Cicero

Wikipedia liwiki https://li.wikipedia.org/wiki/Veurblaad MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Media Speciaal Euverlèk Gebroeker Euverlèk gebroeker Wikipedia Euverlèk Wikipedia Plaetje Euverlèk plaetje MediaWiki Euverlèk MediaWiki Sjabloon Euverlèk sjabloon Help Euverlèk help Categorie Euverlèk categorie Portaol Euverlèk portaol TimedText TimedText talk Module Overleg module Uitbreiding Overleg uitbreiding Uitbreidingsdefinitie Overleg uitbreidingsdefinitie Cicero 0 1433 454971 446211 2022-08-09T18:10:22Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{sjterartikel}} {{dialek|Valkebergs}} [[Plaetje:Marcus Tullius Cicero.jpg|thumb|right|200px|Buste in 't Capitoliens museum in [[Roame]] ]] '''Marcus Tullius Cicero''' ([[3 januari]] [[106 v. Chr.]] - [[7 december]] [[43 v. Chr.]]) waor 'ne [[Romeine|Romeinse]] [[retorica|raejenaer]], [[politicus]], [[advocaat (beroep)|advocaat]] en [[filosoof]]. Zien leve veel same mèt de val van de [[Romeinse Republiek]] en de gebeurtenisse die dao-aan veuraaf ginge. Zelf sjpeelde hae bie väöl politieke gebeurtenisse in daen tied ein rol die zien [[polletieke filosofie]] höbbe beïnvloojd. Sommige van Cicero's werke geve historisch inziech in dees periode. == Cicero zie leve == [[File:Marci Tullii Ciceronis Opera Omnia.tif|thumb|''Opera omnia'', 1566]] Cicero woort gebore in Arpinium, in 'n rieke familie van landeigenaere, de Tullii Cicerones. De politieke posities woorte in daen tied veural bezat door rieke families. Meh Cicero's familie houw weinig politieke invlood, hoewaal zie riek waor. Cicero, dae al vreug politieke ambities houw, woort opgevoed mèt eine aafkièr van de rieker en beroemder families in Arpinium. Umdat zien familie neet actief waor in de politiek, waor 't veur Cicero lestig um de politiek in te goon. Me koes destieds waal in de politiek kómme es me succes houw gehad es militair, meh Cicero heel neet van oorlog. De rieke familie van zien vrouw [[Terentia]], mèt wae hae rond 80 v. Chr. trouwde, haet häöm gesjteund bie zien carrière in de politiek. Cicero kreeg rond 75 v. Chr. 'n positie es [[quaestor]] in Wes-[[Sicilië]] en woort eine succesvolle advocaat. Hae houw es motto um altied de bèste te zin en de res te euvertreffe, ein oetsjpraok die aan [[Apollo]] weurt toegesjreve. Hae koes èvvel nog neet bereike wat hae wol in de politiek, umdat ziene achtergrond neet voldeeg. Daobie kaom nog dat de veurige [[Novus Homo]] (''Nuje Man'', 'ne [[consul]] zonder veuvadersj die die positie houwe gehad) de radicale [[Gaius Marius]] waor. Zie gans leve bleef Cicero vergeleke were mèt Gaius Marius (dae ouch oet Arpinium kaom). Dat vong hae versjriekkelik. In [[63 v. Chr.]] woort Cicero de ièrsjte ''Novus Homo'' in 30 jaor. De belangriekste gebeurtenis oet zien ambstermien waor de samezjwering van [[Lucius Sergius Catilina]], die tot doel houw um de republiek ten val te bringe. Cicero kondigde de sjtaot van belègk aaf en leet ein aantal samezjweerders executere. Hieveur kreeg hae de ièretitel ''[[Pater Patriae]]''. In de jaore nao dees gebeurtenis waor hae èvvel bang vervolg te were vanwege 't ter doad veroordeile van Romeinse burgersj zonder proces. In [[58 v. Chr.]] woort door de [[demagoog]] [[Publius Clodius Pulcher]] 'n wèt veurgesjtèld die inheel dat me verbanne koes were es me Romeinse burgersj zonder proces houw laote executere. Cicero brach daotegenin dat 'r vanwege de aafgekondigde sjtaot van belègk de mach van eine dictator houw. Hae woort toch verbanne oet Italië en zien beziettinge ginge nao de sjtaat. Vanaaf [[60 v. Chr.]] waor 't [[ièrsjte Triumviraat]] (driemansjap) besjtaonde oet [[Gaius Julius Caesar|Caesar]], [[Pompeius]] en [[Crassus]] aan de mach. Onder hun regering woort de verbanning van Cicero opgeheve en kreeg 'r zien beziettinge truuk. Hae betaalde de sjöld hieveur aaf bie 't triumviraat es advocaat. 't Drietal probeerde Cicero euver te hole um ziech bie hun te voge, meh dat deeg hae neet, umdat zien loyaliteit aan de [[senaat]] sjterker waor. Wie Crassus gesjtorve waor, kièrde Pompeius ziech same mèt de res van de senaat tege Caesar, dae doe eine oorlog tege [[Germane|Germaanse sjtamme]] aan 't veure waor. In [[50 v. Chr.]] leep 't conflic tösje Pompeius en Caesar hoag op. Cicero waor 't eins mèt Pompeius, meh hae wol Caesar neet es vijand. Wie Caesar in [[49 v. Chr.]] Italië binneveel, vluchde Cicero oet [[Roame]]. Caesar probeerde Cicero euver te hole um truuk te kómme, meh Cicero vertrok nao [[Salonika]]. Wie Caesar gewonne houw, kaom Cicero weer truuk nao Roame. Vanaaf daen tied woort de relatie mèt zien vrouw Terentia sjlechter. Oeteindelik kaom 't tot een echsjeiing in [[46 v. Chr.]]. In februari [[45 v. Chr.]] sjtorf Tullia, Cicero's dochter. Dit greep häöm erg aan. Me meint zelfs dat hae hie noats gans euverheen gekómme ies. Cicero waor getuge van de maord op Caesar in [[44 v. Chr.]], meh waor neet betrokke bie 't complot. Cicero en [[Marcus Antonius]] woorte doe de belangriekste figure in politiek Roame; Cicero es vertegewoordiger van de Senaat en Antonius es consul en es oetveurder van 't testament van Caesar. Ein sjtried um de mach tösje Antonius, [[Marcus Lepidus]] en [[Octavianus]] (de latere [[Keizer Augustus]]) ontsjtong. Cicero waor nog ummer veursjtander van de republiek. Hae heel ein aantal toesjpraoke, de ''Philippica's'', um de senaat op te zètte tege Marcus Antonius en ze te laote keze veur Octavianus, dae toen nog mer 'ne tiener waor. Cicero meinde dat Octavianus mekkelik te beïnvloede zou zin door de Senaat. Ziene opzat sjlaagde èvvel neet, umdat Antonius, Lepidus en Octavianus besjliesde de mach te deile. Ein van de aafsjpraoke die zie maakde waor dat ze eder hun eige vijande mochte executere zonder gevolge. Antonius plaatsjde Cicero en ziene zoon, broor en naef op zien lies. Ocatavianus, dae zien succes graotendeils te danke houw aan Cicero, goof häöm gein besjerming. Cicero probeerde mèt ziene broor en ziene naef oet Italië te vluchte. Ziene broor en naef woorte vermaord wie zie de vluch sjtaakde um aan geld te kómme. Cicero zat door, meh hae woort toch vermaord en Antonius leet Cicero's kop en heng aan 't podium van de senaat tummere es waarsjuwing veur andere. Cicero's zoon Marcus waor op 't moment van de maord in Griekeland en ontsjnapde zoa aan executie. In [[30 v. Chr.]] woort Marcus consul onder Octavianus. == Euverziech van Cicero's belangriekste werke: == Me kènt 't literair œuvre van Cicero indeile in veer hoofcategorieë: === 'Raeveuringe': === [[Plaetje:Maccari-Cicero.jpg|thumb|260px|right|Cicero klaag Catilina aan in de [[Romeins Riek|Romeinse]] [[senaat]], [[fresco]] van [[Cesare Maccari]] (1888)]] [[File:Svedomsky-Fulvia.jpg|thumb|350px]] * Pro Sexto Roscio Amerino (80 v. Chr.) * In Verrem (''Tege Verres'', 70 v. Chr.) * De imperio Cn. Pompei (''Euver 't commando van Cn. Pompejus'', 66 v. Chr.) * In Catilinam (''Tege Catilina'', 63 v. Chr.) * Pro Murena (''Veur Murena'', ouch 63 v. Chr., chronologisch tösje de 2e en de 3e ''In Catilinam'') * Pro Archia (''Veur Archias'', 62 v. Chr.) * Pro Milone (''Veur Milo'', 52 v. Chr.) * Pro Ligario (''Veur Ligarius'', 46 v. Chr.) * In Marcum Antonium orationes Philippicae (''Philippische raeveuringe tege Marcus Antonius'', 44/43 v. Chr.) === 'Tractate euver waalsjprekendheid': === * De Oratore (''Euver de Raejenaer'', 55 v. Chr.) * Partitiones Oratoriae (54 v. Chr.?) * Brutus (46 v. Chr.) * Orator (''De Raejenaer'', 46 v. Chr.) === 'Filosofische tractate': === * De Republica (''De Sjtaat'', 54 v. Chr.) * De finibus malorum et bonorum (45 v. Chr.) * Tusculanae disputationes (''Gesjprekke in Tusculum'', 45 v. Chr.) * De natura deorum (''Euver de aard van de gode'', 45/44 v. Chr.) * De senectute (''Euver de Ouwerdom'', 44 v. Chr.) * De amicitia (''Euver de Vrundsjap'', 44 v. Chr.) * De officiis (''Euver de Plichte'', 44 v. Chr.) === Correspondentie: === D'r zint ongevaer 900 breve bekènd; daobie zint ouch e paar antwoorde van correspondente. * Ad Familiares (''Aan familie en vrung'', jaore 63 tot 43 v. Chr.) * Ad Atticum (''Aan Atticus'', jaore 68 tot 43 v. Chr.) * Ad Quintum fratrem (''Aan ziene broor Quintus'', jaore 60 tot 54 v. Chr.) * Ad Brutum (''Aan [[Marcus Junius Brutus|Brutus]]'', 44/43 v. Chr.): me twiefelt ernstig aan de authenticiteit van dees twiè beuk mèt breve == Externe link == {{commonskl|Marcus Tullius Cicero}} [[Categorie:Politici]] [[Categorie:Sjrievers]] [[Categorie:Filosofe]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n iersten iew veur Christus]] tvzplz95acm5rqxaftudw6wg5hcl4xw Vleermuis 0 1534 454976 447426 2022-08-09T21:12:53Z Steinbach 16 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Wikipedia-Bats-001-v01.jpg|thumb|320px|'n Collaasj vaan zès versjèllende vleermoessoorte. Me zuut (vbno, vlnr): [[Gewoene vampier]] ''(Desmodus rotundus)''; [[Nijlroezèt]] ''(Rousettus aegyptiacus)''; [[Groete hoofiezerneus]] ''(Rhinolophus ferrumequinum)''; [[Guanovleermoes]] ''(Tadarida brasiliensis)''; [[Kortneusvleerhoond]] ''(Cynopterus sphinx)''; [[Vaol vleermoes]] ''(Myotis myotis)'']] '''Vleermuis''' ('''Chiroptera''') zien 'n [[orde (biologie)|orde]] vaan miestal klein [[zoogdiere]] mèt e vlees tösse de väörpu en de romp, wat zoe oontwikkeld is tot de bieste demèt kin vlege en 't vlees es ''[[vleugel]]'' umsjreve kin weure. In tegestèlling tot bij veugel spreie de vief vinger ziech in oetgerèkde vörm door de ganse vleugel oet, wat dee e stök bewegeleker maak. Dit kump zeker klein soorte, die in knab bos mote jage op insekte, good vaan pas. De orde Vleermuis umvat zoeget 1.300 soorte en is de groetste orde vaan zoogdiere nao de [[Knaagdiere]]. Nui soorte weure nog bekaans eder jaor oontdèk. Me verdeilt ze