ကၠာ တိက်ကၠာၚုဟ်ကြဴ ဒ္ဂေတ်မယုတ် ပဋိပတ်ဗြဴ မုက်ဟွံလာၚ်အဴ ကြောသ္ၚုတောံပုၚ် ခါတ်ဂၞိန်သၠုၚ်ၚ် ကဆံၚ်ကၠုၚ်အာ ကၠတ်စိုတ်တြုံကီု ဟီုဟွံညှာတာ ဒ္ဂေတ်ယုတ်မာ ဝွံဗြဴပါပ ဗြဴသာ်ဂှ်ရ ပကဵုပံၚ်ညိ ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ရတ်ပိပြကာ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမာ ဟီုဟွံဒးရ တိတ်ပအ္စာ ဒးစရဲသၟတ် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ချိုတ်နူဝွံကွေံ ဒးနရက်ကၠာ ဒဒိုက်ရောသာ ချိုတ်အာဂွံဖဵု ဗ္ကန်အ္စာပ္ညုၚ် နူဍုၚ်တက္ကသဵု ဟီုဟွံဒးအဵု ပကဵုပံၚ်ညိ ညံၚ်ဂွံဗၠးဗယိ ပံၚ်ညိရကလောတံ။


၄။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


(က) ထၟိက်မသုန်၊ ဂုဏ်တြဴဂှ်၊ ဟီုတွံကဵုရ၊

ပ္ဍဲကဵုလောက၊ ဗြဴတံသီုဖအိုတ်၊ သမ္တီအိုတ်ညိ၊

တ္ၚဲယးလာၚ်မုက်၊ ဂြးသော်တုဲကီု၊ သီုကြိယာပိ၊

ဂပ်ဝ်စှ်ေတိ၊ အာသ္ၚိညးသွံ၊ ဂွံထၟိက်မွဲရ။


(ခ) ဂ္ဇံသိပ်ထဴ၊ ဝဴဖဴဟွံဟီု၊ စီုမဍိုန်ဒ္ၚဳ၊

ဟီုသီုကျာ်ဩဳ၊ ပ္ဍဲလောကဳပျး၊ ဂးရထၟိက်ၜါ၊

မြမောဝ်ဗဗိုဟ်၊ စရှ်ဝက်ပ္ကဴ၊ ဗြဴသိုက္ခမာ။

ၜးကေတ်ကြိယာ၊ သာသာဂါံကွာ်၊ ဝွံထၟိက်ပိညိ၊


(ဂ) တြုံသ္ၚိယဲအာ၊ လွဳပရာတဴ၊ ပညံၚ်ရာမ၊

ယဝ်ဂွံစၞ၊ ညံၚ်မလဝ်စိုတ်၊ ဟွံဝိုတ်စွံလဝ်၊

ဂွံထၟိက်ဂေါဝ်၊ ပန်သၞောဝ်ဝွံပၠန်၊ နွံရတမ္ညဝ်၊

ကာလတိက်ကျဝ်၊ ကြောလဝ်ဇိုၚ်သ္အး၊ တွံလးဒၟံၚ်ပၠ၊


(ဃ) မသုန်ဂၠံၚ်ဝွံ၊ ပြုပြေၚ်ဒၟံၚ်အဴ၊ ဗြဴတုပ်ရဴမိ၊

ယိုက်ဂုဏ်တုဲစိ၊ မိကဵုမကျဝ်၊ ကျာ်ဓဝ်သၚ်သၟဟ်၊

ရတ်ပိပြကာ၊ သီုဂုဏ်အ္စာကီု၊ သီုတၠသ္ၚိဂှ်၊

သၟိၚ်မွဲဗြဴမွဲ၊ ခမဳမွဲစိ၊ ညးပိဝွံရ၊


မၞုံဣန်ရဳပၠ၊ သ္ပဓဝ်ခန္တဳ၊ လွဳပါရမဳ၊

ပ္ဍဲလိုက်ဝွံစိ၊ ညးပိဝွံပၠ၊ တၠကျာ်ဩဳ၊

မၞုံပါရမဳ၊ ကျာ်ဩဳလောက၊ ပ္ဍဲညးပိရ၊

ဓဝ်ကုသလ၊ ၜိုန်ဟွံပသ္တိုတ်၊ ချိုတ်ဂွံစဴသွဝ်။ ရဴဝွံညးတံသၟာန်သှ်တုဲမ္ဂး သ္ပတဴမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ အခိုက်ကၞာသၞက်ကရောဲမန်တြေံ နွံစှ်ပြကာရ။


၁။ ပွမသၞက်ကရောဲ လၜက်ယာတ် ပ္ဍဲဇုက်တေၚ်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠတံဂှ် ဟွံဒးတိတ်ကလံ ညးဇၞော်တံ အဒေါဝ်ပူရိဿာတ် ဘာသာဇကု ဇကုမဒၟံၚ်တဴဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဇုက်တေၚ်မၞုံတဴ ပ္ဍဲခဒမ်သၟတ်ဗြဴဂှ် မပ္တံကဵု ယာတ်ဗွိုက်လတက်သၟတ်တြုံဂှ် လၜက်စုတ်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၂။ ပွမသၞက်ကရောဲ စစၞမွဲ လဗံက်မွဲပ္ၚာန်ဂှ် ပုၚ် (ဟွံသေၚ်)ပလေၚ်ကွာၚ်ၜဲ လက်ဖက်တံဂှ် စုတ်လဝ်ပ္ဍဲလဗံက်ပ္ၚာန်တုဲ သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴညးၜါ စဟာပ်မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၃။ ပွမသၞက်ကရောဲ သၠာဲလစိန်မ္ဂးဂှ် လစိန်သၟတ်တြုံဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်ဗြဴ လစိန်သၟတ်ဗြဴဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်တြုံ သၠာဲဂတးကဵုသံက်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၄။ ပွမသၞက်ကရောဲ ၜးသၠာဲယာတ်ဗဝိုက်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ် ပ္ဍဲမစိုပ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴ လ္ပာ်မသနာံမြိုၚ် သၟတ်ဗြဴမွဲက္ဍိုပ်တံဂှ် ဖုံဍာ်ကြာတ်ကြောသ္အးဇ္ၚးတုဲ ပ္တိတ်ကဵုယာတ်ဗွိုက်လတက်တၟိ ကဵုၜးသၠာဲတုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၅။ မွမသၞက်ကရောဲထပ််တဲမ္ဂးဂှ် သ္ပာတဲသၟတ်ဗြဴဂှ် ပၠးဒုၚ်လဝ်တုဲ သ္ပာတဲမၞိဟ်တြုံဂှ် ကဵုထပ်စုတ်လ္တူဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။ (အဓိပ္ပါယ် ပွမသၞက်ကရောဲဝွံ ထဝ်ၜါဂတှ်ေ ညဴၚ်ရဴမစပ်ဂဟဵုမွဲဂတှ်ေဓဝ်ကီု ပၞောဝ်ကဵုၜါဇကု ကဵုဂွံဒှ်မွဲဇကုဓဝ်ညိ။ ၜါကရေက်ကဵုဂွံဒှ် မွဲကရေက်ဓဝ်ညိ၊ နကဵုစၟတ်သမ္တီဂှ် ပွမသၞက်ကရောဲသာ်ဝွံရ)။


၆။ ပွမသၞက်ကရောဲဓနက်ကံမ္ဂးဂှ် ဇုက်တောဝ််ဗၞတ်ပန်ဟတ် မွဲဇုက်ဂှ် သၠိုက်စုတ်ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗြဴၜါတၠဂှ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၇။ မွမသၞက်ကရောဲပူယာတ်မ္ဂးဂှ် ယာတ်ကဝါ မၞုံဗၞတ်အနာံၜါဟတ် ဇမၠိုၚ်တြဴဟတ် ပူဒက်စုတ်ညးၜါဂှ် မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၈။ ပွမသၞက်ကရောဲသၠိုက်ပ္ကဴမ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ်ပ္ကဴမွဲပး သၟတ်ဗြဴဂှ်ပ္ကဴမွဲပး ဗွဲကိုပ်ကၠာသၟတ်ဗြဴဂှ် သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံတုဲ သၟတ်တြုံဂှ် ကလေၚ်သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်ဗြဴဂှ် ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၉။ ပွမသၞက်ကရောဲ တုၚ်လဝ်တဲပ္ဍဲဍာ်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ် သၠိုၚ်ဩန်မွဲမွဲ တဲပုၚ်သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴ ၜါတၠတံဂှ် ကဵုတုၚ်လဝ်ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တြကရောဲဂှ်မွဲ။


၁၀။ ပွနသၞက်ကရောဲ စဝ်ဖျေံဍာ်ပ္ဍဲက္ဍိုပ်မ္ဂးဂှ် ကၞုသၚ် ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ်သၠိုၚ်ဩန် စုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ် ကေုာံ ရတ်ဒ္စိတ်သာ် တဵုစုတ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲမ္ဂး စဝ်စရိုဟ်ဖျေံနူလ္တူက္ဍိုပ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။

(ဣဝွံ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲ စှ်ပြကာရ)


ပၞောဝ်စှ်ပြကာဂှ် နဲဂွံဗဗွဲကဵုကွေတ်ဝါဒ၊ ဘာသာ အလေံဂကူမန်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ မ္ဒးသၞက်ကရောဲတဴအိုတ်ရောၚ်၊ ဂတကောကဵုဒေံ မိကဵုကောန် ကောန်ဗြဴကဵုမ ဂတဒေါဝ်ပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲရံၚ်ပွမသၞက်ကရောဲ၊ မဗဗဗွဲထေက်ကြိုက်အိုတ် မယေန်သၞာၚ်အိုတ် မရာၚ်ဆာဲအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် သွက်ဂွံပစၟတ်သမ္တီဗွဲမဍာံပြ၊ ဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ် နကဵုဝိနဲပါဠိ ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ဂပ်ဝ်သမ္တီအိုတ်ညိ။


ဩဒပတ္တကိနဳနာမဥဒကပတ္တံအာမသိတွာဝါသေတိ၊ ပါဠိဝိနဲပါရာဇိကဏ်၊ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပိုဒ်၊ အရထတုန် ဩဒပတ္တကိနဳနာမ၊ ၚ်ယၟုမ္ဂး ဩဒပတ္တကိနဳ။ ဥဒကပတ္တံ၊ န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ အာမသိတွာ၊ ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ ဝါသေတိ၊ ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။


'''ဩဒပတ္တကိနဳတဳ၊ ဥဘိန္နံဨကိဿာ ဥဒကပါတိယာဟတ္ထေ၊ ဟတာရေတွာ။ &quot;ဣဒံဥဒကံဝိယသံသဌာ အဘေဇ္ဇာဟောထာတိ&quot; ဝတွာပရိဂ္ဂဟိတာယ ဝေါဟာရနာမမေတံ၊ နိဒ္ဒေသေပိဿ၊ တာယသဟ ဥဒကပတ္တံအာမသိတွာ၊ တံဝါသေတဳတိ ဨဝမေတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပွံက်သိက္ခာပိုဒ်ဂှ် ပါရဇိကဏ်အဌကထာ။'''


အရထတုန်- '''ဩဒပတ္တကိနဳတိဨတံနာမံ၊''' ၚ်ယၟုဩဒပတ္တကိနဳဂှ် '''ဥဘိန္နံ၊''' ဒဒက်ကဵုသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗဴါဂမၠိုၚ်ၜါ၊ '''ဟတ္ထေ၊''' န်တဲဂမၠိုၚ်။ '''ဨကိဿာ၊''' ဍေံမဒှ်မွဲ။ '''ဥဒကပါတိယာ၊''' ပ္ဍဲသၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''ဩတာရေတွာ၊''' ကဵုဖျေံဏာအိုတ်တုဲ။ '''တုမှေ၊''' ၚ်သၟတ်တံညးဂမၠိုၚ်။ '''ဣဒံဥဒကံ၊''' ၚ်ဍာ်ဝွံ။ '''သံသေဌံ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇံ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောတိဝိယ၊''' ညံၚ်ရဴမဒှ်တဴကီု။ '''တထာ၊''' တုပ်တဴညံၚ်ရဴဍာ်ပၠန် တန်တဴမွဲသၠိုၚ်ဂှ်ကီုရ။ '''သံသဌာ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇာ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောထ၊''' ဩဝ်ကဵုဒှ်အိုတ်ညိ။ '''ဣတိ၊''' ရဴဝွံ။ '''ဝတွာ၊''' သ္ဂးအိုတ်တုဲ။ '''ပရိဂ္ဂဟိတာယ၊''' ဍေံမဂပ်ဝ်မသီကေတ်အပိုၚ်။ '''ဣတ္ထဳယာ၊''' ဒဒက်တဴကဵုသၟတ်ဗြဴ။ '''ဝေါဟာရနာမံ၊''' ယၟုမဒှ်ဟိုတ်ဂပ်ဝ်ကော်ခဴစရ။ '''အဿ၊''' ဒဒက်တဴကဵုပိုဒ်မ္ဂး။ ဩဒပတ္တကိနဳဂှ်။ '''နိဒ္ဒေသေပိ၊''' ပ္ဍဲအရာမစၞောန်ထ္ၜးဗွဲတြးကီုလေဝ်။ '''တာယ၊''' ကေုာံသၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''သဟ၊''' မွဲဟာန််။ '''ဥဒကပတ္တံ၊''' န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''အာမသိတွာ၊''' ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ။ '''တံဣတ္ထိံ''' န်သၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''ဝါသေတိ၊''' ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။ '''ဣတိဨဝံ၊''' ရဴသာ်ဝွံ။ '''အတ္တော၊''' န်အရထ။ '''ဝေဒိတဗ္ဗော၊''' စိုန်ဂပ်ဝ်သမ္တီ။ ပွမသၞက်တဴကရောဲအိုတ်ရ။


အဓိပ္ပါယ်ပ္ဍဲဍာ်မွဲသၠိုၚ် ဍေံမဒှ်မွဲဓဝ်ဂှ် စုတ်ဗပေၚ်လဝ်ပ္ကဴ ဍာ်မပြဲ တဲပုၚ်သၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဖျေံစွံလဝ်တုဲ ညံၚ်ရဴဍာ်မၜိုဟ်ဂံက်ကီု၊ ကဵုဂွံၜိုဟ်ဩိုဟ်တဴညိ။ ညံၚ်ရဴပ္ကဴဝွံကီု ကဵုဂွံထတ်ယုက်တုဲ ရာၚ်ဆာဲဒၟံၚ်လၟိုန်ညိ တုပ်သၟဟ်ကဵုဍာ် ဟွံပြးဒကးအာဂှ် လ္ပကဵုပိုဲပြးဒကးအာတုဲ ကဵုဂွံတန်တဴ လုကဴမွဲအာယုက်ညိ။ ရဴဝွံ မဂွံဂိုၚ်ကေတ်နိမိတ်သၞဲ မဆာဲဒးရးတံဂှ်ရ၊ သၠိုၚ်မပ္တံကဵု ထဝ် ဩန် သၠုယ်သၠာ် ဓရိုတ် ဒါန်တံဂှ်ဂွံဖအိုတ်ရ၊ ရန်တၟံအာဓာန်ဂတ သွက်ညးၜါဂှ်တုဲ အ္စာမ္ၚဵုတံ ရာဒၞာမိက်ကဵုနာနာသာ်မာန်ရ၊ အ္စာလဵုတံဂှ် ဂါထာမပ္တံစိန္တာမဏိဂှ်လေဝ် ရာဒၞာကဵုအိုတ်ရ၊ ပၞောဝ်နဲဂမၠိုၚ် နဲပိုဲမန်ပွမက္ၜထၟထပှ်ဂှ် နွံမွဲသာ်ပၠန်ရ။


* '''ကဗျဗီုက္ၜထၟဓုပ်'''


၁။ ပြေၚ်ကောန်ထပ်တဲ၊ နဲယအ္စာ၊ ပမှာသတိ

ထၟမွဲစိ၊ နကြိဟီုဖ္ဍုန်၊ ပ္ဍဲဂုဏ်ကျာ်မွဲ၊

ကောန်ပိုဲကွေံကြာန်၊ ကဵုတီမာန်ညိ၊

ကဵုတိုန်စိုတ်လောဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်ကျာ်ဂှ်၊ ပြဟ်ကဵုတီညိ၊


၂။ ထၟဒုတိယ၊ ဂုဏ်မိမကၠာ၊ ပိုၚ်ခြာအာဒိ၊

ဂိတုတ္ၚဲစိ၊ ၜါပၠန်ဂ္ညိဗ္ဂါ၊ လလောၚ်ကြာကတ်၊

ဓဝ်နာံရုပ်မာ၊ နွံၜါဒမၠိ၊ ဗွဲယုတ္တိသၟတ်

ကောန်ပိုဲဗိုန်ဗတ်၊ ပကဵုဆောတ်ပ္ကာန်၊ ကဵုဂြၚ်မာန်ညိ၊


၃။ ပိဋကတ်အဵု၊ ကဵုတိုန်မာန်ညိ၊ ထၟပိကၠာ၊

တဳဏိလောကာ၊ သၚ်္ခါရသၟဟ်၊ တဝှ်ဗောဓိ၊

ကဵုကောန်ပိုဲသ္ကိုတ်၊ ပ္တိုန်စိုတ်မာန်ကၠာ၊ ညာဏ်မှာမုနိ၊

တသိုက်သုခိ၊ လာဘိိမပြဲ၊ ကဵုလောဲသွာညိ။


၄။ ထၟပန်ကျဝ်၊ ဓရ်သစ္စပန်၊ ဟီုဗ္ဂန်နကြိ၊

နဓရ်ပန်ဂၠိ၊ ဓရ်သဳလပန်၊ ဟွံဂွံခၠန်မာ။

နုၚ်နိဓိပန်၊ ပကဵုခၠန်သ္ကဲ၊ မၞိက်ဗၠဲဒွါ၊

ကဵုကောန်ပိုဲမြာ၊ ပကဵုမှာခၠန်၊ ကဵုဗိုန်က္ညန်ညိ။


၅။ ထၟမသုန်၊ ဝိနဲမသုန်အဵု၊ ကဵုတဵုစိုတ်ညိ၊

မသုန်သာ်စိ၊ ခန္ဓဂ္ညိလဝ်၊ ဗွဝ်ကာယျော၊

ပိုန်ဟာန်ထဝ်ဩန်၊ ကဵုဗိုန်က္ညန်ပြဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လော၊

ကောန်ပိုဲတန်ရော၊ ပ္ဍဲလောကဂှ်၊ ကဵုဂွံဒှ်ညိ၊


၆။ ထၟတြဴ၊ ပဌာန်တြဴဂှ်၊ တဝှ်ဗောဓိ၊

တြဴသာ်စိ၊ ဗွံယုတ္တိရော၊ ဒှ်ဂကူဓဝ်၊

ဖဿတရဴ၊ တိုၚ်သဘဴဂှ်၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊

ကဵုဂွံဇၞော်ပၟဝ်၊ အသဝ်မပြဲ၊ ပ္ဍဲကောန်ပိုဲညိ။


၇။ ထၟထပှ်၊ ရတ်ထပှ်မြာ၊ ကဵုသာဓာစိ၊

ဗောဇ္ၛၚ်္ဂဂ္ညိ၊ မုနိတွံလဝ်၊ ဓရ်အရဳပြဲ၊

လောကဳတိုန်ကီု၊ သီုလောကုတ္တဵု၊ ဟိုတ်ဖဵုၜါနဲ။

ကဵုတိုန်စိုပ်လောဲ၊ နဲကျာ်ဂမျိုၚ်၊ ဂတိုၚ်ခဳညိ။


ရဴသာ်ဝွံ ပ္တိုန်သိဒ္ဓိရာဒၞာမိက်ၜထၟ-၇-တုဲမ္ဂး

==ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ၊ တိုန်သ္ၚိတၟိ==
၁။ နိဒါန်။

၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်။

၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ။

၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)။

၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ။

၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ။

၇။ ဗြိုဟ်သ္ၚိ။

၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)။

၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ။

===၁။ နိဒါန်===
===၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်===
===၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)===
===၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ===
===ဗြိုဟ်သ္ၚိ===
===၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)===
===၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ===

==ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်==
==ပွမဂိယဲ==
==အဝဲဗျု==
==ပွမစုတိ==
==ဂလာန်ကာလထေရ်ကဵုသၟိၚ်ပဿိုန်သၟာန်သွဟ်==
==နိဿဲ==
ကၠုၚ်နူလိက်အုပ် (အခိုက်ကၞာမန်) နူကမ္မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။ [https://drive.google.com/file/d/1WddIBb6u7tAiS3o7RPQWGImsla4d2YEx/view?usp=sharing pdf-အခိုက်ကၞာမန်]

{{DEFAULTSORT:အခိုက်ကၞာမန်}}</text>
      <sha1>kgp2ik2xslbofab30jtmztbfry1uu1b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33648</id>
      <parentid>33647</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T15:40:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>သ္ဍိုက်ဆာန်မန်</username>
        <id>2569</id>
      </contributor>
      <comment>/* ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="296508" xml:space="preserve">ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်
လိခ်အုပ်မၞုံယၟု (အခိုက်ကၞာမန်)
သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၃၉−သၞာံ၊ ဂိတုဘတ်။

=ဂလာန်တၚ်ဂုဏ်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ လိခ်အုပ် အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ တက်ပတိတ်တုဲ တရးဏာနကဵုတွဵုရးမန်−ရးဗၟာဂွံမာန်အာ ခေတ်လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵု သွက်ကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်လေဝ် ဟီုဂးစဂွံရ။ မွဲသာ်ပၠန် သွက်ဂကောံကမ်မတဳလိခ်ပတ်ေယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ် ဒှ်စရာဲကျာ်သြဳဂုဏ်ဖဵုကီု ဟီုဂးစဂွံရ။ ကမၠောန်ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယောန်သၞာၚ်မန်ရ၊ ပ္ဍဲကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပါ်စွံလဝ် ဆာပ်ကမ်မတဳ  (ဂကောံဍောတ်) ပိရ။ မုခ်ဂၞန်မွဲ− ၊ သွက်ဂွံဗ္တောန်လိခ်ပတ်၊ သွက်ဂွံတက်ပတိတ်လိခ်ဗွဟ်မန်၊ လိခ်ပတ်မန်တံဂှ်၊ ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ရ။ မုခ်ဂၞန်ၜါ− သွက်ဂွံတိၚ်တိုက်လှ်ေဒယှ်ေတံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳအနုသုခုမရ။ မုခ်ဂၞန်ပိ− သွက်ဂွံဗက်စ အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ သွက်ဂွံဗၟံက်ဂတဝ်တိုန် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳမန်၊ ပွမဟီုအရေဝ်ဝေါဟာမန်၊ ဗွိုက်လ္တက်မန်တံဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ပါ်စွံလဝ်ပိဂကောံရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဒှ် လိခ်မူ−လိက်အုပ် အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်သ္ပသ္ကိုပ်သ္ကတုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳအခိုက်ကၞာဂှ် ကေတ်တာလျိုၚ်ရ၊ ဗွဲကိုပ်သက္ကရာဇ် အၚ်္ဂလိက် ၁၉၇၃−တေံ၊ နူကမ်မတဳဇၞော်ဏံ အာတ်ဏာလိခ်ပတ်မူလ ပ္ဍဲဌာန်အ္စာကဝိမန်တံရ၊ ရဴသာ်ဝွံ ဗွဲမစၞောန်ထ္ၜးလဝ်တေံ အ္စာကဝိတံချူပလံၚ်နၚ်လိခ်တမ်ဂှ်ရ၊ ဂွံလိခ်တမ်တံဂှ်တုဲ ဆာပ်ကမ်မတဳ အခိုက်ကၞာဂှ် စဳရေၚ်ပ္ကောံတုဲ ဗှ်အိုတ်ရ။ ဒၞာဲဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တံဂှ်ဒါန်တုဲ ဒၞာဲဟွံမွဲတံဂှ် အာသၟာန်သၟုက်ဋ္ဌာန်တၠဂုဏ်အ္စာတၠဳပိုန်တံလေဝ်ကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော် ညးမတဳပရောပရာအခိုက်ကၞာပြဝေဏဳဂကူမန်တံအိုတ်ရ။ တုဲအိုတ်မ္ဂး နူဆာပ်ကမ်မတဳဏဳ စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ တက်ပတိတ်နကဵုလိခ်သၠုပၠုယ်ရ။


လိခ်သၠပၠုယ်နကဵုတဲဂှ် ပလံၚ်ဏာဋ္ဌာန်အ္စာချူလိခ်မူလ အ္စာကဝိတံကီု၊ ဋ္ဌာန်တၠဳပိုန်သၚ်ခမဳတံကီု၊ ဋ္ဌာန်မၞိဟ်ဇၞော်တံကီုရ၊ သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ် သွက်ဟွံမှာရဴ ဟၟဲသက်က်ဂှ် ရန်တၟံကေတ်ရ။ ညးတံရံၚ်ပြုပြေၚ်တုဲ ပလံၚ်နၚ်ဋ္ဌာန်ကမ်မတဳပိုဲပၠန်ရ။ နကဵုလိခ်မူစၟဳစၟတ်ထပ်ကဵုထပ် ရုဲစှ်တုဲ ကၠောန်ဇန်ချူကှ်ေပၠန်ရ၊ နနဲဝွံ ဍိုက်ပေၚ်ကီုခယကေတ်တုဲ၊ သွက်ဂွံတက်ပ္တိတ်နကဵုစက်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညးတၠအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။


နူတွဵုရးဍုၚ်မန် ညးတံစၟဳစၟတ်အခိၚ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ ညးတၠအလဵုအသဳဍုၚ်လ္ဂုၚ်စၟဳစၟတ်လံဒၟံၚ်လေဝ်ကီု၊ နကဵုကမ်မတဳဏံသြန်ဟွံဍိုက်ပေၚ်လေဝ်ကီု လံဒၟံၚ်စဵုကဵုအခိၚ်ဏံရ၊ လိခ်အခိုက်ကၞာဝွံ နူကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပတိတ်ဇြဟတ်ဂိုတ်ဂစာန်လဝ်ကီုရ၊ ဍိုက်ပေၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဟွံစှ်ေလဝ်စိုတ်ဏီတုဲ၊ ဟွံဍိုက်ပေၚ်− ဟွံရုမ်ဂပ်ဟွံမှာရဴဏီဂှ် နကဵုကမ်မတဳဏံ ဒုၚ်လဝ်တဲရ။


ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိုက်ကၞာ ပြေဝေဏဳပိုဲမန် သွက်ဂွံဍိုက်ပေၚ်အာ ဗွဲဂတတေံဂှ် ပ္ဍဲလိခ်ဝွံ ဒၞာဲမှာရဴဒၞာဲဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ ကဵုနၚ်ကသပ်ဂၞန်ဗွဲမပြဟ်ညိဂှ် ဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။ ကောန်ဂကမန် အ္စာဗှ်လိခ်တံ စၞောန်ထ္ၜးကဵုတုဲ နကဵုအလန်ဒုတိယ တတိယပ္တိတ်မ္ဂး ဍိုက်ပေၚ်အာမာန်ရောၚ် ပတှ်ေဒၟံၚ်ရ။


ဗွဲလက်ကရဴအိုတ် နကဵုနိဂီု သွက်လိခ်အုပ်ဝွံ ဂွံတိတ်အာမာန်ဂှ် ပပ္တံနူကဵုကောန်ဂကောံ ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်လေဝ်ကီု အ္စာကဝိညးမချူလိခ်တမ်လေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုကသပ်ဂၞန်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠဳပိုန်သၚ် ခမဳလေဝ်ကီု၊ မၞိဟ်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်တံလေဝ်ကီု၊ သွက်ဂွံတက်လိခ်ဝွံ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးမကဵုအရီုအဗၚ်ကမၠောန်လေဝ်ကီု၊ ညးမဇန်လိခ် ညးမတက်လိခ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးအလဵုအသဳတံလေဝ်ကီု၊ စၞးကမ်မတဳ လိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဏံ အဲညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု တၚ်ဏာဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ။


'''(နာဲမိုၚ်တဝ်)−−−ညးမရေၚ်တၠုၚ်ဖဵု ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=ဥယျောဇဉ်=

ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဝွံ သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ဟွံဒှ်ဟွံမံၚ်မ္ဒးယိုက်ဂၠၚ်ဏာ ကဵုအဓိကတာလျိုၚ်ဂှ် ကောန်မန် ပွမလေပ်လိခ်မန်၊ အရေဝ်မန်ကီု ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ကီု၊ အစေန်အဆက် အနုသုခုမမန်တံ ပွမသီဒက်စဵုဒၞာ မြိမြန်မၚ်မွဲအာဂှ်ကီု၊ သ္ပတိုၚ်တမ်ဒေါဝ်တုဲ မ္ဒးပံက်ဗဒှ်လဝ် ဂကောံဏံရောၚ်မဒှ်ရ ။


ပဟိုတ်တာလျိုၚ်နွံသာ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံမြိမြန်ကလုတ်ပ္တိုန် ဗပေၚ်ကဵုမာန်ဂှ် ဟွံသ္ဂုတ်ကဵုပကီုလွဳဟေၚ်၊ ဆၜိုတ်ဂွံအခိၚ် အခေါၚ်အဝဵုတံဂှ် ဂိုတ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်လွဳဆာဲမံၚ်ရ၊ အတိုၚ်ရန်တၟံလဝ်ပိသာ် ဗွဲလ္တူတေံဝွံရ၊ တန်ဗ္တောန်လိခ်ပတ် အရေဝ်၊ တန်ဗ္တောန် ယေန်သၞာၚ် အစေန်အဆက် အနုသုခုမတံ ချေံဗ္တောန်ကဵုတုဲ၊ မွဲအဆက်ဓဝ်ဟေၚ်၊ သွက်ဂွံသီဒက်စဵုဒၞာမၚ်မွဲအာ အခိုက်ကၞာမန်တံကီု၊ သွက်ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတဂမၠိုၚ်၊ သ္ဂောံနိဿဲလ္ၚတ်ဒ္ဂေတ်ဗက်အာမာန်ဂှ် လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မ္ဒးပကီုလွဳဗၟံက်ပ္တိတ်ရောၚ်။


ပ္ဍဲမဗၟံက်ပ္တိတ် ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံလေဝ် ပဟိုတ်ကဵုမန်တၠပညာဂမၠိုၚ် ကေုာံ ညးအာယုက်ဇၞော်မန်၊ မိမနော်နာဲတံ ကဵုအရီုအဗၚ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဟေၚ်၊ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဝွံ မဂွံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ဂှ် ပတန်စၟတ် သ္ပသမ္တီလဝ်တုဲဒှ်ရောၚ် မိက်ဂွံဟီုပျးကဵုရ ။


ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ပွံမကၠောန်ထေက် ဟွံယောၚ်ဗွဲစၟတ် မ္ဒးကၠောန်အာ ပ္ဍဲကဵုတာလျိုၚ်ပိသာ်ဏံဂှ် သွက်ဂွံပကောံပ္တိတ်ဏာ လိခ်အခိုက်ကၞာမန်မာန်ဂှ် မိပ်ဂြိုၚ်ဂွံဇြဟတ် အိုဟ်တၟိုဟ်ဇြုၚ်ကေဝ်တဴဗွဲမလောန်ရ- အလုံကောန်ဂကူမန် အခိုက်ကၞာမန်ဂမၠိုၚ် တၠုၚ်လအာ ညံၚ်ဟဂွံလီုအာဂှ် ပွမသီဒက်မၚ်မွဲအာတုဲ ကောန်ဂကူမန်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံညးဂမၠိုၚ် သဂွံကဵုဍုက်ကေဝ် သ္ဍိုက်မၠိုက်ရၚ်သ္ကံအိုတ်ညိ သာ်ဝွံ ရာဒၞာဏာရောၚ် ။


'''နာဲယဳသိုၚ်(ဥက္ကဌ)ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။'''

=ဂလာန်ဗကန်=

အခိုက်ကၞာမ္ဂးဂှ် မဒှ်စဳဏောန် ကောန်ဂကူမွဲမွဲ သွက်သ္ဂောံတန်တဴအာ ပ္ဍဲလိုက်ဏံ၊ စဵုကဵုကဝ်တူတေံရောၚ်။ ညးတၠပညာအစာတၠမန်ပိုဲ နူတမၠာအဆက်ဆက်တေံ၊ မဒၠောံဗ္တောန်၊ မစွံပတန်လဝ်ကဵု ဂလာန်တၚ်နၚ်တံဂှ် အခိုက်လဵုဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်ဒး၊ ဗီုလဵုဂွံဝေၚ်ပါဲဒး၊ နဲလဵုဂွံမၚ်မွဲအာ ဂကူဇကု အဆက်ကောန်အဆက်စဴဒး၊ ပ္ဍဲလိုက်ဏံရောၚ်။


တီဒဒှ်ဂုဏ်ဖဵုမၞုံတဴ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ'''အခိုက်ကၞာ'''ဂကူပိုဲမန်ဝွံ သ္ဒးပ္တိုန်လဝ် အက္ခဝ်လ္တူလိခ်ပတ်ထေက်ရောၚ် အဲစှ်ေစိုတ်ရ။ လောန်ကၠုၚ်အခိၚ်ၜိုတ်ပန်သၞာံတေံ၊ အဲဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ် ၊ ဒဒှ်ကမ်မတဳလိခ်ပတ် ယေန်သၞာၚ်မန် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်၊&quot; ဏံ ကၠေံစိုတ်ပ္ကောံပ္ကေဝ်ဒၟံၚ်၊ တံလိက် &quot;အခိုက်ကၞာမန်&quot; သွက်ဂွံတက်တြးပ္တိတ်လိက်အုပ်၊ သီုမတာပ်ခေတ်၊ နကဵုကဆံၚ်သၠုၚ်သၠုၚ်ဂှ်၊ အဲအိုဟ်တၟိုဟ်စိုတ်၊ အဵုဇိုတ်တဴပ္ဍဲဂၠံစိုတ်အဲ မလောန်ရ။ သ္ဂောံညာတ်ကေတ်  &quot;လိက်အခိုက်ကၞာမန်&quot; တက်ပ္တိတ်တုဲ ဒှ်အာပၠန်ဂှ် ၊ တၚ်လေဝ်, တၚ်ဂုန်ကဵု &quot;ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်အိုတ်တဲရ။ ထိုၚ်လေဝ်, ထိုၚ်သးကမ်မတဳ, ကွေံကွေံရ။


ပ္ဍဲလိုက်ဝွံ ရံၚ်သ္ၚေဝ်ကေတ်မ္ဂး၊ ဇၟာပ်ဂကူညးမဂတာပ်ခေတ်တံဂှ် ညးတံဒ္ဂေတ်ဗက်၊ ထိၚ်ဒက်လဝ်အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳညးတံဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက် ဗွဲမဗိုန်ဗတ်ဂှ်ဟေၚ် သ္ဂောံဆဵုာတ်ကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာညးတံ ညံၚ်ဟဂွံလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်၊ အခိုက်ကၞာညးတၞဟ်သ္အာၚ် ညံၚ်ဟဂွံထပါ်လုပ်ပြံက်ယျတ်လုပ်ကၠုၚ်မာန်−အကြာအခိုက်ကၞာဂကူညးတံဂှ် ညးတံပသတိ၊ စဵုဒၞာ၊ ဆဵုဒဝ်၊ ပ္တိတ်ဇြဟတ်တဴအိုတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာလီုလာ်ထောၚ်ပြိုဟ်စာ်အိုတ်ကၠေံဗ္ဒန်အာမ္ဂး ဂကူညးတံလေဝ် ဟွံဆောတ်သ္ဒးကၠေံဗ္ဒန်အာရောၚ်ဂှ် ညးတံချပ်ဗ္စာ ဂြၚ်တီကေတ်လဝ်နကဵုညာဏ်ပညာနူဇမ္ၚောဲရ၊ ဂကူညးတံညံၚ်ဂွံတန်တဴ ညံၚ်ဟဂွံကၠိုက်ကၠာဲမှာဲမှာကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ် ညးတံသ္ပဂရုအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲဂကူညးတံ သၟတ်မွဲမွဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ် သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိမ္ဂး ပပ္တံနူဂှ်တုဲ ညးတံခုတ်ယၟုနကဵုဘာသာညးတံ ပ္တိတ်စရာဲၜခၟနကဵုဘာသာညးတံ၊ ဂစာန်ဗ္တောန်ကဵုအရေဝ်ဘာသာညးတံ၊ ကဵုဒဂီုဒ္ဂေတ်ဗ္တောန်ဖျောန်ကဵုအခိုက်ကၞာညးတံ၊ ပၠောပ်ဇာတ်ဂကူညးတံဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ညးတံဟွံသာသ္ပံ ဟွံပၠံအခိၚ်လ္တူကောန်ဇာတ်ညးတံရ။


ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဟေၚ် အတိုၚ်နနဲချူထ္ၜးပံက်ထ္ၜးလဝ်တၚ်ဏှ်ဗွဲလ္တူတေံ ညးမဒ္ဂေတ်ဗက်ထိၚ်ဒက်ကၠုၚ်အခိုက်ကၞာတံဂှ် မၞုံတဴကီုရ၊ ဆဂး အသိၚ်ဇြဟတ်အောန်တဴဒၟံၚ်ဏီဂှ် ပသတိအိုတ်မ္ဂး သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးမာန်ရ။


မူဟိုတ်သ္ဒးဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ဂှ်ရော, ဒတောဝ်တၞောဝ်ရံၚ်ကေတ်မ္ဂး မိမဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် ဟိုတ်နူသာဲစ္ဍးကၠုၚ်ကဵုအခိုက်ကၞာဂကူဇကု ခရာသၞာံအခါဗွဲမလံလဂှ်ကီု၊ ဟွံတီၚုဟ်မး ဟွံတီဗီုနဲဂွံတၚ်ယၟုကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ဟွံတီကဆံၚ်ဇကုတုဲ အရေဝ်ဇကုဟွံဗ္တောန်ကဵုကောန်ဇာတ်ဇကုကီု၊ ကောန်ဇာတ်ဇကုတဴဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ကြက်သက်သဳသာဓကဍေံရ။


ဂလာန်လ္တူတေံအဲမချူလဝ်တံဂှ် သွက်သ္ဂောံပ္တိုန်ဒုဟ်လ္တူဂကူပိုဲဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူကဵုဂလာန်ညးတမၠာ အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ ဍိုန်လျ၊ သဝ်စှ်ေ၊ ကၠေံခၞၚ်ကၠုၚ်ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲတုဲ သ္ဂောံဆဵုညာတ်ဒုဟ်ဍေံဟေၚ် သ္ဒးဟီုဂးသာ်ဝွံရောၚ်၊ ထံက်ကဵုဂလာန်ညးတမၠာတံမစွံပတန်လဝ် &quot;ဖျေံမ္ဂးကျေဝ်၊ ပလေဝ်မ္ဂးဒှ်&quot; ဂှ်တုဲ သွက်ဂွံပလေဝ်ပတိုန်ထေက်အိုတ်ရ။


လၟုဟ်ဟေၚ် သွက်ဂွံပလေဝ်ပလေတ်သၠုၚ်ပ္တိုန်ဂှ် နူ&quot;'''ကမ်မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်'''&quot; ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ကေတ်တာလျိုၚ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဖျုၚ်ဗလးကၠေံယဲမတွံဂး− ဂကူဘာသာ၊ မကၠိုက်ကၠာဲ၊ ကၠေံဗ္ဒန်ကၠက်အိုတ်အာဂှ် နကဵုရဥုဲ &quot;'''လိက်အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;ဝွံရောၚ်။


ဟိုတ်ဂှ်ရ− ကောန်ဂကူမန်ဍာံ ထာန်ဒေသလဵုမံၚ်မံၚ်၊ ညးဒိုက်ညးလွေဟ်၊ သမ္ၚေဟ်သေဋ္ဌဳတံဟွံရုဲ၊ သီုခရှ်သၚ်တံကီု ညးမွဲမွဲအုပ် ဩဝ်.....ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုဇြဟတ် ရာန်ဗှ်လ္ၚတ်လဝ်ထေက်အိုတ်ရောၚ်၊ ဓဝ်မေတ္တာဂတတုဲ အဲဗ္တိုက်ဖ္အောဝ်ဏာအလုံတွဵုရးဍုၚ်မန်ကဵုမ္ၚးနူတွဵုရးဍုၚ်မန်သီုဖ္အိုတ်ရအဴ။


'''အခိုက်ကၞာမန်သ္ဒးမံက်ဂတဝ်တိုန်ရောၚ်၊ ('''နာဲလူဖေဝေန်''') သၟိၚ်ဗယု ဝန်မစၞောန်ထ္ၜးကမၠောန်သုတေသနတြေံတြဟ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်'''။

=နိဒါန်=
ဗွဲကိုပ်ကၠာ−ကၠာဟွံဟီုပရောလိခ်အခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်လိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်ဝွံ၊ ဟီုထ္ၜးညိညရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် (၁၉၇၂)တေံ ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ညးမၞုံပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ ဒက်ပ္တိုန်ဂကောံမွဲခုတ်လဝ်ယၟု &quot;ဂကောံလိခ်ပတ်ကဵုယေန်သၞာၚ်မန်&quot; ဂးတုဲ၊ ရန်တၟံလဝ်သွက်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ် မတ်ဂွံယးတၟး ညံၚ်ဂွံကၠိုဟ်ခၠၚ်တိုန်ပရေၚ်ဂကူမန် ဣလဵုဒှ်ဍာံ, ဣလဵုဒှ်ဗၠေတ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်ကေုာံလိခ်ပတ်မန် သွက်ဂွံမံၚ်ဂတဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ရ၊ ဂကောံဏံဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၃)တေံ ချပ်ဂၞန်ညးသ္ကံတုဲ၊ သ္ဂုတ်သွာတ်လဝ်သွက်ဂွံပ္တိတ်လိခ် &quot;'''အခိုက်ကၞာမန်'''&quot;မွဲအုပ်ရ၊ ဂကောံဏံလေဝ် ပ္ဍဲသၞာံဂှ်ရ− လလောၚ်တြးဏာဇရေၚ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်တုဲ အာတ်ဏာတမ်လိခ်(မူလိခ်) နူဌာန်တၠပညာမန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ အတိုၚ်လအာတ်ဏာဂှ် အ္စာကဝိမန်တံဂမၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကဵုဂကူဂှ် ဂကောံဏံဂွံဒုၚ်ကေတ်ရ၊ တမ်လိခ်(မူလိခ်)နာနာသာ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သီုဖအိုတ်ဂှ်ပကောံတုဲ စၟဳစၟတ်ရုဲစှ်ဒါန်ထောံနူလိခ်ပ္ဍဲတိုက်ပိဋကတ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်စံရ၊ မူလိခ်ဒါန်လဝ်တံဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လိခ်ဗွဲပဏာဏမွဲအုပ်တုဲ ကလေၚ်တြးဏာဋ္ဌာန်တၠပညာမန်တံပၠန်ရ၊ မသုန်တဴဂိတုလံတုဲ လိခ်တြးဏာဂှ် ကလေၚ်စိုပ်ကၠုၚ်ဒၞာဲဟွံပေၚ်တံဂှ် ထပ်ဗပေၚ်နၚ်ကီု၊ ဒၞာဲဗၠေတ်မံၚ်ဂှ် ပလေဝ်နၚ်ကဵုမွဲဝါပၠန်ရ။


လိခ်ပဏာမသီုဖအိုတ် စိုပ်ကောံကၠုၚ်တုဲ လၟုဟ်ချူပ္တိတ်လိခ်အခိုက်ကၞာမန်နူဂကောံဏံမွဲအုပ်ရ၊ လိခ်ဝွံ ဒှ်သွက်ဒတုဲဖဵုကောန်ဂကူမန်တံသီုဖအိုတ်တုဲ မ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဇၟာပ်ဇၟာပ်သ္ၚိထေက်ရောၚ် လဝ်စိုတ်ရ၊ လိခ်ချူဇန်လဝ်ဏံဂှ် ဒဒှ်ရဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ယဝ်တၠပညာကောန်မန်တံညာတ်မ္ဂး ကလေၚ်စၞောန်ထ္ၜးကဵုညိဂှ် ဖအောဝ်ဏာနမေတ္တာရ။


လိခ်အုပ်ဏံဂှ် ရန်တၟံသွက်ကောန်မန်တံ ညံၚ်ဂွံတီကၠိုဟ်ခၠၚ်ပရေၚ်အခိုက်ကၞာမန်တြေံတြဟ်တုဲ လၟုဟ်ဒှ်လိခ်မွဲအုပ်၊ တြးပ္တိတ်ဏာဋ္ဌာန်ကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်ရ၊ မိမကလောကောဒေံကောန်မန်တံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂတနူဏံ လိခ်မန်ပိုဲ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်မွဲဝါပၠန်ဂှ် ကဵုဇြဟတ်အိုတ်ရောၚ်−စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ၊ ဂတဏံပၠန်ေဝ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ဏာလိခ်တံဂှ်... ၁။ အခိုက်ကၞာမန် အုပ်ဒုတိယ၊ ၂။ ရာဇဝၚ်သၟိၚ်အသး။ ၃။ ပဌမရာဇဓနဳ ဟံသာဝတဳ။ ၄။ ရာဇဝၚ်မန်ဇၞော် တံဂှ် ရန်လဝ်နွံမံၚ်တုဲ ခြာဟွံလံညံၚ်ဂွံပ္တိတ်မာန်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဝဳရိယျရ။


'''ပွမတၚ်ဂုဏ်'''
သွက်လိခ်အခိုက်ကၞာဏံ ညံၚ်ဂွံမံက်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်ဟိုတ်နူတၠပညာမန်တံ ရီုဗၚ်ဗွဲမဍိုက်ပေၚ်၊ ကဵုကသပ်မဍာံပြခိုဟ်မိုဟ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်လိခ်မွဲအုပ်တုဲရ။


လိခ်အုပ်ဏံညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ပူဂဵုဗွဲသၟဝ်တေံ ညးမဒှ်တၠပညာအ္စာကဝိမန်.....
၁။ နာဲပါလိတ၊ ဘာတိုက်တၟိ−ကွာန်ကၟာဝက်။
၂။ နာဲကုသလ၊ ဘာကျာ်သြဳမန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။
၃။ဗညာဆီမန်၊ ကွာန်ကံဗိန်။
၄။ နာဲပုပ္ဖရမ္မ၊ ကွာန်ကြုၚ်ဝါန်။
၅။ နာဲဖဝ်စိၚ်၊ ကွာန်ကၟာဝက်တံဂှ်ကီု ညးမမဒှ်အ္စာကဝိတၠပညာကောန်မန် သ္အာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ချူပလံၚ်နၚ်လိက်အခိုက်ကၞာတံဂှ်ကီု၊ ဂကောံလိက်ပတန်ယေန်သၞာၚ်မန်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဏံ တၚ်ဂုဏ်ဗွဲမလောန်ရ၊ ဗွဲကြဴလေဝ် သွက်ဂွံဆက်ရီုဗၚ်အာပၠန်ဂှ် ဖတိုက်ဖ္အောဝ်ဏာနကဵုမေတ္တာရအဴ။


