Xanedana Eyûbiyan

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ku">
  <siteinfo>
    <sitename>Wîkîpediya</sitename>
    <dbname>kuwiki</dbname>
    <base>https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.26</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Medya</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Taybet</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Gotûbêj</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Bikarhêner</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Gotûbêja bikarhêner</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wîkîpediya</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Gotûbêja Wîkîpediyayê</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Wêne</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Gotûbêja wêneyî</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Gotûbêja MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Şablon</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Gotûbêja şablonê</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Alîkarî</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Gotûbêja alîkariyê</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorî</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Gotûbêja kategoriyê</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Gotûbêja portalê</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modul</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Gotûbêja modulê</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Xanedana Eyûbiyan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1446</id>
    <revision>
      <id>1096551</id>
      <parentid>1095622</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T19:54:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Hinek agahî hatin zêdekirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65131" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine. Selahaddîn Eyûbî, hikumdarek [[kurd]] e ku ji êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûn li [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>qqkv21pk0j2u8rfcazmlj4e4qsnhvmt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096553</id>
      <parentid>1096551</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T19:58:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65154" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200 de bû Sultan. Di salên 1230-an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Eyûbî parçe bû heta ku Sultan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247-an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>jgo7rsngyaavnjwmaytanq0j8swi9da</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096554</id>
      <parentid>1096553</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:06:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65164" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola sultanetê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe Siltan. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>5qshvwtueua3nb6usu4hiyhpndhxhkd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096555</id>
      <parentid>1096554</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:09:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65170" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li ser kontrola hikûmdariyê rikber kirin, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>6t015lbbinoaltucn8rjxlhxml6riw3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096556</id>
      <parentid>1096555</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:11:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65175" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kin herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>lijvvj6czrrhz2f02sjb56waeyfpuoa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096557</id>
      <parentid>1096556</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:15:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65176" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>njiuymuiamyu9hgywx4ihcirb9nvuvg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096558</id>
      <parentid>1096557</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:34:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65684" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li Misir, Sûriye, Iraq, Hecaz, Orşelîm, Lîbya û Yemenê serdest bû. Xanadanî di sala 1171an de piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a li Misrê ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de bi îlankirina Selahedîn “Siltanê Misrê” hate damezrandin. Selahedîn bi Şerê Hitînê Orşelîmê bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li Rojhilata Navîn û li Rojhilat dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li Misirê, xwedî bandorek veguherîner bû.


Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>sok3h7e0c8wqhnqqbtp5bat3ipk2slt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096559</id>
      <parentid>1096558</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:36:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65796" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li Misir, Sûriye, Iraq, Hecaz, Orşelîm, Lîbya û Yemenê serdest bû. Xanadanî di sala 1171an de piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a li Misrê ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de bi îlankirina Selahedîn “Siltanê Misrê” hate damezrandin. Selahedîn bi Şerê Hitînê Orşelîmê bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li Rojhilata Navîn û li Rojhilat dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li Misirê, xwedî bandorek veguherîner bû.


Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>qjhxfkpmgupyyr0f9nr9e605lz0i8cw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096560</id>
      <parentid>1096559</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:37:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65795" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li Misir, Sûriye, Iraq, Hecaz, Orşelîm, Lîbya û Yemenê serdest bû. Xanadanî di sala 1171an de piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a li Misrê ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de bi îlankirina Selahedîn “Siltanê Misrê” hate damezrandin. Selahedîn bi Şerê Hitînê Orşelîmê bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li Rojhilata Navîn û li Rojhilat dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li Misirê, xwedî bandorek veguherîner bû.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>7ley42ufwzm97fgv3ekrpel8nrdj0pb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096561</id>
      <parentid>1096560</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:40:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65920" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de bi îlankirina Selahedîn “Hikûmdariya Misrê” hate damezrandin. Selahedîn bi [[Şerê Hittînê]] [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>a6ah6sk7ikolaewohz1s72ts28e4gbu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096562</id>
      <parentid>1096561</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:41:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65923" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina Xîlafeta Fatimiyan a Misrê hatiye damezrandin. Selahaddîn Eyûbî, hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê Selahedîn ve di sala 1171an de bi îlankirina Selahedîn “Hikûmdariya Misrê” hate damezrandin. Selahedîn di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>60zwlc15j0mdj7nfn8bwvrtnmt4d89x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096563</id>
      <parentid>1096562</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:44:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66044" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misrê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>5877b0d7tlluahpklaoz9jrloq3r5h1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096564</id>
      <parentid>1096563</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:48:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66184" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misrê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. Di serdema Eyûbiyan de, Misir dibe navenda aborî û çandî ya herêmê ku ji aliyê hêza siyasî û leşkerî ve li herêmê serdest e.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>0d6azq7l5u0yhdn8b6ijxo68cgrhb06</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096565</id>
      <parentid>1096564</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:50:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66188" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misrê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. Di serdema Eyûbiyan de, [[Misir]] dibe navenda aborî û çandî ya herêmê ku ji aliyê hêza siyasî û leşkerî ve li herêmê serdest e.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û êla Rewadiyan e. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>7nusq95ceackbqjddljl60nwsk7aybo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096569</id>
      <parentid>1096565</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:03:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66194" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misrê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. Di serdema Eyûbiyan de, [[Misir]] dibe navenda aborî û çandî ya herêmê ku ji aliyê hêza siyasî û leşkerî ve li herêmê serdest e.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û ji êla Rewadiyan bûn. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>qsbvwbbydtf71pqo8xhebzymr3iunod</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096570</id>
      <parentid>1096569</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:22:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66193" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşîna [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misirê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. Di serdema Eyûbiyan de, [[Misir]] dibe navenda aborî û çandî ya herêmê ku ji aliyê hêza siyasî û leşkerî ve li herêmê serdest e.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û ji êla Rewadiyan bûn. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>awrxamtww48jn9e7wvvpfbxvnn8j3no</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096571</id>
      <parentid>1096570</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:25:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66195" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşîna [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misirê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. Di serdema Eyûbiyan de, [[Misir]] dibe navenda aborî û çandî ya herêmê ku ji aliyê hêza siyasî û leşkerî ve li herêmê serdest bû.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û ji êla Rewadiyan bûn. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>hrmyu7f8nm7t5tif7g3oo5mwjgq85d2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096574</id>
      <parentid>1096571</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:28:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66189" xml:space="preserve">{{Infobox Dewleta dîrokî
| nav kurdî          = Dûgela Eyûbiyan
| nav                = الأيوبيون (Eyyûbîyûn)
| nav ziman          = [[Erebî]]
| sal destpêk        = 1171
| sal dawî           = 1260/1517
| sal destpêk 2      = 
| sal dawî 2         = 
| sal destpêk 3      = 
| sal dawî 3         = 
| al                 = Flag of Ayyubid Dynasty.svg
| al lînk            = Ala Eyûbiyan
| nîşan              = Saladin's Standard.svg
| nîşan lînk         = 
| nîşanfirehî        = 
| dirûşm             = 
| sirûd              = 
| nexşe              = AyyubidGreatest.png
| binnexşe           = Nexşeya mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di bîn Selahedîn Eyûbi di sala 1193an
| hikûmet            = 
| paytext            = [[Qahîre]] (1171-1254) &lt;br&gt; [[Şam]] (1254-1341)
| sernav paytext     = 
| ziman              = [[Kurdî]], [[Erebî]]
| ol                 = [[Îslam]]-[[Sunîtî]]
| tbh                = 
| tbh kes            = 
| dirav              = [[Dînar]]
| dem                = 
| nîşana înternetê   = 
| koda telefonê      = 
| agahîgelemp1       = 
| agahîgelemp1 sernav = 
| agahîgelemp2       = 
| agahîgelemp2 sernav = 
| agahîgelemp3       = 
| agahîgelemp3 sernav = 
| agahîgelemp4       = 
| agahîgelemp4 sernav = 
| agahîgelemp5       = 
| agahîgelemp5 sernav = 
| gelhe sal          = 12emîn sedsal
| gelhe              = 7.200.000 (têne Misîr û Suriyê)
| berbelavî          = 
| gelhe2 sal         = 
| gelhe2             = 
| berbelavî2         = 
| gelhe3 sal         = 
| gelhe3             = 
| berbelavî3         = 
| rûerd sal          = 1193 &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D|title=East-West Orientation of Historical Empires|journal=Journal of world-systems research|date=December 2006|volume=12|issue=2|pages=219–229|url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|accessdate=9 January 2012|archive-date=22 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070222011511/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf|url-status = dead}}&lt;/ref&gt;
| rûerd              = 2.250.000
| rûerd2 sal         = 1220
| rûerd2             = 3.750.000
| bûyer1             = 
| bûyer1 sal         = 
| bûyer2             = 
| bûyer2 sal         = 
| bûyer3             = 
| bûyer3 sal         = 
| bûyer4             = 
| bûyer4 sal         = 
| bûyer5             = 
| sernav serokA      = 
| serokA1 sal        = 
| serokA1            = 
| serokA2 sal        = 
| serokA2            = 
| sernav serokE      = [[Siltan]] ([[keyakser]])
| serokE1 sal        = 1174–1193
| serokE1            = [[Selahedînê Eyûbî]]
| serokE2 sal        = 1193–1198
| serokE2            = [[Ezîz Osman]]
| serokE3 sal        = 1198–1200
| serokE3            = Mansur
| serokE4 sal        = 1200–1218
| serokE4            = Adil I.
| serokE5 sal        = 1218–1238
| serokE5            = Kamîl
| serokE6 sal        = 1238–1240
| serokE6            = Adil II.
| serokE7 sal        = 1240–1249
| serokE7            = Salehê Eyûbî
| serokE8 sal        = 1250–1254
| serokE8            = Eşref Musa
| cure_perleman1     = 
| perleman1          = 
| cure_perleman2     = 
| perleman2          = 
| cure_perleman3     = 
| perleman3          = 
| berê1              = [[Fatimî|Dûgela Fatîmiyan]]
| berê1_rûpel        = Dûgela Fatîmiyan
| berê1 al           = Rectangular green flag.svg
| berê2              = [[Zengiyan]]
| berê2_rûpel        = Zengiyan
| berê2 al           = Zengid dynasty, 1127 - 1183.PNG
| berê3              = Keyanîya Orşelîm
| berê3_rûpel        = Keyanîya Orşelîm
| berê3 al           = Vexillum Regni Hierosolymae.svg
| berê4              = 
| berê4 al           = 
| berê5              = 
| paşê1              = [[Dewleta Memlûkan]]
| paşê1_rûpel        = Dûgela Memalîkan
| paşê1 al           = Mameluke Flag.svg
| paşê2              = [[Xanedana Rasuliyan]]
| paşê2_rûpel        = Dûgela Rasuliyan
| paşê2 al           = Rasulid_1264.jpg
| paşê3              = 
| paşê3_rûpel        = 
| paşê3 al           = 
| nîşe               = 
}}
{{Kurd}}
'''Xanedan Eyûbiyan''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşîna [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misirê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. Di serdema Eyûbiyan de, [[Misir]] dibe navenda aborî û çandî ya herêmê ku ji aliyê hêza siyasî û leşkerî ve li herêmê serdest bû.

Malbata Selahedîn li hawîrdora [[Îran]]ê (rojava û bakûrê Îrana îro) jiyan kirine û ji êla Rewadiyan bûn. Ji vê êlê [[Şadî]] bi herdû kurên xwe re Esededîn [[Şêrko]] û [[Necmedîn Eyûb]] ji gundê [[Ecdankan]]ê çûne [[Bexda]]yê û ji wir jî piştre çûne li bajarê [[Tikrît]]ê bicihbûne. Şadî li [[Tikrît]]ê mir û herdû kurên wî çûn ketine xizmeta [[Mucehededînê Gîtanî]]. Gîtanî dît, ku Eyûb jîr û zane ye, rabû wî xist destkarê Tekrîtê. [[Selahedînê Eyûbî|Selahaddîn Eyûbî]] di sala [[1136]]an de li Tekrîtê hate dinyayê. Bav û apê Selahedîn çûne cem [[Îmadedîn Zengî]] xwediyê [[Mûsil]]ê. Wî gelekî guh da wan û Eyûb wekê waliyê [[Belbek]]ê tayîn kir.

Piştî mirina [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1193an de, kurên wî li dijî kontrola xanedaniyê rikberiyê kirine, lê birayê Selahedîn [[Êla Kîlîs|El-Adil]] di dawiyê de di sala 1200an de dibe hikûmdar. Di sala 1230an de, mîrên [[Sûrî|Sûriyê]] hewl dan ku serxwebûna xwe ji Misirê bipejirînin û warê Selahedîn Eyûbî parçe bû heta ku Siltan Salih Eyûb yekitiya xwe vegerand û piraniya Sûriyê, ji xeynî [[Heleb|Helebê]], di sala 1247an de xist bin destê xwe. Eyûbî ji [[Yemen]], [[Hîcaz]] û deverên [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] derketin. Piştî mirina wî di sala 1249an de, [[Es-Salih Eyûb]] li Misirê ji aliyê kurê wî [[El-Muezzem Turanşah]] hat şûna wî. Lêbelê, ya paşîn di demek kurt de ji hêla generalên wî yên [[Dewleta Memlûkan|Memlûk]] ve ku êrişek [[Xaçperestan]] a li ser Deltaya Nîlê red kiribû, hate hilweşandin. Bi vê yekê desthilatdariya Eyûbiyan li Misirê bi bandor bi dawî kir. Hewldanên mîrên Sûriyê, bi serokatiya [[En-Nasir Yûsif]] ê Helebê, ji bo vegerandina Misrê têk çûn. Di sala 1260 de, Mongolan Heleb talan kirin û piştî demeke kurt herêmên Eyyûbiyan ên mayî bi dest xistin. Memlûkên ku [[Împeratoriya Mongolan|Mongolan]] derxistin, mîrektiya Eyûbî ya Hamayê diparêzin heta ku di sala 1341an de mîrê wê yê dawîn hilweşandin.

Tevî emrê wan kêmasî, xanedana Eyûbî bandorek veguherîner li herêmê, bi taybetî li Misrê, kir. Di bin desthilatdariya Eyyûbiyan de, Misrê ku berê bi awayekî fermî xîlafeta [[Şiîtî|Şîa]] bû, bû hêza serdest a siyasî û leşkerî ya Sunnî û navenda [[Aborî]] û [[Çand|Çandî]] ya herêmê, statûya wê heta ku ji aliyê [[Împeratoriya Osmanî|osmaniyan]] ve were dagirkirin, wê bimîne [[1517]]. Li seranserî sultanetiyê, desthilatdarîya Eyûbiyan serdemeke geşbûna aborî destpêkir, û îmkan û palpiştiya ku ji alîyê Eyûbiyan ve dihatin dayîn bû sedema vejîna çalakîya rewşenbîrî li cîhana [[Îslam|Îslamê]]. Di vê serdemê de jî pêvajoyek Eyûbî bi xurtkirina serdestiya [[Sunîtî|Misilmanên Sunnî]] li herêmê bi avakirina gelek medreseyan (dibistanên qanûnî yên îslamî) li bajarên wan ên mezin hat nîşankirin. Piştî ku ji aliyê Memlûkan ve hat rûxandin jî, siltantiya ku ji aliyê Selahedîn û Eyûbiyan ve hatiye avakirin, wê 267 salên din li Misir, [[Şam]] û Hîcazê berdewam bike.

Selahedîn ji bo serketina wî ya pîroz a li ser xaçparêzan, ku destkefta taca wê vegerandina [[Padişahiya Orşelîmê|Orşelîmê]] bû 99 sal piştî ku xaçperestan bi xwe bajar ji Misrê [[Fatimî|Fatimiyan]] zevt kirin, Selahedîn îro li gelek welatên ku beşek ji sultanatiya wî bûn, bi taybetî wekî lehengekî neteweyî tê pîroz kirin. Misir, Sûriye, [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] û cihê jidayikbûna wî Iraq, bi her welatekî re, ji bilî Sûriyê, ajelê wî yê heraldîk wek kirasê wan yê neteweyî ye.

==Dîrok==
[[Wêne: Flag of Ayyubid Dynasty.svg|thumb| Alayê Eyûbiyanê Misir]]
[[Wêne: Ayyubid Sultanate 1220 CE.png|thumb| Mezinbûna Împaratoriya Eyûbiyan di sala 1220an]]

==== Esîl ====
[[Wêne: Eagle of Saladin Sketch from Cairo Citadel.png|thumb| Skeça orîjînal &quot;Eagle of Selaheddîn&quot; ya Keleha Qahîre, Misir.]]
Piştî mirina Îmadedîn Eyûb bi maltaba xwe ve çû [[Şam]]ê û xwe gehande Nûredîn kurê Îmadedînê Zengî xwediyê [[Heleb]]ê. Nûredînê Zengî [[Hims]] û Rehba dane Eyûb û ew kire mîrekî mazin, Şêrko jî rêkire Misrê, da şerê melek Mensûr bike, yê destdirêjî şawîrê kiribû. Şêrko biraziyê xwe Selahedîn jî bixwe re bir. Şêrko ji ber mêranî û rastiya xwe bûbû destê siltan Nûredîn, yê rastê. Şêrko piştî demekê vegera welatê Şamê, ji hingî ve êdî rola Selahedinî siyasî destpê kir û berz bû.

Pêşewa [[Malbata Eyûbiyan]], [[Necmedîn Eyûb ibn Şadî]] , ji eşîra kurdên [[Rewadiyan|Rewadiye]] bû, ku bi xwe jî şaxek ji eşîra mezin a [[Hezbanî]] bû. Bav û kalên Eyûb li bakurê [[Ermenistan|Ermenîstanê]] li bajarê [[Dvîn|Dvînê]] bi cih bûne. Rewadiya koma kurdan a serdest li navçeya Dvînê bû, ku beşek ji [[Elîta siyasî-leşkerî]] ya bajêr bû.

Dema ku serleşkerên [[Tirkmen]] bajar ji destê mîrê wê yê kurd girtin, rewş li Dvînê nebaş bû. Şadî tevî her du kurên xwe Eyûb û [[Esaddîn Şîrkûh]] çû. Hevalê wî [[Mucahîddîn Bihruz]] – waliyê leşkerî yê bakurê Mezopotamya di bin destê [[Selcûqî|Selçûqiyan]] de – pêşwazî li wî kir û ew kir waliyê Tikrîtê. Piştî mirina Şadî, Eyûb bi alîkariya birayê wî Şîrkuh bû şûna wî û rêveberiya bajêr kir. Wan bi hev re kar û barên bajêr baş bi rê ve dibirin û ji şêniyên herêmê re populerbûna xwe bi dest dixistin. Di vê navberê de Îmadeddîn Zengî mîrê Mûsilê ji aliyê Ebbasiyan ve di bin destê Xelîfe [[El-Musterşîd]] û Bihrûz de têk çû. [[Îmadedîn Zengî]] ji bo ku ji meydana şer di rêya Tikrîtê re derbasî Mûsilê bibe, xwe li cem Eyûb girt û di vî karî de alîkariya wî xwest. Eyûb qebûl kir û ji bo ku ji [[Çemê Dîcleyê]] derbas bibin û bi silametî bigihêjin [[Mûsil|Mûsilê]], keştiyên Zengî û hevalên wî pêşkêş kirin. (Bînere [[Xanedana Zengiyan]])

Di encamê de ji bo alîkariya Zengî, rayedarên [[Xanedana Ebasiyan|Ebbasî]] li dijî Eyûb tedbîrên cezakirinê xwestin. Hevdem, di bûyereke cuda de, Şîrkuh kesekî nêzîkî Bihruz bi tawana destdirêjiya seksî li jinekê li [[Tikrît|Tikrîtê]] kuşt. Dîwana Ebasiyan biryara girtinê ji bo Eyûb û Şîrkûh derxist, lê beriya ku bira bên girtin, di sala 1138an de ji Tikrîtê derketin û ber bi Mûsilê ve çûn. Dema gihîştin Mûsilê, Zengî hemû îmkanên pêwîst da wan û herdu bira jî xistin xizmeta xwe. Eyûb kirin fermandarê [[Ba’elbek]] û Şîrkûh kete xizmeta kurê Zengî Nûreddîn. Li gorî dîroknas [[Abdul Alî]], di bin lêneratî û serweriya Zengî de malbata Eyûbî rabûye ser piyan.

====Damezrandina li Misrê====
Binêre herwiha: [[Selahedîn li Misrê]]
[[Wêne: Saladin coin obverse.jpg|thumb|Pervêya Selahûdin]]
Perek Dirhm ku Selahedîn teswîr dike, c. 1189 CE. Di sala 1164an de, [[Nureddîn Şîrkûh]] şand ku rêberiya hêzek seferê bike da ku rê li ber xaçparêzan bigire ku hebûna xwe ya bihêz li Misirek her ku diçe anarşîk ava bikin. Şîrkûh kurê Eyûb Selahedîn kire efserekî di bin emrê xwe de. Wan bi serfirazî Dirgham, wezîrê Misrê, derxistin û pêşiyê wî Şawar vegerandin. Piştî ku Şewar hat vegerandin, ferman da Şîrkuh ku hêzên xwe ji Misrê vekişîne, lê [[Şîrkûh]] red kir, bi îdiaya ku ev wesiyeta Nûreddîn e ku bimîne. Di nav çend salan de, Şîrkûh û Selahedîn hêzên hevgirtî yên Xaçparêz û leşkerên Şawar têk birin, pêşî li [[Bilbais]], paşê li cîhek li nêzî [[Giza]], û li Îskenderiyeyê, ku Selahedîn dê li wir bimîne ji bo parastinê dema ku Şîrkûh li pey hêzên xaçparêz li Misrê Jêrîn.

Şawar di sala 1169an de wefat kir û Şîrkuh bû wezîr, lê ew jî di wê salê de wefat kir. Piştî mirina Şîrkûh, Selaheddîn ji aliyê xelîfeyê [[Fatimî]] [[El-Adid]] ve weke wezîr hat tayînkirin, ji ber ku &quot;kesek ji Selahedîn lawaztir û biçûktir tune bû&quot; û &quot;yekî ji emîran guh neda wî û xizmeta wî nekir&quot;, li gorî kronîknivîsê misilman yê serdema navîn Ibn [[El- Athir]]. Selahedîn zû di kariyera xwe de ji her demê bêtir serbixwetir dît, ji ber ku Nureddîn ku hewl dida bandorê li bûyerên li Misrê bike pir aciz bû. Wî destûr da birayê Selahedîn, Turan-Şah, ku serpereştiya Selahedîn bike da ku di nav malbata Eyûbî de nakokiyan derxe û bi vî awayî pozîsyona wê ya li Misrê têk bibe. Nûreddîn daxwaza Selahedîn ku bavê wî Eyûb jî biçe cem wî, bi cih anî. Lêbelê, Eyûb di serî de hat şandin da ku serweriya Ebbasiyan li Misrê were ragihandin, ku Selahedîn ji ber pozîsyona wî ya wekî wezîrê Fatimiyan nerazî bû. Tevî ku Nûreddîn nekarî Eyûbiyan ber bi hevrikiyê ve bibe jî, malbata berfireh a Eyûbî, bi taybetî hejmareke parêzgarên [[Herêmî]] li Sûriyê, bi temamî pişta Selahedîn negirt.

Selahedîn kontrola xwe li Misrê xurt kir piştî ku ferman da [[Turan-Şah]] ku serhildanek li Qahîreyê ku ji hêla alayên [[Nûbiya]]yî yên 50,000-î yên artêşa Fatimiyan ve hatibû organîzekirin, hilweşîne. Piştî vê serketinê, Selahedîn dest bi dayîna postên payebilind li welat ji endamên malbata xwe re kir û bi fermana avakirina zanîngehek ji bo mekteba fiqihê ya Îslama [[Sunî]] ya Malikî li Qahîreyê, bandora misilmanên sunnî li Qahîreyê zêde kir. ji bo mekteba Şafiî, ku ew jê re bû, li [[El-Fustat]]. Di sala 1171 de, el-Adîd mir û Selahedîn ji vê valahiya hêzê sûd werdigire, bi bandor li welat xiste bin kontrola xwe. Piştî bidestxistina desthilatê, wî alîgirê Misrê guhert Xîlafeta Ebasî ya ku bingehê wê li Bexdayê ye, ku girêdayî Îslama Sunî bû.

Ji ber ko [[Freng]]an çavên xwe berdane Misre, Şêrko dîse vegerayê û Selahedîn jî rêkire bajarê Skenderiyê. Şêrko wezîrê Misrê bû û dest li ser danî. Ta mirina wî sala 1168 her Şêrko karûbarê Misrê gerand. Piştre li wir Selahedîn bû wezîrê pêşî, lê ji ber rastî û dadeweriya xwe êdî ew bûbû şahê dilê misriyan. Selahedîn Freng di şerê li Dimyatê de şkand. Bavê wî jî hate Misrê, gehayê. Piştî mirina xelîfê fatimî Adid (''al-'Adid'') êdî Selahedîn bû serdestê Misrê yê bêhempa. Û piştî ko Nûredînê Zengî mir êdî Selahedîn xwe kire siltanê Misrê. Bi vê hikmê malbata Eyûbiyan sazkir.

Bi şer Yemen, Sûdan û Felestîn vekirin û sala 1174 dest danî ser Şam, Mûsil û Helebê. Sala 1187 di şerê [[Hetîn]]ê de zora xaçperestan bir û Quds vekir. Şahê Inglîstanê [[Richard]] (bixwîne: ''Rîçard''), yê bi dilê şêr navkirî careke din êrîşî Eyûbiyan kir, da Qudesê vegerêne, lê biser neket. Di sala 1192 levhantinek di nav herdû aliyan de çêbû, û şer rewasta. Li gor vê levhatinê ji erda ber lêva deryayê pê ve, ya di nav [[Sûr]] û [[Yafa]] de titişt di destê xaçperestan de nema.

Yek ji mezintirîn bûyerên di dîroka erebî de vekirina eyûbî, ya welatê Yemenê ye. Ji ber ko mîrekên eyûbî bi vê vekirinê Yemen, Misir, Sûriya û welatê [[Cizîr|Cezîrê]] (niha di nav destê [[Sûrî]], [[Îraq]] û [[Tirkiye]]yê de ye) kirine yek. Bi vê yêkitiyê biserketina mezin li ser xaçeperestan bû û welatê ereban gehane hev.

[[Wêne:AyyubidGreatest.png|thumb|Împeratoriya Eyûbî (1171–1246) di asta herî mezin de]]
[[Wêne:Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|Perveya ku li ser navê Eyûbî el-Adil hatiye çekirin]]

Bi kêmbûna [[Fatimiyan]] li Misrê, êrîşên zêde yên [[Seferên Xaçperestan]] yên [[Padîşahiya Orşelîmê|Kraltiya Orşelîmê]] dest pê kirin. Li hember vana, Fatimiyan banga alîkariyê ji [[Îmadedîn Zengî|Zengîn]] yên ku li Sûriyê serwer bûn. Vana leşker şandin Misrê di bin destê [[Şirkuh]] de, yê ku bi xwe [[Wezîr]] destnîşan kiribû. Piştî mirina wî, biraziyê wî [[Selahedînê Eyûbî|Seladîn]] di sala 1169an de bû wezîr. Di sala 1171ê de xanedana [[Îsmaîlî|Îsmaîlî]] Fatimiyan [[Xelifyan|Xelîfeyan]] ji holê rakir û xanedana Eyûbîyan ava kir.

Di serdema Selahedîn (1171–1193) de, Misir ji nû ve hate birêxistinkirin û aborî bi pêşxistina çandinî û bazirganiyê xurttir bû da ku bikaribe xaçparêzan ji [[Quds]] û [[Filistîn (herêm)|Filistîn]] derxîne. Di sala 1181 de, desthilatdariya li ser Sûriyê, [[Mezopotamya|Mezopotamya Jor]], [[Yemen]] û [[Nébian|Nubia]] hate dirêj kirin, û hişt ku Selahedîn serweriya piraniya deverên Ereban bike. Piştî ku desthilatdariya xwe xurt kir, di 4'ê Tîrmeha 1187'an de di [[Şerê Hattîn]] de li nêzî [[Tîberya]] bi biryardarî xaçperestan têk bir û Orşelîm zeft kir. Di [[Seferên xaçperestan|Sefera Xaçperestan a Sêyemîn]] ya ku li pey wê hat, xaçparêzan karîbûn hin bajarên peravê ([[Acre]] jî di nav de) vegerînin, lê wan di destpêkê de nekarîn Orşelîmê vegerînin.

==== Bidestxistina Afrîkaya Bakur û Nûbia ====
Selahedîn di sala 1171–72 de çû Îskenderiyeyê û xwe li ber dubendiya ku li bajêr gelek alîgir hene, lê pereyên hindik in, rû bi rû maye. Li wir ji aliyê emîrên Eyûbî yên Misirê ve meclîseke malbatî hat lidarxistin û biryar hat dayîn ku [[El-Muzefer]] Teqî [[El-Dîn Umer]], biraziyê Selahedîn, bi hêza 500 kesî li dijî herêma peravê Barqa ([[Cyrenaica]]) li rojavayê Misirê bi artêşek piyade seferekê bide destpêkirin. Ji bo rewakirina serdegirtinê, nameyek ji eşîrên Bedewiyên Barqa re hat şandin û tê de ji ber diziya rêwiyan ew şermezar kirin û ji wan re ferman hat dayîn ku baca zekatê bidin. Diviyabû evên dawî ji dewarên wan bên komkirin.

Di dawiya sala 1172an de, Aswan ji hêla leşkerên Fatimid ên berê yên [[Nûbia]] ve hate dorpêç kirin û parêzgarê bajêr, Kanz al-Dewle - dilsozek berê ya Fatimid - ji Selahedîn ku bi cih anî, daxwaza hêzeke kir. Piştî ku Nûbiyan berê xwe dan Aswanê, hêzdarbûn hatin, lê hêzên Eyûbî yên bi [[Serokan|serokatiya]] Turan-Şah pêşve çûn û bakurê Nubia zeft kirin piştî ku bajarokê Ibrim girtin. Tûran-Şah û leşkerên wî yên [[Kurdnasî|Kurd]] bi awayekî demkî li wir man. Ji Ibrim, wan êrîşî herêma derdorê kirin, piştî ku pêşniyarek agirbestê ji padîşahê Nûbian a Dongola hate pêşkêş kirin, [[Operasyon|operasyonên]] xwe rawestandin. Tevî ku bersiva destpêkê ya Turan-Şah hovane bû jî, wî paşê nûnerek şand Dongola, ku piştî vegerê, xizaniya bajêr û bi giştî ya Nubyayê ji Turan-Şah re vegot. Ji ber vê yekê, Eyûbî, mîna pêşiyên xwe yên Fatimî, ji ber feqîrbûna herêmê ji berfirehbûna zêdetir ber bi başûr ve ber bi Nûbyayê ve bêhêvî bûn, lê ji Nûbyayê xwestin ku parastina Aswan û Misrê Jorîn garantî bike. Garnîzona Eyûbî ya li Îbrîmê di sala 1175an de vekişiyaye Misrê.

Di sala 1174an de [[Şerefeddîn Qereqûş]], fermandarê El-Muzefer Umer, bi artêşeke [[Tirk]] û Bedewiyan ve Trablus ji Normanan zeft kir. Dûv re, dema ku hin hêzên Eyûbî li Şam bi xaçparêzan re şer kirin, artêşek din a wan, di bin destê Şerefeddîn de, di sala 1188-an de Qayrûan ji destê Elmohadiyan derxist.

==== Fetihkirina Sûriye û Mezopotamyayê ====
Selahedîn her çendî bi nave xwe vasalê Nureddîn bû jî, lê belê Selaheddîn polîtîkayeke derve ya serbixwe pejirand. Ev serxwebûn piştî mirina Nureddîn di sala 1174an de bi eşkereyî eşkere bû. Paşê, Selahedîn ji bo ku Sûriyê ji destê [[Xanedana Zengiyan]] bigre dest pê kir û di 23ê Mijdarê de li Şamê ji aliyê waliyê bajêr ve hat pêşwazîkirin. Di sala 1175'an de, wî Hama û Humsê xistibû bin kontrola xwe, lê piştî dorpêçkirina Helebê, bi ser neket. Di sala 1179'an de kontrola Humsê radestî neviyên Şîrkûh hat kirin û Hama jî radestî biraziyê Selahedîn [[El-Muzefer Umer]] hate kirin. Serkeftinên Selaheddîn Emîr Seyf El-Dîn ê Mûsilê, serokê Zengiyan wê demê tirsand, ku Sûriyê wek milkê malbata xwe dihesiband û hêrs bû ku ew ji aliyê xizmetkarekî berê yê Nur El-Dîn ve hat zeftkirin. Wî artêşek ji bo rûbirûbûna Selahedîn li nêzîkî Hemayê kom kir. Selahedîn û leşkerên xwe yên dêrîn tevî ku jimara wan pir zêde bû, bi biryar Zengiyan têk bir. Piştî serkeftina xwe, Selahedîn xwe wek şah îlan kir û navê Salih Îsmaîl El-Malik (kurê Nûredîn yê ciwan) di nimêjên înê û diravên îslamî de hilda û navê xwe li şûna wî xist. [[Xanedana Ebasiyan|Xelîfeyê Ebbasî el-Mustadî]] bi dilgermî pêşwaziya desthilatdariya Selahedîn kir û navê “Sultanê Misir û Sûriyê” da wî. 

Di bihara sala 1176an de, di navbera Zengiyan û Eyûbiyan de pevçûneke din a mezin rû da, vê carê li Girê Sultan, ku 15 kîlometre dûrî Helebê ye. Selahedîn dîsa bi ser ket, lê Seyf El-Dîn karî bi tengahî bireve. Eyûbî li bakur bajarên din ên Sûriyê, bi navê [[Ma'eret El-Numan]], [[Ezaz]], [[Buza'a]] û [[Minbic]] bi dest xistin, lê di dorpêça duyemîn de nekarîn Helebê bi dest bixin. Lê belê lihevkirinek hate danîn, ku Gumuştgîn, parêzgarê Helebê û hevalbendên wî yên li Hisn Keyfa û Mêrdînê, Selahedîn wek serwerê milkên Eyûbîyan li Sûrîyê nas bikin, lê Selahedîn destûr da Gumuştgîn û Salih [[El- Malik]] ku desthilatdariya xwe li ser Helebê bidomînin. Di dema ku Selahedîn li Sûriyê bû, birayê wî el-Adil Misirê îdare kir û di salên 1174-75 de Kanz el-Dewle yê [[Aswanî]] bi mebesta vegerandina desthilatdariya Fatimiyan li dijî Eyûbiyan serî hilda. Piştgirên wî yên sereke êlên herêmî yên Bedewîn û Nûbiyan bûn, lê wî di heman demê de ji gelek komên din, ku di nav wan de Ermenî jî hebûn, piştgirî dikir. 

Tesaduf an jî dibe ku bi hevrêziyê re, serhildanek ji hêla [[Abbas ibn Shadî]] ve bû ku [[Qus]] li ser çemê Nîlê li navenda Misrê girt. Her du serhildan jî ji aliyê el-Adil ve hatin şikandin. Di dawiya wê salê de û di destpêka sala 1176-an de, Qereqeş êrîşên xwe li rojavayê [[Afrîkaya Bakur|bakurê Afrîkayê]] domandin, û Eyûbî bi Almohadên ku li [[Magrîbê]] hukum dikirin re anî nav nakokiyan.

Di sala 1177 de, Selahedîn hêzek ji 26,000 leşkeran, li gorî kronîknivîsê xaçparêz William of Tyre, ber bi başûrê Filistînê ve bir piştî ku bihîst ku piraniya leşkerên Padîşahiya Orşelîmê Harem, Sûriyê li rojavayê Helebê dorpêç kirine. Ji nişka ve ji hêla Templarên di bin Baldwin IV ya Orşelîmê de li nêzî Ramlayê êrîş kirin, artêşa Eyûbî di Şerê Montgisard de têk çû û piraniya leşkerên wê hatin kuştin. Sala din Selahedîn li Humsê encam da û di navbera hêzên wî yên bi fermandariya [[Ferrux Şah]] û Xaçparêzan de çend pevçûn derketin. Selahedîn ji rojava ve êrîşî dewletên Xaçparêzan kir û di 1179an de di Şerê Marj Ayyun de Baldwin têk bir. Di kampanyaya 1182 de, ew dîsa bi Baldwin re di şerê bêkêmasî ya Keleha Belvoir de li Kawkab al-Hawa şer kir. Di Gulana 1182an de Selaheddîn Heleb piştî dorpêçeke kurt girt; parêzgarê nû yê bajêr, Îmadeddîn Zengî II, di nav şêniyên xwe de ne ecibandibû û Heleb radest kiribû piştî ku Selahedîn razî bû ku kontrola berê ya Zengî II li ser [[Şingal]], [[Reqa]] û [[Nisêbîn]] vegerîne, ku wê piştre bibe herêmên bindest ên Eyûbiyan. 

Heleb di 12’ê Hezîranê de bi awayekî fermî ket destê Eyyûbiyan. Dotira rojê, Selahedîn çû Harimê, li nêzîkî Entakya di destê xaçparêzan de û bajar girt dema ku garnîzona wê serokê wan Surhak bi zorê derxist, ku piştre ji aliyê el-Muzaffar Umer ve demeke kurt hat binçavkirin û berdan. Radestkirina Helebê û hevalbendiya Selahedîn bi Zengî II re, [[Îzzeddîn El-Mesûdê]] Mûsilê tenê hevrikê misilman ê Eyûbiyan hiştibû. Mûsil di payîza 1182’an de rastî dorpêçeke kurt hatibû, lê piştî navbeynkariya xelîfeyê Ebasî En-Nasir, Selahedîn hêzên xwe vekişand. Mesûd hewl da ku xwe bi Artûqiyên Mêrdînê re bike yek, lê ew li şûna wan bûne hevalbendên Selahedîn. Di sala 1183an de, Erbilê jî bi Eyûbiyan re guherî. Paşê Mesûd piştgirî ji [[Pehlewan îbn Mihemed]], waliyê Azerbaycanê xwest, û her çend ew bi gelemperî mudaxele li herêmê nekir jî, îhtîmala destwerdana [[Pehlewan Mûsa Xemîs]], Selahedîn ji destpêkirina hêrîşên din ên li dijî Mûsilê hişyar kir.

Lihevkirinek hate kirin ku Adil bi navê kurê Selahedîn el-Efdal Helebê îdare bike, li ser navê kurê Selahedîn Osman ê din jî Misir ji aliyê El Muzefer Umer ve were birêvebirin. Dema ku her du kur bihatana temen, ew ê li her du herêman bibin desthilatdar, lê eger yek bimira, dê birayê Selahedîn cihê wan bigirta. Di havîna 1183 de, piştî wêrankirina rojhilata [[Celîle]], êrîşên Selahedîn li wir di [[Şerê el-Fule]] de li Geliyê Jezreel di navbera wî û Xaçperestên di bin Guy of Lusignan de bi dawî bû. Şerê bi giranî rû bi rû bi awayekî bêbiryar bi dawî bû. Herdu artêş bi kîlometreyekê ji hev vekişiyan û dema ku Xaçperestan li ser mijarên navxweyî nîqaş dikirin, Selahedîn Deşta Golanê girt û xaçparêz ji çavkaniya wan a sereke qut kir.

Di Cotmeha 1183an de û paşê jî di 13ê Tebaxa 1184an de, Selahedîn û Adil Karak di destê xaçperestan de dorpêç kirin, lê nekarîn wê bigirin. Paşê Eyûbiyan êrîşî Sameryayê kirin û Nablus şewitandin. Selahedîn di Îlona 1184an de vegeriya Şamê û di navbera dewletên xaçparêz û împaratoriya Eyûbiyan de di pey re di navbera 1184-1185an de aştiyeke nisbî pêk hat. Selahedîn êrîşa xwe ya dawî li dijî Mûsilê di dawiya sala 1185an de dest pê kir, bi hêviya serkeftinek hêsan li hember Mesûdê ku tê texmîn kirin bê moral bû, lê ji ber berxwedana dijwar a bajêr û nexweşiyek giran ku bû sedem ku Selahedîn vekişe [[Herran|Harranê]], têk çû. Li ser teşwîqkirina Ebbasiyan, Selahedîn û Mesûd di Adara 1186an de li ser peymaneke ku Zengiyan di bin kontrola Mûsilê de hiştibûn, lê dema ku daxwaza Eyûbiyan tê xwestin, ew mecbûr bûn ku piştgiriya leşkerî bidin Eyûbiyan.

==== Fetihkirina Filistîn û Transurdanê ====
[[Wêne: Battle of Cresson.jpg|thumb|Wêneyên Şere [[Cresson]]ê.]]
Bi rastî tevahiya Padişahiya Orşelîmê piştî serkeftina wan a li dijî [[Seferên xaçperestan]] di şerê Hattînê de di sala 1187an de ket destê Eyyûbiyan; illustration ji Les Passages faits Outremer par les Français contre les Turcs et autres Sarrasins et Maures outremarins, dora 1490 Selaheddîn di 3'ê Tîrmeha 1187'an de li rojhilatê Celîlê Teberias dorpêç kir û artêşa xaçperestan hewl da bi rêya Kafr Kanna êrîşî Eyûbiyan bike. Piştî bihîstina meşa Xaçperestan, Selahedîn nobedarên xwe ber bi kampa wan a sereke ya li Kafr Sabt ve bir û desteyek piçûk li Tiberias hişt. Selahedîn bi dîtineke zelal a artêşa xaçperestan, ferman da el-Muzefer Umer ku ketina Xaçperestan ji Hattîn asteng bike û li nêzî Lubya cih bigire, dema ku [[Gökböri]] û leşkerên wî li girekî li nêzî el-Şajara bi cih bûne. Di 4ê Tîrmehê de Xaçperestên Xaçperest ber bi Kevanên Hattînê ve bi pêş ve çûn û li dijî hêzên Misilman êrîş kirin, lê bi ser ketin û bi biryar hatin têkbirin. Çar roj piştî şer, Selahedîn el-Adil vexwend ku bi wî re di vegerandina [[Dewleta Filistînê|Filistînê]], Celîl û peravên Lubnanê de tev bigerin. Di 8ê Tîrmehê de keleha Akrê ya xaçparêzan ji aliyê Selahedîn ve hat girtin, dema ku hêzên wî Nazaret û Saffuriya girtin; lîwayên din [[Heyfa]], [[Qeyserî]], [[Sebastia]] û [[Nablus]] girtin, lê Adil Mîrabel û Yafa zeft kir. Di 26ê Tîrmehê de Selahedîn vedigere peravê û teslîmkirina [[Sarepta]], [[Saydon]], [[Bêrût]] û [[Cebelê]] wergirt. Di meha Tebaxê de Eyyûbiyan Ramla, Darum, Gaza, Beyt Cibrin û Latrun zeft kirin. Ascalon di 4ê Îlonê de hat girtin. Di îlon-cotmeha 1187 de, Eyûbiyan Orşelîmê dorpêç kirin, piştî danûstandinên bi Balian Îbelin re, di 2ê cotmehê de dest danîn ser Orşelîmê. Karak û Mont Real li Transurdan zû ket, li pey Safad li bakurê rojhilatê Celîlê. Di dawiya sala 1187-an de Eyyûbiyan bi rastî tevahiya Padîşahiya Xaçperestan a li Levantê ji bilî Tyre, ku di bin Conrad Montferrat de bû, kontrol kirin. Di Kanûna 1187an de, artêşa Eyûbî ku ji garnîzonên Selahedîn û birayên wî yên Heleb, Hama û Misrê pêk dihat, Sûr dorpêç kir. Nîvê fîloya deryayî ya misilmanan di 29ê Kanûnê de ji hêla hêzên Conrad ve hate desteser kirin, li dûv wê têkçûnek Eyûbî li peravê bajêr. Di 1 Çile 1188 de, Selaheddîn meclîsa şer pêk anî û tê de vekişîna ji Trablusê hat pejirandin.

Ji ber ku Selahedîn beriya mirina xwe împaratorî parçe kiribû, di destpêkê de di navbera cîgirên wî de şerên desthilatdariyê hebûn, ku [[el-Adil I.]] (1200–1218) li dijî [[el-Mensûr (Eyûbî)|el-Mensûr] ] (1198-1200), kurê temenbiçûk [[El-Ezîz (Eyûbî)|el-Ezîz']] (1193-1198), karîbû îcra bike. Her çend el-Adil jî berî mirina xwe împaratorî parçe kir jî, cîgirê wî [[el-Kamil]] (1218–1238) karîbû ji [[esera Damietta]] (1217–1221) li Misirê û  [[Sefera xaçperestan a duyem|sefera xaçperestan a Frederick II.]] (1228–1229) bi danûstandinên bi [[Frederick II. (HRR)|Kaiser]] re, ku tê de Orşelîma bêhêz hat radest kirin. Demeke kin berî mirina xwe, el-Kamil jî karîbû xwe li Sûriyê bipejirîne.

==== Sefera Xaçperestan a Sêyemîn ====
Papa Gregory VIII di destpêka sala 1189 de banga Xaçperestiya Sêyemîn li dijî Misilmanan kir. [[Frederick Barbarossa]] ji [[Împeratoriya Romê ya Pîroz]], [[Philip Augustus]] ê [[Fransa]] û [[Richard the Lionheart]] ê [[Înglistan|Înglistanê]] ji bo ji nû ve dagirkirina Orşelîmê hevalbendek çêkir. Di vê navberê de, Xaçperest û Eyûbî wê salê li nêzîkî Akrê şer kirin û ji Ewrupa jî bi hêz bûn. Ji 1189 heta 1191, Akrê ji hêla Xaçparêzan ve hate dorpêç kirin, û tevî serketinên destpêkê yên misilmanan, ew ket destê hêzên xaçparêzan. Komkujiyek ji 2700 dîlên şer ên misilman pêk hat û xaçparêzan paşê plan kirin ku Ascalon li başûr bigirin. 

Xaçperestan, ku niha di bin fermandariya yekgirtî ya Richard de, Selahedîn di Şerê Arsuf de têk birin, hişt ku xaçparêzan Jaffa û piraniya Filistîna peravê dagir bike, lê wan nekarî herêmên hundurîn vegerînin. Di şûna wê de, Richard di sala 1192an de bi Selahedîn re peymanek îmze kir, ku Padîşahiya Orşelîmê vegerand nav çemek deryayî ya di navbera [[Jaffa]] û Beyrûtê de. Ew hewldana şer a dawîn a kariyera Selahedîn bû, ji ber ku ew sala din, di 1193 de mir.

==== Fetihkirina Erebistanê ====
Sala 1173an [[Selahedînê Eyûbî]] Turan-Şah şand Yemenê û Hecazê bi dest bixe. Nivîskarên misilman Ibn el-Ethir û paşê Meqrîzî nivîsîbûn ku sedema fetha Yemenê tirseke Eyûbî bû ku Misir bikeve destê Nureddîn, ew dikarin li deverek dûr bigerin. Di Gulana 1174an de, Turan-Şah Zabid zeft kir û paşê wê salê Aden girt. Aden bû bendera deryayî ya sereke ya xanedaniyê li [[Okyanûsa Hindî]] û bajarê sereke yê [[Yemen|Yemenê]], tevî ku paytexta fermî ya Yemena Eyûbî Taîz bû. Hatina Eyûbiyan destpêka serdemeke geşbûna nû ya li bajêr bû, ku tê de pêşketina binesaziya wê ya bazirganî, damezrandina saziyên nû, û derkirina pereyên xwe dît. Piştî vê dewlemendiyê, Eyûbiyan baceke nû ya ku bi galeyan dihat berhevkirin, danîn. Turan-Şah mîrên Hemdanî yên mayî yên Sanayê derxistin û di sala 1175an de bajarê çiyayî zeft kirin. Bi dagirkirina Yemenê re, Eyûbiyan fîloya peravê bi navê el-Asakir al-Behriyya ava kirin, ku ji bo parastina peravên behrê yên di bin kontrola xwe de û parastina wan ji êrîşên korsanan bikar anîn. Fetih ji bo Yemenê girîngiyek mezin hebû ji ber ku Eyûbiyan karîbûn her sê dewletên serbixwe yên berê (Zabîd, Aden û Sana) di bin yek hêzê de bikin yek. Lêbelê, dema ku Turan-Şah di sala 1176an de ji parêzgariya wî ya li Yemenê hate veguheztin, serhildanên li herêmê dest pê kirin û heya sala 1182an ku Selahedîn birayê xwe yê din Tughtekîn Seyf el-Islam wek waliyê Yemenê tayîn kir. Naîbên Eyûbî (cîgirê parêzgarê) Yemenê, [[Uthman el-Zendcilî]], di sala 1180an de, piştî ku Turan-Şah vegeriya Yemenê, beşa herî mezin a Hedremaut zeft kir. Ji Yemenê, ji Misrê, Eyûbiyan armanc kir ku li ser riyên bazirganiyê yên Deryaya Sor ku Misir girêdayî wan bû, serdest bibin û ji ber vê yekê xwestin ku destên xwe li ser Hecazê teng bikin, ku li wir rawestgeha bazirganiyê ya girîng, Yanbû, bû. Ji bo ku bazirganiya ber bi Deryaya Sor ve girêbidin, Eyûbiyan li ser rêyên bazirganiyê yên Deryaya Sor-Okyanûsa Hînd tesîs ava kirin da ku bi bazirganan re bibin yek. Eyûbiyan her wiha dixwestin ku li ser bajarên pîroz ên Îslamê yên [[Meke]] û [[Medîne|Medîneyê]] xwedî li serweriya xwe derbikevin. Fetih û pêşketinên aborî yên ku Selahedîn bi dest xistibûn, hegemonyaya Misrê li herêmê bi bandor ava kirin.

Piştî destpêkirina şerên desthilatdariyê yên xanedaniyan, [[es-Salih]] (1240-1249) bi ser ket ku beşên mezin ên Împaratoriya Eyûbî ji nû ve bigihîne hev, tevî ku bakurê Sûriyê, Mezopotamya Jorîn û Yemen di dawiyê de winda bûn. Wî her weha di sala 1244 de karîbû Qudsê ji xaçperestan bi dawî bike.

Di cih de piştî ku [[Seferên xaçperestan ya çaram|Sefera Xaçperestan a Şeşemîn]] (1249–1254) ku Misrê kiribû armanc, eyûbîya dawî [[Turan Şah]] komploya Tirkan [[Dewleta Memlûkan]] ket. di artêşê de dema xwest bandora wan bisînor bike. Xatûna wî [[Şecer ed-Dur]] heta sala 1257'an weke mîlîtan serkêşiya hikûmetê kir, bi serokê Memlûkan [[Îzzeddîn Eybek|Eybek]] re zewicî. Ev wekî El-Malik al-Muizz 1252 Sultan rabû, xanedana Eyûbiyan li Misrê bi dawî kir û Împeratoriya Memlûk ava kir (1252-1517).

==== Pevçûnên li ser sultaniyê ====
Li şûna ku [[Împaratoriyek navendî]] ava bike, Selahedîn li seranserê erdên xwe xwedîtiya mîratî ava kiribû, împaratoriya xwe di nav xizmên xwe de parve kiribû û endamên malbatê serokatiya [[feyles]] û mîrekiyên nîv-xweser dikirin. Her çiqas van mîr ([[Emîreg]]) deyndarê sultanê Eyûbî bin jî, li herêmên xwe serxwebûna nisbî parastibûn. Bi mirina Selahedîn, [[Ez-Zahir]] li gorî rêkeftinê Heleb ji Adil stand û [[Ezîz Osman]] Qahîre girt, lê kurê wî yê mezin [[El-Efdal]] Şam girt, ku di nav de Filistîn û piraniya [[Çiyayê Libnanê]] jî hebûn. Piştre [[El-Adil el-Cezîra]] ([[Mezopotamya Bakur|Mezopotamya Jor]]) bi dest xist, li wir Zengiyên Mûsilê li ber xwe da. Di sala 1193an de Mesûdê Mûsilê bi Zengî II yê Şengalê re li hev kir û bi hev re koalîsyona Zengiyan ji bo dagirkirina Cezîrê tevgeriya. Lêbelê, berî ku encamên mezin bi dest bikevin, Mesûd nexweş ket û vegeriya Mûsilê, û Adil paşê Zengî neçar kir ku aştiyek bilez çêbike berî ku Zengiyan ji destê Eyûbiyan ziyanên erdî bibînin. Kurê El-Adil el-Muezzem dest danî ser Karak û [[Transurdan|Transurdanê]].

Lê di demeke kurt de, kurên Selaheddîn li ser dabeşkirina împaratoriyê bi hev ketin. Selaheddîn el-Efdal tayîn kiribû waliyê Şamê bi mebesta ku kurê wî bajêr wekî cihê rûniştina xwe ya sereke bibînê da ku girîngiyê bide serweriya cîhadê (têkoşîn) li dijî dewletên Xaçparêz. Lêbelê [[Al-Afdal]] dît ku girêdana wî ya bi Şamê re bûye sedema hilweşandina wî. Çend emîrên bindestê bavê wî ji bajêr derketin û çûn Qahîreyê da ku lobiyê bidin Osman da ku wî ji kar derxîne bi îdiaya ku ew bê tecrube ye û mebesta derxistina cerdevanên kevn ên Eyûbî ye. El-Adil bêtir Osman teşwîq kir ku tevbigere da ku pêşî li bêhêziya el-Efdal bigire û împaratoriya Eyûbî bikeve xeterê. Ji ber vê yekê, di sala 1194 de, [[Osman]] bi eşkere daxwaza sultaniyê kir. Daxwaza Osmanî ya ser text di zincîre êrîşên li ser Şamê di sala 1196an de hate çareser kirin, û el-Efdal neçar kir ku ji bo postek kêmtir li Salxadê derkeve. El-Adil xwe li Şamê wekî serçeteyê Osmanî bi cih kir, lê di nava împaratoriyê de xwedî bandorek mezin bû.

Dema ku Osman di qezaya nêçîrê de li nêzî Qahîreyê mir, [[El-Efdal]] dîsa bû sultan (her çend kurê Osman [[El-Mensûr]] hukumdarê binavkirî yê Misrê bû), el-Adil di kampanyayek li bakur-rojhilat de tunebû. El-Adil vegeriya û karî [[Keleha Şamê]] dagir bike, lê piştre rastî êrîşeke tund a hêzên hevgirtî yên el-Efdal û birayê wî [[Ez-Zahir]] ê Helebê hat. Ev hêz di bin serokatiya el-Efdal de ji hev belav bûn û di sala 1200de el-Adil dîsa dest bi êrîşa xwe kir. Bi mirina Osman re, du eşîrên memlûkan (eskerên koleyan) ketine nava nakokiyan. Ew Esadiye û Selahiye, herdu jî Şîrkuh û Selahedîn kirîbûn. Selahiye di tekoşîna xwe ya li hember el-Efdal de pişta xwe da Adil. Bi piştgiriya wan, el-Adil di sala 1200 de Qahîre zeft kir û el-Efdal neçar kir ku sirgûnkirina navxweyî qebûl bike. Paşê xwe [[Sultanê Misir]] û Sûriyê îlan kir û rêveberiya Şamê spart [[El Muezzem]] û Cezîrê jî spart kurê xwe yê din El-Kamil. Her weha li dora sala 1200, [[Şerîfok|Şerîf]] (serokê eşîra ku girêdayî pêxemberê îslamê Mihemed e), [[Qetada ibn Idrîs]], li Mekkê desthilatdarî girt û ji hêla Adil ve wekî emîrê bajêr hate naskirin.

El-Efdal hewl da ku dema xwe ya dawî li Şamê bigire, bi ser neket. El-Adil di sala 1201ê de bi serfirazî derbasî bajêr bû. Paşê, di 50 salên din ên desthilatdariya Eyûbiyan de, ne ji xeta Selahedîn, xeta Adil serdest bû. Lêbelê, Ez-Zahir hîna jî Heleb girtibû û el-Efdal li Anatolyayê Samosata hat dayîn. El-Adil mal û milkên xwe di navbera kurên xwe de ji nû ve parve kir: El-Kamil diviya bû ku li Misrê şûna wî bihata, El-Eşref Cezîre wergirt û [[El Ewhad]] jî ji [[Diyarbekir (qeza)|Diyarbekir]] re hat dayîn, lê piştî el-Eşref ev xaka dawî hate guherandin.

El-Adil dijminatiya vekirî ji lobiya Henbelî li Şamê rakir, ji ber ku bi giranî guh neda xaçparêzan, ku tenê kampanyayek li dijî wan da destpêkirin. El-Adil di wê baweriyê de bû ku artêşa Xaçperestan bi şerekî rasterast nayê têkbirin. Kampanyayên demdirêj di heman demê de zehmetiyên domandina hevbendiyek misilman a hevgirtî jî vedihewîne. Meyla di bin al-Adil de mezinbûna domdar a împaratoriyê bû, nemaze bi riya berfirehkirina desthilatdariya Eyûbiyan li Cezîrê û tevlêkirina herêmên [[Şah-Armen]] (li rojhilatê Anatolyayê). Ebbasiyan di dawiyê de rola el-Adil wekî sultan di 1207 de nas kirin.

Di sala 1208'an de [[Padîşahiya Gurcistanê]] li dijî desthilatdariya Eyûbiyan li [[Anatolya|rojhilatê Anatolyayê]] derket û Xilat (xwedîyên el-Ewhad) dorpêç kir. Di bersivê de el-Adil artêşeke mezin a misilmanan ku di nav wan de mîrên [[Homs]], [[Hamasa Jêr|Hama]] û Baalbek û her weha hêzên ji mîrektiyên din ên Eyûbî ji bo piştgirîkirina El-Ewhad di nav de hebûn, kom kir û bi xwe rêberiya artêşê kir. Di dema dorpêçkirinê de, generalê gurcî Îvane [[Mxargrdzelî]] bi tesadufî kete destê el-Ewhadê li derûdora Xilatê û di sala 1210-an de serbest hat berdan, tenê piştî ku [[Gurcî|Gurciyan]] li ser îmzekirina Agirbestek Sî Salî razî bûn. Agirbesta Gurcî ji [[Ermenîstana Eyyûbî]] re bi dawî bû û herêma [[Gola Wanê]] ji Eyûbiyên Şamê re hişt.

Kampanyaya leşkerî ya Xaçperestan di 3-ê Mijdara 1217-an de dest pê kir, bi êrîşek ber bi Transurdun ve dest pê kir. El-Muezzem ji el-Adil xwest ku êrîşeke dijber bike, lê wî pêşniyara kurê xwe red kir. Di 1218 de, kela Damietta ya li Deltaya Nîlê ji hêla Xaçperestan ve hate dorpêç kirin. Piştî du hewildanên têkçûyî, keleh di dawiyê de di 25ê Tebaxê de têk çû. Piştî şeş rojan el-Adil ji ber windabûna Damietta ji şokeke xuya mir.

El-Kamil xwe li Qahîreyê sultan îlan kir, birayê wî el-Muezzem jî li Şamê textê xwe daxuyand. [[Al-Kamil]] hewl da ku Damietta vegerîne, lê ji hêla [[John of Brienne]] ve hat paşve xistin. Piştî hînbûna komploya li dijî wî, reviya û serokê artêşa Misrê bêpar ma. Panîk dest pê kir, lê bi alîkariya el-Muezzem, el-Kamil hêzên xwe ji nû ve kom kir. Lê wê çaxê Xaçparêzan kampa wî zeft kiribûn. Eyûbiyan ji bo vekişîna ji Damiettayê, ji bilî kelehên Mont Real û [[Karak]], ji bo vegerandina Filistînê ji Padîşahiya Orşelîmê re pêşniyara danûstandinan kirin. Ev yek ji hêla rêberê Xaçperestiya Pêncemîn, Pelagius of Albano ve hate red kirin, û di 1221 de, Xaçperest piştî serkeftina Eyûbiyan li Mansura ji Deltaya Nîlê hatin derxistin.

=== Perçebûn ===

==== Wendakirina herêman û radestkirina Orşelîmê ====
[[Wêne: Al-Kamil Muhammad al-Malik and Frederick II Holy Roman Emperor.jpg|thumb|200px|El-Kamil û Frederick‘ê dûyemîn, revêberî Romanîya Piroz.]]
Li rojhilat, [[Xanedana Anûştigîniyan]] di bin serokatiya [[Celaledînê Rûmî]] Mingburnu de bajarokê Xilat ji [[El esref]] girtin, dema ku Resûliyên dilsoz ên kevneşopî dest pê kirin destdirêjiya ser milkên Eyûbiyan li [[Erebîstanê|Erebistanê]]. Di sala 1222an de Eyûbiyan rêberê [[Xanedana Resûliyan|Resûliyan]] [[Elî ibn Resûl]] wek waliyê [[Meke|Mekkeyê]] tayîn kirin. Desthilatdariya Eyûbiyan li Yemenê û Hecazê ber bi kêmbûnê ve diçû û waliyê eyûbî yê [[Yemen|Yemenê]] [[Mesûd ibn Kamil]] di sala 1223an de neçar ma ku here [[Misir|Misrê]] û di dema nebûna wî de [[Nureddîn Umer]] wek waliyê xwe destnîşan kir. Di sala 1224an de xanedaneke herêmî Hedremaut ji Eyyûbiyan bi dest xist, ku ji ber rewşa wan a aloz li Yemenê, kontrola wan lawaz bû. Piştî mirina Mesûd îbn Kamil di sala 1229an de, Nureddîn Umer serxwebûna xwe ragihand û dayîna baca salane ya ji bo Eyûbiyên li Misrê rawestand.

Di bin fermana Frederick II de, Sefera Xaçperestan a Şeşemîn hate dest pê kirin, ku di navbera el-Kamilê Misirê û [[el-Mu'ezzemê Sûrî]] de berdewam dike. Dûv re, [[el-Kamil]] [[Orşelîm]] pêşkêşî Frederick kir da ku pêşî li êrîşa Sûrî ya li Misrê bigire, lê Frederick red kir. Di sala 1227'an de dema El-Muezzem mir û kurê wî [[En-Nasir Dawud]] ket şûna wî, pozîsyona El-Kamil xurt bû. El-Kamil danûstandinên bi Frederick re li Akrê di sala 1228 de berdewam kir, û bû sedema agirbestek ku di Sibata 1229 de hate îmzekirin. Peymana Xaçparêzan ji bo zêdetirî deh salan li ser Orşelîmeke bêhêz kontrol kir, lê di heman demê de kontrola misilmanan li ser cihên pîroz ên îslamî li bajêr garantî kir. Her çend girîngiya wê ya leşkerî hindik bû jî, En-Nasir Dawud ew wek hincet bikar anî da ku hestên niştecihên Sûriyê derbixe. Xûtaya înê ya ku li Mizgefta Emewiyan ji aliyê weazekî gelêrî ve hat kirin &quot;elalet daxist girî û hêstiran&quot;.

Lihevhatina bi Xaçparêzan re bi pêşniyara ji nû ve dabeşkirina mîrektiyên Eyûbî pêk hat ku Şam û herêmên wê ji aliyê El-Eşref ve bên birêvebirin, ku serweriya El-Kamil nas kir. En-Nasir Dawud li ber xwe da, ji ber agirbesta Eyûbî-Xaçperestan hêrs bû. Hêzên El-Kamil gihîştin Şamê ji bo pêkanîna peymana pêşniyarkirî di Gulana 1229an de. Dorpêçkirina piştî wê zextek girîng li ser niştecihan kir, lê ew li en-Nasir Dawûd kom bûn, ji ber ku piştgirî ji desthilatdariya domdar a bavê xwe re kir û ji peymana bi [[Frederick]] re hêrs bûn. Piştî mehekê, En-Nasir Dawud doza aşitiyê kir û mîrektiyek nû, ku navenda wê li derdora Karak bû, jê re hat dayîn, lê el-Eşref, parêzgarê Diyar Bekir, parêzgariya Şamê girt ser xwe.

Di vê navberê de [[Selcûqî|Selçûqî]] jî ber bi [[Cizîr|Cezîrê]] ve diçûn. Neviyên Qetada îbn Îdrîs li Mekkeyê desthilatdariya Eyûbî rikber kirin. Resûliyan ji vê yekê sûd werdigirin ku serweriya Eyûbiyan li [[Hîcaz|Hicazê]] bi dawî bikin û herêmê têxin bin kontrola xwe, ku wan di sala 1238an de dema ku Nûredîn Umer Mekke girt, pêk anî.

==== Karak serxwebûnê destnîşan dike ====
[[Wêne: Ayyubids 1257.png|thumb|Nexşeya Eyûbiyan de salan 1257 bêr Dagirkirina Mongolan]]
Herêmên Eyûbiyan di sala 1257an de. Devera bi rengê sor yê geş ji aliyê En-Nasir Yûsif ve hat kontrolkirin, lê devera di bin sorê tarî de di bin kontrola binavûdeng a el-Mughith Umer ê Kerakî de bû. Têkiliyên di navbera En-Nasir Yûsiv û [[Xanedana Bahriyan|Xanedana Bahriyan ya Memlûk]] de aloz bûn piştî ku yên berê nexwestin dagirkirina Misrê bikin. Di Cotmeha 1257 de, Baibars û hevalên wî yên Memlûk ji Şamê derketin an jî ji bajêr hatin derxistin û bi hev re derbasî başûrê Qudsê bûn. Dema ku walî Kutuk red kir ku li hember Nasir Yûsif alîkariya wan bike, Beybars ew ji kar avêt û [[El-Mugith Umer]], emîrê Karak, di xutba li Mescîda Eqsayê de got; Di dirêjahiya salan de, el-Mugith Umer destûr dabû muxalifên siyasî yên Qahîre û Şamê, ku ji desthilatdarên Memlûk û Eyûbî digeriyan, di nav xaka wî de penagehek ewledar bin.

Piştî bidestxistina Orşelîmê, Baibars Xezze fetih kir û En-Nasir Yusuf artêşa xwe şand Nablusê. Şer derket û di dawiyê de Memlûk di ser Çemê Urdunê re reviyan herêma Balqa. Ji wir gihîştin Zughara li başûrê Behra Mirî û li wir teslîmî Karakê kirin. Têkiliya nû ya El-Mughith Umer bi Beybars re serxwebûna wî ji Sûriyê [[En-Nasir Yûsif]] xurt kir. El-Mughith Umer, ji bo serxwebûna xwe misoger bike, dest bi dabeşkirina herêmên Filistîn û Transurdan li nav Behrî Memlûkan kir. 

Hevalbendên nuh artêşeke piçûk berhev kirin û ber bi Misrê ve çûn. Tevî destkeftiyên destpêkê yên li Filistîn û [[El-Erîşê]], piştî ku dîtin ku ji hêla artêşa Misrê ve çiqas pir zêde bûn, vekişiyan. El-Mughith Umer û Baibars cesaret nebûn, lêbelê, û di destpêka sala 1258an de artêşek ji 1500 siwarên nîzamî ber bi Sînayê ve birin, lê dîsa ji hêla Memlûkên Misrê ve hatin têkbirin.

====Dagirkeriya Mongolan û hilweşîna împaratoriyê====
[[Wêne: Mongol raids in Syria and Palestine 1260.svg|thumb|Dagîrkirinê Mongolan li Surîyeyê Eyûbî]]
Desthilatdariya Mongolan li Sûriyê Eyûbî di bin serweriya binavûdeng a [[Împeratoriya Mongolan]] de bûn, piştî ku hêza Mongolan di sala 1244an de herêmên Eyûbî yên li [[Anatolya|Anatolyayê]] kir hedef. Lêbelê, ev têgihîştin dom nekir, û Xanê Mezin ê [[Mongol]], Möngke, fermanek ji birayê xwe Hulagu re da ku warên împaratoriyê heya Çemê Nîlê dirêj bike. Herî dawî artêşek ji 120.000 kesan pêk dihat û di sala 1258 de, [[Bexda|Bexdad]] talan kir û rûniştevanên wê, tevî [[Xelîfe Muste'sim]] û piraniya malbata wî, piştî ku Eyûbiyan nekarîn artêşek ji bo parastina bajêr kom bikin, qetil kirin. Di heman salê de Eyûbiyan [[Amed|Diyar Bekir]] ji destê Mongolan winda kirin.

[[En-Nasir Yûsif]] piştî heyetek şand Hulaguyê û nerazîbûna xwe dubare kir ku teslîm bibe. Hulagu şert û merc qebûl nekir û ji ber vê yekê En-Nasir Yusuf banga alîkariyê li Qahîreyê kir. Ev daxwaz hevdem bû bi derbeyeke serketî ya [[Dewleta Memlûkan|Memlûkên Qahîreyê]] li dijî serokatîya sembolîk a Eyûbî ya mayî li Misrê, ku hêzdar [[Qutuz]] bi fermî desthilatdarî girt. Di vê navberê de, artêşeke Eyûbî li Birzeh, li bakurê Şamê, ji bo parastina bajêr li dijî Mongolên ku niha ber bi bakurê Sûriyê ve diçûn, hat civandin. Di nava hefteyekê de Heleb hate dorpêçkirin û di Çile 1260 de ket destê Mongolan. Mizgefta Mezin û Keleha Helebê hatin kavilkirin û piraniya rûniştvanan hatin kuştin an jî kir kole. Wêrankirina Helebê li Sûriyeya Misilmanan bû sedema panîkê; [[Emîrê Eyûbî yê Humsê]], [[El-Eşref Mûsa]], bi nêzîkbûna artêşa Mongolan re teklîfa hevalbendiyê kir û ji aliyê Hulagu ve destûr hat dayîn ku rêveberiya bajêr bidomîne. Hama jî bêyî ku li ber xwe bide desteser kir, lê bi Mongolan re neket hev. En-Nasir Yûsif tercîh kir ku ji Şamê bireve û li Xezzeyê parastinê bibîne.

Hulagu çû Karakorumê û ji Kitbuqa, generalê [[Nestorî|Xiristiyanên Nestorî]], ji bo domandina fetha Mongolan derket. Şam piştî hatina artêşa Mongolan desteser kir, lê wekî bajarên din ên misilman ên hatin girtin nehat talankirin. Lêbelê, ji [[Xezayî Xwarû|Xezayê]], En-Nasir Yusuf karibû garnîzona piçûk a ku wî li Keleha Şamê hiştibû bicivîne da ku li dijî dagirkeriya Mongolan serî hilde. Mongolan bi topan êrîşeke mezin li ser kelehê bertek nîşan da û dema ku diyar bû ku En-Nasir Yûsiv nikarîbû bi artêşeke nû ya li bajêr rehet bike, garnîzon teslîm bû.

Mongolan [[Semara|Semaraya]] zeft kirin, piraniya garnîzona Eyyûbiyan li Nablusê kuştin, û paşê li başûr, heya Xezzeyê, bê astengî pêşve çûn. [[En-Nasir Yûsiv]] di demeke kurt de ji aliyê mongolan ve hate girtin û ji bo ku garnîzona Ajlun razî bike ku serdestiyê bike. Paşê, parêzgarê Eyûbî yê biçûk yê Banyasê bi Mongolan re hevalbend bû, ku niha piraniya Sûriyê û Cezîrê kontrol kiribûn, bi awayekî bi bandor desthilatdariya Eyûbiyan li herêmê bi dawî anî. Di 3ê Îlona 1260an de, artêşa Memlûk a Misirê bi pêşengiya Qutuz û Baibars desthilatdariya Mongolan şikand û bi biryar hêzên wan di Şerê Eyn Celût de, li derveyî Zir'in li Geliyê Jezreel têk birin. Piştî pênc rojan Memlûkan Şam girt û di nava mehekê de piraniya Sûriyê di destê Behrî Memlûkan de bû. Di vê navberê de, En-Nasir Yûsif di dîlgirtinê de hat kuştin

Aliyên Eyûbiyan heta sala 1260 li [[Şam]] û [[Heleb|Helebê]], li [[Homs]] heta 1262 û li [[Hama]] heta sala 1341 desthilatdar bûn. [[Heskîf]] (Hisn Keyfa), ku heta sedsala 15-an li wir man û tenê ji hêla [[Aqqoyûnî|Aq Qoyunlu]] ve hatin tasfiye kirin.

Berevajî Fatimiyan û Memlûkên li pey xwe, Eyûbiyan dewleteke navendî îdare nekirine. Belê, kurên hukumdar û şaxên din ên xanedaniyê di rêvebirina împaratoriyê de beşdar bûn. Lêbelê, piştî mirina hukumdarek, ev çend caran bû sedema têkoşînên ji bo yekîtiya tevahiya împaratoriyê.

==== Bermayiyên xanedaniyê ====
Gelek ji [[Emîrên Eyûbî yên Sûriyê]] ji aliyê Qutuz ve ji ber hevkariya bi Mongolan re hatin şermezarkirin, lê ji ber ku [[El-Eşref Mûsa]] veqetiya û ligel [[Memlûkan]] li Eyn Celût şer kir, destûr jê re hat dayîn ku desthilatdariya xwe li ser Humsê bidomîne. [[El-Mensûrê]] Hemayê ji destpêka dagirkirina Memlûkan ve li kêleka wan şer kiriye û ji ber vê yekê, Hemayê ji aliyê neviyên Eyûbî yên [[El-Muzefer Umer]] ve tê birêvebirin. Piştî mirina El Eşref Mûsa di sala 1262an de, sultanê Memlûkî yê nû, Beybers, Humsê bi xwe ve girêda. Sala din, el-Mughith Umer hate xapandin ku Karak teslîmî Baibarsê bike û piştî demek kurt ji ber ku berê xwe da alî [[Mongol|Mongolan]], hate darve kirin. Mîrê dawî yê Eyûbî yê Hamayê di sala 1299an de mir û Hama demeke kurt di bin serweriya rasterast a Memlûkan re derbas bû. Lêbelê, di sala 1310an de, di bin çavdêriya sultanê Memlûk [[el-Nasir]] Muhammed de, Hama di bin destê erdnîgar û nivîskarê navdar Ebû [[el-Fîda]] de ji Eyûbiyan re hate vegerandin. Herî dawî di sala 1331'an de mir û kurê wî El-Efdal Mihemed ket şûna wî, yê ku di dawiyê de xêra mîrên xwe yên Memlûk winda kir. Di sala 1341an de ji wezîfeya xwe hat dûrxistin û [[Hamasa Jor|Hama]] bi awayekî fermî kete bin desthilatdariya Memlûkan. Li başûrê rojhilatê Anatolyayê, Eyyûbiyan serweriya mîrektiya Hisnê Kayfayê domandin û karîbûn wekî saziyek otonom, serbixwe ji [[Îlxanî|Îlxanatiya]] Mongolan, ku heta salên 1330an li bakurê Mezopotamyayê hukum kir, bimînin. Piştî perçebûna Îlxanan, vasalên wan ên berê yên li herêmê, [[Ertuqî]], di sala 1334an de li dijî Eyûbiyên Hisnê Keyfayê şer kirin, lê bi biryarî têk çûn û Eyûbîyan li rexê çepê Çemê [[Dîcle|Dîcleyê]] dest danîbûn ser milkên Ertûqîyan. Di sedsala 14'an de Eyûbiyan kela [[Mîrektiya Heskîfê]] ku weke keleha wan bû ji nû ve ava kirin. Eyyûbiyên Hisnê Qeyfa heta ku di destpêka sedsala 16-an de ji aliyê Împaratoriya Osmanî ve hatin bicihkirin, vasalên Memlûkan û piştre jî [[Dulkadiroğlu|Dulkadiryan]] bûn.

==Hikûmdar==
[[Wêne: Ayyubid Az Zahir 1204 Aleppo.jpg|thumb| Perveyên Az Zahir ji sala 1204an lî Helebê.]]

==== Awayî ====
Selaheddîn împeratoriya Eyûbî li dora têgîna serweriya kolektîf yan jî konfederasyona mîrektiyan ku bi fikra desthilatdariya malbatê li hev kom bûne ava kir. Dema ku yek ji malbatê, es-Sultan al-Mu'zzam, serwer bû, di bin vê rêkeftinê de gelek &quot;siltanên piçûk&quot; hebûn. Piştî mirina Selahedîn, ev pozîsyona mezlûm ji her kesê re vekirî bû ku têra xwe bi dest bixe. Piştre hevrikiya di navbera Eyûbiyên Sûriyê û Misirê de gihîşt wê astê ku mîrên her herêmekê carinan bi Xaçparêzan re li dijî ya din li hev dikin. Desthilatdariya Eyûbiyan li van her du herêman ji hev cuda bû. Li Sûriyê, her bajarekî mezin weke mîrektiyeke biçûk serbixwe di bin destê endamekî malbata Eyûbî de dihate birêvebirin lê li Misirê kevneşopiya dirêj a desthilatdariya navendî hişt ku Eyûbiyan rasterast kontrola parêzgeha [[Qahir Bateyî|Qahîreyê]] bidomînin. Lê belê ew [[Bexda]], cihê Xîlafetê bû ku hegemonyaya çandî û siyasî li ser herêmên Eyûbî, bi taybetî yên li Başûrê rojavayê Asyayê, bi kar anî. Wek mînak, qadî (&quot;serok dadwer&quot;) Şamê di dema desthilatdariya Eyûbiyan de ji aliyê [[Xanedana Ebasiyan]] ve hatibû tayînkirin.

Desthilatdariya siyasî di nav mala Eyûbiyan de ku ne tenê bi têkiliya xwînê dihate diyar kirin de kom bûbû; xulam û mirovên nêzîk dikaribûn di hindurê wê de hêzek mezin û hetta herî bilind bidest bixin. Bûyerek asayî bû ku dayikên mîrên eyûbî yên ciwan wek hêzên serbixwe yan jî di çend rewşan de desthilatdar bi serê xwe tevbigerin. Eunuchs di bin Eyûbiyan de hêzek girîng bikar anîn, di nav malê de wekî xizmetkar û atabeg an jî wekî mîr, walî û fermandarên artêşê yên li derveyî malê. Yek ji piştgirên herî girîng Selahedîn mîrasa Bahadîn îbn Şedad bû ku alîkariya wî kir ku Fatimiyan ji holê rabike, milkên wan ji holê rake û dîwarê keleha Qahîreyê ava bike. Piştî mirina [[Ezîz Osman]], ew bû mîrê kurê xwe [[El-Mensûr]] û berî hatina Adil demeke kurt li Misrê hukum kir. Paşê sultanên xwecihî wek cîgirê sultanan tayîn kirin û heta serweriya hinek bajaran jî dan wan, wek Şemseddîn Sewab ku di sala 1239an de bajarên [[Cizîr|Cizirê]], [[Amêdî]] û [[Amed]] hat dayîn.

Sê rêyên sereke yên Eyyûbiyan hebûn ku ji bo birêvebirina bajar û bajarokên xwe hewcedarê elîtên xwende bin. Hin ji van serokên herêmî ku bi navê şêx têne nasîn, ketine xizmeta maleke desthilatdar a Eyûbî û bi vî rengî daxwazên wan ên ji bo desthilatdariyê ji dahat û bandora malên Eyûbî hatine piştgirî kirin. Yên din rasterast ji dahatên ku ji dîwanê, saziyeke hikûmî ya bilind a dewletê, dihatin dayîn. Rêbaza sêyem jî dayîna dahatên ewqafên xêrxwazî ​​yên ku bi navê weqfê dihatin binavkirin ji şêxan re bû. 

Eyyûbiyan, mîna pêşiyên xwe yên cihê yên li herêmê, kêm dezgehên dewletê hebûn ku bi wan karîbûn derbasî bajar û bajarokên xwe bibin. Ji bo ku xwe bi elîta xwendewar a bajarên xwe ve girêbidin, xwe dispêrin bikaranîna siyasî ya pratîkên patronajê. Tayînkirina dahata waqfê ji bo vê elîtê dişibihe tayînkirina feydeyan (îqta'et) ji fermandar û generalên artêşê re. Di her du haletan de jî, wê karî Eyûbiyan elîteke girêdayî, lê ne ji aliyê îdarî ve bidest bixin. Piştî dagirkirina Orşelîmê di sala 1187 de, Eyûbiyên di bin serokatiya Selahedîn de dibe ku yekem kes bûn ku pozîsyona emir el-hajj (fermandarê hecê) ji bo parastina karwanên hecê yên salane ku ji Şamê diçûn Mekkê bi tayînkirina Tughtekîn ibn Eyûb re ava kirin.

====Cihê hikûmetê====
[[Wêne: Flickr - HuTect ShOts - Citadel of Salah El.Din and Masjid Muhammad Ali قلعة صلاح الدين الأيوبي ومسجد محمد علي - Cairo - Egypt - 17 04 2010 (4).jpg|thumb| Qesra ku ji aliyê Selahedîn Eyûbî li Qahîre ve hatiye çêkirin û heta niha jî heye]]
Cihê hukumeta Eyûbî ji sala 1170an heta serdema [[Adil]] ê di sala 1218an de bajarê Şamê bû. Bajar di şerê domdar bi Xaçparêzan re avantajek stratejîk peyda kir û hişt ku sultan çavê xwe li serdestên xwe yên nisbeten azwer li Sûrî û Cezîrê bigire. Qahîre pir dûr bû ku wekî bingehek operasyonan xizmet bike, lê her dem wekî bingeha aborî ya împaratoriyê xizmet dikir. Vê yekê bajar di repertuwara milkên Eyûbiyan de kir pêkhateyeke krîtîk. Dema ku Selahedîn di sala 1171an de li Qahîreyê sultan hat îlankirin, wî [[Qesra Rojavaya Biçûk]] a ku ji hêla Fatimiyan ve hatî çêkirin (beşek ji kompleksa qesra mezin a li Qahîreyê ku ji belavbûna bajaran veqetandî ye) wekî cîhê hukûmetê hilbijart. Selahedîn bi xwe li qesra vizêr a Fatimiyan a berê rûdinişt, Turan-Şah xaniyek mîrê Fatimî yê berê girtibû ser xwe, û bavê wan Pawlosa Pearl ku li derveyî Qahîreyê li ber kaniya bajêr bû, dagîr kiribû. Siltanên Eyûbî yên Misrê li pey hev wê li Qesra Rojavaya Biçûk bijîn.

Piştî ku [[el-Adil]] I li Qahîreyê textê desteser kir û pê re siltanatiya olîgarşiya Eyûbî dest pê kir, serdema hevrikiya Şam û Qahîreyê ku bibe paytexta împaratoriya Eyûbiyan dest pê kir. Di bin serweriya el-Adil û el-Kamil de, Şam wek parêzgehek otonom berdewam bû, ku mîrê wê mafê destnîşankirina mîratgirê xwe parastibû, lê di dema desthilatdariya Salih Eyûb de, kampanyayên leşkerî li dijî Sûriyê, Şam bû bindestê Qahîreyê. Ji bilî vê, Eyûb hem di rêveberî û hem jî di hikûmetê de rêgezên nû ava kir da ku rejîma xwe navendî bike; wî li şûna xizmên xwe yên Eyûbî, wezîfeyên herî girîng ên dewletê da kesên nêzî xwe. Wek mînak jina wî Şecer El-Durr dema ku ew li Sûriyê bû, karûbarên Misrê birêve dibir. Eyûb bi fermî desthilatiya xwe radestî kurê xwe yê mirî Xelîl kir û [[El-Durr]] bi awayekî fermî li ser navê Xelîl kir.

== Mîmarî ==
[[Wêne:Ayyubid Wall Al-Azhar Park Cairo 01-2006.jpg|thumb|Al-Azhar Park li Qahîre (Eyubid Architecture)]]
[[Wêne:AleppoAyyubidPalace.jpg|Qesrekî Eyûbiyan li Helebê|thumb|left|250px]]
Mîmariya serdema Eyûbiyan bi kevneşopiyên hunerî yên kevnar ên herêmê, bi hêmanên stîlîstîk ên bi eslê xwe îranî û serpêhatiyên dûrûdirêj ên ku ji mîmariya [[Seferên xaçperestan|Xaçperest]] hatine deynkirin, diyar dibe.

Pêkhateya dawîn bi awayekî balkêş di mîmariya ku ji armancên leşkerî re xizmet dike, nîşan dide, wek karê herî berbiçav, &quot;[[Kela Helebê]]&quot;. Mîmariya taybetî ji hêla avahiyek mezin, tazî û tûj ve ku vedigere ber çolê, ku bi navgîniya kemerek hêzdar ve gihîştina kelehê vedibêje. Ev bîrdarî bi dergehê sereke, eywanek bi derenceyan, bi pirekê ve girêdayî ye.

Damezrandina gelek weqfên olî yên wekî [[medrese|medreses]], ku li bajarên wekî Heleb, Şam û Misrê [[Qahîre]] belav bûne, ku bi helwesta olî ya ortodoks a Selaheddînê hat pêşxistin jî girîng e. Mînak medreseyên ''el-Zahiriye'', ''Firdeus'' û ''el-Salihiye'' ne.

Mîmariya Eyûbî jî li ser sêwiranên derve, wek dergeh (portal) û xemlên derve (nîç wekî hêmanên avahîsaziyê, [[stalactît]] motîv ([[Muqarnas]]) û [[polîkromî|polîkrom]] pêkhateyên keviran rawestiyaye.&lt;ref &gt;Umberto Scerrato , ''Islam'' - Monuments of Great Cultures, r. 86–89&lt;/ref&gt;
==Trivia==
Nifşên heyî yên eşîra malbata Eyûbî li deverên [[Levant]] û Misrê dijîn. Paşerdên rasterast ên xanedaniyê li [[Tirkiye]] yê bi paşnavê &quot;Eyüboglu&quot; têne navandin.&lt;ref&gt; http://eyubogluvakfi.org.tr/?p=776&lt;/ref&gt;

==Rêveber==
[[Wêne: Ayyubid al Adil 1201 Damascus.jpg|thumb|perêyen Eyûbi sala 1201]]
'''Hikûmdaren [[Misir]]ê'''
* 1171–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1198: [[Al-Aziz (Eyûbî)|al-Aziz Uthman]],
* 1198–1200: [[al-Mansur (Eyûbî)|al-Mansur Muhammad I.]], dessen Sohn
* 1200–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1240: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1240–1249: [[as-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1254: [[al-Aschraf (Ägypten)|al-Aschraf Musa]]

'''Hikûmdaren [[Sûrî|Sûriyê]]'''
* 1174–1193: [[Selahedînê Eyûbî|an-Nasir Yusuf (Selahedîn)]]
* 1193–1196: al-Afdal Nur
* 1196–1218: al-Adil Abu Bakr I. 
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1229: [[an-Nasir Dawud]]
* 1229–1237: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1237–1237: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1237–1238: [[al-Kamil|al-Kamil Muhammad I.]]
* 1238–1238: [[al-Adil II.|al-Adil Abu Bakr II.]]
* 1238–1239: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1239–1245: [[As-Salih Ismail (Eyûbî)|as-Salih Ismail]]
* 1245–1249: [[As-Salih|as-Salih Ayyub]]
* 1249–1250: [[Turan Schah (Herrscher)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1250–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren [[Heleb]]ê'''
* 1183–1186: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1186–1216: [[Az-Zahir Ghazi|as-Zahir Ghazi]]
* 1216–1236: [[al-Aziz Muhammad]]
* 1236–1260: [[an-Nasir Yusuf]]

'''Mîren Hemayê'''
* 1178–1191: [[Al-Muzaffar Umar I. (Hama)|al-Muzaffar Umar I.]]
* 1191–1221: [[Al-Mansur Muhammad I. (Hama)|al-Mansur Muhammad I.]]
* 1221–1229: [[An-Nasir Kilidsch Arslan (Hama)|an-Nasir Kilidsch Arslan]]
* 1229–1244: [[Al-Muzaffar Mahmud (Hama)|al-Muzaffar Mahmud]]
* 1244–1284: [[Al-Mansur Muhammad II. (Hama)|al-Mansur Muhammad II.]], dessen Sohn
* 1284–1299: [[Al-Muzaffar Umar II. (Hama)|al-Muzaffar Umar II.]]
* 1310–1331: [[Abu l-Fida|al-Mu'ayyad Abu l-Fida]] (Xronîst)
* 1331–1334: [[Al-Afdal Muhammad III. (Hama)|al-Afdal Muhammad III.]]