traditioneel in twie gróppe: Megachiroptera, groete, vröchetende vleermuis die euverdaag actief zien, en Microchiroptera, die veural insekte ete, 's aovends of 's nachs jaoge en daobij gebruuk make vaan [[echolocatie]]. Moleculair oonderzeuk heet dao de lèste jaore vraogteikes bij gezat. Vleermuis zien vaanaof 52 mieljoen jaor geleie bekind; me nump aon tot ze nog get awwer zien. Vleermuis höbbe e good herkinbaar uterlek en höbbe gein imitatore oonder ander soorte diere. In väöl culture gelle ze es sinister oongelöksbringers. Hun interactie mèt lui is beperk. == Taxonomie == * [[Oonderorde]] '''[[Groete Vleermuis]]''' (Megachiroptera) ** Groete vleermuis (Pteropodidae) * Oonderorde '''[[Kleine Vleermuis]]''' (Microchiroptera) ** [[Zakvleugelvleermuis]] (Emballonuridae) ** [[Moesstertege vleermuis]] (Rhinopomatidae) ** [[Hommelvleermuis]] (Craseonycteridae) ** [[Hoofiezervleermuis]] (Rhinolophidae) ** [[Holkopsvleermuis]] (Nycteridae) ** [[Valse vampiere]] (Megadermatidae) ** [[Aovendvleermuis]] (Vespertilionidae) ** [[Vrijstartvleermuis]] (Molossidae) ** [[Bleike vleermuis]] (Antrozoidae) ** [[Trechteroerege Vleermuis]] (Natalidae) ** [[Zóknapvleermuis]] (Myzopodidae) ** [[Sjiefvleugelege vleermuis]] (Thyropteridae) ** [[Roukkleurege vleermuis]] (Furipteridae) ** [[Vleerhun]] (Noctilionidae) ** [[Nui-Zielandvleermuis]] (Mystacinidae) ** [[Vampiere (vleermuis)|Vampiere]] (Phyllostomidae) {{sjtumpke}} [[Categorie:Mojerkookbieste]] 4mhmudwzj0d41aqesxpdlf4ybytw4m7 Economie 0 1563 454987 454956 2022-08-10T09:25:11Z Zeiverklaos 2053 /* Zuuch ouch */ wikitext text/x-wiki {{Dialek|Nuts}} '''Economie''' is 'n [[Sociaal weitesjappe|sociaal weitensjap]] die zich bezighèlt mit 't voertbringe en de verdeiling van sjaarse gojere en middele. Sjaarste haet in de economie neet de beteikenis van ''zeldzaam'' mer van ''beperkt besjikbaar''. D'r zal get gekoze motte weure want neet alles kint tegeliek. 't Keuzevraagsjtuk determineert 't zogenaamde ''economisch prebleim''. De sjaarste van gojere en productiemiddele, en 't behere daovan is de vraogsjtèlling veur de economie as weitensjap. De kernvraog veur de economie as weitensjap is de optimaal verdeiling van de sjaarste. Dees vraog haet ouch raakvlakke mèt de [[politiek]] en de [[politieke filosofie]]. 't Economisch vraogsjtök omvat ónger angere [[produktie]], [[distributie]], [[welvaart]] en [[consumptie]]. Economisch handele ontsjtit omdat vaak neet alles tegeliek kint. In de economie óngersjieje zich meistes de volgende vakgebejer: de [[mikro-economie]], de [[makro-economie]], en de [[econometrie]]. Economie as [[Yochai Benchler]] besjtudere de economie van de creatie en versjpreiding van informatie mèt behölp van nuuj technologië zoas 't [[internet]].  == Gesjeedenis vaan de Economie == === Oorsjpronk === De wortels vaan de economie es ongerwerp vaan discussie gaon truuk op auw Griekse verhenjelinge euver politiek, ut middeliewse debat euver de richtige pries, en zewiejer, maer meistes weurt 't begin vaan de economie es weitesjap gelegk bie de [[physiocrate]], 'n groep geljaerde oet Fraankriek in de 17e iew dae veur 't jaetst de ganse economie es ein grwoat systeim vaan opein wirkende krachte zaoge: 't zwaogeheite ''tableau economique''. Maer de economie es weitesjap kaom veur 't jaetst ech richtig op gang wie de Sjotse wiesgaer [[Adam Smith]] zien beuk [[The Wealth of Nations]] (Riekdom vaan Lenjer) en [[Theory of Moral Sentiments]] (Theorie vaan Moreel Geveul) sjreef. Smith besjreef wie de henjelinge vaan luuj dae veural om eige belaang gaove toch koste lieje tot 'n vorm vaan saomewirking waobie de ein veur de behoefte vaan de anger wirkt en angesom. 'T is neet vaan de gooje zin vaan de sjlechter, sjreef Smith, tot veer verwachte dat er os vleisj göf, maer veur es tot 't in zien eige belang is. Maer zwao ein transaksie is oeteinjelik good veur de sjlechter, en auch veur de klaantsj. Es genog luuj op dae manier mitein henjel drieve, dan is 't oeteindelik zjus of ze geleid woarte deur een ''onzichbare haandj''. (En oet de beuk van Smith hubbe v'r dan auch noch tot op vaandaog 't fameuze concept vaan de onzichbare haandj vaan de [[maert (economie)|mert]].) === De marginaalrevoluusje === De moderne economische weitesjap haet noch ummer veil te danke aon Smith, maer natuurlik zint ongertusje auch veil nuuj ideeë bedach. De wichtigste daovan waor zwoa ein groate verenjering tot me noe noch sjprök vaan de marginaal''revoluusje''—ein weitesjappelike revoluusje wobie de klassieke economie vaan Smith, Ricardo, en Mill in een gans nuuj lich waort gezat. == Zuuch ouch == * [[Finanse]] {{Commonscat|Economics}} [[Categorie:economie]] oh03hkgcoihfxaw505wc6p0ssclii0z Leuve 0 2274 454960 450964 2022-08-09T12:05:17Z Gerd Eichmann 19630 gallery added wikitext text/x-wiki {{dialek|Valkebergs}} [[Plaetje:Leuven Stadhuis.jpg|thumb|right|Sjtadhoes van Leuve]] [[Plaetje:Map_of_Leuven_in_belgium-viol-reddot-t.png|thumb|right|Ligging van Leuve]] '''Leuve''' (officieel '''Leuven''') ies 'n sjtad en gemeinte in de [[Vlaandere (gewes)|Vlaamse]] provincie [[Vlaams-Brabant]]. Ze ies ouch hoofsjtad van dees provincie. 't Aantal inweunersj waor 101.032 in [[2021]], vergeleke mèt 89.185 in [[2004]]. Bie de gemeinte huère ouch de [[deilgemeinte]]s [[Wilsele]], [[Wijgmaal]], [[Kessel-Lo]], [[Heverlee]], e deil van [[Haasrode]] en e deil van [[Korbeek-Lo]]. == Sjtadsfuncties == In Leuve ies de oudste [[universiteit]] van de tegewoordige [[Benelux]] gevestig, de [[Katholieke Universiteit Leuve]]. Ouch liek hie [[InBev]], de groatste beerbroewerie van de waereld en ein van de belangriekste wèrkgeversj in de regio. Es provinciehoofsjtad haet Leuve ouch 'n administratief functie. == Sjtadsbeeld == Leuve haet 'n aantal belangrieke historische geboewe. 't Sjtadhoes, nao 'n óntwerp van [[Matthijs de Layens]], ies geboewd in de [[15e ièw]] in [[gotiek|laatgotische]] sjtiel. De Sint-Pieterskèrk ies geboewd in Brabantse [[hoaggotiek]]. De universiteitsbibliotheek woort in de [[Ièrsjte Waereldoorlog]] verwoes en in de jaore 20 weer opnuujts opgeboewd. De geboewe van 't Groat [[Begienhaof]], 't groatste van Vlaandere, zint allewiel in gebruuk es weuninge veur sjtudente en universiteitsmètwèrkersj. == Historie == De naam Leuve kump veur 't ièrsj veur in [[891]] es ''Loven''. In datzelfde jaor woorte de [[Vikinge]] definitief versjlage bie Leuve. De sjtad óntwiekkelde ziech tot e belangriek handelscentrum in de Mieddelièwe en kreeg [[sjtadsrechte]] in 1161. De universiteit woort gesjtiech in [[1425]]. De broewerie die later Interbrew en nog later InBev zou were woort gesjtiech in de [[18e ièw]]. In de 20e ièw woort de sjtad zjwoar besjadig in bei waereldoorloge. In [[1968]] waor de sjtad e centrum van de Belzje taalsjtried. Hiebie woort de universiteit gesjpliets in e [[Nederlands]]talig deil, dat in Leuve bleef, en e [[Frans]]talig deil, dat gevestig woort in de nuuj gesjtiechde plaats [[Louvain-la-Neuve]] ("Nuuj-Leuve"). <gallery class=center caption="Leuve - Lovagne - Leuven - Löwen"> Leuven-02-Rathaus-1982-gje.jpg|Sjtadhoes van Leuve Leuven-04-Brunnen-1982-gje.jpg Leuven-08-Haeuserzeile-1982-gje.jpg Leuven-28-Beginenhof-2002-gje.jpg|Begienhaof Leuven-University-Library.jpg|Universiteitsbibliotheek Leuven-30-Sint-Michael-2002-gje.jpg|Sint Michael Leuven-36-Sint-Peter-Chorpartie-2002-gje.jpg|Sint Peter </gallery> == Externe link == * [http://www.leuven.be Officieel website] {{commonskl|Leuven}} [[Categorie:Provincie Vlaoms-Braobant]] i8c1hzu2hxtj26x4qxxov1di0cgu60q 454961 454960 2022-08-09T16:08:01Z Steinbach 16 Kaankert toch op mèt eur kutpleetsjes, geer spammers die eus taol neet sprek! wikitext text/x-wiki {{dialek|Valkebergs}} [[Plaetje:Leuven Stadhuis.jpg|thumb|right|Sjtadhoes van Leuve]] [[Plaetje:Map_of_Leuven_in_belgium-viol-reddot-t.png|thumb|right|Ligging van Leuve]] '''Leuve''' (officieel '''Leuven''') ies 'n sjtad en gemeinte in de [[Vlaandere (gewes)|Vlaamse]] provincie [[Vlaams-Brabant]]. Ze ies ouch hoofsjtad van dees provincie. 't Aantal inweunersj waor 101.032 in [[2021]], vergeleke mèt 89.185 in [[2004]]. Bie de gemeinte huère ouch de [[deilgemeinte]]s [[Wilsele]], [[Wijgmaal]], [[Kessel-Lo]], [[Heverlee]], e deil van [[Haasrode]] en e deil van [[Korbeek-Lo]]. == Sjtadsfuncties == In Leuve ies de oudste [[universiteit]] van de tegewoordige [[Benelux]] gevestig, de [[Katholieke Universiteit Leuve]]. Ouch liek hie [[InBev]], de groatste beerbroewerie van de waereld en ein van de belangriekste wèrkgeversj in de regio. Es provinciehoofsjtad haet Leuve ouch 'n administratief functie. == Sjtadsbeeld == [[Plaetje:Leuven-University-Library.jpg|thumb|right|200px|Universiteitsbibliotheek]] Leuve haet 'n aantal belangrieke historische geboewe. 