'''လိခ်အုပ်မနိဿဲဂမၠိုၚ်'''
၁။ ပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ။ 
၂။ ပြကိုဟ်လောကဟိတ။
၃။ ပြကိုဟ်လောကသမုတ်တိ။
၄။ ပြကိုဟ်ဓမ္မပဒ။
၅။ သၠပတ်ကာလထေရ်။−−−ပ္ဍဲလိခ်တံဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲတုဲ ဗွဲခမၞောန်ဟေၚ် လၟုဟ်ပ္တိတ်ဏာလိခ်အခိုက်ကၞာမန် ပဌမမွဲအုပ်စိုပ်ဒတုဲ ပ္ဍဲသ္ကရာဇ်(၁၃၃၉)၊ သက္ကရာဇ်ခရေတ် (၁၉၇၇) ဏံရ။

ကောန်မန်ဂမၠိုၚ် ကဵုညဳသၟဟ်အိုတ်တုဲ လိခ်ပတ်မန်လေဝ် မ္ဒးဇၞော်မောဝ်ရာၚ်ဆာဲအာရောၚ် ('''ကမ်မတဳလိခ်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်''') ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။

=အခိုက်ကၞာမန်=
'''နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။'''

ဗွဲကိုပ်ကၠာ အခိုက်ကၞာဟီုမ္ဂးဂှ် လ္တူဂၠးတိဏံ ဍုၚ်လဵုဟွံဟီု ဒေသလဵုဟွံဟီုမၞိဟ်နွံမ္ဂး အခိုက်ကၞာမ္ဒးနွံရ၊ အခိုက်ကၞာဂှ် ကောန်ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ မွဲဍုၚ်ကွာန်ကဵုမွဲဍုၚ်ကွာန် ဟိုတ်နူဟွံတုပ်တုဲ၊ ဟိုတ်နူမံၚ်မွဲဒၞာဲမွဲကရောံဓဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ၊ ဍုၚ်ညးကဵုညး ဂကူညးကဵုညး၊ အရာပ်ဒေသညးကဵုညး နွံဂၠိုၚ်ကဵုအခိုက်ရ၊ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်ဂှ် ပြာကတ်တိုန်ဗွဲမလောန်တုဲ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် အခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ်ဂှ် တဝ်စၞေဟ်ဗၠန်ဂတးထောံလေဝ်နွံကီု၊ ဍုၚ်လ္ၚဵုဂှ် မၚ်မွဲတဴအခိုက်ကၞာဇကုတြေံတြဟ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်လေဝ်နွံကီု၊ ဂကူတၞဟ်သ္အာၚ် ဍုၚ်တၞဟ်သ္အာၚ် ဗီုလဵုဗၠန်ဂတး အခိုက်ကာပိုဲမန် မတြေံတြဟ်သှ်ေၜက်ကၠုၚ်နူလက်ထက်ဇုဇဗဴလပိုဲဂှ် ထေက်ကဵုမ္ဒးတီသီုဖအိုတ်တုဲ ဂကူပိုဲမွဲဟေၚ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာအခိုက်ကၞာပိုဲရောၚ်။

ကောန်ဂကူမန်သီုဖအိုတ် ဟိုတ်နူမံၚ်ဌာန်ဒေသ ဟွံတုပ်ရၚ်သ္ကံတုဲ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်တုပ်မံၚ်ကီုရ၊ အခိုက်ကၞာလ္ၚဵုဂှ်ဟွံတုပ်ရ၊ ၜိုန်ဒေသဟွံတုပ်ကီုလေဝ် သာ်လဵုဒှ်ဒှ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ အခိုက်ကၞာညံၚ်ဂွံတုပ်ညံၚ်ဂွံဒှ်မွဲနဲဓဝ်ဂှ် ပံက်ပ္ကောံသီုဖအိုတ်တုဲ ဗွဲသၟဝ်တေံ ချူပါ်ထ္ၜးဏာရ။

၁။ ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ။

၂။ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်။

၃။ ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု။

၄။ အဝဲဗ္တောန်လိက် ကတ်ပညာ။

၅။ ပွမပထပိုဲခမဳ။

၆။ အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ။

၇။ ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ။

၈။ ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ တိုန်သ္ၚိတၟိ။

၉။ ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်။

၁၀။ ပွမဂိယဲ။

၁၁။ အဝဲဗျု။

၁၂။ ပွမစုတိ။ သာ်ဝွံပါ်ထ္ၜးလဝ်ရ။

==ပွမတန်ပဋိသန္ဓိ==
ပ္ဍဲဂလာန် ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဂှ်လေဝ် ပပ္တံနူထန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဒဵုကဵုသၠးဂၠံဂဝ်၊ မိကီု−ကောန်ၚာ်ကီု− ညံၚ်ဂွံဗၠးနူယဲဘဲအန္တရာဲပရိုက်နာနာသာ် ဗီုလဵုဂွံမၚ်မွဲအာဂှ် ပါဲထ္ၜးလဝ်ဗွဲသၟဝ်တေံပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ပွမဟီုုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်၊ (ဝါ) ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲ ညးမၞုံပဋိသန္ဓိ။

၃။ ကေၚ်ကာညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ။

၄။ ပွမညးမၞုံပဋိသန္ဓိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ။

၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်။

၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ။

===၁။ နိဒါန်=== 
သတ္တံမတန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲလိုက်ဏံဂှ် ဂကူဇကု တၞောဝ်ဒတောဝ်ဇကု မသဇကု ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ်သ္ကုတ်အာဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲအာဓါန်ဂတရောၚ်၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ်မ္ဂး လ္တူဂၠးတိဏံ သတ္တံဝွံဟေၚ်ဗွဲဟကန္တ ကၠေံဗ္ဒန်အာအိုတ်ရောၚ်။ ဇုဇဗဴလညးတံဟီုလဝ် အရေဝ်ဂှ်ဒဵုလၟုဟ် ဂွံမိၚ်ဒၟံၚ်ဏီ၊ သာ်လဵုရော−မိက်ဂွံယိုက်ကောန်စဴ မိက်ဂွံညာတ်ကောန်စေက်၊ အရေတ်ဏံဂှ် ဒှ်တံမူလမသဂကူရဟွံသေၚ်ဟာ− မဇပိုဲညံၚ်ဂွံဗြေဝ်က္ဍတ်အာဂတနူဏံဂှ် ပပ္တံနူတန်ပဋိသန္ဓိရဟွံသေၚ်ဟာ။

ပွမတန်ပဋိသန္ဓိဟီုမ္ဂးဂှ် ဂကူပိုဲမန် ဟီုဂးဂွံမိၚ်မံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဂွံယဲဒိုက်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံသောၚ်ၜးဇကု၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် ဟွံကၠးဖ္ဍး၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် နွံကဵုဒၟုၚ်ဒၠေၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ် သ္ဇိုၚ်တန်ဂဝဏ္ဍ်ဂၞဴမိဇကု၊ သာ်ဝွံ ဟီုဂးနာနာသာ်ရ၊ နကဵုဝေါဟာအရာပ်မ္ဂး ဂွံဗုၚ်ဟီုမ္ဂး တီဂၠိုၚ်ရ။ သၟတ်ဗြဴလ္ၚဵုဂှ် ၜိုတ်ပ္တဴလဝ်သ္ၚိကၟိန်ကီုလေဝ် နကဵုကံကုသဵုဇကု နကဵုဝေဒနာဘဲယဲဇကု နကဵုဆီကျာယောၚ်ယာမံၚ် ပ္ဍဲခန္ဓဇကု နကဵုဗက်ဂကူ မသဇကုနွံကၠုၚ်တုဲ ၜိုန်ရတၠသ္ၚိဇကုနွံမံၚ်ကီုလေဝ် ဟွံတန်တဴပဋိသန္ဓိဂှ် ဂွံကေၚ်ညာတ်မံၚ်ကီု။


သၟတ်ဗြဴဗီုဏံဂှ် ဗက်ကဵုဂလာန် အရာပ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကော်ခဴစဗြဴခတန်ရ။ ဗွဲဝေါဟာ ပ္ဍဲသာသနာဂှ် ဗြဴခတန်ဟၟဲသက်က်ရ ပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တုဲ တန်ပဋိသန္ဓိဂှ် ဒှ်အခိုက်အလိုက် ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံစောဒနာ အရေဝ်ဟၟဲရ ယဝ်ရ ကၠာဟွံဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဏီ လုလောန်အာ ညးမွဲကဵုမွဲတုဲ၊ တန်အာ ဂွံအာယဲဒိုက်မ္ဂး အခိုက်ပိုဲမန်ဂှ် ဟွံဗၠးစောအရေဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ နကဵုဍုၚ်ကွာန်အရာပ်ဒေသလေဝ် ဒှ်ဒုဟ်ရောၚ် ဟနအာရောၚ်၊ ပတှ်ေလဝ်ဂလာန်သာ်ဏံတုဲ ညးဇၞော်ကၠိုဟ်ခၠၚ် ပ္ဍဲကေၚ်ကာ အခိုက်ကၞာဂမၠိုၚ်တံဂှ် နကဵုပြယာယ်ဥပါယ်ဟေၚ် ကဵုတၠခန္ဓတီကေတ်တုဲ ကဵုပ္တဴထောံ သ္ၚိကၟိန်ရ၊ တုဲတၠသ္ၚိကၟိန်တံညးၜါဂှ် မ္ဒးအာသိုၚ်သ္ၚိဗယိတၟိတုဲ ဟွံသေၚ် မ္ဒးသၠာဲနုၚ်ဗဴတၟိ ပ္ဍဲသ္ၚိဗယိ သီုကဵုကလံအာတ်သၠးဒုဟ်ရ၊ ယဝ်ရ ဟွံမၚ်မွဲအခိုက်ဏံမ္ဂး ဒှ်ဒုဟ်ကဵုဍုၚ်ကွာန် ဟနလ္တူဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်ဂှ် ညးဇၞော်တံ ဒၠောံဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် နူကိုပ်ကၠာတေံအဆက်ဆက်ရ။


===၂။ ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန်မၚ်မွဲမၞိဟ်ဗြဴ မကလိဂွံယဲဒိုက်(ဝါ)ပွမဟီုဒၠောံဗ္တောန် မၚ်မွဲညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်အာပဋိသန္ဓိဂှ် ဒဒှ်မၞိဟ်ဇၞော် မိမတြုံတၠသ္ၚိတံတီမ္ဂး ညးတံဟီုဒၠောံဗ္တောန် သာ်လဵုဂွံမၚ်မွဲယဲဒိုက် သာ်လဵုဂွံအာကၠုၚ်ဇၟာပ်ကေၚ်ကာ ဇၟာပ်ဂလာန်အိုဿီုရ၊ ကပေါတ်ဇြိုၚ်ၚ်တံဂှ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်ယာ ကမၠောန်ပွမ္ဒးပ္တိတ်ဇြဟတ်ဟတ် ဂိုတ်ဂစာန်တံဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုကၠောန် ယဝ်ရကမၠောန် ဟွံကၠောန်ဟွံတုဲ သွက်မ္ဒးကၠောန်နွံမ္ဂး ညးတၞဟ်သ္အာၚ် ကောဒေံၝဲဒေံတံ မ္ဒးကၠုၚ်ကဵုရီုဗၚ်ကၠောန်ကဵုရ။ ယဝ်ရမၞိဟ်ဗြဴဂှ် ဂွံယဲဒိုက် အလန်ကၠာအိုတ် အလန်မဌမမ္ဂး ညးဇၞော်မိမဇုဇ ညးမကၠိုဟ်ခၠၚ် ပရေၚ်ယဲဒိုက်တံဂှ် အာဟာရသာ်လဵု ထေက်ကဵုမစသုၚ် ပွမ္ဒးစသုၚ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲတံဂှ် ဟီုထ္ၜးပျးလဝ်နာနာသာ် ထေက်ကဵုမမၚ်မွဲ ယဲဒိုက်ဂှ်ရ။


===၃။ ကေၚ်ကာ ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိမ္ဒးပ္တုဲ===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ပပ္တံနူအခိၚ်သမ္တီဂး တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ ဂကူမန်ပိုဲ အခေတ်မလောန်ကၠုၚ်ဗွဲမလံတေံ သတ်ဗြဴမွဲမ မ္ဒးစွံလဝ် ပ္ဍဲဒၞာဲက္ဍိုပ်သ္တိက် ဒဵုကဵုကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ၜိုန်ဟီုလဝ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် ကာလလၟုဟ်ဝွံ ဌာန်ဒေသလဵုကၠောန်ဗက် ဒတောဝ်တၞောဝ်ဗက်မံၚ်ရောဏီဂှ် ဂၠာဲသၟာန်ဟွံဂွံရ၊ ဆၜိုတ်အရေဝ်ဟေၚ် ဂွံကေၚ်မိၚ်ကီုရ၊ ပိုဲမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ရှ်ေသှ်ေဗုဒ္ဓဘာသာဂၠိုၚ်တုဲ အခိုက်အလိုက် ဝတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိတံ လ္ၚဵုဂှ်အာကလံစမၞိဟ်ဇၞော်-နော်နာဲဇုဇ အာယုဝဍ္ဎိ သဳလဝဍ္ဎိတံရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ် အာပလံၚ်ဌာန်ဘာလကျာ်လေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် ဗစိန်ပိဏ္ဍပါတ်တုဲ လံၚ်ကဵုဒါန်ကုခမဳသၚ်တံရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဖာသဝ်တ္ၚဲ အာပလံၚ်ဍာ်ဒါန် ပ္ကဴဒါန် ဌာန်ကျာ်ဘုတ်ဘာလေဝ််နွံကီု၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန် ရန်တၟံသွက်ဂွံမၚ်မွဲတဴဇကုတုဲ ဣမိကီု ဗယိကွာန်ကီု ညးတံ အာကလံရာဒၞာမိက်ရ။ ဇကုသၟတ်ဗြဴ နွံကဵုယဲဒိုက်တံပၠန်လေဝ် ကာလသၠးကောန်ၚာ်မ္ဂး သွက်ဂွံသုၚ်ကီု သွက်ဂွံဟုံလံက်ကီု သ္ဒးထၟုက်သၞက်လဝ်မိတ်ရ၊ မိတ်ထၟိက်ဂှ် စုတ်ဂိုၚ်လတ်ပ္ဍဲထၟာဲတၟိတၟိတုဲ ပ္ဍဲထၟာဲမိတ်ဂှ် ရန်တၟံညံၚ်ဂွံဗၠးနူအန္တရာဲနာနာသာ်၊ ကာလမစွံဂိုၚ်ဒေပ်လဝ် ထၟာဲနုၚ်မိတ်ဂှ် ကၞိၚ်မွဲတၞုၚ် မ္ဒးတိုပ်ဗ္စူလဝ်တုဲ ကာလစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂး သွက်ဂွံပထောၚ်က္တောဝ်ရ။


===၄။ ပွညးမၞုံပဋိသန္ဓိ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
သၟတ်ဗြဴ ညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂမၠိုၚ် ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ပ္ဍဲဂၠံဂဝ်ဂၞဴဇကုတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ် ဘဲအန္တရာဲကီု၊ ညံၚ်ကောန်ၚာ် ဂွံထတ်ယုက်ကီု၊ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနာနာသာ်ရ၊ ပပ္တံနူစၞအာဟာရဂှ် မ္ဒးမၚ်မွဲ မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရောၚ်၊ စၞသာ်လဵုမ္ဒးဝေၚ်ပါဲရော - စၞမရိၚ်က္တဴ၊ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ် (ဥပမာ) မြေက်ခၞေက် သတ်ခဍောၚ် ပုၚ်ဟေက် ပုၚ်မောဝ်တံကီု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲရ။ ပွမဂ္ဇံအဒေါဝ်ဒယူသ္ၚိ၊ ပွမကသဵုဖျေံဇိုၚ် နူကဆံၚ်လ္တူ၊ ဂ္ဇံလ္တူက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ ကသဵုဖျေံဇိုၚ်တံဂှ် ဟွံဂပ်ဝ်ရ။


မွဲသာ်ပၠန် တၠယဲဒိုက်တံဂမၠိုၚ် ဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲဒယိုၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဟွံခိုဟ် သာ်ဏံဂကူမန်ပိုဲတံ စှ်ေလဝ်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ တၠယဲဒိုက်တံ ညးဟွံကဵုဂ္ဇံဒလာဲဗ္ဒာဲကဵု ဒယိုၚ်ကလော်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ၜဟ်ပလှ်သၞေဝ်ကေဝ်၊ ပလံၚ်ကမ္မဌာန်တံဂှ် ညးကဵုဝေၚ်ပါဲမွဲသာ်ပၠန်၊ ယဝ်ရမိက်ဂွံပလံၚ်ကမ္မဌာန်မ္ဂး ဟွံသေၚ် ကာလအာကၠုၚ်ကၠောံက္ၜဳ ကၠောံကြုၚ် ဌာန်ဇမ္ၚောဲတံမ္ဂး ကၞိၚ်ဟွံသေၚ် ပသဲမွဲမွဲသာ် မ္ဒးစၚ်လဝ်ပ္ဍဲဒွက်သော်ရောၚ် ခါရတ္ၚဲပၠိုတ် တ္ၚဲဂၠုတုဲ ဟုံဍာ်ဂှ် ပၟိက်ဟၟဲရ၊ နွံပၟိက်ဟုံဍာ်မ္ဂး လ္ၚဵုဂှ်လံၚ်စုတ်ဍာ်ဂမ္တဴ လ္ၚဵုဂှ်ထောံကလံက်စုတ် ပၟတ်ဍာဲဍာဲမွဲလ္ၚ ပ္ဍဲနုၚ်ဂရထၟာဲဟုံဍာ်တုဲ ကဵုဟုံရ၊ မူဟိုတ်သာ်လဵုဟီုမ္ဂး တၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ညံၚ်ဟွံဒှ်ယဲဇွဟ် ယဲချာံတံတုဲ ညးဇၞော်တံ ဂွိၚ်ဖေက်ထဏီအာရောၚ်၊ တုဲညးဟွံကဵုထ္ၜၚ်ကဠာ ကမ္မဌာန်ကီု ဟွံကဵုယိုက်နပုၚ်သၟူသက်သက်ရ၊ ပရိုၚ်မၞိဟ်ချိုတ် သီုကဵုယဲဒိုက်ဂှ်လေဝ် ဟွံကဵုမိၚ်ရ။


===၅။ ပရေၚ်ဝဳဝတ်ပဋိသန္ဓိ===
ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ကာလနွံကဵုယဲဒိုက် ပွသာ်လဵု မ္ဒးဝေၚ်ပါဲဂှ်လေဝ်နွံ သာ်လဵုမ္ဒးဝဳဝတ်ဇကုလေဝ်နွံ၊ ပွသာ်လဵုမ္ဒးဂိုၚ်ဒေပ် စွံလဝ်လေဝ်နွံကီုရ၊ တၠခန္ဓဝွံ ကာလနွံယဲဒိုက်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်တသိုက်စိုတ် တသိုက်ကာယ ဒးပၟဝ်ဓဝ် ဗ္စာရဏာလၟိုန်ဟေၚ် နကဵုစိုတ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးသ္ဇုၚ်ကေဝ်ဒၟံၚ်လၟိုန်၊ ပပ္တံနူအရေဝ်အခြာ ဒးဟီုဍိုန်ဍိုန်သာသာ မ္ဒးမံၚ် ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ကဵု သဳမသုန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးဗ္စာရဏာလၟိုန်၊ ကာလလုပ်သ္တိက်ပၠန်လေဝ် လ္ၚောဝ်ကျာ်ဖျေံမေတ္တာ ကဵုသတ္တံဂမၠိုၚ်တုဲ မ္ဒးပဝတ်ကဵုတြုံတၠသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ဟိုတ်ဍေံသာ်လဵုရော ရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် ဂွံဍိုက်ပေၚ်နာနာသာ်တုဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ဏံလၟိုန်ရောၚ်၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်တုန်-သၠးဂၠံဂဝ်ညံၚ်ဂွံလောဲသွာဂးတုဲ ဟုံမိတ် လံက်မိတ် ပ္ဍဲဗုၚ် ပ္ဍဲစးလေဝ် ညးသ္ပလၟိုန်ကီု၊ ယဲဒိုက်ဂှ် ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး ညးတံကဵုဗက်ဒေဝတဳမွဲသာ်ပၠန်ရ၊ ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴထောံထဏီရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ဂောံသၠးဂၠံဂဝ် ဗွဲမလောဲသွာရောၚ်။

'''ဗီုဗက်ဒေဝတဳ'''

ဗက်ဒေဝတဳမ္ဂးဂှ် မၞိဟ်ဗြဴကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ နအန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ် ပွမထောံထဏီဂှ် ညးကော်ဗက်ဒေဝတဳရ၊ ညးလ္ၚဵုကော်ဗက်ဒေဝတဳ၊ ညးလ္ၚဵုကော် ထောံခဗာန်ဂဝ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကလိဂွံယဲဒိုက်တုဲ အတိုၚ်အခိုက်ကၞာမန် မိက်ဂွံဗက်ဒေဝတဳမ္ဂး ဒးကော်ဒုၚ်နၚ် အ္စာဗက်ဒေဝတဳရ၊ သွက်အ္စာဂှ် ဒးပြေၚ်ခါန် ပွသာ်ဝွံ ဒေသလ္ၚဵု မၞိဟ်ဗြဴလ္ၚဵု သ္ပရ။ ဣတံညးကေၚ်သ္ပဂှ် သ္ပရ၊ ဣတံညးဟွံကေၚ်သ္ပဂှ် ဟွံသ္ပရ။


===နဲကၠောန်ခမ်===
အ္စာဂှ် ကေတ်ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ပန်မိဟ် ခ္ဍပ်ထောံပန်ခ္ဍပ်မ္ဂး ဒှ်ခမ်ပန်ကၠၚ် မွဲမိဟ်ဂေတ်ကၠောံရ၊ ပ္ဍဲထကေတ်ခမ်ဂှ် လးစတ်စုတ်ချာရ၊ ဒကဴခမ်ပန်ဒိုဟ်ဂှ် ထာၚ်တၞံဗြာတ် ခေပ်ညံၚ်ဇၞောဝ်လ္တာ်စာၚ်ပန် စတ်ကဵုချာတုဲ စတ်ပ္တဴလဝ်ရ။

'''နဲသ္ဂောံစဳရေၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု'''

====၁။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗြာတ်ရ၊ တုဲစုတ်ပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် သတ်ဆုထပှ်သာ် ဝိုဟ်မွဲသာ် ဝိုဟ်ဂှ် နကဵုတဲအ္စာရပ်ကေတ်တုဲ ပၠောဇွိတ်ဖျေံနူက္ဍိုပ် စိုပ်ဇိုၚ်ပိလ္တုန်တုဲ ကၠောန်မာန်ကေတ်ရုပ်မၞိဟ်ဗြဴတုဲ စၞးညးမၞုံကဵုယဲဒိုက်ဂှ်မွဲ၊ ရုပ်စာၚ်ဍာ်မွဲ၊ ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲခမ်ဂှ် ဍေန်ကေတ်ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ်တုဲ အ္စာဂှ်ဗှ်ဖ္ဍောတ် အတိုၚ်ဂါထာသၟဝ်တေံရ၊ တုဲဒှ်အိုတ်တုဲ ခမ်ဂှ်ညးလ္ၚဵုလဵုဒှ်ဒှ် ဒးကေတ်ဏာ ဖျေံစွံဗွဲဒိုဟ်အဂၞဲရ။

'''တၚ်သမ္တီ''' ။ ။ ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ပုၚ် ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ကဝ် သဂြာ ၜဴ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်လေဝ်ဒးစုတ် အတိုၚ်လၟေၚ်ၚ်ဂိတု ကပေါတ်စၞရပ်ရာမဟီုလဝ်တံဂှ်လေဝ် သ္ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် ပၠောဇွိတ်ဖျေံပိလ္တုန်တုဲ သ္ဒးမာန်ရုပ်ရ၊ တုဲပ္ဍဲခမ်ဂှ် သၞေံဇိုၚ်သၞေံတဲ ညးတၠခန္ဓဂှ် ထောံသီုဖ္အိုတ်တုဲ သၞေံဇိုၚ်တဲတံဂှ် သ္ဒးစုတ်ပ္ဍဲခမ်ရ။


====၂။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ်တုဲ စုတ်ပုၚ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ သ္ပတုဲ နကဵုဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဗမွဲ-ရုပ်ဇြုံ ရုပ်တၠခန္ဓရ၊ သတ်ဆုပိသာ် ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်-က-ဖျုန်- စုတ်စၞအာဟာရ ကွာၚ် ဗ္က ဗြာတ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ် ပ္ကဴဩဴတံစုတ်တုဲ ပ္ဍေန်ပၞာၚ် ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဒးဖျေံစွံဒိုဟ်ဗၟံက်ရ။


====၃။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်သၟတ်ဗြဴကညာမွဲ ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ်မွဲတုဲ ဍာ်သာဲ ဍာ်တှ်ဂၠဴ ကၠေၚ်လ္ၚဴ ဍာ်မြမောဝ်စုတ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဖဍောတ်ဂါထာတုဲ ဒးဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၄။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ကၟာတ်မွဲတုဲ လံက်ဗာန်စုတ် ဍာ်မိတ်ခပဵု ရုပ်ဇြုံ ရုပ်သ္ပဝ် ဍာ်မြမောဝ်စုတ် သ္အာၚ်နူဂှ် အတိုၚ်ဟီုကၠုၚ်စုတ် ဖဍောတ်ဂါထာဗွဲသၟဝ်တေံတုဲ ဖျေံဏာခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်ဗာယပ် သၟဝ်တၞံဆုရ။


====၅။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် အတိုၚ်နဲလ္တူတေံသ္ပတုဲ မာန်ရုပ်တၠခန္ဓမွဲ၊ ('''တၚ်သမ္တီ''')ရုပ်တၠခန္ဓ မတွံဂး ရုပ်ညးမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိဂှ် လၟိဟ်ဂိတုလဵုဟွံဟီု ဒးကၠောန်စုတ်ရ၊ က ဖျုန်စုတ်တုဲ မပ္တံပုၚ် ကွာၚ် ဗ္ကတံဂှ် ဒးစုတ်ရ၊ ဝိုဟ်ထောံဟွံဂွံ ကၠောန်တုဲ မ္ဒးဖျေံစွံ ဒိုဟ်ပလိုတ် ပ္ဍဲတံဆုရ။


====၆။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် ဒးလးသၠဗပုၚ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဂၠဴ ရုပ်စာၚ် ရုပ်ကၠဵုရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴလေဝ် ဒးစုတ်ရ၊ ဍာ်မြမောဝ် ဍာ်တှ်ဂၠဴတံဂှ် မွဲထဏောဟ် ၜါထဏောဟ်မဂွံဂွံ ဒးစုတ်ရ၊ ဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ပြုပြေၚ်ကၠောန်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်အဂၞဲရ။


====၇။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု====
လ္တူခမ်ဂှ် လးသၠဗြာတ် ဝိုဟ်ဂှ် ကၠောန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်ဂစေံအသေက်တုဲ မပ္တံပုၚ်ကွာၚ် ဗ္က စၞဟီုလဝ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် စုတ်တုဲ ဒးဖျေံဏာဒိုဟ်ပလိိုတ်ရ။


===='''နဲသ္ဂောံပြုပြေၚ်စၞ အပေါတ်ခမ်လၟေၚ်ဂိတု'''====

'''လၟေၚ်ဂိတု ----- သၠလးခမ် --- ရုပ်ဒးမာန်ကၠောန်ကဵုဝိုဟ် ------------------- စၞအဟာရမ္ဒးစုတ် ----- ဗွဲဒိုဟ်ဒးဖျေံ ။
'''

ဂွံပဋိသန္ဓိမွဲဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်စာၚ်ဍာ်-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ------------ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပ္ကဴဩဴဂၠိုၚ်ကဵုသာ်-ကွာၚ်ဗ္ကပုၚ်မွဲဂအုံ-သၞေဝ် ၇ သာ်-သတ်ဆု ၇ သာ်-ပၞာၚ် ၄ တၞုၚ်-ဗြာတ်-သဂြာၜဴ --- ဒိုဟ်အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိၜါဂိတု ---- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဗ္ဂဲ-ရုပ်ဇြုံ ------------------ ပုၚ်ပ္ကဴပိသာ်-ဍာ်သာဲဍာ်တှ်-ကဖျုန်-ကွာၚ်ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်ၜဴ-သဂြာ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗၟံက်

ဂွံပဋိသန္ဓိပိဂိတု ---- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်သၟတ်ဝုတ်ကညာ-ရုပ်ဖျေံဗ္တာၚ် ----- ဍာ်သာဲ-ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကၠေၚ်လ္ၚဴ-မြမောဝ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ပုၚ်-ဗြာတ်က္ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိပန်ဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ကၟာတ်လံက်ဍာ်မိတ်ခပဵု-ရုပ်ဇြုံ-ရုပ်သ္ပဝ် --- ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-သဂြာကဝ်-ၜဴ-ဗြာတ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဗာယပ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိမသုန်ဂိတု - သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက် ------------------------------- က-ဖျုန်-ပုၚ်ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်-ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်သၟဝ်တၞံဆု

ဂွံပဋိသန္ဓိတြဴဂိတု --- သၠဗပုၚ် ------ ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဂၠဴ-ရုပ်စာၚ်-ရုပ်ကၠဵု ---------------- ဍာ်မြမောဝ်ဍာ်တှ်ဂၠဴ-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- အဂၞဲ

ဂွံပဋိသန္ဓိထပှ်ဂိတု -- သၠဗြာတ် ----- ရုပ်တၠယဲဒိုက်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်ဂစေံအသေက် --- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ပလိုတ်

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စာံဂိတု --- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ချေံဗ္တာၚ်-ရုပ်က-ရုပ်စာၚ် --------------- ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ကဝ်-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၟဝ်ကျာ

ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု -- သၠကြုက် ----- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်-ရုပ်ကၟာတ်-ရုပ်သ္ပဝ် ------------ ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗြာတ်-ဗ္က-ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- ဨသာန်

ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု --- သၠဒကှ် ------- ရုပ်တၠခန္ဓ-ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ်-ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ---------- သၞေဝ်ထပှ်သာ်-က-ဖျုန်-ဍာ်မြမောဝ်-ပုၚ်-ကွာၚ်-ဗ္က-ဗြာတ်ၜဴ-သဂြာ-ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်-ကဝ်-ပၞာၚ်ပန်တၞုၚ် ----- သၠုၚ်ကျာပ္ဍဲလ္တူဒဂဵုဆု

====၈။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒစာံဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက် ဝိုဟ်ဂှ်ဒးမာန်ရုပ်ချေံဗ္တာၚ် ရဒပ်က ရုပ်စာၚ်တုဲ ပြေၚ်စုတ်သဗ္ဗနာနာသာ်တုဲ ဒးဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ။

====၉။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိဒ္စိတ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠကြုက်တုဲ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်ဇာဒိသိုၚ် ရုပ်ကၟာတ် ရုပ်သ္ပဝ်တုဲ အတိုၚ်ဗွဲလ္တူတေံ ဒးပြုပြေၚ်ရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာအိုတ်တုဲ ဖျေံဏာ ဗွဲဒိုဟ်ဨသာန်ရ။

====၁၀။ သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတု====

လ္တူခမ်ဂှ် လးစုတ်သၠဒကှ်ရ၊ ဝိုဟ်ဂှ် မာန်ရုပ်အိန်စတုမဟာရာဇ် ရုပ်ဇာဒိသိုၚ်တုဲ စုတ်ပ္ဍဲခမ်ဂှ်ရ၊ သၞေဝ်ကေဝ်ထပှ်သာ် က ဖျုန် ဍာ်မြမောဝ် စုတ်ပြုပြေၚ်တုဲ၊ ဒးစကာမၞိဟ်ဗြဴမွဲ ကဵုအာဖျေံခမ်ဂှ် ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာ ပ္ဍဲဒဂဵုဆုနွံဂှ်ရ။

* သွက်မၞိဟ်ဗြဴ ဂွံပဋိသန္ဓိစှ်ဂိတုဂှ် ကၠောန်စဳရေၚ်တုဲ ဂဥုဲဝွံ ဒးစသုၚ်အာရ။

====ဂြန်ဂဥုဲ====

၁။ ပ္ကဴဒကှ်

၂။ ပ္ကဴဥပိုလ်

၃။ ဇုက်အဂၞု

၄။ ကြက်ဗၠတ် ပိုဟ်ဖဍိုတ်ထောံ ဖက်ကဵုဍာ်တှ်ဂၠဴတုဲ မ္ဒးပပြဘိုက်ရ။

====ဂါထာသွက်ဂွံဖ္ဍောတ်ဗှ်ဂြာတ်သ္ၚု====

တက္ကသဵုအ္စာ၊ စိုပ်ဂုန်ညးပန်၊ အဲယဵုလဝ်ကၠာ၊ အဲကွးတုန်ဟေၚ်၊ ဗက်ထောံသေၚ်ဟာ၊ ယဲသယဲသေန်၊ ဂုဟ်ဂေန်ဒှ်ကၠာ၊ ယဲလဗိုတ်ဟေၚ်၊ ပြေၚ်ဂၠဴခုတ်ဏာ၊ ယဲဒတုံဆု၊ သာ်ဝွံဖြာဖြာ၊ ယဲဒတုံဍာ်ဗာ်တဲၜါ၊ ယဲဗာ်ယဲသံၚ်၊ ဒှ်မံၚ်တဲၜါ-ယဲပၟတ်ဟေၚ်၊ ပွသေၚ်ဟာ၊ ယဲဇြုံယဲကၠန်၊ အိုတ်သတ်ဇိုၚ်ပန်၊ သီုသတ်ဇိုၚ်ၜါ၊ အိုတ်ပွသေၚ်ဟာ၊ သဗ္ဗပါမြိ။

ယွံဒေဝတဴ သူရိိယ၊ ယက္ခမာတြာ၊ မၞးမပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ်၊ တွဵုဂဝ်ဒ္စိတ်ဂိတု၊ နူဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ၊ စက္ခုမသၠးဂဝ်၊ လၟေၚ်ပုၚ်ကွာၚ်ဗ္ကကီု၊ သီုယိုဟ်ဗ္ဒဝ်၊ ကဝ်သဂြာဗြာတ်ၜဴ၊ ပ္ကဴဩဴနာနာ၊ အာသာတ်ဗ္စမၞးတံကၠာ၊ ယဲဗြဴကဵုလလံသွာ၊ ကၠခြံကုလ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝဳ၊ ဥုံဇေယျတု၊ ဟောလုဟောလုသွးဟဲယဲကပ်၊ စလေဝ်ကဵုဖဲ၊ ဒဴကဵုသ္ၚောဲကၠာ၊ ယာံရဟွံအာ၊ ပိုၚ်ခြာဒၟံၚ်၊ ဣဝွံယာဲအာဟွံသေၚ်မွဲတဲ၊ ပၟောန်ကျာ်တြဲ နဲရိုဟ်ဏာ၊ သၠပတ်ပရိုတ်အိုဿီုစှ်ၜါ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ၊ ဟာဲဘုတ်ပြိုတ်ဒြိုဟ်၊ ဝဲစောန်တဴမၚ်မွဲကၠာ၊ ယာံသကမာ၊ အာသ္ၚောဲလ္ပကြပ်၊ '''ဥုံစိစော ပူဗလးသွးဟး'''ယာံဒွံဒးခန္ဓဒးလသာ၊ ဂစ္ဆမမှိ၊ ဩကာသေတိဌာဟိ။ ဖဍောတ်မွဲလ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚမွဲဝါ '''ဒးဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ဂြာတ်သ္ၚထပှ်ဝါရ။'''

'''တၚ်သမ္တီ။''' ကာလဗက်ဒေဝတဳဂှ် မၞိဟ်ဗြဴနွံကဵုဂဗ္ဘဂှ် ဗီုမံၚ်ဒှ်တသိုက်ဂှ် မံၚ်ဂွံဇအိုတ်ရ၊ လံက်ဂ္ဇံလေဝ်ဂွံ လံက်သ္တိက်လေဝ်ဂွံ မံၚ်ဂွံဖ္အိုတ်ရ။ '''ဂလာန်တၟေၚ်။''' မၞိဟ်ဗြဴမၞုံကဵုပဋိသန္ဓိ မ္ဒးပပွသာ်ဏံ ဗျတ်ရံၚ်မ္ဂး ဂွံနူယဲဒိုက် ဟွံထတ်ယုက် စဟွံစှ်ေတိက်ဟွံသၠိၚ် ဒွိၚ်တုဲ မသ္ပရောၚ် ထေၚ်ခယျကေတ်ရ၊ နဲသ္ပဝွံ နဲဝဳစိုတ်မွဲသာ်ကီုရ ထေၚ်ဟွံဗၠေတ်၊ မၞိဟ်အောန်ကဵုဗ္စာရဏာတံဂှ် ပတှ်ေကလော်ဂြိုက်ရ၊ မိၚ်ညိညတုဲ ဥပါဒါန်စဲစပ်ဇၞော််ရ၊ ဆဂး မၞိဟ်သီုဖ္အိုတ်ပတှ်ေဟွံသေၚ်ရ၊ လက်ထက်ဇုဇဗဴလဇကု သ္ပကၠုၚ်တုဲ ဆက်ကၠောန်သ္ပတဴရောၚ် ထေၚ်ကေတ်ဂွံရ။

====ဂလာန်ဗက်ဒေဝတဴမွဲနဲပၠန်====

ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတု ညးတံဗက်ဒေဝတဴရ သ္ဂးဂှ် အပိုၚ်အခြာဂိတုဟၟဲ၊ တ္ၚဲရဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက် ဟွံမိက်ဇြိပ်မ္ဂး ညးလ္ၚဵုတံဂှ် ကော်အ္စာထောံဟဗာန်(ခဗာန်)ရ၊ သ္ပဟိုတ်ကဵုဗြဴ မၞုံကဵုဂဝ်ဂၞဴဂှ် '''ထောံဟဗာန်ဂဝ်''' ညးကော်ခဴစရ။

'''ဗီုပြေၚ်ဟဗာန်ဂှ်တုန်။''' ထာၚ်တၞံဗြာတ် ဇမၠိၚ်ၜါမိဟ် အနာံမွဲမိဟ်ကေတ်တုဲ ကဝး ဖဍပ်ဖထာံပန်ကၠၚ်ဂှ် ဒှ်ဟဗာန်ရ၊ ပ္ဍဲဟဗာန်တၞံဗြာတ်ဂှ် ပုၚ်သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ဗ္တာၚ် ပုၚ်ပိသာ် ဒးစုတ်ဗၞတ်ၜိုတ်ဒးရးရ။ ပုၚ်ဖုဲသၞဴကဵုမိတ်ခပဵုဂှ် သာ်ဗ္ကေတ် ပုၚ်သၞဴကဵုဂြိၚ်ဂှ် သာ်လမ္စံက် ပုၚ်ပက္ကတိဂှ် သာ်ဗုဗ္တာၚ် ညးကော်ခဴစရ၊ ကွာၚ်ကဵုယိုဟ်ဂှ် ၜါဂကူပၠန် သ္ၚုကၠောန်ကွာၚ်တုဲ ထပက်ယိုဟ်ကဵုကဝ်ကီု၊ ထပက်ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်ကဵုသဂြာကီု၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဝ် ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုသဂြာ ညးဂးတုဲ ယိုဟ်တံသီုကေုာံပုၚ်ပိသာ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲလ္တူဟဗာန်ဒကဴပန်ဒိုဟ်ဂှ် ဒးစတ်ပတဴလဝ်ဇၞောဝ်ပန်တၞုၚ်ရ၊ ဇၞောဝ်ကၠောန်လဝ် နကဵုစက္ခူလေဝ်ဂွံ နကဵုထာၚ်ဗြာတ်လေဝ်ဂွံရ၊ ကၠောန်နကဵုထာၚ်ဗြာတ်မ္ဂး ဒုန်ဇၞောဝ်ဍောတ်ဂှ် စတ်စုတ် ပ္ဍဲထာၚ်ဗြာတ်ခ္ဍမ်ခ္ဍမ်မွဲတုဲ ကၞောတ်အိုတ်တေံဂှ် စတ်စုတ်ထာၚ်ဗြာတ် ကေက်က်မ္ဂး ဒှ်ဇၞောဝ်ထာၚ်ဗြာတ်ရ။

====ဂါထာဟဗာန်ဂဝ်====

ဥုံဒေဝတဴသူရိယ၊ ယက္ခမာရာ၊ မၞးပိုၚ်ခန်လွာဂဝ်၊ နူမွဲဂိတုဆတ္တဝ် ပွိုၚ်ဂဝ်ဒဵုဒ္စိတ်ဂိတု ဒ္စိတ်တ္ၚဲဝွံ စၞမသၠးဂဝ်၊ ယိုဟ်ကွာၚ်သီုကဵုကဝ်၊ ယိုဟ်ဗ္ဒဝ်သီုကဵုသဂြာ၊ အဲစဳရေၚ်ကဵုရ၊ စၞမၞးတံကၠာ၊ ယဲဝွံကဵုသွာလလံ၊ ကၠခြံဆောံဗ္ၚ၊ ကၠဗြန်ဒေဝတဴဗ္ဒာဲ၊ သရာဲယက္ခ၊ ဗှ်ေကၠုၚ်သ္ပဝဲ၊ ဥုံတူဠာဲတူဠာဲ သွးဟာဲယျရဟုံ။

* ဖဍောတ်ထပှ်လ္တုန် ပ္ဍဲတၠယဲဒိုက်ဂှ်တုဲ၊ ယဝ်ရတွဟ်ကဵုတၞးဆုသိုတ်မ္ဂး တွဟ်မာန်ကီုရ၊ မွဲကၞာၚ်လေဝ်ဂွံကီုရ၊ ဖဍောတ်ဂါထာဝွံတုဲ စၞစမပ္တံကဗျန်တံဂှ်လေဝ် စုတ်ပ္ဍဲဟဗာန်ဂှ်ညိကီု၊ တုဲသီုအပေါတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒၞာဲဒိုဟ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် အာထောံကၠေံမာန်ရ၊ ဒးဗ္စမွဲဟဗာန်ဓဝ်ဟေၚ်ရ၊ နူတ္ၚဲစေၚ်လောန်တုဲ ဒဵုစိုပ်ဗ္ဒာဲတ္ၚဲယးတေံဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဗ္စဇဴရ။ ('''ဂါထာဝွံ ဂွံနူကွာန်ကၟာဝက်လဇုကြေဟ်''')

===၆။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးပ္တုဲဝတ်===
ဗြဴသ္ဇိုၚ်မ္ဂးတြုံထ္ၜ၊ တြုံသ္ဇိုၚ်မ္ဂးဗြဴထ္ၜ၊ ဗြဴယဲမ္ဂးတြုံဝဳဝတ်၊ တြုံယဲမ္ဂးဗြဴဝဳဝတ်၊ သာ်ဝွံအရေဝ်မန်ပိုဲနွံကၠုၚ်ရ၊ ဗွဲမသၟဟ်ကဵုအရေဝ်ဂှ်တုဲ၊ တြုံတၠသ္ၚိ ကာလသမ္ဘာမယုံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး၊ ဒးပ္တုဲဝတ်ဖန်ဖက်ကဵုဗွဲမ္ဒးရ၊ သမ္ဘာဇကုသွက်ဂွံသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် အပေါတ်နာနာသာ် မ္ဒးပ္ကောံလဝ်ရုံရုံဂပ်ဂပ်ရ၊ သမ္ဘာဇကု ယဲဒိုက်ပေၚ်ထပှ်ဂိတုမ္ဂး၊ ပပ္တံနူအောဟ်ဗွဝ်ဂှ် ဆုမလ၊ ဆုကြောတ်၊ ဆုဗ္ဒဝ်၊ ဆုကြေၚ်မွဲမွဲသာ် မ္ဒးဗာ်ပ္ကောံလဝ်ရ၊ ခါရဗါ်အောဟ်ဂှ်ပၠန်လေဝ် ညံၚ်ဂွံလွုၚ်လၞၚ်အာဂှ် ဒးပသတိရောၚ်၊ ယဝ်ရလွုၚ်လၞၚ်အာမ္ဂး ညးတံကဵုပါဲထောံရ၊ အောဟ်ဂှ်ဗာ်ဂွံနၚ်တုဲ ခၞော်ဍေံဂှ် သံက်ထောံဖအိုတ်၊ ကာလစံၚ်ပၟတ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံသၟူပသဒှ်ကီုရ၊ တုဲတပ်စွံလဝ်ဗွဲမညဳသာရ၊ လ္တူဆုဂှ်ပၠန်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုဗ္ဂၚ်လဝ်ဇလဗ္ဒဝ် ဟွံသေၚ်ဇလဝဝ်မွဲကၞာၚ်ကီုရ၊ ကာလသၠးဂၠံဂဝ်သွက်ဂွံတိက်ဂှ် သွက်ဂွံကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲ၊ ဆုဒုန်ဇုက်တံကီု ကာလသၠးဂၠံဂဝ်တုဲ သွက်ဂွံဗဂီုဗုၚ် ရန်တၟံထိုၚ်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံစိန်အာပြဟ်ဂှ် တၟိဍိုတ်သွက်ဂွံပ္ဍိုက်ဗုၚ်ဂှ်ကီု၊ ဇံၚ်သွက်ညးသၠးဂၠံဂဝ်ဂွံတိက်ဂှ်ကီု၊ ကၠောန်လဝ်တုဲ၊ ဣမိဂှ်သ္ဒးဟီု ဗဗိုန်လဝ်အရေဝ်ရောၚ်။


===၇။ ပွတြုံတၠသ္ၚိမ္ဒးဝေၚ်ပါဲ===
တြုံတၠသ္ၚိပၠန်လေဝ် ကာလသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်မ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူယိုက်ကဠာကမ္မဌာန်ကီု၊ ဟိုတ်ဍေံနွံသာ်ဏံပၠန်၊ ယဝ်ရယိုက်ထ္ၜၚ်ဒးကဠာကမ္မဌာန်မ္ဂး အာယုက်ဂၠေံ၊ ဒြပ်ပိုန်ဟုတ်ရောၚ်၊ တၠပညာမန်တြေံတြဟ်တံဟီုဒၠောံဗ္တောန်လဝ်ရ၊ ညးလ္ၚဵုဂှ်ဟီုဂးလဝ်နွံမွဲသာ်ပၠန်၊ အဃောသမ္ဘာဇကုနွံကဵုယဲဒိုက်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူကလောန်သရာံပါပ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ ဟိုတ်နူရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်နာနာသာ်တုဲ ကေၚ်ကာသရာံပါပ်ဂှ် မ္ဒးဝေၚ်ပါဲ၊ ကေၚ်ကာမ္ၚဵုဂှ် မ္ဒးပ္တုဲရောၚ်။ ပပ္တံအရေဝ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညံၚ်တၠယဲဒိုက်ဟွံဂွံမိၚ်ဂှ် မ္ဒးပသတိကီု၊ ဥပမာ−ပရိုၚ်တၠယဲဒိုက်ချိုတ် ဟိုတ်နူသၠးဂဝ်ဂၞဴ၊ ပရိုၚ်ယဲဒိုက်လီုတံဂှ် ဟွံကဵုမိၚ်သက်သက်ရ၊ ယဝ်ရမိၚ်ဒးမ္ဂး တၠယဲဒိုက်ဂှ် ကာလသၠးဂၠံဂဝ်ဒွိၚ်မံၚ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ဖေက်ဒှ်အာအန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန် သ္ၚိလဵုဟွံဟီု မိက်ဂွံပကာမ္ၚဵုမ္ဂး ပ္ဍဲသ္ၚိဂှ် သၟတ်ဗြဴနွံကဵုယဲဒိုက်မွဲမွဲနွံမ္ဂး ပတံနူကောဒေံကောန်ဇာတ်တံ ဟွံပကာမ္ၚဵုအိုတ်ရ။