'''Mîren Homîse'''
* 1164–1169: [[Schirkuh|Asad ad-Din Schirkuh I.]]
* 1178–1186: [[Nasir ad-Din Muhammad (Homs)|Nasir ad-Din Muhammad]]
* 1186–1240: [[al-Mudschahid Schirkuh|al-Mudschahid Schirkuh II.]]
* 1240–1246: [[Al-Mansur Ibrahim (Homs)|al-Mansur Ibrahim]]
* 1246–1248: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]
* 1248–1260: [[an-Nasir Yusuf]]
* 1248–1263: [[Al-Aschraf Musa (Homs)|al-Aschraf Musa]]

'''Mîren Kêrak'''
* 1188–1218: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1218–1227: [[al-Mu'azzam|al-Mu'azzam Isa]]
* 1227–1248: [[an-Nasir Dawud]]
* 1250–1263: [[Al-Mughith Umar (Kerak)|al-Mughith Umar]]

'''Mîren [[Yemen]]ê'''
* 1173–1179: [[Turan Schah (Gouverneur)|al-Mu'azzam Turan Schah]]
* 1179–1197: [[Al-Aziz Tughtegin (Jemen)|al-Aziz Tughtegin]]
* 1197–1202: [[al-Mu'izz Ismail (Jemen)|al-Mu'izz Ismail]]
* 1202–1214: [[An-Nasir Ayyub (Jemen)|an-Nasir Ayyub]]
* 1214–1215: [[al-Muzaffar Sulaiman]]
* 1215–1229: [[Al-Mas'ud Yusuf (Jemen)|al-Mas'ud Yusuf]]

'''Mîren [[Cîzîra Botan]]'''
* 1185–1193: [[Saladin|an-Nasir Yusuf (Saladin)]]
* 1193–1200: [[al-Adil I.|al-Adil Abu Bakr I. (Saphadin)]]
* 1200–1210: [[al-Wahad Ayyub (Mesopotamien)|al-Wahad Ayyub]]
* 1210–1220: [[al-Aschraf Musa (Syrien)|al-Aschraf Musa]]
* 1220–1247: [[al-Muzaffar Ghazi (Mesopotamien)|al-Muzaffar Ghazi]]
* 1247–1260: al-Kamil Muhammad

'''Mîren [[Heskîf]]ê'''
* 1232–1239: as-Salih Ayyub
* 1239–1249: al-Mu'azzam Turan Schah,
== Mijarên têkildar ==

* [[Dîroka Kurdistanê]]
* [[Zengiyan]]
* [[Fatimî]]
*[[Împeratoriya Mongolan]]
* [[Xanedana Anûştigîniyan]]

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}
* Rojnameya ''Hevkarî'', jimara 14 (sala...?)

{{Dewletên kurdan}}

[[Kategorî:Îslam]]
[[Kategorî:Eyûbî]]
[[Kategorî:Dewletên kurdan]]
[[Kategorî:Xanedaniyên kurdî]]</text>
      <sha1>qf5moj6gzqlvbusit698hvrteakvp7e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Brader</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4150</id>
    <revision>
      <id>1096576</id>
      <parentid>990921</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:56:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dûrzan</username>
        <id>11207</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3608" xml:space="preserve">{{Agahîdank hunermend
| paşbingeh        = solo
| nav              = 
| navê_rastî       = 
| wêne             = Brader.jpg
| bergeh           = 
| mezinahiya_wêne  = 
| sernavê_wêne     = 
| navê_jidayikbûnê = 
| bernav           = 
| roja_jidayikbûnê = 1958
| cihê_jidayikbûnê = [[Mûsîka]], [[Mêrdîn]]
| jêder            = 
| roja_mirinê      = 
| cihê_mirinê      = 
| netewe           = Kurd
| cure             = 
| pîşe             = Hunermend, lîstikvan
| amûr             = Mandolin, Flut û Tembûr
| salên_çalak      = 
| etîket           = 
| çalakiyên_têkildar = 
| malper           = 
| modul            = 
}}
'''Brader''' [[muzîkvan]] û [[Wênesazî|wênesazekî]] [[kurd]] e. Brader ango Brader Mûsîkî [[1958]] li gundê [[Mûsîka]], herêma [[Mêrdîn]]ê hatiye dinyayê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dengeamerika.com/a/3256204.html|title=Hozan Brader: Ez Bi Koka Xwe Ve Girêdayî Me û Hunera Min Ji Kaniya Wê Tê|last=|first=|date=2016-03-26|website=VOA|language=ku|archive-url=https://web.archive.org/web/20201220211947/https://www.dengeamerika.com/a/3256204.html|archive-date=2020-12-20|dead-url=|access-date=2020-12-20}}&lt;/ref&gt; Bavê wî dengbêj bû. Zarotiya xwe li civata bavê xwe li ber stran û serpêhatiyên kurdî derbas kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gotinenstranan.com/stranbej/Brader.html|title=Hemû Stranên 'Brader'|website=www.gotinenstranan.com|language=ku|access-date=2021-02-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ronibaran.de/brader.html|title=Muzika Kurdi {{!}} Musika Kurdi {{!}} Kurdische Musik {{!}} Kurdish Music {{!}} Stran|website=www.ronibaran.de|access-date=2021-02-27}}&lt;/ref&gt;

[[[[c:File:Brader_Musiki.jpg|&lt;nowiki&gt;File:Brader_Musiki.jpg|300px|Brader 2022]]&lt;/nowiki&gt;]]

==Jiyan==
'''Brader''' Dibistana seretayî û navîn li herêma [[Mêrdîn]]ê xwendiye. Lîseya tenduristiyê li bajarê [[Wan]]ê xwendiye.Ji ber xebata xwe ya muzîkê dikeve zindana [[Wan]]ê û 3 meh û nîvan ceza werdigire. Piştî ji dibistanê derdikeve mudurê dibistanê wî saleke ji dibistanê bi dûr dixe. Helbesta xwe ya yekemîn li zindanê dinivisîne. 

Ji sala 1986an û vir ve li Holandayê jiyana xwe berdewam dike. Heta niha 10 albûm  çêkiriye. Piraniya stranên xwe bi xwe çêdike. Xwe di nava dengbêjî û muzîka modern de mîna pirekê dibîne. 

Di gelek film û rêzefilman de jî li gel produktionên [[Kurd]] û [[Holandî]] leyistiye. Weka li [[Medya TV]] de,[[ Dengê Defê]], [[Kolanên Xerîbiyê]] û De Jonge Die Niet Mer Praaten,Van Godlos  niha jî di xebateka nû ya filmekî Holandî de ye. Herwiha di filmê Meşê de jî bi roleke çûçûk xuya bûye. Brader li gel xebatên muzîk û sinemayê xebatên wênekarîyê jî dike. Gelek caran li [[malper]] û [[rojname]]yan de nivîsên wî hatine weşandin. 

Piştî 18 salan cara yekem di sala [[2004]] de vegeriya welêt. Li seranserê welêt nêzîkî 30-40 konser dan. Albûma talî di [[2005]]an de bi navê “[[Pepûlê]]” derxistiye.

== Girêdanên derve ==
* [http://www.bradermusiki.com Malpera Brader] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110207185256/http://bradermusiki.com/ |date=2011-02-07 }}
* [http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 Hevpeyvîn Bi Brader Mûsîkî re/Beş 1-NETKURD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060517020955/http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 |date=2006-05-17 }} 

== Çavkanî ==
*{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060517020955/http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 |date=2006-05-17 }}

[[Kategorî:Hunermendên kurd]]
[[Kategorî:Wênesazên kurd]]</text>
      <sha1>cfy7rig2inlckaafdw1uwzc1o93vk2m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096577</id>
      <parentid>1096576</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T22:04:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3579" xml:space="preserve">{{Agahîdank hunermend
| paşbingeh        = solo
| nav              = 
| navê_rastî       = 
| wêne             = Brader.jpg
| bergeh           = 
| mezinahiya_wêne  = 
| sernavê_wêne     = 
| navê_jidayikbûnê = 
| bernav           = 
| roja_jidayikbûnê = 1958
| cihê_jidayikbûnê = [[Mûsîka]], [[Mêrdîn]]
| jêder            = 
| roja_mirinê      = 
| cihê_mirinê      = 
| netewe           = Kurd
| cure             = 
| pîşe             = Hunermend, lîstikvan
| amûr             = Mandolin, Flut û Tembûr
| salên_çalak      = 
| etîket           = 
| çalakiyên_têkildar = 
| malper           = 
| modul            = 
}}
[[Wêne:Brader_Musiki.jpg|thumb|Brader (2022)]]

'''Brader''' [[muzîkvan]] û [[Wênesazî|wênesazekî]] [[kurd]] e. Brader ango Brader Mûsîkî di [[1958]]an de li gundê [[Mûsîka]], herêma [[Mêrdîn]]ê hatiye dinyayê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dengeamerika.com/a/3256204.html|title=Hozan Brader: Ez Bi Koka Xwe Ve Girêdayî Me û Hunera Min Ji Kaniya Wê Tê|last=|first=|date=2016-03-26|website=VOA|language=ku|archive-url=https://web.archive.org/web/20201220211947/https://www.dengeamerika.com/a/3256204.html|archive-date=2020-12-20|dead-url=|access-date=2020-12-20}}&lt;/ref&gt; Bavê wî dengbêj bû. Zarotiya xwe li civata bavê xwe li ber stran û serpêhatiyên kurdî derbas kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gotinenstranan.com/stranbej/Brader.html|title=Hemû Stranên 'Brader'|website=www.gotinenstranan.com|language=ku|access-date=2021-02-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ronibaran.de/brader.html|title=Muzika Kurdi {{!}} Musika Kurdi {{!}} Kurdische Musik {{!}} Kurdish Music {{!}} Stran|website=www.ronibaran.de|access-date=2021-02-27}}&lt;/ref&gt;

==Jiyan==
Brader dibistana seretayî û navîn li herêma [[Mêrdîn]]ê xwendiye. Lîseya tenduristiyê li bajarê [[Wan]]ê xwendiye.Ji ber xebata xwe ya muzîkê dikeve zindana [[Wan]]ê û 3 meh û nîvan ceza werdigire. Piştî ji dibistanê derdikeve mudurê dibistanê wî saleke ji dibistanê bi dûr dixe. Helbesta xwe ya yekemîn li zindanê dinivisîne. 

Ji sala 1986an û vir ve li [[Holenda]]yê jiyana xwe berdewam dike. Heta niha 10 albûm çêkiriye. Piraniya stranên xwe bi xwe çêdike. Xwe di nava dengbêjî û muzîka modern de mîna pirekê dibîne. 

Di gelek film û rêzefilman de jî li gel produktionên [[kurd]] û [[holendî]] leyistiye. Weka li [[Medya TV]] de, [[ Dengê Defê]], [[Kolanên Xerîbiyê]] û [[De Jonge Die Niet Mer Praaten]], [[Van Godlos]] niha jî di xebateka nû ya filmekî holendî de ye. Herwiha di filmê Meşê de jî bi roleke çûçûk xuya bûye. Brader li gel xebatên muzîk û sinemayê xebatên wênekarîyê jî dike. Gelek caran li [[malper]] û [[rojname]]yan de nivîsên wî hatine weşandin. 

Piştî 18 salan cara yekem di sala [[2004]] de vegeriya welêt. Li seranserê welêt nêzîkî 30-40 konser dan. Albûma talî di [[2005]]an de bi navê “[[Pepûlê]]” derxistiye.

== Girêdanên derve ==
* [http://www.bradermusiki.com Malpera Brader] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110207185256/http://bradermusiki.com/ |date=2011-02-07 }}
* [http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 Hevpeyvîn Bi Brader Mûsîkî re/Beş 1-NETKURD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060517020955/http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 |date=2006-05-17 }} 

== Çavkanî ==
*{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060517020955/http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 |date=2006-05-17 }}

[[Kategorî:Hunermendên kurd]]
[[Kategorî:Wênesazên kurd]]</text>
      <sha1>ksu9la3e1sthd9ykhxlekp4sqck9ead</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096578</id>
      <parentid>1096577</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T22:05:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Çavkanî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3593" xml:space="preserve">{{Agahîdank hunermend
| paşbingeh        = solo
| nav              = 
| navê_rastî       = 
| wêne             = Brader.jpg
| bergeh           = 
| mezinahiya_wêne  = 
| sernavê_wêne     = 
| navê_jidayikbûnê = 
| bernav           = 
| roja_jidayikbûnê = 1958
| cihê_jidayikbûnê = [[Mûsîka]], [[Mêrdîn]]
| jêder            = 
| roja_mirinê      = 
| cihê_mirinê      = 
| netewe           = Kurd
| cure             = 
| pîşe             = Hunermend, lîstikvan
| amûr             = Mandolin, Flut û Tembûr
| salên_çalak      = 
| etîket           = 
| çalakiyên_têkildar = 
| malper           = 
| modul            = 
}}
[[Wêne:Brader_Musiki.jpg|thumb|Brader (2022)]]

'''Brader''' [[muzîkvan]] û [[Wênesazî|wênesazekî]] [[kurd]] e. Brader ango Brader Mûsîkî di [[1958]]an de li gundê [[Mûsîka]], herêma [[Mêrdîn]]ê hatiye dinyayê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dengeamerika.com/a/3256204.html|title=Hozan Brader: Ez Bi Koka Xwe Ve Girêdayî Me û Hunera Min Ji Kaniya Wê Tê|last=|first=|date=2016-03-26|website=VOA|language=ku|archive-url=https://web.archive.org/web/20201220211947/https://www.dengeamerika.com/a/3256204.html|archive-date=2020-12-20|dead-url=|access-date=2020-12-20}}&lt;/ref&gt; Bavê wî dengbêj bû. Zarotiya xwe li civata bavê xwe li ber stran û serpêhatiyên kurdî derbas kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gotinenstranan.com/stranbej/Brader.html|title=Hemû Stranên 'Brader'|website=www.gotinenstranan.com|language=ku|access-date=2021-02-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ronibaran.de/brader.html|title=Muzika Kurdi {{!}} Musika Kurdi {{!}} Kurdische Musik {{!}} Kurdish Music {{!}} Stran|website=www.ronibaran.de|access-date=2021-02-27}}&lt;/ref&gt;

==Jiyan==
Brader dibistana seretayî û navîn li herêma [[Mêrdîn]]ê xwendiye. Lîseya tenduristiyê li bajarê [[Wan]]ê xwendiye.Ji ber xebata xwe ya muzîkê dikeve zindana [[Wan]]ê û 3 meh û nîvan ceza werdigire. Piştî ji dibistanê derdikeve mudurê dibistanê wî saleke ji dibistanê bi dûr dixe. Helbesta xwe ya yekemîn li zindanê dinivisîne. 

Ji sala 1986an û vir ve li [[Holenda]]yê jiyana xwe berdewam dike. Heta niha 10 albûm çêkiriye. Piraniya stranên xwe bi xwe çêdike. Xwe di nava dengbêjî û muzîka modern de mîna pirekê dibîne. 

Di gelek film û rêzefilman de jî li gel produktionên [[kurd]] û [[holendî]] leyistiye. Weka li [[Medya TV]] de, [[ Dengê Defê]], [[Kolanên Xerîbiyê]] û [[De Jonge Die Niet Mer Praaten]], [[Van Godlos]] niha jî di xebateka nû ya filmekî holendî de ye. Herwiha di filmê Meşê de jî bi roleke çûçûk xuya bûye. Brader li gel xebatên muzîk û sinemayê xebatên wênekarîyê jî dike. Gelek caran li [[malper]] û [[rojname]]yan de nivîsên wî hatine weşandin. 

Piştî 18 salan cara yekem di sala [[2004]] de vegeriya welêt. Li seranserê welêt nêzîkî 30-40 konser dan. Albûma talî di [[2005]]an de bi navê “[[Pepûlê]]” derxistiye.

== Girêdanên derve ==
* [http://www.bradermusiki.com Malpera Brader] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110207185256/http://bradermusiki.com/ |date=2011-02-07 }}
* [http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 Hevpeyvîn Bi Brader Mûsîkî re/Beş 1-NETKURD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060517020955/http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 |date=2006-05-17 }} 

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
*{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060517020955/http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 |date=2006-05-17 }}

[[Kategorî:Hunermendên kurd]]
[[Kategorî:Wênesazên kurd]]</text>
      <sha1>onm54w3oc22br4qjzkitg0zqlbe64zf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096579</id>
      <parentid>1096578</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T22:08:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3596" xml:space="preserve">{{Agahîdank hunermend
| paşbingeh        = solo
| nav              = 
| navê_rastî       = 
| wêne             = Brader.jpg
| bergeh           = 
| mezinahiya_wêne  = 
| sernavê_wêne     = 
| navê_jidayikbûnê = 
| bernav           = 
| roja_jidayikbûnê = 1958
| cihê_jidayikbûnê = [[Mûsîka]], [[Mêrdîn]]
| jêder            = 
| roja_mirinê      = 
| cihê_mirinê      = 
| netewe           = Kurd
| cure             = 
| pîşe             = Hunermend, lîstikvan
| amûr             = Mandolin, flut û tembûr
| salên_çalak      = 
| etîket           = 
| çalakiyên_têkildar = 
| malper           = 
| modul            = 
}}
[[Wêne:Brader_Musiki.jpg|thumb|Brader (2022)]]

'''Brader''' [[muzîkvan]] û [[Wênesazî|wênesazekî]] [[kurd]] e. Brader ango Brader Mûsîkî di [[1958]]an de li gundê [[Mûsîka]], herêma [[Mêrdîn]]ê hatiye dinyayê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dengeamerika.com/a/3256204.html|title=Hozan Brader: Ez Bi Koka Xwe Ve Girêdayî Me û Hunera Min Ji Kaniya Wê Tê|last=|first=|date=2016-03-26|website=VOA|language=ku|archive-url=https://web.archive.org/web/20201220211947/https://www.dengeamerika.com/a/3256204.html|archive-date=2020-12-20|dead-url=|access-date=2020-12-20}}&lt;/ref&gt; Bavê wî dengbêj bû. Zarotiya xwe li civata bavê xwe li ber stran û serpêhatiyên kurdî derbas kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gotinenstranan.com/stranbej/Brader.html|title=Hemû Stranên 'Brader'|website=www.gotinenstranan.com|language=ku|access-date=2021-02-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ronibaran.de/brader.html|title=Muzika Kurdi {{!}} Musika Kurdi {{!}} Kurdische Musik {{!}} Kurdish Music {{!}} Stran|website=www.ronibaran.de|access-date=2021-02-27}}&lt;/ref&gt;

==Jiyan==
Brader dibistana seretayî û navîn li herêma [[Mêrdîn]]ê xwendiye. Lîseya tenduristiyê li bajarê [[Wan]]ê xwendiye.Ji ber xebata xwe ya muzîkê dikeve zindana [[Wan]]ê û 3 meh û nîvan ceza werdigire. Piştî ji dibistanê derdikeve mudurê dibistanê wî saleke ji dibistanê bi dûr dixe. Helbesta xwe ya yekem li zindanê dinivisîne. 

Ji sala 1986an û vir ve li [[Holenda]]yê jiyana xwe berdewam dike. Heta niha 10 albûm çêkiriye. Piraniya stranên xwe bi xwe çêdike. Xwe di nava dengbêjî û muzîka modern de mîna pirekê dibîne. 

Di gelek film û rêzefilman de jî li gel produktionên [[kurd]] û [[holendî]] leyistiye. Weka li [[Medya TV]] de, [[ Dengê Defê]], [[Kolanên Xerîbiyê]] û [[De Jonge Die Niet Mer Praaten van Godlos]] niha jî di xebateka nû ya filmekî holendî de ye. Herwiha di filmê [[Meşê (fîlm)|Meşê]] de jî bi roleke çûçûk xuya bûye. Brader li gel xebatên muzîk û sinemayê xebatên wênekarîyê jî dike. Gelek caran li [[malper]] û [[rojname]]yan de nivîsên wî hatine weşandin. 

Piştî 18 salan cara yekem di sala [[2004]] de vegeriya welêt. Li seranserê welêt nêzîkî 30-40 konser dan. Albûma talî di [[2005]]an de bi navê [[Pepûlê]] derxistiye.

== Girêdanên derve ==
*[http://www.bradermusiki.com Malpera Brader] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110207185256/http://bradermusiki.com/ |date=2011-02-07 }}
*[http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 Hevpeyvîn Bi Brader Mûsîkî re/Beş 1-NETKURD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060517020955/http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 |date=2006-05-17 }} 

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
*{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060517020955/http://www.netkurd.org/nuce.asp?id=1809 |date=2006-05-17 }}

[[Kategorî:Hunermendên kurd]]
[[Kategorî:Wênesazên kurd]]</text>
      <sha1>tgbjb3vdymqq6g3c2q8ukw28kc0ykxq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Spanya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6427</id>
    <revision>
      <id>1096594</id>
      <parentid>1094848</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T06:00:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:5913:F67D:CCD3:7582</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33388" xml:space="preserve">{{Infobox Welat2
|navê rastî                 = {{navê rastî|es|Reino de España|icon=no}}{{efn|name=a|Spanish Destûra Bingehîn ti bi navê fermî ji bo Spain avakirina ne, tevî ku di warê '' España '' (Spanya), '' español Estado '' (Spanish Dewletê) û '' Nacion española '' (Spanish Netewe) bi tevahiya belgeyê de tê bikaranîn . Lê dîsa jî, li Wezareta Spanish Karên Derve li nevê avakirin, di 1984 de hatiye weşandin ku zavên '' España '' (Spain) û '' Reino de España '' (Kingdom of Spain) ne wekhev derbasdar to teklîf Spain di belgeyên navneteweyî de. Ev term, Kingdom of Spain, bi germî ji aliyê hikûmeta li karûbarên neteweyî û navneteweyî yên her cureyî, di nav wan de peymanên biyanî û herweha belgeyên fermî neteweyî tê bikaranîn, û ji ber vê yekê wek navê fermî ji aliyê gelek rêxistinên navneteweyî de naskirin.&lt;ref&gt;[http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ai281209-aec.html Acuerdo entre el Reino de de España y Nueva Zelanda], [http://www.mir.es/SGACAVT/derecho/ac/ac13021992.html Acuerdo entre el reino de España y el reino de Marruecos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720002802/http://www.mir.es/SGACAVT/derecho/ac/ac13021992.html |date=2011-07-20 }}; [http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:POLvL-tJBq8_KM:http://www.motoradictos.com/images/2010/05/permiso-conducir-espana1.jpg&amp;t=1 licenses] [http://sbrabogados.files.wordpress.com/2008/02/carnet_conducir.jpg permissions] [http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/tue.t6.html Tratado de la Unión Europea] {{wayback|url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ai281209-aec.html |date=20141125021617 |df=y }}&lt;/ref&gt;}}{{efn|name=b|Li Spanya, [[Zimanên spanyayê|zimanên din]] bi awayekî fermî wek rewa nas kirin [[Zimanê xwecî|xwecîhî]] [[zimanê herêmî|(herêmî) ziman]] bin [[Senedê Ewropayê ji bo Zimanên Herêmî an Hindikayiyan]]. Li her yek ji van, bi navê fermî Spanya({{lang-es|Reino de España|links=no}}, bilêvkirin: {{IPA-es|ˈreino ð(e) esˈpaɲa|}}) wiha dişopîne:
* {{bi-an|Reino d’Espanya}}, {{IPA-esdia|ˈreino ðesˈpaɲa|IPA}}
* {{bi-ast|Reinu d’España}}, {{IPA-ast|ˈreinu ðesˈpaɲa|IPA}}
* {{bi-eu|Espainiako Erresuma}}, {{IPA-eu|es̺paɲiako eres̺uma|IPA}}
* {{bi-ca|Regne d’Espanya}}, {{nowrap|{{IPA-ca|ˈreŋnə ðəsˈpaɲə|IPA}}
** {{IPA-ca|ˈreŋne ðesˈpaɲa|langva}}
* {{lang-gl|Reino de España}}, {{IPA-gl|ˈreino ð(e) esˈpaɲa|IPA}}
* {{lang-oc|Reiaume d’Espanha}}, {{IPA-oc|reˈjawme ðesˈpaɲɔ|IPA}}}}}}
|navê hevbeş                = Spanya
|konvansiyonel navê dirêj   = Keyaniya Spanyayê
|rewş                       = 
|wêneyê ala                 = Flag of Spain.svg
|sernav ala                 = 
|wêneyê mertal              = Escudo de España (colores THV).svg
|sernav mertal              = 
|dirûşma netewî             = {{navê rastî|la|&quot;[[Plus ultra (dirûşm)|Plus Ultra]]&quot;|italics=no}} &lt;br /&gt; {{small|&quot;Berfireh Wêdayî&quot;}}
|dirûşma bi kurdî           = 
|sirûda netewî              = {{navê rastî|es|&quot;[[Marcha Real]]&quot;|italics=no|icon=yes}}&lt;!-- In full ''Marcha Real Española'' (Marşa Keyanî ya Spanyayê), also known as ''Marcha Granadera'' (March of the Grenadiers). --&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.boe.es/boe/dias/1997/10/11/pdfs/A29594-29600.pdf|title=Real Decreto 1560/1997, de 10 de octubre, por el que se regula el Himno Nacional|author=[[Government of Spain|Presidency of the Government]]|work=[[Boletín Oficial del Estado]] núm. 244|date=11 October 1997|language=Spanish}}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; {{small|&quot;Marşa Keyanî&quot;}}  &lt;br /&gt; &lt;center&gt;[[Wêne:Marcha Real-Royal March by US Navy Band.ogg]]&lt;/center&gt;
|wêneyê nexşe               = EU-Spain.svg
|wêneyê nexşe2              = Spain-Location-Map(2013)-UNOCHA-no-logo.png
|nexşe mezinî               = 250px
|nexşe mezinî2              = 250px
|nexşe sernav               = 
|nexşe sernav2              = 
|nexşe sernûçe              = {{nexşe sernûçe |cih reng=keskê tarî |herêm=[[Ewropa]] |herêm reng=gewrê tarî |bineherêm=[[Yekîtiya Ewropayê]]| bineherêm reng = kesk |rênîşan=EU-Spain.svg}}
|nexşe sernûçe2             = 
|cih                        = 
|paytext                    = [[Madrid]]
|paytext2                   = 
|bajarê mezin               = paytext
|bicîhbûna mezin            = 
|awayê bicîhbûna mezin      = 
|latd = 40|latm = 26|latNS = N|longd = 3|longm = 42|longEW = W
|zimanên fermî              = [[Zimanê spanî|spanî]]
|zimanên naskirin           = 
|zimanên herêmî             = 
|awayê ziman                = Zimanê fermî &lt;br /&gt; {{nobold|û zimanê neteweyî}}
|awayê ziman2               = Zimanên&lt;br /&gt; fermî yên din {{efn|name=c}}&lt;!--Protected and/or co-official (regional)
|ziman                      = [[Zimanê spanî|kastîlî]] (&quot;spanî&quot;)&lt;!--(aka Castilian)--&gt;{{efn|name=c|The official Spanish language of the State is established in the Section 3 of the [[Spanish Constitution of 1978]] to be Castilian.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.lamoncloa.gob.es/IDIOMAS/9/Espana/LeyFundamental/index.htm |title=The Spanish Constitution |publisher=Lamoncloa.gob.es |date= |accessdate=26 April 2013 |url-status = dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130325101204/http://www.lamoncloa.gob.es/IDIOMAS/9/Espana/LeyFundamental/index.htm |archivedate=25 March 2013 |df= }}&lt;/ref&gt; In some [[autonomous communities of Spain|autonomous communities]], [[Zimanê ketelanî|ketelanî]], [[Zimanê galîsyayî|galîsyayî]] û [[Zimanê baskî|baskî]] (euskara) hevserokatiya bi zimanên-fermî ne. [[Zimanê aragonezî|aragonî]] û [[Zimanê astûrî|astûrî]] (bable) xwedî hin pileya naskirina fermî ne.}}
|ziman2                     = {{hlist | [[Zimanê aragonî|aragonî]] | [[Zimanê astur-leonî|astur-leonî]]&lt;!--(incl. Leonî)--&gt; | [[Zimanê baskî|baskî]] | [[Zimanê ketelanî|ketelanî]]&lt;!--(incl. Valencian)--&gt; | [[Zimanê galîsyayî|galîsyayî]] | [[Zimanê oksîtanî|oksîtanî]] (aranî)&lt;!--(Aranese dialect)--&gt;}}
|zimanên bin                = 
|zimanên bin2               = 
|komên etnîkî               = {{unbulleted list |89,9% [[spanyol]], ketelan, bask, galîsyayî |10,1% yên din}}
|komên etnîkî sal           = 2015
|dîn                        = 
|demonîm                    = [[Spanyol]]
|awayê rêveberiyê           = [[Monarşiya destûrî|Monarşiya]] [[Sîstema parlementeriyê|parlamenî]]
|sernav rêber1              = [[Monarşiya Spanyayê|Monarş]]
|navê rêber1                = [[Felipe VI ya Spanyayê|Felîp VI]]
|sernav rêber2              = [[Serokwezîrê Spanyayê|Serokwezîr]]
|navê rêber2                = 
|sernav rêber3              = 
|navê rêber3                = 
|sernav rêber4              = 
|navê rêber4                = 
|sernav rêber5              = 
|navê rêber5                = 
|pêşvebirî                  = [[Cortes Generales]]
|meclîsa jorîn              = [[Senato ya Spanyayê|Senato]]
|meclîsa jêrîn              = [[Encûmena Nûneran (Spanya)|Encûmena Nûneran]]
|awayê serxwebûnê           = [[Dîroka Spanyayê|Damezrandin]]
|nota serxwebûnê            = 
|bûyera avakirinê1          = [[Fermandarê Katolîk|Fermanrewayên Berê]]
|dema avakirinê1            = 20ê kanûna paşîn 1479
|bûyera avakirinê2          = ''[[Charles V, Holy Roman Emperor|De facto]]'
|dema avakirinê2            = 23ê kanûna paşîn 1516
|bûyera avakirinê3          = ''[[Qanûnên Nueva Planta|De jure]]'
|dema avakirinê3            = 9ê hezîranê 1715
|bûyera avakirinê4          = [[Destûra Bingehîn a Spanyayê 1812|Bingehîna yekem]]
|dema avakirinê4            = 19ê adarê 1812
|bûyera avakirinê5          = {{nowrap|[[Derbasî Demokrasiya Spanyayê|Demokrasiya rojane]]}}
|dema avakirinê5            = [[Destûra Bingehîn a Spanyayê 1978|29ê kanûna pêşîn 1978]]
|bûyera avakirinê6          = {{nowrap|[[Berfirehbûna Yekîtiya Ewropayê#Berfirehên Deryaya Navîn|EEC ragihandin]]}}{{efn|[[Yekîtiya Ewropayê]] (EW) ji 1993.}}
|dema avakirinê6            = 1ê kanûna paşîn 1986
|rûerd etîket2              = 
|rûerd dane                 = 
|rûerd dane2                = 
|rûerd                      = 
|rûerd km2                  = 505,990&lt;ref&gt;{{cite web|title=Anuario estadístico de España 2008. 1ª parte: entorno físico y medio ambiente|url=http://www.ine.es/prodyser/pubweb/anuario08/anu08_01entor.pdf|website=Instituto Nacional de Estadística (Spain)|accessdate=14ê nîsanê 2015}}&lt;/ref&gt;
|rûerd magnitude            = 1 E11
|rûerd rêz                  = 51an
|rûerd jêrenot              = 
|av                         = 1.04
|gelhe texmînkirin          = 
|gelhe texmînkirin sal      = 
|gelhe texmînkirin rêz      = 
|gelhe giştejimar           = 46 423 064{{efn|Wek hezîran 2015, gelê spanyayê bûye 46,439,864. Di vê mehê de hejmara welatiyên bi nasnameya Spanî gihîştin 41 996 253. Hejmara biyaniyan (i.e. koçber, Hevwelatî û penaberên) û her tim li Spanyayê dijîn texmîn kirin ku bibin li 4,426,811 (9.54%) di 2015.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ine.es/prensa/np948.pdf|title=Cifras de Población a 1 de julio de 2015. Estadística de migraciones. Primer semestre de 2015. Datos Provisionales|date=4 December 2015 |publisher = Instituto Nacional de Estadística (INE)|language=es}}&lt;/ref&gt;}}
|gelhe giştejimar sal       = 2015
|gelhe giştejimar rêz       = 30.
|gelhe tîrbûn km2           = 92
|gelhe tîrbûn rêz           = 112.
|hejmara endaman            = 
|TBH PHK                    = {{nowrap|$1.674 trîlyon&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=57&amp;pr.y=14&amp;sy=2015&amp;ey=2020&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=184&amp;s=NGDP%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a=|title=Spain |publisher=International Monetary Fund |accessdate=20ê hezîranê 2016}}&lt;/ref&gt;}}
|TBH PHK sal                = 2015
|TBH PHK rêz                = 16.
|TBH PHK her kesekî         = $36 143
|TBH PHK her kesekî rêz     = 33.
|TBH nomînal                = {{nowrap|$1.242 trîlyon&lt;ref name=imf2 /&gt;}}
|TBH nomînal sal            = 2016
|TBH nomînal rêz            = 12.
|TBH nomînal her kesekî     = $26 823
|TBH nomînal her kesekî rêz = 29.
|Gini                       = 33,7 &lt;!--tenê hejmar--&gt;
|Gini sal                   = 2013
|Gini guherandin            = 32 &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
|Gini rêz                   = 
|Gini çavk                  = &lt;ref name=eurogini&gt;{{cite web|title=Gini coefficient of equivalized disposable income (source: SILC)|url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_di12|publisher=Eurostat Data Explorer|accessdate=22ê tîrmehê 2014}}&lt;/ref&gt;
|PPM                        = 0,876 &lt;!--tenê hejmar--&gt;
|PPM sal                    = 2014
|PPM guherandin             = zêdebûn &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
|PPM rêz                    = 26.
|PPM çavk                   = &lt;ref name=HDI&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=14 December 2015 |accessdate=14ê kanûna pêşîn 2015 }}&lt;/ref&gt;
|dirav                      = [[Euro]]{{efn|[[Peseta]] berî 2002.}} ([[Nîşana Euro|€]])
|dirav kod                  = EUR
|demjimêr                   = [[Demjimêra Navendî ya Ewropî|DNE]] ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+1)&lt;br&gt;[[Demjimêra Rojavayê Ewropî|DRE]]
|utc offset                 = &amp;#8203;&lt;!--Zanibe: Ev diyardeyeke karaktera vala ye, da ku danîşana infobox &quot;UTC&quot; bêyî (balansek) bişinî.--&gt;
|demjimêr DST               = 
|utc offset DST             = +1
|DST not                    = {{small|Zanibe: Şopgirtinên Spanya CET/CEST, ji bilî [[Giravên kanarya]] ku çavderiya WET/WEST}}
|dijrabertî                 = 
|celebê dîrokê              = rr/mm/ssss {{small|([[Common Era|CE]])}}
|hatûçûn                    = rast
|koda înternetê             = [[.es]]{{efn|name=e|Jî desthilata [[.eu]] tê bikaranîn, wekî ku bi yên din re parveyê endamên welatên [[Yekîtiya Ewropayê]]. Jî desthilata [[.cat]] li [[Països Catalans|Welatên Ketelanî]] tê bikaranin.}}
|iso3166kod                 = ES
|koda telefonê              = [[Hejmarên telefona li Spanyayê|+34]]
|berdilê hîmander           = 
|wêne nexşe3                = 
|nexşe sernav3              = 
|jêrenot a                  = 
|jêrenot b                  = 
}}'''Spanya''' an jî ''' Keyaniya Spanyayê''' (fermî {{Bi-es|Reino de España}}; {{Bi-ca|Regne d'Espanya}}; {{Bi-eu|Espainiako Erresuma}}) dewletek e li başûr rojavaya [[Ewropa]], li [[nîvgirava Îber]]. Paytexta Spanyayê [[Madrîd]] e.

== Dîrok ==
=== Demên Antîk ===
Tê bawer kirin ku mirovên pêşîn berî 500&amp;nbsp;hezar sal berê bi rêya [[Asyayê]] gihîştine cihê ku paşê bû Spanya. Ev nêçîrvan bûn û [[Arkeolojî|Arkeologan]] serê tîr û kêrên firtonê dîtin. Li [[Altamira]] li [[Cantabria]], şikeftek bi [[wêneyên şikeftê]] hatiye dîtin ku nêzîkî 16&amp;nbsp;000 – 10&amp;nbsp;salên berî zayînê ne. Tê bawer kirin ku tabloyên şikeftê ji hêla [[Cro Magnon]] ve hatine çêkirin. Nêzîkî 3000 BZ Îberî ji Afrîkayê hatine Spanyayê. Ew cotkar bûn, û dixuye ku ga di [[ol]] wan de rolek taybetî lîstiye. Di goran de bi sedan fîgurên jin ên kevirî hatine dîtin. Arkeologan jî tabloyên ji heriyê ku li ser nivîsandî ne dîtine, lê nekariye wan deşîfre bike. Îberî di nav eşîran de dijiyan û eşîrên li başûr bi taybetî dewlemend û pêşketî bûn. Padîşahiya yekem a Îberiyan bi navê Tartessos bû û li başûrê nîvgiravê bû. Navê wan çi ye, nayê zanîn, lê Yewnaniyan ji wan re digotin [[Îberî]] ji ber ku ew li kêleka çem [[Ebro]] dijiyan.

Nêzîkî 1100 BZ [[Fenîke|Fenîkiyan]] li ser spanî [[Atlantîk|Atlantîk]] bajarekî ku jê re digotin ''Gadir'', [[Cádiz]] ya îroyîn ava kirin, û tiriyên ku jê re digotin ''Malaka'' çandin. ', îroyîn [[Málaga]]. Fenîkiyan metalên ji Îberiyan diguherandin, û paşê ew metal bi tiştên ji çar aliyê Deryaya Navîn bazirganî dikirin. Fenîkiyan navê wî welatî kirine ''Ishaphan'' ku tê maneya ''girava [[hyraxes]]'' (an jî ''berava hîraxes''). Tiştê ku Fenîkiyan nizanibûn ev bû ku &quot;hîraksên&quot; spanî yên ku wan ji welatê xwe nas kiribûn, bi rastî [[kevroşk]] bûn. Navê paşê di Romayiyan de bûye {{Bi-la|Hispania}} û {{Bi-es|España}}.&lt;ref&gt;{{bookref |title=The Ancyclopedia of Mammals |surname=McDonald |firstname=David W. (ed.) |sal =2009 | rûpel=86 |weşanger=Weşanxaneya Zanîngeha Oxfordê |ziman=Îngilîzî | isbn=978-0-19-956799-7}}&lt;/ref&gt; Nêzîkî 900 B.Z. li bakurê nîvgiravê [[kelt]] bi cih bûne. Komên gel tevlîhev bûn û çanda [[Keltîberî]] rabû. Kelt ji îberiyan çerm siviktir bûn û heta îro jî mirovên li bakurê Spanyayê ji mirovên ji başûrê Spanyayê siviktir in. Di sedsala 6'an berî zayînê de Yewnanî li ber peravê bi cih bûne. Ji welêt re digotin ''Hesperia'', ''Welatê Rojavêtinê''. Çêker bi xwe re anîn û darên zeytûnan çandin.

=== Fethiya Romayê ===
[[Wêne:Hispania 1a division provincial.PNG|thumb|Beşa yekem a Îspanyayê.]]
Carthaginians demek dirêj li peravê qereqolên bazirganiyê hebûn lê di sedsala 2-an de berî zayînê. wan beşên mezin ji Nîvgirava Îberyayê dagîr kirin. Wan bajarê Carthago Nova (niha [[Cartagena, Spanya|Cartagena]]) ava kirin. Di bin general [[Hannibal]] de, şervanên Celtiberian hatin leşkerkirin û bi wî re di sala 281 B.Z. li ser [[Alp]] li dijî [[Roma]] di [[Şerê Punîk ê Duyemîn]]. Dema ku Kartaginiyan di şerê li dijî Romayê de winda kirin, Romayî parêzgehên wan girtin û navê wî welatî Hispania kirin. Lêbelê, Celtiberians şerekî gerîla yê qismî serkeftî meşand. Lêbelê, piştî 200 salên şerê gerîla, Romayî pir zêde di bin kontrola wê de bûn. Hispania bi kanên xwe yên zêr bû yek ji dewlemendtirîn beşên Romayê û çend împaratorên Romê ji wir hatin: [[Traianus]], [[Hadrianus]], [[Marcus Aurelius]] û [[Theodosius I]]. Welat bû sê parêzgehan: [[Baetica]] (piraniya [[Endulus (herêm)|Endulus]] ya îroyîn), [[Lusitania|Lusitania]] (niha [[Portûgal]]) û [[Hispania Tarraconensis]] . Dûv re, beşa bakur-rojavayê Tarraconensis di bin navê Gallaecia et Asturia de bû parêzgeha xwe.

=== Visigoth ===
Ji hêla [[Hûn]]ên ku ji rojhilat hatin ajotin, [[Vandal]] di zivistana 406 de [[Reyn]] derbas kirin û derbasî axa Romayê bûn. Di 409 de ew derbasî [[Pîrenê]] bûn û li başûr bi cih bûn, û navê herêmê [[Endulus (herêm)|Endulus]] danî. Piştî wan [[Vîzîgot]] yên şerker hatin ku, piştî ku [[Roma]] di sala 410 de talan kirin, li başûrê îro [[Fransa]] bi cih bûn. Hêdî hêdî wan bandora xwe li seranserê nîvgiravê zêde kir û di dawiyê de paytexta xwe ji [[Toulouse]] bar kir [[Toledo]] piştî ku Vandalan ajotin Afrîkaya Bakur. Vîzgot [[Xirîstiyanî|Mesîhî]] bûn û gelek jî peyrewên [[Arianîzmê]] bûn. Pevçûnên navxweyî li ser baweriya rast derketin û di 589 de Rekaredê Katolîk bû desthilatdar û [[Katolîk]] kir ola dewletê. Wê demê Visigothan karîbûn peravên başûr ku di bin kontrola [[Östrom]] de bû bi dest bixin. Di sedsala 10'an de [[Cihûtî|Cihû]] li welêt bi cih bûn û Vizigothan di sedsala 6'an de li dijî wan dest bi çewsandinê kirin. Lê nakokiyên tund di navbera eşîrên Visigothic de bû sedema qelsbûnê dema ku Cihû û Arî nerazî bûn.

=== fetha misilmanan ===
[[Wêne:IsabellaofCastile05.jpg|thumb|Qral Isabella û Qral Ferdinand.]]
{{Gotara sereke|Reconquista}}
Li Bakurê Afrîkayê Ereb û Berberan bi lez û bez fetih kirin. Di şerê desthilatdariya navxweyî ya Visigothan de di navbera [[Roderick]] û esilzadeya Visigothic de, hin mîran di havîna 711 de bi 7&amp;nbsp;000 mêr re alîkariya Berberan kirin ku ji [[Tengava Cîbraltarê]] derbas bibin. Ev hêz ji aliyê fermandarê garnîzona [[Tengier]], [[Tarik ibn-Ziyad]] ve dihatin birêvebirin û ew li çiyayekî bi navê Cêbel el-Tarik, îro [[Cebiltar]] daketin. Ji hêla 5&amp;nbsp; mêran ve hatin xurtkirin, Berberan di 19ê Tîrmeha 711ê de bi hêzek Visigothîk ya belkî mezintir rû bi rû man. Asturias li bakur. Ji welatê [[el-Endelus|Cezîra Endulus]] re digotin &quot;Girava Vandalan&quot;. Paytexta wan a yekem Hispalis bû, ku navê wê kirin Îşbiliya, îro [[Seviliya]]. Wan pêşveçûna xwe li seranserê Pîrenê û nav Padîşahiya Frankan berdewam kirin heya ku ew têk çûn. Di bin tebeqeya jorîn a [[Îslamî|Misilman]] de, elîta vîzîgotîk binerd ma. Di berdêla dabînkirina kelûpelan de, destûr ji wan re hat dayîn ku li ser herêmên xwe desthilatdariya xwe bidomînin. Çandinî bi avdanî, kaniyên avdanê, [[avkanî]] û aşxane pêş ket. Lêbelê, di navbera Berber û Ereban de şer hebûn û [[Karlê Mezin]] dikaribû vê yekê bikar bîne da ku herêmên li bakurê rojhilat dagir bike. Vekişîna Frankan a li ser Pîrenê, ku ji hêla Bask ve hatin êrîş kirin, bû çavkaniya îlhamê ji bo [[Strana Roland]]. Berberan li bakur erdekî xerabtir hatibû dayîn û dema ew vegeriyan Afrîkaya Bakur axa wan ji hêla Xiristiyanan ve hate girtin. Ereban çu carî nekarîn tevahiya nîvgiravê dagir bikin, lê hin padîşahiyan piçûk ên xiristiyan karîbûn xwe li erdê bigirin.

Di salên 820-an de, kela [[Royal Alcazar ya Madrîdê|Alcazar]] li ser girekî wêran li [[Kastîlya]] hatiye avakirin. Li dora kelehê bajarekî bi navê Mayrît rabû, ku îro [[Madrîd|Madrîda]] ye. Di 31ê tîrmeha 844an de, peravên [[Asturias]] ji hêla [[Vîkîng]] ve hat êrîş kirin ku paşê hem [[Lîzbon]] û hem [[Sevilla]] talan kirin. Vîkîng hema hema her sal vedigeriyan, di nav tiştên din de wan xwe li peravên Fasê (&quot;Blåland&quot;) dianîn û mirovên ku wekî kole difirotin digirtin. Serdema misilmantiyê bû sedema geşbûna rewşenbîrî û [[Xîlafeta Kordoba]] bû yek ji navendên rewşenbîrî yên Ewropayê. [[pirtûkxane]], dibistan, doktor, astronom, botanîst û kîmyazan hebûn. Ji sala 929an pê ve welat bû [[xîlafetî]] serbixwe lê di sedsala 11an de xelîfetî di nav çend padîşahiyên piçûk de bi padîşahên xwe ve parçe bû. [[taifa]] padîşahiyan. Li bakur, padîşahiyan cihêreng ên xiristiyan dikaribûn bi [[Aqûbê şandî|Aqûb (hesp)]] re bibin yek wek sembola yekbûnê. Ji bo van Xiristiyanan ''España'' herêma Moorî bû, lê misilmanan ji herêma Xirîstiyanan a li bakur re digotin ''Ishpanja''. Ji dawiya sedsala 11-an vir ve, Xirîstiyanan gelek serketinên girîng pêk anîn, wek [[Toledo, Spanya|Toledo]] (di sala 1085 de, [[Zaragoza]] (di sala 1118 de hate fethkirin), [[Valensiya]] (di sala 1238 de hate fetihkirin) û Sevilla (1248 fetih kirin). Lêbelê Xirîstiyanan hişt ku çanda kozmopolît a ku Xirîstiyanî û Îslametî tê de tevlihev bûne ji bo demek dirêj bimîne. Yekane padîşahiya misilman a ku ma [[Padîşahiya Granada]] li başûr bû.

=== Spanya di bin dîktatoriya Franco de ===
{{Gotara sereke|Spanya di bin dîktatoriya Franco de}}
[[Wêne:Franco eisenhower 1959 madrid.jpg|thumb|Franco bi [[Serokê Dewletên Yekbûyî]] [[Dwight D. Eisenhower]] li [[Madrid]] [[1959]]]]
Di sala 1936 de, Franco, ku ji aliyê hukûmeta çepgir ve tê rêvebirin, li [[Giravên Qenariyê]] bû, ku ew bixwe [[sirgûn]] bû, dema ku li ser daxwaza komên paşverû ku serhildanek leşkerî li dijî Hikûmeta Komarparêz a niha li  Madrîdê, di Tîrmeha 1936an de fermandariya herî bilind a hêzên serhildêr girt. postên [[Serokê]] Îspanya û [[serokê hikûmetê]] girt. Padîşah piştî referandumek di 1947 de hate vegerandin, bi Franco re [[dîktator]], serok heya mirina wî di 1975 de.

==== Têkiliya Franco bi cîhana derve re ====
Spanya di dema [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] de bêalî ma, her çend welat di destpêka şer de helwestek [[Almanyaya Nazî|alîgirê Alman]] pejirand. Di 23ê cotmeha 1940î de, Franco û [[Adolf Hitler|Hitler]] li [[Hendaye]], [[Fransa]] hatin cem hev. Ji bo ku li aliyê Alman bikeve şer, Franco, di nav tiştên din de, xwarin, cebilxane, [[Cîbraltar]] û [[Afrîkaya Bakur a Fransa|Afrîkaya Bakura a Fransa]] xwest, ku Almanan nikaribû qebûl bikin. Di paşerojê de jî li ser mafên madenê yên Alman ên li Spanyayê nakokî derket. Franco di dema şer de bêalî ma û bi vî awayî piştî şer ji dîktatoriyê rizgar bû.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_282&quot;&gt;Lindqvist (1991), r. 282&lt;/ref&gt; Spanya piştî şer ji aliyê hemû cîhanê ve hat îzolekirin û dûr bû. di gelek waran de bi taybetî di çandinî û pîşesaziyê de ji pêşkeftinê paşde maye. Welat feqîr bû û ji bo ji nû ve avakirina piştî şerê navxweyî ku zirareke mezin dabû avahî û binesaziyê, pêdivî bi alîkariyê hebû. Lê alîkarî ji cîhana derve nehat û Neteweyên Yekbûyî pişta xwe da welat.

==== Îdeolojiya dîktator Franco ====
Partiya desthilatdar li Spanyaya Franco [[Faşîzm|faşîst]] [[Partiya Falangîst]] bû, lê faşîstên dilpak ên li dora wî zû xwe xiyanet dîtin, ji ber ku Franco di salên 1950-an de hêmanên [[faşîst]] ji hikûmeta xwe paqij kir. .&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot;&gt;Lindqvist (1991), r. 281&lt;/ref&gt; Desthilatdariya wî ji bilî Faşîzmê bi [[muhafezekar]], [[olperestî]] û [[otorîterîzm]] klasîk bû. Bi rastî jî îdeolojiya wî hebû&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot; /&gt; Çima şaş tê şîrovekirin ji ber ku Felangîstan heman reng û sembolên faşîstan bikar anîn. Bikaranîna wan ji ber mîrasek ji [[Ferdinand II of Aragon]] û [[Isabella I of Castile]] di sedsala 15-an de dema ku wan Spanya di nav padîşahiyek de kir yek bû. Franco xwest ku wan bi bîr bîne û rêz bigire.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot; /&gt;

==== warisê Franco ====
Franco di 1923 de bi [[Carmen Polo y Martínez-Valdès]] re zewicî bû. Di sala 1926-an de zaroka wan a yekane bû: [[Maria del Carmen Franco y Polo]]. Piştî mirina Franco di 1975 de, Maria del Carmen ji hêla [[Juan Carlos I yê Spanyayê|Juan Carlos]] ve sernavê &quot;Duquesa de Franco&quot; hat dayîn. Tê gotin ku Franco mîrê wê demê Juan Carlos wekî kurê wî qet nedîtiye û bi awayekî aktîf beşdarî mezinkirina wî bûye wekî mîlîtan.&lt;ref&gt;Lindqvist (1991), r. 285&lt;/ref&gt; Franco bingehên ji nû ve avakirina padîşahiya li Spanyayê, lê Qral Juan Carlos, ku piştî mirina xwe derket ser [[ text]], hilbijart ku dîktatoriya Spanyayê bike [[demokrasî]].

==== Tepeserkirina rejimê ya rexnegiran ====
[[dîktatorî]] Franco hunerên azad perçiqand. Wek mînak, nivîskar û helbestvanên rexnegirên rejîmê bi darê zorê hatin sirgûnkirin an jî hatin kuştin. Medya jî hat sansurkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist 1991&quot; &gt;Lindqvist (1991)&lt;/ref&gt; [[Azadiya olî]] hat rakirin û tenê baweriya katolîk hat qebûlkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist 1991&quot; /&gt; Kastîlî bû zimanê tenê yê naskirî li welat, îşaretên rê hatin guhertin, û pirtûkên bi zimanên hindikahiyan ên wekî [[Baskî]] û [[Katalanî]] hatin şewitandin. Di medyaya girseyî de ji bilî Kastilî zimanên din jî hatin qedexekirin.&lt;ref&gt;Lindqvist (1991), r. 279&lt;/ref&gt; Zêdetirî du mîlyon kes ji ber çalakiyên rexnegirên rejîmê hatin zîndanîkirin. Dibistan ji aliyê Dêra Katolîk ve hat girtin û zêdetirî 6&amp;nbsp;mamoste hatin îdamkirin û 7&amp;nbsp;000 jî hatin zîndanîkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt; Ji aliyê siyasî ve, [[ Partiya Falangîst]] yekane partî bû ku destûr jê re hat dayîn û hemû ciwan neçar bûn ku tevlî rêxistina xwe ya ciwanan bibin. Hemû muxalîfên siyasî yên ku bi eşkereyî hewl dida ku fikra xwe bitewîne, hatin zîndanîkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt; Tenê dawetên dêrê rewa bûn û hevberdan bi qanûnê qedexe bûn.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt;

Li gorî hin agahiyan, tê gotin ku di navbera salên 1939 û 1944'an de nêzî 200&amp;nbsp; hezar kes hatine îdamkirin. Lê belê li gorî çavkaniyên din reqemên gelekî kêmtir diyar dikin. Lêbelê, kêm û zêde îdamên bi kurtî yên rexnegirên rejîmê li seranserê rejîmê berdewam bûn. Dîktatorî di salên 50’î de nerm bû, lê di sala 1969’an de rewşek awarte hate danîn ji bo ku muxalefetê ragire, ku heya hilweşandina rejîmê ma.

== Erdnîgarî ==

Firehiya xakên Spanyayê li derên herî fireh bakur başûrî de  856&amp;nbsp;km û rojava rojhelatî de jî  1.020&amp;nbsp;km e.
Spanya, bi [[Portekîz]] û navçeyekê [[UK|Keyîtiya Brîtanyayê]] ser deryan [[Gîbraltar]] ve li ser [[nîvgirava îber]] dimê ye. 
Xakên Spanya yên li ser nîvgirava Îberî, ji heftan şeşa îber digirin.  Li sînora Spanya yê bakur rojhelat, ser çîyayên [[Pîrenê]] re, [[Fransa]] û [[Andorra]] dimê ye.

Li parzemîna Spanyayê deştên bilind û rêzeçiyayên wekî Pîrenê û [[Sierra Nevada, Spanya|Sierra Nevada]] serdest e. Çend çemên mezin ji van bilindahiyan diherikin, wek [[Tajo]], [[Ebro]], [[Duero]], [[Guadiana]] û [[Guadalquivir]]. Li ber peravê zozan hene; ya herî mezin li ser Guadalquivir li Endulus ye, û li rojhilat deştên siltî ligel çemên navîn ên wekî [[Segura]], [[Júcar]] û [[Turia]] hene. Spanya li rojhilat bi [[Derya Spî]], li bakur [[Kendava Bîskay]] û li rojava [[Atlantîk]] sînor e. [[Giravên Balear]] li Deryaya Navîn û [[Giravên Kanarya]] li Okyanûsa Atlantîk li ber peravên Afrîkayê ne.

=== Avhewa ===
[[Wêne:Spain-climate.png|thumb|Li Îspanyayê li gorî [[Sîstema Köppen]] herêmên avhewayê.]]
{{Gotara sereke|Klîmayê Spanya}}
Avhewaya Spanyayê dikare li çar deveran were dabeş kirin:
* Deryaya Navîn: bi giranî li rojhilat û başûrê welêt avhewaya subtropîkal, di bihar û payîzê de baran pir dibare. Zivistanên nerm.
* Navxweyî: Avhewa parzemînî, zivistanên sar (li bakur gelek berf) û havînên germ.
* Peravên Atlantîka Bakur: Bi giranî di zivistanê de baran dibare, havînên nerm, hinekî sar.
* Giravên Kanarya: avhewaya subtropîkal li ser sînorê tropîkal, bi germahiya nerm (18&amp;nbsp;°C heta 24&amp;nbsp;°C) li seranserê salê.

=== Girav ===

Giravên wek Balear, [[Giravên Qenariyê|Qenariyê]], [[Ceuta]] û [[Melilla]] de pêk tê ye. Balearê li [[Deryaya Navîn]], Qenariyê yê li [[Atlantîk]] û bajarên li beravên [[Maroko]], [[Afrîkaya Bakur]] dimên [[Ceuta]] û [[Melilla]] jî hundura xakên Spanyayê ne. Navçeyeke Spanya ya [[Llívia]] di hundura sînorên Fransayê de dimê ye.

Giravên mînak [[Alborán]] a [[Perejil]] bi Spanyayê ve girêdan ne.

== Herêmên Spanyayê ==

Spanya bi 17 navçeyên otonom û 2 bajarên otonomên li Efrîqa bakur (Ceuta û Melilla) tê karger kirin.

Bibîne: [[Herêmên xweser ên Spanyayê]]

== Gel ==
Li Spanyayê bi gelemperî zimanên [[spanî]], [[Zimanê ketelanî|ketelanî]], [[galîsyayî]], [[baskî]] û [[aranî]] (okzîtanî) tên axaftin. Spanî li dewleta Spanî bi tenê zimanê fermî ye û ew her sê zimanên din jî li welatên xwe zimanê fermî ne.
 
Li [[Ketelonya]]yê li dibistan û zanîngehan him zimanê ketelanî û him jî spanî tên bikaranîn. Wek li [[Valensiya (herêm)|Valensiya]] zaravekî ketelanî [[valensî]] (''valencià'') tê axaftin.

=== Kurdên li Spanyayê ===
Gori texmînan 1.500 heya 5.000 [[kurd]] li Spanyayê hene{{Çavk}}.

== Bajarên mezin &lt;small&gt;(2005)&lt;/small&gt; ==

{|
|
* &lt;small&gt;1.&lt;/small&gt; [[Madrîd]] – 3.155.359
* &lt;small&gt;2.&lt;/small&gt; [[Barselona]] – 1.593.075
* &lt;small&gt;3.&lt;/small&gt; [[Valensiya]] – 796.549
* &lt;small&gt;4.&lt;/small&gt; [[Sevilla]] – 704.154
* &lt;small&gt;5.&lt;/small&gt; [[Zaragoza]] – 647.373
* &lt;small&gt;6.&lt;/small&gt; [[Málaga]] – 558.287
* &lt;small&gt;7.&lt;/small&gt; [[Murcia]] – 409.810
* &lt;small&gt;8.&lt;/small&gt; [[Las Palmas de Gran Canaria]] – 378.628
* &lt;small&gt;9.&lt;/small&gt; [[Palma de Mallorca]] – 375.773
* &lt;small&gt;10.&lt;/small&gt; [[Bilbao]] (bask. Bilbo) – 353.173
* &lt;small&gt;11.&lt;/small&gt; [[Valladolid]] – 321.713
* &lt;small&gt;12.&lt;/small&gt; [[Córdoba (Spanien)|Córdoba]] – 319.692
* &lt;small&gt;13.&lt;/small&gt; [[Alicante]] (Alacant) – 319.380
* &lt;small&gt;14.&lt;/small&gt; [[Vigo]] – 293.725
* &lt;small&gt;15.&lt;/small&gt; [[Gijón]] – 273.931
* &lt;small&gt;16.&lt;/small&gt; [[L'Hospitalet de Llobregat]] – 252.884
* &lt;small&gt;17.&lt;/small&gt; [[A Coruña]] – 243.349
* &lt;small&gt;18.&lt;/small&gt; [[Granada]] – 236.982
* &lt;small&gt;19.&lt;/small&gt; [[Vitoria-Gasteiz]] – 226.490
* &lt;small&gt;20.&lt;/small&gt; [[Santa Cruz de Tenerife]] – 221.567
* &lt;small&gt;21.&lt;/small&gt; [[Badalona]] – 218.553
* &lt;small&gt;22.&lt;/small&gt; [[Elche]] (Elx) – 215.137
* &lt;small&gt;23.&lt;/small&gt; [[Oviedo]] – 212.174
* &lt;small&gt;24.&lt;/small&gt; [[Móstoles]] – 204.463
* &lt;small&gt;25.&lt;/small&gt; [[Cartagena (Spanien)|Cartagena]] – 203.945
* &lt;small&gt;26.&lt;/small&gt; [[Alcalá de Henares]] – 197.804
* &lt;small&gt;27.&lt;/small&gt; [[Sabadell]] – 196.971
* &lt;small&gt;28.&lt;/small&gt; [[Jerez de la Frontera]] – 196.275
* &lt;small&gt;29.&lt;/small&gt; [[Fuenlabrada]] – 195.131
|
* &lt;small&gt;30.&lt;/small&gt; [[Terrassa]] – 194.947
* &lt;small&gt;31.&lt;/small&gt; [[Pamplona]] – 193.328
* &lt;small&gt;32.&lt;/small&gt; [[Santander]] – 183.955
* &lt;small&gt;33.&lt;/small&gt; [[San Sebastián]] (bask. Donostia) – 182.930
* &lt;small&gt;34.&lt;/small&gt; [[Almería]] – 181.702
* &lt;small&gt;35.&lt;/small&gt; [[Leganés]] – 181.248
* &lt;small&gt;36.&lt;/small&gt; [[Burgos]] – 172.421
* &lt;small&gt;37.&lt;/small&gt; [[Castellón de la Plana]] (Castelló de la Plana) – 167.455
* &lt;small&gt;38.&lt;/small&gt; [[Alcorcón]] – 162.524
* &lt;small&gt;39.&lt;/small&gt; [[Salamanca]] – 160.331
* &lt;small&gt;40.&lt;/small&gt; [[Albacete]] – 159.518
* &lt;small&gt;41.&lt;/small&gt; [[Getafe]] – 157.397
* &lt;small&gt;42.&lt;/small&gt; [[Huelva]] – 145.150
* &lt;small&gt;43.&lt;/small&gt; [[Logroño]] – 144.935
* &lt;small&gt;44.&lt;/small&gt; [[Badajoz]] – 143.019
* &lt;small&gt;45.&lt;/small&gt; [[San Cristóbal de La Laguna]] – 141.627
* &lt;small&gt;46.&lt;/small&gt; [[León]] – 136.414
* &lt;small&gt;47.&lt;/small&gt; [[Cádiz]] – 131.813
* &lt;small&gt;48.&lt;/small&gt; [[Tarragona]] – 128.152
* &lt;small&gt;49.&lt;/small&gt; [[Lleida]] – 124.709
* &lt;small&gt;50.&lt;/small&gt; [[Marbella]] – 124.333
* &lt;small&gt;51.&lt;/small&gt; [[Santa Coloma de Gramenet]] – 118.129
* &lt;small&gt;52.&lt;/small&gt; [[Mataró]] – 116.698
* &lt;small&gt;53.&lt;/small&gt; [[Jaén]] – 116.540
* &lt;small&gt;54.&lt;/small&gt; [[Dos Hermanas]] – 112.273
* &lt;small&gt;55.&lt;/small&gt; [[Algeciras]] – 111.283
* &lt;small&gt;56.&lt;/small&gt; [[Torrejón de Ardoz]] – 109.483
* &lt;small&gt;57.&lt;/small&gt; [[Ourense]] – 108.358
* &lt;small&gt;58.&lt;/small&gt; [[Alcobendas]] – 103.149
|
|}

== Werziş ==

Li Spanya spora herî girîng pêgog (goga pê) e. [[Real Madrid]] û [[FC Barcelona]] yek ji du yaneyên dinêyê pêgogê herî girîng in. Maçên navbera wan de li dinê baleke mezin dikişînin.

== Wêne ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:ValenciaHemisphere2corr.jpg|[[Valensiya]]
Wêne:Spain Andalusia Seville BW 2015-10-23 13-04-37.jpg|[[Sevilya]]
Wêne:Alhambradesdegeneralife.jpg|Alhambra, [[Granada]]
Wêne:Segovia Aqueduct.JPG|[[Segovia]]
Wêne:Santuario Novelda.jpg|[[Novelda]]
Wêne:Guggenheim-bilbao-jan05.jpg|[[Bilbao]]
Wêne:Antequera pena de los enamorados.JPG|Antequera, Málaga 
Wêne:Cantabria_Santoña_Berria_01_lou.JPG| [[Cantabria]] 
Wêne:Teide Teneriffa.JPG|[[Teide]], [[Tenerife]]

Wêne:Central pyrenees.jpg|[[Pîrenê]]
Wêne:Catedral de Jaén - afloresm.jpg|[[Jaen]]
&lt;/gallery&gt;

== Mijarên têkildar ==

* [[Spanyol]]
* [[Zimanê spanî]]

== Girêdanên derve ==
* [http://www.spain.info/ Official tourism portal for Spain]
* [http://eltiempo.growiktionary.org Weather forecast for Spain]

{{Commons|Spain}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

== Çavkanî ==
[[Kategorî:Spanya| ]]</text>
      <sha1>jjie63nf5ga9cmq02rnobz2tuai1og6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096598</id>
      <parentid>1096594</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T08:21:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Guhertoya 1096594 ya [[Special:Contributions/2001:871:210:2D03:5913:F67D:CCD3:7582|2001:871:210:2D03:5913:F67D:CCD3:7582]] ([[User talk:2001:871:210:2D03:5913:F67D:CCD3:7582|gotûbêj]]) şûnde kir</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33398" xml:space="preserve">{{Kêm}}

{{Infobox Welat2
|navê rastî                 = {{navê rastî|es|Reino de España|icon=no}}{{efn|name=a|Spanish Destûra Bingehîn ti bi navê fermî ji bo Spain avakirina ne, tevî ku di warê '' España '' (Spanya), '' español Estado '' (Spanish Dewletê) û '' Nacion española '' (Spanish Netewe) bi tevahiya belgeyê de tê bikaranîn . Lê dîsa jî, li Wezareta Spanish Karên Derve li nevê avakirin, di 1984 de hatiye weşandin ku zavên '' España '' (Spain) û '' Reino de España '' (Kingdom of Spain) ne wekhev derbasdar to teklîf Spain di belgeyên navneteweyî de. Ev term, Kingdom of Spain, bi germî ji aliyê hikûmeta li karûbarên neteweyî û navneteweyî yên her cureyî, di nav wan de peymanên biyanî û herweha belgeyên fermî neteweyî tê bikaranîn, û ji ber vê yekê wek navê fermî ji aliyê gelek rêxistinên navneteweyî de naskirin.&lt;ref&gt;[http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ai281209-aec.html Acuerdo entre el Reino de de España y Nueva Zelanda], [http://www.mir.es/SGACAVT/derecho/ac/ac13021992.html Acuerdo entre el reino de España y el reino de Marruecos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720002802/http://www.mir.es/SGACAVT/derecho/ac/ac13021992.html |date=2011-07-20 }}; [http://t3.gstatic.com/images?q=tbn:POLvL-tJBq8_KM:http://www.motoradictos.com/images/2010/05/permiso-conducir-espana1.jpg&amp;t=1 licenses] [http://sbrabogados.files.wordpress.com/2008/02/carnet_conducir.jpg permissions] [http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/tue.t6.html Tratado de la Unión Europea] {{wayback|url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/ai281209-aec.html |date=20141125021617 |df=y }}&lt;/ref&gt;}}{{efn|name=b|Li Spanya, [[Zimanên spanyayê|zimanên din]] bi awayekî fermî wek rewa nas kirin [[Zimanê xwecî|xwecîhî]] [[zimanê herêmî|(herêmî) ziman]] bin [[Senedê Ewropayê ji bo Zimanên Herêmî an Hindikayiyan]]. Li her yek ji van, bi navê fermî Spanya({{lang-es|Reino de España|links=no}}, bilêvkirin: {{IPA-es|ˈreino ð(e) esˈpaɲa|}}) wiha dişopîne:
* {{bi-an|Reino d’Espanya}}, {{IPA-esdia|ˈreino ðesˈpaɲa|IPA}}
* {{bi-ast|Reinu d’España}}, {{IPA-ast|ˈreinu ðesˈpaɲa|IPA}}
* {{bi-eu|Espainiako Erresuma}}, {{IPA-eu|es̺paɲiako eres̺uma|IPA}}
* {{bi-ca|Regne d’Espanya}}, {{nowrap|{{IPA-ca|ˈreŋnə ðəsˈpaɲə|IPA}}
** {{IPA-ca|ˈreŋne ðesˈpaɲa|langva}}
* {{lang-gl|Reino de España}}, {{IPA-gl|ˈreino ð(e) esˈpaɲa|IPA}}
* {{lang-oc|Reiaume d’Espanha}}, {{IPA-oc|reˈjawme ðesˈpaɲɔ|IPA}}}}}}
|navê hevbeş                = Spanya
|konvansiyonel navê dirêj   = Keyaniya Spanyayê
|rewş                       = 
|wêneyê ala                 = Flag of Spain.svg
|sernav ala                 = 
|wêneyê mertal              = Escudo de España (colores THV).svg
|sernav mertal              = 
|dirûşma netewî             = {{navê rastî|la|&quot;[[Plus ultra (dirûşm)|Plus Ultra]]&quot;|italics=no}} &lt;br /&gt; {{small|&quot;Berfireh Wêdayî&quot;}}
|dirûşma bi kurdî           = 
|sirûda netewî              = {{navê rastî|es|&quot;[[Marcha Real]]&quot;|italics=no|icon=yes}}&lt;!-- In full ''Marcha Real Española'' (Marşa Keyanî ya Spanyayê), also known as ''Marcha Granadera'' (March of the Grenadiers). --&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.boe.es/boe/dias/1997/10/11/pdfs/A29594-29600.pdf|title=Real Decreto 1560/1997, de 10 de octubre, por el que se regula el Himno Nacional|author=[[Government of Spain|Presidency of the Government]]|work=[[Boletín Oficial del Estado]] núm. 244|date=11 October 1997|language=Spanish}}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; {{small|&quot;Marşa Keyanî&quot;}}  &lt;br /&gt; &lt;center&gt;[[Wêne:Marcha Real-Royal March by US Navy Band.ogg]]&lt;/center&gt;
|wêneyê nexşe               = EU-Spain.svg
|wêneyê nexşe2              = Spain-Location-Map(2013)-UNOCHA-no-logo.png
|nexşe mezinî               = 250px
|nexşe mezinî2              = 250px
|nexşe sernav               = 
|nexşe sernav2              = 
|nexşe sernûçe              = {{nexşe sernûçe |cih reng=keskê tarî |herêm=[[Ewropa]] |herêm reng=gewrê tarî |bineherêm=[[Yekîtiya Ewropayê]]| bineherêm reng = kesk |rênîşan=EU-Spain.svg}}
|nexşe sernûçe2             = 
|cih                        = 
|paytext                    = [[Madrid]]
|paytext2                   = 
|bajarê mezin               = paytext
|bicîhbûna mezin            = 
|awayê bicîhbûna mezin      = 
|latd = 40|latm = 26|latNS = N|longd = 3|longm = 42|longEW = W
|zimanên fermî              = [[Zimanê spanî|spanî]]
|zimanên naskirin           = 
|zimanên herêmî             = 
|awayê ziman                = Zimanê fermî &lt;br /&gt; {{nobold|û zimanê neteweyî}}
|awayê ziman2               = Zimanên&lt;br /&gt; fermî yên din {{efn|name=c}}&lt;!--Protected and/or co-official (regional)
|ziman                      = [[Zimanê spanî|kastîlî]] (&quot;spanî&quot;)&lt;!--(aka Castilian)--&gt;{{efn|name=c|The official Spanish language of the State is established in the Section 3 of the [[Spanish Constitution of 1978]] to be Castilian.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.lamoncloa.gob.es/IDIOMAS/9/Espana/LeyFundamental/index.htm |title=The Spanish Constitution |publisher=Lamoncloa.gob.es |date= |accessdate=26 April 2013 |url-status = dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130325101204/http://www.lamoncloa.gob.es/IDIOMAS/9/Espana/LeyFundamental/index.htm |archivedate=25 March 2013 |df= }}&lt;/ref&gt; In some [[autonomous communities of Spain|autonomous communities]], [[Zimanê ketelanî|ketelanî]], [[Zimanê galîsyayî|galîsyayî]] û [[Zimanê baskî|baskî]] (euskara) hevserokatiya bi zimanên-fermî ne. [[Zimanê aragonezî|aragonî]] û [[Zimanê astûrî|astûrî]] (bable) xwedî hin pileya naskirina fermî ne.}}
|ziman2                     = {{hlist | [[Zimanê aragonî|aragonî]] | [[Zimanê astur-leonî|astur-leonî]]&lt;!--(incl. Leonî)--&gt; | [[Zimanê baskî|baskî]] | [[Zimanê ketelanî|ketelanî]]&lt;!--(incl. Valencian)--&gt; | [[Zimanê galîsyayî|galîsyayî]] | [[Zimanê oksîtanî|oksîtanî]] (aranî)&lt;!--(Aranese dialect)--&gt;}}
|zimanên bin                = 
|zimanên bin2               = 
|komên etnîkî               = {{unbulleted list |89,9% [[spanyol]], ketelan, bask, galîsyayî |10,1% yên din}}
|komên etnîkî sal           = 2015
|dîn                        = 
|demonîm                    = [[Spanyol]]
|awayê rêveberiyê           = [[Monarşiya destûrî|Monarşiya]] [[Sîstema parlementeriyê|parlamenî]]
|sernav rêber1              = [[Monarşiya Spanyayê|Monarş]]
|navê rêber1                = [[Felipe VI ya Spanyayê|Felîp VI]]
|sernav rêber2              = [[Serokwezîrê Spanyayê|Serokwezîr]]
|navê rêber2                = 
|sernav rêber3              = 
|navê rêber3                = 
|sernav rêber4              = 
|navê rêber4                = 
|sernav rêber5              = 
|navê rêber5                = 
|pêşvebirî                  = [[Cortes Generales]]
|meclîsa jorîn              = [[Senato ya Spanyayê|Senato]]
|meclîsa jêrîn              = [[Encûmena Nûneran (Spanya)|Encûmena Nûneran]]
|awayê serxwebûnê           = [[Dîroka Spanyayê|Damezrandin]]
|nota serxwebûnê            = 
|bûyera avakirinê1          = [[Fermandarê Katolîk|Fermanrewayên Berê]]
|dema avakirinê1            = 20ê kanûna paşîn 1479
|bûyera avakirinê2          = ''[[Charles V, Holy Roman Emperor|De facto]]'
|dema avakirinê2            = 23ê kanûna paşîn 1516
|bûyera avakirinê3          = ''[[Qanûnên Nueva Planta|De jure]]'
|dema avakirinê3            = 9ê hezîranê 1715
|bûyera avakirinê4          = [[Destûra Bingehîn a Spanyayê 1812|Bingehîna yekem]]
|dema avakirinê4            = 19ê adarê 1812
|bûyera avakirinê5          = {{nowrap|[[Derbasî Demokrasiya Spanyayê|Demokrasiya rojane]]}}
|dema avakirinê5            = [[Destûra Bingehîn a Spanyayê 1978|29ê kanûna pêşîn 1978]]
|bûyera avakirinê6          = {{nowrap|[[Berfirehbûna Yekîtiya Ewropayê#Berfirehên Deryaya Navîn|EEC ragihandin]]}}{{efn|[[Yekîtiya Ewropayê]] (EW) ji 1993.}}
|dema avakirinê6            = 1ê kanûna paşîn 1986
|rûerd etîket2              = 
|rûerd dane                 = 
|rûerd dane2                = 
|rûerd                      = 
|rûerd km2                  = 505,990&lt;ref&gt;{{cite web|title=Anuario estadístico de España 2008. 1ª parte: entorno físico y medio ambiente|url=http://www.ine.es/prodyser/pubweb/anuario08/anu08_01entor.pdf|website=Instituto Nacional de Estadística (Spain)|accessdate=14ê nîsanê 2015}}&lt;/ref&gt;
|rûerd magnitude            = 1 E11
|rûerd rêz                  = 51an
|rûerd jêrenot              = 
|av                         = 1.04
|gelhe texmînkirin          = 
|gelhe texmînkirin sal      = 
|gelhe texmînkirin rêz      = 
|gelhe giştejimar           = 46 423 064{{efn|Wek hezîran 2015, gelê spanyayê bûye 46,439,864. Di vê mehê de hejmara welatiyên bi nasnameya Spanî gihîştin 41 996 253. Hejmara biyaniyan (i.e. koçber, Hevwelatî û penaberên) û her tim li Spanyayê dijîn texmîn kirin ku bibin li 4,426,811 (9.54%) di 2015.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ine.es/prensa/np948.pdf|title=Cifras de Población a 1 de julio de 2015. Estadística de migraciones. Primer semestre de 2015. Datos Provisionales|date=4 December 2015 |publisher = Instituto Nacional de Estadística (INE)|language=es}}&lt;/ref&gt;}}
|gelhe giştejimar sal       = 2015
|gelhe giştejimar rêz       = 30.
|gelhe tîrbûn km2           = 92
|gelhe tîrbûn rêz           = 112.
|hejmara endaman            = 
|TBH PHK                    = {{nowrap|$1.674 trîlyon&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=57&amp;pr.y=14&amp;sy=2015&amp;ey=2020&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=184&amp;s=NGDP%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a=|title=Spain |publisher=International Monetary Fund |accessdate=20ê hezîranê 2016}}&lt;/ref&gt;}}
|TBH PHK sal                = 2015
|TBH PHK rêz                = 16.
|TBH PHK her kesekî         = $36 143
|TBH PHK her kesekî rêz     = 33.
|TBH nomînal                = {{nowrap|$1.242 trîlyon&lt;ref name=imf2 /&gt;}}
|TBH nomînal sal            = 2016
|TBH nomînal rêz            = 12.
|TBH nomînal her kesekî     = $26 823
|TBH nomînal her kesekî rêz = 29.
|Gini                       = 33,7 &lt;!--tenê hejmar--&gt;
|Gini sal                   = 2013
|Gini guherandin            = 32 &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
|Gini rêz                   = 
|Gini çavk                  = &lt;ref name=eurogini&gt;{{cite web|title=Gini coefficient of equivalized disposable income (source: SILC)|url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_di12|publisher=Eurostat Data Explorer|accessdate=22ê tîrmehê 2014}}&lt;/ref&gt;
|PPM                        = 0,876 &lt;!--tenê hejmar--&gt;
|PPM sal                    = 2014
|PPM guherandin             = zêdebûn &lt;!--zêdebûn/kêmbûn/neguhertî--&gt;
|PPM rêz                    = 26.
|PPM çavk                   = &lt;ref name=HDI&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=14 December 2015 |accessdate=14ê kanûna pêşîn 2015 }}&lt;/ref&gt;
|dirav                      = [[Euro]]{{efn|[[Peseta]] berî 2002.}} ([[Nîşana Euro|€]])
|dirav kod                  = EUR
|demjimêr                   = [[Demjimêra Navendî ya Ewropî|DNE]] ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+1)&lt;br&gt;[[Demjimêra Rojavayê Ewropî|DRE]]
|utc offset                 = &amp;#8203;&lt;!--Zanibe: Ev diyardeyeke karaktera vala ye, da ku danîşana infobox &quot;UTC&quot; bêyî (balansek) bişinî.--&gt;
|demjimêr DST               = 
|utc offset DST             = +1
|DST not                    = {{small|Zanibe: Şopgirtinên Spanya CET/CEST, ji bilî [[Giravên kanarya]] ku çavderiya WET/WEST}}
|dijrabertî                 = 
|celebê dîrokê              = rr/mm/ssss {{small|([[Common Era|CE]])}}
|hatûçûn                    = rast
|koda înternetê             = [[.es]]{{efn|name=e|Jî desthilata [[.eu]] tê bikaranîn, wekî ku bi yên din re parveyê endamên welatên [[Yekîtiya Ewropayê]]. Jî desthilata [[.cat]] li [[Països Catalans|Welatên Ketelanî]] tê bikaranin.}}
|iso3166kod                 = ES
|koda telefonê              = [[Hejmarên telefona li Spanyayê|+34]]
|berdilê hîmander           = 
|wêne nexşe3                = 
|nexşe sernav3              = 
|jêrenot a                  = 
|jêrenot b                  = 
}}'''Spanya''' an jî ''' Keyaniya Spanyayê''' (fermî {{Bi-es|Reino de España}}; {{Bi-ca|Regne d'Espanya}}; {{Bi-eu|Espainiako Erresuma}}) dewletek e li başûr rojavaya [[Ewropa]], li [[nîvgirava Îber]]. Paytexta Spanyayê [[Madrîd]] e.

== Dîrok ==
=== Demên Antîk ===
Tê bawer kirin ku mirovên pêşîn berî 500&amp;nbsp;hezar sal berê bi rêya [[Asyayê]] gihîştine cihê ku paşê bû Spanya. Ev nêçîrvan bûn û [[Arkeolojî|Arkeologan]] serê tîr û kêrên firtonê dîtin. Li [[Altamira]] li [[Cantabria]], şikeftek bi [[wêneyên şikeftê]] hatiye dîtin ku nêzîkî 16&amp;nbsp;000 – 10&amp;nbsp;salên berî zayînê ne. Tê bawer kirin ku tabloyên şikeftê ji hêla [[Cro Magnon]] ve hatine çêkirin. Nêzîkî 3000 BZ Îberî ji Afrîkayê hatine Spanyayê. Ew cotkar bûn, û dixuye ku ga di [[ol]] wan de rolek taybetî lîstiye. Di goran de bi sedan fîgurên jin ên kevirî hatine dîtin. Arkeologan jî tabloyên ji heriyê ku li ser nivîsandî ne dîtine, lê nekariye wan deşîfre bike. Îberî di nav eşîran de dijiyan û eşîrên li başûr bi taybetî dewlemend û pêşketî bûn. Padîşahiya yekem a Îberiyan bi navê Tartessos bû û li başûrê nîvgiravê bû. Navê wan çi ye, nayê zanîn, lê Yewnaniyan ji wan re digotin [[Îberî]] ji ber ku ew li kêleka çem [[Ebro]] dijiyan.

Nêzîkî 1100 BZ [[Fenîke|Fenîkiyan]] li ser spanî [[Atlantîk|Atlantîk]] bajarekî ku jê re digotin ''Gadir'', [[Cádiz]] ya îroyîn ava kirin, û tiriyên ku jê re digotin ''Malaka'' çandin. ', îroyîn [[Málaga]]. Fenîkiyan metalên ji Îberiyan diguherandin, û paşê ew metal bi tiştên ji çar aliyê Deryaya Navîn bazirganî dikirin. Fenîkiyan navê wî welatî kirine ''Ishaphan'' ku tê maneya ''girava [[hyraxes]]'' (an jî ''berava hîraxes''). Tiştê ku Fenîkiyan nizanibûn ev bû ku &quot;hîraksên&quot; spanî yên ku wan ji welatê xwe nas kiribûn, bi rastî [[kevroşk]] bûn. Navê paşê di Romayiyan de bûye {{Bi-la|Hispania}} û {{Bi-es|España}}.&lt;ref&gt;{{bookref |title=The Ancyclopedia of Mammals |surname=McDonald |firstname=David W. (ed.) |sal =2009 | rûpel=86 |weşanger=Weşanxaneya Zanîngeha Oxfordê |ziman=Îngilîzî | isbn=978-0-19-956799-7}}&lt;/ref&gt; Nêzîkî 900 B.Z. li bakurê nîvgiravê [[kelt]] bi cih bûne. Komên gel tevlîhev bûn û çanda [[Keltîberî]] rabû. Kelt ji îberiyan çerm siviktir bûn û heta îro jî mirovên li bakurê Spanyayê ji mirovên ji başûrê Spanyayê siviktir in. Di sedsala 6'an berî zayînê de Yewnanî li ber peravê bi cih bûne. Ji welêt re digotin ''Hesperia'', ''Welatê Rojavêtinê''. Çêker bi xwe re anîn û darên zeytûnan çandin.

=== Fethiya Romayê ===
[[Wêne:Hispania 1a division provincial.PNG|thumb|Beşa yekem a Îspanyayê.]]
Carthaginians demek dirêj li peravê qereqolên bazirganiyê hebûn lê di sedsala 2-an de berî zayînê. wan beşên mezin ji Nîvgirava Îberyayê dagîr kirin. Wan bajarê Carthago Nova (niha [[Cartagena, Spanya|Cartagena]]) ava kirin. Di bin general [[Hannibal]] de, şervanên Celtiberian hatin leşkerkirin û bi wî re di sala 281 B.Z. li ser [[Alp]] li dijî [[Roma]] di [[Şerê Punîk ê Duyemîn]]. Dema ku Kartaginiyan di şerê li dijî Romayê de winda kirin, Romayî parêzgehên wan girtin û navê wî welatî Hispania kirin. Lêbelê, Celtiberians şerekî gerîla yê qismî serkeftî meşand. Lêbelê, piştî 200 salên şerê gerîla, Romayî pir zêde di bin kontrola wê de bûn. Hispania bi kanên xwe yên zêr bû yek ji dewlemendtirîn beşên Romayê û çend împaratorên Romê ji wir hatin: [[Traianus]], [[Hadrianus]], [[Marcus Aurelius]] û [[Theodosius I]]. Welat bû sê parêzgehan: [[Baetica]] (piraniya [[Endulus (herêm)|Endulus]] ya îroyîn), [[Lusitania|Lusitania]] (niha [[Portûgal]]) û [[Hispania Tarraconensis]] . Dûv re, beşa bakur-rojavayê Tarraconensis di bin navê Gallaecia et Asturia de bû parêzgeha xwe.

=== Visigoth ===
Ji hêla [[Hûn]]ên ku ji rojhilat hatin ajotin, [[Vandal]] di zivistana 406 de [[Reyn]] derbas kirin û derbasî axa Romayê bûn. Di 409 de ew derbasî [[Pîrenê]] bûn û li başûr bi cih bûn, û navê herêmê [[Endulus (herêm)|Endulus]] danî. Piştî wan [[Vîzîgot]] yên şerker hatin ku, piştî ku [[Roma]] di sala 410 de talan kirin, li başûrê îro [[Fransa]] bi cih bûn. Hêdî hêdî wan bandora xwe li seranserê nîvgiravê zêde kir û di dawiyê de paytexta xwe ji [[Toulouse]] bar kir [[Toledo]] piştî ku Vandalan ajotin Afrîkaya Bakur. Vîzgot [[Xirîstiyanî|Mesîhî]] bûn û gelek jî peyrewên [[Arianîzmê]] bûn. Pevçûnên navxweyî li ser baweriya rast derketin û di 589 de Rekaredê Katolîk bû desthilatdar û [[Katolîk]] kir ola dewletê. Wê demê Visigothan karîbûn peravên başûr ku di bin kontrola [[Östrom]] de bû bi dest bixin. Di sedsala 10'an de [[Cihûtî|Cihû]] li welêt bi cih bûn û Vizigothan di sedsala 6'an de li dijî wan dest bi çewsandinê kirin. Lê nakokiyên tund di navbera eşîrên Visigothic de bû sedema qelsbûnê dema ku Cihû û Arî nerazî bûn.

=== fetha misilmanan ===
[[Wêne:IsabellaofCastile05.jpg|thumb|Qral Isabella û Qral Ferdinand.]]
{{Gotara sereke|Reconquista}}
Li Bakurê Afrîkayê Ereb û Berberan bi lez û bez fetih kirin. Di şerê desthilatdariya navxweyî ya Visigothan de di navbera [[Roderick]] û esilzadeya Visigothic de, hin mîran di havîna 711 de bi 7&amp;nbsp;000 mêr re alîkariya Berberan kirin ku ji [[Tengava Cîbraltarê]] derbas bibin. Ev hêz ji aliyê fermandarê garnîzona [[Tengier]], [[Tarik ibn-Ziyad]] ve dihatin birêvebirin û ew li çiyayekî bi navê Cêbel el-Tarik, îro [[Cebiltar]] daketin. Ji hêla 5&amp;nbsp; mêran ve hatin xurtkirin, Berberan di 19ê Tîrmeha 711ê de bi hêzek Visigothîk ya belkî mezintir rû bi rû man. Asturias li bakur. Ji welatê [[el-Endelus|Cezîra Endulus]] re digotin &quot;Girava Vandalan&quot;. Paytexta wan a yekem Hispalis bû, ku navê wê kirin Îşbiliya, îro [[Seviliya]]. Wan pêşveçûna xwe li seranserê Pîrenê û nav Padîşahiya Frankan berdewam kirin heya ku ew têk çûn. Di bin tebeqeya jorîn a [[Îslamî|Misilman]] de, elîta vîzîgotîk binerd ma. Di berdêla dabînkirina kelûpelan de, destûr ji wan re hat dayîn ku li ser herêmên xwe desthilatdariya xwe bidomînin. Çandinî bi avdanî, kaniyên avdanê, [[avkanî]] û aşxane pêş ket. Lêbelê, di navbera Berber û Ereban de şer hebûn û [[Karlê Mezin]] dikaribû vê yekê bikar bîne da ku herêmên li bakurê rojhilat dagir bike. Vekişîna Frankan a li ser Pîrenê, ku ji hêla Bask ve hatin êrîş kirin, bû çavkaniya îlhamê ji bo [[Strana Roland]]. Berberan li bakur erdekî xerabtir hatibû dayîn û dema ew vegeriyan Afrîkaya Bakur axa wan ji hêla Xiristiyanan ve hate girtin. Ereban çu carî nekarîn tevahiya nîvgiravê dagir bikin, lê hin padîşahiyan piçûk ên xiristiyan karîbûn xwe li erdê bigirin.