't Sjtadhoes, nao 'n óntwerp van [[Matthijs de Layens]], ies geboewd in de [[15e ièw]] in [[gotiek|laatgotische]] sjtiel. De Sint-Pieterskèrk ies geboewd in Brabantse [[hoaggotiek]]. De universiteitsbibliotheek woort in de [[Ièrsjte Waereldoorlog]] verwoes en in de jaore 20 weer opnuujts opgeboewd. De geboewe van 't Groat [[Begienhaof]], 't groatste van Vlaandere, zint allewiel in gebruuk es weuninge veur sjtudente en universiteitsmètwèrkersj. == Historie == De naam Leuve kump veur 't ièrsj veur in [[891]] es ''Loven''. In datzelfde jaor woorte de [[Vikinge]] definitief versjlage bie Leuve. De sjtad óntwiekkelde ziech tot e belangriek handelscentrum in de Mieddelièwe en kreeg [[sjtadsrechte]] in 1161. De universiteit woort gesjtiech in [[1425]]. De broewerie die later Interbrew en nog later InBev zou were woort gesjtiech in de [[18e ièw]]. In de 20e ièw woort de sjtad zjwoar besjadig in bei waereldoorloge. In [[1968]] waor de sjtad e centrum van de Belzje taalsjtried. Hiebie woort de universiteit gesjpliets in e [[Nederlands]]talig deil, dat in Leuve bleef, en e [[Frans]]talig deil, dat gevestig woort in de nuuj gesjtiechde plaats [[Louvain-la-Neuve]] ("Nuuj-Leuve"). == Externe link == * [http://www.leuven.be Officieel website] {{commonskl|Leuven}} [[Categorie:Provincie Vlaoms-Braobant]] ksqv3n23of4xa55bj3cqaznqtrutbnw Lisse 0 6125 454975 454953 2022-08-09T20:34:02Z Steinbach 16 wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} {{GemeinteNL | naam = Lisse | vaan = [[Plaetje:Flag_of_Lisse.svg|140px]] | waope = [[Plaetje:Coat_of_arms_of_Lisse.svg|70px]] | locatie = [[Plaetje:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0553_(2016).png|250px|Ligking vaan Lisse (roed) binne Zuid-Holland (doonkerder gries)]] | provincie = [[Zuid-Holland]] | hoofplaats = Lisse | börgemeister = [[Lies Spruit]] ([[PvdA]]) | lies = Lies vaan börgemeisters vaan Lisse | km2 = 16,05 | water = 0,36 | inwoeners = 23.000 (31-1-2022) | deechde = 1.466 }} '''Lisse''' ([[Hollands]] ''Lis'') is 'n plaots en [[gemeinte]] in de [[Nederland]]se [[provincie]] [[Zuid-Holland]], in de [[Bollestriek]], ten zuie vaan [[Hillegom]], tege [[Noord-Holland]] aon, tösse [[Haarlem]] en [[Leiden]] in. De gemeinte heet zoeget 23.000 inwoeners en besleit 'n oppervlak vaan 16,05 km² (daovaan 0,36 km² water). Binne de gemeinte ligke gein ander kerne, wel ligke de naobersjappe [[De Engel (Lisse)|De Engel]] en [[Halfweg (Lisse)|Halfweg]] drin. Lisse is mèt Hillegom 't centrum vaan de Nederlandse seerblómmeteelt. Binne de gemeintegrenze ligk de [[Keukenhof]], e park wat volsteit mèt seerblómme en väöl toeriste trèk. Dit park maak deil oet vaan 't landgood roond [[Kestiel Keukenhof]]. Hei weure ouch diverse festivals gehawwe, oonder mie [[Castlefest]]. == Externe link == * [http://www.lisse.nl Website vaan de gemeinte] {{GemeintesZuud-Hollandj}} [[Categorie:Versjteidelikde dörper in Zuud-Hollandj]] [[Categorie:Gemeintes in Zuud-Hollandj]] a2xhgs74qpwocqmicyctj89sog1kjxv Jürgen Habermas 0 11457 454973 441198 2022-08-09T18:11:26Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{dialek|Norbiks}} [[Plaetje:JuergenHabermas.jpg|thumb|250px|Jürgen Habermas]] '''Jürgen Habermas''' ([[Dusseldörp]], 18 juni [[1929]]) is 'ne [[Duutsjland|Duutsje]] [[filosoof]], 'ne [[polletieke filosofie|polletieke filosoof]] en [[sociologie|socioloog]]. In de jaore zaestèg waor-e èng van de belangriekste vertegenwoordigers van de [[Frankfurter Schule]]. Later oontworp-e 'n model va ''communicatief handele'': d'r ieërleke polletieke en maatsjappelijke ömgaank zow gerich motte zieë op wederzijds begrip. Ideaal bezieë mot communicatie plaatsjvinge in 'n ''machtsvriej ruimte'' en gebaseerd zieë óp de [[rede]]. Dit saoërt communicatief handele is volges zien theorie van [[deliberatieve democratie]] noodzakelijke väörwaarde väör 'n functionerende [[democratie]]. == Woeërhèèdscommissies == Habermas' ''filosofie van de woeërhèèd'' haat o.m. betekenis gehad väör de [[woeërhèèdscommissie]]s. 'n Oetsjpraak die woeër wilt zieë mot an driej väörwaardes voldoeë: * ze mot uvverèènsjtèmme mèt de feite, * ze mot passe in os besef va norme en * ze mot waarachtèg zieë. 'n Woeërhèèdcommissie mot dus de feite vassjtèlle, die in 't kader van de internationaal norme va [[miensjerechte]] plaatsje en waarachtighèèd en betrokkenhèèd tuëne. == Biesjtèllinge in 2004 == In ''Jürgen Habermas en Joseph Ratzinger: Dialectiek van de secularisering - Over rede en religie'' makt Habermas in zieng biedrage in 't ''discours'' 'n aantal biesjtèllinge van zieng theorie över de groondsjlaeg van d'r democratische rechsjtaot. * Habemas erkènt dat de zuver rede die väöraafgóng an d'r sjtaot en 't rech, gewórteld is in en sjtaerk bepaald wert dör d'r Grieks-christeleke achtergroond. * Habermas erkènt noe voolmondig dat väöl burgers de inspiratie vör hun burgerplichte en solidariteet in d'r praxis vöral oet hun religieus övertuginge haole. 'n Sjtrikt rationeel oonderboewing is vör hun morele en politieke betrókkenheed bliekbaar oonvoldoende. Habermas wilt ruum plaatsj gaeve an de religie naeve de rede. Waal mót de örsjte zich blieve verantwoorde vör de rechterssjtool van de rede. D'r [[paus]] van allewiel is 't groeëtendeels mèt Habermas èns mae kan zich neet veende in 't idee van Habermas dat me óp basis van de rede oeteindelek zów kènne kaome töt 'n saoërt ''waeltethos''. [[Benedictus XVI|Joseph Ratzinger]] ziet mieë in 'ne permanaente ''discours'', dus in de methode die dör Habermas is oontwikkeld öm töt woeërheedsvinding te kaome. {{DEFAULTSORT:Habermas, Jurgen}} [[Categorie:Filosofe]] [[Categorie:Laevende luuj]] [[Categorie:Sociologe]] qfj79flf75tm613esv0j5e1wif4dpv2 Geldj 0 12440 454986 453052 2022-08-10T09:24:45Z Zeiverklaos 2053 /* Zuuch ouch */ wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Euro bank notes centered (50s, 100s, 500s), maestro card, master card — Mattes 2006-05-12.jpg|thumb|Geldj ([[Euro]])]] '''Geldj''' is 't ènsig objèk det in e bepaoldj landj of binnen 'ne gegaove sociaal-economische kónteks algemein wuuertj aanvaardj es betaling veur geujer en deensten enne trögkbetaling van sjölje. Es wichtigste functies van geldj óngersjèdj me: ruulmiddel, raekeneinheid, oppotmiddel en incidenteel ouch es einheid veur oetgestaldje betalinge. Es economisch ruulmiddel óngersjèdj geldj zich van anger ruulmiddele doordet 't de waerdeens, die ane ruulpartner versjöljig is, neet drek vólduitj, mer op gróndj van 'n algemein en wèttelike erkènning gebroek kan waere veur wiejer ruultransacties. [[George Dalton]] maakdje daobie óngersjied tösse ''general purpose money'' en ''limited purpose money''. 't Ieëste is modern geldj det es middel kane dene bie koup en verkuip, gebroek kan waere veur verplichtinge te vóldoon wie belasting, sjölje en boetes en es standerd veure waerd van geujer en deensten in oet te drökke. Limited purpose money vervöltj slechs ein of twieë van die functies. Geldj is óntstangen es commoditygeld, meh bao alle geldjsysteme van noe zeen gebaseerdj op fiduciair geldj, det gein intrinsieke gebroekswaerd es fysiek good haet. 't Óntlieëntj zien waerd loeter aan 't feit det 'n euverheid dit geldj es e wèttig betaalmiddel aanguuef; det wil zègke det dit geldj mót waere geaccepteerdj es 'n vorm van betaling binne de grenze van 't landj, veur "al sjölje, zowaal publiek es eige". De geldjwieväölheid van e landj besteitj oet chartaal geldj (bankbreefkes en muntje) en drek opvraogbaar depositoraekeningen of bankgeldj (de balans in betaal- en spaarraekeninge). Dees drek opvraogbaar depositoraekeninge zeen bao ummer väöl grótter es de wieväölheid aan chartaal geldj. Bankgeldj is neet tasbaar en besteitj allein inne vorm van versjillige bankrekaore. Tróds 't feit det bankgeldj neet tasbaar of matterjeel is veurtj 't nag ummer de gróndjfuncties van geldj oet (aangezeen bankgeldj algemein es 'n vorm van betaling wuuertj aanvaardj). == Zuuch ouch == * [[Finanse]] * [[Giraol geld]] * [[Munt (einheid)]] [[Categorie:Geldj|*]] [[Categorie:Economie]] 9gpgd0wdgqth5umlwyz7rf23r9lx7dw Thomas Jefferson 0 15618 454974 436414 2022-08-09T18:12:17Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{dialek|Norbiks}} [[Plaetje:T_Jefferson_by_Charles_Willson_Peale_1791_2.jpg|thumb|200px|Thomas Jefferson]] [[Plaetje:ThomasJeffersonSignature.png|thumb|250px|Signatuur]] '''Thomas Jefferson''' ([[Shadwell (Virginia)|Shadwell]], [[13 april]] [[1743]] – [[Monticello (laandgood)|Monticello]] kórtbie [[Charlottesville (Virginia)|Charlottesville]], [[4 juli]] [[1826]]) waor 'ne [[VS|Amerikaans]] [[sjtaotsmaan]], [[filosoof]] en [[architekt]] en d'r driejde [[Presidente van de VS|Presidaent van de Verenigde Sjtate]]. 't Oontwaerp van de [[Amerikaanse Oonaafhankelekheedsverklaoring]] van [[1776]] (aangenaome op d'r 4e juli van dat jaor) waor groeëtendeels zieng verdeenste. Daomèt weurt Jefferson ouch es 'ne weichtege [[polletieke filosofie|polletieke filosofie]] in de Amerikaanse historie gezeen. == Citaat == ''I believe that banking institutions are more dangerous to our liberties than standing armies. If the American people ever allow private banks to control the issue of their currency, first by inflation, then by deflation, the banks and corporations that will grow up around [the banks] will deprive the people of all property until their children wake-up homeless on the continent their fathers conquered.'' (1802)<ref>[http://www.britannica.com/presidents/article-9116907 Encyclopaedia Britannica Profils]</ref> Vertaling [[Norbiks]]: Ich geleuf dat baankerende insjtitute e groeëter gevaor zeunt vör ós vrieheed wie sjtaonde legers. Es de Amerikane oeëts toesjteunt öm an de private baanke de cóntról te gaeve över d'r issue van hön kónkuraens, örsj dör inflatie en daonao dör recessie, da zulle de baanke en de corporaties die roondöm hön oontsjteunt de luuj beklowwe van al hön bezittinge bies dat hön keender óp 'ne daag wakker werre es laandleuper, zoonder hoes of daak baove d'r kóp, in 't laand dat hön vaders övverwónne.  == Architekt == Jefferson leet zich dör 't [[Maison Carée]] va [[Nîmes]] inspirere bie d'r boew van 't [[neoclassicisme|neoclassicistische]] [[Capitool va Richmond]]. E vervóng de corintische [[kapiteel|kapitele]] evvel dör de ionische orde. == Varia == Thomas Jefferson zów es örsjte in 1802 [[friete]] an zien gaste geserveerd ha. <ref> Straatmagazine (dak- en thuislozen), augustus 2009, Van pieper tot patat, blz 12</ref> == Referentie == {{referenties}} {{DEFAULTSORT:Jefferson, Thomas}} [[Categorie:Luuj gebaore in d'n achteenden iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in de neugeteenden iew]] [[Categorie:Presidente van de VS]] 0gk0izbow0gz9hnrbr1u6d43ts1uv1u Aristoteles 0 29912 454969 438805 2022-08-09T18:09:06Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} [[File:Aristoteles Louvre.jpg|thumb|right|]] '''Aristoteles''' ([[Aajdgrieks]]: Ἀριστοτέλης, ''Aristotélēs'') ([[Stageira]], [[Centraol-Macedonië]], [[384 v. Chr.]] bis [[Chalkis]], [[Centraol-Griekeland]], [[322 v. Chr.]]) waor 'nen [[Athene|Atheense]] [[filosoof]], dee mèt [[Sokrates]] en [[Plato]] behuurt bis de groete [[Griekeland|Griekse]] filosofe. Heer waor de lierling vaan Plato (dee zelf lierling vaan Sokrates is gewees) en waor daomèt ouch lid vaan Plato's [[Akademeia]]. Allewel Plato zeker invlood heet gehad op Aristoteles' [[filosofie]], gief 't väöl versjèlle. Zie wèrk ''De Staot'' of ''De Rippebliek'' (bei naom zien gebrukelek in versjèllende taole) weurt gezeen es 't ierste wèrk in de [[polletieke filosofie]]. == Zie leve == Aristoteles woort in 't 384 veur Christus in 't, toen [[Oos-Macedonië en Thracië|Thracische]] en noe Centraol-Macedonische, Stageira es zoon vaan de keuninkleke liefarts Nikomachos gebore. Aristoteles, dee ouch de bijnaom ''de Stageiraon'' nao zie geboorteplaots veurde, verloor vreug zien awwers. Heer greuide bei 'n verwante femilie, Proxenus, op. Zie oonderriechde häöm in [[natuurwetensjappe|natuurweitesjappeleke]] vakke, wat 'm later in zien eige werk mèt natuurweitesjap tegood kaom. In de leeftied vaan 17 jaor góng Aristoteles nao [[Athene]] en woort in Plato's Akademie aongenomme. Heer bleef dao bis d'n doed vaan Plato bijnao twintig jaor later. Heer lierde snel en oonderwees al gaw ziechzelf. Neve de filosofische werke riechde Aristoteles ziech op meziek, natuurweitesjap, [[psychologie]], [[metafysica]], [[poëzie]] en [[rhetoriek]]. Naotot Plato waor gehiemeld in 't jaor [[347 v. Chr.]] verleet Aristoteles Athene oet [[politiek|polletieke]] groonde. Heer góng nao [[Assos]], [[Midde-Ooste]], boe heer 'nen awwe klasgenoot, [[Hermias]], bezeukde. Hermias waor prins vaan [[Artaneus]]. Aristoteles trouwde mèt Hermias' adoptiedochter Phytias. In 't jaor [[342 v. Chr.]] verbleef heer veur drei jaore in de Hof vaan de Macedonische keuning en naom de opveujing van dee z'ne vieftienjaorege zoon, dee later in de histore es [[Alexander de Groete]] bekint woort. In [[335 v. Chr.]] kierde Aristoteles nao Athene trök. Dao begós heer zien eige sjaol, de zoegenaomde [[Peripatetische Sjaol]]. Zie woort nao de laopbrögk - Peripatos - geneump boe heer lierde. <nowiki>'t volgende stök klop neet, moot weure naogeloerd</nowiki>Aristoteles betreijde neet allein 'n oetgedeende lieregheid, zoonder ouch umvangrieke oonderzeuke. Bis zien beeldingsinriechtinge betaomp ziech 'n umvaankriek bibliotheek mèt beveurbeeld euver 150 staotsgroondwètte en zelf samevattinge vaan diere en plante, financieel genereus gesteund door Alexander de Groete. Nao dee zienen doed in 't jaor 323 v. Chr. bevrijde ziech de Atheners vaan 't Macedonisch hiersjap. Umtot Aristoteles neet allein vaan Macedonischen aofkoms waor, zoonder ouch de opvojer vaan krijgsvechters gewees waor, mos heer vlöchte, um neet veur hoegverraod aongeklaog te weure. Heer góng weg oet Athene en begaof ziech oppe eiland [[Euboea]] in Chalkis. == Filosofie == Allewel de [[Theorie vaan Vörm]] 'n groete invlood heet gehad op de Europese filosofie en nog ummertouw väöl Europeane en aander Westerlinge dees theorie es de woerheid zien, gief 't d'r ouch väöl die de theorie bekritisere. Dit gebäörde zelfs al gauw nao Plato, naomelek bij Aristoteles. Heer geluifde neet tot me de woerheid kós vinde in de Eidos (Vörm). Ierste kritiek op Plato's Theorie vaan Vörm, kaom vaan Plato zelf, naomelek in eint vaan zien latere werke: ''Parmedies''. Hei-in merk Plato op tot 't contradicties gief in zien vief theses vaan Eidos. Um de zelfkritiek vaan Plato te verstoon, mót me ziech drei manslui veurstèlle (Sjef, Jacques en Louis) en opnui de vief thesis vaan de Eidos (in dit geval de Eidos vaan de Maan, um te begriepe boerum Sjef, Jacques en Louis alledrei manslui zien en dus de Eidos vaan de Maan participere) bekieke en dit es oetgaanspunt gebruke veur 't perbleem vaan de Theorie vaan Vörm: 1. Wienie versjèllende dinger maan zien, is dit umtot 't de Eidos vaan de Maan participeert of immiteert. 2. Gein Eidos participeert of immiteert häörzelf 3. De Eidos vaan de Maan is Maan, de Eidos vaan de Maan is niks aanders es de Maan 4. Niks aanders es de Eidos vaan de Maan is de riechtege Maan 5. 'n Eidos besteit neet in ruimte en tied, ze is oonveranderbaar en neet ziechbaar mèt eus zintuige 't Perbleem gief 't ziech veural bij de ierste drei thesis, dewijl die zjus 't belaankrieks lieke te zien. Dus 't gief (1) 'n Eidos vaan de Maan, en (3) dees Eidos vaan de Maan is niks aanders es de Maan. Meh de collectie vaan de Eidos vaan de Maan en Sjef, Jacques en Louis (die alledrei deil oetmake vaan de Eidos vaan de Maan) make tot 't nui dinger gief die deil oetmake vaan de Maan. Dit is evels oonmeugelek volges thesis (2). Dus mót 't 'n nui Eidos (1) geve en (3) dees Eidos is niks aanders es häörzelf. Meh de collectie vaan de nui Eidos, de aw Eidos en Sjef, Jacques en Louis make tot 't nui dinger gief die deil oetmake vaan de Maan. Dit is evels oonmeugelek volges thesis (2). Dös mót 't 'n nui Eidos (1) geve en (3) dees Eidos is niks aanders es häörzelf. Meh de collectie vaan de nui Eidos, de awwer Eidos, de aajdste Eidos en Sjef, Jacques en Louis make tot 't nui dinger gief die deil oetmake vaan de Maan. Dit is evels oonmeugelek volges thesis (2). V'r mótte dös weer 'n nui Eidos bedinke. Oondertösse zitte v'r al op de veerde Eidos en 't zal noets indige, dewijl 't gans idee vaan de Theorie vaan Vörm zjus is tot 't veur alles 'n apaart (en veural INKEL) Eidos gief, dat gaans tege dees nui redenatie ingeit, boe-in 'n Eidos altied weer zörg veur 'n nui Eidos, en die weer veur 'n nui, etcetera. 't Perbleem vaan de Theorie vaan Vörm is daorum dus dat vaan de circulatie. De twiefel die Aristoteles had in de Eidos begint bij de vörmcontradictie die hei bove is besjreve, en gelof tot me in de wereld um ziech heer mót observere um de essentie vaan dinger in te zeen. In zie bekinste book, [[Metaphysica]], sjrief heer tot Sokrates nog gelof in 't belang vaan ethische kwesties, neet de wereld vaan natuur in zien gehiel. Sokrates zoch nao de essentie vaan moraal akties en waor daomèt d'n ierste dee ziech concentreerde op definiëere. Plato heelt vas aon ziene lieraar meh leet ziech ouch beïnvlooje door [[Cratycus]] en de [[Heraclites|heraclitische]] doctrines: zintuigeleke dinger zien ummertouw in 'ne staot vaan beweging, daorum kin 't gein objek vaan kennis zien. Door dees twie invlooje, Socrates en Cratycus, te gebruuke, mós heer wel bis de Theorie vaan Vörm komme. Dinger höbbe volges Plato hun bestande te daanke umtot participeert aon de Vörmtheorie. Evels, sjrijf Aristoteles, wat me meint mèt "participere" blijf duuster. Wat noe, heet Aristoteles ziech mótte aofvraoge. Aongezeen heer de Theorie vaan Vörm oet de vènster heet gegoeid, mót heer ziech obbenuits bezeg hawwe mèt twie basieke filosofische kwesties: Wie zuut de wereld d'r oet? en Wie krijg me kennis vaan die wereld?. Veur de ierste vraog hilt Aristoteles ziech bezeg mèt de [[logica]] en creeërt de [[Causa Finalis]], e bekind concep vaan de metaphysica. Dinger höbbe veer oerzake (causa), stèlt Aristoteles: * De ''Causa Materialis'' of materiële oerzaak - ''materiaol vaan 't hoes, of 't feit tot e brons beeld is gemaak vaan brons'' * De ''Causa Formalis'' of formele oerzaak - ''de vörm of eidos vaan 't hoes, of 't feit tot 't beeld 'ne soldaot oetbeeld'' * De ''Causa Efficiens'' of de efficiënte of bewegende oerzaak - ''de bouwer vaan 't hoes of zelfs de ziel vaan de bouwer, of zelfs deeper: de vajer vaan de soldaot'' (degene boe 't bestande vaan 't dink, meh ouch 'n verandering vaan 't dink, te daanke is) * De ''Causa Finalis'' of de finale oerzaak - '' 't Doel vaan 't hoes: de besjerming, 't oonderdaak, meh ouch wienie iemes löp: boerum deit heer dat? Veur zien gezoondheid beveurbeeld.'' Me heet de neigig de lètse twie oerzake te vergate, wienie me inkel loert nao puur de vörm zelf. Me zaw kinne zègke, tot dinger inkel vörm en materie zien, evels sjöp de causa finalis zeen wat de basis is vaan boerum de wereld alles dynamisch aonpak. De definitieve realisatie en actualisatie is veroerzaak door de vörm es ''telos'', 't doel. Basis vaan Aristoteles' teologische basis is tot materie potentie is en vörm act. Um de twiede vraog te beantwoorde mót me weite tot Aristoteles gelof tot 't essentie goof in de dinger zelf (integedeil bis de platonische filosofie dus) en tot die essenties kinne weure oontdek door 't abstrak dinke. Oonder 't studere mót me evels wel in gedachte hawwe tot zie allein bestaon in de tiejleke dinger. Noe lieket esof Plato en Aristoteles totaal tegeneuver mekaar staon. Dit is evels neet woer; ze centraolisierde beije de idee vaan Necessiteit (Noedzakelekheid/Behoefte) en Universaliteit. Dees necessiteit kaom bij hun es volg nao veure; Aristoteles zach tot veur theoretische filosofie kennis nudeg is en tot 't bèste gelök te vinde is in de contemplative faculteit; Plato zach tot kennis nudeg is um de puregheid vaan de ziel te höbbe. 