==ပွမသၠးဂၠံဂဝ်==
ပိုဲသတ္တံလိုက်ဏံဝွံ သ္ဂောံကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပ္ဍဲလောကဏံဂှ် ဟွံလောဲသွာ်ရ၊ ဝါဂါတ်သ္ဇိုၚ်သန်ကွေံကွေံရ၊ ကျာ်တြဲနာဲပိုဲတွံလဝ်ရ၊ ၜိုန်ရကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်ပၠန်လေဝ် လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်တြုံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ဒှ်မၞိဟ်ဗြဴ ဒးဒှ်ပၠန်ရ၊ ယဝ်ရဒှ်မၞိဟ်ဗြဴမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဒးဆဵုဒဗကဵုကေၚ်ကာသၠးဂၠံဂဝ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာမသၠးဂၠံဂဝ်ဝွံလေဝ် ဒဒိုက်ဇၞော်သန်ဟေၚ်ဂှ် အရေဝ်မန်ဟီုလဝ်နွံမံၚ်။ &quot;မၞိဟ်တြုံဍိုက်ဖံၚ်−မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်&quot; သ္ဂးလဝ်ရ၊ ပွမသၠးဂၠံဂဝ်ဂှ် မူပိုဲမ္ဒးသ္ပဗက်ရောဂှ် ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ပါ်ထ္ၜးကဵုပၠန်ရ။

၁။ နိဒါန်။

၂။ ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်။

၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်။

၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ။

၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်။

၈။ နိဂီု၊ သာ်ဝွံပါ်လဝ်ရ။

===၁။ နိဒါန်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ တန်ပဋိသန္ဓိတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ကာလဍိုက်ပေၚ် ဂိတုတ္ၚဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴမိဂှ် သၠးတိတ်နူဗုၚ်ဂၞဴမိ၊ တိတ်စိုပ်ကၠုၚ်မ္ၚးဗုၚ်ဂၞဴမိရ၊ ဂလာန်ဏံဂှ် မန်ပိုဲတဴကော်ခဴစ-သၠးဂၠံဂဝ်၊ သၠးပဋိသန္ဓိ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ပၞာၚ်၊ ညာတ်မုက်ဒေံလေဝ် ကော်ခဴစနာနာသာ်ရ။

===၂။  ကမၠောန်တြုံဒးပ္တုဲဃောမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ်===

ပဋိသန္ဓိဍိုက်ပေၚ်ဂိတုတ္ၚဲတုဲ ထ္ၜးတိုန်လက်ကျန်ၜံၚ်ပၟတ် မပ္တံကဵုဂၞိၚ်ဂိ၊ ဗုၚ်ဂိ၊ တၞုၚ်ဇိုၚ်ဒေၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး တြုံတၠသ္ၚိ အာကော်ဣမိတုဲ၊ မၞိဟ်မၞုံပ္ဍဲသ္ၚိတံဂှ် အာဂၠာဲကော်ပ္ကောံလဝ်မၞိဟ်ဗြဴ အာယုက်ဇၞော်ဇၞော်တံ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ပိုဲမန်ဂမၠိုၚ် ကော်ဣမိကွာန်ရ၊ ကာလခေတ်လၟုဟ် ဟိုတ်နူဣမိ ညးအလဵုအသဳတံ နွံမံၚ်ဇၟာပ်ကွာန်တုဲ ကော်ဣမိညးအလဵုအသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဣမိကီု မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံကီု စိုပ်ကောံတုဲ တြုံတၠသ္ၚိဒးကၠောန်ဇံၚ်ဖဴမွဲရ။

'''သၞောတ်ဗၜတ်ဗီုပြေၚ်ဇံၚ်ဖဴ ။'''

ဒုန်ကလိဟွံသေၚ်၊ ဒုန်ကၟးဟွံသေၚ်၊ ဆုထ္ၜောံထ္ၜောံၜါတၞုၚ်၊ ဇမၠိၚ်ပန်ဟတ်ကဵုမွဲက္ဍဂှ်၊ လးလဝ်လ္တူကၞဳသ္ၚိ၊ လ္ပာ်တေံမွဲတၞုၚ်၊ ခြာခရာဗၞတ်မွဲဟတ်၊ လ္တူဂှ်လးစုတ်ဝိုန်ဒုန်၊ ထပှ်တၞုၚ်တုဲ၊ ဒက်ဗဗိုန်ကဵုချာရ၊ လ္တူဝိုန်ဂှ်ပၠန် ဒးလးစုတ်ဒုန်ကရေက် ဒစိတ်ကရေက်ရ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်မိက်ဂွံလးစုတ်ခတဵုမ္ဂး လးစုတ်ခတဵုပိဂတှ်ေလေဝ်မာန်ရ၊ လးကၞဳတုဲ ညံၚ်ဟွံဂွံချဳဒရာၚ်၊ ဒးကြာပ်ပိတန်ရ၊ လ္ပာ်က္ဍိုပ် ကြာပ်စုတ်ဒုန်ကရေက်တုဲ ဒက်လ္ပာ်ဇိုၚ်မွဲတန်၊ အဒေါဝ်မွဲတန်၊ ဒးကြာပ်ဒက်ရ၊ ကၞဳဒုန်(ဝါ)ကၞဳဆုညံၚ်ဟွံဂွံချဳ လောအာလောကၠုၚ်တုဲ ဒးဒက်ကြာပ်ရ၊ သွက်မၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ဂွံတိတ်ဂွံလ္တူဇံၚ်ဂှ်၊ ဒးလးသ္ကဝ်ရ။


ယဝ်ရသၠးယဲဒိုက်ပ္ဍဲသ္ၚိမ္ဂး အခိုက်မန်ဟေၚ် ဒးကၠောန်ဗက်စရ၊ တြုံတၠသ္ၚိတံပၠန်လေဝ် သမ္ဘာဇကုသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ချိုန်တီကောန်တြုံ ကောန်ဗြဴတုဲ ဒးၜံက်တိဗဝ်ဖဴမွဲ သွက်ဂွံၜံၚ်ပၟတ်ဗဂီုဇကုရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး တိဖဴဒစိတ်န၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး တိဖဴထပှ်နၜံက်ကေတ်တုဲ၊ ဗဝ်ဖဴစွံလဝ် ဗ္ဒာဲဇံၚ်သ္တိက်ၜံၚ်ပၟတ် လ္ပာ်တဲပါဲရ၊ ဗ္ဒာဲဖဴဂှ် စွံလဝ်ဍာ်မွဲဂရ သွက်ဂွံသိုဟ်တၟံ ဍိုတ်စံၚ်လဝ်နူဖဴဂှ်ရ၊ သၞောတ်ဗ္ၜတ်ဖဴဂှ် ဒးဒှ်အတိုၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠိၚ်ဖဴဂှ် ဒကေတ်မွဲတၞုၚ်ဓဝ်ရ၊ မွဲတၞုၚ်ဂှ် ဒုၚ်စကဵုဇမၠိၚ်ဇံၚ်ရ၊ ဆုဇမၠေံအနာံဖဴ ဒးကေတ်ၜါတၞုၚ် တုပ်ကဵုအနာံဇံၚ်ဂှ်ရ၊ အနာံဖဴဂှ် လဇံက်ဗကိတ်ကဵုသၟန်ဇမၠိၚ်ဇံၚ်တုဲ ဒှ်ဖဴညးတံရ၊ (ကာလလၟုဟ်ဝွံ လ္ၚဵုဂှ် ညးတံသၠးဂဝ်ဂၞဴ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲတုဲ အပေါတ်ကြိယာ သွက်ဒးပ္ကောံကေတ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ် ဟၟဲရ၊ ညးတံဒုၚ်ထပက်ဂဥုဲ စကေတ်ဂဥုဲမ္ဂး ကမၠောန်သၠးဂၠံဂဝ်တုဲမံၚ်ကီုရ)။

===၃။ ကမၠောန်ဣမိဒးပ္တုဲဃောကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်===

ကာလကောန်ၚာ်သၠးဂၠံဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ၊ ဒက်သုက်နကဵုဇုက်တောဝ်သ္အးဇ္ၚး၊ ခိုၚ်ကၠိုက်တုဲ ရေက်ထပိုတ်ကၠေံ နကဵုၜုန်မြက်ကေက်က် မသ္အးဇ္ၚးကီု၊ ဟွံသေၚ်လ္ၚဵုဂှ် ကရေက်ကေတ်သၞဒုန်၊ ဇိုတ်သ္အးကၠေံတုဲ၊ ရေက်ထပိုတ်သုက်ရ၊ တုဲကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ကောန်ၚာ်နကဵုဍာ်ဂမ္တဴဂီုဂီုရ၊ တုဲဖုံဍာ်မိတ်ကပေါဝ်ပၠန်၊ တုဲမ္ဂးဂွဳထုဲကောန်ၚာ် နကဵုယာတ်သ္အးဇၚး ဗွဲမဂပ်ဝ်တုဲ သ္တိက်စွံလဝ်ကောန်ၚာ် (ကာလလၟုဟ်ဝွံ) ကၞာဲသၟးဂၠိုၚ်ရ။


'''ဗွဲသတိ'''။ ။ (မူဟိုတ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဟီုမ္ဂး၊ အရေဝ်မၞိဟ်ဇၞော်မန် ခမဳသၚ်တံနွံမံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ဂှ် ဂွံမိၚ်ကေတ်ရ၊ သၟိက်ဂွံတီဗွဲခ္ဍန်ဂှ်၊ လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ်တေံ ပိုဲမန်တံကျပၞာန်ညးတုဲ၊ ဂကူပိုဲမန် ဣဓိညံၚ်ဂွံဟုတ်စှ်ေအာဂှ်၊ ပိုဲဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ၊ ကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်ကြိယာ သွက်ဂွံဂုမ်သ္အးဩောံသ္ၚု၊ ဍေံမဒှ်စၞအာဟာရ ပိုဲမန်ဗွဲပရဲဂှ်မွဲသာ် သဘဴကၞာဲမ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ညးလ္ၚဵုတံ သွက်ဂွံစွံပ္ကောံလဝ် အပေါတ်မပ္တံ ထၟိက်နာနာသာ် ဟွံသ္အးဇၚး သွက်ဂွံထောံကၠေံဂှ်မွဲသာ်၊ ဒှ်သ္အးကၠေံဩောံသ္ၚု နကဵုကြိယာဂှ်တုဲ ဩောံသ္ၚုတံဂှ် ဒှ်ပုၚ်တုဲမ္ဂး ပိုဲခရှ်တံကီု၊ ခမဳသၚ်တံကီု၊ ဒးစဒးကဵုပိုန်ပပြဘိုက်ရ၊ စဟာပ်ဒးပုၚ်တံဂှ်မ္ဂး ဣဓိလဟုတ်စှ်ေအာ၊ ကျာ်ဩဳပၠိုတ်စှ်ေအာမာန်ရောၚ် နွံအဓိပ္ပါယ်သာ်ဝွံရ၊ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ အာဂတနူတ္ၚဲဝွံတုဲ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ယဝ်တီပရေၚ်ဏံမ္ဂး မ္ဒးဝေၚ်ပါဲနူသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ်ရ)။


(ကၠာတေံကောန်ဂကူမန်ပိုဲ သ္တိက်ကောန်ၚာ်တၟိတၟိ သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး လောန်ကၠုၚ်ၜိုတ်မသုန်စှ်ေသၞာံတေံ၊ ညးလ္ၚဵုတံသ္တိက်ကောန်ၚာ် နကဵုထးထဝ်ဟွံသေၚ် ညးဒိုက်ဝါတ်တံဂှ် သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲခွက်ဆုလံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ဂှ် ကေၚ်ဆဵုဒဗကီုရ၊ ယဝ်ထးဆုမ္ဂး ကၠောန်လဝ်ခ္ဍံခ္ဍံ ကဵုဂၠိၚ်မံၚ်ညိတုဲ လ္ပာ်စွံက္ဍိုပ်ဂှ် ကၠောန်လဝ် ဗီုက္ဍိုပ်ခၟဴၜိုပ်ထဝ်တုဲ လံက်လဝ်ဍာ်ထဝ်ရ၊ ပ္ဍဲထးဂှ်ဟေၚ် ညးဇၞော်မန်ပိုဲကၠာတေံ သ္တိက်ကၠုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ရ။ ခွက်ထဝ်ဂှ် ညးတံကၠောန်လဝ်တုဲ ဏာအပ်စွံလဝ်ပ္ဍဲသ္ၚိဃံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဂှ် ယဝ်ရညာတ်မုက်ကောန်ၚာ်မွဲမွဲမ္ဂး အာပ္တီဃံၚ်တုဲ ကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ် သွက်ဂွံသ္တိက်ကောန်ၚာ် မဒှ်မၞိဟ်တၟိဂှ်ရ၊ ကွာန်ဇၞော်မ္ဂး ခွက်ထဝ် ၜါ-ပိ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မကၠောန်စွံလဝ်ရ၊ ရံၚ်ကေတ်ပရေၚ်ဇုဇဗဴလ နော်နာဲပိုဲမစွံပပ္တိုန်လဝ် အခိုက်ကၞာဝွံ ပိုဲညာတ်ကေတ်ဇုဇဗဴလပိုဲ မဂတာပ်ခေတ်ဗွဲမလောန်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရ၊ မူဟိုတ်သ္ဂး ဟီုသာ်ဂှ်ရောမ္ဂး ကာလအာကေတ်နၚ်ခွက်ထဝ်ဂှ်ရ ကိစ္စစုတ်စရၚ် ဒှ်မၞိဟ်ဂှ် တုဲဒှ်အာမွဲအလန်ဓဝ်ရ။ ကာလလၟုဟ်ဝွံ ရန်ကဵုဂလာန်ဝွံတုဲ  ပွမသ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲကၞာဲဂှ် ဝေၚ်ပါဲကၠေံတုဲ၊ ယဝ်သ္တိက်ကောန်ၚာ် ပ္ဍဲထးထဝ်ဟွံမာန်မ္ဂး သ္တိက်ကောန်ၚာ်လ္တူကၞဳ ဗွဲသ္အးဇၚးဂှ် ခိုဟ်ဂၠိုၚ်ရ။)


ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ သုက်ကုတ်ထပိုတ်ပ္တိတ်နူကောန်ၚာ်ဂှ် ဣမိတံ အာတိုပ်ကၠေံ ပ္ဍဲကတိုၚ်ၜံက်လဝ်တိဖဴရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ် ဟွံတိုပ်ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဖဴ၊ အာတိုပ်ကၠေံအတိုၚ်ကိုန် တိုပ်သုက်ကောန်ၚာ်ရ၊ ဗွဲသၞောဝ်ကိုန်ဝွံ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ၊ ပသာ်မ္ဂး၊ တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၟဝ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ဂိတုဇှ်ေ၊ ဒဂိုန်၊ ခ္ဍဲသဳမ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ပလိုတ်ရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုဘတ်၊ ဝှ် ၊ ကထိုန်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာရ၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဂိတုမြေက္ကသဵု၊ ပုဟ်၊ မာ်မ္ဂး တိုပ်သုက်ဗွဲဒိုဟ်ဗၟံက်ရ၊ ဗွဲကိုန်ဝွံတိုပ်သုက်မ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ပိုန်ဂၠိုၚ်အာယုက်ဂၠိၚ်ရောၚ်၊ ပိုဲမန်ပတှ်ေလဝ် ဂလာန်ဝွံရ၊ (ကိုန်တုပ်သုက်ဗွဲလ္တူတေံလေဝ် ကံက်ပ္တိတ်နူလောကသိဒ္ဓိရ။)


ဒေသလ္ၚဵုဂှ်လေဝ် သွက်ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တၟိ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ဣမိတံပြုပြေၚ်ကဵုရ၊ ကပေါတ်ကြိယာ ဒေဝတဴသူကၞေၚ် သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး ဇဗၠုဒစိတ်တၞး၊ သတ်ပိမ၊ ဟွံသေၚ်ဒစိတ်မ၊ ဩန်မွဲဒကေဝ် ဟွံသေၚ် မသုန်မး၊ လိခ်မွဲအုပ်၊ တဝ်ဏှ်ေမွဲတၞုၚ်၊ မှၚ်မွဲပလၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ် ဗွိုက်လ္တက်မၞိဟ်တြုံမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမ္ဂး ဇဗၠုခထပှ်တၞး သတ်ထပှ်မ၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်မၞိဟ်ဗြဴတၟိမွဲစုံ၊ ခရေၚ်တၟိမွဲ၊ သ္ကဝ်တၟိမွဲဂတှ်ေ၊ ဂစေံစၠန်မြမောဝ်တံဂှ် သ္ဒးပကောံစွံလဝ်ရ၊ ဣမိဝွံ ပၠာဲကေတ်ဂစေံစၠန်မွဲပ္ၚာန်၊ တိတ်အာက္ဍိုပ်ကၞိန်တုဲ '''ယွံဒေဝတဴသူကၞေၚ် က္ညကၠုၚ်ပစၟတ်သမ္တီကောန်ၚာ်ဝွံညိ'''ရဴသာ်ဝွံ တိတ်နိမန်ဒေဝတဴသူကၞေၚ် ကဵုပသမ္တီရ၊ ကာလက္လေၚ်လုပ်ဇရၚ်ကောန်ၚာ် ဣမိဂှ် လၟုဟ်လုပ်ဍာ်ဂစေံစၠန်မြမောဝ် နူကဵုက္ဍိုပ်ကၞိန် ဒဵုကဵုစိုပ်ဒၞာဲကောန်ၚာ်ရ၊ (ကပေါတ်ဒေဝတဴသူကၞေၚ်တံဂှ် လ္ၚဵုမွဲတ္ၚဲ လ္ၚဵုၜါတ္ၚဲ၊ လ္ဒဵုဒဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးတံစွံလဝ်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ်လေဝ် ဒေသမန်လ္ၚဵုနွံ-ဒေသမန်လ္ၚဵု ဟၟဲရ။)

===၄။ ကမၠောန်ကေၚ်ကာမၞိဟ်ဗြဴ နူၜံၚ်ပၟတ်ဒဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ ယဝ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဣမိဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး ပလေဝ်ပလေတ်အတိုၚ်နဲကဲဣမိတံတုဲ၊ ပ္တိုန်သ္တိက်လဝ်လ္တူဇံၚ် ၜံၚ်ပၟတ်ရ၊ ရန်တၟံကဵုသ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ညံၚ်ဂွံညောတ်အာပြဟ်ပြဟ်ဂှ် ဂတ်ဒက်ဂွဳလဝ်ဗုၚ် နကဵုယာတ်ပူလဝ်ဗုၚ်တုဲ၊ ကေတ်တၟံဍိုတ်စံၚ်လဝ် ပ္ဍဲဖဴဂှ်တုဲ၊ သိုဟ်ဖျေံပ္ဍဲဍာ်ဂရ၊ ဟံၚ်ပ္တိတ်ဂွဳကဵုယာတ်တုဲ၊ ပ္ဍိုက်စွံလဝ်လ္တူဗုၚ်ဂှ် ၜိုတ်ဒုၚ်မာန်ရ၊ အဃောပ္ဍိုက်ဍိုတ်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟွံကတဴလုပ်ဒဵုစၞာံဗုၚ် တဴသၠိုက်အာဂှ် မ္ဒးပသ္တိရ၊ ပၟတ်ဖဴဝွံလေဝ် မ္ဒးပဒှ်လဝ်လၟိုန်ရ။


ဌာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် ညးဇၞော်တံ ကဵုစွံဂရုၚ်မွဲမ လ္တူက္ဍိုပ်သ္တိက်သၟတ်ဗြဴဂှ်ရ၊ ရန်တၟံ အာဗီုအခိုက်ညးတံအဆက်ဆက်တုဲ၊ ပ္ဍဲဂရုၚ်ဂှ် ဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒးနွံရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဖေက်လကိုတ်ဒှ်၊ ဆီတိုန်ဒှ်ဂှ်ရ၊ နကဵုဂၠိက်ဂရုၚ် ယာတ်ဂရုၚ်ဂှ် ဒက်ဂတ်လဝ်မွဲမွဲဒၞာဲမ္ဂး၊ ဆေဝ်ဒဝ်ကဵုအန္တရာဲ သာ်ဂှ်မာန်ရောၚ် ညးတံစှ်ေစိုတ်တုဲ၊ ကာလပၟိက်ကိစ္စမွဲမွဲ က္တဵုဒှ်မ္ဂး သၟိက်ဂွံဗွဲမပြဟ်ဂှ်ဒှ်ရ၊ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ဍာ်တှ်ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂှ်၊ ညးတံပလေဝ်ပလေတ်ကဵုပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ကောန်ၚာ်သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ သိုၚ်တှ်ဟွံထောၚ်ဇဳဏီ ကောန်ၚာ်မဴဟွံအိုတ်၊ တှ်ဂှ် တေၚ်ကၠုၚ်ဗွဲမလောန်မ္ဂး သ္ၚိတှ်ဂှ် လီုအာကီုဒှ်ဂွံရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သ္ၚိတှ်ကလိုအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံလာဲအာမ္ဂး ဇၞတ်ချိုန် ပလာဲကဵုသာသာရ၊ စၞအာဟာရ မပ္တံကဵုဍာ်လဂမ်၊ ဍာ်ဂမ္တဴတံဂှ် ဒးသုၚ်စကဵုဂၠိုၚ်ၚ်ရောၚ်၊ ဣမိဂှ်လေဝ် သွက်မိကောန်ၚာ် သ္ဂောံထတ်အာဗွဲဂတ၊ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ် ဒးမၚ်မွဲကဵုဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ပွမသုၚ်မိတ် ဟုံမိတ် သုၚ်ဂဥုဲတံဂှ်လေဝ် ဒးစၞောန်ထ္ၜးကဵုလၟိုန်ရ၊ သၟတ်ဗြဴဂှ် ကၠာဟွံစပုၚ် သွက်ဂွံဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ထၟောတ်ကေတ်ပုၚ် ပန်ထၟောတ်တုဲ မ္ဒးဗဇဴ ပ္ဍဲဒကဴဖဴပန်လ္ပာ် ဒဵုကဵုတိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ။

===၅။ ကေၚ်ကာမ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ် ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ၊ (ဝါ) ကေၚ်ကာမၞိဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိမွဲဟာန်ကေုာံမိဿဟာဲ မ္ဒးပ္တုဲပ္ဍဲသ္ၚိၜံၚ်ပၟတ်ကၠာဟွံဂွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီ===

သၟတ်ဗြဴသၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ကၠာဟွံတိတ်သ္ၚိပၟတ်ဏီဂှ်၊ မၞိဟ်ဗြဴသၟတ်ဇၞော်တံညးဂမၠိုၚ် ကၠုၚ်ပ္တုဲကဵုဝတ်နာနာသာ် မပ္တံစံၚ်ဍိုတ် သိုဟ်ဍိုတ်ဖုံမိတ်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဗြဴတၠတှ် မထတ်ယုက်တံလေဝ် ကၠာမိကောန်ၚာ် ဍာ်တှ်ဟွံထတ်ရိုက်ဏီဂှ် ကၠုၚ်ဗိုၚ်ဗၟဴ ကဵုတှ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ မွဲသာ်ပၠန်လေဝ် ညးမဒှ်ကလောမိဿဟာဲ ဌာန်ဗ္ဒာဲတံဂှ်လေဝ် ကၠုၚ်သ္ၚိစၟဳရံၚ်ကောန်ၚာ်မိပ်ပ်ဇြိပ်ပ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴပိုဲမၞိဟ်တံ ဒုၚ်တၠုၚ်မၞိဟ်တၟိကီုရ၊ ညးတၠသ္ၚိတံပၠန်တုန်လေဝ် ပ္တုဲတဴဝတ်လ္တူမၞိဟ်ကၠုၚ်ရံၚ်တံပၠန် ပွမဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်သွနာနာသာ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဗ္စပုၚ်သတ်ဗြဴ ကဵုသွစၞဗွဲမဒးရးပၠန်ရ၊ ညးမွဲလ္ပာ်ကဵုမွဲလ္ပာ် ဝတ်ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ခၠေဝ်ပလန်ပၠန်ရ၊ အခိုက်ဏံဝွံ ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် ဗ္စဖျုၚ်ပိဗ္တံပိတ္ၚဲ မိပ်ပဇြိပ်ပ်ကရိုက်ညးကဵုညး ဂွံဆဵုဒၟံၚ်ဒဵုကဵုလၟုဟ်ရ။

===၆။ ကိစ္စပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

နူကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်ဂွံပိတ္ၚဲဟွံသေၚ် မသုန်တ္ၚဲမ္ဂး ဣမိဂှ် သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ရ၊ မၞိဟ်ၜံၚ်ပၟတ်အလန်ပဌမမ္ဂး လ္ၚဵုဂှ် ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်မ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ လ္ၚဵုဂှ်လေဝ် မသုန်တ္ၚဲ၊ လဗြဴကေၚ်ၜံၚ်ကၠုၚ်လဝ် ပၟတ်ပၞာၚ်တုဲမ္ဂး ပေၚ်ပိတ္ၚဲ ညးတံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်အိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် ဣမိဝွံ ကေတ်ပုၚ်ပန်ထၟောတ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ဇဗၠုပန်တၞး၊ နော်မွဲတၞုၚ်၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဂရုၚ်မွဲမ၊ ပုၚ်မွဲထၟောတ်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ်၊ ပၟတ်နူဖဴၜံၚ်ပၟတ်လ္ၚ၊ ဍာ်မွဲဗြံက်ကေတ်တုဲ၊ စှ်ေအာတိဂတမုက်သ္ၚိရ၊ အပေါတ်စပ်ကဵုပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တံဂှ် စွံပ္ဍဲတိ(လ္တူသ္ကဝ် လ္တူခတဵုဂှ် ဟွံကေၚ်မိၚ်)တုဲ စဝ်ဖျေံဍာ်လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်ရ၊ အဃောမစဝ်သိုဟ်ဖျေံဍာ် လ္တူပၟတ်လ္ၚဂှ်၊ သာ်ဝွံမဟီုပ္တီ(ဗလိဗဇဴ ဒေဝတဴဖဴ လေဝ်ဟီုဂး) '''ဒေဝတဴဖဴရ၊ ယွံဒေဝတဴဖဴ မၞးအာမာန်ရ''') ဂလာန်ပ္တီ ဒေဝတဴဖဴဝွံ ရန်တၟံသာ်လဵုတုဲ သ္ပရောဂှ် ဟွံတီ ဒေသလဵုရောဂှ်ဟွံတီတုဲ ပွဝွံ ဒှ်ဆအယာံမာတ်ကေၚ်မိၚ်လဝ်ရောၚ်၊ ညးတံသ္ပသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ကရိကၞာဲမွဲသာ်ကီု၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံဂှ် ဟွံတီသက်သက်ရ။


ပွမပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ဗ္စူလတ်သ္ကဝ်မွဲထၟူတုဲ သ္ပဂြောပ်ကၟာတ်လဝ် လ္ပာ်လ္တူကဵုယာတ်ရ၊ ထၟူသ္ကဝ်ဗ္စူလဝ် လ္တူဍိုတ်ဟွံသေၚ် လ္တူဆုဒကုတ်ရ၊ (ကၠောန်နဲဗီုအုပ်ပဠက်ရ) မိကောန်ၚာ်ဂှ် လုပ်ဂ္ဇံပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ်တုဲ ဣမိကေတ်နၚ်ဍိုတ်စံၚ် တၟံစံၚ် ဓလုက်စုတ်ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်တုဲ ပက်သိုဟ်ကဵုဍာ်သၟုဟ်ဂမ္တဴ တိတ်ကၠုၚ်တုဲ ပ္ဍဲထၟူသ္ကဝ်ဂှ် အုပ်ဂမ္တဴကၠုၚ် နကဵုသၟုဟ်ဂှ် ဍာ်ပဠက်မၞိဟ်ဇွောဝ်တိတ်ကၠုၚ်ရ၊ ဣမိလေဝ်သ္ပသာ်ဏံ ဍိုတ်စံၚ်ဒဵုဂံက် မွဲမတုဲမွဲမ ဒဵုပေၚ်ပိမရ၊ ရန်တၟံတၞဟ်သ္အာၚ်ဟွံသေၚ် ယဝ်ပဠက်တိတ်မ္ဂး ပ္ဍဲခန္ဓဇကု မိကောန်ၚာ်ဂှ် ဒဒှ်ရ ကၠိပပ်ဟွံသ္အးဇၚးတံဂှ် ဇွောဝ်တိတ်အာကရောံဍာ်ပဠက်တုဲ၊ ဍာ်ဖျုန်ဆီ ပ္ဍဲတၠခန္ဓဂှ် သ္အးဇၚးအာအိုတ်ရ ဣမိလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် သိုဟ်ဍိုတ်ဒဵုပေၚ် မသုန်မလေဝ်နွံကီု၊ ပွမသ္ပသာ်ဏံဂှ် မန်ဂမၠိုၚ်'''အုပ်ဟဂမ်'''ဟီုဂးစရ။ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အုပ်ဟဂမ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ဆၜိုတ်တၟံဍိုတ်သၟးဟွံသေၚ် ဗၞဲထဏေက် ပိုဟ်ဖဍိုတ်လဝ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်သၟူဍေံရ၊ ရန်တၟံသွက်ပၞေတ်သရ ဂွံစိန်ဝုန်တုဲ အုပ်ဗၞဲလေဝ် ညးတံသ္ဂးပၠန်ရောၚ်၊ ကၠာဟွံဂွံပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ညးလ္ၚဵုဂှ် အာဂၠာဲၜှ်ကေတ်တၞးဓယာ် လ္ၚဵုဂှ်အာဂၠာဲၜှ်ကေတ် တၞးယးမတ်ဗ္တံဂှ် ၜိုဟ်လဝ်ဒဵုကဵုဖောဝ်တုဲ ကာလပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ် ဟွံသေၚ် ကာလအုပ်ဟဂမ်တုဲဂှ် သွက်ဂွံဟုံဍာ်တၞးဓယာ် ဟွံသေၚ် ဍာ်တၞးယးမတ်ရ၊ ကာလဟုံဍာ်ဂှ်လေဝ် ပါဲနူဍာ်ဏံတုဲ ညးတံဟွံကဵုဟုံရ၊ တုဲမ္ဂး သဘဴမၞိဟ်ဗြဴဟုံဍာ်ဂစေံစၠန်ဂန္ဓရာ ကျိုၚ်ကျဝ်ကေတ်ဗွဲမ္ဒးရး ဗွဲမသ္အးဇၚးတုဲ ဇံၚ်ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ်လေဝ် ရိုဟ်ပလီုထောံရ။


လ္ၚဵုပၠန် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ စဝ်ကပေါဝ်ပ္တုဲထောံလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲပ္တုဲသီုၜါကာဂှ် '''စဝ်ကပေါဝ်ဇံၚ်ဖဴ''' ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ်ရ သီုစဝ်ကပေါဝ် သီုခုတ်ယၟု သီုစၚ်ကတောဝ်လေဝ် သ္ပအိုတ်ရ။

===၇။ ကေၚ်ကာပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်===

ၜိုန်ရမၞိဟ်ဗြဴၜံၚ်ပၟတ် ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲကီုလေဝ် ရန်လဝ်သွက်သမ်အုဲ သမ်အေၚ် ဟွံသ္အးဇၚး ပ္ဍဲခန္ဓညံၚ်ဂွံဆက်တိတ်အာ ဒဵုကဵုအိုတ်အာ ညံၚ်ဍာ်ပဠက် တိတ်ဟွံသ္ဂုၚ်အာဂှ် ညးတံကဵုဆက်ကေတ်အာ ပၟတ်ပၠန်လေဝ်နွံကီု၊ ရန်လဝ်သွက်ထိုၚ်ကောန်သ္ၚိကောန်ပ္ဍဲဗုၚ် ဂွံအေဲစှ်ေအာတုဲ ဆက်ပ္ဍိုက်အာဍိုတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိကောန်ၚာ် မံၚ်ထတ်မံၚ်၊ မိိပ်ဇြိပ်မံၚ်မ္ဂး ပွမပ္ဍိုက်ဍိုတ်၊ ၜံၚ်ပၟတ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်ပိတ္ၚဲဟေၚ် ညးတံကဵုသ္ပရ၊ ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဖဴကီု ပ္ဍဲတ္ၚဲပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်ဂှ် ပလီုရိုဟ်ထောံကၠေံဂၠိုၚ်ရ၊ ပွဝွံလေဝ် တန်မံၚ်လ္တူတၠခန္ဓ ထတ်ဟွံထတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဒွိၚ်ဗွဲမလောန်တုဲ အပေါတ်ကြိယာ ဇြိုၚ်ညိညကီုလေဝ် ဟွံကဵုထ္ၜၚ်၊ ဍာ်ဂံက်က်လေဝ် ဟွံကဵုဟုံ၊ ယဝ်ပၟိက်နွံမ္ဂး ဟုံဍာ်ဂီုဂီု ဒဵုကဵုပွိုၚ်မွဲဂိတုဂှ်လေဝ် ဂွံကေၚ်ဆဵုထဗဒၟံၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရောၚ်။

===၈။ နိဂီု===
ကေၚ်ကာပွမသၠးဂဝဂၞဴတုဲ ပ္တိတ်သ္ၚိပၟတ်တုဲမ္ဂး ဇံၚ်သ္တိက်ကီု၊ ဗွဝ်ဖဴကီု ရိုဟ်ပလီုထောံရ၊ စိုပ်ကာလဒိုအ်ထောံနူပ္ဍိုက်ဍိုတ် ဒိုအ်ထောံနူၜံၚ်ပၟတ်တုဲမ္ဂး ပွမသၠးဂဝ်ဂၞဴဂှ် အခိုက်ပိုဲမန်တံ တုဲဒှ်စိုပ်ဒတုဲအာရ။

==ပွမစဝ်ကပေါဝ်၊ ခုတ်ယၟု==

ပွမစဝ်ကပေါဝ်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တြေံ ဆက်ကၠုၚ်လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲရ၊ ပပ္တံနူရာဒနာမိက် '''သဳလိဿနိစ္စံ ဝုဍ္ဎာ ပစာယနော စတ္တာရောဓမ္မာဝုဍ္ဎန္တိ အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ''' ဂှ်ရ၊ သာ်လဵုဂွံဆက်ဒှ်ကၠုၚ်ရော ဗွဲခ္ဍန်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုညိညရ။ လက်ထက်ကျာ်တြဲပိုဲ နွံတြုံကဵုဗြဴညးၜါ ဂွံကောန်ၚာ်မွဲ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် အာကလံမအံက်ဇကု ဒဒှ်မံၚ်ဣသိမွဲ ဒ္ဂိုန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံရ၊ ခါညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ကလံတုဲဂှ် ဗွဲဂါထာလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုရ၊ ခါရကောန်ၚာ်ဂှ် ကလံလဇုဣသိဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်တုဲသၟာန်တိုန်၊ ပသာ်လဵု ဟွံရာဒၞာကဵုကောန်ပိုဲရော၊ ယဝ်မိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်မှာထေရ်အာနန် မပဒတဴဒၟံၚ်ဗ္ဒာဲကျာ်တြဲပိုဲတေံ၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴလေဝ် ပၚောံအာဗွဲမပြဟ်တုဲ ကလံမှာထေရ်အာနန်ရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် မှာထေရ်အာနန် ရာဒၞာမိက်နဂါထာ ဗွဲလ္တူတေံတုဲ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ဟွံရာဒၞာမိက်၊ ညးၜါသၟိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်နဲကၠာတေံရ၊ ယဝ်သၟိက်ဂွံတီမ္ဂး အာသၟာန်ရံၚ်ကျာ်တြဲညိရဂး၊ ညးၜါတြုံကဵုဗြဴ ဗွဲမပြဟ်ဟေၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်တြဲတုဲ ကလံကျာ်တြဲရ၊ ခါတြုံကဵုဗြဴကလံဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံဟေၚ် ရာဒၞာမိက်ကဵုပၠန်ရ၊ ကာလကောန်ၚာ်ကလံဂှ် ကျာ်တြဲပိုဲဟွံရာဒၞာမိက်၊ သၟိက်မိက်ဂွံတီတုဲ သၟာန်တိုန်ကျာ်တြဲပၠန်ရ၊ နကဵုဂမြၚ်ညာဏ်ကျာ်ဟေၚ် ညာတ်ဒးကောန်ၚာ်ဏံ အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်ရာဒၞာမိက် '''အာယုဝဏ္ဏံသုခံဗလံ'''မ္ဂး ဗၠေတ်အာရောၚ် ဟိုတ်ဂှ်ရ ဟွံရာဒၞာမိက် ညံၚ်အာယုက်ကောန်ၚာ်ဏံ ဂွံဂၠိၚ်ဂှ် သာ်လဵုဂွံပရော သၟာန်ကျာ်တြဲရ၊ ကောန်ၚာ်ဂှ် အာယုက်ဍေံနွံထပှ်တ္ၚဲရမ္ဂး ကဵုဗှ်မ္ၚဵုဒ္စာံဗ္တံ ဒ္စာံတ္ၚဲရ၊ ပ္ဍဲပေၚ်ထပှ်တ္ၚဲဂှ် သၟိၚ်မာရဏကၠုၚ်ကေတ်ဏာ ကောန်ၚာ်ရောၚ်၊ ချပ်တုဲ ပြာပ်ကၠုၚ်ဌာန်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ။


ဟိုတ်နူကျာ်တြဲ မွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်ဂမၠိုၚ် ဗိုၚ်လဝ်ကောန်ၚာ်ဂှ်တုဲ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ရ၊ သၟိၚ်မာရဏဂှ် လုပ်ပ္ဍဲဓဝၚ်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ်ဟွံမာန်တုဲ ကလေၚ်စဴအာရ၊ လောန်အာထပှ်တ္ၚဲတုဲမ္ဂး သၟိၚ်မာရဏ သွက်ကၠုၚ်ကေတ်ဏာကောန်ၚာ်ဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲသက်သက်ရ၊ ပေၚ်ဒ္စာံဗ္တံဒ္စာံတ္ၚဲတုဲ ကျာ်တြဲရာဒၞာမိက်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် နဂါထာဗွဲလ္တူတေံကီုရ၊ ပွိုၚ်ဒစာံဗ္တံဒစာံတ္ၚဲ ကျာ်တြဲမွဲဟာန်တၠအရှန်တံ ဗှ်မံၚ်မ္ၚဵုဂှ် မၞိဟ်ပုတုဇန်တံညးဂမၠိုၚ်  ပြာပ်ကၠုၚ်ကလၚ်ပၚ်မှိၚ်ဓရ်ကျာ်တုဲ ကဵုဒါန်ကျာ်တြဲမွဲဟာန်ကေုာံတၠအရှန်တံ နကဵုအာဟာရဘောဇိုန် နာနာသာ်ဟွံသ္ကုတ်ရ၊ သ္ပပဓာန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ကျာ်တြဲတွံဓရ်မ္ၚဵုတုဲ ကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် အာယုက်ဂၠိၚ် ပိုန်ဟာန်လေဝ်ဇၞော်မောဝ်အာရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ညးကၠုၚ်ကလၚ်ဓဝ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် လာၚ်မုက်ကြာတ်ကြော သ္အးဇၚးကၠေံဇကု နကဵုဍာ်မ္ၚဵုအိုတ်ရ၊ ကာလစဴအာ ညးတံကေတ်ဖျဴဏာဍာ်မ္ၚဵုတုဲ လၟုဟ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကုပၠန်ရ၊ ပပ္တံနုတ္ၚဲဂှ်တုဲ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်၊ ကောန်ၚာ်ဒှ်မၞိဟ်တုဲ၊ ရန်တၟံသွက်အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ဒြပ်ကသပ်ဂွံဂၠိုၚ်၊ ကျာ်ဩဳဂွံနွံဂှ်ရ၊ သ္အးဇၚးကၠေံ ပွမကၠိပပ်တံဂှ်တုဲ ကၠောန်ပေါဲကာမ္ၚဵုမွဲ၊ ပြာကတ်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ဂှ် ဒှ်'''မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်'''ရ။


* ('''ဗွဲခ္ဍန်ဟေၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရ''')

သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ဣမိတံဟွံသေၚ် ညးအာယုက်ဇၞော်တံ သ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ပြုပြေၚ်ကေတ်ခါန်လဗံက်ခၟရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ပိ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်မသုန်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ထပှ်၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် လဗံက်ဒစိတ်၊ ရဴဝွံ ပြုပြေၚ်ကေတ်ရ၊ ပ္ဍဲလဗံက်သွက်ဣမိဂှ် သတ်ဗြဴမွဲမ၊ ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်ခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ကဝေက်သၠိက်၊ သွခၞံကြုက်စုတ်လဝ်ရ၊ သၟေဟ်နူဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဂၠေဝ်၊ ၜံက်၊ တၞိၚ် တောဝ်ပလုဲစုတ်လဝ်တုဲ သွက်ဇိုန်ကဵုညးလွဳဝတ်ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ သၞေက်၊ မဂွါ၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂး လကံက်ဇိုၚ်၊ လကံက်တဲ၊ သၞေက်၊ မဂွါတံ ပ္ကောံစုတ်လဝ်ပ္ဍဲပ္ၚာန်မွဲရ၊ ယဝ်လဗံက်ပိမ္ဂး မွဲဂှ်သွက်ဣမိ၊ သၟေဟ်ၜါဂှ် လဗံက်ဗဴလေဝ် ကော်စရ။


ကၠာဟွံစိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာ မ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ် ပ္ကောံကကေဝ်လဝ် ကပေါတ်ဗွဲမရုံဂပ်နာနာသာ်တုဲ၊ ကပေါတ်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ပပ္တံနူဍာ်မိတ်ကပေါဝ် နုၚ်မ္ၚဵု ဂအဳတံအိုဿီု ကပေါတ်ပွမ္ဒးရပ်စပ် ကာလသၠးဂဝ်ဂၞဴကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဘိက်ပၟိၚ်လဝ်မၞိဟ်ဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ်ကီု၊ ယဝ်ရဗှ်မ္ၚဵုဖာပ်သၚ်ကီုမ္ဂး အာစာတၠဂုန်ခမဳသၚ်တံလေဝ် အာနိမန်လဝ်ကီုရ၊ စိုပ်တ္ၚဲပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်မ္ဂး၊ သွက်ဂွံစဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် မ္ဒးပြုပြေၚ်လဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် စွံလ္တူဂအဳ ဂတမုက်သ္ၚိရ၊ ခ္ဍအ်ဇဗၠုမွဲ ဂစေအ်မွဲပ္ၚာန် ဒ္ၚောဝ်မွဲ ဍာ်ကၟုဟ်မွဲထၟာဲ ပြေၚ်စွံလဝ်တုဲ၊ ကပေါတ်မပ္တံ ကၞေဟ်ဗာ်ဂူ တွဵု မြတံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစွံဗ္ဒာဲလဝ်ဇရေၚ်ဂအဳဂှ်ကီုရ၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဣမိ ဟွံသေၚ် ညးဗၟဴတှ်ကဵုကောန်ၚာ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ကမံက်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဖုံပၠဳလာၚ်မုက် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚးကၠေံ ကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲဖုံပၠဳကဵုဍာ်ဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်ပၠန်ရ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် ရပ်ကေတ်ကပေါတ်တံ ပွမရပ်စပ်လဝ် ကာလၜံၚ်ပၟတ်တေံ၊ မိကောန်ၚာ်ဂှ် စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်တုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်သ္အးဇၚးကၠေံရ၊ တုဲမကောန်ၚာ်ဂှ် ကြာတ်ကြောသ္အးဇၚး လာၚ်မုက်ဇကုတုဲ မကောန်ၚာ်ဂှ် ကလေၚ်စဝ်ဍာ်မိတ်ကပါဝ်ကဵုမိကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ တုဲညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်သီုဖအိုတ်၊ ဒုၚ်ကေတ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ သွက်အန္တရာဲဂွံလာဲလေၚ်၊ သွက်ဂွံသ္အးဇၚးကၠေံဇကုအိုတ်တုဲ လံက်ဖုံဂစေအ်စၠန်မြမောဝ်တုဲ တၠသ္ၚိတံ ဒုၚ်ကဵုပလေၚ်ခၟိုန် ဗြာတ် ကုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံဂှ်အိုတ်ရ၊ ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံကာလမပြာပ်ကၠုၚ် ဇရေၚ်သ္ၚိ မပ္တုဲကာမ္ၚဵုစဝ်ကပေါဝ်ဝွံဂှ် နတဲသၟးဟွံသေၚ်၊ ရန်တၟံသွက်ကောန်ၚာ်တုဲ ကပေါတ်ပရၚ်တၟာဲနာနာသာ်လေဝ် ညးတံကဵုခၟအိုတ်ရ။


ဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ မိကောန်ၚာ်ဂှ် မိန်ကေတ်ကောန်ၚာ်၊ စွံပ္ဍဲလဒေါဝ်သ္ၚိ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ၚာ်တြုံမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴဇၞော်ဒစိတ်၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး မၞိဟ်ဗြဴထပှ်မ္ဒးဗိုၚ်လဝ်တုဲ ကေတ်ချာမွဲတၞုၚ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ဒက်လဝ်လစိန်မတ်ဗ္ကေတ်မွဲဇြေဟ်ရ၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်လဝ်တုဲ ကလံက်ဍာ်ပ္ဍဲသၠိုၚ် မစုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲ ဂါထာ ၜ ကောန်ၚာ်ဂှ် ဖ္ဍောတ်မွဲလ္တုန် ဇီုကၞေၚ် ကောန်ၚာ်မွဲတဲရ၊ ကောန်တြုံမ္ဂး ဂါထာဒစိတ်လ္တုန်၊ ကောန်ဗြဴမ္ဂးထပှ်လ္တုန်ဖ္ဍောတ်ရ၊ ရဴဝွံ ၜ ကောန်ၚာ်မ္ဂးရ ၜ တုဲ လစိန်ဂှ် မ္ဒးကွက်စုတ် ပ္ဍဲကံကောန်ၚာ်ဂှ်ရ၊ ကွာၚ်လဗံက် မစဳရေၚ်လဝ်ဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုမွဲသွတ် မ္ဒးဇိုန်ကဵုဣမိတုဲ သွက်ကွးဣမိဂှ် ဗြာတ်မွဲဂရး ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ဇဗၠုသွတ်မွဲ မ္ဒးဇိုန်ကဵုရ၊ ဇဗၠုသွတ်ဂှ် ခါန်လေဝ်ဂးရ၊ ယဝ်ဒှ်ကောန်ကၟာမ္ဂး ဗလိုပ်မွဲစွံရ။