Di salên 820-an de, kela [[Royal Alcazar ya Madrîdê|Alcazar]] li ser girekî wêran li [[Kastîlya]] hatiye avakirin. Li dora kelehê bajarekî bi navê Mayrît rabû, ku îro [[Madrîd|Madrîda]] ye. Di 31ê tîrmeha 844an de, peravên [[Asturias]] ji hêla [[Vîkîng]] ve hat êrîş kirin ku paşê hem [[Lîzbon]] û hem [[Sevilla]] talan kirin. Vîkîng hema hema her sal vedigeriyan, di nav tiştên din de wan xwe li peravên Fasê (&quot;Blåland&quot;) dianîn û mirovên ku wekî kole difirotin digirtin. Serdema misilmantiyê bû sedema geşbûna rewşenbîrî û [[Xîlafeta Kordoba]] bû yek ji navendên rewşenbîrî yên Ewropayê. [[pirtûkxane]], dibistan, doktor, astronom, botanîst û kîmyazan hebûn. Ji sala 929an pê ve welat bû [[xîlafetî]] serbixwe lê di sedsala 11an de xelîfetî di nav çend padîşahiyên piçûk de bi padîşahên xwe ve parçe bû. [[taifa]] padîşahiyan. Li bakur, padîşahiyan cihêreng ên xiristiyan dikaribûn bi [[Aqûbê şandî|Aqûb (hesp)]] re bibin yek wek sembola yekbûnê. Ji bo van Xiristiyanan ''España'' herêma Moorî bû, lê misilmanan ji herêma Xirîstiyanan a li bakur re digotin ''Ishpanja''. Ji dawiya sedsala 11-an vir ve, Xirîstiyanan gelek serketinên girîng pêk anîn, wek [[Toledo, Spanya|Toledo]] (di sala 1085 de, [[Zaragoza]] (di sala 1118 de hate fethkirin), [[Valensiya]] (di sala 1238 de hate fetihkirin) û Sevilla (1248 fetih kirin). Lêbelê Xirîstiyanan hişt ku çanda kozmopolît a ku Xirîstiyanî û Îslametî tê de tevlihev bûne ji bo demek dirêj bimîne. Yekane padîşahiya misilman a ku ma [[Padîşahiya Granada]] li başûr bû.

=== Spanya di bin dîktatoriya Franco de ===
{{Gotara sereke|Spanya di bin dîktatoriya Franco de}}
[[Wêne:Franco eisenhower 1959 madrid.jpg|thumb|Franco bi [[Serokê Dewletên Yekbûyî]] [[Dwight D. Eisenhower]] li [[Madrid]] [[1959]]]]
Di sala 1936 de, Franco, ku ji aliyê hukûmeta çepgir ve tê rêvebirin, li [[Giravên Qenariyê]] bû, ku ew bixwe [[sirgûn]] bû, dema ku li ser daxwaza komên paşverû ku serhildanek leşkerî li dijî Hikûmeta Komarparêz a niha li  Madrîdê, di Tîrmeha 1936an de fermandariya herî bilind a hêzên serhildêr girt. postên [[Serokê]] Îspanya û [[serokê hikûmetê]] girt. Padîşah piştî referandumek di 1947 de hate vegerandin, bi Franco re [[dîktator]], serok heya mirina wî di 1975 de.

==== Têkiliya Franco bi cîhana derve re ====
Spanya di dema [[Şerê Cîhanê yê Duyemîn]] de bêalî ma, her çend welat di destpêka şer de helwestek [[Almanyaya Nazî|alîgirê Alman]] pejirand. Di 23ê cotmeha 1940î de, Franco û [[Adolf Hitler|Hitler]] li [[Hendaye]], [[Fransa]] hatin cem hev. Ji bo ku li aliyê Alman bikeve şer, Franco, di nav tiştên din de, xwarin, cebilxane, [[Cîbraltar]] û [[Afrîkaya Bakur a Fransa|Afrîkaya Bakura a Fransa]] xwest, ku Almanan nikaribû qebûl bikin. Di paşerojê de jî li ser mafên madenê yên Alman ên li Spanyayê nakokî derket. Franco di dema şer de bêalî ma û bi vî awayî piştî şer ji dîktatoriyê rizgar bû.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_282&quot;&gt;Lindqvist (1991), r. 282&lt;/ref&gt; Spanya piştî şer ji aliyê hemû cîhanê ve hat îzolekirin û dûr bû. di gelek waran de bi taybetî di çandinî û pîşesaziyê de ji pêşkeftinê paşde maye. Welat feqîr bû û ji bo ji nû ve avakirina piştî şerê navxweyî ku zirareke mezin dabû avahî û binesaziyê, pêdivî bi alîkariyê hebû. Lê alîkarî ji cîhana derve nehat û Neteweyên Yekbûyî pişta xwe da welat.

==== Îdeolojiya dîktator Franco ====
Partiya desthilatdar li Spanyaya Franco [[Faşîzm|faşîst]] [[Partiya Falangîst]] bû, lê faşîstên dilpak ên li dora wî zû xwe xiyanet dîtin, ji ber ku Franco di salên 1950-an de hêmanên [[faşîst]] ji hikûmeta xwe paqij kir. .&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot;&gt;Lindqvist (1991), r. 281&lt;/ref&gt; Desthilatdariya wî ji bilî Faşîzmê bi [[muhafezekar]], [[olperestî]] û [[otorîterîzm]] klasîk bû. Bi rastî jî îdeolojiya wî hebû&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot; /&gt; Çima şaş tê şîrovekirin ji ber ku Felangîstan heman reng û sembolên faşîstan bikar anîn. Bikaranîna wan ji ber mîrasek ji [[Ferdinand II of Aragon]] û [[Isabella I of Castile]] di sedsala 15-an de dema ku wan Spanya di nav padîşahiyek de kir yek bû. Franco xwest ku wan bi bîr bîne û rêz bigire.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_281&quot; /&gt;

==== warisê Franco ====
Franco di 1923 de bi [[Carmen Polo y Martínez-Valdès]] re zewicî bû. Di sala 1926-an de zaroka wan a yekane bû: [[Maria del Carmen Franco y Polo]]. Piştî mirina Franco di 1975 de, Maria del Carmen ji hêla [[Juan Carlos I yê Spanyayê|Juan Carlos]] ve sernavê &quot;Duquesa de Franco&quot; hat dayîn. Tê gotin ku Franco mîrê wê demê Juan Carlos wekî kurê wî qet nedîtiye û bi awayekî aktîf beşdarî mezinkirina wî bûye wekî mîlîtan.&lt;ref&gt;Lindqvist (1991), r. 285&lt;/ref&gt; Franco bingehên ji nû ve avakirina padîşahiya li Spanyayê, lê Qral Juan Carlos, ku piştî mirina xwe derket ser [[ text]], hilbijart ku dîktatoriya Spanyayê bike [[demokrasî]].

==== Tepeserkirina rejimê ya rexnegiran ====
[[dîktatorî]] Franco hunerên azad perçiqand. Wek mînak, nivîskar û helbestvanên rexnegirên rejîmê bi darê zorê hatin sirgûnkirin an jî hatin kuştin. Medya jî hat sansurkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist 1991&quot; &gt;Lindqvist (1991)&lt;/ref&gt; [[Azadiya olî]] hat rakirin û tenê baweriya katolîk hat qebûlkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist 1991&quot; /&gt; Kastîlî bû zimanê tenê yê naskirî li welat, îşaretên rê hatin guhertin, û pirtûkên bi zimanên hindikahiyan ên wekî [[Baskî]] û [[Katalanî]] hatin şewitandin. Di medyaya girseyî de ji bilî Kastilî zimanên din jî hatin qedexekirin.&lt;ref&gt;Lindqvist (1991), r. 279&lt;/ref&gt; Zêdetirî du mîlyon kes ji ber çalakiyên rexnegirên rejîmê hatin zîndanîkirin. Dibistan ji aliyê Dêra Katolîk ve hat girtin û zêdetirî 6&amp;nbsp;mamoste hatin îdamkirin û 7&amp;nbsp;000 jî hatin zîndanîkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt; Ji aliyê siyasî ve, [[ Partiya Falangîst]] yekane partî bû ku destûr jê re hat dayîn û hemû ciwan neçar bûn ku tevlî rêxistina xwe ya ciwanan bibin. Hemû muxalîfên siyasî yên ku bi eşkereyî hewl dida ku fikra xwe bitewîne, hatin zîndanîkirin.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt; Tenê dawetên dêrê rewa bûn û hevberdan bi qanûnê qedexe bûn.&lt;ref name=&quot;Lindqvist_280&quot; /&gt;

Li gorî hin agahiyan, tê gotin ku di navbera salên 1939 û 1944'an de nêzî 200&amp;nbsp; hezar kes hatine îdamkirin. Lê belê li gorî çavkaniyên din reqemên gelekî kêmtir diyar dikin. Lêbelê, kêm û zêde îdamên bi kurtî yên rexnegirên rejîmê li seranserê rejîmê berdewam bûn. Dîktatorî di salên 50’î de nerm bû, lê di sala 1969’an de rewşek awarte hate danîn ji bo ku muxalefetê ragire, ku heya hilweşandina rejîmê ma.

== Erdnîgarî ==

Firehiya xakên Spanyayê li derên herî fireh bakur başûrî de  856&amp;nbsp;km û rojava rojhelatî de jî  1.020&amp;nbsp;km e.
Spanya, bi [[Portekîz]] û navçeyekê [[UK|Keyîtiya Brîtanyayê]] ser deryan [[Gîbraltar]] ve li ser [[nîvgirava îber]] dimê ye. 
Xakên Spanya yên li ser nîvgirava Îberî, ji heftan şeşa îber digirin.  Li sînora Spanya yê bakur rojhelat, ser çîyayên [[Pîrenê]] re, [[Fransa]] û [[Andorra]] dimê ye.

Li parzemîna Spanyayê deştên bilind û rêzeçiyayên wekî Pîrenê û [[Sierra Nevada, Spanya|Sierra Nevada]] serdest e. Çend çemên mezin ji van bilindahiyan diherikin, wek [[Tajo]], [[Ebro]], [[Duero]], [[Guadiana]] û [[Guadalquivir]]. Li ber peravê zozan hene; ya herî mezin li ser Guadalquivir li Endulus ye, û li rojhilat deştên siltî ligel çemên navîn ên wekî [[Segura]], [[Júcar]] û [[Turia]] hene. Spanya li rojhilat bi [[Derya Spî]], li bakur [[Kendava Bîskay]] û li rojava [[Atlantîk]] sînor e. [[Giravên Balear]] li Deryaya Navîn û [[Giravên Kanarya]] li Okyanûsa Atlantîk li ber peravên Afrîkayê ne.

=== Avhewa ===
[[Wêne:Spain-climate.png|thumb|Li Îspanyayê li gorî [[Sîstema Köppen]] herêmên avhewayê.]]
{{Gotara sereke|Klîmayê Spanya}}
Avhewaya Spanyayê dikare li çar deveran were dabeş kirin:
* Deryaya Navîn: bi giranî li rojhilat û başûrê welêt avhewaya subtropîkal, di bihar û payîzê de baran pir dibare. Zivistanên nerm.
* Navxweyî: Avhewa parzemînî, zivistanên sar (li bakur gelek berf) û havînên germ.
* Peravên Atlantîka Bakur: Bi giranî di zivistanê de baran dibare, havînên nerm, hinekî sar.
* Giravên Kanarya: avhewaya subtropîkal li ser sînorê tropîkal, bi germahiya nerm (18&amp;nbsp;°C heta 24&amp;nbsp;°C) li seranserê salê.

=== Girav ===

Giravên wek Balear, [[Giravên Qenariyê|Qenariyê]], [[Ceuta]] û [[Melilla]] de pêk tê ye. Balearê li [[Deryaya Navîn]], Qenariyê yê li [[Atlantîk]] û bajarên li beravên [[Maroko]], [[Afrîkaya Bakur]] dimên [[Ceuta]] û [[Melilla]] jî hundura xakên Spanyayê ne. Navçeyeke Spanya ya [[Llívia]] di hundura sînorên Fransayê de dimê ye.

Giravên mînak [[Alborán]] a [[Perejil]] bi Spanyayê ve girêdan ne.

== Herêmên Spanyayê ==

Spanya bi 17 navçeyên otonom û 2 bajarên otonomên li Efrîqa bakur (Ceuta û Melilla) tê karger kirin.

Bibîne: [[Herêmên xweser ên Spanyayê]]

== Gel ==
Li Spanyayê bi gelemperî zimanên [[spanî]], [[Zimanê ketelanî|ketelanî]], [[galîsyayî]], [[baskî]] û [[aranî]] (okzîtanî) tên axaftin. Spanî li dewleta Spanî bi tenê zimanê fermî ye û ew her sê zimanên din jî li welatên xwe zimanê fermî ne.
 
Li [[Ketelonya]]yê li dibistan û zanîngehan him zimanê ketelanî û him jî spanî tên bikaranîn. Wek li [[Valensiya (herêm)|Valensiya]] zaravekî ketelanî [[valensî]] (''valencià'') tê axaftin.

=== Kurdên li Spanyayê ===
Gori texmînan 1.500 heya 5.000 [[kurd]] li Spanyayê hene{{Çavk}}.

== Bajarên mezin &lt;small&gt;(2005)&lt;/small&gt; ==

{|
|
* &lt;small&gt;1.&lt;/small&gt; [[Madrîd]] – 3.155.359
* &lt;small&gt;2.&lt;/small&gt; [[Barselona]] – 1.593.075
* &lt;small&gt;3.&lt;/small&gt; [[Valensiya]] – 796.549
* &lt;small&gt;4.&lt;/small&gt; [[Sevilla]] – 704.154
* &lt;small&gt;5.&lt;/small&gt; [[Zaragoza]] – 647.373
* &lt;small&gt;6.&lt;/small&gt; [[Málaga]] – 558.287
* &lt;small&gt;7.&lt;/small&gt; [[Murcia]] – 409.810
* &lt;small&gt;8.&lt;/small&gt; [[Las Palmas de Gran Canaria]] – 378.628
* &lt;small&gt;9.&lt;/small&gt; [[Palma de Mallorca]] – 375.773
* &lt;small&gt;10.&lt;/small&gt; [[Bilbao]] (bask. Bilbo) – 353.173
* &lt;small&gt;11.&lt;/small&gt; [[Valladolid]] – 321.713
* &lt;small&gt;12.&lt;/small&gt; [[Córdoba (Spanien)|Córdoba]] – 319.692
* &lt;small&gt;13.&lt;/small&gt; [[Alicante]] (Alacant) – 319.380
* &lt;small&gt;14.&lt;/small&gt; [[Vigo]] – 293.725
* &lt;small&gt;15.&lt;/small&gt; [[Gijón]] – 273.931
* &lt;small&gt;16.&lt;/small&gt; [[L'Hospitalet de Llobregat]] – 252.884
* &lt;small&gt;17.&lt;/small&gt; [[A Coruña]] – 243.349
* &lt;small&gt;18.&lt;/small&gt; [[Granada]] – 236.982
* &lt;small&gt;19.&lt;/small&gt; [[Vitoria-Gasteiz]] – 226.490
* &lt;small&gt;20.&lt;/small&gt; [[Santa Cruz de Tenerife]] – 221.567
* &lt;small&gt;21.&lt;/small&gt; [[Badalona]] – 218.553
* &lt;small&gt;22.&lt;/small&gt; [[Elche]] (Elx) – 215.137
* &lt;small&gt;23.&lt;/small&gt; [[Oviedo]] – 212.174
* &lt;small&gt;24.&lt;/small&gt; [[Móstoles]] – 204.463
* &lt;small&gt;25.&lt;/small&gt; [[Cartagena (Spanien)|Cartagena]] – 203.945
* &lt;small&gt;26.&lt;/small&gt; [[Alcalá de Henares]] – 197.804
* &lt;small&gt;27.&lt;/small&gt; [[Sabadell]] – 196.971
* &lt;small&gt;28.&lt;/small&gt; [[Jerez de la Frontera]] – 196.275
* &lt;small&gt;29.&lt;/small&gt; [[Fuenlabrada]] – 195.131
|
* &lt;small&gt;30.&lt;/small&gt; [[Terrassa]] – 194.947
* &lt;small&gt;31.&lt;/small&gt; [[Pamplona]] – 193.328
* &lt;small&gt;32.&lt;/small&gt; [[Santander]] – 183.955
* &lt;small&gt;33.&lt;/small&gt; [[San Sebastián]] (bask. Donostia) – 182.930
* &lt;small&gt;34.&lt;/small&gt; [[Almería]] – 181.702
* &lt;small&gt;35.&lt;/small&gt; [[Leganés]] – 181.248
* &lt;small&gt;36.&lt;/small&gt; [[Burgos]] – 172.421
* &lt;small&gt;37.&lt;/small&gt; [[Castellón de la Plana]] (Castelló de la Plana) – 167.455
* &lt;small&gt;38.&lt;/small&gt; [[Alcorcón]] – 162.524
* &lt;small&gt;39.&lt;/small&gt; [[Salamanca]] – 160.331
* &lt;small&gt;40.&lt;/small&gt; [[Albacete]] – 159.518
* &lt;small&gt;41.&lt;/small&gt; [[Getafe]] – 157.397
* &lt;small&gt;42.&lt;/small&gt; [[Huelva]] – 145.150
* &lt;small&gt;43.&lt;/small&gt; [[Logroño]] – 144.935
* &lt;small&gt;44.&lt;/small&gt; [[Badajoz]] – 143.019
* &lt;small&gt;45.&lt;/small&gt; [[San Cristóbal de La Laguna]] – 141.627
* &lt;small&gt;46.&lt;/small&gt; [[León]] – 136.414
* &lt;small&gt;47.&lt;/small&gt; [[Cádiz]] – 131.813
* &lt;small&gt;48.&lt;/small&gt; [[Tarragona]] – 128.152
* &lt;small&gt;49.&lt;/small&gt; [[Lleida]] – 124.709
* &lt;small&gt;50.&lt;/small&gt; [[Marbella]] – 124.333
* &lt;small&gt;51.&lt;/small&gt; [[Santa Coloma de Gramenet]] – 118.129
* &lt;small&gt;52.&lt;/small&gt; [[Mataró]] – 116.698
* &lt;small&gt;53.&lt;/small&gt; [[Jaén]] – 116.540
* &lt;small&gt;54.&lt;/small&gt; [[Dos Hermanas]] – 112.273
* &lt;small&gt;55.&lt;/small&gt; [[Algeciras]] – 111.283
* &lt;small&gt;56.&lt;/small&gt; [[Torrejón de Ardoz]] – 109.483
* &lt;small&gt;57.&lt;/small&gt; [[Ourense]] – 108.358
* &lt;small&gt;58.&lt;/small&gt; [[Alcobendas]] – 103.149
|
|}

== Werziş ==

Li Spanya spora herî girîng pêgog (goga pê) e. [[Real Madrid]] û [[FC Barcelona]] yek ji du yaneyên dinêyê pêgogê herî girîng in. Maçên navbera wan de li dinê baleke mezin dikişînin.

== Wêne ==
&lt;gallery&gt;
Wêne:ValenciaHemisphere2corr.jpg|[[Valensiya]]
Wêne:Spain Andalusia Seville BW 2015-10-23 13-04-37.jpg|[[Sevilya]]
Wêne:Alhambradesdegeneralife.jpg|Alhambra, [[Granada]]
Wêne:Segovia Aqueduct.JPG|[[Segovia]]
Wêne:Santuario Novelda.jpg|[[Novelda]]
Wêne:Guggenheim-bilbao-jan05.jpg|[[Bilbao]]
Wêne:Antequera pena de los enamorados.JPG|Antequera, Málaga 
Wêne:Cantabria_Santoña_Berria_01_lou.JPG| [[Cantabria]] 
Wêne:Teide Teneriffa.JPG|[[Teide]], [[Tenerife]]

Wêne:Central pyrenees.jpg|[[Pîrenê]]
Wêne:Catedral de Jaén - afloresm.jpg|[[Jaen]]
&lt;/gallery&gt;

== Mijarên têkildar ==

* [[Spanyol]]
* [[Zimanê spanî]]

== Girêdanên derve ==
* [http://www.spain.info/ Official tourism portal for Spain]
* [http://eltiempo.growiktionary.org Weather forecast for Spain]

{{Commons|Spain}}

{{YE}}
{{Dewletên Ewropayê}}

== Çavkanî ==
[[Kategorî:Spanya| ]]</text>
      <sha1>22a351szj7zx3ny26n9mtv6hao866wh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Libnan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8339</id>
    <revision>
      <id>1096582</id>
      <parentid>1089376</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T03:59:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:5913:F67D:CCD3:7582</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3532" xml:space="preserve">{{Gotara bêçavkanî}}{{Wergerîne|en, fr, tr.}}{{Infobox welat
| nav                = ''الجمهورية اللبنانية &lt;br /&gt; Al-Jumhūrīyyah al-Lubnānīyyah''
| navê_fermî         = 
| navê_kurdî         = Komara Libnanê
| al                 = Flag of Lebanon.svg
| nîşan              = Coat of Arms of Lebanon.svg
| sirûda_netewî      = Kulluna lil-watan lil 'ula lil-'alam [[File:Lebanese national anthem.ogg]]
| cîh                = LocationLebanon.svg
| zimanên_fermî      = [[Erebî]]
| zimanên_tev        = [[Fransî]], [[îngilîzî]], [[ermenî]], [[yewnanî]]
| sîstema_siyasî     = 
| serxwebûn          = 22ê çiriya paşîn a [[1943]]an
| paytext            = [[Bêrût]]
| koordînat_paytext  = {{Koord|33|54|N|35|32|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Bêrût]]
| serok_komar        = [[Michel Aoun]] ({{lang|ar|ميشال عون}})
| serok_wezîr        = [[Najib Mikati]] ({{lang|ar|نجيب ميقاتي}})
| rûerd              = 10.452
| av                 = 1.6
| gelhe              = 6.184.701
| gelhe_sal          = [[2015]]
| berbelavî          = 
| dirav              = Pounda libnanî (LBP)
| dem                = [[UTC+2]]
| nîşana_înternetê   = .lb
| koda_telefonê      = +961
| nexşe              = Libanon.png
| nexşe_sernav       = 
}}
[[File:Beirutcity.jpg|thumb|Libnan]]
'''Libnan''' (bi [[erebî]]: لبنان  ''Lubnān'') an jî '''Komara Libnanê''' (bi erebî: الجمهورية اللبنانية ''Al-Jumhūrīyyah al-Lubnānīyyah'') welatekî li rojhilatê [[Deryaya Spî]] ye.

== Erdîngarî ==
Li bakur û rojhilatê Libnanê, [[Sûrî]], li rojava [[Deryaya Spî]] û li başûr jî [[Îsraîl]] heye. Heya destpêka salên 70´î Libnan welatekî dewlemend û biewle bû. Piştî şerê [[Ereb]] - [[Îsraîl]] gelek [[Filistîn]]î hatin Libnanê. Li Libnanê gelek netewe û hindikayî dijîn. Mixabin çaresernebûna pisrgirêka Filistînê û nakokiyên Ereb û Îsraîlê bû sedema şerê navxweyî ku vê şerî Libnan kir welateke qada şer û kambax. Nêzîkî 150.000 kesî jiyana xwe ji dest dan. Beriya salên 70´î Libnan welatekî tûrîstîk bû û ji paytext Bêrûtê re digotin &quot;[[Parîs]]a [[Rojhilata navîn]]&quot;. 

== Xelkên Libnane ==
Li Libnanê gelek kurd jî dijîn. Herwiha [[asurî]] û [[ermenî]] jî gelek in. Libnan ji %70'î [[misilman]] ([[sunnî]] û [[şîî]]) û ji %30 jî [[Xiristiyanî|xiristiyan]] ([[katolîk]] û [[ortodoks]]) ne. Zimanê fermî [[erebî]] ye ([[fransî]], [[îngilîzî]] û bi [[Zimanê ermenî|ermenî]] jî tê axaftin)

== Dîrok ==
Piştî encamdana [[Şerê Cîhanî yê Yekem]], di navbera [[Împeratoriya Osmanî]] û dewletên Ewropî de [[Hevpeymana Versailles]] hate destnîşan kirin. Bi dûçûna vê hevpeymanê Osmanî dê serxwebûna dewletên ereb bi şerta mandatiya Fransa û Îngilîstanê dê qebûl bike. Li sala 1922an de di Cemiyeta Netewan de ev mafên van dewletan hatin pejirandin. Bi dûçûna vê rêkeftinê [[Îraq]] û [[Filistîn]] dê di bin berpirsiyariya [[Brîtanya]]yê de, Libnan û Suriye jî dê di bin berpirsiyariya Fransa de be.

Di [[şerê cîhanê yê duyem]] de ji alikarkirina Fransayê, Brîtanyayê Libnan dagir kir. Piştî xelasbûna şer di dawiya sala 1945an de bi hevpeymaneke Brîtanya û Fransayê, her du dewletan hêzên xwe ji Sûrî vekişandin û dewleta Libnan ya serbixwe ava bû.

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Lebanon}}


{{Dewletên Asya}}
{{kurt}}

[[Kategorî:Libnan| ]]</text>
      <sha1>evqqfp74vvhni2a6cz9iwth7n0hc73k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Montenegro</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15599</id>
    <revision>
      <id>1096501</id>
      <parentid>1096474</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:09:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Demografîk */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16161" xml:space="preserve">{{Infobox welat
 | nav               = Republika Crna Gora&lt;/br&gt;Република Црна Гора
 | navê_fermî        = Komara Montenegroyê
 | navê_kurdî        = Montenegro
 | al                = Flag of Montenegro.svg
 | nîşan             = Coat of arms of Montenegro.svg
 | sirûda_netewî     = Oj svijetla majska zoro
 | cîh               = Europe-Montenegro.svg
 | zimanên_fermî     = [[Zimanê montenegrî|montenegrî]] 
 | zimanên_tev       = 
 | sîstema_siyasî    = 
 | serxwebûn         = 
 | paytext           = Podgorica
 | serok_komar       = [[Milo Đukanović]]
 | serok_wezîr       = [[Zdravko Krivokapić]]
 | rûerd             = 13.812
 | gelhe             = 678.177 (2008)
 | berbelavî         = 50
 | dirav             = Ewro ([[EUR]])
 | dem               = UTC+1
 | nîşana_înternetê  = .me
 | koda_telefonê     = +382
 | nexşe             = Montenegro municipalities.png
 | nexşe_sernav      = Navçeyên Montenegroyê
}}
'''Montenegro''' (bi [[Zimanê montenegrî|montenegrî]]: ''Crna Gora'', tê wateya &quot;Çiyayê Reş&quot;) welatekî [[Yûgoslavya]]ya kevin e ku dikeve başûrê rojhilatê Ewropayê. Di navbera [[Kroatya]], [[Bosniya û Herzegovîna]], [[Serbistan]], [[Kosova]] û [[Albanya]] de ye. Li başûrê rojavayê wê jî [[deryaya Adriyatîk]] e. Paytextê wî jî [[Podgorica]] (bixwîne ''Podgorîtsa'') ye.
==Dîrok==
Di nîvê sedsala 11an de, çend padîşahiyan ji [[Împeratoriya Bîzansê|Bîzans]] serxwebûna xwe bi dest xistin. Navçeya ku paşê wê bibe Montenegro, paşê bû beşek ji mîrektiyê [[Duklja]]. Di 1186an de, Duklja ji hêla Grand Duke [[Stefan Nemanja]] ve wekî parêzgehek di nav Padîşahiya Sirb de hate girêdan. Pêşengê serdema navîn a dereng ji bo Montenegroya îroyîn, Mîrektiya Sirbî ya [[Zeta (Serbistan)|Zeta]] bû, ku di sala 1371 de ji [[Serbistan]] serxwebûna xwe bi dest xist, her çend ew jixwe di bin Prens [[Balša I de hinek otonomî hebû. ]] ji sala 1356 de. Montenegro wekî beşek ji Zeta bû. Hilweşîna padîşahiya Sirbî bi serkeftina Osmaniyan li Kosovapolje di 1389 de bi gelemperî wekî xala destpêkê ya rastîn a hebûna Montenegro wekî dewlet tê hesibandin. Sirbî girseyên ku xwe spartin lê Zetayê şerê li dijî dagirkerên Osmanî berdewam kir û çendîn deman karî herêmê serbixwe bihêle, bi piranî bi saya eraziyê dijwar.

Yek ji damezrînerên rastîn ên Montenegro metran [[Danilo Petrović-Njegoš]] (1697–1735) bû, yê ku mafê dengdanê ji holê rakir, da ku her &quot;vladika&quot;&lt;ref&gt;http://www.britannica.com/ EBchecked/ mijar/631533/vladika&lt;/ref&gt; (mîr metran) bi xwe neçar ma ku cîgirê xwe destnîşan bike. Piştî wê, [[mala Petrović-Njegoš]] li Montenegro desthilatdar bû heta [[1918]] ku welat tevlî Serbistanê bû. Danilo bi [[Rûsya]] re peywendiyên nêzîk hebû û bi vî awayî welat rêça xwe ya paşerojê girt. Dûv re piştî [[Şerê Cîhanê yê Yekem]], xanedana wî li Montenegro hukum kir heya ku welat di sals 1918an de serxwebûna xwe winda kir.
Di nav serweran de [[Petrûs I yê Montenegro|Petrûs I]], yê ku metran bû 1781–1830 û biraziyê wî [[Petrûs II yê Montenegro|Petrûs II]] (1813–1851; padîşah metran 1830–1851). Petrûs II li şûna biraziyê wî [[Danilo I Petrović-Njegoš|Danilo I]] (1826, mîr ji 1851) hat dinê. Di dema wî de hem reformên îdarî û hem jî yên leşkerî hatin kirin. Wî karakterê giyanî yê meqamê ''vladika'' betal kir û 1852 sernavê ''[[knez|knjaz]]'' (mîr) girt. Danîlo di 12ê tebaxê [[1860]] de ji aliyê montenegrinê sirgûnkirî [[Todor Kadić]] ve bi mirinê hat birîndarkirin û roja din mir. Danilo hingê [[1855]] bi [[Darinka Kvekić]] re zewicî bû (mir 1892) lê kurê wî tune bû. Li şûna wî biraziyê wî, [[Nikola I]] hat.

Montenegro di [[Kongreya Berlînê]] [[1878]] de ji [[Împeratoriya Osmanî]] serbixwe hat ragihandin.

Makezagona yekem hate nivîsandin [[1905]] û di 28ê Tebaxê 1910 padîşahiya herî ciwan a Ewropayê hate ragihandin û Nikola I tac kir padîşah. Welat di [[Şerê Balkanê yê Yekê|Şerên Balkan]] yên 1912 û 1913 de, dema ku bi Sirbîstanê re li dijî Împeratoriya Osmanî şer kir, bi serfirazî berfireh bû. Di dema [[Şerê Cîhanê yê Yekem]] de wan windahiyên giran li hember artêşa Awûstûryayê xwar dema ku ew alîgirê hevalbendan bûn. Lêbelê, artêşa Sirbîstan bi yekîneyên Montenegro re di dawiya şer de Avusturya derxistin û Montenegro azad kirin. Di sala 1918 de, Montenegro tevlî [[Padişahîya Sirb, Kroat û Sloven]] ya ku ji [[1929]] ya bi navê [[Yûgoslavya]] ya nû hatiye damezrandin, bû.

[[Wêne: Kingdom of Montenegro (1941-1944).png|thumb|Keyanîya Montenegro di Şere Cihanê ya dûyem.]]

Têkildarî hilweşandina Yugoslavyayê di destpêka salên 1990-an de, Montenegro (piştî referandûmê) hilbijart ku bi Sirbîstan re li Yugoslavyayê bimîne. Van her du komaran welatê nû bi navê [[Yûgoslavya|Komara Yugoslavyaya Federal]] ava kirin. [[Slovenya]], [[Kroatya]], [[Bosniya û Herzegovîna]] û [[Makedonyaya Bakur]] hilbijart ku ji federasyonê derkevin, ku di serî de li Xirwatya û Bosnayê bû sedema gelek şeran. Ji van şeran re bi gelemperî [[Yugoslavya|Şerên Yugoslavyayê]] tê gotin. Montenegro, tevî Sirbîstanê, partiyek şerker bû. Yekîneyên Montenegro bi giranî li başûrê Kroatya û Bosna li dijî yekîneyên Xirwatî şer kirin û di nav tiştên din de, beşdarî [[dorpêkirina Dubrovnik]] bûn.

Lê belê, di destpêka salên 2000-an de, Montenegro ji Sirbîstanê serbixwe bû, û di Sibata 2003-an de Federasyona Yugoslavyayê bi yekîtîya dewletî ya nelirê [[Serb û Montenegro]] hat guhertin. Paşê Montenegro gavên sembolîk ên din avêtin ber bi zêdekirina serxwebûnê bi danasîna ala nû û roja neteweyî di sala 2004 de. Parêzvanên serxwebûnê tenê bi çend hezar dengan deng bi dest xistin. Di 3ê Hezîranê de, Montenegro serxwebûna xwe ragihand; di 5ê Hezîranê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand û bi vî awayî hat hilweşandin û di 15ê Hezîranê de serxwebûna Montenegro ji aliyê Sirbistanê ve hat naskirin. Di 28ê Hezîranê de, Montenegro wek endamê Neteweyên Yekbûyî hat qebûlkirin.

Montenegro di 15ê Adara 2007an de Peymana Îstîqrar û Hevgirtinê ya YEyê îmze kir û di 17ê Kanûna 2010an de welat statuya berendamê ya fermî wergir.

==Erdnigarî==
[[Wêne:Mj-map.png|thumb|Montenegro]]
[[Wêne:Crno lake.jpg|thumb|[[Durmitor nationalpark]]]]
[[Wêne:Bay of kotor 768x576.JPG|thumb|[[Kotorbukten]]]]
Montenegro ji hêla dîmenên çiyayî ve, ku tenê beşek daristanî ne, serdest e. Welat li başûrê rojava li hember [[Derya Adriyatîk]] li [[Deryaya Navîn]] peravê heye. Li başûrê rojhilat [[Gola Shkodra]] ye, ku di navbera Montenegro û [[Albania]] de tê parve kirin. Çiyayê herî bilind ê Montenegro [[Zla Kolata]] li zincîre çiya [[Prokletije]] li bakurê welêt e. [[Bay of Kotor]] wekî başûrê Ewropayê [[fjord]] tê zanîn, û li bakurê rojavayê welêt li kêleka Deryaya Adriyatîkê ye.

Bajarên girîng [[Podgorica]], [[Bar, Montenegro|Bar]], [[Budva]], [[Nikšić]], [[Pljevlja]], [[Bijelo Polje]], [[Herceg Novi]] , [[Berane]] û [[Cetinje]]. Binêre [[lîsteya havîngehan li Montenegro]].
==Siyaset==

[[Wêne:Secretary Kerry Puts the Cap Back on His Pen After Signing an Accession Protocol to Continue Montenegro's Admission to NATO in Brussels (27045333901) (cropped).jpg|thumb|Serok [[Milo Đukanović]]]]

=== Referandûma serxwebûnê ===
Komên mezin ên li Montenegro, ku [[Milo Đukanović]] yek ji kesayetên pêşîn e, ji mêj ve serxwebûna mezintir an derketina ji yekîtîya bi Sirbistanê re dixwestin. Parlamentoyê di [[12 Tîrmeh]] [[2004]] de biryar da ku ala nû, sirûda neteweyî ya nû û roja neteweyî ya nû wekî gavek ber bi serxwebûna mezin ve destnîşan bike. Roja Netewî di [[13 Tîrmeh]] de ji bo bîranîna [[Kongreya Berlînê]] li 1878 tê pîroz kirin ku Montenegro wek 27emîn neteweya serbixwe ya cîhanê tê naskirin.

Di 21 Gulan 2006 de, [[Referandûma Serxwebûna Montenegro|referandumek]] li ser wê yekê hat kirin ku Montenegro serxwebûna tevahî bi dest bixe an na. Nêzîkî 55,5 ji sedî yê kesên ku dengê xwe dane derketina ji Yekîtîyê, ku tenê 0,5 puan li ser sînorê ku YE ji bo referandûma li ser yekîtîya dewleta [[Serb û Montenegro]] be yan nebe, li ser sînorê ku YE diyar kiribû. Vê yekê Montenegro kir welatê herî dawî ku ji Yugoslavyaya berê derket. Hinekan referandûm nederbasdar dîtin, ji ber ku Sirbên ku li Montenegro dijîn û Montenegroyên ku li Sirbîstanê dijîn destûr nehat dayîn ku deng bidin. Di 3ê Hezîranê de, Montenegro serxwebûna xwe ragihand; di 5ê Hezîranê de, [[Serbistan]] serxwebûna xwe ragihand û defakto Montenegro nas kir. Hikûmeta Sirbîstanê di 15ê Hezîranê de bi fermî Montenegro wek dewleteke serbixwe nas kir.&lt;ref&gt;{{Webref|title=Serbiya parçebûna Montenegro nas dike|url=https://www.aljazeera.com/news/2006/6/15/serbia- nas dike-montenegro-split|kar=www.aljazeera.com|Dîroka dakêşanê=2021-05-05|ziman=ku}}&lt;/ref&gt;

=== Hilbijartinên parlamentoyê ===
Di September 10 [[2006]] de, [[Milo Đukanović]] û sosyaldemokrat [[hevbend]] di hilbijartina yekem a welêt de wekî neteweyek serbixwe bi ser ketin. Hilbijartin ji aliyê çavdêrên hilbijartinê yên navneteweyî ve hat pejirandin. [[Željko Šturanović]] bû serokwezîr dema ku Đukanović dîsa nexwest post. [[2007]] lê belê, Šturanović ji ber sedemên tenduristiyê îstifa kir û Đukanović careke din bû serokwezîrê welêt. Di 2018 de, Đukanović ji bo serokkomarê Montenegro hate hilbijartin. Ji 28ê Avrêl, 2022, [[Dritan Abazović]] Serokwezîr e.

=== Parastin ===
Montenegro piştî ragihandina serxwebûnê di sala 2006-an de leşkeriya neçarî betal kir. Li şûna wê, artêşek profesyonel hate destnîşan kirin. ji 340 [[efser]], 900 [[nefserên nefermî]] û 900 karmendên bi peyman non-efserê û [[taybet]]a, her weha 260 [[karmendê sîvîl]] (2006). 800 leşkerên din jî dê bên xebitandin.

Ji 5ê Hezîrana 2017ê ve, Montenegro beşek ji hevalbendiya parastinê ye [[NATO|Nato]].

== Aborî ==
Montenegro bi qestî yek ji wan deverên herî kêm pîşesazkirî yên Yugoslavyaya berê ye, û welat wekî yek ji hindik welatên ekolojîk ê cîhanê tê binav kirin. Pîşesazî di nav xwe de çandinî, çêkirina [[Polonyûm|pola]], [[Bafûn]] û [[komir]], daristan, titûn û pîşesaziya tekstîlê û pîşesaziya tûrîzmê dihewîne. Pirsgirêkên bêkariyê yên li welat hene (14,7%) &lt;ref&gt;http://www.indexmundi.com/montenegro/unemployment_rate.html&lt;/ref&gt;, sûc zêde ye û gendelî berbelav e. Pîşesaziya serdest a aluminyûmê û sektora darayî hatine taybet kirin. Welat bi lez û bez nûjen dibe û hem tawan û hem jî gendelî meyleke xwarê heye. Bi riya pîşesaziya geştyariyê, welat bala xwe kişandiye sermayeyek veberhênana biyanî û bi ser ketiye ku bi giranî beşa başûrê welêt, xêzika peravê, di nav deverek nûjen de ji bo tûrîzma luks pêşve bixe, di nav yên din de, [[Porto Montenegro]] û [[Sveti Stefan]] .&lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;[https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/mj.html CIA World Factbook - Montenegro] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070109222741/https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/mj.html |date=2007-01-09 }} {{Wayback|url= https://www.cia .gov/cia/publications/factbook/geos/mj.html |date=20070109222741 }}&lt;/ref&gt;

Piştî hilweşandina aboriya komunîst, di salên 1990'î de di aboriyê de paşveçûnek mezin rû da. Di Çileya 1994 de, Sirbistan û Montenegro di cîhanê de duyemîn enflasyona herî zêde bû ku ji sedî 3 mîlyon e. Ji ber vê sedemê, beşek mezin ji aboriya Montenegro di pratîkê de dest bi karanîna [[D-land]] kir. Di sala 1999 de, li Montenegro biryar hat girtin ku bi tevahî dev ji pereyê kevn berde û li şûna wê nîşana D wekî pereyê fermî were bikar anîn. Nîşana D di sala 2002-an de veguherî [[ewro]], û bi vî awayî li welat [[pere]] ye, tevî ku welat ne endamê [[Yekîtiya Aborî û Diravî|EMU]] .&gt;

Dahata neto ya navînî ya serê niştecihan di Adara 2008 de 402 Euro her meh bû.

{{Gotara sereke|Guhaştina li Montenegro}}

Binesaziya li Montenegro bi giranî ji rê û rêhesin pêk tê. Bendera sereke li [[Bar, Montenegro|Bar]] ye, li wir jî ferîbotên [[Îtalya]] hene. Li Montenegroyê bi giştî 5 hezar û 277 kîlometre rê hene. Girêdana trênê ya sereke li welat li Bar ye, Montenegro bi tevahî 250 km rêhesin heye, ku sêyek ji wan tunel û rêwiyan in.

Li Montenegro du balafirgehên navneteweyî hene, yek li paytext [[Podgorica]] û yek jî li [[Balafirgeha Tivat|Tivat]].
== Demografîk ==
[[Wêne: Ethnic map of Montenegro by municipality.svg|thumb|Nexşeya komên etnîken Montenegro]]
{{Gotara sereke|Demografiya Montenegro}}
Montenegro di serjimartin sala 2011 de 625&amp;nbsp;266 şênî hebûn.&lt;ref&gt; name=&quot;Montenegro2011&quot; &lt;/ref&gt; Di serjimêriya Mijdara 2003 de, hejmara şêniyan 620&amp;nbsp;145 bû.

[[Caristanî]] di makezagonê de li kêleka [[Serb]], [[Bosniya û Herzegovîna|Boşnak]] Misilman, [[Alban]] û [[Kroatî]] wek neteweyek cuda hatine binavkirin. Ji sedî 43,16 di serjimêriya sala 2003 de xwe wekî [[Montenegrin]], ji sedî 31,99 [[Serb]], ji sedî 7,77 [[Bosniya û Herzegovîna|Boşnak]], ji sedî 5,03 [[Alban]] û ji sedî 3,97 jî xwe wek Misilmanên Slavî dîtin. , Misilmanên Boşnak û Slavî îro li gorî destûra nû ya ji Cotmeha 2007an ve wek yek grûbek etnîkî têne hesibandin). Bi tevahî 6&amp;nbsp;811 kesan, ango ji sedî 1,1, gotin ku ew [[Xirvatî]] ne. Ji sedî 6,98 ji eslê xwe yên din bûn an jî bijartin ku bersiva pirsê nedin. Li gorî serjimêriya herî dawî ya 2011, nifûsa niha ji %44,1 ji etnîkî Montenegro, 29,73% Sirb, 11,96% Misilmanên Bosnayî, 4,91% Arnavut, 1,1% Roma û 0,97% Kirwat pêk tê.

=== Ol ===
Welat xwedî azadiya olî ye. Piraniya welatiyan Xiristiyanên Ortodoks in û ji sedî 70 ji van endamên [[Dêra ortodoks|Dêra Ortodoks a Sirbî]] ne. Beşek piçûk ji Ortodoksan Dêra Ortodoks a Montenegro ya serbixwe di sala 1993-an de ji nû ve hate damezrandin, ku di sala 1920-an de hate hilweşandin û tev li Dêra Ortodoks a Sirbî bû. Piranîya hindikahîya Albanî [[Îslam]] ([[Sunnî]]). Li Sandžak li bakur-rojhilat, li herêma sînorê di navbera Montenegro û Sirbistanê de, hindikahiyek girîng a misilmanên slavî jî heye.&lt;ref&gt;[https://www.landguiden.se/Lander/Europa/Montenegro/Religion Institute Policy Foreign Policy/ Montenegro ] {{Wayback| url=https://www.landguiden.se/Lander/Europa/Montenegro/Religion |date=20160306052615 }}&lt;/ref&gt;

== Çand ==
Montenegro ew [[welat]] ye ku di [[Franz Lehár]] [[operetta]] ''[[Jebebiya dilgeş]]'', ''Die lustige Witwe'' (dema ku fictional) tê binavkirin a Ewropî [[Mîran|mîranît]] ''Pontevedro''). Çîroka fîlmê ''[[Casino Royale (film, 2006)|Casino Royale]]'' heta radeyekê li Montenegro derbas dibe lê li [[Karlovy Vary]] û bajarê piçûk ê [[Loket]] , hem li Komara Çek.

=== Xwarin û vexwarin ===
{{gotara sereke|Pêjgeha Montenegro}}
Çanda xwarinê ya li peravên Adriyatîkê bi xwarinên deryayê, sîr, rûnê zeytûnê û xwarinên Îtalî bi giranî bi Dalmatî re wekhev e. Li hundur, xwarin bêtir dişibihe sirbî, bi goşt pir zêde.

Bajar [[Njeguši]] bi qenciya xwe [[pršut]] (hemê şuştin) û bi penîrên xwe navdar e. Taybetmendiyek din goştê pijandî &quot;ispod sača&quot; ye, ku di bin qapaxek metalî ya bi komirên dibiriqandî de hatiye pijandin. Ya din jî berxê ku hêdî hêdî di şîr de hatiye pijandin e. [[Kačamak]] xwarinek e ku ji ceyran dişibin [[polenta]].&lt;ref&gt;Dragicevich, Peter ''Montenegro - Food &amp; Drink'' in ''Eastern Europe'', Lonely Planet (2009) r. 560 &lt;/ref&gt;

== Mijarên têkildar ==

==== Dîrok ====

* [[Yûgoslavya]]

* [[Serb û Montenegro]]

==== Ziman ====

* [[Zimanê serbî]]

== Girêdanên derve == 
{{Commonscat-b|Montenegro}}


{{Dewletên Ewropayê}}

[[Kategorî:Montenegro]]
[[Kategorî:Balkan]]
==Çavkanî==</text>
      <sha1>ewfn0zojncktxe83whvufogjayzvedl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Serbistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15600</id>
    <revision>
      <id>1096550</id>
      <parentid>1092890</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T19:12:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:CD6E:7E49:527C:F179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12830" xml:space="preserve">{{Infobox welat
 | nav               = Република Србија&lt;br /&gt;Republika Srbija
 | navê_fermî        = 
 | navê_kurdî        = Komara Serbistanê
 | al                = Flag_of_Serbia.svg
 | nîşan             = Coat of arms of Serbia.svg
 | sirûda_netewî     = Samo sloga Srbina spašava
 | cîh               = Location Serbia Europe.png
 | zimanên_fermî     = [[Serbî]] 
 | zimanên_tev       = 
 | sîstema_siyasî    = 
 | serxwebûn         = 
 | paytext           = [[Belgrad]]
 | serok_komar       = Aleksandar Vučić
 | serok_wezîr       = Ana Brnabić
 | rûerd             = 77,474
 | gelhe             = 7.498.001
 | gelhe_sal         = [[2007]]
 | berbelavî         = 115
 | dirav             = Dinarê serbî ([[RSD]])
 | dem               = UTC+1
 | nîşana_înternetê  = .rs
 | koda_telefonê     = +381
 | nexşe             = 
 | nexşe_sernav      = 
}}
'''Serbistan''' an jî '''Sirbistan''' (bi [[serbî]] : Република Србија/''Republika Srbija'') welatekî li başûr-rojhelatê [[Ewropa]]yê ye. Di van salên dawî de Serbistan bi şerê li dijî gelên din ên di nav sînorê [[Yûgoslavya]]ya kevn û bi taybêtî li dijî [[Bosniya û Herzegovîna]] û [[Kosovo]]yê kete rojevê. Piraniya gelê Serbistanê [[xiristiyanî|xiristiyaniya]] [[ortodoks]] diparêzin.

== Giştî ==
Serbistan welatekî [[Yûgoslavya]]ya kevn e. Sînorên Serbistanê, li bakûr bi [[Macaristan]]ê re, li rojhilat bi [[Romanya]] û [[Bulgaristan]]ê re, li başûr bi [[Komara Makedonyayê]] û [[Albanya]]yê re û li başûr-rojava bi [[Montenegro]]yê re, li rojava  jî [[Xirvatistan]] û Bosniya û Herzegovînayê re heye. Serbajara xwermendê jî [[Belgrad]] e.
==Dîrok==
[[Wêne:Felix_Romuliana_8.jpg|thumb|[[Peristilo]] yek ji qesrên [[Felix Romuliana]], wekî [[Mîrasa Cîhanê]] hat ragihandin, ku Împerator [[Galerî]] lê ji dayik bû û hat veşartin.]]
[[Wêne: Serbia - Empèri de Stefan Dusan.png |thumb|The [[Imperatoriya Sirbî]] di bin [[Stefan Dušan]], c. 1350.]]
=== Pêşdîrok û dema Romayê ===
Çandên [[Vinča]] û [[Starçevo]] şaristaniyên [[Neolîtîk|Neolîtîk]] yekem bûn li herêma ku niha ji aliyê Sirbîstanê ve hatiye dagirkirin, di navbera hezarsala berî zayînê C.&lt;ref&gt;Artehistoria. ''[http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/contextos/144.htm Ege û Balkan.] {{Wayback|url=http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/contextos/144 .htm |date=20100326061906 }}'' 16ê çiriya paşîna (November) 2009ê hatiye standin&lt;/ref&gt; Cihê herî girîng ê arkeolojîk a vê serdemê [[Lepenski Vir]] ye. Sirbistana hemdem (bi tevahî an jî beşek) parêzgehên klasîk ên [[Mesia]], [[Pannonia]], [[Praevalitana]], [[Dalmatia]], [[Dakya]] û parêzgeha romanî pêk tê. Bajarê bakur ''[[Sirmium]]'' yek ji paytextên [[Împeratoriya Romayî]] bû, di dema [[tetrarchy]] de.&lt;ref&gt;Hrçak. ''[http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&amp;id_clanak_jezik=14662 Pannonyaya Başûr di serdema koçên mezin de.]'' Di 16ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hat dîtin.&lt;/ref&gt; Di 'yê de şopên girîng hatin dîtin. Li herêma ku niha ji aliyê Sirbîstanê ve hatiye dagirkirin herî kêm hivdeh împaratorên Romayê ji dayik bûne.&lt;ref&gt;Serbîstanê bikin. ''[http://www.visitserbia.org/Culture-85-24-1 Çand li Sirbistanê.] {{Wayback|url=http://www.visitserbia.org/Culture-85-24-1 |date =20100516171534 }}'' 16ê çiriya paşîna (November) 2009ê hatiye standin.&lt;/ref&gt;

=== Padîşahiya Navîn û Împaratoriya Sirbî ===
[[Wêne:Migration of Serbs.png|thumb|Koçberiya ''[[serboi]]'' di Sedsala 14. de li gor ''Ji împaratoriya bi zer, qada eslê Serboyî, bi kesk qada ku [[Sorb]] lê bi cih bûne, û bi rengê sor, wargehên [[Serb]]'']]Di sala 395 de, [[Imperatoriya Romaya Rojhilat]], ku [[Nîgirava Balkan]] tê de bû, bû [[Imperatoriya Bîzans]]. Di navbera salên 500 û 700 de yekem [[Slav]] dest pê kir ku ji bakurê [[Karpat]], ber bi herêma di navbera Danub û [[Derya Adriyatîk]] de hatin. Piştî ku alîkariya Bîzansiyan li dijî hewldanên dagirkirinê yên [[Avaran]], û bi rêberiya [[Archon nenas]], &lt;ref name=&quot;arcon&quot; /&gt; yekem Proto-Serbên ku ji [[Sorabia]] hatine,&lt;ref&gt; Rastko Cetinje. ''[http://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/vlahovic.html The Serbian Origin of the Montenegrin.]'' Gihîştin 16ê çiriya paşîna (November) 2009ê.

===Serdema Osmanî û Mîrîtî===
Serdema desthilatdariya Osmanî ji bo sirban, ku ew jî neçar man ku bibin misilman, tê wateya zordestiyek mezin, ku di encamê de hejmareke mezin a nifûsa ber bi bakur ve koçber bûn. Beşek mezin ji wan reviyane [[Împeratoriya Romaya Pîroz]], li wir Împarator [[Leopold I yê Habsburg|Leopold I]] beşeke baş ji wan li devera ku niha [[Vojvodîna]] ye, girt. Piştî Şerê Awûstro-Osmanî yên 1716-1718,&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;Ferhenga Azad. &lt;/nowiki&gt;''[http://encyclopedia.farlex.com/Habsburg%E2%80%93Ottoman+Wars+(1525%E2%80%931718) Şerên Habsburg–Osmaniyan (1525–1718).]'' Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hatiye standin&lt; /ref&gt; ev herêm ji Osmaniyan serbixwe bû, wek [[Hapsburg Sirbistan|Padîşahiya di bin serweriya Habsburgê de]], lê wan di sala 1739 de, piştî şerê 1736-1739, ew ji nû ve bi dest xist.

Nerazîbûna Sirbîstan a ji rêveberiya Osmanî bû sedema [[Serhildana Yekem a Sirbî]] ya sala 1804-an, dema ku Đorđe Petrović, ''[[Karađorđe]]'', serhildanek ku di 1813-an de hate derxistin, kir û bi xwe re serhildanek mezin anî. çewisandin.&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;Malbata qral. &lt;/nowiki&gt;''[http://www.royalfamily.org/ustanak/USTANAK_ENG.htm Serhildana Yekem a Sirbî.]&lt;nowiki&gt; {{Wayback|url=&lt;/nowiki&gt;http://www.royalfamily.org/ustanak/USTANAK_ENG.htm |date=20100207002754 } }'' Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hatiye desteserkirin.&lt;/ref&gt;

Di sala 1862'an de piştî pevçûnên nû yên di navbera artêşa Osmanî û komên sivîl ên li Belgradê de û bi zexta hêzên mezin, di sala 1867'an de leşkerên dawî yên Osmanî ji Mîrektiyê derketin. Bi ragihandina destûreke nû, dîplomatên Sirbî serxwebûna defakto ya welêt piştrast kirin. Serxwebûna fermî di Kongreya Berlînê ya sala 1878 de, ku bi fermî Şerê Rûs-Tirkî bi dawî bû, di asta navneteweyî de hat naskirin. Lê belê ev peyman yekbûna Sirbistanê bi Mîrektiya Montenegro re qedexe kir û parêzgeha Osmanî ya Bosna û Herzegovînayê xist bin rêveberiya Împaratoriya Awistirya-Macaristanê.

=== Padîşahiya Sirbistanê ===
Sirbên [[Vojvodîna]], di bin serweriya [[Împeratoriya Avusturya]] de, beşdarî [[Şoreşa Macaristana 1848|Serhildanên 1848]] li dijî Habsburgan bûn, û herêma otonom a [[Voivodeship of Voivodeship of Voivodeship ava kirin. Sirbistan û Banatê Tamis|Serbiya Voivode û Timişoara Banat]]. Otonomiya wê di 1860 de, dema ku ew bû beşek ji [[Kraltiya Macarîstan]] hate rakirin.

Di 23'ê adara 1882'an de, mîrê Sirbî, [[Milan I ya Sirbîstan|Milan IV Obrenović]], [[Padîşahiya Sirbîstan]] îlan kir, ku ew yekem padîşahê wê ye bi navê Milan I. Di 1903 de, [[ Mala Qraliyeta Karađorđević]] (ji dûndana rêberê şoreşger [[Karađorđe]]) desthilatdar bû, piştî kuştina Qralê [[Serbistana I. S. I. Îskenderê I]] li Belgradê ji hêla komek komplogeran ve ku avêtin ser qesrê. Paşê wî, [[Petrûs I yê Sirbî|Petrûs I]], bi [[Bulgaristan]], [[Montenegro]] û [[Yewnanistan]] re hevalbendî kir ([[Lîqa Balkanan]] ava kir) ku bi [[Împeratoriya Osmanî]] rê rû bi rû bimîne. Împaratoriya di [[Şerê Balkanê yê Yekem]] (1912-1913), û paşê (bi Tirk, Montenegrin, Romanî û Yewnanî re hevalbendî) li dijî Bulgaristanê di [[Şerê Balkanê yê Duyemîn]] de. Ev bi peymanên [[London]] û [[Bûkareşt]] di sala 1913 de, ku Padîşahiya Sirbistanê bi saya dadkirina beşek ji [[Makedonyaya Bakur]],&lt;ref&gt;Dîroka Makedonyayê. ''[http://www.historyofmacedonia.org/PartitionedMacedonia/BalkanWars.html Şerên Balkan û Parvekirina Makedonyayê.]'' Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hat dîtin.&lt;/ref&gt; [[Kosovo]], û beşek ji Sirbistanê. xwe.&lt;ref&gt;Tucker, r. 176.&lt;/ref&gt;

=== Sirbîstan li Yugoslavyaya sosyalîst ===
[[Wêne: SocialistYugoslavia en.svg|thumb|Serbiya (bi keska zeytûnî) û komarên cuda yên sosyalîst ên ku [[Komara Federal a Sosyalîst a Yugoslavya]]]] Piştî şer, Tîto û [[Partiya Komunîst a Yûgoslavyayê]] dest bi pêvajoya rêvebirina [[Yûgoslavya|Komara Federal a Demokratîk a Yugoslavya]] kirin; qanûna nû ya hilbijartinê hat derxistin û hilbijartin hatin kirin. Ev di Mijdara 1945an de, bi yek lîste, bi navê ''Eniya Gel'' û serdestiya [[Komunîzm|komunîst]] hatin lidarxistin, ku ji %90ê dengan zêdetir bi dest xist.&lt;ref name = tito&gt;ArteHistoria . ''[https://web.archive.org/web/20100326062053/http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/contextos/3175.htm Fetihkirina desthilatê.]'' Di 17ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hat dîtin. &lt;/ref&gt; [[Parlamentoya Yûgoslavyayê|Meclisa Destûrî]] rakirina monarşîyê îlan kir û hikûmeteke pirneteweyî ya yek-partî hat damezrandin.&lt;ref name = tito /&gt; Di 31ê çileya paşîna 1946an de,  [[Yûgoslavya|Komara Sosyalîst a Federal a Yugoslavya]], ku ji şeş [[Dewleta Sosyalîst|Komarên Sosyalîst]] pêk tê: [[Slovenya]], [[Kroatya]], [[Bosniya û Herzegovîna]], Makedonya, [[Montenegro]] û Serbistan.

=== Yugoslavya hilweşiya. Şerên Yugoslavyayê ===
[[Wêne:Milosevic-lopez.JPEG|çep|thumb|[[Slobodan Milošević]] di sala 1996'an de di dema hevdîtineke bi Admiral [[Joseph López]], fermandarê [[IFOR]].]]

Di sala 1989 de [[Slobodan Milošević]] li Sirbîstanê hat ser desthilatê, ji Komela Komunîstên Sirbîstanê, ku hemû dijberên xwe bi sîyaseta fêlbazî û tirsandinê derxistibû.&lt;ref name = milos&gt;Clarín. ''[http://www.clarin.com/diario/2000/10/06/i-03401.htm Milosevic: hêza mutleq.]'' Di 18ê çiriya paşîna (November) 2009ê de hatiye standin.&lt;/ref&gt; Yek ji tedbîrên wê yên pêşî rakirina otonomîya parêzgehên sirbî yên Kosova û Vojvodînayê bû. Di 28ê Hezîrana 1989an de, di helwesandina hemû neteweperestan de, Milošević li Kosovo Polje, dîmenê [[Kosova|şerê Kosova]] di 600 saliya têkçûna li hember Tirkan de, ku li ber girseyek di navbera 500,000 de derket. û 1,000,000 Sirb,&lt;ref&gt;Thomas, Robert. ''[http://books.google.es/books?id=IDzmXEDJFX8C&amp;pg=PP1&amp;dq=Serbia+under+Milo%C5%A1evi%C4%87:+politics+in+the+1990#v=onepage&amp;q=&amp;f= derewîn &quot;Serbia di bin Milošević: siyaset di salên 1990'î de&quot;].''Hurst, 1999. ISBN 978-1-85065-367-7. p. 50.&lt;/ref&gt; ''[[Axaftina Gazîmestan]]'' ya navdar pêşkêş kir, bilindkirina îdealên Sirbî ku encamên cidî bi xwe re anî.
== Demografî ==
[[Wêne: Srbija - Udeo Srba po opstinama 2011 1.gif|thumb|Nexşeya etnîkî ya Sirbistanê li gorî serjimara 2002:&lt;br /&gt;
{{Legend|RoyalBlue|[[Serb]]}}
{{Legend|MediumPurple|[[Mecar]]}}
{{Legend|ForestGreen|[[Boşnak]]}}
{{Legend|Crimson|[[Xirwatî]]}}
{{Legend|DimGray|[[Alban]]}}
{{Legend|Peru|[[Gelê Slovak|Slovak]]}}
{{Legend|DarkGray|ne dane}}
]]
Komên etnîkî yên sereke, li gorî serjimêriya sala 2002 (Serbiya bê Kosova) Sirb 6,212,838 (82,9%), Macar 293,299 (3,9%), Boşnak 136,067 (1,8%), Rom 108,193 (1,4% 1,4, 1,0% Yugo, 1,0% 1,0, 100 Yugo) ne. , Xirwatî 70,602 (0,9%), Montenegrin 69,049 (0,9%), Alban 61,647 (0,8%), Slovak 59,021 (0,8%) û Vlax 40,054
==Erdnîgari==
[[Wêne: Serbia location map.svg|thumb|Nexşeya Serbistanê bi Parazgehên xwe.]]
Erdê Sirbîstanê ji deştên bi bereket ên bakurê Vojvodînayê bigire heya rêzeçiyayên kilsinî û hewzên li rojhilat û çiya û girên kevnar ên li başûrê rojhilat. Li bakur çemê Dunayê serdest e. Çemê Morava, çemê Danubê, di nav deverên çiyayî yên başûrê Sirbistanê re derbas dibe.

== Bajarên Serbistanê ==

Mezintirîn bajarên Serbistanê di ser 60.000 niştecih de di sala 2004an de ev in:

'''Li navenda Serbistanê'''

# Belgrad derdora 1.670.000
# Niš derdora 255.295
# Kragujevac derdora 180.252
# Leskovac derdora 167.250
# Kruševac derdora 131.368
# Čačak derdora 117.072
# Smederevo derdora 109.809
# Valjevo derdora 96.761

'''Li [[Vojvodîna]]yê'''

# Novi Sad derdora 380.291
# Subotica derdora 148.401
# Zrenjanin derdora 132.051
# Pančevo derdora 127.162


== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commonscat-b|Serbia}}
* [http://www.serbia.sr.gov.yu/ Malpera fermî ya komara Serbistanê (bi inglîzî)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100328050736/http://www.serbia.sr.gov.yu/ |date=2010-03-28 }}
* [http://webrzs.statserb.sr.gov.yu/axd/en/index.php Daîreya statîstîkan ya Serbistanê (englisch)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091218112820/http://webrzs.statserb.sr.gov.yu/axd/en/index.php |date=2009-12-18 }}


{{Dewletên Ewropayê}}
{{kurt}}

[[Kategorî:Serbistan| ]]</text>
      <sha1>ho7d5bhcjtxcr7hktgo338e931dlf7e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Serb û Montenegro</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15622</id>
    <revision>
      <id>1096502</id>
      <parentid>1068826</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:11:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1748" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di [[3. Hezîran]]î 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û Sirbistanê li hev veqetîyen.

[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>b0wjuuqgbtoneudiyzjyp6nzz97vg4s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096503</id>
      <parentid>1096502</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:14:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3130" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>jsy8osmlge8q1dpaba7ot7nbwuwd9et</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096504</id>
      <parentid>1096503</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:18:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3861" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>bs3damq7cr235gzcu71u40q1r6v7ogw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096505</id>
      <parentid>1096504</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:23:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5714" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>4oet3z1xyl26c2pk9cred10vrmo5nei</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096506</id>
      <parentid>1096505</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:25:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Dîrok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5856" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.&lt;ref&gt; Murat Özhan: Dîrokatiya Balkanê (Orijînal: Balkanin Tarihi) rûpel 182, 2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Balkan War’s 2015, Andrew Callington&lt;/ref&gt;

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>q7mwuq9a7bdk2shy0qcvaoseyf56ylv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096507</id>
      <parentid>1096506</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:25:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Aborî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5868" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.&lt;ref&gt; Murat Özhan: Dîrokatiya Balkanê (Orijînal: Balkanin Tarihi) rûpel 182, 2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Balkan War’s 2015, Andrew Callington&lt;/ref&gt;

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.
==Çavkanî
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>214vzuyu31vjapcsc0amqkzr509xyfc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096508</id>
      <parentid>1096507</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:26:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Aborî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5870" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.&lt;ref&gt; Murat Özhan: Dîrokatiya Balkanê (Orijînal: Balkanin Tarihi) rûpel 182, 2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Balkan War’s 2015, Andrew Callington&lt;/ref&gt;

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.
==Çavkanî==
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>nzkq645yexnvarvkr8f83e0z3az6605</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096509</id>
      <parentid>1096508</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:27:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5949" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.&lt;ref&gt; Murat Özhan: Dîrokatiya Balkanê (Orijînal: Balkanin Tarihi) rûpel 182, 2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Balkan War’s 2015, Andrew Callington&lt;/ref&gt;

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.

== Mijarên têkildar ==

* [[Yûgoslavya]]
* [[Montenegro]]
* [[Serbistan]]

==Çavkanî==
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>sroldt5fo2n1ab40oicy9d9y78p6g1h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096510</id>
      <parentid>1096509</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:31:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6195" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             Komara Yûgoslavyayê (1992-2003)
&lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   1992–1993: [[Dobrica Ćosić]]
1993–1997: [[Zoran Lilić]]

1997–2000: [[Slobodan Milošević]]

2000–2003: [[Vojislav Koštunica]]

'''Serokatiya Serb û Montenegro'''

2003–2006: [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.&lt;ref&gt; Murat Özhan: Dîrokatiya Balkanê (Orijînal: Balkanin Tarihi) rûpel 182, 2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Balkan War’s 2015, Andrew Callington&lt;/ref&gt;

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.

== Mijarên têkildar ==

* [[Yûgoslavya]]
* [[Montenegro]]
* [[Serbistan]]

==Çavkanî==
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>mj1v7hbh4fdc7i3i3sv2x0mb7voygoy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096511</id>
      <parentid>1096510</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:34:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6214" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             Komara Yûgoslavyayê (1992-2003)
Yekîtiya dewletan &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   1992–1993: [[Dobrica Ćosić]]
1993–1997: [[Zoran Lilić]]

1997–2000: [[Slobodan Milošević]]

2000–2003: [[Vojislav Koštunica]]

'''Serokatiya Serb û Montenegro'''

2003–2006: [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.&lt;ref&gt; Murat Özhan: Dîrokatiya Balkanê (Orijînal: Balkanin Tarihi) rûpel 182, 2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Balkan War’s 2015, Andrew Callington&lt;/ref&gt;

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.

== Mijarên têkildar ==

* [[Yûgoslavya]]
* [[Montenegro]]
* [[Serbistan]]

==Çavkanî==
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>qjk534wbzm7zx7x7xachjtp7q3s7g5i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096512</id>
      <parentid>1096511</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:35:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:C0D8:A1FB:F12A:E4C8</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6218" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             Komara Yûgoslavyayê (1992-2003)&lt;br&gt;
Yekîtiya dewletan &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   1992–1993: [[Dobrica Ćosić]]
1993–1997: [[Zoran Lilić]]

1997–2000: [[Slobodan Milošević]]

2000–2003: [[Vojislav Koštunica]]

'''Serokatiya Serb û Montenegro'''

2003–2006: [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      [[27. April]] [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.&lt;ref&gt; Murat Özhan: Dîrokatiya Balkanê (Orijînal: Balkanin Tarihi) rûpel 182, 2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Balkan War’s 2015, Andrew Callington&lt;/ref&gt;

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.

== Mijarên têkildar ==

* [[Yûgoslavya]]
* [[Montenegro]]
* [[Serbistan]]

==Çavkanî==
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>1v8yy8l5sx0xrl56ouxvpqm4lm8du15</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096549</id>
      <parentid>1096512</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T19:11:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:CD6E:7E49:527C:F179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6215" xml:space="preserve">{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style=&quot;margin: 0.5em 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|+             Komara Yûgoslavyayê (1992-2003)&lt;br&gt;
Yekîtiya dewletan &lt;big&gt;&lt;big&gt;'''Serb  û Montenegro (2003-2006)'''&lt;/big&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; width=&quot;120px&quot; style=&quot;vertical-align:bottom;&quot; | [[wêne:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|160px]]&lt;br/&gt;[[Ala Serb û Montenegro''' ]] || align=&quot;center&quot; width=&quot;110px&quot;|&lt;br/&gt;[[wêne:Coat of arms of Serbia and Montenegro.svg|110px]]&lt;br/&gt;[[Serb  û Montenegro]]
|-
|align=center colspan=2| ''[[Srûda netewî]]: [[Lijepa naša domovino]]''
|-
|align=center colspan=2| [[wêne: Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png | Serbia and Montenegro map from CIA World Factbook, circa 2005.png]]
|-
| '''[[Zimanê fermî|Zimanên fermî]]''' || [[Sirbî ]] 
|-
| '''[[Paytext]]''' ||         [[Belgrad]] 
|-
| '''[[Serokkomar]]''' ||   [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serokê hikûmetê]]''' ||   1992–1993: [[Dobrica Ćosić]]
1993–1997: [[Zoran Lilić]]

1997–2000: [[Slobodan Milošević]]

2000–2003: [[Vojislav Koštunica]]

'''Serokatiya Serb û Montenegro'''

2003–2006: [[Svetozar Marović]]
|-
| '''[[Serxwebûn]]'''  ||      27. Nîsan [[1992]]
|-
| '''[[Rûerd]]''' ||  102.350
|-
| '''[[Nifûs]]'''&lt;br/&gt; ko ([[2005]])&lt;br/&gt;[[Berbilavî]] ||&lt;br/&gt;10.829.175 &lt;br/&gt;
|-
| '''[[Dirav]]''' ||Dinar  
|-
| '''[[navçeya demjimêrî]]''' || [[UTC]] +1
|-
| '''[[Nîşana înternetê]]'''  || .yu
|-
| '''[[Koda telefonê]]'''     || +381
|}

'''Serb û Montenegro''' li dûv Yûgoslaviya 1992ê hilweşîye bû hat saz kirin. Dûv gelan a Montenegro dengdan a [[21]] gûlanê [[2006]]ê de, ji bo serxebûn a Montenegro, serxebûn xwest. Parlamena [[Montenegro]] di 3. Hezîranî 2006ê de serxebûn a Montenegro li [[Podgorika]] danezanîn û Montenegro û [[Serbistan|Serbistanê]] li hev veqetîyen.

== Dîrok ==
Dema ku [[Yûgoslavya|Federasyona Sosyalîst a Yugoslavyayê]] di sala 1992an de parçe bû, jêr-komarên Sirbîstan û Montenegro ji nû ve Komara Federal a Yugoslavya ava kirin. Lê belê [[UN]] û çend dewletan (di nav wan de [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]) qebûl nekirin ku dewleta nû wek cîgirê Yûgoslavyayê nas bikin, û piştî guhertina rejîmê di Cotmeha wê salê de heta 1ê Mijdara 2000an ew dewleta nû nebû endamê [[Neteweyên Yekbûyî]]. Di salên 1990î de, Komara Federe ya Yugoslavya tevlî şerên Yugoslavyayê bû.&lt;ref&gt; Murat Özhan: Dîrokatiya Balkanê (Orijînal: Balkanin Tarihi) rûpel 182, 2017&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Balkan War’s 2015, Andrew Callington&lt;/ref&gt;

Di 4 Sibat 2003 de, her du komarên mayî yên Komara Federal a Yugoslavya veguherî konfederasyona bêber a Yekîtiya Sirbistan û Montenegro. Di salên 1990-an de, dewlet ji hêla siyasî ve her ku diçe ji hev dûr ketibûn, û Montenegro serxwebûna xwe ji [[Belgrad|Belgradê]] bi dest xist, bi sembolî bi danasîna ala nû û roja neteweyî di 2004 de.

Di 21ê Gulana 2006an de li Montenegroyê referandumek li ser wê yekê hat kirin ku ew welat ji yekîtîya bi Serbistanê re derkeve û bi temamî serbixwe bibe yan na. Di encamê de %55.4 dengên xwe dan serxwebûnê. Di 3ê hizêrana 2006ê de, Montenegro xwe serbixwe ragihand û paşê yekîtî bi defakto bidawî bû. Di 5ê hizêrana 2006ê de, Sirbistanê serxwebûna xwe ji Yekîtiyê ragihand, ku bi vî awayî hat hilweşandin.

== Erdnigarî ==
Rûbera Serbistan û Montenegro 102,350 km² bû. Montenegro ji Sirbistanê pir piçûktir e û li başûrê rojavayê Sirbistanê ye. Montenegro ber bi [[Deryaya Adriyatîk]] ve 19,9 mîl dirêjahiya peravê heye dema ku Sirbîstan girtî ye. Sirbistan, ji bilî Kosovayê, bi giranî ji deşt û girên nizm pêk tê. Li aliyê din [[Kosova]] û Montenegro xwedî dîmeneke pir çiyayî ne.

Bajarê herî mezin ê welêt paytexta Serbistanê, Belgradê bû, bi 1,711,800 niştecîhan. Ti bajarek din bi mezinahiya xwe nêzîk nebû û ji bajarên din ên herî mezin ên welêt, [[Novî Sad]], [[Niš]], [[Priştina]], [[Kragujevac]] û [[Podgorica]] (li Montenegro), yek ji 200,000 niştecîh zêdetir nebû.

== Siyaset ==
Parlamentoya ku kursiyê wê li Belgradê bû, 126 endam bû; 91 ji Sirbîstanê û 35 ji Montenegro. Dadgeha Destûra Bingehîn li Podgorica bû. Di îlona 2004 de, sembolên kevn ên sosyalîst bi ala nû û sirûda neteweyî &quot;Boze Pravde&quot; (li Sirbistanê) hatin guhertin. Di 3'ê Nîsana 2003'an de, welat bû 45emîn dewleta endamê Konseya Ewropayê.

== Demografî ==
Serbistan û Montenegro 10,8 mîlyon rûniştevan bûn ku tenê 660,000 li Montenegro dijiyan. Serb û Montenegrin gelê [[Zimanên slavî yên başûr|Slaviya Başûr]] e ku [[Dêra ortodoks]] in û bi [[Zimanê serbî]] diaxivin.

200.000 Sirb li Montenegro dijîn. Li eyaleta Kosovayê ya Serbistanê, albanên Kosovayê piranî ne û misilman in ku zimanê wan ê albanî ye. Li parêzgeha Vojvodîna ya bakurê Sirbîstanê, nifûsa %70 [[Serbistan|Serb]] e, komên din ên sereke bi giranî [[Mecar]] û [[Kroatya|Kroatî]] ne. Piraniya nifûsa Sirbistan û Montenegro ji Sirban pêk tê bi 67,5%, [[Alban]] 18%, [[Montenegro|Montenegrî]] 7%, Mecar 3,5% û yên din 5%.

== Aborî ==
Her dewletek siyaset û pereyên xwe yên aborî hebû. Li Serbistanê dînarê Serbî (CSD) û Montenegro jî ewro bû. Yûgoslavyaya bermayî di destpêka salên 1990î de rastî krîzeke aborî ya giran hat û wê demê di dema hebûna xwe de yek ji welatên feqîr ê Ewropayê bû. Di sala 2002an de dahata netto ya her niştecikî mehê dora 149 euro bû. Berê, Montenegro tenê dora 70% ji asta aborî û civakî ya Sirbistanê hebû, lê niha hem mûçeyên navîn û hem jî mûçeyên teqawîdan du caran ji ya Serbistanê bilindtir in. Serbistan bi sûcên organîze re pirsgirêkên mezin hebûn, ku wekî rêjeya nifûsa welêt yek ji mezintirînên cîhanê dihat hesibandin. Mafya li ser aboriyê zexm girtibû û bi dehsalan li welêt şekil da siyasetê.

== Mijarên têkildar ==

* [[Yûgoslavya]]
* [[Montenegro]]
* [[Serbistan]]

==Çavkanî==
[[Kategorî:Dewletên dîrokî]]</text>
      <sha1>rr60oapgp71cdimro48q77atf72gxx9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Demaxê mirov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19493</id>
    <revision>
      <id>1096552</id>
      <parentid>1069792</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T19:56:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16622" xml:space="preserve">[[Wêne:demax_ku.png|thumb|Beşên demaxê.]]
'''Demax''' (bi înglîzî:''brain'') navê gelemperî ye ji bo pêkhateya nav kilox. Herwisa beşê serekî yê demarekoendama navendî ye.

Pir caran ji dewsa demax peyva mejî (bi îngilîzî: ''cerebrum'') tê bikaranîn, lê bi eslê xwe mejî beşek ji demaxê ye. Demax ji çar pişkan pêk tê; mejî, demaxê navê, qedê demax û mejîk&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot;/&gt;. Demax çavdariya kiryarên laşî yên rojane dike. Çêbûna raman, hest, bîranîn, huner û ji hawirdorê agahdarîbûyîna mirov, xavbûn û girjbûna masûlkeyan û livîna mirov bi destê demaxê pêk tê. Lê piraniya xebatê demax ji bo kar û xebata laş û avakirina [[hevsengiya navekî]] ya laş e&lt;ref name=&quot;Modern Biology&quot;/&gt;. Demax ji [[demarexane]], [[xaneyên glîa]] û demarexaneyên  bineretî pêk tê. Giraniya asayî ya demaxê mirovek gehiştî, bi qasî 1400 gram e û zêdetirê 100 bîlyon(mîlyar) demarexane lixwe digire&lt;ref name=&quot;Modern Biology&quot;/&gt;. 

== Destekkirin û parastina demaxê ==
[[Wêne:Blausen_0110_BrainLayers_ku.png|thumb|Perdeyên mejî mejîyê dorpçê dikin û diparêzin.]]
Demax di nav hestiyê kiloxê de, [[dirkepetik]] di nav hestiyên birrbirre de tên parastin. Herwiha demax û dirkepetik  ji aliyê perdeyên mejî  ve dorpêçkirî ne. Di navbera perdeyên mejî û hestiyê kiloxê de şileya mejî- dirkepetik heye.
=== Perdeyên mejiyê ===
{{Gotara bingehîn|Perdeyên mejiyê}}

Demax û dirkepetik bi sê perdeyên parêzger ve dapoşî ne. Perdeyên mejî (bi latînî: yekjimar ''meninx'', pirjimar ''meninges'' ) navê gelemperî ye ji bo van hersê perdeyan.&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt; Perdeya req , perdeyek qalind û zexm e, ji du çînên bestreşaneyê pêk tê. Karê sereke ya perdeya req, parastina demax û dirkepetikê ye. Çîna aliyê derve rûyê hundir ê hestiyê kiloxê dapoş dike û wekî bergê hestî kar dike. Çîna navî ya perdeya req, demaxê ji aliyê derve ve dorpêç dike.  Di navbera perdeya req û ya tenik de perdeya tevnepîrikî cih digire. Şêweyê vî perdeyê dişibe  tevnepîrikê, loma vî navê lê kirine. Ji bestereşaneya rîşalî pêk tê. Perdeya tenik  ji çînek tenik a [[Bestereşane|bestereşaneyê]] pêk tê. Perdeya tenik raste rast bi rûyê demax û dirkepetikê ve di nav tekilî de ye, rûyê demax û dirkepetikê mîna pêçek plastîkî dapoş dike&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;. 
[[Wêne:Blausen_0216_CerebrospinalSystem_ku.png|thumb|Her çar zikokên mejî bi şileya mejî-dirkepetik ve tijî ne.]]
=== Zikokên demaxê ===
Tevahiya demax di nav kiloxekelênê de cih digire. Lê di nav demaxê de çar çavikên piçûktir  jî heye û bi şileya mejî-dirkepetik tijî ne. Evan çavikan wekî  zikokên demaxê tê navkirin (bi îngilîzî: ''brain ventricles''). Navê van zikokan; zikokên tenîştê, zikokê sêyêm, zikokê çarem e. 
=== Şileya Mejî-dirkepetik ===
Şileya mejî-dirkepetik ji bo xwedîkirina xaneyên demaxê, madeyên sûdbexş dabîn dikin. Herwiha şileya mejî – dirkepetik mîna balifek destek dide demaxê û wî ji derbên hawirdorê diparêzê&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot; /&gt;. Şileya mejî-dirkepetik di nav zikokan de tê çêkirin. Xaneyên ependîmî corek ji xaneyên glîa ne û kûlkdar in. Xaneyên ependîmî di zikokan de ji [[Mûlûleya xwînê|mûlûleyên xwînê]], xwînê parzûn dikin. Ji xwînê hin made û şilemênî digrin ji bo çêkirina şileya mejî-dirkepetik&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;. Şileya mejî-dirkepetik, av, hin pêkhateyên xwînê, molekulên sade, hin îyonan û gazên henasedanê lixwe digire. Ev molekulên di nav şileya mejî-dirkepetikê, di navbera şaneya demar û zikokan de bi hêsanî alûgor dibin&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;.

== Mejî ==
[[Wêne:Brain Anatomy (Sagittal) ku.png|thumb|Mejî pişka herî gir ê demaxê ye.]]
{{Gotara bingehîn|Mejî (mejiyê mezin)}}

'''Mejî''' (bi îngilîzî: ''cerebrum'', ''telencephalon'') beşa herî gir e di [[Demax|demaxê]] mirov de. Navanda çêbûna hizir, hest, bîrhatin, hînbûn, peyvîn, dîtin û kontrola masûlkeyan e. Ji derdor û nav laş de ragihandin û kartêkir ji aliyê [[Demarexane|demarexaneyên]] hestê ve tên şandin bo demax. Piraniya [[Kelênên laşê mirov|kiloxekelênê]] bi mejî tijî ye. Ango mejî pişka herî gir ê demaxê ye. Mejî navenda herî dawî û armanc e ji bo girtin û yekxistina ragihandinan.&lt;ref name=&quot;Mader,Biology&quot;&gt;Mader, S. (2009). Mader, Biology 10e (10th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;Mejî agahiyên ji derdorê hatî saz dike, bi vî awayî bertekên guncav û rêkxistî çê dike&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot;&gt;Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology (3rd ed.). Hoboken, NJ: John Wiley &amp; Sons.&lt;/ref&gt;.Mejî ji aliyê derve ve werpêçik e.Mejî ji du pişkan pêk tê, nîvê rastê û nîvê çepê&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot;/&gt;. Herdu nîvên mejiyê bi navbeynkariya tenê req, bi hevre girêdayî ne&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;.
=== Pilên mejiyê===
[[Wêne:Beşên tûkila livînê ku.png|thumb|Beşên livînê kontrola girjbûn û xavbûna masûlkeyen peyker dike.]]
Her nîvek mejiyê dabeşê çar pila dibe. Her pilek ji hev cudaye li gor erkê xwe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;. Navbera pilan de xetek berçav tune ye. Pila li aliyê herî pêşî ya li kiloxê wekî pila eniyê (navçavepil) (bi îngilîzî: ''frontal lobe'') tê navkirin. Li paş navçavepilê de pila tasê (dîwarepil) (bi îngilîzî: ''parietal lobe'') cih digire. Li paş dîwarepilê de pila patikê (patikepil) (bi îngilîzî: ''occipital lobe'') heye. Li bin navçevepil û dîwarepil de pila cênikê (cênikepil) (bi îngilîzî: ''temporal lobe'') cih digire&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot;&gt;Mader, S., &amp; Windelspecht, M. (2017). Human Biology (15th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;.
=== Tûkila mejî ===
Her nîvek mejiyê ji aliyê derve madeyê gewr lixwe digire. Ev beşa gewr wekî tûkil tê navkirin. [[Tewere|Tewereyên]] demarexaneyên tûkila mejî ne maylînî ne&lt;ref name=&quot;Human biology&quot; /&gt;. Li tûkila mejî de 100 bîlyonê(mîlyar) zêdetir laşê demarexaneyan heye&lt;ref name=&quot;Human biology&quot; /&gt;. %80yê mejiyê mirov ji tûkila mejî( bi îngilîzî: ''cerebral cortex'') pêk tê&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;.

Sê karên sereke têkiliye bi tûkila mejî&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;:

-Erkên bingehînên çalakiya hîşî yên wekî, bîr, raman, fêrbûn, biryar dayîn, hesta berpirsariyê

-Hestkirin. Ango girtin û şîrovekirina hesten wekî mînak hêstkirina êşê, germahiya hawirdore, tahmkirina xurekan, bêhngirtina kulîlkan.

-Kontrola çalakiyên masûlkeyên kakûtê.

=== Beşên tûkila mejî ===

Li gor pêkanîna erkê xwe, tûkila mejî dabeşî sê beşan dibe&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;/&gt;;

Beşên livînê (bi îngilîzî: ''motor areas''); li beşa pişt(para) ya navçavepilê de cih digire. Kontrola girjbûn û xavbûna masûlkeyên peykerê dike&lt;ref name=&quot; Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;.

Beşên hestê (sêhkirin) ( bi îngilîzî: ''sensory areas''); Beşa hestelaşê li aliyê pêşî yê dîwarepilê de cih digire. Bi navbeynkariya [[Hestewergir|hestewergiran]], ji [[Endam|endamên]] hestê yên wekî çav, [[guh]], pest, [[Ziman (endam)|ziman]] û [[difin]] agahî digire û şîrove dike.

Beşên pêwendîkirinê( bi îngilîzî: ''association areas''); Her çar pilên mejî beşa pêwendîkirinê lixwe digin&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;/&gt;. Beşên pêwendîkirinê navend e ji bo karê entelektuelî, bîr û ziman (peyvîn). Herwisa şîrovekirina agahdariyên hestê li vir rû dide.
=== Madeyê spî ===
Nîvên mejiyê ji aliyê hundirê ve madeyê spî lixwe digirin&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;/&gt;. Madeyê spî ji tewereyên bi maylînî pêk tê. Tewerêyên bi maylînî di navbera beşên demaxê de girêdan ava dike. Tewereyên madeyê spî bi şeweyê gurzkî li ba hev dirêj dibin&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;/&gt;.

Erkên madeyê spî;

-Demarexaneyên heman nîvê mejiyê bi hev re girê dide.

-Nîvê rastê bi nîvê çepê mejî ve girê dide.

-Mejiyê bi beşên din ên demax û [[Dirkepetik|dirkepetikê]] ve girê dide&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt;.