'n Belaangriek subjek vaan Aristoteles, dat veur e groet gedeilte de filosofie vaan Sokrates, Plato en Aristoteles beend, is de [[epistomologie]] (Theorie vaan Kennis). In de epistomologie staon drei vraoge centraol: * Wat is kennis? * Wat kin iech weite? * Wie krieg iech kennis? [[Xenophanes]] stèlde al vreug tot me niks weit vaan de gode en Heraclitus kaom mèt e primair elemènt: vuur. Heimèt riechte heer ziech op 't ieweg gevech en einheid vaan de opposities die de cosmos ordere. De Sophiste gónge weer trök nao de basis: Me kin niks zeker weite. Kennis is subjektief en relatief. Heimèt kómme v'r bij de tegestèlling vaan wat Sokratische, Platonische en Aristolesische filosofie beend: 't Gief wel 'n wirkeleke kennis, filosofe mótte die evels nog vinde. Plato zooch wel in tot dinger dèks relatief zien: zoe is get veur d'n eine kaajd en veur d'n aander zjus werm, d'n eine nömp get slech, d'n aandere weer good. Toch mót neet vergete weer, zoe stèlt Plato, tot lui gere doen esof ze dinger weite. 't Gief evels veurbeelde vaan good en slech boe ederein 't mèt eins is. Heer nömde wirkeleke kènnis daorum [[a priori]]: vaan veur de ervieringe. Kennis is e misjmasj vaan woerheid en geluif en de woere kennis mót gevoonde weure vaan veur tot me gebore is, oet de aander wereld dus (de Eidos). Aristoteles góng hei gedeiltelek tegen-in. Heer geluifde tot me 't gooj kós vinde door 'n abstrak proces vaan concrete gebäörtenisse. Daorum tot heer stèlt tot me 't mót vinde in eus eige wereld. Heimèt zaw me Aristoteles d'n iersten empiris kinne neume. Aristoteles gief dös gein nui defenitie aon kennis meh zuut dees es e resultaat vaan humane nuisjieregheid: perceptie en rappelering zörge veur ervaring. Wie ierder gezach gelof Aristoteles tot dinger veer oerzake kinne höbbe (de Causa Finalis), dao-aon voogde heer later touw tot dinger ouch op veer versjillende menere kinne verandere. Dit zien de kommende punte: * Substantie (weure, of verneteg weure/gebore en hiemele) * capiciteit/kwaliteit ('n verandering: de plant weurt greun) * plaots (motie, beweging) Heimèt boude Aristoteles get op wat bis de late [[18e ièw|18e iew]] es de basis vaan de weitesjap zaw weure gezeen: de metaphysica. Evels zörgde de metaphysica veur nuie vraoge die me väöl päörder es ethisch kin zien. Belaangriekste vraog is: Es alles 'n oerzaak heet, en alles ziech op 'ne bepaolde meneer beweeg, wat heet 'ne mins daan nog te zègke euver ziechzelf? Dit vraogstök begos ziech pas ech bis e groet perbleem te betaome wie Europa ziech góng bekiere bis [[christendóm]]. In de christeleke cultuur weurt naomelek hiel väöl naodrök gelach op de vrij wèl en ummertouw mie filosofische gesjrifte die bove water komme drieve, leke vraogteikes te zètte achter dit idee, neet te min de [[Biebel]] zelf. [[Categorie:Filosofe]] [[Categorie:Historie van Griekeland]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in de veerden iew veur Christus]] mx790c1fbuw71fumxf7m8f4knfbrizf Noam Chomsky 0 30576 454970 452323 2022-08-09T18:09:54Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mofers}} [[File:Noam Chomsky, 2004.jpg|thumb|Noam Chomsky (2004)]] '''Avram Noam Chomsky''' ([[Philadelphia]] ([[Pennsylvania]]), [[7 dieëtsember]] [[1928]]) is 'nen Amerikaanse [[spraokkónde|spraokkóndige]], [[filosoof]], mediakritieker, politisch-activis en anarchistischen dinker. Chomsky is emeritus hoeaglieërer inne spraokkónde aan 't [[Massachusetts Institute of Technology]]. Es gróndjlègker vanne [[generatieve spraokkónde]] is hae d'n invloodriekste spraokweitesjapper vannen twintjigsten ieëf. Nao 'n ieëder gróndjvèsting vanne [[structuralisme|structuralistische spraokkónde]] door [[Ferdinand de Saussure]] al ane begin vannen twintjigsten ieëf, dominere Chomsky zien theorieje de spraokkónde vanaaf róndj [[1964]]. Wijer is heer ouch bekind um zien [[filosofie]] en, specifiek, zien [[polletieke filosofie]] De kern van Chomsky zien spraokkónde is de hypothees vanne [[universeel grammair]]: 'n aangebaore spraokvermeuge det alle luuj deilen en det de euvereinkómste tösse miensjelike spraoke verklaortj. Chomsky zien spraokkónde is rationalistisch (in taengestèlling toet empiristisch). Zien inzichte mèndje d'n doeadsteek veure [[behaviourisme|behaviouristische spraokkónde]] en 'ne stimulans veure [[cognitieweitesjappe]]. In 't verlingdje vanne generatieve grammair óntwikkeldje d'r de [[Chomsky-hiërarchie]], 'n väöl-gebroekdje classificatie van formeel spraoke mit informaticatoepassinge. Daonaeve steitj Chomsky bekèndj es 'ne politisch-activis. Hae sjreef kritische beuk euvere Amerikaanse boetelandjse politiek enne rol van ideologie en media in westerse samelaevinge. Chomsky besjoewtj zichzelf es 'n Libertarische socialis en in väöl opzichten es anarchis en anarchosyndicalis. [[Categorie:Taalkundige]] [[Categorie:Filosofe]] [[Categorie:Laevende luuj]] j8nn4pcemghtfzwzexa4a99v26va6fa Hannah Arendt 0 38409 454968 433911 2022-08-09T18:07:59Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} [[Hannah Arendt]] ([[Hannover]] [[14 oktober]] [[1906]] bis [[4 december]] [[1975]], [[New York City]]) waor 'n [[Pruus]]e [[filosoof|filosofe]] vaan [[Jodedom|Joedse]] komaof. Häör bekinds werk is ''On Revolution'' (''Euver Rivvelutie''). Zie nömde häörzelf liever geine [[Polletieke filosofie|polletieke filosoof]] en prizzenteerde ziechzelf in plaots daovaan es 'nen [[theoris]] in de [[polletieke weitesjappe]]. Toch weurt Arendt dèks mètgerekend es eine vaan de belaangriekste polletieke filosofe vaan d'n [[20e iew]]. Arendt weurt ouch gezeen es eine vaan de groondligkers vaan de moderne [[polletikologie]]. Arendt studeerde [[filosofie]] en [[theologie]] in [[Marburg]] in [[1924]]. Zie waor 'n lierling vaan [[Martin Heidegger]]. Mèt häöm kraog zie bekans seffes 'n verhajding. 't Goof pas 'n echte breuk in [[1933]], wie Heidegger neet allein rektor vaan de universiteit woort mer ouch lid vaan de [[NSDAP]]. Zie verleet [[Pruses]] "mèt de benkelek geëxazjeerde dachte, noets mie get te make höbbe mèt ideeëhistorie". Toch bleef ze begeisterd mèt Heideggers filosofische bezejje: 't "in de wereld zien" es cruciaal conditie vaan 't minselek bestoon. Mach kump in häör positie, in de wereldlek tösseruimte die minse gemeinzaom verbint. 't Individu weurt dus neet los vaan zien umgeving gevörmp. Op force vaan Arendt geit dees aw dachte in 'ne spiereling mèt d'n entree vaan [[natuurwetensjappe|natuurweitesjappe]]: de achterhaold dachte tot de wereld maakbaar is en tot historie objektief en noodwendeg verlöp. Dees modern veroonderstèlling vervreemp 't minselek bestoon, zeet Arendt: historie is naomelek gegeve en contingent, dát zörg veur 't minseleke verhajdinge. In [[1936]] maak ze in [[Fraankriek]] kinnes mèt - toen 'ne [[communisme|kommenis]] - [[Heinrich Blücher]], mèt wee zie later zaw trouwe. Via häöm begos zie [[Karl Marx]], [[Vladimir Lenin]] en [[Leon Trotskiy]] te leze, discereerde ze mèt Blücher, [[Walter Benjamin]] en de pa vaan [[Daniel Marc Cohn-Bendit]] en begos zie zoe häör [[polletiek]]e kinnes te vörme. Aongekomme in de [[VS]] sjokeerde zie gans 't land in [[1960]], wie zie ziech mèngde mèt de börgerrechtebeweginge vaan deen tied en in 't in [[1961]] door häör gesjreve verslaag vaan 't proces contra [[Adolf Eichmann]]. Zie waor toen al bekind veur häör ''Origins of Totalitarianism'', boe-in zie [[Stalinisme]] vergeleek mèt [[Nazisme]]. Zie woort dao bekritiseerd um häör wieneg kinnes euver communisme, en zie begos daorum aon 'n studie vaan [[Marxisme]] in [[1952]]. Dit rizzelteerde in 'n triologie: ''Human Condition'' ([[1958]], euver de definitie vaan arbeid), ''Between Past and Future'' ([[1961]], historiografische veroonderstèllinge vaan 't Marxisme) en ''On Revolution'' ([[1963]], euver de rivvelutionair tredisie in [[Europa]] die oetindelek rizzelteerde in communistisch totalitarisme). Naotot Arendt hiemelde, woort zie begrave neve häöre maan, Blücher. * Brón: ''Over revolutie'', Hannah Arendt (Veurwoord, p. 9-21, door Ido de Haan, Neerlandstaoleg) {{DEFAULTSORT:Arendt, Hannah}} [[Categorie:Filosofe]] [[Categorie:Luuj gebaore in d'n twintigsten iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n twintigsten iew]] iaxhi31rno19sx0tuaj57nrhz43dusq Nederlands damesvoetbalèlftal 0 64578 454988 435192 2022-08-10T11:04:15Z Steinbach 16 actueel wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} [[Plaetje:Sherida_Spitse_2014_(cropped).jpg|thumb|Sherida Spitse, recordinternational veur Nederland.]] [[Plaetje:Vivianne_Miedema_beim_Aufwaermen_BL_FCB_gg._SGS_Essen_Muenchen-1_(cropped).jpg|thumb|Vivianne Miedema, topscoorster veur Nederland.]] 't '''Nederlands damesvoetbalèlftal''' vertegewoordeg [[Nederland]] in [[interlandvoetbal|internationaol]] [[voetbal]]wèdstrije. In Nederland heet 't langen tied gedoord ietot [[vrouwevoetbal]] groet woort. Roond 2010 kaom dao evels veraandering in. De bijnaom vaan 't èlftal is ''De Liewinne'' (Nederlands: ''De Leeuwinnen'') of, wie bij alle nationaol sportteams vaan Nederland, ''Oranje'' (eventueel ''Oranjedames''). ==Historie== 't Nederlands vrouwevoetbal woort veur 't iers georganiseerd in 1955, mèt de opriechting vaan de [[Nederlandse Damesvoetbalboond]] (NDVB). De NDVB had ouch 'n eigen èlftal, wat op 1956 zienen iersten interland späölde (2-1 verlees tege [[Duits damesvoetbalèlftal|Wes-Duitsland]]). Pas in 1971 woort 't vrouwevoetbal ingelief bij de [[KNVB]]. Heimèt woort 't èlftal ouch officieel erkind door de [[UEFA]] en de [[FIFA]]. D'n iersten officiëlen interland waor op 17 aprèl 1971 in [[Hazebroek]], tege [[Frans damesvoetbalèlftal|Fraankriek]] (4-0 verlees). Pas in 1974 wis Oranje veur 't iers te winne, en wel vaan [[Zwitsers damesvoetbalèlftal|Zwitserland]] (0-3). De niveauversjèlle waore nog zier groet in deen tied: in 1977 wis Nederland mèt 12-0 vaan [[Israëlisch damesvoetbalèlftal|Israël]] te winne, in 1981 woort mèt 7-0 verlore vaan [[Zweeds damesvoetbalèlftal|Zwede]]. Al deen tied späölde de Nederlandse vrouwlui allein [[vrundsjappeleke match]]e, umtot [[Europees Kampioensjap damesvoetbal|EK's]] en [[Wereldkampioensjap damesvoetbal|WK's]] veur vrouwlui nog neet bestoonte. 