ကာလဗလိုပ်ကောန်ၚာ်တုဲ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဝေၚ်သဘၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုပၠန်၊ ကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟွံဝေၚ်ရ၊ ပွမဝေၚ်ဒွုဲဝါဲလဵုဂှ် စွံလဝ်ကောန်ၚာ်ပ္ဍဲလ္ဒေါဝ်သ္ၚိ၊ မၞိဟ်ဗြဴတၠကောန် ဗၞတ်ပိပန်မသုန်တြဴ ဒတူဒၟံၚ်တုဲ ဆက်လဝ်တဲ၊ ဒွုဲဝါဲလဵုသ္ဂးတုဲ ညးတံပ္ကောံပၠောပ်တဲဆက်လဝ်ဂှ်ရ၊ တုဲဆက်ဒယှ်ေတိုန် '''ဒွုဲဝါဲလဵုဒွုဲဝါဲလဵု-ဝါဲလဵုရောဟွံသေၚ် ကြေၚ်ဇမ္ဗူရှ် ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ ဒှ်ကွေံဟာဲဣတံ''' သာ်ဝွံ ဒယှ်ေအာဒွုဲ ယူဒံၚ်ဂေတ်အာကောန်ၚာ်ဂှ် ၜါပိပန်လ္တုန်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ၜပ္တိုန်စရာဲကောန်ၚာ်လေဝ် သ္ပကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်တုဲ ညးဇၞော်တံ ရာဒၞာမိက်သွက်ကောန်ၚာ်ဂှ် ဂွံဒှ်တသိုက်ပိုန်ဟာန်၊ အာယုက်ဂွံဂၠိၚ်၊ ကျာ်ဩဳကဵုဂွံနွံကီုရ၊ ၜကောန်ၚာ်မ္ဂးဂှ် သွက်ဂွံပ္တိုန်စြာဲကောန်ၚာ်တုဲ သ္ပအိုတ်ရ၊ ကာလၜကောန်ၚာ်ဂှ်လေဝ် ဂါထာၜကောန်ၚာ်ဂှ် ညးတံဖ္ဍောတ်အိုတ်ရ၊ ဂါထာၜကောန်ၚာ်လေဝ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန်ဟွံတုပ်၊ တၞဟ်ခြာမံၚ်ညိညကီုရ၊ ရန်တၟံၜကောန်ၚာ်ဂှ် တုပ်မံၚ်သီုဖအိုတ်ရ။


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲတုန်''' 


'''( ခၟမွဲ။ )'''။

နူကဝ်တိုန်ရ၊ ပိုဲၜကောန်စဴ၊ ရဴဂဴရတ်ပိ၊

ခၟမွဲစိ၊ ဣဓိဇၞော်ပၠန်၊ အ္စာပ္တန်လဝ်၊

ကျာ်ဂေါတမ၊ ပၠလျးဖျဳဖျဳ၊ သ္ၚဳဗဵုအံသဝ်၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လာ၊ နဳလာဩန်ထဝ်

ဒယှ်တမ္ညဝ်၊ အသဝ်နုဘဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟၜါ )'''။

ဝွံခၟၜါ၊ သာရထဳအဴ၊ ကဵုဒှ်စဴညိ၊

တိုက်ထဝ်ဩန်စိ၊ ဣဓိနွံကီု၊ သီုသက္ကဝဝ်၊

ဖဵုပန်မက်ပတ်၊ သစ္စပန်ဂှ်၊ တဲစှ်ရိုဟ်လဝ်၊

ကဵုဂွံပၟဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကျာ်တြဲ၊ ပ္ဍဲကဵုဂၠးတိ၊


'''( ခၟပိ )'''။

ခၟပိဟေၚ်၊ အ္စာကၠောန်လဝ်၊ သီုဓဝ်ဟဳရိ၊

ကောံမၞိက်ပိ၊ သိနေရုဟေၚ်၊ ပြေၚ်သိန္နရာဇ်၊

ဗ္ကေတ်ဒဝါန်၊ သဏ္ဍာန်မတ်ဗ္ဂဲ၊ မၞိက်ပြဲဂွံညာတ်၊

ပ္ဍဲလောကဓါတ်၊ ဇာတ်ဝေဿန္တဝ်၊ ကဵုတန်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟပန် )'''။

ဝွံခၟပန်၊ သစ္စပန်အဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊

သၟိၚ်ဝၚ်ပန်စိ၊ ဒမၠိကဵုဆဵု၊ မ္ၚဵုဟောဒြာ၊

ကြဴတဲပြာကတ်၊ ကွတ်စှ်ဒ္စာံ၊ သိုန်သ္ကဵုရံက်ရာ၊

ဖဵုရာဒၞာ၊ သီုသဒ္ဓါအဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟမသုန် )'''။

ဝွံခၟမသုန်၊ သဳမသုန်ဂှ်၊ ကဵုပ္ဍေန်ဍဟ်ညိ၊

အာယုက်တန်စိ၊ နာမဒိဃာ၊ ကဵုဂွံမြာကီု၊

ဒယှ်ကမြဴ၊ ညံၚ်မဟောသဓ၊ တေဇတီုကၠီု၊

အနုဘဴကီု၊ သီုကြဳဇှ်အဴ၊ ကဵုစဴဒှ်ညိ၊


'''( ခၟတြဴ )'''။

ဝွံခၟတြဴ၊ သွဝ်တရဴဘုံ၊ အလုံံသုဂ္ဂတိ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ညံၚ်နာဲမိသၟိၚ်၊ သၠိၚ်ပ္ဍဲနန်မြ၊

မၞိက်ဗိုတ်ဗၠဲ၊ ပ္ဍဲတိုက်ပဠူ၊ သူလေဝ်ပေၚ်န၊

ညံၚ်ဇောတိက၊ တၠထဝ်ဩန်၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊


'''( ခၟထပှ် )'''။

ဝွံခၟထပှ်၊ အဘိဓဝ်ထပှ်၊ ကဵုဆဵုပြဟ်ညိ၊

ဓဝ်ကျာ်တြဲစိ၊ ဣဓိလ္တာ်ရ၊ တေဇမပြဲ၊

ဍုၚ်ဇၞော်တန်တဴ၊ စှ်တြဴအဵု၊ ကဵုဆဵုလောဲလောဲ၊

အာယုက်တန်ပြဲ၊ ပ္ဍဲသုဂ္ဂတိ၊ ကဵုကလိဂွံညိ။ ။

('''သွက်ကောန်ဗြဴဂှ် ဂါထာတုဲဆဝွံရ။''')


'''( ခၟဒ္စာံ )'''။

ဝွံခၟဒ္စာံ၊ မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍေန်ကဵုဍာံညိ၊

သဳဒ္စာံစိ၊ မဏိဖ္ဍုန်၊ အတိုၚ်ဂုန်ပြဲဖာ၊

ကဵုကလိဂွံ၊ ယွံသွံဂွဳစိုက်၊ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ကၠာ၊

ဟးစဴမတ်ၜါ၊ မှာစက္ကဝဝ်၊ ကဵုစရှ်လဝ်ညိ၊


'''( ခၟဒ္စိတ် )'''။

ဝွံခၟဒ္စိတ်၊ အ္စာပ္တိတ်လဝ်၊ နူကဝ်တန်ရ၊

ရတ်ဒ္စိတ်ပၠ၊ ပတၠဂွံကၠုၚ်၊ နုၚ်နိဓိပြဲ၊

ဒ္စိတ်လောကုတ်၊ ဟွံယုတ်နူဂှ်၊ ဒှ်ဓဝ်ကျာ်ပြဲ၊

တၠလျးတြဴ၊ ကဵုစဴတန်ညိ၊ ဗၠးဗယိဘဲ၊

အိုဿီုရတ်ပြဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်တံဂှ်၊ ကဵုဗှ်ဗၞုဟ်ရ။ ။

('''သွက်ကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးဖ္ဍောတ်ဂါထာဒဵုကဵုခၟဒ္စိတ်ဏံရ။''')


* '''ဂါထာ ၜကောန်ၚာ် မွဲနဲပၠန်။'''

၁။ နူတံပဌမ၊ ထ္ၜပ္တိုန်သၟတ်မွဲ၊ ကောန်ကွးတွဳဂၠောဲ၊ နဲအ္စာပါမောက္ခ၊ ဒၞာဲဒၞာဲအာဂတ၊ ကဵုဂွံဒှ်အ္စာညးညိ။

၂။ နူမွဲထ္ၜပ္တိုန်ၜါ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ကၠာ၊ ဂုဏ်မိမၜါညိ။

၃။ နူၜါထ္ၜပ္တိုန်ပိ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်စိ၊ ဂုဏ်ရတ်ပိညိ။

၄။ နူပိထ္ၜပ္တိုန်ပန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်အ္စာပန်ညိ။

၅။ နူပန်ထ္ၜပ္တိုန်မသုန်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ပၠန်၊ ဂုဏ်ဓဝ်သဳလ၊ မသုန်ပြကာညိ။

၆။ နူမသုန်ထ္ၜပ္တိုန်တြဴ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်အဴ၊ သွဝ်တြဴဘုံညိ။

၇။ နူတြဴထ္ၜပ္တိုန်ထပှ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဂှ်၊ ရတ်ထပှ်ပြကာညိ။

၈။ နူထပှ်ထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စာံ၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်ဍာံ၊ ဓဝ်မဂ္ဂၚ်ဒ္စာံညိ။

၉။ နူဒ္စာံထ္ၜပ္တိုန်ဒ္စိတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်လဝ်လ္အိတ်၊ ဓဝ်လောကုတ္တဵုဒ္စိတ်ပြကာညိ။

အာယုဒဳဃာ၊ မဟာသုခံ၊ ကဵုတန်မံၚ်ညိ၊ နိဗ္ဗာန်သမာဓိ၊ ကဵုစိုပ်ညိတန်('''နဂါထာဝွံဟေၚ် ဂကူမန်တံ စဝ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ် ဗလိုပ်ကောန်ၚာ်သ္အးဇၚးကၠေံတုဲ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ၚာ်အိုတ်ရ။''')


* '''ဂလာန်ပသေက်ကောန် မွဲနဲပၠန်။'''

'''တြိရတဏံ အဟံဝန္ဒာ၊ ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃဂုန္နာ၊ မာတာပိတုဂုရုပဇ္ၛာ၊ အိန္ဒော ဒေဝဗြဟ္မလောကာ၊ သဗ္ဗသိဒ္ဓိ ဘဝန္တုတေ။''' 

စိုပ်ဂုဏ်ကျာ်သၟတ် ရတ်ပိပြကာ၊ မိကဵုမၜါ အ္စာဥပ္ပဇ္ၛာဲ၊ အဲဍိက်လ္ၚောဝ်ကွာဲ ဇၟာပ်ဒၞာဲအရာ၊ အိန်ဗြီုယီုမာ အိုတ်မှာဒေဝါ၊ ဒေဝတဴစှ်ဒိုဟ်ကီု အိုတ်သီုစက္ကဝါ၊ သၟိၚ်ဂိတုတ္ၚဲ သၟိၚ်ဗြဲသၟိၚ်ကျာ၊ အိုတ်သဗ္ဗနာနာ နကြဳဇှ်အဲဍိက်ယိုက်လဝ်တုန်၊ အိုတ်ဇၟာပ်ဂုဏ်ဒေဝါ ပါပကဵုပါဲဒဴ၊ သာမ္မယျကဵုစဴ မြာညိ၊ ဒိတ္ထဳပေၚ်သ္အး နက်သတ်ယးမတ်ၜါ၊ အာယုက်သီုပိုဉ်ဘိုက် ဒြပ်ရတ်အနဂ္ဃ၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကၠာ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။ နူကဝ်တန်ပဌမ ဗြီုရောၚ်ညးပပြာကတ်၊ မှာဗြီုအ္စာမွဲအဴ ရပ်တဴမၞိက်ရတ်၊ ဇၟာပ်ခၟကာလ လျတ်မၞိက်ရတ် မနွံကဵုကြဳဇှ်၊ ဘောဇိုန်နွံကဵုရှ် တၟေၚ်တၟဟ်ပ္ဍဲခၟ၊ ဘုတ်ပိဓါတ်ပန်ရ မၚ်မွဲခၟရဟေၚ်၊ အိုတ်သီုဒေဝတဴသူကၞေၚ် မၚ်မွဲသီုညးမသုန်၊ ဖဵုအဲဍိက်ရဴဂဴတုန် နွံဂုန်ဇၞော်တေဇ၊ ပရေၚ်နူမူလ ဗြီုရောၚ်ညးမထ္ၜကၠာ၊ ပိုဲဍိက်ပ္ဍဲလိုက်ဗာ ဒးပဗက်ကၠုၚ် ဒဵုကဵုလၟုဟ်ဝွံရ၊ နူမွဲကဵုဒဵုပေၚ်ရ ထ္ၜအာသှ်ပ္တဴအာ။


'''ဣဝွံမွဲ''' ကဵုဒှ်နဲသေဌဳဇောတိက ကဵုပတၠဒြပ်ရတ်၊ ညးလဵုမွဲ ပကဵုပ္တောံၜတ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ပိုန်ဟာန်ညး ဂၠးတိသုန္ဓရဳ၊ ညးဂမၠိုၚ် သဂိုၚ်ဏာပကဵုမာန်၊ ကြဳဇှ်ဇၞော်လောန်လာန် ကဵုဂွံစသိုၚ်ဟာန်ထဳတိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓိ သဒ္ဓိ သမ္ပတ္တိ ကဵုသ္ဂေဟ်သွဟ်၊ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴကဵုဂွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုနာဲသၟဟ်၊ အတိုၚ်ခၟမွဲဂှ် ကဵုဂွံစဴဒှ်ကဵုနာဲညိရအဴ။ 


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟၜါ''' ညံၚ်ဇဋိလသေဌဳကၠာ ကဵုဂွံပြာကတ်ရာၚ်ဆာဲ၊ သၟိၚ်ပၟတ်ကမၠတ်ဍာ် ပကဵုပလီုအလာ်နာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုအာဲကၟာဲ ညံၚ်ပျာဲသေဌဳတမၠာ၊ အိုတ်သီုညးစှ်ဒိုဟ် ကဵုဒးကၠုၚ်ဖျေံမေတ္တာ၊ ကဵုဒးဆာန်သ္ဍိုက် ညံၚ်ကောန်ဂၞဴအဵု၊ ဒေဝတဴအလုဲစက္ကဝါ ကဵုဂွံရော်ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ကဵုဂွံပတၠပညာ၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟၜါ သီုၜါ ကဵုနာဲမြာဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပိ၊''' ကဵုကလိဂွံနုၚ်နိဓိပိစွံ ပ္ဍဲတိသုန္ဓရဳမွဲ၊ မွဲစွံပ္ဍဲဍာ်ဂၚ်္ဂါ၊ တဴလ္တူကျာ ဒေဝတဴကဵုဒးပလံၚ်နၚ်၊ ဒါနသီုကသူကၞေၚ် ဒြပ်ဝၚ်ကဵုအိုဟ်တၟိုဟ်၊ ဆမွဲလ္ပကဵုညးဂြိုဟ် စှ်ဒိုဟ် ဒ္စာံဒိုဟ်၊ ပိုန်ဟာန်သီုဒြပ်ဝၚ် ကဵုညးဒးဒုၚ်ကွာဲ၊ ဒြပ်ဝၚ်သီုကဵုအာဲကၟာဲကီု ဒးနၚ်ကွဲာဒဵုသ္ၚိ၊ ပိုန်ဟာန်ကဵုတန်ကြန် ညံၚ်လက်သန်သေဌဳညိ၊ အတိုၚ်ခၟပိ သီုပိကဵုကလိဂွံညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဂွံဒုၚ်ခၟပန်၊''' ကဵုဂွံပတၠဒြပ်ဩန်ထဝ် ကဵုဂွံဒယ်ှတှ်ကၠံၚ်တမ္ညဝ် ဝၚ်ဒမၠိၚ်စိၚ်ပ္ဍိုက်ကုန်ကွ၊ သီုကွိၚ်ကွိုက် ညးဒးယိုက်ဒိုခ်ရဴဂဴ။ ညံၚ်သၟိၚ်မှာမန္ဓာတ်အဴ ကဵုနွံတဴဣဓိဗလ၊ ကုသိုလ်သီုကဵုဒါန ဂတကဵုဂွံဆန်ၜန်၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ကဵုဒှ်သ္ဍိုက်မှာဇန်၊ သတြုကဵုသဍးသ္ၚောဲ ဝဳဝဲကဵုသာဲခၠန်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟပန် ကဵုဂွံစဴ တန်ပ္ဍဲနာဲညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟမသုန်''' ကဵုနွံဂုဏ်ဓယှ်တှ်၊ အာယုက်ပေၚ် ၂၁ ဂှ်ကဵုဂွံဒုၚ်ခမဳပယျၚ်၊ ပိဋကတ်သီုဗေဒၚ် ကဵုဂွံလေပ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်သေသာတ်၊ ကဵုဂွံပ္ကၚ်ရၚ်သုတ်ဇာတ်နိပါတ် ကဵုဂွံပိုၚ်ခြာသိုဖအိုတ် ကဵုဂွံဟံၚ်ပြာ် ကလောကောဒေံသီုဝံသ၊ ဒၞာဲလွိၚ်ဏာမုက္ခဝါ ညံၚ်ကဵုမှာဒေဝတဴ၊ ကဵုဂွံဒှ်ဇၞော်တြုံဗြဴ ကဵုဂွံနွံတဴပညာ၊ ဂ္ဇံဒေါဝ်ပေါဲဟေၚ် ရမျာၚ်ကဵုရှ်သာ၊ နွံကဵုကွတ်ပညာ ကဵုကလိဂွံစဂုဏ်၊ အတိုၚ်တွဟ်ခၟမသုန် ကဵုဂွံစဴဍုန် ပ္ဍဲဇကုညိရအဴ။


'''ဣဝွံရမဒုၚ်စခၟတြဴ''' ကဵုဂွံပတၠဍိက်တြုံဗြဴ၊ ကဵုဂၠိုၚ်ပြေၚ်ဂၠဴကဵုပေၚ်ခြိုၚ် ကဵုဂၠိုၚ်ယာန်ချေံစိၚ်၊ ဍိက်ဗွက်ဂမြိၚ် ကွိၚ်ကွိုက်တမ္ညဝ်ကၠံၚ်၊ လာဘကဵုအိုဟ်တၟိုဟ် စှ်ဒိုဟ်ဒစာံဂၠံၚ်၊ လတူဖျေံကဵုဖံၚ် သၟဝ်ပလံၚ်ကဵုက္ၜၚ်၊ ဗၟံက်ဍိုက်နၚ်ကဵုဝုန်ဒၚ် ပလိုတ်ဇက်နၚ်ကဵုကွဳ၊ ပိုန်ဟာန်ညံၚ်ဗဝဝ်ဗတဳ တွဳဝါရဂတကြဴ၊ ဣဝွံရခၟတြဴ ကဵုနာဲတံမြာညိရအဴ။


'''ဣဝွံရ မဒုၚ်စခၟထပှ်''' ကြဳဇှ်ဒယှ်တှ်လောန်လာန်၊ ပုၚ်ခၟထပှ်ပၠန် ဘုတ်ပန်ကဵုဒးမၚ်မွဲတုန် မိဒေဝတဴညးမသုန် မနွံဂုဏ်ဇၞော်တေဇ၊ ဒေဝတဴမဟာဝိနာယက ပ္ဍဲက္ဍိုပ်ကၠုၚ််ပသ္ၚိနန်၊ ဩဿဝတဳကၠာ က္တောဝ်ၜါစဴပဒတဴ၊ ဩဳစဏ္ဍဳမွဲအဴ တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲသိုဟ်ဒၞဳ၊ ကုမ္မာရာ ကုမ္မာရဳ နွံဂုဏ်ဇၞော်ကဵုကြဳဇှ်၊ သၟိၚ်တ္ၚဲသီုထပှ် ပြဟ်က္ညဖျေံမေတ္တာ၊ သီုဂိတုစှ်ၜါ စက္ကဝါဠ၊ တ္ၚဲဏံမိကဵုမ ထ္ၜနာဲတံဂွံယးတၟးအာ၊ ဇယသီုလာဘသုခါ ကဵုမြာပြဟ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်သီုထပှ် အဲဍိက်ပၚ်စြဟ်ယဵု ဖ္ဍုန်လတူသိသ၊ ယဵုလဝ်တုန် သီုကဵုဂုဏ်ကျာ်မသုန်ကဝ်၊ ခၟထပှ်တိတ်တွံလဝ် သီုထပှ် ကဵုဂွံဇၞော်မောဝ်အာ ကဵုနာဲတံကလိဂွံညိရအဴ။ ('''ကံက်ပ္တိတ်နူ ဂကောံစရာဲလိခ်ပတ်မန်''')


* '''ကပေါတ်လဗံက်''' 

'''သၟတ်တြုံမွဲ-''' 

၁။ ဗြာတ်မွဲဂရး၊

၂။ သတ်ဒ္စိတ်မ၊

၃။ သွဒ္စိတ်ပ္ၚာန်၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး၊

၆။ ၚုယ်မွဲမ၊

၇။ ပလေၚ်ဒ္စိတ်ခၟိုန်၊

၈။ ကွာၚ်ဒ္စိတ်မ

၉။ ကပရာၚ်မွဲ-ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်တြုံမွဲရ။


'''သၟတ်ဗြဴ-'''

၁။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၂။ သတ်ထပှ်မ၊

၃။ ဇဗၠုထပှ်တၞး၊

၄။ သတ်ဗြဴမွဲမ၊

၅။ ပလေၚ်ထပှ်ခၟိုန်၊

၆။ ကွာၚ်ထပှ်မ၊

၇။ သွထပှ်ပ္ၚာန်၊ ဒှ်ခၟမွဲ သွက်ကောန်ၚာ်ဗြဴမွဲရ။


* '''ကပေါတ်ခၟ'''


၁။ သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ၊

၂။ ဗြာတ်ၜါဂရး၊

၃။ သတ်ပိမ၊

၄။ ဇဗၠုဒ္စိတ်တၞး ကပေါတ်တံဂှ် စုတ်ကဵုနတုဲ ကမၠောန်(ကိစ္စ)တုဲအိုတ်မ္ဂး သတ်ဗြဴဂှ်ညးတဵုလဝ်ရ။

(သတ်ဗြဴပလုတ်မွဲတၞံ ဟီုမ္ဂး၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကေတ်တုဲ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ဟွံဒးကေတ်ဂှ် ဂွံညာတ်မံၚ်ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ရ၊ ဒေသလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲဂတမုက်သ္ၚိ စွံခုၚ်ဇိုၚ်ပန်၊ လ္တူခုၚ်ဂှ် နုၚ်ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ်မြမောဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်မွဲ၊ နုၚ်ဍာ်ကြုတ်ခပဳဩောံမွဲ၊ ပိနုၚ်ဂှ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ်တုဲ ဗ္ဒာဲဂှ် ၜုန် မြ ကွဵုတံလေဝ်စွံလဝ်၊ ကာလဣမိဗလိုပ်ဂှ် ကၠာတဲဍာ်ခပဳဩောံ၊ ဍာ်မိတ်ကပေါဝ်၊ ဍာ်မြမောဝ်ရ။)


ပ္ဍဲမစဳရေၚ်လဗံက်ပၠန်လေဝ် ကောန်ၚာ်မွဲလဗံက်ပိ၊ ကောန်ၚာ်ၜါလဗံက်မသုန်၊ ကောန်ၚာ်ပိလဗံက်ထပှ်၊ ကောန်ၚာ်ဂၠိုၚ်နူဂှ်လေဝ် ညးကဵုပြုပြေၚ်လဗံက်ထပှ်ရ၊ လဗံက်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲထးမွဲ စုတ်ဗြာတ်ၜါဂရး၊ ပလေၚ်မွဲခၟိုန်၊ ကဝေက်ကသပါမွဲခေါက်၊ သွခၞံကြုက်မွဲခေါက်၊ ကဂၠေဝ်မွဲခေါက်၊ သွခပဳဩောံမွဲခေါက်၊ ကခၞာမွဲခေါက်၊ ကွာၚ်မပၞဟ်မွဲခေါက်၊ ယိုဟ်သတ်ဆုမွဲခေါက်၊ စုတ်လဝ်တုဲ မွဲထးဂှ် မွဲလဗံက်မ္ဂးရ၊ လဗံက်ဝွံ ညးဗ္စမၞိဟ်ဗြဴဆောဖွက်ထပှ်ရ၊ ကာလစဂှ် သီုစသီုပါဲလဝ်ညိညဗ္ဒါဲဂှ်တုဲ၊ ကာလစတုဲ စၞညးပါဲလဝ်ညိညဂှ် စုတ်ပ္ဍဲနဒၠေၚ်တုဲ ကဵုမကောန်ၚာ်ဂှ် ဂၠေၚ်ဏာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုမဇၞော်တံရ၊ ယဝ်မကောန်ၚာ်ဟွံမွဲမ္ဂး မိကောန်ၚာ်ဂှ် ယဵုဏာအာကိုဟ်စုတ်ပ္ဍဲတမ်ဆုရ၊ ဟိုတ်သာ်လဵုမ္ဒးယဵုဂၠေၚ်ဏာစၞတံဂှ်ရော၊ ရန်တၟံညံၚ်ရဴစၞတံအိုဟ်တၟိုဟ်ဏံကီု၊ သွက်ကောန်ၚာ်ဏံ၊ ဂတနူဏံ ကဵုဂွံအိုဟ်တၟိုဟ် ညံၚ်ရဴစၞတံဂှ်ကီု မဒှ်ရ။


* '''ပွမစၚ်ကတောဝ်'''


ပ္ဍဲကွာန်ရးဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ ပ္တုဲကာမ္ၚဵုစၚ်ကတောဝ်ကီုရ၊ ကညလစၚ်ကတောဝ်ဂှ် နကဵုတၞိၚ် ကေုာံ တောဝ်လမ္စံက် စၚ်ပထောၚ်တုဲ ဒက်လဝ်တောဝ်ဂှ် ဗီုကဝဴသၞေက်ရ၊ ကာလစၚ်ဂှ်လေဝ် ကၞိၚ်ကီု တောဝ်ကီု ကြောသ္အးဇၚးကၠေံတုဲ စၚ်မ္ဂး ဟွံဒှ်သရ-ရ၊ စၚ်တုဲဆီတိတ်မ္ဂး ညးတံစုတ်မိတ်မနာၚ်ရ။


* '''ပွမခုတ်ယၟု''' 


ကောန်ၚာ်သၠးနူဂဝ်ဂၞဴမိတုဲ လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲစဝ်ကပေါဝ်ဂှ်ဟေၚ်၊ လ္ၚဵုဂှ်ပေၚ်ပိဂိတုတုဲဟေၚ်၊ ညးတံခုတ်တဴယၟုအိုတ်ရ၊ ပွအရာခုတ်ယၟုဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံဟေၚ် ခုတ်ဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ချပ်စကဵုကျဇၞော်အ္စာတၠ ယာဲဇၞော် အပါဇၞော်တံတုဲ ခုတ်ယၟုလေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ခုတ်ယၟု ဗက်နာံတ္ၚဲလေဝ်နွံကီုရ၊  ကာလခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး အခိၚ် တ္ၚဲ သက္ကရာဇ် ယၟုတံဂှ် ချူကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ရ။


ပွမချူကှ်ေယၟု ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်ပိုဲဟွံသေၚ်၊ ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်တေံ မန်ပိုဲကျအာပၞာန်ညးတုဲ ကွိုန်ညံၚ်ဂွံသဝ်စှ်ေဂှ် နဲဂၠိုၚ်ကဵုသာ် ဒးဒုၚ်ဖန်ကၠုၚ်မံၚ်ဒဵုလၟုဟ်ကဵုလၟုဟ်ရောၚ်၊ ပသာ်ရောဟီုမ္ဂး ဒုန်ကရေက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်အပေါတ်ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵု ပွမရပ်စပ်ပ္ဍဲကေၚ်ကာ၊ ပွမချိုတ်၊ ပွမကၠောန်ဇံၚ်ဖဴ ကာလၜံၚ်ပၟတ်၊ ပွမလးကၞဳတံဂှ်ရ၊ ဒုန်မ္ဂးဂှ် ဟၟဲကဵုကာမ္ၚဵုရ၊ ယဝ်ကှ်ေသက္ကရာဇ် ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်မ္ဂး ကုညးဂှ်ကွိုန်ဟၟဲ၊ မုက်မတ်ဟွံယးတၟး၊ စရာဲကျာ်ဩဳအောန်သဝ်ရောၚ်၊ သာ်ဂှ်ရ ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် အာဂတနူဏံ ယဝ်မိက်ဂွံကှ်ေသက္ကရာဇ်မ္ဂး ပ္ဍဲဒုန်ကရေက်ဂှ် လ္ပကှ်ေစုတ်ညိ၊ ကှ်ေစုတ်ပ္ဍဲသၠရိုတ်၊ သၠဩန်အိုတ်ညိ၊ ကောန်ဂကူမန်တံ၊ ကာလခုတ်ယၟုမ္ဂး ယၟုနွံကဵုကျာ်ဩဳ၊ နွံကဵုကွိုန်၊ ယၟုပွမစၞောန်ထ္ၜးကဵုကာမ္ၚဵု၊ စပ်ကဵုနာံတ္ၚဲကောန်ၚာ်-နကဵုယၟုမန်ဇေတ်တ်မပ္တံ(မာံ - နာဲ - မိ - ဣစဳ)တံဂှ် ခုတ်အိုတ်ညိ။


ကေၚ်ကာ ပွမစဝ်ကပေါဝ် စၚ်ကတောဝ် ခုတ်ယၟုတုဲမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် သွက်ဂွံကလေၚ်ဗ္စာရဏာ ဒဒှ်အဲကၠုၚ်က္တဵုဒှ်မၞိဟ်မွဲဝါပၠန်ရသွံ၊ ရန်တၟံသာ်ဂှ် ကဵုရံၚ်ဒ္ၚောဝ်ရ၊ တုဲညးတံကဵုကောန်ၚာ်ရပ် တၞိၚ်၊ တဝ်ဏှ်ေတံပၠန်ရ၊ ဣဂှ်လေဝ်ရန်တၟံ '''ကာလအဲသၠးဂဝ်ဂၞဴမိဂှ် မူကပေါတ်ကြိယာလေဝ်ဟၟဲကၠုၚ်၊ ကပေါဝ်ဝွံဂှ် ဒှ်ကပေါတ်ကြိယာသွက်အဲရသွံ'''ရဴဝွံ ညးတံရန်တၟံကဵုကောန်ၚာ် သွက်ဂွံဗ္စာရဏာ ဒဒှ်ရကောန်ၚာ်ဗ္စာရဏာဟွံလေပ်ကီုလေဝ် ညးတံသ္ဂောံကဵုစွံ ပ္ဍဲစိုတ်မိမတံရ၊ တုဲရန်တၟံဒှ်မၞိဟ် လုပ်အဝေါၚ်မၞိဟ်ညိဂးတုဲ ကဵုကောန်ၚာ် ကွာ်လ္တူတိထပှ်ဂါမ်ရ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ၜါမ''' 


ကထဝ် ။ ကဴဗၠဲ ။ ဂုဏ်ဇဳ ။

ကဩန် ။ ကဴစၠန် ။ စန်ညဳ ။

ကေသာ ။ ကဴသဳ ။ စန်မာန် ။

ကောနာဲ ။ ကဴမန် ။ စန်မန် ။

ကောနန် ။ ကျေဝ်ကျေဝ် ။ စန်သိုက် ။

ကံမောဝ် ။ ကျေဝ်လာဲ ။ စန်ထဝ် ။

ကံအံၚ် ။ ကျေဝ်ဂေါဝ် ။ စန်မောဝ် ။

ကံဇောဝ် ။ ကျေဝ်ဩန် ။ စိုတ်ညဳ ။

ကံထဝ် ။ ကျေဝ်လောန် ။ စိုတ်နာဲ ။

ကံဩန် ။ ခိုၚ်ဇဳ ။ စိၚ်နန် ။

ကံညာဏ် ။ ခိုဟ်ဩန် ။ စိၚ်ဗု ။

ကံသာ ။ ခိုဟ်ညဳ ။ စၠန်မောဝ် ။

ကံဆာန် ။ ခိုဟ်လောန် ။ စြာဲမန် ။

ကံပရဲ ။ ဂုဏ်ဆာန် ။ ဆာန်နာဲ ။

ကံနာဲ ။ ဂုဏ်ညာဏ် ။ ဆာန်မန် ။

ကံဍောတ် ။ ဂုဏ်သန် ။ ဆာန်နန် ။

ကဴမောဝ် ။ ဂုဏ်ထဝ် ။ ဆာန်ထဝ် ။

ကဴရာၚ် ။ ဂုဏ်မောဝ် ။ ဆာန်အာဲ ။

ကဴတ္ၚဲ ။ ဂုဏ်နာဲ ။ ဆီမန် ။

ကဴထဝ် ။ ဂုဏ်မန် ။ ဆီပရဲ ။

ကဴဩန် ။ ဂုဏ်သဳ ။ ဇဳအံၚ် ။

ဇဳဩန် ။ ပေၚ်ညာဏ် ။ လှိုၚ်ဩန် ။

ဇဳမောဝ် ။ ပေၚ်ကောံ ။ လှိုၚ်ထဝ် ။

ဇန်ညာဏ် ။ ဗုထဝ် ။ ဝၚ်မန် ။

ဇိုန်နာဲ ။ ဗုဩန် ။ ဝၚ်နန် ။

ညဳသိုက် ။ ဗိုတ်မန် ။ ဝၚ်သိုၚ် ။

ညဳပြဲ ။ ဗိုတ်နန် ။ သာမောဝ် ၊

ညာဏ်လှဲ ။ ဗိုတ်ထဝ် ။ သာနန် ။

ညာဏ်မန် ။ ဗိုတ်ဩန် ။ သိုက်မန် ။

ညာဏ်ထဝ် ။ မန်ဇေတ် ။ သိုက်နန် ။

ညာဏ်သိုက် ။ မန်ထဝ် ။ သိုက်ပိုန် ။

ညာဏ်နန် ။ မာန်ညဳ ။ သိုက်ညာဏ် ။

ညာဏ်ဂုဏ် ။ မုက်ဩန် ။ ဟၚ်ညာဏ် ။

ဍာ်ဩန် ။ မောဝ်ဇောဝ် ။ ဟၚ်ထဝ် ။

ဍိုၚ်ထဝ် ။ မြမောဝ် ။ ဟံၚ်ဇဳ ။

တာထဝ် ။ ယာတ်နန် ။ ဟံၚ်မန် ။

တာဩန် ။ ယေန်သိုက် ။ ၜိုပ်မန် ။

တီနန် ။ ယေန်ထဝ် ။ ၜိုပ်ထဝ် ။

တီမန် ။ ယေန်ဟာန် ။ ၜိုပ်ဩန် ။

ထဝ်ဍာဲ ။ ရံၚ်မန် ။ အာဲနန် ။

ထဝ်ဥူ ။ ယာဲဆာန် ။ အာဲဇဳ ။

ထဝ်နန် ။ ရတ်အံၚ် ။ အာဲရတ် ။

ထဝ်မန် ။ ရတ်နာဲ ။ အာဲနဲ ။

နန်ဩန် ။ ရတ်မန် ။ အာဲမောဝ် ။

နာဲကျေဝ် ။ ရာၚ်ဆာဲ ။ အာဲဗၠဲ ။

နဲမောဝ် ။ ရဲဆာန် ။ အာဲသိုက် ။

ပိုန်ဉာဏ် ။ လျးထဝ် ။ အာဲညာဏ် ။

ပိုန်သိုက် ။ လျးမန် ။ ဨယေန် ။

ပိုန်နန် ။ လျးဩန် ။ ဨဩန် ။

ပိုန်ယး ။ လျးတ္ၚဲ ။ ဨနန် ။

ပိုန်ဂၠိုၚ် ။ လှိုၚ်ကဴ ။ ဨကျေဝ် ။


* '''နဲခုတ်ယၟုမန် အခဝ်ပိမ''' 

ကေသရဳ ။ ဍုၚ်ထဝ်နန် ။ ယေန်ယေန်ဩန် ။

ကုမ္မာရဳ ။ ဍုၚ်နၚ်ထဝ် ။ ယေန်ကျေဝ်သိုက် ။

ကောစိုတ်နာဲ ။ တီဆာန်မန် ။ ယေန်သိုက်မန် ။

ကံမောဝ်အံၚ် ။ တၠညာဏ်နန် ။ ရံၚ်နန်အာဲ ။

ကံညာဏ်သိုက် ။ တၠပိုန်နန် ။ ရာၚ်ဆာဲနန် ။

ကျေဝ်ရာၚ်ဆာဲ ။ ထဝ်ထဝ်အံၚ် ။ လှိုၚ်ဩန်ထဝ် ။

ကဴစၠန်မောဝ် ။ ထဝ်အံၚ်သိုက် ။ လှိုၚ်ဘဴမောဝ် ။

ခိုဟ်သာလောန် ။ နန်မြမောဝ် ။ ဝၚ်နန်ဨ ။

ခိုဟ်ဟ်ယေန် ။ ဏၚ်မေဩဳ ။ ဝၚ်နန်ထဝ် ။

ခိုဟ်ဆာန်ညဳ ။ ဏၚ်ဥုရိုန် ။ သာဉာဏ်နွံ ။

ခိုဟ်လောန်ညာဏ် ။ ဏၚ်ဥုထာဲ ။ သဳပိုန်မောဝ် ။

ဂုဏ်ဆာန်မန် ။ နန်မြမောဝ် ။ သိုက်မောဝ်ဇေတ် ။

ဂုဏ်အံၚ်ဩန် ။ နန်ဆာန်ဇဳ ။ သိုက်ပိုန်မန် ။

စန်သိုက်ထဝ် ။ ပိုန်သိုက်လှဲ ။ သိုက်ဇဳအံၚ် ။

စန်မြမောဝ် ။ ပိုန်ယေန်တေန် ။ ဟၚ်ဩန်ထဝ် ၑ

စၠန်မောဝ်ဇေတ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နွံ ။ ဟၚ်ပိုန်မန် ။

စၠန်မောဝ်ဍာံ ။ ပိုန်နန်ဨ ။ ဟံသာဆာန် ။

စိုတ်နာဲမန် ။ ပေၚ်စိုတ်လောဲ ။ ဟံသာထဝ် ။

ဆာန်ဆာန်ထဝ် ။ ပိုန်ဉာဏ်နန် ။ ဟံၚ်မန်သိုက် ။

ဆာန်မန်ဇေတ် ။ ဗုသာ်ထဝ် ။ ၜိုပ်ဟံသာ ။

ဆာန်ကောံညဳ ။ ဗုသာ်ဩန် ။ ၜိုပ်နန်ထဝ် ။

ဇံၚ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ဉာဏ်ဨ ။ အာဲမန်ညဳ ။

ညဳသာမန် ။ မန်ဇေတ်ဇေတ် ။ အာဲမန်ဇေတ် ။

ညာဏ်သိုက်ထဝ် ။ မန်ညဳသာ ။ အာယမန္ဒယာ ။

ညာဏ်ထဝ်သိုက် ။ မာန်ကျေဝ်သိုက် ။ အာဲပိုန်နန် ။

ညာဏ်နဲမန် ။ မြမောဝ်ဇေတ် ။ အာဲသိုက်မန် ။

ညာဏ်လှဲသိုက် ။ ယာဲယာဲဆာန် ။ အာဲဍုၚ်မန် ။

ဍာ်မြမောဝ် ။ ယေန်သၞာၚ်မန် ။ အံၚ်သိုက်ထဝ် ။


အတိုၚ်ထ္ၜးလဝ်ယၟု နကဵုယေန်သၞာၚ်မန် သွက်ဂွံတၚ်ခုတ်ယၟုဂှ် ၜါမလေဝ်နွံ၊ ပိမလေဝ်နွံရ၊ ထ္ၜးလဝ်ဆအယာံမာတ် ဂွံနိဿဲကေတ်တုဲ ချူလဝ်ညိညရ၊ ဗီုဒးစိုတ်ရုယ်ကေတ် နဲဏံမွဲမွဲရဲတုဲ တၚ်ယၟုခုတ်မာန်ရ။

==အဝဲဗ္တောန်လိခ်ကတ်ပညာ==

ကာလလၟုဟ် ယဝ်ရံၚ်အာပရေၚ်ပညာ ဇၟာပ်ဍုၚ်ကွာန်လ္တူဂၠးတိဏံမ္ဂး၊ ဂကူတောလောန်၊ ပြာကတ်လောန်ဂကူသ္အာၚ်ဂှ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ဟိုတ်နူအရာပညာညးတံ တောဗွဲမလောန်ဂှ်ဟေၚ် မဒှ်ရ၊ ပညာဟီုမ္ဂး သီုပညာလောကဳ သီုပညာလောကုတ္တဵုရ ပညာလောကဳဂှ် ဟိုတ်နူအစောံဇြဟတ်ဇၞော် ပ္ဍဲလောကဏံတုဲ ပၟိက်စိုတ်ညးတံဂှ် ညးတံပ္တုဲမာန်ဗွဲမပြဟ်အိုတ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ ကောန်ဂကူပိုဲမန် ကတ်ဗ္တောန်ပညာသဗ္ဗအိုဿီု ပ္ဍဲဇရေၚ်တံဇိုၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံအိုတ်ရ။


ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်ဏံ ပါ်စွံလဝ်ပိအဝဲဒဒှ်ရ၊ ပဌမအဝဲ၊ ဒုတိယအဝဲ၊ တတိယအဝဲရ၊ ပ္ဍဲပဌမအဝဲဂှ် သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်ပညာရ၊ ပ္ဍဲအဝဲဏံ ယဝ်ကတ်ပညာစိုပ်ဒတုဲမ္ဂး တရဴဘဝမၞိဟ်ဂှ် ဇၟာပ်ပ်ကေၚ်ကာပ္တုဲဏာမာန်၊ နကဵုပညာရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မံၚ် ဒဒှ်ရ '''ၜဝ်လာ်ဂၠံၚ်ကၞောတ် ကောန်ဝေတ်နူဍောတ်တ်''' ကာလကောန်ဇကုဍောတ်သွတ်မံၚ်ဂှ် ဟွံကဵုကတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ၚာ်ဂှ် ဇၞော်ကၠုၚ်တုဲ ဟွံဍိုဟ်ကေတ် အရာကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု၊ ပ္တုဲဏာဟွံမာန်ရ၊ '''ဆာန်ကောန်မ္ဂးစွံဘာ ဆာန်ဝါဗ္ၚမ္ဂး ဒးမၚ်မွဲ ဆာန်ညးအဲ မ္ဒးဖျေံမေတ္တာ''' နွံကၠုၚ်အရေဝ်သာ်ဏံဝွံကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ်ဇကုဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲလောကကီု၊ သွက်ကောန်ဇာတ် ဟွံရိ ဒလဵုခၞံၚ် ပွမဇပ်ဍပ်လ္တူမိမ ကလော ကောဒေံကီု၊ သွက်ဟွံဂွံဒှ်မၞိဟ်အောန်ကဵုပိုန်ဒြပ်၊ ပွဟွံမၚ်မွဲဓဝ်ဗ္စာရဏာ ပ္ဍဲလောကဳ လောကုတ္တဵုကီု၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ၊ ကာလကောန်ဇာတ်ဇကု စိုပ်အဝဲကတ်ဗ္တောန်ပညာ၊ ကၠာတေံ အာစိုပ်အာယုက်တြဴထပှ်သၞာံမ္ဂး၊ မိမတံ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗြဴဗတိဂှ် ကော်ဏာကောန်ဇကုဘာလကျာ်၊ ဇရေၚ်အ္စာတၠတံတုဲ၊ ပအပ်ပြာပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတံ သွက်ဂွံဗ္တောန်ကဵုလိခ်ပၠန်ရ။


ခေတ်ကာလလၟုဟ် ပ္ဍဲရးဌာန်ဒေသမန်ဂမၠိုၚ် ဘာဗတောန်လိခ် ညးအလဵုသဳတံ ပံက်လဝ်နွံဂၠိုၚ်မံၚ်တုဲ၊ ကဵုကောန်ဇာတ်ညးတံ အာကတ်ဗ္တောန်လိခ် ပ္ဍဲဘာညးအလဵုသဳတံဂၠိုၚ်ရ၊ ဇရေၚ်ဘာလဵုဟွံဟီု ကာလအပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတတံ မ္ဒးပလေဝ်ခါန်ဇဗၠုသတ်မွဲရ၊ ပ္ဍဲခါန်ဂှ် ဇဗၠုပိတၞး သတ်ပိမ၊ ပ္ကဴပိဍောၚ် ပၞာၚ်ပိတၞုၚ်၊ ဂဥုဲတၞးပိတၞးစုတ်လဝ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဘာမ္ဂး ကလံကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဇိုန်အပ်ကဵုခါန် ကေုာံ ကောန်ဇာတ်ဇကု နကဵုပါၚ်လေဝ် ဂရၚ်ပ္တီိကျာ်ဇၞော်အ္စာတံရ၊ '''ယွံကျာ််ဇၞော်အ္စာ ကောန်အဲဍိက်ဝွံ မတ်လ္ပကဵုကၠက် ဇိုၚ်တဲလ္ပကဵုကဝ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာတံ ၜုၚ်တက်ဝေတ်ဗ္တောန်တုဲ သွက်ဂွံလေပ်ပညာ သ္ဂောံစဳကၠးအာပ္ဍဲလိုက်ဝွံဂှ် ဗ္တောန်ကဵုကွက်ပညာ သဗ္ဗအိုဿီုညိကျာ်''' သာ်ဝွံဂရၚ်ပ္တီ ပအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတံတုဲ သွက်ကွးဇကုဇိုၚ်တဲဟွံကဝ် မတ်ဟွံကၠက်ဂှ် မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ဝေတ်ဗ္တောန်ဒဵုစိုပ်ကဵုလ္အိတ်ရ။


ပ္ဍဲဒေသမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ကော်ဖျဴနၚ်သ္ၚိတုဲ ညးမဒှ်မိမတံ သွက်ဂွံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲကောန်ဇာတ်ဇကု၊ ဘိက်ပၟိၚ်နၚ်မၞိဟ်ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဇကုပအပ်ဘာတုဲဂှ် လဴထ္ၜးဟီုပျးကဵုညးတံရ၊ နကဵုကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံလေဝ် ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်တၠုၚ် ကဵုညးမပြာပ်ကၠုၚ်တံအိုတ်ရ၊ (အခိုက်ကၞာဏံဂှ် ပ္ဍဲကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ်နွံတုဲ ပ္ဍဲကွာန်လ္ၚဵုဂှ်ဟၟဲရ၊) ကွာန်ရးမန်လ္ၚဵုဂှ် ကာလအပ်ဘာတုဲ ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲမိမ မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်လၟိုန်လေဝ်နွံ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟွံပလံၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်သ္ပထပိုဲခမဳတုဲ ကတ်ဗ္တောန်ပညာမ္ဂး လၟိုန်တ္ၚဲဟေၚ် မ္ဒးပလံၚ်ဂအုပ်ရ၊ ကာလအပ်ဘာတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲဇရေၚ်အ္စာဘာလကျာ် မွဲသၞာံ ညးတံပါ်လဝ်ပိရာသဳရ၊ ၜါရာသဳဂှ် ညးတံဒၠောံဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကဳတုဲ မွဲရာသဳဂှ် ဗ္တောန်ကဵုပရေၚ်လောကုတ္တဵု မပ္တံကဵုခတဵုဇၞော်၊ ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်၊ လောကသိဒ္ဓိ၊ သၠပတ်ပရိုတ်၊ သဒ္ဒါ၊ သုတ်စဉ်၊ ပေါရဏာမ်၊ ပေါရဒါမ်၊ လိခ်ဂစေံဍာ်မိတ်၊ ကဗျလၟေတ်ကေုာံလိခ်ဗၠာဲဘာတံဂှ်ကီု၊ ကွတ်သဗ္ဗအိုဿီု မပ္တံကဵုဗိုတ်ပိဗေဒၚ်ပန်၊ ကွတ်အ္စာသဝ်၊ ကွတ်အ္စာဂဥုဲ၊ ဗိန္ဓောဟောရာ၊ ကာတ္ၚဲ အ္စာကဝတ်၊ ဂၞန်သၚ်္ချာ၊ လှ်ေ၊ ဒယှ်ေတိၚ်တိုက်၊ ဓမၠုမတ်၊ ကွတ်ပၞာန်(သေနၚ်္ဂဗျူဟ) ကွတ်တဝ်စၞေဟ်ပၞာန် ကွတ်ဇိုၚ်ကွတ်တဲ၊ လက်ဗန် လက်ပၠုယ်တံဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ။


ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးတံဗ္တောန်ကဵုပ္ဍဲဘာတုဲ ကွတ်လ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲကမၠောန်ဟေၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်အ္စာတုဲ ဗ္တောန်ကဵုကတ်ကေတ်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ဒှ်ပ္ဍဲကမၠောန်မ္ဂး ညးလေပ် ညးသ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ဗ္တောန်ကဵုကွးဇကုအိုတ်ရ၊ ကွတ်ကမၠောန်လေဝ်နွံစှ်သာ် မပ္တံကဵုပါန်မုက်၊ ပါန်ပေါန်၊ ပါန်ခဳ၊ ပါန်ခေန်၊ ပါန်ရန်၊ ပါန်ပုတ်၊ ပါန်ဗုတ်၊ ပါန်သောန်၊ ပါန်ဒက်၊ ပါန်သဲတံဂှ်ကီု၊ သၟာဓဇဲ၊ ဝဍ္ဎကဳ၊ ဗဳသ္ကဝ်၊ ဖျေံထဝ်ရၚ်ဒ္ၚောဝ်၊ ကွတ်သၟာလၟာန်၊ ကွတ်ဣမိတၠတဲ၊ ကွတ်သၟာဗ္ၚ၊ ကွတ်တုတ်တုတ်တံဂှ်ကီု၊ သီုမၞိဟ်တြုံသီုမၞိဟ်ဗြဴ၊ ညံၚ်ဂွံစဳကၠး ပ္ဍဲယေန်သၞာၚ်ဂှ်လေဝ်၊ ညးတံသ္ပဂရုဒၠောံဗ္တောန်ကဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်မံၚ်ပညာဂှ် ကွးဘာတံဂြိပ်ဘာမ္ဂး မိမယာဲတညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်(မြဘာ)(ဘာလေဝ်မံၚ်-ဝိုန်ကၞံၚ်လေဝ်ဟွံတီ) အတိုၚ်ဂလာန်ညးတံမဟီုလဝ်၊ မ္ဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် နကဵုဝဳရိယဇကုအိုတ်ရ၊ ကာလကတ်ဗ္တောန်မံၚ်လိခ်ဂှ်လေဝ်၊ ဝတ်ကွးမသုန်သာ်မတွံဂး '''ခစသဳကၠဳ၊ ဗ္စးပ္ညဳကြဴ၊ ဒုၚ်တဴဒၠောံဗ္တောန်၊ကၠောန်ၜတ်ဇရေၚ်၊ သီုဟေၚ်ကတ်ကွတ်''' သာ်ဝွံ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ် ဝတ်ကွးမသုန်သာ်ဂှ်လေဝ်၊ ကောန်ကွးဘာတံ ကောန်ကွးဘာတံ မ္ဒးမၚ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်မံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဒှ်လျိုၚ်ကွးတံရောၚ်။


ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံ ပိုဲဂကူမန်ဂမၠိုၚ် ကတ်ဗ္တောန်မံၚ် ပရေၚ်လောကုတ္တဵုသၟးလေဝ် ဟွံရုမ်ဂပ်၊ ဟွံစိုပ်ဒတုဲရ၊ သွက်ဂွံပ္တောံကဵုဂကူညးမာန်ဂှ် လၟုဟ်ပညာဂတာပ်ကဵုခေတ်တၟိဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုသာ်တုဲ ညံၚ်ဂွံပြာကတ် တောလောန်နူဂကူသ္အာၚ်ဂှ် ညးညးအဲအဲ ကၠေံစိုတ်ကတ်ဗ္တောန်အိုတ်ညိ၊ ပညာနဲတြေံဂှ်လေဝ် လ္ပထောံကၠေံ ပညာနဲတၟိဏံလေဝ် ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် မ္ဒးဂိုတ်ဂစာန်ကတ်လွဳရောၚ်။

==ပွမပထပိုဲခမဳ==

ကောန်ဂကူမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ၚ် လျုၚ်သ္ဇုၚ်သ္ဍိုက်ကဵုဗုဒ္ဓဘာသာအိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာအခိုက်ကၞာဂှ် ပရေၚ်ဘာသာလေဝ် လုပ်လၟိဟ်မွဲသာ်ကီုတုဲ၊ သ္ပရှ်ေသှ်ေကဵုဂုဏ်ကျာ်ဓဝ်သၚ်အိုတ်ရ၊ မိမၜါလေဝ် လုပ်ဗော်ဂုဏ်အနန္တတုဲ ဒဒှ်ဂုဏ်မိမဇၞော်ဂှ် သ္ဇက်ပ္တောံၜတ်ဟၟဲရ၊ ရန်တၟံသွက်ဂွံရန်ရော်ဂုဏ်မိစှ်ၜါဂှ်၊ ဂုဏ်မၜါစှော်မွဲတုဲ ကောန်ဗၠာဲသၟတ်တြုံမန်ဂမၠိုၚ်၊ အာယုက်စိုပ်စှ်ၜါသၞာံကဵုဗွဲလ္တူမ္ဂး ကဵုသ္ပထပိုဲအိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုထပိုဲခမဳဂှ်၊ ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန်၊ စဲ ပသာ် အခိၚ်ကမၠောန် ဝါ၊ ဂူ၊ ဗ္ၚ၊ သၠးမ္ဂး မိမဂမၠိုၚ် ပြာပ်အာဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော် နွံကဵုဂၠိုၚ် မိၚ်ဂၠိုၚ်ညာတ်တံတုဲ၊ အာတ်ကသပ်ရုယ်စှ်၊ တ္ၚဲခိုဟ်ဗၠးဒုဟ် သွက်ဂွံပဒါယကာထပိုဲ ခမဳအိုတ်ရ၊ ယြဴမၞိဟ်တြုံမွဲ ယဝ်ဟွံပလဝ်ထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး အခိုက်မန်ပိုဲ ညးဟွံပၠောပ်အဝေါၚ် တြုံဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ဏီရ၊ ယဝ်ရမိမယာဲမန်ဂမၠိုၚ် ဂွံပဒုၚ်သ္ဇိုၚ်လဝ် ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး မှောဝ်ဇာမိပ်ဇြိပ်တဴဗွဲမလောန်၊ ညးဟၟဲကဵုကောန်တြုံတံဂှ် အာတ်ကေတ်ကောန်တြုံညးသ္အာၚ် ပညံၚ်ရဴကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်ဇကုတုဲ၊ ဒုၚ်ကေတ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳအိုတ်ရ၊ ယဝ်ဂွံပလဝ်ဒါယကာထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဂွံဒုၚ်စဂုဏ်ဖဵုဇၞော်သန်ဟေၚ်၊ ယိုက်ဒိုက်ပတှ်ေကေတ်လဝ်ရ။


ကောန်မန်ပိုဲ ကာလဍောတ်သွတ်ဂှ် ကဵုအာကတ်ဗ္တောန်ပညာ ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဂၠိုၚ်တဴတုဲ လိက်မန်ဗှ်ဒးညိည ဗှ်ဒးချူဒးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူမိမၜါ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒးရီုဗၚ် ပ္ဍဲကမၠောန်မိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ကညလစိုပ်အဝဲဍောတ်တ်တေံ ဟိုတ်ဟွံကဝ်ဗ္တောန်လဝ်လိက်တုဲ၊ ယဝ်ရန်တၟံလဝ် သွက်သ္ပထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ကၠာဟွံစိုပ်အခိၚ် သ္ပထပိုဲဂှ် မိမတံအာအပ်ပြာပ်ကဵု ဇရေၚ်အစာတၠဂုဏ် ပ္ဍဲဘာလကျာ်၊ သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်လိခ်၊ မပ္တံဒ္ဂေတ်ဝတ် သာမဏဳတံရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံဂွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳ ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ စှ်သုန်တ္ၚဲ၊ သွက်ဂွံဗှ်လိခ်လေပ်ဂှ် ညးတံအာအပ်စွံပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်တ္ၚဲ သွက်ဂွံပထပိုဲခမဳ ညန်ကြပ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပွမပ္တံထေက်ကဵုဒးဝေၚ်ပါဲ ပွမတိုန်ဆု၊ ပွမဝေၚ်ဍာ်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ကၠောံၜဳ-ကၠောံကြုၚ်၊ ပွမအာဂြိုပ်ဂၞိၚ်၊ ပွမတိတ်အာတရဴဇမ္ၚောဲတံဂှ် ညးတံကဵုဝေၚ်ပါဲ ညံၚ်ဟဂွံဒှ်အန္တရာဲမွဲမွဲသာ်ကီုရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဂှ် ကၠာဟွံပကာမ္ၚဵုထပိုဲ ပွိုၚ်စှ်သုန်တ္ၚဲဟွံသေၚ် မွဲဂိတု၊ ကဵုလၟောၚ်ထပိုဲတံ ပြာပ်အာဇရေၚ်-ကလော၊ ကောဒေံ၊ မိမနော်နာဲ၊ ညးတၠအာယုက်ဇၞော်တံတုဲ၊ ကဵုကလံစအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ကာလတ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကဵုဒါန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကလံကျာ်ဓဝ်သၚ်၊ မိမ၊ ကလော်သ္ၚိတုဲ၊ စှ်ေလးသ္ကဝ်ပ္ဍဲတိ၊ ကလံပ္ညုၚ်ဏာဗဴဇု၊ ဗဴကွာန်၊ နူဇမ္ၚောဲအိုတ်ရ၊ ကာလကလံတုဲမ္ဂး လ္ၚဵုကဝါ်ဏာလၟောၚ်ထပိုဲ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုချေံ၊ လ္ၚဵုဂှ်ယိုက်ဏာ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပ္ဍိုက်ဏာကဵုကွဳ၊ ဗွဲမမိပ်ဇြိပ်တုဲ၊ အာကလံဌာန်ကလောကောဒေံ၊ နော်နာဲ၊ ညးအာယုက်ဇၞော်ပ္ဍဲကွာန်တံ ဂြုဂြုဂြီုဂြီုအိုတ်ရ၊ လၟောၚ်ထပိုဲဂှ် ကျိုၚ်လဝ်နကဵုၝောံကိုဋ်ဗြကၞေၚ်၊ ကယျိုၚ်ကယျဝ်ကောန်သၟိၚ် ဗွဲမ္ဒးရးရ၊ နူဘဝကောန်ၚာ်တေံ ညးတံစၚ်လဝ်ကတောဝ်ဂှ် ကာလသ္ပထပိုဲဏံ ညးတံကဵုဝက်သၞေက်ရ၊ မၞိဟ်ဇၞော်မန်လ္ၚဵုတံဂှ် ရန်တၟံဒှ်လၟောၚ်ထပိုဲ ပြဲသန်ကွေံရသွံ၊ စွံစိုတ်သာ်ဏံတုဲ ဟွံဒုၚ်ကလံ၊ ကဵုအာကလံကျာ်အိုတ်ရ။ ကာလအာကလံညးဇၞော် ပ္ဍဲကွာန်တံဂှ် ရန်တၟံပွမဒှ်ဒကာထပိုဲ ဒကာပယျၚ်တုဲ ကဵုအရီုအဗၚ်အထံက်အပၚ် နကဵုဩန်လေဝ်နွံ၊ နကဵုကပေါတ်ကညောတ်လေဝ်နွံကီုရ။


ဒေသရးမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ကာလသဝ်တ္ၚဲဝွံ ကောံဓရီုပြာပ်တိတ်အာဘာ ညဳညဳသာသာ၊ သီုကဵုပရိက္ခရာဒ္စာံတုဲ၊ ဖ္ဍောတ်မ္ၚဵု ဖျေံသော်ဗလိုပ်ဍာ်မ္ၚဵုတုဲ ကွက်စုတ်ဇုက်ပရိုတ်မ္ၚဵု ပ္ဍဲကအ်လၟောၚ်ထပိုဲဂှ်တုဲ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဂှ် လၟောၚ်ထပိုဲကလေၚ်စဴသ္ၚိမာန်ဏီရ၊ အခိၚ်နူဂယး ပယျာံအရှိုန်တိုန်မ္ဂး ညးတံပ္တိုန်ထပိုဲအိုတ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အခိၚ်နူဂယးပြဟ် ပယျာံအရှိုန်တိုန်ဂှ် ညးတံပြာပ်တိတ်အာဘာ ဖျေံသော်ပ္တိုန်ထပိုဲတုဲ က္ညနိမန်ဖျဴနၚ် ကောန်ထပိုဲဇရေၚ်သ္ၚိ ကဵုဒါန်ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ (ပွမသာ်ဏံလေဝ် ရန်တၟံကဵုကျာ်တြဲပိုဲ ဒဒှ်ကျာ်တုဲ က္ညစဴကၠုၚ်ဌာန်မိမကၠာအိုတ်ဂှ်ရ) ကိစ္စဖာပ်သၚ်စရိုဟ်ဍာ်တုဲ ကာလကောန်ထပိုဲတံ က္ညကလေၚ်စဴဘာမ္ဂး ညးတံလံၚ်ကဵုဒါန်ဝတ္ထု ကပေါတ် သွက်ဂွံပသဇိုၚ်ပၠန်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် အကြာပိုန်ၜါအခိၚ် လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳဂှ်၊ ကျိုၚ်ကျဝ်ဗွဲမ္ဒးရးတုဲ ညးမဒှ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ဂှ် (ဗၠာဲဗအ်)ယိုက်ဂၠေၚ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ အာဂတအိုတ်ရ၊ လက်ကရဴဂှ် ညးမဒှ်မအံက်ထပိုဲ-ခမဳ ကၟာဲဗဗေၚ်၊ မိဂှ်မိန်ကေတ်သပိုၚ်သ္ၚာ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ယိုက်ကပေါတ်ပရိက္ခရာ၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်ဂမၠိုၚ်တုဲ၊ ကွာက်ဂၠောဲရေၚ်တိတ်အာဘာအိုတ်ရ၊ စိုပ်ဘာမ္ဂး ဂကူမန်တံ ရန်တၟံသွိၚ်ထောံသံသာ အဝေါၚ်မၞိဟ်တုဲ သွက်ဂွံတန်တဴ ပ္ဍဲဘဝထပိုဲ-ခမဳလၟိုန်ဂှ် ညးတံဂေတ်အာလ္ပာ်တဲပုၚ်(လ္ပာ်ဇဵု)ဗ္ဒက်သိုဏ်ပိဝါတုဲ ပြာပ်တိုန်အာလ္တူဘာအိုတ်ရ၊ ညးမယိုက်လဝ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳတံဂှ် ကာလကြပ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်တၞိန်ဂှ် ညးတံဓမက် ဓရိပ်ထောံလၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ ဟွံပ္တိုန်ကဵုလ္တူဘာရ၊  ပွသာ်ဏံဂှ် ဒှ်ညးတၠဒါန်မပြဲ ပ္ဍဲလောကဏံ သွက်ဂွံပ္တောံၜတ်ဟၟဲ၊ ပြဲကွေံရောၚ်သွံ စွံစိုတ်စေတနာသာ်ဏံတုဲ၊ ညးတံအာအာတ်ကေတ်လၟောၚ်ထပိုဲ-ခမဳ၊ ပ္တိတ်ကဵုဩန် ကုညးမယိုက်ဂၠေၚ်ညိညရ၊ (ဂလာန်ဏံဂှ် ရန်တၟံကဵုစေတနာဒါန်ကုသဵုတုဲ သွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်အိုဟ်တၟိုဟ်ဟေၚ်၊ ကၠောန်ဗဒှ်ကေတ်ရ) တုဲညးတံတိုန်အာဘာ ဇရေၚ်ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠအိုတ်ရ။


ကိစ္စပ္တိုန်ခမဳပၠန် အာယုက်လၟောၚ်ခမဳဂှ် ဟွံပေၚ်မ္ဂး ဍန်(ဍိုန်)ခမဳရ၊ ဍန်ခမဳမ္ဂးဂှ် ၜပ္တိုန်ခမဳလေဝ် ဂးကီုရ၊ ဟိုတ်နူအာယုက်ဟွံပေၚ်တုဲ မ္ဒးဍိုန်ပ္တိုန်ခမဳလေဝ် အဓိပ္ပါယ်အာစိုပ်ပၠန်ရ၊ ဂွံဍန်ခမဳဂှ် ပ္ဍဲထး မွဲညးတံလဇံက်စွံ ပ္ၚာန်မွဲမ၊ ပ္ဍဲပ္ၚာန်ဂှ်၊ စုတ်လဝ်ခဝ်(ဗံက်)ပ္ဍဲခဝ်ပၠန် စုတ်လဝ်ကွာၚ်တဲကၞး၊ ကွာၚ်ကၠေၚ်၊ ကွာၚ်ခေါက်ဂဒဵု၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်နာနာသာ်ရ၊ ကပေါတ်ပရိက္ခရာလေဝ် မ္ဒးစွံလဝ် ဂတကောန်ခမဳရ၊ ဒါယကာခမဳဂှ် မ္ဒးဂ္ဇံဆေၚ်မုက်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ ဒါယကာခမဳ ရပ်လကဲဖျေံလစိန် ဒက်လဝ်ကဵုဇုက်တောဝ် လ္တူထးတုဲ အ္စာတၠဖ္ဍောတ်အာဂါထာ ဒါယကာဂှ်ဖ္ဍောတ်ဗက်တုဲ တံၚ်ယာလစိန်ဂှ်ရ၊ ခမဳတၟိဂှ်လေဝ် မ္ဒးထ္ၜလဝ်မုက်ဗ္ဒာဲဂှ်ရ ၜုန် မြ မုယ်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဓုပ်ကီုရ၊ မဂတောန်၊ ဂဇမ်ကယျောဝ်တံလေဝ် ယဝ်စုတ်လဝ်ကီုမ္ဂး ဟွံဒးပ္တိုန်အ္စာ သ္ဂးလဝ်ရ။


ဒေသကွာန်မန်လ္ၚဵု ညးတၠကောန်တြုံဂမၠိုၚ်၊ မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံဓရီုတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် မွဲသၞာံမွဲတ္ၚဲ ကောံပထပိုဲ-ခမဳ ပ္ဍဲဘာလေဝ်နွံကီု၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဂှ် ညးကောန်တြုံဟၟဲတံဂှ် ဂရၚ်ပ္တီကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠတုဲ အာတ်ပဒါယကာထပိုဲ ကောန်ညးသ္အာၚ်လေဝ်နွံကီုရ၊ လ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ပုၚ်မွဲဂအုပ်-ဓုပ်မွဲ ပ္တိတ်ဏာဘာတုဲ ပထပိုဲ-ခမဳလေဝ်နွံကီုရ၊


ပွမပ္တုဲကိစ္စကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ကီု၊ တ္ၚဲဖျေံသော်ကီု၊ ပွမပဂြုဂြုဂြီုဂြီု ဗွဲမအိုဟ်တၟိုဟ်ဂှ် တန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲပိုန်ဒြပ်၊ အတိုၚ်ဒြဟတ်ဇကုဟေၚ် ပြုပြေၚ်ပ္တုဲကာမ္ၚဵု ဖာပ်သၚ်အိုတ်ရ၊ ညးမက္ညကၠုၚ်ပ္ဍဲကာမ္ၚဵုထပိုဲ-ခမဳဂှ်လေဝ် ထေက်ကြိုက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ညးတံရီုဗၚ်ထံက်ပၚ် အာတ်ပဒါယကာ ထပိုဲ-ခမဳကီုရ၊ ပထပိုဲ-ခမဳတုဲ ပွိုၚ်ဗၞတ်ထပှ်တ္ၚဲ၊ မွဲဂိတု၊ မွဲဝှ်၊ ညးမဒှ်ဒါယကာတံဂှ် တုမ်တိုပ်ပိဏ္ဍပါတ်ပါတ်တုဲ ပလံၚ်ကဵုဟွံသ္ဂုတ်ရ၊ ကာလရာံတိတ်အာနူဘဝထပိုဲ-ခမဳမ္ဂး ဗၞတ်ထပှ်ဗ္တံ ထပှ်တ္ၚဲ မ္ဒးပ္တုဲဝတ်ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ သပိုၚ်သ္ၚာတံလေဝ် ကဆံၚ်ကြာတ်ကြဴသ္အးဇ္ၚးတုဲ မ္ဒးအပ်ကဵုကျာ်ဇၞော်အ္စာတုဲ ဂရၚ်ပ္တီအာတ်အခေါၚ် သွက်ဂွံစဴသ္ၚိပၠန်ရ၊ ဂကူမန်တံဗွဲမဂၠိုၚ် ယဝ်ဟွံသ္ပထပိုဲ-ခမဳဏီမ္ဂး ညးတံဟွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ၊ ထပိုဲခမဳတံ ရာံတိတ်တုဲ ကာလစဴစိုပ်ကွာန်မ္ဂး ဂကူမန်တံကော်ခဴစ အတိုၚ်ပရေၚ်တၞောဝ်ဒတောဝ် '''ကောန်ထပိုဲ ကောထပိုဲ ကောန်နာဲ ကောကျာ် အမူကျာ် အနာဲကျာ်'''အိုတ်ရ၊ ဂလာန်သာ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂလာန်မပြဲမွဲသာ် ပ္ဍဲဝေါဟာဂကူမန်ပိုဲရောၚ်။

==အခိုက်ဝုတ်ဗၠာဲ==

ယြဴသၟတ်ဗြဴမွဲ သၠးဂဝ်ဂၞဴတုဲ ရန်ကဵုကောန်ၚာ်ဂှ် ဂကူမန်ဟီုလဝ်အရေဝ်နွံကၠုၚ်၊ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသကဝ်သၞာ ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးယဵုယာတ်ဍောတ် ခၜက်ယာတ်ဍောတ်''' ရဴဝွံသ္ဂးလဝ်ရ၊ အရေဝ်ဝွံ နွံကဵုအဓိပ္ပါယ်ဗွဲမဇြိုဟ်နက်ရ၊ ကာလကောန်ဗြဴဇၞော်တိုန်ဒှ်ဝုတ်မ္ဂး အတိုၚ်အခိုက်ကၞာပိုဲမန်၊ သၟတ်ဗၠာဲတံကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိ၊ တက်ကျာဓရီုပ္ဍဲသ္ၚိရ၊ ကာလဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဝွံ သွက်ဗၠာဲတံဂွံဂ္ဇံဂှ် မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာတုဲ ဒုၚ်တၠုၚ်ကၟုယ်ဗၠာဲတံရ၊ ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်ဗြဴမ္ဂး မ္ဒးလးသ္ကဝ်သၞာ'''ဟီုလဝ်ရောၚ်၊ ညးတၠကောန်တြုံပၠန်တုန်လေဝ် ကောန်ဇကုစိုပ်အဝဲဗၠာဲတုဲ သွက်ဂွံပတဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကောန်ဇကု မ္ဒးအာအာတ်ဂအဟ် ပ္ဍဲဇရေၚ်မိမသၟတ်ဝုတ် ဇကုနွံမေတ္တာရ၊ ပွမအာသၟာန်သၟုက်ဝွံ '''သွဟ်ဒကတ်''' ပိုဲမန်မကော်ခဴစတုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဝွံ မ္ဒးကဵုသၟတ်ဝုတ်ဇြဟာန်ဇကု၊ ယာတ်ဍောတ်ရ၊ ကာလသ္ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲတေံလေဝ် ရန်တၟံသာ်ဝွံတုဲ '''ဂွံကောန်တြုံမ္ဂး မ္ဒးပလေဝ်ယာတ်ဍောတ်ရောၚ်''' ရဴဝွံ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်ရ။


အဝဲကောန်ဇာတ်ဂမၠိုၚ် စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ် ဗ္တောန် ကတ် ကွတ်ပညာမ္ဂး ကောန်ဗြဴဂှ် ကွတ်ဗြဴ၊ ကောန်တြုံဂှ် ကွတ်တြုံ၊ ညံၚ်ဂွံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် မိမတံ ဒၠောံဗ္တောန်ကဵုကတ်ပညာအိုတ်ရ၊ ယဝ်ရကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ကာလဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးမ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဇကု မုက်မတ်ဒးဍောတ်ရောၚ်သွံ၊ ဟိုတ်နူဓဝိၚ်နွံသာ်ဏံတုဲ ကောန်ဗြဴမ္ဂး မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တောမ်ပုၚ်သွ၊ သီဂိုၚ်ထိၚ်ဒက် ဒြပ်ကပေါတ်နာနာသာ်ကီု၊ ကောန်တြုံမ္ဂး မပ္တံကဵုကၠောန်ဂူဗ္ၚ၊ တာန်န တာန်ရဴ၊ ၜန်ဇုက်၊ ၜိၚ်ဍာ်၊ ဍိုက်ဂၠုၚ် ဍိုက်ဖံၚ်၊ ညံၚ်ဂွံလေပ်ဂှ် ကၠေံစိုတ်ဗ္တောန်ကဵုရ၊ ယဝ်ရကွတ်ဗြဴ ကွတ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ခေတ်ကၠာတေံ ညးတံဟွံပဂအဟ်-ဂမာန်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒဒှ်ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်တုဲ ဟွံတုပ်ကဵုခေတ်ကၠာတေံ အဓိပ္ပါယ်ကွတ်တြုံ ကွတ်ဗြဴ၊ ၜိုန်ပြံၚ်သၠာဲကီုလေဝ် အလိုက်ခေတ်ညးကဵုညး၊ ကၠာဟွံဒှ်ဂအဟ်-ဂမာန်ညးဏီဂှ် မ္ဒးဍိုက်ပေၚ်လဝ်ရောၚ်ဂှ် ပိုဲစှ်ေဒၟံၚ်စိုတ်ရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်ပိုဲပၠန်လေဝ် စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ဇကုမွဲဓဝ်မံၚ်ဟွံဂွံ၊ ဒးပံၚ်ဖက်ကဵုညးတၞဟ်တုဲ ပွံမပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံကဵုမိတ်သဟာဲ ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ် စွံတိုန်ၚုဟ်မး ရပ်တိုန်အလံၚ်၊ စွံပရဲပ္ဍဲစိုတ်လေဝ်ဒှ်တိုန်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ ဇၟာပ်ပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ပ်ဍုၚ်မန်၊ ဇၟာပ်ပ်အရာပ်မန် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဒက်လဝ်ဂကောံအိုတ်ရ၊ နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေသ ဟွံဂွံဒက်လဝ်ဂကောံကီုလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ ကၠိုဟ်တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်တုဲ အာမွဲဂကောံ ကၠောန်မွဲဂကောံ မဒှ်တိုန်ရ။


မိမတၠကောန်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်တိုန်ဝုတ်မ္ဂး အရာကိစ္စလဵုဟွံဟီု မ္ဒးထိၚ်ဒက် ဗွဲမဗ္စာရဏာလၟိုန်ရ၊ ကောန်ဝုတ်ဇကုမွဲဓဝ် ကေၚ်ကာလဵုဟွံဟီု ဒၞာဲလဵုဟွံဟီု ကမၠောန်လဵုဟွံဟီု ယဝ်မ္ဒးအာကၠောန်မ္ၚးသ္ၚိဇကုမ္ဂး ညးတံဟွံသၠးကဵုအခေါၚ်ရ၊ အာကၠုၚ်ကၠောန်ကမၠောန် နကဵုဂကောံဟေၚ် မိမတံသၠးအခေါၚ်ရ၊ ညးမဒှ်ကောန်ဝုတ်တံလေဝ် မၚ်မွဲတိုန်ဣန်ရဳသိက္ခာဇကုရ၊ ပွမဟုံဂစေံဂြးသော်၊ ဒၞာဲၜးဂၞိန်ယာတ် ဂတမိမကောဒေံဇကုဂှ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ ပွမသာတ်ဂၞိန်၊ ပွမလ္တက်ပလောံ ဂတမိမကောဒေံ၊ ဂတမၞိဟ်တြုံဇၞော်တံလေဝ် ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ မိတ်ဒါန်ပၠန်လေဝ် ဂတမိမကလောကောဒေံမ္ဂး ဗွဲလ္ဂူတပ်တးဟေၚ် ဟီုအရေဝ်ဆက်ဆောမ်အိုတ်ရ၊ သွက်ဂွံမၚ်မွဲဓဝ်ဂဝ လ္တူမိဇကု ကောဒေံဇကုတုဲ ဂတမိမကောဒေံဇကု သွက်ဂွံဟီုအရေဝ်ဂှ် ညးလ္ၚဵုတံ ဝေၚ်ပါဲအိုတ်ရ၊ စပ်ကဵုပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတုဲ အရေဝ်မန်နွံကၠုၚ်မွဲသာ် '''ၜိုန်ကဵုတီကီုလေဝ် ဟွံကဵုညာတ်'''ရ၊ ဆဂးဂှ် ပ္ဍဲဒေသမန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မိမကောန်ဂကူမန်တံ ကောန်ဇာတ်ညးတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်မ္ဂး ပ္ဍဲကိစ္စဝုတ်ဗၠာဲဏံဂှ် သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ခေတ်ကၠာတေံ သၟတ်ဗြဴတံ စိုပ်အဝဲဝုတ်သၟုယ်ဠေၚ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံ နူစွံလဝ်သော်ယံၚ်ဂတိုပ်တာဂှ် ကဵုဖျေံသော်ကၞေၚ် စွံထာၚ်သပြုရ။


သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ရံၚ်သ္ၚဳကေတ် ဗီုသော်ဝုတ်ဂှ်တုဲ ဆက်ဒါန်ဆက်မိတ် အခိၚ်အဝဲစိုပ်-ဟွံစိုပ် တီကေတ်ပ္ဍဲစိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဗီုသော်သၟတ်ဗြဴမန်ပိုဲပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ် အခိုက်ကီုလေဝ် ဒဒှ်သၟတ်ဝုတ်မွဲ ဒှ်ဝုတ်တီမ္ဂး ဆက်ဒါန်ဒက်မိတ်-ဟီုအရေဝ် တက်ကျာကဝေၚ်ဂွံရ၊ ညးမွဲရောဟွံဂၠာဲပဒုဟ်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်မွဲ ယဝ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂးစိုပ်အခိၚ်ပတဴသ္ၚိကၟိန်ရ ညာတ်သၟတ်ဗြဴမွဲ ပၠောပ်လဝ်သော်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ကဵုသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ညးတံသၟာန်သၟုက်လဝ်တုဲ ဒးတီရောၚ်၊ သၟတ်ဗြဴဝွံ ခြာဟွံလံ ပတၠလျိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟတ်ဗၠာဲသ္အာၚ်လေဝ် ဒးတီလဝ်တုဲရ၊ ဂလိုၚ်လဵုမိက်ဂွံဆက်ဒါန်ပမိတ်ကီုလေဝ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟတ်ဝုတ်ပၠောပ်သော်တုဲမ္ဂး လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲဘဝညးဇၞော်ရောၚ်ဂှ် ဒှ်အခိုက်မန်တမၠာတေံရောၚ်။


အခိုက်ကၞာဒက်မိတ် ဆက်ဒါန်ဇြဟာန်ညးသ္ကံဂှ် နွံဂၠိုၚ်ကဵုဂကူရ၊ ပ္ဍဲဒေသမန်ဗွဲမဂၠိုၚ် သၟတ်ဗၠာဲတံ ဒးတိုန်ဝေၚ်တက်ကျာ လ္တူသ္ၚိသၟတ်ဝုတ်ဂှ်တုဲ မ္ဒးထ္ၜးမုက်ကဵုမိသၟတ်ဝုတ် ဟွံသေၚ် ညးမဒှ်အုပ်ဓုပ်လဝ်သၟတ်ဝုတ်ဂှ်ရ၊ ညးမအုပ်ဓုပ်တံလေဝ် ပ္ဍဲအရာကေၚ်ကာဏံ တီကၠိုဟ်ကေတ်တုဲ နဲညးကဵုညး ပါဲတိတ်အာရ၊ သၟတ်ဝုတ်ပၠန်တုန်လေဝ် ယဝ်သၟတ်ဗၠာဲမွဲ စိုပ်ကၠုၚ်လ္တူသ္ၚိဇကုမ္ဂး ဒုၚ်တၠုၚ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်မိုဟ်ရ၊ မပ္တံလးသ္ကဝ်သၞာ ပြေၚ်စွံခ္ဍအ်ဇဗၠု ၜံက်တံကီု ဆၜိုတ်ထေက်ကြိုက် မ္ဒးပလေဝ်ကဵုရ၊ တုဲကာလသၟတ်ဗၠာဲတံ ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံထေၚ်ခယျ ဒဒှ်မံၚ်စဟွံသ္အးဇၚး ပပ်ကၠိမံၚ်ဂှ် သၟတ်ဝုတ်တံသ္အးဇ္ၚး ပြုပေၚ်လဝ်သ္ၚိဌာန် ဗွဲမ္ဒးရးရ။


ကာလဗ္တံ သၟတ်ဗၠာဲတံတိုန်ဝေၚ်သ္ၚိမ္ဂး ဒဒှ်ရကောန်ဇာတ်ညးတံ ဒှ်မံၚ်ကာလကတ်ဗ္တောန်ပညာကဵုဒှ်  အဝဲဟွံစိုပ်ဏီကဵုဒှ် ဟွံမိက်ကဵုစွံကဝေၚ်ဏီကဵုဒှ်၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဍိုဟ်ကေတ် နကဵုဥပါဲဟီုဒၠောံဗ္တောန် စဵုဒၞာထောံသၟတ်ဗၠာဲတံရ၊ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်ဟီုဂးကီုလေဝ် သၟတ်ဗၠာဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ ဟွံဖျအ်လွဳမ္ဂး မိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဂ္ဇံဗ္ဒာဲကောန်ဝုတ်ဇကုတုဲ ဟီုအရေဝ်တက်ကျာကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူမိသၟတ်ဝုတ်ဂှ် ဟွံပါဲကဵုတုဲ သၟတ်ဗၠာဲဝွံ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်အရေဝ်မေတ္တာဂှ် အခေါၚ်ဟၟဲရ၊ ယဝ်ရသၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံ စိုပ်ကၠုၚ်အဝဲဝုတ်ဗၠာဲမ္ဂး ညးဇၞော်တံ သၠးအခေါၚ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန် ဟိုတ်နူမိမသၟတ်ဝုတ်တံဂှ် ဟွံတုပ်စိုတ်တုဲ စဵုဒၞာမံၚ်လေဝ် နွံကီုရ၊ ယဝ်ရမိမသၟတ်ဝုတ်တံ တုပ်မံၚ်စိုတ်မ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲဂှ် သွက်ဂွံဟီုပလန်ဂလာန်မေတ္တာဂှ် ဂွံအခေါၚ်ဗွဲမသၠးပွးရ၊ ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ နွံမံၚ်လ္တူသ္ၚိ သၟတ်ဗၠာဲတၞဟ်ဟ်ယဝ်တီမံၚ်မ္ဂး ဟွံထပ်တိုန်သ္ၚိဂှ်ရ၊ ဟိုတ်နူဟွံတီတုဲ ယဝ်ရတိုန်ဒးပၠန်လေဝ် ညးမစိုပ်လဝ်ကၠာဂှ် ပါဲကဵုဗွဲမသောၚ်ၜးရ၊ ၜိုန်ဟီုဓရီုတက်ကျာ ဗွဲမသၠးပွးကီုလေဝ် ရန်ကဵုမၚ်မွဲဓဝ်သစ္စတုဲ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ဇိုၚ်တဲသွက်မလောန်ၜက်လုလောန်အာဂှ် ဟၟဲသက်က်ရ၊ အခိုက်ဏံဂှ် သွက်ဂကူမန်ပိုဲ သွက်ဂွံထိၚ်ဒက် အာဓါန်ဂတလၟိုန်ဂှ် ခိုဟ်ဗွဲမလောန်ရ။


ညးလ္ၚဵုတံပၠန်လေဝ် ဟိုတ်နူကောန်ဝုတ်ဇကု တက်ကျာဟီုအရေဝ်ကဵုသၟတ်ဗၠာဲဂှ် ဟွံမိက်ညာတ်မုက်မတ် ကတဴဟေပ်တုဲ ဒဒှ်ရကောန်ဝုတ်ဂှ် ဆက်ကဝေၚ်ဆက်ဒါန်ဂှ် ၜိုန်မိမတံတီကီုလေဝ် ပွမဟီုအရေဝ် ဆက်ဂလာန် ပရေၚ်မေတ္တာဂှ် ဟွံကဵုမိတံညာတ်လေဝ်နွံကီုရ၊ ဟိုတ်နူမိမဟွံတုပ်စိုတ် စဵုဒၞာဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်နူမိမမုက်ကတဴတုဲ ဟွံမိက်ကဵုမိမတံညာတ်ဂှ်  မွဲသာ်ဂှ်ရ၊ အာဒၞာဲဗၠးၜးမွဲမွဲဒၞာဲတုဲ ဟီုအရေဝ်မေတ္တာလေဝ် နွံကီုရ။
==ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံ==

ပွမကော်စ ပြဲ(ပြောဲ)ဇွာဂှ် နူကၠာကျာ်ဟွံဒှ်ဏီ ၜါလ္ၚီသၞာံမဒှ်ဂှ် ကွာန်မွဲကဵုမွဲ သွက်သ္ဂောံဒှ်စ္ၜုဲစ္ၜော်ညးသ္ကံတုဲ ၊ကော်စပြောဲဇွာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် ဟွံဒှ်သေက်ဇဵုညးသ္ကံရ၊ ပရေၚ်ပွယေန်သၞာၚ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူလက်ထက်လဵုဂှ် ယဝ်ရသၟာန်မ္ဂး နကဵုညးချူလိခ်ဏံဟွံတီရ၊ ကေတ်ဟွံဒးရ သာ်ဝွံ ဒးသှ်ဏာဍာံဍာံရ၊ မူဒှ်သာ်လဵု ပွယေန်သၞာၚ်ဏံ ဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ တၚ်အဓိက ရန်တၟံဂကူပိုဲမန်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ရောၚ် ခယျကေတ်ရ၊ အခိုက်ကၞာဝွံ နူပိုဲဍောတ်တ်နွံတဴကၠုၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုသ္ဂောံမိၚ်ရ၊ ပွမဒက်မိတ်ကေုာံရၚ်သ္ကံဝွံ ဂွံဟီုထ္ၜးအဓိပ္ပါဲအရေဝ်ပလး ညံၚ်ဂွံကၠးပ္ဍဲစိုတ်မ္ဂး ဒှ်ပွမကော်စပြောဲဇွာရ၊ ကောန်ဂကူမန်ဂှ် အခိုက်ကၞာပြဝေဏဳကော်စပြောဲဇွာ နူမွဲကွာန်ကဵုမွဲကွာန် နူမွဲဒေသကဵုမွဲဒေသ နွံတဴပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲကွာန်မွဲကွာန် ဓဝ်ညးမွဲကဵုမွဲ သဘဴကော်စပြောဲဇွာဟွံမွဲရ၊ ဆဂး နကဵုအဖဝ်သ္ကံ မိတ်သဟာဲဍုက်က်ကေဝ်ဝ် ဆက်ဆံတဴဟေၚ်နွံရ။


ပွမကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အဝဲဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ဟေၚ် ဆက်ဆံကော်စပြောဲဇွာဂၠိုၚ်ရ၊ အာစိုပ်အာကွာန်ဒေသမွဲမွဲတုဲ မိတ်သဟာဲဒဒှ်ေဒယှ်ဟွံမွဲမ္ဂး ပူဂဵုနွံပၟိက် မိက်ဂွံကော်စပြောဲဇွာဂှ် ဟီုထ္ၜးကဵုမၞိဟ်ဇၞော်နူဇကုတုဲ မၞိဟ်ဂှ် ပၠောပ်ဗ္ဂပ်ဆက်ကဵုဇွာရ၊ မၞးတံညးၜါကော်စဇွာဟာ ညးၜါစိုတ်တုပ်မ္ဂး သၟာန်ယၟုယၟာတုဲ ကော်ဖျဴဏာသ္ၚိ ဒုၚ်ကၟုဟ်ဗ္စဖျုၚ်ရ မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်တြုံ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ဇွာညးသ္ကံရ၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဇွာဟေၚ် ကော်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံရ၊ မၞိဟ်ဗြဴကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်မ္ဂး ဒှ်ပြဲရၚ်သ္ကံရ၊ တုပ်ညံၚ်မၞိဟ်တြုံကီု ညးမွဲကဵုမွဲ ကော်ခဴစမ္ဂး နကဵုယၟုဟွံကော် နကဵုဝေါဟာပြဲဟေၚ်ကော်တဴရ၊ '''ပြဲကၠုၚ်ဆောဝ်လံရော ပြဲလ္ပစဴဏီ''' မပ္တံသာ်ဝွံ နကဵုဂလာန်မသ္ဍိုက်ဆာန် ဒးကတောဝ် ဆက်ဆံတဴရ။


မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ ဒက်မိတ်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ယၟုပြဲရ၊ ကာလဇကုဒှ်သ္ၚိဌာန်တုဲ တၠသ္ၚိဇကုကဵုပြဲဇကုဂှ် ဇွာဇွာရဴဝွံကော်တဴ ဆက်ဆံရ၊ သမ္ဘာဇကုဂှ် ဆက်ဆံကဵုပြဲဇကုဂှ် ပြဲ ပြဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴရ၊ ဘဝပြဲဇွာဂှ် ဆာန်တဴကေုာံရၚ်သ္ကံ ညံၚ်ရဴကောန်မွဲမိကီုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စဇၞော်ဍောတ်က္တဵုဒှ် ပြာပ်အာစိုပ်ဇရေၚ်ပြဲဇွာဇကုမ္ဂး ပြဲဇွာတံဂှ် ဆၜိုတ်သ္ပမာန် ဗီုၚ်ကရိုၚ်ထံက်ပၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရ၊ ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်မ္ဂး အာဒေါံတန်တဴဇူဒီု ပ္ဍဲသ္ၚိပြဲဇွာဇကုရ၊ ပြဲဇွာ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဌာန်ပြဲဇွာတေံမ္ဂး နကဵုတၟာဲမဂၠိုၚ်ကေတ်ဏာရ၊ ကာလပြဲဇွာစဴမ္ဂး နကဵုတၟာဲမပြဲပြဲ ကဵုပြၚ်ဏာရ၊ ပၟိက်ညးပၟိက်အဲ လၟိုန်ကာလ ညံၚ်ဂွံပေၚ်စိုတ်ဂှ် နွံသဘဴရေၚ်တၠုၚ်လေပ်ရ။


မိမပြဲဇွာဇကုဂှ် မိသေဲ-အပါသေဲ ရဴဝွံ နကဵုဝေါဟာယေန်သၞာၚ် ဆက်ဆံကော်တဴရ၊ ကောန်ဇာတ်ပြဲဇွာဇကုတံဂှ်တုန် ကောန်သေဲ ရဴဝွံ ကော်ခဴစဍုက်က်ကေဝ်ဝ် မၞုံကဵုဇြဟာန်ရ၊ ညးလ္ၚဵုတံဂှ် အာဍုၚ်ဇဳၜဳကၠောံဒၟံၚ်တုဲ ဇၟာပ်ကွာန်ကော်စလဝ်ဇွာနွံရ၊ မၞိဟ်ပြဲဇွာနွံဂှ် အာကၠုၚ်စကွာန်ပလုၚ် မုက်မတ်ဟွံဍောတ်ရ၊ ဂကူမန်ကဵုဂကူမန်သၟး ကော်စပြဲဇွာဟွံသေၚ် နကဵုဂကူညးတၞဟ်သ္အာၚ်လေဝ် အတိုၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ကော်စပြဲဇွာရ၊ စပ်ကဵုပရောပြဲဇွာတုဲ ပုံအာဂီုကေၚ်မိၚ်လဝ်ဂှ် မိက်ဂွံချူပျးဏာညိရ၊ ( မန်ကဵုကရေၚ် ကော်စဇွာတုဲ ဇွာကရေၚ်ဂှ် ပၟိက်ကိစ္စက္တဵုဒှ်တုဲ ကၠုၚ်ဝေၚ်သ္ၚိဇွာမန်ရ ဇွာမန်ဂှ် သွက်ဂွံတုမ်ဗ္စဇွာကရေၚ် မူသၞေဝ်ကေဝ်ဟွံမွဲတုဲ ဗ္စပုၚ်ကဵုဖရံက်ရ '''ကှ်ေဇွာ စပုၚ်စိုအ် သွဟွံတၟေၚ်ရဇွာ က-လေဝ်ဖရံက်ရ ဖရံက်လေဝ် က-ရဇွာ စမိပ်ပ်ညိ'''ဂးရ အလန်ဇွာမန်အာဝေၚ် ပ္ဍဲဇွာကရေၚ်ပၠန်မ္ဂး ဇွာကရေၚ်ဂှ် ကၞဳဒုန်ကၞေဝ်ဂှ် ကုတ်ဒန်ထောံတုဲ တောံသွဗ္စဇွာရ၊ ကာလစပုၚ်ဇွာကရေၚ်ဂှ် '''မူသ္ဇက်စဟွံမွဲရဇွာ တောံစသွၜၚ်ရ၊ ဒုန်လေဝ်ၜၚ်ရ ၜၚ်လေဝ်ဒုန်ရ စမိပ်ပ်ညိဇွာ''' သာ်ဝွံသ္ဂးရ။)