== Demaxê Navberê ==
{{Gotara bingehîn|Demaxê navberê}}
[[Wêne:Demaxê navberê ku.png|thumb|Talamus û hîpotalamus du beşeên sereke yê demaxê navberê ne.]]
Navberedemax di navbera [[Mejiyê mirov|mejî]] û beşên din ên [[koendama demarê]]  de girêdanan ava dike, belavkirina agahiyên ji mejî an jî ber bi mejî li vir rû dide&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;. Ango ji bilî hestê bêhngirtinê, agahiyên ji [[dirkepetik]] û [[demarekoendama çêwe]], pêşî  li vir tên tekûzkirin û yekkirin paşê tên şandin ji boy mejî&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot; /&gt;. Talamus û hîpotalamus beşên demaxê navberê ne û pêwendiya wan raste rast bi  koendama demarê heye. Hestewergir ji her aliyê laş de [[Erkê kar|demareragihandin]] werdigirin, bi navbeynkariya demarexaneyên hestê, demareragihandin tên şandin boy talamusê. Talamus ragihandinan ji hestedemarexane yên hatî digire, ragihandinan tekûz dike. Li talamusê ragihandinên (kartêkir) girîng ji yê ne girîng tên cihê kirin. Hêza (bandora) ragihandinan tên kêmkirn an jî zêdekirin. Piştî polenkirinê, talamus ragihandinan dişîne boy beşa guncav a [[tûkila mejîyê]]&lt;ref name=&quot;Campbell&quot; /&gt;. Wekî mînak gava mirov li cihekî qerebalix de hewla xwendina pirtûkek bike, talamus dengên derdorê parzûn dike û naşîne mejiyê, bi vî awayê mirov di nav dengê bilind a qerebalixê de dikare bala xwe bide ser xwendina pirtûkê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;. Herwisa talamus mejiyê agahdar dike ko demareragihandin ji kîjan hestewergirê tê û bi kîjan hestê re têkiliye. Wekî mînak, talamus ji mejî re dide zanin ko demareragihandina hatî ji çavan tê, loma  agahiyên dîtinî lixwe digire&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;. 
[[Wêne:Brain Anatomy (Sagittal) ku.png|thumb|Demaxê navber di navbera mejî û qedê demax de cih digire.]]Hîpotalamus kontrola berhremkirin û derdana [[Hormon|hormonan]] dike. Loma di navbera koendama demar û koendama hormonan de navbeynkarî dike&lt;ref name=&quot;Human biology&quot; /&gt;. Hîpotalamus sinyalan dişîne rijenê hîpofîzê, Ji rijênê hîpofîzê çend hormon tên derdan, van hormonên hîpofîzê bandor li ser rêjênên din û xaneyan dike&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;. Karê esasî ya hîpotalamusê rêkxistina hevsengiya navî ya laş e. [[Ta (biyolojî)|Ta]] (germahî) ya laş, xwarin û vexwarin ji aliyê hipotalamusê ve tê rêkxistin&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;. 

== Qedê demax ==
{{Gotara bingehîn|Qedê demax}
[[Wêne:Qedêdemax ku.png|thumb|Qedê demax ji demaxê navetast, pirik û lakêşemoxê pêk tê.]]
'''Qedê demax''' ( bi îngilîzî: ''brain stem'') ji pirik, demaxê naverast û lakêşemox pêk tê.
Qedê demax [[Demax|demaxê]] bi dirkepetikê ve girê dide. Navendên xewê û hişyariyê li qedê demax in&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;.Qedê demax demareragihandinên ji mejiyê ji bo [[Masûlke|masûlkeyan]] rêk dixe&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot; /&gt;. Ji bilî wî, gellek erkên laş ji aliyê qedê demax ve tên kontrolkirin. Wekî mînak; [[Koendama henaseyê|henasedan]], [[Koendama herisê ya mirovan|heriskirin]], rêjeya lêdana [[Dilê mirov|dil,]] daqurtîn, pestoya [[Xwîn|xwînê]], meşîn, ji hawirdorê agahdarbûn hin ji erkên bingehîn ên laş in ko bi navbeynkariya qedê demax ve tên rêkxistin&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;.
=== Demaxê naverast ===
Demaxê naverast (bi înglîzî: ''midbrain''), mejikê bi beşên jêrê laş û dirkepetikê ve girê dide&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;. Ji bo [[Refleks|refleksên]] bihîstinê û dîtinê rola demaxê naverast girîng e&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;. [[Tewere|Tewereyên]] hestê bihîstinê jî tê de, hemû tewereyên hestê an di demaxê naverast de bi dawî dibin an jî ji wir ber bi mejî ve dirêj dibin&lt;ref name=&quot;Campbell&quot; /&gt;.
=== Pirik ===
Pirik (bi îngilîzî:''pons'') bi gelemperî ji rîşalên demarê, ango ji madeyê spî pêk tê. Hinek ji van rîşalan di navbera herdu nîvên mejiyê de girêdanê ava dike, hinek ji rîşalên demar jî ji mejî dirêj dibin ber bi dirkepetikê&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;. Girêdanên di navbera qedê demax û mejikê de ji aliyê pirikê ve tê çêkirin&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;. Di pirikê de navendên refleksê hene ji bo livîna kiloxê. Li vir livîna serê mirov li gor kartêkirên dîtinî an jî bihîstinî (guhdarî) tê rêkxistin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;&gt;Mader, S. S., &amp; Windelspecht, M. (2010). Human biology (12th ed.). New York: McGraw-Hill.&lt;/ref&gt;
=== Lakêşemox ===
Lakêşemox (bi îngilîzî: ''medulla oblongata''), navendên giring ên ji bo berdewamiya jiyanê li lakeşemoxê ne. Navenda dilelûleyan, navenda henasedanê, navenda refleksên vereşînê, kuxikê, daqurtîne, bêhnijînê (pişkinîn) di lakeşemoxê de cih digirin û tên rêkxistin&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;.

== Mejîk ==
{{Gotara bingehîn|mejîk}}

[[Wêne:Mejîk ku.jpg|thumb|Şeweye qurmiçinên madeyê spî dişibe darê.]]'''Mejîk''', (bi îngilîzî: ''cerebellum'')

Her wekî [[Mejiyê mirov|mejî]], mejîk jî ji du pişkan pêk tê. Herdu nîvên mejîkê bi şerîdek zirav a navî ji hev tên cudakirin, navê vî şerîdê vermîs e&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;.Heke mejîk bi dirêjkî were jêkirin, şêweyê nexşên birgeha dirêjkî ya madeyê spî ya nîvê mejikê dişibe darê, loma her yekê van beşan wekî '''dara jiyanê''' (bi latînî: ''arbor vitae'') jî tê navkirin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;.Mejîk ji [[Masûlke|masûlkeyan]], [[Jê|jêyan]], [[Geh|gehan]], [[Çavê mirov|çavan]] û ji [[Guh|guhan]] demareragihandinên hestê werdigire, bi vî awayê ji rewşa laş agahdar dibe ü karê masûlkeyan rêk dixe&lt;ref name=&quot;Modern Biology&quot;&gt;Postlethwait, J. H., &amp; Hopson, J. L. (2006). Modern Biology. NY, United states: Holt Rinehart &amp; Winston.&lt;/ref&gt;. Ji bilî wê mejîk ji tûkila mejî jî demareragihandinên livîne werdigire. Piştî tekûzkirina van ragihandinan, mejîk demareragihandinên livînê bi navbeynkariya qedê demax dişîne masûlkeyan&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot;&gt;Mader, S., &amp; Windelspecht, M. (2017). Human Biology (15th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;.   

== Çavkanî ==
{{Çavkanî|2}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>0jjgnspottfajt6keinjxb8m20cjpfb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Demar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20178</id>
    <revision>
      <id>1096605</id>
      <parentid>998074</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T09:38:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9531" xml:space="preserve">[[Wêne:Nervous system diagram unlabeled ku.png|thumb|Demar ji demax û dirkepetikê dirêjê hemû beşên laş dibin]]
'''Demar''', '''damar''' yan '''tamar''' (bi îngilîzî:''nerve'')&lt;ref name=&quot;Gul bijêrî Wişe&quot;&gt; Gul bijêrî Wişe.Ferhengî Inglîzî – Kurdî. Emîn Karîm 2012. &lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Sadallah S&quot;&gt; Sadallah S, (2000)Saladin's English-Kurdish Dictionary Ferhenga Inglîzî-Kurdî ya Selahedîn weşanên avesta Stembol. ISBN: 975-7112-85-2 &lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Botî&quot;&gt; Botî K, (2006) Ferhenga Kamêran.kurdî-kurdî. weşanxaneya spîrêz.  Hewlêr &lt;/ref&gt; beşa [[Koendama demarê|demarekoendamê]] ye, [[Demaxê mirov|demax]] û [[Dirkepetik|dirkepetikê]] bi hemû beşên laş ve girê dide. Di hinek ferheng û pirtûkan de  ji dewsa [[Lûleya xwînê|lûleyên xwînê]] ([[xwînber]], [[xwînhêner]] û [[Mûlûleya xwînê|mûlûleyên xwînê]]), peyva demar&lt;ref name=&quot;Botî&quot; /&gt; an jî damar&lt;ref&gt; Farqînî Z.Ferhenga Kurdî-Tirkî Enstîtuya Kurdî ya Stembolê 2007&lt;/ref&gt; tê bikaraîn, lê ev şaşiyekî ye. Pêwendiya demar ne bi [[Xwîn|xwînê]], lê bi koendama demarê ve heye.

Gurza [[Tewere|tewereyan]] a li [[demarekoendama çêwe]] (DKÇ)  wekî demar tê navkirin. Demar ji demax û dirkepetikê dirêjê hemû beşên laş dibin. Li [[demarekoendama navendî]] (DKN) jî gurzên tewereyan heye, lê ji wan re xet (bi îngilîzî:''tract'') tê gotin. Pêkhateya demarên DKÇ û ya xetên DKN ne wek hev in.
== Pêkhateya demar ==
[[Wêne:Nerve structure ku.png|thumb|Bi gelemperî demar ne ji gurzek, lê ji gurza, gurzikên tewereyê [[Demarexane|demarexaneyan]] pêk tê]]
Demar li gel [[Şaneya demarê|şaneya]] demarê, [[bestereşane]] û lûleyên xwînê jî lixwe digire. Bestereşane beşên demarê dipêçîne û bi hev re girê dide, lûleyên xwînê jî ji bo demarê xurek, oksîjen û madeyên pêwist dabîn dikin&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;.                                                                                                                                                                                                               Bi gelemperî demar ne ji gurzek, lê ji gurza, gurzikên tewereyê [[Demarexane|demarexaneyan]] pêk tê. Ango gurza demar hîn ji pîçûktir gurzên demaran pêk tê, gurzên pîçûk jî ji tewereyên demarexaneyan pêk tê. Rûyê demar ji aliyê derve bi çînek bestereşane ya rîşalî ve dorpêçî ye. Navê vê çînê epînoryum e (bi îngilîzî: ''epineurium''). Di nav demarê de hîn piçûktir ji gurzên tewereyan hene, navê vana gurzik e (bi îngilîzî :''fascicles'').  Her gurzikek jî bi perdeyek bestereşane ya rîşalî pêçayî ye, navê vê perdeyê perînoryum e( bi îngilîzî:''perineurium''). Di nav gurzikan de gurzên tewereyan heye, her tewereyek jî bi perdeyek pêçayî ye, navê vî perdeyê endonoryum e(bi îngilîzî: ''endoneurium'').                                                                                                                                                        

Demar bi kîjan beşa demarekoendama navendî ve girêdayî be li gor wê beşê tê polenkirin. Hin demar bi demaxê ve girêdayî ne û wekî [[demaxedemar]] (kiloxedemar) tê navkirin. Hinek demar jî bi dirkepetikê ve girêdayî ne, ji wan demaran re jî dirkedemar tê gotin.

== Demaxedemar ==

Demarên rasterast ji demaxê derdikeve an jî dikeve demaxê, wekî demarên demaxedemar an jî kiloxedemar (bi îngilîzî:''cranial nerves'') tên navkirin.  Demaxedemar 12 cot in û ji demaxê ber bi serî, stû, sîng û zikê ve dirêj dibin. Hinek ji van  cotan, [[Demarexane|demarê hestê]] ne, hinek demarên livînê ne û hinek jî demarên têkel in&lt;ref name=&quot; Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;. Tewereyên hestedemarê, dirêjê nav demax dibin û bi demaxê ve girêdan çê dikin. Tewereyên demarên livînê ji demax derdikevin, bi masûlkeyên serî, stû an jî dil û rûvî ve girêdayî ne. 

Ji 12 cotê demaxedemarê, sê cot, gurza demarerîşalên hestê lixwe digirin, loma wekî hestedemar an jî demaxedemarên hestê tê navkirin. Herwisa ji wan re demarên hatî jî tê gotin. Pênc cotê demaxedemar ji gurzên tewereyên livînê pêk tên, loma wekî demaxedemarên livînê tên navkirin. Demarên derketî navê din e ji bo demarên livînê. Çar cotê demaxedemarê, demarên têkil in&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot;/&gt;.

Demaxedemarên hestê, hestên wekî bîstin, çejtin, bînîn( dîtin) û bêhnkirinê, bi navbeynkariya hestewergiran ji [[guh]], [[Ziman (endam)|ziman]], [[Çavê mirov|çav]] û [[difin]] digire û ber bi demax ve diguhazîne&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;.

Demaxedemarên livînê, ji demax ragihandinan diguhazinin [[Masûlke|masûlkeyên]] wekî yên ji bo livîna goga çavê, vekirin û girtina palikên çavê, girjbûn û xavbûna masûlkeyên bîbika  çavê, cûtina xurekan, livîna ziman, livîna masûlkeyên dev û lêv û rûyê mirovan&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;.
 
Yek ji demaxedemar a navdar demara vagus e. Vagus navê demaxedemarê ya dehem e. Vagus demarek têkil a [[Demarekoendama xweyî|demarakoendama xweyî]] ye. Li demara vagusê, gurzên demarerîşalên livînê ji demax dirêj dibe ji bo çalakkirina masûlke û [[Rijên|rijênên]] hin endamên li sîng, zik û hewzê de cih digirin. Herwisa ji heman endaman demarên hestê jî bi navbeynkariya vagusê dirêjê demaxê dibe. Beşa demarên livînê ya demara vagusê li ser çalakiya masûlke an jî rijênên  [[Gewriya mirov|gewrî]], [[qirrik]], [[borrîhewa]] û liqeborîhewayan, [[Dilê mirov|dil]], [[Soricik|soriçik]], [[gede]], [[Rûviya zirav|rûvî]], [[Zeravdank|kîsikê zeravê]], [[gurçik]], [[Sipil|spil]] [[mîzdank]] û lûleyên xwînê bandor dike. Beşa demarên hestê ya demara vagusê ji van endamên jorê ragihandinan digire û ber bi demaxê ve diguhazîne&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;.

== Dirkedemar ==
[[Wêne:Spinalcord ku.png|thumb|Dirkedemar, ji herdu aliyên dirkepetikê derdikevin û demarekoendama navendiyê bi masûlke, rijên û hestewergirên laş ve girê didin.]]
[[Wêne:Spinal Cord Segments and body representation ku.png|thumb|Di laşê mirov de 31 cot dirkedemar heye.]]
31 cotên dirkedemarê, ji herdu aliyên dirkepetikê derdikevin û demarekoendama navendiyê bi masûlke, rijên û hestewergirên laş ve girê didin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;. Dirkedemar bi yekbûna hezaran tewereyên demarxaneyên livînê û yên hestê çêbûyî ye&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;. Hemû dirkedemar, ji demarên têkil pêk tên&lt;ref name=&quot;Campbell&quot; /&gt;. Ango Hemû coten dirkedemarê ligel  tewereyên demarexaneyên hestê, tewereyên demarexaneyên livînê jî lixwe digirin&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot;&gt;Mader, S., &amp; Windelspecht, M. (2017). Human Biology (15th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;. Dirkdemarên ji endamên hestê ragihandin tînin dirkepetikê, wekî demarên hatî (bi înglîzî: ''afferent nerve'') tên navkirin. Demarexaneyên demara hatî jî,wekî demarexaneyên hatî tên navkirin. Hin ji dirkedemaran  demareragihandinên ji DKN diguhazînin masûlke û rijênan, ji van demaran re demarên derketî (bi îngilîzî: ''efferent nerve'') tê gotin. Herwisa xaneyên van demaran jî wekî demarexaneyên derketî tên navkirin. Piraniya demaxedemaran û hemû dirkedemar herdu core demar, demarên hatî û demarên derketî lixwe digirin&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;.Her dirkedemarek bi du rega xwe bi dirkepetikê ve girê dide. Tewereyên  demarexaneyên hestê (demarên hatî) ji hêla pîşteregê dikeve dirkepetikê. Laşên demarexaneyên hestê li pişterêgê de kom dibin, kombûna laşê xaneyan dibe sedema çêbûna girêkê, ev girêk wekî girêka pişteregê tê navkirin&lt;ref name=&quot;Cambridge International AS and A Level Biology&quot;&gt;Jones, M., Fosbery, R., Gregory, J., &amp; Taylor, D. (2014). Cambridge International AS and A Level Biology Coursebook with CD-ROM (4th ed.). Cambridge, MA: Cambridge University Press &lt;/ref&gt;. Tewereyên demarexaneyên livînê ji beşa zikeregê ji dirkepetikê derdikevin. Ango beşa piştê ya dirkepetikê pêşwazîya demarên hestê dike, peşa zikê ya dirkepetikê jî cihê derketîna  demarên livînê ye&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot; /&gt;.Dirkedemar bi kîjan beşa birrbirreyê ve di nav têkilîyêde be, bi navê wê beşê tê navkirin&lt;ref name=&quot;Mader,Biology&quot;&gt;Mader, S. (2009). Mader, Biology 10e (10th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt; . Ji ber ko birrbirre ji beşên stû, pişt (sîng), kêlek,  hestiyê sêbendê û kilêceyê pêk tê, dirkedemar ji ji 5 beşan pêk tê. Li gor vê esasê, di laşê mirov de belavbûna 31 cotên dirkedemar û navkirina koma wan bi vî awayî dibe;

Demarên stûyê 8 cot

Demarên piştê 12 cot

demarên kêlekê 5 cot

Demarên sêbendê 5 cot

Demarên kilêceyê(kilejî) 1 cot


== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>rhdvx9mq3mkx5qazge8tqvl29he5eoh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kezeb</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20901</id>
    <revision>
      <id>1096606</id>
      <parentid>1073142</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T09:55:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9806" xml:space="preserve">{{Infobox Anatomy
|  Name         = Kezeb
|  Image        = Leber Schaf.jpg
|  Caption      = Kezeba [[mih]]ê: 
1 − Pila rastê &lt;br /&gt;
2 − Pila çepê&lt;br /&gt;
3 − Pila dûvî&lt;br /&gt;
4 − Pila çargoşî&lt;br /&gt;
5 − [[Xwînbera kezebê]] û [[derîxwînhêner]]&lt;br /&gt;
6 − [[Lîmfegirê]]&lt;br /&gt;
7 − [[Zeravdank]]
}}

'''Kezeb'''&lt;ref&gt;Kovara kurmançî, instituta kurdî li paris&lt;/ref&gt;, '''kezeba reş'''&lt;ref&gt;Hüseyin Bektaş, Anatomiya bedena mirovan&lt;/ref&gt; an jî '''ciger''' (bi [[îngilîzî]]: ''liver''), (bi [[zimanê yewnanî]]: Hepar) 

[[Wêne:Anatomy_Abdomen_Tiesworks_ku.jpg|thumb|300px|Di nav zikekelênê de cihê kezebê.]]
== Pêkhateya kezebê ==
Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya [[Kelênên laşê mirov|zikekelênê]] de li bin [[Navpençik|navpençikê]] de cih bûye. Giraniya kezebê bi qasî 1 heta 2 kîlogram e&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;/&gt;. Kezeb [[Rijên|rijênî]] herî gewre ya laş e&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology, OpenStax ,2013  
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]&lt;/ref&gt;. Kezeb ji aliyê jor ve wekî du pilên serekê, pila çepê û pila rastê xuya dibe, lê kezeb ji aliyê rûyê jêr ve çar pilî xuya dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, Michael P.(2010) Human anatomy.3rd ed. McGraw-Hill Higher Education ISBN 978–0–07–337809–1 &lt;/ref&gt;. Her pilên kezebê jî ji gellek pilokên hê hûriktir ên şeşgoşeyî pêk tê. Derî xwînhênera kezebe (''hepatic portal vein'') bi navbeynkariya tora [[Mûlûleya xwînê|mûlûleyên xwînê]] ji [[coga herisê]], Ji xeynî [[Lîpîd|çewrî]], hemû xurekên herisbûyî di nav xwînê de diguhezîne kezebê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;&gt;Johnson, Leland G. (1987 )Biology. 2nd ed., Wm. C. Brown,.  ISBN 0-697-04972-8 &lt;/ref&gt;. Di nav pilên kezebê de [[xwîn]] tê parzûnkirin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Li gor pêdiviya laş, xurek di kezebê de tê embarkirin an jî guhertin. Heke di nav laş de kêmasiya xurek hebe, vê gavê kezeb xurekan embar nake, tevlê xwînê dike. Ji  bo  heriskirinê, karê serekê ya kezebê berhemkirin û derdana [[zerav]]&lt;nowiki/&gt;ê ye&lt;ref name=&quot;Villee&quot;/&gt;. [[Herisa mekanîk]] a çewrî bi alîkariya zeravê rû dide. Kezeb rojê bi qasî 1.5 lître zerav berhem dike. Zerav xwê û asîdên zeravê lixwe digire. Kezeb xwêyên zeravê ji kolesterolê çê dike. Xwêyên zeravê çewriyê bi awayek mekenîk perçe dike ji  bo  çewriyên hûriktir&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;&gt;Starr, C., &amp; McMillan, B. (2010). Human Biology. Boston, MA: Cengage Learning. &lt;/ref&gt;. Hinek ji kolesterola nav zeravê tevlê pîsayî dibe û bi derketina destavê, ji laş tê avêtin.

== Erkê kezebê ==
 
Metabolîzmaya [[Karbohîdrat|karbohîdratan]] yek ji karê serekê ya kezebê, rêkxistina asta mijera [[Glukoz|glukoza]] xwînê ye. Piştî xwarinê rêjeya glukoza xwînê berz dibe, kezeb bi navbeynkariya hormona însulunê, hinek glukozê diguherîne  bo  glîkojenê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;. Bi vî awayî glukoza xwînê dadikeve asta asayî. Dema mirov birçî ye, asta glukoza xwînê ji rêjeya asayî kêmtir dibe. Vê gavê hormona glukagonê, kezebê han dike ji  bo  perçekirina glîkojen û bi destxistina glukozê&lt;ref name=&quot;Villee&quot;&gt;Villee, Claude Alvin, et al.( 1989) Biology. 2nd ed., Saunders College Publishing.  ISBN 0-03-023417-4 &lt;/ref&gt; . Glukoza bi destketî ji kezebê belavê laş dibe û asta glukoza xwînê derdikeve asta asayî&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;.

=== Metabolîzmaya çewrî ===
Çewriyên  embarkirî di kezebê de tê guhertin û ji  bo  destxistina  ATP tê bikaranîn.

=== Metabolîzmaya proteînan ===

[[Proteîn]] ji asîden amînî tên çêkirin. Gava [[Tirşeya amînî|asîdên amînî]] bi bendê peptîdî li hev tên girêdan, ji hin asîdên amînî beşa nîtrocenî (koma amînê) tê dûrxistin, ji van beşên nîtrocenî di kezebê de ure tê çêkirin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Ure madeyek jehravî ye, bi alîkariya [[Gurçik|gurçikan]], di nav [[Mîz|mîzê]] de ji laş tê dûrxistin. Kezeb ji asîdên amînî beşa nîtrocenî diqetîne, ev beşê bi molekulên karbohîdradî ve girê dide û ji vana asîdên amînî yên nebingehîn çê dike. Kezeb ji asîdên amînî proteînên [[plazmaya xwînê]] çê dike. Albumîn, globulîn û proteînên ji  bo  xwînmeyînê mînakên proteînên plazmayê ne&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;.

=== Perçekirina xirokên sor û  bergiriya li dij hokarê nexweşiyê ===
 
Di kezebê de xaneyên hellûşênera gewre yên kezebê heye. Van xaneyan wekî xaneyên Kupffer  tên bi navkirin. Xaneyên hellûşêner li dij hokarên nexweşiyê bergiriyê dabîn dikin. Herwiha evan xaneyan di kezebê de [[Xiroka sor|xirokên sor]] ên mirî jî perçe dike, hesinê nav hemoglobîna xirokên sor embar dike. Xirokên sor ji xeynî kezebê li [[moxê hestî]] û li [[Sipil|sipilê]] jî tê têkşikestin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;.
=== Ji derman û madeyên jehravî, dûrxistina jehrê ===
Li gel alkol, paşmayiyên hokarên nexweşiyê, hin derman û xurek madeyên jehravî lixwe digirin. Kezeb hewl dide ko jehra nav laş  bêbandor bike û ji laş dûr bixe. 
[[Wêne:Liver_01_animation1.gif|thumb|300px|Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya zikeklênê de li bin navpençikê de cih bûye.]]
=== Guherandina amoyakê === 
Dema asîdên amînî di nav xaneyê de tê perçekirin, li gel karbona dîoksîd, amonyak (NH3) jî peyda dibe. Amonyak ji  bo  xaneyên laş, bi taybet ji  bo  xaneyên [[koendama demar]], madeya jehravî ye. Amonyak bi navbeynkariya xwînê ber bi kezebê ve tê guhestin&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;/&gt;. Kezeb amonyakê diguherîne ure yê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;. Ure li gor amonyakê  he kêmtir ziyanbexş e.

=== Dawîanîna çalakiya hormonan ===
[[Hormon|Hormonên]] wek [[însulîn]], [[glukagon]], kortîzol, aldesteron, tîroîd û hormonên zayendê, piştî cihanîna erkên xwe ji  aliyê xaneyên kezebê ve tên perçekirin&lt;ref name=&quot; Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., &amp; Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy &amp; physiology in health and illness 12th ed.&lt;/ref&gt; .

=== Embarkirin ===
Kezeb, glîkojen, hesin, mis (paxir), vîtamînên wekî vîtamîna A, D, E, K û B12  embar dike&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;.

=== Derdana zeravê ===
Xaneyên kezebê zeravê berhem dike û der dide. Şileya zeravê ji xwêyên zeravê, pîgmentên( madeya rengdar) zeravê û kolesterolê pêk tê.

== Nexweşiyên kezebê ==
Di rewşa asayî de xane û şaneyên kezebê dikarin xwe bi hêsanî nû bikin. Lê hin nexweşî  rê li ber xwe nûkirinê digire.
=== Hewkirdina kezebê ya vîrusî ===
ji ber vîrusan kulbûna (hewkirdin) kezebê, wekî nexweşiya hepatît tê navkirin. pênç corê nexweşiya hepatîtê heye. Hokarên kulbûna kezebê vîrus in. Li gor cora virusê, nexweşiya kulbûna kezebê jî wekî hepatît A, hepatît B, hepatît C, hepatît D û hepatît E tê navkirin. Di nav gel de nexweşiya kulbûna kezebê (hewkirdina kezebê) wekî nexweşiya zerikê jî bi nav dibe. Lê zerikî bi tena serê xwe nexweşî nîn e, yek ji nîşanên nexweşiya kezebê ye. Vîrusa Hepatît A  bi gelemperî di nav xurek û ava bi pîsayiya nexweşên bi hepatît A yê têkilbûye, tûşî mirov dibe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;. Vîrusa hepatît B bi riya xwîn guhestinê, an jî derzî û dermanên tûşî vîrusê bûne derbasî mirov dibe.  Herwiha bi mirovê nexweş re pêwendiya sêksî jî dibe sedema nexweşiya kulbûna kezebê ya cora B yê. Li cîhanê nexweşiya hepatît B, ji nexweşiya AIDSê ( nîşana nemana bergiriya destketî) hê pirtir mirov nexweş xistiyê û nav mirovahî de belav bûye&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;&gt;Sylvia S. Mader, D., &amp; Windelspecht, M. (2015). Biology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. &lt;/ref&gt;. Vîrusa hepatît C bi gelemperî ji xwîna nexweşên bi vî nexweşiyê tûşî mirov dibe. Dibe ku hepatît C  rê li ber [[Şêrpence|şêrpenceya]] kezebê û mirinê veke. Ji  bo  hepatît A û B yê [[kutan]](vaksîn) heye, lê ji  bo  hepatît C kutan tune.

=== Sîroz ===
[[Wêne:Liver_Cirrhosis_ku.png|thumb|300px]]
Sîroz yek ji nexweşiyên kezebê ye. Bi nexweşiya sîrozê, peşî li kezeb çewrî zêde dibe, paşê [[Şane (biyolojî)|şaneyên]] kezebê diguherin û neçalak dibin. Ji şaneyên kezebê şaneyêk rîşalî yên [[bestereşane]] (''fibrous scar tissue'') peyda dibe. Şaneyên kezebê req dibe. [[Xane]] û şaneyên kezeba bi nexweşiya sîrozê, erka kezebê ya ji  bo  laş bi cih naynin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;/&gt;. Bi gelemperî kesên zêde alkol vedixwin bi nexweşiya sîrozê dikevin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Lê nexweşiya hepatît jî rê li ber sîrozê ve dike.

==== Hin nîşanên nexweşiya sîrozê ====
Kesên bi nexweşiya sîrozê ne, kezeba wan bilirubînê ji laş dûr naxe, bilirubîn di nav şaneyên laş de berhev dibe. Bilirubin bi rengê zer e, ji perçebûna xirokên sor çê dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;. Mirovên bi vî nexweşiyê ne, zerikî dibin. Zerikbûn bi taybet li [[çermê mirov]] û [[Reqe (anatomî)|sipîka çav]] de rû dide, sedema zerikbûnê madeya bilirubîn e.

'''Nexweşiya [[avbendî]]''' (bi ingilîzî;''edema'') 

Di laşê mirovên bi nexweşiya sîrozê de av tov dibe. Li gel tevahiya laş, bi taybet şilemenî li derdora kezebê li zikê mirov de hê pirtir berhev dibe, loma zikê mirov diwerime. Ev rewş wekî avbendî bi nav dibe. Kezeba bi nexweşiya sîrozê, bi têra xwe proteîna albumîn berhem nake ev kêmasî dibe sedema avbendiyê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;.


== Çavkanî ==
{{çavkanî|2}}


[[Kategorî:Endam (biyolojî)]]</text>
      <sha1>revhqnaxzq6bmogx7sh9sdd4hnhgoby</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096610</id>
      <parentid>1096606</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T10:09:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9820" xml:space="preserve">{{Infobox Anatomy
|  Name         = Kezeb
|  Image        = Leber Schaf.jpg
|  Caption      = Kezeba [[mih]]ê: 
1 − Pila rastê &lt;br /&gt;
2 − Pila çepê&lt;br /&gt;
3 − Pila dûvî&lt;br /&gt;
4 − Pila çargoşî&lt;br /&gt;
5 − [[Xwînbera kezebê]] û [[derîxwînhêner]]&lt;br /&gt;
6 − [[Lîmfegirê]]&lt;br /&gt;
7 − [[Zeravdank]]
}}

'''Kezeb'''&lt;ref&gt;Kovara kurmançî, instituta kurdî li paris&lt;/ref&gt;, '''kezeba reş'''&lt;ref&gt;Hüseyin Bektaş, Anatomiya bedena mirovan&lt;/ref&gt; an jî '''ciger''' (bi [[îngilîzî]]: ''liver'', bi [[zimanê yewnanî]]: Ήπαρ, ''hêpar''). 

[[Wêne:Anatomy_Abdomen_Tiesworks_ku.jpg|thumb|300px|Di nav zikekelênê de cihê kezebê.]]
== Pêkhateya kezebê ==
Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya [[Kelênên laşê mirov|zikekelênê]] de li bin [[Navpençik|navpençikê]] de cih bûye. Giraniya kezebê bi qasî 1 heta 2 kîlogram e&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;/&gt;. Kezeb [[Rijên|rijênî]] herî gewre ya laş e&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology, OpenStax ,2013  
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]&lt;/ref&gt;. Kezeb ji aliyê jor ve wekî du pilên serekê, pila çepê û pila rastê xuya dibe, lê kezeb ji aliyê rûyê jêr ve çar pilî xuya dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, Michael P.(2010) Human anatomy.3rd ed. McGraw-Hill Higher Education ISBN 978–0–07–337809–1 &lt;/ref&gt;. Her pilên kezebê jî ji gellek pilokên hê hûriktir ên şeşgoşeyî pêk tê. Derî xwînhênera kezebe (''hepatic portal vein'') bi navbeynkariya tora [[Mûlûleya xwînê|mûlûleyên xwînê]] ji [[coga herisê]], Ji xeynî [[Lîpîd|çewrî]], hemû xurekên herisbûyî di nav xwînê de diguhezîne kezebê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;&gt;Johnson, Leland G. (1987 )Biology. 2nd ed., Wm. C. Brown,.  ISBN 0-697-04972-8 &lt;/ref&gt;. Di nav pilên kezebê de [[xwîn]] tê parzûnkirin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Li gor pêdiviya laş, xurek di kezebê de tê embarkirin an jî guhertin. Heke di nav laş de kêmasiya xurek hebe, vê gavê kezeb xurekan embar nake, tevlê xwînê dike. Ji  bo  heriskirinê, karê serekê ya kezebê berhemkirin û derdana [[zerav]]&lt;nowiki/&gt;ê ye&lt;ref name=&quot;Villee&quot;/&gt;. [[Herisa mekanîk]] a çewrî bi alîkariya zeravê rû dide. Kezeb rojê bi qasî 1.5 lître zerav berhem dike. Zerav xwê û asîdên zeravê lixwe digire. Kezeb xwêyên zeravê ji kolesterolê çê dike. Xwêyên zeravê çewriyê bi awayek mekenîk perçe dike ji  bo  çewriyên hûriktir&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;&gt;Starr, C., &amp; McMillan, B. (2010). Human Biology. Boston, MA: Cengage Learning. &lt;/ref&gt;. Hinek ji kolesterola nav zeravê tevlê pîsayî dibe û bi derketina destavê, ji laş tê avêtin.

== Erkê kezebê ==
 
Metabolîzmaya [[Karbohîdrat|karbohîdratan]] yek ji karê serekê ya kezebê, rêkxistina asta mijera [[Glukoz|glukoza]] xwînê ye. Piştî xwarinê rêjeya glukoza xwînê berz dibe, kezeb bi navbeynkariya hormona însulunê, hinek glukozê diguherîne  bo  glîkojenê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;. Bi vî awayî glukoza xwînê dadikeve asta asayî. Dema mirov birçî ye, asta glukoza xwînê ji rêjeya asayî kêmtir dibe. Vê gavê hormona glukagonê, kezebê han dike ji  bo  perçekirina glîkojen û bi destxistina glukozê&lt;ref name=&quot;Villee&quot;&gt;Villee, Claude Alvin, et al.( 1989) Biology. 2nd ed., Saunders College Publishing.  ISBN 0-03-023417-4 &lt;/ref&gt; . Glukoza bi destketî ji kezebê belavê laş dibe û asta glukoza xwînê derdikeve asta asayî&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;.

=== Metabolîzmaya çewrî ===
Çewriyên  embarkirî di kezebê de tê guhertin û ji  bo  destxistina  ATP tê bikaranîn.

=== Metabolîzmaya proteînan ===

[[Proteîn]] ji asîden amînî tên çêkirin. Gava [[Tirşeya amînî|asîdên amînî]] bi bendê peptîdî li hev tên girêdan, ji hin asîdên amînî beşa nîtrocenî (koma amînê) tê dûrxistin, ji van beşên nîtrocenî di kezebê de ure tê çêkirin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Ure madeyek jehravî ye, bi alîkariya [[Gurçik|gurçikan]], di nav [[Mîz|mîzê]] de ji laş tê dûrxistin. Kezeb ji asîdên amînî beşa nîtrocenî diqetîne, ev beşê bi molekulên karbohîdradî ve girê dide û ji vana asîdên amînî yên nebingehîn çê dike. Kezeb ji asîdên amînî proteînên [[plazmaya xwînê]] çê dike. Albumîn, globulîn û proteînên ji  bo  xwînmeyînê mînakên proteînên plazmayê ne&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;.

=== Perçekirina xirokên sor û  bergiriya li dij hokarê nexweşiyê ===
 
Di kezebê de xaneyên hellûşênera gewre yên kezebê heye. Van xaneyan wekî xaneyên Kupffer  tên bi navkirin. Xaneyên hellûşêner li dij hokarên nexweşiyê bergiriyê dabîn dikin. Herwiha evan xaneyan di kezebê de [[Xiroka sor|xirokên sor]] ên mirî jî perçe dike, hesinê nav hemoglobîna xirokên sor embar dike. Xirokên sor ji xeynî kezebê li [[moxê hestî]] û li [[Sipil|sipilê]] jî tê têkşikestin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;.
=== Ji derman û madeyên jehravî, dûrxistina jehrê ===
Li gel alkol, paşmayiyên hokarên nexweşiyê, hin derman û xurek madeyên jehravî lixwe digirin. Kezeb hewl dide ko jehra nav laş  bêbandor bike û ji laş dûr bixe. 
[[Wêne:Liver_01_animation1.gif|thumb|300px|Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya zikeklênê de li bin navpençikê de cih bûye.]]
=== Guherandina amoyakê === 
Dema asîdên amînî di nav xaneyê de tê perçekirin, li gel karbona dîoksîd, amonyak (NH3) jî peyda dibe. Amonyak ji  bo  xaneyên laş, bi taybet ji  bo  xaneyên [[koendama demar]], madeya jehravî ye. Amonyak bi navbeynkariya xwînê ber bi kezebê ve tê guhestin&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;/&gt;. Kezeb amonyakê diguherîne ure yê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;. Ure li gor amonyakê  he kêmtir ziyanbexş e.

=== Dawîanîna çalakiya hormonan ===
[[Hormon|Hormonên]] wek [[însulîn]], [[glukagon]], kortîzol, aldesteron, tîroîd û hormonên zayendê, piştî cihanîna erkên xwe ji  aliyê xaneyên kezebê ve tên perçekirin&lt;ref name=&quot; Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., &amp; Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy &amp; physiology in health and illness 12th ed.&lt;/ref&gt; .

=== Embarkirin ===
Kezeb, glîkojen, hesin, mis (paxir), vîtamînên wekî vîtamîna A, D, E, K û B12  embar dike&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;.

=== Derdana zeravê ===
Xaneyên kezebê zeravê berhem dike û der dide. Şileya zeravê ji xwêyên zeravê, pîgmentên( madeya rengdar) zeravê û kolesterolê pêk tê.

== Nexweşiyên kezebê ==
Di rewşa asayî de xane û şaneyên kezebê dikarin xwe bi hêsanî nû bikin. Lê hin nexweşî  rê li ber xwe nûkirinê digire.
=== Hewkirdina kezebê ya vîrusî ===
ji ber vîrusan kulbûna (hewkirdin) kezebê, wekî nexweşiya hepatît tê navkirin. pênç corê nexweşiya hepatîtê heye. Hokarên kulbûna kezebê vîrus in. Li gor cora virusê, nexweşiya kulbûna kezebê jî wekî hepatît A, hepatît B, hepatît C, hepatît D û hepatît E tê navkirin. Di nav gel de nexweşiya kulbûna kezebê (hewkirdina kezebê) wekî nexweşiya zerikê jî bi nav dibe. Lê zerikî bi tena serê xwe nexweşî nîn e, yek ji nîşanên nexweşiya kezebê ye. Vîrusa Hepatît A  bi gelemperî di nav xurek û ava bi pîsayiya nexweşên bi hepatît A yê têkilbûye, tûşî mirov dibe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;. Vîrusa hepatît B bi riya xwîn guhestinê, an jî derzî û dermanên tûşî vîrusê bûne derbasî mirov dibe.  Herwiha bi mirovê nexweş re pêwendiya sêksî jî dibe sedema nexweşiya kulbûna kezebê ya cora B yê. Li cîhanê nexweşiya hepatît B, ji nexweşiya AIDSê ( nîşana nemana bergiriya destketî) hê pirtir mirov nexweş xistiyê û nav mirovahî de belav bûye&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;&gt;Sylvia S. Mader, D., &amp; Windelspecht, M. (2015). Biology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. &lt;/ref&gt;. Vîrusa hepatît C bi gelemperî ji xwîna nexweşên bi vî nexweşiyê tûşî mirov dibe. Dibe ku hepatît C  rê li ber [[Şêrpence|şêrpenceya]] kezebê û mirinê veke. Ji  bo  hepatît A û B yê [[kutan]](vaksîn) heye, lê ji  bo  hepatît C kutan tune.

=== Sîroz ===
[[Wêne:Liver_Cirrhosis_ku.png|thumb|300px]]
Sîroz yek ji nexweşiyên kezebê ye. Bi nexweşiya sîrozê, peşî li kezeb çewrî zêde dibe, paşê [[Şane (biyolojî)|şaneyên]] kezebê diguherin û neçalak dibin. Ji şaneyên kezebê şaneyêk rîşalî yên [[bestereşane]] (''fibrous scar tissue'') peyda dibe. Şaneyên kezebê req dibe. [[Xane]] û şaneyên kezeba bi nexweşiya sîrozê, erka kezebê ya ji  bo  laş bi cih naynin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;/&gt;. Bi gelemperî kesên zêde alkol vedixwin bi nexweşiya sîrozê dikevin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Lê nexweşiya hepatît jî rê li ber sîrozê ve dike.

==== Hin nîşanên nexweşiya sîrozê ====
Kesên bi nexweşiya sîrozê ne, kezeba wan bilirubînê ji laş dûr naxe, bilirubîn di nav şaneyên laş de berhev dibe. Bilirubin bi rengê zer e, ji perçebûna xirokên sor çê dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;. Mirovên bi vî nexweşiyê ne, zerikî dibin. Zerikbûn bi taybet li [[çermê mirov]] û [[Reqe (anatomî)|sipîka çav]] de rû dide, sedema zerikbûnê madeya bilirubîn e.

'''Nexweşiya [[avbendî]]''' (bi ingilîzî;''edema'') 

Di laşê mirovên bi nexweşiya sîrozê de av tov dibe. Li gel tevahiya laş, bi taybet şilemenî li derdora kezebê li zikê mirov de hê pirtir berhev dibe, loma zikê mirov diwerime. Ev rewş wekî avbendî bi nav dibe. Kezeba bi nexweşiya sîrozê, bi têra xwe proteîna albumîn berhem nake ev kêmasî dibe sedema avbendiyê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;.


== Çavkanî ==
{{çavkanî|2}}


[[Kategorî:Endam (biyolojî)]]</text>
      <sha1>7r2qxz10zgc3ubhe2zc1cyaila9nepp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096611</id>
      <parentid>1096610</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T10:23:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9927" xml:space="preserve">{{Infobox Anatomy
|  Name         = Kezeb
|  Image        = Leber Schaf.jpg
|  Caption      = Kezeba [[mih]]ê: 
1 − Pila rastê &lt;br /&gt;
2 − Pila çepê&lt;br /&gt;
3 − Pila dûvî&lt;br /&gt;
4 − Pila çargoşî&lt;br /&gt;
5 − [[Xwînbera kezebê]] û [[derîxwînhêner]]&lt;br /&gt;
6 − [[Lîmfegirê]]&lt;br /&gt;
7 − [[Zeravdank]]
}}

'''Kezeb'''&lt;ref&gt;Kovara kurmançî, instituta kurdî li paris&lt;/ref&gt;, '''kezeba reş'''&lt;ref&gt;Hüseyin Bektaş, Anatomiya bedena mirovan&lt;/ref&gt; an jî '''ciger''' (bi [[îngilîzî]]: ''liver'', bi [[zimanê yewnanî]]: Ήπαρ, ''hêpar'') endamek e ku karê metabolîzmaya laşê mirov û zîndeweran dike û asta mijera glukoza xwînê rêkdixe. 

[[Wêne:Anatomy_Abdomen_Tiesworks_ku.jpg|thumb|300px|Di nav zikekelênê de cihê kezebê.]]
== Pêkhateya kezebê ==
Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya [[Kelênên laşê mirov|zikekelênê]] de li bin [[Navpençik|navpençikê]] de cih bûye. Giraniya kezebê bi qasî 1 heta 2 kîlogram e&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;/&gt;. Kezeb [[Rijên|rijênî]] herî gewre ya laş e&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology, OpenStax ,2013  
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]&lt;/ref&gt;. Kezeb ji aliyê jor ve wekî du pilên serekê, pila çepê û pila rastê xuya dibe, lê kezeb ji aliyê rûyê jêr ve çar pilî xuya dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, Michael P.(2010) Human anatomy.3rd ed. McGraw-Hill Higher Education ISBN 978–0–07–337809–1 &lt;/ref&gt;. Her pilên kezebê jî ji gellek pilokên hê hûriktir ên şeşgoşeyî pêk tê. Derî xwînhênera kezebe (''hepatic portal vein'') bi navbeynkariya tora [[Mûlûleya xwînê|mûlûleyên xwînê]] ji [[coga herisê]], Ji xeynî [[Lîpîd|çewrî]], hemû xurekên herisbûyî di nav xwînê de diguhezîne kezebê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;&gt;Johnson, Leland G. (1987 )Biology. 2nd ed., Wm. C. Brown,.  ISBN 0-697-04972-8 &lt;/ref&gt;. Di nav pilên kezebê de [[xwîn]] tê parzûnkirin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Li gor pêdiviya laş, xurek di kezebê de tê embarkirin an jî guhertin. Heke di nav laş de kêmasiya xurek hebe, vê gavê kezeb xurekan embar nake, tevlê xwînê dike. Ji  bo  heriskirinê, karê serekê ya kezebê berhemkirin û derdana [[zerav]]&lt;nowiki/&gt;ê ye&lt;ref name=&quot;Villee&quot;/&gt;. [[Herisa mekanîk]] a çewrî bi alîkariya zeravê rû dide. Kezeb rojê bi qasî 1.5 lître zerav berhem dike. Zerav xwê û asîdên zeravê lixwe digire. Kezeb xwêyên zeravê ji kolesterolê çê dike. Xwêyên zeravê çewriyê bi awayek mekenîk perçe dike ji  bo  çewriyên hûriktir&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;&gt;Starr, C., &amp; McMillan, B. (2010). Human Biology. Boston, MA: Cengage Learning. &lt;/ref&gt;. Hinek ji kolesterola nav zeravê tevlê pîsayî dibe û bi derketina destavê, ji laş tê avêtin.

== Erkê kezebê ==
 
Metabolîzmaya [[Karbohîdrat|karbohîdratan]] yek ji karê serekê ya kezebê, rêkxistina asta mijera [[Glukoz|glukoza]] xwînê ye. Piştî xwarinê rêjeya glukoza xwînê berz dibe, kezeb bi navbeynkariya hormona însulunê, hinek glukozê diguherîne  bo  glîkojenê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;. Bi vî awayî glukoza xwînê dadikeve asta asayî. Dema mirov birçî ye, asta glukoza xwînê ji rêjeya asayî kêmtir dibe. Vê gavê hormona glukagonê, kezebê han dike ji  bo  perçekirina glîkojen û bi destxistina glukozê&lt;ref name=&quot;Villee&quot;&gt;Villee, Claude Alvin, et al.( 1989) Biology. 2nd ed., Saunders College Publishing.  ISBN 0-03-023417-4 &lt;/ref&gt; . Glukoza bi destketî ji kezebê belavê laş dibe û asta glukoza xwînê derdikeve asta asayî&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;.

=== Metabolîzmaya çewrî ===
Çewriyên  embarkirî di kezebê de tê guhertin û ji  bo  destxistina  ATP tê bikaranîn.

=== Metabolîzmaya proteînan ===

[[Proteîn]] ji asîden amînî tên çêkirin. Gava [[Tirşeya amînî|asîdên amînî]] bi bendê peptîdî li hev tên girêdan, ji hin asîdên amînî beşa nîtrocenî (koma amînê) tê dûrxistin, ji van beşên nîtrocenî di kezebê de ure tê çêkirin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Ure madeyek jehravî ye, bi alîkariya [[Gurçik|gurçikan]], di nav [[Mîz|mîzê]] de ji laş tê dûrxistin. Kezeb ji asîdên amînî beşa nîtrocenî diqetîne, ev beşê bi molekulên karbohîdradî ve girê dide û ji vana asîdên amînî yên nebingehîn çê dike. Kezeb ji asîdên amînî proteînên [[plazmaya xwînê]] çê dike. Albumîn, globulîn û proteînên ji  bo  xwînmeyînê mînakên proteînên plazmayê ne&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;.

=== Perçekirina xirokên sor û  bergiriya li dij hokarê nexweşiyê ===
 
Di kezebê de xaneyên hellûşênera gewre yên kezebê heye. Van xaneyan wekî xaneyên Kupffer  tên bi navkirin. Xaneyên hellûşêner li dij hokarên nexweşiyê bergiriyê dabîn dikin. Herwiha evan xaneyan di kezebê de [[Xiroka sor|xirokên sor]] ên mirî jî perçe dike, hesinê nav hemoglobîna xirokên sor embar dike. Xirokên sor ji xeynî kezebê li [[moxê hestî]] û li [[Sipil|sipilê]] jî tê têkşikestin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;.
=== Ji derman û madeyên jehravî, dûrxistina jehrê ===
Li gel alkol, paşmayiyên hokarên nexweşiyê, hin derman û xurek madeyên jehravî lixwe digirin. Kezeb hewl dide ko jehra nav laş  bêbandor bike û ji laş dûr bixe. 
[[Wêne:Liver_01_animation1.gif|thumb|300px|Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya zikeklênê de li bin navpençikê de cih bûye.]]
=== Guherandina amoyakê === 
Dema asîdên amînî di nav xaneyê de tê perçekirin, li gel karbona dîoksîd, amonyak (NH3) jî peyda dibe. Amonyak ji  bo  xaneyên laş, bi taybet ji  bo  xaneyên [[koendama demar]], madeya jehravî ye. Amonyak bi navbeynkariya xwînê ber bi kezebê ve tê guhestin&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;/&gt;. Kezeb amonyakê diguherîne ure yê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;. Ure li gor amonyakê  he kêmtir ziyanbexş e.

=== Dawîanîna çalakiya hormonan ===
[[Hormon|Hormonên]] wek [[însulîn]], [[glukagon]], kortîzol, aldesteron, tîroîd û hormonên zayendê, piştî cihanîna erkên xwe ji  aliyê xaneyên kezebê ve tên perçekirin&lt;ref name=&quot; Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., &amp; Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy &amp; physiology in health and illness 12th ed.&lt;/ref&gt; .

=== Embarkirin ===
Kezeb, glîkojen, hesin, mis (paxir), vîtamînên wekî vîtamîna A, D, E, K û B12  embar dike&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;.

=== Derdana zeravê ===
Xaneyên kezebê zeravê berhem dike û der dide. Şileya zeravê ji xwêyên zeravê, pîgmentên( madeya rengdar) zeravê û kolesterolê pêk tê.

== Nexweşiyên kezebê ==
Di rewşa asayî de xane û şaneyên kezebê dikarin xwe bi hêsanî nû bikin. Lê hin nexweşî  rê li ber xwe nûkirinê digire.
=== Hewkirdina kezebê ya vîrusî ===
ji ber vîrusan kulbûna (hewkirdin) kezebê, wekî nexweşiya hepatît tê navkirin. pênç corê nexweşiya hepatîtê heye. Hokarên kulbûna kezebê vîrus in. Li gor cora virusê, nexweşiya kulbûna kezebê jî wekî hepatît A, hepatît B, hepatît C, hepatît D û hepatît E tê navkirin. Di nav gel de nexweşiya kulbûna kezebê (hewkirdina kezebê) wekî nexweşiya zerikê jî bi nav dibe. Lê zerikî bi tena serê xwe nexweşî nîn e, yek ji nîşanên nexweşiya kezebê ye. Vîrusa Hepatît A  bi gelemperî di nav xurek û ava bi pîsayiya nexweşên bi hepatît A yê têkilbûye, tûşî mirov dibe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;. Vîrusa hepatît B bi riya xwîn guhestinê, an jî derzî û dermanên tûşî vîrusê bûne derbasî mirov dibe.  Herwiha bi mirovê nexweş re pêwendiya sêksî jî dibe sedema nexweşiya kulbûna kezebê ya cora B yê. Li cîhanê nexweşiya hepatît B, ji nexweşiya AIDSê ( nîşana nemana bergiriya destketî) hê pirtir mirov nexweş xistiyê û nav mirovahî de belav bûye&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;&gt;Sylvia S. Mader, D., &amp; Windelspecht, M. (2015). Biology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. &lt;/ref&gt;. Vîrusa hepatît C bi gelemperî ji xwîna nexweşên bi vî nexweşiyê tûşî mirov dibe. Dibe ku hepatît C  rê li ber [[Şêrpence|şêrpenceya]] kezebê û mirinê veke. Ji  bo  hepatît A û B yê [[kutan]](vaksîn) heye, lê ji  bo  hepatît C kutan tune.

=== Sîroz ===
[[Wêne:Liver_Cirrhosis_ku.png|thumb|300px]]
Sîroz yek ji nexweşiyên kezebê ye. Bi nexweşiya sîrozê, peşî li kezeb çewrî zêde dibe, paşê [[Şane (biyolojî)|şaneyên]] kezebê diguherin û neçalak dibin. Ji şaneyên kezebê şaneyêk rîşalî yên [[bestereşane]] (''fibrous scar tissue'') peyda dibe. Şaneyên kezebê req dibe. [[Xane]] û şaneyên kezeba bi nexweşiya sîrozê, erka kezebê ya ji  bo  laş bi cih naynin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;/&gt;. Bi gelemperî kesên zêde alkol vedixwin bi nexweşiya sîrozê dikevin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Lê nexweşiya hepatît jî rê li ber sîrozê ve dike.

==== Hin nîşanên nexweşiya sîrozê ====
Kesên bi nexweşiya sîrozê ne, kezeba wan bilirubînê ji laş dûr naxe, bilirubîn di nav şaneyên laş de berhev dibe. Bilirubin bi rengê zer e, ji perçebûna xirokên sor çê dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;. Mirovên bi vî nexweşiyê ne, zerikî dibin. Zerikbûn bi taybet li [[çermê mirov]] û [[Reqe (anatomî)|sipîka çav]] de rû dide, sedema zerikbûnê madeya bilirubîn e.

'''Nexweşiya [[avbendî]]''' (bi ingilîzî;''edema'') 

Di laşê mirovên bi nexweşiya sîrozê de av tov dibe. Li gel tevahiya laş, bi taybet şilemenî li derdora kezebê li zikê mirov de hê pirtir berhev dibe, loma zikê mirov diwerime. Ev rewş wekî avbendî bi nav dibe. Kezeba bi nexweşiya sîrozê, bi têra xwe proteîna albumîn berhem nake ev kêmasî dibe sedema avbendiyê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;.


== Çavkanî ==
{{çavkanî|2}}


[[Kategorî:Endam (biyolojî)]]</text>
      <sha1>rjz33lh7nd77m4nbqsybax84kkwl2m7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096612</id>
      <parentid>1096611</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T10:25:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9928" xml:space="preserve">{{Infobox Anatomy
|  Name         = Kezeb
|  Image        = Leber Schaf.jpg
|  Caption      = Kezeba [[mih]]ê: 
1 − Pila rastê &lt;br /&gt;
2 − Pila çepê&lt;br /&gt;
3 − Pila dûvî&lt;br /&gt;
4 − Pila çargoşî&lt;br /&gt;
5 − [[Xwînbera kezebê]] û [[derîxwînhêner]]&lt;br /&gt;
6 − [[Lîmfegirê]]&lt;br /&gt;
7 − [[Zeravdank]]
}}

'''Kezeb'''&lt;ref&gt;Kovara kurmançî, instituta kurdî li paris&lt;/ref&gt;, '''kezeba reş'''&lt;ref&gt;Hüseyin Bektaş, Anatomiya bedena mirovan&lt;/ref&gt; an jî '''ciger''' (bi [[îngilîzî]]: ''liver'', bi [[zimanê yewnanî]]: ἧπαρ, ''hêpar'') endamek e ku karê metabolîzmaya laşê mirov û zîndeweran dike û asta mijera glukoza xwînê rêkdixe. 

[[Wêne:Anatomy_Abdomen_Tiesworks_ku.jpg|thumb|300px|Di nav zikekelênê de cihê kezebê.]]
== Pêkhateya kezebê ==
Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya [[Kelênên laşê mirov|zikekelênê]] de li bin [[Navpençik|navpençikê]] de cih bûye. Giraniya kezebê bi qasî 1 heta 2 kîlogram e&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;/&gt;. Kezeb [[Rijên|rijênî]] herî gewre ya laş e&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology, OpenStax ,2013  
[https://openstax.org/details/books/anatomy-and-physiology]&lt;/ref&gt;. Kezeb ji aliyê jor ve wekî du pilên serekê, pila çepê û pila rastê xuya dibe, lê kezeb ji aliyê rûyê jêr ve çar pilî xuya dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, Michael P.(2010) Human anatomy.3rd ed. McGraw-Hill Higher Education ISBN 978–0–07–337809–1 &lt;/ref&gt;. Her pilên kezebê jî ji gellek pilokên hê hûriktir ên şeşgoşeyî pêk tê. Derî xwînhênera kezebe (''hepatic portal vein'') bi navbeynkariya tora [[Mûlûleya xwînê|mûlûleyên xwînê]] ji [[coga herisê]], Ji xeynî [[Lîpîd|çewrî]], hemû xurekên herisbûyî di nav xwînê de diguhezîne kezebê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;&gt;Johnson, Leland G. (1987 )Biology. 2nd ed., Wm. C. Brown,.  ISBN 0-697-04972-8 &lt;/ref&gt;. Di nav pilên kezebê de [[xwîn]] tê parzûnkirin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Li gor pêdiviya laş, xurek di kezebê de tê embarkirin an jî guhertin. Heke di nav laş de kêmasiya xurek hebe, vê gavê kezeb xurekan embar nake, tevlê xwînê dike. Ji  bo  heriskirinê, karê serekê ya kezebê berhemkirin û derdana [[zerav]]&lt;nowiki/&gt;ê ye&lt;ref name=&quot;Villee&quot;/&gt;. [[Herisa mekanîk]] a çewrî bi alîkariya zeravê rû dide. Kezeb rojê bi qasî 1.5 lître zerav berhem dike. Zerav xwê û asîdên zeravê lixwe digire. Kezeb xwêyên zeravê ji kolesterolê çê dike. Xwêyên zeravê çewriyê bi awayek mekenîk perçe dike ji  bo  çewriyên hûriktir&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;&gt;Starr, C., &amp; McMillan, B. (2010). Human Biology. Boston, MA: Cengage Learning. &lt;/ref&gt;. Hinek ji kolesterola nav zeravê tevlê pîsayî dibe û bi derketina destavê, ji laş tê avêtin.

== Erkê kezebê ==
 
Metabolîzmaya [[Karbohîdrat|karbohîdratan]] yek ji karê serekê ya kezebê, rêkxistina asta mijera [[Glukoz|glukoza]] xwînê ye. Piştî xwarinê rêjeya glukoza xwînê berz dibe, kezeb bi navbeynkariya hormona însulunê, hinek glukozê diguherîne  bo  glîkojenê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;. Bi vî awayî glukoza xwînê dadikeve asta asayî. Dema mirov birçî ye, asta glukoza xwînê ji rêjeya asayî kêmtir dibe. Vê gavê hormona glukagonê, kezebê han dike ji  bo  perçekirina glîkojen û bi destxistina glukozê&lt;ref name=&quot;Villee&quot;&gt;Villee, Claude Alvin, et al.( 1989) Biology. 2nd ed., Saunders College Publishing.  ISBN 0-03-023417-4 &lt;/ref&gt; . Glukoza bi destketî ji kezebê belavê laş dibe û asta glukoza xwînê derdikeve asta asayî&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;.

=== Metabolîzmaya çewrî ===
Çewriyên  embarkirî di kezebê de tê guhertin û ji  bo  destxistina  ATP tê bikaranîn.

=== Metabolîzmaya proteînan ===

[[Proteîn]] ji asîden amînî tên çêkirin. Gava [[Tirşeya amînî|asîdên amînî]] bi bendê peptîdî li hev tên girêdan, ji hin asîdên amînî beşa nîtrocenî (koma amînê) tê dûrxistin, ji van beşên nîtrocenî di kezebê de ure tê çêkirin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Ure madeyek jehravî ye, bi alîkariya [[Gurçik|gurçikan]], di nav [[Mîz|mîzê]] de ji laş tê dûrxistin. Kezeb ji asîdên amînî beşa nîtrocenî diqetîne, ev beşê bi molekulên karbohîdradî ve girê dide û ji vana asîdên amînî yên nebingehîn çê dike. Kezeb ji asîdên amînî proteînên [[plazmaya xwînê]] çê dike. Albumîn, globulîn û proteînên ji  bo  xwînmeyînê mînakên proteînên plazmayê ne&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;.

=== Perçekirina xirokên sor û  bergiriya li dij hokarê nexweşiyê ===
 
Di kezebê de xaneyên hellûşênera gewre yên kezebê heye. Van xaneyan wekî xaneyên Kupffer  tên bi navkirin. Xaneyên hellûşêner li dij hokarên nexweşiyê bergiriyê dabîn dikin. Herwiha evan xaneyan di kezebê de [[Xiroka sor|xirokên sor]] ên mirî jî perçe dike, hesinê nav hemoglobîna xirokên sor embar dike. Xirokên sor ji xeynî kezebê li [[moxê hestî]] û li [[Sipil|sipilê]] jî tê têkşikestin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;.
=== Ji derman û madeyên jehravî, dûrxistina jehrê ===
Li gel alkol, paşmayiyên hokarên nexweşiyê, hin derman û xurek madeyên jehravî lixwe digirin. Kezeb hewl dide ko jehra nav laş  bêbandor bike û ji laş dûr bixe. 
[[Wêne:Liver_01_animation1.gif|thumb|300px|Kezeb li aliyê rastê çaryeka jorê ya zikeklênê de li bin navpençikê de cih bûye.]]
=== Guherandina amoyakê === 
Dema asîdên amînî di nav xaneyê de tê perçekirin, li gel karbona dîoksîd, amonyak (NH3) jî peyda dibe. Amonyak ji  bo  xaneyên laş, bi taybet ji  bo  xaneyên [[koendama demar]], madeya jehravî ye. Amonyak bi navbeynkariya xwînê ber bi kezebê ve tê guhestin&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;/&gt;. Kezeb amonyakê diguherîne ure yê&lt;ref name=&quot;Leland G&quot;/&gt;. Ure li gor amonyakê  he kêmtir ziyanbexş e.

=== Dawîanîna çalakiya hormonan ===
[[Hormon|Hormonên]] wek [[însulîn]], [[glukagon]], kortîzol, aldesteron, tîroîd û hormonên zayendê, piştî cihanîna erkên xwe ji  aliyê xaneyên kezebê ve tên perçekirin&lt;ref name=&quot; Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J. S., &amp; Wilson, K. J. (2014). Ross and Wilson anatomy &amp; physiology in health and illness 12th ed.&lt;/ref&gt; .

=== Embarkirin ===
Kezeb, glîkojen, hesin, mis (paxir), vîtamînên wekî vîtamîna A, D, E, K û B12  embar dike&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;.

=== Derdana zeravê ===
Xaneyên kezebê zeravê berhem dike û der dide. Şileya zeravê ji xwêyên zeravê, pîgmentên( madeya rengdar) zeravê û kolesterolê pêk tê.

== Nexweşiyên kezebê ==
Di rewşa asayî de xane û şaneyên kezebê dikarin xwe bi hêsanî nû bikin. Lê hin nexweşî  rê li ber xwe nûkirinê digire.
=== Hewkirdina kezebê ya vîrusî ===
ji ber vîrusan kulbûna (hewkirdin) kezebê, wekî nexweşiya hepatît tê navkirin. pênç corê nexweşiya hepatîtê heye. Hokarên kulbûna kezebê vîrus in. Li gor cora virusê, nexweşiya kulbûna kezebê jî wekî hepatît A, hepatît B, hepatît C, hepatît D û hepatît E tê navkirin. Di nav gel de nexweşiya kulbûna kezebê (hewkirdina kezebê) wekî nexweşiya zerikê jî bi nav dibe. Lê zerikî bi tena serê xwe nexweşî nîn e, yek ji nîşanên nexweşiya kezebê ye. Vîrusa Hepatît A  bi gelemperî di nav xurek û ava bi pîsayiya nexweşên bi hepatît A yê têkilbûye, tûşî mirov dibe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;/&gt;. Vîrusa hepatît B bi riya xwîn guhestinê, an jî derzî û dermanên tûşî vîrusê bûne derbasî mirov dibe.  Herwiha bi mirovê nexweş re pêwendiya sêksî jî dibe sedema nexweşiya kulbûna kezebê ya cora B yê. Li cîhanê nexweşiya hepatît B, ji nexweşiya AIDSê ( nîşana nemana bergiriya destketî) hê pirtir mirov nexweş xistiyê û nav mirovahî de belav bûye&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;&gt;Sylvia S. Mader, D., &amp; Windelspecht, M. (2015). Biology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. &lt;/ref&gt;. Vîrusa hepatît C bi gelemperî ji xwîna nexweşên bi vî nexweşiyê tûşî mirov dibe. Dibe ku hepatît C  rê li ber [[Şêrpence|şêrpenceya]] kezebê û mirinê veke. Ji  bo  hepatît A û B yê [[kutan]](vaksîn) heye, lê ji  bo  hepatît C kutan tune.

=== Sîroz ===
[[Wêne:Liver_Cirrhosis_ku.png|thumb|300px]]
Sîroz yek ji nexweşiyên kezebê ye. Bi nexweşiya sîrozê, peşî li kezeb çewrî zêde dibe, paşê [[Şane (biyolojî)|şaneyên]] kezebê diguherin û neçalak dibin. Ji şaneyên kezebê şaneyêk rîşalî yên [[bestereşane]] (''fibrous scar tissue'') peyda dibe. Şaneyên kezebê req dibe. [[Xane]] û şaneyên kezeba bi nexweşiya sîrozê, erka kezebê ya ji  bo  laş bi cih naynin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;/&gt;. Bi gelemperî kesên zêde alkol vedixwin bi nexweşiya sîrozê dikevin&lt;ref name=&quot;Human biology&quot;/&gt;. Lê nexweşiya hepatît jî rê li ber sîrozê ve dike.

==== Hin nîşanên nexweşiya sîrozê ====
Kesên bi nexweşiya sîrozê ne, kezeba wan bilirubînê ji laş dûr naxe, bilirubîn di nav şaneyên laş de berhev dibe. Bilirubin bi rengê zer e, ji perçebûna xirokên sor çê dibe&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;/&gt;. Mirovên bi vî nexweşiyê ne, zerikî dibin. Zerikbûn bi taybet li [[çermê mirov]] û [[Reqe (anatomî)|sipîka çav]] de rû dide, sedema zerikbûnê madeya bilirubîn e.

'''Nexweşiya [[avbendî]]''' (bi ingilîzî;''edema'') 

Di laşê mirovên bi nexweşiya sîrozê de av tov dibe. Li gel tevahiya laş, bi taybet şilemenî li derdora kezebê li zikê mirov de hê pirtir berhev dibe, loma zikê mirov diwerime. Ev rewş wekî avbendî bi nav dibe. Kezeba bi nexweşiya sîrozê, bi têra xwe proteîna albumîn berhem nake ev kêmasî dibe sedema avbendiyê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;.


== Çavkanî ==
{{çavkanî|2}}


[[Kategorî:Endam (biyolojî)]]</text>
      <sha1>ooh89uqe50nl6myygnf2tax5re1h14f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Femînîzm</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32570</id>
    <revision>
      <id>1096580</id>
      <parentid>1059179</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T22:47:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>20360</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7730" xml:space="preserve">[[File:Feminism symbol.svg|thumb]]
Bo cara yekemîn goteya '''Femînîzmê''' bi awayê şiroveyî û di mijareke nojdarî (tibî) de bi zimanê [[Fransa]]yî, bona geşekirina endam û taybetmendiyên zayendî (cinsî) yên nexweşan û bi taybetî mêrekî bi kar dihat ku wisan xuya bû ku seba wan taybetmendiyên jinane di laşê xwe de zecir dikişand. Piştre [[Alexandre Dumas]] [[nivîskar]]ê Fransayî ev goteya di biroşûrekê de li jêr navê [[Mêr]] û [[Jin]], di warê wan jinan de bi kar anî ku bi awayekî bi berçav wekî mêran rabûn û rûniştin dikirin. Femînîzm wekî goteyeke siyasî, ji sala 1937’an a Zayînî pêde kete nava [[çand]]a Fransayê de. 

Divêt em bibêjin Femînîzm (serhildanek ji bo xwestekên hiqûqî yên jinan) di dawiya sedsala 19’an ya Zayînî û li pey lome û gazindeyên derheq hinek newekheheviyên [[civak]]î de pêk hat û ev newekheviyane şirove kirin û dîtingehên cur bi cur anîne hole, bi awayekê ku bi sedema girêdayîbûna dîtingeh û nêzîkatiyên Femînîstî bi dibistanên Felsefî û siyasî yên [[Rojava]], çiqên cur bi cur ji Femînîzmê pêk hatin, ku her yek ji wan bi lênihêrîneke taybet û cuda, li pirsên hiqûqî yên jinan dinihêrin, ku Femînîzmên: [[Radîkal]], [[Lîberal]], [[Sosyalîst]],  [[Post Modern]] û [[Îslam]]î, ji girîngtirîn curên Femînîzmê ne. Lê bi awayekî giştî vana hemûyan armancek hevbeş hene ku ew jî dijberiya bi ferq û cudahî û sitema tixmî re ye. Lê bi sedema wê zulma ku li wan tê kirin, berhevdanên cur bi cur derdixin hole û li ser vê bingehê jî rêyên cur bi cur pêşniyar dikin. Bi gotina Dirînk Wîlfard, ya baş ev e ku di ciyê goteya Femînîstê ji goteya Ên Femînîst mifah bihê wergirtin. Çinkî bûr û rayên Femînîstî ev hinde zaf in ku mirov nikare hemûyan di çemkekê de kom biket. Yanî çi pênaseyeke yekînî (wahid) ji Femînîzmê çi nine. [[Xatûna Rojê Kawiz]], ji Femînîstên naskirî di vî warî de dibêje: “Min bi xwe jî nezanî kanê Femînîzm çî ye.

[[Simone de Beauvoir]] , Femînîzmê bi awayekî giştî bi wateya çalakî û xebata di rêya xwestekên jinan da pênase diket. [[Marî Lûîze Canson]], Femînîzmê bi xebata dijberî [[Seksîzm]]ê, yanî mifah wergirtina nebaş ji cinsê jin di civakê, yan jî xebata bi dijî wê pênase dike.  

Hinek ji jinên radîkaltir, dîtingeh û raya wan ji Femînîzmê, şikandina pergala bav serdestiyê bi awayê pergala heyî û nehêlana parvekirina kar li gorî cinsiyetê bi taybetî di malbatê de ye.

Bîr û ra û dîtingehên cur bi cur di nava Femînîstên cîhanê de hene, lewra ji dehsala 1980’an ya Zayînî pêde di ciyê Femînîzmê de ji goteya “Ên Femînîzm” (Femînîstan) mifah tê wergirtin.

[[Xatûna Nîrê Tûhîdî]], nivîskara pirtûka Femînîzm, [[Demokrasî]] û Îslametî’yê bawer e ku mirov dikare hinek bingehan peyda biket ku hemû kes wê yekê bipejirîne, lê pênaseya wê ji Femînîzmê bi vî awayî ye. Bawerî bi wekheviya maf, firsendan, îmkanatan û ciyê civakî yê jin û mêran û cehd û tekoşîn di warê ji nav birina desthilatxwaziya cinsî û mêr serdestiyê û bi dawî anîna zulm, ferq û cudahî û tund û tûjiya bi dijî jinan. Bi vî awayî ya ku gişt Femînîzman bawerî pê heye û niqteya hevbeş ya wan e, di du pirsan de tê kurt kirin:

'''1.Jin bi sedema cinsiyeta xwe bendewarê destê ferq û cudahiyê ne.'''

'''2.Ev ferq û cudahiya nabe bimîne û divêt ji nav here.'''

Ev ji nav çûna wê jî hewcehî bi goherîna sîstema aborî, siyasî û civakî heye. Di hemberî vê yekê de Femînîzman di du pirsên sereke de bi hev re dijberî heye, ku ev dijberiya bûye sebebê pêkhatina girûpên cur bi cur yên Femînîstî.

'''A) Sedema bindestiya jinan'''

'''B) Rêçareya guherîna rewşa jinan'''


== Dibistanên Femînîstî: ==


'''1. Femînîzma Lîberal''' 
Armanca wan pêkhatina civakeke du cinsî ye. Civakek ku endamên wê, nêr yan mê ne, lê taybeymendiyên jinane yan mîrane bi hev re ferq û cudahiyekî zor nîşan nadin. Evane bawer in ku ji rêya guherîna yasayan û pêkanîna firsendên zaftir ên hînkirinê û yên [[aborî]] û çûna jinan bo nava bazneya kar û xebatên civakî mirov dikare bigihîje van armancan.

'''2. Femînîzma Marksîstî'''
Femînîzm berhema cehd û tekoşîna wan jinan e yên ku Marksîzm pan û berfireh kirin, da ku bikarin şiroveyeke bicî ji bo jêrdestî û zulma ji jinê di civakên sermayedarî de peyda bikin. Bi raya Dibistana Femînîzma Marksîstî, guherînên aborî çavkaniya bindestiya jinan in û şoreşa senetî û retkirina sermayedariyê sebebkarê rizgariya jinan ji rewşa niha ye.

'''3. Femînîzma Radîkal'''
Radîkal Femînîzm sebebê bindestiya jinan di xwezaya xwe bi mezinzanîn û tund û tûjiya mêran de dizanin û bawer in ku newekheviyên di navbera jin û mêran de reh û rîşalên kûr di çand û awayê bîrkirinan de heye û şoreş di yasayan de heya wî çaxî ku di nava çanda heyî de pêk bihêt, tenê dermanek e ji bo birînên kûr yên cinsê mê. Armanca Radîkal Femînîstan pêkhatina civakeke bêy cinsiyetê ye.

'''4. Femînîzma Sosyalîst'''
Bi raya vê girûpê di gişt civakan de, cinsê nêr bi ser cinsê mê de têkiliyeke xwedî desthilat pêk aniye, lê ev têkiliya di pergala sermayedariyê de bi awayê bab serdestiyê derketiye holê, ku radeya zulma ku li jinan tête kirin nîşan dide. Femînîst Sosyalîst pergala aborî û desthilata bav serdestiyê bi sebebekarê bindestiya jinan dizanin û xebata çînayetî û cinsiyetî bi rêçareya rewşa jinan dizanin.

'''5. Femînîzma Post Modern'''
Bi raya wan her çandekê (ferhengekê) ji arîşeyên civaka xwe re bersîvên xwecî hene, ku divêt tenê di çarçoveya hemen wê çandê de bû nirxandin, lê jin di rewş û herêmên cur bi cur de divêt rêyên cur bi cur ji bo berêkaniya bi bav serdestiyê re peyda bikin. Hinek ji rewşenbîrên vê grûpê li ser parastina taybetmendiyên jinane pê dadigrin û bawer in ku jin hewcehî [[malbat]]ê û hebûna [[zarok]]an e. Post Modernîzm sebebê jêrdestiya jinan, wan riftaran dizane ku ji destpêka ji dayîkbûnê di navbera [[keç]] û [[kur]] de cudahiyan pêk tîne. Lewra civakekê bi baş dizane ku du cinsiyetî be û tê de wekheviya mafê jin û mêr hatibe parastin.

'''6. Femînîzma Îslamî'''
Bawer e ku bona pêşîgirtin ji sekolarkirina civakê û Îsalmê, divêt mirov ser ji nû ve dest bi Îslamîkirina civakê biket, çinkî tirsa bingehîn ya [[Rojava]]yê li ser civaka Îslamî, xetera çandî ye, ne siyasî û aborî. Di vê navberê de jinan rola bingehîn hene. Çinkî hilgirên eslî yên çandê têne hesibandin. Lewra “Hicab” (li xwekirin), tenê ne nîşaneya şerm û heyayê ye, belkî berjenga berevanî ji Îslamê, parastina çarçoveya malbatê û nasnameya Îslamî ya civakên misilman e. Ew gilî û gazindeyan ji malbateke kevneşop û li gorî serdestiya mêr dikin. Armanca wan hebûna malbateke li gorî rola her yek ji wan û retkirina serdestiya mêr e. Ew demokrasiyê di malbatê de bi altirnatîveke baş ji bo serdestiya mêr dizanin û li ser rola jinan li beşdariya di nava kar û barên siyasî û civakî de pê dadigrin.

Di dawiyê de divêt em bibêjin ku armanca bingehîn ya Femînîzmê xebata dijberî rolê ji pêşde diyarîkirî yê jinê, ji hêla civakê ve ye.

== Çavkanî ==
* http://www.rizgari.com/modules.php?name=Content&amp;pa=showpage&amp;pid=397 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100101194715/http://rizgari.com/modules.php?name=Content&amp;pa=showpage&amp;pid=397 |date=2010-01-01 }}

[[Kategorî:Femînîzm]]</text>
      <sha1>ho1emzb3ma694p3rl8b6dtdesziog2w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Candan Erçetin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>33650</id>
    <revision>
      <id>1096524</id>
      <parentid>1001916</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:27:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aranciodimassimo</username>
        <id>51665</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="228" xml:space="preserve">'''Candan Erçetin''' stranbêjeke tirkî ye. Ew di sala 1963an de li bajarê [[Kırklareli]]yê hatiye dinê.

== Çavkanî ==
Wîkîpedya îngilîzî, 18.09.2009.

[[Kategorî:Stranbêjên tirk]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1963]]</text>
      <sha1>0uv69gpsk8z6bk1huwy91n7i89g4p2q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bikarhêner:Ferrus</title>
    <ns>2</ns>
    <id>33761</id>
    <revision>
      <id>1096532</id>
      <parentid>1091091</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:43:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <comment>/* Lîsteya gotarên ku li ser xebitîm */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1653" xml:space="preserve">{{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê&lt;br&gt;qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}}{{Babel|Kurd|xelfêtî|qeremezre|ku|de-4|tr-3|en-2|fr-2|es-1|}}
{|style=&quot;margin-Left: 1em;&quot; align=right

{|style=&quot;margin-right: 1em;&quot; align=left
|}
== Lîsteya gotarên ku li ser xebitîm ==
[https://xtools.wmflabs.org/pages/ku.wikipedia.org/Ferrus Binêre li ser wmflabs.org ]

== Wêneyên min ên di [[Wîkîpediya]] [[Kurdî]] de ==
&lt;gallery&gt;

Image:Belesor.jpg|Gundê '''Belesor'''
Image:KaniyaEyno.jpg|'''Kaniya Eyno''' (sal 2007)
Image:4-buk u zava.jpg|'''Buk û Zava''' (sal 2006)
Image:Ferat (Dîlok - Riha).jpg|'''Ferat''', di nav parêzgehên Riha û Dîlokê
Image:RezênQeremezrê.jpg|'''Rezên Qeremezrê''' (sal 2007)
Image:Mesk.jpg|Jineke kurd '''meşk'''é çêdike 
Image:Dankutan.jpg|Jinén kurd '''dankutan'''é dikine (sala 90îyan)
Image:XelfêtîyaKevn.JPG|'''Xelfétiya Kevn'''
Image:XelfêtiyaNuh.jpg| Mehelleke '''Xelfetiya Nu'''
Image:Hromkla Halfeti.jpg|'''Kela Hromklayé''' (''Rumkale'')
Image:DereyaXelfetiye.JPG|'''Dereya Xelfétí''' (''Değirmen Deresi'')
Image:Qeremezre2008.JPG|'''Gundé Qeremezre''' (''Karaotlak'')
Image:DaraZarete.jpg|''Dara Zareté'' ji héla başúr ve (sal 2007)
Image:KortikaPilo.JPG|'''Kortika Pilo''' (''Euroleon nostras'')
&lt;/gallery&gt;
== Ferrus di înternetê de ==
*  [http://www.ferrus18.wordpress.com Arşîva nivîsên min ên bi kurdî][http://www.ferrus87.blogspot.com/]
* [http://www.trekearth.com/members/Ferrus/ 'Çend wêneyên ku min kişandin li der Trekearth.com]

[[de:Benutzer:Ferrus]]
[[en:User:Ferrus]]</text>
      <sha1>9f4fkoqumbqamp9va5crnwobhfityfr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096534</id>
      <parentid>1096532</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:50:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1676" xml:space="preserve">{{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê&lt;br&gt;qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}}
{| style=&quot;margin-Left: 1em;&quot; align=&quot;center&quot;
|}
{| style=&quot;margin-right: 1em;&quot; align=&quot;left&quot;
|}

=== '''Lîsteya gotarên ku li ser xebitîm''' ===
{{Babel|Kurd|xelfêtî|qeremezre|ku|de-4|tr-3|en-2|fr-2|es-1|}}
[https://xtools.wmflabs.org/pages/ku.wikipedia.org/Ferrus Binêre li ser wmflabs.org ]

=== Ferrus di înternetê de ===
*  [http://www.ferrus18.wordpress.com Arşîva nivîsên min ên bi kurdî][http://www.ferrus87.blogspot.com/]
* [http://www.trekearth.com/members/Ferrus/ 'Çend wêneyên ku min kişandin li ser Trekearth.com]

== Wêneyên min ên di [[Wîkîpediya]] [[Kurdî]] de ==
&lt;gallery&gt;

Image:Belesor.jpg|Gundê '''Belesor'''
Image:KaniyaEyno.jpg|'''Kaniya Eyno''' (sal 2007)
Image:4-buk u zava.jpg|'''Buk û Zava''' (sal 2006)
Image:Ferat (Dîlok - Riha).jpg|'''Ferat''', di nav parêzgehên Riha û Dîlokê
Image:RezênQeremezrê.jpg|'''Rezên Qeremezrê''' (sal 2007)
Image:Mesk.jpg|Jineke kurd '''meşk'''é çêdike 
Image:Dankutan.jpg|Jinén kurd '''dankutan'''é dikine (sala 90îyan)
Image:XelfêtîyaKevn.JPG|'''Xelfétiya Kevn'''
Image:XelfêtiyaNuh.jpg| Mehelleke '''Xelfetiya Nu'''
Image:Hromkla Halfeti.jpg|'''Kela Hromklayé''' (''Rumkale'')
Image:DereyaXelfetiye.JPG|'''Dereya Xelfétí''' (''Değirmen Deresi'')
Image:Qeremezre2008.JPG|'''Gundé Qeremezre''' (''Karaotlak'')
Image:DaraZarete.jpg|''Dara Zareté'' ji héla başúr ve (sal 2007)
Image:KortikaPilo.JPG|'''Kortika Pilo''' (''Euroleon nostras'')
&lt;/gallery&gt;


[[de:Benutzer:Ferrus]]
[[en:User:Ferrus]]</text>
      <sha1>q1kxt3m4pbc9dlnmt9dh1f4gb6vve8i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096535</id>
      <parentid>1096534</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:51:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1670" xml:space="preserve">{{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê&lt;br&gt;qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}}
{| style=&quot;margin-Left: 1em;&quot; align=&quot;center&quot;
|}
{| style=&quot;margin-right: 1em;&quot; align=&quot;left&quot;
|}

=== Lîsteya gotarên ku li ser xebitîm ===
{{Babel|Kurd|xelfêtî|qeremezre|ku|de-4|tr-3|en-2|fr-2|es-1|}}
[https://xtools.wmflabs.org/pages/ku.wikipedia.org/Ferrus Binêre li ser wmflabs.org ]

=== Ferrus di înternetê de ===
*  [http://www.ferrus18.wordpress.com Arşîva nivîsên min ên bi kurdî][http://www.ferrus87.blogspot.com/]
* [http://www.trekearth.com/members/Ferrus/ 'Çend wêneyên ku min kişandin li ser Trekearth.com]

== Wêneyên min ên di [[Wîkîpediya]] [[Kurdî]] de ==
&lt;gallery&gt;

Image:Belesor.jpg|Gundê '''Belesor'''
Image:KaniyaEyno.jpg|'''Kaniya Eyno''' (sal 2007)
Image:4-buk u zava.jpg|'''Buk û Zava''' (sal 2006)
Image:Ferat (Dîlok - Riha).jpg|'''Ferat''', di nav parêzgehên Riha û Dîlokê
Image:RezênQeremezrê.jpg|'''Rezên Qeremezrê''' (sal 2007)
Image:Mesk.jpg|Jineke kurd '''meşk'''é çêdike 
Image:Dankutan.jpg|Jinén kurd '''dankutan'''é dikine (sala 90îyan)
Image:XelfêtîyaKevn.JPG|'''Xelfétiya Kevn'''
Image:XelfêtiyaNuh.jpg| Mehelleke '''Xelfetiya Nu'''
Image:Hromkla Halfeti.jpg|'''Kela Hromklayé''' (''Rumkale'')
Image:DereyaXelfetiye.JPG|'''Dereya Xelfétí''' (''Değirmen Deresi'')
Image:Qeremezre2008.JPG|'''Gundé Qeremezre''' (''Karaotlak'')
Image:DaraZarete.jpg|''Dara Zareté'' ji héla başúr ve (sal 2007)
Image:KortikaPilo.JPG|'''Kortika Pilo''' (''Euroleon nostras'')
&lt;/gallery&gt;


[[de:Benutzer:Ferrus]]
[[en:User:Ferrus]]</text>
      <sha1>9l2h2o6ej8x9q1qzxgrc16et3iy64tn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096536</id>
      <parentid>1096535</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:53:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1651" xml:space="preserve">{| style=&quot;margin-Left: 1em;&quot; align=&quot;center&quot;
|}
{| style=&quot;margin-right: 1em;&quot; align=&quot;left&quot;
|}

=== Lîsteya gotarên ku li ser xebitîm ===
{{Babel|Kurd|xelfêtî|qeremezre|ku|de-4|tr-3|en-2|fr-2|es-1|}}
[[xtools:pages/ku.wikipedia.org/Ferrus|Binêre li ser wmflabs.org]]

=== Ferrus di înternetê de ===
*  [http://www.ferrus18.wordpress.com Arşîva nivîsên min ên bi kurdî][http://www.ferrus87.blogspot.com/]
* [http://www.trekearth.com/members/Ferrus/ 'Çend wêneyên ku min kişandin li ser Trekearth.com]
{{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê&lt;br&gt;qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}}

== Wêneyên min ên di [[Wîkîpediya]] [[Kurdî]] de ==
&lt;gallery&gt;

Image:Belesor.jpg|Gundê '''Belesor'''
Image:KaniyaEyno.jpg|'''Kaniya Eyno''' (sal 2007)
Image:4-buk u zava.jpg|'''Buk û Zava''' (sal 2006)
Image:Ferat (Dîlok - Riha).jpg|'''Ferat''', di nav parêzgehên Riha û Dîlokê
Image:RezênQeremezrê.jpg|'''Rezên Qeremezrê''' (sal 2007)
Image:Mesk.jpg|Jineke kurd '''meşk'''é çêdike 
Image:Dankutan.jpg|Jinén kurd '''dankutan'''é dikine (sala 90îyan)
Image:XelfêtîyaKevn.JPG|'''Xelfétiya Kevn'''
Image:XelfêtiyaNuh.jpg| Mehelleke '''Xelfetiya Nu'''
Image:Hromkla Halfeti.jpg|'''Kela Hromklayé''' (''Rumkale'')
Image:DereyaXelfetiye.JPG|'''Dereya Xelfétí''' (''Değirmen Deresi'')
Image:Qeremezre2008.JPG|'''Gundé Qeremezre''' (''Karaotlak'')
Image:DaraZarete.jpg|''Dara Zareté'' ji héla başúr ve (sal 2007)
Image:KortikaPilo.JPG|'''Kortika Pilo''' (''Euroleon nostras'')
&lt;/gallery&gt;


[[de:Benutzer:Ferrus]]
[[en:User:Ferrus]]</text>
      <sha1>oro6uqi7l91k0pyhc0l4l3eqm8pa5oo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096537</id>
      <parentid>1096536</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:53:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <comment>Guhertoya 1096536 ya [[Special:Contributions/Ferrus|Ferrus]] ([[User talk:Ferrus|gotûbêj]]) şûnde kir</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1670" xml:space="preserve">{{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê&lt;br&gt;qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}}
{| style=&quot;margin-Left: 1em;&quot; align=&quot;center&quot;
|}
{| style=&quot;margin-right: 1em;&quot; align=&quot;left&quot;
|}

=== Lîsteya gotarên ku li ser xebitîm ===
{{Babel|Kurd|xelfêtî|qeremezre|ku|de-4|tr-3|en-2|fr-2|es-1|}}
[https://xtools.wmflabs.org/pages/ku.wikipedia.org/Ferrus Binêre li ser wmflabs.org ]

=== Ferrus di înternetê de ===
*  [http://www.ferrus18.wordpress.com Arşîva nivîsên min ên bi kurdî][http://www.ferrus87.blogspot.com/]
* [http://www.trekearth.com/members/Ferrus/ 'Çend wêneyên ku min kişandin li ser Trekearth.com]

== Wêneyên min ên di [[Wîkîpediya]] [[Kurdî]] de ==
&lt;gallery&gt;

Image:Belesor.jpg|Gundê '''Belesor'''
Image:KaniyaEyno.jpg|'''Kaniya Eyno''' (sal 2007)
Image:4-buk u zava.jpg|'''Buk û Zava''' (sal 2006)
Image:Ferat (Dîlok - Riha).jpg|'''Ferat''', di nav parêzgehên Riha û Dîlokê
Image:RezênQeremezrê.jpg|'''Rezên Qeremezrê''' (sal 2007)
Image:Mesk.jpg|Jineke kurd '''meşk'''é çêdike 
Image:Dankutan.jpg|Jinén kurd '''dankutan'''é dikine (sala 90îyan)
Image:XelfêtîyaKevn.JPG|'''Xelfétiya Kevn'''
Image:XelfêtiyaNuh.jpg| Mehelleke '''Xelfetiya Nu'''
Image:Hromkla Halfeti.jpg|'''Kela Hromklayé''' (''Rumkale'')
Image:DereyaXelfetiye.JPG|'''Dereya Xelfétí''' (''Değirmen Deresi'')
Image:Qeremezre2008.JPG|'''Gundé Qeremezre''' (''Karaotlak'')
Image:DaraZarete.jpg|''Dara Zareté'' ji héla başúr ve (sal 2007)
Image:KortikaPilo.JPG|'''Kortika Pilo''' (''Euroleon nostras'')
&lt;/gallery&gt;


[[de:Benutzer:Ferrus]]
[[en:User:Ferrus]]</text>
      <sha1>9l2h2o6ej8x9q1qzxgrc16et3iy64tn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096542</id>
      <parentid>1096537</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T18:02:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1670" xml:space="preserve">{{Zêr|Ferrus|karê te yê balkêş li Wîkîpediya kurdî, bi taybetî li ser herêma Xelfetiyê&lt;br&gt;qewet be!|--[[Bikarhêner:MikaelF|MikaelF]] 08:55, 27 adar 2011 (UTC)}}
{| style=&quot;margin-Left: 1em;&quot; align=&quot;center&quot;
|}
{| style=&quot;margin-right: 1em;&quot; align=&quot;left&quot;
|}

=== Lîsteya gotarên ku li ser xebitîm ===
[https://xtools.wmflabs.org/pages/ku.wikipedia.org/Ferrus Binêre li ser wmflabs.org ]
{{Babel|Kurd|xelfêtî|qeremezre|ku|de-4|tr-3|en-2|fr-2|es-1|}}

=== Ferrus di înternetê de ===
*  [http://www.ferrus18.wordpress.com Arşîva nivîsên min ên bi kurdî][http://www.ferrus87.blogspot.com/]
* [http://www.trekearth.com/members/Ferrus/ 'Çend wêneyên ku min kişandin li ser Trekearth.com]

== Wêneyên min ên di [[Wîkîpediya]] [[Kurdî]] de ==
&lt;gallery&gt;

Image:Belesor.jpg|Gundê '''Belesor'''
Image:KaniyaEyno.jpg|'''Kaniya Eyno''' (sal 2007)
Image:4-buk u zava.jpg|'''Buk û Zava''' (sal 2006)
Image:Ferat (Dîlok - Riha).jpg|'''Ferat''', di nav parêzgehên Riha û Dîlokê
Image:RezênQeremezrê.jpg|'''Rezên Qeremezrê''' (sal 2007)
Image:Mesk.jpg|Jineke kurd '''meşk'''é çêdike 
Image:Dankutan.jpg|Jinén kurd '''dankutan'''é dikine (sala 90îyan)
Image:XelfêtîyaKevn.JPG|'''Xelfétiya Kevn'''
Image:XelfêtiyaNuh.jpg| Mehelleke '''Xelfetiya Nu'''
Image:Hromkla Halfeti.jpg|'''Kela Hromklayé''' (''Rumkale'')
Image:DereyaXelfetiye.JPG|'''Dereya Xelfétí''' (''Değirmen Deresi'')
Image:Qeremezre2008.JPG|'''Gundé Qeremezre''' (''Karaotlak'')
Image:DaraZarete.jpg|''Dara Zareté'' ji héla başúr ve (sal 2007)
Image:KortikaPilo.JPG|'''Kortika Pilo''' (''Euroleon nostras'')
&lt;/gallery&gt;


[[de:Benutzer:Ferrus]]
[[en:User:Ferrus]]</text>
      <sha1>fxpf4jia59rjorgnurezsmj2318j0im</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Xurnûf</title>
    <ns>0</ns>
    <id>34183</id>
    <revision>
      <id>1096575</id>
      <parentid>1002066</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:53:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dûrzan</username>
        <id>11207</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="668" xml:space="preserve">{{Taxobox
| name = Xurnûf
| image =Xurnûf.JPG
| image_width = 240px
| image_caption = Fêkiya xurnûfê
| regnum = [[Riwek|Plantae]]
| divisio = [[Riwekên kulîlkdar|Magnoliophyta]]
| classis = [[Dicotyledon|Magnoliopsida]]
| ordo = [[Fabales]]
| familia = [[Fabaceae]]
| subfamilia = [[Mimosoideae]]
| tribus = [[Mimoseae]]
| genus = '''''Prosopis'''''
| genus_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]]
| subdivision_ranks = Species
| subdivision = 
}}

'''Xurnûf- xwurnûf, berik, hesûk''' (bi latînî: ''Prosopis farcta''), gihayek û fêkiya wê ye. Li kêlekên rêyan û li axa xijik şên tê.