't Ierste EK woort in 1984 gehawwe; Nederland wis ziech dao neet veur te plaotse. De koumende jaore zouw Nederland ziech ouch noets plaotse, ouch neet veur de WK's die vaanaof 1991 woorte georganiseerd. Nao 2000 evels begós 't tij te kiere. Ummer mie meidskes gónge op voetbal; naomaote die generatie volwasse woort, góng 't niveau vaan 't vrouwevoetbal umhoeg. Sinds 2007 speule de vrouwlui ouch [[betaold voetbal]]. Heidoor kós Nederland ziech plaotse veur 't EK vaan 2009, boe ze zelfs de haaf finaal haolde. Dit brach 't vrouwevoetbal in Nederland sterk oonder de aondach (zoe woorte veur 't iers matches direk op de tv oetgezoonde), al waor ouch kritiek op de verdeidegende, 'oon-Nederlandse' tactiek vaan coach [[Vera Pauw]]. Tenao wis Nederland ziech ouch te plaotse veur 't EK vaan 2013 en 't WK vaan 2015. 't [[Europees Kampioensjap damesvoetbal 2017|EK vaan 2017]] woort in eige land gehawwe, wat 'nen wijere greuj in publiciteit en populariteit mètbrach: alle grópsmatche vaan Oranje waore oetverkoch. Nederland góng door es grópswinner en won oetindelek de finale tege [[Deens damesvoetbalèlftal|Denemarke]]. Dit maakde e volksfies in gans 't land los. Staarspäölster [[Lieke Martens]] woort op 't [[FIFA]]-gala vaan dat jaor verkoze tot bèste späölster vaan de wereld, [[Sarina Wiegman]] tot bèste coach.<ref>[https://www.nu.nl/voetbal/4976003/lieke-martens-fifa-gala-uitgeroepen-beste-speelster-wereld.html Nu.nl - Lieke Martens op FIFA-gala uitgeroepen tot beste speelster ter wereld]</ref> Op 13 november 2016 plaotsde Oranje ziech, nao 'n meujeleke kwalificatie, veur 't [[Wereldkampioensjap damesvoetbal 2019|Wereldkampioensjap vaan 2019]].<ref>[https://www.nu.nl/voetbal/5571218/voetbalsters-plaatsen-zich-koste-van-zwitserland-wk.html Nu.nl - Voetbalsters plaatsen zich ten koste van Zwitserland voor het WK]</ref> Op dit toernooj presteerde ze evels bove verwachting good: Oranje haolde de finaal, boe-in oetindelek de [[Amerikaans damesvoetbalèlftal|Vereinegde Staote]] te sterk bleke. Veur 't [[Europees kampioensjap damesvoetbal 2022|EK vaan 2022]] (oersprunkelek gepland veur 2022) waor Nederland zeker neet de favoriet. Wiegman waor intösse coach vaan Ingeland gewore en vervaange door de Brit [[Mark Parsons]]. Daobij waor sommege vedèttes in d'n aonluip oet vörm. Nederland kaom oetindelek tot de kwartfinaal. Ouch op 't verdeidegend speul waor väöl kritiek. Nao aofluip woort Parsons oontslage es coach. ==Records== Recordinternational is [[Sherida Spitse]], die sinds 2006 veur Oranje oetkump en (per 10 augustus 2022) 205 interlands heet gespäöld. Recordtopscoorster is [[Vivianne Miedema]], die sinds 2013 veur Oranje späölt en (per 10 augustus 2022) 94 gole heet gemaak. Recordbondscoach is Sarina Wiegman, die vaan 2017 tot en mèt 2021 79 matche leide. ==Fancultuur== 't Damesvoetbal waor in Nederland langen tied geine kieksport vaan beteikenis. De populariteit góng evels sterk umhoeg nao 't EK vaan 2017. Sindsdeen zuut me bij matche vaan de Liewinne ouch dèks in 't oranje gekleide supporters, mèt 'n geliekaardege fancultuur wie bij de manslui. In 2017 kaom ouch 't ierste populair voetballeedsje: [[Wolter Kroes]] bewèrkde zienen hit ''Viva Hollandia'' oet 2008 (oersprunkelek ''Viva Colonia'' vaan de [[Höhner]]) veur 't vrouweteam. Veur 't WK vaan 2019 kaom zengeres [[Maan (zengeres)|Maan]] mèt ''Ik kom eraan'', wat 'n campagne vaan supermerret Albert Heijn begeleide. ==Zuug ouch== * [[Voetbal in Nederland]] * [[Nederlands hierevoetbalèlftal]] ==Rifferenties== <references/> [[Categorie:Nationaal voetbalèlftalle]] [[Categorie:Voetbal in Nederlandj|damesvoetbalèlftal]] 03knjwit2ppb1aei3af7c88c7j0iwqt Ernest Gellner 0 71587 454972 450928 2022-08-09T18:10:40Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} [[File:Ernest_Gellner_2.jpg|thumb| Ernest Gellner ([[1970]], [[Londe]])]] '''Ernest André Gellner''' ([[Paries]], [[9 december]] [[1925]] - [[Praog]], [[5 november]] [[1995]]) waor 'nen [[Europa|Europese]] [[filosoof]]<ref>dat wèl zègke: 'ne [[VK|Brits]]-[[Tsjechoslowakije|Tsjechoslowaaks]]-[[Oosteriek-Hongarieje|Oosteriek-Hongaors]]-[[Fraankriek|Frans]]e filosoof</ref> en [[antropoloog]]. Door sommege weurt heer ouch es 'ne [[politicoloog]] gezien, al nömde heer ziechzelf 'ne [[[[polletieke filosofie|polletieke filosoof]]. Heer stoond bekind es eine vaan de meis belaangrieke intellectuele vaan zienen tied en eine vaan de groondlègkers vaan 't [[kritisch rationalisme]]. Gellner is bekind um zien kritiek contra de [[filosofie vaan de normalen taol]]. Daoneve is heer allewijl nog ummertouw eine vaan de belaangriekste filosofe oet de [[analytische filosofie]]. Zien ierste book, ''Words and Things'' ([[1959]]), woort 'ne [[bestseller]] in de [[Vereinegde Staote]] en 't [[Vereineg Keuninkriek]]. Heer neumde ziechzelf 'ne [[vege]]r contra "closed systems of thought", mèt naom [[communisme]], [[psychoanalyse]], [[relativisme]] en [[kapitalisme]] (d'n "dictatuur vaan de [[vrije merret]]). De twie oonderwerpe boe heer ziech 't meis mèt bezeg heelt waor de theorie vaan [[modernizering]] en de [[ideologie]] vaan 't [[nationalisme]] - en in minder maote de rillatie tösse die twie koncepte. Zien multultureel perspectieve dege häöm d'r bis bewege um ziech bezeg te hawwe mèt drei versjèllende [[besjaoving]]e: de [[Westerse Wereld]] ([[Wes-Europa]] en [[Noord-Amerika]]), de [[Rösland|Rössische]] wereld ([[Rösland]] en [[Oos-Europa]]) en de [[Islam|Mohammedaonse]] wereld ('t [[Middel-Ooste]] en [[Noord-Afrika]]). Heer weurt gezien es eine vaan de meis invloojriekste intellectuele op 't modern idee vaan [[nationalisme]]. Versjèllende filosofie hadde 'n groet invlooj op Gellner, wie [[Max Weber]], [[Bertrand Russell]], [[Bronisław Malinowski]] en [[Karl Popper]]. Zelf had Gellner 'n groet invlooj op [[Benedict Anderson]], [[Anthony D. Smith]], [[Michael Mann]], [[John A. Hall]], [[José Guilherme Merquior]] en [[Sinisa Malesevic]]. Allewel heer in ierste instantie veural väöl bekindheid genoot in de [[Ingels]]taolege wereld is heer oetindelek 't meis aktief gewees op de [[Central European University]] in [[Boedapes]]. {{dialeksec|Valkebergs}} == Gellner euver de natie == 't Begrip [[natie]] ies umsjtreie umdat zie historisch gezeen väöl weurt gelink mèt de ontwikkelinge rondum de [[polletiek]] [[ideologie]] rondum de natie: 't [[nationalisme]]. Gellner definieerde dit es e "polletiek prinsiep, wat d'rvan oetgeit dat polletiek en nationaal territoriaal einheje same moete valle". De definitie van de natie krieg daomèt 'n sjterk polletiek lajing en weurt ingevuld aan de hand van de achterliegkende polletieke belange volges häöm, en zie geit volges häöm dus väöl minder euver de daadwirkelikke besjtoonde culture in zoa'n natie. {{DEFAULTSORT:Gellner, Ernest}} [[Categorie:Luuj gebaore in d'n twintigsten iew]] [[Categorie:Luuj gesjtorve in d'n twintigsten iew]] [[Categorie:Antropologe]] [[Categorie:Filosofe]] [[Categorie:Politicologie]] [[Categorie:Paries]] [[Categorie:Tsjechië]] dtedbw2qexeydc1rbfd6l2ptr8no0nd Rationaol getal 0 72117 454977 454688 2022-08-09T21:33:14Z Steinbach 16 /* Probleemstèlling: boeveur gebroke getalle? */ wikitext text/x-wiki {{dialek|Mestreechs}} De '''rationaol getalle''' zien 'n [[verzameling]] vaan [[getal]]le. 't Zien alle getalle die me kin oetdrökke es 'n verhajding tösse twie [[gans getal|ganse getalle]]. E rationaol getal kin zelf ouch gans zien, meh dèkser is 't e [[gebroke getal]]. 't Wiskundeg symbool veur dees verzameling is <math>\mathbb{Q}</math> (sjaolbordlètter Q, vaan '[[quotiënt]]'). ==Probleemstèlling: boeveur gebroke getalle?== Gebroke getalle oontstoon door [[deiling]]. In tegestèlling tot [[optèlle]], [[aoftrèkke]] en [[vermeinegvöldege]] lievert 'n deiling tösse twie ganse getalle neet ummer e gans getal op. Dewijl me beveurbeeld 12 kin deile door 1, 2, 3, 4 en 6 en ziechzelf (de oetkomste vaan die deiling zien respectievelek 12, 6, 4, 3, 2 en 1), kin me 't neet door 5 deile. 12 is naomelek gei väölvoud vaan5 (kump neet veur in de taofel vaan vief), want 2 × 5 = 10 en 3 × 5 = 15. Wèlt me 12 toch door vief deile, daan gief 't twie meugelekhede. Es de eleminte gans mote blieve, deilt me [[deiling mèt res|mèt res]]: 12 : 5 = 2 res 2. Wèlt me evels alles deile, daan mote de gebroke getalle te pas weure gebrach. De oetkoms vaan 12 : 5 weurt daan e getal ''tösse'' 2 en 3. Me kin dit sjrieve es zuver verhajding of [[breuk|striepbreuk]] (12:5 daan wel <math>\frac{12}{5}</math>), mèt allein d'n opgedeilde res es striepbreuk (<math>2\frac{2}{5}</math>) of es [[tiendeilege breuk]] (2,4 - achter de komma stoon de negatieve machte vaan tien, te beginne mèt 10⁻¹; 0,4 is dus <math>4\times10^{-1} = \frac{4}{10} = \frac{2}{5}</math>). ==Oetdrökke vaan rationaol getalle es verhajdinge== Bij de rationaol getalle hure um te beginne de [[natuurlek getal|natuurleke getalle]]. Me kin 1 beveurbeeld al oetdrökke es 1:1, of 2:2, of 27:27, en 0 es 0:1, of 0:9 etc. E groeter getal wie 9 kin me oetdrökke es beveurbeeld 9:1 of 27:3. Ouch twie negatieve getalle volstoon (1=-9:-9; 14=-70:-5). Negatieve ganse getalle kinne weure oetgedrök es 'n verhajding tösse ei positief en ei negatief getal, beveurbeeld -8=16:-2. Bij de gebroke getalle weurt 't gebruuk vaan verhajdinge dèks noedzaak, um de bove besjreve reies. De verhajding weurt daan dèks es striepbreuk oetgesjreve: 6:7 = <math>\frac{6}{7}</math>. Gebroke getalle kinne ouch es tiendeilege breuke weure oetgedrök. Soms zien die breuke indeg (beveurbeeld <math>\frac{9}{4} = 2,25</math>). Dèkser evels lievere ze 'ne rippeterende breuk op: e getal wat neet oetsjeit meh constant 'ne reeks ciefers herhaolt (beveurbeeld <math>\frac{1}{11} = 0,0909090909...</math>). ==Wijer eigesjappe== 't Gief [[oonindeg]] väöl rationaol getalle. 