သဘဴကော်လဝ်ပြဲဇွာဂှ် ဇကုနွံမေတ္တာ ဇြဟာန်နွံလ္တူညး ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်မ္ဂး မေတ္တာညးဂှ်လေဝ် ဗျာပ်ကၠုၚ်ကဵုဇကု ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ၊ ညံၚ်ဂလာန်ညးမဟီုစ '''ဍာ်ဝုန်အာ-ဍာ်ခါကၠုၚ်''' ကော်စလဝ်ပြဲဇွာတုဲ တီဆဘိုအ်ဇကုမွဲဇွောံဓဝ်မ္ဂး ပြဲဇွာဂှ် ဍေံတန်ဟွံလံရ၊ မၞိဟ်ကၠာတေံနွံကဵုသစ္စရ၊ ဒက်မိတ်ကော်စပြဲဇွာတုဲ ဒဵုလအိတ်လမျီု ညးမွဲကဵုညးမွဲ ညံၚ်မေတ္တာဂွံကှ်ဇတ်အာဂှ် ဟွံသ္ပရ၊ လၟိုန်န်ကာလ ဆာန်ကၟိန်ဇြဟာန်တဴဒၟံၚ်ရ၊ ပြဲဇွာဇကုဝါတ်တဴဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုပိုန်ဒြပ်ထဝ်ဩန်ထံက်ပၚ်ရ၊ သွံရာန်လှာဲဂတးစဗၞိက်ပၠန်လေဝ် အာစိုပ်ဇရေၚ်ကွာန်ပြဲဇွာမ္ဂး အပေါတ်ဗၞိက်ပြဲဇွာတံဂှ် ညံၚ်ဂွံအိုတ်ပြဟ် ဗိုၚ်ကရိုၚ်သွံရာန် လှာဲဂတးကဵုရ၊ ဗ္စဖျုၚ်ဒုၚ်ကၟုယ်ခိုဟ်ဟ်မိုဟ်ဟ်ရ၊ ဗွဲတၟေၚ်တုဲ ကော်စပြဲဇွာတုဲ (ဝါ) မၞိဟ်တြုံကဵုမၞိဟ်ဗြဴ (ဝါ) ဝုတ်ကဵုဗၠာဲကော်စပြဲတုဲ စိုတ်သဘာဝဂွံပြံၚ်ဂတးအာဂှ် ဟွံမွဲရ၊ ဆာန်ကၟိန် နကဵုစိုတ်ကာမဟွံသေၚ် နကဵုစိုတ်မေတ္တာဆာန်ဇြဟာန်တဴရောၚ်၊ ညးမွဲကဵုညးမွဲ နကဵုစိုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဟွံစွံရ၊ နကဵုစိုတ်ပြဲဇွာရောၚ် ဆက်ဆံတဴဂှ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်ရ။


စပ်ကဵုပရောကော်စပြဲဇွာတုဲ အရေဝ်ဂရိုၚ် (အရေဝ်သွက်ဂွံကြီု နွံမွဲပိုဒ်ဍောတ်ရ မန်ကဵုဗၟာ ကော်စဇွာတုဲ ဇွာမန်ဂှ်လေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်ဗၟာ ဇွာဗၟာလေဝ် ဟွံလေပ်အရေဝ်မန်တုဲ တၞဟ်နသ္ဂောံဗာ်ဂၠုၚ် ကသေံကၟတ်ညးသ္ကံရ၊ ညးၜါဂှ် လုပ်အာဂြိုပ်တုဲ ဇွာဗၟာဂှ်ဟီု ('''သည်သစ်ပၚ် ဖြောင့်တယ် ကောၚ်းတယ်''')ဂးတုဲ ဇွာမန်ဂှ် '''ဟး ကိုၚ်တှ်ေလ္ပကေတ်'''ရဴဝွံသ္ဂးရ၊ အဖန်ဂေတ်ဂၠာဲဒၟံၚ်ဆုဂှ် မွဲဝါဓဝ်ကျာပိုက်ကသဳကၠုၚ်ရ၊ ဇွာမန်ဂှ် '''ကျာကၠုၚ်ရယ'''ဂးတုဲ ဇွာဗၟာဂှ် နူမိၚ်ဗက်ဂြိပ်ပေက် ဂွာန်တိုန်ဆုရဂး။


အလုံမွဲဒေသရာမညပိုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်ဂှ် အခေါၚ်သၠးပွး ၜိုန်ဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် အရာထိၚ်ဒက်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲကွာန်ဒေသမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ် မိမတံအာမၚ်သဳပ္ဍဲဘာအိုတ်တုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဖာပ်ဗ္စပုၚ်သဳပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲဗ္တံဖာပ်သဳဂှ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ကၠောန်ပရေၚ်ကုသဵုအိုတ်ရ၊ ကာလကောံဓရီုတောမ်တိုပ်ဂှ်လေဝ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဟီုဂလာန်ဆက်ဒါန်ဂှ် သၠးပွးနူမိမတံအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်နူဂွံပ္တုဲကာကုသဵုမွဲစွံတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ လ္တူညးမွဲကဵုညးမွဲ မေတ္တာဗျဳဗျာပ်အာလေပ် နွံဂၠိုၚ်ရ၊ ကွာန်မန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် နွံဒၟံၚ်ဇိုၚ်ၜဳတုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲသဳတ္ၚဲဓဝ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံအာမၚ်သဳ ပ္ဍဲဘာအိုတ်ရ၊ ကာလပလံၚ်ဂအုပ် ပလံၚ်ပုၚ်သဳတုဲမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဂွံအခိၚ်သၠးပွးရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ်ဝုတ်ဝုတ်တံ ကောံဓရီုတုဲ အာဝေၚ်သၚ်ဗတဳဇိုၚ်ၜဳ ဗၠာဲဗၠာဲတံလေဝ် နဲဏံကီု အာဝေၚ်ကီုရ၊ လဆောဝ်လဆောဝ်ပၠန် ဝုတ်ကဵုဗၠာဲ ဆောဖဝက်ညးကဵုညး အာကွာ်ဝေၚ်သၚ်ဗတဳ ဟီုအရေဝ်ခၠေဝ်ပလန်ညးသ္ကံ ပရေၚ်မေတ္တာနာနာသာ်ရ။


ရးဒေသမန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် နွံဇရေၚ်ဒဵုတုဲ လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုဂှ် ပ္တန်လဝ်ကျာ်သၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ကျာ်လ္တူဒဵုတံဂှ် ကၠောန်သ္ဘၚ်ကျာ်ဗဒှ်ပေါဲတုဲ ဝုတ်ဝုတ်ဗၠာဲဗၠာဲတံ ကောံဓရီုတုဲ ဂၠောဲတိုန်အာကျာ် ဂြုဂြုဂြီုဂြီု လ္တူက္ဍဟ်ဒဵုတေံရ၊ အဃောအာကျာ်ဂှ်လေဝ် ညးမွဲကဵုညးမွဲ သွက်ဂွံဟီုပရေၚ်ဇြဟာန်ဂှ် သၠးပွးကွေံရ၊ သၟတ်ဗၠာဲတံဂမၠိုၚ် ယဝ်ဆဵုဝုတ်နူကွာန်ပလုၚ် ကၠုၚ်နူဌာန်သ္ၚောဲ၊ ဟွံတီဌာန်ဒၟံၚ်မ္ဂး နကဵုဒွက်ဟေၚ် ဒယှ်ေသၟာန်တိုန်ဂှ်လေဝ်နွံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံပၠန်လေဝ် ဟွံရောံဓည နကဵုဒွက်ဟေၚ် ကလေၚ်ဒယှ်ေတိုန်တုဲ လဴထ္ၜးကဵု ဗွဲမယေန်သၞာၚ်လေဝ်နွံကီု၊ မွဲသာ်ပၠန် ဒဵုလေဝ်သ္ၚောဲ ဂၠံၚ်ဍာန်လေဝ်ပရေံ၊ သၟတ်ဝုတ်တံ ဟိုတ်နူဍိုန်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ထ္ၜလဘာ်တံၚ်ဂြယ်ပ္တိုန်ဏာရ၊ အဃောတိုန်အာဂှ် ဍောၚ်ၜိုတ်ကွေံရလေဝ် ညးမွဲဟွံဟီု၊ ဒယှ်ေအာ၊ဓရီုအာ၊ ဟီုအာဂြိုၚ်အာဂှ် စိုပ်အာက္ဍဟ်ဒဵုဇရေၚ်ကျာ်တုဲ ဂွံကလံလ္ၚောဝ်ကျာ်မွဲစွံ ဂွံရာဒၞာမိက်မွဲကရောံဂှ် ဒှ်ကၞောတ်မေတ္တာရ။


ကွာန်မန်လ္ၚဵုဝွံ ပ္ဍဲအခိၚ်မွဲဝှ်ပိဂိတု စိုပ်ပ္ဍဲတ္ၚဲတိၚ်တ္ၚဲသဳမ္ဂး သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ တိတ်အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် ရန်တၟံသွက်ဂွံမိပ်ဇြိပ်ဂှ်မွဲသာ်၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ဟိုတ်နူရန်တၟံနာနာသာ်တုဲ အာဝေၚ်ဇရေၚ်ဂြိုပ် သွက်ဂွံၜဟ်ပလှ်ပ္ကဴဂှ်လေဝ်နွံကၠုၚ် ကာလစိုပ်ဂြိုပ်တေံ သဘာဝဝုတ်ဗၠာဲတံ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဒဒှ်ေဒယှ်အာတုဲ ဆက်ဂလာန် ဆက်မိတ်ဒါန်လေဝ်နွံကီု၊ ဟိုတ်နူဂွံပူဇဴကျာ် နကဵုပ္ကဴ ပွမၜဟ်ပလှ်နၚ်တံဂှ်လေဝ် ဖဵုဇၞော်ပြဲသန်ကွေံရ။


သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမန်တံဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ပ္ဍဲကွာန် ယဝ်ပရေၚ်ကေၚ်ကာဇၞော်ဍောတ်မံက်တိုန်မ္ဂး မွဲကရောံမွဲဂကောံ ရီုဗၚ်ကၠောန်ၜိုတ်အာမွဲစွံဂှ်လေဝ် ဒှ်အထံက်အပၚ် ပရေၚ်ဝုတ်ဗၠာဲတံပၠန်ရ၊ ပပ္တံဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ ညးမွဲကဵုမွဲ  နွံမေတ္တာဇြဟာန်ဆာန်ရၚ်သ္ကံ၊ ဗွဲမဗိုန်ညန် နကဵုစိုတ်ဇကုဂှ် ဟွံပ္တုဲပရေၚ်သ္ၚိကၟိန်ရ၊ ညးမွဲကဵုမွဲပစၟတ်သစ္စတုဲ လဴပူစကဵုမိမဇကု၊ အာတ်အခေါၚ်သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံဂှ်ရ၊ မိမတံပၠန်လေဝ် ယဝ်ဟွံတီဂကူမသမ္ဂး ဟွံပ္တုဲအရေဝ်ဏီရ၊ ပိုက်တမ်ဂၠာဲရိုဟ်ဂကူမသ၊ တီဒဒှ်ဂကူမသ တၞောဝ်ဒတောဝ်ခိုဟ်မ္ဂး၊ မိမတံဟီုစၠောံ ဂလာန်သၟာန်သၟုက် ပြုပြေၚ်ကဵုပရေၚ် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ။

==ပွကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ==

သဘာဝလောက ဓမ္မတာလိုက်ဝွံ ပွမကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ်လေဝ် ဒှ်ပရေၚ်ဇၞော်မွဲ သွက်ပိုဲဇန်တံဂမၠိုၚ် မ္ဒးပ္တုဲ ပ္ဍဲဘဝမၞိဟ်တံရောၚ်။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နကဵုအရေဝ်ဝေါဟာမန်တံဂမၠိုၚ် ဟီုဂးစပွမပ '''တၠလျိုၚ် ပ္တဴအိန်ထံၚ် မ္ၚဵုထပ်တဲ မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ''' နာနာသာ်ဟီုဂးအိုတ်ရ၊ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ ကောန်ဂကူမန်တံ ရုဲစှ်လဝ်ပ်ဂိတု ပ္ဍဲပိဂိတုဏံဟေၚ် ညးဇမၞော်တံ ကဵုပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲအိုတ်ရ ပွမပ္တုဲကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲဂိတုပသာ်၊ ကထိုန်ကဵုဖဝ်ရဂိုန်ရ၊ ပွိုၚ်ပိဂိတုဏံဂှ် သ္ပလဝ်ဂိတုခိုဟ်ပြဲဂှ်မွဲသာ်၊ အခိၚ်ကလောန် မပ္တံကဵုဝါဗ္ၚတံဂှ် ဂွံအခိၚ်သၠးဂၠိုၚ်ဂှ်မွဲသာ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဇၞော်တံရုဲစှ်ကဵုကၠောန် ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ ပ္ဍဲပိဂိတုတံဂှ်ဟေၚ်။


ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲလဵုဟွံဟီု ဒဒှ်ရ သ္ဍိုက်ဆာန်မံၚ်ရၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံမံၚ်မွဲကရောံ၊ သွက်ဂွံချပ်မွဲကသပ်၊ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မွဲဂှ် လဴပူစကဵုမိမတံတုဲ ကေၚ်ကာဏံ သွက်ဂွံပ္တုဲကဵုဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝတ်မိမမွဲသာ်ကီု၊ ဣလဵုဒှ်ဝတ်မိမရော '''ဟွံခိုဟ်ဆေဝ်ဒဝ်၊ ခိုဟ်စဝ်ထ္ၜးဏာ၊ ပညာကဵုကတ်၊ ဝတ်နွံထပ်တဲ၊ အာဲပြဲဇိုန်ဂၠိ၊ ဝတ်မသုန်စိ၊ တဴလျိုၚ်မိမရောၚ်''' အတိုၚ်ဝတ်မိမနွံသာ်ဝွံတုဲ ကောန်ဇာတ်ဇကုစိုပ်ကၠုၚ်အဝဲမ္ဂး '''ပြေၚ်ကဵုဗဵုစဴ ပြေၚ်ကဵုဗဵုစေက်''' ဂလာန်ညးမဟီုလဝ်နွံကၠုၚ်သာ်ဂှ်ရ ယဝ်ဒှ်ကောန်တြုံမ္ဂး၊ ဟွံကေၚ်ပ္တိုန်လဝ်ပယျၚ်မ္ဂး အၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံဟွံဍိုက်ပေၚ်ဏီ၊ ညးဇၞော်တံဟီုစွံလဝ်ရ၊ ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲမပ္တိုန်ပယျၚ် နူခေတ်ကၠာတေံဒဵုလၟုဟ် ညးတံၜလဝ်ထၟဒ္စိတ်(ဝါ)ပ္တိုန်လဝ်ကဵုသိဒ္ဓိ၊ တၚ်ကဵုခါန်အ္စာတုဲရ၊ ကာလဂှ်ဟေၚ် ပ္တဴကဵုသ္ၚိကၟိန်အိုတ်ရ၊ ယဝ်ကောန်ဗြဴမ္ဂး အာယုက်ပေၚ်စှ်ဒ္စာံသၞာံတုဲ သီုမထတ်ယုက်ဒၟံၚ်မ္ဂး မိမတံသွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် သၠးအခေါၚ်အိုတ်ရ၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် ညးမွဲကဵုမွဲ သွက်ဂွံဆက်ဒါန်မာန်ဂှ် နဲနွံပိသာ်ရ။

၁။ နပၟိက်စိုတ်သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံတုပ်သၟဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၂။ နအခေါၚ်ကလုတ်ဗြဴခိုဟ်ဂှ် မွဲသာ်။

၃။ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်မိမတံအာသၟာန်ကေတ်ဂှ် မွဲသာ်။


ဆဂးဂှ် ဆန္ဒသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဟၟဲမ္ဂး၊ မိမတံစဳရေၚ်ပြုပြေၚ်စ ဟၟဲသက်က်ရ၊ ယြဴသၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲမွဲ နွံပၟိက်မိက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ မ္ဒးလဴပူစကဵုမိမၜါရ၊ မိမတံလေဝ် သ္ၚဳရံၚ်အခိုက်ပြဝေဏဳမန် ပ္ဍဲကောန်မွဲမိ မွဲသၞာံၜါကာ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကာမ္ၚဵုၜါဝါဟွံပ္တုဲရ၊ ယဝ်နွံပၟိက်မ္ဂး ပ္ဍဲမွဲတ္ၚဲဂှ်ဟေၚ် ပ္တုဲၜါကာမာန်ရ၊ ရဴသာ်ဝွံ သ္ၚဳဂၠိပ်ရံၚ်တုဲ အတိုၚ်အရေဝ်မန်ပိုဲဟီုလဝ် '''ဂအဟ်ဒးသၟာန် ဂမာန်ဒးသၟုက်'''ဂှ်ကီုရ၊ မိမလ္ပာ်သၟတ်တြုံတံပၠန်လေဝ် ဒဒှ်ရလၟောၚ်ဂအဟ်ဇကုဂှ် မ္ဒးစံၜတ်ဒ္ဂေတ် ပွမဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ် ကဵုကွတ်ဗြဴမလေပ်ထေက် မပ္တံကဵုတုတ်တုတ်၊ တာန်သ္ကဝ်၊ ဇိၚ်စပ်၊ သီဒက်၊ တောမ်တိုပ်၊ ဆက်ဆောံတံဂှ်ကီု၊ မဗဳဇဂကူတံဂှ်ကီု၊ ပွဟွံဒှ်မွဲကလော်၊ ပွဟွံလၞၚ်တၞၚ်ကလော်တံဂှ်ကီု၊ သ္ၚဳဂၠိပ်စံၜတ်တုဲ သွက်ဂွံပ္တဴသ္ၚိကၟိန်ဂှ် မိမတံတုပ်သၟဟ်စိုတ်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဗလးဏာမၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တံ သွက်ဂွံအာသၟာန်သၟုက် လၟောၚ်ဂအဟ်ဂှ်ရ၊ လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံပၠန်လေဝ် နဲဏံကီုရ၊ ရုဲစှ်ကေတ်မၞိဟ်ဗြဴပိ ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်တုဲ သကဵုစံၜတ်ဒဒှ်ရ၊ လၟောၚ်ဂမာန်ဇကု ဍိုက်ပေၚ်-ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကဵုအၚ်္ဂမၞိဟ်တြုံ ပွမပ္တံကဵုဒ္ဂေတ်ပွ၊ ဝတ်တြုံ၊ ကွတ်တြုံပွသဇိုၚ်ကဵုမလေပ်ထေက်၊ ဒဒှ်ရဇိက်ဗ္ၚ၊ ဍိုက်ဂၠုၚ်၊ တာန်န၊ တာန်တိုၚ်၊ ကၠံက်တံဂှ်ကီု၊ ဒုၚ်တာလျိုၚ်သ္ၚိဌာန်၊ မာန်-ဟွံမာန်တံဂှ် မ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်သၟာန်သၟုက် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ရ၊ ပ္ဍဲကေၚ်ကာဏံ ရုပ်သာ်ဒြပ်ရတ်တံဂှ် ညးဟွံပဂရုအိုတ်ရ။


ညးဇၞော်ၜါလ္ပာ်ဂှ် သၟာန်သၟုက်ခၠေဝ်သှ်တုဲ ယဝ်ရညဳသၟဟ်တုပ်စိုတ်မ္ဂး ရုဲစှ်တ္ၚဲ မွဲတ္ၚဲဒဒှ်ရ၊ တ္ၚဲဗၠးၜး၊ တ္ၚဲပြဲ၊ တ္ၚဲခိုဟ်တုဲ၊ ဝေၚ်ပါဲတ္ၚဲနဲရိုတ်တဒ္ဓိုတ်၊ ဒဿကြိုတ်၊ မြိုတ်ကျု၊ ပြာဗ္ဗဒါ၊ ဗဳလာ၊ ကာကာပ်တံဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဗၠးဒုဟ်၊ တ္ၚဲမံက်ဂတဝ်တံဂှ် ယဝ်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုမ္ဂး ခိုဟ်သန်ကွေံရ သ္ဂးလဝ်ရောၚ်၊ ရုဲစှ်တ္ၚဲတုဲ မ္ဒးရုဲကေတ်ညးဇၞော်မၞုံကဵုဆောဖွက်၊ မဂွံပ္တုဲကၠုၚ်လဝ်ကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ၊ ပ္ဍဲကာလပ္တဴသ္ၚိကၟိန်တေံ ညးမၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ သွက်ဂွံဖန်ဖက်သၟာန်သှ်ကီု၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်လေဝ် လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ရုဲကေတ်သၟတ်ဗၠာဲတံလေဝ်နွံကီု၊ လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်ပၠန်လေဝ် ရုဲစှ်ကေတ်လဝ် ညးမၞုံကဵုဆောဖွက်၊ သွက်ဂွံပလံၚ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ်ကီု၊ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာတံဂှ်ကီု၊ မ္ဒးမူလဝ်နကဵုၜံက်မွဲမွဲတၞုၚ် ပလဝ်စၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။


မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂးဂှ် နွံၜါသာ်ရ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမွဲ၊ မ္ၚဵုအာဝါဟမ္ဂးဝွံ သၟတ်ဗြဴဂှ် ဂ္ညိဂ္ညာတ်ကေတ် အလၚ်္ကာရတုဲ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာစဳရေၚ်ပြုပြေၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်တြုံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုအာဝါဟရ၊ မ္ၚဵုဝိဝါဟမ္ဂးဝွံ နူသၟတ်တြုံဏံ ယိုက်ယဵုရေၚ်တၠုၚ်ဏာ ကေုာံ ကပေါတ်ကြိယာနာနာသာ် အာပြုပြေၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံဂှ် ဒှ်မ္ၚဵုဝိဝါဟရ၊ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် မ္ၚဵုဝိဝါဟဟေၚ် ကဵုစဳရေၚ်အိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကပေါတ်ကြိယာသ္ၚိဌာန် မပ္တံကဵုဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်-ယာတ်-ပ္ၚာန်ပုၚ်ပ္ၚာန်သွ၊ ဒူ(ဘဳဒို) ဂအုပ်စုံ၊ ဩဍာ်၊ ထၟာဲတဲ၊ ဒ္ၚောဝ်၊ တၟံစၠန်၊ ကဠာ၊ ဒၞိက်ကၞဴတံဂှ်ကီု၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ် ဒုၚ်တၠုၚ်ကဵုအာဟာရ ဘောဇိုန်နာနာသာ်တံဂှ်ကီု လ္ပာ်သၟတ်တြုံဏံ ဒးကေတ်တာလျိုၚ်၊ ဒးရာန်ပ္ကောံပ္ကေဝ်လဝ်အိုတ်ရ။


ဂကူမန်ဂမၠိုၚ် သဘဴပ္တိုန်ဩန်ဂှ် ခေတ်ကၠာတေံ ၜိုန်အခိုက်သၞောဝ်ဟၟဲကီုလေဝ် သွက်ဂွံစၟတ်သစ္စရန်လဝ်တုဲ သၠာဲလစိန်၊ ပ္တိုန်ထဝ်၊ အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ် သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်လေဝ် နွံညိညကီုရ။


* တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်


ယြဴသၟတ်ဗၠာဲမွဲ ယဝ်ပကာမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲမ္ဂး၊ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ကဵုပရိုၚ်ကဵုမသ နာံမြိုၚ် ကလော ကောဒေံတံအိုတ်ရ၊ ကလောကောဒေံတံ တၟုယ်တံကၠာဟွံစိုပ် တ္ၚဲကၠောန်ၜိုတ်ဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိတုဲ ရီုဗၚ်ပလေဝ်ပလေတ်ကၠောန်ၜိုတ်ကဵု မပ္တံဓုပ်တၟာဲ၊ နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ်၊ ယာတ်ကၞဴ၊ ထၟာဲပုၚ်သွ၊ ဂအုပ်စုံ၊ သဗ္ဗအိုဿီုတံဂှ်ရ၊ နတိုၚ်ဟီုမ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲနမွဲမဂှ် တၞမ်သတ်ဗြဴကလုတ်မွဲတၞမ်၊ တၞမ်သတ်ကလုတ်မွဲတၞမ်၊ မိတ်ခၞေက်၊ မြေက်ခမိဟ်၊ လသိုန်ဗ္တာၚ်၊ ယာတ်ဍောတ်ထၟိမွဲ၊ ညးမစုတ်လဝ်ဂှ် ဒှ်နတိုၚ်မ္ဂးရ၊ ဂအုပ်မာဲသုတ်မ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဂအုပ်ဇိုၚ်ပန် မၞုံကဵုဒကိုပ်ကေက်က်၊ ပ္ဍဲဂှ်စုတ်မာဲသုတ် မပ္တံကဵုၜံက် သတ် ကွာၚ်ၜဲတံဂှ် ဂွဳလဝ်ဗၞတ် ၅၊ ၇၊ ၉၊ ၁၃၊ ၁၇၊ ၂၅၊ ၅၁၊ အတိုၚ်မထေက်ကဵုဇြဟတ်ဇကု ဂွဳစုတ်လဝ်ပ္ဍဲဂအုပ်ဂှ် ဂအုပ်မာဲသုတ် ညးမကော်စရ၊ ဂွဳမာဲသုတ်တံဂှ် စုံညးဟွံစုတ်ရ၊ ဂအုပ်ဂှ် ညးဒက်ပူလဝ် နကဵုယာတ်ပရဳမွဲရ၊ သွက်ဂွံဗ္စဖျုၚ်သၞအာဟာရဘောဇိုန် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ သွဗၞတ်ပိလၟာဲ၊ ကွာၚ်ၜဲယိုဟ်ၜန်တံဂှ်လေဝ် မ္ဒးစဳရေၚ်တောံတိုပ်လဝ်ကီုရ။


ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် မသ-နာံမြိုၚ် ညးမကၠုၚ်စိုပ်တံဂှ် မ္ဒးဒုၚ်တၟုယ်ဗ္စဖျုၚ်ပုၚ်သွတုဲ သဝ်တ္ၚဲဗ္တံဂှ် သွက်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ကၠောန်ကွာၚ်လံက်ချံၚ်တုဲ၊ ပလံၚ်ဏာကဵုသ္ၚိသၟတ်တြုံတေံရ။ တ္ၚဲကၠောန်မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲဂှ် အတိုၚ်ဒဒှ်ရုဲစှ်လဝ် တ္ၚဲခိုဟ်တ္ၚဲပြဲ တ္ၚဲမၞုံကဵုမ္ၚဵုမဒှ်ရ၊ နူဂယးပြဟ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ကီု သၟတ်ဗၠာဲသၟတ်ဝုတ်တံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံပ္တုဲကာမ္ၚဵုဝိဝါဟဂှ် ကၠုၚ်ကောံပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗၠာဲဂှ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံလေဝ် အတိုၚ်ညးမဘိက်လဝ် မၞိဟ်ဇၞော်မၞုံကဵုဗဟုသုတ ပ္ဍဲအရာသၟာန်သှ်ဂှ်ကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံဂှ်ကီု ကလောကောဒေံမသ နာံမြိုၚ်တံဂှ်ကီု သွက်ဂွံဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်တံဂှ် ကၠုၚ်ကောံဓရီုတုဲ ပလေဝ်ပလေတ် စဳရေၚ်ပြုပြေၚ်လဝ် ဒၞာဲမပမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲကီု၊ ခဒမ်သ္တိက်ကီု၊ စၞအာဟာရဘောဇိုန်တံဂှ်ကီု၊ တောံတိုပ်လဝ်ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရ။


သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ပလံၚ်ဏာ သၟတ်ဗၠာဲကေုာံကပေါတ်ကြိယာတံဂှ် မၞိဟ်ဘိက်လဝ်စိုပ်ကောံအိုတ်တုဲမ္ဂး ညးမဒှ်အ္စာသၟာန်သှ်ဂှ် အာဂတ၊ ကြဴဂှ်မိမဝံသ ကြဴဂှ်မပ္တံကဵုဓုပ်နတိုၚ်၊ ညးဒှ်ကောန်ဂၠု ဟွံသေၚ် ကောန်ထဍဲ၊ ဟွံသေၚ်ကောန်ဒဒေံမွဲ၊ ယိုက်ယဵုဂအုပ်မာဲသုတ်၊ ကြဴဂှ်ဖုန်-ဂၞဳ-သ္ကဝ် သီုကပေါကြိယာဂမၠိုၚ် အတိုၚ်မစဳဇန်လဝ်ဂှ် ဗွဲလၟေၚ်ၚ် ယဵုယိုက်ဏာအိုတ်ရ၊ ကာလစိုပ်ဇရေၚ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴတေံ ပ္ဍဲပါၚ်တြၚ်ကီု၊ ပ္ဍဲတိုန်သ္ၚိတၞိန်ကီု၊ ကာလတိိုန်စိုပ်လ္တူသ္ၚိကီု၊ သၟတ်ဝုတ်ဗၠာဲတံ ရန်တၟံကဵုကောန်ဗြီုထပှ်တေံတုဲ ဟွံကဵုအခေါၚ်သွက်ဂွံလုပ်ပ္ဍဲသ္ၚိ၊ စဵုဒၞာကဵုဇုက်ဩန်ဇုက်ထဝ် ဟွံသေၚ် ဆက်တဲတုဲစဵုဒၞာအိုတ်ရ၊ ကာလဂှ် မၞိဟ်လ္ပာ်သၟတ်ဗြဴတေံ ယဝ်သၟာန်မ္ဂး မၞိဟ်ဇၞော်လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဂှ် မ္ဒးသှ်ကဵုဗွဲမယေန်သၞာၚ်ရ၊ ယဝ်သှ်ဟွံမာန် ဗွဲမယေန်သၞာၚ်မ္ဂး အတိုၚ်ညးမစဵုဒၞာတံ မအာတ်တၟာဲဂှ် သ္ဒးကဵုရ၊ အတိုၚ်မၞိဟ်ဇၞော် လ္ပာ်သၟတ်ဗၠာဲဏံသၟာန်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံ သှ်ဟွံမာန်မ္ဂး ဆၜိုတ်ညးတံကဵုတၟာဲဂှ်သ္ဒးဒုၚ်တဲရ၊ ဃောသၟာန်သှ်ဂှ် မၞိဟ်လ္ၚဵုပွမဟီုပ္တိုန်စရာဲ ကောန်ဝုတ်ဗၠာဲတံလေဝ် နွံကီုရ၊ ဥပမာ လ္ပာ်သၟတ်တြုံ ပ္တိုန်စရာဲကဵုကောန်ဗၠာဲဂှ် ဒဒှ်ရကောန်ဗၠာဲပိုဲ ဒုန်ကၠံတၞုၚ် ဗာ်ထောံခြုၚ်ၚ်မာန်ရောၚ်၊ လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်တေံပၠန်လေဝ် ကောန်ဝုတ်ပိုဲဂှ် ဂၠိက်စှ်ဂတှ်ေ ဂၞိန်စှ်ဂတှ်ေ၊ တ္ၚဲဟွံပၠိုတ် တုတ်ပ္တုဲကဵုမာန်ရောၚ်၊ မပ္တံရဴသာ်ဝွံ ညးတံကြီုစလေဝ် နွံကီုရ၊ ကိစ္စသၟာန်သှ်ပ္ဍဲဂၠံၚ်ဍာန် သၟာန်အာသှ်အာ ထေက်ကဵု-ကဵုတၟာဲဂှ်ကဵုတုဲ ညးတံသၠးကဵုအခေါၚ် သွက်ဂွံတိုန်သ္ၚိအိုတ်ရ၊ စိုပ်လ္တူသ္ၚိတုဲ ဂအုပ်မာသုတ်ဂှ် ယဝ်ရကောန်ဂၠုယဵုယိုက်နၚ်ဂှ် လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်ဏံ ကောန်ဂၠုဟေၚ် မ္ဒးဒုၚ်ကေတ်တဲတုဲ ကပေါတ်ကြိယာသဗ္ဗအိုဿီု စွံပ္တန်ဒၞာဲ ဗွဲမ္ဒးရးရ။


* '''ဗီုစဳရေၚ်အသေအဟာန် မ္ၚဵုသၞက်ကရောဲ'''

သ္ၚိမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ဂတးစွံလဝ်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာသၟးဂၠိုၚ်ရ၊ ပါ်စွံလဝ်ခဒမ် သွက်ဒုၚ်တၠုၚ်တၟုယ်၊ ခုမ်တၟုယ်တိက်၊ ခုမ်တၠသ္ၚိတိက်၊ ခဒမ်ကောန်တြုံတိက်ကဵုခဒမ်ကောန်ဗြဴတိက် ပါ်စွံလဝ်သာ်ဏံရ၊ ပ္ဍဲသ္ၚိခဒမ်အဒေါဝ် လ္ပာ်ဗၟံက်စဵုလဝ်ဒၞိက်တုဲ အဒေါဝ်ဂှ်ပြေၚ်စွံလဝ် ဓုပ်နတိုၚ်၊ ဂအုပ်၊ မာဲသုတ်၊ ဂြောပ်လဝ်ကဵုယာတ်ပရဳတံဂှ်ကီု၊ သၠိုၚ်ဍာ်မြမောဝ်မွဲမ၊ သၠိုၚ်ဗက သွက်ဂွံဗဂူဗြဲရတ် စုတ်လဝ်သၠုယ်မွဲမ၊ ညးတံစွံလဝ်ကီုရ၊ ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်တြုံဂှ်မွဲလ္ပာ် ပူရိဿာတ် ဂကောံသၟတ်ဗြဴဂှ်မွဲလ္ပာ် လုပ်ဂ္ဇံ ကေုာံ တွဳဝါရဂမၠိိုၚ် ပ္ဍဲသ္ၚိသၟဝ်ကျာကၠာတုဲ သၟတ်ဝုတ်ဂှ်လေဝ် တန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲခဒမ်သ္တိက်တေံရ၊ ကာလပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ် ကောံသၟဟ်အိုတ်မ္ဂး ညးဇၞော်တံကော်ပ္တိတ်နၚ် သၟတ်ဝုတ်သၟတ်ဗၠာဲတုဲ လ္ပာ်ပူရိဿာတ်ညးကဵုညး ကဵုဂ္ဇံဖျေံဒၞာဲတုဲအိုတ်မ္ဂး အ္စာသၟာန်သှ်တံ အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် သၟာန်သှ်ဂတပူရိဿာတ်တံ ဗွဲမယေန်သၞာၚ်အိုတ်ရ။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်''' 


ယွံလေဝ်ညးပ္ညုၚ်၊ မူဍုၚ်မူကွာန်၊ မူသန္တာန်ကၠာ၊ မၞိဟ်လေဝ်ဂၠိုၚ်သန်၊ ဟွံတီနန္တာ၊ ကျိုၚ်ကျဝ်လဒု၊ သ္ဇုၚ်ကွုကြိယာ၊ ဗြဴကၟာဲတံသၟတ်၊ သီုဝုတ်ကညာ၊ ဗၠာဲသီုလထဴ၊ လဗြဴမွဲသာ၊ ညာတ်မုက္ခဝါ၊ သာယာအိန်ရဳ၊ မၞိဟ်တံဟွံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်သီုကျာ်ဩဳ၊ ဂအုပ်နသီုတိုၚ်၊ ခိုၚ်ခိုၚ်ဒ္ၚဳဒ္ၚဳ၊ ယိုက်ပ္တိုန်နၚ်ဆက်၊ ဗီုအိန်ဒက္ခဳ၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိပ္ညဳ၊ သ္ၚဳပၟိက်ကိစ္စ၊ ပိုဲဟွံတီကီု၊ ဟီုပဒည၊ ရိုဟ်ရိုဟ်တ္ၚဲအဵု၊ ဟွံဆဵုကွေံရ၊ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံပ္ညုၚ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိဂျ၊ နွံအရေဝ်ဒးသၟာန်၊ ဂလာန်ညိည၊ တိုန်စိုပ်သ္ၚိကွေံ၊ ပိုဲဒးသၟာန်ရ၊ ချပ်ရံၚ်တော်ဆ၊ ခါရဟွံသၟာန်၊ ဒှ်မၞိဟ်ယုတ် ဟွံတီဂလာန်၊ ဟွံသေၚ်သွံရာန်၊ စိုပ်ကၠုၚ်ဌာန်ဏံ၊ ဟွံသေၚ်သၠာဲဂတး၊ ဂးဟာကလောတံ၊ နွံဂွံကဵုသ္ကဲ၊ ဟၟဲဂွံကလံ၊ ကၠုၚ်စိုပ်ဌာန်ဏံ၊ ပရၚ်နာဲတံတၟေၚ်၊ ဗီုပြၚ်စဳရေၚ်၊ ပိုဲထေၚ်ဟွံမှာ၊ ဟွံသေၚ်ဂၠာဲမိတ်ပြဝါ၊ ဓမ္မတာသတ်တံဟေၚ်၊ တိုန်ဂ္ဇံဒၟံၚ်ရေၚ်၊ တၟေၚ်သန်ပယောဂ၊ ဒါန်အတိက်ခါနွံ၊ ဂွံမံၚ်ကောံကီုရ၊ ဟိုတ်ပိုဲဟွံတီအဵု၊ ပရေၚ်ကုသဵုဒါန၊ ဟိုတ်ဂှ်သၟာန်သၟုက်၊ သုခဒက္ခာ၊ ဟီုတိုန်ညိရ၊ လပညှာတာ၊ ပိုဲသၠးအခေါၚ်၊ ညံၚ်ဍောၚ်ထာၚ်သွာ၊ ဒုဟ်ပါၚ်ဟၟဲ၊ ပ္ဍဲပိုဲညးၜါ၊ တိုန်ဂ္ဇံမံၚ်၊ ညံၚ်ဗီုဒေဝါ၊ ရာၚ်ဆာဲဗြေဝ်ဗြော်၊ သီုဗော်ပြဝါ၊ စိုပ်ကောံလေဝ်ဇဳ၊ ညဳညဳသာသာ၊ တိုၚ်ပၟိက်စိုတ်၊ ဟိုတ်ဖဵုဍေံကၠာ၊ ဟီုညိလ္ပညှာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၁။ '''လၚ်္ကာလ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်''' 


ယွံလေဝ်ကလောဗြီု၊ စိုန်သ္ကီုသီုဉာဏ၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊ ဓဝ်ပြမတ္ထ၊ ကုသလာ အကုသလာ၊ ဓဝ်ၜါဂှ်ဒှ်မူလ၊ အကုသလာဍောၚ်ဓဝ်ဓမ္မ၊ ဟီုပျးသရကၠာ၊ အကုသဵုစိုတ်စှ်ၜါ၊ ပြာကတ်တဴဗိုန်က္ညန်၊ အကုသဵုစဵုတသိက်၊ မိက်ဂွံဆစှ်ပန်၊ အညသမာန်စှ်ပိ၊ ပါဠိနာဲသာဇန်၊ ပံၚ်ပ္ကောံသၟဟ်န်၊ ဇၟန်ဍောၚ်ဓမ္မ၊ လၟိဟ်ၜါစှော်ထပှ်၊ ဒှ်စၟတ်ဨကန္တ၊ ပ္ဍဲဓဝ်အကုသလ၊ ယဝ်ရမၚ်မွဲဟွံမာန်၊ ဍေံဒှ်ဂၠံၚ်အပါဲ၊ သာဲနူခြာနိဗ္ဗာန်၊ ကျာ်တြဲတိက္ခဉာဏ်၊ ဆာန်သတ်တိတ်တွံကဵု၊ ကုသလတုန်ဟေၚ်၊ ပရေၚ်ဓဝ်ကုသဵု၊ အရထသၟိက်တီအဵု၊ မဟာကုသဵုစိုတ်ဒ္စာံ၊ အညသမာန်စှ်အဵု၊ စေတသိက်စှ်ပိဗျာံ၊ သောဘဏၜါစှ်သုန်ဗဵု၊ စေတသိက်မအဵုလာံ၊ ပံၚ်ပ္ကောံတုဲသၟဟ်၊ ဟိုတ်ဒှ်ပိစှော်ဒ္စာံ၊ ပ္ဍဲဓဝ်တံဝွံဗျာံ၊ သတ္တံယာံရဒ္ဂေတ်၊ လၟုဟ်ဝွံဆတ္တဝ်၊ တိုၚ်ဓဝ်သမ္ဗုဒ္ဓ၊ ကောန်ဗၠာဲဍောတ်ပိုဲမွဲ၊ ပြဲသန်လက္ခဏာ၊ ဟိုတ်ဂွံသ္ပလဝ်၊ ဍောၚ်ဓဝ်ကုသလ၊ ပဌမအသၚ်္ခါရိက၊ သောဘဏပၠန်၊ ဂွံပ္တုဲလဝ်ပြဲ၊ ဘဝဂၠိၚ်သ္ၚောဲလောန်၊ ဓဝ်ကုသဵုဂှ်ပၠန်၊ ဖ္အောဝ်တဴပ္ဍဲခန္ဓ၊ အာယုက် (---)ဂျ၊ ဟိုတ်ဒါနအောဝ်လဴ၊ စံၚ်ဗဂဵုတဴလျးပၠိုတ်၊ အိုတ်ပၟတ်စှ်မွဲဖဴ၊ အတိက်တေံဟာန်၊ ဟိုတ်ဒါဂွံဖက်နှဴ၊ ဇရေၚ်ဒေံဍောတ်ဗြဴ၊ သၟိက်ဂွံသှ်ပ္တဴစိုတ်၊ သၟိက်ဂွံကၠောန်ၜိုတ်၊ အိုတ်သဗ္ဗကေၚ်ကာ၊ ဟိုတ်ဂှ်ကၠုၚ်စိုပ်သ္ကာန်၊ သ္ၚိဌာန်နာဲတံကၠာ၊ ဟီုပ္တီသီုညှာတာ၊ ဟွံမှာရကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ယွံလေဝ်ကလောတံ၊ ဗိုန်ဇၟံပညာ၊ နာဲတံကလၚ်၊ ပၚ်မှိၚ်သောတာ၊ တၟံဘူဝတ်၊ သတ်အနန္တာ၊ ပူဂဵုတံကၠာ၊ ပြေၚ်ဝိဝါဟ၊ ပရေၚ်ကဝ်ဂှ်၊ ကဵုဍေံဒှ်ရ၊ ကောန်ပိုဲတုန်သၟတ်၊ ရတ်အနဂ္ဃ၊ ထဝ်ဇမ္ဗူနတ်၊ ဝုတ်ကညာရ၊ ပိုဲပ္ကၚ်ရၚ်၊ မၚ်မွဲလဝ်ပၠ၊ ကောန်မၞတံရ၊ သၟိက်ပဂမာန််၊ ကောန်တြုံမ္ၚဵုထၟိက်၊ သၟိက်ဆက်နိဒါန်၊ နွံမွဲဂလာန်၊ ပိုဲသၟာန်စမ်ရ၊ ကောန်မၞးတံဆာဲ၊ မၚ်ဗၠာဲရုပ္ပ၊ အနန္တဂုဏ်၊ မသုန်ဌာန၊ ဂုဏ်ကျာ်ဓရ်သၚ်၊ ဂဵုခၠၚ်က္ဍၚ်ပြ၊ ဂုဏ်မိမကီု၊ သီုဂုဏ်အ္စာရ၊ ဂုဏ်ဒေဝတဴ၊ ဂုဏ်ကလောဝံသ၊ ဂုဏ်အိန်ဗြီုကီု၊ မသ္တီုတေဇ၊ ကတညုတ၊ ကတဝါဒဳ၊ ဂုဏ်တံဝွံပ္ညဳ၊ ဒ္ၚဳတီကီုဟာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုစှ်ၜါ၊ ပူဂဵုလဵုနာဲတံမဒှ်၊ ဟီုပြဟ်ပကဵုမှာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ မန်လဵုမအာဒှ်၊ ခေတ္တပိဂှ်၊ ဟီုတွံညိကလော၊ ဟီုဒးရောၚ်ပိုဲတက်ဆော၊ ဟီုဟွံဒးအဴ၊ ကလေၚ်စဴသ္ၚိ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အဒေါဝ်ညး၊ ဟီုကဵုဂွံဒးညိ၊ ဟီုဟွံဒးဒှ်ဒိဌိ၊ ပူဂဵုဟွံတီပိၜါ၊ ပူဂဵုဟွံတီသာသနာ၊ ချိုတ်တုဲဒးအာအပါဲ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ကောန်ဝုတ်ပိုဲဇိုန်ကွာဲ၊ ထပ်တဲကဵုနာဲတံရ၊ ဟီုဒးရောၚ်၊ ပိုဲကဵုပုၚ်သွ၊ ဟီုဟွံဒးကဵုဂွံစဴအာ၊ စကၟာဲတိတ်ပအာစာ၊ လုပ်ဂ္ဇံမံၚ်အကြာညး၊ ညံၚ်ဟွံဂွံကဵုဗၠေတ်သ္အး၊ ဟီုထ္ၜးညိကလောဗြီု။


၂။ '''လ္ပာ်သၟတ်တြုံသှ်'''


ယွံလေဝ်တၠသ္ၚိ ဇာတိတၞောဝ်ဗြီု။ သၟာန်နွံတဴကီု၊ ပိုဲဒးဟီုရ၊ ပ္တံပါရမဳကၠာ၊ နာနာဘဝ၊ ဟိုတ်ကုသဵုနွံ၊ စိုပ်ဘုံဝွံရ၊ ဘုံဝွံပြဲဟာန်၊ ဂၠံၚ်ဍာန်သဗ္ဗ၊ လောကုတ္တဵုကီု၊ သီုလောကဳပၠ၊ ကလောန်ၜါသာ်ပြဲ၊ မွဲဟွံဒည၊ အဲဟီုကဵုရ၊ နာဲတံကလၚ်ကၠာ၊ ကြီုဂုဏ်ပညာ၊ ပြာထာနဲကဲ၊ ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ပြဲ၊ ကဲဂုဏ်ဓဝ်တြဴ၊ ဂုဏ်သၚ်ဒ္စိတ်အဴ၊ နဲယျစဴဟီု၊ စတုတ္ထၛာန်ပ္ဍုန်၊ ဟီုလဝ်ပ္ဍဲဂုဏ်ဗြီု၊ ဂုဏ်ကလောထပှ်ကီု၊ ဂုဏ်အိန်ဟီုလဝ်မသုန်။ ကောန်ဍောတ်ဗၠာဲပိုဲတုန်၊ တီဂုဏ်တံဂှ်ကၠာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဝွံအဵု၊ ပူဂဵုနွံစှ်ၜါ၊ ပ္ဍဲဒ္စိတ်ဟိုတ်ဂှ်၊ ပိုဲစဴနှဴကၠာ၊ မန်ပိဘာသာ၊ အာဒှ်မည၊ ပၞောဝ်ခေတ္တပိ၊ ဇာတိခေတ္တ၊ လၟောၚ်လောကကီု၊ ဂတဟီုအာ၊ ညးချူတခဳ၊ ဝဍ္ဎပဳမြာ၊ ရာဇာဝတ်လေဝ်၊ ဗေဒၚ်ဟောရာ၊ ဇိက်ဗ္ၚတောမ်ၜဵု၊ တဵဵုကၠံသွံဖျာ၊ ဍိုက်ၜၚ်ဆၚ်ဍာ်၊ လၟာ်လက်ရာ၊ ချူကှ်ေဇိၚ်တပ်၊ တာန်စပ်ညဳသာ၊ ပ္ဍဲကတ်ပညာ၊ ဂၠိုၚ်ပကာရ၊ ကွတ်တြုံတံသ္ဍာံ၊ စှ်ဒ္စာံဂှ်ပၠ၊ ကောန်ဗၠာဲပိုဲသ္တိုတ်၊ လေပ်အိုတ်သဗ္ဗ၊ ပူဂဵုဂှ်ရ၊ စဟွံဒးဂွိၚ်၊ ကဵုသိုက်သၠိၚ်၊ လဗိၚ်သုခ၊ ထပ်တဲဇိုန်ကဵု၊ တွဵုမိကဵုမ၊ သွက်ဂွံဒှ်သဇိုၚ်၊ ဂိုၚ်ကေတ်ညိရ၊ ဂိုၚ်လဝ်ဂွံခိုဟ်စ၊ ဂိုၚ်ကေတ်ရကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်ဗြဴသၟာန်'''