[[Wêne:Xwurnuf.jpg|left|thumb|250px|Xurnûf]]

[[Kategorî:Giya]]</text>
      <sha1>coirqwzrhcs6hg2e25lsq3nttf34agu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Xwarina bilez</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46250</id>
    <revision>
      <id>1096527</id>
      <parentid>1067285</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:32:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3790" xml:space="preserve">'''Xwarina bilez'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rudaw.net/kurmanci/sa7a/20012014|title=Hay ji petatên sorkirî hebin|last=|first=|date=|website=Rudaw|language=ku|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}&lt;/ref&gt; an jî  '''Fastfood''' (îngilîzî. ''fast food'' = zû xwarin, bilez xwarin) ji xwarinên di demekê kurt de amade dibin re tê gotin. 

Dema mirov behsa xwarina bi lezê dike, pirranî [[hamburger|hambûrger]], [[kartolên sorkirî]], [[sosîs]]ên biraştî yan kelandî tên bîra [[kurd]]an. Ji ber ku xwarina bi lez bo tenduristiyê ne baş e, jê re di zimanê kolanî de wekî îroniyekê [[junkfood]] dibêjin. 
[[Wêne:Hamburger sandwich.jpg|thumb|[[Hambûrger]], xwarineke tîpîk ê fastfoodê ye]]

== Xwarina bilez û pêjgeha kurd ==
[[Wêne:Coast Guard buffalo chicken wings.jpg|thumb|[[Baskên mirîşkan]]]]
Xwarina bilez di [[pêjgeha kurd]] de ne ewçend cihekê girîng digire. Kurd pirranî li malê, di atmosfera malbatî de, yan heger li xaringehan jî bin, bi hevaltî û civakî xwarinê dixwin. Kurd li ser destexaneyê gelek dimînin, suhbetê dikin. Ji xwe bijîşk jî viya temî dikin. Lewra bo hezmandina xwarinan dem pêwîst e, baş e ku mirov hêdî xwarinê bixwe.

Xwarina bi lez encameke jiyana nûjen e. Li bajaran jiyan divê birêkûpêk û bilez be. Wextê gelekan nîne ku bi hêviya amadebûna xwarinên giran bimîne. Sosîseke kelandî, [[ketçap]], stekanekê [[kola]] carnan dibe xwarina danekê.

Fastfoodê sazûmaniya xwaringehan jî guhertiye. Berê garson li pey mişteriyan digeriyan, niha kiriyar bi xwe xwarina xwe digire. Herwiha pergala servîskirin û rûniştinê jî hatiye guhertin.

== Pîşesaziya xwarina bilezê berfireh e ==
[[Wêne:McDonaldsLogo.jpg|thumb|[[McDonald’s]] bûye wekî semboleke xwarina bilezê]]
Zincîre-kargehên xwarina bilezê vebûne û gelek markayên wê derketine. Li bajarên [[Kurdistan]]ê jî şaxên wan vebûne û vedibin. Di van dikanan de bi diravekê erzan xwarin tên dayîn. Pirranî adan û berkeliyên qerimandî ji [[sarincok|sarinc]]an tê derxistin, wan germ dikin û didin muşteriyan. Him ew kar dikin, him jî kiriyar xwarina xwe bilez dixwin.

Lê lêkolînên zanistî dane nîşandan ku xwarina bi lez ziyanê dide laşê mirov.

== Dîrok ==
Di serdemên antîk de jî xwarina bilez hebûye lê pirranî bi jiyana nûjen re berfireh bûye. Li Kurdistanê [[kufte|kuftefiroş]], [[lazût|lazûtfiroş]], tablakar ûêd jî xwarinên wiha bilez tên amadekirin û xwarin didin. Lê li Kurdistanê jî hêdî hêdî fastfoodên qerimandî yên li cîhana rojava tên xwarin bipêşdikevin. Xwarina bilezên Kurdistan û [[Asya]]yê bi qasî yên rojavayiyan ziyanê nadin laşê mirov.

== Herwiha binêrin ==
* [[Convenience Food]]

== Çavkanî ==
* Fröschl, Cornelia: ''Architektur für die schnelle Küche - Esskultur im Wandel'', Verlagsanstalt Alexander Koch, Leinfelden-Echterdingen 2003, ISBN 3-87422-654-9 (almanî)
* Schlosser, Eric: ''Fast Food Gesellschaft'', Riemann Verlag, München 2002, 3-570-50023-3 (almanî)
* Spurlock, Morgan: ''Angriff der Killer-Burger Wie Fast Food uns krank macht''. 2006. Droemer/Knaur, ISBN 3-426-77855-6 (almanî)

== Fîlmên li ser babeta xwarina bilezê==
* ''[[Super Size Me]]'' ji derhênerê DYAyî Morgan Spurlock (pûşper 2004) - fîlma rexneyê li ser ''Fast Food''

== Girêdanên derve ==
* [http://www.faqs.org/faqs/de/food/fastfood-faq/ FAQ] der [[Usenet]]-Gruppe de.alt.fan.fastfood
* [http://www.ernaehrung.de/aktuell/archiv/Fast-Food-Konsum-Jugend.php Fast-Food-Konsum im Jugendalter] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110704173116/http://www.ernaehrung.de/aktuell/archiv/Fast-Food-Konsum-Jugend.php |date=2011-07-04 }} (almanî)

[[Kategorî:Fast Food| ]]
[[Kategorî:Xwarin]]</text>
      <sha1>8f9fkjsvq0hfi1v3ngcwrc2xcvkp38y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096529</id>
      <parentid>1096527</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:35:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <comment>/* Girêdanên derve */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3794" xml:space="preserve">'''Xwarina bilez'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rudaw.net/kurmanci/sa7a/20012014|title=Hay ji petatên sorkirî hebin|last=|first=|date=|website=Rudaw|language=ku|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}&lt;/ref&gt; an jî  '''Fastfood''' (îngilîzî. ''fast food'' = zû xwarin, bilez xwarin) ji xwarinên di demekê kurt de amade dibin re tê gotin. 

Dema mirov behsa xwarina bi lezê dike, pirranî [[hamburger|hambûrger]], [[kartolên sorkirî]], [[sosîs]]ên biraştî yan kelandî tên bîra [[kurd]]an. Ji ber ku xwarina bi lez bo tenduristiyê ne baş e, jê re di zimanê kolanî de wekî îroniyekê [[junkfood]] dibêjin. 
[[Wêne:Hamburger sandwich.jpg|thumb|[[Hambûrger]], xwarineke tîpîk ê fastfoodê ye]]

== Xwarina bilez û pêjgeha kurd ==
[[Wêne:Coast Guard buffalo chicken wings.jpg|thumb|[[Baskên mirîşkan]]]]
Xwarina bilez di [[pêjgeha kurd]] de ne ewçend cihekê girîng digire. Kurd pirranî li malê, di atmosfera malbatî de, yan heger li xaringehan jî bin, bi hevaltî û civakî xwarinê dixwin. Kurd li ser destexaneyê gelek dimînin, suhbetê dikin. Ji xwe bijîşk jî viya temî dikin. Lewra bo hezmandina xwarinan dem pêwîst e, baş e ku mirov hêdî xwarinê bixwe.

Xwarina bi lez encameke jiyana nûjen e. Li bajaran jiyan divê birêkûpêk û bilez be. Wextê gelekan nîne ku bi hêviya amadebûna xwarinên giran bimîne. Sosîseke kelandî, [[ketçap]], stekanekê [[kola]] carnan dibe xwarina danekê.

Fastfoodê sazûmaniya xwaringehan jî guhertiye. Berê garson li pey mişteriyan digeriyan, niha kiriyar bi xwe xwarina xwe digire. Herwiha pergala servîskirin û rûniştinê jî hatiye guhertin.

== Pîşesaziya xwarina bilezê berfireh e ==
[[Wêne:McDonaldsLogo.jpg|thumb|[[McDonald’s]] bûye wekî semboleke xwarina bilezê]]
Zincîre-kargehên xwarina bilezê vebûne û gelek markayên wê derketine. Li bajarên [[Kurdistan]]ê jî şaxên wan vebûne û vedibin. Di van dikanan de bi diravekê erzan xwarin tên dayîn. Pirranî adan û berkeliyên qerimandî ji [[sarincok|sarinc]]an tê derxistin, wan germ dikin û didin muşteriyan. Him ew kar dikin, him jî kiriyar xwarina xwe bilez dixwin.

Lê lêkolînên zanistî dane nîşandan ku xwarina bi lez ziyanê dide laşê mirov.

== Dîrok ==
Di serdemên antîk de jî xwarina bilez hebûye lê pirranî bi jiyana nûjen re berfireh bûye. Li Kurdistanê [[kufte|kuftefiroş]], [[lazût|lazûtfiroş]], tablakar ûêd jî xwarinên wiha bilez tên amadekirin û xwarin didin. Lê li Kurdistanê jî hêdî hêdî fastfoodên qerimandî yên li cîhana rojava tên xwarin bipêşdikevin. Xwarina bilezên Kurdistan û [[Asya]]yê bi qasî yên rojavayiyan ziyanê nadin laşê mirov.

== Herwiha binêrin ==
* [[Convenience Food]]

== Çavkanî ==
* Fröschl, Cornelia: ''Architektur für die schnelle Küche - Esskultur im Wandel'', Verlagsanstalt Alexander Koch, Leinfelden-Echterdingen 2003, ISBN 3-87422-654-9 (almanî)
* Schlosser, Eric: ''Fast Food Gesellschaft'', Riemann Verlag, München 2002, 3-570-50023-3 (almanî)
* Spurlock, Morgan: ''Angriff der Killer-Burger Wie Fast Food uns krank macht''. 2006. Droemer/Knaur, ISBN 3-426-77855-6 (almanî)

== Fîlmên li ser babeta xwarina bilezê==
* ''[[Super Size Me]]'' ji derhênerê DYAyî Morgan Spurlock (pûşper 2004) - fîlma rexneyê li ser ''Fast Food''

== Girêdanên derve ==
* [http://www.faqs.org/faqs/de/food/fastfood-faq/ FAQ] der [[Usenet]]-Gruppe de.alt.fan.fastfood
* [http://www.ernaehrung.de/aktuell/archiv/Fast-Food-Konsum-Jugend.php Fast-Food-Konsum im Jugendalter] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110704173116/http://www.ernaehrung.de/aktuell/archiv/Fast-Food-Konsum-Jugend.php |date=2011-07-04 }} (almanî)

[[Kategorî:Xwarina bilez| ]]
[[Kategorî:Xwarin]]</text>
      <sha1>8t3xsorquq6w3h5ky9ry1ilomy3yj6g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Huseynê Mukriyanî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46372</id>
    <revision>
      <id>1096491</id>
      <parentid>1058334</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:21:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5203" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| nav                = Husênê Mukriyanî
| navê_rastî         = 
| bernav             = Husên Hûznî Mukriyanî,
Damawî Mukriyanî
| wêne               = [[Wêne:Damaw Hûsênê Mukriyanî.jpg|200px|Husênê Mukriyanî]]
| sernavê_wêne       = 
| şanenav            = 
| roja_jidayikbûnê   = 12’ê [[îlon]]a 1893'an
| cihê_jidayikbûnê   = gônde boxdekendî, [[Seqiz]]
| roja_mirinê        = 20’ê [[îlon]]a [[1947]]
| cihê_mirinê        = [[Bexda]], [[Iraq]]
| dîn                = 
| netewe             = Kurd
| serdem             = Sedsala 19'an û 20'an
| hevwelatî          = Kurdistan
| destûrname         = 
| bandor             = 
| pîşe               = [[Dîroknas]]
| xelat              = 
| malper             = 
}}

'''Damaw Huseynê Mukriyanî''' yan '''Husên Hûznî Mukriyanî''' yan jî '''Damawî Mukriyanî''' (jdb. 12’ê [[îlon]]a 1883'an, li  [[seqiz]]ê - m. 20’ê [[îlon]]a [[1948]]'an, li [[Bexda|Bexdayê]]) [[dîroknas]] û [[rojnamevan]]ekî [[kurd]] e.&lt;ref&gt;®&lt;/ref&gt;

Navê temam yê Damaw Husênê Mukrîyanî, ''Seyîd Husênê kurê Seyîd Ebdulletîf kurê Şêx Îsmaîl'' e. Di 12 [[sal]]iya xwe da çû [[Merax]], [[Tewrêz]] û [[Yerewan]]ê. Pişt ra, 12 sala bi [[kinc]]ên [[Efxanistan|efxanî]], ji bo komkirin û tomarkirina [[dîrok]]a kurd, li hemû [[Kurdistan]] û welatên derva ([[Misir]], [[Libnan]], [[Hîcaz]], [[Fransa]], hwd) geriya.

Jiyana wî ya rewşenbîrî û rojnamevanî di sala 1917’an da di gel [[Mihemed Mihrî]], bi belavkirina [[Kurdistan (rojname)|Rojnameya Kurdistan]]ê dest pê kir. Wî nêzîkî salekî ev rojname li [[Stenbol]]ê belav kir.

Wî berhemên [[wêje]]yî û dîrokî nivîsî û bi xwe çap kir. Wî di navbera salên 1925 heta 1947'an da, 18 [[pirtûk]]ên çap kirin ku piraniya wan li ser dîroka kurd û Kurdistanê bûn û xwedanê zanyariyên bi nirx in.

Ew di nav kurdan de yekemîn kes e ku, [[çapxane]] ji bo [[ziman]], [[dîrok]] û [[Wêjeya kurdî]] damêzrand. Wî di sala 1915'an da li [[bajar]]ê [[Heleb]]ê çapxanek damezrand. Li wê derê piştevanî da [[Serhildana Şêx Seîdê Pîranê]]. Di encamê da desthelatdarên wê çaxê, li Helebê ew aciz kirin. Damaw Husênê Mukriyanî ser van bûyeran, di sala 1925'an da çapxana xwe bir [[Kurdistana Başûr]] û li bajêrê [[Rewandiz]]ê damêzrand .

Di 25’ê [[Gulan]]a 1926'an da li Rewandizê yekemîn hejmara kovara &quot;[[Zarî Kurmancî]]&quot; derxist. Di navbera salên 1926 û 1932’an da kovara Zarî Kurmancî çap kir. Ji vê [[kovar]]ê 24 hejmar belav kir.

Di sala 1934’an da li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] di gel [[Pîremêrd]], [[Rojnameya Jiyan]] belav kir.

Di sala 1935-1936’an da li [[Hewlêr]]ê di gel [[parêzer]] [[Şît Mistefa]], [[Kovara Ronakî]] belav kir.

Di navbera salên 1942-1946’an da rolê serekî di nivîskariya [[kovara Dengî Gêtî Taze]]da girt.

Di roja 20’ê îlona 1948’an da li bajarê [[Bexda]]dê  jiyana xwe ji dest da. Termê wî li bajarê Hewlêrê di [[Goristana Îmam Mihemed]] da hat veşartin.

== Berhem ==
*Gevherê Yekane          Heleb      1914
*Mêrgeya Dilan             Heleb      1920
*Xunçeyî Biharistan      Heleb      1925
*Pêşkevtin                    Revandiz 1927
*Avirekî Paşev             Revandiz
*Mêjûyî hukimdaranî Baban     Revandiz  1931
*Navdaranî kurd                      Revandiz  1931
*Mîranî Soran                         Revandiz  1935
*Şahenşahanî kurdî Zend                         1936
*Kurd û Nadirşahî Hevşar                        1936
*Kurdistanî Mokriyan              Revandiz  1938
*Be kurtî hekayetî dîrokî rojnamekan da  1947

Dîsa jî pirtûkên Mamoste Seyid Hosên Hoznî wekû:
*Eilamî Kurd
*Tarîxî Baramî Çûbîn
*Tarîxî Kurdistan III
*Mêjûyî Koyê
*Sablax (Mehabad) û Şêx Obeydollahê Nehriyê
*Selaheddînê Eyûbî li mêjû da
*Neteveyê kurd
*Elmiretolakise li tarîx Şarezor û Meşahîroha
*Mêjûyî Aşoriyekan
*Caf û Dizlî li mêjû da
*Simko û Seyid Tahayê Şemzînan
*Mêjûyî Hewlêr
*Mêjûyî Şarî Kerkûk
*Mîranî kurd le Îraq da
*Îmadiyê. Behdînan,Êzidî û Baban
*Kurd û serfirazî
*Kurdistan le şerekanî cengî cihanî yekom da

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
*[http://www.rojevakurd.com/iro/7619-Gulan.html www.rojevakurd.com/Damaw Hûsênê Mukriyanî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110902002553/http://www.rojevakurd.com/iro/7619-Gulan.html |date=2011-09-02 }}
*[http://www.eduhok.net/nubun/69/pdf/tor/mukriyani.pdf www.eduhok.net/mukriyani.pdf (Musedeq Tûvî-Husên Huznî Mukriyanî)]{{Mirin girêdan|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
*[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c9/Musedeq_T%C3%BBv%C3%AE-Hus%C3%AAn_Huzn%C3%AE_Mukriyan%C3%AE.pdf upload.wikimedia.org (Musedeq Tûvî-Husên Huznî Mukriyanî)]{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Wêjevanên kurd}}

[[Kategorî:Dîroknasên kurd]]
[[Kategorî:Rojnamevanên kurd]]
[[Kategorî:Nivîskarên kurd]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1893]]
[[Kategorî:Mirin 1948]]
[[Kategorî:Kesên sedsala 20an]]
[[Kategorî:Kesên ji Seqizê]]</text>
      <sha1>hkqhc8tce008h2zmwn6b0nuz9v3q8ds</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096493</id>
      <parentid>1096491</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:24:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5209" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov/wîkîdane
| nav                = Husênê Mukriyanî
| navê_rastî         = 
| bernav             = Husên Hûznî Mukriyanî,
Damawî Mukriyanî
| wêne               = [[Wêne:Damaw Hûsênê Mukriyanî.jpg|200px|Husênê Mukriyanî]]
| sernavê_wêne       = 
| şanenav            = 
| roja_jidayikbûnê   = 12’ê [[îlon]]a 1893'an
| cihê_jidayikbûnê   = gônde boxdekendî, [[Seqiz]]
| roja_mirinê        = 20’ê [[îlon]]a [[1947]]
| cihê_mirinê        = [[Bexda]], [[Iraq]]
| dîn                = 
| netewe             = Kurd
| serdem             = Sedsala 19'an û 20'an
| hevwelatî          = Kurdistan
| destûrname         = 
| bandor             = 
| pîşe               = [[Dîroknas]]
| xelat              = 
| malper             = 
}}

'''Damaw Huseynê Mukriyanî''' yan '''Husên Hûznî Mukriyanî''' yan jî '''Damawî Mukriyanî''' (jdb. 12’ê [[îlon]]a 1883'an, li  [[seqiz]]ê - m. 20’ê [[îlon]]a [[1948]]'an, li [[Bexda|Bexdayê]]) [[dîroknas]] û [[rojnamevan]]ekî [[kurd]] e.&lt;ref&gt;®&lt;/ref&gt;

Navê temam yê Damaw Husênê Mukrîyanî, ''Seyîd Husênê kurê Seyîd Ebdulletîf kurê Şêx Îsmaîl'' e. Di 12 [[sal]]iya xwe da çû [[Merax]], [[Tewrêz]] û [[Yerewan]]ê. Pişt ra, 12 sala bi [[kinc]]ên [[Efxanistan|efxanî]], ji bo komkirin û tomarkirina [[dîrok]]a kurd, li hemû [[Kurdistan]] û welatên derva ([[Misir]], [[Libnan]], [[Hîcaz]], [[Fransa]], hwd) geriya.

Jiyana wî ya rewşenbîrî û rojnamevanî di sala 1917’an da di gel [[Mihemed Mihrî]], bi belavkirina [[Kurdistan (rojname)|Rojnameya Kurdistan]]ê dest pê kir. Wî nêzîkî salekî ev rojname li [[Stenbol]]ê belav kir.

Wî berhemên [[wêje]]yî û dîrokî nivîsî û bi xwe çap kir. Wî di navbera salên 1925 heta 1947'an da, 18 [[pirtûk]]ên çap kirin ku piraniya wan li ser dîroka kurd û Kurdistanê bûn û xwedanê zanyariyên bi nirx in.

Ew di nav kurdan de yekemîn kes e ku, [[çapxane]] ji bo [[ziman]], [[dîrok]] û [[Wêjeya kurdî]] damêzrand. Wî di sala 1915'an da li [[bajar]]ê [[Heleb]]ê çapxanek damezrand. Li wê derê piştevanî da [[Serhildana Şêx Seîdê Pîranê]]. Di encamê da desthelatdarên wê çaxê, li Helebê ew aciz kirin. Damaw Husênê Mukriyanî ser van bûyeran, di sala 1925'an da çapxana xwe bir [[Kurdistana Başûr]] û li bajêrê [[Rewandiz]]ê damêzrand .

Di 25’ê [[Gulan]]a 1926'an da li Rewandizê yekemîn hejmara kovara &quot;[[Zarî Kurmancî]]&quot; derxist. Di navbera salên 1926 û 1932’an da kovara Zarî Kurmancî çap kir. Ji vê [[kovar]]ê 24 hejmar belav kir.

Di sala 1934’an da li [[Silêmanî|Silêmaniyê]] di gel [[Pîremêrd]], [[Rojnameya Jiyan]] belav kir.

Di sala 1935-1936’an da li [[Hewlêr]]ê di gel [[parêzer]] [[Şît Mistefa]], [[Kovara Ronakî]] belav kir.

Di navbera salên 1942-1946’an da rolê serekî di nivîskariya [[kovara Dengî Gêtî Taze]]da girt.

Di roja 20’ê îlona 1948’an da li bajarê [[Bexda|Bexdayê]]  jiyana xwe ji dest da. Termê wî li bajarê Hewlêrê di [[Goristana Îmam Mihemed]] da hat veşartin.

== Berhem ==
*Gevherê Yekane          Heleb      1914
*Mêrgeya Dilan             Heleb      1920
*Xunçeyî Biharistan      Heleb      1925
*Pêşkevtin                    Revandiz 1927
*Avirekî Paşev             Revandiz
*Mêjûyî hukimdaranî Baban     Revandiz  1931
*Navdaranî kurd                      Revandiz  1931
*Mîranî Soran                         Revandiz  1935
*Şahenşahanî kurdî Zend                         1936
*Kurd û Nadirşahî Hevşar                        1936
*Kurdistanî Mokriyan              Revandiz  1938
*Be kurtî hekayetî dîrokî rojnamekan da  1947

Dîsa jî pirtûkên Mamoste Seyid Hosên Hoznî wekû:
*Eilamî Kurd
*Tarîxî Baramî Çûbîn
*Tarîxî Kurdistan III
*Mêjûyî Koyê
*Sablax (Mehabad) û Şêx Obeydollahê Nehriyê
*Selaheddînê Eyûbî li mêjû da
*Neteveyê kurd
*Elmiretolakise li tarîx Şarezor û Meşahîroha
*Mêjûyî Aşoriyekan
*Caf û Dizlî li mêjû da
*Simko û Seyid Tahayê Şemzînan
*Mêjûyî Hewlêr
*Mêjûyî Şarî Kerkûk
*Mîranî kurd le Îraq da
*Îmadiyê. Behdînan,Êzidî û Baban
*Kurd û serfirazî
*Kurdistan le şerekanî cengî cihanî yekom da

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
*[http://www.rojevakurd.com/iro/7619-Gulan.html www.rojevakurd.com/Damaw Hûsênê Mukriyanî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110902002553/http://www.rojevakurd.com/iro/7619-Gulan.html |date=2011-09-02 }}
*[http://www.eduhok.net/nubun/69/pdf/tor/mukriyani.pdf www.eduhok.net/mukriyani.pdf (Musedeq Tûvî-Husên Huznî Mukriyanî)]{{Mirin girêdan|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
*[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c9/Musedeq_T%C3%BBv%C3%AE-Hus%C3%AAn_Huzn%C3%AE_Mukriyan%C3%AE.pdf upload.wikimedia.org (Musedeq Tûvî-Husên Huznî Mukriyanî)]{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Wêjevanên kurd}}

[[Kategorî:Dîroknasên kurd]]
[[Kategorî:Rojnamevanên kurd]]
[[Kategorî:Nivîskarên kurd]]
[[Kategorî:Jidayikbûn 1893]]
[[Kategorî:Mirin 1948]]
[[Kategorî:Kesên sedsala 20an]]
[[Kategorî:Kesên ji Seqizê]]</text>
      <sha1>r4utxanmowzsubcw3x0kxicjvn8perp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pêjgeha Îranê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48975</id>
    <revision>
      <id>1096494</id>
      <parentid>1006942</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:27:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1925" xml:space="preserve">[[Wêne:Kababi alborz2.jpg|thumb|[[Çelokebab]]]]

'''Pêjgeha Îranê''', '''xwarinên îraniyan''', ji cureyên dewlemendiya aşpêjxaneya [[faris]] û îraniyên din re tê gotin. Hin caran ''pêjgeha farisî'' jî dibêjin, lê li [[Îran]]ê ne tenê faris gelek netewe jî dijîn.

Li Îranê ji xeynî farisan, [[azerî]], [[kurd]], [[Zimanê belûçî|belûçî]], [[mazenderanî]], [[gîlekî]], [[ermenî]] û êd gelek gel dijîn. Ziman, xwarin, çanda gelên îranî hevpar in, dişibin hevûdu.

Bandora xwarinên [[Hindistan]], [[ereb]]an jî heye. Xwarinên gelên herêmê pirranî yek in. Xwarinên farisî gelek dewlemend û rengîn in. Ji [[Ewropa]] û [[Amerîka]]yê hin kes tenê ji bo xwarinên îranî diçin Îranê. Hin buroyên geşt û guzariyê tûrîstan bo xwarinê dibin Îranê.

== Xwarinên azeriyan pirr çêjdar in ==
Li bakurê Îranê, bandora xwarinên [[Afxanî]] û [[turkmenî]] jî gelek e. Gelê azerî him xwarinên ji hevîrê, him jî yên bigoşt gelek xweş çêdikin. Li rojavayê welat, pêjgeha kurdan serdest e. 

Xwarinên azeriyan di nava tevahiya xwarinên Îranê de cihekê girîng digirin. Azerî biharatê bi qasî kurd, farisan pirr bikarnaynin lê bi teknîkên cuda yên kelandinê, bi [[çênc]]an ji kurd û farisan zêdetir tehmê didin xwarinan.

== Xwarinên sereke yên Îranê ==
* Xwarinên bi riza bazmatî
* Cureyên biraşkan ([[kebab]])
* Cureyên xwarinên [[quşxane]]yê
* [[Masî]] û çêjên deryayê
* [[Çelokebab]]
* [[Cûcekebab]]
* [[Biryan]]
* [[Xoreşt]], gelek cureyên vê xwarinê
* [[Pîlaw]]
* [[Şorbe]]yên curbecur, farisî ji şorbeyê re aş dibêjin
* [[Tirşîn]]ên curbecur
* [[Nan]]ên curbecur, bi taybetî nanê berberî
* [[Peqlewe]] û gelek cureyên şîraniyan
* Cureyên [[kilor]]an
* Cureyên [[kulîçe]]yan


                                                                      [[Kategorî:Pêjgeha Îranê| ]]</text>
      <sha1>os5wfz69myf6suzp9duf4tv46b0n45d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096495</id>
      <parentid>1096494</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:28:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Avestaboy</username>
        <id>34898</id>
      </contributor>
      <comment>Rastnivîs</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1960" xml:space="preserve">[[Wêne:Kababi alborz2.jpg|thumb|[[Çelokebab]]]]

'''Pêjgeha Îranê''', '''xwarinên îraniyan''', ji cureyên dewlemendiya aşpêjxaneya [[faris]] û îraniyên din re tê gotin. Hin caran ''pêjgeha farisî'' jî dibêjin, lê li [[Îran]]ê ne tenê faris gelek netewe jî dijîn.

Li Îranê ji xeynî farisan, [[azerî]], [[kurd]], [[Zimanê belûçî|belûçî]], [[mazenderanî]], [[gîlekî]], [[ermenî]] û êd gelek gel dijîn. Ziman, xwarin, çanda gelên îranî hevpar in, dişibin hevûdu.

Bandora xwarinên [[Hindistan]], [[ereb]]an jî heye. Xwarinên gelên herêmê pirranî yek in. Xwarinên farisî gelek dewlemend û rengîn in. Ji [[Ewropa]] û [[Amerîka]]yê hin kes tenê ji bo xwarinên îranî diçin Îranê. Hin buroyên geşt û guzariyê tûrîstan bo xwarinê dibin Îranê.

== Xwarinên azeriyan pirr çêjdar in ==
Li bakurê Îranê, bandora xwarinên [[Pêjgeha efxanî|efxanî]] û [[Zimanê tirkmanî|tirkmenî]] jî gelek e. Gelê azerî him xwarinên ji hevîrê, him jî yên bigoşt gelek xweş çêdikin. Li rojavayê welat, pêjgeha kurdan serdest e. 

Xwarinên azeriyan di nava tevahiya xwarinên Îranê de cihekê girîng digirin. Azerî biharatê bi qasî kurd, farisan pirr bikarnaynin lê bi teknîkên cuda yên kelandinê, bi [[çênc]]an ji kurd û farisan zêdetir tehmê didin xwarinan.

== Xwarinên sereke yên Îranê ==
* Xwarinên bi riza bazmatî
* Cureyên biraşkan ([[kebab]])
* Cureyên xwarinên [[quşxane]]yê
* [[Masî]] û çêjên deryayê
* [[Çelokebab]]
* [[Cûcekebab]]
* [[Biryan]]
* [[Xoreşt]], gelek cureyên vê xwarinê
* [[Pîlaw]]
* [[Şorbe]]yên curbecur, farisî ji şorbeyê re aş dibêjin
* [[Tirşîn]]ên curbecur
* [[Nan]]ên curbecur, bi taybetî nanê berberî
* [[Peqlewe]] û gelek cureyên şîraniyan
* Cureyên [[kilor]]an
* Cureyên [[kulîçe]]yan


                                                                      [[Kategorî:Pêjgeha Îranê| ]]</text>
      <sha1>tbi7azg1uqkuuqf7ysdj38jv6ucjkh0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Berdêl</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54140</id>
    <revision>
      <id>1096517</id>
      <parentid>1088232</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:05:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>46.1.206.101</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2346" xml:space="preserve">'''Berdêl''' navê [[kevneşop]]eke zewacê ya [[kurd]]an e: bi vî kevneşopî malbatek keça xwe dike bûk û - wek berdêl - ji heman malbatê ji xwe re jî bûkekê distîne.

[[Peyv]]a 'berdêl' bi koka xwe peyveke [[kurdî]] be jî ketiye nav [[ferheng]]a fermî ya [[tirkî]]. &lt;ref&gt;{{Citation |title=Eintrag im Güncel Türkçe Sözlük |url=http://www.tdk.gov.tr/TR/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE&amp;Kelime=berdel |accessdate=2012-08-08 |archive-date=2009-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090404021912/http://www.tdk.gov.tr/TR/SozBul.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF4376734BED947CDE |dead-url=dead }}&lt;/ref&gt;

Di sala [[1925]]'an de ji zewacên li [[Kurdistana bakur]] 5% bi rêya berdêle hatibûn kirin.&lt;ref&gt;Nicol Pope in: Michael Lake (Hrsg.): The EU &amp; Turkey: A Glittering Prize or a Millstone? S. 118&lt;/ref&gt; Di sala 2006'an de ji hemû zewacên li gundên [[Amed]]ê 16% zewacên berdêlê bûn. &lt;ref&gt;[http://www.hurriyet.com.tr/gundem/5563404.asp?m=1&amp;gid=112&amp;srid=3430&amp;oid=2 Hürriyet vom 6. Dezember 2006]&lt;/ref&gt; Dîsa li Kurdistana bakur ji sed zewacan 4 bi rêya berdêlê hatine kirin.&lt;ref&gt;[http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&amp;ArticleID=920981&amp;Date=10.02.2009&amp;CategoryID=98 Radikal vom 10. Februar 2009]&lt;/ref&gt; 

Ji holê rakirina vê kevneşopê yek ji [[siyaset]]ên fermî yên [[dewleta tirk]] e.&lt;ref&gt;[http://www.haberler.com/bakan-cubukcu-berdel-toresini-kaldirmak-icin-haberi Meldung der ANKA 29. Dezember 2006]&lt;/ref&gt;

== Sedem û armancên berdêlê ==
Sedemên bingeh ên berdêlê pirsgirêkên [[aborî]] ne. Bi vî havî malbat mecbûr namînin pereya serikê (bûkê) bidin û her du malbat jî rastî qeybên aborî nayin. Di heman demê de, têkîliya her du malbatan bi her haviyê xorttir dibe. 

Dewleta tirk hewl dide ku bi rêya [[perwerde]]yê him kevneşopa berdêlê, him jî zewaca bi zorê ji holê rake. &lt;ref&gt;[http://www.habercumhuriyeti.com/haber/1379/Bir-trajedi-evliligi-Berdel.html Bir trajedi evliliği: Berdel]{{Mirin girêdan|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Herwiha, berdêl bû mijara fîlma 'Berdel' a [[Atıf Yılmaz]].

en iyi forex şirketleri &lt;ref&gt;[https://foreksmind.com/ en iyi forex şirketleri]&lt;/ref&gt;

== Çavkanî ==
{{çavkanî}}

[[Kategorî:Folklor]]
[[Kategorî:Kevneşop]]</text>
      <sha1>e6yv4gkbnywpen7zkv3gswc8t4sbtof</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alîkarî:Wêne</title>
    <ns>12</ns>
    <id>61063</id>
    <revision>
      <id>1096548</id>
      <parentid>711202</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T18:49:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ghybu</username>
        <id>9854</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Girêdanên derve */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1667" xml:space="preserve">{{Alîkarî}}
Wîkîpediya ensîklopediyeke bi wêneyan e. Derve wan em gelek wêneyên ji [http://commons.wikimedia.org Wikimedia Commons] bi kar tînin.

== Dîtin û amadekirina wêneyan==
=== Wêne li ku derê ne? ===

Di [http://commons.wikimedia.org Wikimedia Commons] de bi milyonan wêne ku em dikarin bi kar bînin hene. Biçe vê derê û lêbigere.

=== Çawa dikarim wêneyên xwe bi kar bînim?===
# Here [http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Upload?uselang=ku Wikimedia Commons] hesabekî bikarhêneriyê çêke, têkeve...
# Wêneyekî bar bike...
# Bi kar bîne!

== Bikaranîna wêneyan di Wîkîpediya de ==
Bikaranîna wêneyên ji Commons û wêneyên xwe wekhev e. Navê wêneyê kopya bike û bi &quot;&lt;code&gt;Wêne:&lt;/code&gt;&quot; bi kar bîne.

;Mînak:
Heke navê wêneyê &quot;&lt;code&gt;Mînak.jpg&lt;/code&gt;&quot; be, di rûpelê de &quot;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;[[Wêne:Mînak.jpg|thumb]]&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&quot; binivîse.

Ji bo binnivîsê &quot;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;[[Wêne:Mînak.jpg|thumb|mezinahiya wêne|binnivîs]]&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&quot; binivîse.

;Wekî nîmûne
[[Wêne:Şivanxapînok.jpg|thumb|mezinahiya wêne|250px|Şivanxapînok]]
&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;[[Wêne:Şivanxapînok.jpg|thumb|250px|Şivanxapînok]]&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;
* &lt;code&gt;mezinahiya wêne&lt;/code&gt; = &lt;code&gt;250px&lt;/code&gt;
* &lt;code&gt;binnivîs&lt;/code&gt; = &lt;code&gt;Şivanxapînok&lt;/code&gt;


{{-}}

== Mijarên têkildar ==
* [[:Kategorî:Wêneyên Wîkîpediyayê]]
* {{ş|Galeriya wêneyan}}
* {{ş|Panorama}}
* {{ş|Multiple image}}

== Girêdanên derve ==
[[Wêne:Commons-logo-31px.png|12px|Commons|link={{fullurl:commons:|uselang=ku-latn}}]] [{{fullurl:commons:|uselang=ku-latn}} '''Commons'''] – Wêne û mêdyayên din

[[Kategorî:Alîkarî]]</text>
      <sha1>cexjymusvjatev44ramrpwbce28nwt8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wîkîpediya:Dîwan (peyamên MediaWiki)</title>
    <ns>4</ns>
    <id>75842</id>
    <revision>
      <id>1096613</id>
      <parentid>1096194</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T11:32:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>19403</id>
      </contributor>
      <comment>/* Invitation to join the Movement Strategy Forum */ beşeke nû</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="182343" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{Wîkîpediya:Dîwan/destpêk}}&lt;/noinclude&gt;
&lt;!--Ji kerema xwe re ji bo parvekirinên xwe beşên têkilîdar bikarbîne! --&gt;

== Global preferences are available ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Global preferences are now available, you can set them by visiting your new [[Special:GlobalPreferences|global preferences page]]. Visit [[mw:Help:Extension:GlobalPreferences|mediawiki.org for information on how to use them]] and [[mw:Help talk:Extension:GlobalPreferences|leave feedback]]. -- [[User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; 19:19, 10 tîrmeh 2018 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=17968247 --&gt;

== New user group for editing sitewide CSS/JS ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
''({{int:please-translate}})''

Hi all!

To improve the security of our readers and editors, permission handling for CSS/JS pages has changed. (These are pages like &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;MediaWiki:Common.css&lt;/code&gt; and &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;MediaWiki:Vector.js&lt;/code&gt; which contain code that is executed in the browsers of users of the site.)
A new user group, &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface-admin]]&lt;/code&gt;, has been created.
Starting four weeks from now, only members of this group will be able edit CSS/JS pages that they do not own (that is, any page ending with &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;.css&lt;/code&gt; or &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;.js&lt;/code&gt; that is either in the &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;MediaWiki:&lt;/code&gt; namespace or is another user's user subpage).

You can learn more about the motivation behind the change [[m:Special:MyLanguage/Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS|here]].

Please add users who need to edit CSS/JS to the new group (this can be done the same way new administrators are added, by stewards or local bureaucrats).
This is a dangerous permission; a malicious user or a hacker taking over the account of a careless interface-admin can abuse it in far worse ways than admin permissions could be abused. Please only assign it to users who need it, who are trusted by the community, and who follow common basic password and computer security practices (use strong passwords, do not reuse passwords, use two-factor authentication if possible, do not install software of questionable origin on your machine, use antivirus software if that's a standard thing in your environment).

Thanks!
&lt;br/&gt;&lt;span dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:Tgr|Tgr]] ([[m:User talk:Tgr|talk]]) 13:08, 30 tîrmeh 2018 (UTC) &lt;small&gt;(via [[m:Special:MyLanguage/Global_message_delivery|global message delivery]])&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tgr@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=17968247 --&gt;

== Editing of sitewide CSS/JS is only possible for interface administrators from now ==

''({{int:please-translate}})''

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Hi all,

as [[m:Special:MyLanguage/Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS/announcement 2|announced previously]], permission handling for CSS/JS pages has changed: only members of the &lt;code&gt;[[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface-admin]]&lt;/code&gt; ({{int:group-interface-admin}}) group, and a few highly privileged global groups such as stewards, can edit CSS/JS pages that they do not own (that is, any page ending with .css or .js that is either in the MediaWiki: namespace or is another user's user subpage). This is done to improve the security of readers and editors of Wikimedia projects. More information is available at [[m:Special:MyLanguage/Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS|Creation of separate user group for editing sitewide CSS/JS]]. If you encounter any unexpected problems, please contact me or file a bug.

Thanks!&lt;br /&gt;
[[m:User:Tgr|Tgr]] ([[m:User talk:Tgr|talk]]) 12:40, 27 gelawêj 2018 (UTC) &lt;small&gt;(via [[m:Special:MyLanguage/Global_message_delivery|global message delivery]])&lt;/small&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tgr@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18258712 --&gt;

== Read-only mode for up to an hour on 12 September and 10 October ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2018|Read this message in another language]]  •  {{int:please-translate}}

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will be testing its secondary data centre.  This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster.  To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. 

They will switch all traffic to the secondary data center on '''Wednesday, 12 September 2018'''.
On '''Wednesday, 10 October 2018''', they will switch back to the primary data center.  

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop when we switch.  We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on Wednesday, 12 September and Wednesday, 10 October. The test will start at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20170503T14 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Thursday 13 September and Thursday 11 October). 
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message.  We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it.  If you see the error message, then please wait until everything is back to normal.  Then you should be able to save your edit.  But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
*There will be code freezes for the weeks of 10 September 2018 and 8 October 2018.  Non-essential code deployments will not happen.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2018 switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule.  There will be more notifications about this.  '''Please share this information with your community.''' /&lt;span dir=ltr&gt;[[m:User:Johan (WMF)|User:Johan(WMF)]] ([[m:User talk:Johan (WMF)|talk]])&lt;/span&gt;
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; 13:33, 6 rezber 2018 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18333489 --&gt;

== The GFDL license on Commons ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

This has been posted here because your wiki allows local file uploads. {{int:please-translate}}.

Commons [[c:Commons:Village pump/Proposals/Archive/2018/08#No longer allow GFDL for some new uploads|will no longer allow]] uploads of photos, paintings, drawings, audio and video that use the GFDL [[c:Commons:Licensing|license]] and no other license. This starts after 14 October. Textbooks, manuals and logos, diagrams and screenshots from GFDL software manuals that only use the GFDL license are still allowed. Files licensed with both GFDL and an accepted license like Creative Commons BY-SA are still allowed.

There is no time limit to move files from other projects to Commons. The licensing date is all that counts. It doesn't matter when the file was uploaded or created. Every wiki that allows local uploads should check if bots, scripts and templates that are used to move files to Commons need to be updated. Also update your local policy documentation if needed.

The decision to allow files that only have a GFDL license, or not allow them, is a decision all wikis can make for themselves. Your wiki can decide to continue allowing the files that Commons will no longer allow after 14 October. If your wiki decides to continue to allow files after 14 October that Commons will no longer allow those files should not be moved to Commons. — [[User:Alexis Jazz|Alexis Jazz]], &lt;small&gt;distributed by [[User:Johan (WMF)|Johan]] using [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|MassMessage]]&lt;/small&gt;

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; 18:11, 20 rezber 2018 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Alexis_Jazz/GFDL_MassMessage/Distribution&amp;oldid=18392882 --&gt;

== The Community Wishlist Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

The Community Wishlist Survey. {{Int:Please-translate}}.

Hey everyone,

The Community Wishlist Survey is the process when the Wikimedia communities decide what the Wikimedia Foundation [[m:Community Tech|Community Tech]] should work on over the next year.

The Community Tech team is focused on tools for experienced Wikimedia editors. You can post technical proposals from now until 11 November. The communities will vote on the proposals between 16 November and 30 November. You can read more on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2019|wishlist survey page]]. 

&lt;span dir=ltr&gt;/[[m:User:Johan (WMF)|User:Johan (WMF)]]&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; 11:06, 30 kewçêr 2018 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18458512 --&gt;

== Change coming to how certain templates will appear on the mobile web ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
'''Change coming to how certain templates will appear on the mobile web'''

{{int:please-translate}}
[[File:Page_issues_-_mobile_banner_example.jpg|thumb|Example of improvements]]

Hello,

In a few weeks the Readers web team will be changing how some templates look on the mobile web site. We will make these templates more noticeable when viewing the article. We ask for your help in updating any templates that don't look correct.

What kind of templates? Specifically templates that notify readers and contributors about issues with the content of an article – the text and information in the article. Examples like [[wikidata:Q5962027|Template:Unreferenced]] or [[Wikidata:Q5619503|Template:More citations needed]]. Right now these notifications are hidden behind a link under the title of an article. We will format templates like these (mostly those that use Template:Ambox or message box templates in general) to show a short summary under the page title. You can tap on the &quot;Learn more&quot; link to get more information.

For template editors we have [[mw:Recommendations_for_mobile_friendly_articles_on_Wikimedia_wikis#Making_page_issues_(ambox_templates)_mobile_friendly|some recommendations on how to make templates that are mobile-friendly]] and also further [[mw:Reading/Web/Projects/Mobile_Page_Issues|documentation on our work so far]].

If you have questions about formatting templates for mobile, [[mw:Talk:Reading/Web/Projects/Mobile_Page_Issues|please leave a note on the project talk page]] or [https://phabricator.wikimedia.org/maniphest/task/edit/form/1/?projects=Readers-Web-Backlog file a task in Phabricator] and we will help you.

{{Int:Feedback-thanks-title}}
&lt;/div&gt; [[m:User:CKoerner (WMF)|CKoerner (WMF)]] ([[m:User talk:CKoerner (WMF)|talk]]) 19:34, 13 sermawez 2018 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:CKoerner (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18543269 --&gt;

== Community Wishlist Survey vote ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

The Community Wishlist Survey. {{Int:Please-translate}}.

Hey everyone,

The Community Wishlist Survey is the process when the Wikimedia communities decide what the Wikimedia Foundation [[m:Community Tech|Community Tech]] should work on over the next year.

The Community Tech team is focused on tools for experienced Wikimedia editors. The communities have now posted a long list of technical proposals. You can vote on the proposals from now until 30 November. You can read more on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2019|wishlist survey page]]. 

&lt;span dir=ltr&gt;/[[m:User:Johan (WMF)|User:Johan (WMF)]]&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; 18:13, 22 sermawez 2018 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18543269 --&gt;

== New Wikimedia password policy and requirements ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

The Wikimedia Foundation security team is implementing a new [[m:Password policy|password policy and requirements]]. [[mw:Wikimedia_Security_Team/Password_strengthening_2019|You can learn more about the project on MediaWiki.org]].

These new requirements will apply to new accounts and privileged accounts. New accounts will be required to create a password with a minimum length of 8 characters. Privileged accounts will be prompted to update their password to one that is at least 10 characters in length.

These changes are planned to be in effect on December 13th. If you think your work or tools will be affected by this change, please let us know on [[mw:Talk:Wikimedia_Security_Team/Password_strengthening_2019|the talk page]].

{{Int:Feedback-thanks-title}}
&lt;/div&gt; [[m:User:CKoerner (WMF)|CKoerner (WMF)]] ([[m:User talk:CKoerner (WMF)|talk]]) 20:03, 6 berfanbar 2018 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:CKoerner (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18639017 --&gt;

== Invitation from Wiki Loves Love 2019 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}

[[File:WLL Subtitled Logo (transparent).svg|right|frameless]]

Love is an important subject for humanity and it is expressed in different cultures and regions in different ways across the world through different gestures, ceremonies, festivals and to document expression of this rich and beautiful emotion, we need your help so we can share and spread the depth of cultures that each region has, the best of how people of that region, celebrate love. 

[[:c:Commons:Wiki Loves Love|Wiki Loves Love (WLL)]] is an international photography competition of Wikimedia Commons with the subject love testimonials happening in the month of February.

The primary goal of the competition is to document love testimonials through human cultural diversity such as monuments, ceremonies, snapshot of tender gesture, and miscellaneous objects used as symbol of love; to illustrate articles in the worldwide free encyclopedia Wikipedia, and other Wikimedia Foundation (WMF) projects. 

The theme of 2019 iteration is '''''Celebrations, Festivals, Ceremonies and rituals of love.'''''

Sign up your affiliate or individually at [[:c:Commons:Wiki Loves Love 2019/Participants|Participants]] page.

To know more about the contest, check out our [[:c:Commons:Wiki Loves Love 2019|Commons Page]] and [[:c:Commons:Wiki Loves Love 2018/FAQ|FAQs]]

There are several prizes to grab. Hope to see you spreading love this February with Wiki Loves Love!

Kind regards,

[[:c:Commons:Wiki Loves Love 2018/International Team|Wiki Loves Love Team]]

Imagine... the sum of all love!
&lt;/div&gt;
--[[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 10:13, 27 berfanbar 2018 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18639017 --&gt;

== Machine translation support enabled today for Content Translation ==

{{int:Please-translate}}
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; 

Hello, machine translation support for [[:mw:Content_translation|Content Translation]] (beta feature) has now been extended and enabled for users of this Wikipedia, with the inclusion of [[:en:Google_Translate|Google Translate]]. It can be used when translating Wikipedia articles with Content Translation. To start using this service, please choose ''Google Translate'' from the ''Automatic Translation'' dropdown menu that you see on the sidebar after you start translating an article. 

Please note, machine translation is available from all the languages that are supported by Google Translate, but Content Translation can still be used in the usual manner for translating from all languages, with or without machine translation support. While machine translation exists to aid creation of content conveniently, we would like to emphasise that before publishing, the final content should always be reviewed to avoid errors and ambiguity. We hope that your wiki community will find this new service useful, and that it will help you create more articles in your language.

Wikimedia Foundation and Google have collaborated to work out [[:mw:Content_translation/Machine_Translation/GT#Summary_of_our_agreement_with_Google|an agreement]] that allows the use of Google Translate without compromising Wikipedia’s policy of attribution of rights, privacy of our users and brand representation. For more information, we request you to kindly take a look at the details about [[:mw:Content_translation/Machine_Translation|machine translation services in Content Translation]] and about [[:mw:Content_translation/Machine_Translation/GT|Google Translate translation services]]. You can also read the [https://wikimediafoundation.org/2019/01/09/you-can-now-use-google-translate-to-translate-articles-on-wikipedia main announcement on Wikimedia news]. Please note, translations made using Content Translation are also used to improve machine translation services.

We have tested the service for use, but there could be unknown problems that we are not aware of yet. Please do let us know on our [[:mw:Talk:Content_translation|Project Talk page]] if you face any problems using Content Translation. This message is only in English and we will be very grateful if it could be translated into for other users of this Wikipedia. 

Thank you. -- On behalf of WMF Language team: [[m:User:Runab_WMF|Runa Bhattacharjee (WMF)]] ([[m:User_talk:Runab_WMF|talk]]) 16:15, 9 rêbendan 2019 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Runab WMF@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CX/9_January_2019&amp;oldid=18768811 --&gt;

== No editing for 30 minutes on 17 January ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;You will '''not be able to edit''' the wikis for up to 30 minutes on '''[https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190117T07 17 January 07:00 UTC]'''. This is because of a database problem that has to be fixed immediately. You can still read the wikis. Some wikis are not affected. They don't get this message. You can see which wikis are '''not''' affected [[:m:User:Johan (WMF)/201901ReadOnlyPage|on this page]]. Most wikis are affected. The time you can not edit might be shorter than 30 minutes. /[[User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]&lt;/div&gt;
18:47, 16 rêbendan 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/201901ReadOnly/Targets4&amp;oldid=18789232 --&gt;

== Talk to us about talking ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:OOjs_UI_icon_speechBubbles-rtl.svg|alt=&quot;￼icon depicting two speech Bubbles&quot;|frameless|right|120px]]
The Wikimedia Foundation is planning a [[mw:Talk pages consultation 2019|global consultation about communication]]. The goal is to bring Wikimedians and wiki-minded people together to improve tools for communication.

We want all contributors to be able to talk to each other on the wikis, whatever their experience, their skills or their devices.

We are looking for input from as many different parts of the Wikimedia community as possible. It will come from multiple projects, in multiple languages, and with multiple perspectives.

We are currently planning the consultation. We need your help.

'''We need volunteers to help talk to their communities or user groups.'''

You can help by hosting a discussion at your wiki. Here's what to do:  
# First, [[mw:Talk pages consultation 2019/Participant group sign-up|sign up your group here.]]  
# Next, create a page (or a section on a Village pump, or an e-mail thread – whatever is natural for your group) to collect information from other people in your group.  This is not a vote or decision-making discussion: we are just collecting feedback.  
# Then ask people what they think about communication processes.  We want to hear stories and other information about how people communicate with each other on and off wiki.  Please consider asking these five questions:
## When you want to discuss a topic with your community, what tools work for you, and what problems block you?
## What about talk pages works for newcomers, and what blocks them?
## What do others struggle with in your community about talk pages?
## What do you wish you could do on talk pages, but can't due to the technical limitations?
## What are the important aspects of a &quot;wiki discussion&quot;?
# Finally, please go to [[mw:Talk:Talk pages consultation 2019|Talk pages consultation 2019 on Mediawiki.org]] and report what you learned from your group.  Please include links if the discussion is available to the public.

'''You can also help build the list of the many different ways people talk to each other.'''

Not all groups active on wikis or around wikis use the same way to discuss things: it can happen on wiki, on social networks, through external tools... Tell us [[mw:Talk pages consultation 2019/Tools in use|how your group communicates]].

You can read more about [[mw:Talk pages consultation 2019|the overall process]] on mediawiki.org. If you have questions or ideas, you can [[mw:Talk:Talk pages consultation 2019|leave feedback about the consultation process]] in the language you prefer.

Thank you! We're looking forward to talking with you.
&lt;/div&gt; [[user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] 15:01, 21 reşemî 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18639017 --&gt;

== Read-only mode for up to 30 minutes on 11 April ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;You will '''not be able to edit''' most Wikimedia wikis for up to 30 minutes on '''[https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20190411T05 11 April 05:00 UTC]'''. This is because of a hardware problem. You can still read the wikis. You [[phab:T220080|can see which wikis are affected]]. The time you can not edit might be shorter than 30 minutes. /[[User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; 10:56, 8 avrêl 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18979889 --&gt;

== Wikimedia Foundation Medium-Term Plan feedback request ==

{{int:please-translate}}

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The Wikimedia Foundation has published a [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Medium-term_plan_2019|Medium-Term Plan proposal]] covering the next 3–5 years. We want your feedback! Please leave all comments and questions, in any language, on [[m:Talk:Wikimedia_Foundation_Medium-term_plan_2019|the talk page]], by April 20. {{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] ([[m:User talk:Quiddity (WMF)|talk]]) 17:35, 12 avrêl 2019 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=18998727 --&gt;

== Multilingual Shared Templates and Modules ==
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hello ku-wiki community! ({{int:please-translate}})

I recently organized a project to share templates and modules between wikis. It allows modules and templates to be “language-neutral”, and store all text translations on Commons. This means that it is enough to copy/paste a template without any changes, and update the translations separately. If someone fixes a bug or adds a new feature in the original module, you can copy/paste it again without any translation work. My bot ''DiBabelYurikBot'' can help with copying. This way users can spend more time on content, and less time on updating and copying templates. Please see [[mw:WP:TNT|project page]] for details and ask questions on talk page.

P.S. I am [[meta:Affiliate-selected_Board_seats/2019/Nominations/Yuri_Astrakhan_(yurik)|currently running]] for the Wikimedia board, focusing on content and support of multi-language communities. If you liked my projects like maps, graphs, or this one, I will be happy to receive your support. (any [[meta:Affiliate-selected_Board_seats/2019/Eligible_entities|registered user group]] can vote). Thank you! --[[User:Yurik|Yurik]] ([[meta:User talk:Yurik|🗨️]]) 06:22, 11 gulan 2019 (UTC)&lt;/div&gt;

== New tools and IP masking ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Hey everyone,

The Wikimedia Foundation wants to work on two things that affect how we patrol changes and handle vandalism and harassment. We want to make the tools that are used to handle bad edits better. We also want to get better privacy for unregistered users so their IP addresses are no longer shown to everyone in the world. We would not hide IP addresses until we have better tools for patrolling.

We have an idea of what tools ''could'' be working better and how a more limited access to IP addresses would change things, but we need to hear from more wikis. You can read more about the project [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|on Meta]] and [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|post comments and feedback]]. Now is when we need to hear from you to be able to give you better tools to handle vandalism, spam and harassment.

You can post in your language if you can't write in English.
[[User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; 14:18, 21 tebax 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tools_and_IP_message/Distribution&amp;oldid=19315232 --&gt;

== The consultation on partial and temporary Foundation bans just started ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Hello, 

In a [[:en:Wikipedia:Community_response_to_the_Wikimedia_Foundation%27s_ban_of_Fram/Official_statements#Board_statement|recent statement]], the Wikimedia Foundation Board of Trustees [[:en:Wikipedia:Community_response_to_the_Wikimedia_Foundation%27s_ban_of_Fram/Official_statements#Board_statement|requested that staff hold a consultation]] to &quot;re-evaluat[e] or add community input to the two new office action policy tools (temporary and partial Foundation bans)&quot;.

Accordingly, the Foundation's Trust &amp; Safety team invites all Wikimedians [[:m:Office actions/Community consultation on partial and temporary office actions/09 2019|to join this consultation and give their feedback]] from 30 September to 30 October. 

How can you help?

* Suggest how partial and temporary Foundation bans should be used, if they should (eg: On all projects, or only on a subset);

* Give ideas about how partial and temporary Foundation bans should ideally implemented, if they should be; and/or

* Propose changes to the existing Office Actions policy on partial and temporary bans.

We offer our thanks in advance for your contributions, and we hope to get as much input as possible from community members during this consultation!

&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;-- [[user:Kbrown (WMF)|Kbrown (WMF)]] 17:14, 30 îlon 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=19302497 --&gt;

== Feedback wanted on Desktop Improvements project ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{Int:Please-translate}}

{{int:Hello}}. The Readers Web team at the WMF will work on some [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|improvements to the desktop interface]] over the next couple of years. The goal is to increase usability without removing any functionality. We have been inspired by changes made by volunteers, but that currently only exist as local gadgets and user scripts, prototypes, and volunteer-led skins. We would like to begin the process of bringing some of these changes into the default experience on all Wikimedia projects. 

We are currently in the research stage of this project and are looking for ideas for improvements, as well as feedback on our current ideas and mockups.  So far, we have performed interviews with community members at Wikimania. We have gathered lists of previous volunteer and WMF work in this area. We are examining possible technical approaches for such changes.  

We would like individual feedback on the following:

* Identifying focus areas for the project we have not yet discovered
* Expanding the list of existing gadgets and user scripts that are related to providing a better desktop experience. If you can think of some of these from your wiki, please let us know
* Feedback on the ideas and mockups we have collected so far

We would also like to gather a list of wikis that would be interested in being test wikis for this project - these wikis would be the first to receive the updates once we’re ready to start building. 

When giving feedback, please consider the following goals of the project:

* Make it easier for readers to focus on the content
* Provide easier access to everyday actions (e.g. search, language switching, editing)
* Put things in logical and useful places
* Increase consistency in the interface with other platforms - mobile web and the apps
* Eliminate clutter
* Plan for future growth

As well as the following constraints:

* Not touching the content - no work will be done in terms of styling templates or to the structure of page contents themselves
* Not removing any functionality - things might move around, but all navigational items and other functionality currently available by default will remain
* No drastic changes to the layout - we're taking an evolutionary approach to the changes and want the site to continue feeling familiar to readers and editors

Please give all feedback (in any language) at [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements]] 

After this round of feedback, we plan on building a prototype of suggested changes based on the feedback we receive. You’ll hear from us again asking for feedback on this prototype.

{{Int:Feedback-thanks-title}} [[mw:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] ([[mw:User talk:Quiddity (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; 07:18, 16 çiriya pêşîn 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_4&amp;oldid=19462890 --&gt;

== Wikipedia Asian Month 2019 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}

[[File:WAM logo without text.svg|right|frameless]]

'''Wikipedia Asian Month''' is back! We wish you all the best of luck for the contest. The basic guidelines of the contest can be found on your local page of Wikipedia Asian Month. For more information, refer [[:m:Wikipedia Asian Month 2019|to our Meta page]] for organizers.

Looking forward to meet the next ambassadors for Wikipedia Asian Month 2019!

For additional support for organizing offline event, contact our international team [[:m:Talk:Wikipedia Asian Month 2019|on wiki]] or on email. We would appreciate the translation of this message in the local language by volunteer translators. Thank you! 

[[:m:Wikipedia Asian Month 2019/International Team|Wikipedia Asian Month International Team.]]

[[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 16:57, 31 çiriya pêşîn 2019 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/WAM&amp;oldid=19499019 --&gt;

== Extension of Wikipedia Asian Month contest ==

In consideration of a week-long internet block in Iran, [[:m:Wikipedia Asian Month 2019|Wikipedia Asian Month 2019]] contest has been extended for a week past November. The articles submitted till 7th December 2019, 23:59 UTC will be accepted by the fountain tools of the participating wikis.

Please help us translate and spread this message in your local language. 

[[:m:Wikipedia Asian Month 2019/International Team|Wikipedia Asian Month International Team]]

--[[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 14:16, 27 çiriya paşîn 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/WAM&amp;oldid=19592127 --&gt;

== Wiki Loves Folklore ==

[[File:WLL Subtitled Logo (transparent).svg|100px|right|frameless]]
'''Hello Folks,'''

Wiki Loves Love is back again in 2020 iteration as '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]]''' from 1 February, 2020 - 29 February, 2020. Join us to celebrate the local cultural heritage of your region with the theme of folklore in the international photography contest at [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wllove Wikimedia Commons]. Images, videos and audios representing different forms of folk cultures and new forms of heritage that haven’t otherwise been documented so far are welcome submissions in Wiki Loves Folklore. Learn more about the contest at [[m:Wiki Loves Folklore|Meta-Wiki]] and [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Commons]].

'''Kind regards,'''&lt;br/&gt;
[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore/International Team|'''Wiki Loves Folklore International Team''']]&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;&amp;mdash;&amp;nbsp;[[User:Tulsi Bhagat|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Tulsi Bhagat'''&lt;/font&gt;]] &lt;small&gt;([[Special:Contributions/Tulsi Bhagat|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;contribs&lt;/font&gt;]] &amp;#124; [[User talk:Tulsi Bhagat|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;talk&lt;/font&gt;]])&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
sent using [[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 06:14, 18 kanûna paşîn 2020 (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tulsi Bhagat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&amp;oldid=19716850 --&gt;

== Movement Learning and Leadership Development Project ==

Hello

The Wikimedia Foundation’s Community Development team is seeking to learn more about the way volunteers learn and develop into the many different roles that exist in the movement. Our goal is to build a movement informed framework that provides shared clarity and outlines accessible pathways on how to grow and develop skills within the movement. To this end, we are looking to speak with you, our community to learn about your journey as a Wikimedia volunteer. Whether you joined yesterday or have been here from the very start, we want to hear about the many ways volunteers join and contribute to our movement.

To learn more about the project, [[:m:special:MyLanguage/Movement Learning and Leadership Development Project|please visit the Meta page]]. If you are interested in participating in the project, please complete [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSegM07N1FK_s0VUECM61AlWOthwdn5zQOlVsa2vaKcx13BwZg/viewform?usp=sf_link this simple Google form]. Although we may not be able to speak to everyone who expresses interest, we encourage you to complete this short form if you are interested in participating!

-- [[user:LMiranda (WMF)|LMiranda (WMF)]] ([[user talk:LMiranda (WMF)|talk]]) 19:01, 22 kanûna paşîn 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&amp;oldid=19738989 --&gt;

== Annual contest Wikipedia Pages Wanting Photos ==

[[File:WPWP logo 1.png|150px|right|Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP)]]
This is to invite you to join the Wikipedia Pages Wanting Photos (WPWP) campaign to help improve Wikipedia articles with photos and win prizes. The campaign starts today 1st July 2020 and closes 31st August 2020.

The campaign primarily aims at using images from Wikimedia Commons on Wikipedia articles that are lacking images. Participants will choose among Wikipedia pages without photo images, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years.

Please visit the '''[[m:Wikipedia Pages Wanting Photos|campaign page]]''' to learn more about the WPWP Campaign.

With kind regards,

Thank you,

Deborah Schwartz Jacobs, Communities Liaison, On behalf of the Wikipedia Pages Wanting Photos Organizing Team - 08:24, 1 tîrmeh 2020 (UTC)

''feel free to translate this message to your local language when this helps your community''
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Romaine/MassMessage&amp;oldid=20232618 --&gt;

== Feedback on movement names ==

{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{int:please-translate}} if necessary. {{Int:Feedback-thanks-title}}

There are a lot of conversations happening about the future of our movement names. We hope that you are part of these discussions and that your community is represented.

Since 16 June, the Foundation Brand Team has been running a [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9G2dN7P0T7gPqpD survey] in 7 languages about [[m:Special:MyLanguage/Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|3 naming options]]. There are also community members sharing concerns about renaming in a [[m:Special:MyLanguage/Community open letter on renaming|Community Open Letter]]. 

Our goal in this call for feedback is to hear from across the community, so we encourage you to participate in the survey, the open letter, or both. The survey will go through 7 July in all timezones. Input from the survey and discussions will be analyzed and published on Meta-Wiki.

Thanks for thinking about the future of the movement, --[[:m:Talk:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project|The Brand Project team]], 19:44, 2 tîrmeh 2020 (UTC)

''Note: The survey is conducted via a third-party service, which may subject it to additional terms. For more information on privacy and data-handling, see the [[foundation:Special:MyLanguage/Naming Convention Proposals Movement Feedback Survey Privacy Statement|survey privacy statement]].''
&lt;!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&amp;oldid=20238836 --&gt;

== Announcing a new wiki project! Welcome, Abstract Wikipedia ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

Hi all,

It is my honor to introduce Abstract Wikipedia, a new project that has been unanimously approved by the Wikimedia Foundation Board of Trustees. Abstract Wikipedia proposes a new way to generate baseline encyclopedic content in a multilingual fashion, allowing more contributors and more readers to share more knowledge in more languages. It is an approach that aims to make cross-lingual cooperation easier on our projects, increase the sustainability of our movement through expanding access to participation, improve the user experience for readers of all languages, and innovate in free knowledge by connecting some of the strengths of our movement to create something new.

This is our first new project in over seven years. Abstract Wikipedia was submitted as a project proposal by Denny Vrandečić in May 2020 &lt;ref&gt;[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]&lt;/ref&gt; after years of preparation and research, leading to a detailed plan and lively discussions in the Wikimedia communities. We know that the energy and the creativity of the community often runs up against language barriers, and information that is available in one language may not make it to other language Wikipedias. Abstract Wikipedia intends to look and feel like a Wikipedia, but build on the powerful, language-independent conceptual models of Wikidata, with the goal of letting volunteers create and maintain Wikipedia articles across our polyglot Wikimedia world.

The project will allow volunteers to assemble the fundamentals of an article using words and entities from Wikidata. Because Wikidata uses conceptual models that are meant to be universal across languages, it should be possible to use and extend these building blocks of knowledge to create models for articles that also have universal value. Using code, volunteers will be able to translate these abstract “articles” into their own languages. If successful, this could eventually allow everyone to read about any topic in Wikidata in their own language.

As you can imagine, this work will require a lot of software development, and a lot of cooperation among Wikimedians. In order to make this effort possible, Denny will join the Foundation as a staff member in July and lead this initiative. You may know Denny as the creator of Wikidata, a long-time community member, a former staff member at Wikimedia Deutschland, and a former Trustee at the Wikimedia Foundation &lt;ref&gt;[[m:User:Denny|User:Denny]]&lt;/ref&gt;. We are very excited that Denny will bring his skills and expertise to work on this project alongside the Foundation’s product, technology, and community liaison teams.

It is important to acknowledge that this is an experimental project, and that every Wikipedia community has different needs. This project may offer some communities great advantages. Other communities may engage less. Every language Wikipedia community will be free to choose and moderate whether or how they would use content from this project.

We are excited that this new wiki-project has the possibility to advance knowledge equity through increased access to knowledge. It also invites us to consider and engage with critical questions about how and by whom knowledge is constructed. We look forward to working in cooperation with the communities to think through these important questions.

There is much to do as we begin designing a plan for Abstract Wikipedia in close collaboration with our communities. I encourage you to get involved by going to the project page and joining the new mailing list &lt;ref&gt;[[mail:abstract-wikipedia|Abstract Wikipedia mailing list]]&lt;/ref&gt;. We recognize that Abstract Wikipedia is ambitious, but we also recognize its potential. We invite you all to join us on a new, unexplored path.

Yours,

Katherine Maher (Executive Director, Wikimedia Foundation) 

&lt;references/&gt;
&lt;/div&gt; &lt;small&gt;Sent by [[:m:User:Elitre (WMF)]] 20:06, 9 tîrmeh 2020 (UTC) - '''[[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/July 2020 announcement]]''' &lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&amp;oldid=20265889 --&gt;

== Important: maintenance operation on September 1st ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;ku&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Vê peyamê bi zimanekî din bixwîne]]

Wê [[foundation:|Weqfa Wîkîmedyayê]] navenda xwe ya daneyan ya duyem test bike.  Wê ev rê bide ku Wîkîpediya û wîkiyên din ên Wîkîmedyayê piştî afeteke jî karibin serhêl bimînin. Ji bo ku jê piştrast bin ku hertişt dişixule, divê Departmana Teknolojiyê ya Wîkîmedyayê testeke plankirî pêk bîne. Wê ev test nîşanî me bide ku em dikarin ji navendekî daneyan ber bi yê din ve bi ewlemendî derbas bibin an na. Ev yek gelek tîman pêwîst dike, ji bo haziriya testê û ji bo berdestbûnê da ku her problemekî nehêvîkirî were çareserkirin. 

Wê ew temamiya trafîkan ber bi merkeza daneyan ya duyem ve bidin, di '''Duşemê, 1ê îlonê, 2020an''' de.

Mixabin, ji ber hin sînordarkirinên di [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MedyaWîki]]yê de, divê hemû guhertin bisekinin gava em derbas bikin.  Em ji ber vê qutbûnê lêborîna xwe dixwazin, û em ji bo kêmtirkirina vê ya di dahatûyê de dişixulin. 

'''Hûn ê karibin bixwînin, lê nikaribin sererast bikin, li ser hemû wîkiyan ji bo demeke kurt.'''

*Roja Sêşemê, 1ê îlonê, tu yê nikaribî sererastkirinan bikî bi qasî saetekê. Test wê di [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200901T14 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, û li Zelanda Nû di 02:00 NZST de Çarşemê 2yê îlonê) de dest pê bike.
*Ger tu di van wextan de hewl bidî ku guhertinan bikî, tu yê peyameke çewtiyê bibînî.  Em hêvî dikin ku di vê dewrê de ti guhertinekî winda nebe, lê em nikarin vê yekê garantî bikin.  Ger tu peyama çewtiyê bibînî, wê gavê ji kerema xwe heya ku her tişt vegere halê xwe yê normal li bendê be.  Dû re tu yê karibî guhertinên xwe qeyd bikî.  Lêbelê em pêşniyar dikin ku kopiyeke guhertinên xwe bigirî, bi her ihtimalekê.

''Tesîrên din'':

*Karên piştxanê wê hêdîtir bin û dibe ku qut bin. Lînkên sor dibe ku wekî normal nikaribin bi lez nû bibin. Ger tu gotarekî ku jixwe li cihekî din lînkkirî çêbikî, wê lînk ji normalê zêdetir bi rengê sor bimîne. Hinek skrîptên demdirêj bêne sekinandin.
*Em plan dikin ku guhertinên kodê bidin sekinandin di heftiya 1ê îlonê ya 2020an de.  Belavkirinên kodê yên ne-hewce wê neyê kirin.

Ev proje dibe ku were taloqkirin ger lazim be.  Tu dikarî [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2020 switch|plannameyê ji ser wikitech.wikimedia.org-ê bixwînî]]. Her guhertinek wê di plannameyê de were îlankirin.  Wê li wir zêdetir agahdariyê derbarê vê de hebe.  '''Xêra xwe vê agahiyê bi civata xwe re parve bike.''' 
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; &lt;span dir=ltr&gt;[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])&lt;/span&gt; 13:48, 26 tebax 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20384955 --&gt;

== Invitation to participate in the conversation ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
''{{int:Hello}}. Apologies for cross-posting, and that you may not be reading this message in your native language: translations of the following announcement may be available on '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review/Invitation (long version)|Meta]]'''. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''

We are excited to share '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|a draft of the Universal Code of Conduct]]''', which the Wikimedia Foundation Board of Trustees called for earlier this year, for your review and feedback. The discussion will be open until October 6, 2020.

The UCoC Drafting Committee wants to learn which parts of the draft would present challenges for you or your work. What is missing from this draft? What do you like, and what could be improved?

Please join the conversation and share this invitation with others who may be interested to join, too. 

To reduce language barriers during the process, you are welcomed to translate this message and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|Universal Code of Conduct/Draft review]]. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages.

To learn more about the UCoC project, see the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] page, and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|FAQ]], on Meta.

Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]], 17:55, 10 îlon 2020 (UTC) &lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Draft_review/Invitation_(long_version)/List&amp;oldid=20440292 --&gt;

== Wiki of functions naming contest ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:Please-translate}}.

{{int:Hello}}. Please help pick a name for the new Wikimedia wiki project. This project will be a wiki where the community can work together on a library of [[m:Special:MyLanguage/Abstract_Wikipedia/Wiki_of_functions_naming_contest#function|functions]]. The community can create new functions, read about them, discuss them, and share them. Some of these functions will be used to help create language-independent Wikipedia articles that can be displayed in any language, as part of the Abstract Wikipedia project. But functions will also be usable in many other situations.

There will be two rounds of voting, each followed by legal review of candidates, with voting beginning on 29 September and 27 October. Our goal is to have a final project name selected on 8 December. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest|please learn more and vote now]]''' at meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]&lt;/div&gt; 21:20, 29 îlon 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_4&amp;oldid=20492310 --&gt;

== Call for feedback about Wikimedia Foundation Bylaws changes and Board candidate rubric ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}.

Today the Wikimedia Foundation Board of Trustees starts two calls for feedback. One is about changes to the Bylaws mainly to increase the Board size from 10 to 16 members. The other one is about a trustee candidate rubric to introduce new, more effective ways to evaluate new Board candidates. The Board welcomes your comments through 26 October. For more details, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/October 2020 - Call for feedback about Bylaws changes and Board candidate rubric|check the full announcement]].

{{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Qgil-WMF|Qgil-WMF]] ([[m:User talk:Qgil-WMF|talk]]) 17:17, 7 çiriya pêşîn 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Board&amp;oldid=20519859 --&gt;

== Important: maintenance operation on October 27 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;ku&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Vê peyamê bi zimanekî din bixwîne]]  •  [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch+2020&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

Wê [[foundation:|Weqfa Wîkîmedyayê]] derbasbûna di navbera navendên xwe yên daneyan ya yekem û duyem de test bike.  Wê ev rê bide ku Wîkîpediya û wîkiyên din ên Wîkîmedyayê piştî afeteke jî karibin serhêl bimînin. Ji bo ku jê piştrast bin ku hertişt dişixule, divê Departmana Teknolojiyê ya Wîkîmedyayê testeke plankirî pêk bîne. Wê ev test nîşanî me bide ku em dikarin ji navendekî daneyan ber bi yê din ve bi ewlemendî derbas bibin an na. Ev yek gelek tîman pêwîst dike, ji bo haziriya testê û ji bo berdestbûnê da ku her problemekî nehêvîkirî were çareserkirin. 

Wê ew temamiya trafîkan ber bi merkeza daneyan ya yekem ve bidin, di '''Duşemê, 27ê cotmehê, 2020an''' de.

Mixabin, ji ber hin sînordarkirinên di [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MedyaWîki]]yê de, divê hemû guhertin bisekinin gava em derbas bikin.  Em ji ber vê qutbûnê lêborîna xwe dixwazin, û em ji bo kêmtirkirina vê ya di dahatûyê de dişixulin. 

'''Hûn ê karibin bixwînin, lê nikaribin sererast bikin, li ser hemû wîkiyan ji bo demeke kurt.'''

*Roja Sêşemê, 27ê cotmehê, tu yê nikaribî sererastkirinan bikî bi qasî saetekê. Test wê di [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 14:00 UTC] (14:00 WET, 15:00 CET, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, û li Zelanda Nû di 03:00 NZDT de Çarşemê 28ê cotmehê) de dest pê bike.
*Ger tu di van wextan de hewl bidî ku guhertinan bikî, tu yê peyameke çewtiyê bibînî.  Em hêvî dikin ku di vê dewrê de ti guhertinekî winda nebe, lê em nikarin vê yekê garantî bikin.  Ger tu peyama çewtiyê bibînî, wê gavê ji kerema xwe heya ku her tişt vegere halê xwe yê normal li bendê be.  Dû re tu yê karibî guhertinên xwe qeyd bikî.  Lêbelê em pêşniyar dikin ku kopiyeke guhertinên xwe bigirî, bi her ihtimalekê.

''Tesîrên din'':

*Karên piştxanê wê hêdîtir bin û dibe ku qut bin. Lînkên sor dibe ku wekî normal nikaribin bi lez nû bibin. Ger tu gotarekî ku jixwe li cihekî din lînkkirî çêbikî, wê lînk ji normalê zêdetir bi rengê sor bimîne. Hinek skrîptên demdirêj bêne sekinandin.
*Em plan dikin ku guhertinên kodê bidin sekinandin di heftiya 26ê cotmehê ya 2020an de.  Belavkirinên kodê yên ne-hewce wê neyê kirin.

Ev proje dibe ku were taloqkirin ger lazim be.  Tu dikarî [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2020_switch|plannameyê ji ser wikitech.wikimedia.org-ê bixwînî]]. Her guhertinek wê di plannameyê de were îlankirin.  Wê li wir zêdetir agahdariyê derbarê vê de hebe. Wê li ser hemû wîkiyan hişyariyeke were xuyan 30 deqe berî destpêkirina vê operasyonê. '''Xêra xwe vê agahiyê bi civata xwe re parve bike.'''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; -- &lt;span dir=ltr&gt;[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])&lt;/span&gt;  17:10, 21 çiriya pêşîn 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20519839 --&gt;

== Wiki of functions naming contest - Round 2 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:Hello}}.
Reminder: Please help to choose the name for the new Wikimedia wiki project - the library of functions. The finalist vote starts today. The finalists for the name are: &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Wikicode, Wikicodex, Wikifunctions, Wikifusion, Wikilambda, Wikimedia Functions&lt;/span&gt;. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest/Names|please learn more and vote now]]''' at Meta-wiki.
{{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]
&lt;/div&gt; 22:10, 5 çiriya paşîn 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20564572 --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Invitation|Community Wishlist Survey 2021]] ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]]
The '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]''' is now open!
This survey is the process where communities decide what the [[m:Community Tech|Community Tech]] team should work on over the next year. We encourage everyone to submit proposals until the deadline on '''{{#time:j xg|2020-11-30|{{PAGELANGUAGE}}}}''', or comment on other proposals to help make them better.
The communities will vote on the proposals between {{#time:j xg|2020-12-08|{{PAGELANGUAGE}}}} and {{#time:j xg|2020-12-21|{{PAGELANGUAGE}}}}.

The Community Tech team is focused on tools for experienced Wikimedia editors.
You can write proposals in any language, and we will translate them for you. Thank you, and we look forward to seeing your proposals!
&lt;/div&gt;

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;[[m:user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]]&lt;/span&gt;

18:09, 20 çiriya paşîn 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&amp;oldid=20689939 --&gt;

== Global bot policy proposal: invitation to a Meta discussion ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:hello}}!

I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project currently is opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. Under this policy, bots that fix double redirects or maintain interwiki links are allowed to operate under a global bot flag that is assigned directly by the stewards.

As the Wikimedia projects developed, the need for the current global bot policy decreased, and in the past years, no bots were appointed via that policy. That is mainly given Wikidata were estabilished in 2013, and it is no longer necessary to have dozens of bots that maintain interwiki links.

A [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|proposal]] was made at Meta-Wiki, which proposes that the stewards will be authorized to determine whether an uncontroversial task may be assigned a global bot flag. The stewards already assign permissions that are more impactful on many wikis, namely, [[:m:GS|global sysops]] and [[:m:GR|global renamers]], and I do not think that trust should be an issue. The stewards will assign the permission only to time-proven bots that are already approved at a number of projects, like [[:m:User:ListeriaBot|ListeriaBot]].

By this message, I would like to invite you to comment [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|in the global RFC]], to voice your opinion about this matter.

Thank you for your time.

Best regards,&lt;br /&gt;
[[User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|{{int:Talkpagelinktext}}]]) 11:49, 24 çiriya paşîn 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Martin Urbanec@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/sand&amp;oldid=20709229 --&gt;

== Wikidata descriptions changes to be included more often in Recent Changes and Watchlist ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
''Sorry for sending this message in English. Translations are available on [[m:Special:MyLanguage/Announcements/Announcement Wikidata descriptions in watchlist|this page]]. Feel free to translate it in more languages!''

As you may know, you can include changes coming from Wikidata in your Watchlist and Recent Changes ([[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist|in your preferences]]). Until now, this feature didn’t always include changes made on Wikidata descriptions due to the way Wikidata tracks the data used in a given article.

Starting on December 3rd, the Watchlist and Recent Changes will include changes on the descriptions of Wikidata Items that are used in the pages that you watch. This will only include descriptions in the language of your wiki to make sure that you’re only seeing changes that are relevant to your wiki.

This improvement was requested by many users from different projects. We hope that it can help you monitor the changes on Wikidata descriptions that affect your wiki and participate in the effort of improving the data quality on Wikidata for all Wikimedia wikis and beyond.

Note: if you didn’t use the Wikidata watchlist integration feature for a long time, feel free to give it another chance! The feature has been improved since the beginning and the content it displays is more precise and useful than at the beginning of the feature in 2015.

If you encounter any issue or want to provide feedback, feel free to use [[Phab:T191831|this Phabricator ticket]]. Thanks!

[[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 14:39, 30 çiriya paşîn 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/wikis&amp;oldid=20728482 --&gt;

== 2020 Coolest Tool Award Ceremony on December 11th ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello all,

The ceremony of the 2020 [[m:Coolest_Tool_Award|Wikimedia Coolest Tool Award]] will take place virtually on Friday, December 11th, at 17:00 GMT. This award is highlighting tools that have been nominated by contributors to the Wikimedia projects, and the ceremony will be a nice moment to show appreciation to the tools developers and maybe discover new tools!

You will find more information [[m:Coolest_Tool_Award|here]] about the livestream and the discussions channels. Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] 10:55, 7 kanûna pêşîn 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20734978 --&gt;

== Community Wishlist Survey 2021 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]]
'''We invite all registered users to vote on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 Community Wishlist Survey]]. You can vote from now until {{#time:j xg|2020-12-21|en}} for as many different wishes as you want.'''

In the Survey, wishes for new and improved tools for experienced editors are collected. After the voting, we will do our best to grant your wishes. We will start with the most popular ones.

We, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]], are one of the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation|Wikimedia Foundation]] teams. We create and improve editing and wiki moderation tools. What we work on is decided based on results of the Community Wishlist Survey. Once a year, you can submit wishes. After two weeks, you can vote on the ones that you're most interested in. Next, we choose wishes from the survey to work on. Some of the wishes may be granted by volunteer developers or other teams.

'''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Tracking|You can view and vote all proposals here.]]'''