't Aontal is nog wel [[tèlbaar oonindeg]]. Aanders es bij de ganse getalle is 't aontal rationaol getalle tösse twie wèllekäörege eleminte ouch oonindeg: dewijl me prima 't aontal ganse getalle tösse 10 en 20 kin tèlle ('t zien 'rs 9), gief 't allein tösse 10 en 11 al oonindeg väöl gebroke getalle. Zjus wie de ganse getalle kinne de rationaol getalle weure gesjreve op 'n [[getallelijn]]. De plaots vaan e rationaol getal op die lijn vèlt ummer exak te bepaole. De rationaol getalle make deil oet vaan diverse aander verzamelinge, gans in 't bezunder de [[reëel getal]]le. [[Categorie:Getalle]] ih4namjkbgmijkdd7jo8vnb9lbb16x0 Polletieke filosofie 0 72215 454962 2022-08-09T17:52:25Z Zeiverklaos 2053 Nuuj pazjena: {{Dialek|Mestreechs}} '''Polletieke filosofie''' is e [[filosofie|filosofisch]] [[ressort]] boe-in vraogstökker roontelum [[polletiek]] en [[maotsjappij]] centraol stoon. Es zoedaoneg gief 't 'n relatie mèt [[polletieke weitesjappe]] en [[sociaol weitesjappie]]. Mer concreet geit 't in op vraoge roontelum [[otoriteit]], [[eigedom]], [[mach]], [[polletiek]], [[rechveerdegheid]] en [[liberteit]]. Zake boe de polletieke filosofe euver naodinke zien oonder mie. Categorie:Filos... wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} '''Polletieke filosofie''' is e [[filosofie|filosofisch]] [[ressort]] boe-in vraogstökker roontelum [[polletiek]] en [[maotsjappij]] centraol stoon. Es zoedaoneg gief 't 'n relatie mèt [[polletieke weitesjappe]] en [[sociaol weitesjappie]]. Mer concreet geit 't in op vraoge roontelum [[otoriteit]], [[eigedom]], [[mach]], [[polletiek]], [[rechveerdegheid]] en [[liberteit]]. Zake boe de polletieke filosofe euver naodinke zien oonder mie. [[Categorie:Filosofie]] [[Categorie:Politicologie]] [[Categorie:Sociologie]] 7lv74j4azp8s30oweupmanrsjwql28o 454963 454962 2022-08-09T17:52:51Z Zeiverklaos 2053 Zeiverklaos verplaatsde pagina [[Politieke filosofie]] nao [[Polletieke filosofie]] wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} '''Polletieke filosofie''' is e [[filosofie|filosofisch]] [[ressort]] boe-in vraogstökker roontelum [[polletiek]] en [[maotsjappij]] centraol stoon. Es zoedaoneg gief 't 'n relatie mèt [[polletieke weitesjappe]] en [[sociaol weitesjappie]]. Mer concreet geit 't in op vraoge roontelum [[otoriteit]], [[eigedom]], [[mach]], [[polletiek]], [[rechveerdegheid]] en [[liberteit]]. Zake boe de polletieke filosofe euver naodinke zien oonder mie. [[Categorie:Filosofie]] [[Categorie:Politicologie]] [[Categorie:Sociologie]] 7lv74j4azp8s30oweupmanrsjwql28o 454965 454963 2022-08-09T17:57:45Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} '''Polletieke filosofie''' is e [[filosofie|filosofisch]] [[ressort]] boe-in vraogstökker roontelum [[polletiek]] en [[maotsjappij]] centraol stoon. Es zoedaoneg gief 't 'n relatie mèt [[polletieke weitesjappe]] en [[sociaol weitesjappie]]. Mer concreet geit 't in op filosofische vraoge roontelum [[otoriteit]], [[eigedom]], [[mach]], [[polletiek]], [[ikkenemie]], [[rechveerdegheid]] en [[liberteit]]. Zake boe de polletieke filosofe euver naodinke zien oonder mie. De polletieke rol vaan [[ethiek]] steit dèks centraol in [[theorie]]ë vaan polletieke filosofe. == Bekinde polletieke filosofe == * [[Theodor Adorno]] * [[Louis Althusser]] * [[Elizabeth Anderson]] * [[Thomas van Aquino]] * [[Hannah Arendt]] * [[Aristoteles]] * [[Raymond Aron]] * [[Alain Badiou]] * [[Michail Bakoenin]] * [[Zygmunt Bauman]] * [[Jeremy Bentham]] * [[Isaiah Berlin]] * [[Maurice Blanchot]] * [[Jean Bodin]] * [[Étienne de la Boétie]] * [[Edmund Burke]] * [[Judith Butler]] * [[Albert Camus]] * [[Noam Chomsky]] * [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]] * [[Jacques Derrida]] * [[John Dewey]] * [[Michael Dummett]] * [[Ronald Dworkin]] * [[Friedrich Engels]] * [[Jon Elster]] * [[Han Fei]] * [[Alain Finkielkraut]] * [[Michel Foucault]] * [[Francis Fukuyama]] * [[Marcel Gauchet]] * [[Ernest Gellner]] * [[William Godwin]] * [[Nicolás Gómez Dávila]] * [[Antonio Gramsci]] * [[John N. Gray]] * [[Thomas Hill Green]] * [[Jürgen Habermas]] * [[Michael Hardt]] * [[H.L.A. Hart]] * [[Friedrich Hayek]] * [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel]] * [[Ulrik Huber]] * [[David Hume]] * [[Thomas Hobbes]] * [[Thomas Jefferson]] * [[Ibn Khaldun]] * [[Immanuel Kant]] * [[Alexandre Kojève]] * [[Leszek Kołakowski]] * [[Panajotis Kondylis]] * [[Peter Kropotkin]] * [[Will Kymlicka]] * [[Henri Lefebvre]] * [[John Locke]] * [[Claude Lefort]] * [[Georg Lukács]] * [[Rosa Luxemburg]] * [[Jean-François Lyotard]] * [[Niccolò Machiavelli]] * [[Alasdair MacIntyre]] * [[James Madison]] * [[Herbert Marcuse]] * [[Jacques Maritain]] * [[José Carlos Mariátegui]] * [[Karl Marx]] * [[Mencius]] * [[Maurice Merleau-Ponty]] * [[John Stuart Mill]] * [[David Miller]] * [[Charles Montesquieu]] * [[José María Luis Mora]] * [[Thomas Nagel]] * [[Jean-Luc Nancy]] * [[Antonio Negri]] * [[Robert Nozick]] * [[Martha Nussbaum]] * [[Michael Oakeshott]] * [[José Ortega y Gasset]] * [[Thomas Paine]] * [[Plato]] * [[Karl Popper]] * [[Pierre-Joseph Proudhon]] * [[Ayn Rand]] * [[John Rawls]] * [[John Roemer]] * [[Richard Rorty]] * [[Jean-Jacques Rousseau]] * [[Michael Sandel]] * [[Jean-Paul Sartre]] * [[Carl Schmitt]] * [[Larry Siedentop]] * [[Judith Shklar]] * [[Yves R. Simon]] * [[Peter Singer]] * [[Adam Smith]] * [[Herbert Spencer]] * [[Baruch Spinoza]] * [[Max Stirner]] * [[Leo Strauss]] * [[Charles Taylor]] * [[Henry David Thoreau]] * [[Alexis de Tocqueville]] * [[Robert Jan van der Veen]] * [[Eric Voegelin]] * [[Voltaire]] * [[Michael Walzer]] * [[Ernest Wamba dia Wamba]] * [[Henk Woldring]] [[Categorie:Filosofie]] [[Categorie:Politicologie]] [[Categorie:Sociologie]] elqjkmqs86ple9okuiwsqyqzxcj33wd 454966 454965 2022-08-09T18:03:47Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} '''Polletieke filosofie''' is e [[filosofie|filosofisch]] [[ressort]] boe-in vraogstökker roontelum 't idee vaan [[regere]] centraol stoon: zie geit dus euver oonderwerpe gerillateerd aon de [[polletiek]] en de [[maotsjappij]]. Es zoedaoneg gief 't 'n rillatie mèt [[polletieke weitesjappe]] en [[sociaol weitesjappe]]. Evels geit 't concreter in op filosofische vraoge, en daan wel deginnege die te make höbbe mèt de [[polletiek]]: 't konsep vaan [[polletiek]] zelf kin 't oonderwerp zien, mer 't kin ouch goon euver e specifieker oonderwerp binne 't domein vaan polletiek, zoewie: [[otoriteit]], [[eigedom]], [[mach]], de rol vaan [[ikkenemie]] in de polletiek, [[rechveerdegheid]] of [[liberteit]]. Zake boe de polletieke filosofe euver naodinke zien oonder mie. De polletieke rol vaan [[ethiek]] steit dèks centraol in [[theorie]]ë vaan polletieke filosofe. == Bekinde polletieke filosofe == Hei-oonder volg 'n lies vaan bekinde [[filosofe]] die ziech bezeg höbbe gehawwe mèt polletieke vraogstökker. * [[Theodor Adorno]] * [[Louis Althusser]] * [[Elizabeth Anderson]] * [[Thomas van Aquino]] * [[Hannah Arendt]] * [[Aristoteles]] * [[Raymond Aron]] * [[Alain Badiou]] * [[Michail Bakoenin]] * [[Zygmunt Bauman]] * [[Jeremy Bentham]] * [[Isaiah Berlin]] * [[Maurice Blanchot]] * [[Jean Bodin]] * [[Étienne de la Boétie]] * [[Edmund Burke]] * [[Judith Butler]] * [[Albert Camus]] * [[Noam Chomsky]] * [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]] * [[Jacques Derrida]] * [[John Dewey]] * [[Michael Dummett]] * [[Ronald Dworkin]] * [[Friedrich Engels]] * [[Jon Elster]] * [[Han Fei]] * [[Alain Finkielkraut]] * [[Michel Foucault]] * [[Francis Fukuyama]] * [[Marcel Gauchet]] * [[Ernest Gellner]] * [[William Godwin]] * [[Nicolás Gómez Dávila]] * [[Antonio Gramsci]] * [[John N. Gray]] * [[Thomas Hill Green]] * [[Jürgen Habermas]] * [[Michael Hardt]] * [[H.L.A. Hart]] * [[Friedrich Hayek]] * [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel]] * [[Ulrik Huber]] * [[David Hume]] * [[Thomas Hobbes]] * [[Thomas Jefferson]] * [[Ibn Khaldun]] * [[Immanuel Kant]] * [[Alexandre Kojève]] * [[Leszek Kołakowski]] * [[Panajotis Kondylis]] * [[Peter Kropotkin]] * [[Will Kymlicka]] * [[Henri Lefebvre]] * [[John Locke]] * [[Claude Lefort]] * [[Georg Lukács]] * [[Rosa Luxemburg]] * [[Jean-François Lyotard]] * [[Niccolò Machiavelli]] * [[Alasdair MacIntyre]] * [[James Madison]] * [[Herbert Marcuse]] * [[Jacques Maritain]] * [[José Carlos Mariátegui]] * [[Karl Marx]] * [[Mencius]] * [[Maurice Merleau-Ponty]] * [[John Stuart Mill]] * [[David Miller]] * [[Charles Montesquieu]] * [[José María Luis Mora]] * [[Thomas Nagel]] * [[Jean-Luc Nancy]] * [[Antonio Negri]] * [[Robert Nozick]] * [[Martha Nussbaum]] * [[Michael Oakeshott]] * [[José Ortega y Gasset]] * [[Thomas Paine]] * [[Plato]] * [[Karl Popper]] * [[Pierre-Joseph Proudhon]] * [[Ayn Rand]] * [[John Rawls]] * [[John Roemer]] * [[Richard Rorty]] * [[Jean-Jacques Rousseau]] * [[Michael Sandel]] * [[Jean-Paul Sartre]] * [[Carl Schmitt]] * [[Larry Siedentop]] * [[Judith Shklar]] * [[Yves R. Simon]] * [[Peter Singer]] * [[Adam Smith]] * [[Herbert Spencer]] * [[Baruch Spinoza]] * [[Max Stirner]] * [[Leo Strauss]] * [[Charles Taylor]] * [[Henry David Thoreau]] * [[Alexis de Tocqueville]] * [[Robert Jan van der Veen]] * [[Eric Voegelin]] * [[Voltaire]] * [[Michael Walzer]] * [[Ernest Wamba dia Wamba]] * [[Henk Woldring]] [[Categorie:Filosofie]] [[Categorie:Politicologie]] [[Categorie:Sociologie]] 86fjlnr04ddtkvy3yg6tsffszedddis 454967 454966 2022-08-09T18:04:40Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} '''Polletieke filosofie''' is e [[filosofie|filosofisch]] [[ressort]] boe-in vraogstökker roontelum 't idee vaan [[regere]] centraol stoon: zie geit dus euver oonderwerpe gerillateerd aon de [[polletiek]] en de [[maotsjappij]]. Es zoedaoneg gief 't 'n rillatie mèt [[polletieke