ပ္ဍဲတ္ကံကြေၚ်ထဝ်၊ အသဝ်က္ဍၚ်ပြ၊ တၞောဝ်ဒတောဝ်ကၠာ၊ မအာသမ္မတ၊ ကြဴနူဂှ်ဗျိၚ်၊ သၟိၚ်ရောဇ၊ ကောန်ညးဂှ်အဴ၊ ဝရရောဇ၊ သၟိၚ်မွဲပၠန်ကလျာဏ၊ ဝရထပ်စုတ်၊ ခုတ်သာ်ဂှ်ပၠ၊ မန္ဓာတ်ၜါဆော၊ ဥပေါသထ၊ ဝရတံဒုၚ်၊ ကၞုၚ်တုပ်ပၠ၊ ဒှ်ကောန်ညးရ၊ ဥပထပ်စုတ်၊ ခုတ်နာမပၠ၊ စှ်မွဲဒတောဝ်၊ တၞောဝ်မူလ၊ မအံက်ကဵုကောန်၊ ပိုၚ်နန်ဝံသ၊ ဟွံလီုကၠိခ္ဍက်၊ ဆက်ကၠုၚ်ဂတ၊ နွံကဵုမ္ၚဵု၊ ဒဵုဩက္ကာက၊ ဥက္ကရေဇ်ကီု၊ ဟီုဂးစရ၊ ဒ္စာံလက်ပၠန်၊ ပန်လ္ၚီတော်ဆ၊ ညးတံပြေၚ်ကၠုၚ်၊ ဒုၚ်ဝိဝါဟ၊ သၞက်ကရောဲအဵု၊ မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ၊ ဒဵုစိုပ်သၟိၚ်ရော၊ သုဒ္ဓေါဒန၊ သိရိမာယာ၊ မာယာနာမ၊ ညးတံထပ်တဲ၊ ပ္ဍဲနန်ရာဇ၊ သ္အဳသ္အဳရိုၚ်ၚ်၊ ဝေၚ်ဂြိုၚ်ဟွံဇြ၊ မိပ်ဇြိပ်လောန်ရ၊ ပကၠုၚ်ကာမ္ၚဵု၊ ဂအုပ်ထဝ်သၟတ်၊ ရေၚ်မတ်လဟဵု၊ တုဲညးဂြောပ်ဂဒဵု၊ ကဵုယာတ်ကြာထဝ်၊ တုဲညးတံပံက်ဂိုၚ်၊ အတိုၚ်နူကဝ်၊ လၟုဟ်နာဲတံရ၊ ဗော်တၠဓဝ်၊ သတြုစ္ဍးသ္ၚောဲ၊ သၟိက်ဒှ်မွဲဓဝ်၊ ကြာဖဍာန်ဆက်၊ ဂွံဓနက်လဝ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ဆတ္တဝ်၊ ဗွဝ်နွံၚုဟ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ဒှ်သမ္ပတ္တိ၊ တေံသၟိၚ်တ္ၚဲစိ၊ အာဒိနူကဝ်၊ တဆိပ်လိုက်ဗိုန်၊ လိုန်တၟံဇာထဝ်၊ ဒးအခါပၠန်၊ စက်ပန်လေဝ်ဓဝ်၊ ကၠုၚ်စိုပ်သ္ၚိသၟတ်၊ ဝုတ်ပစဲကဝ်၊ ပံက်ညိရဂွံဗဵုဒ္ၚောဝ်၊ ဒေါဝ်ညးဂမၠိုၚ်ရ ကလောဗြီု။


၃။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


ဂအုပ်ထဝ်ဂၠိုၚ် သီုနတိုၚ်ကၠာ ဗြဴဝုတ်ကညာ အာသီုကျာ်ဩဳ ဂၠောဲဖ္ဍောဲဆက် ယိုက်ဗက်လွဳ ပ္ဍဲကဵုတိထဳ နာဍဳမပြဲ ပ္ၚောံညံၚ်စိုပ် ဗဒိုပ်နာဲအဲ သၟိၚ်ကၚ်ပဝဲ မွဲတဲဆေဝ်တာ ပိတန်သေၚ်ဟာ တိတ်ဒၞာလတ် အရက်စာၚ်အဴ ဗြာတ်က္ၜဴဩန်ထဝ် ဒးတိတ်ကွာဲလဝ် ကၚ်ထဝ်ဒါန ဟွံရောံဒည ဟွံလဇခြာ နူဂှ်တုန်ကၠာ အာစိုပ်မုက်သ္ၚိ ပ္ဍဲက္ဍိုပ်တၞိန်စိ ရပ်ရိအေန်ဂါဲ ပန်တန်ပၠန်ကွေံ ဒးဖျေံကၟာဲ သၟာန်သၟုက်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ကၚ်နာဲရုပ်ထဝ် ပရေၚ်သံသာ ဓမ္မတာကဝ် ညးတံစွံလဝ် ဆက်က္ဍဝ်ကၠုၚ်ရ ဂအုပ်ကၟာဲမ္ၚဵု တွဵုမၚ်္ဂလ ကၠုၚ်ဇိုန်ကွာဲရ ကဵုတၠသ္ၚိပၠန် နူကဝ်မတန် ဖန်ဖက်စဳရေၚ် သမ္မတဟေၚ် ညးပြုပြေၚ်လဝ် ဂကူကၠံမွဲ ပ္ဍဲဘဒြကဝ် ပ္ညပ်တဴစွံလဝ် အသဝ်က္ဍၚ်ပြ နူကဵုဒတောဝ် တၞောဝ်ဩက္ကာက ဒဵုမစိုပ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကပ္ပဳလ သုဒ္ဓေါဒနသဳရိမာယာ ထပ်ကဵုတဲသၟဟ် ဒယှ်ပြာထာ နဲသာ်ဝွံကၠာ သ္ပဗက်အာဟေၚ် အတိုၚ်လၟေၚ် ပရေၚ်နူကဝ် တြုံကဵုဇံသဝ် ဗြဴလဝ်ဖလုၚ်(သၠုၚ်)ဗီုဍေံဒှ်ကၠုၚ် ဍုၚ်ကွာန်တမၠာ ဂအုပ်ထဝ်ကီု သီုနတိုၚ်ကၠာ ယာတ်ပါန်သာခါ ဟွံမှာဂြောပ်လဝ် ပူဂဵုသာ်လဵု ညးတွဵုလဝ် ထေက်ကဵုဂွံပံက် ဂၠံက်ယာတ်ရုပ်ထဝ် တိုၚ်ပရေၚ်ကဝ် အံသဝ်ပြာထာ နူသွတ်ဒဵုဇၞော် ဒုဟ်ဟွံပြံက်ဖာ ဗြဴဗြဴမွဲဟေၚ် ပေၚ်လကျန်ကၠာ ထမိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမှာ ဗီုဝိသာခါ နွံကၠာကျာ်ဩဳ တြဴစှော်ပန် လကျန်ဗြဴဇဳ ဗြဴသာ်ဂှ်ပ္ညဳ နွံဣန်ရဳပန် ဂပ်ဝ်ပံက်ပၠန် ဗ္စန်ပါၚ်အ္စာ နူတက္ကသိုလ်ကၠာ ပြာထာလဝ်ရောၚ်။


၄။ '''လ္ပာ်သၟတ်ဝုတ်သၟာန်''' 


ယွံကလောပိုဲ ဟိုဲညးဂမၠိုၚ် ပြာပ်ကၠုၚ်စိုပ်ဂွိုၚ် ရိုၚ်ၚ်အဳသ္အဳ ကၠုၚ်စိုပ်လၟုဟ်ကီု သီုကဵုကျာ်ဩဳ အခါဒှ်ပၠန် စက်ပန်လေဝ်ညဳ ပ္ဍဲကဵုကိထဳ ညဳသာကီုရ ပိုဲက္တဵုဗဒှ်အဵု မ္ၚဵုမၚ်္ဂလ ပ္ဍဲသၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဂွံခိုဟ်စ ကဵုစေန်ဆက်အာ နာနာဘဝ ကဵုဍိုက်ပေၚ်သၟတ် ယဿဘောဂ ဟိုတ်အသံကၠာ မဟာသမ္မတ ပိုဲယဵုဒုၚ်ရ နဓဝ်ပညာ ကဵုဍိုက်ပေၚ်ညိ သ္တိပမှာ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ဗိုန် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ဒးစရဲပၠန် ဗ္စန်အ္စာ ဗြဴယုတ်မာ ပကဵုပါမြိ ဟွံသေၚ်ပွံၚ် ပကဵုပံၚ်ညိ ယြဴဗြဴမွဲ ဗွဲမယုတ္တိ မုသာထၟုန် ဍိုက်ဍုန်တြုံသ္ၚိ လၞုဟ်တဴဒမၠိ ဒရီုသ္ၚိသ္အာၚ် ကာတ်သာဲရမျာၚ် ပါၚ်တြၚ်သၟုက်ကျောဝ် လုပ်ကဵုလဗၚ် ဆၚ်တိတ္ၚဲသဝ် ကရောတ်သအဝ် လဝ်စိုတ်သာဍာ စကၠာတိက််ကၠာ တိက်ကၠာၚုဟ်ကြဴ ဒ္ဂေတ်မယုတ် ပဋိပတ်ဗြဴ မုက်ဟွံလာၚ်အဴ ကြောသ္ၚုတောံပုၚ် ခါတ်ဂၞိန်သၠုၚ်ၚ် ကဆံၚ်ကၠုၚ်အာ ကၠတ်စိုတ်တြုံကီု ဟီုဟွံညှာတာ ဒ္ဂေတ်ယုတ်မာ ဝွံဗြဴပါပ ဗြဴသာ်ဂှ်ရ ပကဵုပံၚ်ညိ ဂုဏ်မိဂုဏ်မ ရတ်ပိပြကာ ထၟိက်မသုန် ဂုဏ်တြဴမာ ဟီုဟွံဒးရ တိတ်ပအ္စာ ဒးစရဲသၟတ် ပိုန်ဟာန်ယုတ်မာ ချိုတ်နူဝွံကွေံ ဒးနရက်ကၠာ ဒဒိုက်ရောသာ ချိုတ်အာဂွံဖဵု ဗ္ကန်အ္စာပ္ညုၚ် နူဍုၚ်တက္ကသဵု ဟီုဟွံဒးအဵု ပကဵုပံၚ်ညိ ညံၚ်ဂွံဗၠးဗယိ ပံၚ်ညိရကလောတံ။


၄။ '''လ္ပာ်မၞိဟ်တြုံသှ်'''


(က) ထၟိက်မသုန်၊ ဂုဏ်တြဴဂှ်၊ ဟီုတွံကဵုရ၊

ပ္ဍဲကဵုလောက၊ ဗြဴတံသီုဖအိုတ်၊ သမ္တီအိုတ်ညိ၊

တ္ၚဲယးလာၚ်မုက်၊ ဂြးသော်တုဲကီု၊ သီုကြိယာပိ၊

ဂပ်ဝ်စှ်ေတိ၊ အာသ္ၚိညးသွံ၊ ဂွံထၟိက်မွဲရ။


(ခ) ဂ္ဇံသိပ်ထဴ၊ ဝဴဖဴဟွံဟီု၊ စီုမဍိုန်ဒ္ၚဳ၊

ဟီုသီုကျာ်ဩဳ၊ ပ္ဍဲလောကဳပျး၊ ဂးရထၟိက်ၜါ၊

မြမောဝ်ဗဗိုဟ်၊ စရှ်ဝက်ပ္ကဴ၊ ဗြဴသိုက္ခမာ။

ၜးကေတ်ကြိယာ၊ သာသာဂါံကွာ်၊ ဝွံထၟိက်ပိညိ၊


(ဂ) တြုံသ္ၚိယဲအာ၊ လွဳပရာတဴ၊ ပညံၚ်ရာမ၊

ယဝ်ဂွံစၞ၊ ညံၚ်မလဝ်စိုတ်၊ ဟွံဝိုတ်စွံလဝ်၊

ဂွံထၟိက်ဂေါဝ်၊ ပန်သၞောဝ်ဝွံပၠန်၊ နွံရတမ္ညဝ်၊

ကာလတိက်ကျဝ်၊ ကြောလဝ်ဇိုၚ်သ္အး၊ တွံလးဒၟံၚ်ပၠ၊


(ဃ) မသုန်ဂၠံၚ်ဝွံ၊ ပြုပြေၚ်ဒၟံၚ်အဴ၊ ဗြဴတုပ်ရဴမိ၊

ယိုက်ဂုဏ်တုဲစိ၊ မိကဵုမကျဝ်၊ ကျာ်ဓဝ်သၚ်သၟဟ်၊

ရတ်ပိပြကာ၊ သီုဂုဏ်အ္စာကီု၊ သီုတၠသ္ၚိဂှ်၊

သၟိၚ်မွဲဗြဴမွဲ၊ ခမဳမွဲစိ၊ ညးပိဝွံရ၊


မၞုံဣန်ရဳပၠ၊ သ္ပဓဝ်ခန္တဳ၊ လွဳပါရမဳ၊

ပ္ဍဲလိုက်ဝွံစိ၊ ညးပိဝွံပၠ၊ တၠကျာ်ဩဳ၊

မၞုံပါရမဳ၊ ကျာ်ဩဳလောက၊ ပ္ဍဲညးပိရ၊

ဓဝ်ကုသလ၊ ၜိုန်ဟွံပသ္တိုတ်၊ ချိုတ်ဂွံစဴသွဝ်။ ရဴဝွံညးတံသၟာန်သှ်တုဲမ္ဂး သ္ပတဴမ္ၚဵုသၞက်ကရောဲရ အခိုက်ကၞာသၞက်ကရောဲမန်တြေံ နွံစှ်ပြကာရ။


၁။ ပွမသၞက်ကရောဲ လၜက်ယာတ် ပ္ဍဲဇုက်တေၚ်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠတံဂှ် ဟွံဒးတိတ်ကလံ ညးဇၞော်တံ အဒေါဝ်ပူရိဿာတ် ဘာသာဇကု ဇကုမဒၟံၚ်တဴဗွဲမသၠးပွးတုဲ ဇုက်တေၚ်မၞုံတဴ ပ္ဍဲခဒမ်သၟတ်ဗြဴဂှ် မပ္တံကဵု ယာတ်ဗွိုက်လတက်သၟတ်တြုံဂှ် လၜက်စုတ်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၂။ ပွမသၞက်ကရောဲ စစၞမွဲ လဗံက်မွဲပ္ၚာန်ဂှ် ပုၚ် (ဟွံသေၚ်)ပလေၚ်ကွာၚ်ၜဲ လက်ဖက်တံဂှ် စုတ်လဝ်ပ္ဍဲလဗံက်ပ္ၚာန်တုဲ သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴညးၜါ စဟာပ်မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၃။ ပွမသၞက်ကရောဲ သၠာဲလစိန်မ္ဂးဂှ် လစိန်သၟတ်တြုံဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်ဗြဴ လစိန်သၟတ်ဗြဴဂှ် ပအပ်ကဵုသၟတ်တြုံ သၠာဲဂတးကဵုသံက်လဝ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၄။ ပွမသၞက်ကရောဲ ၜးသၠာဲယာတ်ဗဝိုက်မ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ် ပ္ဍဲမစိုပ်သ္ၚိသၟတ်ဗြဴ လ္ပာ်မသနာံမြိုၚ် သၟတ်ဗြဴမွဲက္ဍိုပ်တံဂှ် ဖုံဍာ်ကြာတ်ကြောသ္အးဇ္ၚးတုဲ ပ္တိတ်ကဵုယာတ်ဗွိုက်လတက်တၟိ ကဵုၜးသၠာဲတုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၅။ မွမသၞက်ကရောဲထပ််တဲမ္ဂးဂှ် သ္ပာတဲသၟတ်ဗြဴဂှ် ပၠးဒုၚ်လဝ်တုဲ သ္ပာတဲမၞိဟ်တြုံဂှ် ကဵုထပ်စုတ်လ္တူဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။ (အဓိပ္ပါယ် ပွမသၞက်ကရောဲဝွံ ထဝ်ၜါဂတှ်ေ ညဴၚ်ရဴမစပ်ဂဟဵုမွဲဂတှ်ေဓဝ်ကီု ပၞောဝ်ကဵုၜါဇကု ကဵုဂွံဒှ်မွဲဇကုဓဝ်ညိ။ ၜါကရေက်ကဵုဂွံဒှ် မွဲကရေက်ဓဝ်ညိ၊ နကဵုစၟတ်သမ္တီဂှ် ပွမသၞက်ကရောဲသာ်ဝွံရ)။


၆။ ပွမသၞက်ကရောဲဓနက်ကံမ္ဂးဂှ် ဇုက်တောဝ််ဗၞတ်ပန်ဟတ် မွဲဇုက်ဂှ် သၠိုက်စုတ်ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗြဴၜါတၠဂှ်တုဲ ပွမသၞက်ကရောဲဂှ်မွဲ။


၇။ မွမသၞက်ကရောဲပူယာတ်မ္ဂးဂှ် ယာတ်ကဝါ မၞုံဗၞတ်အနာံၜါဟတ် ဇမၠိုၚ်တြဴဟတ် ပူဒက်စုတ်ညးၜါဂှ် မွဲစွံတုဲ ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၈။ ပွမသၞက်ကရောဲသၠိုက်ပ္ကဴမ္ဂးဂှ် သၟတ်တြုံဂှ်ပ္ကဴမွဲပး သၟတ်ဗြဴဂှ်ပ္ကဴမွဲပး ဗွဲကိုပ်ကၠာသၟတ်ဗြဴဂှ် သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်တြုံတုဲ သၟတ်တြုံဂှ် ကလေၚ်သၠိုက်စုတ်ပးပ္ကဴ ပ္ဍဲကံသၟတ်ဗြဴဂှ် ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။


၉။ ပွမသၞက်ကရောဲ တုၚ်လဝ်တဲပ္ဍဲဍာ်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ် သၠိုၚ်ဩန်မွဲမွဲ တဲပုၚ်သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴ ၜါတၠတံဂှ် ကဵုတုၚ်လဝ်ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်တုဲ ပွမသၞက်တြကရောဲဂှ်မွဲ။


၁၀။ ပွနသၞက်ကရောဲ စဝ်ဖျေံဍာ်ပ္ဍဲက္ဍိုပ်မ္ဂးဂှ် ကၞုသၚ် ဟွံသေၚ် ဍာ်သၠိုၚ် မပ္တံကဵုသၠိုၚ်ထဝ်သၠိုၚ်ဩန် စုတ်လဝ်ဍာ်မြမောဝ် ကေုာံ ရတ်ဒ္စိတ်သာ် တဵုစုတ်ပ္ကဴကြေၚ်တုဲမ္ဂး စဝ်စရိုဟ်ဖျေံနူလ္တူက္ဍိုပ် သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴၜါတၠ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲဂှ်မွဲ။

(ဣဝွံ ဒှ်ပွမသၞက်တဴကရောဲ စှ်ပြကာရ)


ပၞောဝ်စှ်ပြကာဂှ် နဲဂွံဗဗွဲကဵုကွေတ်ဝါဒ၊ ဘာသာ အလေံဂကူမန်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ မ္ဒးသၞက်ကရောဲတဴအိုတ်ရောၚ်၊ ဂတကောကဵုဒေံ မိကဵုကောန် ကောန်ဗြဴကဵုမ ဂတဒေါဝ်ပူရိဿာတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂၠိုက်ဂၠာဲရံၚ်ပွမသၞက်ကရောဲ၊ မဗဗဗွဲထေက်ကြိုက်အိုတ် မယေန်သၞာၚ်အိုတ် မရာၚ်ဆာဲအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်တုဲ ဂကူမန်ပိုဲဗွဲမဂၠိုၚ် သွက်ဂွံပစၟတ်သမ္တီဗွဲမဍာံပြ၊ ဗွဲမခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ် နကဵုဝိနဲပါဠိ ဗွဲသၟဝ်တေံဟေၚ် ဂပ်ဝ်သမ္တီအိုတ်ညိ။


ဩဒပတ္တကိနဳနာမဥဒကပတ္တံအာမသိတွာဝါသေတိ၊ ပါဠိဝိနဲပါရာဇိကဏ်၊ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပိုဒ်၊ အရထတုန် ဩဒပတ္တကိနဳနာမ၊ ၚ်ယၟုမ္ဂး ဩဒပတ္တကိနဳ။ ဥဒကပတ္တံ၊ န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ အာမသိတွာ၊ ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ ဝါသေတိ၊ ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။


'''ဩဒပတ္တကိနဳတဳ၊ ဥဘိန္နံဨကိဿာ ဥဒကပါတိယာဟတ္ထေ၊ ဟတာရေတွာ။ &quot;ဣဒံဥဒကံဝိယသံသဌာ အဘေဇ္ဇာဟောထာတိ&quot; ဝတွာပရိဂ္ဂဟိတာယ ဝေါဟာရနာမမေတံ၊ နိဒ္ဒေသေပိဿ၊ တာယသဟ ဥဒကပတ္တံအာမသိတွာ၊ တံဝါသေတဳတိ ဨဝမေတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပွံက်သိက္ခာပိုဒ်ဂှ် ပါရဇိကဏ်အဌကထာ။'''


အရထတုန်- '''ဩဒပတ္တကိနဳတိဨတံနာမံ၊''' ၚ်ယၟုဩဒပတ္တကိနဳဂှ် '''ဥဘိန္နံ၊''' ဒဒက်ကဵုသၟတ်တြုံ သၟတ်ဗဴါဂမၠိုၚ်ၜါ၊ '''ဟတ္ထေ၊''' န်တဲဂမၠိုၚ်။ '''ဨကိဿာ၊''' ဍေံမဒှ်မွဲ။ '''ဥဒကပါတိယာ၊''' ပ္ဍဲသၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''ဩတာရေတွာ၊''' ကဵုဖျေံဏာအိုတ်တုဲ။ '''တုမှေ၊''' ၚ်သၟတ်တံညးဂမၠိုၚ်။ '''ဣဒံဥဒကံ၊''' ၚ်ဍာ်ဝွံ။ '''သံသေဌံ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇံ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောတိဝိယ၊''' ညံၚ်ရဴမဒှ်တဴကီု။ '''တထာ၊''' တုပ်တဴညံၚ်ရဴဍာ်ပၠန် တန်တဴမွဲသၠိုၚ်ဂှ်ကီုရ။ '''သံသဌာ၊''' ၚ်မနှဴရဴမွဲစွံ။ '''အဘေဇ္ဇာ၊''' ၚ်ဟွံဂွံပါ်ဒကးပြးဆာဲအာ။ '''ဟောထ၊''' ဩဝ်ကဵုဒှ်အိုတ်ညိ။ '''ဣတိ၊''' ရဴဝွံ။ '''ဝတွာ၊''' သ္ဂးအိုတ်တုဲ။ '''ပရိဂ္ဂဟိတာယ၊''' ဍေံမဂပ်ဝ်မသီကေတ်အပိုၚ်။ '''ဣတ္ထဳယာ၊''' ဒဒက်တဴကဵုသၟတ်ဗြဴ။ '''ဝေါဟာရနာမံ၊''' ယၟုမဒှ်ဟိုတ်ဂပ်ဝ်ကော်ခဴစရ။ '''အဿ၊''' ဒဒက်တဴကဵုပိုဒ်မ္ဂး။ ဩဒပတ္တကိနဳဂှ်။ '''နိဒ္ဒေသေပိ၊''' ပ္ဍဲအရာမစၞောန်ထ္ၜးဗွဲတြးကီုလေဝ်။ '''တာယ၊''' ကေုာံသၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''သဟ၊''' မွဲဟာန််။ '''ဥဒကပတ္တံ၊''' န်သၠိုၚ်မပေၚ်တဴနကဵုဍာ်။ '''အာမသိတွာ၊''' ဇွိတ်သပေါတ်တုဲ။ '''တံဣတ္ထိံ''' န်သၟတ်ဗြဴဂှ်။ '''ဝါသေတိ၊''' ပ္ဍံကဵုဒၟံၚ်ရ။ '''ဣတိဨဝံ၊''' ရဴသာ်ဝွံ။ '''အတ္တော၊''' န်အရထ။ '''ဝေဒိတဗ္ဗော၊''' စိုန်ဂပ်ဝ်သမ္တီ။ ပွမသၞက်တဴကရောဲအိုတ်ရ။


အဓိပ္ပါယ်ပ္ဍဲဍာ်မွဲသၠိုၚ် ဍေံမဒှ်မွဲဓဝ်ဂှ် စုတ်ဗပေၚ်လဝ်ပ္ကဴ ဍာ်မပြဲ တဲပုၚ်သၟတ်ၜါဂှ် ကဵုဖျေံစွံလဝ်တုဲ ညံၚ်ရဴဍာ်မၜိုဟ်ဂံက်ကီု၊ ကဵုဂွံၜိုဟ်ဩိုဟ်တဴညိ။ ညံၚ်ရဴပ္ကဴဝွံကီု ကဵုဂွံထတ်ယုက်တုဲ ရာၚ်ဆာဲဒၟံၚ်လၟိုန်ညိ တုပ်သၟဟ်ကဵုဍာ် ဟွံပြးဒကးအာဂှ် လ္ပကဵုပိုဲပြးဒကးအာတုဲ ကဵုဂွံတန်တဴ လုကဴမွဲအာယုက်ညိ။ ရဴဝွံ မဂွံဂိုၚ်ကေတ်နိမိတ်သၞဲ မဆာဲဒးရးတံဂှ်ရ၊ သၠိုၚ်မပ္တံကဵု ထဝ် ဩန် သၠုယ်သၠာ် ဓရိုတ် ဒါန်တံဂှ်ဂွံဖအိုတ်ရ၊ ရန်တၟံအာဓာန်ဂတ သွက်ညးၜါဂှ်တုဲ အ္စာမ္ၚဵုတံ ရာဒၞာမိက်ကဵုနာနာသာ်မာန်ရ၊ အ္စာလဵုတံဂှ် ဂါထာမပ္တံစိန္တာမဏိဂှ်လေဝ် ရာဒၞာကဵုအိုတ်ရ၊ ပၞောဝ်နဲဂမၠိုၚ် နဲပိုဲမန်ပွမက္ၜထၟထပှ်ဂှ် နွံမွဲသာ်ပၠန်ရ။


* '''ကဗျဗီုက္ၜထၟဓုပ်'''


၁။ ပြေၚ်ကောန်ထပ်တဲ၊ နဲယအ္စာ၊ ပမှာသတိ

ထၟမွဲစိ၊ နကြိဟီုဖ္ဍုန်၊ ပ္ဍဲဂုဏ်ကျာ်မွဲ၊

ကောန်ပိုဲကွေံကြာန်၊ ကဵုတီမာန်ညိ၊

ကဵုတိုန်စိုတ်လောဲ၊ ပ္ဍဲဂုဏ်ကျာ်ဂှ်၊ ပြဟ်ကဵုတီညိ၊


၂။ ထၟဒုတိယ၊ ဂုဏ်မိမကၠာ၊ ပိုၚ်ခြာအာဒိ၊

ဂိတုတ္ၚဲစိ၊ ၜါပၠန်ဂ္ညိဗ္ဂါ၊ လလောၚ်ကြာကတ်၊

ဓဝ်နာံရုပ်မာ၊ နွံၜါဒမၠိ၊ ဗွဲယုတ္တိသၟတ်

ကောန်ပိုဲဗိုန်ဗတ်၊ ပကဵုဆောတ်ပ္ကာန်၊ ကဵုဂြၚ်မာန်ညိ၊


၃။ ပိဋကတ်အဵု၊ ကဵုတိုန်မာန်ညိ၊ ထၟပိကၠာ၊

တဳဏိလောကာ၊ သၚ်္ခါရသၟဟ်၊ တဝှ်ဗောဓိ၊

ကဵုကောန်ပိုဲသ္ကိုတ်၊ ပ္တိုန်စိုတ်မာန်ကၠာ၊ ညာဏ်မှာမုနိ၊

တသိုက်သုခိ၊ လာဘိိမပြဲ၊ ကဵုလောဲသွာညိ။


၄။ ထၟပန်ကျဝ်၊ ဓရ်သစ္စပန်၊ ဟီုဗ္ဂန်နကြိ၊

နဓရ်ပန်ဂၠိ၊ ဓရ်သဳလပန်၊ ဟွံဂွံခၠန်မာ။

နုၚ်နိဓိပန်၊ ပကဵုခၠန်သ္ကဲ၊ မၞိက်ဗၠဲဒွါ၊

ကဵုကောန်ပိုဲမြာ၊ ပကဵုမှာခၠန်၊ ကဵုဗိုန်က္ညန်ညိ။


၅။ ထၟမသုန်၊ ဝိနဲမသုန်အဵု၊ ကဵုတဵုစိုတ်ညိ၊

မသုန်သာ်စိ၊ ခန္ဓဂ္ညိလဝ်၊ ဗွဝ်ကာယျော၊

ပိုန်ဟာန်ထဝ်ဩန်၊ ကဵုဗိုန်က္ညန်ပြဲ၊ ဗ္ဂဲသိလ္လော၊

ကောန်ပိုဲတန်ရော၊ ပ္ဍဲလောကဂှ်၊ ကဵုဂွံဒှ်ညိ၊


၆။ ထၟတြဴ၊ ပဌာန်တြဴဂှ်၊ တဝှ်ဗောဓိ၊

တြဴသာ်စိ၊ ဗွံယုတ္တိရော၊ ဒှ်ဂကူဓဝ်၊

ဖဿတရဴ၊ တိုၚ်သဘဴဂှ်၊ ကျာ်တြဲတွံလဝ်၊

ကဵုဂွံဇၞော်ပၟဝ်၊ အသဝ်မပြဲ၊ ပ္ဍဲကောန်ပိုဲညိ။


၇။ ထၟထပှ်၊ ရတ်ထပှ်မြာ၊ ကဵုသာဓာစိ၊

ဗောဇ္ၛၚ်္ဂဂ္ညိ၊ မုနိတွံလဝ်၊ ဓရ်အရဳပြဲ၊

လောကဳတိုန်ကီု၊ သီုလောကုတ္တဵု၊ ဟိုတ်ဖဵုၜါနဲ။

ကဵုတိုန်စိုပ်လောဲ၊ နဲကျာ်ဂမျိုၚ်၊ ဂတိုၚ်ခဳညိ။


ရဴသာ်ဝွံ ပ္တိုန်သိဒ္ဓိရာဒၞာမိက်ၜထၟ-၇-တုဲမ္ဂး၊ သၟတ်တြုံသၟတ်ဗြဴတံညးၜါ ကလံကျာ်ဓရ်သၚ်မိမအ္စာ

==ပွမသိုၚ်သ္ၚိတၟိ၊ တိုန်သ္ၚိတၟိ==
၁။ နိဒါန်။

၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်။

၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ။

၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)။

၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ။

၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ။

၇။ ဗြိုဟ်သ္ၚိ။

၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)။

၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ။

===၁။ နိဒါန်===
===၂။ ဗီုရုဲအခိၚ်===
===၃။ ဗီုရုဲဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၄။ ဗီုကုတ်ကပေါတ် (ကိုန်ဝုဟ်ဂအာန်သ္ၚိ)===
===၅။ ဗီုပလေဝ်ဂအာၚ်သ္ၚိ===
===၆။ ဗီုခါဲကတိုၚ်ဒယိုၚ်သ္ၚိ၊ ဗီုပ္တဴဒယိုၚ်သ္ၚိ===
===ဗြိုဟ်သ္ၚိ===
===၈။ ဗီုသ္ၚိ၊ (သၠုၚ်၊ စိၚ်၊ ကဆံၚ်၊ ဗ္ဒဴ)===
===၉။ ဒဒှ်သ္ၚိမန် ဂတမုက်လ္ပာ်သၟဝ်ကျာ===

==ဂလာန်ကလော်ဂကူမန် ဒုၚ်တဲမၚ်မွဲလဝ်==
==ပွမဂိယဲ==
==အဝဲဗျု==
==ပွမစုတိ==
==ဂလာန်ကာလထေရ်ကဵုသၟိၚ်ပဿိုန်သၟာန်သွဟ်==
==နိဿဲ==
ကၠုၚ်နူလိက်အုပ် (အခိုက်ကၞာမန်) နူကမ္မတဳလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်−ဍုၚ်လ္ဂုၚ်။ [https://drive.google.com/file/d/1WddIBb6u7tAiS3o7RPQWGImsla4d2YEx/view?usp=sharing pdf-အခိုက်ကၞာမန်]

{{DEFAULTSORT:အခိုက်ကၞာမန်}}</text>
      <sha1>l29r3ctnpsf5tbeyoxccu43t7cc9nbc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် (ဗၟာ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4599</id>
    <revision>
      <id>33661</id>
      <parentid>33588</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:37:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28602" xml:space="preserve">{{Infobox militant organization
| name             = ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန်
| logo             = Flag of PDF Myanmar.svg
| caption          = Flag of the People's Defence Force
| native_name      = ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးတပ်မတော်
| native_name_lang = my
| other_name       = 
| founding_leader  = [[Tin Thit|Yee Mon]]
| foundation       = {{Start date|2021|05|05|df=yes}}
| dates            = {{Start date|2021|05|05|df=yes}} – present
| dissolved        = 
| merger           = 
| split            = 
| predecessor      = 
| merged           = 
| successor        = 
| country          = [[Myanmar]]
| allegiance       = {{flagdeco|Myanmar}}&amp;nbsp;[[National Unity Government of Myanmar]]
| clans            = * People's Defence Force, Mandalay
* People's Defence Force, Bago&lt;ref&gt;{{cite web |url= https://www.rfa.org/english/news/myanmar/militia-05252021091305.html/ampRFA |title= Interview: 'Our Strength is in the People' |last= |first= |date=25 May 2021 |website=Radio Free Asia (RFA) |publisher= |access-date= 25 May 2021 |quote=}}&lt;/ref&gt;
* People's Defence Force, Sagaing&lt;ref name = &quot;SGNMGW&quot;/&gt;
* People's Defence Force, Magway&lt;ref name = &quot;SGNMGW&quot;&gt;{{cite news |title=Sagaing and Magway PDFs launch guerrilla attacks on military columns|url=https://www.myanmar-now.org/en/news/sagaing-and-magway-pdfs-launch-guerrilla-attacks-on-military-columns |access-date=27 December 2021 |work=[[Myanmar Now]] |date=12 October 2021}}&lt;/ref&gt;
* People's Defence Force, Yangon&lt;ref name = &quot;YGN&quot;&gt;{{cite news |title=Yangon PDF Central Command announces attacks after Kyimyindine crackdown|url=https://www.bnionline.net/en/news/yangon-pdf-central-command-announces-attacks-after-kyimyindine-crackdown |access-date=27 December 2021 |work=[[Burma News International|BNI]]|date=7 December 2021}}&lt;/ref&gt;
* [[Chinland Defense Force]]
* [[Karenni Nationalities Defence Force]]
* Karenni People's Defence Force&lt;ref name = &quot;KPDF&quot;&gt;{{cite news |title=Karenni resistance fighters open new front against junta|url=https://www.myanmar-now.org/en/news/karenni-resistance-fighters-open-new-front-against-junta |access-date=7 July 2021 |work=[[Myanmar Now]] |date=26 May 2021}}&lt;/ref&gt;
* Various other local PDFs&lt;ref&gt;{{cite web |url= https://asiatimes.com/2021/12/whos-more-likely-to-win-myanmars-raging-civil-war/ |title= Who's more likely to win Myanmar's raging civil war?  |last=Davis |first=Anthony |date=25 December 2021 |website=Asia Times) |publisher= |access-date= 27 December 2021 |quote=}}&lt;/ref&gt;
| motives          = 
| area             = 
| headquarters     = 
| newspaper        = 
| ideology         = [[Federalism]]&lt;br /&gt;
| position         = 
| crimes           = 
| attacks          = 
| status           = 
| size             = 60,000 (2022 {{estimation}})&lt;ref name=&quot;Jagan&quot;&gt;{{cite news |last1=Jagan |first1=Larry |title=Myanmar reaches a political impasse |url=https://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/2259727/myanmar-reaches-a-political-impasse |access-date=8 March 2022 |work=Bangkok Post |date=7 February 2022}}&lt;/ref&gt;
| revenue          = 
| financing        = 
| partof           = Ministry of Defence, [[National Unity Government of Myanmar|National Unity Government]]
| allies           = * {{flagicon image|Fighting Peacock Flag.png}} [[All Burma Students' Democratic Front]]
* {{flagicon image|Chin National Army Flag.svg}} [[Chin National Army]]&lt;ref&gt;{{cite web |title=Chin National Front Signs Deal with Myanmar's Shadow Govt|url=https://www.irrawaddy.com/news/burma/chin-national-front-signs-deal-with-myanmars-shadow-govt.html|website= The Irrawaddy
|access-date=30 May 2021 |date=29 May 2021}}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon image|Flag of the Karenni Army.png}} [[Karenni Army]]
* {{flagicon image|Kachin Independence Army flag.svg}} [[Kachin Independence Army]]
* {{flagicon image|Flag of the Karen National Defence Organisation.png}} [[Karen National Defence Organisation]]
* {{flagicon image|Flag of the KNLA.svg}} [[Karen National Liberation Army]]
* {{flagicon image|Flag of the Myanmar National Democratic Alliance Army.svg}} [[Myanmar National Democratic Alliance Army]]
* {{flagicon image|Flag of the Ta'ang National Liberation Army.svg}} [[Ta'ang National Liberation Army]]&lt;ref&gt;{{cite news|date=14 March 2022|title=Two helicopters used in fighting near northern Shan State's Naungcho|url=https://mizzima.com/article/two-helicopters-used-fighting-near-northern-shan-states-naungcho|url-status=live|access-date=4 May 2022|work=Mizzima|language=English}}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon image|Flag of the People's Liberation Army (Myanmar).png}} [[Communist Party of Burma#2021 reemergence|People's Liberation Army]]
| opponents        = {{flag|Myanmar}} ([[State Administration Council|SAC]])
* {{flagicon image|Flag of the Myanmar Armed Forces.svg}} [[Tatmadaw]]
**{{army|MYA}}
**{{flagicon image|Flag of the Myanmar Police Force.svg}} [[Myanmar Police Force]]
**{{flagicon image|Sasana Flag – Buddhist flag in Myanmar.png}} Pyu Saw Htee militias&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.myanmar-now.org/en/topics/5558|title=Pyu Saw Htee militia|website=Myanmar NOW}}&lt;/ref&gt;
**{{flagicon image|Sasana Flag – Buddhist flag in Myanmar.png}} Thway Thout deathsquads&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.myanmar-now.org/en/news/murders-in-yangon-and-mandalay-linked-to-thwe-thout|work=Myanmar Now|title=Murders in Yangon and Mandalay linked to Thwe Thout|date=23 May 2022| access-date = 22 June 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://asiatimes.com/2022/06/myanmar-raising-bloodthirsty-death-squads/|work=Asia Times|first=David Scott|last=Mathieson|title=Myanmar raising bloodthirsty death squads |date=10 June 2022| access-date = 22 June 2022}}&lt;/ref&gt;
| battles          = [[Internal conflict in Myanmar]]
* [[2021 anti-coup insurgency in Myanmar]]
| website          = {{URL|https://mod.nugmyanmar.org/en/peoples-defence-force/}}
| module           = 
}}

'''ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန်''' '''(People's Defence Force)''' ({{Lang-my|ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးတပ်မတော်|lit=People's Defense Armed Forces|translit=Pyithú Kakwaeyè Tatmădaw}}; abbreviated: PDF) ဂှ် ဒှ်ဒပ်ပၞာန် [[အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ]] (NUG)၊ မဒှ် အလဵုအသဳ မဒက်ပတန်လဝ် နကဵု ရဲဂကောံဒဳမဝ်ကရေသဳ ကြဴနူ ပၞာန်မထိင်အဝဵုဍုင်တုဲ။ ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် ဒက်ပတန်လဝ် နကဵုဒြဟတ် ညးသၟတ် ဗွဲတၟေင် နူဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ပ္ဍဲဂိတုမေ ၅၊ ၂၀၂၁ သွက်ဂွံ ဗတိုက်သရိုဟ် အလဵုအသဳပၞာန် [[ပၞာန်သီအဝဵု ဍုင်ဗၟာ ၂၀၂၁|မသီအဝဵုဍုင်ဗၟာ ပ္ဍဲ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၊ ၂၀၂၁]]  ရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Can Myanmar's New 'People's Defense Force' Succeed?|url=https://thediplomat.com/2021/05/can-myanmars-new-peoples-defense-force-succeed/|date=6 May 2021}}&lt;/ref&gt; ဒပ်ဝွံ ပ္ဍဲ ဂိတုမေ ၈၊ ၂၀၂၁ဂှ် နကဵုအလဵုအသဳပၞာန် စၟတ်သမ္တီလဝ် နဒဒှ် ဂကောံပကီုပရာပ်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Myanmar junta designates shadow government as 'terrorist' group|url=https://www.dw.com/en/myanmar-junta-designates-shadow-government-as-terrorist-group/a-57473057|date=8 May 2021}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲ အံက်တဝ်ဗါ ၂၀၂၁ ဂှ် ဝန်ဇၞော်ဒစဵုဒၞာ အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ လလောင်တြး ဒက်ပ္တန် ကမ္မတဳဗဟဵု သွက်ဂွံဆက်စၠောအ် ပရေင်ပေါဲဗတိုက် ပ္ဍဲအလုံမွဲဍုင် နကဵု သၟဝ်ဂဥုပ်သကိုပ်ဗိုလ်မွဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|date=28 October 2021|title=NUG establishes 'chain of command' in fight against regime|url=https://www.myanmar-now.org/en/news/nug-establishes-chain-of-command-in-fight-against-regime|language=en}}&lt;/ref&gt;

အတိုင်လိက်လလောင်တြး နူကဵု အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူမ္ဂး ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန်ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵု မသုန်ခရိုင် (ခရိုင် သၟဝ်ကျာ၊ သၠုင်ကျာ၊ လဒေါဝ်၊ ဗမံက် ကေုာံ ပလိုတ်၊ ဇၟာပ်ဇၟာပ် ခရိုင်ဂှ် နွံကဵု အောန်အိုတ် မဟာဒပ် ပိ။ ဇၟာပ်ဇၟာပ် ဒပ်မဟာဂှ် နွံကဵု မသုန် တမ်ဒပ်၊ ပ္ဍဲမွဲမွဲ တမ်ဒပ်ဂှ် နွံကဵု ပန်ဒပ်ပၠန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.burmalibrary.org/en/amiusaannyiinnyttreaciur-kaakyrewnkiitthaan-pnnysuukaakyrettpmtteaak-pnnysuukaakyrettpmtteaae|title=Details about the People's Defense Force|publisher=National Unity Government of Myanmar|year=2021|language=Burmese}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲ ၁၃ ဂျူလာင် ၂၀၂၁ ဂှ် ဝန်ဇၞော်ဒစဵုဒၞာ ဥူရဳမောန် လလောင်တြး ဒပ်ဂှ် ဒက်ဂွံ မွဲဂိတုဓဝ်ဂှ် ကောန်ပၞာန်ပေင် ၈,၀၀၀။&lt;ref&gt;{{Cite news|title=PDF's strength expected to reach 8,000|url=https://www.rfa.org/burmese/interview/pdf-nug-coup-military-07132021165750.html|language=Burmese}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၀၂၂ ဂှ် ကောန်ပၞာန် နွံၜိုတ် ၅၀,၀၀၀ ဒှ်ရောင် ဆိင်လဝ်ရ။

== ဝင် ==
ဝန်ဇၞော်ဒစဵုဒၞာ ဥူရဳမောန် လလောင်တြး ပ္ဍဲ ၁၆ ဨပြဳ ၂၀၂၁ နကဵု အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ ဒက်ပ္တန် ဒပ်ပၞာန်မွဲ မပံင်တောဲ ကုဒပ်ပၞာန် ကောန်ဍုင်အရင်နာနာတအ် သွက်ဂွံ ဗ္တိုက်သရိုဟ် အလဵုအသဳပၞာန်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=A provisional military will be formed in Myanmar|url=https://burma.irrawaddy.com/news/2021/04/16/240782.html|date=16 April 2021|language=my}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲ မေ ၅၊ ၂၀၂၁ ဂှ် [[အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ]] လလောင်တြး ဒဒှ်ရ ညးတအ် ဒက်ပ္တန် ဒက်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် မဒှ်ဒပ်ကဆံင်ပထမ သွက်ဂွံ ဆက်ဒက်ပတန်အာ ဒပ်ပၞာန်ဖေဝ်ဒရေဝ် မွဲရ။ တင်ရန်တၟအ် မဒက်ပတန် ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန်ဂှ် သွက်ဂွံ ကလေင်ဗတိုက် ပရေင်ပကီုပရာပ် မကတဵုဒှ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဍုင်ရ၊ မြဴသာ်ဝွံ လလောင်တြးလဝ်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=NUG founds People's Defense Force|url=https://www.rfa.org/burmese/news/nug-formation-people-defence-force-05052021034424.html}}&lt;/ref&gt; ပ္ဍဲ ၂၈ မေ ၂၀၂၁ ဂှ် အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ ပ္တိတ်တြး ဗဳဒဳယော ဗီုကောန်ပၞာန်တအ် မစှ်ေဘာတုဲ လလောင်တြး သွက်ဂွံဗတိုက် ကုဒပ်အလဵုအသဳဂှ် ဒှ်တၟုဲရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|date=28 May 2021|title=Myanmar's shadow government parades new armed force|url=https://www.channelnewsasia.com/news/asia/myanmar-shadow-national-unity-government-armed-force-14910032}}&lt;/ref&gt;

== ညးမပါ်တိတ် နူဒပ်ပၞာန်အလဵုအသဳ (ပၞာန်ဗၟာ) ==
နကဵုဒပ်ပၞာန်ဍုင်ဗၟာဂှ် ဗတိုက်ဒၟံင် ကုညးမဟွံပံင်တောဲ  the civil disobedience movement (CDM) ကေုာံ ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် နူစပၞာန်သီအဝဵုရ။&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|date=16 September 2021|title=Finding fault lines within the Tatmadaw|url=https://www.frontiermyanmar.net/en/finding-fault-lines-within-the-tatmadaw/|language=en-US}}&lt;/ref&gt; နကဵု အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ ကေုာံ ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် ပ္တိတ်လလောင်တြး ဒဒှ်ရ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ် ထကးလီုရောင်။ ကောန်ပၞာန် မပါ်တိတ် ပါလုပ်ကၠုင် လပါ်ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန်တအ်ဂှ် နကဵုအလဵုအသဳ ရပ်ဂွံမ္ဂး ဒးဒုင်ဖျေဟ်အမိင်ဂစိုတ်၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ထံင်မွဲအာယုက်။

စဵုကဵု ဂိတုသေပ်တေမ်ဗါ ၂၀၂၁ ဂှ် ကောန်ပၞာန် နူဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ၁,၅၀၀၀ ကဵု ဒပ်ဗၠာဲသၟိင် ၅၀၀ တၠ တိတ်ကၠုင် ပံင်တောဲ ကုဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန်ရ။ ဗွဲမဂၠိုင်ဂှ် ကောန်ပၞာန်သၟတ် ကေုာံ ကဆံင်ၜိုတ် အကြာပ်ဇၞော်တအ်ဂၠိုင်ရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Thousands of Myanmar Soldiers and Police Have Joined Anti-Junta Forces Since Coup|url=https://www.rfa.org/english/news/myanmar/defect-09022021203230.html|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=23 August 2021|title=2,000 Myanmar Junta Soldiers and Police Join Civil Disobedience Movement|url=https://www.irrawaddy.com/news/burma/2000-myanmar-junta-soldiers-and-police-join-civil-disobedience-movement.html|language=en-US}}&lt;/ref&gt; 