We are waiting for your votes. Thank you!
&lt;/div&gt;
[[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]]

00:52, 15 Kanûna pêşîn 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/1&amp;oldid=20689939 --&gt;

== Moving Wikimania 2021 to a Virtual Event ==

&lt;div class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Wikimania_logo_with_text_2.svg|right|alt=Wikimania's logo.|75px]]

''{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''

[[:m:Wikimania 2021|Wikimania will be a virtual event this year]], and hosted by a wide group of community members. Whenever the next in-person large gathering is possible again, [[:m:ESEAP Hub|the ESEAP Core Organizing Team]] will be in charge of it. Stay tuned for more information about how ''you'' can get involved in the planning
process and other aspects of the event. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2021-January/096141.html Please read the longer version of this announcement on wikimedia-l]. 

''ESEAP Core Organizing Team, Wikimania Steering Committee, Wikimedia Foundation Events Team'', 15:15, 27 kanûna paşîn 2021 (UTC) 
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Elitre (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Wikimania21&amp;oldid=21014617 --&gt;

== Project Grant Open Call ==

This is the announcement for the [[m:Grants:Project|Project Grants program]] open call that started on January 11, with the submission deadline of February 10, 2021.&lt;br&gt; This first open call will be focussed on Community Organizing proposals. A second open call focused on research and software proposals is scheduled from February 15 with a submission deadline of March 16, 2021.&lt;br&gt;

For the Round 1 open call, we invite you to propose grant applications that fall under community development and organizing (offline and online) categories. Project Grant funds are available to support individuals, groups, and organizations to implement new experiments and proven ideas, from organizing a better process on your wiki, coordinating a campaign or editathon series to providing other support for community building.  We offer the following resources to help you plan your project and complete a grant proposal:&lt;br&gt;

* Weekly proposals clinics via Zoom during the Open Call. Join us for [[m:Grants:Project|#Upcoming_Proposal_Clinics|real-time discussions]] with Program Officers and select thematic experts and get live feedback about your Project Grants proposal. We’ll answer questions and help you make your proposal better. We also offer these support pages to help you build your proposal:
* [[m:Grants:Project/Tutorial|Video tutorials]] for writing a strong application&lt;br&gt;
* General [[m:Grants:Project/Plan|planning page]] for Project Grants &lt;br&gt;
* [[m:Grants:Project/Learn|Program guidelines and criteria]]&lt;br&gt;

Program officers are also available to offer individualized proposal support upon request. Contact us if you would like feedback or more information.&lt;br&gt;

We are excited to see your grant ideas that will support our community and make an impact on the future of Wikimedia projects. Put your idea into motion, and [[m:Grants:Project/Apply|submit your proposal]] by February 10, 2021!&lt;br&gt;

Please feel free to get in touch with questions about getting started with your grant application, or about serving on the Project Grants Committee. Contact us at projectgrants{{at}}wikimedia.org. Please help us translate this message to your local language. [[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 08:01, 28 kanûna paşîn 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RSharma (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20808431 --&gt;

== Reply tool as a Beta Feature ==

The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/replying|Reply tool]] will be offered as an opt-in [[mw:Special:MyLanguage/Beta Feature|Beta Feature]] today.  You can try this by going to [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures]] and enabling &quot;Discussion tools&quot;.  

You can read [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|the help page]] and [[mw:Help:DiscussionTools/Why can't I reply to this comment?|the troubleshooting guide]] for more information.  If you have questions or advice for the software developers, please ping me or post to [[mw:Special:MyLanguage/Talk:Talk pages project/replying]].  [[Bikarhêner:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Whatamidoing (WMF)|gotûbêj]]) 18:54, 1 sibat 2021 (UTC)
:Hi {{r|Whatamidoing (WMF)}} see [[phab:T273192]]--[[Bikarhêner:Ghybu|Ghybu]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Ghybu|gotûbêj]]) 19:03, 1 sibat 2021 (UTC)
::Thanks for the note.  This is ✅ done at both wikis.  [[Bikarhêner:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Whatamidoing (WMF)|gotûbêj]]) 01:47, 5 sibat 2021 (UTC)

== Wiki Loves Folklore 2021 is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2021|Wiki Loves Folklore 2021]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the 1st till the 28th of February.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2021 submitting] them in this commons contest.

Please support us in translating the [[:c:Commons: Wiki Loves Folklore 2021|project page]] and a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:Translate?group=Centralnotice-tgroup-wikiloveslove2020&amp;language=en&amp;filter=%21translated&amp;action=translate|one-line banner message] to help us spread the word in your native language.

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

[[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 13:25, 6 sibat 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&amp;oldid=21073884 --&gt;

== Wikifunctions logo contest ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{Int:Hello}}. Please help to choose a design concept for the logo of the new Wikifunctions wiki. Voting starts today and will be open for 2 weeks. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wikifunctions logo concept/Vote|please learn more and vote now]]''' at Meta-Wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]&lt;/div&gt; 01:47, 2 adar 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21087740 --&gt;

== Universal Code of Conduct – 2021 consultations ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
=== Universal Code of Conduct Phase 2 ===

{{int:please-translate}}

The [[:wmf:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|'''Universal Code of Conduct (UCoC)''']] provides a universal baseline of acceptable behavior for the entire Wikimedia movement and all its projects. The project is currently in Phase 2, outlining clear enforcement pathways. You can read more about the whole project on its [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|'''project page''']].

==== Drafting Committee: Call for applications ====

The Wikimedia Foundation is recruiting volunteers to join a committee to draft how to make the code enforceable. Volunteers on the committee will commit between 2 and 6 hours per week from late April through July and again in October and November. It is important that the committee be diverse and inclusive, and have a range of experiences, including both experienced users and newcomers, and those who have received or responded to, as well as those who have been falsely accused of harassment.

To apply and learn more about the process, see [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|Universal Code of Conduct/Drafting committee]].

==== 2021 community consultations: Notice and call for volunteers / translators ====

From 5 April – 5 May 2021 there will be conversations on many Wikimedia projects about how to enforce the UCoC. We are looking for volunteers to translate key material, as well as to help host consultations on their own languages or projects using suggested [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations/Discussion|key questions]]. If you are interested in volunteering for either of these roles, please [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/2021 consultations|contact us]] in whatever language you are most comfortable.

To learn more about this work and other conversations taking place, see [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations|Universal Code of Conduct/2021 consultations]].

-- [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] ([[User talk:Xeno (WMF)|talk]]) 22:00, 5 nîsan 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Without_Russian,_Polish_and_translated/4&amp;oldid=21302199 --&gt;

== Global bot policy changes ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:hello}}!

I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project is currently opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. As such, I want to let you know about some changes that were made after the [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|global RfC]] was closed.

*Global bots are now subject to a 2 week discussion, and it'll be publicized via a MassMessage list, available at [[:m:Bot policy/New global bot discussion|Bot policy/New global bot discussion]] on Meta. Please subscribe yourself or your wiki if you are interested in new global bots proposals.
*For a bot to be considered for approval, it must demonstrate it is welcomed in multiple projects, and a good way to do that is to have the bot flag on at least 5 wikis for a single task.
*The bot operator should make sure to adhere to the wiki's preference as related to the use of the bot flag (i.e., if a wiki doesn't want a bot to use the flag as it edits, that should be followed).

Thank you for your time.

Best regards,&lt;br /&gt;
—'''''&lt;span style=&quot;font-family:Candara&quot;&gt;[[User:Tks4Fish|&lt;span style=&quot;color:black&quot;&gt;Thanks for the fish!&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[User Talk:Tks4Fish|&lt;span style=&quot;color:blue&quot;&gt;talk&lt;/span&gt;]]•[[Special:Contribs/Tks4Fish|contribs]]&lt;/sup&gt;&lt;/span&gt;''''' 18:48, 6 nîsan 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tks4Fish@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tks4Fish/temp&amp;oldid=21306363 --&gt;

== Universal Code of Conduct News – Issue 1 ==

&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Universal Code of Conduct News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 1, June 2021'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1|Read the full newsletter]]&lt;/span&gt;
----
Welcome to the first issue of [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct News]]! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code, and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC.

Please note, this is the first issue of UCoC Newsletter which is delivered to all subscribers and projects as an announcement of the initiative. If you want the future issues delivered to your talk page, village pumps, or any specific pages you find appropriate, you need to [[m:Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|subscribe here]].

You can help us by translating the newsletter issues in your languages to spread the news and create awareness of the new conduct to keep our beloved community safe for all of us. Please [[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|add your name here]] if you want to be informed of the draft issue to translate beforehand. Your participation is valued and appreciated.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;
* '''Affiliate consultations''' – Wikimedia affiliates of all sizes and types were invited to participate in the UCoC affiliate consultation throughout March and April 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec1|continue reading]])
* '''2021 key consultations''' – The Wikimedia Foundation held enforcement key questions consultations in April and May 2021 to request input about UCoC enforcement from the broader Wikimedia community. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec2|continue reading]])
* '''Roundtable discussions''' – The UCoC facilitation team hosted two 90-minute-long public roundtable discussions in May 2021 to discuss UCoC key enforcement questions. More conversations are scheduled. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec3|continue reading]])
* '''Phase 2 drafting committee''' – The drafting committee for the phase 2 of the UCoC started their work on 12 May 2021. Read more about their work. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec4|continue reading]])
* '''Diff blogs''' – The UCoC facilitators wrote several blog posts based on interesting findings and insights from each community during local project consultation that took place in the 1st quarter of 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec5|continue reading]])&lt;/div&gt;
--[[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 23:05, 11 hezîran 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SOyeyele (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SOyeyele_(WMF)/Announcements/Other_languages&amp;oldid=21578291 --&gt;

== Server switch ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]]  •  [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch+2020&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers.  This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. &lt;!--

 They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. --&gt;

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made.  We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 29 June 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1624975200 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST,  23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday 30 June).
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message.  We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it.  If you see the error message, then please wait until everything is back to normal.  Then you should be able to save your edit.  But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
*There will be code freezes for the week of June 28.  Non-essential code deployments will not happen.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2021_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule.  There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] 01:19, 27 hezîran 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21463754 --&gt;

== Universal Code of Conduct - Enforcement draft guidelines review ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;content&quot;/&gt;The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee#Phase_2|Universal Code of Conduct Phase 2 drafting committee]] would like comments about the '''[[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|enforcement draft guidelines]]''' for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC). This review period is planned for 17 August 2021 through 17 October 2021.

These guidelines are not final but you can help move the progress forward. The committee will revise the guidelines based upon community input.

Comments can be shared in any language on the [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|draft review talk page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Discussions|multiple other venues]]. Community members are encouraged to organize conversations in their communities.

There are planned live discussions about the UCoC enforcement draft guidelines: 

:[[wmania:2021:Submissions/Universal_Code_of_Conduct_Roundtable|Wikimania 2021 session]] (recorded 16 August)
:[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions#Conversation hours|Conversation hours]] - 24 August, 31 August, 7 September @ 03:00 UTC &amp; 14:00 UTC
:[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions|Roundtable calls]] - 18 September @ 03:00 UTC &amp; 15:00 UTC

Summaries of discussions will be posted every two weeks [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee/Digests|here]].

Please let me know if you have any questions.&lt;section end=&quot;content&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 23:19, 17 tebax 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=21895766 --&gt;

== Wikimedia Foundation Board of Trustees election has come to an end ==

Thank you for participating in the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees election]]! Voting closed August 31 at 23:59. The official data, including the four most voted candidates, will be announced as soon as the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections_committee|Elections Committee]] completes their review of the ballots. The official announcement of the new trustees appointed will happen later, once the selected candidates have been confirmed by the Board.

6,946 community members from 216 wiki projects have voted. This makes 10.2% global participation, 1.1% higher than in the last Board elections. In 2017, 5167 people from 202 wiki projects cast their vote. A full analysis is planned to be published in a few days when the confirmed results are announced. In the meantime, you can check the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Stats|data produced during the election]].

Diversity was an important goal with these elections. Messages about the Board election were translated into 61 languages. This outreach worked well. There were 70 communities with eligible voters voting in this election for the first time. With your help, next year’s Board of Trustees election will be even better.

10:03, 2 îlon 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=21895840 --&gt;

== Enabling Content and Section translation tool in Kurdish Wikipedia ==
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

{{Int:Hello}} Friends!

Apologies as this message is not in your native language, {{Int:Please-translate}}.

The WMF Language team is pleased to let you know that we will like to enable the Section and Content translation tool in Kurdish Wikipedia. For this, our team will love you to read about the tool and test the new [https://design.wikimedia.org/strategy/section-translation.html Section Translation tool] so you can:
*Give us your feedback
*Ask us questions
*Tell us how to improve it.

Below is background information about the tools, why we have chosen to enable them in your Wikipedia and how you can test the Section translation tool.

'''Background information'''

[https://www.mediawiki.org/wiki/Content_translation Content Translation] has been a successful tool for editors to create content in their language. More than 900 thousand articles have been created across all languages since the tool was released in 2015 and in Kurdish Wikipedia, editors have used it to create [https://ku.wikipedia.org/wiki/Taybet:ContentTranslationStats more than nine hundred articles]. However, the tool is not out of beta in Kurdish Wikipedia, limiting the discoverability of the tool and its use and blocking the enablement of the Section translation in your Wikipedia. 

[https://design.wikimedia.org/strategy/section-translation.html Section Translation] extends the capabilities of Content Translation to support mobile devices. On mobile, the tool will: 
*Guide you to translate one section at a time in order to expand existing articles or create new ones.
*Make it easy to transfer knowledge across languages anytime from your mobile device.

Kurdish Wikipedia seems an ideal candidate to enjoy this new tool based on [https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Wexbpr0x9s7tedlm request] by a member of the community.

We plan to enable the tools on Kurdish Wikipedia in the coming weeks if we get positive feedback about the Section translation from your community. 
After it is enabled, we’ll monitor the content created with the tools and process all the feedback. In any case, feel free to raise any concerns or questions you may already have as a reply to this message or on [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk:Content_translation/Section_translation the project talk page].

'''Try the Section translation tool.'''

Before the enablement, you can try the current implementation of the tool in [https://test.m.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation our testing instance]. Once it is enabled on Kurdish Wikipedia, you’ll have access to https://ku.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation with your mobile device. You can select an article to translate, and machine translation will be provided as a starting point for editors to improve.

'''Provide feedback'''

Please provide feedback about Section translation on [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk:Content_translation/Section_translation the project talk page]. We want to hear about your impressions on:
*The section translation tool
*What do you think about our plans to enable it
*Your ideas for improving the tool.

Thanks and we look forward to your feedback and questions.
&lt;/div&gt;
[[Bikarhêner:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Gotûbêja bikarhêner:UOzurumba (WMF)|gotûbêj]]) 21:52, 2 îlon 2021 (UTC) On behalf of the WMF Language team.

=== Wergera kurdî ya peyama li jor ===
Silav hevalno, 

Tîma zimên a Weqfa Wîkîmediyayê bi dilxweşî we agahdar dike ku em dixwazin Amûra Wergerandina Naverokê û Beşê li ser Wîkîpediyaya kurdî çalak bikin. Loma, tîma me dixwaze hûn li ser amûrê bixwînin û [https://www.mediawiki.org/wiki/Content_translation Amûra Wergerandina Naverokê] biceribînin da ku hûn dikarin:
* Tecrûbeyên xwe ji me re bibêjin,
* Pirsên xwe li me bikin,
* Çawa ev amûr bêhtir were başkirin ji me re bibêjin.
Hûn dikarin li jêr agahiyên li ser van amûran, û bersivên pirsên em çima dixwazin li ser Wîkîpediyaya we vê amûrê çalak bikin û hûn ê çawa amûra wergerandina beşê biceribînin bibînin. 

'''Agahiyên berê li ser amûran'''

[https://www.mediawiki.org/wiki/Content_translation Amûra Wergerandina Naverokê] ji bo çêkirina gotarên nû yên bi zimanê xwe amûreke serkeftî ye. Ji destpêka amûrê ya 2015an vir ve ji 900î zêdetir gotar li hemû wîkiyan û Wîkîpediyaya kurdî hatine çêkirin. Bikarhêneran bi vê amûrê heta niha [https://ku.wikipedia.org/wiki/Taybet:ContentTranslationStats ji nehsedî zêdetir gotarên nû çêkirine]. Lê belê li ser Wîkîpediyaya kurdî amûr hîn jî di betayê de ye loma kêmtir bikarhêner hay ji vê amûrê dibin û bi kar tînin, û herwiha ji ber vê yekê ye ku em nikarin amûra wergerandina beşê çalak bikin.

[https://design.wikimedia.org/strategy/section-translation.html Amûra Wergerandina Beşê] taybetmendiyên amûra wergerandina naverokê berfirehtir dike da ku meriv karibe vê amûrê li ser mobîlê jî bi kar bîne. Li ser mobîlê, amûr:
* Dê ji we re nîşan bide ka çawa gotarek beş bi beş were wergerandin ji bo ku beşeke kurt berfirehtir bikin an jî gotareke nû çêkin.
* Dê berbelavkirina agahiyan a li hemû zimanan bi riya cîhaza xwe ya mobîlê hêsantir bike. 

Li gorî [https://www.mediawiki.org/wiki/Topic:Wexbpr0x9s7tedlm daxwaza] endamekî civaka we, wisa dixuye ku Wîkîpediyaya kurdî berendameke îdeal e ku sûdê ji vê amûrê wergire.

Em plan dikin ku di hefteyên were de van amûran çalak bikin, heke tecrûbeyên we yên amûra wergerandina beşê pozîtîv bin. Piştî ku hatine çalakkirin, em ê gotarên ku bi riya van amûran tên çêkirin bişopînin û tecrûbeyên we bipivîn. Herwiha, hûn dikarin hemû fikar û pirsên xwe li binê vê peyamê an jî li [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk:Content_translation/Section_translation gotûbêja projeyê] binivîsin.

'''Amûra wergerandina beşê biceribînin'''

Berî ku were çalakkirin, hûn dikarin versiyona niha ya amûrê li ser [https://test.m.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation Wîkîpediyaya testê] biceribînin. Piştî ku li Wîkîpediyaya kurdî hatiye çalakkirin, hûn ê karibin bi cîhaza ya xwe mobîlê bigihîn [[Taybet:ContentTranslation|Amûra wergerandina naverokê]]. Hûn ê karibin gotareke ji bo wergerandinê bibînin û ji bo destpêkê jî dê wergerandina amûrên wergerê were nîşandan ji bo ku bikarhêner karibin vê wergerandinê baştir bikin.

'''Tecrûbeyên xwe bînin zimên'''

Ji kerema xwe re tecrûbeyên xwe yên li ser bikaranîna Amûra wergerandina beşê li ser [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk:Content_translation/Section_translation gotûbêja projeyê] bînin zimên. Em dixwazin fikrên we yên li ser:
* Amûra wergerandina beşê,
* Planên me yên çalakkirina amûrê,
* Baştirkirina amûrê
bibihîzin.

Mala we ava. Em li hêviya bihîstina tecrûbe û pirsên we ne.
:&lt;nowiki&gt;[[Bikarhêner:UOzurumba (WMF)]]&lt;/nowiki&gt; Li şûna Tîma zimên a Weqfa Wîkîmediyayê.
::Ping {{r|Penaber49|Avestaboy|Kurdî27|BERKİYA|Ghybu|MikaelF|Gomada|Bikarhêner}}--[[Bikarhêner:Balyozxane|Balyozxane]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Balyozxane|gotûbêj]]) 23:48, 2 îlon 2021 (UTC)

:Hello @[[Bikarhêner:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]! It's been two weeks and clearly no one opposes this change. Can we get the tool now? :) [[Bikarhêner:Balyozxane|Balyozxane]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Balyozxane|gotûbêj]]) 21:43, 16 îlon 2021 (UTC)

::Hello @[[Bikarhêner:Balyozxane|Balyozxane]],

::Yes, it has been two weeks and there is no objection. So, we are working on the code changes to enable the tool in some wikis. We expect to deploy the tool to Kurdish Wikipedia as soon as possible. We will also notify your community in this thread once the tool is enabled.

::Thank you for your interest in having this tool enabled in Kurdish Wikipedia.

::[[Bikarhêner:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Gotûbêja bikarhêner:UOzurumba (WMF)|gotûbêj]]) 10:07, 22 îlon 2021 (UTC)

==Content and Section Translation tool enabled in Kurdish Wikipedia==

{{Int:Hello}} Friends!

Apologies as this message is not in your native language, {{Int:Please-translate}}.
 
The WMF Language team is pleased to let you know that we [https://ku.m.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation?from=en&amp;to=ku&amp;sx=true#/ have enabled the Section translation] and [https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;campaign=contributionsmenu&amp;to=ku#draft Content translation] tools in Kurdish Wikipedia. 
 
The [https://www.mediawiki.org/wiki/Content_translation Content translation tool] can be discovered by users [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Content_translation/Starting through several entry points]. However, users not interested in translation can disable it [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|from their preferences]]. Also, with the [https://www.mediawiki.org/wiki/Content_translation/Section_translation Section translation tool], you can start translating an article on your mobile device right when you notice it is missing in Kurdish. From a Wikipedia article in any language, switch languages and search for Kurdish. If the article does not exist, an option to translate it will appear, as shown in the image below.

[[Wêne:Sx-language-selector-invite-th.png|thumb|center|image of the entry point]]
 
We know that these tools will help translators in your community to add content using any device with ease. Content created with the Content and Section Translation tool will be marked with the &quot;[https://ku.wikipedia.org/w/index.php?hidebots=1&amp;hidepageedits=1&amp;hidecategorization=1&amp;hideWikibase=1&amp;hidelog=1&amp;namespace=0&amp;tagfilter=contenttranslation&amp;limit=500&amp;days=30&amp;title=Taybet:Guhertin%C3%AAn_daw%C3%AE&amp;urlversion=2 contenttranslation]&quot; and “[https://ku.wikipedia.org/w/index.php?hidebots=1&amp;hidenewpages=1&amp;hidecategorization=1&amp;hideWikibase=1&amp;hidelog=1&amp;limit=500&amp;days=30&amp;title=Taybet:Guhertin%C3%AAn_daw%C3%AE&amp;urlversion=2 sectiontranslaiton]” tag, respectively, for the community to review. We’ll monitor the content created, but we are very interested in hearing about your experience using the tools and reviewing the content created with it. 

So, enjoy the tools and [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk:Content_translation/Section_translation provide feedback] on improving it.
 
Thank you!

[[Bikarhêner:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Gotûbêja bikarhêner:UOzurumba (WMF)|gotûbêj]]) 20:41, 18 çiriya pêşîn 2021 (UTC) On behalf of the WMF Language team.

:Hello @[[Bikarhêner:Balyozxane|Balyozxane]],
:The Section translation tool is now enabled in Kurdish Wikipedia. You can now use it.
:Thanks for your patience. [[Bikarhêner:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Gotûbêja bikarhêner:UOzurumba (WMF)|gotûbêj]]) 10:45, 19 çiriya pêşîn 2021 (UTC)

== The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello everyone,

We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well.

Summary:

&lt;div style=&quot;font-style:italic;&quot;&gt;
We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]].
&lt;/div&gt;

=== Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year ===

In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published.

However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]].

We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist.

=== Encouraging wider participation from historically excluded communities ===

We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes.

=== A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet ===

We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe.

We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon!

=== Brainstorm and draft proposals before the proposal phase ===

If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes!

=== Feedback ===
* What should we do to improve the Wishlist pages?
* How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]]
* What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022?
* What will help more people participate in the Wishlist 2022?

Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings.
&lt;/div&gt;

[[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) 00:23, 7 îlon 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21980442 --&gt;

== Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot;/&gt;Movement Strategy announces [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|the Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee]]. The Call opens August 2, 2021 and closes September 14, 2021.

The Committee is expected to represent [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|diversity in the Movement]]. Diversity includes gender, language, geography, and experience. This comprises participation in projects, affiliates, and the Wikimedia Foundation.

English fluency is not required to become a member. If needed, translation and interpretation support is provided. Members will receive an allowance to offset participation costs. It is US$100 every two months.

We are looking for people who have some of the following [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Role_Requirements|skills]]:

* Know how to write collaboratively. (demonstrated experience is a plus) 
* Are ready to find compromises. 
* Focus on inclusion and diversity. 
* Have knowledge of community consultations. 
* Have intercultural communication experience. 
* Have governance or organization experience in non-profits or communities. 
* Have experience negotiating with different parties. 

The Committee is expected to start with 15 people. If there are 20 or more candidates, a mixed election and selection process will happen. If there are 19 or fewer candidates, then the process of selection without election takes place.

Will you help move Wikimedia forward in this important role? Submit your candidacy [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|here]]. Please contact strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org with questions.&lt;section end=&quot;announcement-content&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 17:01, 10 îlon 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=22002240 --&gt;

== Server switch ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. 

They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, 14 September 2021'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 14 September 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1631628049 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday, 15 September).
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|&lt;span class=&quot;signature-talk&quot;&gt;{{int:Talkpagelinktext}}&lt;/span&gt;]]) 00:45, 11 îlon 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21980442 --&gt;

== Talk to the Community Tech ==

[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]]

[[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

Hello!

As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join'''].

'''Agenda'''

* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]]
* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022
* Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes
* Questions and answers

'''Format'''

The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English.

We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org.

[[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting.

'''Invitation link'''

* [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online]
* Meeting ID: 898 2861 5390
* One tap mobile
** +16465588656,,89828615390# US (New York)
** +16699006833,,89828615390# US (San Jose)
* [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location]

See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|&lt;span class=&quot;signature-talk&quot;&gt;{{int:Talkpagelinktext}}&lt;/span&gt;]]) 03:03, 11 îlon 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21980442 --&gt;

== Select You the question statements for candidates of Drafting Committee Movement Charter ==

Into 2021-10-04 11:59:59 UTC you can select [[:m:Movement Charter/Drafting Committee/Election Compass Statements|question statements]] for the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates|candidates]] of [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Drafting Committee]] [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter|Movement Charter]]. ✍️ [[Bikarhêner:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Dušan Kreheľ|gotûbêj]]) 23:04, 29 îlon 2021 (UTC)

== Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot;/&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021|{{int:otherlanguages}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/MCDC Voter Email short 12-10-2021}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''
Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open. In total, 70 Wikimedians from around the world are running for 7 seats in these elections.

'''Voting is open from October 12 to October 24, 2021.'''

The committee will consist of 15 members in total: The online communities vote for 7 members, 6 members will be selected by the Wikimedia affiliates through a parallel process, and 2 members will be appointed by the Wikimedia Foundation. The plan is to assemble the committee by November 1, 2021.

Learn about each candidate to inform your vote in the language that you prefer: &lt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates&gt;

Learn about the Drafting Committee: &lt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee&gt;

We are piloting a voting advice application for this election. Click yourself through the tool and you will see which candidate is closest to you! Check at &lt;https://mcdc-election-compass.toolforge.org/&gt;

Read the full announcement: &lt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections&gt;

'''Go vote at SecurePoll on:''' &lt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections&gt;

Best,

Movement Strategy &amp; Governance Team, Wikimedia Foundation
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 02:25, 14 çiriya pêşîn 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=22185710 --&gt;

== Learn how Movement Strategy Implementation Grants can support your Movement Strategy plans ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot;/&gt;Movement Strategy Implementation grants now provide more than $2,000 USD to put Movement Strategy plans into action. Find out more about [[:m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation grants, the criteria, and how to apply]].&lt;section end=&quot;annoumcent-content&quot;/&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)#top|talk]]) 13:30, 29 October 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&amp;oldid=22247589 --&gt;

== Meet the new Movement Charter Drafting Committee members ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot;/&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
The Movement Charter Drafting Committee election and selection processes are complete.
* The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results|election results have been published]]. 1018 participants voted to elect seven members to the committee: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_Knipel_(Pharos)|Richard Knipel (Pharos)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anne_Clin_(Risker)|Anne Clin (Risker)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Alice_Wiegand_(lyzzy)|Alice Wiegand (Lyzzy)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Micha%C5%82_Buczy%C5%84ski_(Aegis_Maelstrom)|Michał Buczyński (Aegis Maelstrom)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_(Nosebagbear)|Richard (Nosebagbear)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ravan_J_Al-Taie_(Ravan)|Ravan J Al-Taie (Ravan)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ciell_(Ciell)|Ciell (Ciell)]]'''.
* The [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|affiliate process]] has selected six members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''.
* The Wikimedia Foundation has [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|appointed]] two members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''.

The committee will convene soon to start its work. The committee can appoint up to three more members to bridge diversity and expertise gaps.

If you are interested in engaging with [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]] drafting process, follow the updates [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|on Meta]] and join the [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf Telegram group].

With thanks from the Movement Strategy and Governance team&lt;section end=&quot;announcement-content&quot;/&gt;

15:53, 5 çiriya paşîn 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&amp;oldid=22300322 --&gt;

== Banga Pêşerojê ji bo Bersivdan di derbarê hilbijartinên Desteya Rêvebir de ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content /&gt;
:''Hûn dikarin vê peyamê li ser Meta-wiki wergerînin zimanên din bibînin.''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Desteya Rêvebir ji 7ê Rêbendan - 10ê Sibata 2022an de ji bo Hilbijartinên Desteyê yên dahatûyê bangek ji bo bersivdayînê amade dike.

Dema ku hûrgulî dê hefteyek berî bangê were qedandin, me bi kêmî ve du pirsên ku dê di dema vê bangê de ji bo bersivdayînê bêne pirsîn û bêne piştrast kirin:

* Awayê çêtirîn ji bo misogerkirina temsîliyeta adil a civakên nûjen di nav Lijneyê de çi ye?

* Di hilbijartinan de divê namzed çi tevlêbûnê bikin?

Digel ku dibe ku pirsên din werin zêdekirin, tîmê Stratejî û Rêvebiriya Tevgerê dixwaze wextê peyda bike ji endamên civatê û hevalbendan re ku berî vekirina bangê li ser pirsên pejirandî fikir û ramanan amade bikin. Em jibo vî lêborînê dixwazin ku di vê demê de navnîşek bêkêmasî ya pirsan tune. Navnîşa pirsan divê tenê bi yek an du pirsan mezin bibe. Mebest ew e ku civatê bi daxwazan newestîne û lê li ser van pirsên girîng agahdarî û nerînên xêrxwaziyê peyda bike.

'''Hûn dixwazin di vê Bangê de alîkariya organîzekirina danûstendina herêmî bikin?'''

[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Bi koma Stratejî û Rêvebiriya Tevgerê]] re li ser Meta, li ser [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram]ê bi e-nameya maîledresê re têkilî daynin.

Ger pirs û fikarên we hebin bikevin têkiliyê. Tîma Stratejî û Rêvebiriyê ya Tevgerê dê heta 3ê Çileyê bi kêmanî dixebite. Ji kerema xwe, jibo her bersivek dereng di vê demê de biborînin. Di heman demê de em dizanin ku hinek endam û hevkarên civakê di betlaneyên Kanûnê de negirêdayî ne. Dema ku hûn di betlaneyê de ne, em lêborînê dixwazin.

Baştirîn,

Stratejiya Tevgera û Rêvebiriyê&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

:A user provided the above translation (thank you!) - the English version is below. [[Bikarhêner:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Xeno (WMF)|gotûbêj]]) 16:16, 28 kanûna pêşîn 2021 (UTC)

=== Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections ===

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content /&gt;
:''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022.

While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback:

* What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board?

* What involvement should candidates have during the election?

While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions.

'''Do you want to help organize local conversation during this Call?'''

Contact the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org.

Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday.

Best,

Movement Strategy and Governance&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

{{int:thank-you}} [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 17:56, 27 kanûna pêşîn 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=22502754 --&gt;

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 28th''' of February.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2022 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2022|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

--[[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 13:15, 9 kanûna paşîn 2022 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&amp;oldid=22560402 --&gt;

== Feminism and Folklore 2022 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

Greetings! You are invited to participate in '''[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]]''' writing competion. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia.

You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles focused on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of suggested articles [[:m:Feminism and Folklore 2022/List of Articles|here]].

You can also support us in organizing the contest on your local Wikipedia by signing up your community to participate in this project and also translating the [[m:Feminism and Folklore 2022|project page]] and help us spread the word in your native language. 

Learn more about the contest and prizes from our project page. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2022|talk page]] or via Email if you need any assistance... 

Thank you.

'''Feminism and Folklore Team''',

[[User:Tiven2240|Tiven2240]]
--05:49, 11 kanûna paşîn 2022 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&amp;oldid=22574381 --&gt;

== Banga Ragihandinê di derbarê hilbijartinên Lijneya Rêvebiriyê destpêkir ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|Hûn dikarin vê peyamê li ser Meta-wiki wergerînin zimanên din û bibînin.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Banga Paşvegerê: Hilbijartinên Lijneya Pêbawerîyê niha vekirî ye û dê di &lt;s&gt;7ê&lt;/s&gt; 16ê Sibata 2022an da biqede. 

Bi vê Banga Vegerê re tîma Stratejî û Rêveberiya Tevgerê nêzîkatiyeke cuda nîşan dide. Ev nêzîkatî di sala 2021'ê de paşvegerên civakê di nav xwe de vedihewîne. Li cihê ku bi pêşnîyaran bi rê ve bibe, bangewazî li ser pirsên sereke yên Lijneya Sindoqê tê kirin. Pirsên sereke ji paşvegerên hilbijartina Lijneya Sîxûriyê ya 2021an hatin. Armanc ew e ku îlhama danûstendina kolektîf û pêşvebirina pêşnîyaza hevkar a derbarê van pirsên sereke da ye.

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections| Beşdarî axaftinê bibe.]]

Bi daxwaza hêviyên baş

Koma Stratejiya Tevgerê û Rêveberiyê&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

:Another user helpfully provided the above translation. Also, the due date has been extended to 16 February 2022. There are now  [[m:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees/Call_for_feedback:_Board_of_Trustees_elections/Discuss_Key_Questions|three key questions and several proposals to discuss]]. {{int:please-translate}} [[Bikarhêner:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Xeno (WMF)|gotûbêj]]) 17:38, 22 kanûna paşîn 2022 (UTC)

=== Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open ===

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now open and will close on &lt;s&gt;7&lt;/s&gt; 16 February 2022. 

With this Call for Feedback, the Movement Strategy and Governance team is taking a different approach. This approach incorporates community feedback from 2021. Instead of leading with proposals, the Call is framed around key questions from the Board of Trustees. The key questions came from the feedback about the 2021 Board of Trustees election. The intention is to inspire collective conversation and collaborative proposal development about these key questions.

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Join the conversation.]]

Best,

Movement Strategy and Governance&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 01:04, 15 kanûna paşîn 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=22610145 --&gt;

== Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Dear community members, 

Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. 

If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories.

Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]].

More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]].

For more information, please contact spatnaik{{@}}wikimedia.org.
------
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|&lt;span style=&quot;color:#8B0000&quot;&gt;'''ZI Jony'''&lt;/span&gt;]] [[User talk:ZI Jony|&lt;sup&gt;&lt;span style=&quot;color:Green&quot;&gt;&lt;i&gt;(Talk)&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;&lt;/sup&gt;]], {{&lt;includeonly&gt;subst:&lt;/includeonly&gt;#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&amp;oldid=21244129 --&gt;

== Movement Strategy and Governance News – Issue 5 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 5, January 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt;
----
Welcome to the fifth issue of Movement Strategy and Governance News (formerly known as Universal Code of Conduct News)! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board elections and other relevant MSG topics.

This Newsletter will be distributed quarterly, while more frequent Updates will also be delivered weekly or bi-weekly to subscribers. Please remember to subscribe [[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive these updates.
&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Call for Feedback about the Board elections''' - We invite you to give your feedback on the upcoming WMF Board of Trustees election. This call for feedback went live on 10th January 2022 and will be concluded on 16th February 2022. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|continue reading]])
*'''Universal Code of Conduct Ratification''' - In 2021, the WMF asked communities about how to enforce the Universal Code of Conduct policy text. The revised draft of the enforcement guidelines should be ready for community vote in March. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|continue reading]])
*'''Movement Strategy Implementation Grants''' - As we continue to review several interesting proposals, we encourage and welcome more proposals and ideas that target a specific initiative from the Movement Strategy recommendations. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|continue reading]])
*'''The New Direction for the Newsletter''' - As the UCoC Newsletter transitions into MSG Newsletter, join the facilitation team in envisioning and deciding on the new directions for this newsletter. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|continue reading]])
*'''Diff Blogs''' - Check out the most recent publications about MSG on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|continue reading]])&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 03:27, 29 kanûna paşîn 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=22704115 --&gt;

== Updates on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines Review ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/2022-02-02 Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello everyone,

The Wikimedia Foundation Board of Trustees released a [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/January 2022 - Board of Trustees on Community ratification of enforcement guidelines of UCoC|statement on the ratification process]] for the '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]]'''.

The [[m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The UCoC and the Enforcement Guidelines were written by [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|volunteer-staff drafting committees]] following community consultations.

The revised guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. There is a [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Changes|list of changes made]] to the guidelines after the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|enforcement draft guidelines review]]. '''Comments about the guidelines can be shared [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on the Enforcement Guidelines talk page on Meta-wiki]].'''

To help to understand the guidelines and process, the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team will be hosting Conversation Hours on 4 February 2022 at 15:00 UTC, 25 February 2022 at 12:00 UTC, and 4 March 2022 at 15:00 UTC. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|Join the conversation hours to speak with the UCoC project team and drafting committee members about the updated guidelines and voting process]].'''

The [[m:Universal Code of Conduct/Project#Timeline|timeline is available on Meta-wiki]]. The voting period is March 7 to 21. All eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the Enforcement guidelines, and share why. '''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|See the voting information page for more details]].'''

Many participants from across the movement have provided valuable input in these ongoing conversations. The UCoC and MSG teams want to thank the Drafting Committee and the community members for their contributions to this process. 

Sincerely,

Movement Strategy and Governance&lt;br/&gt;
Wikimedia Foundation&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 03:55, 4 sibat 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=22704115 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Leadership Development Task Force: Your feedback is appreciated&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Task Force/Call for Feedback Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven Leadership Development Task Force. The purpose of the task force is to advise leadership development work.

The team is looking for feedback about the responsibilities of the Leadership Development Task Force. This Meta page shares the proposal for a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force|Leadership Development Task Force]] and how [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Task Force/Participate|you can help.]] Feedback on the proposal will be collected from 7 to 25 February 2022.&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 02:35, 9 sibat 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/Wikipedia&amp;oldid=22796821 --&gt;

== Wiki Loves Folklore is extended till 15th March ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
Greetings from Wiki Loves Folklore International Team,

We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc.

We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language.

Best wishes,

'''International Team'''&lt;br /&gt;
'''Wiki Loves Folklore'''

[[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 04:50, 22 sibat 2022 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Remember to Participate in the UCoC Conversations and Ratification Vote!&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello everyone,

A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|'''vote in SecurePoll from 7 to 21 March 2022''']] is scheduled as part of the ratification process for the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement guidelines. Eligible voters are invited to answer a poll question and share comments. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information|Read voter information and eligibility details.]] During the poll, voters will be asked if they support the enforcement of the Universal Code of Conduct based on the proposed guidelines.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|revised enforcement guidelines]] were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. A [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/January_2022_-_Board_of_Trustees_on_Community_ratification_of_enforcement_guidelines_of_UCoC|Wikimedia Foundation Board statement]] calls for a [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting|ratification process]] where eligible voters will have an opportunity to support or oppose the adoption of the UCoC Enforcement guidelines in a vote. Wikimedians are invited to [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voter_information/Volunteer|translate and share important information]]. For more information about the UCoC, please see the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|project page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|frequently asked questions]] on Meta-wiki.

There are events scheduled to learn more and discuss:
* A [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations/Panel_Q&amp;A|community panel]] recorded on 18 February 2022 shares perspectives from small- and medium-sized community participants.
* The [[m:Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team is hosting Conversation Hours on 4 March 2022 at 15:00 UTC. Please [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Conversations|'''sign-up''']] to interact with the project team and the drafting committee about the updated enforcement guidelines and the ratification process. See the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2022_conversation_hour_summaries|Conversation Hour summaries]] for notes from 4 February 2022 and 25 February 2022.

You can comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact either team by email: msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org or ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org

Sincerely,

Movement Strategy and Governance &lt;br /&gt;
Wikimedia Foundation &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 02:17, 2 adar 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=22916674 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting open from 7 to 21 March 2022&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello everyone,

The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]].

The Universal Code of Conduct (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire movement. The revised enforcement guidelines were published 24 January 2022 as a proposed way to apply the policy across the movement. You can [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Project|read more about the UCoC project]].

You can also comment on Meta-wiki talk pages in any language. You may also contact the team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org

Sincerely,

Movement Strategy and Governance

Wikimedia Foundation&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 00:52, 8 adar 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=22962850 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Invitation to Hubs event: Global Conversation on 2022-03-12 at 13:00 UTC&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;Hello! 

The Movement Strategy and Governance team of the Wikimedia Foundation would like to invite you to the next event about &quot;Regional and Thematic Hubs&quot;. The Wikimedia Movement is in the process of understanding what Regional and Thematic Hubs should be. Our workshop in November was a good start ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Documentation/27 November Workshop|read the report]]), but we're not finished yet. 

Over the last weeks we conducted about 16 interviews with groups working on establishing a Hub in their context ([[m:Special:MyLanguage/Hubs/Dialogue|see Hubs Dialogue]]). These interviews informed a report that will serve as a foundation for discussion on March 12. The report is planned to be published on March 9.

The event will take place on March 12, 13:00 to 16:00 UTC on Zoom. Interpretation will be provided in French, Spanish, Arabic, Russian, and Portuguese. Registration is open, and will close on March 10. Anyone interested in the topic is invited to join us. '''[[m:Special:MyLanguage/Hubs/Global Conversations March 12, 2022|More information on the event on Meta-wiki]]'''.

Best regards,

[[m:User:KVaidla (WMF)|Kaarel Vaidla]]&lt;br /&gt;Movement Strategy
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

01:31, 10 adar 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=22974079 --&gt;

== Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow ==

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. 

([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram])

The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]]

A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on  [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]].

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[Bikarhêner:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gotûbêja bikarhêner:MediaWiki message delivery|gotûbêj]]) 14:40, 14 adar 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Leadership Development Working Group: Apply to join! (14 March to 10 April 2022)&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello everyone,

Thank you to everyone who participated in the feedback period for the [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]] initiative. A [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|summary of the feedback]] can be found on Meta-wiki. This feedback will be shared with the working group to inform their work. The application period to join the Working Group is now open and will close on April 10, 2022. Please [[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Purpose_and_Structure#3._How_is_the_working_group_formed_and_structured?|review the information about the working group]], share with community members who might be interested, and '''[[m:Special:MyLanguage/Leadership_Development_Working_Group/Participate#1._How_to_participate|apply if you are interested]]'''.

Thank you,

From the Community Development team&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 02:20, 18 adar 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=22974079 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Greetings,

The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work.

The final results from the voting process will be announced [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org

Best regards,

Movement Strategy and Governance&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 01:53, 30 adar 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23079949 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 6&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 6, April 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt;
----

Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics.

This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]])
*'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]])
*'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]])
*'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]])
*'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]])
*'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get  up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]])
*'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about Movement Strategy on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

Also, a draft of the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|'''2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan''']] has been published. Input is being sought on-wiki and during [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations|'''several conversations''' with Wikimedia Foundation CEO Maryana Iskander]].

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/Conversations/Announcement|See full announcement on Meta-wiki]]. [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 01:45, 22 nîsan 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23184989 --&gt;

== 2022 Board of Trustees Call for Candidates ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']]

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees.

The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees.

The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team.

;Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]].

Thank you for your support, 

Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
10:39, 10 gulan 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Revisions to the Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Revision discussions/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

We'd like to provide an update on the work on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct.  After the conclusion of the community vote on the guidelines in March, the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs committee (CAC)]] of the Board [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/thread/JAYQN3NYKCHQHONMUONYTI6WRKZFQNSC/ asked that several areas of the guidelines be reviewed for improvements] before the Board does its final review. These areas were identified based on community discussions and comments provided during the vote. The CAC also requested review of the controversial Note in 3.1 of the UCoC itself.

Once more, a big thank you to all who voted, especially to all who left constructive feedback and comments!  The project team is working with the Board to establish a timeline for this work, and will communicate this next month. 

Members of the two prior [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|UCoC Drafting Committees]] have generously offered their time to help shape improvements to the Guidelines. You can read more about them and their work [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee#Revisions_Committee|here]], as well as read [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee/Phase_2_meeting_summaries#2022|summaries of their weekly meetings in 2022]]. 

Wikimedians have provided many valuable comments together with the vote and in other conversations. Given the size and diversity of the Wikimedia community, there are even more voices out there who can give ideas on how to improve the enforcement guidelines and add even more valuable ideas to the process. To help the Revisions committee identify improvements, input on several questions for the committee’s review is requested. Visit the Meta-wiki pages ([[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|Enforcement Guidelines revision discussions]], [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Policy text/Revision_discussions|Policy text revision discussions]]) to get your ideas to the Committee - it is very important that viewpoints are heard from different communities before the Committee begins drafting revision proposals.

On behalf of the UCoC project team &lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 22:56, 3 hezîran 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass.]]

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

;Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)|talk]]) 11:34, 14 tîrmeh 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23215441 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Movement Strategy and Governance News – Issue 7&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 7, July-September 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt; 
----
Welcome to the 7th issue of Movement Strategy and Governance News! The newsletter distributes relevant news and events about the implementation of Wikimedia's [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Movement Strategy recommendations]], other relevant topics regarding Movement governance, as well as different projects and activities supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team of the Wikimedia Foundation.  

The MSG Newsletter is delivered quarterly, while the more frequent [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Movement Strategy Weekly]] will be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt; 

* '''Movement sustainability''': Wikimedia Foundation's annual sustainability report has been published. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1|continue reading]])
* '''Improving user experience''': recent improvements on the desktop interface for Wikimedia projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|continue reading]])
* '''Safety and inclusion''': updates on the revision process of the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|continue reading]])
* '''Equity in decisionmaking''': reports from Hubs pilots conversations, recent progress from the Movement Charter Drafting Committee, and a new white paper for futures of participation in the Wikimedia movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|continue reading]])
* '''Stakeholders coordination''': launch of a helpdesk for Affiliates and volunteer communities working on content partnership. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|continue reading]])
* '''Leadership development''': updates on leadership projects by Wikimedia movement organizers in Brazil and Cape Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|continue reading]])
* '''Internal knowledge management''': launch of a new portal for technical documentation and community resources. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|continue reading]])
* '''Innovate in free knowledge''': high-quality audiovisual resources for scientific experiments and a new toolkit to record oral transcripts. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|continue reading]])
* '''Evaluate, iterate, and adapt''': results from the Equity Landscape project pilot ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|continue reading]])
* '''Other news and updates''': a new forum to discuss Movement Strategy implementation, upcoming Wikimedia Foundation Board of Trustees election, a new podcast to discuss Movement Strategy, and change of personnel for the Foundation's Movement Strategy and Governance team. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|continue reading]])
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;msg-newsletter&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

Thank you for reading! [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 01:37, 18 tîrmeh 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23529147 --&gt;

== Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot;/&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi everyone,

'''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The selected 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[:m:User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[:m:User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[:m:User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[:m:User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[:m:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[:m:User:Mike Peel|Mike Peel]])

You may see more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this Board election.

Please take a moment to appreciate the Affiliate Representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. These hours of volunteer work connect us across understanding and perspective. Thank you for your participation.

Thank you to the community members who put themselves forward as candidates for the Board of Trustees. Considering joining the Board of Trustees is no small decision. The time and dedication candidates have shown to this point speaks to their commitment to this movement. Congratulations to those candidates who have been selected. A great amount of appreciation and gratitude for those candidates not selected. Please continue to share your leadership with Wikimedia.

Thank you to those who followed the Affiliate process for this Board election. You may review the results of the Affiliate selection process.

'''The next part of the Board election process is the community voting period.''' [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline|You may view the Board election timeline here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with in the following ways:

* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives.
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&amp;A]].
* See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]].
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles.
* Encourage others in your community to take part in the election.

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot;/&gt;

[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 14:03, 27 tîrmeh 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23530132 --&gt;

== Vote for Election Compass Statements ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Vote for Election Compass Statements}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Volunteers in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] are invited to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|vote for statements to use in the Election Compass]]. You can vote for the statements you would like to see included in the Election Compass on Meta-wiki.

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/disagree/neutral). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

*&lt;s&gt;July 8 - 20: Volunteers propose statements for the Election Compass&lt;/s&gt;
*&lt;s&gt;July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements&lt;/s&gt;
*July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
*August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
*August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
*August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August

Best, 

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
[[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] 21:01, 27 tîrmeh 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23530132 --&gt;

== The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/The 2022 Board of Trustees election Community Voting period is now open}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi everyone,

The Community Voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is now open. Here are some helpful links to get you the information you need to vote:

* Try the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|Election Compass]], showing how candidates stand on 15 different topics.
* Read the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|candidate statements]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Affiliate_Organization_Participation/Candidate_Questions|answers to Affiliate questions]]
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Learn more about the skills the Board seeks]] and how the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee found candidates align with those skills]]

If you are ready to vote, you may go to [[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2022|SecurePoll voting page]] to vote now. '''You may vote from August 23 at 00:00 UTC to September 6 at 23:59 UTC.''' To see about your voter eligibility, please visit the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Voter_eligibility_guidelines|voter eligibility page]].

Best,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;

[[User:MNadzikiewicz_(WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]]
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23708360 --&gt;

== Invitation to join the Movement Strategy Forum ==

:''{{More languages}}''
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
Hello everyone,

The [https://forum.movement-strategy.org/ Movement Strategy Forum] (MS Forum) is a multilingual collaborative space for all conversations about Movement Strategy implementation. 

We are inviting all Movement participants to collaborate on the MS Forum. The goal of the forum is to build community collaboration, using an inclusive multilingual platform.

The [[m:Movement Strategy|Movement Strategy]] is a collaborative effort to imagine and build the future of the Wikimedia Movement. Anyone can contribute to the Movement Strategy, from a comment to a full-time project.

;Join this forum with your Wikimedia account, engage in conversations, and ask questions in your language.

The Movement Strategy and Governance team (MSG) launched the proposal for the MS Forum in May 2022. There was a 2-month community review period, which ended on 24 July 2022. The community review process included several questions that resulted in interesting conversations. You can read the [https://forum.movement-strategy.org/t/ms-forum-community-review-report/1436 Community Review Report]. 

We look forward to seeing you at the MS Forum! 

Best regards,

the Movement Strategy and Governance Team

[[User:MNadzikiewicz (WMF)]] 11:32, 29 tebax 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery&amp;oldid=23720620 --&gt;</text>
      <sha1>k7ldfba11kvwdntqouo7zawj3knnc7c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Refleks</title>
    <ns>0</ns>
    <id>86537</id>
    <revision>
      <id>1096593</id>
      <parentid>1058045</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T05:54:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8277" xml:space="preserve">'''Refleks''' an jî '''perçekirdar''' (bi îngilîzî: ''reflex'') bertekên bêhemdî yê laş.
[[Wêne:Spinalcord ku.png|thumb|Dirkepetik navenda serekî ye ji bo refleksan.]]
Li dij kartêkiran, berteknîşandana masûlkeyan a ji nişke ve û bêhemdî, wekî refleks (perçekirdar) tê navkirin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;. Navenda kontrolkirina refleksan [[dirkepetik]] û [[qedê demax]] e. Dirkepetik demareragihadinan ji laş ber bi [[Demaxê mirov|demaxê]] dişîne, an jî ji demaxê aresteyê laş dike, lê yek ji karê sereke yê dirkepetikê kontrolkirina çalakiya refleksan e&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt;. Di endamên hestê de wergirên hestê hene. Ji hawirdor kartêkir bi navbeynkariya wergirên hestê tên girtin û ber bi [[Demarexane|demarexaneyên]] heste ve tên şandin. Hestedemarexane bêyî ko demareragihadinan bişînê demaxê, di dirkepetikê de, raste rast arasteyê demarexaneyên livînê dikin, loma bi navbeynkariya refleksan berteknîşandan hê leztir çê dibe&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;. Ji ber ko bertekên refleksî ne di bin kontrola [[Mejî (mejiyê mezin)|mejî]] de ne, refleks bêyî ko mirov bifikire, şîrove bike û biryar bide rû dide. Loma [[masûlke]], li dij kartêkirek diyarkirî, her tim bi heman şêweyê bertek nîşan dide, ango li dij corek kartêkir bersîva laş neguherbar e. Wekî mînak; her cara ko destê mirov bêzaneyî li tiştek germ bikeve, mirov her tim destê xwe ji wî aliyê dikişîne an jî dilopek av bikeve [[Coga henaseyê|coga henaseya]] mirov, mirov dest bi kuxikê dike. Li gel dirkepetikê, demaxê naverast û lakêşemox jî hin refleksan kontrol dikin.

Di [[coga herisê]] de an jî di coga henasedanê de hebûna tiştek an jî madeyek ko nerehetî dide laşê mirov, navenda refleksan a [[Qedê demax|lakêşemoxê]] çalak dike. Lakêşemox bi refleksên verişînê, kuxikê an jî bêhnijînê bertek nîşan dide û hewl dike ko ew tiştê nerehetî dide mirov ji laş dûr bixe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;.

Refleks ne tenê ji bo livîna masûlkeyan e, hin caran jî dibe ko refleks [[Rijên|rijênan]] jî çalak bike ji bo derdanê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;. Wekî mînak, gava yek li cem mirovek keriyek lîmonê biguvişîne, [[Rijênê lîkê|rijênên lîkê]] yê mirov girj dibin û lîk (tûk) der didin .

Refleks, laşê mirov li hember rewşên xeterî diparêze&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;. Wekî mînak refleksa çavniqandinê, yek ji refleksên zikmakî ye ko laşê mirov herî zêde bi kar tîne ji bo parastina çavan. Heke mêşek an jî tozek ber bi rûyê mirov ve were û nêzikê çavê mirov bibe, heta ko mirov ji tozê an jî ji mêşê agahdar bibe, palikên [[çavê mirov]] diniqin. Hê ko mejî ji xeteriya ser çavan agahdar nebûye, refleksa çavniqandinê rû dide, paşê mejî pê ji xeteriyê û çavniqandinê dihese. Ango çavniqandin bi eslê xwe refleks e, lê mirov hin caran dikare bihemdê xwe jî çavên xwe biniqîne.

== Corên refleksan li gor peydabûnê ==

=== Refleksên zikmakî ===
Refleksên bomaweyî (genetîk) in. Hewce bi fêrbûnê nîn e. Wekî mînak dergûş bi refleksa mijînê ji dayik dibe, kes dergûşê hînê mijîna şîr nake. Çêlikên werdekê piştê ji hêkê derdikeve, bihesanî dikare avjenî bike. Ango çêlikên werdekê avjeniyê paşê hin nabin, avjenî refleksa zikmakî ye ji bo çêlikan. Cora refleksên zikmakî taybet e ji bo cora zîndeweran.

=== Refleksên destketî (refleksên hatina fêrbûnê) ===
Refleksên destketî, piştê çendan cerîbandinan bi fêrbûnê peyda dibe. Wekî mînak dîlan girtin, ajotina erebeyê. Evan refleksan bi çalakiya mejî dest pê dikin, paşê dikevîn bin kontrola dirkepetikê.

== Cora refleksan li gor hêjmara gehînkeyan ==
Hêjmara demarexaneyên ji bo refleksê ragihandin diguhezînin, kêm e, loma berteknîşankirin bi refleksên dirkepetikê gellek bi lez e. 

=== Refleksên yekgehînkeyî ===
Hin ji refleksan, bi alikariya du demarexene, [[demarexaneya hestê]] û ya livînê peyda dibe. Wekî mînak refleksa ejnû (refleksa çokê). Di refleksa ejnû de, demarexaneyên hestê yên ji çokê tên di dirkepetikê de, raste rast bi demarexaneyên livînê yên diçin masûlkeyan ve gehînke ava dikin. Ji ber ko di kevanê refleksa ejnû de tenê yek gehînke heye, ev cor refleks, wekî refleksên yekgehînkeyî (bi înglîzî: ''monosynaptic reflexes'') tên navkirin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;.

=== Refleksên firegehînkeyî ===
Di piraniya refleksên dirkepetikê de di navbera demarexaneya hestê û ya livînê de, [[Demarexane|demarexaneya navê]] (navberê) cih digire. Ango kevanê refleksê ji sê cor demarexane pêk tê. Ji van refleksan re refleksên firegehînkeyî (bi îngilîzî: ''polysynaptic reflexes'')tê gotin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;. Refleksa destkişandinê ji tiştek germ, an jî refleksa çavniqandinê mînak in ji bo refleksên firegehînkeyî.

== Kevanê refleksê ==
Bertek nîşandana bi rêya refleksan, gellek bi lez e, lê çalakiya piraniya refleksan gellek aloz e&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot; /&gt;.

Ji hawirdorê wergirtina kartêkirê, di dirkepetikê de tekuzkarîkirina demareragihandinê û bertek nîşandana bêhemdî wekî  kevanê refleksê(bi îngilîzî: ''reflex arc'') tê navkirin.

Gavên kevanê refleksê:

1. Kartêkir ji hawirdorê bi navbeynkariya hestewergirên li endamênên hestê de tê wergirtin.

2. Hestewergir, karikirê bi şêweyê demareragihandin diguhezîne demarexaneya hestê.

3. Demrexaneyên hestê demareragihandinê diguhezînin bo demarexaneya navê ya li dirkepetikê.

4. Tekûzkariya demareragihandinê li dirkepetikê de çê dibe.

5. Bi navbeynkariya demarexaneya livîne, demareragihandin tên şandin ji bo masûlke an jî rijênê guncav.

6. Wekî bersîv ji bo demarexaneya livînê, masûlkeya guncav girj dibe an jî rijênê guncav dest bi derdanê dike.
[[Wêne:Imgnotraçat arc reflex ku.svg|thumb|Kevanê refleksa destkişandinê.]]

=== Kevanê refleksa destkişandinê ===
De em bibêjin destê mirovek bi şaşî li sobeya sor (germ) ket, kevanê refleksa destkişandinê ji sobeya sor, bi hevkariya sê cor demarexaneyan pêk tê.

Gava destê mirov bêhemdî li sobeya sor dikeve, hema di heman demê de bê ko mirov ji germahiya sobê agahdar bibe an jî êşa şewata destê xwe hest bike, refleksa destkişandinê rû dide. Piştê refleksê, haya mirov ji xeterê tê.

Kevanê refleksa destkişandinê bi van gavên li jêr çê dibe.

1.Gava çermê dest li sobê dikeve, germîhewergir(wergira germahiyê) û êşanewergirên(wergira êşê) nav çermê, germahiya sobê û êşa şewata çermê werdigirin û diguhezînin demarexaneya hêstê.

2.Demarexaneya hestê demareragihandinên ji wergiran tê, arasteyê dirkepetikê dike.

3.Di nav dirkepetikê de demarexaneya hêstê demareragihandinê diguhezîne demarexaneya navê.

4.Demarexaneya navê tekûzkariya demareragihandinê dike, paşê bi şeweyê demareragihandinê sinyal dide demarexaneya livînê ya mil. 

5.Demarexaneya derkevtî (livînê) ragihandina girjbûnê dişîne masûlkeyên milê. 

6.Bi girjbûna masûlkeyên mil, mirov destê xwe ji sobeya sor dûr dixe.

Paşê demarexaneya navê di gehînkeyên xwe yên bi demarexaneyên din ve demareragihandin dişine mejiyê û mejiyê ji rewşê agahdar dike&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;, herwisa heke dest şewitî be, êşa şewatê jî tê şandin ji bo beşa êşê ya mejiyê.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>7emlyrtpfh18u9kvx03y9o5nvb3xp9p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096607</id>
      <parentid>1096593</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T10:03:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Kevanê refleksa destkişandinê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8266" xml:space="preserve">'''Refleks''' an jî '''perçekirdar''' (bi îngilîzî: ''reflex'') bertekên bêhemdî yê laş.
[[Wêne:Spinalcord ku.png|thumb|Dirkepetik navenda serekî ye ji bo refleksan.]]
Li dij kartêkiran, berteknîşandana masûlkeyan a ji nişke ve û bêhemdî, wekî refleks (perçekirdar) tê navkirin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;. Navenda kontrolkirina refleksan [[dirkepetik]] û [[qedê demax]] e. Dirkepetik demareragihadinan ji laş ber bi [[Demaxê mirov|demaxê]] dişîne, an jî ji demaxê aresteyê laş dike, lê yek ji karê sereke yê dirkepetikê kontrolkirina çalakiya refleksan e&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt;. Di endamên hestê de wergirên hestê hene. Ji hawirdor kartêkir bi navbeynkariya wergirên hestê tên girtin û ber bi [[Demarexane|demarexaneyên]] heste ve tên şandin. Hestedemarexane bêyî ko demareragihadinan bişînê demaxê, di dirkepetikê de, raste rast arasteyê demarexaneyên livînê dikin, loma bi navbeynkariya refleksan berteknîşandan hê leztir çê dibe&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;. Ji ber ko bertekên refleksî ne di bin kontrola [[Mejî (mejiyê mezin)|mejî]] de ne, refleks bêyî ko mirov bifikire, şîrove bike û biryar bide rû dide. Loma [[masûlke]], li dij kartêkirek diyarkirî, her tim bi heman şêweyê bertek nîşan dide, ango li dij corek kartêkir bersîva laş neguherbar e. Wekî mînak; her cara ko destê mirov bêzaneyî li tiştek germ bikeve, mirov her tim destê xwe ji wî aliyê dikişîne an jî dilopek av bikeve [[Coga henaseyê|coga henaseya]] mirov, mirov dest bi kuxikê dike. Li gel dirkepetikê, demaxê naverast û lakêşemox jî hin refleksan kontrol dikin.

Di [[coga herisê]] de an jî di coga henasedanê de hebûna tiştek an jî madeyek ko nerehetî dide laşê mirov, navenda refleksan a [[Qedê demax|lakêşemoxê]] çalak dike. Lakêşemox bi refleksên verişînê, kuxikê an jî bêhnijînê bertek nîşan dide û hewl dike ko ew tiştê nerehetî dide mirov ji laş dûr bixe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;.

Refleks ne tenê ji bo livîna masûlkeyan e, hin caran jî dibe ko refleks [[Rijên|rijênan]] jî çalak bike ji bo derdanê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;. Wekî mînak, gava yek li cem mirovek keriyek lîmonê biguvişîne, [[Rijênê lîkê|rijênên lîkê]] yê mirov girj dibin û lîk (tûk) der didin .

Refleks, laşê mirov li hember rewşên xeterî diparêze&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;. Wekî mînak refleksa çavniqandinê, yek ji refleksên zikmakî ye ko laşê mirov herî zêde bi kar tîne ji bo parastina çavan. Heke mêşek an jî tozek ber bi rûyê mirov ve were û nêzikê çavê mirov bibe, heta ko mirov ji tozê an jî ji mêşê agahdar bibe, palikên [[çavê mirov]] diniqin. Hê ko mejî ji xeteriya ser çavan agahdar nebûye, refleksa çavniqandinê rû dide, paşê mejî pê ji xeteriyê û çavniqandinê dihese. Ango çavniqandin bi eslê xwe refleks e, lê mirov hin caran dikare bihemdê xwe jî çavên xwe biniqîne.

== Corên refleksan li gor peydabûnê ==

=== Refleksên zikmakî ===
Refleksên bomaweyî (genetîk) in. Hewce bi fêrbûnê nîn e. Wekî mînak dergûş bi refleksa mijînê ji dayik dibe, kes dergûşê hînê mijîna şîr nake. Çêlikên werdekê piştê ji hêkê derdikeve, bihesanî dikare avjenî bike. Ango çêlikên werdekê avjeniyê paşê hin nabin, avjenî refleksa zikmakî ye ji bo çêlikan. Cora refleksên zikmakî taybet e ji bo cora zîndeweran.

=== Refleksên destketî (refleksên hatina fêrbûnê) ===
Refleksên destketî, piştê çendan cerîbandinan bi fêrbûnê peyda dibe. Wekî mînak dîlan girtin, ajotina erebeyê. Evan refleksan bi çalakiya mejî dest pê dikin, paşê dikevîn bin kontrola dirkepetikê.

== Cora refleksan li gor hêjmara gehînkeyan ==
Hêjmara demarexaneyên ji bo refleksê ragihandin diguhezînin, kêm e, loma berteknîşankirin bi refleksên dirkepetikê gellek bi lez e. 

=== Refleksên yekgehînkeyî ===
Hin ji refleksan, bi alikariya du demarexene, [[demarexaneya hestê]] û ya livînê peyda dibe. Wekî mînak refleksa ejnû (refleksa çokê). Di refleksa ejnû de, demarexaneyên hestê yên ji çokê tên di dirkepetikê de, raste rast bi demarexaneyên livînê yên diçin masûlkeyan ve gehînke ava dikin. Ji ber ko di kevanê refleksa ejnû de tenê yek gehînke heye, ev cor refleks, wekî refleksên yekgehînkeyî (bi înglîzî: ''monosynaptic reflexes'') tên navkirin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;.

=== Refleksên firegehînkeyî ===
Di piraniya refleksên dirkepetikê de di navbera demarexaneya hestê û ya livînê de, [[Demarexane|demarexaneya navê]] (navberê) cih digire. Ango kevanê refleksê ji sê cor demarexane pêk tê. Ji van refleksan re refleksên firegehînkeyî (bi îngilîzî: ''polysynaptic reflexes'')tê gotin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;. Refleksa destkişandinê ji tiştek germ, an jî refleksa çavniqandinê mînak in ji bo refleksên firegehînkeyî.

== Kevanê refleksê ==
Bertek nîşandana bi rêya refleksan, gellek bi lez e, lê çalakiya piraniya refleksan gellek aloz e&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot; /&gt;.

Ji hawirdorê wergirtina kartêkirê, di dirkepetikê de tekuzkarîkirina demareragihandinê û bertek nîşandana bêhemdî wekî  kevanê refleksê(bi îngilîzî: ''reflex arc'') tê navkirin.

Gavên kevanê refleksê:

1. Kartêkir ji hawirdorê bi navbeynkariya hestewergirên li endamênên hestê de tê wergirtin.

2. Hestewergir, karikirê bi şêweyê demareragihandin diguhezîne demarexaneya hestê.

3. Demrexaneyên hestê demareragihandinê diguhezînin bo demarexaneya navê ya li dirkepetikê.

4. Tekûzkariya demareragihandinê li dirkepetikê de çê dibe.

5. Bi navbeynkariya demarexaneya livîne, demareragihandin tên şandin ji bo masûlke an jî rijênê guncav.

6. Wekî bersîv ji bo demarexaneya livînê, masûlkeya guncav girj dibe an jî rijênê guncav dest bi derdanê dike.
[[Wêne:Imgnotraçat arc reflex ku.svg|thumb|Kevanê refleksa destkişandinê.]]

=== Kevanê refleksa destkişandinê ===
De em bibêjin destê mirovek bi şaşî li sobeya sor (germ) ket, kevanê refleksa destkişandinê ji sobeya sor, bi hevkariya sê cor demarexaneyan pêk tê.

Gava destê mirov bêhemdî li sobeya sor dikeve, hema di heman demê de bê ko mirov ji germahiya sobê agahdar bibe an jî êşa şewata destê xwe hest bike, refleksa destkişandinê rû dide. Piştê refleksê, haya mirov ji xeterê tê.

Kevanê refleksa destkişandinê bi van gavên li jêr çê dibe.

#Gava çermê dest li sobê dikeve, germîhewergir(wergira germahiyê) û êşanewergirên(wergira êşê) nav çermê, germahiya sobê û êşa şewata çermê werdigirin û diguhezînin demarexaneya hêstê.
#Demarexaneya hestê demareragihandinên ji wergiran tê, arasteyê dirkepetikê dike.
#Di nav dirkepetikê de demarexaneya hêstê demareragihandinê diguhezîne demarexaneya navê.
#Demarexaneya navê tekûzkariya demareragihandinê dike, paşê bi şeweyê demareragihandinê sinyal dide demarexaneya livînê ya mil. 
#Demarexaneya derkevtî (livînê) ragihandina girjbûnê dişîne masûlkeyên milê. 
#Bi girjbûna masûlkeyên mil, mirov destê xwe ji sobeya sor dûr dixe.

Paşê demarexaneya navê di gehînkeyên xwe yên bi demarexaneyên din ve demareragihandin dişine mejiyê û mejiyê ji rewşê agahdar dike&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;, herwisa heke dest şewitî be, êşa şewatê jî tê şandin ji bo beşa êşê ya mejiyê.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>supcdls48rqj7l7d6y498j6i0amo5rb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096608</id>
      <parentid>1096607</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T10:03:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Kevanê refleksa destkişandinê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8268" xml:space="preserve">'''Refleks''' an jî '''perçekirdar''' (bi îngilîzî: ''reflex'') bertekên bêhemdî yê laş.
[[Wêne:Spinalcord ku.png|thumb|Dirkepetik navenda serekî ye ji bo refleksan.]]
Li dij kartêkiran, berteknîşandana masûlkeyan a ji nişke ve û bêhemdî, wekî refleks (perçekirdar) tê navkirin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;. Navenda kontrolkirina refleksan [[dirkepetik]] û [[qedê demax]] e. Dirkepetik demareragihadinan ji laş ber bi [[Demaxê mirov|demaxê]] dişîne, an jî ji demaxê aresteyê laş dike, lê yek ji karê sereke yê dirkepetikê kontrolkirina çalakiya refleksan e&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt;. Di endamên hestê de wergirên hestê hene. Ji hawirdor kartêkir bi navbeynkariya wergirên hestê tên girtin û ber bi [[Demarexane|demarexaneyên]] heste ve tên şandin. Hestedemarexane bêyî ko demareragihadinan bişînê demaxê, di dirkepetikê de, raste rast arasteyê demarexaneyên livînê dikin, loma bi navbeynkariya refleksan berteknîşandan hê leztir çê dibe&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;. Ji ber ko bertekên refleksî ne di bin kontrola [[Mejî (mejiyê mezin)|mejî]] de ne, refleks bêyî ko mirov bifikire, şîrove bike û biryar bide rû dide. Loma [[masûlke]], li dij kartêkirek diyarkirî, her tim bi heman şêweyê bertek nîşan dide, ango li dij corek kartêkir bersîva laş neguherbar e. Wekî mînak; her cara ko destê mirov bêzaneyî li tiştek germ bikeve, mirov her tim destê xwe ji wî aliyê dikişîne an jî dilopek av bikeve [[Coga henaseyê|coga henaseya]] mirov, mirov dest bi kuxikê dike. Li gel dirkepetikê, demaxê naverast û lakêşemox jî hin refleksan kontrol dikin.

Di [[coga herisê]] de an jî di coga henasedanê de hebûna tiştek an jî madeyek ko nerehetî dide laşê mirov, navenda refleksan a [[Qedê demax|lakêşemoxê]] çalak dike. Lakêşemox bi refleksên verişînê, kuxikê an jî bêhnijînê bertek nîşan dide û hewl dike ko ew tiştê nerehetî dide mirov ji laş dûr bixe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;.

Refleks ne tenê ji bo livîna masûlkeyan e, hin caran jî dibe ko refleks [[Rijên|rijênan]] jî çalak bike ji bo derdanê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;. Wekî mînak, gava yek li cem mirovek keriyek lîmonê biguvişîne, [[Rijênê lîkê|rijênên lîkê]] yê mirov girj dibin û lîk (tûk) der didin .

Refleks, laşê mirov li hember rewşên xeterî diparêze&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;. Wekî mînak refleksa çavniqandinê, yek ji refleksên zikmakî ye ko laşê mirov herî zêde bi kar tîne ji bo parastina çavan. Heke mêşek an jî tozek ber bi rûyê mirov ve were û nêzikê çavê mirov bibe, heta ko mirov ji tozê an jî ji mêşê agahdar bibe, palikên [[çavê mirov]] diniqin. Hê ko mejî ji xeteriya ser çavan agahdar nebûye, refleksa çavniqandinê rû dide, paşê mejî pê ji xeteriyê û çavniqandinê dihese. Ango çavniqandin bi eslê xwe refleks e, lê mirov hin caran dikare bihemdê xwe jî çavên xwe biniqîne.

== Corên refleksan li gor peydabûnê ==

=== Refleksên zikmakî ===
Refleksên bomaweyî (genetîk) in. Hewce bi fêrbûnê nîn e. Wekî mînak dergûş bi refleksa mijînê ji dayik dibe, kes dergûşê hînê mijîna şîr nake. Çêlikên werdekê piştê ji hêkê derdikeve, bihesanî dikare avjenî bike. Ango çêlikên werdekê avjeniyê paşê hin nabin, avjenî refleksa zikmakî ye ji bo çêlikan. Cora refleksên zikmakî taybet e ji bo cora zîndeweran.

=== Refleksên destketî (refleksên hatina fêrbûnê) ===
Refleksên destketî, piştê çendan cerîbandinan bi fêrbûnê peyda dibe. Wekî mînak dîlan girtin, ajotina erebeyê. Evan refleksan bi çalakiya mejî dest pê dikin, paşê dikevîn bin kontrola dirkepetikê.

== Cora refleksan li gor hêjmara gehînkeyan ==
Hêjmara demarexaneyên ji bo refleksê ragihandin diguhezînin, kêm e, loma berteknîşankirin bi refleksên dirkepetikê gellek bi lez e. 

=== Refleksên yekgehînkeyî ===
Hin ji refleksan, bi alikariya du demarexene, [[demarexaneya hestê]] û ya livînê peyda dibe. Wekî mînak refleksa ejnû (refleksa çokê). Di refleksa ejnû de, demarexaneyên hestê yên ji çokê tên di dirkepetikê de, raste rast bi demarexaneyên livînê yên diçin masûlkeyan ve gehînke ava dikin. Ji ber ko di kevanê refleksa ejnû de tenê yek gehînke heye, ev cor refleks, wekî refleksên yekgehînkeyî (bi înglîzî: ''monosynaptic reflexes'') tên navkirin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;.

=== Refleksên firegehînkeyî ===
Di piraniya refleksên dirkepetikê de di navbera demarexaneya hestê û ya livînê de, [[Demarexane|demarexaneya navê]] (navberê) cih digire. Ango kevanê refleksê ji sê cor demarexane pêk tê. Ji van refleksan re refleksên firegehînkeyî (bi îngilîzî: ''polysynaptic reflexes'')tê gotin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;. Refleksa destkişandinê ji tiştek germ, an jî refleksa çavniqandinê mînak in ji bo refleksên firegehînkeyî.

== Kevanê refleksê ==
Bertek nîşandana bi rêya refleksan, gellek bi lez e, lê çalakiya piraniya refleksan gellek aloz e&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot; /&gt;.

Ji hawirdorê wergirtina kartêkirê, di dirkepetikê de tekuzkarîkirina demareragihandinê û bertek nîşandana bêhemdî wekî  kevanê refleksê(bi îngilîzî: ''reflex arc'') tê navkirin.

Gavên kevanê refleksê:

1. Kartêkir ji hawirdorê bi navbeynkariya hestewergirên li endamênên hestê de tê wergirtin.

2. Hestewergir, karikirê bi şêweyê demareragihandin diguhezîne demarexaneya hestê.

3. Demrexaneyên hestê demareragihandinê diguhezînin bo demarexaneya navê ya li dirkepetikê.

4. Tekûzkariya demareragihandinê li dirkepetikê de çê dibe.

5. Bi navbeynkariya demarexaneya livîne, demareragihandin tên şandin ji bo masûlke an jî rijênê guncav.

6. Wekî bersîv ji bo demarexaneya livînê, masûlkeya guncav girj dibe an jî rijênê guncav dest bi derdanê dike.
[[Wêne:Imgnotraçat arc reflex ku.svg|thumb|Kevanê refleksa destkişandinê.]]

=== Kevanê refleksa destkişandinê ===
De em bibêjin destê mirovek bi şaşî li sobeya sor (germ) ket, kevanê refleksa destkişandinê ji sobeya sor, bi hevkariya sê cor demarexaneyan pêk tê.

Gava destê mirov bêhemdî li sobeya sor dikeve, hema di heman demê de bê ko mirov ji germahiya sobê agahdar bibe an jî êşa şewata destê xwe hest bike, refleksa destkişandinê rû dide. Piştê refleksê, haya mirov ji xeterê tê.

Kevanê refleksa destkişandinê bi van gavên li jêr çê dibe.

#Gava çermê dest li sobê dikeve, germîhewergir (wergira germahiyê) û êşanewergirên (wergira êşê) nav çermê, germahiya sobê û êşa şewata çermê werdigirin û diguhezînin demarexaneya hêstê.
#Demarexaneya hestê demareragihandinên ji wergiran tê, arasteyê dirkepetikê dike.
#Di nav dirkepetikê de demarexaneya hêstê demareragihandinê diguhezîne demarexaneya navê.
#Demarexaneya navê tekûzkariya demareragihandinê dike, paşê bi şeweyê demareragihandinê sinyal dide demarexaneya livînê ya mil. 
#Demarexaneya derkevtî (livînê) ragihandina girjbûnê dişîne masûlkeyên milê. 
#Bi girjbûna masûlkeyên mil, mirov destê xwe ji sobeya sor dûr dixe.

Paşê demarexaneya navê di gehînkeyên xwe yên bi demarexaneyên din ve demareragihandin dişine mejiyê û mejiyê ji rewşê agahdar dike&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;, herwisa heke dest şewitî be, êşa şewatê jî tê şandin ji bo beşa êşê ya mejiyê.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>95rsmjoo2ieqtvj0xi3jnc5c4q03zs1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096609</id>
      <parentid>1096608</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T10:05:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Kevanê refleksê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8250" xml:space="preserve">'''Refleks''' an jî '''perçekirdar''' (bi îngilîzî: ''reflex'') bertekên bêhemdî yê laş.
[[Wêne:Spinalcord ku.png|thumb|Dirkepetik navenda serekî ye ji bo refleksan.]]
Li dij kartêkiran, berteknîşandana masûlkeyan a ji nişke ve û bêhemdî, wekî refleks (perçekirdar) tê navkirin&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;. Navenda kontrolkirina refleksan [[dirkepetik]] û [[qedê demax]] e. Dirkepetik demareragihadinan ji laş ber bi [[Demaxê mirov|demaxê]] dişîne, an jî ji demaxê aresteyê laş dike, lê yek ji karê sereke yê dirkepetikê kontrolkirina çalakiya refleksan e&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt;. Di endamên hestê de wergirên hestê hene. Ji hawirdor kartêkir bi navbeynkariya wergirên hestê tên girtin û ber bi [[Demarexane|demarexaneyên]] heste ve tên şandin. Hestedemarexane bêyî ko demareragihadinan bişînê demaxê, di dirkepetikê de, raste rast arasteyê demarexaneyên livînê dikin, loma bi navbeynkariya refleksan berteknîşandan hê leztir çê dibe&lt;ref name=&quot;McGraw-Hill&quot;&gt; Losos, J., Mason, K., Johnson,G., Raven, P., &amp; Singer, S. (2016). Biology (11th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;. Ji ber ko bertekên refleksî ne di bin kontrola [[Mejî (mejiyê mezin)|mejî]] de ne, refleks bêyî ko mirov bifikire, şîrove bike û biryar bide rû dide. Loma [[masûlke]], li dij kartêkirek diyarkirî, her tim bi heman şêweyê bertek nîşan dide, ango li dij corek kartêkir bersîva laş neguherbar e. Wekî mînak; her cara ko destê mirov bêzaneyî li tiştek germ bikeve, mirov her tim destê xwe ji wî aliyê dikişîne an jî dilopek av bikeve [[Coga henaseyê|coga henaseya]] mirov, mirov dest bi kuxikê dike. Li gel dirkepetikê, demaxê naverast û lakêşemox jî hin refleksan kontrol dikin.

Di [[coga herisê]] de an jî di coga henasedanê de hebûna tiştek an jî madeyek ko nerehetî dide laşê mirov, navenda refleksan a [[Qedê demax|lakêşemoxê]] çalak dike. Lakêşemox bi refleksên verişînê, kuxikê an jî bêhnijînê bertek nîşan dide û hewl dike ko ew tiştê nerehetî dide mirov ji laş dûr bixe&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot; /&gt;.

Refleks ne tenê ji bo livîna masûlkeyan e, hin caran jî dibe ko refleks [[Rijên|rijênan]] jî çalak bike ji bo derdanê&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;. Wekî mînak, gava yek li cem mirovek keriyek lîmonê biguvişîne, [[Rijênê lîkê|rijênên lîkê]] yê mirov girj dibin û lîk (tûk) der didin .

Refleks, laşê mirov li hember rewşên xeterî diparêze&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;. Wekî mînak refleksa çavniqandinê, yek ji refleksên zikmakî ye ko laşê mirov herî zêde bi kar tîne ji bo parastina çavan. Heke mêşek an jî tozek ber bi rûyê mirov ve were û nêzikê çavê mirov bibe, heta ko mirov ji tozê an jî ji mêşê agahdar bibe, palikên [[çavê mirov]] diniqin. Hê ko mejî ji xeteriya ser çavan agahdar nebûye, refleksa çavniqandinê rû dide, paşê mejî pê ji xeteriyê û çavniqandinê dihese. Ango çavniqandin bi eslê xwe refleks e, lê mirov hin caran dikare bihemdê xwe jî çavên xwe biniqîne.

== Corên refleksan li gor peydabûnê ==

=== Refleksên zikmakî ===
Refleksên bomaweyî (genetîk) in. Hewce bi fêrbûnê nîn e. Wekî mînak dergûş bi refleksa mijînê ji dayik dibe, kes dergûşê hînê mijîna şîr nake. Çêlikên werdekê piştê ji hêkê derdikeve, bihesanî dikare avjenî bike. Ango çêlikên werdekê avjeniyê paşê hin nabin, avjenî refleksa zikmakî ye ji bo çêlikan. Cora refleksên zikmakî taybet e ji bo cora zîndeweran.

=== Refleksên destketî (refleksên hatina fêrbûnê) ===
Refleksên destketî, piştê çendan cerîbandinan bi fêrbûnê peyda dibe. Wekî mînak dîlan girtin, ajotina erebeyê. Evan refleksan bi çalakiya mejî dest pê dikin, paşê dikevîn bin kontrola dirkepetikê.

== Cora refleksan li gor hêjmara gehînkeyan ==
Hêjmara demarexaneyên ji bo refleksê ragihandin diguhezînin, kêm e, loma berteknîşankirin bi refleksên dirkepetikê gellek bi lez e. 

=== Refleksên yekgehînkeyî ===
Hin ji refleksan, bi alikariya du demarexene, [[demarexaneya hestê]] û ya livînê peyda dibe. Wekî mînak refleksa ejnû (refleksa çokê). Di refleksa ejnû de, demarexaneyên hestê yên ji çokê tên di dirkepetikê de, raste rast bi demarexaneyên livînê yên diçin masûlkeyan ve gehînke ava dikin. Ji ber ko di kevanê refleksa ejnû de tenê yek gehînke heye, ev cor refleks, wekî refleksên yekgehînkeyî (bi înglîzî: ''monosynaptic reflexes'') tên navkirin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt;.

=== Refleksên firegehînkeyî ===
Di piraniya refleksên dirkepetikê de di navbera demarexaneya hestê û ya livînê de, [[Demarexane|demarexaneya navê]] (navberê) cih digire. Ango kevanê refleksê ji sê cor demarexane pêk tê. Ji van refleksan re refleksên firegehînkeyî (bi îngilîzî: ''polysynaptic reflexes'')tê gotin&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;. Refleksa destkişandinê ji tiştek germ, an jî refleksa çavniqandinê mînak in ji bo refleksên firegehînkeyî.

== Kevanê refleksê ==
Bertek nîşandana bi rêya refleksan, gellek bi lez e, lê çalakiya piraniya refleksan gellek aloz e&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot; /&gt;.

Ji hawirdorê wergirtina kartêkirê, di dirkepetikê de tekuzkarîkirina demareragihandinê û bertek nîşandana bêhemdî wekî  kevanê refleksê(bi îngilîzî: ''reflex arc'') tê navkirin.

Gavên kevanê refleksê:
#Kartêkir ji hawirdorê bi navbeynkariya hestewergirên li endamênên hestê de tê wergirtin.
#Hestewergir, karikirê bi şêweyê demareragihandin diguhezîne demarexaneya hestê.
#Demrexaneyên hestê demareragihandinê diguhezînin bo demarexaneya navê ya li dirkepetikê.
#Tekûzkariya demareragihandinê li dirkepetikê de çê dibe.
#Bi navbeynkariya demarexaneya livîne, demareragihandin tên şandin ji bo masûlke an jî rijênê guncav.
#Wekî bersîv ji bo demarexaneya livînê, masûlkeya guncav girj dibe an jî rijênê guncav dest bi derdanê dike.
[[Wêne:Imgnotraçat arc reflex ku.svg|thumb|Kevanê refleksa destkişandinê.]]

=== Kevanê refleksa destkişandinê ===
De em bibêjin destê mirovek bi şaşî li sobeya sor (germ) ket, kevanê refleksa destkişandinê ji sobeya sor, bi hevkariya sê cor demarexaneyan pêk tê.

Gava destê mirov bêhemdî li sobeya sor dikeve, hema di heman demê de bê ko mirov ji germahiya sobê agahdar bibe an jî êşa şewata destê xwe hest bike, refleksa destkişandinê rû dide. Piştê refleksê, haya mirov ji xeterê tê.

Kevanê refleksa destkişandinê bi van gavên li jêr çê dibe.

#Gava çermê dest li sobê dikeve, germîhewergir (wergira germahiyê) û êşanewergirên (wergira êşê) nav çermê, germahiya sobê û êşa şewata çermê werdigirin û diguhezînin demarexaneya hêstê.
#Demarexaneya hestê demareragihandinên ji wergiran tê, arasteyê dirkepetikê dike.
#Di nav dirkepetikê de demarexaneya hêstê demareragihandinê diguhezîne demarexaneya navê.
#Demarexaneya navê tekûzkariya demareragihandinê dike, paşê bi şeweyê demareragihandinê sinyal dide demarexaneya livînê ya mil. 
#Demarexaneya derkevtî (livînê) ragihandina girjbûnê dişîne masûlkeyên milê. 
#Bi girjbûna masûlkeyên mil, mirov destê xwe ji sobeya sor dûr dixe.

Paşê demarexaneya navê di gehînkeyên xwe yên bi demarexaneyên din ve demareragihandin dişine mejiyê û mejiyê ji rewşê agahdar dike&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;, herwisa heke dest şewitî be, êşa şewatê jî tê şandin ji bo beşa êşê ya mejiyê.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>7fpby6h2rd2xeuws9lwg5uo19pimq07</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Epîdermîs</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95813</id>
    <revision>
      <id>1096592</id>
      <parentid>1090394</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T05:43:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5268" xml:space="preserve">[[Wêne:Human skin structure ku.png|thumb|350x350px|&lt;sup&gt;Çermê mirov ji du çînên serkî, ji epîdermîs û dermîsê pêk tê.&lt;/sup&gt;]]
'''Epîdermîs''' an jî '''rûçerm''', çîna li jorê çerm (pêst) e. Rûyê derve yê çerm ji aliyê epîdermîs ve dapoşkirî ye.

Epîdermîs ji rûkeşexaneyên firerêzî pêk tê. Ango gellek qatên [[Xane|xaneyên]] rûkeş li ser hev rêz dibin, bi vî awayê çîna epîdermîs peyda dibe. Di nav çîna epîdermîsê de [[Lûleya xwînê|lûleyên xwînê]] tune, xaneyên epîdermîsê xurek û madeyên pewîst ji [[Mûlûleya xwînê|mûlûleyên]] çîna [[Dermîs|dermîsê]] (çerm) digirin&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot;&gt;Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology (3rd ed.). Hoboken, NJ: John Wiley &amp; Sons.&lt;/ref&gt;. Stûriya  epîdermîsê di çermê binê pî û çermê kefa dest de herî zêde ye, epîdermîsa vana wekî '''çermê stûr''' tê navkirin&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot; /&gt;. Epîdermîs ji bo hokarên nexweşiyê berbestek sirûştî ye. Rê li ber [[bakterî]], [[Vîrûs|vîrus]] û hemû hokarên nexweşiyê digire, nahêle bikevîn nav laşê mirov&lt;ref name=&quot;OpenStax, Biology&quot;&gt; Rye, C., Wise, R., Jurukovski, V., Desaix, J., Choi, J., &amp; Avissar, Y. (2017).Biology. Houston, Texas : OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;. Herwisa epîdermîs [[Av|ava]] laş jî diparêze, nahêle laşê mirov zuha bibe.