weitesjappe]] en [[sociaol weitesjappe]]. Evels geit 't concreter in op filosofische vraoge, en daan wel deginnege die te make höbbe mèt de [[polletiek]]: 't konsep vaan [[polletiek]] zelf kin 't oonderwerp zien, mer 't kin ouch goon euver e specifieker oonderwerp binne 't domein vaan polletiek, zoewie: [[otoriteit]], [[eigedom]], [[mach]], de rol vaan [[ikkenemie]] in de polletiek, [[rechveerdegheid]] of [[liberteit]]. Zake boe de polletieke filosofe euver naodinke zien oonder mie. De polletieke rol vaan [[ethiek]] steit dèks centraol in [[theorie]]ë vaan polletieke filosofe. == Bekinde polletieke filosofe == Hei-oonder volg 'n lies vaan bekinde [[filosofe]] die ziech bezeg höbbe gehawwe mèt polletieke vraogstökker. * [[Theodor Adorno]] * [[Louis Althusser]] * [[Elizabeth Anderson]] * [[Thomas van Aquino]] * [[Hannah Arendt]] * [[Aristoteles]] * [[Raymond Aron]] * [[Alain Badiou]] * [[Michail Bakoenin]] * [[Zygmunt Bauman]] * [[Jeremy Bentham]] * [[Isaiah Berlin]] * [[Maurice Blanchot]] * [[Jean Bodin]] * [[Étienne de la Boétie]] * [[Edmund Burke]] * [[Judith Butler]] * [[Albert Camus]] * [[Noam Chomsky]] * [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]] * [[Jacques Derrida]] * [[John Dewey]] * [[Michael Dummett]] * [[Ronald Dworkin]] * [[Friedrich Engels]] * [[Jon Elster]] * [[Han Fei]] * [[Alain Finkielkraut]] * [[Michel Foucault]] * [[Francis Fukuyama]] * [[Marcel Gauchet]] * [[Ernest Gellner]] * [[William Godwin]] * [[Nicolás Gómez Dávila]] * [[Antonio Gramsci]] * [[John N. Gray]] * [[Thomas Hill Green]] * [[Jürgen Habermas]] * [[Michael Hardt]] * [[H.L.A. Hart]] * [[Friedrich Hayek]] * [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel]] * [[Ulrik Huber]] * [[David Hume]] * [[Thomas Hobbes]] * [[Thomas Jefferson]] * [[Ibn Khaldun]] * [[Immanuel Kant]] * [[Alexandre Kojève]] * [[Leszek Kołakowski]] * [[Panajotis Kondylis]] * [[Peter Kropotkin]] * [[Will Kymlicka]] * [[Henri Lefebvre]] * [[John Locke]] * [[Claude Lefort]] * [[Georg Lukács]] * [[Rosa Luxemburg]] * [[Jean-François Lyotard]] * [[Niccolò Machiavelli]] * [[Alasdair MacIntyre]] * [[James Madison]] * [[Herbert Marcuse]] * [[Jacques Maritain]] * [[José Carlos Mariátegui]] * [[Karl Marx]] * [[Mencius]] * [[Maurice Merleau-Ponty]] * [[John Stuart Mill]] * [[David Miller]] * [[Charles Montesquieu]] * [[José María Luis Mora]] * [[Thomas Nagel]] * [[Jean-Luc Nancy]] * [[Antonio Negri]] * [[Robert Nozick]] * [[Martha Nussbaum]] * [[Michael Oakeshott]] * [[José Ortega y Gasset]] * [[Thomas Paine]] * [[Plato]] * [[Karl Popper]] * [[Pierre-Joseph Proudhon]] * [[Ayn Rand]] * [[John Rawls]] * [[John Roemer]] * [[Richard Rorty]] * [[Jean-Jacques Rousseau]] * [[Michael Sandel]] * [[Jean-Paul Sartre]] * [[Carl Schmitt]] * [[Larry Siedentop]] * [[Judith Shklar]] * [[Yves R. Simon]] * [[Peter Singer]] * [[Adam Smith]] * [[Herbert Spencer]] * [[Baruch Spinoza]] * [[Max Stirner]] * [[Leo Strauss]] * [[Charles Taylor]] * [[Henry David Thoreau]] * [[Alexis de Tocqueville]] * [[Robert Jan van der Veen]] * [[Eric Voegelin]] * [[Voltaire]] * [[Michael Walzer]] * [[Ernest Wamba dia Wamba]] * [[Henk Woldring]] * [[Slavoj Žižek]] [[Categorie:Filosofie]] [[Categorie:Politicologie]] [[Categorie:Sociologie]] nmhcgi706zl1rj3qspnnafi36qhrq1k Politieke filosofie 0 72216 454964 2022-08-09T17:52:51Z Zeiverklaos 2053 Zeiverklaos verplaatsde pagina [[Politieke filosofie]] nao [[Polletieke filosofie]] wikitext text/x-wiki #DOORVERWIJZING [[Polletieke filosofie]] fxi8ur3j7odyx7nufu83it9shwzof62 Netuurlik getaal 0 72217 454978 2022-08-09T21:49:38Z Steinbach 16 Redirect nao [[Natuurlek getal]] wikitext text/x-wiki #redirect [[natuurlek getal]] 7zx6nuq0c97etugzbnwfk12ke6v9tes Sociaol weitesjappe 0 72218 454979 2022-08-09T22:22:03Z Zeiverklaos 2053 Redirect nao [[Sociologie]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Sociologie]] 4awfmg68v8jjbtc1qe4ycajp35neeug Giraol geld 0 72219 454980 2022-08-10T09:22:11Z Zeiverklaos 2053 Nuuj pazjena: {Dialek|Mestreechs}} '''Giraol geld''', '''bookgeld''' of '''scripturaol geld''' is [[geld]] wat op 'n [[betaolrekening]] steit. Giraol geld kin me dus neet aonrake, in tegestèlle tot [[chartaol geld]] ([[munt]]e en [[baankbiljet]]te). 't Giraol geld besteit oet krediete die 't publiek bij [[baank]]e aonhilt en die oonmiddelek in [[contant]]e kinne weure umgewisseld of kinne weure gebruuk veur giraol betaolinge. Me spreek daorum vaan direk opeisbaor vorderinge op naom, die b... wikitext text/x-wiki {Dialek|Mestreechs}} '''Giraol geld''', '''bookgeld''' of '''scripturaol geld''' is [[geld]] wat op 'n [[betaolrekening]] steit. Giraol geld kin me dus neet aonrake, in tegestèlle tot [[chartaol geld]] ([[munt]]e en [[baankbiljet]]te). 't Giraol geld besteit oet krediete die 't publiek bij [[baank]]e aonhilt en die oonmiddelek in [[contant]]e kinne weure umgewisseld of kinne weure gebruuk veur giraol betaolinge. Me spreek daorum vaan direk opeisbaor vorderinge op naom, die bestoon oet krediete op betaolrekeninge. ''Pebliek'' meint hei: ederein die gein geldsjöppende instèlling is, wat wèl zègke, ederein behaave de algemein baanke (en de [[riekseuverheid]]). Giraol geld behuurt same mèt 't chartaol geld tot de [[maotsjappeleke geldwieväölheid]], M!, 't geld in hen vaan 't pebliek. De [[baank]] moot veur de giraol krediete genog [[dèkkinsmoyens]] in kas höbbe, zoetot 't pebliek genog vertrouwe heet tot substitutie vaan giraol nao chartaol geld ummertouw meugelek is. Is dit neet 't geval daan verlies 't pebliek vertrouwe in de baank en gief 't gevier veur 'ne zoegenaomde ''[[bankrun]]''. In dat geval krijg de baank e [[liquiditeitsperbleem]] wat kin leie tot e [[faillissemint]]. Zeker veur [[systeembaank]]e kin dit leie tot benkelek gevierleke sociaolikkenomische perbleme: perbleme die groet zien veur de [[ikkenemie]] en [[maotsjappij]]. Giraol geld is 'ne zuvere vörm vaan [[fiduciair geld]]. [[Categorie:Geldj]] qr1ej55ulr4fo2d7i1b6mdhy6l1yjb1 454981 454980 2022-08-10T09:22:26Z Zeiverklaos 2053 wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} '''Giraol geld''', '''bookgeld''' of '''scripturaol geld''' is [[geld]] wat op 'n [[betaolrekening]] steit. Giraol geld kin me dus neet aonrake, in tegestèlle tot [[chartaol geld]] ([[munt]]e en [[baankbiljet]]te). 't Giraol geld besteit oet krediete die 't publiek bij [[baank]]e aonhilt en die oonmiddelek in [[contant]]e kinne weure umgewisseld of kinne weure gebruuk veur giraol betaolinge. Me spreek daorum vaan direk opeisbaor vorderinge op naom, die bestoon oet krediete op betaolrekeninge. ''Pebliek'' meint hei: ederein die gein geldsjöppende instèlling is, wat wèl zègke, ederein behaave de algemein baanke (en de [[riekseuverheid]]). Giraol geld behuurt same mèt 't chartaol geld tot de [[maotsjappeleke geldwieväölheid]], M!, 't geld in hen vaan 't pebliek. De [[baank]] moot veur de giraol krediete genog [[dèkkinsmoyens]] in kas höbbe, zoetot 't pebliek genog vertrouwe heet tot substitutie vaan giraol nao chartaol geld ummertouw meugelek is. Is dit neet 't geval daan verlies 't pebliek vertrouwe in de baank en gief 't gevier veur 'ne zoegenaomde ''[[bankrun]]''. In dat geval krijg de baank e [[liquiditeitsperbleem]] wat kin leie tot e [[faillissemint]]. Zeker veur [[systeembaank]]e kin dit leie tot benkelek gevierleke sociaolikkenomische perbleme: perbleme die groet zien veur de [[ikkenemie]] en [[maotsjappij]]. Giraol geld is 'ne zuvere vörm vaan [[fiduciair geld]]. [[Categorie:Geldj]] oy2eylixza9n755uuct5w3k2sbv6gxn 454982 454981 2022-08-10T09:22:37Z Zeiverklaos 2053 Zeiverklaos verplaatsde pagina [[Giraal geld]] nao [[Giraol geld]] wikitext text/x-wiki {{Dialek|Mestreechs}} '''Giraol geld''', '''bookgeld''' of '''scripturaol geld''' is [[geld]] wat op 'n [[betaolrekening]] steit. Giraol geld kin me dus neet aonrake, in tegestèlle tot [[chartaol geld]] ([[munt]]e en [[baankbiljet]]te). 't Giraol geld besteit oet krediete die 't publiek bij [[baank]]e aonhilt en die oonmiddelek in [[contant]]e kinne weure umgewisseld of kinne weure gebruuk veur giraol betaolinge. Me spreek daorum vaan direk opeisbaor vorderinge op naom, die bestoon oet krediete op betaolrekeninge. ''Pebliek'' meint hei: ederein die gein geldsjöppende instèlling is, wat wèl zègke, ederein behaave de algemein baanke (en de [[riekseuverheid]]). Giraol geld behuurt same mèt 't chartaol geld tot de [[maotsjappeleke geldwieväölheid]], M!, 't geld in hen vaan 't pebliek. De [[baank]] moot veur de giraol krediete genog [[dèkkinsmoyens]] in kas höbbe, zoetot 't pebliek genog vertrouwe heet tot substitutie vaan giraol nao chartaol geld ummertouw meugelek is. Is dit neet 't geval daan verlies 't pebliek vertrouwe in de baank en gief 't gevier veur 'ne zoegenaomde ''[[bankrun]]''. In dat geval krijg de baank e [[liquiditeitsperbleem]] wat kin leie tot e [[faillissemint]]. Zeker veur [[systeembaank]]e kin dit leie tot benkelek gevierleke sociaolikkenomische perbleme: perbleme die groet zien veur de [[ikkenemie]] en [[maotsjappij]]. Giraol geld is 'ne zuvere vörm vaan [[fiduciair geld]]. [[Categorie:Geldj]] oy2eylixza9n755uuct5w3k2sbv6gxn Giraal geld 0 72220 454983 2022-08-10T09:22:37Z Zeiverklaos 2053 Zeiverklaos verplaatsde pagina [[Giraal geld]] nao [[Giraol geld]] wikitext text/x-wiki #DOORVERWIJZING [[Giraol geld]] tlyfuonxtp7xex592ou5pzxgmwzlq21 Bookgeld 0 72221 454984 2022-08-10T09:22:59Z Zeiverklaos 2053 Redirect nao [[Giraol geld]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[giraol geld]] q4fh2vgcjtp7w233ujqzelvlsnexacm Scripturaol geld 0 72222 454985 2022-08-10T09:23:20Z Zeiverklaos 2053 Redirect nao [[Giraol geld]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Giraol geld]] 3xnv0i2pqx89akfq4x3i0qv2dlgffes