==ညးဍုင်ကွာန်မန်ဂမၠိုင် မဒးဒုင်ဂစိုတ် ကုဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန်==

===မိဝေသဳဖျိုဝ် အလံင်အမာတ် ဗော်ညဳသၟဟ်မန်===
{{Main|ဝေသဳဖျိုဝ်}}
ဂိတုဂျောန် ၈၊ ၂၀၂၁ အခိင်သဝ်တ္ၚဲ ၁၈း၃၀ အလံင်အမာတ် [[ဗော်ညဳသၟဟ်မန်|ဗော်ညဳသၟဟ်မန်]] '''မိဝေသဳဖျိုဝ်''' ဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ် ကုဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် (ဗၟာ) ပ္ဍဲဂၠံင် မအာဍုင်ကျာ်ပိ နူကွာန်တၟိ အဃောညးမဒဳဒၟံင်ကွဳစက်ရ။ မိဝေသဳဖျိုဝ်ဂှ် ဒှ်သၟါသၞောဝ် (တရားလွှတ်တော်ရှေ့နေ) မွဲတၠ ပ္ဍဲ[[သဘင်မာဲ ကၟိန်ဍုင်ဗၟာ ၂၀၂၀|သဘင်မာဲ ကၟိန်ဍုင်ဗၟာ သၞာံ ၂၀၂၀]] ဂှ် လုပ်ပြိုင်မာဲ နဒဒှ် မၞိဟ်စၞးအလံင်အမာတ် [[ဗော်ညဳသၟဟ်မန်]] သွက်စၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ ပ္ဍဲ ဒေသဆန္ဒမာဲစၟတ်(၄) ပွိုင်ဍုင်လှာဒကှ်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင်တုဲ ဒှ်သၟာပရေင်ဍုင်မန် မွဲရ။&lt;ref name=MNA&gt;{{cite news |title=ဘုရားသုံးဆူမြို့ အနီးတွင် MUP အမတ်လောင်း မိဝေသီဖြိုး သေနတ်ပစ်ခံရမှုကြောင့် သေဆုံး |url=https://www.mmpeacemonitor.org/306957 |access-date=29 June 2021 |work=MNA|date=9 June 2021}}&lt;/ref&gt;နူစ ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် (ဗၟာ) မကော်ဂး ပဳဒဳအေပ် မကတဵုဒှ် ပ္ဍဲဒေသကျာ်ပိတုဲ ပရေင်ၜိုဟ်လလံ ပ္ဍဲဒေသအောန်ဗွဲမလောန်၊ ပရေင်ဒမၠဗတိုက်ဒြပ်ရတ်၊ ဂစိုတ်မၞိဟ်တအ် ကတဵုဒှ်ဒၟံင်တုဲ မိဝေသဳဖျိုဝ်ဂှ် ဟိုတ်နူ ဇကုမကေင်ဒှ်လဝ် အလံင်အမာတ် နူဗော်ညဳသၟဟ်မန်တုဲ ဒှ်ကၠုင်ဂဝိင် လတူပရေင်ဂီုကၠီုဇကုတုဲ ဟွံဂံင်တိက် ပ္ဍဲကွာန်တၟိ မဒှ်ကွာန်ဇကု မပဒတဴဒၟံင် ကရောမ်မိမဇကုဂှ်တုဲ အာတိက် ပ္ဍဲဍုင်ကျာ်ပိရ။ ပ္ဍဲ ဂိတုဂျောန် ၈၊ ၂၀၂၁ တၞဟ်နဂွံအာတိက် ပ္ဍဲဍုင်ကျာ်ပိတုဲ ဒဳတိတ်အာ နူကွာန်တၟိ နကဵုကွဳစက် ဆတိတ်ဂွံ နူကွာန်တၟိညိ ပ္ဍဲအခိင်ၜိုတ် ၁၈း၃၀ဂှ် မၞိဟ်လွပ်လွဟ်မွဲ ပန်စုတ်ပိတဲ၊ နကဵုဝပ် မဒးဒုင်ပန်လဝ်ဂှ် မိဝေသဳဖျိုဝ် စုတိအာ ပ္ဍဲရုင်ဂဥုဲဍုင်ကျာ်ပိ ပ္ဍဲအခိင်သဝ်တ္ၚဲ ဒေသ ၁၉း၂၀ ရ။&lt;ref name=MNA /&gt;&lt;ref&gt; လိက်လလောင်တြး နူဗော်ညဳသၟဟ်မန်&lt;/ref&gt;&lt;ref name=MPM&gt;{{cite news |title=ဘုရားသုံးဆူမြို့အနီး အမတ်လောင်း လုပ်ကြံခံရမှု စုံစမ်းနေကြောင်း မွန်ညီညွတ်ရေးပါတီ ပြောဆို|url=https://www.mmpeacemonitor.org/307034 |work=Myanmar Peace Monitor |author= |date=14 June 2021}}&lt;/ref&gt;

===နာဲဆဒ္ဒန် ဥက္ကဋ္ဌကွာန်ကအ်ဍောတ်===

၂၀ ဂျူလာင် ၂၀၂၂ အခိင်လဒေါဝ်တ္ၚဲ (ၜိုတ် ၁၃း၃၀) ဥက္ကဋ္ဌ ကွာန်ကအ်ဍောတ် နာဲသဵုဝေန် ညးမဒှ်သၟာဒယှ်ေဒွက်မန် နကဵုယၟု ဆဒ္ဒန် ဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ် ပ္ဍဲရုင်သ္ၚိစၞံင် ကွာန်ကအ်ဍောတ်။ တ္ၚဲဂှ် ညးဖျေဟ်ကမ္မဌာန် စံင်ဇွ ပ္ဍဲသ္ၚိစၞံင် ပ္ဍဲအဃောမတိတ် နူသ္ၚိစၞံင်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် ပွိုင်ဍုင်ရေဝ် လုပ်ကၠုင် နကဵုကွဳလိုန်ဓါတ်ပန်တၠ သီုကဵုလွဟ်ပေင်င် ပန်ဂစိုတ်ထောအ် နာဲသဵုဝေန် လဒေါဝ်မၞိဟ်ရ။ ကောန်ပၞာန်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် ပွိုင်ရေဝ်ပန်တၠဂှ် ပန်ဂစိုတ် နာဲသဵုဝေန်တုဲ အဃောမဒဳတိတ်အာဂှ် နာဲဇဝ် ဇာတိကွာန်တၟအ်ကၞေင်မွဲ တိတ်ကၠုင် နူမြံင် ကြဴနူ စှ်ေဏမ်ထောအ်တုဲဂှ်လေဝ် ပန်စုတ်ဏာ နာဲဇဝ်ဂှ် ပန်လစုတ်ကီုရ။ နာဲဇဝ်ဂှ် ညးဍုင်ကွာန်တအ် ဓရိပ်ပလံင်ဏာ ရုင်ဂဥုဲမတ်မလီုရ။&lt;ref&gt;{{Cite web|date=20 July 2022|title=ဥက္ကဋ္ဌကွာန်ကအ်ဍောတ် နာဲဆဒ္ဒန် ဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ်|url=https://www.facebook.com/men3.tv/posts/pfbid02dM4opobcngdqNhPELXT2Jo2s7PYe9WAKuQvpqCiwSB3EZooceGCmhQQPiscaAD24l|language=Mon}}&lt;/ref&gt; စပ်ကဵု ပရူဏအ် နကဵု ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန် ပွိုင်ဍုင်ရေဝ် လလောင်တြးလဝ် ညးတအ် ဒှ်မၞိဟ်ပန်ဂစိုတ်လဝ် ဥက္ကဋ္ဌကွာန်ကအ်ဍောတ် ဟိုတ်နူမပဒစုက်ဒလ ကုအလဵုအသဳပၞာန်ဂးလဝ် ပ္ဍဲလိက်လလောင်တြးဂှ်ရ။ နာဲဆဒ္ဒန် နွံအာယုက်ၜိုတ် ၅၅ ပ္ဍဲလက်ထက် သမ္မတ ဥူသိန်းစိန်ဂှ် ညးဒှ်လဝ် ဥက္ကဋ္ဌကွာန်မွဲတၠတုဲ ပ္ဍဲလက်ထက်အလဵုအသဳ အေန်အေဝ်ဒဳဂှ် ညးကျမာဲတုဲ ဟွံဂွံဒှ် ဥက္ကဋ္ဌကွာန်၊ စိုပ်လက်ထက် အလဵုအသဳပၞာန်ဏအ်ဂှ် ဂွံကလေင်ခပတိုန် နဒဒှ် ဥက္ကဋ္ဌကွာန် အလန်ဒုတိယ ရ။&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://burmese.monnews.org/2022/07/20/ကော့ဒွတ်အုပ်ချုပ်ရေးမှ/?fbclid=IwAR2kfRe8SZtSJ9hglS275zXsP903hbcUEj5MpT1AmI5JQdysPEGrMDJKLBU|title=ကော့ဒွတ်အုပ်ချုပ်ရေးမှူး ဦးစန်းဝင်းနှင့် မော့ကနင်ကျေးရွာနေ ကိုဇော်တို့ကို ရေးမြို့နယ် PDF ပစ်ခတ်သတ်ဖြတ်ခဲ့ဟုသိရ|author=Mon News Agency |date= 20 July 2022 |website= Mon News Agency - MNA|publisher=Open |access-date=23 July 2022 |quote=ယုံကြည်စိတ်ချရသောသတင်းရပ်ကွက်မှအဆိုအရ နန်းထိုက်အောင်စစ်ဆင်ရေးအမည်ဖြင့် ၂၀-၇-၂၀၂၂ ရက်စွဲဖြင့် လူမှုကွန်ယက်ပေါ်က ထုတ်ပြန်ချက်တစ်စောင်တွင် ဒေသခံတို့၏တိုင်ကြားချက်ကြောင့် ကော့ဒွတ်ကျေးရွာအုပ်ကြီး စန်းဝင်းနှင့် မော့ကနင်ကျေးရွာနေ ကိုဇော် တို့နှစ်ဦးကို ကော့ဒွတ်ကျေးရွာသုသာန်၌ ယနေ့မွန်းလွဲ ၁း၃၀ အချိန်ခန့် ပစ်ခတ်ရှင်းလင်းခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|date=20 July 2022|title=PDF ဍုင်ရေဝ်တအ် ပန်ဂစိုတ်လဝ် ဥက္ကဋ္ဌကွာန်ကအ်ဍောတ်ရောင် ညးတအ် လလောင်တြးလဝ်|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Fmen3.tv%2Fposts%2Fpfbid0qHExwmeU4mb4Hih3kE3WUbpkQGgwXByqg7meeGbzcwFzahsheeigUUTgGCo2fBC8l&amp;show_text=true&amp;width=500|language=Mon}}&lt;/ref&gt; 

စပ်ကဵု ပရူဏအ် အစာပရိုင် နာဲလွဳဝင် သၟာန်ရံင် ကောန်ကွာန်ကအ်ဍောတ်မွဲတုဲ ညးပတိုန်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲကဵု မုက်လိက်ညး &quot;ဥက္ကဋ္ဌကွာန်ဂှ် မၞိဟ်သာမညမွဲ ဟွံသေင်၊ ဟိုတ်နူ နစက မခပတိုန်လဝ်တုဲ ဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ် ဒှ်မာန်ရ။ အရာမကတဵုဒှ်အလန်လက်ကြဴအိုတ်မွဲဂှ် သွက်ဂွံဗတိုက်စတုဲ ဒမၠၜါ စဵုဒၞာကွဳစက်ညး၊ ဟိုတ်နူဒှ်ဒၟံင် ကွဳစက် ဥက္ကဋ္ဌကွာန်တုဲ ဒမၠၜါဂှ် ညးရပ်တုဲ ညးအာပအပ်ကဵု ပလုက် (ဗၠာဲသၟိင်)၊ နကဵုသြန် ၁၄ ကိုဋ်ဂှ် ဒမၠၜါဂှ် ဗၠးတိတ်ကၠုင်။ ညးထေင်ကေတ်တှ်ေ ဟိုတ်နူ ဟိုတ်ဏအ်တုဲ လၟုဟ်ဒးဒုင်ပန်ဂစိုတ် ဒှ်မာန်ဂၠိုင်ရ။ ဒမၠၜါဂှ် အာတေင်ကဵု ပဳဒဳအေပ် (ဒပ်ဒစဵုဒၞာညးဍုင်ကွာန်) ဒှ်မာန်ရ။&quot; &lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Flawi.weng.9%2Fposts%2Fpfbid0uaEujrSckPmjBWM6jdTYqdY5gkT62gBfAgNM1qDPeuHRzyd3jPrzU7EMWUrcHQqFl&amp;show_text=true&amp;width=500|title=ကော့ဒွတ်ရွာခံ တစ်ယောက်နဲ့ စကားပြောဖြစ်တယ် |author=Lawi Weng |date= 22 July 2022 |website=Wawi Weng's Facebook Page |publisher=Open |access-date=23 July 2022 |quote=မနေ့က ကော့ဒွတ်ရွာခံတစ်ယောက်နဲ့ စကားပြောဖြစ်တယ်။ သူတို့အုပ်ချုပ်ရေးမှူးသတ်ခံရတဲ့ အကြောင်းမေးတယ်။ သူပြောတာက အုပ်ချုပ်ရေးမှူးက အညံ့စားတော့ မဟုတ်ဘူး။ ဒါပေမဲ့ သူ့အထင်တော့ နစက ခန့်လိုက်လို့ သူအသတ်ခံရတာပါတဲ့။ အရင်တုန်းက ဖုန်းတာဝါတိုင် ငွေကြေးကိစ္စ ရွာက ကျောင်းထိုင်ဆရာတော်တစ်ပါးနဲ့ စကားများခဲ့တာရှိတယ်။ နောက်ဆုံးဖြစ်စဉ်ကျတော့ ဓားမြတိုက်ဖို့ လူ ၂ ယောက် သူ့ကားကို တားတယ်။ အုပ်ချုပ်ရေးမှူးကားဖြစ်တော့ အဲဒီ ၂ ယောက်က ရဲလက်ထဲရောက်သွားတယ်။ ၁၄ သိန်းနဲ့ ရဲက ပြန်လွတ်ပေးတယ်။ သူ့အထင်ကျတော့ ဒီနောက်ဆုံးဖြစ်စဉ်နဲ့ဆက်စပ်တယ်တဲ့။ ဖမ်းခံရတဲ့လူတွေက ပီဒီအက်တွေစီ သွားတိုင်တာထင်တယ်တဲ့။ }}&lt;/ref&gt;

ပၞောဝ်ကဵု ဒွက် ညးမဒယှ်ေလဝ်ဂမၠိုင်ဂှ် ဒွက်မနွံယၟု &quot;သဇင်ဟာ အံင်ရေင်ဟာ&quot; ဂှ် မၞိဟ်ဒးတီဂၠိုင်အိုတ်ရ။

== ဆက်ဗှ် ==

[[အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ]]

== နိဿဲ ==
{{Reflist|30em}}
[[ကဏ္ဍ:ဍုင်ဗၟာ]]
[[ကဏ္ဍ:ဂကောံလွပ်လွဟ်]]</text>
      <sha1>clx1vn9og34defdtcsi29mah92q78c5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်မန် - သ္ကုတ်သၠုင်ကျာ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4608</id>
    <revision>
      <id>33663</id>
      <parentid>33623</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:38:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13278" xml:space="preserve">{{Infobox militant organization
| name             = ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်မန် - သ္ကုတ်သၠုင်ကျာ
| logo             = The flag of MSDF-Nord.png
| caption          = အလာံ ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်မန် -သ္ကုတ်သၠုင်ကျာ
| native_name      = 
| native_name_lang = my
| other_name       = မွန်ပြည်ကာကွယ်ရေးတပ်
| founding_leader  = [[နာဲကိုဝ်သူ (နိုင်ကိုသူ)]]
| foundation       = {{Start date|2021|02|27|df=yes}}
| dates            = {{Start date|2021|02|27|df=yes}} – လၟုဟ်
| dissolved        = 
| merger           = 
| split            = 
| predecessor      = 
| merged           = 
| successor        = 
| country          = တွဵုရးဍုင်မန် (ရးနိဂီုဗၟာ)
| allegiance       = {{flagdeco|Myanmar}}&amp;nbsp;[[National Unity Government of Myanmar]]
| clans            = 
| motives          = 
| area             = 
| headquarters     = 
| newspaper        = 
| ideology         = [[ဝါဒဖေက်ဒရေဝ်]]&lt;br /&gt;
| position         = 
| crimes           = 
| attacks          = 
| status           = 
| size             =  
| revenue          = 
| financing        = 
| partof           = ဌာနဝန်ဇမၞော် ပရေင်ဂီုကၠီု [[အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ]]
| allies           = &lt;!--
* {{flagicon image|Fighting Peacock Flag.png}} [[All Burma Students' Democratic Front]]
* {{flagicon image|Chin National Army Flag.svg}} [[Chin National Army]]&lt;ref&gt;{{cite web |title=Chin National Front Signs Deal with Myanmar's Shadow Govt|url=https://www.irrawaddy.com/news/burma/chin-national-front-signs-deal-with-myanmars-shadow-govt.html|website= The Irrawaddy
|access-date=30 May 2021 |date=29 May 2021}}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon image|Flag of the Karenni Army.png}} [[Karenni Army]]
* {{flagicon image|Kachin Independence Army flag.svg}} [[Kachin Independence Army]]
* {{flagicon image|Flag of the Karen National Defence Organisation.png}} [[Karen National Defence Organisation]]
* {{flagicon image|Flag of the KNLA.svg}} [[Karen National Liberation Army]]
* {{flagicon image|Flag of the Myanmar National Democratic Alliance Army.svg}} [[Myanmar National Democratic Alliance Army]]
* {{flagicon image|Flag of the Ta'ang National Liberation Army.svg}} [[Ta'ang National Liberation Army]]&lt;ref&gt;{{cite news|date=14 March 2022|title=Two helicopters used in fighting near northern Shan State's Naungcho|url=https://mizzima.com/article/two-helicopters-used-fighting-near-northern-shan-states-naungcho|url-status=live|access-date=4 May 2022|work=Mizzima|language=English}}&lt;/ref&gt;
* {{flagicon image|Flag of the People's Liberation Army (Myanmar).png}} [[Communist Party of Burma#2021 reemergence|People's Liberation Army]] --&gt;
| opponents        = {{flag|Myanmar}} ([[State Administration Council|SAC]])
* {{flagicon image|Flag of the Myanmar Armed Forces.svg}} [[Tatmadaw]]
**{{army|MYA}}
**{{flagicon image|Flag of the Myanmar Police Force.svg}} [[Myanmar Police Force]]
**{{flagicon image|Sasana Flag – Buddhist flag in Myanmar.png}} Pyu Saw Htee militias&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.myanmar-now.org/en/topics/5558|title=Pyu Saw Htee militia|website=Myanmar NOW}}&lt;/ref&gt;
**{{flagicon image|Sasana Flag – Buddhist flag in Myanmar.png}} Thway Thout deathsquads&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.myanmar-now.org/en/news/murders-in-yangon-and-mandalay-linked-to-thwe-thout|work=Myanmar Now|title=Murders in Yangon and Mandalay linked to Thwe Thout|date=23 May 2022| access-date = 22 June 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://asiatimes.com/2022/06/myanmar-raising-bloodthirsty-death-squads/|work=Asia Times|first=David Scott|last=Mathieson|title=Myanmar raising bloodthirsty death squads |date=10 June 2022| access-date = 22 June 2022}}&lt;/ref&gt;
| battles          = 
| website          = 
| module           = 
}}
'''ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်မန် - သ္ကုတ်သၠုင်ကျာ''' ({{Lang-en|Mon State Defense Force - South}}) ({{Lang-my|မွန်ပြည်ကာကွယ်ရေးတပ် - တောင်ပိုင်း}}) ဂှ် က္တဵုဒှ်ကၠုင် ကြဴနူ ဒပ်ပၞာန်ထိင်အဝဵုဍုင်ဗၟာ ပ္ဍဲဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၊ ၂၀၂၁ တုဲ မစဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၇၊ ၂၀၂၁ ရ။&lt;ref name=Kotu&gt;{{Cite news|title=“ ဖက်ဒရယ် ဒီမိုကရက်တစ် ပြည်ထောင်စု ဖြစ်ဖို့ဆိုရင် မြန်မာ/ဗမာ လူမျိုးများ ပြည်နယ်က သတ်မှတ်ပေးရမယ်။ အဲတော့မှ ကျနော်တို့ အလုပ်ဆက်လုပ်လို့ ရမယ်။ ဒီအတိုင်းဆိုရင်တော့ တန်းတူညီမျှမှုက ဘယ်သောအခါမှ ရှိလာမှာ မဟုတ်ဘူး “|url=https://www.facebook.com/plugins/video.php?height=314&amp;href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2FMonStateDefenseForce%2Fvideos%2F2901875336625892%2F&amp;show_text=false&amp;width=560&amp;t=0&quot;|date=28 May 2022}}&lt;/ref&gt; ဆဂး စိုပ် ဂိတုသေပ်တေမ်ဗါ ၁၆၊ ၂၀၂၁ ဂှ် ဂွံလလောင်တြး ပရူမဒက်လဝ်ဒပ် နကဵုလိက်လလောင်တြး ဘာသာမန်ကီု သီုကဵု ဘာသာဗၟာရ။&lt;ref name=statement&gt;{{Cite news|title=“ပွမလလောင်တြး“|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2FMonStateDefenseForce%2Fphotos%2Fa.102120208890798%2F113024591133693%2F%3Ftype%3D3&amp;show_text=true&amp;width=500&quot;|date=September 29, 2021}}&lt;/ref&gt; ညးလျိုင်ဒပ်ဂှ် ဒှ် နာဲကိုဝ်သူ မဒှ်ကောန်စဴ သၟာပၠန်ဂတးမန်တြေံ နာဲပါန်သာ။&lt;ref name=Kotu/&gt; ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်မန်ဝွံ ဒှ်ဒပ်သၟဝ် ဌာနဝန်ဇမၞော်ပရေင်စဵုဒၞာ [[အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ]] ဍုင်ဗၟာ (NUG) မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုဒြဟတ် မဒစဵုဒစး အလဵုအသဳကၟိန်ဍုင်ဗၟာမွဲရ။&lt;ref name=statement/&gt;

==လဒက်ပတန်==

==ဝင်==
ဒပ်ပၞာန် ထ္ၜးဟိုတ် ကုအလဵုအသဳအေန်အေဝ်ဒဳ မလီုမာဲ ပ္ဍဲ[[သဘင်မာဲ ကၟိန်ဍုင်ဗၟာ ၂၀၂၀|သဘင်မာဲ ၂၀၂၀]] ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲမပံက်စၠတ်ထဝ်တၟိ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၊ ၂၀၂၁ ဂှ် [[ပၞာန်သီအဝဵု ဍုင်ဗၟာ ၂၀၂၁|ဒပ်ပၞာန်ထိင်ကၠေအ်အဝဵုဍုင်]]ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ [[ထၜးဆန္ဒဍုင်ဗၟာ ၂၀၂၁|ထၜးဆန္ဒ]] က္တဵုဒှ်ကၠုင် ဗွဲမဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ။ သၟတ်မန် လတူဍုင်လ္ဂုင်တအ်လေဝ် ပံင်ကောံတုဲ ဒက်ပ္တန်လဝ် ဂကောံသၟတ်မန် မဒစဵုဒစးတၠအဝဵု (အာဏာရှင်ကိုတော်လှန်သောမွန်လူငယ်များအင်အားစု (MAD)ရ။ နကဵု ဂကောံဂှ် ပံင်ကောံ ကုကမ္မတဳကောန်ဂကူဂမၠိုင် မထ္ၜးဆန္ဒနာနာ (လူမျိုးပေါင်းစုံ အထွေထွေ သပိတ်ကော်မတီ - GSCN တုဲ ထ္ၜးကၠုင် ဆန္ဒ လတူဍုင်လ္ဂုင်ရ။ နကဵု ဂကောံသၟတ်မန် မဒစဵုဒစးတၠအဝဵု ကဵု ကမ္မတဳကောန်ဂကူဂမၠိုင် မထ္ၜးဆန္ဒနာနာ ပံင်တောဲတုဲ ကၠောန်ဗဒှ် [[တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်|တ္ၚဲဂကူမန်]]။ ပ္ဍဲအခိင်မကၠောန် တ္ၚဲဂကူမန်ဂှ်ရ ပၞာန်စလၞိန်ဗပိန် ညးမထ္ၜးဆန္ဒတအ်တုဲ ဂကောံသၟတ်ဂှ် စပြံင်လှာဲကၠုင် ဂၠံင်တရဴလွပ်လွဟ်ရ။&lt;ref name=mizzima/&gt; ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၂၇၊ ၂၀၂၁ ဂှ် စဒက်ပ္တန်ကၠုင် ဒပ်ပၞာန်ရ။&lt;ref name=Kotu/&gt; သွက်ဂွံဒက်ဒပ်ဂှ် ဒးကေတ်ကၠုင် အခိင်နာနာ မပ္တံကဵု ဗတောန်ကွတ်ပၞာန်၊ ပကောံကပေါတ်ပၞာန်တအ် ဒှ်တမ်ရ။&lt;ref name=mizzima&gt;{{cite news |last=Win |first=Tun Tun |date= 19 May 2022 |title= စစ်မှုထမ်းရန် ဖိတ်ခေါ်နေသည့် မွန်ပြည်နယ်ကာကွယ်ရေးတပ်၊ မြောက်ပိုင်းဒေသ တာဝန်ခံ နိုင်ကိုသူအား ဆက်သွယ် မေးမြန်းခြင်း|url=https://www.mizzimaburmese.com/article/107401 |url-status= |work=Mizzima Daily|location=Burma |archive-url= |archive-date= |access-date=30 July 2022}}&lt;/ref&gt; စိုပ် ဂိတုသေပ်တေမ်ဗါ ၁၆၊ ၂၀၂၁ ဂှ် လလောင်တြး ဒဒှ်ရ ဒက်ပ္တန်လဝ် ဒပ်ဝွံတုဲတုဲရ။&lt;ref name=statement/&gt; ပ္ဍဲကဵု သေပ်တေမ်ဗါ ၁၆ ဂှ်ရ နကဵု ဒပ်ဝွံ လလောင်တြး ဒပ်တၟေင်ဍုင်ပံင် (Special Force - Paung (SFP)) ကဵု ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်မန် ပံင်ကောံရေင်သကအ်တုဲရ။&lt;ref name=statement2&gt;{{Cite news|title=ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကြောင်း ကြေငြာချက်|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2FMonStateDefenseForce%2Fposts%2Fpfbid02Vzw4UM22gikUrFo38t8ZpNKFRRBZcyWizHBTSJqCm876Kn3KbyTmzN647ZZ1LGfjl&amp;show_text=true&amp;width=500&quot;|date=September 18, 2021}}&lt;/ref&gt; ဂတဂှ် ၆ တ္ၚဲ ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ ၂၂ သေပ်တေမ်ဗါ ၂၀၂၁ ဂှ် နကဵု ခံင်သဝ်ဂကူမန် - အဝ်သတြေလျာ (Mon National Council-Australia) ပ္တိတ်လလောင်တြး ထံက်ဂလာန် ဒပ်ဝွံတုဲ ဗိုင်ထံက်ပင်အာ ဒပ်ဝွံရောင်ဂှ် လလောင်တြးလဝ်ရ။&lt;ref name=MNC-A&gt;{{Cite news|title=“လိက်လလောင်တြးထံက်ဂလာန် ပံက်ပတိုန် ဒပ်စဵုဒၞာ ဍုင်မန် (MSDF)“|url=https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2FMonStateDefenseForce%2Fphotos%2Fa.102120208890798%2F110798198022999%2F%3Ftype%3D3&amp;show_text=true&amp;width=500|date= September 22, 2021}}&lt;/ref&gt; 

တင်ရန်တၟအ် ဒပ်ဏအ်ဂှ် &quot;ဗွဲကြဴ ပ္ဍဲကဵု ဍုင်မန်ဂှ် တၞဟ်နမဂွံပံက် ဒပ်ဖေက်ဒရေဝ်မာန် ရန်တၟအ်တုဲ ဒက်ပ္တန်လဝ် ဒပ်စဵုဒၞာ MSDF ဏအ်ရ&quot; မြဴသာ်ဝွံ နာဲကိုဝ်သူ ဟီုကဵု သၟာပရိုင်မဇ္ဇျိမရ။&lt;ref name=mizzima/&gt; နကဵု ဒပ်ဏအ် ၜိုန်ရ ဒုင်ကေတ်လဝ် အတိုင်စၞောန်ဂၠံင်တရဴ ပရေင်ပၞာန် နူဌာနဝန်ဇမၞော်ပရေင်စဵုဒၞာ [[အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ]] (NUG) ကီုလေဝ်&lt;ref name=statement/&gt; စဵုကဵု ဂိတုမေ ၂၀၂၂ ဂှ် အရီုအဗင် နူအလဵုအသဳ NUG မပ္တံကဵု လွဟ်တအ်ဂှ် ဟွံကလိဂွံတုဲ &quot;အရာမနွံပၟိက်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲဒပ်ဂှ် နကဵုအဆက်ဇကုကဵုဇကု၊ နကဵု နဲကဲဇကုကဵုဇကုဟေင် ဂၠာဲအာသွဟ် ရေင်တၠုင်ဒၟံင်ရ&quot;။&lt;ref name=mizzima/&gt;

==နိဿဲ==

{{Reflist}}

[[ကဏ္ဍ:ဂကောံလွပ်လွဟ်]]</text>
      <sha1>mmpshyl2j3vfc3fbv8hfjqrgh3xci0r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4615</id>
    <revision>
      <id>33657</id>
      <timestamp>2022-08-02T07:33:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>ခၞံကၠောန်လဝ် မုက်လိက် နကဵု &quot;{{Infobox war faction |name = Mon National Liberation Army |native_name = {{my|မွန်အမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}} |native_name_lang = my |war = the [[Internal conflict in Myanmar]] |image = [[File:New Mon State Party flag.svg|200px]] |caption = Flag of the NMSP/MNLA |active= {{Start date|df=yes|1958|07}} – present |leaders =  |ideology = Mo...&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2556" xml:space="preserve">{{Infobox war faction
|name = Mon National Liberation Army
|native_name = {{my|မွန်အမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}}
|native_name_lang = my
|war = the [[Internal conflict in Myanmar]]
|image = [[File:New Mon State Party flag.svg|200px]]
|caption = Flag of the NMSP/MNLA
|active= {{Start date|df=yes|1958|07}} – present
|leaders = 
|ideology = [[Mon nationalism]]&lt;br&gt;[[Separatism]]
|clans = 
|predecessor = 
|partof = [[New Mon State Party]]
|headquarters = Ye Chaung Phya, [[Mon State]]
|area = [[Mon State]]&lt;br&gt;[[Tanintharyi Region]]&lt;ref name=&quot;MMTimes14318&quot;&gt;{{cite news|title=KNU and NMSP agree to temporary ceasefire|url=https://www.mmtimes.com/news/knu-and-nmsp-agree-temporary-ceasefire.html|date=14 March 2018|accessdate=28 March 2018|work=The Myanmar Times|language=en}}&lt;/ref&gt;
|size = 5000 (5000 reserves)&lt;ref name=&quot;MyMon&quot; /&gt;
|allies = 
|opponents = '''State opponents'''
* {{flag|Myanmar}}
** {{flagicon image|Flag of the Myanmar Armed Forces.svg}} [[Tatmadaw]]
* {{flagdeco|Myanmar|1974}} [[State Peace and Development Council|Union of Myanmar]] (until 2011)
'''Non-state opponents'''
* {{flagicon image|Flag of the KNLA.svg}} [[Karen National Liberation Army]] (2016–2019)&lt;ref name=&quot;MMTimes14318&quot;/&gt;
|battles = [[Internal conflict in Myanmar]]
|website=
}}
'''ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်''' ({{Lang-en|Mon National Liberation Army}}) ({{Lang-my|မွန်အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}}) ဂှ် ဒှ်ဒပ်ပၞာန် သွာင်စဵုဒၞာကောန်ဂကူ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုသွဟ် သဘင်သဳကၠဳက္ဍိုက်က္ဍိုပ်ဗဟဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ အလန်ပထမ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၁ ဂိတုအဝ်ဂေတ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် နာဲပါန်သာ ဒှ် ညးအုပ်ကာ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပၞာန်ဗဟဵု။ &lt;ref&gt;{{cite journal |author=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt; |date= |title=ဒဒှ် ဝင်ပၠန်ဂတးမန်ခေတ်တၟိ ဗွဲခမၞန် |url= |journal=ဂျာနေဝ် ဍုင်မန်တၟိ |volume=၂ |issue= ၁ |pages= |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;


[[ကဏ္ဍ:ဂကောံလွပ်လွဟ်]]</text>
      <sha1>e4v154slz88o8fwecgp5k7vh2iix2u5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33658</id>
      <parentid>33657</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:35:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2610" xml:space="preserve">{{Infobox militant organization
|name = ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်
|native_name = {{my|မွန်အမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}}
|native_name_lang = my
|war = the [[Internal conflict in Myanmar]]
|image = [[File:New Mon State Party flag.svg|200px]]
|caption = Flag of the NMSP/MNLA
|active= {{Start date|df=yes|1958|07}} – present
|leaders = 
|ideology = [[Mon nationalism]]&lt;br&gt;[[Separatism]]
|clans = 
|predecessor = 
|partof = [[New Mon State Party]]
|headquarters = Ye Chaung Phya, [[Mon State]]
|area = [[Mon State]]&lt;br&gt;[[Tanintharyi Region]]&lt;ref name=&quot;MMTimes14318&quot;&gt;{{cite news|title=KNU and NMSP agree to temporary ceasefire|url=https://www.mmtimes.com/news/knu-and-nmsp-agree-temporary-ceasefire.html|date=14 March 2018|accessdate=28 March 2018|work=The Myanmar Times|language=en}}&lt;/ref&gt;
|size = 5000 (5000 reserves)&lt;ref name=&quot;MyMon&quot; /&gt;
|allies = 
|opponents = '''State opponents'''
* {{flag|Myanmar}}
** {{flagicon image|Flag of the Myanmar Armed Forces.svg}} [[Tatmadaw]]
* {{flagdeco|Myanmar|1974}} [[State Peace and Development Council|Union of Myanmar]] (until 2011)
'''Non-state opponents'''
* {{flagicon image|Flag of the KNLA.svg}} [[Karen National Liberation Army]] (2016–2019)&lt;ref name=&quot;MMTimes14318&quot;/&gt;
|battles = [[Internal conflict in Myanmar]]
|website=
}}
'''ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်''' ({{Lang-en|Mon National Liberation Army}}) ({{Lang-my|မွန်အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}}) ဂှ် ဒှ်ဒပ်ပၞာန် သွာင်စဵုဒၞာကောန်ဂကူ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုသွဟ် သဘင်သဳကၠဳက္ဍိုက်က္ဍိုပ်ဗဟဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ အလန်ပထမ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၁ ဂိတုအဝ်ဂေတ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် နာဲပါန်သာ ဒှ် ညးအုပ်ကာ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပၞာန်ဗဟဵု။ &lt;ref&gt;{{cite journal |author=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt; |date= |title=ဒဒှ် ဝင်ပၠန်ဂတးမန်ခေတ်တၟိ ဗွဲခမၞန် |url= |journal=ဂျာနေဝ် ဍုင်မန်တၟိ |volume=၂ |issue= ၁ |pages= |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;


[[ကဏ္ဍ:ဂကောံလွပ်လွဟ်]]</text>
      <sha1>st8awk3bwzl5dnrhld3ndwy8pt3czhs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33659</id>
      <parentid>33658</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:36:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2637" xml:space="preserve">{{Infobox militant organization
|name = ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်
|native_name = {{my|မွန်အမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}}
|native_name_lang = my
|war = the [[Internal conflict in Myanmar]]
|image = [[File:New Mon State Party flag.svg|200px]]
|caption = Flag of the NMSP/MNLA
|active= {{Start date|df=yes|1958|07}} – present
|leaders = 
|ideology = [[Mon nationalism]]&lt;br&gt;[[Separatism]]
|clans = 
|predecessor = 
|partof = [[New Mon State Party]]
|headquarters = Ye Chaung Phya, [[Mon State]]
|area = [[Mon State]]&lt;br&gt;[[Tanintharyi Region]]&lt;ref name=&quot;MMTimes14318&quot;&gt;{{cite news|title=KNU and NMSP agree to temporary ceasefire|url=https://www.mmtimes.com/news/knu-and-nmsp-agree-temporary-ceasefire.html|date=14 March 2018|accessdate=28 March 2018|work=The Myanmar Times|language=en}}&lt;/ref&gt;
|size = 5000 (5000 reserves)&lt;ref name=&quot;MyMon&quot; /&gt;
|allies = 
|opponents = '''State opponents'''
* {{flag|Myanmar}}
** {{flagicon image|Flag of the Myanmar Armed Forces.svg}} [[Tatmadaw]]
* {{flagdeco|Myanmar|1974}} [[State Peace and Development Council|Union of Myanmar]] (until 2011)
'''Non-state opponents'''
* {{flagicon image|Flag of the KNLA.svg}} [[Karen National Liberation Army]] (2016–2019)&lt;ref name=&quot;MMTimes14318&quot;/&gt;
|battles = [[Internal conflict in Myanmar]]
|website=
}}
'''ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်''' ({{Lang-en|Mon National Liberation Army}}) ({{Lang-my|မွန်အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}}) ဂှ် ဒှ်ဒပ်ပၞာန် သွာင်စဵုဒၞာကောန်ဂကူ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုသွဟ် သဘင်သဳကၠဳက္ဍိုက်က္ဍိုပ်ဗဟဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ အလန်ပထမ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၁ ဂိတုအဝ်ဂေတ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် နာဲပါန်သာ ဒှ် ညးအုပ်ကာ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပၞာန်ဗဟဵု။ &lt;ref&gt;{{cite journal |author=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt; |date= |title=ဒဒှ် ဝင်ပၠန်ဂတးမန်ခေတ်တၟိ ဗွဲခမၞန် |url= |journal=ဂျာနေဝ် ဍုင်မန်တၟိ |volume=၂ |issue= ၁ |pages= |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt;

==နိဿဲ==
{{Reflist}}
[[ကဏ္ဍ:ဂကောံလွပ်လွဟ်]]</text>
      <sha1>ryhpno36fhlncf288kpt16zmjna056g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>33664</id>
      <parentid>33659</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:12:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7783" xml:space="preserve">{{Infobox militant organization
|name = ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်
|native_name = {{my|မွန်အမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}}
|native_name_lang = my
|war = the [[Internal conflict in Myanmar]]
|image = [[File:New Mon State Party flag.svg|200px]]
|caption = Flag of the NMSP/MNLA
|active= {{Start date|df=yes|1958|07}} – present
|leaders = 
|ideology = [[Mon nationalism]]&lt;br&gt;[[Separatism]]
|clans = 
|predecessor = 
|partof = [[New Mon State Party]]
|headquarters = Ye Chaung Phya, [[Mon State]]
|area = [[Mon State]]&lt;br&gt;[[Tanintharyi Region]]&lt;ref name=&quot;MMTimes14318&quot;&gt;{{cite news|title=KNU and NMSP agree to temporary ceasefire|url=https://www.mmtimes.com/news/knu-and-nmsp-agree-temporary-ceasefire.html|date=14 March 2018|accessdate=28 March 2018|work=The Myanmar Times|language=en}}&lt;/ref&gt;
|size = 5000 (5000 reserves)&lt;ref name=&quot;MyMon&quot; /&gt;
|allies = 
|opponents = '''State opponents'''
* {{flag|Myanmar}}
** {{flagicon image|Flag of the Myanmar Armed Forces.svg}} [[Tatmadaw]]
* {{flagdeco|Myanmar|1974}} [[State Peace and Development Council|Union of Myanmar]] (until 2011)
'''Non-state opponents'''
* {{flagicon image|Flag of the KNLA.svg}} [[Karen National Liberation Army]] (2016–2019)&lt;ref name=&quot;MMTimes14318&quot;/&gt;
|battles = [[Internal conflict in Myanmar]]
|website=
}}
'''ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်''' ({{Lang-en|Mon National Liberation Army}}) ({{Lang-my|မွန်အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်}}) ဂှ် ဒှ်ဒပ်ပၞာန် သွာင်စဵုဒၞာကောန်ဂကူ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ မဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုသွဟ် သဘင်သဳကၠဳက္ဍိုက်က္ဍိုပ်ဗဟဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ အလန်ပထမ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၇၁ ဂိတုအဝ်ဂေတ်ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် နာဲပါန်သာ ဒှ် ညးအုပ်ကာ ဂကောံက္ဍိုက်ပ်ပၞာန်ဗဟဵု။ &lt;ref name=journal2&gt;{{cite journal |author=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt; |date= |title=ဒဒှ် ဝင်ပၠန်ဂတးမန်ခေတ်တၟိ ဗွဲခမၞန် |url= |journal=ဂျာနေဝ် ဍုင်မန်တၟိ |volume=၂ |issue= ၁ |pages= |doi= |access-date=}}&lt;/ref&gt; ရုင်ဂဥုပ်က္ဍိုက်ပ်ပၞာန် ဗော်ဍုင်မန်တၟိဂှ် နွံ ဒေသကၞောတ်ၜဳရေဝ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန်ဂှ် ကေတ်လဝ်ဂီုကၠီု ပ္ဍဲဒေသတိဍာ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ သြဇာတဴ မနွံပ္ဍဲ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးကရေင် ကေုာံ ရးတၞင်သဳတအ်ရ။ 

==လဒက်ပတန်==

==ဝင်==
သၞာံ ၁၉၅၈ ဂိတုဂျူလာင်ဂှ် ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန် သၠာဲထောအ်ဗီုပြင် ပေါဲဗတိုက် လုပ်အာ အပ္ဍဲဗွိုင်သၞောဝ် ပအပ်လွဟ် ကုအလဵုအသဳဖဆပလ ဥူနုတုဲ ညးသၟေဟ် နူဗော်ပၠတရဴဍုင်မန် ကမ္မတဳဗဟဵု နာဲယှိုယ်ကျေန်၊ ဥက္ကဋ္ဌပွိုင်ဍုင် နာဲဓမ္မနေတအ် ဒက်ပ္တန်ကၠုင် ဗော်ဍုင်မန်တၟိတုဲ တန်တဴအာ အကြာ ဒပ်မဟာမိတ် ကရေင်တအ်ရ။ စိုပ်သၞာံ ၁၉၆၂ ဒပ်ပၞာန်နေဝေန် သီအဝဵုတုဲ သ္ဂံင်ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်တြေံတအ်ကီု သီုကဵု ညးဍုင်ကွာန် မဆာန်ဂကူမန်တအ် တိတ်ကၠုင် တိဍာ်ဗၠးၜးတုဲ ဒြဟတ်ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ကလေင်ဇၞော်တိုန်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် နကဵုဗော်ဍုင်မန်တၟိ ပံက်ကၠုင် ဒပ် ခရိုင်မတ်မလီု ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ဒမၠုက် ပွိုင်ဍုင်ဂမၠိုင် မပ္တံကဵု လှာဒကှ်၊ ဇြပ်ဗု၊ မုဟ်ဍုင်တအ် မာန်ကၠုင်ရ။ သၞာံ ၁၉၆၅ ညးအုပ်ကာဗော် နာဲဓမ္မနေ ပါ်တိတ် နူဗော်တုဲ ဒက်ပ္တန် ဗော်ဟံင်ပြာ်ကောန်ဂကူမန်တုဲ ပဋိပက္ခ နကဵုလွဟ် အကြာဗော်ၜါဂှ် က္တဵုဒှ်ကၠုင်ရ။ သၞာံ ၁၉၆၆ ဂှ် နာဲအံင်ကျောန်၊ ဗဝ်ဏဳ၊ ကေုာံ အရဳ တအ် ပါ်တိတ် နူဗော်တုဲ မံင်ထောအ် ပ္ဍဲဂတှ်ေဇြပ်ဗု။ ၁၉၆၈ ဂှ် နကဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ သၠဲပ္တိတ်ကၠုင်ဒပ် လပါ်ရေဝ်သၟဝ်ကျာ၊ ကျာ်မြဟ်တအ် မာန်ကီုရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ဒေသတအ်ဂှ် နွံသၟဝ်သြဇာ ဗော်သွးကရေင် KNU တုဲ နကဵုပံင်တောဲ ကုကရေင်ဂှ် ချဳဓရာင်ကၠုင်ရ။ သၞာံ ၁၉၇၀ ဂှ် နကဵုဥူနု တိတ်ကၠုင် တိဗၠးၜးတုဲ ဗော်ဥူနု ဗော်ပါလဳမာန်ဒဳမဝ်ကရေသဳ၊ ဗော်သွးကရေင် KNU ကေုာံ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ပံင်ကောံတုဲ ဒက်ပ္တန် ပရေင်ညဳသၟဟ် ကဵု ဗၠးၜးဂကူကောန်ဍုင်အရင် (တညလ)တုဲ ဒြဟတ်ဗော်ဍုင်မန်တၟိလေဝ် ဇၞော်တိုန်ကၠုင်၊ မွဲလပါ်ဂှ် ဗော်ဟံင်ပြာ်ကောန်ဂကူမန် မပါ်တတ်လဝ် နူ ၁၉၆၅ တေအ်ဂှ် နာဲမန်ဍာံ၊ နာဲကျဝ်အုင်တအ် ကလေင်ပံင်ကဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိတုဲ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဆက်ပံက်ခရိုင်လၟိဟ်ၜါ ကေုာံ တမ်ဒပ်ဗညာဓရာံ မာန်ကၠုင်ရ။ စိုပ်သၞာံ ၁၉၇၁ ဂိတုအဝ်ဂေတ် ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ကၠောန်သဘင်သဳကၠဳ က္ဍိုက်က္ဍိုပ်ဗဟဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ အလန်ပထမတုဲ နကဵု တင်လတုပ်စိုတ် သဘင်သဳကၠဳဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန် ရ။&lt;ref name=journal2/&gt;

==နိဿဲ==
{{Reflist}}
[[ကဏ္ဍ:ဂကောံလွပ်လွဟ်]]</text>
      <sha1>83b75i8vnvdo1ae3zfpu37o1l09fgqy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ကဏ္ဍ:ဂကောံလွပ်လွဟ်</title>
    <ns>14</ns>
    <id>4616</id>
    <revision>
      <id>33660</id>
      <timestamp>2022-08-02T07:37:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Htawmonzel</username>
        <id>25</id>
      </contributor>
      <comment>ခၞံကၠောန်လဝ် မုက်လိက် နကဵု &quot;ဂကောံလွပ်လွဟ်ဂမၠိုင်&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">ဂကောံလွပ်လွဟ်ဂမၠိုင်</text>
      <sha1>b8qgrcst36pb9ntn87tobnlzyhzvzec</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>