== Qatên epîdermîsê ==
Çîna epîdermîs ji 5 qatan pêk tê. Navê van qatan bi latînî wiha ye;

1. Stratum corneum (Qata hişk)

2. Stratum lucidum (Qata zelal)

3. Stratum granulosum (Qata danikî)

4. Stratum spinosum (Qata striyokî)

5. Stratum germinativum/ Stratum basale (Qata binçîne)

=== Qata hişk (''Stratum corneum'') ===
[[Wêne:Epidermis ku.png|thumb|349x349px|Epîdermîsa çêrmê stûr ji pênc qatan pêk tê.]]Qata herî jor a epîdermîsê ye. Ji xaneyên pehnkirî yên mirî pêk tê. Di nav [[Sîtoplazma|sîtoplazmaya]] xaneyan de keratîn heye. Keratîn [[Proteîn|proteînek]] rîşalî (rîsî) ye&lt;ref name=&quot;Anatomy and physiology&quot;&gt;Waugh, A., Grant, A., Chambers, G., Ross, J., &amp; Wilson, K. (2014).Ross and Wilson anatomy and physiology in health and illness (12th ed.). Edinburg: Elsevier.&lt;/ref&gt;. Proteînên keratînê req in û rê nadin avê. Qata hişk beş bi beş diweşe. Xaneyên ji qata zelal dewsa xaneyên weşiyayî digirin.

=== Qata zelal (''Stratum lucidum'') ===

Ev qat ji rêzên [[Rûkeşexane|rûkeşexaneyên]] pehn pêk tê. [[Navik|Navikên]] piraniya xaneyên vê çînê riziyayî ne, hinek xane jî bê navik in. Rêza xaneyên bênavik di bin mîkroskobê de wekî çînek zelal (ron) xuya dibin. Qata zelal di nav epîdermîsa çermê stûr de heye, çermê tenik yê wekî çermê rû, palikên çav, lev hvd qata zelal lixwe nagirin&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;.

=== Qata danikî (''Stratum granulosum'') ===
Çînek tenik a epîdermîsê ye. Ji 2 heta 5 rêzên xaneyên pehn pêk tê&lt;ref name=&quot;Essentials of Medical Physiology&quot;&gt;Sembulingam, K., and Prema Sembulingam. Essentials of Medical Physiology. 6th ed., Jaypee Brothers Medical Publishers, 2012.&lt;/ref&gt;. Di nav sîtpolazmaya xaneyên qata danîkî de bi navê keretohaylîn (''keratohyalin'') danikên proteîn heye&lt;ref name=&quot;ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA&quot;&gt; ANCYCLOPÆDIA BRITANNICA, The epidermis [https://www.britannica.com/science/human-skin/The-epidermis]&lt;/ref&gt;. Keretohylîn pêşkerê keratîn e.

=== Qata striyokî (''Stratum spinosum'') ===

Ji sîtoplazmaya xaneyên vê çînê, niçikên mîna dirriyên darê ji parzûna xaneyê ber bi derve dirêj dibin. Ev pêkhateyên striyokî xaneyên qata striyokê bi hev re girê dide&lt;ref name=&quot;Essentials of Medical Physiology&quot; /&gt;.

=== Qata binçîne (''Stratum basale / Stratum germinativum'') ===

Çînek stûr e. Rûyê vê çînê ji rêzên xaneyên firegoşeyî pêk tê. Li aliyê jêrê çînê rûkeşexaneyên şeşpaluyî (bi îngilîzî: ''cuboidal'') an jî yên stûnî (bi îngilîzî: ''columnar'') cih digirin. Ji xaneyên vê derê, bi [[Mîtoz|dabeşbûna mîtozî]], xaneyan nû tên çêkirin. Xaneyên nû ber bi qata hişk cih diguherin. Xaneyên ko bi dabeşbûnê xaneyên nû çê dikin, wekî xaneyên bineratî (bi îngilîzî: ''stem cells'') tên navkirin. Di qata binçîneyê de xaneyên keratînê (''keratinocytes''), xaneyên bineratî ne&lt;ref name=&quot;Essentials of Medical Physiology&quot; /&gt;. Di nav xaneyên keratînê de hinek ji xaneyên melanînê (''melanocytes'') heye. Xaneyên melanînê pîgmenta (boyax) [[Melanîn|melanînê]] berhem dikin. Rengê pêstê mirov li gor rêjeya melanîna nav xaneyên epîdermîsê diyar dibe&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt;. Hin beşên qata binçîneyê ber bi nav çîna [[Dermîs|dermîsê]] dirêj dibin, bi vî awayê çîna epîdermîsê bi çîna dermîsê ve girê didin. Herwisa ji çîna dermîsê xurek û madeyên pêwîst dabîn dikin ji bo xaneyên epîdermîsê.

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>1j09uh9aftzap4vipmgykzoeynfm7mw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kurdepe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>104843</id>
    <revision>
      <id>1096595</id>
      <parentid>1045113</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T07:29:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:5913:F67D:CCD3:7582</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2404" xml:space="preserve">'''Navê Kurdepe''', ku li nîvê navenda bajarê [[Dîlok|Dîlokê]] ye, di dema darbeya 1980-an de bû Türktepe. Kamber Üçdere 72, rûniştevanê Kurdepe, diyar kir ku navê Kurdepe di tomarên fermî de derbas dibe.&lt;ref&gt; https://www.yuksekovahaber.com.tr/service/amp/haber/150-yillik-kurttepe-oldu-turktepe-99734.htm&lt;/ref&gt;

== Dîrok ==
Dîroka Kurttepeyê ku li navenda bajarê Dîlokê ye 150 sal e. Navê Kurttepeya ku bi salan bû wargeha Kurdên Dîlokê di derbeya 1980yî de hat guhertin. Tê diyarkirin ku beriya ku kurd li Kurttepeyê bi cih bibin, nebat ji dara Kamalak (Sedar-Tar) pêk dihat. Dara Kamalak ku nebateke endemîk a herêma Deryaya Spî ye, ji ber ku li çiyayên Lubnanê jî şîn dibe, sembola wê li ser ala Lubnanê heye. Di dema Selîmê Sêyem de bi fermaneke ku ji bo parastina qada daristanê hatiye dayîn, dane malbateke ku di nav gel de bi navê “Kamalakzadeler” tê naskirin. Kurttepe demeke dirêj di nav malbata Kamalakzadeler de bû, piştre di çar malbatên bi navên Turunçlu, Katiler, Kızkapanlılar û Kabalar ên ji kurdên herêma Pazarcika Mereşê bi cih bû. Navê kampusa ku di navberê 150 salan de timî wek Kurttepe dihate naskirin, di derbeya 1980yî de wek Türktepe hat guherandin. Rêveberê Komeleya Ramana Azad Abdulkadîr Ozkara ku der barê kampusê de xwedî agahî ye jî wiha got: &quot;Dema ku malbatên kurd li vir bi cih bûne navê wê Kurttepe lê hatiye kirin. Ev 150 sal in ku bi vî rengî tê zanîn. Berê hemû şikeft bûn. Berê kurd li wir dijiyan, niha li her derê avahiyên nû çêkirine û tu şopek ji ya berê nemaye.“

==== Hewl didin ji dîroka Kurttepe bê derxistin ====
Ozkara, da zanîn ku gelê Dîlokê demeke dirêj ev der weke Kurttepe nas dike û wiha got: &quot;Di salên dawî de hewl didin ku navê wê bikin Tûrktepe. Ev tablo ye, ne tiştekî din e. Ev polîtîkayeke bi zanebûn a dewletê ye. Çawa ku navên gundên Kurdan tên guhertin, ev rewş bi heman zihniyetê hatiye guhertin û wiha got: &quot;Armanc li vir tirkkirina vê derê ye. Pişt re hin malbat bi zanebûn tên bicihkirin. Cihên jiyanê yên Kurdan tên darizandin. ku were tengkirin.Lê gel bi salan e ku ev der wek Kurttepe nas dikin, wek wargeheke kurdan tê zanîn, niha jî nayê qebûlkirin, navê wê hatiye guhertin û hewl tê dayîn bê rakirin. ji dîroka xwe.&quot;

==== Ev erd milkê Kurd û Ermeniyan e ====

==Çavkani==</text>
      <sha1>cuxuay7n976wzz5rd215nr7x681lhbx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096596</id>
      <parentid>1096595</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T07:30:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:5913:F67D:CCD3:7582</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3356" xml:space="preserve">'''Navê Kurdepe''', ku li nîvê navenda bajarê [[Dîlok|Dîlokê]] ye, di dema darbeya 1980-an de bû Türktepe. Kamber Üçdere 72, rûniştevanê Kurdepe, diyar kir ku navê Kurdepe di tomarên fermî de derbas dibe.&lt;ref&gt; https://www.yuksekovahaber.com.tr/service/amp/haber/150-yillik-kurttepe-oldu-turktepe-99734.htm&lt;/ref&gt;

== Dîrok ==
Dîroka Kurttepeyê ku li navenda bajarê Dîlokê ye 150 sal e. Navê Kurttepeya ku bi salan bû wargeha Kurdên Dîlokê di derbeya 1980yî de hat guhertin. Tê diyarkirin ku beriya ku kurd li Kurttepeyê bi cih bibin, nebat ji dara Kamalak (Sedar-Tar) pêk dihat. Dara Kamalak ku nebateke endemîk a herêma Deryaya Spî ye, ji ber ku li çiyayên Lubnanê jî şîn dibe, sembola wê li ser ala Lubnanê heye. Di dema Selîmê Sêyem de bi fermaneke ku ji bo parastina qada daristanê hatiye dayîn, dane malbateke ku di nav gel de bi navê “Kamalakzadeler” tê naskirin. Kurttepe demeke dirêj di nav malbata Kamalakzadeler de bû, piştre di çar malbatên bi navên Turunçlu, Katiler, Kızkapanlılar û Kabalar ên ji kurdên herêma Pazarcika Mereşê bi cih bû. Navê kampusa ku di navberê 150 salan de timî wek Kurttepe dihate naskirin, di derbeya 1980yî de wek Türktepe hat guherandin. Rêveberê Komeleya Ramana Azad Abdulkadîr Ozkara ku der barê kampusê de xwedî agahî ye jî wiha got: &quot;Dema ku malbatên kurd li vir bi cih bûne navê wê Kurttepe lê hatiye kirin. Ev 150 sal in ku bi vî rengî tê zanîn. Berê hemû şikeft bûn. Berê kurd li wir dijiyan, niha li her derê avahiyên nû çêkirine û tu şopek ji ya berê nemaye.“

==== Hewl didin ji dîroka Kurttepe bê derxistin ====
Ozkara, da zanîn ku gelê Dîlokê demeke dirêj ev der weke Kurttepe nas dike û wiha got: &quot;Di salên dawî de hewl didin ku navê wê bikin Tûrktepe. Ev tablo ye, ne tiştekî din e. Ev polîtîkayeke bi zanebûn a dewletê ye. Çawa ku navên gundên Kurdan tên guhertin, ev rewş bi heman zihniyetê hatiye guhertin û wiha got: &quot;Armanc li vir tirkkirina vê derê ye. Pişt re hin malbat bi zanebûn tên bicihkirin. Cihên jiyanê yên Kurdan tên darizandin. ku were tengkirin.Lê gel bi salan e ku ev der wek Kurttepe nas dikin, wek wargeheke kurdan tê zanîn, niha jî nayê qebûlkirin, navê wê hatiye guhertin û hewl tê dayîn bê rakirin. ji dîroka xwe.&quot;

==== Ev erd milkê Kurd û Ermeniyan e ====
Welatiyê bi navê Kamber Ûçdere ê 72 salî jî diyar kir ku 48 sal in li Kurttepe dijî, diyar kir ku di derbeya 1980'yî de navê Kurttepe ji aliyê Kenan Evren ve hatiye guhertin. Ûçdere, anî ziman ku Kenen Evren wê demê navên gelek cihan guhertiye û got ku navê Kûrttepeyê di qeydên fermî yên kevn de hatiye dîtin. Ûçdere destnîşan kir ku guhertina navê kampusa Kurttepeyê di encama polîtîkayên asîmîlasyonê yên bi salan hatin pêşxistin pêk hat û wiha got: &quot;Piştre bi zanebûn hewl hat dayîn ku malbat bên bicihkirin. Lê ji ber ku gel weke Kurttepe qebûl kir, bi ser neket. Bi salan heqaret li wan tê kirin, ev erd milkê kurdan û ermeniyan e, paşê hêzên dagirker ev der dagir kirin, hewl dan me tune bikin, niha jî hewl didin ku bikin, niha jî hinekî bi kurdan dizanin, lê Bi saya Abdullah Ocalan bû. Heta niha me nikarîbû bi zimanê xwe yê zikmakî biaxivin. Werin em dîroka xwe biparêzin.&quot;

==Çavkani==</text>
      <sha1>ss5x64un2ruo1ckobwp1bypl791chyx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096597</id>
      <parentid>1096596</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T07:30:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2001:871:210:2D03:5913:F67D:CCD3:7582</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Dîrok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3463" xml:space="preserve">'''Navê Kurdepe''', ku li nîvê navenda bajarê [[Dîlok|Dîlokê]] ye, di dema darbeya 1980-an de bû Türktepe. Kamber Üçdere 72, rûniştevanê Kurdepe, diyar kir ku navê Kurdepe di tomarên fermî de derbas dibe.&lt;ref&gt; https://www.yuksekovahaber.com.tr/service/amp/haber/150-yillik-kurttepe-oldu-turktepe-99734.htm&lt;/ref&gt;

== Dîrok ==
Dîroka Kurttepeyê ku li navenda bajarê Dîlokê ye 150 sal e. Navê Kurttepeya ku bi salan bû wargeha Kurdên Dîlokê di derbeya 1980yî de hat guhertin. Tê diyarkirin ku beriya ku kurd li Kurttepeyê bi cih bibin, nebat ji dara Kamalak (Sedar-Tar) pêk dihat. Dara Kamalak ku nebateke endemîk a herêma Deryaya Spî ye, ji ber ku li çiyayên Lubnanê jî şîn dibe, sembola wê li ser ala Lubnanê heye. Di dema Selîmê Sêyem de bi fermaneke ku ji bo parastina qada daristanê hatiye dayîn, dane malbateke ku di nav gel de bi navê “Kamalakzadeler” tê naskirin. Kurttepe demeke dirêj di nav malbata Kamalakzadeler de bû, piştre di çar malbatên bi navên Turunçlu, Katiler, Kızkapanlılar û Kabalar ên ji kurdên herêma Pazarcika Mereşê bi cih bû. Navê kampusa ku di navberê 150 salan de timî wek Kurttepe dihate naskirin, di derbeya 1980yî de wek Türktepe hat guherandin. Rêveberê Komeleya Ramana Azad Abdulkadîr Ozkara ku der barê kampusê de xwedî agahî ye jî wiha got: &quot;Dema ku malbatên kurd li vir bi cih bûne navê wê Kurttepe lê hatiye kirin. Ev 150 sal in ku bi vî rengî tê zanîn. Berê hemû şikeft bûn. Berê kurd li wir dijiyan, niha li her derê avahiyên nû çêkirine û tu şopek ji ya berê nemaye.“

==== Hewl didin ji dîroka Kurttepe bê derxistin ====
Ozkara, da zanîn ku gelê Dîlokê demeke dirêj ev der weke Kurttepe nas dike û wiha got: &quot;Di salên dawî de hewl didin ku navê wê bikin Tûrktepe. Ev tablo ye, ne tiştekî din e. Ev polîtîkayeke bi zanebûn a dewletê ye. Çawa ku navên gundên Kurdan tên guhertin, ev rewş bi heman zihniyetê hatiye guhertin û wiha got: &quot;Armanc li vir tirkkirina vê derê ye. Pişt re hin malbat bi zanebûn tên bicihkirin. Cihên jiyanê yên Kurdan tên darizandin. ku were tengkirin.Lê gel bi salan e ku ev der wek Kurttepe nas dikin, wek wargeheke kurdan tê zanîn, niha jî nayê qebûlkirin, navê wê hatiye guhertin û hewl tê dayîn bê rakirin. ji dîroka xwe.&quot;

==== Ev erd milkê Kurd û Ermeniyan e ====
Welatiyê bi navê Kamber Ûçdere ê 72 salî jî diyar kir ku 48 sal in li Kurttepe dijî, diyar kir ku di derbeya 1980'yî de navê Kurttepe ji aliyê Kenan Evren ve hatiye guhertin. Ûçdere, anî ziman ku Kenen Evren wê demê navên gelek cihan guhertiye û got ku navê Kûrttepeyê di qeydên fermî yên kevn de hatiye dîtin. Ûçdere destnîşan kir ku guhertina navê kampusa Kurttepeyê di encama polîtîkayên asîmîlasyonê yên bi salan hatin pêşxistin pêk hat û wiha got: &quot;Piştre bi zanebûn hewl hat dayîn ku malbat bên bicihkirin. Lê ji ber ku gel weke Kurttepe qebûl kir, bi ser neket. Bi salan heqaret li wan tê kirin, ev erd milkê kurdan û ermeniyan e, paşê hêzên dagirker ev der dagir kirin, hewl dan me tune bikin, niha jî hewl didin ku bikin, niha jî hinekî bi kurdan dizanin, lê Bi saya Abdullah Ocalan bû. Heta niha me nikarîbû bi zimanê xwe yê zikmakî biaxivin. Werin em dîroka xwe biparêzin.&quot;&lt;ref&gt; https://www.yuksekovahaber.com.tr/service/amp/haber/150-yillik-kurttepe-oldu-turktepe-99734.htm&lt;/ref&gt;

==Çavkani==</text>
      <sha1>of4tev2jb0et8iinzst5eug5ytxvwfq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şablon:GH/2022/35</title>
    <ns>10</ns>
    <id>124139</id>
    <revision>
      <id>1096566</id>
      <parentid>1063570</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T20:57:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1475" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{GH/navîgasyon}}&lt;/noinclude&gt;
[[Wêne:AyyubidGreatest.png|left|120px|Wêneya gotarê]] '''[[Xanedana Eyûbiyan]]''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misrê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. Di serdema Eyûbiyan de, [[Misir]] dibe navenda aborî û çandî ya herêmê ku ji aliyê hêza siyasî û leşkerî ve li herêmê serdest e &lt;small&gt;'''([[Xanedana Eyûbiyan|zêdetir...]])'''&lt;/small&gt;
{{GH/binnivîs|Arşîv=2022|GB=35}}</text>
      <sha1>i5ahnz5v4tc0cp54tpet5rxyea4v689</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096567</id>
      <parentid>1096566</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:00:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1331" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{GH/navîgasyon}}&lt;/noinclude&gt;
[[Wêne:AyyubidGreatest.png|left|120px|Wêneya gotarê]] '''[[Xanedana Eyûbiyan]]''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misrê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû.&lt;small&gt;'''([[Xanedana Eyûbiyan|zêdetir...]])'''&lt;/small&gt;
{{GH/binnivîs|Arşîv=2022|GB=35}}</text>
      <sha1>pmjr6s98e6iho92c6yiwuco6bkm9u6o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096568</id>
      <parentid>1096567</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:02:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1332" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{GH/navîgasyon}}&lt;/noinclude&gt;
[[Wêne:AyyubidGreatest.png|left|120px|Wêneya gotarê]] '''[[Xanedana Eyûbiyan]]''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misrê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. &lt;small&gt;'''([[Xanedana Eyûbiyan|zêdetir...]])'''&lt;/small&gt;
{{GH/binnivîs|Arşîv=2022|GB=35}}</text>
      <sha1>llqeo5qajes1d0znbdzuxhbk3zn3jct</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096572</id>
      <parentid>1096568</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:26:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1331" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{GH/navîgasyon}}&lt;/noinclude&gt;
[[Wêne:AyyubidGreatest.png|left|120px|Wêneya gotarê]] '''[[Xanedana Eyûbiyan]]''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşîna [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misirê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz|Hecaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. &lt;small&gt;'''([[Xanedana Eyûbiyan|zêdetir...]])'''&lt;/small&gt;
{{GH/binnivîs|Arşîv=2022|GB=35}}</text>
      <sha1>kmh8hqarrwcw3go293uddym2vtdguha</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096573</id>
      <parentid>1096572</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T21:27:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1325" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;{{GH/navîgasyon}}&lt;/noinclude&gt;
[[Wêne:AyyubidGreatest.png|left|120px|Wêneya gotarê]] '''[[Xanedana Eyûbiyan]]''', xanedaniya damezrîner a Siltanatiya Misirê ya serdema navîn e ku ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn Eyûbî]] ve di sala 1171an de, piştî hilweşîna [[Xîlafeta Fatimiyan]] a Misirê hatiye damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî]] hikûmdarek bi eslê [[kurd]] e ku ji êla [[Rewadiyan]] e. Xanedaniya eyûbiyan di serdema xwe ya herî bi hêz de, li [[Misir]], [[Sûrî|Sûriye]], [[Iraq]], [[Hîcaz]], [[Orşelîm]], [[Lîbya]] û li [[Yemen|Yemenê]] serdest bû. Xanedanî di sala 1171an de piştî hilweşandina [[Xîlafeta Fatimiyan]] a li [[Misir|Misirê]] ji aliyê [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] ve di sala 1171an de bi îlankirina [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] “Hikûmdariya Misirê” hate damezrandin. [[Selahedînê Eyûbî|Selaheddîn]] di [[Şerê Hittînê]] de [[Orşelîm|Orşelîmê]] bidest dixe û xanedanî di sala 1187an de li [[Rojhilata Navîn]] û li [[Rojhilata Nêzîk|Rojhilat]] dibe hêzeke mezin. Xanedaniya Eyyûbiyan, di dawiya serdema hikûmdariya xwe de jî, li herêmê, bi taybetî li [[Misir|Misirê]], xwedî bandorek veguherîner bû. &lt;small&gt;'''([[Xanedana Eyûbiyan|zêdetir...]])'''&lt;/small&gt;
{{GH/binnivîs|Arşîv=2022|GB=35}}</text>
      <sha1>quayboti5aq6w30s2n91ya0dslmfl3m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Albanên Tirkiyeyê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>128989</id>
    <revision>
      <id>1096581</id>
      <parentid>1094298</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T01:40:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>XelfetîÛQale2763</username>
        <id>52301</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5364" xml:space="preserve">{{Infobox gel
|nav=|wêne=Mother language in 1965 Turkey census - Albanian.png|wêne firehî=|ravek=&lt;!----------------Gelhe (kom)------------&gt;|gelheKom=80.000 - 1.300.000 (gorî Komara Tirkiye)&lt;ref&gt; Ali Tayyar Önder Türkiye'nin etnik yapısı: Halkımızın kökenleri ve gerçekler Kripto Kitaplar ISBN=978-605-4125-03-6&lt;/ref&gt; &lt;br&gt; 3.500.000 - 5.000.000 (taxmîn)&lt;ref&gt;http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UNTC/UNPAN014972.pdf Pan-Albanism: How Big A Threat To Balkan Stability? 21 Ocak 2007 https://web.archive.org/web/20070209220921/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UNTC/UNPAN014972.pdf 9 Şubat 2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=TRE Languages of Turkey 21 Ocak 2007 https://web.archive.org/web/20071224143140/http://www.ethnologue.com/show_country.asp? TRE 24 Aralık 2007 &lt;/ref&gt;|salKom=|çavkKom=&lt;!----------------Gelhe li gor herêman---&gt;|herêm1=|gelhe1=|sal1=|çavk1=|herêm2=|gelhe2=|sal2=|çavk2=|herêm3=|gelhe3=|sal3=|çavk3=|herêm4=|gelhe4=|sal4=|çavk4=|ziman=Zimanê dayikê: [[tirkî]],&lt;br&gt;zimanên din: &lt;br&gt;[[zimanê albanî]], [[Zimanê kurdî]]|ol= [[Îslam]] - [[sunîtî]]|nîşan=|nîşanSernav=&lt;!---------------- Gelên têkildar ------------------&gt;|têkildar=&lt;!---------------- Cih ------------------&gt;|nexşe=|nîşe=|nexşeyaCihan=|nexşeSernav=|nexşeyaCihanNav=|hêlîpan=|hêlîlar=}}

[[Alban|'''Albanên''']] '''Tirkiyeyê''' ([[Zimanê albanî|bi albanî]] ''Shqiptarët në Turqi'', [[Zimanê tirkî|bi tirkî]] ''Türkiye Arnavutları''), hindikahiyeke etnîkî ye ku li [[Tirkiyê]] dijî û ji [[Albanya]], [[Yewnanistan]], [[Kosova]] an [[Makedonyaya Bakur]] ye û xwedî hindikahiyên mezin ên albanî ne. Piraniya albaniyên li Tirkiyeyê [[Îslam|misilman]] in.

== Giştîve ==
Piraniyek ji albaniyan piştî ku herêmên niştecihbûna wan bûye beşek ji [[Împeratoriya Osmanî]] bûne [[misilman]]. Wekî endamên dînê serdest, hinek ji wan di hundurê împeratoriyê de, ji bo nimûne, di artêşê de, di rêveberiyê de û di saziyên dînî de, ji wan re kar û derfetên kar hatin pêşkêşkirin. Di çarçoveya van çalakiyan de, ew çûne parêzgehên cûrbecûr û bi hejmareke zêde ber bi paytext [[Stembol|Stembolê]] ve çûn. Bi lez û bez xwe asîmîle kirin derdora [[Zimanê Tirkî|tirkîaxêv]]. Gelek ji wan kesên ku tenê di nîvê duyemîn ê sedsala 19em de ji Albanyayê hatine, di serdema neteweperestiyê de hişmendiya etnîkî ya albanî parastine. Beşek di nav tevgera neteweyî ya albanî de çalak bû. Di destpêka sedsala 20an de bi hezaran albanî li Stembolê dijiyan, li [[Izmîr]] jî civateke albanî ya girîng hebû.

[[Wêne: Albanian refugees of the Balkan Wars heading to Turkey.jpg |thumb|[[Muhacir|''Muhaxhirë'']] (penaberên albanî) di sala 1912an de koçî Anatolyayê dikin]]
Piştî ku di sala 1912an de di encama [[Şerê Balkanan|Şerê Balkanê yê Yekem]] de beşên mezin ên qada niştecihbûnê ya albaniyan ket destê [[Padişahiya Serbistanê]] û Yewnanistan, desthilatdaran zextê li gelê Arnavut kir ku ji welêt derkevin. Gelek ji wan di navbera şerên cîhanê de koçberî Tirkiyê bûne. Pêla yekem a Çamen Albanî ji Yewnanîstanê derket, wekî beşek ji [[Parguherîna Nifûsa Yewnan-Tirkî]] ya sala 1922an.

Piştî ku di sala 1944an de Dîroka Albanya Komara Sosyalîst a Gel a Albanyayê komunîstan di bin serokatiya [[Enver Hoxha]] de li Albanyayê desthilatdarî girtin, bi taybetî jî dest bi çewisandina endamên elîtên rewşenbîr û dînî yên kevn kirin. Di salên pêşî yên piştî şer de, çend hezar dijberên komunîstan karîbûn welatê xwe biterikînin û di nav deverên din de reviyan Tirkiyê. Li [[Kosova]], alban ji alîyê desthilatdarên [[Yûgoslavya]] ve berdewam bûn. Ji ber vê yekê bi deh hezaran albanên misilman di nîvê salên 1960î de koçberî Tirkiyê bûn, ku wê demê tenê welatek bû ku koçberên ji Kosovayê digirt. Di navbera salên 1944 û 1966an de bi giştî 450.681 alban hatine Tirkiyeyê.&lt;ref&gt; Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı Türkiye'de azınlık hakları sorunu – vetandaşlı yaklaşım TESEV Yayınları Stenbol 2006 
975-8112-72-4&lt;/ref&gt;

Ji sala 1990an hate salên 2000î Tirkiye ji bo karkerên koçber ên ji Albanyayê jî bibû cihek.

== Qada niştecihbûnê ==
Albanî bi giranî li [[Stembol]] û li bajarên din ên mezin wek [[Enqere]], [[Bursa]], [[Îzmîr]] û [[Samsûn]] dijîn. Li Parazgehên [[Bursa]], [[Düzce]], [[Edirne]], [[Eskişehir]], [[Kırklareli]], [[Sakarya]] û [[Samsun (Parazgeh)|Samsun]].

Çamenên albanî yên ji Yewnanistanê ji sala 1923an vir ve herêmên [[Kadıköy|Erenköy]] û Kartal li Stembolê bi cih kirin, herwiha çend bajarên derdora Bursayê, bi taybetî Mudanya.&lt;ref&gt;Onur Yildirim |Çapemenî û Jicîhûwarî: Reconsidering the Turco-Greek Exchange of Populations, 1922–1934 2006 ISBN = 978-0-415-97982-5 121 [http://b ooks.google.com/?id=St9ltGnWWnIC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Online-Version]&lt;/ref&gt; Piştî [[Şerê Cîhanê yê Duyem]] bi giranî li Îzmîrê bi cih bûn, [[Gemik]] û [[Aydın]].&lt;ref&gt; Mal Berisha Diaspora Shqiptare li Turkiyê New York 2000-11&lt;/ref&gt;

== Mijarên têkildar ==

* [[Alban]]

* [[Zimanê albanî]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Alban]]
[[Kategorî:Albanya]]
[[Kategorî:Etnîken Tirkiye]]</text>
      <sha1>n48rl0mr14a6mb5cmpd1awh44cqhnx4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Elçin Sangu</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129282</id>
    <revision>
      <id>1096489</id>
      <parentid>1096379</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T13:25:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>45060</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5960" xml:space="preserve">{{Agahîdank mirov
| çînaser            = sînema
| nav                = 
| navê_rastî         = 
| zimanê_navê_rastî  = 
| wêne               = Elçin Sangu 2017 October (6).jpg
| sernavê_wêne       = 
| mezinahiya_wêne    = 
| navê_din           = 
| navê_jidayikbûnê   = 
| roja_jidayikbûnê   = {{Jidayikbûn|13|8|1985|temen=erê}}
| cihê_jidayikbûnê   = [[Îzmîr]], [[Tirkiye]]
| roja_mirinê        = 
| cihê_mirinê        = 
| sedema_mirinê      = 
| cihê_goristanê     = 
| koordînatên_cihê_goristanê = 
| perwerde           = [[Zanîngeha Mêrsînê]]
| netewe             = [[Çerkes]]
| hevwelatî          = 
| pîşe               = Lîstikvan, model
| tê_nasîn           = 
| televîzyon         = 
| salên_çalak        = 2011–niha
| xebatên_navdar     =  
| sermiyana_net      = 
| hevjîn             = 
| partner            = 
| zarok              = 
| dê                 = 
| bav                = 
| xelat              = 
| malper             = 
| şanenav            = 
| mezinahiya_şanenavê = 
| modul              = 
| modul2             = 
}}
'''Elçin Sangu''', ({{Jidayikbûn|13|8|1985|j=1}} li [[Îzmîr]]ê) lîstikvan û modelek e ku bi eslê xwe [[Çerkez|çerkes]] e. Elçîn Sangu di reklam û kampanyayên televizyonan de bû yek ji navdarên herî zêdeyê ku li [[Tirkiye|Tirkiyê]] dihat xwestin. Beriya ku dest bi lîstikvaniyê bike li [[Zanîngeha Mêrsînê]] beşa operayê xwendiye.
==Kariyera wê==
Sangu piştî ku xwendina xwe ya zanîngehê li Beşa Opera ya [[Zanîngeha Mêrsînê]] qedand,  li Şanoya Sahne Tozu perwerdeya lîstikvaniyê werdigire û di rêzefîlman de dest bi lîstikvaniyê kiriye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mynet.com/kiralik-askin-defnesinden-sasirtan-itiraf-58716-mymagazin|title=Kiralık Aşk'ın Defne'sinden şaşırtan itiraf|last=Mynet|website=Mynet Magazin|language=tr|access-date=2022-08-27}}&lt;/ref&gt;

Cara ewil di sala 2011an de di rêzefîlma &quot;''Öyle Bir Geçer Zaman ki''&quot; de bi karakterê Jale hatiye naskirin. Ji sala 2013an heta 2014an, wê wek Eda di adaptasyona tirkî ya rêzefîlma televizyona Koreya Başûr ''Her Sevda Bir Veda'' û di ''Bir Aşk Hikâyesi'' de lîstiye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.hurriyet.com.tr/kelebek/paparazzi/29969255.asp|title=Çavkanî|date=2015-09-27|website=web.archive.org|access-date=2022-08-27|archive-date=2015-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20150927083549/http://www.hurriyet.com.tr/kelebek/paparazzi/29969255.asp|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;  Di sala 2014an de, wê Güzide di rêzefîlma dramaya dîrokî ya Kurt Seyit ve Şura de, ku li [[Rûsya]], [[Tirkiye]] û [[Ûkrayna|Ûkraynayê]] hatî kişandin, rol girtiye.

Di sala 2015an de piştî rêzefîlma [[Atv (Tirkiye)|ATV]]'yê ''Sevdam Alabora'', wê bi [[Barış Arduç]] re di rêzefîlma ''Kiralik Aşk'' de wek karaktera Defne lîst. Rêzefîlmê 69 beşan weşana xwe domand û performansa Sangu hate ecibandin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sporx.com/kiralik-ask-final-bolumu-son-bolumde-aglatan-sahne-SXHBQ599346SXQ|title=Kiralık Aşk final bölümü, Son bölümde ağlatan sahne - Gündem|date=2017-01-21|website=web.archive.org|access-date=2022-08-27|archive-date=2017-01-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20170121020708/http://www.sporx.com/kiralik-ask-final-bolumu-son-bolumde-aglatan-sahne-SXHBQ599346SXQ|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;  Di sala 2017an de, hat ragihandin ku Sangu tê payîn ku beşdarî rêzefîlmek nû ya ku li televîzyona [[Kanal D|Kanal Dyê]] tê weşandin. Di tebaxa heman salê de hat ragihandin ku Sangu dê bi Bariş Arduç re di fîlmê &quot;''Mutluluk Zamanı''&quot; (berê Yanimda Kal ve Gitme Sen!) de cih bigire.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://boxofficeturkiye.com/haber/basrollerini-elcin-sangu-ve-baris-arduc-un-paylastigi-mutluluk-zamani-nin-ilk-fragmani-yayinlandi--903|title=Başrollerini Elçin Sangu ve Barış Arduç'un paylaştığı Mutluluk Zamanı'nın ilk fragmanı yayınlandı - Haberler - Box Office Türkiye|date=2017-10-07|website=web.archive.org|access-date=2022-08-27|archive-date=2017-10-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20171007115844/https://boxofficeturkiye.com/haber/basrollerini-elcin-sangu-ve-baris-arduc-un-paylastigi-mutluluk-zamani-nin-ilk-fragmani-yayinlandi--903|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ntv.com.tr/galeri/yasam/baris-arduc-ve-elcin-sangu-ikilisi-donuyor-yanimda-kal,zU_rizd1BkqBngseRxwJCw/jC81WLbYkUq2E-_GLFbmmw|title=Barış Arduç ve Elçin Sangu ikilisi dönüyor (Yanımda Kal) - 2 {{!}} NTV|date=2017-09-04|website=web.archive.org|access-date=2022-08-27|archive-date=2017-09-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20170904105835/http://www.ntv.com.tr/galeri/yasam/baris-arduc-ve-elcin-sangu-ikilisi-donuyor-yanimda-kal,zU_rizd1BkqBngseRxwJCw/jC81WLbYkUq2E-_GLFbmmw|url-status=bot: unknown}}&lt;/ref&gt;

==Fîlmografî==
===Fîlm===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; | Sal
! scope=&quot;col&quot; | Fîlm
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; | Rol
|-
|2017
|''[[Mutluluk Zamanı]]''
|Ada
|-
|2020
|''[[9 Kere Leyla]]''
|Nergis
|}
===Rêzefîlm===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; | Sal
! scope=&quot;col&quot; | Rêzefîlm
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; | Rol
|-
| 2011|| ''[[Öyle Bir Geçer Zaman ki]]'' || Jale
|-
| 2012-13 || ''Aşk Kaç Beden Giyer?'' || Nehir
|-
| 2012 || ''Sen de Gitme'' || Burcu
|-
| 2013-14 || ''[[Bir Aşk Hikayesi (dizi)|Bir Aşk Hikâyesi]]'' || Eda
|-
| 2014 || ''[[Kurt Seyit ve Şura (dizi)|Kurt Seyit ve Şura]]'' || Güzide
|-
| 2015 || ''[[Sevdam Alabora]]''  || Zeynep
|-
| 2015-17 || ''[[Kiralık Aşk]]'' || Defne Topal
|-
| 2018 || ''[[Yaşamayanlar]]'' || Mia
|-
| 2018-19 || ''[[Çarpışma (dizi)|Çarpışma]]'' || Zeynep Tunç
|-
| 2020 || ''[[İyi Günde Kötü Günde (dizi)|İyi Günde Kötü Günde]]'' || Leyla
|-
| 2021 || ''[[Yalancılar ve Mumları]]'' || Ceyda
|}

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Lîstikvanên çerkes]]</text>
      <sha1>1v1uspwm4voou0fcw543r9bgx3dm1zn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Riya Ewropayê E4</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129285</id>
    <revision>
      <id>1096487</id>
      <parentid>1096471</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T13:21:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3486" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E4.svg|thumb|Nîşane ya riya Ewropayê E4]]
[[Wêne:E4 route.jpg|thumb|Rotaya riya Ewropayê E4]]
'''Riya Ewropayê E4''', ji bakur ber bi başûr ve di nav Swêdê re li ser sinorê [[Fînlenda]]yê re, bi dirêjahiya giştî 1.590 kîlometre  re derbas dibe. Beşa li nav erdê Fînlendayê bi tevahî di nav [[Tornio]] de li bakurê Fînlendayê ye û tenê bi dirêjahiya 1 kîlomêtreyê ye.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.google.co.uk/maps/dir/65.8445794,24.1616035/65.8411266,24.1446048/@65.8428761,24.1443522,15z/data=!3m1!4b1!4m2!4m1!3e0?hl=en|title=29 to Tornio|website=29 to Tornio|language=en|access-date=2022-08-27}}&lt;/ref&gt; Beşên li [[Swêd|Swêdê]] piraniya Swêdê ji xeynî bakur û herêma berava rojavayî derbas dike û bi gelemperî pişta otobanê ya Swêdê tê hesibandin, ji ber ku ew li dora gelek bajarên wê yên herî mezin û di nav paytext [[Stokholm|Stockholmê]] re derbas dibe. Bi taybetî rêya sereke ye ku ji aliyê piraniya seyrûsefera wesayitan ve, hem otomobîl û hem jî kamyonan, di navbera herêma Bakur (''Norrland'') û başûrê [[Swêd|Swêdê]] de yan ji ji bo derveyî welat tê bikar anîn.

Ji [[Haparanda]] ya li ser sînorê Fînlendayê, ew li başûr bi [[kendava Botniya]] heya [[Gävle]], paşê li ser rêyek ber navîn ve, ber bi başûr ve dirêj dibe. Rê bi [[riya Ewropayê E6]] re li derveyî [[Helsingborg]]ê ku berbi [[Trelleborg]]ê li peravên başûrê Swêdê berdewam dike, devlêhev dibe.

==Rê==
Li bakurê Gävle rê bi standardên tevlihev e. Li gorî moda di dema çêkirinê de ew yan rêyek rêgezek standard a yekane ye ku bi gelemperî 8–13 mêtre fireh, yan rêyek 2+1, 13–14 mêtre fireh e û  rêyek bi du rê li aliyekê û yek di ya din de di navberê de berbendek têlên pola heye, yan jî carinan otobanek ku di her alî de du hêl hene. Li bakurê [[Sundsvall]], rê di nav çend bajarên mezin de wekî rêyên bajêr derbas dibe.

Rê li başûrê Gävleyê rê dibe otobaneke domdar ku tenê beşek ne-otoban beşek dirêj a 32 km ye ku ji [[Ljungby]] re derbas dibe û niha rêyek 2+1-desthilatdariya sînorkirî ye. Nûvekirina standarda otobanê dê di sala 2018 de dest pê bike.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.trafikverket.se/nara-dig/Kronoberg/vi-bygger-och-forbattrar/E4-Ljungby-Toftanas/|title=trafikverket}}&lt;/ref&gt; Xebatên nûvekirinê di sala 2022an de ji nû ve dest pê kir û hatiye hewldan ku di sala 2024an de biqede.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.trafikverket.se/vara-projekt/projekt-i-kronobergs-lan/e4-ljungbytoftanas-byggs-ut-till-motorvag/|title=E4, Ljungby–Toftanäs, byggs ut till motorväg|last=Trafikverket|website=Trafikverket|language=sv|access-date=2022-08-27}}&lt;/ref&gt; Ji xeynî rêya Ljungby, dirêjahiya dawî ya otobana ku dihat vekirin, rêya di navbera [[Uppsala]] û [[Mehedeby]] de bû ku di 17ê cotmeha sala 2007an de hatiye vekirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mynewsdesk.com/se/pressreleases/nu-invigs-e4-uppsalamehedeby-172782|title=mynewsdesk}}&lt;/ref&gt;

== Bajarên ku riya Ewropayê E4 tê re derbas dibe == 
*[[Tornio]]
*[[Haparanda]]
*[[Luleå]]
*[[Piteå]]
*[[Skellefteå]]
*[[Umeå]]
*[[Örnsköldsvik]]
*[[Härnösand]]
*[[Sundsvall]]
*[[Hudiksvall]]
*[[Söderhamn]]
*[[Gävle]]
*[[Uppsala]]
*[[Stockholm]]
*[[Södertälje]]
*[[Nyköping]]
*[[Norrköping]]
*[[Linköping]]
*[[Jönköping]]
*[[Värnamo]]
*[[Ljungby]]
*[[Helsingborg]]

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}</text>
      <sha1>8r1rqko577mizuqqg7m2x9gi4rclnzh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Riya Ewropayê E6</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129289</id>
    <revision>
      <id>1096488</id>
      <parentid>1096470</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T13:24:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2763" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E6.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E6.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E6.svg|thumb|Rotaya Riya Ewropayê E6.]]
'''Riya Ewropayê E6''', riya sereke ya bakur û başûr e ku di nav [[Norwêc|Norwêcê]] û her weha di perava rojavayê [[Swêd|Swêdê]] re derbas dibe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.trafikverket.se/om-oss/pressrum/pressmeddelanden/Nationellt/2015/2015-07/motorvag-genom-hela-bohuslan/|title=trafikverket}}&lt;/ref&gt; Rê 3.056 kîlometre dirêj e û ji serê başûrê [[Swêd|Swêdê]] li [[Trelleborg]], digihîje [[Norwêc|Norwêcê]] û hema hema li seranserê welêt li bakur digihîje çembera [[Okyanûsa Arktîk|Arktîk]] û [[Nordkappê]]. Riya Ewropayê E6 li [[Kirkenes]] a li nêzîkê sinorê [[Rûsya|Rûsyayê]] diqede.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nrk.no/innlandet/sju-ars-e6-ventetid-er-over-1.12426873|title=Sju års E6-ventetid er over|last=Kind|first=Hanne Stine|date=2015-06-25|website=NRK|language=nb-NO|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;
==Rê==
[[Wêne:Svinesundbrua 016.JPG|thumb|Pira Svinesundê ku di sinorê di navbera Norwêc û Swêdê de derbas dibe.]]
Riya Ewropayê E6, berî ku sînorê li Pira Svinesund derbasî [[Norwêc|Norwêcê]] bibe, ji başûr ber bi bakur ve li navendên wekî [[Trelleborg]], [[Malmö]], [[Helsingborg]], [[Halmstad]], [[Göteborg|Goteborg]], [[Svinesund]] ya [[Swêd|Swêdê]] re derbas dibe. Piştre [[Halden]], [[Sarpsborg]], [[Moss]] û derbasî bajarê paytext a [[Oslo|Osloyê]] dibe. Li bakurê ve, rê di navendên wek [[Gardermoen]], [[Hamar]], [[Lillehammer]], [[Dombås]], [[Oppdal]] û [[Melhus]] re derbasî [[Trondheim|Trondheimê]] dibe.

Ji xeynî [[Trondheim]], E6 di [[Stjørdal]], [[Verdal]], [[Steinkjer]], [[Grong]], [[Mosjøen]], [[Mo i Rana]], [[Saltdal]], [[Fauske]] û [[Hamarøy]] ber bi [[Bognes]] ve tê ku li wir ferîbotek heye ku di ser [[Tysfjorden]] re berbi [[Skarberget]] ve derbas dibe. Piştre re rê bi navgîniya [[Narvik]], [[Setermoen]], [[Nordkjosbotn]], [[Skibotn]] û [[Alta|Altayê]] ve berbi [[Olderfjordê]] ve diçê ku li wir [[Riya Ewropayê E69]] ber bi [[Nordkapp]] ve ber bi bakur ve diçe. Di vê navberê de E6 ber bi [[Lakselv]] û [[Karasjok]] ve ber bi başûr ve dizivire, dûv re li perava rojavayê [[Anarjohka]] ku sinorê [[Fînlenda|Fînlendayê]] pêk tîne, dewam dike. Li derveyî sinor, rê di [[Varangerbotn]] û [[Kirkenes]] re derbas dibe ku rê li rojhilatê navenda bajêr diqede.

Di navbera [[Trelleborg]] û [[Kirkenes]] de, zêdetirî 800 km rotayek kurttir heye ku E4 û E75 bikar tîne, di nav dirêjtirîn rêyên Ewropayê de ye. Li [[Finnmark]] çend rêyên alternatîf ên kurttir ên E6 hene.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}</text>
      <sha1>5vwx0e24teuggzv040qj499w5uhuult</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Şablon:Riyên Ewropayê</title>
    <ns>10</ns>
    <id>129292</id>
    <revision>
      <id>1096486</id>
      <timestamp>2022-08-28T13:20:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;{{navbox |title = [[Tora E-rêya Navneteweyî|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;Tora E-rêya Navneteweyî&lt;/span&gt;]] |listclass = hlist |name  = E-rê |image = [[File:International E Road Network green.png|100px]] |titlestyle=background:#08842C; color:#fff; |list1 =  * [[Riya Ewropayê E1|E1]] &lt;!--* [[Riya Ewropayê E02|E2]] not an e-road but a pedestrian hiking path --&gt; * [[Riya Ewropayê E3|E3]] * [[Riya Ewropayê E4|E4]] * '''[[Riya Ewropayê E5|E5]]''' * Riya Ewropay...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8533" xml:space="preserve">{{navbox
|title = [[Tora E-rêya Navneteweyî|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;Tora E-rêya Navneteweyî&lt;/span&gt;]]
|listclass = hlist
|name  = E-rê
|image = [[File:International E Road Network green.png|100px]]
|titlestyle=background:#08842C; color:#fff;
|list1 = 
* [[Riya Ewropayê E1|E1]]
&lt;!--* [[Riya Ewropayê E02|E2]] not an e-road but a pedestrian hiking path --&gt;
* [[Riya Ewropayê E3|E3]]
* [[Riya Ewropayê E4|E4]]
* '''[[Riya Ewropayê E5|E5]]'''
* [[Riya Ewropayê E6|E6]]
* [[Riya Ewropayê E7|E7]]
* [[Riya Ewropayê E8|E8]]
* [[Riya Ewropayê E9|E9]]
* '''[[Riya Ewropayê E10|E10]]'''
* [[Riya Ewropayê E11|E11]]
* [[Riya Ewropayê E12|E12]]
* [[Riya Ewropayê E13|E13]]
* [[Riya Ewropayê E14|E14]]
* '''[[Riya Ewropayê E15|E15]]'''
* [[Riya Ewropayê E16|E16]]
* [[Riya Ewropayê E17|E17]]
* [[Riya Ewropayê E18|E18]]
* [[Riya Ewropayê E19|E19]]
* '''[[Riya Ewropayê E20|E20]]'''
* [[Riya Ewropayê E21|E21]]
* [[Riya Ewropayê E22|E22]]
* [[Riya Ewropayê E23|E23]]
* [[Riya Ewropayê E24|E24]]
* '''[[Riya Ewropayê E25|E25]]'''
* [[Riya Ewropayê E26|E26]]
* [[Riya Ewropayê E27|E27]]
* [[Riya Ewropayê E28|E28]]
* [[Riya Ewropayê E29|E29]]
* '''[[Riya Ewropayê E30|E30]]'''
* [[Riya Ewropayê E31|E31]]
* [[Riya Ewropayê E32|E32]]
* [[Riya Ewropayê E33|E33]]
* [[Riya Ewropayê E34|E34]]
* '''[[Riya Ewropayê E35|E35]]'''
* [[Riya Ewropayê E36|E36]]
* [[Riya Ewropayê E37|E37]]
* [[Riya Ewropayê E38|E38]]
* [[Riya Ewropayê E39|E39]]
* '''[[Riya Ewropayê E40|E40]]'''
* [[Riya Ewropayê E41|E41]]
* [[Riya Ewropayê E42|E42]]
* [[Riya Ewropayê E43|E43]]
* [[Riya Ewropayê E44|E44]]
* '''[[Riya Ewropayê E45|E45]]'''
* [[Riya Ewropayê E46|E46]]
* [[Riya Ewropayê E47|E47]]
* [[Riya Ewropayê E48|E48]]
* [[Riya Ewropayê E49|E49]]
* '''[[Riya Ewropayê E50|E50]]'''
* [[Riya Ewropayê E51|E51]]
* [[Riya Ewropayê E52|E52]]
* [[Riya Ewropayê E53|E53]]
* [[Riya Ewropayê E54|E54]]
* '''[[Riya Ewropayê E55|E55]]'''
* [[Riya Ewropayê E56|E56]]
* [[Riya Ewropayê E57|E57]]
* [[Riya Ewropayê E58|E58]]
* [[Riya Ewropayê E59|E59]]
* '''[[Riya Ewropayê E60|E60]]'''
* [[Riya Ewropayê E61|E61]]
* [[Riya Ewropayê E62|E62]]
* [[Riya Ewropayê E63|E63]]
* [[Riya Ewropayê E64|E64]]
* '''[[Riya Ewropayê E65|E65]]'''
* [[Riya Ewropayê E66|E66]]
* [[Riya Ewropayê E67|E67]]
* [[Riya Ewropayê E68|E68]]
* [[Riya Ewropayê E69|E69]]
* '''[[Riya Ewropayê E70|E70]]'''
* [[Riya Ewropayê E71|E71]]
* [[A62 rotayên otomatîk|E72]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E73|E73]]
* [[Riya Ewropayê E74|E74]]
* '''[[Riya Ewropayê E75|E75]]'''
* [[Riya Ewropayê E76|E76]]
* [[Riya Ewropayê E77|E77]]
* [[Riya Ewropayê E78|E78]]
* [[Riya Ewropayê E79|E79]]
* '''[[Riya Ewropayê E80|E80]]'''
* [[Riya Ewropayê E81|E81]]
* [[Riya Ewropayê E82|E82]]
* [[Riya Ewropayê E83|E83]]
* [[Riya Ewropayê E84|E84]]
* '''[[Riya Ewropayê E85|E85]]'''
* [[Riya Ewropayê E86|E86]]
* [[Riya Ewropayê E87|E87]]
* [[Riya Ewropayê E88|E88]]
* [[Riya Ewropayê E89|E89]]
* '''[[Riya Ewropayê E90|E90]]'''
* [[Riya Ewropayê E91|E91]]
* [[Riya Ewropayê E92|E92]]
* [[Riya Ewropayê E93|E93]]
* [[Riya Ewropayê E94|E94]]
* '''[[Riya Ewropayê E95|E95]]'''
* [[Riya Ewropayê E96|E96]]
* [[Riya Ewropayê E97|E97]]
* [[Riya Ewropayê E98|E98]]
* [[Riya Ewropayê E99|E99]]
* '''[[Riya Ewropayê E101|E101]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E105|E105]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E115|E115]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E117|E117]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E119|E119]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E121|E121]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E123|E123]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E125|E125]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E127|E127]]'''

|list2  = 
* [[Riya Ewropayê E134|E134]]
* [[Riya Ewropayê E136|E136]]
* [[N8 road (Ireland)|E201]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E231|E231]]
* [[Riya Ewropayê E232|E232]]
* [[Riya Ewropayê E233|E233]]
* [[Bundesautobahn 27|E234]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E251|E251]]
* [[Riya Ewropayê E261|E261]]
* [[Riya Ewropayê E262|E262]]
* [[Riya Ewropayê E263|E263]]
* [[Riya Ewropayê E264|E264]]
* [[Riya Ewropayê E265|E265]]
* [[Riya Ewropayê E271|E271]]
* [[Riya Ewropayê E272|E272]]
* [[Riya Ewropayê E311|E311]]
* [[Riya Ewropayê E312|E312]]
* [[Riya Ewropayê E313|E313]]
* [[Riya Ewropayê E314|E314]]
* [[Riya Ewropayê E331|E331]]
* [[Riya Ewropayê E371|E371]]
* [[Riya Ewropayê E372|E372]]
* [[Riya Ewropayê E373|E373]]
* [[Riya Ewropayê E391|E391]]
* [[Riya Ewropayê E401|E401]]
* [[Riya Ewropayê E402|E402]]
* [[Riya Ewropayê E403|E403]]
* [[Riya Ewropayê E404|E404]]
* [[Riya Ewropayê E411|E411]]
* [[Riya Ewropayê E420|E420]]
* [[Riya Ewropayê E421|E421]]
* [[Riya Ewropayê E422|E422]]
* [[Riya Ewropayê E429|E429]]
* [[Riya Ewropayê E441|E441]]
* [[Riya Ewropayê E442|E442]]
* [[Riya Ewropayê E451|E451]]
* [[Riya Ewropayê E461|E461]]
* [[Riya Ewropayê E462|E462]]
* [[Riya Ewropayê E471|E471]]
* [[Riya Ewropayê E501|E501]]
* [[Riya Ewropayê E502|E502]]
* [[Riya Ewropayê E511|E511]]
* [[Riya Ewropayê E512|E512]]
* [[Riya Ewropayê E531|E531]]
* [[Riya Ewropayê E532|E532]]
* [[Riya Ewropayê E533|E533]]
* [[Riya Ewropayê E551|E551]]
* [[Riya Ewropayê E552|E552]]
* [[Riya Ewropayê E571|E571]]
* [[Riya Ewropayê E572|E572]]
* [[Riya Ewropayê E573|E573]]
* [[Riya Ewropayê E574|E574]]
* [[Riya Ewropayê E575|E575]]
* [[Riya Ewropayê E576|E576]]
* [[Riya Ewropayê E577|E577]]
* [[Riya Ewropayê E578|E578]]
* [[Riya Ewropayê E579|E579]]
* [[Riya Ewropayê E581|E581]]
* [[Riya Ewropayê E583|E583]]
* [[Riya Ewropayê E584|E584]]
* [[Riya Ewropayê E591|E591]]
* [[Riya Ewropayê E592|E592]]
* [[Riya Ewropayê E601|E601]]
* [[Riya Ewropayê E602|E602]]
* [[Riya Ewropayê E603|E603]]
* [[Riya Ewropayê E604|E604]]
* [[Riya Ewropayê E606|E606]]
* [[Riya Ewropayê E607|E607]]
* [[Riya Ewropayê E611|E611]]
* [[Riya Ewropayê E612|E612]]
* [[Riya Ewropayê E641|E641]]
* [[Riya Ewropayê E651|E651]]
* [[Riya Ewropayê E652|E652]]
* [[Riya Ewropayê E653|E653]]
* [[Riya Ewropayê E661|E661]]
* [[Riya Ewropayê E662|E662]]
* [[Riya Ewropayê E671|E671]]
* [[Riya Ewropayê E673|E673]]
* [[Riya Ewropayê E675|E675]]
* [[Riya Ewropayê E691|E691]]
* [[Riya Ewropayê E692|E692]]
* [[Riya Ewropayê E711|E711]]
* [[Riya Ewropayê E712|E712]]
* [[Riya Ewropayê E713|E713]]
* [[Riya Ewropayê E714|E714]]
* [[Riya Ewropayê E717|E717]]
* [[Riya Ewropayê E751|E751]]
* [[Riya Ewropayê E761|E761]]
* [[Riya Ewropayê E762|E762]]
* [[Riya Ewropayê E763|E763]]
* [[Riya Ewropayê E771|E771]]
* [[Riya Ewropayê E772|E772]]
* [[Riya Ewropayê E773|E773]]
* [[Riya Ewropayê E801|E801]]
* [[Riya Ewropayê E802|E802]]
* [[Riya Ewropayê E803|E803]]
* [[Otopsî AP-68|E804]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E805|E805]]
* [[Riya Ewropayê E806|E806]]
* [[Riya Ewropayê E821|E821]]
* [[Riya Ewropayê E840|E840]]
* [[Riya Ewropayê E841|E841]]
* [[Riya Ewropayê E842|E842]]
* [[Riya Ewropayê E843|E843]]
* [[Riya Ewropayê E844|E844]]
* [[Riya Ewropayê E846|E846]]
* [[Riya Ewropayê E847|E847]]
* [[Riya Ewropayê E848|E848]]
* [[Riya Ewropayê E851|E851]]
* [[Riya Ewropayê E852|E852]]
* [[Riya Ewropayê E853|E853]]
* [[Riya Ewropayê E871|E871]]
* [[Riya Ewropayê E881|E881]]
* [[Otomobîl A-3|E901]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Otomobîl A-44|E902]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E903|E903]]
* [[Riya Ewropayê E931|E931]]
* [[Riya Ewropayê E932|E932]]
* [[Riya Ewropayê E933|E933]]
* [[Riya Ewropayê E951|E951]]
* [[Riya Ewropayê E952|E952]]
* [[Riya Ewropayê E961|E961]]
* [[Riya Ewropayê E962|E962]]
* [[Riya Ewropayê E981|E981]]
* [[Riya Ewropayê E982|E982]]
* [[Riya Ewropayê E001|E001]]
* [[Riya Ewropayê E002|E002]]
* [[Riya Ewropayê E003|E003]]
* [[Riya Ewropayê E004|E004]]
* [[Riya Ewropayê E005|E005]]
* [[Riya Ewropayê E006|E006]]
* [[Riya Ewropayê E007|E007]]
* [[Riya Ewropayê E008|E008]]
* [[Riya Ewropayê E009|E009]]
* [[Riya Ewropayê E010|E010]]
* [[Riya Ewropayê E011|E011]]
* [[Riya Ewropayê E012|E012]]
* [[Riya Ewropayê E013|E013]]
* [[Riya Ewropayê E014|E014]]
* [[Riya Ewropayê E015|E015]]
* [[Riya Ewropayê E016|E016]]
* [[Riya Ewropayê E017|E017]]
* [[Riya Ewropayê E018|E018]]
* [[Riya Ewropayê E019|E019]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Kategorî:Şablonên veguhestina Ewropayê]]
[[Kategorî:Şablonên otobanan li gorî welatan|τ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2pp7eajayyvug07g8wdo9735dfw4vdq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096601</id>
      <parentid>1096486</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T08:38:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>OK?</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8569" xml:space="preserve">{{navbox
|title = [[Tora riyên Ewropayê (E) yên navneteweyî|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;Tora riyên Ewropayê (E) yên navneteweyî&lt;/span&gt;]]
|listclass = hlist
|name  = E-rê
|image = [[File:International E Road Network green.png|100px]]
|titlestyle=background:#08842C; color:#fff;
|list1 = 
* [[Riya Ewropayê E1|E1]]
&lt;!--* [[Riya Ewropayê E02|E2]] not an e-road but a pedestrian hiking path --&gt;
* [[Riya Ewropayê E3|E3]]
* [[Riya Ewropayê E4|E4]]
* '''[[Riya Ewropayê E5|E5]]'''
* [[Riya Ewropayê E6|E6]]
* [[Riya Ewropayê E7|E7]]
* [[Riya Ewropayê E8|E8]]
* [[Riya Ewropayê E9|E9]]
* '''[[Riya Ewropayê E10|E10]]'''
* [[Riya Ewropayê E11|E11]]
* [[Riya Ewropayê E12|E12]]
* [[Riya Ewropayê E13|E13]]
* [[Riya Ewropayê E14|E14]]
* '''[[Riya Ewropayê E15|E15]]'''
* [[Riya Ewropayê E16|E16]]
* [[Riya Ewropayê E17|E17]]
* [[Riya Ewropayê E18|E18]]
* [[Riya Ewropayê E19|E19]]
* '''[[Riya Ewropayê E20|E20]]'''
* [[Riya Ewropayê E21|E21]]
* [[Riya Ewropayê E22|E22]]
* [[Riya Ewropayê E23|E23]]
* [[Riya Ewropayê E24|E24]]
* '''[[Riya Ewropayê E25|E25]]'''
* [[Riya Ewropayê E26|E26]]
* [[Riya Ewropayê E27|E27]]
* [[Riya Ewropayê E28|E28]]
* [[Riya Ewropayê E29|E29]]
* '''[[Riya Ewropayê E30|E30]]'''
* [[Riya Ewropayê E31|E31]]
* [[Riya Ewropayê E32|E32]]
* [[Riya Ewropayê E33|E33]]
* [[Riya Ewropayê E34|E34]]
* '''[[Riya Ewropayê E35|E35]]'''
* [[Riya Ewropayê E36|E36]]
* [[Riya Ewropayê E37|E37]]
* [[Riya Ewropayê E38|E38]]
* [[Riya Ewropayê E39|E39]]
* '''[[Riya Ewropayê E40|E40]]'''
* [[Riya Ewropayê E41|E41]]
* [[Riya Ewropayê E42|E42]]
* [[Riya Ewropayê E43|E43]]
* [[Riya Ewropayê E44|E44]]
* '''[[Riya Ewropayê E45|E45]]'''
* [[Riya Ewropayê E46|E46]]
* [[Riya Ewropayê E47|E47]]
* [[Riya Ewropayê E48|E48]]
* [[Riya Ewropayê E49|E49]]
* '''[[Riya Ewropayê E50|E50]]'''
* [[Riya Ewropayê E51|E51]]
* [[Riya Ewropayê E52|E52]]
* [[Riya Ewropayê E53|E53]]
* [[Riya Ewropayê E54|E54]]
* '''[[Riya Ewropayê E55|E55]]'''
* [[Riya Ewropayê E56|E56]]
* [[Riya Ewropayê E57|E57]]
* [[Riya Ewropayê E58|E58]]
* [[Riya Ewropayê E59|E59]]
* '''[[Riya Ewropayê E60|E60]]'''
* [[Riya Ewropayê E61|E61]]
* [[Riya Ewropayê E62|E62]]
* [[Riya Ewropayê E63|E63]]
* [[Riya Ewropayê E64|E64]]
* '''[[Riya Ewropayê E65|E65]]'''
* [[Riya Ewropayê E66|E66]]
* [[Riya Ewropayê E67|E67]]
* [[Riya Ewropayê E68|E68]]
* [[Riya Ewropayê E69|E69]]
* '''[[Riya Ewropayê E70|E70]]'''
* [[Riya Ewropayê E71|E71]]
* [[A62 rotayên otomatîk|E72]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E73|E73]]
* [[Riya Ewropayê E74|E74]]
* '''[[Riya Ewropayê E75|E75]]'''
* [[Riya Ewropayê E76|E76]]
* [[Riya Ewropayê E77|E77]]
* [[Riya Ewropayê E78|E78]]
* [[Riya Ewropayê E79|E79]]
* '''[[Riya Ewropayê E80|E80]]'''
* [[Riya Ewropayê E81|E81]]
* [[Riya Ewropayê E82|E82]]
* [[Riya Ewropayê E83|E83]]
* [[Riya Ewropayê E84|E84]]
* '''[[Riya Ewropayê E85|E85]]'''
* [[Riya Ewropayê E86|E86]]
* [[Riya Ewropayê E87|E87]]
* [[Riya Ewropayê E88|E88]]
* [[Riya Ewropayê E89|E89]]
* '''[[Riya Ewropayê E90|E90]]'''
* [[Riya Ewropayê E91|E91]]
* [[Riya Ewropayê E92|E92]]
* [[Riya Ewropayê E93|E93]]
* [[Riya Ewropayê E94|E94]]
* '''[[Riya Ewropayê E95|E95]]'''
* [[Riya Ewropayê E96|E96]]
* [[Riya Ewropayê E97|E97]]
* [[Riya Ewropayê E98|E98]]
* [[Riya Ewropayê E99|E99]]
* '''[[Riya Ewropayê E101|E101]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E105|E105]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E115|E115]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E117|E117]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E119|E119]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E121|E121]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E123|E123]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E125|E125]]'''
* '''[[Riya Ewropayê E127|E127]]'''

|list2  = 
* [[Riya Ewropayê E134|E134]]
* [[Riya Ewropayê E136|E136]]
* [[N8 road (Ireland)|E201]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E231|E231]]
* [[Riya Ewropayê E232|E232]]
* [[Riya Ewropayê E233|E233]]
* [[Bundesautobahn 27|E234]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E251|E251]]
* [[Riya Ewropayê E261|E261]]
* [[Riya Ewropayê E262|E262]]
* [[Riya Ewropayê E263|E263]]
* [[Riya Ewropayê E264|E264]]
* [[Riya Ewropayê E265|E265]]
* [[Riya Ewropayê E271|E271]]
* [[Riya Ewropayê E272|E272]]
* [[Riya Ewropayê E311|E311]]
* [[Riya Ewropayê E312|E312]]
* [[Riya Ewropayê E313|E313]]
* [[Riya Ewropayê E314|E314]]
* [[Riya Ewropayê E331|E331]]
* [[Riya Ewropayê E371|E371]]
* [[Riya Ewropayê E372|E372]]
* [[Riya Ewropayê E373|E373]]
* [[Riya Ewropayê E391|E391]]
* [[Riya Ewropayê E401|E401]]
* [[Riya Ewropayê E402|E402]]
* [[Riya Ewropayê E403|E403]]
* [[Riya Ewropayê E404|E404]]
* [[Riya Ewropayê E411|E411]]
* [[Riya Ewropayê E420|E420]]
* [[Riya Ewropayê E421|E421]]
* [[Riya Ewropayê E422|E422]]
* [[Riya Ewropayê E429|E429]]
* [[Riya Ewropayê E441|E441]]
* [[Riya Ewropayê E442|E442]]
* [[Riya Ewropayê E451|E451]]
* [[Riya Ewropayê E461|E461]]
* [[Riya Ewropayê E462|E462]]
* [[Riya Ewropayê E471|E471]]
* [[Riya Ewropayê E501|E501]]
* [[Riya Ewropayê E502|E502]]
* [[Riya Ewropayê E511|E511]]
* [[Riya Ewropayê E512|E512]]
* [[Riya Ewropayê E531|E531]]
* [[Riya Ewropayê E532|E532]]
* [[Riya Ewropayê E533|E533]]
* [[Riya Ewropayê E551|E551]]
* [[Riya Ewropayê E552|E552]]
* [[Riya Ewropayê E571|E571]]
* [[Riya Ewropayê E572|E572]]
* [[Riya Ewropayê E573|E573]]
* [[Riya Ewropayê E574|E574]]
* [[Riya Ewropayê E575|E575]]
* [[Riya Ewropayê E576|E576]]
* [[Riya Ewropayê E577|E577]]
* [[Riya Ewropayê E578|E578]]
* [[Riya Ewropayê E579|E579]]
* [[Riya Ewropayê E581|E581]]
* [[Riya Ewropayê E583|E583]]
* [[Riya Ewropayê E584|E584]]
* [[Riya Ewropayê E591|E591]]
* [[Riya Ewropayê E592|E592]]
* [[Riya Ewropayê E601|E601]]
* [[Riya Ewropayê E602|E602]]
* [[Riya Ewropayê E603|E603]]
* [[Riya Ewropayê E604|E604]]
* [[Riya Ewropayê E606|E606]]
* [[Riya Ewropayê E607|E607]]
* [[Riya Ewropayê E611|E611]]
* [[Riya Ewropayê E612|E612]]
* [[Riya Ewropayê E641|E641]]
* [[Riya Ewropayê E651|E651]]
* [[Riya Ewropayê E652|E652]]
* [[Riya Ewropayê E653|E653]]
* [[Riya Ewropayê E661|E661]]
* [[Riya Ewropayê E662|E662]]
* [[Riya Ewropayê E671|E671]]
* [[Riya Ewropayê E673|E673]]
* [[Riya Ewropayê E675|E675]]
* [[Riya Ewropayê E691|E691]]
* [[Riya Ewropayê E692|E692]]
* [[Riya Ewropayê E711|E711]]
* [[Riya Ewropayê E712|E712]]
* [[Riya Ewropayê E713|E713]]
* [[Riya Ewropayê E714|E714]]
* [[Riya Ewropayê E717|E717]]
* [[Riya Ewropayê E751|E751]]
* [[Riya Ewropayê E761|E761]]
* [[Riya Ewropayê E762|E762]]
* [[Riya Ewropayê E763|E763]]
* [[Riya Ewropayê E771|E771]]
* [[Riya Ewropayê E772|E772]]
* [[Riya Ewropayê E773|E773]]
* [[Riya Ewropayê E801|E801]]
* [[Riya Ewropayê E802|E802]]
* [[Riya Ewropayê E803|E803]]
* [[Otopsî AP-68|E804]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E805|E805]]
* [[Riya Ewropayê E806|E806]]
* [[Riya Ewropayê E821|E821]]
* [[Riya Ewropayê E840|E840]]
* [[Riya Ewropayê E841|E841]]
* [[Riya Ewropayê E842|E842]]
* [[Riya Ewropayê E843|E843]]
* [[Riya Ewropayê E844|E844]]
* [[Riya Ewropayê E846|E846]]
* [[Riya Ewropayê E847|E847]]
* [[Riya Ewropayê E848|E848]]
* [[Riya Ewropayê E851|E851]]
* [[Riya Ewropayê E852|E852]]
* [[Riya Ewropayê E853|E853]]
* [[Riya Ewropayê E871|E871]]
* [[Riya Ewropayê E881|E881]]
* [[Otomobîl A-3|E901]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Otomobîl A-44|E902]]&lt;!--- 100% shared road/signage, 100% shared article ---&gt;
* [[Riya Ewropayê E903|E903]]
* [[Riya Ewropayê E931|E931]]
* [[Riya Ewropayê E932|E932]]
* [[Riya Ewropayê E933|E933]]
* [[Riya Ewropayê E951|E951]]
* [[Riya Ewropayê E952|E952]]
* [[Riya Ewropayê E961|E961]]
* [[Riya Ewropayê E962|E962]]
* [[Riya Ewropayê E981|E981]]
* [[Riya Ewropayê E982|E982]]
* [[Riya Ewropayê E001|E001]]
* [[Riya Ewropayê E002|E002]]
* [[Riya Ewropayê E003|E003]]
* [[Riya Ewropayê E004|E004]]
* [[Riya Ewropayê E005|E005]]
* [[Riya Ewropayê E006|E006]]
* [[Riya Ewropayê E007|E007]]
* [[Riya Ewropayê E008|E008]]
* [[Riya Ewropayê E009|E009]]
* [[Riya Ewropayê E010|E010]]
* [[Riya Ewropayê E011|E011]]
* [[Riya Ewropayê E012|E012]]
* [[Riya Ewropayê E013|E013]]
* [[Riya Ewropayê E014|E014]]
* [[Riya Ewropayê E015|E015]]
* [[Riya Ewropayê E016|E016]]
* [[Riya Ewropayê E017|E017]]
* [[Riya Ewropayê E018|E018]]
* [[Riya Ewropayê E019|E019]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Kategorî:Şablonên veguhestina Ewropayê]]
[[Kategorî:Şablonên otobanan li gorî welatan|τ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9dcq7iefujf9yvutynjcnssuhsiqt5q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Riya Ewropayê E1</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129293</id>
    <revision>
      <id>1096490</id>
      <timestamp>2022-08-28T15:09:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]] [[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]] '''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li Ewropayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye ku ji bajarê Larne ya Îrlenda ya Bakur heya bajarê Seville ya Spanyayê dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li Îrlenda û Ferrol de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sî...&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="832" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li Ewropayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye ku ji bajarê Larne ya Îrlenda ya Bakur heya bajarê Seville ya Spanyayê dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li Îrlenda û Ferrol de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê Spanî li rojavayê Huelva, rê di nav Portekîzê re derbas dibe - di ber bajarê Porto re, di nav bajarê paytext Lîzbonê re û piştre re li başûr ber bi Algarve ve û bajarê Faroyê derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
==Îrlenda==
==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>tsxrf8vq3nhq0bcmsgi2e3rk634h7qw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096492</id>
      <parentid>1096490</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:23:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Keyaniya yekbûyî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1253" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li Ewropayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye ku ji bajarê Larne ya Îrlenda ya Bakur heya bajarê Seville ya Spanyayê dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li Îrlenda û Ferrol de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê Spanî li rojavayê Huelva, rê di nav Portekîzê re derbas dibe - di ber bajarê Porto re, di nav bajarê paytext Lîzbonê re û piştre re li başûr ber bi Algarve ve û bajarê Faroyê derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li Larneyê li parêzgeha Antrim wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li Newtownabbey di bin rêzikên otobanê de ye û wekî otobana A8 (M) tê binavkirin. Ev otoban bi otobana M2 ya pir dirêjtir berbi Belfastê ve dibe yek. Li Belfastê, rê dibe A12 Westlink ku rêyek dualî ye bi otobana M1 ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî Lisburn derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>dqvkdvq75e3rw4gybeob9pu2qrfz7z0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096496</id>
      <parentid>1096492</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:36:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Îrlenda */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1762" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li Ewropayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye ku ji bajarê Larne ya Îrlenda ya Bakur heya bajarê Seville ya Spanyayê dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li Îrlenda û Ferrol de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê Spanî li rojavayê Huelva, rê di nav Portekîzê re derbas dibe - di ber bajarê Porto re, di nav bajarê paytext Lîzbonê re û piştre re li başûr ber bi Algarve ve û bajarê Faroyê derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li Larneyê li parêzgeha Antrim wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li Newtownabbey di bin rêzikên otobanê de ye û wekî otobana A8 (M) tê binavkirin. Ev otoban bi otobana M2 ya pir dirêjtir berbi Belfastê ve dibe yek. Li Belfastê, rê dibe A12 Westlink ku rêyek dualî ye bi otobana M1 ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî Lisburn derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li Îrlendayê wekî N1 berdewam dike ku ji Ballymascanlon li wîlayeta Louth û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî Otobana M1 hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê Dublin dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya Dublinê, bi Otobana M50 re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora Dublin re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê Shankill re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê Bray, li wîlayeta Wicklowê berdewam dike.

==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>l2zvmtldryttykptz5ph0rp3qzwgbb7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096497</id>
      <parentid>1096496</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Îrlenda */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2210" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li Ewropayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye ku ji bajarê Larne ya Îrlenda ya Bakur heya bajarê Seville ya Spanyayê dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li Îrlenda û Ferrol de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê Spanî li rojavayê Huelva, rê di nav Portekîzê re derbas dibe - di ber bajarê Porto re, di nav bajarê paytext Lîzbonê re û piştre re li başûr ber bi Algarve ve û bajarê Faroyê derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li Larneyê li parêzgeha Antrim wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li Newtownabbey di bin rêzikên otobanê de ye û wekî otobana A8 (M) tê binavkirin. Ev otoban bi otobana M2 ya pir dirêjtir berbi Belfastê ve dibe yek. Li Belfastê, rê dibe A12 Westlink ku rêyek dualî ye bi otobana M1 ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî Lisburn derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li Îrlendayê wekî N1 berdewam dike ku ji Ballymascanlon li wîlayeta Louth û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî Otobana M1 hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê Dublin dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya Dublinê, bi Otobana M50 re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora Dublin re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê Shankill re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê Bray, li wîlayeta Wicklowê berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê Gorey li wîlayeta Wexford e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta Wexfordê berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li Îrlenda, li Rosslare Europortê.

==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>na577nrq6n4q0x9e947m7cm2wjdc375</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096498</id>
      <parentid>1096497</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:48:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Îrlenda */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2337" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li Ewropayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye ku ji bajarê Larne ya Îrlenda ya Bakur heya bajarê Seville ya Spanyayê dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li Îrlenda û Ferrol de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê Spanî li rojavayê Huelva, rê di nav Portekîzê re derbas dibe - di ber bajarê Porto re, di nav bajarê paytext Lîzbonê re û piştre re li başûr ber bi Algarve ve û bajarê Faroyê derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li Larneyê li parêzgeha Antrim wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li Newtownabbey di bin rêzikên otobanê de ye û wekî otobana A8 (M) tê binavkirin. Ev otoban bi otobana M2 ya pir dirêjtir berbi Belfastê ve dibe yek. Li Belfastê, rê dibe A12 Westlink ku rêyek dualî ye bi otobana M1 ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî Lisburn derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li Îrlendayê wekî N1 berdewam dike ku ji Ballymascanlon li wîlayeta Louth û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî Otobana M1 hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê Dublin dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya Dublinê, bi Otobana M50 re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora Dublin re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê Shankill re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê Bray, li wîlayeta Wicklowê berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê Gorey li wîlayeta Wexford e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta Wexfordê berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li Îrlenda, li Rosslare Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî Dublin ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.

==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>bpaynwtzefw7pq0zo6r0r7p3qkihoha</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096499</id>
      <parentid>1096498</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:52:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2462" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li [[Ewropa|Ewropayê]] ye ku beşek ji tora [[E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji bajarê Larne ya [[Îrlendaya Bakur|Îrlenda ya Bakur]] heya bajarê [[Sevilla|Seville]] ya [[Spanya|Spanyayê]] dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li [[Îrlenda]] û [[Ferrol]] de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê [[Spanya|Spanî]] li rojavayê [[Huelva]], rê di nav [[Portûgal|Portûgalê]] re derbas dibe - di ber bajarê [[Porto]] re, di nav bajarê paytext [[Lîzbon|Lîzbonê]] re û piştre re li başûr ber bi [[Algarve]] ve û bajarê [[Faro|Faroyê]] derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li Larneyê li parêzgeha Antrim wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li Newtownabbey di bin rêzikên otobanê de ye û wekî otobana A8 (M) tê binavkirin. Ev otoban bi otobana M2 ya pir dirêjtir berbi Belfastê ve dibe yek. Li Belfastê, rê dibe A12 Westlink ku rêyek dualî ye bi otobana M1 ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî Lisburn derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li Îrlendayê wekî N1 berdewam dike ku ji Ballymascanlon li wîlayeta Louth û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî Otobana M1 hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê Dublin dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya Dublinê, bi Otobana M50 re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora Dublin re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê Shankill re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê Bray, li wîlayeta Wicklowê berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê Gorey li wîlayeta Wexford e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta Wexfordê berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li Îrlenda, li Rosslare Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî Dublin ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.

==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>8y1zjhb426675s8wbxuefzkdurdptnv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096500</id>
      <parentid>1096499</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T15:55:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2524" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li [[Ewropa|Ewropayê]] ye ku beşek ji tora [[E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji bajarê Larne ya [[Îrlendaya Bakur|Îrlenda ya Bakur]] heya bajarê [[Sevilla|Seville]] ya [[Spanya|Spanyayê]] dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li [[Îrlenda]] û [[Ferrol]] de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê [[Spanya|Spanî]] li rojavayê [[Huelva]], rê di nav [[Portûgal|Portûgalê]] re derbas dibe - di ber bajarê [[Porto]] re, di nav bajarê paytext [[Lîzbon|Lîzbonê]] re û piştre re li başûr ber bi [[Algarve]] ve û bajarê [[Faro|Faroyê]] derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li [[Larne|Larneyê]] li parêzgeha [[Antrim]] wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li [[Newtownabbey]] di bin rêzikên otobanê de ye û wekî [[Otobana A8 (M)]] tê binavkirin. Ev otoban bi [[Otobana M2]] ya pir dirêjtir berbi [[Belfast|Belfastê]] ve dibe yek. Li [[Belfast|Belfastê]], rê dibe [[A12 Westlink]] ku rêyek dualî ye bi [[Otobana M1]] ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî [[Lisburn]] derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li Îrlendayê wekî N1 berdewam dike ku ji Ballymascanlon li wîlayeta Louth û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî Otobana M1 hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê Dublin dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya Dublinê, bi Otobana M50 re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora Dublin re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê Shankill re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê Bray, li wîlayeta Wicklowê berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê Gorey li wîlayeta Wexford e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta Wexfordê berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li Îrlenda, li Rosslare Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî Dublin ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.

==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>gkk0pcy9qo30b7fz6zs29t1mcux8drf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096526</id>
      <parentid>1096500</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:31:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2623" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li [[Ewropa|Ewropayê]] ye ku beşek ji tora [[E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji bajarê Larne ya [[Îrlendaya Bakur|Îrlenda ya Bakur]] heya bajarê [[Sevilla|Seville]] ya [[Spanya|Spanyayê]] dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li [[Îrlenda]] û [[Ferrol]] de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê [[Spanya|Spanî]] li rojavayê [[Huelva]], rê di nav [[Portûgal|Portûgalê]] re derbas dibe - di ber bajarê [[Porto]] re, di nav bajarê paytext [[Lîzbon|Lîzbonê]] re û piştre re li başûr ber bi [[Algarve]] ve û bajarê [[Faro|Faroyê]] derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li [[Larne|Larneyê]] li parêzgeha [[Antrim]] wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li [[Newtownabbey]] di bin rêzikên otobanê de ye û wekî [[Otobana A8 (M)]] tê binavkirin. Ev otoban bi [[Otobana M2]] ya pir dirêjtir berbi [[Belfast|Belfastê]] ve dibe yek. Li [[Belfast|Belfastê]], rê dibe [[A12 Westlink]] ku rêyek dualî ye bi [[Otobana M1]] ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî [[Lisburn]] derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li [[Îrlenda|Îrlendayê]] wekî N1 berdewam dike ku ji [[Ballymascanlon]] li wîlayeta [[Louth]] û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî [[Otobana M1]] hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê [[Dublîn]] dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya [[Dublîn|Dublinê]], bi [[Otobana M50]] re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora [[Dublîn]] re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê [[Shankill]] re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê [[Bray]], li wîlayeta [[Wicklow|Wicklowê]] berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê [[Gorey]] li wîlayeta [[Wexford]] e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta [[Wexford|Wexfordê]] berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li [[Îrlenda]], li [[Rosslare]] Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî Dublin ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.

==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>oi9g5g0dfa7o9d3y3zp44jvkki3km0p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096528</id>
      <parentid>1096526</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:34:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3237" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li [[Ewropa|Ewropayê]] ye ku beşek ji tora [[E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji bajarê Larne ya [[Îrlendaya Bakur|Îrlenda ya Bakur]] heya bajarê [[Sevilla|Seville]] ya [[Spanya|Spanyayê]] dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li [[Îrlenda]] û [[Ferrol]] de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê [[Spanya|Spanî]] li rojavayê [[Huelva]], rê di nav [[Portûgal|Portûgalê]] re derbas dibe - di ber bajarê [[Porto]] re, di nav bajarê paytext [[Lîzbon|Lîzbonê]] re û piştre re li başûr ber bi [[Algarve]] ve û bajarê [[Faro|Faroyê]] derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li [[Larne|Larneyê]] li parêzgeha [[Antrim]] wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li [[Newtownabbey]] di bin rêzikên otobanê de ye û wekî [[Otobana A8 (M)]] tê binavkirin. Ev otoban bi [[Otobana M2]] ya pir dirêjtir berbi [[Belfast|Belfastê]] ve dibe yek. Li [[Belfast|Belfastê]], rê dibe [[A12 Westlink]] ku rêyek dualî ye bi [[Otobana M1]] ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî [[Lisburn]] derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li [[Îrlenda|Îrlendayê]] wekî N1 berdewam dike ku ji [[Ballymascanlon]] li wîlayeta [[Louth]] û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî [[Otobana M1]] hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê [[Dublîn]] dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya [[Dublîn|Dublinê]], bi [[Otobana M50]] re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora [[Dublîn]] re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê [[Shankill]] re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê [[Bray]], li wîlayeta [[Wicklow|Wicklowê]] berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê [[Gorey]] li wîlayeta [[Wexford]] e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta [[Wexford|Wexfordê]] berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li [[Îrlenda]], li [[Rosslare]] Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî [[Dublîn]] ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WicklowCountyCouncil/N11ArklowtoRathnew/SchemeName,16415,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/M11GoreytoEnniscorthy/SchemeName,16408,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20110726011145/http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/N1125OilgatetoRosslareHarbour/SchemeName,16409,en.html|title=N11/25 Oilgate to Rosslare Harbour - National Roads Authority|date=2011-07-26|website=web.archive.org|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;

==Spanya==
==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>6fhcrox1ju0c4e45hxgo7qlr8fs7trf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096530</id>
      <parentid>1096528</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:39:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Spanya */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3537" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li [[Ewropa|Ewropayê]] ye ku beşek ji tora [[E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji bajarê Larne ya [[Îrlendaya Bakur|Îrlenda ya Bakur]] heya bajarê [[Sevilla|Seville]] ya [[Spanya|Spanyayê]] dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li [[Îrlenda]] û [[Ferrol]] de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê [[Spanya|Spanî]] li rojavayê [[Huelva]], rê di nav [[Portûgal|Portûgalê]] re derbas dibe - di ber bajarê [[Porto]] re, di nav bajarê paytext [[Lîzbon|Lîzbonê]] re û piştre re li başûr ber bi [[Algarve]] ve û bajarê [[Faro|Faroyê]] derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li [[Larne|Larneyê]] li parêzgeha [[Antrim]] wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li [[Newtownabbey]] di bin rêzikên otobanê de ye û wekî [[Otobana A8 (M)]] tê binavkirin. Ev otoban bi [[Otobana M2]] ya pir dirêjtir berbi [[Belfast|Belfastê]] ve dibe yek. Li [[Belfast|Belfastê]], rê dibe [[A12 Westlink]] ku rêyek dualî ye bi [[Otobana M1]] ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî [[Lisburn]] derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li [[Îrlenda|Îrlendayê]] wekî N1 berdewam dike ku ji [[Ballymascanlon]] li wîlayeta [[Louth]] û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî [[Otobana M1]] hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê [[Dublîn]] dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya [[Dublîn|Dublinê]], bi [[Otobana M50]] re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora [[Dublîn]] re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê [[Shankill]] re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê [[Bray]], li wîlayeta [[Wicklow|Wicklowê]] berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê [[Gorey]] li wîlayeta [[Wexford]] e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta [[Wexford|Wexfordê]] berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li [[Îrlenda]], li [[Rosslare]] Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî [[Dublîn]] ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WicklowCountyCouncil/N11ArklowtoRathnew/SchemeName,16415,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/M11GoreytoEnniscorthy/SchemeName,16408,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20110726011145/http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/N1125OilgatetoRosslareHarbour/SchemeName,16409,en.html|title=N11/25 Oilgate to Rosslare Harbour - National Roads Authority|date=2011-07-26|website=web.archive.org|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;

==Spanya==
Li Spanyayê du beşên E1 hene. Beşa bakur di navbera Ferrol û Tui de li ser sinorê Portûgalê ye. Beş otobana AP-9 dişopîne yan jî Atlantîk Axis ku bajarên Galician Ferrol, A Coruña, Santiago de Compostela, Pontevedra û Vigo girêdide û ber bi Tui re ber bi başûr ve berdewam dike.

==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>20uroua4ch6dhs24j5anw5xpluuay26</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096531</id>
      <parentid>1096530</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:41:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Spanya */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3691" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li [[Ewropa|Ewropayê]] ye ku beşek ji tora [[E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji bajarê Larne ya [[Îrlendaya Bakur|Îrlenda ya Bakur]] heya bajarê [[Sevilla|Seville]] ya [[Spanya|Spanyayê]] dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li [[Îrlenda]] û [[Ferrol]] de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê [[Spanya|Spanî]] li rojavayê [[Huelva]], rê di nav [[Portûgal|Portûgalê]] re derbas dibe - di ber bajarê [[Porto]] re, di nav bajarê paytext [[Lîzbon|Lîzbonê]] re û piştre re li başûr ber bi [[Algarve]] ve û bajarê [[Faro|Faroyê]] derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li [[Larne|Larneyê]] li parêzgeha [[Antrim]] wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li [[Newtownabbey]] di bin rêzikên otobanê de ye û wekî [[Otobana A8 (M)]] tê binavkirin. Ev otoban bi [[Otobana M2]] ya pir dirêjtir berbi [[Belfast|Belfastê]] ve dibe yek. Li [[Belfast|Belfastê]], rê dibe [[A12 Westlink]] ku rêyek dualî ye bi [[Otobana M1]] ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî [[Lisburn]] derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li [[Îrlenda|Îrlendayê]] wekî N1 berdewam dike ku ji [[Ballymascanlon]] li wîlayeta [[Louth]] û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî [[Otobana M1]] hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê [[Dublîn]] dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya [[Dublîn|Dublinê]], bi [[Otobana M50]] re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora [[Dublîn]] re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê [[Shankill]] re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê [[Bray]], li wîlayeta [[Wicklow|Wicklowê]] berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê [[Gorey]] li wîlayeta [[Wexford]] e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta [[Wexford|Wexfordê]] berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li [[Îrlenda]], li [[Rosslare]] Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî [[Dublîn]] ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WicklowCountyCouncil/N11ArklowtoRathnew/SchemeName,16415,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/M11GoreytoEnniscorthy/SchemeName,16408,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20110726011145/http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/N1125OilgatetoRosslareHarbour/SchemeName,16409,en.html|title=N11/25 Oilgate to Rosslare Harbour - National Roads Authority|date=2011-07-26|website=web.archive.org|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;

==Spanya==
Li Spanyayê du beşên E1 hene. Beşa bakur di navbera Ferrol û Tui de li ser sinorê Portûgalê ye. Beş otobana AP-9 dişopîne yan jî Atlantîk Axis ku bajarên Galician Ferrol, A Coruña, Santiago de Compostela, Pontevedra û Vigo girêdide û ber bi Tui re ber bi başûr ve berdewam dike.

Beşa duyem ya spanî di navbera Ayamonte li sînorê Portûgal û Seville ye. Rê Otobana A-49ê dişopîne û li nêzîkî bajarê Huelva derbas dibe.

==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>345v2gfwajxy17ualn2c9ztrpgj6do6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096533</id>
      <parentid>1096531</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:45:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3817" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li [[Ewropa|Ewropayê]] ye ku beşek ji tora [[E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji bajarê Larne ya [[Îrlendaya Bakur|Îrlenda ya Bakur]] heya bajarê [[Sevilla|Seville]] ya [[Spanya|Spanyayê]] dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li [[Îrlenda]] û [[Ferrol]] de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê [[Spanya|Spanî]] li rojavayê [[Huelva]], rê di nav [[Portûgal|Portûgalê]] re derbas dibe - di ber bajarê [[Porto]] re, di nav bajarê paytext [[Lîzbon|Lîzbonê]] re û piştre re li başûr ber bi [[Algarve]] ve û bajarê [[Faro|Faroyê]] derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li [[Larne|Larneyê]] li parêzgeha [[Antrim]] wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li [[Newtownabbey]] di bin rêzikên otobanê de ye û wekî [[Otobana A8 (M)]] tê binavkirin. Ev otoban bi [[Otobana M2]] ya pir dirêjtir berbi [[Belfast|Belfastê]] ve dibe yek. Li [[Belfast|Belfastê]], rê dibe [[A12 Westlink]] ku rêyek dualî ye bi [[Otobana M1]] ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî [[Lisburn]] derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li [[Îrlenda|Îrlendayê]] wekî N1 berdewam dike ku ji [[Ballymascanlon]] li wîlayeta [[Louth]] û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî [[Otobana M1]] hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê [[Dublîn]] dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya [[Dublîn|Dublinê]], bi [[Otobana M50]] re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora [[Dublîn]] re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê [[Shankill]] re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê [[Bray]], li wîlayeta [[Wicklow|Wicklowê]] berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê [[Gorey]] li wîlayeta [[Wexford]] e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta [[Wexford|Wexfordê]] berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li [[Îrlenda]], li [[Rosslare]] Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî [[Dublîn]] ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WicklowCountyCouncil/N11ArklowtoRathnew/SchemeName,16415,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/M11GoreytoEnniscorthy/SchemeName,16408,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20110726011145/http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/N1125OilgatetoRosslareHarbour/SchemeName,16409,en.html|title=N11/25 Oilgate to Rosslare Harbour - National Roads Authority|date=2011-07-26|website=web.archive.org|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;

==Spanya==
Li [[Spanya|Spanyayê]] du beşên E1 hene. Beşa bakur di navbera [[Ferrol]] û [[Tui]] de li ser sinorê [[Portûgal|Portûgalê]] ye. Beş [[Otobana AP-9]] dişopîne yan jî Atlantîk Axis ku bajarên [[Galîsya|Galician]] [[Ferrol]], A [[Coruña, Santiago de Compostela]], [[Pontevedra]] û [[Vigo]] girêdide û ber bi [[Tui]] re ber bi başûr ve berdewam dike.

Beşa duyem ya spanî di navbera [[Ayamonte]] li sînorê [[Portûgal]] û [[Sevilla|Seville]] ye. Rê [[Otobana A-49|Otobana A-49ê]] dişopîne û li nêzîkî bajarê [[Huelva]]&lt;nowiki/&gt;yê re derbas dibe.

==Portugal==
==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>dn71cnkbhx14ll20qokadtm3r1z1kzs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096538</id>
      <parentid>1096533</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:58:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Portugal */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4089" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E1.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E1.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E1.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E1''', rêzek rêyên li [[Ewropa|Ewropayê]] ye ku beşek ji tora [[E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî]] ye ku ji bajarê Larne ya [[Îrlendaya Bakur|Îrlenda ya Bakur]] heya bajarê [[Sevilla|Seville]] ya [[Spanya|Spanyayê]] dimeşe. Di navbera Rosslare Harbour, li [[Îrlenda]] û [[Ferrol]] de derbasgehek deryayê heye lê karûbarê ferîbotê tine. Berî ku bigihîje sînorê [[Spanya|Spanî]] li rojavayê [[Huelva]], rê di nav [[Portûgal|Portûgalê]] re derbas dibe - di ber bajarê [[Porto]] re, di nav bajarê paytext [[Lîzbon|Lîzbonê]] re û piştre re li başûr ber bi [[Algarve]] ve û bajarê [[Faro|Faroyê]] derbas dibe.
==Keyaniya yekbûyî==
Rê li [[Larne|Larneyê]] li parêzgeha [[Antrim]] wekî riya A8 dest pê dike ku beşek kurt a A8 li [[Newtownabbey]] di bin rêzikên otobanê de ye û wekî [[Otobana A8 (M)]] tê binavkirin. Ev otoban bi [[Otobana M2]] ya pir dirêjtir berbi [[Belfast|Belfastê]] ve dibe yek. Li [[Belfast|Belfastê]], rê dibe [[A12 Westlink]] ku rêyek dualî ye bi [[Otobana M1]] ve girêdayî ye. A1 ji otobanê nêzî [[Lisburn]] derdikeve û wekî rêyek dualî li başûr berdewam dike.

==Îrlenda==
Rêya dualî li [[Îrlenda|Îrlendayê]] wekî N1 berdewam dike ku ji [[Ballymascanlon]] li wîlayeta [[Louth]] û pê ve di bin statuya otobanê de ye û wekî [[Otobana M1]] hatiye binavkirin. Rê li pêy M1 li başûrê [[Dublîn]] dimeşe, li wir, li peravên bakur bi riya [[Dublîn|Dublinê]], bi [[Otobana M50]] re digihîje hev. Rê bi M50 di nav der û dora [[Dublîn]] re dişopîne heya ku ew bi Otobana kurt M11 ya nêzê [[Shankill]] re digihîjin hev. M11 wekî rêya dualî heta rêya N11 a li başûrê [[Bray]], li wîlayeta [[Wicklow|Wicklowê]] berdewam dike. Ev beş ji Glen of the Downs Nature Reserve derbas dibe. Ev beşa rê otobana dualî ye ku li başûrê [[Gorey]] li wîlayeta [[Wexford]] e. Bi van re, rêya mayî li Îrlendayê rêyên serekene ne û di nav çend bajarok û gundan re derbas dibe. N11, heta [[Wexford|Wexfordê]] berdewam dike ku li xaçerêya li derveyî bajêr e û li Corkê, bi rêya N25ê re digihîjin hev. Rêya N25ê dişopîne heya cîhê xweya paşîn li [[Îrlenda]], li [[Rosslare]] Europortê.

Hemî beşên mayî yên N11 (û ji ber vê yekê E1) li derveyî [[Dublîn]] ji hêla otoban an rêyên dualî ve têne guhertin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WicklowCountyCouncil/N11ArklowtoRathnew/SchemeName,16415,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/M11GoreytoEnniscorthy/SchemeName,16408,en.html|title=www.nra.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20110726011145/http://www.nra.ie/RoadSchemeActivity/WexfordCountyCouncil/N1125OilgatetoRosslareHarbour/SchemeName,16409,en.html|title=N11/25 Oilgate to Rosslare Harbour - National Roads Authority|date=2011-07-26|website=web.archive.org|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;

==Spanya==
Li [[Spanya|Spanyayê]] du beşên E1 hene. Beşa bakur di navbera [[Ferrol]] û [[Tui]] de li ser sinorê [[Portûgal|Portûgalê]] ye. Beş [[Otobana AP-9]] dişopîne yan jî Atlantîk Axis ku bajarên [[Galîsya|Galician]] [[Ferrol]], A [[Coruña, Santiago de Compostela]], [[Pontevedra]] û [[Vigo]] girêdide û ber bi [[Tui]] re ber bi başûr ve berdewam dike.

Beşa duyem ya spanî di navbera [[Ayamonte]] li sînorê [[Portûgal]] û [[Sevilla|Seville]] ye. Rê [[Otobana A-49|Otobana A-49ê]] dişopîne û li nêzîkî bajarê [[Huelva]]&lt;nowiki/&gt;yê re derbas dibe.

==Portugal==
Li Portûgalê, rê ji beşên jêrîn pêk tê, her gav wekî otoban (bi Portûgalî jê re auto-estrada tê gotin) dişopîne. Di beşa Aveiro Norte - Lîzbona A1 de, E1 heman rêyê wekî E80 tê binavkirin. Di vî beşê de nîşana E80 li ser nîşana E1 serdest e.

==Çavkanî==

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E1]]</text>
      <sha1>oun78u18w1hj4mib7w2ta61j0suteaz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mafên kesên LGBT li Hindistanê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129294</id>
    <revision>
      <id>1096513</id>
      <timestamp>2022-08-28T16:58:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <comment>Evîn berxwedan e, her bijî evîn</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4344" xml:space="preserve">[[Wêne:ABC_9221.jpg|thumb|Meşa [[Kolkata]] ya 2018 bi munasebeta biryara Dadgeha Bilind]]
[[Wêne:Bhopal_pride_Queermitra_11.jpg|thumb|Beşdarên paradeyek [[Bhopal]] a 2018-an ku biryara Dadgeha Bilind pîroz dikin]]
Mafên kesên [[lezbiyen]], [[Hevzayendîtî|hevzayendan]], [[Bîseksuelî|bîseksuel]] û [[transgender]] ([[LGBT]]) li [[Hindistan|Hindistanê]] di van salên dawî de bi lez pêşve diçin. Lêbelê, hemwelatiyên LGBT yên [[Hindî]] dikarin bi dijwariyên civakî û qanûnî re rû bi rû bimînin ku ji hêla kesên ne-LGBT ve nehatine ceribandin. Welat qanûnên xwe yên serdema kolonyal ku rasterast li dijî nasnameyên homoseksuel û transgender cudakarî dikirin, betal kir û her weha bi eşkere xala 15 a Destûra Bingehîn şîrove kir ku cihêkariya li ser bingeha meyla zayendî û nasnameya zayendî qedexe dike. Lê gelek parastinên qanûnî nehatine dayîn, di nav de [[zewaca hevzayendan]].&lt;ref name=&quot;Times of India&quot; /&gt;

Kesên transgender li Hindistanê di bin qanûnên ku di sala [[2019]]-an de hatine pejirandin têne destûr kirin ku emeliyata zayenda xwe ya qanûnî ya piştî veguheztina zayendî biguhezînin, û xwediyê mafek destûrî ne ku xwe di bin zayenda sêyemîn de tomar bikin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|url=https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-030-96386-6|title=Transgender India: Understanding Third Gender Identities and Experiences|publisher=[[Springer Publishing|Springer]]|year=2022|isbn=978-3-030-96385-9|editor-last=Vakoch|editor-first=Douglas A.|editor-link=Douglas Vakoch|location=Cham, Switzerland|language=en|doi=10.1007/978-3-030-96386-6|s2cid=213383859}}&lt;/ref&gt; Wekî din, hin dewlet [[Hîcra|hîcreyan]], nifûsek zayenda sêyemîn a kevneşopî li [[Asyaya Başûr]] bi bernameyên civakî diparêzin, û feydeyên [[Refah|refahê]], pileyên teqawidiyê, karûbarên belaş li [[Nexweşxane|nexweşxaneyên]] hukûmetê û her weha bernameyên din ên ku ji bo alîkariya wan hatine çêkirin pêşkêş dikin. Li gorî serjimêriya 2011-an li Hindistanê nêzîkê 480,000 transgender hene.&lt;ref name=&quot;bill&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.hrw.org/news/2010/07/18/india-prosecute-rampant-honor-killings|title=India: Prosecute Rampant 'Honor' Killings|date=18 July 2010|work=Human Rights Watch|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.livemint.com/Sundayapp/sAYrieZdZKEybKzhP8FDbP/Being-LGBT-in-India-Some-home-truths.html|title=Being LGBT in India: Some home truths|last1=Patel|first1=Rashmi|date=27 August 2016|work=[[Mint (newspaper)|Livemint.com]]}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2018-an de, di biryara girîng a [[Navtej Singh Johar]] dijî [[Yekîtiya Hindistanê]] de, [[Dadgeha Bilind a Hindistanê]] bi xwendina Beşa 377-ê ya Qanûna Cezayê ya Hindistanê têkiliya hevzayendî ya lihevhatî dekrîmînalîze kir û cinsê hevzayendî ya lihevkirî ya di navbera mezinan de jê derxist.&lt;ref name=&quot;toi-judgement2018&quot;&gt;{{cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/sc-decriminalises-section-377-calls-2013-ruling-arbitrary-and-retrograde/articleshow/65712063.cms|title=SC decriminalises Section 377, calls 2013 ruling 'arbitrary and retrograde'|last1=Mahapatra|first1=Dhananjay|last2=Choudhary|first2=Amit Anand|date=7 September 2018|newspaper=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;

Di nav tevgerên siyasî yên xurt ên ji bo mafên LGBT de, mirov bêtir têkiliyên hevzayendî qebûl dikin, li gorî anketek ji çar hemwelatiyan derdora sê ji wan piştgirî didin wan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2019|title=Politics and Society Between Elections|url=http://azimpremjiuniversity.edu.in/SitePages/pdf/politics-and-society-between-elections-2019-report.pdf|journal=Regional Political Democracy|volume=2 - Social Identity|pages=88–92}}&lt;/ref&gt; Di salên [[2010|2010an]] de, kesên LGBT li Hindistanê, bi taybetî li bajarên mezin, zêdetir tolerans û pejirandin bi dest xistin.&lt;ref name=&quot;delhi&quot;&gt;{{cite web|url=https://abcnews.go.com/amp/International/wireStory/hundreds-join-pride-march-india-gay-sex-illegal-51095191|title=Hundreds of gay rights activists join pride march in Delhi|date=November 12, 2017|website=ABC|archive-url=https://web.archive.org/web/20171112145911/https://abcnews.go.com/amp/International/wireStory/hundreds-join-pride-march-india-gay-sex-illegal-51095191|archive-date=November 12, 2017|access-date=May 10, 2021}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>ij5aj3csofhq0ri7o3tzaz8ztpba3xq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096514</id>
      <parentid>1096513</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:58:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4315" xml:space="preserve">[[Wêne:ABC_9221.jpg|thumb|Meşa [[Kolkata]] ya 2018 bi munasebeta biryara Dadgeha Bilind]]
[[Wêne:Bhopal_pride_Queermitra_11.jpg|thumb|Beşdarên paradeyek [[Bhopal]] a 2018-an ku biryara Dadgeha Bilind pîroz dikin]]
Mafên kesên [[lezbiyen]], [[Hevzayendîtî|hevzayendan]], [[Bîseksuelî|bîseksuel]] û [[transgender]] ([[LGBT]]) li [[Hindistan|Hindistanê]] di van salên dawî de bi lez pêşve diçin. Lêbelê, hemwelatiyên LGBT yên [[Hindî]] dikarin bi dijwariyên civakî û qanûnî re rû bi rû bimînin ku ji hêla kesên ne-LGBT ve nehatine ceribandin. Welat qanûnên xwe yên serdema kolonyal ku rasterast li dijî nasnameyên homoseksuel û transgender cudakarî dikirin, betal kir û her weha bi eşkere xala 15 a Destûra Bingehîn şîrove kir ku cihêkariya li ser bingeha meyla zayendî û nasnameya zayendî qedexe dike. Lê gelek parastinên qanûnî nehatine dayîn, di nav de [[zewaca hevzayendan]].

Kesên transgender li Hindistanê di bin qanûnên ku di sala [[2019]]-an de hatine pejirandin têne destûr kirin ku emeliyata zayenda xwe ya qanûnî ya piştî veguheztina zayendî biguhezînin, û xwediyê mafek destûrî ne ku xwe di bin zayenda sêyemîn de tomar bikin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|url=https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-030-96386-6|title=Transgender India: Understanding Third Gender Identities and Experiences|publisher=[[Springer Publishing|Springer]]|year=2022|isbn=978-3-030-96385-9|editor-last=Vakoch|editor-first=Douglas A.|editor-link=Douglas Vakoch|location=Cham, Switzerland|language=en|doi=10.1007/978-3-030-96386-6|s2cid=213383859}}&lt;/ref&gt; Wekî din, hin dewlet [[Hîcra|hîcreyan]], nifûsek zayenda sêyemîn a kevneşopî li [[Asyaya Başûr]] bi bernameyên civakî diparêzin, û feydeyên [[Refah|refahê]], pileyên teqawidiyê, karûbarên belaş li [[Nexweşxane|nexweşxaneyên]] hukûmetê û her weha bernameyên din ên ku ji bo alîkariya wan hatine çêkirin pêşkêş dikin. Li gorî serjimêriya 2011-an li Hindistanê nêzîkê 480,000 transgender hene.&lt;ref name=&quot;bill&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.hrw.org/news/2010/07/18/india-prosecute-rampant-honor-killings|title=India: Prosecute Rampant 'Honor' Killings|date=18 July 2010|work=Human Rights Watch|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.livemint.com/Sundayapp/sAYrieZdZKEybKzhP8FDbP/Being-LGBT-in-India-Some-home-truths.html|title=Being LGBT in India: Some home truths|last1=Patel|first1=Rashmi|date=27 August 2016|work=[[Mint (newspaper)|Livemint.com]]}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2018-an de, di biryara girîng a [[Navtej Singh Johar]] dijî [[Yekîtiya Hindistanê]] de, [[Dadgeha Bilind a Hindistanê]] bi xwendina Beşa 377-ê ya Qanûna Cezayê ya Hindistanê têkiliya hevzayendî ya lihevhatî dekrîmînalîze kir û cinsê hevzayendî ya lihevkirî ya di navbera mezinan de jê derxist.&lt;ref name=&quot;toi-judgement2018&quot;&gt;{{cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/sc-decriminalises-section-377-calls-2013-ruling-arbitrary-and-retrograde/articleshow/65712063.cms|title=SC decriminalises Section 377, calls 2013 ruling 'arbitrary and retrograde'|last1=Mahapatra|first1=Dhananjay|last2=Choudhary|first2=Amit Anand|date=7 September 2018|newspaper=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;

Di nav tevgerên siyasî yên xurt ên ji bo mafên LGBT de, mirov bêtir têkiliyên hevzayendî qebûl dikin, li gorî anketek ji çar hemwelatiyan derdora sê ji wan piştgirî didin wan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2019|title=Politics and Society Between Elections|url=http://azimpremjiuniversity.edu.in/SitePages/pdf/politics-and-society-between-elections-2019-report.pdf|journal=Regional Political Democracy|volume=2 - Social Identity|pages=88–92}}&lt;/ref&gt; Di salên [[2010|2010an]] de, kesên LGBT li Hindistanê, bi taybetî li bajarên mezin, zêdetir tolerans û pejirandin bi dest xistin.&lt;ref name=&quot;delhi&quot;&gt;{{cite web|url=https://abcnews.go.com/amp/International/wireStory/hundreds-join-pride-march-india-gay-sex-illegal-51095191|title=Hundreds of gay rights activists join pride march in Delhi|date=November 12, 2017|website=ABC|archive-url=https://web.archive.org/web/20171112145911/https://abcnews.go.com/amp/International/wireStory/hundreds-join-pride-march-india-gay-sex-illegal-51095191|archive-date=November 12, 2017|access-date=May 10, 2021}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>mp7kpucet6z41pmi00cv4py1rqg7iwx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096515</id>
      <parentid>1096514</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:58:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4296" xml:space="preserve">[[Wêne:ABC_9221.jpg|thumb|Meşa [[Kolkata]] ya 2018 bi munasebeta biryara Dadgeha Bilind]]
[[Wêne:Bhopal_pride_Queermitra_11.jpg|thumb|Beşdarên paradeyek [[Bhopal]] a 2018-an ku biryara Dadgeha Bilind pîroz dikin]]
Mafên kesên [[lezbiyen]], [[Hevzayendîtî|hevzayendan]], [[Bîseksuelî|bîseksuel]] û [[transgender]] ([[LGBT]]) li [[Hindistan|Hindistanê]] di van salên dawî de bi lez pêşve diçin. Lêbelê, hemwelatiyên LGBT yên [[Hindî]] dikarin bi dijwariyên civakî û qanûnî re rû bi rû bimînin ku ji hêla kesên ne-LGBT ve nehatine ceribandin. Welat qanûnên xwe yên serdema kolonyal ku rasterast li dijî nasnameyên homoseksuel û transgender cudakarî dikirin, betal kir û her weha bi eşkere xala 15 a Destûra Bingehîn şîrove kir ku cihêkariya li ser bingeha meyla zayendî û nasnameya zayendî qedexe dike. Lê gelek parastinên qanûnî nehatine dayîn, di nav de [[zewaca hevzayendan]].

Kesên transgender li Hindistanê di bin qanûnên ku di sala [[2019]]-an de hatine pejirandin têne destûr kirin ku emeliyata zayenda xwe ya qanûnî ya piştî veguheztina zayendî biguhezînin, û xwediyê mafek destûrî ne ku xwe di bin zayenda sêyemîn de tomar bikin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|url=https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-030-96386-6|title=Transgender India: Understanding Third Gender Identities and Experiences|publisher=[[Springer Publishing|Springer]]|year=2022|isbn=978-3-030-96385-9|editor-last=Vakoch|editor-first=Douglas A.|editor-link=Douglas Vakoch|location=Cham, Switzerland|language=en|doi=10.1007/978-3-030-96386-6|s2cid=213383859}}&lt;/ref&gt; Wekî din, hin dewlet [[Hîcra|hîcreyan]], nifûsek zayenda sêyemîn a kevneşopî li [[Asyaya Başûr]] bi bernameyên civakî diparêzin, û feydeyên [[Refah|refahê]], pileyên teqawidiyê, karûbarên belaş li [[Nexweşxane|nexweşxaneyên]] hukûmetê û her weha bernameyên din ên ku ji bo alîkariya wan hatine çêkirin pêşkêş dikin. Li gorî serjimêriya 2011-an li Hindistanê nêzîkê 480,000 transgender hene.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.hrw.org/news/2010/07/18/india-prosecute-rampant-honor-killings|title=India: Prosecute Rampant 'Honor' Killings|date=18 July 2010|work=Human Rights Watch|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.livemint.com/Sundayapp/sAYrieZdZKEybKzhP8FDbP/Being-LGBT-in-India-Some-home-truths.html|title=Being LGBT in India: Some home truths|last1=Patel|first1=Rashmi|date=27 August 2016|work=[[Mint (newspaper)|Livemint.com]]}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2018-an de, di biryara girîng a [[Navtej Singh Johar]] dijî [[Yekîtiya Hindistanê]] de, [[Dadgeha Bilind a Hindistanê]] bi xwendina Beşa 377-ê ya Qanûna Cezayê ya Hindistanê têkiliya hevzayendî ya lihevhatî dekrîmînalîze kir û cinsê hevzayendî ya lihevkirî ya di navbera mezinan de jê derxist.&lt;ref name=&quot;toi-judgement2018&quot;&gt;{{cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/sc-decriminalises-section-377-calls-2013-ruling-arbitrary-and-retrograde/articleshow/65712063.cms|title=SC decriminalises Section 377, calls 2013 ruling 'arbitrary and retrograde'|last1=Mahapatra|first1=Dhananjay|last2=Choudhary|first2=Amit Anand|date=7 September 2018|newspaper=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;

Di nav tevgerên siyasî yên xurt ên ji bo mafên LGBT de, mirov bêtir têkiliyên hevzayendî qebûl dikin, li gorî anketek ji çar hemwelatiyan derdora sê ji wan piştgirî didin wan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2019|title=Politics and Society Between Elections|url=http://azimpremjiuniversity.edu.in/SitePages/pdf/politics-and-society-between-elections-2019-report.pdf|journal=Regional Political Democracy|volume=2 - Social Identity|pages=88–92}}&lt;/ref&gt; Di salên [[2010|2010an]] de, kesên LGBT li Hindistanê, bi taybetî li bajarên mezin, zêdetir tolerans û pejirandin bi dest xistin.&lt;ref name=&quot;delhi&quot;&gt;{{cite web|url=https://abcnews.go.com/amp/International/wireStory/hundreds-join-pride-march-india-gay-sex-illegal-51095191|title=Hundreds of gay rights activists join pride march in Delhi|date=November 12, 2017|website=ABC|archive-url=https://web.archive.org/web/20171112145911/https://abcnews.go.com/amp/International/wireStory/hundreds-join-pride-march-india-gay-sex-illegal-51095191|archive-date=November 12, 2017|access-date=May 10, 2021}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>096gg16dwuhcax18wfydfug692haq3a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096516</id>
      <parentid>1096515</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T16:59:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4313" xml:space="preserve">[[Wêne:ABC_9221.jpg|thumb|Meşa [[Kolkata]] ya 2018 bi munasebeta biryara Dadgeha Bilind]]
[[Wêne:Bhopal_pride_Queermitra_11.jpg|thumb|Beşdarên paradeyek [[Bhopal]] a 2018-an ku biryara Dadgeha Bilind pîroz dikin]]
Mafên kesên [[lezbiyen]], [[Hevzayendîtî|hevzayendan]], [[Bîseksuelî|bîseksuel]] û [[transgender]] ([[LGBT]]) li [[Hindistan|Hindistanê]] di van salên dawî de bi lez pêşve diçin. Lêbelê, hemwelatiyên LGBT yên [[Hindî]] dikarin bi dijwariyên civakî û qanûnî re rû bi rû bimînin ku ji hêla kesên ne-LGBT ve nehatine ceribandin. Welat qanûnên xwe yên serdema kolonyal ku rasterast li dijî nasnameyên homoseksuel û transgender cudakarî dikirin, betal kir û her weha bi eşkere xala 15 a Destûra Bingehîn şîrove kir ku cihêkariya li ser bingeha meyla zayendî û nasnameya zayendî qedexe dike. Lê gelek parastinên qanûnî nehatine dayîn, di nav de [[zewaca hevzayendan]].

Kesên transgender li Hindistanê di bin qanûnên ku di sala [[2019]]-an de hatine pejirandin têne destûr kirin ku emeliyata zayenda xwe ya qanûnî ya piştî veguheztina zayendî biguhezînin, û xwediyê mafek destûrî ne ku xwe di bin zayenda sêyemîn de tomar bikin.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|url=https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-030-96386-6|title=Transgender India: Understanding Third Gender Identities and Experiences|publisher=[[Springer Publishing|Springer]]|year=2022|isbn=978-3-030-96385-9|editor-last=Vakoch|editor-first=Douglas A.|editor-link=Douglas Vakoch|location=Cham, Switzerland|language=en|doi=10.1007/978-3-030-96386-6|s2cid=213383859}}&lt;/ref&gt; Wekî din, hin dewlet [[Hîcra|hîcreyan]], nifûsek zayenda sêyemîn a kevneşopî li [[Asyaya Başûr]] bi bernameyên civakî diparêzin, û feydeyên [[Refah|refahê]], pileyên teqawidiyê, karûbarên belaş li [[Nexweşxane|nexweşxaneyên]] hukûmetê û her weha bernameyên din ên ku ji bo alîkariya wan hatine çêkirin pêşkêş dikin. Li gorî serjimêriya 2011-an li Hindistanê nêzîkê 480,000 transgender hene.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.hrw.org/news/2010/07/18/india-prosecute-rampant-honor-killings|title=India: Prosecute Rampant 'Honor' Killings|date=18 July 2010|work=Human Rights Watch|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.livemint.com/Sundayapp/sAYrieZdZKEybKzhP8FDbP/Being-LGBT-in-India-Some-home-truths.html|title=Being LGBT in India: Some home truths|last1=Patel|first1=Rashmi|date=27 August 2016|work=[[Mint (newspaper)|Livemint.com]]}}&lt;/ref&gt;

Di sala 2018-an de, di biryara girîng a [[Navtej Singh Johar]] dijî [[Yekîtiya Hindistanê]] de, [[Dadgeha Bilind a Hindistanê]] bi xwendina Beşa 377-ê ya Qanûna Cezayê ya Hindistanê têkiliya hevzayendî ya lihevhatî dekrîmînalîze kir û cinsê hevzayendî ya lihevkirî ya di navbera mezinan de jê derxist.&lt;ref name=&quot;toi-judgement2018&quot;&gt;{{cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/sc-decriminalises-section-377-calls-2013-ruling-arbitrary-and-retrograde/articleshow/65712063.cms|title=SC decriminalises Section 377, calls 2013 ruling 'arbitrary and retrograde'|last1=Mahapatra|first1=Dhananjay|last2=Choudhary|first2=Amit Anand|date=7 September 2018|newspaper=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;

Di nav tevgerên siyasî yên xurt ên ji bo mafên LGBT de, mirov bêtir têkiliyên hevzayendî qebûl dikin, li gorî anketek ji çar hemwelatiyan derdora sê ji wan piştgirî didin wan.&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2019|title=Politics and Society Between Elections|url=http://azimpremjiuniversity.edu.in/SitePages/pdf/politics-and-society-between-elections-2019-report.pdf|journal=Regional Political Democracy|volume=2 - Social Identity|pages=88–92}}&lt;/ref&gt; Di salên [[2010|2010an]] de, kesên LGBT li Hindistanê, bi taybetî li bajarên mezin, zêdetir tolerans û pejirandin bi dest xistin.&lt;ref name=&quot;delhi&quot;&gt;{{cite web|url=https://abcnews.go.com/amp/International/wireStory/hundreds-join-pride-march-india-gay-sex-illegal-51095191|title=Hundreds of gay rights activists join pride march in Delhi|date=November 12, 2017|website=ABC|archive-url=https://web.archive.org/web/20171112145911/https://abcnews.go.com/amp/International/wireStory/hundreds-join-pride-march-india-gay-sex-illegal-51095191|archive-date=November 12, 2017|access-date=May 10, 2021}}&lt;/ref&gt;

== Çavkanî ==</text>
      <sha1>d8dutt6f5uvbybjwe9fdyne7eh73up3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Perdeyên derveyî embriyoyê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129295</id>
    <revision>
      <id>1096518</id>
      <timestamp>2022-08-28T17:12:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <comment>Min rûpelek nû çêkir</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7309" xml:space="preserve">[[Wêne:Perdeyên derveyî embriyoyê ku.png|rast|frameless|500x500px]]
'''Perdeyên derveyî embriyoyê''' (bi înglîzî: ''extraembryonic membranes''), navê gelemperî ye ji bo çar perdeyên ko kar dikin bo dabînkirina xurek, parastin û destekkirina peresîna embriyoyên xişok, [[Balinde|balînde]] û [[Şîrmêj|memikdaran]].&lt;ref name=&quot;Encyclopedia Of Biology&quot;&gt;Rittner, Don, and Timothy Lee McCabe. Encyclopedia Of Biology. Facts On File, 2004.  &lt;/ref&gt;

Ji ber ko evan perdeyan di qonaxa embriyoyî de li aliyê derveyî embriyoyê de tên çêkirin, wekî perdeyên derveyî embriyoyê tên navkirin. Hin caran bi kurtî wekî “'''perdeyên embriyoyî'''”(bi înglîzî: ''embriyonic membranes'') jî tên navkirin. Perdeyên derveyî embriyoyê hebûna xwe di qonaxa korpeleyî de didomînin, loma wekî '''perdeyên korpeleyê''' (bi înglîzî: ''fetal membranes'') jî tên navkirin. geşebûn û peresîna embriyo û korpeleya mirov di malzarokê de rû dide, loma erkên perdeyên derveyî embriyoyê yên mirov (memikdar) û ajalên din ên wekî masî, xişok û balînde ne heman e.&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot;&gt;Mader, S., &amp; Windelspecht, M. (2017). Human Biology (15th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;

Çar perdeyên embriyoyî heye;

'''tûrikê zerikê''' (bi înglîzî: ''yolk sac'') ,

'''perdeya seravê''' (bi înglîzî: ''amnion''),

'''perdeya koriyonî''' (bi înglîzî: ''chorion'')

û '''perdeya elentoyîs''' (bi înglîzî: ''allantois'').

Perdeyên embriyoyî di hefteya duyem a peresînê de, piştî [[Çeqîn|çeqînê]] peyda dibin û di qonaxa embriyoyî û qonaxa korpeleyî de perisîna perdeyan didome.&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;

== Tûrikê zerikê ==
[[Wêne:Chicken egg diagram ku.svg|thumb|502x502px|Perdeyên derveyî embriyoyê di embriyoya balîndeyê de]]
{{Gotara bingehîn|Tûrikê zerikê}}

Perdeya zerikê ji çîna hîpoblast çê dibe û bi şêweyî tûrik e, loma wekî tûrikê zerikê tê navkirin. Tûrikê zerikê xişok, balînde û hin memikdaran ji bo xwedikirina embriyoyê zerik embar dike. Geşebûn û peresîna embriyo û korpeleya mirov di malzaroka dayikê de çê dibe. Xurek û madeyên pêwîst ji xwîna dayikê tê dabînkirin, loma di tûrikê zerikê embriyoya mirov de zerik nayê embar kirin.&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt; Bo embriyoya mirov, erkê bingehîn ê tûrikê zerikê, berhemkirina xaneyên xwînê ye. Xaneyên xwînê yên pêşîn di tûrikê zerikê de tên çêkirin.&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;  Herwisa xaneyên pêşeng ên [[Xaneya hêkê|hêkexane]] û [[Sperm|spermê]] jî di tûrikê zerikê de tên çêkirin.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia Of Biology&quot; /&gt;

== Perdeya seravê ==

{{Gotara bingehîn|Perdeya seravê}}

Perdeya seravê tûrikek perdeyî ye, embriyo û korpeleyê dipiçe û diparêze. Embriyoyên xişok, balînde û memikdaran di nav şileyek de diperisin, navê vê şileyê şileya seravê ye (bi înglîzî: ''amniotic fluid''). Şileya seravê di nav tûrik de ye, ji vî tûrikê re dibêjin tûrikê seravê (bi înglîzî: ''amniotic sac''). Tûrikê seravê ji perdeya seravê pêk tê.&lt;ref&gt;Britannica, The Editors of Encyclopaedia. &quot;amnion&quot;. Encyclopedia Britannica, 16 Nov. 2018, [https://www.britannica.com/science/amnion]. Accessed 21 August 2022&lt;/ref&gt;

Perdeya seravê ji çîna epîblast a xepleya embriyoyî (bi înglîzî: ''embryonic disc'') li dawiya hefteya duyemîn a peresînê de peyda dibe.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;

Şileya seravê şileyek ron û zelal e, destek dide embriyoyê, embriyoyê ji derbeyan diparêze û rê li ber ziwabûna embriyoyê digire.&lt;ref name=&quot;Modern Biology&quot;&gt;Postlethwait, J. H., &amp; Hopson, J. L. (2006). Modern Biology. NY, United states: Holt Rinehart &amp; Winston.&lt;/ref&gt; Embriyo û korpele di nav şileya seravê de bi awayekî serbest dilivin, bi vî awayî peresîna [[Masûlke|masûlkeyan]] hêsantir dibe. Ji bo geşebûn û peresînê divê germahiya laşê embriyo û korpeleyê di asta asayî de bimîne. Gava li hawirdora embriyoyê guherîna germahiyê rû dide, şileya seravê rê nade ko germahiya embriyoyê bilez biguhere, nahêle embriyo ji nişka ve germ bibe an jî sar bibe.&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot;&gt;Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology (3rd ed.). Hoboken, NJ: John Wiley &amp; Sons.&lt;/ref&gt; 

== Elentoyîs ==
 
Dema peresîna embriyoyê de, elentoyîs beşek ji [[coga herisê]] ye ko ber bi derveyî embriyo wekî tûrikek vala dirêj dibe. Di embriyoyên xişok û balîndeyan de elentoyîs paşmayîyên nîtrojenî embar dike, alûgora oksîjen û karbona dioksîde dike&lt;ref name=&quot;Encyclopedia Of Biology&quot; /&gt;. Di embriyoya mirov de elentoyîs piçûk e û erkê embarkirina paşmayîyan nake.&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt;  [[Lûleya xwînê|Lûleyên xwînê]] yên elentoyîsê di çêkirina lûleyên navkebendikê de cihdigirin. [[Navkebendik]] (bi înglîzî: ''umblical cord'') embriyoyê bi [[Plasenta|plasentayê]] ve girê dide.&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;&gt;Starr, C., &amp; McMillan, B. (2010). Human Biology (8th ed.). Pacific Grove, CA: Brooks/Cole Publishing Company. &lt;/ref&gt; Elentoyîsa embriyoya mirov di çêbûna [[Mîzdank|mîzdankê]] de jî cih digire.&lt;ref name=&quot;Concepts and Applications&quot;&gt;Starr, C. (2007). Biology:concepts and applications (7th ed.). Boston, MA: Cengage Learning.&lt;/ref&gt; 

== Koriyon ==
{{Gotara bingehîn|Koriyon}}
[[Wêne:Perdeyên embriyonî û plasenta ku.png|thumb|500x500px|Koriyon perdeyên embriyonî û korpeleyê dipêçe.]]
Perdeya koriyonî an jî koriyon perdeya herî derveyî ya perdeyên derveyî embroyoyênê ye.

Perdeya koriyonî ji du çînan pêk tê; cotek çîna xaneyên trofoblast li aliyê derve, çîna naverast (mesoderm) jî li aliyê navî de cih digire. &lt;ref&gt;Biologydictionary.net Editors. &quot;Chorion.&quot; Biology Dictionary, Biologydictionary.net, 08 Jun. 2017, [https://biologydictionary.net/chorion/]&lt;/ref&gt;

Du erkên serekî yê koriyonê heye, parastin û xwedîkirina embriyo û korpeleyê.

Koriyon şileya bi navê şileya koryonî berhem dike û der dide nav valahiya navbera koriyon û seravê. Şileya koriyonî embriyoyê ji darbeyan diparêze.

Ji bo xwedîkirina embriyoyê, koriyon pêkhateyên bi şeweyî tilî ber bi navpoşê malzarokê dirêj dike. Ji van pêkhateyan re tê gotin memîleyên koriyonî (bi înglîzî: ''chorionic villi'').Memîleyên koriyonî heta lûleyên xwînê yên dayikê dirêj dibin Beşek zêde yê plasentayê ji memîleyên koriyonî pêk tê.Memîle rûberê plasentayê zêde dike û alûgorkirina xurek û madeyan ji [[Xwîn|xwîna]] dayikê hêsantir dike.&lt;ref&gt;Britannica, The Editors of Encyclopaedia. &quot;villus&quot;. Encyclopedia Britannica, 3 Aug. 2020, [https://www.britannica.com/science/villus &lt;/]. Accessed 26 August 2022&lt;/ref&gt;.


== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>3a7z3usiwqat4t624rl8a5nu1f7i1ek</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096519</id>
      <parentid>1096518</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:14:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Biyolojiyabikurdi</username>
        <id>31567</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7311" xml:space="preserve">[[Wêne:Perdeyên derveyî embriyoyê ku.png|rast|frameless|500x500px]]
'''Perdeyên derveyî embriyoyê''' (bi înglîzî: ''extraembryonic membranes''), navê gelemperî ye ji bo çar perdeyên ko kar dikin bo dabînkirina xurek, parastin û destekkirina peresîna embriyoyên xişok, [[Balinde|balînde]] û [[Şîrmêj|memikdaran]].&lt;ref name=&quot;Encyclopedia Of Biology&quot;&gt;Rittner, Don, and Timothy Lee McCabe. Encyclopedia Of Biology. Facts On File, 2004.  &lt;/ref&gt;

Ji ber ko evan perdeyan di qonaxa embriyoyî de li aliyê derveyî embriyoyê de tên çêkirin, wekî perdeyên derveyî embriyoyê tên navkirin. Hin caran bi kurtî wekî “'''perdeyên embriyoyî'''” (bi înglîzî: ''embriyonic membranes'') jî tên navkirin. Perdeyên derveyî embriyoyê hebûna xwe di qonaxa korpeleyî de didomînin, loma wekî '''perdeyên korpeleyê''' (bi înglîzî: ''fetal membranes'') jî tên navkirin. geşebûn û peresîna embriyo û korpeleya mirov di malzarokê de rû dide, loma erkên perdeyên derveyî embriyoyê yên mirov (memikdar) û ajalên din ên wekî masî, xişok û balînde ne heman e.&lt;ref name=&quot;Human biology15ed&quot;&gt;Mader, S., &amp; Windelspecht, M. (2017). Human Biology (15th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education.&lt;/ref&gt;

Çar perdeyên embriyoyî heye;

'''tûrikê zerikê''' (bi înglîzî: ''yolk sac'') ,

'''perdeya seravê''' (bi înglîzî: ''amnion''),

'''perdeya koriyonî''' (bi înglîzî: ''chorion'')

û '''perdeya elentoyîs''' (bi înglîzî: ''allantois'').

Perdeyên embriyoyî di hefteya duyem a peresînê de, piştî [[Çeqîn|çeqînê]] peyda dibin û di qonaxa embriyoyî û qonaxa korpeleyî de perisîna perdeyan didome.&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot;&gt;McKinley, M., &amp; O'Loughlin, V. (2011). Human Anatomy (3rd ed.). New York, NY: McGraw-Hill &lt;/ref&gt;

== Tûrikê zerikê ==
[[Wêne:Chicken egg diagram ku.svg|thumb|502x502px|Perdeyên derveyî embriyoyê di embriyoya balîndeyê de]]
{{Gotara bingehîn|Tûrikê zerikê}}

Perdeya zerikê ji çîna hîpoblast çê dibe û bi şêweyî tûrik e, loma wekî tûrikê zerikê tê navkirin. Tûrikê zerikê xişok, balînde û hin memikdaran ji bo xwedikirina embriyoyê zerik embar dike. Geşebûn û peresîna embriyo û korpeleya mirov di malzaroka dayikê de çê dibe. Xurek û madeyên pêwîst ji xwîna dayikê tê dabînkirin, loma di tûrikê zerikê embriyoya mirov de zerik nayê embar kirin.&lt;ref name=&quot;Human anatomy&quot; /&gt; Bo embriyoya mirov, erkê bingehîn ê tûrikê zerikê, berhemkirina xaneyên xwînê ye. Xaneyên xwînê yên pêşîn di tûrikê zerikê de tên çêkirin.&lt;ref name=&quot;Campbell&quot;&gt;Campbell, N. A., &amp; Reece, J. B. (2008). Biology (8th ed.). San Francisco, CA: Benjamin-Cummings Publishing Company.&lt;/ref&gt;  Herwisa xaneyên pêşeng ên [[Xaneya hêkê|hêkexane]] û [[Sperm|spermê]] jî di tûrikê zerikê de tên çêkirin.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia Of Biology&quot; /&gt;

== Perdeya seravê ==

{{Gotara bingehîn|Perdeya seravê}}

Perdeya seravê tûrikek perdeyî ye, embriyo û korpeleyê dipiçe û diparêze. Embriyoyên xişok, balînde û memikdaran di nav şileyek de diperisin, navê vê şileyê şileya seravê ye (bi înglîzî: ''amniotic fluid''). Şileya seravê di nav tûrik de ye, ji vî tûrikê re dibêjin tûrikê seravê (bi înglîzî: ''amniotic sac''). Tûrikê seravê ji perdeya seravê pêk tê.&lt;ref&gt;Britannica, The Editors of Encyclopaedia. &quot;amnion&quot;. Encyclopedia Britannica, 16 Nov. 2018, [https://www.britannica.com/science/amnion]. Accessed 21 August 2022&lt;/ref&gt;

Perdeya seravê ji çîna epîblast a xepleya embriyoyî (bi înglîzî: ''embryonic disc'') li dawiya hefteya duyemîn a peresînê de peyda dibe.&lt;ref name=&quot;OpenStax, Anatomy &amp; Physiology&quot;&gt;Betts, J., Desaix, P., Johnson, E., Johnson, J., Korol, O., &amp; Kruse, D. et al. (2017). Anatomy &amp; physiology. Houston, Texas: OpenStax College, Rice University,&lt;/ref&gt;

Şileya seravê şileyek ron û zelal e, destek dide embriyoyê, embriyoyê ji derbeyan diparêze û rê li ber ziwabûna embriyoyê digire.&lt;ref name=&quot;Modern Biology&quot;&gt;Postlethwait, J. H., &amp; Hopson, J. L. (2006). Modern Biology. NY, United states: Holt Rinehart &amp; Winston.&lt;/ref&gt; Embriyo û korpele di nav şileya seravê de bi awayekî serbest dilivin, bi vî awayî peresîna [[Masûlke|masûlkeyan]] hêsantir dibe. Ji bo geşebûn û peresînê divê germahiya laşê embriyo û korpeleyê di asta asayî de bimîne. Gava li hawirdora embriyoyê guherîna germahiyê rû dide, şileya seravê rê nade ko germahiya embriyoyê bilez biguhere, nahêle embriyo ji nişka ve germ bibe an jî sar bibe.&lt;ref name=&quot;visualizing-human-biology&quot;&gt;Ireland, K. A. (2010). Visualizing Human Biology (3rd ed.). Hoboken, NJ: John Wiley &amp; Sons.&lt;/ref&gt; 

== Elentoyîs ==
 
Dema peresîna embriyoyê de, elentoyîs beşek ji [[coga herisê]] ye ko ber bi derveyî embriyo wekî tûrikek vala dirêj dibe. Di embriyoyên xişok û balîndeyan de elentoyîs paşmayîyên nîtrojenî embar dike, alûgora oksîjen û karbona dioksîde dike&lt;ref name=&quot;Encyclopedia Of Biology&quot; /&gt;. Di embriyoya mirov de elentoyîs piçûk e û erkê embarkirina paşmayîyan nake.&lt;ref name=&quot;VILLEE&quot;&gt; Solomon, E., Martin, C., Martin, D., &amp; Berg, L. (2015).Biology. Stamford: Cengage Learning.&lt;/ref&gt;  [[Lûleya xwînê|Lûleyên xwînê]] yên elentoyîsê di çêkirina lûleyên navkebendikê de cihdigirin. [[Navkebendik]] (bi înglîzî: ''umblical cord'') embriyoyê bi [[Plasenta|plasentayê]] ve girê dide.&lt;ref name=&quot;Human Biology.&quot;&gt;Starr, C., &amp; McMillan, B. (2010). Human Biology (8th ed.). Pacific Grove, CA: Brooks/Cole Publishing Company. &lt;/ref&gt; Elentoyîsa embriyoya mirov di çêbûna [[Mîzdank|mîzdankê]] de jî cih digire.&lt;ref name=&quot;Concepts and Applications&quot;&gt;Starr, C. (2007). Biology:concepts and applications (7th ed.). Boston, MA: Cengage Learning.&lt;/ref&gt; 

== Koriyon ==
{{Gotara bingehîn|Koriyon}}
[[Wêne:Perdeyên embriyonî û plasenta ku.png|thumb|500x500px|Koriyon perdeyên embriyonî û korpeleyê dipêçe.]]
Perdeya koriyonî an jî koriyon perdeya herî derveyî ya perdeyên derveyî embroyoyênê ye.

Perdeya koriyonî ji du çînan pêk tê; cotek çîna xaneyên trofoblast li aliyê derve, çîna naverast (mesoderm) jî li aliyê navî de cih digire. &lt;ref&gt;Biologydictionary.net Editors. &quot;Chorion.&quot; Biology Dictionary, Biologydictionary.net, 08 Jun. 2017, [https://biologydictionary.net/chorion/]&lt;/ref&gt;

Du erkên serekî yê koriyonê heye, parastin û xwedîkirina embriyo û korpeleyê.

Koriyon şileya bi navê şileya koryonî berhem dike û der dide nav valahiya navbera koriyon û seravê. Şileya koriyonî embriyoyê ji darbeyan diparêze.

Ji bo xwedîkirina embriyoyê, koriyon pêkhateyên bi şeweyî tilî ber bi navpoşê malzarokê dirêj dike. Ji van pêkhateyan re tê gotin memîleyên koriyonî (bi înglîzî: ''chorionic villi'').Memîleyên koriyonî heta lûleyên xwînê yên dayikê dirêj dibin Beşek zêde yê plasentayê ji memîleyên koriyonî pêk tê.Memîle rûberê plasentayê zêde dike û alûgorkirina xurek û madeyan ji [[Xwîn|xwîna]] dayikê hêsantir dike.&lt;ref&gt;Britannica, The Editors of Encyclopaedia. &quot;villus&quot;. Encyclopedia Britannica, 3 Aug. 2020, [https://www.britannica.com/science/villus &lt;/]. Accessed 26 August 2022&lt;/ref&gt;.


== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}
[[Kategorî:Biyolojî]]</text>
      <sha1>py0ekqjwvulkjv92c54qsz3x4iu52hb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mafên kesên LGBT li Taylendayê</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129296</id>
    <revision>
      <id>1096520</id>
      <timestamp>2022-08-28T17:23:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <comment>Biçe Thai Azad Bibe</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4782" xml:space="preserve">[[Wêne:Young_Pride_Club.jpg|thumb|[[Chiang Mai]] Pride Parade ya 2019, ji bo bîranîna serhildana [[Sao Saw Et]] di 2009 de]]
[[Lezbiyen]], [[Gey|gay]], [[Bîseksuelî|bîseksuel]], û [[transgender]] ([[LGBT]]) li [[Taylenda|Taylendayê]] bi pirsgirêkên qanûnî re rû bi rû ne ku ji hêla niştecîhên ne-LGBT ve nehatine ceribandin.&lt;ref name=&quot;SCMP-20180916&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.scmp.com/week-asia/lifestyle-culture/article/2163544/land-lady-boys-thailand-not-gay-paradise-it-appears|title=Land of lady boys? Thailand is not the LGBTI paradise it appears|last1=Villadiego|first1=Laura|date=16 September 2018|work=South China Morning Post|access-date=16 September 2018}}&lt;/ref&gt; Li Taylendayê çalakiya zayendî ya hevzayendî ji bo mêr û jinan qanûnî ne. Lê [[Zewaca hevzayendan|zewacên hevzayendan]] û malên ku serpereştiya wan zewacên hevzayendî ne, ne xwediyê mafên parastinên qanûnî ne, wek yên ku ji bo hevjînên dijber peyda dibin. Ji sedî heştê nifûsa Taylendayê, pênc mîlyon kes, tê fikirîn ku kesên LGBT ne.&lt;ref name=&quot;Nation-20181124&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.nationmultimedia.com/detail/national/30359180|title=More rights for same-sex couples|last1=Limsamarnphun|first1=Nophakhun|date=2018-11-24|work=The Nation|access-date=2018-11-24}}&lt;/ref&gt;
[[Wêne:&quot;สมรสเท่าเทียม&quot;_Bangkok_Pride_2022.jpg|thumb|Nîşanek bi xwendina &quot;สมรสเท่าเทียม&quot; (bi [[Zimanê taylendî|taylendî]] ji bo &quot;zewaca wekhev&quot;; sloganek dubare ya ku banga qanûnîkirina zewaca hevzayendan li Taylandê dike) li Bangkok Pride 2022]]
Di 2013 de, [[Bangkok Post]] nivîsî ku &quot;Taylenda ji bo kesên hevzayend wekî penagehek geştyarî tê dîtin, lê rastî ji bo niştecîhan ev e ku qanûn, û pir caran jî hesta gelemperî, ne ew qas lîberal e.&quot;&lt;ref name=&quot;President&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.bangkokpost.com/thailand/special-reports/368584/the-two-faces-of-thai-tolerance|title=The two faces of Thai tolerance|author=Chaiyot Yongcharoenchai|date=2013-09-08|newspaper=Bangkok Post}}&lt;/ref&gt; Raporek [[2014]] ji hêla [[Ajansa Dewletên Yekbûyî ji bo Pêşkeftina Navneteweyî]] û [[Bernameya Pêşkeftinê ya Neteweyên Yekbûyî]] got ku kesên LGBT &quot;hîn jî bi cûdaxwaziyê re rû bi rû dimînin ku bandorê li mafên wan ên civakî û derfetên kar dike&quot;, &lt;ref name=&quot;Battle report&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.bangkokpost.com/news/local/432629/gays-still-face-a-battle-report-says|title=Gays still face a battle, report says|last=Kamjan|first=Chananthorn|date=17 September 2014|work=Bangkok Post}}&lt;/ref&gt; û &quot;ji bo pejirandina zayendiya ne-kevneşopî bi zehmetiyê re rû bi rû dimînin, her çendî ku desthilatdariya geştyariyê Taylendayê wekî welatekî dostê hevzayend danasîne.&quot;&lt;ref name=&quot;Battle report2&quot; /&gt;

Li Taylendayê di salên [[1990]]-an de û bi taybetî, di destpêka [[Sedsala 21ê|sedsala 21-an]] de guhertinên di helwest û siyaseta gelemperî ya li hember pirsgirêkên LGBT de dest pê kir. Di sala [[2015]]-an de, Taylenda qanûnek berfireh a dijî-cudakarîyê ku meyla zayendî û nasnameya zayendî vedihewîne, derxist. Ji sala [[2022]]-an ve, komek pêşnûme li [[parlamentoya Taylendayê]] tê hesibandin ku dê ji bo hevzayendan an hevkariyên sivîl an zewaca tam bide.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.bangkokpost.com/thailand/general/2326978/parliament-passes-marriage-equality-bill-3-other-drafts|title=Parliament passes marriage equality bill, 3 other drafts|last=|first=|work=Bangkok Post|access-date=2022-06-20}}&lt;/ref&gt;

Di sala [[2017]]-an de, [[Bangkok]] piştî [[Tel Avîv|Tel Aviv]], [[Îsraêl|Israêl]], wekî duyemîn bajarê herî hevalbendê hevzayend li [[Asya|Asyayê]] hate binav kirin, ji ber dîmena wê ya hevzayendan, jiyana şevê, vekirî û ewlekariya LGBT.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://coconuts.co/bangkok/lifestyle/happy-pride-month-bangkok-named-second-best-lgbt-city-asia/|title=Happy Pride Month! Bangkok named second-best LGBT city in Asia|date=2017-06-28|work=Coconuts Bangkok|access-date=16 September 2018}}&lt;/ref&gt; Desthilatiya [[Turîzm|Tûrîzmê]] ya Taylendayê projeyek gerdûnî ya bi sernavê &quot;Biçe Thai Azad Bibe&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ttgmedia.com/news/lgbt/thailand-showcases-lgbt-credentials-16979|title=Thailand showcases LGBT credentials|website=TTG|language=En|access-date=2021-01-11}}&lt;/ref&gt; ji bo teşwîqkirina tûrîstên LGBTQ+ ji çar aliyên cîhanê û bilindkirina profîla xwe ya navneteweyî wekî welatek dostê LGBTQ+ da destpêkirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.lonelyplanet.com/articles/lgbt-friendly-thailand-tourism|title=Thailand wants to become a more LGBT-friendly destination|last=McCarthy|first=AnneMarie|website=Lonely Planet|language=en|access-date=2021-01-11}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>hk2zm2bax9g2qieyz3qnev95ca20m6c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096521</id>
      <parentid>1096520</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:24:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ferrus</username>
        <id>5380</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4770" xml:space="preserve">[[Wêne:Young_Pride_Club.jpg|thumb|[[Chiang Mai]] Pride Parade ya 2019, ji bo bîranîna serhildana [[Sao Saw Et]] di 2009 de]]
[[Lezbiyen]], [[Gey|gay]], [[Bîseksuelî|bîseksuel]], û [[transgender]] ([[LGBT]]) li [[Taylenda|Taylendayê]] bi pirsgirêkên qanûnî re rû bi rû ne ku ji hêla niştecîhên ne-LGBT ve nehatine ceribandin.&lt;ref name=&quot;SCMP-20180916&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.scmp.com/week-asia/lifestyle-culture/article/2163544/land-lady-boys-thailand-not-gay-paradise-it-appears|title=Land of lady boys? Thailand is not the LGBTI paradise it appears|last1=Villadiego|first1=Laura|date=16 September 2018|work=South China Morning Post|access-date=16 September 2018}}&lt;/ref&gt; Li Taylendayê çalakiya zayendî ya hevzayendî ji bo mêr û jinan qanûnî ne. Lê [[Zewaca hevzayendan|zewacên hevzayendan]] û malên ku serpereştiya wan zewacên hevzayendî ne, ne xwediyê mafên parastinên qanûnî ne, wek yên ku ji bo hevjînên dijber peyda dibin. Ji sedî heştê nifûsa Taylendayê, pênc mîlyon kes, tê fikirîn ku kesên LGBT ne.&lt;ref name=&quot;Nation-20181124&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.nationmultimedia.com/detail/national/30359180|title=More rights for same-sex couples|last1=Limsamarnphun|first1=Nophakhun|date=2018-11-24|work=The Nation|access-date=2018-11-24}}&lt;/ref&gt;
[[Wêne:&quot;สมรสเท่าเทียม&quot;_Bangkok_Pride_2022.jpg|thumb|Nîşanek bi xwendina &quot;สมรสเท่าเทียม&quot; (bi [[Zimanê taylendî|taylendî]] ji bo &quot;zewaca wekhev&quot;; sloganek dubare ya ku banga qanûnîkirina zewaca hevzayendan li Taylandê dike) li Bangkok Pride 2022]]
Di 2013 de, [[Bangkok Post]] nivîsî ku &quot;Taylenda ji bo kesên hevzayend wekî penagehek geştyarî tê dîtin, lê rastî ji bo niştecîhan ev e ku qanûn, û pir caran jî hesta gelemperî, ne ew qas lîberal e.&quot;&lt;ref name=&quot;President&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.bangkokpost.com/thailand/special-reports/368584/the-two-faces-of-thai-tolerance|title=The two faces of Thai tolerance|author=Chaiyot Yongcharoenchai|date=2013-09-08|newspaper=Bangkok Post}}&lt;/ref&gt; Raporek [[2014]] ji hêla [[Ajansa Dewletên Yekbûyî ji bo Pêşkeftina Navneteweyî]] û [[Bernameya Pêşkeftinê ya Neteweyên Yekbûyî]] got ku kesên LGBT &quot;hîn jî bi cûdaxwaziyê re rû bi rû dimînin ku bandorê li mafên wan ên civakî û derfetên kar dike&quot;, &lt;ref name=&quot;Battle report&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.bangkokpost.com/news/local/432629/gays-still-face-a-battle-report-says|title=Gays still face a battle, report says|last=Kamjan|first=Chananthorn|date=17 September 2014|work=Bangkok Post}}&lt;/ref&gt; û &quot;ji bo pejirandina zayendiya ne-kevneşopî bi zehmetiyê re rû bi rû dimînin, her çendî ku desthilatdariya geştyariyê Taylendayê wekî welatekî dostê hevzayend danasîne.&quot;

Li Taylendayê di salên [[1990]]-an de û bi taybetî, di destpêka [[Sedsala 21ê|sedsala 21-an]] de guhertinên di helwest û siyaseta gelemperî ya li hember pirsgirêkên LGBT de dest pê kir. Di sala [[2015]]-an de, Taylenda qanûnek berfireh a dijî-cudakarîyê ku meyla zayendî û nasnameya zayendî vedihewîne, derxist. Ji sala [[2022]]-an ve, komek pêşnûme li [[parlamentoya Taylendayê]] tê hesibandin ku dê ji bo hevzayendan an hevkariyên sivîl an zewaca tam bide.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.bangkokpost.com/thailand/general/2326978/parliament-passes-marriage-equality-bill-3-other-drafts|title=Parliament passes marriage equality bill, 3 other drafts|last=|first=|work=Bangkok Post|access-date=2022-06-20}}&lt;/ref&gt;

Di sala [[2017]]-an de, [[Bangkok]] piştî [[Tel Avîv|Tel Aviv]], [[Îsraêl|Israêl]], wekî duyemîn bajarê herî hevalbendê hevzayend li [[Asya|Asyayê]] hate binav kirin, ji ber dîmena wê ya hevzayendan, jiyana şevê, vekirî û ewlekariya LGBT.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://coconuts.co/bangkok/lifestyle/happy-pride-month-bangkok-named-second-best-lgbt-city-asia/|title=Happy Pride Month! Bangkok named second-best LGBT city in Asia|date=2017-06-28|work=Coconuts Bangkok|access-date=16 September 2018}}&lt;/ref&gt; Desthilatiya [[Turîzm|Tûrîzmê]] ya Taylendayê projeyek gerdûnî ya bi sernavê &quot;Biçe Thai Azad Bibe&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ttgmedia.com/news/lgbt/thailand-showcases-lgbt-credentials-16979|title=Thailand showcases LGBT credentials|website=TTG|language=En|access-date=2021-01-11}}&lt;/ref&gt; ji bo teşwîqkirina tûrîstên LGBTQ+ ji çar aliyên cîhanê û bilindkirina profîla xwe ya navneteweyî wekî welatek dostê LGBTQ+ da destpêkirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.lonelyplanet.com/articles/lgbt-friendly-thailand-tourism|title=Thailand wants to become a more LGBT-friendly destination|last=McCarthy|first=AnneMarie|website=Lonely Planet|language=en|access-date=2021-01-11}}&lt;/ref&gt;

== Çavkanî ==</text>
      <sha1>eer86y6cbagfe0jp1xpa82jxpf1o4uo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eros Ramazzotti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129297</id>
    <revision>
      <id>1096522</id>
      <timestamp>2022-08-28T17:26:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aranciodimassimo</username>
        <id>51665</id>
      </contributor>
      <comment>Bi rêya wergerandina rûpela &quot;[[:fa:Special:Redirect/revision/34713929|اروس راماتسوتی]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1663" xml:space="preserve"> 
[[رده:مقاله‌ها با اچ‌کاردها]]
[[رده:صفحه‌هایی که از جعبه اطلاعات هنرمند موسیقی با پارامترهای نامعلوم استفاده می‌کنند|ملیتاروس راماتسوتی]]
'''Eros Luciano Walter Ramazzotti''' (zayîn [[28'ê kewçêrê]] [[1963]]), stranbêjê [[Îtalyan|îtalî]], ku bi navê &quot;Eros Ramazzotti&quot; tê zanîn. Eros li [[Îtalya|Îtalyayê]] û li gelek welatên Ewropayê, di nav de welatên îngilîzîaxêv û cîhana spanî diaxivin, wekî yek ji stranbêjên herî navdar û navdar tê zanîn. û piraniya albûmên xwe bi [[Zimanê îtalî|îtalî]] û [[Zimanê spanî|spanî derdixe]] . Di sala 1984 de, wî 11 albûmên stûdyoyê yên sê albûmên berhevokî, sê albûmên zindî, û 37 [[Single|single derxistine]] . Hemî bi girîngî li gelek welatên Ewropî û her weha li Amerîkaya [[Amerîkaya Başûr|Başûr]] û Navîn di rêza tabloyê de bûn ( flowchart ). Ramatsuti di kariyera xwe ya 25-salî de zêdetirî 50 mîlyon tomarên albûmê tomar kiriye. Kataloga wî ya muzîkê bi gelek hunermendên navdar re kar dike, di nav de: Cher, [[Tina Turner]], [[Andrea Bocelli]], [[Anastacia|Anastasia]], [[Luciano Pavarotti]], Laura Pozzini û [[Ricky Martin]] . Ramatsuti di sala 1993 de bi derxistina albûma &quot;Tutte storie&quot; serkeftina xwe ya yekem a navneteweyî bi dest xist. ku şeş mîlyon albûm firot. Ev serkeftin di sala 1994 de bû sedema peymana wî ya navneteweyî. bi şîrketa &quot;BMG&quot;. bû. Ew heyranê tîma futbolê ya [[Juventus F.C.|Juventusê]] ye.

== Çavkanî ==

[[Kategorî:Jidayikbûn 1963]]
[[Kategorî:Mirovên zindî]]</text>
      <sha1>9ofz0ktri6zodsu4zpggpqnynjiywee</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096523</id>
      <parentid>1096522</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:26:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aranciodimassimo</username>
        <id>51665</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1407" xml:space="preserve">'''Eros Luciano Walter Ramazzotti''' (zayîn [[28'ê kewçêrê]] [[1963]]), stranbêjê [[Îtalyan|îtalî]], ku bi navê &quot;Eros Ramazzotti&quot; tê zanîn. Eros li [[Îtalya|Îtalyayê]] û li gelek welatên Ewropayê, di nav de welatên îngilîzîaxêv û cîhana spanî diaxivin, wekî yek ji stranbêjên herî navdar û navdar tê zanîn. û piraniya albûmên xwe bi [[Zimanê îtalî|îtalî]] û [[Zimanê spanî|spanî derdixe]] . Di sala 1984 de, wî 11 albûmên stûdyoyê yên sê albûmên berhevokî, sê albûmên zindî, û 37 [[Single|single derxistine]] . Hemî bi girîngî li gelek welatên Ewropî û her weha li Amerîkaya [[Amerîkaya Başûr|Başûr]] û Navîn di rêza tabloyê de bûn ( flowchart ). Ramatsuti di kariyera xwe ya 25-salî de zêdetirî 50 mîlyon tomarên albûmê tomar kiriye. Kataloga wî ya muzîkê bi gelek hunermendên navdar re kar dike, di nav de: Cher, [[Tina Turner]], [[Andrea Bocelli]], [[Anastacia|Anastasia]], [[Luciano Pavarotti]], Laura Pozzini û [[Ricky Martin]] . Ramatsuti di sala 1993 de bi derxistina albûma &quot;Tutte storie&quot; serkeftina xwe ya yekem a navneteweyî bi dest xist. ku şeş mîlyon albûm firot. Ev serkeftin di sala 1994 de bû sedema peymana wî ya navneteweyî. bi şîrketa &quot;BMG&quot;. bû. Ew heyranê tîma futbolê ya [[Juventus F.C.|Juventusê]] ye.

== Çavkanî ==

[[Kategorî:Jidayikbûn 1963]]
[[Kategorî:Mirovên zindî]]</text>
      <sha1>dkmadit721b30ldzoy6q90zikibdywu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096525</id>
      <parentid>1096523</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T17:28:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aranciodimassimo</username>
        <id>51665</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1487" xml:space="preserve">'''Eros Luciano Walter Ramazzotti''' (zayîn [[28'ê kewçêrê]] [[1963]]), stranbêjê [[Îtalyan|îtalî]], ku bi navê &quot;Eros Ramazzotti&quot; tê zanîn. Eros li [[Îtalya|Îtalyayê]] û li gelek welatên Ewropayê, di nav de welatên îngilîzîaxêv û cîhana spanî diaxivin, wekî yek ji stranbêjên herî navdar û navdar tê zanîn. û piraniya albûmên xwe bi [[Zimanê îtalî|îtalî]] û [[Zimanê spanî|spanî derdixe]] . Di sala 1984 de, wî 11 albûmên stûdyoyê yên sê albûmên berhevokî, sê albûmên zindî, û 37 [[Single|single derxistine]] . Hemî bi girîngî li gelek welatên Ewropî û her weha li Amerîkaya [[Amerîkaya Başûr|Başûr]] û Navîn di rêza tabloyê de bûn ( flowchart ). Ramatsuti di kariyera xwe ya 25-salî de zêdetirî 50 mîlyon tomarên albûmê tomar kiriye. Kataloga wî ya muzîkê bi gelek hunermendên navdar re kar dike, di nav de: Cher, [[Tina Turner]], [[Andrea Bocelli]], [[Anastacia|Anastasia]], [[Luciano Pavarotti]], Laura Pozzini û [[Ricky Martin]] . Ramatsuti di sala 1993 de bi derxistina albûma &quot;Tutte storie&quot; serkeftina xwe ya yekem a navneteweyî bi dest xist. ku şeş mîlyon albûm firot. Ev serkeftin di sala 1994 de bû sedema peymana wî ya navneteweyî. bi şîrketa &quot;BMG&quot;. bû. Ew heyranê tîma futbolê ya [[Juventus F.C.|Juventusê]] ye.https://it.wikipedia.org/wiki/Eros_Ramazzotti

== Çavkanî ==

[[Kategorî:Jidayikbûn 1963]]
[[Kategorî:Mirovên zindî]]
[[Kategorî:Stranbêjên îtalî]]</text>
      <sha1>pv1p1eufnskf3qxuzxcggx4vrjbelt4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorî:Riyên Ewropayê</title>
    <ns>14</ns>
    <id>129298</id>
    <revision>
      <id>1096539</id>
      <timestamp>2022-08-28T18:00:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;[[Kategorî:Rê li gorî welatan]] [[Kategorî:Rê li gorî parzemînan]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" xml:space="preserve">[[Kategorî:Rê li gorî welatan]]
[[Kategorî:Rê li gorî parzemînan]]</text>
      <sha1>1lrjdye310kd1oxspd9jep55tutrez0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorî:Rê li gorî welatan</title>
    <ns>14</ns>
    <id>129299</id>
    <revision>
      <id>1096540</id>
      <timestamp>2022-08-28T18:00:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;[[Kategorî:Rê]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17" xml:space="preserve">[[Kategorî:Rê]]</text>
      <sha1>7umkgeldg4wlbnaaiflrw7hwb1w41uq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorî:Rê li gorî parzemînan</title>
    <ns>14</ns>
    <id>129300</id>
    <revision>
      <id>1096541</id>
      <timestamp>2022-08-28T18:01:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;[[Kategorî:Rê]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17" xml:space="preserve">[[Kategorî:Rê]]</text>
      <sha1>7umkgeldg4wlbnaaiflrw7hwb1w41uq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Riya Ewropayê E3</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129301</id>
    <revision>
      <id>1096543</id>
      <timestamp>2022-08-28T18:15:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;[[Wêne:Tabliczka E3.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E3.]] [[Wêne:Blank map of Europe cropped - E3.svg|thumb|Nexşeya rotaya Riya Ewropayê E3.]] '''Riya Ewropayê E3''', rêzek riyên li Fransayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rê ji Cherbourg heta La Rochelle berdewam dike. ==Rê== ==Çavkanî== {{Çavkanî}}  [[Kategorî:Riyên Ewropayê]]  {{Riyên Ewropayê}}  [[en:European route E3]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="437" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E3.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E3.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E3.svg|thumb|Nexşeya rotaya Riya Ewropayê E3.]]
'''Riya Ewropayê E3''', rêzek riyên li Fransayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rê ji Cherbourg heta La Rochelle berdewam dike.
==Rê==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E3]]</text>
      <sha1>ifw9e5eqfpryeqcinvcmzb2k4wh6i9b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096544</id>
      <parentid>1096543</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T18:27:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Rê */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1004" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E3.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E3.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E3.svg|thumb|Nexşeya rotaya Riya Ewropayê E3.]]
'''Riya Ewropayê E3''', rêzek riyên li Fransayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rê ji Cherbourg heta La Rochelle berdewam dike.
==Rê==
Rê 459 kîlomêtre dirêj e û bi rêyên neteweyî yên fransî re berdewam dike. Rê ji Cherbourg heya Carentan, li ser Rêya neteweyî 13e berdewam dike. Rê li Carentan, bi rêya Route nationale 174 re diguhere. Piştre re rê diçe ser riyên Fransayê, nemaze rêya A84, bi giranî A84 (ya ku ew li Çerxerêya 40ê tevlî dibe) heya ku digihîje Çerxerêya 16 ya li bajarê Saint-Lô. Dûv re rê vedigere RN, nemaze Rêya neteweyî 136 li Rennes berî ku di dawiyê de bi Rêya neteweyî 137an ve biçe ber cihê xweya dawî ya li bajarê La Rochelleyê.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E3]]</text>
      <sha1>1y5g4mlp0so64i32084tnjvlisws2e1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096545</id>
      <parentid>1096544</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T18:30:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1150" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E3.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E3.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E3.svg|thumb|Nexşeya rotaya Riya Ewropayê E3.]]
'''Riya Ewropayê E3''', rêzek riyên li Fransayê ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rê ji Cherbourg heta La Rochelle berdewam dike.
==Rê==
Rê 459 kîlomêtre dirêj e ku bi rêyên neteweyî yên fransî re berdewam dike. Rê ji [[Cherbourg]] heya [[Carentan]], li ser Rêya neteweyî 13e berdewam dike. Rê li [[Carentan]], bi rêya Route nationale 174 re diguhere. Piştre re rê diçe ser riyên Fransayê, nemaze rêya A84, bi giranî A84 (ya ku ew li Çerxerêya 40ê tevlî dibe) heya ku digihîje Çerxerêya 16 ya li bajarê Saint-Lô. Dûv re rê vedigere RN, nemaze Rêya neteweyî 136 li Rennes berî ku di dawiyê de bi Rêya neteweyî 137an ve biçe ber cihê xweya dawî ya li bajarê La [[Rochelle|Rochelleyê]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E03.htm|title=E03|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E3]]</text>
      <sha1>g6no03j0qi1kxomq5d29vwwbe6c94k1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096546</id>
      <parentid>1096545</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T18:35:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1169" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E3.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E3.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E3.svg|thumb|Nexşeya rotaya Riya Ewropayê E3.]]
'''Riya Ewropayê E3''', rêzek riyên li [[Fransa|Fransayê]] ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rê ji [[Cherbourg]] heta [[La Rochelle]] berdewam dike.
==Rê==
Rê 459 kîlomêtre dirêj e ku bi rêyên neteweyî yên fransî re berdewam dike. Rê ji [[Cherbourg]] heya [[Carentan]], li ser Rêya neteweyî 13e berdewam dike. Rê li [[Carentan]], bi rêya Route nationale 174 re diguhere. Piştre re rê diçe ser riyên Fransayê, nemaze rêya A84, bi giranî A84 (ya ku ew li Çerxerêya 40ê tevlî dibe) heya ku digihîje Çerxerêya 16 ya li bajarê Saint-Lô. Dûv re rê vedigere RN, nemaze Rêya neteweyî 136 li Rennes berî ku di dawiyê de bi Rêya neteweyî 137an ve biçe ber cihê xweya dawî ya li bajarê La [[Rochelle|Rochelleyê]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E03.htm|title=E03|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E3]]</text>
      <sha1>ixqzr6fktfs67euj4n5keihykmhty6j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096547</id>
      <parentid>1096546</parentid>
      <timestamp>2022-08-28T18:37:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1180" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E3.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E3.]]
[[Wêne:Blank map of Europe cropped - E3.svg|thumb|Nexşeya rotaya Riya Ewropayê E3.]]
'''Riya Ewropayê E3''', rêzek riyên li [[Fransa|Fransayê]] ye ku beşek ji tora E-rêya Navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rê ji [[Cherbourg]] heta [[La Rochelle]] berdewam dike.
==Rê==
Rê 459 kîlomêtre dirêj e ku bi rêyên neteweyî yên fransî re berdewam dike. Rê ji [[Cherbourg]] heya [[Carentan]], li ser Rêya neteweyî 13e berdewam dike. Rê li [[Carentan]], bi rêya Route nationale 174 re diguhere. Piştre re rê diçe ser riyên [[Fransa|Fransayê]], nemaze rêya A84, bi giranî A84 (ya ku ew li Çerxerêya 40ê tevlî dibe) heya ku digihîje Çerxerêya 16 ya li bajarê Saint-Lô. Dûv re rê vedigere RN, nemaze Rêya neteweyî 136 li Rennes berî ku di dawiyê de bi Rêya neteweyî 137an ve biçe ber cihê xweya dawî ya li bajarê La [[Rochelle|Rochelleyê]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E03.htm|title=E03|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-28}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E3]]</text>
      <sha1>lljgzw5gmljqxig4myn1uqirhc82gl6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Riya Ewropayê E5</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129302</id>
    <revision>
      <id>1096583</id>
      <timestamp>2022-08-29T04:29:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>Rûpel bi &quot;'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê. ==Keyaniya yekbûyî== ==Fransa== ==Çavkanî== {{Çavkanî}}  [[Kategorî:Riyên Ewropayê]]  {{Riyên Ewropayê}}  [[en:European route E5]]&quot; hat çêkirin</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="454" xml:space="preserve">'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.
==Keyaniya yekbûyî==
==Fransa==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>fnuucd55g5yoyvhx8fqgm8l6dtipbae</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096584</id>
      <parentid>1096583</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T04:31:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="561" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
==Fransa==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>olp5rq80ps5iybxv2ldo4apxqyaw6ox</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096585</id>
      <parentid>1096584</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T04:39:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Keyaniya yekbûyî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1124" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
Hikûmeta Keyaniya yekbûyî bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di hundurê Keyaniya Yekbûyî de nayên wek rêyên nayên destnîşankirin. Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5an ku di navbera bajarên Southampton û Le Havre, Fransa de ye valahiya Qenala Îngilîzan heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, bi rê bi bajarê Le Havre ya Fransayê ve girêdide.

==Fransa==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>pjui6c4bybca7poorx1afad62816hfx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096586</id>
      <parentid>1096585</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T04:42:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1193" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî|Keyaniya yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên [[Keyaniya Yekbûyî]] de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin. Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5an ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]], Fransa de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>pjpde9cxpm9nqk4l011yhl39w3hm0yc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096587</id>
      <parentid>1096586</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T04:45:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1302" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî|Keyaniya yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên [[Keyaniya Yekbûyî]] de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5an ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]], Fransa de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>mp9536hqa2uqeu6uxmv8l38go5jqycb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096588</id>
      <parentid>1096587</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T04:54:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <comment>/* Fransa */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1619" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî|Keyaniya yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên [[Keyaniya Yekbûyî]] de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5an ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]], Fransa de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li Fransayê ji Southampton li bajarê Le Havreyê dest pêdike. Berî ku li başûrê rojavayê Orléans, Tours û Bordeaux bidome, rê ji bakurê paytexta Fransayê Parîsê derbas dibe. E5 li sinorê bajarê Hendaye bi Spanya re diqede û dirêjahiya giştî ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlomêtreyê.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>es8iidyje26st6jcv51b2wnfr9dvcjx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096589</id>
      <parentid>1096588</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T04:54:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1622" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê ya navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî|Keyaniya yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên [[Keyaniya Yekbûyî]] de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5an ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]], Fransa de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li Fransayê ji Southampton li bajarê Le Havreyê dest pêdike. Berî ku li başûrê rojavayê Orléans, Tours û Bordeaux bidome, rê ji bakurê paytexta Fransayê Parîsê derbas dibe. E5 li sinorê bajarê Hendaye bi Spanya re diqede û dirêjahiya giştî ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlomêtreyê.

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>ol17v5mi1yis9w4psb0tevt4j9zjeut</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096590</id>
      <parentid>1096589</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T04:58:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1831" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê ya navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî|Keyaniya yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên [[Keyaniya Yekbûyî]] de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5an ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]], Fransa de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li [[Fransa|Fransayê]] ji [[Southampton]] li bajarê [[Le Havre]]&lt;nowiki/&gt;yê dest pêdike. Berî ku li başûrê rojavayê [[Orléans]], [[Tours]] û [[Bordèu|Bordeau]] bidome, rê ji bakurê paytexta [[Fransa|Fransayê]] ya bajarê [[Parîs|Parîsê]] derbas dibe. E5 li sinorê bajarê [[Hendaye]] bi [[Spanya]] re diqede û dirêjahiya giştî ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlomêtreyê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E05.htm|title=E05|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-29}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>nyfcskuv7cem89gnnfsbkysi85t64y1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096591</id>
      <parentid>1096590</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T04:59:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Penaber49</username>
        <id>39672</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1828" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê ya navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlandê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras, Spanya, berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlomêtreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî|Keyaniya yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên [[Keyaniya Yekbûyî]] de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5an ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]], Fransa de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li [[Fransa|Fransayê]] ji [[Southampton]] li bajarê [[Le Havre]]&lt;nowiki/&gt;yê dest pêdike. Berî ku li başûrê rojavayê [[Orléans]], [[Tours]] û [[Bordèu|Bordeau]] bidome, rê ji bakurê paytexta [[Fransa|Fransayê]] ya bajarê [[Parîs|Parîsê]] derbas dibe. E5 li sinorê bajarê [[Hendaye]] bi sinorê[[Spanya]] re diqede. Dirêjahiya ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlomêtreyê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E05.htm|title=E05|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-29}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>jmti5wqi0tcy31kxbfnzqtda69mrsu0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096599</id>
      <parentid>1096591</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T08:30:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1819" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê ya navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlendayê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras (Spanya), berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlometreyê.

==Keyaniya yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî|Keyaniya yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên [[Keyaniya Yekbûyî]] de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5 ên ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]] (Fransa) de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li [[Fransa|Fransayê]] ji [[Southampton]] li bajarê Le Havrê dest pê dike. Berî ku li başûrê rojavayê [[Orléans]], [[Tours]] û [[Bordèu|Bordeau]] bidome, rê ji bakurê paytexta [[Fransa|Fransayê]] ya bajarê [[Parîs|Parîsê]] derbas dibe. E5 li sinorê bajarê [[Hendaye]] bi sinorê [[Spanya]] re diqede. Dirêjahiya ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlometreyê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E05.htm|title=E05|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-29}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>i5ta4v90xewbt75v4iah8qrfmbotukp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096600</id>
      <parentid>1096599</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T08:32:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Keyaniya yekbûyî */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1796" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê ya navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlendayê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras (Spanya), berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlometreyê.

==Keyaniya Yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê E-rêyan de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên Keyaniya Yekbûyî de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5 ên ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]] (Fransa) de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li [[Fransa|Fransayê]] ji [[Southampton]] li bajarê Le Havrê dest pê dike. Berî ku li başûrê rojavayê [[Orléans]], [[Tours]] û [[Bordèu|Bordeau]] bidome, rê ji bakurê paytexta [[Fransa|Fransayê]] ya bajarê [[Parîs|Parîsê]] derbas dibe. E5 li sinorê bajarê [[Hendaye]] bi sinorê [[Spanya]] re diqede. Dirêjahiya ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlometreyê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E05.htm|title=E05|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-29}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>358fi8jxmuex7kn879riviv4lslgzwo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096602</id>
      <parentid>1096600</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T08:44:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Keyaniya Yekbûyî */ E-rêyan, bi ya min tê wateya &quot;riyên elektronîk&quot;, wek e-name, e-navnîşan, e-pirtûk...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1804" xml:space="preserve">[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5.]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê.]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê ya navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlendayê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras (Spanya), berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlometreyê.

==Keyaniya Yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê riyên Ewropayê de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên Keyaniya Yekbûyî de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5 ên ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]] (Fransa) de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li [[Fransa|Fransayê]] ji [[Southampton]] li bajarê Le Havrê dest pê dike. Berî ku li başûrê rojavayê [[Orléans]], [[Tours]] û [[Bordèu|Bordeau]] bidome, rê ji bakurê paytexta [[Fransa|Fransayê]] ya bajarê [[Parîs|Parîsê]] derbas dibe. E5 li sinorê bajarê [[Hendaye]] bi sinorê [[Spanya]] re diqede. Dirêjahiya ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlometreyê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E05.htm|title=E05|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-29}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>nmjdl8jnw9nbfskvbnwx9ifktwt4alq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096603</id>
      <parentid>1096602</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T08:49:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1837" xml:space="preserve">{{Agahîdank wargeh/wîkîdane
}}

[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê ya navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlendayê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras (Spanya), berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlometreyê.

==Keyaniya Yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê riyên Ewropayê de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên Keyaniya Yekbûyî de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5 ên ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]] (Fransa) de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li [[Fransa|Fransayê]] ji [[Southampton]] li bajarê Le Havrê dest pê dike. Berî ku li başûrê rojavayê [[Orléans]], [[Tours]] û [[Bordèu|Bordeau]] bidome, rê ji bakurê paytexta [[Fransa|Fransayê]] ya bajarê [[Parîs|Parîsê]] derbas dibe. E5 li sinorê bajarê [[Hendaye]] bi sinorê [[Spanya]] re diqede. Dirêjahiya ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlometreyê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E05.htm|title=E05|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-29}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>nk5zox5h4qdhe3pcj8wm8ffz0oitx3x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1096604</id>
      <parentid>1096603</parentid>
      <timestamp>2022-08-29T08:52:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MikaelF</username>
        <id>935</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1803" xml:space="preserve">
[[Wêne:Tabliczka E5.svg|thumb|Nîşaneya Riya Ewropayê E5]]
[[Wêne:E5 route.svg|thumb|Nexşeya rê]]
'''Riya Ewropayê E5''', beşek ji tora Riya Ewropayê ya navneteweyî ya Neteweyên Yekbûyî ye. Rêya &quot;rêya referansê&quot; ya herî bakur-başûr e, ku ji Greenock li Skotlendayê, ji başûr ve ji Brîtanya Mezin û Fransa heya Algeciras (Spanya), berdewam dike. Rê bi dirêjahiya xwe digihîje 3100 kîlometreyê.

==Keyaniya Yekbûyî==
Hikûmeta [[Keyaniya Yekbûyî]] bi tevahî beşdarî çalakiyên di derbarê riyên Ewropayê de bibe jî, E-rêyên di di nav xakên Keyaniya Yekbûyî de wek rêyên Riya Ewropayê E5, nayên destnîşankirin.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unece.org/trans/doc/2009/wp6/ECE-TRANS-WP6-AC2-18e.pdf|title=unece.org}}&lt;/ref&gt; Ji ber vê yekê 724 km ya ewil a rê wek pejirandina ku yek ji beşên rê ye nehatiye îmzekirin.

Beşên Riya Ewropayê E5 ên ku di navbera bajarên [[Southampton]] û [[Le Havre]] (Fransa) de ye, valahiya [[Qenala Îngilîzan]] heye. Girêdana rê  rasterast a ferîbotê tine lê ferîbotek ji bajarê Portsmouthê li ser rêya M27, rê bi bajarê [[Le Havre]] ya [[Fransa|Fransayê]] ve girêdide.

==Fransa==
E5 li [[Fransa|Fransayê]] ji [[Southampton]] li bajarê Le Havrê dest pê dike. Berî ku li başûrê rojavayê [[Orléans]], [[Tours]] û [[Bordèu|Bordeau]] bidome, rê ji bakurê paytexta [[Fransa|Fransayê]] ya bajarê [[Parîs|Parîsê]] derbas dibe. E5 li sinorê bajarê [[Hendaye]] bi sinorê [[Spanya]] re diqede. Dirêjahiya ya Riya Ewropayê E5 digihîje 985 kîlometreyê.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.elbruz.org/eroads/E05.htm|title=E05|website=www.elbruz.org|access-date=2022-08-29}}&lt;/ref&gt;

==Çavkanî==
{{Çavkanî}}

[[Kategorî:Riyên Ewropayê]]

{{Riyên Ewropayê}}

[[en:European route E5]]</text>
      <sha1>k8g6p6vlcuwsc5ahkowg1q6tp1nchkv</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>